pbl blok 8 darah

7/17/2019 PBL Blok 8 Darah

http://slidepdf.com/reader/full/pbl-blok-8-darah 1/14

Struktur dan Fungsi Darah pada Tubuh Manusia

Dwiki Widyanugraha 102014194

Mahasiswa Fakultas Kedokteran UKRIDA

l! Ar"una Utara #o! $% akarta 11&10

'(ail) dwiki!2014*k194+,i-itas!ukrida!a,!id

Abstract

Blood is a special advocate network is very important in the human body. Blood serves to carry

oxygen from the lungs and nutrients from the digestive tract to other tissues throughout the body

and plays a role in the transport of hormones derived from endocrine glands. Blood consists of

blood cells and blood plasma. Blood cells are divided into erythrocytes, leukocytes, platelets and

blood plasma. The human body has a process of blood cell formation, one of which is the

formation of red blood cells is called erythropoiesis. The process of formation of red blood cells

requires certain components such as amino acids, iron ( Hb , vitamin B!", folic acid, and so on.

Hemoglobin is the iron#containing protein in red blood cells that serves to bind oxygen from the

lungs to all body tissues. Hemoglobin is divided into protein globin and heme groups.

$eywords% Blood, erythropoiesis, heme

Abstrak

Darah (eru.akan "aringan .enyokong khusus yang sangat .enting dala( tu/uh (anusia! Darah /er*ungsi

untuk (engangkut oksigen dari .aru.aru dan nutrien dari saluran ,erna ke "aringan lain di seluruh tu/uh

serta /er.eran dala( trans.ortasi hor(on yang /erasal dari kelen"ar endokrin! Darah terdiri dari sel darah

dan .las(a darah! el darah di/agi (en"adi eritrosit% leukosit% tro(/osit dan .las(a darah! u/uh

(anusia (e(iliki .roses .e(/entukan sel darah% salah satunya .e(/entukan sel darah (erah yang

dise/ut eritro.oesis! 3roses .e(/entukan sel darah (erah (e(/utuhkan ko(.onen tertentu se.erti asa(

a(ino% /esi 5/6% -ita(in 712% asa( *olat% dan se/againya! 5e(oglo/in (eru.akan .rotein yang

(engandung /esi dala( sel darah (erah yang /er*ungsi untuk (engikat oksigen dari .aru.aru ke

seluruh "aringan tu/uh! 5e(oglo/in di/agi (en"adi .rotein glo/in dan gugus he(e!

Kata kun,i) Darah% eritro.oesis% he(e



Pendahuluan

Dala( kehidu.an kita (e(erlukan (akanan atau 8at8at yang di.erlukan oleh tu/uh

untuk .ertu(/uhan (au.un untuk (elakukan akti-itas seharihari! Makanan serta 8at8at yang

di.erlukan oleh tu/uh terse/ut akan diedarkan ke seluruh "aringan tu/uh (elalui (ekanis(e

trans.ortasi! Dala( hal ini% (edia trans.ortasi terse/ut adalah darah!

Darah (eru.akan suatu "aringan yang terdiri atas eritrositsel darah (erah6% leukositsel

darah .utih6% dan tro(/ositke.ing darah6 yang terenda( dala( .las(a darah ,air! Darah /eredar

dala( siste( -askular% (engangkut oksigen dari .aru.aru dan nutrien dari saluran ,erna ke

"aringan lain di seluruh tu/uh! elain itu darah "uga /er.eran dala( trans.ortasi hor(on yang

/erasal dari kelen"ar endokrin!1

De*isiensi sel darah (erah atau kekurangan he(oglo/in da.at (engaki/atkan .enurunan

"u(lah sel darah (erah! leh karena itu% ke(a(.uan darah untuk (e(/awa oksigen /erkurang%

(aka indi-idu akan terlihat .u,at atau kurang tenaga!2

Darah

Darah (e(/entuk sekitar :; dari /erat tu/uh total dan (e(iliki -olu(e rerata & liter

.ada wanita dan &%& liter .ada .ria! Darah (anusia adalah ,airan di dala( tu/uh yang /er*ungsi

untuk (engangkut oksigen yang di.erlukan oleh selsel di seluruh tu/uh! Darah "uga (enyu.lai

"aringan tu/uh dengan nutrisi% (engangkut 8at8at sisa (eta/olis(e% dan (engandung /er/agai

/ahan .enyusun siste( i(un yang /ertu"uan (e(.ertahankan tu/uh dari /er/agai .enyakit!

