1

उजजा

१.पृष्ठभूमि :

नेपाल जलस्रोतको धनी देशहरु मध्ये एक माननन्छ । नेपालको जलनिद्यतु क्षमता ८३ ,००० मेगािाट भननएको

भएपनन अनथिक सम्भाव्यताका अधारमा ४३ ,००० मेगािाट ईत्पादन गनि सनकने देनखएको छ । यो ऄपार

क्षमताका बाबजदु देशले निगत लामो समयदेनख चरम ईजाि संकट खेनपरहेको छ । सन् १९११ मा तत्कानलन

ऄिस्थामा शासक र िरपरका भारदारहरूलाइ निद्यतु नितरण गनि ५०० नकलोिाट क्षमताको फनपिङ जलनिद्यतु

अयोजना िनेसंगै औपचाररक रुपमा नेपालको जलनिद्यतु निकासको प्रारम्भ भएको नथयो । एक शताव्दी भन्दा

लामो समदृ्ध इनतहास भएको जलनिद्यतुको ऄपेनक्षत निकास हुन सकेको भए हामी ऄनहले अनथिक निकासको ऄकै

चरणमा पगेुका हुन््यौं।

तर निडम्िना यनतखेर चरम ईजाि संकटले अम नागररकहरूको दैननक जीिनमा मात्र नभएर रानरिय ऄथितन्त्रको

निकासमा समेत प्रनतकुल प्रभाि पारकेो छ । ईद्योगधन्दाहरूको सञ्चालन पूणि क्षमताभन्दा ननकै कम भएको र

कनतपय ऄिस्थामा ईत्पादन नै बन्द गनुि पने ऄिस्था छ । सेिा प्रदायक के्षत्र मात्र होआन , अिासीय के्षत्रमा समेत

न्यनुतम अिश्यकता पनुतिका लानग ईजाि संचय पद्दनतमा ऄबौं लगानी गने बाध्यता छ। ईजाि निकास प्रत्येक

सरकारको प्राथनमकतामा पने गरकेो भएपनन कायिन्ियनको चरणमा भने सिैजसो ऄसफल बनेका छन् । सरकारी

स्तरबाटै दश हजार देनख २५ हजार मेगािाटसम्मका प्रनतिद्धता बारम्िार गररएपनन लगभग नगन्य प्रगनत अजको

द:ुखद िास्तनिकता हो । सन् १९५६ मा योजनािद्ध निकासको ऄभ्यास शरुु भएदेनख नै जलनिद्यतु योजनाको

निकासलाइ समानहत गरकेो पाइन्छ तर ५८ बर्िको योजनािद्ध निकासको इनतहासमा नेपालले एक पटकपनन

अफूले ननधािरण गरकेो निद्यतु लक्ष्य भेट्न सकेको छैन ।

निद्यतु ऐन २०४९ र जलनिद्यतु निकास नीनत २०५८ ले ननजी के्षत्रलाइ लगानी गनि अकनर्ित गरी ईनीहरुको

सहभानगता सनुननित गरपेिात ननजी के्षत्र पनन जलनिद्यतु ईत्पादनमा लागेको छ। हाल सम्म नेपालमा निद्यतु

प्रानधकरणले ननमािण गरकेा ५१ जलनिद्यतु अयोजनाहरुबाट करीब ४७८ मेगािाट र स्ितन्त्र ईजाि ईत्पादकहरुका

३६ अयोजानाहरुबाट करीब २४५ मेगािाट जनडत क्षमता गरर जम्मा ७२३ मेगािाट जलनिद्यतु ईत्पादन भैरहेको

छ। यसरी ईत्पादनका नहसाबले प्रानधकरण र ननजी के्षत्रको नहस्सा क्रमशः ६६% र ३४% रहेको छ । त्यसै गरर

ननजी के्षत्रका कुल करीब ४४० मेगािाट जनडत क्षमताका ४३ अयोजनाहरु तथा प्रानधकरण स्ियं तथा प्रानधकरण

सनम्मनलत कम्पनीहरुका कुल करीब ८४८ मेगािाट जनडत क्षमताका ९ अयोजनाहरु हाल ननमािणाधीन ऄिस्थामा

छन्। िैकनपपक ईजाि प्रबधिन केन्रले ननमािण गरकेा साना तथा लघ ु(माआक्रो र नमनन) हाआड्रो प्लान्टहरुले ग्रानमण

के्षत्रमा नग्रड प्रणाली बानहर ैरहेर पनन थप योगदान नदआरहेका छन्।

देशभररनै ईजाि संकट ब्याप्त छ । काठमाडौं ईपत्यका देशको अनथिक र प्रशासननक केन्र भएकाले यहााँ यो समस्या

ऄझ निकराल छ। लोडसेनडङका कारण यो शहरले ठूलो अनथिक सम्भािनालाइत गमुाईन परकेो छ नै , सामानजक

जीिनपनन ऄत्यन्त कष्टकर हुाँदै गएको छ । यसको मनुिका लानग तत्काल निशेर् पहलकदमी र संकपप अिश्यक

छ ।

नेपालमा संचानलत ऄनधकांश अयोजनाहरु नदीको िहािमा अधाररत (रन–ऄफ–ररभर) प्रकृनतका छन् । हाल

संचालनमा रहेको कुलेखानी एक, दइु (९२ मेगािाट) मात्र जलाशययिु अयोजना हो । ऄनधकतम नेपाली पूाँजीमा

अगानम ८ िर्िमा ननमािण सम्पन्न गने लक्ष्य नलएको बढुीगण्डकी (६०० मेगािाट) जलनिद्यतु अयोजना तथा

जाआका, एनडनब लगायतका दात्री ननकायहरुको सहयोगमा सन् २०२० सम्ममा सम्पन्न हुने भननएको तनहुाँ

2

जलनिद्यतु अयोजना (१४० मेगािाट) जलाशययिु भएपनन हाल ती ऄध्ययन र नडजाआनको चरणमा मात्र रहेका

छन् । यद्यनप हाल ननमािणाधीन सबै अयोजनाहरु समयमा बन्दै गदाि पनन देश लोडसेनडङ् मिु हुने नस्थनत भने छैन

। अगानम पााँच िर्ि ऄथाित २०७६-७७ सम्मको नस्थनतलाइ हेदाि निद्यतु खररद सम्झौता सम्पन्न गरी ननमािण

तयारीमा रहेका र हाल ननमािणाधीन सबै अयोजनाहरु समय मै सम्पन्न भए भने थप करीि १७६० मेगािाट

क्षमता बराबरको निद्यतुीय ईजाि नग्रडमा थनपने छ । मलुकुको अनथिक बनृद्धको दर हाल कै जस्तो रहे त्यसबेलाको

नेपालको ऄनमुाननत निद्यतु माग करीि २०५० मेगािाट हुनेछ । हाल संचालनमा रहेका अयोजनाको क्षमतालाइ

जोड्दा माग भन्दा अपूती बनढ जस्तो देनखएपनन नेपालका ऄनधकांश अयोजनाहरु नदीको िहािमा अधाररत

भएकाले नहईाँदमा निद्यतु ईत्पादन कररि ७०-७५% ले घट्ने गछि । मलुकुको पूिािधार एिं औद्योनगक निकासलाइ

रतु गनतमा ऄगाडी बढाईने हो भने निद्यतु माग धेर ैगणुा बनृद्ध हुने त्यलाइ पनन यहााँ मनन गनि जरुरी छ । त्यस

ऄिस्थामा मानथ ईपलेनखत निद्यतु अपूती मलुकुको अिश्यकताको ऄनपुातमा धेर ैकम हुनेछ । तसथि, यो

ऄिस्थालाइ संिोधन गनि तत्काल जलाशययिु अयोजनाको ननमािणलाइ प्राथनमकता ननदए राजधानी लगायत

सम्पूणि मलुकुले ऄझै धेर ैिर्ि ऄन्धकारमा नै बस्नपुने ऄिस्था देनखन्छ।

२.सिस्यजको स्वरुप र कजरण :

मानथ ईपलेख गररए झैं नेपालमा ऄनहले निद्यतुको माग भन्दा अपनुति धेर ैकम छ । िानर्िक निद्यतु माग सरदर १००

मेगािाटका दरले िनढरहेको छ । मलुकुले ऄपेक्षा गरकेो अनथिक िनृद्धका लानग अिश्यक औद्योनगक निकासलाइ

चानहने ईजाि समािेश गररए यो माग ऄझ धेर ैगणुा बनढ हुन्छ । मानथ नै भननयो मलुकुमा हाल मात्र ७२३ मेगािाट

जलनिद्यतु ईत्पादन भैरहेको छ। त्यसमा भारतबाट कररब १९० मेगािाट निद्यतु अयात गदािपनन ऄनहले माग र

अपूनति िीचको ऄन्तर करीि ५७४ मेगािाट छ । ऄझ नदीको िहािमा अधाररत पररयोजनाले नहईाँदमा अफ्नो

