ความรเรองอศรญาณภาษต

ความเปนมา อศรญาณภาษตเรยกอกอยางวา เพลงยาวอศรญาณ “ ”เปน พระนพนธของหมอมเจาอศรญาณ ซงเลากนวาเปนผมพระจรตไมปกต ครงหนงพระองคไดทำาสงวปรตไปแลวพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ตรสบรภาษวาเปนบา ทำาใหใครๆ กพากนเหนดวยกบพระราชดำารสนน ดวยความนอยพระทยของหมอมเจาอศรญาณจงทรง นพนธเพลงยาวฉบบนขน

ม ผสนนษฐานวาอศรญาณภาษตน ไมใชพระนพนธของหมอมเจาอศรญาณแตเพยงผเดยว หากแตทรงนพนธไวเพยงตอนแรกเทานน กลาวคอ สนนษฐานวาทรงนพนธถงวรรควา ปถชนรกกบชงไมยงยน ซง มลลาการ แตงไวดวยนำาเสยง“ ”

เหนบแนมประชดประชนอยางรนแรง ชดเจนสวนทเหลอเปนของผอนแตงตอ โดยเปนการสอน เรองทวๆ ไป มลลาหรอทวงทำานองแบบเรยบๆ มงสงสอนตามปกตของผมประสบการณในเรองตางๆ ซงไดนำามาเรยบเรยงไวทงหมด

ประวตผแตง

หมอม เจาอศรญาณ(ไมทราบพระนามเดม)เปนโอรสในพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงมหศวรน ทรามเรศ พระองคทรงผนวชทวดบวรนเวศ ไดพระนามฉายาวา อสสรญาโณ มพระชนมชพอยในชวงรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ลกษณะคำาประพนธ

กลอนเพลงยาว ซงขนตนดวยวรรคสดบ(มชอเรยกอกอยาง

หนงวาเพลงยาวอศรญาณหรอภาษตอศรญาณ) จดประสงค

๑. เพอสงสอน

๒. เพอเตอนใจใหคดกอนทจะทำาสงใด

๓. สอนเกยวกบการปฏบตตนตอผอนในสงคมใหอยรวมกนไดอยางมความสข

เนอเรอง

อศรญาณภาษตมเนอหาทเปนคำาสงสอนแบบเตอนสต และแนะนำาเกยวกบการประพฤตปฏบตใหเปนทพอ ใจของผอน โดยเฉพาะผทมอำานาจมากกวา สอนวาควรจะทำาอยางไรจงจะอยในสงคมไดโดยปราศจากภยแกตน ทำาอยางไรจงจะประสบความสำาเรจสมหวงบางตอนกเนนเรองการเหนคณคาและ ความสำาคญของผอนโดยไมสบ ประมาทหรอดแคลนกน โดยทงนการสอนบางครงอาจเปนการบอกตรงๆ หรอบางครงกสอนโดยคำาประชดประชนเหนบแนม

             เนอหาสวนใหญจะสงสอนใหคนมปญญา ไมหลงใหลกบคำาเยนยอ สอนใหรจกคดไตรตรองกอนพด รจก เคารพผอาวโส รจกทำาตามทผใหญแนะนำารจกกตญญผใหญ

คณคางานประพนธ

คณคาดานวรรณศลป ใชถอยคำางาย ๆ มาเรยงรอยไดเหมาะเจาะและมความหมายลกซง

คณคาดานสงคม ใหขอคดในการดำาเนนชวตเพอดำารงอยในสงคมไดอยางมความสข

 ทมา http://www.thaigoodview.com/node/18063

บทท ๑อศรญาณชาญกลอน

อกษรสาร เทศนาคำาไทยใหเปนทาน โดยตำานานศภอรรถสวสดคำาศพท ตำานาน หมายถง คำาโบราณ ศภอรรถ หมายถง ถอยคำาและความหมายทด สวสด หมายถง ความด ความงามถอดความไดวา หมอมเจาอศรญาณผทรงเชยวชาญในเชงกลอนทรงนพนธคำากลอนสภาษตโบราณ สงสอนเตอนใจไวเพอเปนทาน

บทท ๒สำาหรบคนเจอจตจรตเขลา ดวยมวเมาโมหมาก

ในซากผ ตองหามามโนมยใหญยาวร สำาหรบขเปนมาอาชาไนย คำาศพท เจอ หมายถง เอาสวนทมนอยไปประสมลงไปในสวนมาก จรต หมายถง กรยาอาการ หรอแสดงความประพฤต

