saymawvilo motxrobebidspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/210575/1/sakmacvilo...5 mkitxvelo! am wigns...
TRANSCRIPT
ramaz surmaniZe
s a y m aw vilo
moTxrobebi
baTumi
2016
qarTuli saymawvilo biblioTeka
redaqtori akaki zoiZe, profesori
3
redaqtorisgan
ramaz surmaniZes, xelxvavian mwerals, gangebam
mravalmxrivi moRvawis, Semoqmedis niWi uxvad daanaTla.
igi Tanabari ZaliT, nayofierad iRwvis, rogorc medikosi
da mecnieri, istorikosi da mwerali, Jurnalisti da
publicisti, mkvlevar-mematiane da mTargmneli, saxelmwifo
da sazogado moRvawe. man araerTi TvalmargalitiT
gaamdidra qarTuli mwerlobis saganZuri. aris oTxi
romanis da mravali moTxrobaTa krebulis avtori. oriode
wlis win man axalgazrda mkiTxvelebs mcire moculobis
istoriuli romani `zecasTan moubari~ miawoda. igi
qarTuli `saymawvilo biblioTekis~ rubrikiT gamovida.
amjerad mweralma Tavi mouyara saymawvilo moTxrobebs,
romelTa nawili avtobiografiulia da avtoris rTul
cxovrebaze gviambobs. am Janris mxatvruli literaturiT
ganebivrebulni ar varT, amitom wignis gamosvla, vfiqrobT,
drouli da misasalmebelia. miT ufro, rom dRes
axalgazrdobas yvelaze metad sWirdeba literaturasTan,
mxatvrul qmnilebebTan ziareba, rameTu maT gareSe sulis
wvrTna, misi Camoqna SeuZlebelia.
mweralma Tavis moTxrobebs daurTo cnobil sazogado
moRvaweTa, agreTve aranakleb cnobil ojaxis wevrTa
fotoebi, rac mxatvrul nawarmoebebs originalurobas
matebs da norC mkiTxvelebs karnaxobs, ar miaklon
4
pativi da dafaseba Rirseul adamianebs, axloblebsa da
aRmzrdelebs.
krebulSi warmodgenili moTxrobebi didaqtikur-
aRmzrdelobiTi xasiaTisaa. isini gamoirCevian ubraloebiT,
siwrfeliT, azris sinaTliT, sicxadiTa da xatovnebiT.
amitomac advilad ipyrobs mkiTxvelis gulsa da gonebas.
yoveli maTgani uciloblad daafiqrebs mozards, guliT
ganacdevinebs mSobeli miwisa da adamianebis siyvaruls,
gaafaqizebs, gaakeTilSobilebs da gaaspetakebs mis suls,
sikeTis qmedebisaTvis ganawyobs mas.
5
mkiTxvelo!
am wigns `saymawvilo moTxrobebi~ davarqvi da
guliT minda, Tqven sityva `ymawvili~ ar gexamuSoT.
igi ori uZvelesi qarTuli sityvisgan warmosdgeba _
yma da wuli. yma sulxan-saba orbelianis ganmartebiT
Wabuks, `eqvs wels zeiT 10 wlamde ymawulsa~ niSnavs.
masTan gaigivebulia yrma, moyme. sabasave sityvebiT,
`yrmai qalwulas uwoden~. amgvarad, ymawvili
ZvelTaganve, rogorc qalis, aseve vaJis sinonimia.
sityvebs, moyme-s, yrma-s xSirad da gansakuTrebulad
iyenebs didi SoTa rusTaveli. igive sityva saTaurad
gamotanilia genialur qarTul baladaSi `leqsi
vefxisa da moymisa~. qarTuli sityvis didostatma
iakob gogebaSvilma erT moTxrobas `ymawvilebi
WalaSi~ daarqva.
risTvis damWirda aseTi vrceli Sesavali?
msurs Tqveni yuradReba mivapyro erTad-erT
sityvaze, romelic miwyiv-dabadebidan ixmareba Cvens
mwerlobaSi da xalxur sityvierebaSi. samwuxarod
axla mas gamouCnda metoqe `Tineijeri~, romelsac
xSirad xmaroben yovelive ucxourze Tavgadakluli
adamianebi.
ucxo enis codnis winaaRmdegi rodi var. am erTi
magaliTiT me mxolod qarTuli enis, msoflioSi erT-
erTi uZvelesi metyvelebis siwmindisken movuwodeb
Cems Zvirfas mkiTxvels. vicodeT ucxo sityva,
magram igi mxolod im enaze saubrisas gamoviyenoT,
romelsac miekuTvneba.
ase, Cemo Zvirfaso ymawvilebo! visaubroT Cvens
mSobliur, umdidres da uZveles qarTul enaze, sufTad,
minarevebis gareSe. es Zalze saamayo da sasaxeloa.
6
* * *
1933 wlis 10 maiss germaniis dedaqalaq berlinSi, avgust bebelis moedanze faSistebma dawves hainrix haines, ana zegersis, iohan bexeris wignebi mxolod imitom, isini ebraelebi iyvnen. yvelaferi RvTis nebaa da me im welsa da dRes davibade da ufalma wignebis siyvaruli damanaTla... axla samocdaaTi wignis avtori var. wera ymawvilobaSi daviwye. TiTqos raRac gamomdioda, magram ganmeorebiT wakiTxvisas aRar momewoneboda xolme, qaRalds davWmuWnidi da buxarSi SevuZaxebdi.
buxari, icocxleT, maSin yvelaferi iyo...diax, meore msoflio omis dros navTs ver
vSoulobdiT da Wraqic gvenatreboda, soflebSi saxlebi buxrebiT naTdeboda. cecxlisken zurgiT jorkoze dajdebodi, xelSi gadaSlil wigns daiWerdi da kiTxulobdi manam, sanam SeSas ali asdioda.
pirveli moTxroba, gadasagdebad rom damenana, studentobisas, Tbilisis sajaro biblioTekaSi
davwere . iq samecadinod xSirad davdiodi . skams fanjarasTan, gancalkevebul adgilas SevarCevdi. jer mTavars, marqsizm-leninizmis Teoriaze Temas movamzadebdi, C anTaSi Sevinaxavdi da viwyebdi meore saqmes. nawers xels vafarebdi, vinmes rom ar daenaxa...
boloxans Zvel qaRal-
debSi vnaxe moswavlis Tor-
metgverdiani , calxaziani avtori
7
rveuli, igi fanqriT bolo xazamde Semivsia da
moTxrobac damimTavrebia. Tumca misi gamoCena
mesircxvileboda. ase nawvav-najafari nawarmoebi
mxolod 15 wlis Semdeg gamoqveynda, `oblis kveri
gvian, magram kargad gamocxvao~ _ ityvian. Turme
SeiZleba bedma iq gi povos, sadac ar elodebi.
Cemma moTxrobamac Zalze gvian monaxa mkiTxveli,
samagierod mesame sakavSiro premia daimsaxura, rac
maSin sakmaod did pativad iTvleboda.
mas Semdeg naxevari saukune gavida, weris xalisi
araTu ganelda, kidev ufro gamZafrda. mimiRes
jer JurnalistTa federaciis, Semdeg mweralTa
kavSiris wevrad. es CemTvis didi aRiareba iyo, Tumca
valdebulebac momemata _ ufro ukeTesi nawarmoebebi
unda mimewodebina mkiTxvelisTvis. ramdenad SevZeli
es, amaSi Tavad darwmundebiT, roca Cems moTxrobebs
waikiTxavT; mimaCnia, rom arcerTi Semoqmedi ise ar
hgavs Tavis qmnilebas, rogorc mwerali. zogi Cemi
moTxrobac avtobiografiulia da isini Cems sakmaod
mZime da rTul cxovrebasac gagacnobT.
8
Tavisuflebis gza
cxenosnebma mkveTri mosaxvevi gaiares, swor gzaze
wamiT SeCerdnen, erTmaneTs raRac gadaulaparakes da
adgilidan mowydnen. bedaurebi SurduliviT gaiWrnen
da gzidan avardnil mtvris koriantelSi gaexvivnen.
axla mxolod floqvebis Soreuli Tqara-Tquri ismoda.
_ sanamde? _ daiZaxa mxedrebis gasagonad odnav
win gasulma.
_ Tamaris xidamde, vinc pirveli miaswrebs, burjTan
didi Txmela romaa, imas maTraxi Semohkras, _ gasZaxa
meorem.
biWebma erTxel kidev hkres dezebi, aRviri
bolomde miuSves, unagirebs gaekrnen da erTguli
pirutyvis siswrafes miendvnen.
ager xidis TaRic gamoCnda. mxedrebma uka-
nasknelad SeuZaxes cxenebs. aqamde win mimavali
kvlav ar Tmobs mewinaveobas, xidTanac pirveli miiWra,
TxmelasTan cxeni mosxletiT SeaCera, yalyze Seayena,
maTraxi moimarjva, magram xeli haerSi gaeyina...
Tanamgzavrebmac mkveTrad SeaCeres bedaurebi da
adgilze mtvris buRi daayenes.
Txmelis Ziras grZelulvaSa, TmaSeWaRaravebuli
kaci ijda. muxlze svanuri qudi edo.
biWebi unagirebze gaxevdnen. damxvdurma maT
mSvidad axeda, mis win pirtitvela 10-15 wlis mxedrebi
idgnen. aWarulad koxtad gamowyobilT Tavze
mosirmuli yabalaxebi SemoexviaT... cxenebze ise
eWiraT Tavi, TiTqos zed Sezrdilano. ucxo kacis
danaxvaze maT yurebi daecqvitaT da gaocebuli
Tvalebi misTvis mieSterebinaT. erTxans ase iyvnen,
mere CamoqveiTdnen da cxenebi gzis piras miuSves.
9
_ gamarjobaT, batono, _ miesalma sqeli biWi. igi
maT Soris ufrosi unda yofiliyo.
_ gagimarjoT, ymawvilebo! _ uTxra mgzavrma da
adgilidan odnav wamoiwia, _ mgoni, xeli SegiSaleT
paeqrobaSi.
biWebma erTmaneTs Sexedes, gaiRimes da iqve morze
Camosxdnen.
_ ho, SevejibreT erTmaneTs, _ Tqva sqelma.
_ me gavimarjve, xom, biZia? _ ikiTxa yvelaze umcrosma.
igi aTiode wlisa iqneboda. man kacs jer mkvircxlad
Sexeda, Semdeg daimorcxva da Tvali moarida.
_ ho, Sen gaimarjve da... kinaRam maTraxic gadamkari.
ymawvilebs gaecinaT.
_ mec miyvars cxeniT jiriTi, _ ganagrZo mgzavrma,
_ ai, is taiWi Cemia, _ xeliT aCvena riyesTan paloze
fexiT mibmul cxenze, romelsac viRac kaci adgils
unacvlebda, _ megrulia, me Tavadac megreli
gaxlavarT, Tedo saxokia. Tqvens mxareSi vmogzaurob.
Tqven vis getyvian? _ aWarulad mouqcia mgzavrma.
_ Cven, ori _ qedeli Tofan-
beg ServaSiZis Svilebi varT. _
amas yadiri hqvia, _ pataraze
miuTiTa, _ me _ zaqro, es Cveni
biZaSvilia, Temuri.
Tedo biWebs rigrigobiT
akvirdeboda.
_ aba, marulaSi yadirs
gaumarjvia.
_ ho, _ erTxmad upasuxes
biWebma.
umcrosma amayad aswia Tavi,
saxe Seufaklda. Tedo sasokia
10
_ mereda, ra jildos miiRebs gamarjvebuli
cxenosani? _ dainteresda mgzavri.
zaqrom xeli zurgisken waiRo da qamridan
feradydiani wigni amoiRo.
_ ai, amas, _ Tqva da wigni Zmas gadasca.
iakob gogebaSvilis `bunebis kari~ iyo.
mgzavrs saxe gaebadra... uneburad miwas Caacqerda.
`garegnulad xom saamo sayurebelni arian es
Tavisufalni Svilni aWaris mSvenieri bunebisa.
amaTi qarTulis smenas xom ara sjobia ra. qarTul
wignebsac rom SemouRwevia~, guliT esiamovna.
_ qarTuli wera-kiTxva sad SeiswavleT?
Zmebi ServaSiZeebi
11
_ Cven. ori, baTumis saqalaqo saswavlebelSi
vswavlobdiT, _ Tqva Temurma, _ yadiri axla migvyavs
gimnaziis mosamzadebel ganyofilebaze.
_ rusuli Tu iciT? _ dainteresda Tedo.
_ rogor ara, _ rixianad wamoiZaxa Temurma, _
rusulis codna aucilebelia, Cven ruseTis xiStebma
gadagvarCina, aWarac ruseTma gamoixsna. yvelaferi:
swavla, wera, kiTxva rusuli gvaqvs, rogorc ruseTis
qveSevrdomebs.
aSkarad etyoboda, biWs viRacam daazepirebina es
frazebi.
_ Tqvenc ase fiqrobT? _ Tedo Temuris biZaSvils
miubrunda.
biWebma jer erTmaneTs Sexedes, Semdeg Temuri
SeaTvalieres, mere mosaubres gaubedavad gauswores
Tvali.
_ ho, Cvenc, _ TiTqmis erTxmad upasuxes.
Tedo erTxans Cafiqrda. `mazris ufrosis ojaxSi
izrdebian, sxvanairad ver mi pasuxebdnen~, _ kvlav
Temurs miubrunda:
_ kargi. iqneb marTlac gadagvarCina rusulma
xiStebma, iqneb aWarac ruseTma gamoixsna, Cvenc misi
qveSevrdomebi gavxdiT, magram xom ajobebda, Cveni
qarTuli saxelmwifo gvqonoda, misive qveSevrdomebi
vyofiliyaviT da Tavic dagvecva, rogorc Tavisufal
da damoukidebel qveyanas?
_ xelmwife-imperatoris gareSe Cven veras
gavxdebodiT, _ Tqva Temurma.
_ Cven Cveni xelmwife, qarTveli mefe rom
gvyoloda?
biWebma veraferi Tqves. yvela fiqrs mieca.
12
_ iciT, ratom ar gvyavs Cveni mefe? _ ar
eSveboda Tedo, _ imitom, rom 1801 wels ruseTis
imperatorma qarTvelebs gviRalata, daarRvia
saqarTvelos samefosTan dadebuli xelSekruleba
_ giorgievskis traqtati, romelSic ewera... _ Tedo
gverdze gadaixara da xurjinidan gayviTlebuli
wigni amoiRo: _ ai, aq sweria, rom ruseTis mefe
valdebulebas kisrulobs samxedro daxmareba
gauwios saqarTvelos mtrebisgan dasacavad. ar
Caerios qarTveli mefeebis saSinao saqmeebSi.
samwuxarod, male es keTili piroba Tavadve daarRvia,
gaauqma qarTuli saxelmwifo, mefis memkvidreebi
ojaxebiT ruseTSi gadaasaxla da saqarTvelo
ruseTis guberniad gamoacxada. xelmwife-imperatori
aTavisuflebs qarTul provinciebs da daxmarebas
uwevs maT, rogorc sakuTar guberniebs da ara
mezobel qveynebs. asea es.
biWebs Tavi daexaraT. Tedom ifiqra, gadavaWarbeo,
da erTxans Tavadac gaCumda, Semdeg uxerxulobis
gasafantavad yadirs miubrunda:
_ Sen ratom arafers ityvi, patarav?
_ sityva didvanebisaa. roca viswavli, egebis mec
vityvi Cemsas, _ sxartad miugo ymawvilma.
* * *
amasobaSi Tedos mxlebelic gzaze amovida da
pirdapir xidisken gamoemarTa. Salis mokle Caqura,
naoWebiani da viwrototebiani Ziqva Sarvali, fexze
Wreli zanklebi da wuRa-mestebi ecva. welze
movercxlili qamari Semoertya, romelSic dambaCa
13
hqonda gaCrili, gverdze bebuTi ekida, Tavze maRali
boxoxi exura.
mosvlisTanave yabalaxian biWebs gadaxeda da
`salam aleiqum~o, miesalma.
Tedos examuSa aseTi misalmeba, magram ar SeimCnia,
biWebis pasuxebs daeloda.
_ gadRegrZelos! _ upasuxes imaT.
`inus beriZe erT-erTi mowinave kacia zemo
aWaraSi, nuTu masac dauZvirda qarTulad salamis
micema? Tumca . . . SeiZleba ,
biWebi gamoscadao~, _ gaifiqra
Tedom da raki biWebis pasuxi
moewona, saubari sxva Temaze
gadaitana.
_ sanam aWaraSi gadmovidodi,
vin icis, ras ar meubnebodnen:
mTeli aWara firalebiTaa
savse, gzaSi ver gaivli, an
gagZarcvaven an mogklaveno.
inusma brtyeli qva miwaze
moaswora da Camojda.
_ Tqven, Tedo batono, male
darwmundebiT, rom es xmebi
gazviadebulia. imasac getyvian, aWareli gautaneliao.
nu daijerebT. guli aCveneT da TqvenTvis Tavs
gadadebs igi, magram Tu odnav orguloba SegamCnia, ar
SegarCens. me mgoni, es marto aWaris ki ara, saerTod
Cveni, mTieli qarTvelebis Cveulebaa, _ Tqva inusma.
_ swori xar, mec ase vfiqrob, Cemo inus... ise,
yaCaRebi xom imalebian am tye-RreSi?
_ rogor ara. erTi Tvis win cnobili mevlud
diasamiZe daiWires... verc ki ityvi, rom yaCaRia, es
iunus beriZe
14
erTi ukeTilSobilesi pirovneba xelmwifis kanonebma
da usamarTlobam gariya. Raribs aras erCis. Tu vinmes
Raribebis zurgze atyavebuli qoneba gaaCnia, imas ar
daindobs...
_ mamaCemis monaTlulia, _ amayad Tqva yadirma da
Zmebs gadaxeda, xom araferi davaSaveo.
_ marTals ambobs yadiri? _ dainteresda Tedo,
biWs xeliT aniSna, modio da gverdiT moisva.
_ marTals ambobs, _ Tqva zaqrom da gaubedavad
daumata, _ misi Sepyrobac mamaCems daavales, magram
olqis ufross SeuTvala: mazris ufrosobas davtoveb,
Cems naTluls ki xels ar vaxlebo.
Tedos Tvalebi gaubrwyinda da inuss miubrunda.
_ esec Cveni mTielebis naTel-mironobis Seuvali
wes-Cveulebaa, Cemo inus. WeSmariti qarTveli
sxvanairad ar moiqceva.
zaqros simxneve moemata:
_ mamaCemi SvebulebaSi iyo, mis adgilze droebiT
gamogzavnes voskresenski da iman daatusaRa mevludi.
_ mevlud biZia cixidanac gaiqceva da im
voskresenskisac Sexvdeba viwro gzaSi, _ SurisZieba
gulubryvilod gamoxata aw ukve gaSinaurebulma
yadirma.
Tedom biWs mxarze xeli gadado da gulze miixuta.
_ Cemi mezobeli, ilias xilaZec, usamarTlobas
gaeqca, erTxans kentad firalobda, axla mevludis
jgufSi iyo, albaT, imasac es dRe elis, _ Tqva
inusma.
_ ras izam, inus-batono, jer aravis moswria, yaCaRs
da abrags bolomde gaetanos Tavi da mTavrobis
kanonebs Tu ukanonobas gaqceodes. samwuxarod,
axlac ase iqneba.
15
_ netav, Tu gveRirseba iseTi mTavroba, kaci rom tyeSi ar gaiqces? _ inatra inusma.
_ magas ver getyvi, magram adamianebis cxovreba ukeTesi rom unda iyos, amaSi saeWvo araferia. gana marto TqvenTan, mTeli saqarTvelos mTis xalxi yeribad cxovrobs.
_ Zabuni miwa gvaqvs, Tedo-batono. sarCo cota modis, xalxi naxevrad mSieria, gadasaxadi, icocxleT! arc osmalo gvaklebda xels da arc rusis mTavroba.
Tedom biWebs gadaxeda, Tu gvismeneno. maTi gulisyuri xandazmulTa saubarze iyo mipyrobili.
_ sainteresoa, inus, xalxis ganwyobileba. rogor fiqrob, osmalos kanonebi ufro moswondaT Tu rusisa?
inusi Cafiqrda, mere odnav ironiulad gauRima:_ ra mogaxsenoT, batono, osmalom aWaras da
aWarlebs rac uyo, Tavad mogexsenebaT. samasi weli abeCavebdnen da sulian-xorcianad aRatakebdnen aqaurebs. marTlacda, gasaocaria, rogor ar aRigava miwis pirisagan es erTi muWa xalxi, rogorRa darCa maTi xseneba. tye mainc gvqonda. axla kaci gamogzavnes, nesliWi varo, tye saxelmwifosiao, Cveni nebarTvis gareSe xeli ar axloTo. xalxi aRSfoTda: Cveni mama-papis danatovars rogor ar gvanebebeno. idaves, iCxubes, magram araferi gamouvidaT. adgnen da muhajirad wavidnen.
_ ki, magram marto tye iyo muhajirobis mizezi?_ rogor gekadrebaT, Cemo batono, amas bevri
mizezi hqonda. jer iyo da, axalma mTavrobam xalxs gamoucxada, gind darCiT, gind wadiTo. mere dafiqrebac ar acala, gadasaxadebi Seawera, aqeT baJi, iqiT samxedro begarao: or-sam weliwadSi, rac Tavi kacebi iyvnen, Cveneburebi, visac xalxi endoboda, nuri-beg ximSiaSvili, marjan-aRa marSania, grigol gurieli,
16
yvela `astavkaSi~ gauSva, axla Tofan-begsac aRar aCereben. xalxi amanac aaRelva. mere es tyis baJic Semovida, osmaleTidan CaSutebic Camovidnen, xalxi gaabriyves: meCeTebs daxuraven, qalebs gagibaxeben, jojoxeTi ar agcdebaTo, da am bnel xalxsac meti ra undoda, adgnen da cxra mTas iqiT gadabargdnen.
biWebi didkacebiviT Cafiqrebuliyvnen. yadirs molze fexebi moerTxa da TvalebSi Sescicinebda mosaubreebs.
* * *am oTaxSi Tufan-beg ServaSiZe Cveulebriv
ganmartoebiT isvenebda. axla, ratomRac, umcrosi biWic mouxmia.
yadiri TovliT SeWirxlul fanjarasTan mivida da mzera suroSemovlebul muxas hkida. xeze SaSvi SefrTxialda, WaxWaxis xmam oTaxSic SemoaRwia. biWma Tvali zendidis Sefiqlul tyeebs aayola, erTxans mTas miaSterda, Semdeg cqera mdinaris orive mxares gafantul qoxmaxebze gadmoitana. dabas raRac sevdiani burusi daswoloda. naRvels odnav fantavda akavreTa, romelic aqafebuliyo da ankara talRebs deda-mdinarisaken miagorebda.
xids gamoRma auareba xalxs wre Seekra. wres erTrigad Camdgari SaSxanagadakidebuli jariskacebi amagrebdnen. SuaSi saxrCobela iyo aRmarTuli.
yadirma mamas mouxeda. igi buxarTan iyo mimjdari, veeba beWebi orive keras swvdeboda da avardnil kocons faravda.
_ gamoiyvanes? _ moulodnelad ikiTxa begma,
fanjrisaken ar mibrunebula.
biWi fexis wverebze wamoiwia. xalxis uzarmazari
17
Savi laqa Tovlian aremareSi kargad Canda.
_ ara, _ miugo mamas, Semdeg fanjara gamoaRo da
Tvali kvlav mimoavlo iqaurobas.
oTaxSi susxi SemoiWra, civ haers xalxis yayani
Semohyva.
_ daxure fanjara!
biWma fanjara swrafad moxura.
_ Cavide qveviT? _ hkiTxa da daJinebiT miacqerda.
mamas araferi uTqvams.
yadiri oTaxidan gavida da kibeebze Cairbina. begi
kvlav gaunZrevlad zis da
fiqrebs miscemia. gonebidan ver
mouSorebia samiode Tvis win
sikvdiliT dasjili naTluli,
mevlud diasamiZe, erT dros
misi xelqveiTi, SublnaTeli da
pirmcinari biWi, sasamarTlom
lamis gaamarTla. amis gamo
mTavarmarTebeli golicini
sigiJemde misula, sisxli
swyuroda im aramzadas da
kidec dalia. manamde aWaras
s a xr Cob ela arc e n a x a .
es meorea. dRes iliasas
CamoaxrCoben . `ara , aRar
vimsaxureb, gaval, gavSordebi
am kaciWamiebs~, _ gaifiqra
mazris ufrosma da beWze
xeli itaca, TiTqos samxreebs
iZrobso, aRarc ki axsovda,
rom saSinao xalaTi hqonda
moxuruli. Tufan-begi
18
* * *yadiri maRali, boxoxiani kacis zurgs ukan idga,
amaze win ver gasuliyo da verc xedavda, win ra
xdeboda. xalxis jgufi amoZravda da biWi win mdgom
kacs zurgze miawva. kacma moixeda.
_ modi, biZiko, win dadeqi, _ igi odnav Sebrunda
da biWs adgili dauTmo. yadirma mas axeda. pirxmel,
Savwvera kacs cal xelSi fanqari eWira, meore
xelisgulze patara qaRaldebis Sekvra edo. igi
drodadro raRacas iwerda.
saxrCobela xalxis win, uxeSad gawyobil
ficarnagze iyo aRmarTuli. boZTan wiTelperangiani,
saxegarujuli, cxvirCaWyletili, Tavmeloti,
grZelulvaSa kaci idga. am siciveSi mklavebi
daekapiwebina.
biWma jalaTs Tvali moarida da gverdiT
mdgomi kacis xelebisken gaeqca mzera. igi qaRaldis
naWrebze Cqar-Cqara raRacas werda.
gamCenelo, genacvale
Sens nabrZaneb Sens nebaSi,
radgan vervin gagereva
am xalxis gaSenebaSi...
kacis daxrCobis kanoni
gamovida mTavrobaSi...
amasobaSi viRacam daiZaxa: `mohyavT~! xalxis mzera
xidgaRma gadavida. ori cxeni furgons moagorebda.
win da ukan SeiaraRebuli mxedrebi edgnen da
moacilebdnen. xidze rom Sedgnen, naTlad gamoCnda
furgonze RvedebiT dakruli kaci. orma mcvelma
Rvedebi axsna da xelSeborkili, fermkrTali kaci
Zirs gadmoiyvana. igi xidze gadmoatares.
19
_ dorogu, dorogu! _ ayvirdnen saldaTebi, wre erT adgilas gaarRvies da badragi eSafotisken SemouSves.
xalxs erTi TeTrwvera kaci gamoeyo, mas anaforis msgavsi raRac grZeli da farTosaxeloebiani mosasxami ecva, Tavze TeTri, wiTelsapiriani qudi exura. is ganwirul kacs miuaxlovda.
_ yvelaferi moinanie, Svilo, _ uTxra man sikvdilmisjils, _ RmerTs madloba uTxari. esec Seni bediswera yofila.
iliasa odnav gons moego da xalxis gasagonad molas uTxra:
_ am Cvens aremareSi, Cems garda, sakuTari TvaliT sikvdili aravis unaxavs, efendi. amdeni xalxi ratom Sehyares. ratom mawvaleben?.. uTxari am Rorebs: sulerTia, aWarlebs ver daaSineben. dRes me momklaven, xval sxva gayaCaRdeba. ase iqneba, sanam qveyanaSi usamarTlobaa.
_ RmerTs ar Sescodo, codvebi moinanie, Svilo, _ gaimeora moxucma, _ Sen Seni saqme gawvalebs.
mundirebSi gamowyobil CinovnikTa jgufidan erTi gamovida da eSafotTan axlos dadga. man qaRaldi gaSala, TvalebTan miitana, da rixiT daiwyo; `kanonis saxeliT~ _ gamoacxada ganaCeni, risTvis, ra danaSaulis gamo miesaja ilias xilaZes CamoxrCoba.
Cinovniki gabrunda.jalaTi imwamsve swvda sudaras da iliasas Tavze
Camocma daupira.iliasa CaxmaxiviT SeimarTa, Sekruli xelebi
momuSta, ukan daswia da jalaTs cxvir-pirSi aZgera. wiTelperangiani wabarbacda da eSafotze moadina bragvani. saxec wiTlad SeeReba. eSafotTan `saldaTebi~ micvivdnen, sikvdilmisjils aqeT-iqiT Semoudgnen, sudara Camoacves da skamze Seayenes.