क्षमताको औसत २५-३०% मात्र निद्यतु ईत्पादन गने यथाथिलाइ मनन गदाि ऄनहलेको भयािह ईजाि संकट ऄझै

धेर ैिर्ि ननरन्तर रहने ऄिस्था छ।

नेपालमा जलनिद्यतु ईत्पादनको ननकै ठूलो सम्भािना भएर पनन साििजनीक लगानीको ऄिस्था कमजोर छ ।

एकातफि ननजी के्षत्र तथा निदेशी लगानीकतािहरुलाइ ईत्सानहत गनि र जलनिद्यतुको लानग सकारात्मक िातािरण

िनाईन सरकारले सकेको छैन भने ऄकोतफि राजनीनतक ऄनस्थरताका कारण पनन लगानीकतािहरु खलेुर अईने

नस्थनत छैन।

नेपालको निद्यतु ईत्पादन गनतशील प्रिाहका नदीहरुमा अधाररत रहेकाले निद्यतु ईत्पादन प्रणालीमा ऋतहुरु

ऄनसुार ईथलपथुल भआरहन्छ । हामीलाइ अिश्यक पने नहईाँदमा नदीमा पानी कम भइ न्यूनतम ईत्पादन हुने र

िर्ाि याममा कतै अिश्यकता भन्दा बढी ईत्पादन भए पनन प्रसारण लाआनको ऄभािमा अिश्यक पने स्थानमा

लैजान नसनकने ऄिस्था एकातफि छ भने ऄकोतफि ऄनतररि निद्यतु संनचत गनि संभि छैन । यससाँगै कायािन्ियन

गने ननकायका निचमा समन्ियको ऄभाि, प्रसारण र नितरणमा लगायतमा पनन थुपै्र समस्या छन्।

नयनै पररनस्थतीका िीचमा सरकारले २०६५ सालमा रानरिय नबद्यतु संकट ननरुपण कायियोजना पयायो । २०६८

एिं २०६९ सालमा ऄलग ऄलग लोडसेनडङ न्यूनीकरण कायियोजनाहरु पनन साििजननक भए । तर पनन

लोडसेनडङको ऄिस्थामा ऄपेनक्षत सधुार हुन सकेको छैन । सखु्खा समयमा दैननक १६ घण्टा सम्मको चको

लोडसेनडङको मारमा जनता परररहेका छन् भने िर्ाि समयमा पनन नदनको कररब ३-४ घन्टा लोडसेनडङ हुने गरकेो

छ । हाल संचानलत सिै अयोजनाहरू समयमा नै सम्पन्न भए भने पनन जलाशययिु अयोजनाहरु नहुाँदा ऄिको

१० िर्िमा पनन लोडसेनडङको पूणि ऄन्त्य हुने सक्ने नस्थनत छैन।

3

िढदो लोडसेनडङ ऄन्त्य गने भन्दै निद्यतु प्रानधकरणले संचालनमा पयाआ रहेका थमिल नबद्यतु केन्रहरु दहुबी प्लान्ट

३९ मेगािाट र हेटौंडा नडजेल प्लान्ट १४.१ मेगािाट गरी कूल जनडत क्षमता ५३.१ मेगािाट भएता पनन त्यसले

जम्मा ४३ मेगािाट निद्यतु मात्र ईत्पादन गने गरकेो छ । महगंो संचालन , संभार खचिका कारण नडजेल थमिल प्लान्ट

पनन नननिििाद हुन सकेको छैन । निद्यतु नबक्रीबाट प्रानधकरणलाइ प्रनत यनुनट करीब १० रुपैंया प्राप्त हुने र थमिल

प्लान्ट संचालन गदाि प्राप्त हुने ईजािको लागत प्रनत यनुनट करीब ३० रुपैंया भन्दा िढी पने हुाँदा थमिल प्लान्ट

संचालन गदाि प्रानधकरणलाइ ऄनतररि अनथिक भार पनि जान्छ ।

ईपत्यकामा लोडसेनडङमा ईज्यालोको जोहो गनि ३ लाख देनख ५ लाख आन्भटिर व्यािी घर घरमा जोनडएको

ऄनमुान छ । अम शहरी ईपभोिाले लोड्सेनडङको िेला खपत गने ईजाि शनि भनेको बनि, मोिाइल र कम्पूटर

जस्ता सामान्य ईपकरण चाजि गने ऄनन िनढमा टेनलनभजन हेने सम्म हो । सरदर ४ घण्टाको लानग यसो गनि

साधारणतया १ नकलोिाट बराबरको ईजाि अिश्यक पने देनखन्छ । तर त्यनत निद्यतु ईजाि लोड्सेनडङ नभएका िेला

नग्रडिाट तानेर व्यानिमा संनचत गरर पनु: लोड्सेनडङको िेला ईपयोग गने क्रममा झण्डै १ नकलोिाट िरािरको नै

ईजाि शनि खेर जाने गदिछ । ईपत्यकामा झण्डै ७५% माननसको घरमा १५० एनम्पएरको व्यनि र ८५० भोपट

एनम्पएरको आन्भटिर भएको ऄध्ययनले देखाईछ । यसिाट दैननक सरदर ३ देनख ५ लाख नकलो िाट िरािरको ईजाि

शनि संनचत गने र पनु: ईपयोग गने क्रममा नाश भआरहेको छ । यो पररमाण भनेको नपक अिरमा नपगु ईजािको १२

प्रनतशत िरािर हो । साथै औद्योनगक प्रनतष्ठानहरुमा नडजेल जेनेरटेरको प्रयोग पनन ऄत्यानधक मात्रामा हुने गरकेो छ

। जनु पयाििरणीय र अनथिक दिैु दृनष्टिाट हाननकारक हुन्छ ।

३.सिस्यजको मनरजकरणकज उपजय :

देशको यो ईजाि संकट र ईपत्यकाको लामो लोड्सेनडङको समस्या ननराकारण गनिलाइ सबैभन्दा पनहलो ईपाय

भनेको हाल ननमािणानधन रहेका अयोजनाहरुलाइ समयमा सम्पन्न गराईन ुनै हो। यससाँगै सखु्खा समयमा पनन

ईजािको समस्यालाइ समाधान गने हो भने जलाशययिु अयोजनाहरु ऄपररहायि छन्। नेपाल नभत्रका

लगानीकतािहरुिाट मात्र यो संभि नहुने भएकाले ननजी तथा निदेशी लगानीलाइ अकनर्ित गने र नतनलाइ लगानी

गने सरुनक्षत र सहज िातािरण बनाईन ुपनन ईनिकै जरूरी छ। सम्पणुि िातािरण ऄनकुुल हुाँदा र सम्पणुि

अयोजनाहरु समयमा नै बननसक्दा पनन ईपत्यका ऄको १० देनख १५ िर्ि ऄन्धकारमा बस्नपुने नस्थनत देनखन्छ ।

ऄत: ईपरोि सिै निकपपहरूलाइ कायिन्ियन गनि निरे्श पहलकदमी, साझा प्रयास र संकपप त अिश्यक छ नै

त्यससंगै तात्कानलक रुपमा लोडसेनडङ न्यनुीकरण गनि पनन निशेर् कायियोजना पयाईन ुजरूरी छ । ईपत्यकामा

त्यसको एईटा महत्िपणुि निकपप रुपमा सौयि ईजािलाइ नलन सनकन्छ ।

३.१ मनिजाणजधीन आयोजनजहरुलजई सियिज सम्पन्न गरजउने

नेपाल सरकारले ईजाि के्षत्रलाइ प्राथनमकतामा राखेको भएतापनन त्यस ऄनरुुप काम हुन सकेको देनखाँदैन ।

सदनमा दताि भएका नबधतु सम्बनन्ध दइुिटा निधयेक पााँच िर्ि सम्म सदनमा ऄकमनलएर बसी पाररत नहुन ु

यसको धोतक हो। हालसम्म ईजाि सम्बनन्ध एईटा निधेयक सदनमा अएर पनन पाररत हुन सकेको छैन ।

ईि निधेयकलाइ नशघ्र पाररत गनुिपने देनखन्छ । हाल ननमािणानधन रुपमा रहेका सबै अयोजनाहरु समयमा

सम्पन्न गनि राज्यले निशेर् ऄग्रसरता नलनपुदिछ । साथै नेपाल नभत्रका लगानी कतािहरुले मात्र

जलनिद्यतुको के्षत्रमा पयािप्त लगानी गनिसक्ने नस्थनत नरहेकाले निदेशी लगानी नभत्र्याईने िातािरण पनन

ननमािण गनुिपछि ।

4

३.२ सतुंलनकज लजमग जलजशययुक्त आयोजनज मनिजाणिज जोड मदने

नेपालमा हाल ननमािणानधन रहेका ऄनधकांश अयोजनाहरु रन ऄफ ररभर प्रकृनतका छन्। यस्ता

अयोजनाहरुले िर्ािमा ज्यादा र सखु्खामा न्यनु ईजाि ईत्पादन गदिछन् । जलासययिु अयोजनाहरु पयािप्त