โมห หมายถง ความลมหลง ซากผ หมายถง รางกายของคนทตายแลว อาชาไนย หมายถง กำาเนดด พนธ หรอตระกลด ฝกหดมาดแลว มามโนมย หมายถง ในบทนหมายถงใจทรเทาทนกเลสจะไดเปนพาหนะไปสความสำาเรจถอดความไดวา สำาหรบคนทโงเขลาเบาปญญาทไปลมหลงในความชวตองฝกใจใหรเทาทนกเลส คอ เอาใจเปนนายบงคบใจตวเองใหอยเหนอกเลส เพอจะ ไดเปนพาหนะไปสความสข

บทท ๓ ชายขาวเปลอกหญงขาวสารโบราณวา นำาพงเรอเสอพงปาอชฌาสย เรากจตดเลาเขากใจ รกกนไวดกวาชงระวงการ  คำาศพท อชฌาสย หมายถง กรยาด นสยใจคอ ความรจกผอนปรนถอดความไดวา ผชายกบผหญงนนตางกนดงขาวเปลอกกบขาวสาร(โบราณเขาเปรยบเทยบวา ผชายเปรยบเสมอนขาวเปลอกตกทไหนกเจรญงอกงามทนน สวน ผหญงกเปรยบเสมอนขาวสาร ตกทไหนมนไมสามารถเจรญงอกงามไดขาวสาร กเนา แตเมออยในสงคมเดยวกนกยอมตองพงพาอาศยกนเปนธรรมดา เรากมมตรจตเขากมมตรใจฉะนนเรารกกนดกวาเกลยดกนสภาษตทเกยวของ ชายขาวเปลอกหญงขาวสาร , นำาพงเรอเสอพงปา , รกกนดกวาชงกน , มตรจตรมตรใจ

บทท ๔

ผใดดดตออยากอกจ ผใดผดผอนพกอยาหกหาญ สบดกไมถงกบกงพาล เปนชายชาญอยาเพอคาดประมาทชายคำาศพท ผใดดดตออยากอกจ หมายถง อยากอเรอง ผใดผดผอนพกอยาหกหาญ หมายถง ผททำาไมถกตองกไมควรโกรธหรอตดรอนจนแตกหก สบดกไมถงกบกงพาล หมายถง ทำาดสบหนไมเทากบทำาชวเพยงครงหนความดกจะหมดไปถอดความไดวา ผใดทำาดตอเราเรากควรทำาดตอเขาตอบ ผใดททำาไมดตอเราหรอทำาไมถกตองกไมควรโกรธหรอตดรอน จนแตกหก ทำาความดสบครง กไมเทาทำาความชวครงครง คอ ความชวจะทำาลายความดลงจนหมดสน เปนชายนน ไมควรดถกชายดวยกนสภาษตทเกยวของ

คนลมอยาขาม หมายถง คนทตกตำาไมควรลบหลดถก เพราะอาจจะกลบมาเฟ องฟไดอก

บทท ๕ รกสนนนใหรอยเพยงสน รกยาวนนอยาใหเยนเกนกฎหมาย มใชตายแตเขาเรากตาย แหงนดฟาอยาใหอายเทวดาคำาศพท เยน หมายถง ยาวนานออกไปถอดความไดวา รกจะอยดวยกนสน ๆ กจงทำาสงไมดตอไป แตถาเราจะอยดวยกนนาน ๆ จงทำาความด อยาทำาในสง