20
jalaTi wamodga, nikapsa da tuCebze momdgari sisxlis mowmenda scada, ar gamouvida, urcxvad gadaafurTxa da saxemoTxvrili kvlav iliasas mieZala, Tavadac skamze abobRda da maryuJi Camoacva. Semdeg skamidan Camoxta, erTjer kidev axeda Toks da skams mZlavrad gahkra fexi. ganwiruli kaci haerSi gamoekida, ramdenjerme Setokda... xuTiode wuTs gagrZelda misi sxeulis krunCxva.
irgvliv samariseburma dumilma daisadgura, sadRac Sors, gulebis mxridan, ZaRlis tirili gaisma. vin icis, iqneb mevludis ezodan modioda pirutyvis es sulis SemZvreli ymuili.
yadiri acremlebuli Tvalebis damalvas lamobs, magram sad wavides, adgils ver poulobs. Tavi maRali kacisken miubrunebia. isic zed biWis TvalebTan awripinebs fanqars:
mJavanaZe geaxlebiama leqsis gamomTqmeli, aseT ambebze vdardob daimiza var tanze xmeli.
kacma qaRaldebi mokeca, fanqari Suaze moaqcia da zubunis jibeSi Caido.
naxevar saaTs xalxic da xelisuflebis warmomadgenlebic gaxevebulni idgnen da gayinuli T v al e b i T s a x r C o b el a s Sescqerodnen.
S e mdeg erTma ax m ax m a oficerma xmali iSiSvla, ori jariskaci CamoxrCobilis fexebTan gaCerda. oficerma
meleqse mJavanaZe
21
erTi moqneviT Toki gadasWra. iliasas moCvaruli
sxeuli eSafotze daeca. cxedarTan eqimi mivida.
sikvdili daadastura, saldaTebma gvami iqve winaswar
gamzadebul ormoSi gadauSves.
xalxma amoigmina _ moTminebis nervi, aqamde
daWimuli, axla gawyda.
ormos jariskacebi Semoesivnen, niCbebi moimarjves
da saxeldaxelo samare miwiT amoavses.
* * *baTumis olqis gubernatori, polkovniki
driagini arcTu ise mxdali gaxldaT, `ZaRlis enaze~
molaparake lawirakebis bunts daefrTxo, magram,
yoveli SemTxvevisTvis, policmeisteri da gimnaziis
direqtori moixmo, savarZeli SesTavaza da pirdapir
saqmeze gadavida:
_ rogor, batono, stoianov, Tqveni mrevlic
amxedrda arsebuli wes-wyobilebis winaaRmdeg?
_ samwuxarod, amis niSnebi gamoCnda, Tqveno
aRmatebulebav, _ miugo odnav Semcbarma direqtorma.
_ aleqsandr ivanoviC, Tqven guSindeli Cinovniki
ar brZandebiT da kargad unda gesmodeT, rom aseTi
ambebi umizezod da vinmes Caurevlad ar iwyeba, _
gubernatorma direqtors Semparavad miapyro mzera.
_ swored asea, Tqveno aRmatebulebav, arsebobs
mizezebic... areulobis moTaveebic arian, _ Tqva
policmeisterma.
_ ai, swored amaze moveli Tqvengan amomwurav
cnobas, _ dainteresda gubernatori.
_ gimnazielebze, pirvel rigSi, gamxrwnelad
moqmedebs Cvens SenobasTan sruliad axlos cixis
22
arseboba. rac satusaRos ezoSi xdeba, moswavleebi
xedaven, rogorc xelisgulze, patimrebisgan isini
swavloben protestis gamoxatvis uxeS formas.
tusaRTa gaseirnebis dros moswavleebs esmiT
borkilebis JRaruni. yovelive es aborotebs maT da
ganawyobs Cvens winaaRmdeg _ ganmarta stoianovma.
_ magram es ar unda iyos mTavari, _ ver
dakmayofilda driagini.
_ cxadia, Tqveno brwyinvalebav, _ stoianovma,
skami odnav win miswia da xma daidabla, TiTqosda,
vinme usmenda, _ rogorc Cans, gvyolia maswavleblebi,
romlebic gimnazielTa Soris aRviveben protestis
suliskveTebas.
_ ra Tqma unda, isini qarTvelebi arian, _
polkovnikma Tvali moWuta.
stoianovma pasuxi odnav Seayovna.
_ diax, Tqveno aRmatebulebav , am mxriv
gansakuTrebiT gamoirCevian soRoraSvilis qali,
mgelaZe da SaraSiZe, magram...
direqtori dadumda.
_ ris Tqma gsurT?
_ miTxres, mixail nikolaeviC, rom am borotebaSi
aqtiurobs qalaqis Tavis moadgile volski da
zogierTi oficeric ki.
_ oficeri? _ gaikvirva gubernatorma.
_ diax, Tqveno aRmatebulebav. gimnaziasTan
arsebul mzrunvelTa komitetis wevrad aurCeviaT
mixeilis cixe-simagris fexosanTa batalionis mesame
aseulis ufrosi, oficeri kldiaSvili, romelic
TiTqosda awynarebs moswavleebs da maT mSoblebs,
saqmiT ki mgoni, Tavadac aRelvebs maT. swored
man gamomigzavna komitetis ori wevri, maT mirCies
23
ganaTlebis mzrunvelTan Semetana Txovna da sxvagan
gadavsuliyavi.
polkovnikma raRac Caiwera.
_ sxvebic xom ar arian?
_ samwuxarod, am borotebaSi rusebic aqtiuroben,
_ kvlav Caeria policmeisteri.
_ marTalia? _ direqtors Tvali miatexa driaginma.
_ marTalia, _ gaubedavad Tqva stoianovma.
_ gvarebs xom ar mogvaxsenebdiT? _ dainteresda
driagini.
stoianovs aSkarad yoymani daetyo.
_ rogor ara... diax...Tqveno aRmatebulebav. TiTqos
sabolood dadasturebuli ar unda iyos, magram... _
daibna igi.
_ eWvi mainc geqnebaT! _ gubernatoris xmas
gansakuTrebuli oficialuroba daetyo.
direqtori Secba, magram ukan dasaxevi gza aRar
hqonda.
_ diax, Tqveno brwyinvalebav, jerjerobiT
eWvmitanilebad iTvlebian maswavleblebi derJavini
da voicexovski.
_ derJavini da voicexovski! _ gaimeora
gubernatorma da mzera Sors gaeqca, TiTqos raRacas
igonebso. `saocaria, raze irjeba batoni derJavini,
CvenTan karg angariSzea, ramdenime adgilze muSaobis
ufleba miveciT, xelfass gvarianad Rebulobs, axla
imodena wignis dabeWdvis neba davrTeT, cenzori
winaaRmdegi iyo, piradad me vikisre misi meurveoba...
saocaria~, _ gaifiqra driaginma.
_ iqneb geSleba, batono direqtoro?
_ samwuxarod, es asea, Tqveno brwyinvalebav!
_ amas sabuTi sWirdeba, _ gubernatorma xmas
24
auwia. stoianovma policmeisters gadaxeda. erTi
furceli amoiRo da gubernators win daudo, _ ai,
sabuTi.
mis win rusul enaze dabeWdili proklamacia ido.
_ centraluri fosta-telegrafis yuTidan
amoviReT, Tqveno brwyinvalebav, _ policmeisterma
magidaze konvertebi dado. maTze derJavinis da
voicexovskis misamarTebi ewera.
gubernatorma swrafad amoiRo furclebi,
romelzec ewera:
`Кавказский Союз Российской социал-демократической рабочей партии. К учащейся молодежи~...
furcels xels awerda `imereT-samegrelos
komiteti~.
driaginma ramdenjerme CaikiTxa furclebi.
skamidan wamodga, oTaxSi gaiar-gamoiara. bolos
stoianovTan SeCerda.
_ Tqven marTali yofilxarT, batono direqtoro.
sxvebzec xom ar gaqvT raime SemCneva?
_ sxvebi imperiisa da saxelmwifos erTgulni
arian.
_ swored maTi Zala unda davupirispiroT
meamboxeebs da maTi gavlenis qveS myof moswavleebs, _
odnav Seyovnda, _ derJavini, viocexovski! _ TavisTvis
gaimeora. _ amaT Sesaxeb Cven movilaparakebT, axla
Tavisufali brZandebiT.
stoianovi gubernators gamoeTxova.
policmeisteri masTan darCa.
25
* * *mexuTe klasSi samarTlis maswavlebeli sokolovi
Semovida da wina rigSi mjdom gimnaziels jiqur mieWra.
_ ra gvari xar?_ ServaSiZe._ erovneba?_ qarTveli._ ar gcodnia! _ iyvira sokolovma._ qarTveli, _ gaimeora ServaSiZem._ kargad dafiqrdi, ServaSiZe! _ maswavlebelma
yadirs TiTi TvalebTan dautriala._ musulmani qarTveli, _ odnav Seaswora
moswavlem._ vinc Tavisi vinaoba ar icis, mas gimnaziaSi ra
esaqmeba... momeci xeli.biWma xeli gauwoda.sokolovma magididan saxazavi aiRo da
xelisgulebze msubuqad dahkra:_ Sen xar rusi... gaimeore CemTan erTad: `me var
rusi... rusi~..._ me var qarTveli, _ miaxala
gimnazielma da skamze daeSva. sokolovma saxazavi SemarTa da moswavles xelze mTeli ZaliT dahkra.
yadiri merxidan wamoxta
da gareT gavarda. mas sxvebic
miyvnen.
m al e m T el i oT a x i
dacarielda. moswavleebi
gaificnen. gimnazieli yadiri
26
gimnaziaSi kazakebi moiyvanes. isini moswavle
`nacmenebs~ gansakuTrebuli sisastikiT epyrobodnen,
umizezod scemdnen, iWerdnen. daZabulobam kidev
ufro imata. moswavleebi farulad wiTeli razmebis
Camoyalibebas Seudgnen. saWiro iyo iaraRi. razmis
wevrebs TavianTi iaraRi da tyvia-wamali unda
hqonodaT.
meSvideklasel soso avalians saxlidan sqel
jvalos qsovilSi gamoxveuli mamis maWaxela
mohqonda. qalaqis SemosasvlelTan mas kazakebi
Sexvdnen.
_ SeCerdi! _ ubrZanes gimnaziels.
avalianma jer Tofis gadagdeba daapira, magram ver
SeZlo, Semdeg ifiqra, gaviqcevio. amasobaSi kazakebi
miuaxlovdnen.
_ ra gaqvs jvaloSi? _ SeekiTxnen moswavles.
_ Tofi, _ aRiara biWma.
_ sad migaqvs? _ ikiTxa kazakma, Sexveuli gamoarTva
da jvalo Semoacala.
_ mamam gamomatana, SesakeTebelia, _ axla icrua
avalianma.
_ ar isvris? _ cinikurad ikiTxa kazakma da Tofi
biWs miuSvira.
_ ar vici, _ angariSmiucemlad upasuxa man da ukan
daixia. kazakma Caxmaxi gamoswia, Tofma igriala da
gimnazieli wamsve gulaRma gadavarda.
mcirewlovani soso avalianis mkvleloba mTel
qalaqs elvis siswrafiT moedo. daiwyo saprotesto
mitingebi, razmebi masobrivad Seiqmna razmebi.
Sav terors maT saxalxo terori daupirispires.
gimnazielebma gadawyvites angariSi gaesworebinaT
kazakebisa da reaqcioneri maswavleblebisTvis.
27
mizanSi amoiRes frangulis maswavlebeli, romelic
daxelovnebuli iyo bavSvebis dabezRebasa da abuCad
agdebaSi. igi joxiT scemes. erT-erT gakveTilze
RumelSi bombi Seugdes. igi afeTqda, magram saZulveli
maswavlebeli sikvdils gadaurCa.
qalaqSi xma gavarda: evropidan gemi `siriusi~
Camovida, iaraRi Camoitana da muSebs urigebeno, magram
am saqmis organizatori daiWires da baTumis cixeSi
Casveso.
gimnazielebma gadawyvites misi cixidan gamoxsna.
* * *cixis ezoSi patimrebi seirnobdnen. isini kargad
xedavdnen gimnaziis Senobis meore sarTulis
fanjrebs, saidanac xSirad ismoda patimrebis
misamarTiT naTqvami sityvebi. zogi sibraluls
gamoxatavda, zogic ilanZReboda. koSkuraze mdgomi
mcvelebi miCveulni iyvnen gimnazielTa xmaurs
da yuradRebas aRarc aqcevdnen maT. gimnaziis
fanjarasTan gamoCndnen TmaxuWuWa ulvaSaqoCrili
biWi da misi amxanagebi.
_ Cavardi, aramzadav?! _ daiZaxa erTma.
grZelulvaSa patimari Zirs daixara, TiTqos
miwidan raRac aiRo da fanjrisken isrola, Tan
ginebac miayola.
nasroli gimnaziis koridorSi gagorda.
_ Sen, ra, gagiJdi? _ SeuRrina patimars mcvelma.
_ ai, isini arian giJebi, _ xeliT aniSna man
gimnazielebze...
TmaxuWuWa fanjarasTan aRar idga. rogorc
ki moseirne patimrebma erTi wre Semoiares da
28
grZelulvaSa moxerxebul adgilas mivida, patimris
win gimnaziis fanjridan nasroli raRac davarda. igi
patimarma SeumCnevlad aiRo, patara kenWs mWidrod
hqonda Semokruli gasanTluli qaRaldi.
sakanSi Sesulma qaRaldi gaxsna: `17 seqtemberi,
12 saaTi, voznesenskisa da smekalovis quCebis kuTxe.
mxedari~.
daTqmul dros gimnazielebma saSineli Rrianceli
atexes. melenti zaqariaZem mefis uzarmazar portrets
tyviebi dauSina, saSa TiroSvilma Tavgaxvretili
portreti Zirs Camoagdo. moswavleebma qudebze
moiglijes gvirgvinebi, romelzec nikoloz meore
iyo gamosaxuli da ezoSi gadayares. cixis mcvelebis
yuradRebam mTlianad gimnaziisken gadainacvla.
moswavleebs maT iaraRi mouReres.
patimari gausworda galavnis im adgils, sadac erTi
aguri iyo gamovardnili, elviseburad Sexta, galavans
gadaevlo da quCaSi daeca. gimnazielTa Rriancelma
imata, fanjridan iaraRis lulebic gamoCnda.
amasobaSi patimari cixis galavans gascda da
nuriis tbis napirTan buCqebSi gauCinarda. male erTma
gimnazielmac buCqebs miaSura.
nuriis tbis meore mxares, marines quCaze, or
erTnair CaquraSi gamowyobil da yabalaxaxveuls
erTmaneTisTvis xelebi gadaexviaT da udardeli
RiRiniT midiodnen. maT xeivani gaiares, marjvniv
gauxvies da loris-meliqovis quCis kuTxeSi
SenobasTan SeCerdnen, midamo mimoaTvalieres da
maRaziaSi Sevidnen. imwamsve Ria karebSi aSot
jeroianma gamoixeda, abra gadmokida, `dRes maRazia
ar muSaobs~ da kari saguldagulod Caketa.
stumrebma yabalaxebi moixades.
29
WaRaraTmiani, wvermoSvebuli da grZelulvaSa
kacis win idga axalulvaSaqoCrili TxuTmetiode
wlis biWi.
kaci taxtze daeSva da biWs miaSterda.
_ Sen is... Tufan-begis...
_ diax, me var, batono Tedo.
saxokia taxtidan wamovarda da biWs gadaexvia.
_ rogor gazrdilxar, davaJkacebulxar. rogor
micani, ase gaburZgnul-gavelurebuli?
_ pirveli danaxvisTanave mivxvdi, vinc iyaviT,
erTxans aravis vuTxari, jer Tqveni `kenWi~ wavikiTxe,
Semdeg sando biWebs gavumxile da werili gadmovagde.
_ xval etapiT mgzavnidnen, _ Tedo gakvirvebul
aSot jeroians miubrunda, _ gimnazielebma xmauriT
aikles Senoba, srolis xmac gaisma. erTi moswavle
fanjridan gadmoxtomasac apirebda. zedamxedvelebs
CvenTvis aRar ecalaT da ai, mec galavanze gadmovxti...
_ cixis tansacmeli sadRaa? _ ikiTxa jeroianma.
_ tbaSi CavZireT, _ upasuxa Tedom, _ axla mTavaria,
aqedan gasuli ver micnon.
_ amasac moevleba, _ Tqva aSotma da ujridan
makrateli da samarTebeli gamoiRo.
oriode saaTis Semdeg axalwvergaparsuli
mokleulvaSa, TeTrfafaxiani, Tavadis tansacmelSi
gamowyobili kaci da Caquriani axalgazrda mixeilis
quCas miuyvebodnen.
isini rkinigzasTan erTmaneTs gamoeTxoven.
axalgazrdam liandagi gadakveTa da Sadrevnis quCas
gauyva, xanSiSesulma ki jer liandagze ganagrZo
gza, Semdeg sadguris baqanze gadavida da quTaisSi
mimaval meqorwileebs Seeria.
1990
30
boroti kaci
mkerdsavse da TeZomoqneul qalebs funjis
jadoqarma lado gudiaSvilma xelSi Tofebi daaWerina,
aTas cxraas ocdacametSi zeTiT Sesrulebul tilos
ki `sasrole~ uwoda.
ara mgonia dedaCems moeswro am suraTis naxva, an
SemdgomSic odesme exila igi...
manamde arc Tofi aeRo xelSi...
`sasrole~
31
arc gasrola icoda...ocdaeqvsi wlisas oTxi Svili hyavda, mexuTes
mucliT atarebda.magram, roca dasWirda, Tofic aiRo xelSi da
kidec gaisrola... borot kacs esrola.esrola borots, yvelafers cudi TvaliT rom
uyurebs, Suri axrCobs, orguli da kacTmoZulea. hoda, aseTma borotma kacebma mamaCemi amoiRes mizanSi, radganac misi saxeli dagorebul Tovlis gundas daemsgavsa, erTxel rom moswyda da zvaviviT gaiRo xmauri.
mSoblebi, bebia-babua da biZa-bicolebi erT weliwads saxadiT rom amoexoca, TviTon, eqvsi Tvis erTaderTi biWic ratom ar miyva maT, rom ojaxi gadaSenebuliyoo...
ratom gazarda mamidamo...ratom aRadgina gaZarcvul-gapartaxebuli ojaxio:ratom hyavs qmar-Svilis moyvaruli colio;saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebis
pirveli dRidanve ratom miiRes saxalxo miliciaSio:ratom icis wera-kiTxvao;mis gogonebs ratom ar axuravT Cadri da
piraxdili ratom dadian skolaSio;kooperativSi kacma fuli rom gaflanga, danaSauli
ratom ar damalao;uazro da brma gamosvlebis dros ratom ar gahyva
erT muWa Tavgzaabneuli xalxis brbos, ratom Caiketa saxlSi da ar dadga xelisuflebis mtrebis mxarezeo;
ratom da ratom...
xedavT, ramdeni mizezi hqondaT borot kacebs
mezoblis SesaZuleblad?
Sxam-samsaliT gagudulni sul gadairivnen,
32
mamaCemi komujredma partiis wevrobis kandidatad rom
miiRo, baTumSi rom gadaiyvanes da sapasuxismgeblo
Tanamdebobaze daniSnes.
axla dagvidga droo, ifiqres borotma kacebma
da Seudgnen gegmebis Sedgenas. jer ojaxSi
martoxelad darCenili qalis
da mcirewlovani Svilebis
daSineba scades.
dasvenebis dReebSi mama
saxlSi rom iyo, ojaxs
mSvidad eZina, magram rogorc
ki wavidoda, vai, im Rames da im
Zils! sawoli oTaxis kedelTan,
sadac bavSvebis logini iyo
gaSlili, SuaRameze atydeboda
fxaWuni da saSineli Rmuili,
adamians SiSisgan Wkuaze rom
SeSlis xolme. pirveli Rame
TeTrad gaTenda. sabednierod,
bavSvebs ar gauRviZiaT. meore saRamos mSvidad daiZines
im imediT, rom es saSineleba aRar ganmeordeboda,
magram Turme ufro uaresi mzaddeboda. axla kedlis
sxvadasxva mxares braxunic atyda, bavSvebi loginidan
wamoiSalnen da gafarToebuli TvalebiT Sescqerodnen
Tavad SeSinebul dedas, romelsac Wraqi aeRo xelSi,
bavSvebTan misuliyo da awynarebda.
amis Semdeg TiTqmis yovelRame modioda erTi
boroti kaci xan dawolis xans, xan SuaRameze, xan
kidev ganTiadisas.
morwmune mezoblebs RmerTisadmi SiSi kidev ufro
gauZlierdaT. es ambavi urwmuno ojaxis sajelad
miiCnies da xeli Caiqnies.
mama
33
naTesavebi wuxdnen , miliciasTan erTad
ramdenjerme Causafrdnen kidec, magram meliasaviT
eSmaki, mglis muxlis da cxenis Tvalebis mqone
boroti kaci TiTqos winaswar grZnobda maxes _ im
dros saxls axlos aRar ekareboda. modioda, roca
saSiSroeba Sors iyo. ase gagrZelda TiTqmis eqvsi
Tve. Zilgatexili, daSinebuli da nervebdawyvetili
bavSvebi landebs daemsgavsnen.
adamiani yvelafers eCveva. raRai fizikurad ar
exeboda, TiTqos dedac mieCvia SiSs. mTvariT ganaTebul
Rames oTaxidan TviTon Causafrda borot kacs, iqneb
vicnoo. wablis Zelebs Soris naprali mtvrisa da
wvrili nafotebisagan gawminda, iqidan umzerda mis
mosvlas. imasac ar dauyovnebia, aivanze amobobRda da
kedlis napralTan gaCerda. saxes mTvarec unaTebda,
Tavi Savi yabalaxiT hqonda moxveuli, mxolod
Tvalebi uCanda: ori didi, WroRa, gamyinavi Tvali
mouaxlovda kedels. dedam ver icno, magram es Tvalebi
daamaxsovrda da Semdeg Svilebsac ise dauxata, rom
imaTac samudamod CarCaT mexsierebaSi.
dedam Tavisi Zma moixmo, isic movida, Tan datenili
`marTini~ moitana.
_ SiT imferi tyvia Cavde, gaRma yanaSi daTvsac
moklavs, _ uTxra dedas.
is Rame gaaTenes, magram boroti kaci ar gamoCnda.
biZaCemi wavida, Tofi das dautova.
meore Rames, rogorc ki kedelze fxaWuni atyda
da SemaZrwunebeli ymuili gaisma, dedam `marTins~
wamoavlo xeli, Sua oTaxSi gaCerda, Tofi moimarjva
da unda gaesrola im mxares, sadac varaudiT
momxduri eguleboda... xelebi ukankalebda da odnav
Seyovnda... RmerTs madloba, rom ar gaisrola. Turme
34
xmaurze yvelaze umcrosi, oTxi wlis gogo loginidan
wamobobRebula, kunapet sibneleSi Tofis lulis
win mdgara, Semdeg loginze adgili rom moinacvla,
lulas wamoedo. maSin mixvda deda, ra saSinelebas
gadaurCa.
bavSvi loginSi Caawvina, sxvebic daawynara da
lula wablis Zels miabjina. Caxmaxi mozida, magram
Tofis griali ar gaugonia,
ukubiZgma iaraRianad Zirs
dasca . . . uknidan kidev
raRac mkvrivi sagani
moxvda. es raRaa? _ Turme
srolis adgilas wablis
ficridan uzarmazari
nafoti aglejila, mTeli
ZaliT mopirdapire kedels
moxvedria, areklila da
dedas dascemia.
bedi ar ginda? ukubiZgs
rom ar waeqcia, albaT
nafoti dedas saxeSi
moxvdeboda.
tyviam wablis Zeli gaxvrita da gafrinda. boroti
kaci odnav gverdze idga da gadarCa. amas ar eloda,
wamiT Seyovnda, Semdeg kedels mowyda, gadaxta da
gauCinarda.
am qveyanaSi albaT pirveli iyo SemTxveva, roca
Tofi bavSvis dabadebamde gaisroles, Tanac ara
iaraRis patronma, aramed momavalma dedam.
TiTqos yvelaferi miwynarda, fanjridan aTas
cxraas ocdacameti wlis aTi maisis ganTiadis Suqma
Semoscina. magram ra moxda? deda fexze veRar dgeba.
deda
35
oTxive bavSvi gafarToebuli
TvalebiT Sescqerian xan
avbediT wablis Zels, xan kidev
iatakze idayviT dayrdnobil
dedas.
_ fati, wadi, nenei Camomiyvane,
avaT var, _ misustebuli xmiT
uTxra ufros gogos, Semdeg
idayvi gamoeSala da iatakze
gaerTxo.
fatim dedas TavqveS baliSi
Semoudo da gareT gavarda.
aTiode wuTSi neneic Semovida.
b a vSvebi wamocvivdnen ,
gamxnevdnen, TiTqos avadmyofi dedis gadasarCenad
bebia ki ara, qalRmerTi movlinebodes ojaxs. gogonebi
gareT gavidnen da TamaSiT gaerTnen. biWma axoridan
xarebi gamodena da yanaSi Caiyvana, aq guTnisdeda
mosuliyo da erqvanze saxniss amagrebda.
yana Suamde iqneboda moxnuli, roca Caketili
kar-fanjrebidan qalis yru kivili moisma. maSinve
karic gaiRo, aivanze nenei gamovida, xelebze wyali
gadaivlo.
_ biWia, biWi! _ gaisma fatis xma.
_ sole, gov, sircxvilia! _ daucacxana nenem.
guTnisdedam xeliT Tvalebi moiCrdila da
saxlisaken gaixeda.
_ gaaCere xarebi, davasvenoT! _ ubrZana mexres.
_ ratom? axla ar movasveneT? _ ikiTxa biWma, Tan
uRels moawva.
_ oqSi yaramanav, oqSi mTvariav!
xarebi gaCerdnen.
fati
36
guTnisdedam jilRa miayuda da xnulTan Camojda,
raRacnairad uRimoda saxe.
_ mets aRar movxnavT!
_ ratom? _ biWi uRelze orive xeliT Camokidebuliyo
da qvemodan gancvifrebuli umzerda guTnisdedas.
_ moziare gagiCnda. Seni wili moxnulia, danarCeni
iman moxnas, _ uTxra biWs da eSmakurad Caicina.
* * *TiTqmis mTeli Tve aRar gamouvlia borot kacs.
viTom axalSobili Seicoda, Tu melogine?
`iqneb aRar movides~, _ fiqrobda deda, magram
imas sxva saqme ar hqonda, arc axalSobili Seicoda
da arc misi mSobeli. kvlav Cveulebisamebr amodioda
derefanSi, isev fxaWnida kedlebs da Cxaoda, rogorc
mSieri tura.
dedas meti aRar gausrolia.
mezobel sofelSi misi dai iyo gaTxovili, meuRle
hyavda naTesavis da megobris didi pativismcemeli,
vaJkacobaSi tols aravis udebda. erTi ucnauroba
sWirda _ Rame siaruli uyvarda, sibneleSi kargadac
xedavda da SesaniSnavi alRoc hqonda. stumrad
SuaRameze wavidoda da maspinZels ganTiadisas
miadgeboda xolme. kaci ifiqrebda raRac saCqaro
saqme aqvso, magram Semdeg gamoirkveoda, rom es
Cveulebrivi stumroba iyo.
im Rames qvislisken gamoemarTa, jer ar
gaTenebuliyo, ezoSi rom Semodga fexi, karebze
dakakunebas apirebda, magram gaaxsenda, viRac rom
dadioda RamRamobiT da gadaifiqra, qal-baRana mec
ar SevaSinoo. am dros ezoSi raRac Cqams mohkra
37
yuri da karapanSi ayudebul morebSi aituza. saxls
landi uaxlovdeboda. igi morebs gausworda, aivnis
moajirs xeli moavlo da is iyo zeviT unda amxtariyo,
Casafrebulma moajirze gawvdil mklavze raRac
dahkra, Semdeg xeli waatana, gadaugrixa da muxlebze
daaCoqa. borotma kacma mTeli xmiT ibRavla. deda-
Svilebi loginidan wamoiSalnen.
_ mevludai var, gamodiT, momexmareT, SevkraT es
mudregi! _ gasZaxa diasaxliss stumarma.
kari gaiRo. rva wlis biWTan erTad gadareuli
deda karapanSi gamovida. borot kacs cxemlis
wkneliT xelebi ukan gaukres, majebze sul sisxli
adines, fexebic gauborkes da iqve, xmel fiCxebze
miagdes. igi Rmuoda da iklakneboda. amasobaSi
gaTenda. duqanTan xalxma moiyara Tavi. amovidnen,
xelfexSekruli Taxsiri waiyvanes da duqanSi Caketes.
deda SeSlils gavda. galesili daniT Se-
iaraRebuli Camovida duqanSi. yurebi moaWeriTo,
magram auxsnes, aseTi sasjeli kanonSi ar sweriao da
misi bedi samarTalma unda gadawyvitoso.
boroti kaci Savbnel ZalebTan yofila
dakavSirebuli da sasamarTlom patimroba miusaja.
erTxans cixeSi iyo. mezoblebi fiqrobdnen, iqneb iq
mainc iswavlos Wkuao, magram yorani ar gaTeTrda:
Wkuis magivrad qurdoba iswavla; sofelSi aRar darCa
gautexavi wisqvili, sabZeli, nalia da beReli. vera
da ver waaswres adgilze, amitom sofelSi arxeinad
dadioda.
ormocdaorSi patara soflidan Tormeti kaci
gaiwvies jarSi. siaSi boroti kacic iyo, magram
ar gamocxadda, tyes misca Tavi da qurdbacacoba
ganagrZo, sofelSi aRar Cndeboda.