नबननु्जेल सखु्खा समयमा हुने ईजािको कनम हट्दैन । हाल जलासययिु अयोजनाको रुपमा कुलेखानी

(९२ मेगािाट) मातै्र संचालनमा रहेको छ । जाआका , एनडनब लगायतका दात्री ननकायहरुको सहयोगमा सन्

२०२० सम्ममा सम्पन्न हुने भननएको तनहु जलनिद्यतु अयोजना (१४० मेगािाट), रानरिय लगानीकै िनुढ

गण्डकी (६६० मेगािाट) र ननमािण गने भननएको पनिम सेती (७५० मेगािाट) लगायतका अयोजनाहरुको

काम प्राथनमकताका साथ सरुु गररे समयमा नै सम्पन्न गनि जरुरी छ। साथै जलाशययिु अयोजना

ननमािणमा जोड नदने नीनत ऄिलम्िन गनुिपदिछ।

यो निमशिले नदीको प्रिाहमा अधाररत (रन-ऄफ-ररभर) पररयोजना नै समस्याको जड हो नक भन्ने भ्रम

सजृना हुन सक्छ । तर यथाथि त्यस्तो होआन । नेपालको भौगोनलक निनिधता निश्वमै ऄतलुनीय छ र

जलनिद्यतु ईत्पादनको दृनष्टकोणमा त्यो प्रकृनतले नदएको ठूलो बरदान हो । निश्वका धेर ैमलुकुमा जलनिद्यतु

ईत्पादन गनि ठूला ठूला बााँध बााँध्न ुपने जनु बाध्यता छ, हामीलाइ प्रकृनत स्ियंले त्यसबाट मिु गररनदएको

छ । ठूला बााँधयिु पररयोजनाबाट ठूलै पयाििरणीय क्षनत त हुन्छ नै, नतनको तलुनामा रन-ऄफ-ररभर

पररयोजनाबाट िातािरणीय क्षनत ऄत्यन्त न्यनु मात्र हुने नभआ नबजलुी ईत्पादन लागतपनन पनन ननकै कम

हुन्छ । तर नदीको प्रिाह बढ्दा धेर ैमात्रमा ईत्पादन हुने निद्यतुलाइ खपत गनि िा खेर जान ननदन निनभन्न

निकपपलाइ कायािन्ियनमा पयाईने नीनत हुनपुछि । जस्तो, रानरिय नग्रड प्रणालीलाइ व्यापक निस्तार गरी

ऄन्तरदेशीय प्रणालीसाँग जोड्ने, जसले गदाि हामीकहााँ बनढ भएको नबजलुी स्ित: ननयाित हुने र कम हुाँदा

स्ित: अयात हुने गरी ईजाि अदानप्रदान (एक्स्चेन्ज) िा व्यापार हुन सक्छ । यसका लानग अिश्यक

ऄन्तराि नरिय सम्झौतामा पहल हुनपुछि । हाल ननमािणाधीन ढपकेबर-मजुफ्फरपरु ऄन्तरदेशीय प्रसारण

लाआनको ननमािणलाइ तीव्रता नदने र ऄध्ययनको चरणमा रहेका दहुबी-पनुणिया र बटुिल-गोरखपरु

ऄन्तरदेशीय प्रसारण लाआनहरुलाइ समेत तरुन्त ननमािणमा लनगहापन ुिान्छनीय देनखन्छ ।

यसका साथै, भनिरयमा ननमािण हुने िा ननमािण सम्पन्न हुने अयोजनाहरुको ननक्योल गदै गदाि नतनको

ईत्पादन खेर जान ननदन अिश्यक प्रसारण लाआन ननमािणमा पनन राज्यले ईनिकै जोड नदन अिश्यक छ।

३.३ सौया उजजाको सकंलन तथज प्रयोग गने

सौयि ईजाि काठमाडौं ईपत्यकाको लोडसेनडङ न्यनुनकरणका लानग एईटा महत्िपूणि निकपप हो । नेपालको

नस्थनत ईपत्यकामा लाग्न सक्ने घामको प्रकृनत अनद हेदाि ईपत्यकामा सौयि ईजािको ठूलो संभािना छ ।

आनन्जननयररङ ऄध्ययन संस्थानमा भएको पररक्षण ऄनसुार १ नकलोिाट क्षमताको निद्यतु ईत्पादन गने

फोटो भोपटेआक प्रनिधीिाट िर्ि भररमा १५२३ नकलोिाट िरािर ईजाि ईत्पादन हुन सक्छ । सौयि ईजाि

सूयिको नस्थनत ऄनसुार फरक पने भएता पनन एक नकलोिाट क्षमताका पातािाट मनहनामा १२६ नकलोिाट

देनख १७६ नकलोिाट सम्म ईजाि ईत्पादन गनि सनकन्छ। तसथि ६ लाख घर भएको ईपत्यकामा २०-

२५% घर धरुीमा प्रनत घर १ नकलोिाट िरािरको सौयि ईजाि राखी निद्यतु ईत्पादन गनि सके लगभग १००

मेगािाट िरािर निद्यतु ईत्पादन हुन जान्छ। त्यो निद्यतु माइक्रो ग्रीड माध्यमिाट निद्यतु प्रसारणलाइनमा

पयुाि इ नदनको समयमा ईजाि अिश्यक पने औद्योनगक प्रनतष्ठानहरुमा खपत गनि सनकन्छ । सयुािस्त पनछ

त्यस्ता प्रनतष्ठानमा रहेको जेनेरटेर िा निद्यतु प्रानधकरण द्वारा संचानलत कुलेखानी जस्ता जलाशययिु

पािर स्टेशनिाट थप निद्यतु ईत्पादन गरर अम माननसलाइ ईपलब्ध गराईन सनकन्छ । बैकनपपक ईजाि

5

ईत्पादन गनि साधारण हाइड्रोपािर भन्दा महङ्गो होला, तर यसको ईपलनब्ध हेदाि यसको फाइदा ऄनन थप

१०-१५ िर्ि ईपत्यका ऄन्धकारमा बस्नपुने बाध्यताको मपुयाङ्कन गने हो भने यो त्यनत महगंो पनन

देनखदैन। खासगरर निश्वव्यापी रुपमा घट्दै गएको सौयि ईजाि ईत्पादनको लागत मपुय र ठूलो पररमाणमा

हुने ईत्पादनले भनिरयको ईजाि ईद्योग सोलार नै हो भन्न नहनककचाईन पदैन । यसै कारणले नछमेकी

भारतले प्रनत िर्ि १००० मेगािाट (१नगगािाट) बराबरको सौयि ईजाि ईत्पादन गने लक्ष्य ऄनसुार काम गनि

थालेको छ। सबै ईत्पादनकतािहरुलाइ भारत सरकारले ऄनदुान नदने गरकेो छ। हामीले नछमेकी मलुकुमा

भएका राम्रा कुराहरुलाइ नसक्न जरुरी छ। भारतकै गजुरातमा हुने गरकेो ननजी के्षत्रले व्यनि निरे्शका

छानालाइ भाडामा नलइ सौयि ईजाि ईत्पादन गने र त्यो ईजाि निद्यतु नितरक संस्थाले खररद गरर नबक्री गने

मोडल पनन मननयोग्य रहेको छ।

३.३.१ सौया उजजाकज चुनौमत र िहत्व

क. अधँ्यजरोवजट िमुक्त

हाल चरम ईजाि संकटिाट गनुिरहेको ईपत्यकाले सबै जलनिद्यतु अयोजनाहरु बन्दापनन थप १०-

१२ िर्ि सम्म ऄन्धकारमा बस्न ुपने बाध्यतािाट सौयि ईजािको संकलन र प्रयोग माफि त ननराकरण गनि

सनकन्छ ।

ख. छुटै्ट समंघय रजज्यको उत्पजदन

नेपाल संघीयतामा प्रिेश गदाि काठमाडौं ईपत्यका एईटा छुटै्ट राज्यका रुपमा रहन सक्ने सम्भािना

पनन छ। त्यो समयमा पनन संघीय राज्यको राजधाननका रुपमा रहने काठमाडौंले सबैभन्दा बढी

ईजािको खपत गरररहेको हुनेछ तर ईपत्यकाको ईजािको अफ्नो केही ईत्पादन नहुने हुाँदा ईजािकोलागी

यो शत प्रनतशत ऄन्य प्रदेशमा ननभिर रहनपुने हुन्छ। ऄतः भोली नेपालसंग जलनबधतु पयािप्त रहेको

ऄिस्थामा पनन तत्कालको समस्या सम्बोधन गनि र हल गनि ईत्पादन गनि लानगएको सौयि ईजाि

काठमाण्डौंकोलागी भने एक रणनैनतक स्रोतको रुपमा रहेनेछ।

ग. उजजा सुरक्षज

ऄबको केही िर्िमा नेपालसंग दशौं हजार जकस्रोतिाट ईत्पादन भएको निधतु हुनसक्छ, त्यसैलौ