ทผด กฎหมายหรอทำาชว ทกคนตองตาย ดวยกนทง

นน จงทำาความดไวเถด เวลาทแหงนดฟาจะไดไมอายเทวดา

สภาษตทเกยวของรกยาวใหบนรกสนใหตอ หมายถง รกทจะมมตรไมตรตอ

กนตองตดสงทไมดออก อยาไปพดถง แตถา จะคบกนในเวลาสน ๆ ใหพดตอปากตอคำา ในทนตองการเฉพาะสวนแรกคอตดสงทไมดออกไป รกยาวใหบน รกสนใหตอ ..เปนสำานวนเกาทประกอบดวยคำาชวนใหสงสย คอคำาทมความหมายขดกนอย ดวยวรรคแรกสอความหมายวา ชอบทางยาวแตใหบน คอตดหรอทอนออกเสย วรรคหลงบงวา ชอบทางสน แตกลบ ใหตอคอเพมออกไป การเรยบเรยงขอความโดยใชคำาทมความหมายขดกนนน ในทางภาษาถอเปนกลวธอยางหนง ททำาใหประโยคมนำาหนก ชวยใหเกดรสสะดดใจนาฟง รกยาว คอตองการใหเรองเปนไปโดยราบรน ไมตดขด ไมสะดดจะเปนการดำาเนนธรกจ การคบเพอน การปฏบตงาน หรอเรองอะไรกตาม ใหบน คอใหตดหรอทอนสวนทขดของ ความกนแหนงแคลงใจเรอเลกนอยนนเสย ไมตองถอ เปนอารมณ รกสน คอตองการใหเรองสนสดแคนน แตกหกหรอดำาเนนตอไมได ใหตอ คอใหตอความยาวสาวความยดตอไป ใหนำามาพจารณาใหถกเถยง ใหถอเอา ใหวากนตอไป หากรกจะคบกนตอไป กใหตดเรองราวนนเสย โดยไมถอโทษโกรธเคองไมโตเถยงเปนตน ลกษณะนคอ รกยาวใหบน แตหากรกทางสน ไมตองการคบกนอก ตองการใหแตกหกกนเลยกใหตอเรองออกไป ลกษณะนคอ รกสนใหตอ

บทท ๖อยาดถกบญกรรมวาทำานอย นำาตาลยอย

หยดเทาไรไดหนกหนาอยานอนเปลาเอากระจกยกออกมา สองดหนาเสยทหนงแลวจงนอน

คำาศพท อยานอนเปลา หมายถง อยาเขานอนเฉยๆ ในทนหมายถงใหคดการกระทำาของตน นำาตาลยอยหยดเทาไรไดหนกหนา หมายถง การสะสมความดทละนอยถอดความไดวา อยาดถกความดหรอความชว วาทำาเพยงเลกนอยเพราะมนจะสะสมไปเรอย ๆ และมากขนทกท เวลากอนจะนอนใหสองกระจกดหนาตนเอง วามสงผดปกตหรอไม เหมอนเปนการใหสำารวจจตใจตนเองอยเปนนจ วาคดใฝดอยหรอเปลา เพอจะไดเตอนตนไวไดทน (เปนการเตอนใหเรารจกคด พจารณา สำารวจตวเองทกๆวน)สภาษตทเกยวของ จงเตอนตนดวยตนเอง

บทท ๗เหนตอหลกปกขวางหนทางอย พเคราะหด

ควรทงแลวจงถอน เหนเตมตาแลวอยาอยากทำาปากบอน

ตรองเสยกอนแลวจงทำากรรมทงมวล คำาศพท ปากบอน หมายถง นำาความลบหรอเรองทไมควรพดไปบอกผอน ทง หมายถง ดง ถอนถอดความไดวา เหนสงใดกดขวางทางอย จงพจารณาใหรอบคอบกอนทจะเกบ เพราะอาจเปนอนตรายได และเมอไป เหน

การกระทำาของใคร อยาเทยวทำาปากบอนไปบอกแกคนอน อาจนำาผลรายมาสตนเองได(สอนวา ใหรจกคดใครครวญ ไตรตรองกอนจะพดหรอทำาสงใด )สภาษต สำานวน ทเกยวของ คดกอนพด แตอยาพดกอนคด

บทท ๘ คอยดำาเนนตามไตผไปหนา ใจความวาผมคณอยาหนหวน เอาหลงตากแดดเปนนจคดคำานวณ รถถวนจงสบายเมอปลายมอคำาศพท ผไปหนา หมายถง คนทเกดกอนยอมมความร และประสบการณมากกวา หนหวน หมายถง หวน เวยนกลบ คดคำานวณ หมายถง คดไตรตรอง หลงตากแดด หมายถง กมหนากมตาทำางานหนกอยางชาวนา ทำาใหหลงถกแดด เมอปลายมอ หมายถง ในภายหลงถอดความไดวา ใหประพฤตปฏบตตนตามผใหญ ซงเปนผท

เกดกอน ยอมมความรและประสบการณมากกวา และอยาเปนคนอกตญญ จงมความขยนหมนเพยรทำางานอยเสมอแลวจะมความสขสบายในภายหลง

