wena le kankere -...

WENA LE KANKERE

Mokwalo o, o dirilwe e le tirisano magare ga ba Global Oncology, THE MEME, le ba Botswana Oncology Global Outreach (BOTSOGO).

© 11/2017 Global Oncology, Inc. All Rights Reserved

Car

oly

nTa

ylo

r: G

lob

al F

ocu

s o

n C

ance

r

WENA LE KANKERE


1

DIPOTSO MABAPI LE KANKERE

DIPOTSO TSE O KA TSWANG O NA LE TSONE

Bukana e e tlhalosa se o tshwanetseng go se solofela fa o na le kankere le se o tshwanet-seng go se dira fa o tsaya molemo ya kankere (chemotherapy) kgotsa go tshubiwa ga kankere (radiation) go alafa bolwetsi jwa gago.

» Kankere ke eng?

Kankere ke bolwetse jo e leng gore dikarolo

dingwe tsa mmele di gola ka bonako thata mo

go sa laolesegeng. Fa kankere e sa alafiwe,

bolwetse bo kgona go gakala mo go ka bakang

le leso.

» O tla fiwa molemo leng?

Ngaka ya gago kgotsa mooki o tla go bolelela

gore o tshwanetse go tla leng go tsaya molemo

wa gago. Kalafi e kgona go tsaya dikgwedi go

tswa mo go reng o na le kankere ya mofuta ofe;

mefuta ya kalafi e akaretse melemo (chemo-

therapy), loaro (surgery) le go tshubiwa ga

kankere (radioation).

» Mefuta mengwe ya kankere ke efe?

Mefuta ya kankere e e tlwaelesegileng ke

kankere ya mometso, lebele, molomo wa

popelo, makgwafo le prostate. Di-Lymphoma,

Kaposi’s sarcoma le leukemia le tsone ke

mefuta mengwe ya kankere.

» A go babalesegile go bapa le batho ba ba nang le kankere?

Ee, go babalesegile go amana le batho ba ba

nang le kankere. Kankere ga e tshelanwe. Ga

o kake wa e tsaya mo mothong o mongwe.

O ka nna wa tlhakanela dikobo, mme o seka

wa lebala go dirisa itshireletso go kganela

kgonagalo ya go tsenwa ke mogare wa HIV

le boimana.

Dipotso tsa gago:

WENA LE KANKERE


2

DIPOTSO MABAPI LE KALAFI YA KANKERE YA CHEMOTHERAPY

» Chemotherapy ke eng?

Chemotherapy ke molemo o o dirisiwang go

alafa kankere. E thusa go laola bolwetse. O ka

fiwa molemo ka mokento wa drip, dipilisi

kgotsa mo mokento wa gale. Gantsi ngaka ya

gago o ka go fa chemotherapy e kopantswe le

loaro kgotsa kalafi ya go tshuba kankere

(radiation)

» A kalafi ya kankere ya chemotherapy e na le ditlamorago?

Chemotherapy ke molemo o o bogale o o

kgonang go dira gore o ikutlwe o lwala mo

dibekeng tse di latelang morago ga kalafi. Go

kgona go nna thata mme ga o a tshwanela go

emisa go tsaya molemo wa gago. Ditlamorago

ka bontsi di a nyelela morago ga kalafi, mme

itsise ngaka kgotsa ba kokelwana fa o na le

dikai tse di maswe. Ba bongaka, morago ga go

rerisana nao, ba kgona go tsaya tshwetso ya go

emisa pele ga nako o bo o dirisa molemo o sele.

Dipotso tsa gago:

WENA LE KANKERE


3

DIPOTSO MABAPI LE KALAFI YA GO TSHUBA KANKERE (RADIATION)

» Kalafi ya go tshuba kankere ke eng?

Kalafi ya radiation/go tshuba kankere e dirisa

lesedi le le faphegileng go dira gore kankere e

fokotsege kgotsa e swabe. Lesedi le motshine

tse di dirisiwang di tshwana le seipone (X-ray)

se se tlwaelesegileng. Fela jaaka seipone, ga o

na go bona kgotsa go utlwa marang a a

dirisiwang. Kalafi e e fiwa mo dintlheng tse di

farologaneng tsa mmele gore kankere e amege

ka bontsi . Fa gongwe go tshuba go tshwanetse

ga dirwa mo teng ga mmele wa gago, gaufi le

kankere. Se se bidiwa “brachytherapy”.

» A kalafi ya radiation/go tshuba kankere e na le ditlamorago?