5or(onhor(on dari siste( endokrin "uga diedarkan (elalui darah!1

Darah (anusia /erwarna (erah% antara (erah terang a.a/ila kaya oksigen sa(.ai (erah

tua a.a/ila kekurangan oksigen! Warna (erah .ada darah dise/a/kan oleh he(oglo/in% .rotein

.erna.asan respiratory protein6 yang (engandung /esi dala( /entuk he(e% yang (eru.akan

te(.at terikatnya (olekul(olekul oksigen!2

Fungsi darah

http://id.wikipedia.org/wiki/Oksigen

http://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_imun


http://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_endokrin


http://id.wikipedia.org/wiki/Hemoglobin

http://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Protein_pernapasan&action=edit&redlink=1


http://id.wikipedia.org/wiki/Besi

http://id.wikipedia.org/wiki/Heme



http://id.wikipedia.org/wiki/Hemoglobin



http://id.wikipedia.org/wiki/Besi

http://id.wikipedia.org/wiki/Heme

http://id.wikipedia.org/wiki/Oksigen



7eker"a se/agai siste( trans.ort dari tu/uh% (enghantarkan se(ua /ahan ki(ia% oksigen%

dan 8at (akanan yang di.erlukan untuk tu/uh su.aya *ungsi nor(alnya da.at di"alankan%

serta (enyingkirkan kar/ondioksida dan hasil /uangan lain!1

el darah (erah (enghantarkan oksigen ke "aringan lain dan (enyingkirkan se/agian

kar/ondioksida!2

el darah .utih (enyediakan /anyak /ahan .elindung dan karena gerakan *agositosis

/e/era.a sel (aka (elindungi tu/uh terhada. serangan /akteri!<

3las(a (e(/agi .rotein yang di.erlukan untuk .e(/entukan "aringan) (enyegarkan

,airan "aringan karena (elalui ,airan ini se(ua sel tu/uh (eneri(a (akanannya! Dan

(eru.akan kendaraan untuk (engangkut /ahan /uangan ke /er/agai organ ekskretorik

untuk di/uang!2

5or(on dan en8i( diantarkan dari organ ke organ dengan .erantaraan darah!

e(ua "aringan (e(erlukan .ersediaan darah yang (e(adai% yang tergantung .ada

tekanan darah arteri nor(al yang di.ertahankan! Dala( sika. re/ahan% tekanan darah

dala( tu/uh (erata! eta.i dala( sika. duduk atau /erdiri% darah yang ke otak harus

di.o(.a ke atas! Khususnya otak (e(erelukan .ersediaan darah yang (en,uku.i dan

teratur! 7ila otak tidak (eneri(a darah sela(a le/ih dari <4 (enit% akan ter"adi

.eru/ahan.eru/ahan yang tak da.at .ulih ke(/ali% dan /e/era.a sel otak akan (ati!<

Komponen darah

Meski.un se,ara (akrosko.is /er/entuk ,air% se/enarnya darah terdiri dari /agian yang

,air dan .adat! A.a/ila di.eriksa di /awah (ikrosko.% ta(.ak /anyak /enda /undar ke,il di

dala(nya% yang dikenal se/agai kor.uskulus darah atau sel darah! elsel darah (eru.akan

/agian yang .adat% sedangkan ,airan te(.at selsel ini /erada (eru.akan /agian ,air yang

dise/ut .las(a! elsel darah (e(/entuk 4&; seluruh -olu(e darah dan .las(a (e(/entuk

&&; seluruh -olu(e darah!2

Plasma

3las(a atau /agian ,air darah adalah ,airan "ernih /erwarna kekuningan!

Ko(.onen .las(a )2%<



• Air (e(/entuk sekitar 90; -olu(e .las(a! Air dala( .las(a /er*ungsi (enyu.lai air segar

untuk (en,u,i selsel tu/uh dan (e(.er/aharui air yang terda.at di dala( selsel terse/ut!

$0; /erat /adan kita adalah air dan .ada .ria dengan /erat /adan =0 kg% hal itu /erarti

sekitar 4$ lliter! Dari 4$ liter terse/ut% sekitar 29 liter terda.at di dala( sel ,airan intrasel6

dan 1= liter terda.at di luar sel ,airan ekstrasel6! >airan ekstrasel ter/agi atas ,airan di dala(

.e(/uluh darah < liter6 dan ,airan .en,u,i sel yang dise/ut ,airan interstisial 14 liter6!

• ?ara( (ineral (en,aku. gara(gara( klorida% *os*at% dan kar/onat dari natriu(% kaliu(%

dan kalsiu(! Kesei(/angan akurat /er/agai gara( ini di.erlukan untuk *ungsi nor(al

"aringan tu/uh% dan terda.at sekitar 0%9; 8at anorganik!gara(gara( didala( .las(a

di.erlukan untuk (e(/entuk .roto.las(a dan /er*ungsi se/agai 8at /u**er da.ar6 yang

akan (enetralisir asa( atau /asa sdi dala( tu/uh dan (e(.ertahankan .5 nor(al darah!