38
* * *gakveTilebis Semdeg bavSvebi skolis ezoSi
vTamaSobdiT, patara rezinis burTi mqonda, mTel
sofelSi igi erTaderTi iyo. moulodnelad mezoblis
biWma burTs xeli daavlo da saxlisken gaiqca.
gamovedevne, Tavisi yanisken garboda. abibinebul
siminds sami qali Toxnida. yanis bolos davewie,
burTi wavarTvi da cota TviTonac vaburTave. ukan
gaqcevas vapirebdi, davinaxe erTma Tavpiraxveulma
qalma Toxi daagdo da Cvensken Tavqve gamoiqca.
davicade, vifiqre dedamisia da Svili unda gakicxos-
meTqi, magram qali raRac ucnauri grZeli nabijebiT
Cemken morboda. SevSindi, magram adgilidan ver
daviZari. rogorc ki momiaxlovda, saxeze Sevxede da
WroRa, gamyinavi ori Tvali davinaxe. leCaqi piriT
eWira, rogorc ki Segineba damipira, leCaqi Camouvarda
da Savi aburZgnuli ulvaSebic gamouCnda. SiSisgan
kinaRam SeviSale, axla ki movbrundi da saxlisken
movkurcxle. veraferi gavige, maSin arc SemeZlo avisa
da kargis garCeva.
dedas movuyevi.
_ is argasaxarebeli iqneboda, _ miTxra dedam.
_ kaba ratom acvia, Svenis? _ vkiTxe me.
_ emaleba sofels, mTavrobas. magis meti romeli
kaci ikadrebs qalis miTelebSi gaxvevas.
* * *ocdaaTi weli gavida mas Semdeg. ramdenma
wyalma Caiara. dedaCems boroti kacebis dasmeniT
ocdaCvidmetSi qmari waarTves. omi daiwyo. auh, ra
39
wvalebiT zrdida xuT Svils! amasobaSi ufrosi
biWi Seudga samsaxurs da jafa Seumsubuqa. omic
damTavrda. Semdeg mamac dabrunda. axali cxovreba
daviwyeT. yvela raRacas ewia. samocdaxuTi wlisa
deda gardaicvala. nerviulobiT gauCnda sisxlis
wnevao, Tqva eqimma. rva dRe grZeldeboda agonia.
am xnis manZilze ramdenjerme Semxvedria boroti
kaci. sanam bavSvi viyavi, sul mibRverda da maSinebda,
TiTqos mis Svils me wavarTvi burTi. misi danaSauli
daiviwyes da erT zRvispira raionSi mSvenieri
miwa miuzomes, iq saxlic aago, xandazmuls TiTqos
patiosnad unda ecxovra, magram...
* * *erT-erTi morigi amnistiis dros deputatebi
Sroma-gasworebis adgilze migviwvies patimrebis
vadaze adre gasaTavisufleblad, e. i. humanuri
kanonis aRsasruleblad. vin ar Semovida komisiis
oTaxSi, sxvadasxva Wkuis, miswrafebebis da azris
mqoneni, kacic da qalic, jeelic da moxucic.
ukanasknelad samocdaori wlis TmagaWaRaravebuli
mamakaci Semoiyva-nes. WuWyiani perangi da gaxunebuli,
erTgan muxlze gamoxeuli tilos Sarvali ecva, farTo
boloebi mimoRrecil maRalyelian fexsacmelebSi
Caetanebina da fexsacmelisve TasmebiT daemagrebina,
ar amovardeso.
saxeze Sevxede, ulvaSebi erTianad gaTeTreboda,
magram WroRa, gamyinavi Tvalebi TiTqmis ar
Secvliliyo, oRond axla maTSi muqaris nacvlad
sawyali kacis mudara momeCvena. TviTon ver micno.
_ qurdobisTvis xuTi weli aqvs misjili. Sromis
40
savaldebulo vada ar aris gasuli, izolatorSi
yofnis dros darRvevebic hqonda, _ mogvaxsena
zedamxedvelma.
_ aman raRa unda daarRvios, _ Tqva erTma wevrma,
_ vfiqrob savaldebulo vadas ar unda davelodoT.
ra mniSvneloba aqvs ramdenime dRes am xnis kacisTvis,
Cemi azriT, unda gavaTavisufloT.
zustad naxevarma am azrs dauWira mxari. danarCeni
winaaRmdegia. xmebi gaiyo.
wuTiT uxerxuli dumili Camovarda.
yvelas Tvali da yuri mipyrobili aqvs, ras ityvis
Tavmjdomare.
_ vemxrobi pirvel winadadebas, _ xmadabla
Cavilaparake da moxucis vadaze adre gaTavisuflebis
sabuTs xeli movawere.
* * *mkiTxvels patiebas vTxov, rom ar vasaxeleb am
ambebis gmirTa saxelebs.
nu damemdurebian boroti kacis STamomavalni, Tu
mTavar gmirSi Tavisians Seicnoben. Wkviani madlobas
ityvis, mxolod am usaxelo moTxrobis daweriT rom
viZie Suri.
umjobesia axsovdeT: patara, kramitiT daxuruli
saxlis erT kedelze wablis Zels dResac aCnia Savi
naxvreti. iq boroti kacisken gasrolilma tyviam
gaiara.
41
* * *ufro adre, aTas cxraas ocdacxraSi, lado
gudiaSvilma erT tiloze daxata Rawvebmongreuli
sami maxinji, col-qmari da bavSvi, yovel wuTs rom
mzad arian zurgSi dana Cascen adamians: am naxats
funjis didostatma `boroti ojaxi~ Searqva.
1981
`boroti ojaxi~
42
cremli sixarulisa
(nawyveti romanidan `murRulis qva~)
komkavSiris raikomis pirveli mdivnis kabinetSi
biuros sxdoma mimdinareobda, axal wevrebs
Rebulobdnen. mdivani gvars ukarnaxebda, instruqtori
oTaxidan gadioda da gogo-biWebi TiTo-TiTod
Semohyavda. SekiTxvebsac pirveli mdivani iZleoda.
am dros is fexze wamodgeboda xolme. dabali tanis
axalgazrda kaci iyo, cali mxari raRacnairad
daSvebuli, Tavic odnav gverdze ise hqonda
gadagdebuli, ifiqrebdi, am kacs kisermrudoba aqvso.
tanze wiTeli tyavis mokle qurTuki ecva.
m isadgmel magidasTan biuros wevrebi
Semomsxdariyvnen. kedelTan ki erT rigad raikomis
sxva TanamSromlebi isxdnen. isini iSviaTad Tu
Caereodnen axalbedebTan saubarSi.
_ ciskariZe! _ TavauReblad Tqva mdivanma da
piradi saqme gadaSala.
instruqtorma kidev erTi biWi Semoiyvana.
biuros wevrebma skamebi aaxmaures da Semosulisken
mibrundnen. karebTan cametiode wlis biWi idga.
mozrdili kacis tansacmliT iyo Semosili; viRacis
naxmari pijaki paltos movaleobasac asrulebda, Sin
naqsovi Sarvali, Razlis windebi da mokopituli
qalamnebi erTianad dasveleboda.
mdivani wamodga, mxari Cveulebisamebr aiqnia da
biWs miaSterda. imanac gaubedavad gauswora didroni
Tvalebi. Semdeg setyvasaviT wamovida SekiTxvebi:
_ da-Zma ras akeTeben?
_ erTi Zma myavs, jemali noqaria.
_ Senze ufrosia?
43
_ diax. TxuTmeti wlisam daiwyo muSaoba, axla ocisaa.
_ debi?_ o r i g a T x o v il i a ,
kolmeurneobaSi muSaoben , mesame skolis damlagebelia.
_ deda ar muSaobs? _ xma ufro aimaRla mdivanma, TiTqos biWis pirdapiri pasuxi ar moewona da surs rogorme gaaCumoso.
_ rogor ara, _ kvlav sxartad upasuxa biWma, _ artelSi muSaobda, windebsa da jempreebs qsovda...
_ mag arteli omis dros iyo, axla ras akeTebs?! _ daiquxa mdivanma.
biWs saxe Seufaklda, odnav dabneulobac daetyo. omis damTavrebidan ramdenime Tvea gasuli. deda qalaqSi saqmianobda, axla kolmeurneobis wevrad vin miiRebda. TviTonac xom fostalionad muSaobs. gakveTilebis damTavrebisTanave dReCagdebiT sofelSi moaqvs werilebi da Jurnal-gazeTebi. am azrma gonebaSi gauelva, magram ver gadawyvita, eTqva Tu ara. iqneb mdivani kidev ufro ayvirdeso. _ amasac fiqrobda da xma ver amoeRo.
_ ar muSaobs xom? _ niSnis mogebiT ikiTxa mdivanma da kvlav pirad saqmeSi Cargo Tavi.
bavSvi dadumda da Tvalebi auwylianda. mosaubres saxe moarida, gverdze gaixeda, mere Tavi daxara.
_ visia es bavSvi? _ kiTxa saorganizacio ganyofilebis gamgem zia TavarTqilaZem gverdiT mjdom instruqtors.
jemali
44
_ durmiSxan ciskariZis umcrosi vaJia, _ gatexili
xmiT upasuxa man.
bavSvis gamokiTxva gagrZelda.
_ mama sad aris? _ odnav daidabla xma raionis
axalgazrdobis winamZRolma.
bavSvi kvlav dums, Tavs zeviT aRar swevs, etyoba,
Cumad tiris.
_ aris azri, ciskariZis miRebaze jerjerobiT Tavi
SevikavoT. _ brZanebasaviT gaisma pirveli mdivnis
daskvniTi sityva.
gamoucnobma siCumem daisadgura, yvela daZabulia,
magram am xmas aravin iRebs. biuros wevrebs Tavebi
CauqindriaT. TviT am `azris~ avtoric aravisgan
moelis Selaparakebas, magram ratomRac ayovnebs imis
Tqmas, rom winadadeba erTxmadaa miRebuli.
_ SekiTxva maqvs. _ xeli aswia saorganizacio
ganyofilebis gamgem, pirvel mdivans mzera esrola
da wamodga.
_ brZaneT.
_ ciskariZis miRebaze saerTod vikavebT Tavs Tu
droebiT, sakiTxis gadadebis mizezic mainteresebs. _
misi sityvebi moulodnel gasrolasaviT gaisma.
arc mdivani moeloda aseT pirdapirobas. man
almacerad axeda TavarTqilaZes. instruqtorTan misi
gadalaparakeba gonebaSi axla gadaamuSava, iqneb sxvebic
momcemen SekiTxvebso, _ gaifiqra da damswreT mimarTa:
_ biuros sxdoma xvalac gagrZeldeba, sakiTxic
sabolood xval gadavwyvitoT da SekiTxvebzec maSin
gagcemT pasuxs. xval, dilis 10 saaTamde ciskariZe
Tavisufalia. _ Tqva man. saxeze emCneoda, kmayofili
iyo, moulodnel SekiTxvebze aseve moulodneli da,
misi azriT, swori gadawyvetileba rom miiRo.
45
uamrav SekiTxvebSi im saRamos mdivans erTi
mTavari SekiTxva daaviwyda: naxevrad svel, gaToSil
bavSvs, ianvris am saSinel susxsa da siciveSi Rame
sad unda gaeTia.
* * *`xalxis mtris~ cols, Svils, Zmas, mSoblebs yvela
gaurbis, rogorc keTrovans, quCaSi aRaravin esalmeba,
xels ar arTmevs, maTTan wveulebaze aRar midian,
arc saxlSi patiJeben. aseTi ambebi xSirad esmoda
ramins da sul imis fiqrSi iyo, dedasTan erTad rom
gadaasaxlon, ra unda iRonos: `gaveparebi milicias,
saxlSi Camoval da dedas aqedan gavugzavni amanaTebs,
werilebs. aba iq ra unda vakeTo, dedas zedmet bargad
xom ar gadaveqcevi?~
_ gai parebi da ras moigeb! _ CasZaxoda xma,
_ saxlSi Camoxval, bina daluquli dagxvdeba,
mezoblebTan, mSoblebis megobrebTan mixval, aravin
migiRebs, Ramesac ar gagaTevebineben. babuasTan waxval,
imasac daiWeren...
marTlac aseTi iyo bedi im dros gaubedurebuli
adamianebisa, vinc rvafexa urCxulis marwuxebSi
moeqca.
is Rame Seciebul-Sewuxebulma da romeliRac
aivanze TavSefarebulma biWma TeTrad gaaTena.
meore dRes biuros sxdomaze pirvelad ciskariZe
gamoiZaxes. saubari kvlav SekiTxvebiT daiwyes.
_ mama sad aris? _ gaimeora guSindeli SekiTxva
mdivanma.
_ krasnoiarskis mxaris qalaq norilskSi. _ iyo
pasuxi.
46
_ werilebs Tu uzavniT?
_ diax.
_ amanaTebs?
_ amanaTebsac.
_ Sen ugzavni Tu dedaSeni?
_ amanaTebs deda ugzavnis.
mdivani erTxans qaRaldebs Cascqeris.
_ giyvars mamaSeni? _ moulodnelad miaxala
bavSvs.
biuros wevrebi adgilze amoZravdnen.
zia TavarTqilaZem ki skami mkveTrad da xmauriT
gaswia da nebac ar uTxovia, wamoiWra.
_ bolos da bolos, ra xdeba, amxanago mixeil?
_ raSia saqme? _ gaikvirva mdivanma.
_ me Tqven gekiTxebiT, marTlac raSia saqme? bavSvis
aseTi gaugonari wvaleba SeiZleba? _ mRelvarebas
ver faravda ganyofilebis gamge.
_ rogor, amxanago zia, SekiTxvebis ufleba ara
gvaqvs?
_ SekiTxvas aravin gikrZalavT, magram Tqvens
uflebebSi unda CaetioT. biuros mTeli Semadgenloba
ori dRea Tqveni da am gatanjuli bavSvis dialogs
vismenT. Cvens azrs ar gvekiTxebiT. guSindel
SekiTxvaze pasuxic ar mimiRia, ise gavagrZeleT
sxdoma. Tqven, erTi kaci, erTpirovnulad, rasac gsurT,
imas akeTebT, rac mTavaria, wesdebis darRvevis xarjze.
Tqven misgan gindaT gamoiyvanoT pavlik morozovi,
magram es biWi iseT ojaxSi daibada da gaizarda, ar
gamogivaT. Tqven gindaT cameti wlis bavSvma mSobel
mamas zurgi Seaqcios, werilebi da amanaTebi ar
gaugzavnos. es raa, sadauri zneoba da moralia? _ me,
amxanagebo! _ biuros mimarTa, _ moviTxov, dauyovnebliv
47
miviRoT ciskariZe! _ grZnobebs
veRar iokebda TavarTqilaZe.
_ bavSvi daviTxovoTo, _
TvalebiT aniSna mixeilma
instruqtors, magram axla
ganaTlebis ganyofilebis gamge,
xanSiSesuli, saTvaleebiani kaci
wamodga, instruqtors xeliT
aniSna da dinjad daiwyo:
_ ara uSavs, bavSvi darCes,
Cven aq iseTs arafers unda
vambobdeT, rom komkavSirSi
misaReb axalgazrdasTan ar
iTqmeba. Tqven ki, amxanago
mdivano, ori dRea, marTlac mTeli yuradRebiT
gismenT da gulaxdilad unda giTxraT, rom
gaognebuli var. Tqven am bavSvisTvis arcerTi
SekiTxva, romelic moswavlis namdvil saxes
gamoaCenda, ar migiciaT.
_ gaigeT, amxanago daviT, _ xmas aumaRla mixeilma.
_ bavSvi mavneblis ojaxidanaa, sxvanairad ver
moviqceviT.
_ es sruliadac ar niSnavs, rom ar dainteresdeT,
rogoria akademiuri maCveneblebi , gacdenis
raodenoba, pionerul organizaciaSi da skolis
saerTo cxovrebaSi bavSvis monawileoba, Tundac
komkavSiris wesdebis codna. Tqven mTeli simZime
mamis pasuxismgeblobaze gadagaqvT, bavSvi ra
SuaSia? mamis arc damsaxureba da arc danaSauli
Svilze ar vrceldeba. aseTia umaRlesi partiuli
organoebis bolodroindeli gadawyvetilebebi da
Cven amis darRvevis ufleba ara gvaqvs. ciskariZe,
zia
48
etyoba, bejiTi moswavlea, rac mTavaria, rogorc
gavige, soflis fostalionadac muSaobs, gonebac
uWris da gabedulebac sakmarisi aqvs. amas Tu
uars vetyviT, es imas niSnavs, rom is mokveTilia
Tanatolebisgan. es saSinelebaa. me mxars vuWer
amxanag TavarTqilaZis winadadebas. ciskariZe kargi
komkavSireli iqneba.
biuros oTxi wevri wamodga da am winadadebas
miemxro. mdivnebma Tavi Seikaves. winaaRmdegi iyo
pirveli mdivani da biuros erTi wevri.
ramin ciskariZe biuros oTaxidan acremlebuli
gamovida, magram es cremli sixarulisa iyo. amieridan
is Tavs sruluflebian da megobrebis Tanabar
moqalaqed Tvlida.
1954
49
ormocdaerTi
biZaCemi Zvel armiaSi iyo namsaxuri. pirveli
msoflio omis damTavrebis Semdeg `samuslimano
saqarTvelos ganmaTavisuflebeli komitetis~ aqtiur
wevrebs miekedla da monawileobda arTvinsa da
axalcixeSi renegati begebis alagmvaSi. aWaraSi
sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg mamiseul
keras daubrunda, ojaxi Seqmna, eqvsi vaJis mama gaxda.
namojamagiral, nasaldaTar, naoficral, naomar
da bevri ambebis momswre biZaCems qoneba ar gaaCnda,
magram cxovrebam mravali ram aswavla. SesaniSnavad
flobda rusul da Turqul enebs, kargad icoda
wera-kiTxva da mSvenivrad erkveoda saxelmwifoTa
urTierTobebis sakiTxebSi. codniT Tavis gamoCena
ar uyvarda, magram Tu vinme axlobels moixelTebda,
iseT saubars gaubamda, mis mosmenas araferi sjobda.
Cveulebriv misi Tanamosaubre babuaCemi iyo. lamazi
qarTuliT mobaase biZaCemi drodadro SavSur-
imerxeul kilokavsac iSveliebda.
bavSvebs Zalian gviyvarda maTze yurisgdeba.
zogjer laparakSi daaTendebodaT kidec .
saerTaSoriso ambebis garCevisas biZaCemi xSirad
xmarobda sityva `kriziss~. roca patarebma am sityvis
mniSvneloba gavigeT da igi sursaTs davukavSireT,
cxovrebas ufro seriozuli TvaliT SevxedeT.
maxsovs, puris, igive mWadis `krizisis~ SiSiT,
wisqvilidan Cvens saxlamde ramdenjerme Caviare,
balaxebSi simindisa da xorblis marcvlebi davZebne
da muWiT saxlSi mivitane, diax, muWiT... Cemi gagebiT
amiT SeiZleboda Cvens ojaxs `krizisi~ Tavidan
aecilebina.
50
ase fiqrobdnen Cemi Tanatoli biZaSvilebic. erT-
erTi maTgani, romelic maSin Svidiode wlisa Tu
iqneboda da cota ena uswrebda, erT dRes beqobze
gadadga da soflis centrSi msxdom glexebs
gadasZaxa:
_ mezoblebo, Wadis krizisi iqneba da sadme pawai
funCxic rom naxoT, saxlSi miitaneT! _ mgoni zustad
gaimeora biZaCemis naTqvami.
es iyo 1941 wlis 21 ivniss...
* * *meore dRes sofelSi ori tyavispaltoiani
cxenosani amovida, saswrafod Sekribes soflelebi da
saSineli ambavi auwyes. Tan partiis, sabWoTa xalxisa
da armiis erTianobis didi rwmena da imedi gamoTqves,
rom usamarTlo mterze male gavimarjvebdiT.
moulodnelobisagan gaognebuli mezoblebi
saxlebSi rom wavid-wamovidnen, maSin gaaxsendaT
Cemi biZaSvilis guSindeli naTqvami, bevrma igi
winaswarmetyveladac monaTla.
_ germaniam ramdenjerac daapira ruseTis
aforiaqeba , imdenjer ferdebCalewili da
welebgadmoyrili gabrunda ukan, mag Roriswil
hitlers axla uaresi mouva, _ uTxra biZaCemma babuas,
Cvenc odnav Segvimcira omis dawyebiT gamowveuli
SiSi da Cagvinerga gamarjvebis rwmena.
_ netai iTalia vis mxareze darCeba? _ ikiTxa
babuam. viRacisgan gaegona, rom pirvelad italiaSi
ayvavda faSizmi.
biZaCemi, cota ar iyos, gaakvirva aseTma SekiTxvam.
saidan unda scodnoda berikacs italiis kavSiri
51
am omSi. Semdeg ifiqra, albaT, sxva dros isev me
movuyevio.
_ musolini maTxovaria, dampali maTxovari,
hitlers SeuZvreba, SeiZleba pirveli msoflio omis
ambavi ganmeordes, axlac yvelam piri Sekra Cvens
winaaRmdeg. mara ver mogvigebs. ver mogvigebs imitom,
rom samarTali Cvens mxareze iqneba. ar gaxsovs,
maSinac ase iyo, Turqebs rom vebrZodiT, iaponiasac...
_ maxsovs, ravar ar maxsovs. iaponiis omis dros
baTumSi portis muSa viyavi...
cota xans Cafiqrda da ganagrZo:
_ portis muSa viyavi, omma calke SegvaSina da
bolSevikebisa da daSnakebis SuRlma _ calke. magaT
moawyves somex-TaTarTa Jleta. muSebi gadagvkides
da kinaRam davxoceT erTmaneTi. somxebi momesien,
gemidan gadagdebas mipirebdnen. Cveni ismail beriZe
momeSvela, Zlieri kaci iyo. mere uCumarai portSi
viRac axalgazrdebi movidnen, erTi somexi iyo, meore
_ qarTveli, somexma misianebi Searcxvina, qarTvelma
_ Cven da movrigdiT.
* * *omi omia da yvelasgan msxverpls moiTxovs,
Tavganwirvas, Tavdadebul Sromas. es bavSvebsac
kargad gvesmoda, magram ufro naTlad maSin davinaxeT,
roca Cveni soflis Tvrameti vaJkaci da sayvareli
domenti maswavlebelic jarSi gaiwvies. male gavigeT,
rom igi brZolaSi daiWra, magram hospitlidan kvlav
frontze wavida.
axalma maswavlebelma erT dRes gamogvicxada, rom
frontze gasagzavnad askilis Segrovebaa saWiroo.
52
ramden tye-RreSi gvivlia bavSvebs, ramdeni askilis nayofi gvinaxavs, magram arasodes mogvikrefia da arc gvifiqria, Tu is rameSi gamodgeboda... da mainc maswavleblisTvis aravis ukiTxavs, risTvis iyo saWiro es ugemuri nayofi. maswavlebelma dagvavala, es imas niSnavda, rom ase iyo saWiro, vamayobdiT kidec, rom fronts, Cvens mamac meomrebs, jarSi wasul mezoblebs, domenti maswavlebels rameSi gamovadgebodiT.
_ askili unda davkrifoT, Cvens biWebs unda gavugzavnoT jarSi, _ vuTxari aivanze gadmomdgar bebias.
_ aq askils ra unda, _ gadmomZaxa bebiam, _ zeqedis gadaRma, Ternalis tyeSi unda gadaxvideTo, _ magram Cven ar davujereT da gza ganvagrZeT. megobrebi cota gamibrazdnen, rom aseT did saqmeSi Cemi bebia daxmarebis magivrad Zunwobda kidec. CaTvales, rom bebiaCems ar undoda mis maxlobel tyeSi Cveni Sesvla.
* * *ar meguleba bebia, romelsac SviliSvili ar
uyvardes da misTvis samzareulos Taroze, Zvel zandukSi, Tu winsafris jibeSi raRac saCuqari ar hqondes Senaxuli. aseTi iyo Cemi bebiac, Tavad yifianebis STamomavali, xelgaSlili, mosiyvarule, Wkviani, amasTanave sakmaod lamazi, amayi da mkacri, patiosnebis da zrdilobis mqadagebeli. RmerTic swamda, magram arasodes yofila fanatikosi. uswavleli iyo, magram kargad icoda ZvelqarTuli `dedabrulis~ wera-kiTxva . maxsovs, erTjer ganmartoebuls dinjad gamohyavda asoebi, yvela
maTgans raRacnair isrisebur daboloebas ukeTebda.
53
Cven ukve skolis moswavleebi, wera-kiTxvis mcodneni,
Tavze davadeqiT da moulodnelobisagan SemkrTali
bebia siciliT avikeliT.
_ es raa bebia, yvela asos rqas da kuds rom ukeTeb,
dabmas xom ar upireb? _ vkiTxeT SviliSvilebma.
bebiam qaRaldebi kalTaSi Camala.
_ ra gaxixvinebT, Tqve gasawyvetlebo, me wignis
wera ar vici, es dedabrulia, _ gviTxra man.
Cven kidev ufro movumateT xarxars, gvegona
`dedabruli~ am nawers bebiaCvenis, dedabris gamo
Seerqva. maSin ra vicodiT, mogvianebiT gavigeT, am
naweris fasi. sabednierod, ramdenime aseTi qaRaldi
SemorCa Cvens ojaxs.
martoobisas bebiaCemma metad lamazi toniT icoda
`evri da mainZelos~ wamRerebac. mis mosmenas araferi
jobda. maSin mas bavSvuri
ancobiT vusmendi; axla rom
gavixseneb, warmomidgeba ara
marto Cemi sayvareli bebia,
aramed samasi wlis winandeli
Cemi winapari, romelic zustad
ase RiRinebda ZvelqarTul
simReras.
saxelmwifo saqmeebis
ra gaegeboda bebias, magram
cxovrebis Zalze mware
gamocdileba hqonda miRebuli.
jer iyo da misi pirveli
qmari mefis xelisuflebis
sawinaaRmdego agitaciisTvis
cnobil meleqse rejeb mJavanaZesTan erTad
`arakeTilsaimedoTa siaSi~ moxvda, Semdeg ki colisa
bebia
54
da erTi wlis bavSvis Tvalwin sakuTar saxlSi
daxvrites Jandarmebma. bebiaCems axsovda mefis
xelisuflebis ukanaskneli gabrZoleba _ pirveli
msoflio omis Semdeg aWarlebs Ralati rom daswama
da mSvidobian mosaxleobas asaoxreblad kazakTa
aseulebi miusia.
es da bevri sxva ambavi, rac gamegona, movuyevi tyeSi
moxetiale Cems amxanagebs da bebiaCemze gamwyralebs,
cota ar iyos, movulbe guli.
mxolod erTi maTgani, romelsac metsaxelad
aqifas veZaxdiT, ver movaTviniere.
_ ai, isic bebiaSenma xom ar aaSena? _ aqifas Sqeris
buCqebidan Tavi gamoeyo da TiTi sofel oTolTis
maRlobisken gaeSvira, saidanac xelisguliviT moCanda
Tamaris cixis kedlebi.
_ is ara, magram baraTaulis wyalze rom xidia,
SiSisgan mamaSens cxenidan kinaRam rom gadmouvardi,
gaxsovs? is namdvilad misi papis didedis aSenebulia
mziTevis fuliT, _ Cems magivrad upasuxa meore
amxanagma.
aqifa kvlav miimala Sqeris buCqebSi. es ambavi
Tavadac kargad icoda.
Sebindebamde amxanagebTan erTad tyeSi vi-
borialeT, magram oriode kilogrami askilis meti ver
movagroveT. dabrunebisas bebiasTan SeviareT, saxlSi
ar dagvxvda, babuas SevCivleT Cveni gasaWiri. is iyo
wasvlas vapirebdiT, rom ezoSi bebiaCemi Semovida.
cal mxarze babuas moqsovili, naxatebiani kalaTi,
xolo zurgze mozrdili tomara ekida.
_ aha, Svilebo! es Tqveni askili, _ Zirs dadga
sisxlisferi nayofiT savse kalaTi da leCaqis
boloTi ofli moiwminda.
55
Turme nu ityviT, roca kargad gaigo Cveni tyeSi
wasvlis mizezi, TviTonve wavida Ternalis tyeSi da
sakmaod xelxvavrieladac dabrunda.
meore dRes skolis gamgem sagangebod Sekriba
yvela maswavlebeli da moswavle. zogierTi
mSobelic da sajarod gamoacxada Cemi da sami
Tanaklaselis simamace. ra Tqma unda, Seaqo
bebiaCemi, romlis daxmarebiTac SevZeliT aseTi
qebis damsaxureba.