मंहगो सौयि ईजािको ईत्पादन त्यस बेला औनचत्यनहन हुन्छ भन्ने तकि गररन्छ। तर माथी नै भनन

सनकयो सौयि ईजाि जलनबधतुको निकपप हुनै सक्दैन तर यसको प्रयोगले काठमाण्डौं ईपत्यका यो

केनह िर्ि (कम्तीमा १०) ऄध्यायोिाट मिु हुन् भने यसको प्रयोग नकन नगने? साथै भोली हामीसंग

एईटा स्रोतिाट ईत्पानदत दशौं हजार निधतुको क्षमता हुदैगदाि सौयििाट ईत्पानदन १००\२००

मेगािाट ईजाि रहेछ भने ईजाि सनमश्रणको दृनष्टकोणले पनन त्यो िान्छननय नै हुन्छ। निकनसत देशहरुमा

पनन एईटै स्रोतिाट ईजाि ईत्पादन गनि नहुने निचार प्रनसद्ध छ। “आनजी नमक्स” को दृनष्टिाट हेदाि पनन

हजारौं मेगािाट निद्यतु पानीबाट ईत्पादन हुाँदै गदाि सौयि ईजािको सानो नहस्साले भएपनन ईजाि नमश्रण

बढ्ने भएकाले सो काम महत्िपूणि हुने देनखन्छ।

घ. जडजन तथज उत्पजदन िहङ्गो पने

सामान्यतया महगंो पने सौयि ईजाि अनथिक रुपमा भने काठमाण्डौं ईपत्यकाको लानग ईपयिु छ ।

निश्वभरमा यस्ता संस्थाहरु छन् , जसले सहरको निकास बाहेक ऄन्य प्रयोजनमा खचि गनि नपाआने गरी

सहयोग ईपलब्ध गराईाँछन् । त्यसैगरी सरकारले पेिोल र नडजेलमा लगाईने िातािरणीय कर पनन

काठमाण्डौंको िातािरण सधुार बाहेक ऄन्यत्र खचि गनि नमपदैन । यसका ऄनतररि नडजेललाइ

6

निस्थानपत गररे सोलारको प्रयोग गरर काििन ईत्सजिन घटाएर काबिन व्यापारको गोपड स्ट्यान्डडि

रकम पयाईन सनकन्छ । यो रकम मात्र पनन परु ैपररयोजना संचालनका लानग पयािप्त हुने देनखन्छ।

तसथि निकनसत सहरलाइ ऄनदुान नदने कुराको यक्ष प्रश्न यसमा नईठ्ने देनखन्छ। यसका साथै सरुुको

जडान खचिमा ईपभोिालाइ मार पनि सक्ने देनखन्छ तर यो पररयोजना सरकार, ईपभोिा, ननजी के्षत्र

तथा निनिय संस्थाहरु नमलेर गने कायि भएकाले अनथिक दानयत्ि चारिैटा ननकायहरु नबचमा नितरण

भएको हुन्छ । यसले गदाि कसैलाइ पनन ऄनतररि दानयत्ि पदैन।

४.मनष्कशा तथज सुझजवहरू:

जलनिद्यतु के्षत्रको निकास नेपालको सिािङ्नगण निकाससाँग ऄनभन्न ढंगले जोनडएको छ तर औपचाररक रुपमा

जलनिद्यतु निकास शरुुिात भएको एक शताब्दी पगु्दासमेत यो के्षत्रमा ऄपेनक्षत निकास हुन सकेको छैन । ऄथाह

संभािना भएर पनन यसको निकासमा हामी चनुकरहेका छौ र देशले चरम ईजाि संकट भोनगरहेको छ । देशको

राजधानी, प्रशासननक केन्र र पयिटनकय महत्ि िोकेको काठमाडौंमा समेत नदनको १६ घण्टासम्म लोडसेनडङको

ऄिस्था नसजिना हुने निडम्िनापूणि नस्थनतमा हामी छौ । हाल ननमािणानधन अयोजनाहरू समयमा नै सक्नपुने

चनुौनत त छदैछ , नयााँ अयोजनाहरू ननमािण गने िातािरण िनाईने चनुौती ऄकोनतर छ । यी अयोजनाहरू धेर ै

जसो नदी िहािमा अधाररत रहेर बन्ने हुाँदा नतनको ननमािण समयमा नै परुा भयो र नयााँ योजना ननमािणको

िातािरण बन्यो नै भनेपनन अईाँदो एक दशक नेपाल पूणि लोडसेनडङ मिु हुने ऄिस्थामा छैन । ऄत: जलाशययिु

अयोजना ननमािण रानरिय प्राथनमकतामा पनुिपने अिश्यकता छ । जलनिद्यतु निकासको लानग रानरिय सहमनत

िन्यो, रानरिय संकपप सनहत साझा एजेण्डा िन्यो , निद्यमान संरचनामा व्यापक पररितिन गरर , निद्यतु ईत्पादन ,

प्रसारण, नितरण लगायतका संस्थागत संरचनाहरू प्रभािकारी िने र लगानीकतािहरूका लानग सरुनक्षत र सहज

िातािरण िन्यो भने मात्र मानथ ईपलेनखत अयोजनाहरूले गनत नलन सक्नेछन् , ऄन्यथा यो ऄिस्था थप लनम्िने

नननित छ । तसथि देशमा निद्यमान ईजाि संकट ननराकरण गनि अिश्यक िैकनपपक ईपायको पनन खोजी गररनपुदिछ।

त्यसका लानग काठमाडौं ईपत्यकामा सौयि ईजाि नै बनलयो निकपप हो । जनतालाइ १०-१२ िर्ि थप लोडसेनडङको

ऄिस्थािाट गिुनपुने बाध्यताको ऄन्त्य गनिका लानग केनह ईपायहरू सनहतका प्रस्तािहरू प्रस्ततु गरकेा छौं ।

सुझजवहरू:

क्र.स. गनुापने कजिहरु

१ मनिजाणजधीन आयोजनजहरुलजई सियिज सम्पन्न गरजउने :

१९११ मा ५०० नकलोिाट क्षमताको फनपिङ जलनिद्यतु अयोजनािाट प्रारम्भ भएको नेपालको

जलनिद्यतु निकासको यात्राको १०३ बर्िको यस ऄिनधमा जम्मा ७२३ मेगािाट मात्र ईत्पादन भएको छ ।

जसमा नेपालमा निद्यतु प्रानधकरणले ननमािण गरकेा ५१ जलनिद्यतु अयोजनाहरुबाट करीब ४७८

मेगािाट र स्ितन्त्र ईजाि ईत्पादकहरुका ३६ अयोजानाहरुबाट करीब २४५ मेगािाट जनडत क्षमता

पदिछन ।

हाल ननजी के्षत्रका कुल करीब ४४० मेगािाट जनडत क्षमताका ४३ अयोजनाहरु तथा प्रानधकरण स्ियं

तथा प्रानधकरण सनम्मनलत कम्पनीहरुका कुल करीब ८४८ मेगािाट जनडत क्षमताका ९ अयोजनाहरु

7

हाल ननमािणाधीन ऄिस्थामा छन्।

अत :

हाल ननमािणाधीन रहेका अयोजनाहरु समयमा नै सम्पन्न गनि राज्यले निशेर् ऄग्रसरता नलने । निगतको

ऄनभुिका अधारमा समस्याका कारणहरु सामान्यतया: िन, जग्गा ऄनधग्रहण, स्थानीय राजनैनतक

िातािरण, प्रसारण लाआन निस्तार, अिश्यक लगानीको ऄभाि, बैंकहरुको ईदानसनता, अनदसाँग

सम्बनन्धत रहेको देनखन्छ ।

ईजाि सम्बनन्ध निधेयक २०६५ सालमा नै सदनमा पेश भएको भएपनन हालसम्म पाररत हुन सकेको

छैन, ईि निधेयकलाइ समसामनयक संशोधन सनहत तरुुन्त पाररत गरर लाग ुगने। त्ससैगरी

व्यिस्थानपका संसदले ईजािका संम्बन्धमा बझुाएको प्रनतिेदनको कायािन्ियन गने।

ननजी के्षत्र र िैदेनशक लगानी नभत्र्याईन सरुनक्षत र सहज िातािरण िनाईन नस्थर सरकार,

लगानीकतािको सरुक्षा, सेिा, सनुिधा एिं एकद्वार नीनत अनदको प्रभािकारी कायािन्ियन गने।

२ जलजशययुक्त आयोजनजहरुको मनिजाण गने :

8

नेपालको निद्यतु ईत्पादन गनतनशल प्रिाहका नदीहरुमा अधाररत रहेकाले निद्यतु ईत्पादन प्रणालीमा