• 3rotein .las(a ) al/u(in% glo/ulin% *i/rinogen% .roto(/in% dan he.arin! 3rotein .las(a

(e(/uat konsistensi darah lengket% yang dise/ut -iskositas% yang di.erlukan untuk

(en,egah ,airan /erle/ihan (ene(/us dinding ka.iler (asuk ke dala( "aringan! Kele/ihan

,airan di dala( "aringan dikenal se/agai ede( a! @iskositas darah "uga /er.eran

(e(.ertahankankan tekanan darah! Al/u(in di/entuk di hati% sedangkan glo/ulin dihasilkan

oleh se"enis sel darah .utih yang dise/ut li(*osit! Fi/rinogen dan .roto(/in di.roduksi di

dala( hati dan keduanya di.erlukan untuk (ekanis(e .e(/ekuan darah! 3las(a tan.a

*i/rinogen dise/ut seru(! eru( /isa dite(ukan se/agai ,airan kuning yang keluar dari luka

setelah /ekuan darah ter/entuk! 5e.arin "uga dihasilkan oleh hati dan /er*ungsi (en,egah

.e(/ekuan di dala( .e(/uluh darah!

• at8at nutrisi dala( /entuk yang .aling sederhana ) glukosa% asa( a(ino% asa( le(ak serta

gliserol% dia/sor.si dari saluran ,erna ke dala( darah! Mereka (eru.akan haril akhir

(eta/olis(e kar/ohidrat% .rotein% dan le(ak!

• ?as terlarut ) oksigen% kar/ondioksida% dan nitrogen

• isa .roduk "aringan ) urea% asa( urat% dan kreatinin (eru.akan .roduk sisa (eta/olis(e

.rotein! Mereka di.roduksi di dala( hati dan di/awa oleh darah untuk ke(udian diekskresi

oleh gin"al!



• 'n8i( adalah 8at ki(ia yang dihasilkan tu/uh% yang akan (enye/a/kan .eru/ahan ki(iawi

.ada 8at8at lain tan.a terli/at langsung dala( reaksi .eru/ahan terse/ut!

Eritrosit

'ritrosit adalah kor.uskelkor.uskel ke,il yang (e(/eri warna (erah .ada darah!

u(lah nor(al eritrosit kirakira &%4 "uta .er (( < darah .ada .ria dan 4!: .ada wanita! u(lah

ini sedikit (eningkat .ada dataran tinggi! 'ritrosit ini (e(iliki /entuk yang sangat khas!

'ritrosit (eru.akan ,akra( /ikonka* /erdia(eter sekitar : (ikro(eter% kete/alan (aksi(u( 2

(ikro(eter% dengan luas .er(ukaan kirakira 140 (ikro(eter .ersegi!2

7entuk eritrosit yang /ikonka* sangat sesuai dengan *ungsinya karena dengan /entuk ini

eritrosit (e(/eri luas .er(ukaan 20<0; le/ih /esar di/anding dengan isinya dari.ada

/er/entuk /ulat! Buas .er(ukaan yang le/ih /esar ini (e(udahkan dan (e(.er,e.at

ter,a.ainya saturasi dengan oksigen dari he(oglo/innya!4

5e(oglo/in dite(ukan hanya di sel darah (erah! Molekul he(oglo/in (e(iliki dua

/agian yaitu glo/in dan gugus he(e! ?lo/in (eru.akan suatu .rotein yang ter/entuk dari e(.at

rantai .oli.e.tida yang sangat /erli.atli.at! edangkan gugus he(e yaitu e(.at gugus

non.rotein yang (engandung /esi% dengan (asing(asing terikat ke salah satu .oli.e.tida di

atas!

2

?a(/ar 1! 'ritrosit atau sel darah (erah

u(/er) google!,o(



Leukosit

Beukosit atau sel darah .utih adalah satuan (o/ile .ada siste( .ertahanan i(un tu/uh!

I(unitas adalah ke(a(.uan tu/uh (enahan atau (enyingkirkan /enda asing yang /er.otensi

(erugikan atau sel a/nor(al! Beukosit dan turunanturunannya% /ersa(a dengan /er/agai

.rotein .las(a% (e(/entuk siste( i(un% suatu siste( .ertahanan internal yang (engenali dan

(enghan,urkan atau (enetralkan /enda/enda asing dala( tu/uh! u(lah total leukosit dala(

keadaan nor(al /erkisar dari & "uta hingga 10 "uta .er (ili(eter darah!Beukosit (eru.akan sel

darah .aling sedikit "u(lahnyasekitar 1 sel darah .utih untuk =00 sel darah (erah6!&