* * *
saqarTvelos miwas faSistebma fexi ver daadges,
amitom zogjer gaigonebT, aqao da Tqven ra giWirdaT,
omis cecxls Tqvens mxaremde ar mouRweviao. aq, kacma
rom Tqvas, marTlac ar ufreniaT `meserSmitebs~,
arc `vefxvebis~ gruxuni da yumbarebis afeTqebis
SemaZrwunebeli griali gagvigonia, magram omi yvela
moqalaqisTvis omi iyo mTeli misi saSinelebiT. gana
Cveni mxridan wargzavnilebi cota daeca brZolis
velze!
erT dRes faSistTa erTi svavi baTums
miuaxlovda. erTaderTi bombi qalaqis maxloblad
Camoagdo, xolo misi namsxvrevebi kaxabris
velze naTesavis saxlisken mimaval dedaCemTan
ise axlos daeca, rom igi waaqcia, albaT haeris
talRis dartymiT. xuTi Svilis deda maSin rom
daRupuliyo, Cvens ojaxSi jojoxeTi, namdvili omi
datrialdeboda. sabednierod, deda gadarCa da mTeli
oTxi wlis manZilze sruliad usasyidlod Svid
aTeul wyvilamde winda mouqsova jariskacebs. erTi
56
amanaTisTvis sakmarisi windebi rom mogrovdeboda,
misamarTs Cveulebriv bavSvebi vawerdiT, mgoni
mxolod nawilis nomers, ar vicodiT adresatis
arc saxeli da arc gvari. ramdenime amanaTi
kavkasiis damcvelebs gavugzavneT da misamarTi
qarTulad TviTon dedas davawerineT. wera-kiTxvis
ucodinarobis salikvidacio skolaSi iswavla
anbani da Cveulebriv CvenTan erideboda wera, magram,
roca amanaTze iyo misamarTi dasaweri, ratomRac
daZaleba ar sWirdeboda, TviTonve Camojdeboda da
didis gulmodginebiT gamoyavda asoebi ise, rogorc
amas pirvelklaselebi akeTeben xolme.
ramdeni ram gvaklda omisdroindel moswavleebs:
wigni, rveuli, fanqari, carcze xom laparakic zedmeti
iyo, mas xSirad naxSiriT vcvlidiT. rveulis magivrad
sqel, muq qaRaldze dabeWdil gazeTebis Tavisufal
kideebs vaWridiT, patara wignakebad vkeravdiT da
imaSi vwerdiT ariTmetikis davalebebs, yvelafers
viTmendiT.
SimSilobis moTmena ki Zneli iyo. Cemi Zma rom ar
yofiliyo, albaT saSineli SimSili daisadgurebda
Cvens ojaxSi, TxuTmetiode wlis biWi SromaSi Caeba
da didis vai-vaglaxiT gvapurebda eqvssulian ojaxs.
roca stumars velodiT, dedaCemi did kecs miadgamda
buxarze, sxva dros ki erTi patara kecis mWadiT
gavdiodiT.
albaT, yvela bavSvis maxsovroba dediT iwyeba. me
dedaCemi maxsovs mgoni im asakidan, roca jer kidev
ori wlisac ar viyavi, deda avad gaxda, mamaCemi etliT
movida da saavadmyofoSi waiyvana. ramdeni vitire,
ratomRac megona, saavadmyofodan rom dabrundeboda,
Cemi deda aRar iqneboda.
57
dedis siyvaruliT veravis gavakvirveb da arc
aravisgan gamikvirdeba, magram erTi ki cxadia, sanam
igi cocxalia, naklebad viciT misi dafaseba, Tumca
es adamianis bunebiTac aris gamowveuli, sanam deda
gvyavs, sul bavSvebad vTvliT Tavs, saxlSi Tu
samuSaoze, yvelgan mfarveli dedis imedi gvaqvs...
sanam gyavs deda, naklebad gawuxebs piradi mSobliuri
movaleoba da sakuTari Svilebis siyvarulic, kvlav
Tvli, rom Sen bavSvi xar da Seni mSoblebi Seni
Svilebis mSoblebic arian.
...germaniaSi turistuli mogzaurobisas varSavaSi
gavCerdiT. erTi Cemi Tanamgzavri qali moulodnelad
vagonidan baqanze Caxta da Tormetiode wlis biWuna
gulSi Caikra. vagonis fanjrebi daxuruli iyo da
ar gvesmoda ras eubneboda, magram vxedavdiT rogor
daukocna saxe, Tvalebi, bavSvi vinme axlobeli an
naTesavi gvegona.
_ vin iyo is bavSvi? _ erTxmad SevekiTxeT vagonSi
dabrunebul eqims.
_ ar vici, arc mikiTxavs vin iyo, _ gviTxra bavSvis
alersiT gulSejerebulma Tanamgzavrma.
Cven saxtad davrCiT.
_ Cems biWs hgavda da gulma ar momiTmina, _
Cailaparaka Tavisi saqcieliT odnav darcxvenilma.
diax, dedas gulma aRar mouTmina da vagonidan
angariSmiucemlad mosxlta, oriode dRis win
datovebuli Svilis sanacvlod ucxo bavSvze moioxa
guli.
_ TviTonac ar vici rogor aRmovCndi baqanzeo, _
ambobda igi.
maSin am ambavma zogierT CvenganSi Rimili
gamoiwvia. im dros arc ki davfiqrebulvar, rom saxlSi
58
erTi wlis pirmSo davtove. ojaxis, Svilebis mimarT,
albaT, wlebis manZilze ase naxevrad udardeli
viyavi. mgoni imitom, rom deda myavda...
axla deda aRar myavs da Cemi udardelobac
moCvenebasaviT gaqra... yovel wuTs fiqri mWvalavs
ojaxze, Svilebze.
namdvili ambavi: Wabuks erTaderTi Tirkmeli
hqonda, sneba iqac SeiWra. undomadmyofs eqimebma
sabediswero diagnozi dausves. . . katastrofa
gardauvalia, erTaderTi imedia Tu...
saoperacioSi WabuWis deda gamocxadda da
moiTxova misi Tirkmeli gadaenergaT SvilisTvis.
Wabuki gadarCa.
Cexoslovakiel bavSvebTan q. ustinadlabem. 1961 w.
59
meore namdvili ambavi: onavarma biWunam sabargo
avtomanqanas saburavs qveS Seyenebuli qva gamoacala.
avtomanqana daqanda da bavSvi kiduriT kedels miakra.
maxloblad myofi gamwarebuli deda beWebiT Seudga
da... oTxtonian rkinas Zvra uyo. bavSvi gadarCa.
Signeuldaburduli deda rom kvdeboda, TvalebiT
kvlav Tavis Svils eZebda, xom araferi stkivao.
CemTvis Cemi dedac amasve Caidenda da saerTod,
yvela deda ase moiqceoda.
* * *soflis SuagulSi, mindorze xalxmravali kreba
Catarda, momxsenebelma, sasoflo sabWos Tavmjdomarem
xalxs gaacno sabWoTa sainformacio biuros cnoba,
rom Cvenma jarebma 1943 wlis agvistoSi gaaTavisufles
qalaqebi _ orioli da belgorodi, agreTve, kalininis
olqis ramdenime qalaqi da sofeli, faSistebi dRiTi
dRe ukan ixeven da Sors aRar aris is dRe, roca maT
TavianT bunagSi gaanadgurebeno.
kreba jer damTavrebuli ar iyo, Tormetiode wlis
fexSiSvela biWi adgilidan mowyda da Saragzisken
gaiqca, ToToSas wyarosTan, maxlobel saxlTan
gaCerda da gadasZaxa:
_ mamida, mamida, gamoixede!
karebi gaiRo da aivanze kafandara qali gamovida.
_ ra ambavia, Svilo, xom mSvidobaa! _ ikiTxa
SeSinebulma.
biWma aRar daacala, sxapasxupiT miayara:
_ Cvenebma is qalaqi gaaTavisufles, sadac Seni
nuri ibrZoda, axla berlinamde misdevs mters, albaT,
male mogaxareb mis Camosvlas, veravin damaswrebs,
60
xom ici, fostalioni var.. . _
bolo sityvebi amayad Tqva da
mkvircxlad ukan gamobrunda.
_ Seni Wirime, Svilo, Seni, Sens
pirs Saqari, Seni cxovreba sul
sixarulSi da siamtkbilobaSi
gaatare, _ daadevna locva
gaxarebulma qalma , Semdeg
orive xeli aRapyro, daiCoqa da
SehRaRada:
_ RmerTo! keTilad damibrune
Cemi erTaderTi Svili , nu
wamarTmev, misxali dro macocxle masTan erTad da
mere me momkali!
* * *
sofelSi ar iyo satelefono kavSiri, radio,
SuqSeniRbvis yvela wesi qalaqis msgavsad aqac
mkacrad iyo daculi. es saqme soflis komunistebs da
aqtivs hqondaT davalebuli. RamiT TuTunis moweva
sakmarisi iyo, rom wamsve, TiTqos miwidan amoZvrao,
karabiniT SeiaraRebuli, sofelSive SerCeuli
gamanadgurebuli batalionis wevri gaCndeboda.
erTaderTi kavSiri qveyanasTan gazeTebiTa da
werilebiT iyo damyarebuli. baTumidan dRegamoSvebiT
mosul fostas soflis fostalionebi Tem-sabWos
centrSi daxvdebodnen da imave dRes sofelSi
amohqondaT.
im dRes Cveni nacnobi fostalioni biWic gaxldaT
sabWos centrSi. sigrZeze gakecil gazeTebSi werili
mamida
61
fostalioni
Cado, dasta iRliaSi amoiCara
da soflisaken gamoswia .
gzaze Seisvena da werilebis
m i s a m arTeb i g ada i k iTxa .
samkuTxa baraTs mamidamisis
misamarTi ewera. gamomgzavni
nuri ar iyo, sxva gvari ewera.
sxva dros werilis gaxsnas
rogor ikadrebda, magram cudi
winaTgrZnobis cdunebas veRar
gauZlo da baraTi gaxsna.
`Zvirfaso... (mamidas saxeli
da mamis saxeli) N nawilis
meTaurTa da mebrZolTa
Semadgenloba iziarebs Tqvens Rrma mwuxarebas
da gacnobebT, rom Tqveni Svili... sabrZolo ficis
erTguli, gmirulad daeca socialisturi samSoblos
dacvisaTvis brZolaSi 1943 wls 13 dekembers,
kalininis olqis qalaq nevelis maxloblad. uRrmesi
mxedruli madloba gmiris aRzrdisTvis... gisurvebT
sulis simtkices da janmrTelobas, gviguleT Tqvens
gverdiT... samaradiso dideba brZolaSi dacemul
gmirebs!
mebrZolTa da meTaurTa saxeliT, kapitani...~
ori didi kurcxali mowyda `miwis xidTan~ qvaze
Camomjdari fostalionis Tvalebs.
_ mivutano werili... _ qviTins amoayolebda sityvebs,
_ ah, rogor SeiZleba, avadmyofia, mokvdeba mamida... me
rom Sevpirdi nuris Camosvlas gimaxarobleb-meTqi?
ra vqna? davkargo es baraTi, gadavagdo wyalSi? ara,
ar SeiZleba. dedas SevekiTxebi, mgonia ase ajobebs,
magram ara, dedac codvaa, aranakleb uyvarda nuri...
62
iqneb tyuilia, meTauri Secda,
aba, ratom arafers wers sad
daasaflaves. Sevinaxav baraTs,
iqneb mZimed daiWra da meore
baraTi movides, an TviTon
moiweros rame.
aseTi mtanjveli fiqrebi
utrialebda fostalions .
TviTonac ar gaugia rogor
Sevida ezoSi. Sebindebuli
iyo, baraTi saxlis maxloblad
yoreSi saguldagulod Seinaxa,
qva miafara...
dRemde aravis uxlia xeli qvisTvis, romelic
amdeni xania inaxavs mware saidumlos.
* * *
ToToSas wyarosTan axlac, ocdarva wlis Semdeg
vinme ucnobi Tu Camojdeba, maxlobeli saxlis aivanze
xelebis cecebiT gamova oTxmoc wels gadacilebuli
kafandara dedaberi da Sinaurebs gadasZaxebs:
_ Tu RmerTi gwamT, hkiTxeT, iqneba Cemi nuris
ambavi icis.
_ vkiTxeT dideda, araferi icis, _ albaT,
meaTasejer Rebulobs pasuxs da elodeba axali
stumris mosvlas.
TiTqmis sami aTeuli welia, devs yoreSi avis
mauwyebeli samkuTxa baraTi... dedam ki araferi icis.
elodos Svils. am imediT metxans icocxlebs...
1971
nuri
63
baTumeli da bavarieli
vuZRvni omgadaxdil poets,
baton mamia (mamud)* varSaniZes
germanelebma oTxive kuTxidan Semouties
da tanksawinaaRmdego batareis oceuli mTavar
qvedanayofs mowyvites, xuTmetiode jariskaci
darCa yabardos velze. axla isRa darCenodaT, rom
axlomaxlo sangrebisTvis SeefarebinaT Tavi.
germanelTa aseuli gaafTrebiT moiwevda win. isini
sul axlos iyvnen da sadacaa daiwyeboda uTanaworo
xelCarTuli brZola. am dros jer TviTmfrinavis
wivili gaisma, Semdeg ki gamayruebeli afeTqeba da
aqauroba nakuwebad iqca...
adamianebis aso-aso daglejili nawilebi
beltebTan da qvaRorRTan erTad haerSi aityorcna...
Tumca ra, es rom ara, moieriSe fexosani fricebi
amoJuJavdnen blindaJebSi CayuJul jariskacebs.
moulodnelma gamayruebelma baTqma mamuds smena
daakargvina, xel-fexi aamoZrava, xom ar daviWerio.
beWebi Seaqana da miwis beltebi gadaiferTxa, xeliT
muzarads miwvda, Sublze odnav aiwia da iqaurobas
Tvali mimoavlo. TanamebrZoli wels qvemoT Canda.
zeda tans blindaJis kuTxe faravda. mamudma fexi
gaiwvdina da amxanags gakra. TiTqos bewvze ekidao,
isic adgilidan moirRva da sangarSi gaiSxlarTa.
SaSxana xelebiT CaebRuja. gverdze miwis didi belti
egdo, etyoba Tavze daeca. yuridan sisxli moJonavda,
* poetis pirvandeli saxeli mamudi iyo. am saxeliT gamovida 1946 wels misi `mebrZolis simRerebi.~
64
Tvalebi Ria hqonda, TiTqos tuCebi odnav aamoZrava...
magram...
`marto davrCi!~ _ gaifiqra mamudma da uceb
Camobnelda, egona davbrmavdio. magram ara, Tvalze
talaxi CamoRvria. saxelo moisva, ,
Tvalebi moxuWa da kvlav gaaxila.
xedavs, yvelafers xedavs. ara, ar
daRamebula, arc dabrmavebula.
yurebi ubJuis , aRaraferi
esmis , dayruvda? muxlebze
CaiCoqa da TanamebrZolisken
gadaixara, maTara moimarjva
da saxeze wyali apkura. biWi
ar Setokebula. moxrili fexi
gauswora, SaSxana moaSora da
xelebic daukrifa. Tvalebi vera
da ver daaxuWvina. quds miwvda
da Tvalebze daafara.
martoa, sruliad marto, magram TiTqos pirvelma
eldam gadaiara, axla mxolod TavisTavze unda
ifiqros.
wamodga, sangris pirze moyril goroxebs Soris
gaiWvrita. iqiT, oci-
od nabijze, blindaJi mkveTrad uxvevs da amis
paralelurad grZeldeba. mtris jariskacebma iqamde
moaRwies, magram maTi WaWaneba aRar aris. etyoba
dabombvam arc imaT daayena kargi dRe.
uceb iqac goroxebs Soris raRac amoZravda.
mamudi Caimala. odnav gverdze gaiwia da axla iqidan
amoiWvrita, aRaraferi Cans, sicocxlis niSanwyali
aRaraa. es saerTo saflavi marTlac samariseburma
siCumem moicva.
mamudi
65
nuTu oceulidan aravin gadarCa? daixara da
gverdze gacocda. blindaJi orive mxares miwiT
gadavsebulia. albaT, megobrebic aqve Caimarxnen.
daTvaliereba SeuZlebelia, zemoT amosvlac saSiSia.
leitenant sinauriZis brZaneba gaaxsenda:
_ win da ukan mteria, cocxlad gadarCenilebma
adgilidan fexi ar moicvaloT. fxizlad iyaviT. aqeT
daelodeT maSvel Zalas. tyved Cavardnac sikvdils
niSnavs.
`axla mTavaria vifxizlo, Torem srolas
damaswreben.~ _ gaifiqra da Zvel adgilze mixoxda.
blindaJidan mxolod mziT gabrwyinebuli
ialbuzi Cans, kavkasionis orTaviani giganti. sxvas
verafers xedavs.
Tavi odnav wamowia da cali Tvali kvlav
mtris adgilsamyofels moavlo. yvelgan siCumes
dausadgurebia. araferi ismis, arc mtrisa da arc
TanamebrZolebisa. marjvniv beltebis grovebs Soris
muStisodena mwvane moli SeniSna. Tvalsawierze
es xelisgulisodena adgili gadarCenila. molze
enZelas dauxria Tavi. Tvali veRar moaSora
gazafxulis simSvenieres. esaa erTaderTi cocxali
arseba, gverdiT rom gadarCenila, erTad-erTi mowme
imisa, rac aqamde iyo da rac SesaZloa kidev moxdes.
qvemexebis gruxuns, daWrilTa kvnesa-godebas,
daxocil adamianTa cqeras raRacnairad SeCveuli
suli naRvelma moicva da sevdianad amRerda.
`iqneb male miwaSi Cemi sulic Cadneba,
da Cems rigSi SaSxaniT sxva Wabuki Cadgeba.
mimwuxrisa wuTebi ra mware da amoa,
albaT es enZelebi xval Cems gulzec amova.~
66
`sifxizle, sifxizle~! _ kvlav Caesmis meTauris
brZaneba. Tu marTlac marto davrCi, rogorme unda
davaRwio Tavi am jojoxeTs, Tu ara da cocxlad
mainc ar Cavbardebi. avtomats xeli uSva da anazdad
welze moivlo xeli, naganSi sami tyvia kidev maqvs.
yvavils wamiT mzera moaSora da Tvali iqiT gaeqca,
sadac weRan goroxebi amoZravda. SekrTa. germaneli
jariskaci blindaJidan welszemoT gadmowolila,
muzaradi iqve davardnila.
SaSxana moimarjva da germanelis Tavi samizneze
dasva.
_ amosvla scada da mokvda? ara, amas ar gaakeTebda,
sikvdilis win verc SeZlebda. iqneb uZilobam sZlia
da Cemsken cqeraSi gaiTanga.
kvlav Caimala blindaJSi, cotas vaclio, ramdenime
wuTis Semdeg mzera kvlav gaaZvrina goroxebs Soris,
kargad daakvirda. cocxali iyo, gverdze mwoliares
mkerdi aud-Camoudioda.
etyoba mtris mxaresac es erTi gadarCenila. ambis
wamRebic aRar eyolebaT. `unda movkla, Cemi biWebis
sisxli aviRo~.
`mZinares vesrolo? _ es ra vaJkacobaa, iqneb
cocxlad Cavigdo xelSi. ara, unda vacalo, mzad unda
viyo, rogorc ki mofxizldeba SevuZaxo da...~
adre tanksawinaaRmdego batareaSi iyo memizned.
vin icis, mis mier damiznebul saSinel iaraRs ramdeni
mteri mouspia.
magram...
magram ase pirispir mters pirvelad xedavs, Tanac
ase axlos, cxviriswin. mamudi Tvals veRar aSorebs,
fxizlobs, ar damaswroso. Tanac gonebaSi gauelva:
iqneb amas Cveni arc aravin mouklavs. fui eSmaks!
67
ras ar ifiqrebs kaci. mteri mteria. aq omia, Cemo
Zmao, aq aravin arCevs vin vis klavs. mteri unda
gaanadguro, rac SeiZleba meti, raze gaklavs Tavs?
Sen xom ar esxmi, xom arafers arTmev. is modis SenTan,
gklavs, gZarcvavs, ager ar dagbombes, mTeli oceuli
ar gaginadgures. angelozi biWi giwevs usulod
sangarSi. diax, mteria igi, unda gaanadguro. TiTi
Caxmaxs gamosdo.
`vin dagvbomba?~ _ axla es azri aekviata. Tu
mteri iyo, germanelebs raRas erCoda, Tu Cveni iyo...
saocaria. iqneb marTlac Cveni iyo, dapirispirebulni
Zalze axlos viyaviT, veRar gaarCia da mtris aseuls
Cveni oceulic miayola. vin icis, omi aseTsa da
ufro did Secdomebsac gauZlebs, bolos yvelafers
Camowers.
imas kvlav sZinavs, erTxelac ar Serxeula,
mamudi ki fxizlobs. TiTqos smena daubrunda, magram
daRlilobac igrZno, wyurvilic, SimSils kidev
moiTmens. unda ifxizlos, magram rogor? fiqrebSi ar
CaeZinos... raRaciT unda gafantos Zili.
ubis jibeSi Caiyo xeli. patara lentiviT baraTi
amoiRo, saTuTad mikecil-mokecili.
`rogor mainteresebs, rom Semxvde, neta Tu micnob?
me ki aucileblad. ana.~axla siyvarulis sevdam
TiTqos moafxizla:
`o, rogor minda isev gnaxo, Sen win vfeTqavde,magram vaiTu ver dagibrundi...damloce, Cemo, genacvale, RvTis madli damde,nu damiviwyeb, Tu ki, ana, ver dagibrundi~.
gulSi gaivlo, ar dauweria, anda rogor dawerda,
am talaxiT, nestiT da cxedrebiT savse blindaJSi.
68
adamiani an Wkuidan Seiryeva, anda raRac unda akeTos,
ifiqros mainc, Tundac leqsad.
zogjer sangrebSic werda.
komisari etyoda xolme: `biWo, sul rom wer da
wer, SenTvis arc SiSia, arc SimSilia, arc sicive?~
_ Cemo batono, esaa Cemi faric, siTboc da sakvebic,
sxvas aras gTxovT... bolos da bolos, Tu davecemi, es
wigni xom darCeba Cems ojaxsa da megobrebs.
poezia didi iaraRia, ar moadunebs adamians,
sul SemarTuli hyavs, kacTmoyvareobas karnaxobs,
igi Taviseburi sneulebacaa, Tu dagemarTa, veRar
ganikurnebi. iqneb am poeturma `sneulebam~ SeaCera,
Caxmaxs rom xeli ar gamoswia... vin icis.
daRlilobam, uZilobam da daZabulobam Tavisi
gaitana. veRarc ki igrZno, ise dadga raRac burani...
viTom sadRac kidev Camovarda erTi yumbara,
mamudi fexze wamodga, amovida sangridan da vels
gadaxeda. saidanRac saSineli afeTqebiT gzaabneuli
iremi gamovarda da tyisken gaiqrola, mamudi daedevna
qorbudas. is-is iyo tyes Seafarebda Tavs... am dros
Tofic gavarda, iremi yvavilebiT gadayviTlebul
mdeloze waiqca, iqauroba yayaCoebad iqca.
daWril cxovels satanis xarxariT mieWra
danamomarjvebuli germaneli. mamudma avtomatis jeri
Seaxvedra aylayuda frics da iqve gaagora...
SekrTa, gamoeRviZa da angariSmiucemlad
wamoimarTa. Tvalebi moifSvnita, mzera blindaJis
meore mxares gaeqca da ras xedavs...
germaneli mTeli taniT wamomarTula da avtomats
umiznebs. mamudi moulodnelobisgan gaxevda.
CaZinebisas Tofi gverdiT darCenia. naganis
amoRebas veRar moaswrebs. nuTu damTavrda yvlaferi?
69
moSuRarni Tvalebis isrebiT xvretdnen erTmaneTs.
ramdenime wams gagrZelda es wameba.
mamudi gons moego.
_ mesrole, faSisto, raRas elodebi? _ ratomRac
qarTulad Sehyvira.
germanelma, albaT, mxolod erTi sityva gaigo.
igi ar ganZreula, TiTqos araferi gaugonia. kvlav
samizneze yavda mowinaaRmdege.
uceb iaraRs cali xeli moaSora, jibidan TeTri
cxvirsaxoci amoiRo da lulaze gadakida.
mamudi mixvda es rasac niSnavda. goneba daZaba:
`Cemi cxvirsaxoci wiTelia~ _ gaifiqra. xeli
gulisjibisken gaeqca, patara bloknoti amoiRo,
gaSala, TeTri fuclebi gamoaCina da zeaswia.
germanelma iaraRi dauSva, sangars moSorda da
ramdenime nabiji win gadmodga.
mamudsac aRar dauyovnebia, xelebiT sangris
kideebs daeyrdno, amoxta da metoqisken gaemarTa.
axla talaxSi amosvril or mebrZols ori nabiji-
Ra aSorebs.
_ ratom ar mesrole? _ TvalebiT SeekiTxa.
axla germanelma yvelaferi gaigo.
_ Ich bin Kein Fashist, ich bin bawarisher Gichter Helmut Schaefer!
mamudma mxolod erTi sityva gaigo. mTlianad ki
naTqvami iyo:
_ me faSisti ki ara, bavarieli poeti, helmut
Seferi var.
...poeziam erovneba ar icis. igi kacTmoyvareTa
saqmianobaa.
1976
70
civwyaro
odesRac ase erqva adgils Cemi qalaqis gareubanSi.
maRali aswlovani xeebiTa da buCqnar-bardnaliT
dafaruli borcvis ferdobze wyaro mosCqefda, civi
da sulis damatkbobeli. Ees saxelic amitom daarqves,
Tumca imasac ambobdnen, am uRran tyeSi avi sulebi
dadiano da uJmuris Seyris SiSiT qalaqis mcxovrebni
eridebodnen aq mosvlas, bavSvebsac uSlidnen am
wylis dalevas da aqa-iq amoTxrili Wis wyliT
iklavdnen wyurvils.
akrZaluli xili kargiao, maSinac ityodnen, Turme
bavSvebi akrZalul wyalsac etanebodnen. buCqebSi
Zvroma-brodialic arTobdaT da drodadro es patara
uRaRi tyec gamxiaruldeboda xolme.
borcvis aRmosavleTiT patara mdinare skurkuba
morakrakebda. patarao, vambobT, Torem wvimebis dros
es nakaduli ise adiddeboda, napiridan yvelafers
moxvetavda, zRvisaken miaqanebda da adamianebisaTvis
gauvali da saSiSi xdeboda.
* * *erTjerac patara qalaqis patara binadarT
civwyarosTan SemoaRamdaT. is-is iyo saxlebisaken
hqnes piri, magram...
...rogorc amboben, sasaflaos Tavisi angelosi
hyavs, dumilis angelosi. civwyarosac hyavda igi.
bavSvebis Tvalwin angelosma frTebi gaSala da
mTels Tvalsawierze yvelaferi mis qveS moaqcia. ca
ganrisxda, gapirquSda. igi muq zewarsaviT gadaiWima,
dedamiwas Tavze Camoawva da bind-bundSi gaxvia. es
71
ki raRac cuds moaswavebda. marTlac iseTi TqeSi
wamovida, sul Camoabnela yvelaferi. biWebi qvemoT
gzisaken daeSvnen, magram mdinare napirebidan
gadmosuliyo, gzebic daetbora da axali Senakadebi
gaeCina.
ymawvilebi CixSi moeqcnen: win wyali, ukan
Cabnelebul-CaukuneTebuli civwyaros tye. Mmainc
tye arCies, cota zemoT airbines da did uTxovars
Seeyudrnen.
axlaRa gaaxsendaT, saxlSi bebia-babuebi da
mSoblebi rom CasCiCinebdnen: am tyeSi nu waxvalT,
anda Tu amas ar daiSliT, nu daiRamebT, Torem iq tyis
avsulebi dagiWeren da saxlSi aRar gamogiSvebeno.
stiqiiT damfrTxali balRebi erTxans xmas
ar iRebdnen, Semdeg TiTqos mieCvivnen delgmas da
alaparakdnen:
_ bebiam Tqva, SeRamebulze wylis sulebi gamodian
da dagiWereno, neta marTalia? _ Tqva erTma.
_ marTalia. babuam Tqva, isini did kacebs, ufro-re
mTvralebs erCiano, _ daumata meorem.
_ hoda, Cven arc didebi da arc mTvralebi varT,
riRasi geSiniaT, _ Tqva mesamem, romelic yvelaze
metad damfrTxaliyo, sveli sxeuli uTrToda da
sakuTari sityvebiT imxnevebda Tavs.