ऋतहुरु ऄनसुार ईथलपथुल भआरहन्छ । हामीलाइ अिश्यक पने नहईाँदमा नदीमा पानी कम भइ न्यूनतम

ईत्पादन हुने र िर्ाि याममा कतै अिश्यकता भन्दा बढी ईत्पादन भए पनन प्रसारण लाआनको ऄभािमा

अिश्यक पने स्थानमा लैजान नसनकने ऄिस्था छ । जलाशययिु अयोजनाहरु पयािप्त नबननु्जेल सखु्खा

समयमा हुने ईजाि संकटिाट नेपालले मनुि पाईाँदैन । हाल जलासययिु अयोजनाको रुपमा ९२

मेगािाटको कुलेखानी मातै्र संचालनमा रहेको छ।

अत :

हाल ननमािणको प्रकृयामा रहेका जलाशययिु अयोजनाहरुलाइ प्राथनमकताका साथ हेने तथा ऄध्ययन

भएका र ऄध्ययनको प्रनक्रयामा भएका जलाशययिु अयोजनाहरुको काम नशध्र थापने नीनत नलने ।

रन-ऄफ-ररभर प्रकृनतका अयोजनाबाट ईत्पानदत निद्यतुलाइ खेर जान ननदन रानरिय नग्रड प्रणालीलाइ

व्यापक निस्तार गरी ऄन्तरदेशीय (क्रस-बोडिर) प्रणालीसाँग जोड्ने, जसले गदाि हामीकहााँ बनढ भएको

नबजलुी स्ित: ननयाित हुने र कम हुाँदा स्ित: अयात हुने गरी ईजाि अदानप्रदान (एक्स्चेन्ज) हुन सक्छ।

यसका लानग अिश्यक ऄन्तराि नरिय सम्झौतामा पहल गने र ननमािणाधीन िा ऄध्ययनको चरणमा

रहेका ऄन्तदेशीय प्रसारण लाआनको ननमािणलाइ तीव्रता नदने।

साथै, भनिरयमा ननमािण हुने िा ननमािण सम्पन्न हुने अयोजनाहरुको ननक्योल गदै गदाि नतनको ईत्पादन

खेर जान ननदन अिश्यक प्रसारण लाआन ननमािणमा पनन राज्यले ईनिकै जोड नदन अिश्यक छ ।

३ सौया उजजाको सकंलन तथज प्रयोग गने :

जलनिद्यतु निकासका लानग सम्पणुि िातािरण ऄनकुुल हुाँदा र हाल ननमािणानधन अयोजनाहरु समयमा नै

बननसक्दा पनन ईपत्यका ऄको १० िर्ि पूणित: लोडसेनडङ मिु हुने ऄिस्था देनखाँदैन । त्यस सम्मका

लानग लोडसेनडङमिु काठमाडौं बनाईन िैकनपपक ईपाय सोकन ुपदिछ । सौयि ईजाि काठमाडौं ईपत्यकाको

लोडसेनडङ न्यनुनकरणका लानग एईटा महत्िपूणि निकपप हो । काठमाडौं ईपत्यकामा लाग्न सक्ने घामको

प्रकृनत अनद हेदाि पनन ईपत्यकामा सौयि ईजािको ठूलो संभािना छ । संघीय संरचनामा समेत काठमाडौं

छुटै्ट प्रदेश र संघीय राजधानीको रुपमा समेत रहने प्रिल संभािना छ । अफ्नै अयोजना नभएकोले

काठमाडौंमा ईजािको अत्मननभिरताका लानग पनन िैकनपपक ईपायहरू खोज्न ुजरूरी रहन्छ ।

अत :

तात्कानलक रुपमा ईपत्यकाको लोडसेनडङ न्यनुीकरण गनि सौयि ईजाि संकलन र प्रयोगलाइ निशेर्

कायियोजनाको रुपमा ऄगानड बढाईने र त्यसका लानग अिश्यक अनथिक एिम् नीनतगत व्यिस्था गने।

9

अनुसुची १ :

आगजमि पजँच वषािज मनिजाण सम्पन्न हुने सम्भजवनज भएकज आयोजनजको सूची

Projects expected to be completed by year 2014

kW PPA Date

Expect

ed COD

1

Bhairabkunda Hydropower

Pvt. Ltd.

Bhairab

Kunda

Sindhupalch

owk

3,000

Mangsir 2,

2065,

17 chait

2065 2014

2

Bojini Company Private

Limited Jiri Khola Dolkha

2,200

Magh 23,

2065 2014

3

Sanima Hydro Power

P.Ltd. Mai Khola Ilam

22,00

0

Baishakh

8, 2067 2014

4

Prime Hydropower Co. Pvt.

Ltd. Belkhu Dhading

518

Shrawan

4, 2064 2014

5

Mailung Khola Hydro

Power Company (P.) Ltd.

Mailung

Khola Rasuwa

5,000

Shrawan

9, 2058 2014

6 Radhi Bidyut Company Ltd.

Radhi

Khola Lamjung

4,400

Magh 18,

2066 2014

7

Joshi Hydropower

Development Co. (P.) Ltd.

Upper

Puwa

Khola-1

Ilam

3,000

Baishakh

23, 2066 2014

8

Ruru Hydropower Project

(P) Ltd.

Upper

Hugdi

Khola

Gulmi

5,000

Ashwin 4,

2066

(Capacity

Upgraded

on

2067/12/1

8 of 2400

KW) 2014

Projects expected to be completed by year 2015

9

Eastern Hydropower (P.)

Ltd.

Pikhuwa

Khola Bhojpur

2,475

Kartik 24,

2066 2015

10

10

Electro-com and Research

Centre Pvt.Ltd

Jhyadi

Khola

Sindhupalch

owk

2,000

Baishakh

30, 2067,

2068/4/15

amd by

1MW 2015

11

East Nepal Development

Endeavour (P) Ltd

Upper Mai

Khola Ilam

9,980

Chaitra 19,

2061,

2068/4/13

amd from

3100 2015

12

Gelun Hydropower

Co.Pvt.Ltd Gelun

Sindhupalch

owk

3,200

Poush 25,

2068 2015

13

Pachathar Power

Company Pvt. Ltd.

Hewa

Khola A Pachathar

14,90

0

Bhadra 30,

2068 2015

14

Dronanchal Hydropower

Co.Pvt.Ltd Dhunge-Jiri Dolakha

600

Poush 28,

2068 2015

15

Jumdi Hydropower Pvt.

Ltd.

Jumdi

Khola Gulmi

1,750

Magh 21,

2066 2015

16

Sayapatri Hydropower

Privated Limited

Daram

Khola A Baglung

2,500

Chaitra 19,

2068 2015

17

Dariyal Small Hydropower

Pvt.Ltd

Upper

Belkhu Dhading

750

Falgun 28,

2068 2015

18

Shreeup Hydropower Co.

(P.) Ltd. Seti Khola Chitwan

465

Kartik 25,

2066 2015

19 Sikles Hydropower (P) Ltd.

Madkyu

Khola Kaski

9,968

Mangsir

3, 2066 2015

20

Sanima Mai Hydropower

Ltd.

Mai

Cascade Ilam

7,000

Magh 12,

2069 2015

21

Eklekunda Hydropower

Co.Pvt.Ltd

Dorkhu

Khola Nuwakot

990

Baishakh

26, 2067 2015

22

Mandakani Hydropower

Privated Limited Sardi Khola Kaski

3,500

Falgun 11,

2068 2015

23

Kutheli Bukhari Small

Hydropower (P).Ltd

Suspa

Bukhari Dolakha

350

Srawan

32, 2069 2015

24 Hydro Innovation Pvt. Ltd.

Tinekhu

Khola Dolakha

990

Aswin 8,

2069 2015

11

Projects expected to be completed by year 2016

25

Upper Tamakoshi

Hydropower Co. Ltd.

Upper

Tamakoshi

HPP

Dolkha

456,00

0

Poush

14, 2067 2016

26

Shivani Hydropower

Company (P.) Ltd.

Phawa

Khola Taplejung

4,950

Falgun 1,

2063 2016

27

Garjang Upatyaka

Hydropower (P.) Ltd.

Chake

Khola Ramechhap

2,830

Falgun 6,

2065 2016

28 Madi Power Pvt. Ltd. Upper Madi Kaski

19,008

Bhadra

21, 2066 2016

29 Greenlife Energy Pvt.Ltd

Khani

khola-1 Dolakha

25,000

Ashoj 24,

2067 2016

30

Sanjen Hydropower

Co.Limited

Upper

Sanjen Rasuwa

14,800

Aswin

23, 2068 2016

31

Sinohydro-Sagarmatha

Power Company (P.) Ltd

Upper

Marsyangdi

A

Lamjung

50,000

Poush

14, 2067 2016

32

Chyangdi Hydropower

Privated Limited Chhandi Lamjung

1,700

Chaitra

23, 2068 2016

33

Manang Trade Link Pvt.