7er/eda dengan sel darah (erah% leukosit tidak (e(iliki he(oglo/in sehingga tidak

/erwarna.utih6 ke,uali "ika se,ara s.esi*ik diwarnai agar da.at dilihat dengan (ikrosko.! Di

dala( darah terda.at & "enis leukosit yang /er/eda% (asing(asing dengan struktur dan *ungsi

tersendiri! elsel ini sedikit le/ih /esar dari eritrosit! & "enis leukosit di/agi (en"adi 2 "enis yaitu

granulosit /ergranula6 yaitu neutro*il% eosino*il dan /aso*ilC agranulosit tidak /ergranula6 yaitu

(onosit dan li(*osit!2

Neutrofil (e(iliki nukleus yang terdiri dari dua sa(.ai li(a lo/usruang6! elsel ini

/erukuran sekitar : (ikro(eter dala( keadaan segar! #eutro*il /ersi*at *agosit dengan ,ara

(asuk ke "aringan yang terin*eksi! e/uah sel neutro*il da.at (e(*agositosis &20 /akteri

se/elu( sel neutro*il (en"adi inakti* dan (ati! #eutro*il hanya akti* sekitar $20 "a(!2

Basofil (e(iliki nukleus /er/entuk huru* dan /ersi*at *agosit! 7aso*il (ele.askan

he.arin dala( darah! 5e.arin adalah (uko.olisakarida yang /anyak terda.at dala( hati dan

.aru.aru! 5e.arin "uga /er*ungsi dala( .e(/ekuan darah! elain he.arin% /aso*il "uga

(ele.askan hista(in% yaitu suatu senyawa yang di/e/eskan se/agai reaksi terhada. antigen yang

sesuai!2

Eosinofil /er/entuk se.erti /ola dan /erukuran 9 (ikro(eter dala( keadaan segar!

'osino*il (e(iliki nukleus yang terdiri dari dua lo/us dan /ersi*at *agosit na(un /er/eda

dengan neutro*il dan /aso*il% daya *agositosis eosino*il le(ah! 'osino*il (e(iliki ke,enderungan



untuk /erku(.ul dala( suatu "aringan yang (engala(i reaksi alergi! 'osino*il "uga diangga.

da.at (endetoksi*ikasi toksin .enye/a/ radang!2

Monosit (e(iliki satu nukleus /esar dan /er/entuk ta.al kuda atau gin"al! Monosit

/erdia(eter 1220 (ikro(eter! Monosit da.at /er.indah dari aliran darah ke "aringan! Di dala(

"aringan% (onosit (e(/esar dan /ersi*at *agosit (en"adi (akro*ag! Makro*ag ini /ersa(a

neutro*il (eru.akan leukosit *agosit uta(a% .aling e*ekti* dan /eru(ur .an"ang!2

Limfosit /er/entuk se.erti /ola dengan ukuran dia(eter $14 (ikro(eter! Bi(*osit

di/entuk di su(su( tulang% sedangkan .ada "anin di/uat di hati! erda.at 2 "enis sel li(*osit%

yaitu li(*osit 7 dan li(*osit ! Bi(*osit yang teta. /erada di su(su( tulang /erke(/ang

(en"adi li(*osit 7 dan li(*osit yang /er.indah dari su(su( tulang ke ti(us /erke(/ang

(en"adi sel ! Bi(*osit 7 /er.eran dala( .e(/entukan anti/odi! e/aliknya% sel tidak

(enghasilkan anti/odi! Bi(*osit (e(iliki /er/agai *ungsi% (isalnya li(*osit sitotoksik

/er*ungsi untuk (enghan,urkan sel yang terserang -irus!2

?a(/ar 2! Beukosit atau sel darah .utih

u(/er) google!,o(

Trombosit

ro(/osit (eru.akan /enda/enda ke,il yang (ati yang /entuk dan ukurannnya

/er(a,a((a,a(% ada yang /ulat dan lon"ong% warnanya .utih% nor(al .ada orang dewasa



200!000<00!000((<! Fungsinya (e(egang .eranan .entig dala( .e(/ekuan darah! ika

/anyaknya kurang dari nor(al% (aka kalu ada luka darah tidak lekas (e(/eku sehingga ti(/ul

.endarahan yang terus(enerus! ro(/osit le/ih dari <00!000 dise/ut tro(/ositosis dan yang

kurang dari 200!000 dise/ut tro(/osito.enia! Didala( .las(a darah terda.at suatu 8at yang

turut (e(/antu ter"adinya .eristiwa .e(/ekuan darah% yaitu >a2E dan *i/rinogen! Fi/rinogen

(ulai /eker"a a.a/ila tu/uh (enda.at luka! Ketika kita luka (aka darah akan keluar % tro(/osit