RmerTma Seibrala ymawvilebi. TandaTan Rrublebi
SeTxelda, erTgan caze didi fanjara gaCnda, jer
varskvlavebi, Semdeg mTvare gamoWiatda. Ramis mnaTobi
amayad miapobda nislis TavTxels da mis xlarTebSi
micuravda.
amasobaSi wvimamac gadaiRo, biWebi uTxovars
moSordnen da bilikisaken oriod nabiji gadadges,
magram mewinave meyseulad SeCerda. . . bilikze
72
TmagaCeCili, TeTrad morTuli qali idga da buCqebs
Soris patara gasasvlels mTlianad avsebda.
_ es ferieli Sorena araa? _ ikiTxa winmavalma.
_ Sorenas am TavsxmaSi aq ra unda? _ Tqva
akankalebulma biWma da ukan gaqceva daapira.
_ es naRdad avsulia, _ daaskvna mesamem.
_ geCvenebaT, es adamiani Tavisi gziT modis, _ Tqva
guladma da win gaiwia.
sxvebic miyvnen, magram viwro bilikze qals gverdi
ver auqcies, saiTac gadauxvevdnen, iq Cadgeboda da
biWebs gzas ugmanavda.
didxans gagrZelda es gaiwie-gamiSvi. biWebs tanze
Zafi ar hqondaT mSrali, axla araqaTic gamoecalaT,
SiSma da daRlilobam Tavisi hqna, fexze Zlivs idgnen.
bedad RrublebSi mTvarem imZlavra, iqauroba ganaTda
da moulodnelad gamoCenili es mSvenieri arseba,
aseve moulodnelad mitrialda da gaqra.
saxlebSi Zlivs milaslasdnen, akankalebuli da
SeSinebulni. Turme im saSinel Rames mTeli ubani
fexze idga, eZebdnen yvelgan, magram civwyarosken
wasvla aravis ufiqria, _ bavSvebma ician, uJmuriani
adgili romaa da iq ar wavidodneno.
tanze gamoucvales, gaaTbes da loginSi Caawvines,
SeSinebulisac gamoalocvines, magram `uJmurma~
Tavisi gaitana . bavSvebi loginad Cavardnen,
sxvadasxva seni SeeyaraT, Tumca afxazi enesi-
mkurnalis zrunvam Tavisi gaitana da erT TveSi
yvela fexze dadga.
73
* * *didma da pataram bolomde dResac ar uwyis, am
wvimian, Waobian, ciebian adgilas vin da ratom gaaSena
qalaqi baTumi. Turme uZveles droSi, qariSxlisgan
usafrTxo yureSi gemebis Semosvla gaxSirda. isini aq
Ruzas CauSvebdnen da gamodarebamde zogjer TveobiT
idgnen. gemis ekipaJs da mgzavrebs moSivdebodaT da
napirze gadmodiodnen. aq maT adgilobrivi meTevzeebi
xvdebodaT. gemisa Tu mgzavrebis sanaxavad qalaqidan
da axlomaxlo soflebidan uamravi cnobismoyvare
adamianic modioda. stumrebis pirveli saTxovari
sanovage da wyali iyo. isini amisaTvis yvelafers
imetebdnen: tansacmels, fexsacmels, qsovilebs,
meTuluxCeebi
74
samkaulebs, da ra Tqma unda, fulsac. patara qalaqSi
ase gaCnda navmisadgomi, sadac gemebi usafrTxod
idgnen, aqve ki mcire bazar-fardulebi gaimarTa da
vaWroba gaCaRda. zogma aq patara facxebic aiSena da
Cveulebriv cxovrebas Seudga. ase gaCnda axali qalaqi.
gamoCndnen pirveli meTuluxCeebi, romlebic
zurgze akidebul WurWlebs Wis wyliT avsebdnen,
sanapirosken miaqanebdnen da `civi wyali, souq-
su, xolodn-vada~ _ iZaxodnen. wyals jer bazris
muStrebma mousinjes gemo, Semdeg mezRvaurebma. Wis
wyals wyaros wyali ajobebso, uTqvamT stumrebs,
fassac mogimatebTo da...
wylis gamyidvelebi arc dafiqrdnen, arc avsulisa
da alis SeSinebiaT, gza-biliki ekalbardebisgan
gawmindes da axla civwyaroTi amaragebdnen gemis
mgzavrebs.
civwyarom mTels qalaqSi da mis stumrebSi male
gaiTqva saxeli.
* * *boRazis axlomaxlo mcxovrebTa ricxvma imata.
Tamaris cixe-rabaTidan qalaqis Suagulma yuresaken
gadmoinacvla. aages axali saxlebi, facxa-sadgomebi,
gaCaRda aReb-micemoba. xalxma salocav-sayudarebic
aiSena. TandaTan azric moduRda, rom am adgils kargi
momavali eloda.
kargi yofilao, gavrcelda xma da patara
navsadguri da qalaqi qarTveli feodalebis xelidan
xelSi gadadioda. jer samcxis aTabagebi, Semdeg
gurielebi, Semdeg kvlav aTabagebi flobdnen.
75
vin icis, maT xelSi rogor warimarTeboda
navsayudelisa da qalaqis bedi, aq moTareSe
dampyroblebi rom ar gamoCeniliyvnen. mogvianebiT
vaxuSti ityvis: `zRvis SesarTavze da Woroxis
CrdiloT kidurzed ars baTomi, mcire qalaqi da cixe
kargi, aw upyravT osmalTa,~ Tumca mas sxva rjulzed
moqceuli qarTveli feodalebi TavdgiriZeni,
ServaSiZeni, abaSiZeni, beJaniZeni, ximSiaSvilni
marTaven. ras izamdnen, Zala aRmarTs xnavda, magram
Tu am qalaqSi qarTuli suli sabolood ar Cakvda,
es swored maTi garjis nayofia.
amasobaSi dadga dro, roca baTumSi ufro da ufro
meti ucxoeli modis. saidan ar naxavdiT aq mogzaursa
da bunebis moyvaruls: italiidan, safrangeTidan,
germaniidan, ruseTidan, inglisidan, dasakargavidan.
_ baTumi ufro sofels waagavs, vidre qalaqs
Tavisi oriaTasi mcxovrebiT, _ ityvis orasi wlis
win frangi adrian diupre.
_ baTumi patara sofelia, romelic meTevzeTa da
kontrabandistTa TavSesafariao, _ ambobs italieli
malmuzi.
_ baTumis qalaqi asiode ubedur saxls da qoxs
hqvia, zogi maTgani dabwnili SetkeCili facxaa, zogi
ficrulia, oriode Senoba qvaTkirisac iqnebao, _ 1859
wels Cawera Tavis mogzaurobis STabeWdilebebSi
qarTvelma, qalaqmSeneblobis didma mcodnem niko
nikolaZem.
`ubedur saxlebSi, qoxsa da dabwnil facxebSi~
adamianebi cxovrobdnen, romlebsac hqondaT yvela
aucilebeli adamianuri moTxovnileba, pirvel rigSi
maT wyali sWirdebodaT, rameTu daWaobebul qalaqSi
Webis mowyoba yvelgan ar xerxdeboda.
76
osmalo xelisuflebma bevri ifiqres, ra gzas
dasdgomodnen da Tvali civwyaros daadges. male
sxva, ramdenime wyaroc mTis Ziris auzSi moaqcies da
Tixis milebiT qalaqis sacxovrebel ubnebSi miiyvanes,
civwyaros ki souq-su uwodes.
amasobaSi momxdurTa gankiTxvis Jami dadga.
dampyrobTa armiaSi saxadi gaCnda, oci Tu ocdaaTi
aTasi kaci marto am seniT daiRupa, danarCens
mociqulad tyvia daudga...
qalaqi sasaflaoebiT daifara , carieli
adgilic ki aRar darCa. devriS-faSa iZulebuli
gaxda, daRupulTaTvis saerTo samare eZebna. vin
iyo gamkiTxavi, eTqva, sasmel wyalTan saflavebi
ar unda movawyoTo, faSam ki swored es adgili
SearCia. civwyaros mTeli borcvi osmalo askerTa
gansasveneblad iqca. wylis avi sulebis nacvlad,
axla xalxs mkvdari sulebic aSinebda.
sasaflaos adgili qalaqis ucxoTagan
gaTavisuflebis Semdegac saZebari gaxda. axal
xelisuflebas sxva gza arc hqonda, osmalTagan
SerCeuli borcvi moiwona da civwyaro, igive souq-
su, baTumelTa mudmiv gansasveneblad, wminda adgilad
iqca da ise gadaivso, rom ggonia nacnobi kaci
quCaSi Semxvdebao da, SenTvis moulodnelad, is iq
aRmarTuli memorialidan Semogxedavs. aqve mrevlma
Tavisi salocav-saydaric aaSena.
civwyaro axla uzarmazari Ria muzeumia, sadac
asocdaaTi wlis manZilze aTeulaTasobiT baTumeli
miebara, aq naxavT qristianebs (upiratesad), muslimanebs,
kaTolikebs, somex-grigorianebs, iudevelebs,
protestantebs. esaa religiaTa urTierTpativiscemis,
Semwynareblobisa da kacTmoyvarobis iSviaTi
77
magaliTi. esaa adgili, sadac sxvadasxva rwmenis
miuxedavad, yvelani erTad, `bolos Seyarnes miwaman~...
aqauri epitafiebi marto dabadeba-gardacvalebas
rodi gvauwyeben, TiToeuli saflavi Zvirfasi
biografia da qveynis patara istoriaa, qva-lodze
dawerili istoria.
* * *me am adgilebis axlo-maxlo gavizarde. im
onavar bavSvebTan erTad mec bevri Tavgadasavali
gadamxdenia. sul mindoda gamego, ratom erqva souq-
su, mimegno, sad gamodioda qalaqisTvis esoden
sanukvari civwyaro, magram qvis akldamebiT dafarul
ferdobebze ver vnaxulobdi. erTma xandazmulma
eklesiis mimdebare terasebTan mimiyvana, buCqebi
gadawi-gadmowia, saflavis kedelzec Semaxeda da
wylis naJuri maCvena. ai, aq unda yofiliyo mTavari
wyaros erT-erTi gamosavalio, miTxra.
* * *im dResac aq videqiT. Cveni megobris, cnobili
eqimis zurab wulaZis gardacvalebis wlisTavze
SevikribeniT. TviT es saflavic Tavisi SinaarsiT
patara muzeumia. aq zurabis garda ganisveneben misi
mama kowia wulaZe, menSevikuri partiis cnobili wevri
da misi meuRle, bolSeviki mariam megreliSvili.
saocaria, ara? ori danasisxlad gadakidebuli
dajgufebis wevri , TavianTi radikalurad
gansxvavebuli mrwamsis miuxedavad, aTeuli weli
erTad cxovrobdnen, rogorc ityvian, erT baliSze
78
eZinaT da aqac, bunebrivia, erTi mSobliuri miwa-sabani
axuravT.
paraklisis gadaxdis win mama Tevdores velodebiT.
buCqebs Soris Tvali gameqca. qvaze rusuli warwera
gamoCnda. saflavis zRurblze Sevdeqi, foTlebi
gadavwie da ras vxedav, Cems win sakmaod maRali, Tavze
varskvlaviani obeliskia aRmarTuli. am adgilebSi
ramdeni mixetialia da es arasodes minaxavs. mTavari
isaa, rom axla aq vnaxe saukunis win daRupulTa sia...
umjobesia am ambebis TviTmxilvel daviT
kldiaSvils movusminoT: `uecrad xmaurobam
SesamCnevad imata. eleqtronis gadasaxvevidan adesis
quCaze gamoCnda axlad gamowveuli gundi... mis
danaxvaze muSebma Seqmnes yvirili... erTi Tvalis
daxamxamebaSi yvelaferi airia... eZgernen marjvniv
ficris Robes. setyvasaviT efineba ficrebis
namtvrevebi, miwis kolboxebi, wvrili kenWebi.. .
pirdapir jojoxeTi Seiqmna. ra moxda? ram gamoiwvia
es? aravin icis.
uecrad gavarda revolveri. erTi... ori... sami... kidev
erTi da gavarda Tofi; uecrad arc savaldebulo
signali da igriala zalpma...
sazareli kivili, wivili!.. airia yvelaferi! garbian,
dacarielda aqauroba. quCa mofenilia daWrilebiT,
momakvdavebiT. sisxlSi gdian devi axalgazrdebi,
zogi uZravad, zogi sikvdils ebrZvis; gulSemzaravi
kvnesa daWrilebisa...
moiyvanes etlebi da drogebi mkvdar-daWrilebis
wasaRebad. sisxliT moTxvril adgilebs ayridnen
miwas; etlebis borblebiT izileboda es adgilebi
da sazareli ram sanaxavi iyo es gasisxlianebuli
miwis comebi.~
79
im dros daRupulTa vinaobaze didi mwerali
arafers wers. arc sxva wyaroebSi Semxvedria maTi
saxel-gvari da ager, Cems win, aRmarTula uzarmazari
da utyuari `dokumenti,~ romelic gvauwyebs:
Здесь похоронены рабочие революционеры, расстрелянные царскими палачами у пересильных казарм 9 марта 1902 г. во время грандиозной демонстрации батумских рабочих.
maT Soris arian: ambrosi baxtaZe, markoz pertia,
andro SaniZe, simon SaniZe, mixeil yufaraZe, SublaZe
(saxeli ucnobia), abram muradovi, aleqsi Cxetia, pavle
iordanidi, skanderi (gvari ucnobia), andro sulava,
erasti sixaruliZe, eqvTime kopaleiSvili; meTxuTmete
daRupulis gvari ver dadgindao, gvauwyebs memoriali.
1902 wels daRupulTa memoriali
80
CemTvis es aRmoCena iyo. madloba RmerTs, rom aq
momiyvana. am fiqrebSi viyavi da locvis xma Semomesma.
davtove Cemi safari da wulaZeTa saflavs mivaSure.
iq mama Tevdore parakliss ixdida. avuxseni
viTareba, patieba vTxove, sxva saqmiT rom viyavi
dakavebuli, magram Tavad gamamxneva: Senc aranakleb
samadlo saqmeze yofilxaro.
eleqtronis gadasaxvevs axla cxra martis
quCa hqvia. ar agerioT, es saxeli cxraasorSi
daRupulTa pativsacemad daarqves. gamoxda xani da
ormocdaTeqvsmetis cxra marts TbilisSi, Cemi Taobis
Tvalwin kvlav dadga sisxlis gubeebi. maSin mravali
iverieli daiRupa... maTTvis unda migvego pativi da
cxra martis quCas meorejerac cxra martis quCa
davarqviT.
_ mgzavro! wamiT SeCerdi ori cxra martis erT
quCaze. simarTlisTvis mebrZolTa sisxli gaixsene...
jalaTebi orivejer movidnen qveynidan, romelsac
`borotebis imperia~ hqvia.
ufalma gvakmaros ori cxra marti.
31 ivlisi, 2007 w.
81
sinanuli
_ raa, bero magi, SeSas axmob?
_ wiflis qereWia, _ TavauReblad upasuxa babuam
da patara aqandazi fardagze gafenil wiTel qerqebSi
uxalisod auria.
_ raT ginda wiflis qereWi? _ ar eSveboda mosuli,
romelic is-is iyo cxenidan CamoqveiTebuliyo.
nacrisferi ulayi Robeze mieba, maTraxs xan
xelSi aTamaSebda, xan kidev gaprialebul Ceqmebze
itkacunebda.
_ raT minda da baRnebs unda vaWamo, _ cerad
amoxeda mosuls moxucma da aqandazi kidev
ramdenjerme nerviulad gauria nafotebSi, _ aqamde
simindis xvitebs vurevdi... baRnebi kinaRam davxoce.
_ baRnebs ras aWmev, ra Cemi saqmea, vals dabruneba
unda; mec myavs baRnebi, _ Tqva mosulma da maTraxi ise
daatriala, gegoneboda sadacaa berikacs gadahkravso.
_ marto Cemi baRnebi rom myavdes, vin Civis, ager
Tvrameti badiSic sarCenia, gogvebis Svilebi... Senc ase
Tu gagiWirdeboda ra vicodi, Tvara ar visesxebdi...
ki batono, vals male dagibruneb, _ nawyvet-nawyvet
pasuxobda babua, amayi kacis zurgSi WianWvelebi
amoZravdnen. gulSi fiqrobda `am oxers saxlSi sami
wlis mosavali daugrovda, matlebi uWamen da ase
ratom maxrCobso~.
mevale maTraxis tkacuniT cxenebisken gabrunda.
babuam Tavi xelebSi Cargo da fiqrebs mieca: `am
mamaZaRlis naTqvamze yurebi ise amibJuvda, viTam
axla gamovedi samWedlodan. Tavmoyvare kaci gvariT
sisxlamRrevlTan sasesxeblad ar mividoda. mag
unifxurs omis dawyebamde salams aravin aZlevda. am
82
gaWirvebis dros raRac mamaZaRlobiT da gaiZverobiT
yvelas gvajoba. wesieri yofiliyo, mis tolebTan
erTad jarSi wavidoda, magi araa kai kaci... fuh, ram
mimiyvana magasTan~, _ Tavis Tavs kicxavda babua da
mdgomareobidan gamosavals eZebda.
* * *bebias saferxelSi mwolare kacebis xmamaRalma
laparakma gamaRviZa. sabani saxidan odnav Camoviwie
da cali TvaliT gamoviWyite: pirdapir babua ijda,
Tavze TeTri yabalaxi exura, TeTri maRalyeliani
zubuni da Savi Ziqva Coxa-Sali ecva.zurgiT ufrosi
biZa ijda, mere umcrosi biZa da bicolebic Semovidnen,
moSorebiT taxtze naxevradzurgSeqceviT bebia ijda.
_ samoc wels gadavaxti da Rvinis gemo ar
vici. Rvinis WurWelze xelic ar mimikarebia, _
morwmune babua raRac uCveulo, wamRerebuli toniT
elaparakeboda Sinaurebs, _ ucfaT Rvinis wveTi rom
damcemoda, tansacmels im adgilze amovWridi. ase
ijeboda mamaCemi, ase akeTebdnen Cveni Zvelebi, axla am
sibereSi arayi gamovxade da gasayidad mimaq. RmerTi
mapatiebs?
es aRsarebas ufro hgavda.
_ me wevRef da codvac me momekiTxeba.am xnis kaci
SuaRamixan amxela WvirTiT had mixval? _ usayvedura
biZaCemma.
_ ho, weiRos marTla, ase jobia, _ CurCuliT
daeTanxmnen qalebi.
_ ara! _ mtkiced Tqva babuam, _ am WvirTis wamRebi
didxans ver gaatans. me Cemi cxovreba movWame, yvelai
Tqven gzaze dagayeneT.
83
biZaCems miubrunda:
_ Sen Svilebs mouare, Tu codvaa, isic Cem kiserze
iyos, jandabas Cemi Tavi.
babua taxtze Camojda da uecrad zurgze
moigdo avbediTi `otkiT~ savse gorica. saxelurebi
beWebze ise moirgo, etyoboda am tvirTs aRaravis
daanebebda.
_ qvedai saxli male daamTavreT, Zmebi ganawildiT,
qveda saxlSi, Tu ginda Sen wadi, biWo... _ miubrunda
umcros vaJs, _ gogvebi yvela dasaxlkarebuli arian,
hama... Tu rame qonebaze Tvali daiWiron, rZlebma ar
awyeninoT...dedabers romel biWTanac unda, imasTan
darCes. xels ar SegiSliT, _ daamTavra saTqmeli
berikacma.
es ukve anderZi iyo.
babuas saxlSi cocxlad dabrunebis imedi aRar
hqonda...
mainc midioda, sxva gza ar iyo, magram...
arayic gayida, mevalec
gaistumra, fuli vaJiSvilebis
da gaTxovili qaliSvilebis
ojaxebsac dauriga simindis
sayidlad. gamoxda xani: erTi
weli, ori, TxuTmeti da babua,
rom ityvian, kaJiviT iyo.
viRacam uTxra, _ arayi
wamaliao da imdenad Seecvala
rwmena, rom xandaxan, kuWi rom
atkivdeboda, marilis kenWs
ki ar wuwnida, WiqaSi sadRac
gadamalul spirts Caasxamda
da gadahkravda.babua
84
erTaderTi, risic eSinoda, imqveyniuri cxovreba
iyo.
_ tyvilai geSinoda `otkis~ gayidvis, xom xedav
araferi mogivida, _ xandaxan xumrobiT etyodnen
SviliSvilebi.
_ eh, jer vin icis im dunias ra iqneba, _ upasuxebda
babua.
* * *babuam wera-kiTxva ar icoda; roca vinme qarTul
wigns kiTxulobda, saxeze ar Sexedavda, TiTqos
rcxvenoda, gverdze mibrundeboda, magram guldasmiT
usmenda. gamxdari saxe am dros ecvleboda mosmeniliT
gancdili siamovnebiT, zizRiT Tu mwuxarebiT,
xandaxan eSmakurad sqel ulvaSebSic Caicinebda, amas
misi TvalebiT Tu mixvdebodiT.
Soridan esiyvaruleboda babua wigns. gvian gaigo
misi fasi da usityvod nanobda.
erTxel wignis maRaziasTan safexurze Camomjdar
babuas movkari Tvali. CaeTvlima daRlils. Semecoda,
ar gavaRviZe, mis gverdiT Camovjeqi da davelode. am
dros maRazias ketavdnen. vRacam signalizacia CarTo
da zaris gniasi atyda. babuas gamoeRviZa.
_ ra ambavia? _ ikiTxa SemkrTalma, mere mec
daminaxa, gauxarda.
_ maRazias ketaven, babua, _ vuTxari.
_ daketvisTvis amxela firzahi ra saWiroa, _ Tqva
babuam, wamodga, maRaziaSi SeiWvrita, da CemTvis ar
Seuxedia ise, TavisTvis Cailaparaka:
_ wignebis duqans daklitva raT unda, movides
visac surs, awios da waikiTxos, wigni istavlos... ar
85
jobia? _ gaRimebulma Semomxeda, ganuSorebeli joxi
simindis qunCalisgan moqsovili kalaTis saxelurSi
gauyara. mxarze Semoido da quCas gavuyeviT.
mivyvebodi Cems oTxmoc wels miRweul papas da
vfiqrobdi: `wignebiT ganebivrebuli kaci amas ver
ityoda, es wera-kiTxvas danatrebuli adamianis
survilia~.
maSin, vinmes CemTvis rom ekiTxa, babua ras fiqrobso,
vetyodi: `natrobs, netav naklebisa viyo, qunCalis
kalaTSi wignebi mewyos da skolaSi mivdiodeo~.
vin icis, iqneb marTlac ase iyo.
* * *
TiTqmis samoci weli icxovres erTad dedaCemis
mSoblebma da erTjerac aravin Seswrebia maT
saubars. erTmaneTis survils uxmod asrulebdnen.
SviliSvilebs ki ara, deda ityoda, Cven, Svilebsac, ar
gvinaxavs maTi saubario. saocaria, ara? arada cal-
calke sxvebTan orive Zalze gulziari da moyvasi
iyo. bebia _ SedarebiT TavdaWerili da amayi, babua ki
_ usazRvrod mkvircxli da xumara.
bebia saWmels rom daudgamda, babua mis gasagonad
mrgval sufrasTan mimiwvevda.
_ moi Wo, pirvelad Sen SeWame, dedabers saWmelSi
Tagvis wamali ar qondes Cayrili.
me, viTom, ver gavige ras gulisxmobda, misganve
naswavls vupasuxebdi:
_ saWmeli pirvelad didisaa, wyali_ pawasi.
babuas xumrobaze bebia mouxedavda da uxmod
dascinebda, TiTqos eubneboda: `ra ukbilod masxrob
86
beroo~, _ Semdeg amayad Tavaweuli mobrundeboda da
Tavis Sinaur saqmeebs gaagrZelebda.
_ dedabers rom ar elaparakebi, amdeni baRvebi
rafer geyola? _ exumra babuas erTxel Tanatoli.
_ei, gidi, nuriav, Sen ar ici ra wvaleba gadamxda...
Svidi baRvi myavs da Svidivejer dedabers TokviT
vabamdi seqvze, _ xumrobiT upasuxa babuam.
* * *
deduleTi Cemive sofelSi mqonda da sanaxevrod
bebia-babuasTan viyavi.
... raimes gavafuWebdi, bebiasTan Sevafarebdi Tavs.
... kargs Tu movimoqmedebdi, imasac pirvelad bebias
mivaxarebdi.
... Tu rame mixaroda, isic bebias unda gaego.
dedam patara qudi miyida, muqi lurji, winafriani,
gverdebze aseTive feris Rilebi ekera.sirbiliT
avedi bebiasTan. saxlSi Sesvlisas movixade da ukan
davmale, rogorc ki daminaxa, maSinve davixure. bebiam
erTi almacerad Semxeda.
_ sad naxe es CeTnikis qudi?_ mkiTxa.
_ dedam miyida.
movida, momxada, gadaxotril Tavze xeli momisva,
Semdeg isev damaxura.
_ mSvidobaSi da kaibiWobaSi!
gaTamamebuli oTaxidan karapanSi gavvardi. babuas
cxemlis satare culSi gaeyara da zemodan kverkvetos
urtyamda. satare jiutobda, ar gadioda bolomde,
babua brazobda da igineboda. Semdeg ukan gamoReba
daapira, magram esec gaZnelda, babua gadairia.
87
_ babua! _ mec am dros
wavadeqi Tavze, Tan xeliT
vaniSne qudi rom mexura.
babuam amomxeda , quds
miaSterda.
_ raa, biWo,mai!_ xelsawyos
xeli uSva, momvarda, qudi
momaZro da yanaSi gadauZaxa.
Tvali gavayole , rogor
mifrinavda Cemi qudi, rogor
CaeSva simindis yanaSi, saxe
kedlisken mivabrune, mklavebSi
Cavrge da Cumad avtirdi.
babuam ganagrZo muSaoba da
buzRuni, xuT-eqvsjer kidev dahkra, Semdeg SeCerda.
mklavebqveS cali TvaliT gamoviWvrite. babua
momCereboda. me isev vflikvinebdi. wamodga, kverkveto
kedelTan miagdo da karapnidan gavida.
cota xnis Semdeg mobrunda.
_ weiRe mai gebra saxlSi. Tavze daxuruli ar
daginaxo!
movixede. Cemi qudi dazgaze ido. kedels movSordi,
quds xeli davavle da saxlisken movkurcxle.
dedas movuyevi rac moxda, mizezic gavige.
Turme rus mefes, xalxis moTviniereba rom
undoda, soflebSi saldaTebs Semogzavnida. isini
sastikad epyrobodnen xalxs, aSinebdnen, saxlebs
swvavdnen, mcxovreblebs Seuracxyofas ayenebdnen.
cxraas ToTxmetSi aWarlebs Ralati rom daswames,
maSinac soflebs kazakebi Sesevian, yvelas Turme
winafriani qudi exura. maSin igi mefis gerbiTac
iyo damSvenebuli, amitom erqva gerba, rac sofelSi
`gebriani~ biWi
88
`gebrad~ aqcies. xalxma SeiZula igi, misi daxurva
codvad iTvleboda, magram drom Tavisi gaitana:
aseTi qudebi ise Semovida modaSi, rom yvelas _
morwmuneebsac ki _ exuraT, oRond micvalebulis
ziarebisas piruku ixuravdnen. babuas Tvalic
TandaTan mieCvia da aRar ukvirda, roca SviliSvilebi
winafriani qudebiT xvdebodnen.
* * *babuas avadmyofoba sofelSi gavige, mis sicocxleSi
es pirveli uguneboba iyo. saxlSi avakiTxe. farTo
taxtze iwva, peplebiani sabani exura, muTaqa da ori
baliSi SemoedoT TavqveS. oTaxSi rom Sevedi, Cemken
gamoixeda da gamiRima, araferi uTqvams. ulvaSebze
da wverze gaSlili xeli Camoisva. SviliSvilebTan
gaRimebuli Sexvedra icoda. ocdaaTni viyaviT da
yvelas gvegona, ufro metad babua me miRimiso.
TavTan dedaCemi ejda. man adgili damiTmo
da taxtze Camovjeqi, babuas xeli movkide, maja
gavusinje, Semdeg gulze yuri davade, cota
gadavabrun-gadmovabrune da sunTqva movismine.
eqimis xeli da yuri babuas pirvelad Seexo.
saxeze Rimili ar moSorebia. uxaroda, diax, eqimi
SviliSvili uxaroda _ me ase vfiqrobdi. es sxvaTa
Soris. safiqrali ufro didi iyo. babuas dReebi ki
ara, saaTebi, wuTebi hqonda daTvlili. ar SevimCnie,
guldaRvremili skamze gadmovjeqi. Tvals ver
vaSorebdi peplebian sabnispirs, romelic male
sudarad gadaiqceoda.
bebia sawols miuaxlovda, xelebi sabnis qveS
Seacura, rom avadmyofisTvis TeTreuli gamoecvala.