สภาษตทเกยวของเดนตามผใหญหมาไมกด หมายถง ประพฤตตาม

อยางผใหญยอมปลอดภยหลงสฟาหนาสดน หมายถง ทตองตรากตรำาทำางานหนก มกหมายถงชาวไรชาวนาซงใน เวลาทำาไรทำานาหลงตองสกบแดด และหนาตองกมลงดน

บทท ๙ เพชรอยางดมคาราคายง

สงใหลงจะรคาราคาหรอ ตอผดมปญญาจงหารอ ใหเขาลอเสยวาชายนขายเพชรคำาศพท หารอ หมายถง ขอความเหน ปรกษา ใหเขาลอวาชายนขายเพชร หมายถง ใหเขาลอวาตนเองมปญญามากพอทจะอวดไดถอดความไดวา เพชรเปนของทมคามราคา อยานำาสงทมคาไปใหแกผไมรคายอมไรประโยชน ฉะนนควรไปปรกษาหารอ กบนกปราชญ หรอผร เทานน เพอใหคนเขารำาลอวา ตนเองมปญญาราวกบมเพชรมากพอทจะอวดไดสภาษตทเกยวของ ยนแกวใหวานร หมายถง เอาของมคาใหกบผทไมรคณคาของ ของสงนน

ลงไดแกว หมายถง ผทไมรคณคาของสงมคาทไดมาหรอทมอย มความหมายเดยวกบ คำาวา ไกไดพลอย และ หวลานไดหว

บทท ๑๐ ของสงใดเจาวางามตองตามเจา ใครใดเลาจะไมงามตามเสดจ จำาไวทกสงจรงหรอเทจ พรกไทยเมดนดเดยวเดยวกรอนคำาศพท เจา หมายถง พระเจาแผนดน หรอผเปนใหญถอดความไดวา ของสงใดกตามทพระเจาแผนดนเหนวาเปนสงดหรอสงทสวยงาม เรากตองวางามตามไปดวย ไมวาจะ จรงหรอไมจรง เราไมควรไปคดคานเพราะทาน เปนผมอำานาจเดดขาดอาจ

กรวไดสภาษตทเกยวของ เหนดเหนงาม หมายถง คดหรอรสกคลอยตาม ลกขนพลอยพยก หมายถง ผทคอยวาตามหรอเหนดวยกบผใหญเปนเชงประจบสอพลอเปนตน นำาทวมปาก หมายถง พดไมออกเพราะอาจจะมภยแกตนเองและผอน

บทท ๑๑ เกดเปนคนเชงดใหรเทา ใจของเราไมสอนใจใครจะสอน อยากใชเขาเราตองกมประนมกร ใครเลยหอนจะวาตวเปนววมอคำาศพท หอน หมายถง ไม ไมเคย มอ หมายถง สมว ๆ อยางสดำาเจอเทา ววมอ หมายถง ววตวผ ใครเลยหอนจะวาตวเปนววมอ หมายถง ไมมใครวาตนเปนววใหคนอนเขาใชงานถอดความไดวา เกดเปนคนตองรเทาทนใจของตนเอง คอตองสอนใจตนเองหรอเตอนตนเองได และถาจะขอความชวยเหลอจากผใด เราตองออนนอมถอมตน เพราะไมมใครทจะคดวาตนเปนววใหคนอนใชงานสภาษต สำานวน ทเกยวของ จงเตอนตนดวยตนเอง

บทท ๑๒ เปนบาจนยมชมวาเอก คนโหยกเหยกรกษายากลำาบากหมอ อนยศศกดมใชเหลาเมาแตพอ ถาเขายอ

เหมอนอยางเกาใหเราคนคำาศพท บาจ หมายถง บายอ โหยกเหยก หมายถง ไมอยกบรองรอย ไมแนนอนถอดความไดวา คนบายอชอบใหคนเขานยมยกยองเปรยบเหมอนคนไมอยกบรองกบรอย ซงแกไขไดยาก อนวายศ หรอตำาแหนง นน มนไมใชเหลาจงเมาแตพอควร อยาไป ยดตด หลงยศหลงตำาแหนง คำาปอยอตาง ๆ นน ถาเรา หลงเชอ อาจทำาใหเราเดอดรอนได