.e,ah dan (engeluarkan 8at yang dina(akan tro(/okinase! ro(/okinase ini akan /erte(u

dengan .roto(/in dengan .ertolongan >a2E akan (en"adi thro(/in! ro(/in akan /erte(u

dengan *i/rin yang (eru.akan /enang/enang halus% /entuk "aringan yang tidak teratur letaknya%

yang akan (enahan sel darah% dengan de(ikian ter"adilah .e(/ekuan! 3roto(/in di/uat didala(

hati dan untuk (e(/uatnya di.erlukan -ita(in K % dengan de(ikian -ita(in K .enting untuk

.e(/ekuan darah!4

Hematopoiesis

5e(ato.oiesis (eru.akan .roses .e(/entukan ko(.onen sel darah% di(ana ter"adi

.roli*erasi% (aturasi dan di*erensiasi sel yang ter"adi e,ara serentak! 3roli*erasi sel (enye/a/kan

.eningkatan atau .eli.atgandaan "u(lah sel% dari satu sel he(ato.oieti, .luri.otent

(enghasilkan se"u(lah sel darah! Maturasi (eru.akan .roses .e(atangan sel darah% sedangkan

di*erensiasi (enye/a/kan /e/era.a sel darah yang ter/entuk (e(iliki si*at khusus yang

/er/eda/eda!



?a(/ar <! 3roses .e(/entukan darah

u(/er ) google!,o(

5e(ato.oiesis .ada (anusia terdiri atas /e/era.a .eriode )4

1 Mesoblastik dari e(/rio /eru(ur 210 (inggu! er"adi di dala( yolk sa, kantung kunir6

yang dihasilkan adalah 5/?1% 5/?2% dn h/ 3ortland!

2 Hepatik di(ulai se"ak e(/rio /eru(ur $ (inggu% ter"adi di hati% sedangkan .ada li(.a

ter"adi .ada u(ur 12 (inggu dengan .roduksi yang le/ih sedikit dari hati! 3roses ini

(enghasilkan 5/!

< Myeloid di(ulai .ada usia keha(ilan 20 (inggu ter"adi di dala( su(su( tulang% kelen"ar

li(*onodi dan ti(us! Di su(su( tulang% he(ato.oiesis /erlangsung su(ur hidu. teruta(a

(enghasilkan 5/A% granulosit% dan tro(/osit! 3ada kelen"ar li(*onodi teruta(a

(engahsilkan selsel li(*osit% sedangkan .ada ti(us yaitu li(*osit% teruta(a li(*osit !

ela(a .erke(/angan e(/rio% he(ato.oiesis .erta(a kali /erlangsung dala( kantong

kuning telur dan /erlan"ut di hati% li(.a% nodus li(*e% dan seluruh su(su( tulang "anin yang

sedang /erke(/ang! etelah lahir dan sela(a (asa kanakkanak selsel darah ter/entuk dala(

su(su( se(ua tulang! 3ada orang dewasa% sel darah hanya ter/entuk .ada su(su( tulang

(erah yang dite(ukan dala( tulang (e(/ranosa se.erti sternu(!&

Faktor*aktor yang (e(.engaruhi .e(/entukan darah adalah se/agai /erikut )

Ko(.onen /ahan6 yang /erasal dari (akanan )

a 3rotein% glukosa% dan le(ak

/ @ita(in 712% 7$% asa( *olat% dan -ita(in >!

, 'le(en dasar Fe% ion >u% dan ink!

1 u(/er .e(/entukan darah su(su( tulang6

2 Ke(a(.uan resor/si usus halus terhada. /ahan yang di.erlukan!

< U(ur sel darah (erah eritrosit6 yang ter/atas sekitar 120 hari6! elsel darah (erah yang

sudah tua dihan,urkan ke(/ali untuk di"adikan /ahan /aku untuk (e(/entuk sel darah yang

/aru!



4 3erdarahan kronis

a ?angguan (enstruasi

/ 3enyakit yang (enye/a/kan .erdarahan .ada .ere(.uanse.erti (io(a utei% .oli.

ser-iks% dan .enyakit darah!=

Eritropoesis

'ritrosit (e(.unyai "angka hidu. sekitar 120 hari! 'ritrosit yang tua dikeluarkan dari

darah sewaktu (elalui li(.a dan di(usnahkan disitu! Untuk (e(.ertahankan "u(lah nor(al

dala( darah di.erlukan .e(/entukan yang /erkelan"utan dala( su(su( tulang! ekitar 2%&

1011 eritrosit /aru (e(asuki .eredaran darah setia. harinya! Karena eritrosit tidak da.at