89
_ eqimo! _ babuam me mommarTa da erTxans SeCerda,
TiTqos raRacas igonebso, _ moi, Wo, momxede, dedaberma
aferi momWras.
cxovrebaSi, albaT aTasi momakvdavi minaxavs, magram
aRsasrulis CrdilqveS xmamaRla pirvelad gamecina.
Semrcxva, Tumca vicodi, babuas ar ewyineboda.
amis Semdeg sul raRac sami saaTi icocxla.
Rimili SerCa saxeze. am jansaRi RimiliT da xumrobis
grZnobiT icocxla oTxmoci weli.
diax, Zalze mkacri, momTxovni, sakuTari rwmenis
erTguli da uaRresad keTili babua myavda.
kacTmoyvareoba SesaZloa adamianTa modgmis
Cveulebriv Tvisebad miviCnioT. Tumca babua yvela
suldgmulis mimarT iCenda zrunvas, maTi mfarveli
iyo.
saxlis gverdiT didi msxali idga. xeze uZvelesi
jiSis yurZeni iyo modebuli. Zalze tkbil nayofs
isxamda. gvian rTvlobas bavSvebi SeveseodiT xolme
msxlis totebs, magram kenweroebs ver vwvdebodiT da
yvelaze gemrieli mtevnebi daukrefavi rCeboda.
babuas SeeZlo maTi Camokrefa, magram arasodes
ucdia. _ iyos, Cveni wili xom mivirTviT, danarCeni
Citebs davutovoT, madliao. _ gviTxra erTxel.
babua TebervalSi gardaicvala, roca Cvens msxals
erTi foTolic ar SerCenoda, yurZnis nasaxic aRar
Canda...
...dakrZalvis dRes am xeze imdeni Citi Semosxda,
totebic ki aRar Canda. keTili kaci madlierma
frinvelebmac gamoigloves.
1958
90
sxvebs unaTebde
karebze Zlierma kakunma gamomaRviZa. Suqi avanTe
da saaTs davxede. dilis oTxi saaTi iyo. avdeqi, kari
gavaRe. Cems win mTlad sveli da gaToSili kaci
idga. oTaxSi movipatiJe. cecxli gavaCaRe. sanam svel
muxlebs eleqtroRumelTan iSrobda da me naCqarevad
tanze vicvamdi, mosvlis mizezic gamovkiTxe.
axalbeda eqimma, avadmyofebTan rom mogixmoben,
Tadarigi unda daiWiro, viTom ise, sxvaTaSoris,
patrons avadmyofis ambavi gamokiTxo: rodis gaxda
avad, Tavdapirvelad ra awuxebda, ra niSnebi SeamCnies,
TviT avadmyofi ras uCivis...
_ ar vici, eqimo, _ ambobs stumari, _ avadmyofebi me
TviTon arc minaxavs. SuaRamixan gamaRviZes, bavSvebi
cudad ariano, sicxe awuxebTo. sofelSi erTi bavSvi
daixarja kidec.
meti veraferi gavige. Cemma gamcilebelma TiTqmis
araferi icoda, isedac Zalze sityvaZunwi gamodga.
asec vkiTxe, isec vkiTxe, magram veraferi movuxerxe.
`sicxe aqvT da kvdebian. saSinelma tarosma did-
patara loginSi Cayara~, _ ukve meramdenejer
imeorebda igi.
`sanam msxverpli ar mohyva, eqimi ar SeuwuxebiaT~,
_ vfiqrob CemTvis. albaT, daavadebis gamoCenidan
sakmao droc gavida. ra unda iyos: influenca da misi
garTulebebi, filtvebis anTeba, an meningiti?.. iqneba
raime sxva infeqciac aris~.
_ eh, Cemo keTilo, amodena gza gamoiare da ar
ici, raze migyavar, daerekaT mainc, iq ferSali hyavT,
patara qaRalds moiwerda, ase rogor gamogiSves!-
vsayvedurob, Tumca vici, es kaci arafer SuaSia.
91
_ miTxres bavSvebis eqimi amoiyvaneo da mec wamovedi, _ wyena daetyo stumars, _ darekva ar SeiZleboda, Sua gzaze didi Svavi CamoSlila, sul dauwyvetia mavTulebi. swored SvavTan mosuli manqana dabrunda ukan da imas gamovyevi.
ra gaewyoba. Cems eqvsTvian saeqimo gamocdilebas unda vendo. jibis afTiaqs, romelic yovelTvis Tan damqonda da Cemive xeliT gadaweril receptebis cnobars xeli davavle, jibeSi Caviwyve da swrafad gareT gamovediT.
wiTeljvriani Zveli `vilisi~ gvelodeboda. Cemi Tanamgzavri ukan, me ki mZRolTan movTavsdi. igi enawyliani da mxiaruli kacia. ucnauri saxeli _ xaTa hqvia. sul raRac rva dRea, rac soflidan raionul saavadmyofoSi gadmomiyvanes da jerjerobiT, vinc momewona, es kacia. aq Camosulma misgan miviRe pirveli rCeva-darigeba... eqimobaSic ki. pirdapir Tqma uyvars. saavadmyofos Senoba da gzebi ar gvivarga. xSirad wamalzec gviWirs, produqtzedac. eqimebi ar gvyofnis. yvelanair avadmyofTan dagiZaxeben. biWi xar da Tqvi, me bavSvTa eqimi var da sxva avadmyofs ver vumkurnalebo. aq Sinagani eqimic unda iyo da dastaqaric., meanic... dagiZaxes, unda waxvide, soflis xalxi Zalze momTmeni da naklebad momTxovnia. Sen rac ici, isic daakmayofilebs. avadmyofTan wasvla ar daizaro, gasinje, sanugeSo sityva uTxari, sawolTan bevri ifiqre da mkurnalobis yvelaze ufro swori gza airCie. ar aris saWiro zedmeti fusfusi, mravalsityvaoba. sneuls mieci is wamali, romlis sargeblo-baSi darwmunebuli xar. amiT isic kmayofili geyoleba. Tu morCa, madloba, saxeli da dideba ar mogakldeba. Tu araferi eSveleba, Sen ar
gagamtyuneben, ityvian, cda ar daukliao.
92
ar ifiqroT, rac axla
vTqvi, me momivida azrad.
es yvelaferi xaTam
miambo. Tavad oci wlis
mZRolia, mexuTe welia
saavadmyofos manqanaze
muSaobs da bevri ram icis.
Cven ki erTad mesamejer
mivdivarT avadmyofTan
da am ori Sexvedrisas
imdeni ram miTxra, rac
adre ar gamigonia arc
saxlSi, arc institutSi,
arc samuSaoze.
saintereso kacia Cveni
xaTa, ai ukve erTi saaTia
mivdivarT da xmas ar iRebs. mec Cemi mawuxebs da
saubris gunebaze ara var. vin aris avad, ra sWirs, riT
unda daviwyo mkurnaloba? _ ver viSoreb am kiTxvebs.
manqana cud gzaze gavida, jaxraka uremiviT
gadadis ormoebze da mTidan dagorebul qvebze. Cems
mxlebels CasZinebia. xaTa kvlav dums, Cemsken arc
ixedeba. vici misi xasiaTi. pirveli TviTon arasodes
daiwyebs saubars, me melodeba. erTi SekiTxva da,
maSinve alaparakdeba, TiTqos winaswar icis, ras
SeekiTxebi.
_ xaTa vin dagarqva? _ vkiTxe ratomRac da mxarze
xeli davkari.
_ ra, ar mogwons?
_ gana imitom gekiTxebi, rom cudi saxelia,
ubralod... ise... cota ucnaurad JRers, _ vambob me.
xaTam Caicina.
saswrafo gamoZaxeba
93
_ didostats mklavi raze moWres, xom gaxsovs,
ratom kargi agigiao. hoda, mec ramdenime kaci vixseni
xaTabalisgan da imaTac samagiero imiT gadamixades, rom
xaTa Semarqves. ukve aRarc maxsovs, murTazi rom mqvia.
_ mainc ra aage aseTi, sakuTari saxeli rom
wagarTves? _ vexumre.
murTazma minis sawmendebi cota xniT CarTo da
isev gamorTo. axla SevamCnie, rom wvrilad Tovda.
xaTa alaparakda:
_ SuaRamisas qirurgi mimyavda gamoZaxebaze.
vxedav, Sua gzaze raRac agdia. manqana gavaCere,
gadmovedi, vnaxe, bavSvis qudia. ai, iseTi, mezRvaurebi
rom ixuraven, lentiani. gverdze gavixede, xis
foTlebi eyara. xevSi gadavixede da jibis farani
gadavanaTe. etyoba, raRac mZime dagorebuliyo, zogi
xe waeqcia, zogic gadaetexa, erTgan muxaze dajaxebis
kvalic moCanda. qvemodan mdinaris xmaurSi adamianis
yru xmebi ismoda. qirurgi da me xelebiT erTmaneTs
gadavebiT da mdinaris napiramde CavgordiT. Sens
mters, Cven rom iq vnaxeT. avtomanqana gulaRma
egdo. mdinaris piras xalxi ireoda, sami miwaze iwva
gasisxlianebuli. gadarCenilebi angariSmiucemlad
aqeT-iqiT awydebodnen da ar icodnen, ra eqnaT.
qirurgma daSavebulebi gasinja da neba darTo, zeviT
agveyvana. Turme manqanaSi ocamde pioneric yofila,
raionSi koncertze Casulan da ukan brundebodnen.
mosaxvevSi mZRolma igrZno, rom manqana veRar
daiyolia da swrafi gadawyvetileba miiRo, did muxas
Seajaxa. manqana wuTiT Sedga. Soferis daZaxilze
maswavleblebma yvela bavSvi Zirs gadmoyares, magram
TviTon veRar moaswres: _ manqanam TandaTan dakarga
wonasworoba, dagorda da maswavleblebic gaiyolia.
94
mdinaris meore mxares gavedi, maxloblad
mcxovrebni gavaRviZe. male mTeli sofeli CvenTan iyo.
saxeldaxelo owinarebiT, mklavis simsxo TokebiT da
Cemi manqaniT avtomobili gzaze avitaneT, pirvelive
saxlis karapanSi SevagoreT da im Ramesve SevakeTeT.
diliT mosul avtoinspeqtors davusabuTeT, rom
avaria gauTvaliswinebeli mizeziT moxda. samuxruWe
mili gaskda, mZRolma manqana ver daimorCila,
moxerxebulad did muxas Seajaxa da, rac mTavaria,
bavSvebi gadaarCina. mxolod pedagogebi darCnen
ZaraSi da msubuqad daziandnen.
mZRoli da avtomeurneobis direqtori daajarimes.
marTvis ufleba ar CamourTmeviaT.
_ did xaTas gadamarCineo, _ ramdenjerme miTxra
xalxSi dazianebuli manqanis mZRolma da es saxelic
damanaTla.
murTazi amas rom miyveboda, gamaxsenda msgavsi
SemTxveva, romelic Cvens qalaqSi moxda. gareubnidan
vbrundebodi, erT-erT mosaxvevTan waqceuli,
saxegasisxlianebuli kaci SevniSne, mas xeli
aewia da Svelas iTxovda. gzidan gadaviyvane da
mezobels saswrafo daxmarebis gamoZaxeba vTxove.
wiTeljvriani manqanis mosvlamde eqvsiode wuTi
gavida. amasobaSi aTze metma msubuqma avtomanqanam
Cagviqrol-Camogviqrola. cxadia, yvelam kargad
dainaxa gasisxlianebuli kaci, magram arc erTs ar
mosvlia azrad, gaCerebuliyo da, Tu ar daexmareboda,
ambavi mainc gaego.
adareb am or ambavs erTmaneTs... mixaria, rom
Cvens sofelSi `kaci kaciTa~ cxovrobs. dideba Sen,
qarTulo sofelo, Cveni kacurkacobisa da sindis-
namusis sazomo!
95
_ am kacs xom xedav, _ CaZinebul Tanamgzavrze
vuTiTeb, _ avadmyofis arc axlobelia da arc
naTesavi, ubralod, mezobelia, aseT qaraSotSi ocdaaT
kilometramde gza fexiT gamoiara da albaT, mzad iyo,
ufro metic gaevlo.
_ aba, ra unda qnas, _ xaTas srulebiTac ar
gahkvirvebia, _ mezobeli Tu naTesavi ras hqvia,
kacs uWirs, xeli unda Seuwyo. ra ici, xval Sen ra
mogiva. amaze gamaxsenda, mec mqonda aseTi SemTxveva,
_ murTazma Semomxeda da Sematyo, rom amis moyola
aRar iyo saWiro. me Cems gasaWirze vfiqrobdi, magram
ixtibari ar gaitexa, _ Semdeg mogiyvebio, _ Tqva da
gaCumda.
cota kidev gaviareT da gzaze veSapiviT gawolil
qvaRorRian zvavs mivadeqiT, `vilisi~ gaCerda. xaTa
gadmoxta manqanidan.
_ samwuxarod, am xaTabalisgan ver gixsniT, _
gviTxra.
Cvenc uxmod gadmovediT manqanidan, mZRols
gamovemSvidobeT da qva-RorRs avuyeviT.
* * *_ vicode mainc, ra sWirT im bavSvebs, _ megona,
gavifiqre, Turme xmamaRla miTqvams.
_ mezoblis bavSvi yelWirvebiT mokvdao, ase
Tqves, axla gamaxsenda, eqimo, _ meubneba win mimavali
megzuri.
`esec Sen! yelWirveba xunagi ar aris? difteriti~,
_ gamielva TavSi. `ase eTqva droze am mamacxonebuls.
sasulis mils mainc wamoviRebdi. ra unda vqna axla?~
_ gavifiqre da Tanac gavbrazdi, magram gamaxsenda,
96
rom iq ferSali melodeboda. saxeldaxelo milic SeiZleba Caidgas, Tu saWiro darCeba.
`xunagi!~ _ miwivis yurSi da Cemdauneburad jibidan cnobars viReb. Zalze mokled Camiweria mkurnalobis wesebi. axla, am striqonebs rom vwer, vfiqrob, im cnobars ajobebda mixeil bulgakovis moTxroba `foladis yeli~ mqonoda. ra dawvrilebiT aris aRwerili es daavadeba, operaciis teqnika, avadmyofis mSoblebisa da TviT eqimis gancdebi...
* * *rogorc ki saxlis meore sarTulze Sevdgi fexi,
oTaxidan stvenis msgavsi sunTqva momesma. bavSvis xveleba finias yefas hgavda. karebTan Semogebebuli ferSali sxva oTaxisken mepatiJeboda, TiTqmis darwmunebuli viyavi, difteriasTan gvqonda saqme, magram ar vCqarobdi, guldasmiT gasinjva iyo saWiro. oTaxi TandaTan mezoblebiT gaivso, magram ferSlis garda yvela daviTxove.
xis taxtze gaSlil loginSi oTxiode wlis loyebfunCula, qerakululebiani baia iwva. didron TvalebSi eqimis danaxvis Tu daxrCobis SiSi davinaxe. wiTeli tuCebi sicxisgan daxeTqoda. xSiri da susti majiscema Zvlivs davTvale, kani gamkrTalebuliyo da nazi sxeuli fanjris Suqze sanTliT Camosxmuls hgavda. sunTqvis dros mkerdi ise izniqeboda, TiTqos es-esaa Catydebao. bavSvi uZravad iwva, didroni Tvalebi rom daxuWos, ifiqreb aRsasruli ukve movidao. amisTvis mxolod wuTebia saWiro. vRelavdi, fiqrisTvis dro aRar mrCeboda.
yelSi Caxedvis meSinia, vici, rasac vnaxav.
dro ar iTmens. Cais kovzi movimarjve da bavSvs
97
saxe fanjrisken mivabrunebine. windis Cxiri Tu
gatardeba yelSi, igi TeTri nadebiTaa amovsebuli.
bavSvi davawvine. ferSali TvalebSi Semcqeris.
mzera gavuswore da axla SevniSne misi daRlili,
albaT, ramdenime dRis uZilo Tvalebi. usityvod
mimixvda saTqmels da miTxra is, rac ase maSinebda
_ traqeotomi ara maqvso, Tan xelSi moswavlis
kalmistars atrialebda, raRacis Tqma surda, magram
ver bedavda. kalmistars erT boloze fanqari, meoreze
kalami hqonda Camocmuli. mivxvdi rasac fiqrobda.
kalmistari gamovarTvi, fanqari da kalami movaSore
da sinaTleze gavxede.
_ ivargebs? _ mkiTxa ferSalma.
_ gafxike, Suaze gadaWeri, spirtiT garecxe da
skalpelTan erTad gamoxarSe, _ vuTxari.
operacia kargad Catarda. aq namdvilad gamomadga
studentobis dros qirurgiul kabinetSi sanitrad da
ferSlad muSaobis gamocdileba.
oci wuTis Semdeg baias stvena aRar ismoda.
drodadro Tu daaxvelebda, magram igi yefas ukve aRar
hgavda. amaze ityvian, sulze miuswreso. `foladis
yeli~ unda gagvekeTebina da Tunuqisa ki gamogvivida,
magram Rirda ki fiqri? bavSvi jerjerobiT gadarCa,
mkurnaloba ki aucilebad unda gagrZeldes
saavadmyofoSi.
odnav davmSviddiT. TanaSemwem meore oTaxSi
gamiyvana da axla momiyva:
_ pirveli avadmyofi aqve, mezoblad cxovrobda,
masTan erTi kviris win mimiyvanes, magram davagvianeT,
aRarc Sratis gakeTebam uSvela. sul raRac aT wuTSi
bavSvi galurjda da uhaerobiT daixrCo. mivxvdi,
raSic iyo saqme da sxva bavSvebisagan ganvacalkeve,
98
gavukeTe Srati, magram, rogorc xedavT, Sedegi arc Tu
ise kargia.
meore oTaxSi ufro patara, samiode wlis pacienti
dagvxvda. yelidan nadebi gamqraliyo, bavSvi SedarebiT
Tavisuflad, magram xSirad da zereled sunTqavda,
sisxlis wneva dacemuliyo, gulis mwvervalze Suili
movismine, es imas niSnavda, rom senma erT kviraze
metia, rac Seipyro patara...
_ ra gqvia Sen? _ alersianad vekiTxebi.
Selurjebuli tuCebi odnav Seirxa.
_ nia, _ mesmis susti CurCuli.
aSkaraa, rom nias mZime garTuleba elis _
miokarditi. saWiroa aqtiuri mkurnaloba, saxlSi amis
saSualeba ar aris. aseT pirobebSi bavSvis datoveba
Zalian saSiSia. erTaderTi imedi sasneuloSi
gadayvanaa, Tumca am manZilze, aseT amindSi esec
sariskoa, magram saxlSi datovebac ar SeiZleba, _
vambob da yeli miSreba, laparaki miWirs.
bavSvis deda jorkoze zis, idayvebiT muxlebs
eyrdnoba, saxe orive xeliT daufaravs da Cumad tiris.
Cems zurgs ukan mama dgas, igi xmas ar iRebs, magram
vgrZnob, rac xdeba mis gulSi. moulodnelad misken
mivtrialdi, avxede, Tvalidan msxvili kurcxlebi
Camougorda. albaT Sercxva, cremli TiTiT moiwminda,
brge tanic TiTqos gamarTa.
_ Cvens mezobels rac mouvida, isic gveyofa, eqimo.
Tu saWiroa, axlave wavideT, _ ambobs Taya, _ aba,
movemzadoT, _ miubrunda cols. _ manam eqims saWmeli
miarTviT.
xeli davibaneT, cota davnayrdiT da saxlidan
gamovediT.
99
* * *
Tayam avadmyofebis gadayvanis saocari xerxi
moifiqra. bavSvebi kargad CafuTna da xurjinSi aqeT-
iqiT Casva, xurjinis sarqvelebis daxurvasac apirebda.
_ bavSvebs haeri ar moakldeT, _ gavafrTxile.
Tayam xelSi didi qolga daiWira, bavSvebi Tovls
rom ar Seewuxebina.
me da Taya unda wavideT. bavSvebis dedas cota
mogvianebiT Camoiyvanen mezoblebi. TiTqos cam piri
gaxsnao, xelis gulisodena fantelebi wamovida.
_ Tu ase gagrZelda, ramdenime saaTSi gza Caiketeba,
fexiT siaruli gaWirdeba, _ ukanmouxedavad meubneba
Taya.
_ viCqaroT!
_ xom ar giWirs TovlSi siaruli?
_ me sofleli var, aseT TovlSi fexSiSvelasac
mivlia da mTidan cigiT SeSac Camomitania, _ veubnebi.
Taya win midis, gzas miikvlevs, Tovli TiTqmis
muxlamde swvdeba. TandaTan uCqarebs nabijs. Tova
matulobs, sofels gavcdiT. Taya odnav damSorda.
irgvliv yvelaferi TeTria, muqad mxolod Tayas brge
tani da miraTis xevSi, dabla, sadRac gadasakargavSi
wvrili, gveliviT daklaknili mdinare Cans.
drodadro nabijs vaCqareb, Tayas vuaxlovdebi,
qolgis qveS xurjinSi CayuJul bavSvebs Cavxedav;
baias CaeZina, nias tuCebi ufro lurji meCveneba.
mSobels verafers veubnebi, arc TviTon mekiTxeba,
SeuCereblad miabijebs.
gzis piras veeberTela naZvi dgas, totebi TovliT
daxunZlula da miwamde daSvebula. totebqveS miwa
mSralia. Taya SeCerda, erTi totidan Tovli Camobertya
100
da xis Ziras xurjini frTxilad dado. CamovjeqiT.
saocari siTbo vigrZeni, TiTqos gareT Tovli ki ara,
papanaqeba sicxe iyos. baias kvlav sZinavs, sunTqva
xrials hgavs. nias wavxede, Tvalebi moululavs, magram
ar sZinavs. xeli davizile, gaviTbe da yels qvemoT
Cavacure. xelis Sexebaze bavSvi SekrTa, magram ar
utiria. guliscema kidev ufro aCqarebula, farulad
vRelav, ar minda Tayam gamigos. `nuTu saavadmyofomde
ver CaviyvanT?~ _ sazareli fiqri mipyrobs. jibidan
sterilur Sprics viReb, bavSvi xurjinidan amomyavs,
tanze ufro moxerxebul adgils veZeb ineqciisTvis.
beWs qvemoT sxeuls vaSiSvleb da mxarze kardiamini
Semyavs. Nnia odnav SekrTa da wamoikvnesa.
_ gadarCeba, eqimo? _ veRar Seikava Tavi Tayam.
_ rogor giTxra, cota davagvianeT, magram
yvelaferi unda viRonoT da velodoT. mosalodnelia
bednierebac da faTerakic. cudze vifiqroT, rom
moulodneli ar iyos, vai-viSi saqmes ver uSvelis, _
vambob da Cemi sityvebis TviTon ar mjera.
Tayas mSoblis winaTgrZnoba karnaxobs, rom saqme
cudadaa. aseTi sityvebiT misi gamxneveba advili
araa. sjobs sxva Temaze visaubroT, iqneb odnav mainc
daiviwyos mosalodneli ubedureba.
naZvs totebi irgvliv qolgasaviT aqvs
Camofarebuli. erTgan, sadac Tayam CamoferTxa, toti
aweulia da bunebrivi fanjaraa warmoqmnili. aqedan
SegiZlia casac axedo da mdinaris gaRma soflebic
dainaxo. wamiT maviwydeba yvelaferi da bunebis
silamaze mi pyrobs. cidan milioni fanteli modis
da uCumrad ecema Zirs. irgvliv damaTrobeli siCumea,
xeebi TovliT dayursulan. marTlac, ra lamazia
aq zamTari, Tbili, uqaro, wynari. survili mipyrobs,
101
ase, xis Ziras vijde, bunebas yurs vugdebde da
vocnebobde. gaRma sofelia, saxlebidan kvamli amodis,
ise ver gaigeb cxovrebis niSan-wyals, yvelaferi
gadaTeTrebulia. Amas me vxedav albaT, Tayas patarebis
xixini esmis mxolod. misi erTaderTi safiqrali esaa.
cota unda gavunelo dardi, misi fiqri sxva saganze
gadavitano.
gamaxsenda, sadRac gaRma erTi vakis saxeli
TamarTan aris dakavSirebuli. isic vici, Taya
istorias rom aswavlis saSualo skolaSi.
_ ai, im adgilis saxeli Tu gaxsovs, Taya? _
vakisken gaviSvire xeli.
Tayam jer me Semomxeda, mere vakes gadaavlo
Tvali, isev Cemsken mobrunda. mgoni gumaniT xvdeboda
Cems gulisTqmas. mwaredac ar gaRimebia. Oodnav loya
auTrTolda.
_ am adgilas, _ dinjad daiwyo, _ Zvelad tbac
yofila. celis tbas eZaxdnen, Turme. amboben, Tamar
dedofali zamTrobiT sxvagan iyo, zafxulobiT ki aq
Camodiodao. raWis erisTavebma, kaxaberiZeebma, RalatiT
ori Zma Wyondideli rom daxoces, Tamari im dros
aq yofila, xuTive Zma kaxaberiZeebi aq Camouyvania,
gausamarTlebia da kavianis cixeSi Causvams, Semdeg
ki saberZneTSi gauZevebia. Ees mamaCems misma as wels
gadacilebulma babuam uambo. amaSi davrwmundi, roca
`qarTlis cxovreba~ wavikiTxe da iq vnaxe Tamaris
`Walasa dgoma~. axla am vakes TamarWala hqvia.
Tayas mSvidma saubarma ganmacvifra, TviTonac
igrZno, rom kvlav siamovnebiT movusmendi, magram baias
xvelam Segvaxsena, rom dro ar iTmenda.
didi dava damWirda, erTi bavSvi CemTvis gadmoeca.
rogorc iqna daviyolie, ufro msubuqi da patara
102
nia Semxvda. Tayam pijaki gaixada, SefuTnul nias
SemovaxvieT, Tavic davufareT da avikide. Umale
zurgze vigrZeni, raRac zeadamianuri siTbo, bavSvis
siTbo. Taya kvlav win midis, axla ufro msubuqad
miabijebs.
Tova ar wydeba, odnav kidec qris. rac ufro qvemoT
veSvebiT, qari Zlierdeba, samagierod, Tovlis simaRle
mcirdeba. xeebidan Tovli cviva, amitom Taya cdilobs
xis qveS ar gaiaros. wyaros mivadeqiT. wyali gzaze
dafeniliyo da Tovli veRar imagrebda Tavs, dneboda.
amden xans TovlSi navals, miwaze ramdenime nabijis
gadadgma raRac memsubuqa. CamovjeqiT, wyaro Tbili
meCvena, amjerad bavSvebi zurgidan ar Camogvisvams,
baias gadavxede, `Tunuqis yeli~kvlav usiamovnod,
magram zomierad da riTmulad xrotinebda. nias
mxolod cxviri da tuCebi uCans, molurjo tuCebi.
vakvirdebi, xSirad zereled sunTqavs. vgrZnob Cems
umweobas, albaT saxezec memCneva wuxili. axla
Tayasac vecodebi, albaT.
_ esec Cemi bediswera iqneba, _ naRvlianad
Cailaparaka, _ ici, eqimo, _ gaagrZela mcire dumilis
Semdeg dabali xmiT, _ aq aTasze meti bavSvi da
qali daiRupa erT dRes. Turme am xeviT umogzauria
mongolT xanis moqiSpe noins _ Tegudars. igi jer
xans SeebrZola, magram damarcxda da jinalis
mTas Seexizna. mdevari wamoewia. Tegudari ukuiqca,
magram ubedureba amiT ar damTavrebula. am xeobaSi
ltolvili Tegudaris laSqari da maTi ojaxi
dedabudianad zvavma mdinareSi CaCumqra.
Tayas m adloba vuTxari , m i vxvdi C e ms
dasamSvideblad rom gaixsena es Zveli ambavi.
wamovdeqi, Tvali xevs gavayole da gavifiqre: `hei Sen,
103
miraTis xevo, ramden mtersa da moyvares uvlia Sens
kalTebze, ramdeni ambis momswre xar!~
qari Zlierdeba. vatyob xelebi meToSeba, axlaRa
gamaxsenda, rom xelTaTmanebi damviwyebia; marcxena
xeli paltos jibeSi Cavide, marjveniT ki nia miWiravs.
gzas vagrZelebT, Tovli sagrZnoblad SeTxelda,
magram susxiani qari saxeSi gvcems. nia zurgs miTbobs.
albaT mec vaTbob mis cicqna sxeuls. marjvena xeli
meyineba. igi nias fexze maqvs SemoWdobili. bavSvs
Razlis maRalyeliani winda acvia, xeli windis qveS
Cavacure, nia SekrTa civi xelis mikarebaze, uxmod
bodiSs vuxdi da veferebi. fafuki fexi cxelia, male
xelic gaTba, axla me veRar vgrZnob fexis sicxeles,
albaT niasac aRar awuxebs xelis sicive.
gzas gavyurebT, cotac da `veSaps~ mivadgebiT.
gzas kidev momatebia talaxisa da RorRis mdinare.
gagviZnelda, magram rogorc iqna, gadavediT, welamde
talaxSi amosvrilni. gavivakeT, gzaze Tovli TiTqmis
aRar aris, Sveba vigrZeniT, magram Cemi tvirTi
raRac memZima. nias mivuxede, tuCebi mokumuli da
gamkrTalebulia. SevCerdi, gamaxsenda, xeli Razlis
windis qveS rom mqonda. elda meca, Tbil xelSi nias
fafuki, magram gayinuli civi fexi meWira.