Radiation gantsi e dira gore batho ba ikutlwe

ba lapile gape e kgona go dira gore go nne le

diphetogo mo letlalong. Ditlamorago di tla

laolwa ke gore ke karolo e fe ya mmele e e

tlhokang kalafi. Mathata ka bontsi a tla tokafala

fa o weditse kalafi ya gago.

Dipotso tsa gago:

WENA LE KANKERE


4

KA FA O KA IKUTLWANG KA TENG MORAGO GA CHEMOTHERAPY

DITLAMORAGO TSA KALAFI

Kalafi ya chemotherapy ke molemo o o ka dirang gore o ikutlwe o lwala. Kalafi ya chemotherapy e bokete thata mme ga o a tshwanela go emisa go tsaya molemo wa gago. Ditlamorago ka bontsi tsa a nyelela morago ga kalafi.

Go kgaoga moriri Letsapa Go kgwa

Go selelega Go bipelwa Letshololo

WENA LE KANKERE


5

MORAGO GA GO TSHUBIWA GA KANKERE(RADIATION)

MATHATA A MORAGO GA KALAFI

Kalafi ya go tshuba kankere gantsi e dira gore o ikutlwe o lwala gape e kgona go dira gore o nne le botlhoko mo mmeleng. Gore kalafi ya radiation e bereke sentle, go botlhokwa go sala lenaneo la kalafi morago le gore o seka wa tlodisa malatsi. Ditlamorago ka bontsi di a nyelela morago ga kalafi.

Letsapa Dintho tsa legano, mometso Go babiwa ga letlalo

Go ntsha motlhapo mo go botlhoko/ Motlhapo o o

fisang

Letshololo Ditlhabi

WENA LE KANKERE


6

O TSHWANETSE GO BATLA THUSO YA BOTSOGO LENG

Ditlhabi mo mafatlheng Go hupela/ Go sa hemeng sentle

Go idibala Go gotela

Ya ko kokelong gone foo fa o na le nngwe ya dikai tse.Dikai ka bontsi morago ga kalafi di tlwaelesegile mme tse dingwe ga go a nna jalo. Ya ko kokelong kgotsa bua le ngaka ya gago kgotsa mooki fa o na le mangwe a mathata a segolo thata fa o ikutlwa o lwala thata.

WENA LE KANKERE


7

GO TLHOKOMELA BATHO BA BA NANG LE KANKERE

» Nna podimatseba

Leka go iphapha mo go nneng fa gare ga batho

ba ba ka tswang ba na le malwetse a a tshelwa-

nang jaaka ba ba gotlholang, ba ba gotelang.

O tla bo o na le kgonagalo e e ko godimo ya

malwetse a tshwa na le kgotlholo e tona,

letshoroma, le mohikela fa o santse o tsaya

molemo wa gago.

» Dipotso ka ga molemo

Fa o na le dipotso ka gore batho ba ba nang le

kankere ba ka dira eng fa ba tsaya melemo ya

bone, bua le ngaka ya gago kgotsa mooki.

» Itekodise jaaka go tshwanetse

O tshwanetse go boela ko kokelwaneng kgotsa

kokelo fa o na le mogote o o ko godimo kgotsa

fa o akanya gore o simologelwa ke bolwetse

bongwe bo sele. Tswelela ka go tsaya melemo

ya gago ya malwetse a mangwe jaaka mogare

wa HIV, kgotlholo e tona (TB), kgotsa sukiri

(diabetes). Le morago ga o sena go fetsa kalafi

yotlhe ya kankere, ke tshwanelo gore o bo o

ntse o tlhatlhobiwa ke ba bongaka gangwe ka

ngwaga (botsa ngaka ya gago gore o).

» Kopa thuso

Go babalesegile go bapa le batho ba ba nang

le kankere ka gore ga o kake wa tsaya kankere

mo mothong yo mongwe. Badiri ba botsogo le

dingaka ba tla go thusa gore o tokafale. Balwe

tse ba kankere ba tlhoka lorato le thotloetso go

tswa mo malwapeng a bone.

IMA

GE

S: LIZ

CA

NT

U D

AV

EN

PO

RT

WENA LE KANKERE


8

TLHOKOMELO YA BATHO BA BA

Iphaphe mo malwetsing

Kalafi ya chemotherapy e koafatsa

itshireletso ya mmele wa gago gape e dira gore

go nne motlhofo gore o tsenwe ke megare go

tswa mo bathong ba bangwe.

Tlhapa diatla

Tlhapa diatla ka molora le metsi

kgapetsakgapetsa, bogolo thata fa o apeile

kgotsa o le gaufi le diphologolo.