(e(/elah diri untuk (engganti sendiri "u(lahnya (aka sel tua yang .e,ah harus diganti oleh

sel /aru yang di.roduksi di .a/rik eritrosit yaitu su(su( tulang% yaitu "aringan lunak yang

sangat selular yang (engisi rongga internal tulang! u(su( tulang dala( keadaan nor(al

(enghasilkan sel darah (erah /aru% suatu .roses yang dina(akan eritropoiesis% dengan

ke,e.atan (enya(ai ke,e.atan rusaknya sel tua!2%4

u(su( (erah tidak hanya (e(.roduksi sel darah (erah% teta.i "uga (eru.akan

su(/er leukosit dan tro(/osit! Di su(su( tulang terda.at sel .un,a .luri.oten tak

/erdi*erensiasi yang se,ara terus (enerus (e(/ela diri dan /erdi*erensiasi yang se,ara terus

(enerus (e(/elah diri dan /erdi*erensiasi untuk (enghasilkan se(ua "enis sel darah!4

Fungsi uta(a eritrosit dala( tu/uh adalah trans.or 2! Dengan (enurunnya .enyaluran

2 ke gin"al akan (erangsang gin"al (engeluarkan hor(on eritropoietin ke dala( darah!

5or(on inilah yang akan (erangsang eritro.oiesis oleh su(su( tulang! 'ritro.oietin /eker"a

.ada turunan sel .un,a tak /erdi*erensiasi yang sudah ditentukan untuk (en"adi sel darah (erah%

(erangsang .roli*erasi dan .e(atangan selsel ini (en"adi eritrosit (atang! 3eningkatan

akti-itas eritro.oietik ini (eningkatkan "u(lah sel darah (erah dala( darah sehingga ka.asitas

darah (engangkut 2 (eningkat dan .engangkutan 2 ke "aringan .ulih ke(/ali! ika

.enyaluran 2 ke gin"al telah nor(al ke(/ali (aka sekresi eritro.oietin dihentikan sa(.ai

di/utuhkan ke(/ali! Dengan ,ara ini% .roduksi eritrosit dala( keadaan nor(al diselaraskan

dengan kerusakan% sehingga ke(a(.uan darah (engangkut 2 relati* konstan!<



Substansi yang Diperlukan untuk Eritropoesis

7anyak su/stansi esensial untuk .e(/entukan DM dan he(oglo/in! Diantaranya adalah

asa( a(ino% /esi 5/6% te(/aga% .iridoksin% ko/alt% -ita(in 712% asa( *olat! 7esi esensial untuk

.roduksi he(e% dan kirakira $&; dari /esi tu/uh ada dala( he(oglo/in! @ita(in 712

sianoko/ala(in6 esensial untuk sintesis (olekul asa( deoksiri/onukleat D#A6 dala(

.e(/entukan DM! Molekul /esar ini tidak dengan (udah (ene(/us (ukosa saluran

gastrointestinal% teta.i harus terikat .ada gliko.rotein yang diketaui se/agai *a,tor intrinsi, untuk

a/sor/sinya! Fa,tor instrinsik ini disekresi oleh sel .arietal dari (ukosa la(/ung dan /erikatan

dengan -ita(in 712 untuk (elindunginya dari en8i( .en,ernaan! etelah a/sor.si dari saluran

gastrointestinal% -ita(in 712 disi(.an dala( hati dan tersedia untuk .roduksi eritrosit /aru!$

Asa( *olat "uga .erlu untuk sintesis D#A dan (eningkatkan .e(atangan DM!

Kekuranan asa( *olat (enye/a/kan ane(ia asa( *olat% suatu ti.e ane(ia kegagalan (aturasi

yang dengan ,e.at /eres.ons terhada. .enggantian dengan diet! e(/aga adalah katalis

.e(/entukan he(oglo/in dan dala( ,ara ini (e(/antu untuk (e(/uat DM! Ko/alt adalah

(ineral dala( (olekul -ita(in 712 sehingga kekurangan 8at ini akan (eni(/ulkan ane(ia

kegagalan(aturasi ti.e yang sa(a se.erti yang terlihat .ada kekurangan *a,tor instrinsik!=

Heme

5e(e adalah ko(.leks senyawa .roto.or*irin IG dengan loga( /esi yang (eru.akan

gugus .rostetik /er/agai .rotein se.erti he(oglo/in% (ioglo/in% katalase% .eroksidase% sitokro(

, dan tri.to.han .irolase! Ke(a(.uan he(oglo/in dan (ioglo/in (engikat oksigen tergantung

.ada gugus .rostetik ini yang sekaligus (e(/eri warna khas .ada kedua he(e.rotein terse/ut!