* * *`erTxel dabadebuli erTxel mokvdebiso~, _
uTqvamT brZenkacebs. `eqimi imdenjer kvdeba, ramdeni
avadmyofic moukvdebao~, _ esec xom gagigoniaT.
diax, im dRes CemSi erTi uxilavi ZarRvi gawyda da
sicocxle Semimcira. aki eqimebi sxvebze aTi wliT
naklebs cocxloben, magram Tuki es profesia airCie,
104
sakuTari sicocxlis fasad sxvebs gauxangrZlive
sicocxle; `daiwvi, raTa sxvebs unaTebde~, _ Tqva van-
tiulpma.
* * *megobarma vaJis qorwilSi dampatiJa, roca yvela
stumari miusxda sufras, maspinZelma didi yanwi aiRo,
yvela maTgans madloba gadauxada mobrZanebisa da
ojaxis bednierebaSi monawileobisTvis da Tamadad
damasaxela.
amas ar movelodi. Tamadoba, isic qorwilSi,
saxumaro saqme araa, magram uaris Tqma aRar
SeiZleba. wamovdeqi, megobars madloba gadavuxade
da axalgabednierebulebs mivuaxlovdi. dedofalma
Tvali gamiswora. guli Semiqanda.
_ Sen is baia xar?
pasuxis nacvlad man TeTri, qaTqaTa kabis maRali
sayelo odnav Camoiwia, lamaz yelze patara nawiburi
aCnda. Tavi uxerxulad vigrZeni: `ai Turme ratom
amirCies Tamadad~, _ gavifiqre.
_ nefem icis? _ gaxumreba movaxerxe.
_ vici _ damidastura nefemac da orivem iseTi
bednieri TvalebiT Semomxedes, rom uxerxuloba gaqra.
wyvils veambore da miCneuli adgilisken gavemarTe.
1972
105
Sexvedra
_ uh, ra Tbilia wyali! _ zRvaSi fexebis CayofisTanave wamoiZaxa tansrulma moxucma, romelsac galifes boloebi muxlebamde aekeca, Ceqmebi da xalaTi ki iqve xreSze daelagebina.
_ Sen mai nikolozis dros genaxa, ra Tbili iyo, _ upasuxa donkixotiviT tanxmelma da grZelulvaSa berikacma. mis danaoWebul saxes melasaviT eSmaki da celqi Tvalebi Tavisebur cxovelmyofelobas mateben. amas welzeviT ukve gaexada yvelaferi, axla koWebTan nifxvis zonrebs ixsnida da Tan eSmakurad iRimeboda.
_ rogor, Zamiko, zRvac Seicvala? _ qveda yba CamouSva mosaubrem.
_ marto zRva ki ara, miwac, wyalic, simindic, puric, _ ar cxreboda gamxdari moxuci, _ ar gaxsovs puri ranairi iyo, rogori suni hqonda?
_ aba, kaco, _ daemowma megobari._ ki Seicvala, biZiebo, puri da mWadi. sworia.
maSin rom modioda, axla ori imdeni modis. aba rafer gindaT, mWamelebi samjer meti gvyavs, _ Seexmiana Suaxnis kaci, romelsac Savi sabanao kostiumi ecva, xreSze gawoliliyo da tani mzisTvis miecxunebina. erT dros mxarze sviringi hqonia, Semdeg kani amouWria, magram `ramini~ mainc ikiTxeba.
_ Sen puris gemo miTxari, biZiko, rava, iseTive gemrielia axla?
_ kia, biZia, ki. axla bevri gvaqvs, sxva saWmelic gvaqvs da ase imitom gveCveneba. aba erTi maSindulad mogSivdes da naxav ra gemrieli gaxdeba es Seni ugemuri puri, _ Tqva raminma da Tavi gverdze miabruna.
106
_ axla ras ityvi, _ miubrunda tansruli moxuci megobars, romelsac nifxavi wvrili wvivebidan muxlebamde aewia da axla zeviT, barZayebisken eqaCeboda.
_ apa, pa, pa, pa, magas veravin damajerebs. kai, batono, gemo SeiZleba igivea, mara suns ra vuyoT, ager miRma maRaziaSi, sul axali, cxel-cxeli puri rom moaqvT da suni ar gcems, raSia saqme? _ ar cxreboda moxuci.
ramini mTeli taniT gadmobrunda, axla mzes gul-muceli miuSvira, orive xeli idayvebSi moxara da Tvalebi moiCrdila.
erTxans samive dumda.mere raminma mklavebi xreSze daawyo da moxucebs
gadmoxeda._ aba sunic Seicvala, biZia? _ ikiTxa da TiTqos
TavisTvis laparakobso gaagrZela, _ momismineT da mag puris sunze mogiyvebiT.
* * *
mama rom gadaasaxles, xuTi Svili, erTimeoreze
patarebi dedis, wera-kiTxvis mcired mcodne qalis
amara darCa. isic, rogorc ityvian, welze fexs
idgamda da cdilobda SvilebisTvis lukma gaeCina.
pirvel xanebSi Zalian gauZnelda, magram, roca
ufrosi gogo-biWi wamoezarda, isini dedas mxarSi
amoudgnen da cota Seimsubuqa cxovreba. mezobel-
naTesavebic exmarebodnen. Raribad cxovrobda,
magram kmayofili iyo. ufrosma biWma samsaxuri
daiwyo. uceb stumari rom mosvloda, rogorc
ityvian, qali xels ar moiWamda, Svilebic patiosnad
107
izrdebodnen, iseT swor gzas aswavlida, siberemde
rom gahyolodaT.
cxovrebis, sicocxlis SiSi dedas mainc
ar ganelebia, icoda, rom sakmarisi iyo erTi
cxovrebiseuli biZgi da yvelaferi daingreoda _
aseTi rwmena hqonda ratomRac. bedma esec gamoacdevina,
omi gaCaRda, axla yvelas uWirda, daxmarebis imedi
aRaravisgan iyo da sxvisi bawriT WaSi aRar
Caisvleboda. ra gaewyoboda, sakuTari simindi da
lobio, rZe da kartofili unda ikmaron mTeli weli.
diax, samassamocdaxuT dReze unda ganawildes mTeli
mosavali, Semdeg yoveldRiuri ulufa eqvsad unda
daiyos da is meeqvsedi unda iyofinon dedamac da
Svilebmac. meeqvsedi nawili ki iciT ra iyo? sami
lukma mWadi, an erTi cali kartofili, an erTi naWeri
moxarSuli xapi, an xuTi-eqvsi kovzispiri maragiani
fxali.
deda eqvsad ise daanawilebda ulufas, sasworiT
SeiaraRebul afTiaqarsac SeSurdeboda. aba romeli
Svili SeiZleba moiZulo,
yvelaze umcrosi mainc metad
ebraleboda da sxvebisgan
farulad Tavisi ulufidan
cotas imas daumatebda ,
bavSvebs es arasodes dau-
naxavT, magram gumaniT xvde-
bodnen da zogjer TviTonac
uwiladebdnen pataras TiTo
lukmas.
erT dRes saocari ambavi
moxda, umcrosi da eTeri avad
gaxda. iseTi cxeleba hqonda, eTeri
108
rom gonebac daebinda. hoda, am dros da-Zmebisgan
SeumCnevlad, patara biWi avadmyof dasTan Separula
da mWadis cicqna natexi mis TavTan daudvia, TviTon
mTeli dRe mSieri darCenila.
* * *`zogi Wiri margebelia~. am Wirma axalgazrdebi
erTmaneTisTvis Tavdadebul, gamtan da kacTmoyvare adamianebad daayena. es Wiri vinc gamoscada da bolomde gauZlo, imisgan mxolod kargs unda elode. Tumca, yvelaferi SeiZleba moxdes, magram im SimSilis daviwyeba erTob Znelia.
puric cxveboda, gana ara. sasoflo sabWos centrSi iyo erTaderTi furne, iq acxobdnen da talonebiT urigebdnen muSa-mosamsaxureebs, visac miwis nakveTi ar gaaCnda. umcrosi biWi Camosula aq, raionidan motanili fostis wasaRebad. fostas Seagvianda da biWebic, iqve, ezoSi lazRandarobdnen.
fexze arc erTs ar ecva da advilad SeniSnavda
adamiani, yvelas terfis zurgi daxeTqili rom hqonda,
tanze Semoxeul-dakerebuli Sarvlebi da perangebi
ecvaT, amden bavSvSi erTsac ver naxavdiT tansrulsa
da msuqans, yvela zomaze metad gamxdari, mzisgan
Serujuli, magram raRacnairad fermixdili iyo.
uceb saidanRac saocrad saamo puris suni
movarda. bavSvebi adgilze gaqvavdnen, TiTqosda, axla
gaaxsendaT SimSili. Sewyda Jriamuli da... jer erTi
bavSvi walaslasda, mas male meore mihyva, meores
_ mesame da oriod wuTSi aq mxolod fostalioni
biWi idga. igi umal Secvliliyo da aCrdils
damsgavseboda. saSineli daRliloba da Tavis
109
tkivili igrZno, mucelSi TiTqos raRac Cawyda, gulma
bagabugi dauwyo. suli exuTeboda, tanSic SeaJrJola,
Tavbru daesxa da Tvalebi milula. kidev kargi, rom
didxans ar gagrZelda es tanjva, rogorRac Zala
moeca, welSi gaimarTa da angariSmiucemlad isic
bavSvebisken wavida.
* * *maRaziaSi uCveulo fusfusi da moZraobaa.
gareT gamosulebs xelSi SuagaWrili, an mTeli, an
kidev ori cali axlad gamomcxvari puri eWiraT.
biWebi maRaziaSi Sesulan da erT kedelTan
damwkrivebulan. patara fostalioni martodmarto
gareT karebTan atuzula. igi ufro metad iqcevs
xalxis yuradRebas.
_ Sen visi xar, biZiko, _ Sua xnis maRali kaci
welSi moixara da biWs xmadabla SeekiTxa. biWma
mamis saxeli uTxra.
kaci wamiT biWs daakvirda, Semdeg maRaziaSi Sevida, xalxSi gaeria.
imis aRwera SeuZlebeli iyo, SimSiliT rogor iyvnen gaTangulni kedelze miyrdnobili biWebi. puris naWriT xelSi vinme daxls rom moscildeboda da karebisken wavidoda, maTi farTo Tvalebi ise SeTanxmebulad acilebdnen mas, TiTqos saintereso sportuli Sejibreba mimdinareobs da burTs adevneben Tvalso.
amasobaSi is maRali kacic moSorda daxls, xelSi Tavsaxuriani kalaTi eWira, igi gareT gamovida, pirdapir fostalionTan gaCerda da kalaTidan erTi puri amoiRo.
110
_ ai, es waiRe saxlSi, biZiko, _ uTxra biWs da cxeli puri miawoda.
bavSvs saxe wamouwiTlda, kedels mTeli taniT kidev ufro miekra, mklavebi zurgs ukan damala, TiTqos eSinoda xelSi ZaliT ar CaeCaraT sulisSemZvreli surnelis mqone es miwis madli. uaris Tqma daapira, magram piric ise gauSra, ena veRar moabruna.
_ aiRe, biZiko, _ gaumeora RvTisnierma kacma da puri ufro axlos miutana.
biWs mzera purisken gaeqca da SeniSna, rom kacs saCvenebeli TiTis wveri moWrili hqonda.
_ ar minda, biZia, _ Zlivs gasagonad Tqva da ZRvens Tvalebi moarida.
kacma kalaTi Zirs dadga da bavSvs Tavze daado xeli.
_ waiRe biZiko, me sxva ara var, _ kvlav uTxra da axla mklavze mokida xeli.
_ ar minda, biZia, ara, _ ailewa biWi, mklavi xelidan gamostaca, tuCebi auTrTolda, Tvalebi auwylianda
da uxmod atirda.
kacma puri kalaTis saxuravze dado da iqve qvaze
Camojda. bavSvs Tvals veRar aSorebda. isic TiTqos
kedelze milursmuliao, adgilidan ver iZroda, Tavi
daexara da saxe aRar uCanda, mklaviT Tvalebic
daefara da saxelomocveTil perangs cremlebiT
asvelebda.
`Seni codva imas, vinc umamod dagtova. samarTali
Tu arsebobs, RmerTma puric unda anatros da Svilic,
aseT dReSi rom Cagviyara bavSvebi. SimSiliT rogor
arian daosebuli, landebs damsgavsebulan, magram
rogor aqvT Zval-rbilSi gamjdari siamaye da
Tavmoyvareoba,~ _ fiqrobda keTili kaci.
111
wamodga da kvlav biWTan mivida, Tavisi gvar-saxeli uTxra. mklavi gverdze gaawevina da puri iRliaSi amoudo. bavSvic aRar gasZalianebia.
biWebi saxlisken brundebodnen. xuTTagan mxolod erTs eWira xelSi puri. Sua gzaze igi gaCerda, erT Tanmxlebs jayva gamoarTva, puri Suaze gadaWra, naxevari zurgCanTaSi gazeTebTan Cado, naxevari oTx nawilad daWra da biWebs dauriga. da iciT ra moxda? SimSiliT ZalagamoleulTagan purze arc erTs piri ar daukarebia. zogma jibeSi Caitena, zogma Sqeris foTlebSi Seaxvia da Sin waiRo.
* * *fostalioni saxlSi Sevida, zurgCanTa moixsna,
iqidan puri amoiRo da Taroze Semodo. dedam narcxiT savse qvabi jaWvidan CamoiRo, Zirs dadga da Tvali Taros hkida.
_ raa, biWo, magi! _ hkiTxa Svils.
baTumel bavSvebTan. 1966 w.
112
_ puria, deda...
_ vxedav rom puria, vin mogca, sad gqonda taloni,
fuli, axlave ukan waiRe, _ gauwyra biWs.
_ ara deda, me erTma kacma...
_ rao, _ gadairia qali, _ maTxovroba daiwye?
axlave daubrune!
_ deda, mismine, _ amSvidebda biWi, _ mamaSenis
Zmobili varo, _ kacis gvari dausaxela.
qals xelebi Camoucvivda, jorkoze Camojda da
amoioxra.
_ mainc ar unda wamogeRo, Svilo, yvelas Tavisi
sarCeni hyavs. Tumca Seni ra bralia, _ Tqva da saqme
gaagrZela.
* * *moxucebs Tavi CaeqindraT. raminma paeqroba
mogebulad CaTvala da gverdze gadabrunda. gamxdar
moxucs Tavi maRla aewia. saxe eSmakurad aRar
uRimoda. gamoxedvac TiTqos ufro mSvidi da sevdiani
hqonda.
_ geTanxmebi, biZiko, _ daarRvia dumili man, _ rac
Tqvi, yvelaferi sworia, magram maSin uazoto puri da
mWadi gvqonda. amaSi mainc xom var marTali, _ Tqva
da gaiRima.
gverdiT mjdom moxucs Tavze xeli Semoudgams.
fiqrebSi CaZirula. raminma gadmoxeda. axlaRa
SeniSna, rom moxucs saCvenebeli TiTis bolo falangi
mokveTili hqonda. is mamamisis Zmobili da misi Zveli
nacnobi yofila.
1987
113
morali
saavadmyofos SesasvlelTan mZRolma Savi `volga~
Toxarik cxeniviT miagdo. manqanidan sami, zorba
mamakaci gadmovida. erTerTi maTgani sarkmelTan
mivida, rafaze torebi daTviviT daawyo da moriges
rixianad gadasZaxa:
_ gagviRe kari!
sarkmelSi moxuci kacis saxe gamoCnda.
_ ra drois karis gaRebaa, Svilo, Tormeti
sruldeba, _ upasuxa stumars.
_ avadmyofma TerTmeti da Tormeti ar icis,
gagviRe kari, bavSvs vnaxavT da wavalT, _ xmas aumaRla
kacma da avadmyofis gvari dausaxela.
_ ver gagiSvebT, _ kvlav mSvidad upasuxa moxucma,
_ avadmyofebs sZinavT, Tqven mesxiSvilis naxva gsurT,
im palataSi ki oTxi sxva avadmyofia.
_ fuli rom mogce, xom gagviSveb! _ miaxala
moriges meore kacma.
_ rao, rao? _ SekrTa moxuci da sarkmels odnav
moSorda, TeTri xalaTis qveS, pijakze jildoebis
niSnebi gamouCnda, _ ra mkadreT, biWebo! _ xma
auTrTolda moxucs da Tvalebi auwylianda.
_ ra gkadre da rac saWiroa. _ ukan ar ixevda
daTvistoreba, _ aha, aiRe da gagviSvi avadmyofTan! _
Tumniani sarkmelSi Seagdo.
moxuci moceliliviT CaeSva skamze, erTxans xma ar
amouRia, Semdeg gons moego, Tumnians daswvda, zizRiT
Sexeda, mere akankalebul xelSi momuWa da sarkmelSi
moisrola, saxelurs miswvda, sarkmeli moxura da
Caketa.
114
gareT zorba biWebis xorxoci ismoda. isini ar
Sordebodnen saavadmyofos Sesasvlels. morigem
Tavze orive xeli Semoikra da fiqrebs mieca.
`Sexedav, kacebs gvanan, nuTu ar esmiT, rom yvela
dawesebulebas Tavisi wesi da kanoni aqvs. fuliT
SeiZleba kanonic iyido? fulis xaTriT oTxi mZinare
bavSvi daafrTxo? rogor gamibedes ucnob kacs aseTi
Seuracxyofa. nuTu amisaTvis vibrZodi am avbediT
oTx wels, amas unda vimkide? magram iqneb vinme
marTlac arRvevs wesebs fulisTvis. ase rom ar iyos,
am xnis kacs amas ver gamibedavdnen~.
yvelaferi miwynarda. moxucs egona weRandeli
mnaxvelebi wavidneno, magram isini kvlav alaparakdnen.
_ ra fexze varT dRes gamosuli?
_ Sav fexze. _ mokled mouWra amfsonma. _ jer iyo
da ufrosma axlosac ar gagvikara.
_ aba kaco, kabinetSi rom miveReT, SeiZleba cota
mogverjulebina.
_ ris kabineti, ra kabineti, ager CaCanaki
moxucisTvis ver mogivlia, _ gacxarda mesame, _
avadmyofTan rom SevsuliyaviT, cols vetyodiT or
sityvas.
uecrad saavadmyofos ezoSi sirenis xma gaisma,
amas TeTrxalaTiani TanamSromlebis fusfusi
da CoCqoli mohyva. aseTi ram aq Cveulebrivia, da
moxucmac dinjad gaaRo WiSkari, aTiode wuTSi igive
sirenis xma quCidan moisma. avtomanqana axla ezoSi
Semovida, magram TeTrxalaTianTa facifucma kidev
ufro imata.
moulodnelad adgilobrivi radio axrialda
da mikrofonSi gaisma diqtoris xma: `yuradReba,
yuradReba! mZime avadmyofis, oTxi wlis mesxiSvilis
115
sicocxle safrTxeSia, saswrafod saWiroa meoTxe
jgufis sisxli. donorobis msurvels vTxovT
gamocxaddes mimReb ganyofilebaSi. vimeoreb...~ da
diqtorma ramdenjerme gamoacxada is, rac Cveulebriv
yvela wesier kacs aRuZravs adamianis gadarCenaSi
monawileobis survils.
moxucma sarkmeli gamoaRo da Tvali ezos
mimoavlo. weRandeli stumrebi guldasmiT ismendnen
adgilobrivi radios gancxadebas. Semdeg darajma
karic gaaRo, zRurblze gadaabija da dainaxa
TiTo-TiTod rogor Selagdnen mklavmsxvili da
beWebganieri vaJkacebi Sav `volgaSi~, Zrava CarTes
da saburavebis RrWialiT iqaurobas swrafad
gaecalnen.
diqtori kvlav da kvlav uxmobda donors,
magram jerjerobiT msurveli ar Canda. `ai Turme
rogori Wirisuflebi yofilan, gegoneba, parxals
gadaabrunebeno da rogor dedlurad gai parnen,
amaTgan ra unda gewyinos.~ _ gaifiqra morigem da
karebi unda moexura, magram maRali, WaRaraulvaSa
kaci miuaxlovda da Sesvla iTxova.
_ meoTxe jgufis sisxli maqvs, gTxovT amiRoT. _
mimarTa iqve mdgom medicinis das.
_ mobrZandiT, batono, _ xeli mokida gogonam, _
ai, am oTaxSi SemobrZandiT, _ miuTiTa im karebze,
romelsac `sisxlis gadasxmis ganyofileba~ ewera.
116
* * *
meore dRes, dilis xuTwuTian Sekrebaze morige eqimi damswreT moaxsenebs:
_ morigeobis dasawyisSi Cavibare 60 avadmyofi, amaTgan erTi, oTxi wlis mesxiSvili mZimed iyo. Ramis TerTmet saaTze mdgomareoba mkveTrad gauaresda, avadmyofs ganuviTarda mwvave anemiis aSkara niSnebi. aucilebeli iyo Tbili meoTxe jgufis sisxli. TanamSromlebs Soris aseTi aravis aRmoaCnda. SemTxveviT ezoSi myofma xaraZem mogvca orasi grami.
_ xaraZes ra hqvia? _ swrafad Seawyvetina sityva mTavarma eqimma.
morige eqimma Jurnali gadaSala da furcels Tvali moavlo.
_ aleqsandre. _ iyo pasuxi.mTavari eqimi wamodga. saxe gaufiTrda da kvlav
savarZelSi CaeSva._ es ra giqniaT, aleqsandre xaraZes sisxli rogor
auReT, imas xom sisxlis wneva dabali aqvs. aseTi Secdoma rogor mogividaT, rogor?!
morige eqims xma Cauwyda._ Cven Cveulebrivi anamnezi SevkribeT, batono
vaxtang, ramdenjerme gavumeore daesaxelebina gadatanili an amJamad arsebuli daavadebebi, yvelaferze uaryofiTi pasuxi mogvca, sruliad janmrTeli varo.
_ mere sakmarisia, wneva ar unda gagezomaT? _ ver dawynarda mTavari eqimi.
uxerxulma siCumem daisadgura._ es iseTi kacia, batono, ar SeiZleba ar endo, _
cota xans iyuCa morigem, _ bevri mofiqrebis droc ar
iyo, bavSvi gveRupeboda, _ imarTla Tavi.
117
_ axla rogor aris bavSvi? _ odnav dacxra
vaxtangi.
_ sisxlis gadasxmisTanave mdgomareoba mkveTrad
Seicvala. bavSvs mTeli Rame eZina, diliT asauzmes,
axla ki loginSi saTamaSoebic moiTxova.
telefonis zari gaisma.
_ gismenT! rao, rodis? axlave movdivar.
_ yurmili dado da swrafad wamodga.
_ batono akaki, _ mimarTa ganyofilebis gamges,
_ wavedi, reanimaciis ganyofilebaSi aleqsandre
xaraZe moiyvanes, _ Tqva da Cqari nabijebiT karebisken
gaemarTa.
1987
118
naxtomi tibaSze
biWma orfexa godori zurgidan moixsna, Zirs
Camodga, Tivis bululTan miaCoCa da gadmoapirqvava.
cota suli moiTqva, Tivis fantelebi fexiT miswi-
moswia da godorTan mijda.
_ nanuCa, au, nanuCa! _ zemodan gaisma gogonas xma.
biWs bululebi efareboda. sanam upasuxebda, gogom
xmas moumata.
_ nanuCa, sada xar, biWo!
_ aqa var, saqine, ra iyo, ra gakivlebs.
nanuCa wamodga da aivans axeda. moajirze gogo
ise ancad gadmokidebuliyo, ifiqrebdi, sadacaa
gadmovardebao.
_ dedam Tqva, Tivas Tavi daaneboso. niazi da sirma
baTumSi wasulan, gaRma gavides da amaRam bavSvTan
darCeso.
_ mere amden balaxs saxlSi vin amozidavs, niaz-
biZasTan Sen wadi, me amas mivxedav, _ urCia nanuCam.
_ dedam rac giTxra, is gaakeTe! _ brZanebasaviT
esrola saqinem, moajirs moSorda da saxlSi Sevarda.
nanuCa kvlav Camojda da aremares gaxeda. mzis
mewamuli sfero zRvis sarkisebr zedapirze ijda da
napirisken cecxlis isrebs gzavnida. biWi wamodga,
godori bululTan miagdo da qvemoT daeSva.
aq mdinare tibaSia, morakrake nakaduli.
miuaxlovda Tu ara, adgilidan mosxlta da wyals
naxtomiT zemodan gadaevlo, mere wuTiT ukan moixeda,
TiTqos TvalebiT zomavda ramodenaze gadavxtio. es
naxtomi pirveli ar iyo, biWma aRmarTi Seirbina da
lazuri saxlis ezos WiSkari SeaRo.
119
* * *
guSindeli daRlilobisgan Rrmad CaZinebuli nanuCa karis Wrialma gamoaRviZa. loginSi wamojda, cota gaizmora, Ziqva SarvalSi orive fexi erTdroulad gauyara da sxartad wamodga. Ria karebSi sirma da niazi gamoCdnen, baTumidan dabrunebuliyvnen. imaT egonaT biWs sZinavso da frTxilobdnen. amasobaSi nanuCam fexsacmelic Caicva da axla perangis Rilebs ikravda.
_ wavedi bicola! _ Tqva da ise swrafad gavarda, raimes kiTxvac ver moaswres.
_ biWo, xevsi mainc geWama, _ miaZaxa sirmam, magram nanuCa am dros forToxlis baRs Cacilebuli iyo.
siCqaris gamo biWma veRar SeniSna, tibaSi cxvirwin rom iyo. SeCerda, ramdenime nabijiT ukan daixia da garbenisTvis moemzada. is-is iyo miwas mowyda, magram viRacis mZlavrma xelma adgilze gaaqvava.
_ Куда ты бежишь _ SeekiTxa ucnobi.nanuCam misi xeli mkveTri moZraobiT moiSora
da axeda. samxedro mosamsaxure iyo. Tavze momwvano, winafriani qudi exura. TeTri gimnastura ecva, saxeloze patara, mogrZo mwvane feris xaverdis naWeri hqonda mikerebuli. welze brtyeli qamari ertya, romelzec marjvniv naganis bude ekida, lurj galifes muxlebqvemoT kriala Savi Ceqmebi faravda.
nanuCa mdinarisken gaiwia, magram iaraRasxmulma kacma axla mklavi moigdo xelT da ukan moqaCa.
_ Туда нельзя, _ uTxra gakvirvebisa da SiSisagan gaognebul ymawvils.
nanuCas sityvebis mniSvneloba ar esmoda, erTxans ifiqra, mdinareze gadaxtomas miSliso, magram mixvda,
rom iqiT saerTod ar uSvebdnen.
120
_ me saxlSi minda wavide, _ amis TqmaRa moaxerxa,
scada xeli gaeTavisuflebina, magram igi ucnob Zias
ise eWira, TiTqos marwuxebSi moeqcao. _ Возврашайся обратно! _ axla ufro mkacrad uTxra
samxedrom, xeli uSva da biWs mTeli taniT win
gadaudga, TiTqos ymawvils sakuTar saxlze Tvalis
Sevlebis uflebac aRar hqonda.
_ ra gindaT Cemgan, biZia. me gaRma vcxovrob, Cems
saxlSi mivdivar, Cem dedasTan, _ biWis xmaSi Sewuxebac
da mudarac igrZnoboda.
_ Нет, нельзя, _ civad uTxra kacma. orive beWze xeli
mokida da zurgisken miabruna, _ Вон туда иди! xeliT
niazis saxlze aniSna.
nanuCas Tvalebi auwylianda da fexebis TreviT
biZamisis saxlisaken mimaval gzas auyva.
biWi samzadeSi Sevida da usityvod buxarTan
mijda.
niazs tanze gamoecvala, axla kedelze dakidul
kalendars furclavda. raRac waikiTxa, mere erTi
furceli moxia da buxarSi isrola. furceli
afrialda da nanuCas fexebTan daeca. biWma aiRo:
1937 wlis 15 Tebervali _ msxvili asoebiT ewera.