บทท ๑๓ บางโลดเลนเตนรำาทำาเปนเจา เปนไรเขาไมจบผดคดดขน

ผมนหลอกชางผตามทมน คนเหมอนกนหลอกกนเองกลวเกรงนกคำาศพท ทำาเปนเจา หมายถง ทำาทวาถกเจาเขาสงถอดความไดวา บางคนทำาทวาถกผเขาสง คอพวกทรงเจาเขาผ ทำาไมไมมใครจบ ดไปกนาหวเราะถาเปนผจรงมนหลอกกชางมนเถด แตนคนมาหลอกกนเองมนนากลวทสด ฉะนนจงควรแยกแยะใหด อยาเชอในสงทตาไมเหน เพราะทเหนนนอาจไมใชความจรงทงหมดสภาษต สำานวน ทเกยวของ ผหลอกกยงพอทน แตคนหลอกคนมนชำาใจจนหลายเทา ด "กาลามสตร"

บทท ๑๔ สงอยาใหสงกวาฐานนานไปลม จะเรยนคมเรยนไปเถดอยาเปดฝก

คนสามขามปญญาหาไวทก ทไหนหลกแหลมคำาจงจำาเอาคำาศพท สำานวน คนสามขา หมายถง คนแกทถอไมเทา เรยนคม หมายถง เรยนเพอหาวชาความร อยาเปดฝก หมายถง อยาโออวดถอดความไดวา จะสรางสงใดใหสงกอยาสรางเกนวาฐานทจะรบนำาหนกไวได เพราะจะทำาใหลมงาย(สอนใหรจกประมาณ ตน ไมใหทำาอะไรเกนฐานะของตนเอง) จะเรยนวชาอะไรใหมสตปญญา เฉยบแหลม กเรยนเถด แตใหเกบความรไวใชเมอถงเวลาอนสมควร (สอนใหเปนคนใฝรแตอยาอวดร) คนแกมประสบการณมากเราควรเชอฟงคำาทกทวง (สอนใหเหนความสำาคญของผมอาวโส)สภาษตทเกยวของ คมในฝก หมายถง คนทเขาฉลาดจรงๆ เขาไมโออวด

บทท ๑๕ เดนตามรอยผใหญหมาไมกด ไปพดขดเขาทำาไมขดใจเขา ใครทำาตงแลวหยอนผอนลงเอา

นกเลงเกาเขาไมหาญพาลนกเลงคำาศพท นกเลงเกา หายถง ผทเปนนกเลงถอดความไดวา ประพฤตตนตามแนวทางทผใหญเคยทำามากอนแลวยอมปลอดภย ไมควรไปพดขดคอคน เพราะจะทำา ใหเขาโกรธไมพอใจ ใหรจกผอนหนกผอนเบา นกเลงเกาเขาไมรงแก

หรอทำารายนกเลงดวยกนสภาษตทเกยวของ เดนตามผใหญหมาไมกด หมายถง ประพฤตตามอยางผใหญยอมปลอดภย รยาวรสน หมายถง รจกผอนปรน รจกผอนสนผอนยาว

บทท ๑๖เปนผหญงแมหมายทไรผว ชายมกยวทำาเลยบเทยบขมเหง

ไฟไหมยงไมเหมอนคนทจนเอง ทำาอวดเบงกบขอคาวากระไรคำาศพท ทำาเปนเลยบ หมายถง พดจาแทะโลม คนทจนเอง หมายถง คนททำาตวใหจนเอง ขอคา หมายถง เครองจองจำานกโทษ ทำาดวยไม มชองสำาหรบสอดมอเทาแลวมลมตอกกำากบกนขอหลดถอดความไดวา ผทเปนหญงหมายมกถกผชายพดจาแทะโลม เหมอนกบถกขมเหง คนทจนเพราะถกไฟไหม ยงนาสงสาร หรอดกวาตนเองททำาตวเองใหจน (จนเพราะเลนการพนน) และอยาอวดเกงกบขอคาทเปนเครองจองจำา (อยา แสดงอำานาจโออวดทำาสงททาทายกบบทลงโทษ)สภาษต สำานวน ทเกยวของ เลนกบคกกบตาราง

บทท ๑๗ อนเสาหนแปดศอกตอกเปนหลก ไปมาผลกยอยเขาเสายงไหว จงฟงหไวหคอยดไป เชอนำาใจดกวาอยาเชอยคำาศพท ฟงหไวห หมายถง รบฟงไว