5e(e terdiri atas /agian organik dan suatu ato( /esi! 7agian organi, .roto.or*irin tersusun dari

e(.at ,in,in .irol! Kee(.at nya terikat satu sa(a lain (elalui "e(/atan (etenil% (e(/entuk ,in,in tetra.irol! '(.at rantai sa(.ing (etil% dua rantai sa(.ing -inil dan dua rantai sa(.ing

.ro.ionil terikat ke,in,in tetra.irol terse/ut ! Ato( /esi didala( he(e (engikat kee(.at ato(

nitrogen di.usat ,in,in .roto.or*irin! Ato( /esi da.at /er/entuk *ero Fe2E6 atau *eri Fe<E6

sehingga untuk he(oglo/in yang /ersangkutan dise/ut "uga se/agai *erohe(oglo/in dan



*erihe(oglo/in atau (ethe(oglo/in! 5anya /ila /esi dala( /entuk *ero% senyawa terse/ut da.at

(engikat oksigen!:

Katabolisme Heme

Dala( keadaan *isiologis% (asa hidu. erytrosit (anusia sekitar 120 hari% eritrosit

(engala(i lisis 12H10: setia. "a(nya .ada seorang dewasa dengan /erat /adan =0 kg% di(ana

di.erhitungkan he(oglo/in yang turut lisis sekitar $ gr .er hari! elsel eritrosit tua dikeluarkan

dari sirkulasi dan dihan,urkan oleh li(.a! A.o.rotein dari he(oglo/in dihidrolisis (en"adi

ko(.onen asa(asa( a(inonya! Kata/olis(e he(e dari se(ua he(e.rotein ter"adi dala( *raksi

(ikroso( sel retikuloendotel oleh siste( en8y( yang ko(.leks yaitu he(e oksigenase yang

(eru.akan en8y( dari keluarga /esar sitokro( 34&0! Bangkah awal .e(e,ahan gugus he(e

ialah .e(utusan "e(/atan (etena (e(/entuk /ili-erdin% suatu tetra.irol linier! 7esi

(engala(i /e/era.a kali reaksi reduksi dan oksidasi% reaksireaksi ini (e(erlukan oksigen dan

#AD35!=

3ada akhir reaksi di/e/askan Fe<E yang da.at digunakan ke(/ali% kar/on (onoksida

yang /erasal dari ato( kar/on "e(/atan (etena dan /ili-erdin! 7ili-erdin% suatu .ig(en

/erwarna hi"au akan direduksi oleh /ili-erdin reduktase yang (enggunakan #AD35 sehingga

rantai (etenil (en"adi rantai (etilen antara ,in,in .irol III J I@ dan (e(/entuk .ig(en

/erwarna kuning yaitu /iliru/in! 3eru/ahan warna .ada (e(ar (eru.akan .etun"uk reaksi

degradasi ini! 7iliru/in /ersi*at le/ih sukar larut dala( air di/andingkan dengan /ili-erdin! 3ada

re.til% a(*i/i dan unggas hasil akhir (eta/olis(e he(e ialah /ili-erdin dan /ukan /iliru/in

se.erti .ada (a(alia! Keuntungannya adalah ternyata /iliru/in (eru.akan suatu anti oksidan

yang sangat e*ekti*% sedangkan /ili-erdin tidak! '*ekti-itas /iliru/in yang terikat .ada al/u(in

kirakira 110 kali di/andingkan asa( askor/at dala( .erlindungan terhada. .eroksida yang

larut dala( air! Be/ih /er(akna lagi% /iliru/in (eru.akan anti oksidan yang kuat dala(

(e(/ran% /ersaing dengan -ita(in '!

:

Sintesis Heme

intesis he(oglo/in di(ulai dari .roeritro/las dan /erlan"ut /ahkan dala( stadiu(

retikulosit .ada .e(/entukan sel darah (erah! 3roduksi atau .e(/entukan he(oglo/in diawali

dengan adanya sintesis he(e% salah satu unsur he(oglo/in! < 5e(e disintesis di dala( sel hidu.



(elalui se/uah lintasan yang sudah /anyak diteliti! Dua /uah /ahan senyawanya adalah suksinil

KoA yang /erasal dari siklus asa(sitrat di (itokondria% dan asa( a(ino glisin! 3iridoksal

*os*at "uga di.erlukan .ada reaksi ini untuk (engakti*kanL glisin! 3roduk reaksi kondensasi

antara suksinilKoA dan glisin adalah asa( a(inoketoadi.at yang dengan ,e.at

(engadakan dekar/oksilasiuntuk (e(/entuk Na(inole-ulinat ABA6! Rangkaian reaksi ini

dikatalasis oleh en8i( ABA sintase yang (eru.akan en8i( .engendali la"u reaksi .ada