* * *kaci tkeCiT moqsovil savarZelSi zis, aivnis
moajirze xeli mouvlia da savarZels akvaniviT
arwevs.
qvemodan mueZinis gabmuli ezani gaisma. igi
morwmuneebs SuadRis locvaze mouxmobda. kaci
moajirs moeWida, odnav wamoiwia da minareTs gadaxeda.
mrgval aivanze, minareTs qamariviT rom ertya welze,
121
uwin mueZinic gamodioda. axla sadRac magnitofonis
lenti brunavs da aremaresac misi xma edeba. kacma
Tvali qvemoT Caayola. zRvis piras mindorSi,
mdinaris orive mxares, axlad aSenebuli saxlebis win,
gaRma-gamoRmidan jer TiTo-orola kaci movida, mere
sxvadasxva ferisa da markis msubuqi manqanebi gaCerda,
cota xanSi avtobusis mTeli kolona Semovida da
iqauroba xalxiT gaivso.
_ joni! _ Svils gasZaxa kacma ise, rom xalxis
jgufebisTvis Tvali ar mouSorebia.
aivanze ociode wlis axalgazrda gamovida.
_ dabla CamiyvaneT! _ uTxra mamam.
_ dabla? _ gaikvirva axalgazrdam.
_ ho, dabla! _ isev gaimeora kacma.
biWma jer mama SeaTvaliera, mere qvemoT gadaixeda,
mzera kvlav mamisken mimarTa. ormoc welze meti
gavida, omi rom damTavrda da qvemoT ki ara, ezoSic
iSviaTad gadioda. raxania yavarjnebi gadayara,
proTezebi gaikeTa, magram siaruli ver SeZlo, imis
WraWunsac vera da ver SeeCvia.
ramdenjer gadadgams fexs, imdenjer Tavidan
axsendeba yumbarebis griali da isev astkivdeba
dakarguli fexebi.
_ tanze gamomicvaleT! _ uTxra Svils.
biWma deda Semoiyvana, axali kostiumi da
fexsacmeli Caacves da ezoSi gaiyvanes. Semdeg
mezoblis biWebma savarZlianad xelSi aitaces da
qvemoT daeSvnen.
122
* * *
tibaSze farTo xidi augiaT, gaRma-gamoRma
xalxis teva aRaraa, xeebzec ki asulan. qalaqidan
mosuli Jurnalistebi mesazRvreTa saTvalTvalo
koSkidan imzirebodnen. iqidan xelisguliviT moCans
yvelaferi.
xidis aqeTa mxares mwvanequdiani samxedroebi
Camwkrivebulan.
biWebma mesazRvre oficris win SeaCeres savarZeli,
naomarma kacma civad axeda Tavze wamomdgar
leitenants da TvalebiT SeekiTxa, axla ras metyvio.
_ Пожалуйста, проходите, _ mokrZalebiT Tqva samxedrom
da dasaxmareblad savarZels xeli moavlo.
mwkrivi gaiSala, xalxis jgufic gaiw-gamoiwia.
biWebma am Sexvedris uCveulo monawile moajirTan
dasves.
am dros mis win, sul oTxiode metris daSorebiT,
Sua xidze lenti gaabes da mikrofoni dadges. male
am adgils orive mxridan darbaiseli mamakacebi
miuaxlovdnen . eseni ori qveynis umaRlesi
xelisuflebis warmomadgenlebi arian. maT jer
lenti gaWres, Semdeg mikrofonSi rigrigobiT gaisma
misasalmebeli sityvebi da imis aRiareba, Tu ra didi
mniSvneloba aqvs xidis gaxsnas.
orive mxridan taSi gaisma.
TiTqos amas elodnen, gaRma-gamoRmelebi
adgilidan zRvasaviT daiZrnen, xalxi airia.
Jurnalistebma erTmaneTs raRac gadaulaparakes,
koSkis kibeebi swrafad Cairbines da xalxis
aboboqrebul jgufs SeuerTdnen. Semdeg TandaTanobiT
gaikvlies gza da xids miuaxlovdnen.
123
raRac auwereli ram xdeboda: qali da kaci, didi
Tu patara erTmaneTs exveva, zogi aRfrTovanebulia,
zogi tiris, zogic Cumad icremleba.
_ riT gamoi, Wo! _ ekiTxeba erTi damxvduri
Tavisians.
is jer dafiqrda da gaubedavad upasuxa:
_ isini arabaiT wamovden, me cidan Camovedi.
mosaubre miuxvda, es xumroba rom ar iyo da
gadaexvia.
_ haeroplaniT davjeqiT, _ daazusta stumarma.
yvelam naxa Tavisiani da Sexvedris pirveli
gancdebic TiTqos erTgvarad dacxra.
_ nanuCaa! _ gaisma am dros... gaRma sarfidan
Savkabiani qali morboda. igi xidTan moiWra da
savarZelSi mjdom Zmas gadaexvia.
_ aqa var, saqine, ra gakivlebs, gogo, _ aqviTinda kaci
da wyliani TvalebiT miaSterda TmagaWaRaravebul
das.
_ Sen gegona ver gxedavdi? iqac gxedavdi aivanze,
biWebma es Seni skami rom wamoiRes, mec gamoviqeci.
_ amas Tu moveswrebodi aRar megona.
_ xom xedav, moveswariT, mara raRai... _ saqines mzera
Sors gaeqca, erTxans iyuCa, _ Cvenebsac moswrebodaT
ai dRe, ra iqneboda, Tvalebi uZebniden Sens Tavs...
1988 wlis 31 agvisto idga...
1989
124
cici
bavSvobaSi mSiSara viyavi da amas Tavisi axsna
hqonda. oTxi wlis asakSi mama `xalxis mtrad~
Seracxes da daapatimres. mas Semdeg mTeli dro
ojaxma SiSsa da cimbirSi gadasaxlebis molodinSi
gaatara. didi ambebis (romlis bevri araferi
gamegeboda) SiSi bavSvis SegrZnebaSi albaT patara
SiSebSic gadaizarda. deda sul CamCiCinebda:
_ biWi xar, gaizrdebi, davaJkacdebi, bavSvobaSi
mSiSara rom iyavi , Segrcxveba , arafris ar
SegeSindeso.
ar vici, dedas sjeroda Tu ara Tavisi naTqvamisa,
magram aSkaraa, Cems gamxnevebasa da gulad biWad
gazrdaze ocnebobda. darigeba Tavdeboda sityvebiT:
yovelTvis frTxilad iyavio. dedas surda uSiSari
da mamaci, magram sazriani biWi hyoloda. erTxel
SemekiTxa:
_ yvelaze metad risi geSinia?
_ futkrisa da bzikis, _ vuTxari.
_ futkari da bziki, Tu ar gaabrazeb, an xels ar
auqnev, arafers dagiSavebs. kidev, kidev risi geSinia?
_ CameZia deda.
_ kidev... _ davfiqrdi _ yurbelisa. miwaze ar
vwvebi.
_ ratom, deda?
_ bevri fexebi aqvs, yurSi rom SemiZvres?
_ ara, dedi, magas ise amboben, Torem araa saSiSi.
yurSi yvelas Ceqa, wumwuba gvaqvs da yurbelas imis
sunis eSinia. Tu mainc daapirebs da agacocdeba,
gaigeb da xeliT moiSoreb.
_ marTla? _ gamixarda, _ maSin miwazec wamovwvebi.
125
_ ki, daweqi, magram Tu civa, an miwa svelia, saSiSia,
sens aikideb. Tanac frTxilad iyavi sxva mwerebi ar
Segesion.
SiSTan erTad albaT gadaWarbebuli Secodebis
grZnobac gamomimuSavda. ezoSi qaTams Tavi rom
waacales da molze daagdes, sisxlma ifeTqa; mainc
afrinda da daeca, isev aafriala frTebi, iwvala da
ijaxira, mTeli ezo sisxliT moirwyo. mas Semdeg, sanam
davkacdebodi, am TavsakveTs veridebodi. aRarafers
vambob cxvris an xaris dakvlaze. es CemSi saSinel
gancdas iwvevda.
namdvili veluroba iyo pirutyvis dakodva, sanam
fexebs Seuborkavdnen, raoden itanjeboda. Semdeg
raRac blagvi daniT gaWridnen da amoglejdnen
kvercxebs...
erT dRes fermaSi aTeulobiT aseTi umowyalo
operacia Caatares, jer xarebi dakodes, Semdeg vacebze
gadavidnen, didsa da pataras ar arCevdnen.
erTi ulamazesi TmaqoCora mamri bekeka eria jogSi.
bavSvebs is gansakuTrebiT gviyvarda da veferebodiT.
marils da norC ylortebs vaWmevdiT. isic mogveCvia
da danaxvisTanave Cvensken moiswrafoda.
im dRes pirutyvi sagangebod SemoRobil CixSi
SeemwyvdiaT. dakodilebi gomurSi gadahyavdaT. CixSi
maTi ricxvis Semcirebam Cven SegvaSfoTa. male
qoCorasac misi ufrosebis bedi eloda.
mezoblis biWma yurSi CamCurCula:
_ wamo, qoCora gamoviyvanoT.
Cixs meore mxridan moveqeciT da mesrebs Soris
yvelaze didi Ria adgili SevarCieT. biWma jibidan
marili amoiRo, peSvi RobeSi Sehyo da dauZaxa:
_ qoCora, qoCora!
126
ar vici im oromtrialSi Cveni frTxili xma rogor gaigona, magram ficxlad Semobrunda da Cvensken gamoiqca. biWma marili aCvena, isic meserSi naxevrad gamoZvra, danarCeni Cven unda gveqna. qoCora xelSi avitaceT da daRmarTze daveSviT, Semdeg soflis Rele gadavkveTeT da simindis yanebis gavliT uaxloes tyes SevefareT.
aqedan kargad Candnen pirutyvis Cixic da iq mofusfuse xelebdakapiwebuli beiTlebic. sanam isini Tavis saqmes ar moaTavebdnen, ramdenime saaTs velodiT. Cixi dacarielda, Sebindda kidec da Cven imave maluli gziT qoCora Cvens boselSi gadavmaleT, balax-bulaxiT da mariliT movamarageT.
amasobaSi damkodavi ferSlebic soflidan wavidnen. axla Cvens megobars aRaraferi emuqreboda. vacebSi gavuSviT da aRarc vinmes SeumCnevia, rom Cvens qoCoras yvelaferi Tavis adgilas hqonda. TandaTan igi kidev ufro damSvenda, rqebic wamoezarda, male arveSic gaeria da `gogoebsac~ etaneboda.
fermis gamges ukvirda, rogor gadamirCa es erTaderTi vaci maSindel sisxlisRvraso, magram didad ar swyenia. piriqiT, roca sajiSed vacis moyvana SesTavazes, aRar mWirdeba, Cemnairi vaci mTels xeobaSi aravis hyavso, uTxra.
qoCora didxans iyo Cveni soflis arves mravalcoliani beladi, ialaRebze wasul naxirsac win rqebgadagrexili Cveni megobari amayad miuZRoda.
* * *qoCoraze grZeli Txrobis Semdeg isev Secodebis
grZnobas vubrundebi. sofelSi molze siarulis
dros sul imas vfiqrobdi, romelime suldgmuls
127
fexi xom ar davadgi-meTqi. arada xSir balaxebSi
yvelaferi daRoRavda: Wiayelebi, WianWvelebi, xoWoebi
da vin icis ra.
mwyemsobac mixdeboda da maSin ufro gulmodgined
vakvirdebodi namceca arsebebs. naxiri soflis TavSi,
Roreqedis gaSlil velebze gagvyavda sabalaxod.
mwyemsoba bevrad arc sWirdebodaT, amitom TamaSiT
verTobodiT, an roca mogvbezrdeboda, balaxze
wamovwvebodiT da Cvens iaraRs, wkeplas gverdze
movidebdiT.
es ubralo wkepla ar gegonoT. igi nekerCxlisaa,
zambarasaviT moqnili da bevrnairad gamosadegi.
vxmarobdi jogis gasarekad, xis totidan nayofis
Camosagdebad. zogjer wveros patara CanTas mivabamdi,
Sig kenWs Cavdebdi, movxridi, nayofs davumiznebdi
da gavisrodi. wkeplas saxelurTan naxvreti hqonda,
mkvrivi bawris rgoliT. am rgoliT xmaliviT mekida
welze.
molze mwoliares, Tu yuri miwas exeba, TiTqos
mTeli dedamiwis xma gesmis, raRac yru siRrmidan
amomavali, es ki mgoni araferia, ubralod siCume
gesmis.
mindorSi eulad mdgomi panta msxlis Ziras, xSir
balaxebSi wamowolils iSviaTad xaris buRrav-
bRavili mifrTxobda ruls, erTxans Zroxebis
Zovis xma mesmoda, Tanabarxmovani, patara namgliT
balaxis Wras miagavda es xma. didxans vugde yuri,
CamTvlima. axla yurTan axlos raRac Zalze Cumi
faCuni momesma. wamoviwie, Zroxebi Cemgan Sors
iyvnen. ra momesma? balaxebi gadavwi-gadmovwie da
moZravi sxeuli davinaxe, wagrZelebuli taniT xoWos
waagavda. davakvirdi, eqvsi fexi daviTvale. erT
128
fexs, danarCenisgan gansxvavebiT, tanidan uCveulod
ganze miaTrevda, albaT tkioda, xSirad Cerdeboda da
advilad gasasvlel gzas eZebda, magram sad midioda?
misi fexis morCena vis SeeZlo?
Tvals ar vaSorebdi. erT mxares wasuli isev
mobrundeboda da axla sxva mxares agrZelebda gzas.
undomi fexi sul erT pozaSi hqonda. davrwmundi, Cemi
moulodneli stumari koWli xoWoa.
ramdenjerme wkeplis wveriT gzas rom
gadavuRobavdi, SeCerdeboda, Cems `Robes~ Tavs
aaridebda da axla sxva gziT iwyebda cocvas,
magram male isev mobrundeboda da kvlav wkeplis
wvers miadgeboda. amjerad SeCerda, adgilidanac
aRar iZvroda. TiTqos CaeZinao. didxans Sevcqerodi
da momeCvena, rom mtkivani fexi uTrToda. kidev
ufro kargad davakvirdi. xoWoa Cveulebrivi, lamazi
agebulebis patara ruxi frTebiT. Tavze ori nemsis
magvari rqebi wamozrdia.
_ fexi gtkiva? _ vekiTxebi.
ar iZvris. erTi rqa gverdze gadaswia, mgoni isic
micqers.
_ aba axla aqeT wamodi _ xmas movumate.
odnav frTebi Searxia da Semobrunda ise, rom
erTxans fexi adgilidan ar moucvlia. mere cota
gaiara kidec, magram isev Semobrunda da wkeplis
wverTan SeCerda.
Tavi gamarjvebulad miviCnie, davijere, rom mas
Cemi esmis. axla mis Tavs ufro kargad davakvirdi.
ori mbrwyinavi wertili Semomcqeroda, wamodgoma
davapire, ise, rom masze mzera ar momiSorebia.
_ wavide? _ vekiTxebi.
TiTqos mis Tvalebs brwyinva moaklda, moiwyina.
129
_ kargi, ar waval _ vuTxari me da isev idayvs
daveyrdeni.
Cveni SegrZnebebi erTmaneTs Seerwya. mgoni igic
mimixvda, rom masTan damegobreba msurda. TandaTan
erTmaneTs gavugeT, odnav xelis Sexebac gavbede. am
dros misi rqebi erTmaneTs uaxlovdeboda da zogjer
gadaexveodnen kidec, TiTqos siamovnebda Cemi Sexeba.
dReSi or-samjer vnaxulobdi. vgrZnobdi, rom
uxaroda Cemi misvla. sul imaze vfiqrobdi, aq ratom
Semoafara Tavi, am balaxebSi gansakuTrebuli araferi
iyo, rogor Zlebda marto, ras Wamda. erTxans mWadis
funCxis miwodeba mindoda, magram SevSindi, iqneb
awyinos _ meTqi da am ganzraxvaze xeli aviRe.
TvalebSi kvlav weRandeli cimcimi davinaxe.
Sebindebamde orjer vnaxe da sul vucqerodiT
erTmaneTs, magram dadga dro, roca Cemi naxirisTvis
unda mimexeda.
_ ar moiwyino, me isev moval. xval gnaxav, aqve
damxvdi _ vuTxari da kvlav mis Tvalebs mivatexe
mzera. Tumca cimcimi veRar SevniSne, etyoba ewyina
Cemi wasvla. albaT Sebnelebamac Tavisi hqna... magram
es raa? Tavi miwamde davuSvi da misi gul-muclidan
naTeba SevniSne.
cicinaTela ar yofila?
erTxans gaSterebuli vucqerodi am ucnaur
arsebas. wasvla minda, magram meSinia ar damekargos.
Cemi wkepla aRarc Semirxevia, saxvalio niSnad iqve
davtove. aq unda movide da Cemi axali nacnobi
movikiTxo.
130
* * *
_ deda, balaxebSi cicinaTela vnaxe _ mivaxare.
_ cicinaTelas balaxebSi ra unda, biWo _ gaikvirva
dedam.
_ fexi tkioda da Zvlivs daRoRavda.
_ cicinaTela xom ginaxavs, Svilo, RamRamobiT
frens, xidan xeze gadadis, magram Tu rame dauzianda,
albaT frenac uWirs da xeze asvlac.
_ fexi mourCeba? _ me Cemi sazrunavi mawuxebda.
_ ra vici, SeiZleba mourCes kidec. Tu gainteresebs
meris kiTxe _ mis wignebSi iqneba.
SuaTana das meris zoo-
logia naswavli hqonda ,
magram zepirad veRar gaixsena
da Cemi TxovniT Tavidan
bolomde gadaikiTxa mwerebis
biologia. misi wakiTxulidan
davimaxsovre:
_ cicinaTelebi mTel
qveynierebaze cocxloben,
magram isini sxvdasxva zomis
da agebulebisani arian .
mamrs didi Tavi da mZlavri
frTebi aqvs, mdedrs ki patara
frTebi. Turme ucxo qveynebSi
cicinaTelebiT gavsebuli lampariT oTaxsac ki
anaTeben, indoelebi cicinaTelas fexis cerze miibamen
da sibneleSi amiT ikvleven gzas. meqsikaSi qalebi
TmebSi da tansacmelze imagreben da isini Rame ise
cimcimeben, rom Zvirfasi Tvalisgan ver gaarCev.
megobari mdedri da mamri xidan xeze gadadian da
meri
131
erTmaneTs naTebiT naxuloben, isini mcire xmebsac
gamoscemen, romelsac Tavze wazrdili rqebiT iWeren.
maTi naTeba namdvili zeimia da xeebze ramdenime
dRes grZeldeba. am dros maT ar eSiniaT qarisa da
wvimisa. cicinaTelebis Svilebi zamTrobiT qvaqveS
an xis fesvebSi cxovroben da lokokinebs Wamen.
gazafxuldeba da isinic SeuerTdebian mSoblebis
nadims.
Cems cicis (ase Sevarqvi) patara frTebi aqvs, is
dedaa da axla fexi stkiva, verc xeze ava da verc
ifrens. ra unda viRono? Cemi dis naTqvamSi fexis
morCenaze araferi sweria. vin icis mas Svilebi hyavs
da ai im panta msxlis fesvebSi binadroben, misi
meuRle ki sadRac dafrinavs, anaTebs, eZaxis da eZebs
cicis.
* * *alionze Cveulebrivze adre gavreke Cemi naxiri,
mezobel biWebsac ki ar davucade. meCqareboda Cemi
fexmtkivani nacnobis naxva.
wkepla gaunZrevlad egdo pantis Ziras, gamexarda,
aravis wauRia. davixare, balaxebi gadavwie. adgili
mecno, magram cici iq aRar damxvda. guli damwyda.
nuTu wavida da ar mobrundeba, an iqneb romelime
mtacebelma Caylapa? tirils bevri aRar maklda.
cota xans iqve viboriale. niSani mis adilas davtove
da Cemi Txa-cxvrisken gavwie, magram suli panta
msxlis ZirTan meweoda. male movbrundi da im adgils
mivaSterdi, sadac Cemi nacnobi meguleboda.
Tvalebs ar vujerebdi. TiTqos melodeboda.
balaxis Zirebidan gamococda da Cveul adgilas
132
SeCerda. me misken davixare, momeCvena rom
gabrwyinebuli TvalebiT micqeroda _ masac uxaroda?
frTebs arxevda, TiTqos afrenas apirebso.
_ rogor gaaTene Rame, fexi isev gtkiva? _ vekiTxebi.
misi erTi rqa Seirxa, magram me ar vici es ras
niSnavs.
_ fexi gtkiva? _gavumeore.
rqa isev Seirxa _ `mtkivao~, albaT miTxra.
meore dRes aseve visaubreT, magram misi mtkivani
fexi ise aRar iyo gareT gamoweuli. etyoba, saqme
kargad midioda. mjeroda, rom Cemi cici male
morCeboda.
* * *Soridan yru quxilis xma moisma. cas avxede,
Rrublebic iqufreboda. Semdeg cicis mivubrundi.
isic moRuSuli meCvena. rqebic CamoeSva da frTebi
uTrToda.
_ rom gawvimdes, ra eSveleba? raRac unda viRono.
erTxans msxlis foTlebiT saxuravis gakeTebas
vapirebdi, magram ar gamomivida. ufro sqeli da mkvrivi
foToli gvWirdeba. Sqeris foToli gamaxsenda, bebia
coms kecSi rom Caakravda da jvars dausvamda, zemodan
Sqeris foTlebs daafarebda _ ufro gemrieli mWadi
gamovao. foTlebs rom axsnida, iseTive mkvrivi, magram
odnav ferSecvlili iyo.
Sqeris buCqi saZovrebis boloSia. mec qvemoT
daveSvi, gzad raRac fexis qveS gamigorda. kinaRam
daveci. kenWi megona da karga mozrdili kakali
aRmoCnda. aviRe. Cems fexs igi gaebzara... gavtexe
da nigozTan erTad ori carieli xeWepo SemrCa
133
xelSi.... `saxuravi~ _ wamoviZaxe gaxarebulma. amaze mkvrivsa da magars ras vinatrebdi. Cqari nabijiT Cemi cicinaTelasken gamoviqeci.
_ melodi? ai mec movedi.amjerad man orive rqa Searxia._ gagixarda?kvlav auTrTola rqebi. `gamexardao~ - meubneba.Cven odnav damrec mindorSi varT, amitom wvimis
wyali zemodan qvemoT wamova da SesaZloa Cemi megobaric Tan waiRos. jer xeWepo davaTvaliere garedan da Signidanac. SigniTa kedelze da lebanis Zgideze xeli ar mixlia. xeWepo cicis `saxlis~ zemoT miwaSi Cavamagre, qvemo nawili, saidanac wyali ver Sevidoda, odnav wamoweuli, Riad davtove. misi SigniTa Zgideebi sawolis movaleobas Seasrulebda.
_ Tu wvimam Segawuxos, narze acocdi da daweqi _ CavZaxe megobars.
axla mas me ver vxedavdi da ar vicodi ra `mipasuxa~.
saxuravi zeda mxridan patara arxebiT Semovrkale wylisgan dasacavad.
im Rames wvima marTlac wamovida. erTi suli mqonda menaxa rogor daicva cici Cemma cixe-simagrem.
amis Semdeg kidev orjer vinaxule `saxlSi~ cici. pirveli stumrobisas misi saxlis saxuravi _ kaklis javSani odnav wamovwie, raTa damenaxa ra xdeboda.
_ rogor xar?man ramdenime nabiji gadadga da SeCerda.misi mtkivani fexi axla odnav gansxvavebuli
meCvena. ukan svlac scada da amiT `kargad varo~ _ miTxra.
meorejerac `saxlSi~ damxvda. Cems SekiTxvaze
karebidan swrafad gairbina da balaxebSi gauCinarda.
134
_ Cemi mosvla gewyina?
umalve ukan mobrunda da mis darbazSi, ramdenime
wre gaakeTa. `me fexi ukve momirCao~, _ magrZnobina.
im dRes gaxarebuli davbrundi saxlSi, erTi
fiqri ki namdvilad mawuxebda: axla gajansaRebuli
cici Tavisi saxlidan gamova, gaanaTebs iqaurobas,
xezec ainacvlebs, tolsworsac monaxavs da...
`mSvidobiT Cemo keTilo megobaroo~ _ metyvis.
marTali vyofilvar.
amis Semdeg bevrjer vewvie saxlSi, magram
arcerTxel ar damxvda. carieli saxli xeluxleblad
idga. Cemi wkeplac Zveleburad yaraulobda mas.
guli damwyda, rom gajansaRebuls veRar vxedavdi,
Tanac mixaroda: moiSuSa Wrilobebi, fexi gamarTa
da Tavis ojaxs miaSura, kaklis garsis qveS raRa
gaaCerebda. man unda anaTos, xeebze ifrinos da
Svilebi amravlos!
* * *Cemi mwyemsobis droc gaTavda, saqoneli ialaRze
garekes, xvna-Tesva daiwyo da mec uRelSi Sebmul
xarebs vuZRvebodi.
cicis ra damaviwyebda. albaT erTi Tve iqneboda
gasuli, davkari fexi da saZovrebze soflis TavSi
moveqeci.
panta msxlis maxloblad jer Cemi wkepla movnaxe,
Semdeg ki kaklis bakani. akankalebuli xeliT
wamovwie `saxlis~ saxuravi da iq cici aRmovaCine.
magram is amjerad marto ar iyo. mis gverdiT ufro
mozrdili mZlavrfrTebiani mamri iwva. cici xeliT
odnav gadmovabrune da davakvirdi, sicocxlis niSani
135
aRar hqonda. mamrsac Sevexe, xelSi maTi fitulebi
SemrCa. Tavi TavTan ise hqondaT midebuli, rogorc es
mosiyvarule meuRleebs SehferiT.
_ madloba Sen, cici, rom mcire amagi damifase
da sxvagan sikvdils Cems naCuqar saxlSi aRsruleba
arCie.
didxans vucqerodi bunebis gasaocari Svilebis
usulo cxedrebs. Semdeg maT xeWepo mWidrod davaxure,
zemodan fxvieri miwiT davfare da balaxis patara
kordic davadgi.... Cemi wkepla Suaze gadavtexe da
saflavis Tavsa da boloSi Rrmad davarWe, rogorc
Cemi namceca megobris xsovnas ekadreboda.
s. Wala, 24-31 dekemberi, 2011 w.
euli xe.
136
minaweri: 1961 wlis zafxulSi Tbilisel kurortologTa jgufi gomardulSi aviyvane. maSin Caisaxa aq kurortis gaSenebis azri. gaRma gavixede. moferdebaze Cemi nacnobi panta msxali davlande da cici gamaxsenda. im dRes Cemma naTesavebma saxlSi migviwvies da gvarianadac gvimaspinZles. SemogvaRamda. Cemi gonebidan cici ar amodioda, albaT nunuamac Tavisi qna, Sua qeifis dros Tamadis nebarTviT gareT gavedi da nacnobi adgilisken gaveSure. xis migneba ar gamWirvebia. igi erTianad brwyinavda. axlos mivedi. panta msxlis totebze imdeni cicinaTela ireoda, Tvalebi momWra. didxans ver movacile mzera, mjeroda, rom isini Cemi cicis
namravli iyvnen.
r. s.
137
ramaz surmaniZe
daibada 1933 wlis 10 maiss, Suaxevis raionis sofel WalaSi. daamTavra soflis 8-wliani skola (1947 w . ) , baTumis samedicino saswavlebeli (1950 w.) da Tbilisis saxelmwifo samedicino instituti (1956 w . ) , aris mecnierebaTa doqtori (1999 w.), profesori, 300-ze meti samecniero Sromis avtori. sami dargobrivi mecnierebaTTa akademiis namdvili wevri.
1983 wlidan aris saqarTvelos JurnalistTa kavSiris, xolo 1987 wlidan mweralTa kavSiris wevri,
oTxi romanisa da moTxrobebis rva krebulis, agreTve 1000-mde publicisturi da sabiografio werilis avtori.
ramaz surmaniZe oTxgzis airCies aWaris umaRlesi sabWos, xolo 1990 wels saqarTvelos uzenaesi sabWos pirveli mowvevis deputatad. xeli moawera saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis aqts (1991 w. 9 aprils). amJamad aris baTumis munici palitetis sakrebulos wevri. miniWebuli aqvs abuserisZe tbelis samecniero, ilia WavWavaZis literaturuli da zaqaria WiWinaZis saxelobis premiebi, dajildoebulia Rirsebis ordeniT, aris q. baTumisa da Suaxevis raionis sapatio moqalaqe.
138
s a r C e v i
wignisa `saymawvilo moTxrobebi~
redaqtorisagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Cemo mkiTxvelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Tavisuflebis gza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 boroti kaci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30cremli sixarulisa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ormocdaerTi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49baTumeli da bavarieli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 civwyaro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 sinanuli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 sxvebs unaTebde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Sexvedra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 morali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113naxtomi tibaSze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 cici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
ramaz surmaniZe . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
139
redaqtori akaki zoiZe
operatori nani gorgaZe
damkabadonebeli anaida avetisiani
koreqtori marina goguaZe
fotoreproduqciebi zurab surmaniZisa
140