แตไมเชอทงหมด เชอนำาใจดกวาอยาเชอย หมายถง เปนคนหนกแนนไมฟงคำายแหยถอดความไดวา แมจะมนคงดงเสาหนใหญสงแปดศอก แตเมอถกผลกบอย ๆ เขา เสานนกอาจคลอนแคลนได เปรยบ เหมอนใจคนยอมออนไหวไปตามคำาพด ของผอนได ฉะนน จงควรฟงหไวห และคดใหรอบคอบกอนทจะเชอใคร (สอนใหมใจคอหนกแนนไมหลงเชอยยงโดยงาย ใหรจกไตรตรองใหดเสยกอนท จะคลอยตามคำาพดของผอน)สภาษตทเกยวของ ฟงหไวห หมายถง รบฟงไวแตไมเชอทงหมด

บทท ๑๘ หญงเรยกแมชายเรยกพอยอไวใช

มนชอบใจขางปลอบไมชอบด ทปดทชดไขใหทะล คนจกษเหลหลวไพลพลวพลกคำาศพท ไพลพลวพลก หมายถง ใหรจกหลกเลยง พดตรงทำาใหเสยนำาใจ หลว หมายถง เดยว หนงถอดความไดวา เมอเวลาจะใชใครใหรจกพดจาโดยใชถอยคำาทออนหวาน ซงใคร ๆ กชอบ ไมควรใชคำาดดาวากลาว สงใดทปลอยปละละเลย หรอฟมเฟอยกตองเขมงวดกวดขนหรอประหยดถถวนขนสงใดทเขมงวดตระหนถเหนยวจนเกนไป จะตองแกไขทำาใหสะดวก หรอคลองตวขน และจงประพฤตตน ตาม ทคนสวนใหญเขาประพฤตกนสภาษตทเกยวของ นำารอนปลาเปนนำาเยนปลาตาย

บทท ๑๙ เอาปลาหมอเปนครดปลาหมอ บนบกหนออตสาหเสอกกระเดอกกระดก

เขายอมวาฆาควายเสยดายพรก รกหยอกหยกยบทงตวอยากลวเลบ

คำาศพท เอาปลาหมอเปนครดปลาหมอ หมายถง มความอดทนตอความยากลำาบากถอดความไดวา จงดปลาหมอไวเปนครสอนใจเรา แมปลาหมอจะถกปลอยไวบนบก มนกยงกระเสอกกระสนเพอจะเอา ชวตรอด ฉะนนคนเราจงไมควรพายแพแกอปสรรค ตองดนรนขวนขวายตอสชวตตอไปสภาษตทเกยวของ ฆาควายเสยดายพรก หมายถง ทำาการใหญไมควรตระหน ปลาหมอแตกเหงอก หมายถง กระเสอกกระสนดนรน

บทท ๒๐มใชเนอเอาเปนเนอกเหลอปลำา แตหนามคำาเขาสกนดกรดยงเจบ อนโลภลาภบาปหนาตณหาเยบ เมยรเกบผวรกำาพาจำาเรญ

คำาศพท เนอ(ในทน) หมายถง เนอค ตณหา หมายถง ความทะยานอยาก ความใครในกามถอดความไดวา คนเราถาไมใชเนอคกน อยไปกเปลาประโยชนอาจจะมเรองราวกน ไมผดอะไรกบถกหนามตำาเขานดเดยว กเกดอาการเจบปวด ความโลภเปนบาปทำาใหเกดความ

อยาก สามภรรยาคใดถาภรรยารจกออมรจกเกบ สาม รจกทำาหากนกจะทำาใหชวตทสมบรณสภาษตทเกยวของ ผวหาบเมยคอน ชายหาบหญงคอน

บทท ๒๑ถงรจรงจำาไวอยาไขร เตมทครเดยวเทานนเขาสรรเสรญ

ไมควรกำาเกนหนากอยาเกน อยาเพลดเพลนคนชงนกคนรกนอยคำาศพท กำาเกน หมายถง ลวงเกน เกนเลย กำาเกนหนา หมายถง เดนกวาคนอน ดกวาคนอนถอดความไดวา แมวาเราจะรจรง เรากไมตองอวดวาเราร เดยวเขากจะสรรเสรญเอง ไมควรทำาอะไรเกนหนาเกนตาคนอน เพราะคนเกลยดเรามมากกวาคนรกเราสภาษตทเกยวของ เกนหนาเกนตา , คนรกเทาผนหนงคนชงเทาผนเสอ, คนชงมนก คนรกมนอย