Ltd. Lower Modi Parbat

20,000

Bhadra

20, 2068 2016

34

Pashupati Environmental

Eng. Power Co. Pvt. Ltd.

Chhote

Khola Gorkha

993

Phalgun

9, 2067 2016

35

Universal Power Company

(P) Ltd.

Lower

Khare Dolakha

8,260

Magh 22,

2069 2016

36

Gayatri Hydro Power (P.)

Ltd.

Charanawa

ti Dolakha

980

Kartik 6,

2065 2016

37

Mansarowar Powers (P.)

Ltd. Golmagad Doti

580

Kartik 10,

2065 2016

38 L. K. Power (P.) Ltd.

Dapcha-

Roshi

Kavrepalanc

howk

5,000

Chaitra

24, 2066 2016

39

Universal Power Company

(P) Ltd.

Ladku

Khola

Kavrepalanc

howk

700

Ashadh

9, 2066 2016

40

Baishno Devi Hydro Power

(P.) Ltd.

Lower

Sunkoshi -

Sindhupalch

owk

9,900

Mangsir

19, 2066 2016

12

III

41

Triyog Energy &

Development Pvt. Ltd.

Middle

Gaddigad Doti

2,970

Magh

20, 2066 2016

42 Barahi Hydropower Pvt.ltd

Theule

Khola Baglung

1,500

Chaitra

16, 2066 2016

43

Api Power Company

Pvt.Ltd

NauGad

Gad Khola Baitadi

8,500

Baishakh

19, 2067 2016

44 Energy Engineering Pvt.ltd

Upper

Mailun A Rasuwa

5,000

Ashar 25,

2067 2016

45

Teleye Samyak Company

Pvt.Ltd

Dhansi

Khola Rolpa

955

Shrawan

12,2067 2016

46

Shiva Shree Hydropower

Pvt.Ltd

Upper

Chaku A

Sindhupalch

owk

22,200

Bhadra

22, 2067 2016

47

Swoyembhu Hydropower

Pvt. Ltd

Upper

charnawati Dolakha

2,020

Mangsir

15, 2067 2016

48

Himalayan Urja Bikas Co.

Pvt. Ltd.

Upper

Khimti Dolkha

12,000

Magh 9,

2067 2016

49

Mount Kailash Energy Pvt.

Ltd.

Thapa

Khola Myagdi

11,200

Magh 11,

2067 2016

50 Molnia Power Ltd.

Upper

Mailung Rasuwa

14,300

Bhadra

23, 2068 2016

51

Jywala Sajhedari

Hydropower Company Pvt.

Ltd.

Tame

Khola Dailekha

1,250

Ashwin

8, 2068 2016

52

Dibeshwori Hydropower

Company Limited Saba Khola

Sankhubash

a

3,300

Falgun

17, 2068 2016

53

Mai Valley Hydropower

Privated Limited

Upper Mai

C Ilam

5,100

Chaitra

23, 2068 2016

54

Rising Hydropower

Compnay Ltd.

Selang

Khola

Sindhupalch

owk

990

Asadh

31, 2069 2016

55

Upper Piluwa Khola

Hydropower Co. Pvt. Ltd.

Upper

Piluwa

Khola

Sankhuwa

Sabha

9,622

Srawan

1, 2069 2016

56

Dupcheshowr Mahadev

Hydro Co. (P) Ltd. Middle Tadi Nuwakot

5,325

Bhadra

10, 2069 2016

57 Rshikesh Hydropower Pvt. Upper Gulmi Bhadra 2016

13

Ltd. Jumdi 995 26, 2069

58

Salankhu Khola

Hydropower Pvt. Ltd.

Salankhu

Khola Nuwakot

2,500

Aswin

14, 2069 2016

59 Sanvi Energy pvt. Ltd. Jogmai Ilam

7,600

Mangsir

7, 2069 2016

60

Sapsu Kalika Hydropower

Co. Pvt. Ltd. Miya Khola Khotang

996

Mangsir

10, 2069 2016

61

Reliable Hydropower Co.

Pvt. Ltd.

Khorunga

Khola Terhathum

4,800

Magsir

26, 2069 2016

62

Rara Hydropower Co. Pvt.

Ltd.

Upper

Parajuli

Khola

Dailekha

2,150

Magsir,

28, 2069 2016

63

Lohore Hydropower Co.

Pvt. Ltd.

Lohore

Khola Dailekha

4,200

Mangsir

8, 2069 2016

64

Madhya Midim Jalbidhyut

Company P. Ltd.

Middle

Midim Lamjung

3,100

Magh 23,

2069 2016

65

Volcano Hydropower Pvt.

Ltd.

Teliya

Khola Dhankuta

996

Magh 25,

2069 2016

66 Union Hydropower Pvt Ltd.

Midim

Karapu Lamjung

3,000

Magh 28

2069 2016

67

Bidhyabasini Hydropower

Development Co. Pvt.Ltd. Rudi A

Lamjung,

Kaski

6,800

Magh 28,

2069 2016

68

Himal Dolkha Hydropower

Company Ltd.

Mai sana

Cascade Ilam

8,000

Phalgun

14, 2069 2016

69

Salmendevi Hydropower

(P).Ltd Kapadigad Doti

3,300

Chaitra

11, 2069 2016

70

Cemat Power Dev

Company (P).Ltd

Ghalendi

Khola Myagdi

4,000

Chaitra

30, 2069 2016

71

Bhugol Energy Dev

Compay (P). Ltd

Dwari

Khola Dailekha

3,750

Chaitra

30, 2069 2016

72

Tallo Midim Jalbidhut

Company (P) Ltd.

Lower

Midim Lamjung

996

Baishakh

19, 2070 2016

73

Deurali Bahuudesiya

Sahakari Sanstha Ltd.

Midim

Khola Lamjung

100

Jestha

20, 2070 2016

74

Tangchhara Hydro Pvt.

Ltd.

Tangchhah

ara Mustang

2,200

Jestha

20, 2070 2016

14

75

Abiral Hydropower Co. Pvt.

Ltd.

Upper

Khadam Morang

990

Jestha

21, 2070 2016

76

Midim Hydropower Pvt.

Ltd.

Midim

Khola Lamjung

3,400

Asadh

30, 2070 2016

77

Manakamana Engineering

Hydropower Co. Pvt. L.

Ghatte

Khola Dolakha

5,000

Shrawan

28, 2070 2016

78 Idi Hydropower Co. P.ltd. Idi Khola Kaski

975

Poush 1,

2070 2016

79 Puwa 1 Hydropower P.Ltd.

Puwa

Khola -1 Ilam

4,000

Magh 9,

2070 2016

80

BuddhaBhumi Nrpal

Hydropower P. Ltd

Lower Tadi

Khola Nuwakot

4,993

Chaitra

10,2070 2016

Projects expected to be completed by year 2017

81

Water and Energy

Co.Pvt.Ltd Badi Gad Baglung

6,600

Mansir

13,

2068 2017

82

Sanjen Hydropower

Co.Limited Sanjen Rasuwa

42,500

Mansir

19,

2068 2017

83

Hira Ratna Hydropower

P.ltd Tadi Khola Nuwakot

5,000

Baisha

kh 9,

2067 2017

84

Robust Energy Pvt. Ltd. Mistri Khola Myagdi

42,000

Magh

20,

2067 2017

85

Pashupati Energy

Development Co. Pvt. Ltd.

Tungun-

Thosne Lalitpur

4,360

Srawa

n 5,

2069 2017

86

Pashupati Energy

Development Co. Pvt. Ltd.

Khani

Khola Lalitpur

2,000

Srawa

n 5,

2069 2017

87

TMB Energietechnik

Narayani

Shankar

Biomass

Rupandehi

600

Magh

25,

2063 2017

88 Nama Buddha Hydropower Tinau Palpa Asadh 2017

15

(P) Ltd Khola 990 31,

2065

89

Himalayan Hydropower

Pvt. Ltd.

Namarjun

Madi Kaski

11,880

Bhadra

30,

2066 2017

90

Balefi Jalbidhyut Com. Pvt.

Ltd Balefi

Sindhupalch

owk

24,000

Poush

8, 2067 2017

91

Ingua Hydropower

Company Pvt.Ltd

Upper

Ingua

Khola

Ilam

9,700

Ashar

10,

2068 2017

92

Daraudi Kalika Hydro Pvt.

Ltd.

Daraudi

Khola A Gorkha

6,000

Bhadra

19,

2068 2017

93

Suryakunda Hydroelectric

Pvt. Ltd. Upper Tadi Nuwakot

11,000

Chaitra

3, 2068 2017

94

Himalayan Power Partner

Pvt. Ltd. Dordi Khola Lamjung

27,000

Asadh

1, 2069 2017

95

Sasa Engingeering

Hydropower (P). Ltd

Khani

Khola(Dola

kha)

Dolakha

30,000

Ashad

h 25,

2069 2017

96

Arun Kabeli Power Ltd. Kabeli B-1 Taplejung,

Panchthar

25,000

Ashad

h 29,

2069 2017

97

Liberty Hydropower Pvt.