/iosintesis .or*irin di hai(a(alia! isnteis ABA ter"adi di (itokondria!4

Di dala( sitosol dua /uah (olekul ABA(engala(i kondensasi oleh en8i( ABA

dehidratase untuk (e(/entuk dua (olekul air dan satu (olekul .or*o/ilinogen 37?6! ABA

dehidratase (eru.akan en8i( yang (engandung seng dan sensiti* terhada. inhi/isi oleh ti(/al%

se/agai(ana terda.at .ada kera,unan ti(/al! 3e(/entukan tetra.irol siklik% yaitu suatu .or*irin%

ter"adi lewat kondensasi e(.at (olekul 37?!=

Kee(.at (olekul ini (engadakan kondensasi se,ar*a kranialkekaudal hingga ter/entuk

tetra.irol linier% yaitu hidroksi(etil/ilana! Reaksi terse/ut dikatalisisoleh en8i( uro.or*irinogen

I sintase% yang "uga dikenal se/agai en8i( 37? dea(inase!5idroksi(etil/ilana (engadakan

reaksi siklisasi s.ontan untuk (e(/entuk uro.or*irinogen I% atau diu/ah (en"adi

uro.or*irinogen III (elalui ker"auro.or*irinogen III kosintase! Uro.or*irinogen III diu/ah

(en"adi ko.ro.or*irinogen III (elalui dekar/oksilasise(ua gugus asetat A6 yang (engu/ahnya

(en"adi su/stituen (etil M6! Reaksi terse/ut dikatalisis oleh en8i( uro.or*irinogen

dekar/oksilase yang "uga (a(.u (engu/ah uro.or*irinogen I (en"adi ko.ro.or*irinogen I!

Ko.ro.or*irinogen III ke(udian (e(asuki(itokondria dan di dala( (itokondria diu/ah

(en"adi .roto.or*irinogen III sertake(udian (en"adi .roto.or*irin III!:

aha. akhir .ada sisntesis he(e (eli.uti .roses .enyatuan /esi *ero dengan .roto.or*irin

di dala( se/uah reaksi yang dikatalisis oleh en8i( he(e sintase atau *erokelatase% yaitu en8i(

(itokondria lainnya% yang hasilnya .enyatuannya akan (e(/entuk he(e! ekitar :&; sisntesis

he(e rter"adi .ada selsel .rekusor eritroid didala( su(su( tulang dan (ayoritasnya ter"adi di

dala( he.atosit! Akhirnya setia. (olekul he(e /erga/ung dengan rantai .oli.e.tida .an"ang%

yaitu glo/in yang disintesis oleh ri/oso(% (e(/entuk suatu su/unit he(oglo/in yang dise/ut

rantai he(oglo/in!9%10



Kesimpulan

Darah /eredar dala( siste( -askular% (engangkut oksigen dari .aru.aru dan nutrien dari

saluran ,erna ke "aringan lain di seluruh tu/uh! e,ara (ikrosko.is darah di/agi (en"adi sel

darah 4&;6 dan .las(a darah &&;6! el darah (erah di/entuk dala( su(su( tulang! #a(un

dala( .e(/entukannya dirangsang oleh hor(on eritro.oietin yang dihasilkan oleh gin"al!

Ane(ia aki/at gangguan .e(/entukan sel darah (erah da.at dise/a/kan oleh di*isiensi hor(on

eritro.oietin dan kekurangan /esi% asa( *olat% -ita(in 712 dan glo/ulin!

Daftar Pustaka

1! loane '! Anato(i dan *isiologi untuk .e(ula! akarta) '?>C 200:! 5al! 21:21!

2! 7loo(% Faw,et! 7uku a"ar histologi! 'disi 14! akarta) '?>% 2009! 5al! 9=11=!

<! 3ear,e '!>! Anato(i dan *isiologi untuk .ara(edi,! akarta) 3ener/it 3

?ra(ediaC200=!h!1$=:

4! herwood B! Fisiologi (anusia dari sel ke siste(! 'disi :! akarta) '?>C 201<! 5al! 421

=!&! >a(/rige Bi(ited! Anato(i *isiologi siste( .erna*asan dan kassrdi-askuler!'d!$6!

akarta) 3ener/it '?>C 200:!h!&2$! Marks D! Marks A! (ith >M! 7ioki(ia kedokteran dasar! akarta) '?>C 200$! 12<%$1<

4=! Murray RK% ?ranner DK% Rodwell @W! 7ioki(ia har.er! 'disi 2=! akarta) '?>% 2009!

5al! 2=::1% 2:$94!

:! adikin M! 7ioki(ia darah! akarta) Widya MedikaC 200=!h!<<$<&1!9! a(/ayong ! 3ato*isiologi! akarta) '?>C 200&! h!=$!

10! >orwin '! 7uku saku .ato*isiologi! 'disi <! akarta) '?>% 2009! 5al! 411

s

pbl blok 8 darah

Documents