บทท ๒๒วาสนาไมคเคยงเถยงเขายาก ถงมปากมเสยเปลาเหมอนเตาหอย

ผเรอนตวไมดผอนพลอย พดพลอย ๆ ไมดปากขร ว

คำาศพท ผเรอน หมายถง ผทอยประจำาเรอน พดพลอย ๆ หมายถง อาการทพดงาย ๆ โดยไมตรตรอง ปากขร ว หมายถง คำาพดทไมสภาพ

 ถอดความไดวา ถาไมมยศถาบรรดาศกดเสมอเขาไปโตเถยงกบเขากไมมประโยชนเพราะไมมใครเชอ คนในบานนนแหละเปนใจชวยใหคนนอกบานเขา มาทำาความเสยหาย การพดพลอย ๆ โดยไมคดเปนสงทไมควรทำาสภาษตทเกยวของ ผบานไมดผปากพลอย , ปลาหมอตายเพราะปาก

บทท ๒๓แตไมไผอนหนงตนอนหนงแขวะ สแหยะแหยะตอกตะบนเปนควนฉว

ชางถบอยาวาเลนกระเดนปลว แรงหรอหวชงใจดจะสชางคำาศพท แขวะ หมายถง เอาของมคมแขวะควานใหกวาง แหยะแหยะ หมายถง ชา ๆ ตะบน หมายถง ทม หรอแทง หรอกดลงไป แรง หมายถง มกำาลง หว หมายถง ออนแรง หมดแรงถอดความไดวา แมไมไผอนหนงตน กบอกอนหนงผาครงออก เมอนำามาสกนเบา ๆ อาจเกดควนได ฉะนนจงอยาได ประมาทการกระทำาทดเหมอนจะไม เปนพษเปนภย ชางเปนสตวทมพลงเมอมนถบเรา รบรองวากระเดนแนนอน ฉะนนหากจะสกบชางกควรประเมนกำาลงของเราเสยกอนวาอยในภาวะใดมกำาลง หรอ ออนแรง จะเตรยมส หรอหน ดใหเหมาะแกสถานการณสภาษตทเกยวของ ไมซกงดไมซง

บทท ๒๔ลองเหากไดใจกลากลา แตวาอยายกเยอง

เขาเบองหาง ตองวองไวในทำานองคลองทาทาง ตบหวผางเดยวมวนจงควรลอคำาศพท ยกเยอง หมายถง เลยงไป ไมตรงไปตรงมาถอดความไดวา การลอเลนกบงเหาซงเปนสตวทมอนตรายมาก ทำาได แตตองเปนคนใจกลา แตอยาไปเขาขางหาง เพราะอาจเกดอนตรายได และตองทำาดวยความวองไวอยางเดดขาดทนท จงจะไมตกอยในฐานะทเพลยงพลำาสภาษตทเกยวของ จบงขางหาง คอ ทำาสงทเสยงตออนตราย

บทท ๒๕ ถงเพอนฝงทชอบพอขอกนได ถาแมใหทกคนกลวคนขอ พอแมเลยงปดปกเปนกกกอ จนแลวหนอเหมอนเปรตดวยเหตจนคำาศพท ปดปกเปนกกกอ หมายถง โอบอมทะนถนอมไว เปรต หมายถง อมนษยจำาพวกหนงถอดความไดวา การจะขออะไรกบเพอนฝงทชอบพอกนกสามารถขอกนได แตจะใหทกคนทขอคงไมไดพอแมเลยงด ทะนถนอมมาเปนอยางด ถาหากเปนคนจนกจะเหมอนเปรตทเทยวขอสวนบญสภาษตทเกยวของ เปรตขอสวนบญ , ตนเปนทพงของตน . พงลำาแขงตวเอง

บทท ๒๖ถงบญมไมประกอบชอบไมได ตองอาศยคดด

จงมผล บญหาไมแลวอยาไดทะนงตน ปถชนรกกบชงไมยงยนคำาศพท ปถชน หมายถง สามญชน คนทยงมกเลสถอดความไดวา ถงมบญวาสนา ไมทำาการงานใด ๆ กไมดตองเปนผทคดด ทำาดบญจงสงผล เมอหมดบญลงแลวอยา ทะนงตนวาเปนผมบญบารม ขอใหคนเราคดวาความรกความชงนนเปนสงทไมจรงยงยนเทาการทำาความดสภาษตทเกยวของ ทำาดไดด