Ltd.

Upper

Dordi A Lamjung

22,000

Ashwin

2, 2069 2017

98

Moonlight Hydropower Pvt.

Ltd. Balefi A

Sindhupalch

owk

10,600

Kartik

14,

2069 2017

99

Middle Modi Hydropower

Ltd.

Madhya

Modi Parbat

15,100

Magsir

21,

2069 2017

100

Beni Hydropower Project

Pvt. Ltd. Upper Solu Solukhumbu

18,000

Magsir

16,

2069 2017

101

Dudhkoshi Power

Company Pvt. Ltd.

Rawa

Khola Khotang

6,500

Paush

26, 2017

16

2069

102

Mandu Hydropower

Company Pvt.Ltd

Bagmati

Khola Makabanpur

20,000

Magh

7, 2069 2017

103

Molung Hydropower Co.

Pvt. Ltd.

Molung

Khola

Okhaldhung

a

7,000

Phalgu

n 21,

2069 2017

104

Betrawoti Hydropower

Company (P).Ltd

Phalankhu

Khola Rasuwa

13,700

Chaitra

6, 2069 2017

105

Himalaya Urja Bikash

Company (P).Ltd

Upper

Khimti II Ramechhap

7,000

Chaitra

9, 2069 2017

106

Dovan Hydropower

Company (P).Ltd

Junbesi

Khola Solukhumbu

5,200

Chaitra

29,

2069 2017

107

Rairang Hydro Power

Development Co. (P) Ltd. Iwa Khola Taplejung

9,900

Baisha

kh 29,

2070 2017

108 Apolo Hydropower Pvt. Ltd. Buku Khola Solukhumbu

6,000

Jestha

2, 2070 2017

109

Singati Hydro Energy (P)

Ltd

Singati

Khola Dolakha

16,000

Kartik

27,

2070 2017

110

Maya Khola HP Co. P. Ltd. Maya

Khola

Sankhuwa

Sabha

14,900

Mangsi

r 30,

2070 2017

Projects expected to be completed by year 2018

11

1

Conrorium Power

Developer (P) Ltd

Khare

Khola Dolakha

24,100

Kartik

15,

2070 2018

11

2

Upper Solu Hydroelectric

Company (P).Ltd Solu Khola Solukhumbu

23,500

Kartik

24,

2070 2018

11

3

Welcome Energy

Development Company

(P.) Ltd.

Lower

Balephi

Sindhupalch

owk

18,514

Ashwin

7, 2066 2018

11 Annapurna Group Pvt. Ltd. Madi-1 Kaski Mangsi 2018

17

4 Khola 10,000 r 18,

2060

11

5

Green Venture Pvt.Ltd. Likhu-IV

Okhaldhung

a,

Ramechhap

52,400

Magh

19,

2067 2018

11

6

Sunkoshi Hydro Power Co.

Pvt. Ltd.

Lower

Indrawati

Khola

Sindhupalch

ok

4,500

Mangsi

r 23,

2059 2018

11

7

Middle Bhotekoshi

Jalbidhyut Company

Middle

Bhotekoshi

Sindhupalch

owk

102,000

Kartik

28,

2068 2018

11

8

Chilime Hydro Power

Company Ltd.

RasuwaGa

di Rasuwa

111,000

Kartik

28,

2068 2018

Projects expected to be completed by year 2019

11

9

Essel Clean Solu

Hydropower (P).Ltd Lower Solu Solukhumbu

82,000

Kartik

15,

2070 2019

Total estimated installed

capacity

1,760,85

4

स्रोत: नेपाल निद्यतु प्रानधकरण

अनुसुची २ :

सौया उजजा उत्पजदन कजयायोगनज

क. कजयजान्वयन कजयायोजनज

सौयि ईजाि ईत्पादन गने निर्य धेर ैजनटल छैन । यसको प्रनक्रया परीक्षण भआसकेको र केनह व्यनिले ईपयोग

गरररहेको निर्य हो । यसमा मध्यम िनगिय ठूलो समहुलाइ अकनर्ित गने मखु्य समस्या भनेको यसको प्रारनम्भक

लागत नै हो । हाम्रो कायािन्ियन योजनाले लागत पररमाण घटाईन नसके पनन यसलाइ निनभन्न पक्षहरु िीच

नितरण (Distribution) गने प्रस्ताि गछि र निनिय संस्थाहरुलाइ पररदृश्यमा पयाईाँछ । अथीक स्रोत संकलन

गनि ,व्यनिले एकमषु्ट ठूलो रकम जटुाईन नपने हुाँदा अम ईपभोिाले यसलाइ नस्िकाने देनखन्छ। नेपालमा

ननजी के्षत्र निनिय संस्था र अम ईपभोिा नमलेर िजार प्रिेश गरकैे झण्डै दइु दशक भएको छ। सडकमा गड्ुने

ऄनधकांश मोटर साइकल र ननजी सिारी साधन यस्तै त्रीपक्षीय सहयोगका पररणाम हुन् । कायिन्ियन योजनाको

मूल िूाँदाहरु तल प्रस्ततु गररएका छन्। यसमा निस्ततृ कायि योजना िैकनपपक ईजाि प्रिधिन केन्र ( AEPC) ले

िनाईन ुपने छ।

18

• िैकनपपक ईजाि प्रिधिन केन्र ले सम्पणुि रुपमा सौयि ईजाि पररयोजनाको नेततृ्ि गने छ। यसका

लानग अफ्नो क्षमता ऄनभिनृद्ध पररयोजना ऄिनध अनदको ननक्योल गनि िैकनपपक ईजाि प्रिधिन केन्र

ले प्रस्ताि गने ।

• निज्ञान प्रनिनध तथा िातािरण सनचि को नेततृ्िमा ऄथि, ईजाि, स्थाननय निकास, ने.नि.प्रा.,

ने.रा.िै., सौयि ईजाि ईत्पादक तथा ऄन्य दइु गरर ९ सदस्यीय पररयोजना स्टेररङ कनमटी गठन गने ।

स्टेररङ कनमनटको काम र के्षत्रानधकार नेपाल सरकारले तोनकनदने ।

• िैकनपपक ईजाि प्रिधिन केन्र ले प्रत्येक बर्ि सम्बद्ध सोलार पाता अयातकताि / नबनक्रकताि तथा

निनिय संस्थाहरुको अशय पत्र नलइ अनथिक ननयम ऄनसुार नप्र-क्िानलफाइ गने ।

• नप्र-क्िानलफाइ भएका सौयि पाता अयातकतािहरुले एक िाट प्रणानलका माध्यमिाट ईपभोिालाइ

सेिा नदने गरर िैकनपपक ईजाि प्रिधिन केन्र तथा निनिय संस्थाहरुसंग साझेदार गने ।

• प्रत्येक िाट सौयि ईजाि पाता िरािर रु ५० का दरले ऄनधकतम ५०० िाट िरािरको ऄनदुान

पाईने व्यिस्था ऄनसुार ईपभोिाको छानामा सौयि पाता जडान भइसके पनछ कम्पननले िैकनपपक

ईजाि प्रिधिन केन्र िाट प्राप्त गने। यसको नननमि िायो-ग्यासमा गररएको प्रकृया ऄिलम्िन गने ।

• यस्तै ईपभोिाले सहुनलयत ऋण नलन चाहेमा िैंक तथा निनिय संस्थाहरुले सौयि पातालाइ

धरौटी को रुपमा नलइ (निके्रताले नकन्ने शतिमा) तोनकएको EMI नतने गरर ऋण रकम ईपलव्ध गराईने।

सौयि पाता जडान गने कम्पनी माफि त नै यो प्रनक्रया निनिय संस्थाहरुले सम्पन्न गने । यसका लानग

ऄनहले दइु पांगे्र सिारी साधन खररद गदाि सो काममा जसरी नििीय संस्थाहरु ईपलव्ध हुने गछिन

सोनह प्रनक्रया ऄपनाईने।

• नगरपानलकाहरुले अ-अफ्नो के्षत्र नभत्र पने ईपभोिाहरु कहााँ जडान भएको अनद कायिको

ऄनगुमन गने।

• ननजी के्षत्रलाइ ईजाि ईत्पादन र नितरणमा सररक गराईन शहरी सौयि ईजाि पररयोजना नभत्र प्रिेश

गराईने।

• ने . नि. प्रा. ले सौयि ईजाि ईत्पादकहरु संग न्यनुतम पररमाण (threshold) तोनक EEA गने िा

FIT को दर तोक्ने, ननजी घर धनी साँग नेट नमटररङको संझैता गने नननतगत र काननुी व्यिस्था गने ।

व्यनिले नेट नमटर राख्न चाहेमा ने.नि.प्रा ले ईपलब्ध गराईने ।

ख. आमथाक तथज िजनमवय स्रोत

यो पररयोजना सरकार, ईपभोिा, ननजी के्षत्र तथा निनिय संस्थाहरु नमलेर गने भएकाले अनथिक दानयत्ि यी