Tlhatswa dijo gape di apee sentle di butswe

Megare mo dijong e kgona go go lwatsa thata

fa o tsaya kalafi ya kankere ya chemotherapy.

Tlhatswa maungo le merogo ka metsi a a phepa

gape apaya dinama mo di butswang sentle.

Nwa metsi a a babalesegileng

Nwa metsi a a babalesegileng —

bedisa metsi a gago pele o nwa.

Ikhutse

Fa o simolola, tsaya nako go robala

le go ikhutsa. Fa o ikutlwa o le botoka o

ka tswelela ka ditiro tsa gale.

Ja sentle

Ja dijo tse dinnye kgapetsakgapetsa mo

letsatsing. Ja merogo, maungo ka go farologana

le dijo tsa losika la mabele. Ikgaphe mo dijong

tse di babang le dijo tse di sa butswang le tsa mo

mekgwatlheng.

WENA LE KANKERE


9

TSAYANG KALAFI YA KANKERE

Alafa dintho tsa molomo

Ja dijo tse di boleta. Tlhakanya letswai le se

kae le metsi a a bothitho a a babalesegileng mo

koping kgotsa mo lebotlolong. Tsukula legano la

gago ka metsi a a letswai pele le morago ga go ja

le gape pele o robala bosigo

Apara sengwe mo tlhogong ya gago

Fa o latlhegelwa ke moriri, o tshwanetse

go rwala tukwi kgotsa hutshe.

Iphaphe mo boimaneng

Go botlhokwa go dirisa dilo tse di thibelang

boimana fa o tsaya le fa o fetsa go tsaya kalafi.

Ngaka ya gago e tla go bolelela gore go babalese-

gile leng go emisa go e dirisa.

Itshase setlolo

Fa letlalo le omeletse kgotsa le baba,

tshasa setlolo mo lefelong leo.

Se goge motsoko

Dikgakololo tse dingwe go tswa mo ngakeng:

WENA LE KANKERE


10

KGATISO YA DITLAMORAGO TSA GO TSHUBA KANKERE

Ditlamorago tse dingwe tse di itemogetsweng:

DITAELO

Tlhopha gore o ikutlwa jang ka dikai tsotlhe tse o di itemogetseng. Tlhopha gore o ikutlwa jang morago ga beke ya kalafi.

BEKE 1

BEKE 2

BEKE 3

BEKE 4

BEKE 5

BEKE 6

BEKE 7

BEKE 8

Letsatsi Letsapa Phetogo ya letlalo Dintho Letshololo

WENA LE KANKERE


11

DITLAMORAGO TSA CHEMOTHERAPY

Ditlamorago tse dingwe tse di itemogetsweng:

DITAELO

Tlhopha gore o ikutlwa jang ka dikai tsotlhe tse o di itemogetseng. Tlhopha gore o ikutlwa jang morago ga beke ya kalafi.

Letsatsi Letsapa Go kgwa Go bipelwa LetshololoBEKE 1

BEKE 2

BEKE 3

BEKE 4

BEKE 5

BEKE 6

BEKE 7

BEKE 8

WENA LE KANKERE


12

KWADISO YA MOLWETSE

DITAELO

Tsweetswee tlisa bukana e nako le nako fa o tla kokelong kgotsa sepatela. E supegetse ngaka, modiri wa kokelo kgotsa mooki fa o ba bona.

Leina la molwetse

Loaro

Mogala

Kalafi: ChemotherapyMalatsi a beke

Malatsi a beke

Malatsi a beke

Dingwaga Bong

Mofuta wa kankere

KITSO KA GA MOLWETSE

LENANEO LA KALAFI

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8

Kalafi: Brachytherapy

Kalafi: EBRT

Mokwalo o, o dirilwe e le tirisano magare ga ba Global Oncology, THE MEME, le ba Botswana Oncology Global Outreach (BOTSOGO). Re leboga botlhe ba ba nnileng le seabe sa go ranola le tiragatso ya mokwalo o e bong:

Dr. Memory Bvochora-Nsingo, Dr. Dawn Balang, Dr. Babe Gaolebale, Dr. Scott Dryden-Peterson, Mma Oaitse John, Dr. Sebathu Chiyapo, Dr. Neo Tapela, le Mma Tumalano Sekoto.

Ba Global Oncology ba leboga ba Varian Medical Systems ka thotloetso ya bone ya madi ya go gatisa bukana e.


wena le kankere -...

Documents