चारिैटा ननकायनबचमा नितरण भएको हुन्छ । यसले गदाि कसैलाइ पनन ऄनतररि दानयत्ि पदैन। सौयि ईजाि

ईत्पादन गने कायिलाइ व्यापक हुनबाट छेक्ने एईटै समस्या भनेको सरकारले नदने ऄनदुान रकम नै हो । यो

प्रस्ताि ऄनसुार सबै ३ देनख ५ लाख आन्भटिरलाइ सौयि ईजािमा जोड्ने हो भने ईत्पादनको लानग मात्र झण्डै ७

ऄबि रुपैया बराबर पनि अईाँछ। यो प्रोजेक्टलाइ तीन िर्िमा गने भए िानर्िक रुपमा १ ऄबि ५० करोड रुपैया

बराबरको रकम सरकारले ऄनदुानमा ईपलब्ध गराईन ु पछि । यो रकम मध्ये हाल २ ऄबि िातािारण कोर्मा

रहेको छ। बााँकी ५ ऄबि रकम दात ृसंस्था, सरकार स्ियं िा ऄन्य प्रनतष्ठानहरुबाट सरकारले व्यिस्था गनुि पने

हुन्छ। एनसयाली निकास बैंक यसका लानग तयार रहेको देनखन्छ। ऄथि मन्त्रालय तथा िातािारण मन्त्रालयबाट

यसको टुङ्गो गनुि पछि । पनहलो १ िर्िका लानग अिश्यक पने रकम ईपलब्ध भएकोले तत्काल काम शरुु गनि

सनकन्छ ।

19

यसका लानग अिश्यक पने अनधकांश मानिीय श्रोत हामी संग ईपलब्ध छ। सौयि ईत्पादक संघ, िैकनपपक

ईजाि प्रिधिन केन्र तथा WWF जस्ता संस्थाहरुले अिश्यक जनशनि तयाररको लानग क्षमता ऄनभिनृद्ध

तानलम प्रदान गने छन्।

त्यसै गरी बैंक तथा निनिय संस्थाहरुले ऄनदुानकै पररमाणको सहुनलयत ऋण ईपलब्ध गराईन पछि । िैकनपपक

ईजाि प्रिधिन केन्र ले यसको लानग अशय पत्र (LOI) मानग अिश्यक लगानीको पररमाण यनकन गरर आकछुक

बैङक तथा निनिय संस्थासाँग संझौता गनि पने हुन्छ।

ग. मनमतिज हुनुपने व्यवस्थजहरु

यो प्रस्तािमा भएका व्यहोरा कायािन्ियनका लानग नेपाल सरकारले ननम्न नलनखत ननणियहरु गनुि पने हुन्छ:

• शहरी सौयि ईजािका नननमि प्रनत िाट रु ५० का दरले िढीमा ५०० िाट सम्म सौयि प्यानलमा

नगद सहयोग नदनेगरर निद्यमान ननदेनशकामा संसोधन गने ।

• िातािरण शपुक िापत ईठेको रकम प्रस्ताि १ िमोनजमको कामको लानग सरकारले िैकनपपक

ईजाि प्रिधिन केन्र लाइ नदने ।

• सौयि ईजािको लानग िानर्िक ६% का दरले सहुनलयत दरमा िैंक तथा निनिय संस्थाहरुले

ईपभोिाहरुलाइ ऋण ईपलव्ध गराईने। ऋणलाइ EMI का अधारमा ६० नकस्तामा नतने व्यिस्था गने ।

• िैंकहरुले Deprived Sector मा लगानी गनि पने पोटिफोनलयोको २० प्रनतशत सम्म सौयि

ईजािका के्षत्रमा सहुनलयत दरमा लगानी गनि सक्ने गरर ने.रा.िै. ले व्यिस्था गने।

• निज्ञान प्रनिनध तथा िातािरण मन्त्रालयले प्रस्ताि पेश गरर सोनह मन्त्रालयको संयोजकत्िमा

ऄथि, ईजाि, स्थानीय निकास, नेपाल निद्यतु प्रानधकरण, रारि िैंक, िैकनपपक ईजाि प्रिधिन केन्र , सौयि

ईजाि ईत्पादक संघ तथा ऄन्य सहयोगी संस्था रहेको िढीमा ९ सदस्यीय स्टेररङ कमीटी नेपाल सरकारले

गठन गने सो कनमनटको कायिसचुी नस्िकृत गने।

सौया उजजा उत्पजदनिज प्रयोग गना समकने मिमभन्न िोडलहहरु

पमहलो िोडल; चारसय िाट नसस्टमको लागत ऄनमुान

Items Cost

PV Modules 40,000

Cables, wires, controller 5,000

Installation 4,000

Subtotal 49,000

Subsidy (20,000)

Grand total 29,000

हामीले प्रस्ततु गरकेो पनहलो मोडेल ऄनसुार ४०० िाटलाइ रु ४९ ,००० पने देनखन्छ जसमा प्रनत १०० िाट ,

५००० का दरले रु. २० ,००० िैकनपपक ईजािले ऄनदुान नदने सहमती भएको छ। यो कारणले एईटा घरले मात्र रु

२९,००० लगाननमा नग्रडबाट नलने नबजलुीलाइ मि्ु गने नस्थती देनखन्छ।

दोस्रो िोडल;१ नकलोिाट नसस्टमको आनस्टमेट

20

Component Amount (Rs) %

PV Modules 100,000 25

Cables, wires, controller and tracking devices 12,000 3

Installation (civil & general works) 7,000 2

Inverter 62,000 15

Other cost 13,000 3

Battery 200,000 49

Sub-Total 394,000 97

Vat/Tax 14,000 3

Grand Total 408,000 100

त्यसैगरर दोस्रो मोडलमा हामीले १ नकलोिाटको नसस्टमको योजना बनाईने कुरा गरकेा छौं। यसकालागी नेपाल

निद्यतु प्रानधकरणले नेट नमटररङग गने कुरालाइ खलुा गनुि पदिछ। नेटनमटररङ् भनेको नग्रडबाट घरमा नलएको निजलुी

र सोलारबाट नग्रडमा नदएको नबजलुी एक ऄकािको निपररत भइ जोड घटाई भएर हुन अईने शेर् ऄङ्क हो र

जसको मात्र ग्रहाकहरुले निद्यतु प्रानधकरणलाइ महसलु बझुाईन ुपने हुन्छ।

मानथ ईपलेनखत कुल खचिमा केनह ऄनदुान , बैंक ऋण र केनह भने ईपभोिाले बेहोनुि पने देनखन्छ। यसका लानग

तलको मोडेल ईपयोगी हुन सक्छ:

Items Cost

Capital grant (AEPC) 50,000

Capital grant Municipalities 25,000

Upfront cost individual 50,000

Bank Loan (Payable in EMI in 10 yrs @ 6% interest rate) 283,000

Grand Total 408,000

बैंक ऋणको मानसक नकस्ता रु ३१४१.८८ पैसा हुने देनखन्छ। जनु १० िर्िमा सनकन्छ। यो शपुक निजलुीको शपुक

भन्दा बढी देनखए पनन नेट नमटररङको सनुबधा हुनासाथ निजलुी नकननरहेका ईपभोिाहरुले ऄब नेपाल निद्यतु

प्रानधकरणलाइ नबजलुी बेकन सक्नेछन्। ऄनहले नै ब्यानि र आन्भटिर प्रयोग गनेहरुकालागी भने यो कुल ऄनमुाननत

भन्दा २,६२,००० सस्तो पछि ।

Payment

Number

EMI

Amount

Interest

Component

Principal

Component

Loan Balance

1 3,141.88 1,415.00 1,726.88 281,273.12

2 3,141.88 1,406.37 1,735.51 279,537.61

3 3,141.88 1,397.69 1,744.19 277,793.41

4 3,141.88 1,388.97 1,752.91 276,040.50

21

5 3,141.88 1,380.20 1,761.68 274,278.82

6 3,141.88 1,371.39 1,770.49 272,508.34

...

...

...

117 3,141.88 62.06 3,079.82 9,332.16

118 3,141.88 46.66 3,095.22 6,236.94

119 3,141.88 31.18 3,110.70 3,126.25

120 3,141.88 15.63 3,126.25 0.00

तेस्रो िोडल;१ नकलोिाट भन्दा ठुलो नसस्टम

यो मोडल ऄन्तगित १ नकलोिाट देनख ५ नकलोिाट सम्मका नसस्टम पछि न् । यो निशेर्त: ठूला ब्यापाररक प्रनतष्ठान

र व्यिसानयक घरहरुकालागी ईपयिु हुने मोडल हो। यसलाइ प्रयोगमा पयाईन नेट नमटररङ तथा नमनी-नग्रड

बनाईने कुरामा सरकारको नीनत र काननु अईन अिश्यक छ।