lom15 hawm7 september (taangkha) 2013 final (light file).pdf

20
Estd. 1994 Vol 15. No 7. September (Tang Kha) 2013. THE MORNING STAR Zomi (Chin) Community Journal. 500 Ks SPECIAL REPORT ZOGAM CIM August 2013 sung in Zogam ah Tuukguah nasia takin ciin a, hih bang in suplawhna te le muhna tuamtuamte: Zogam Khuahun siatna Limlak marn te Laimai 3 Tedim le Tozang huam sung ah Siatlawhna te Laimai- 4 Tonsim a ZBC Biakinn gei kicipna thu Laimai - 7 Hih bang hun laingaih khop ding thupawl khat by C. Thang Za Tuan Buhciim a bang ta Zogamcim by Rev. Langh Suan Thawn, Bang hang le Bang teng sem thei ding? by Tg Pau Tawi Thang Zogam Leitang i sungthu by Pu Hang Khan Lian Laimai 10 & 11 August 20, 2013 ni in, Laibung Khua ah Meitset Inn tui in taipai hi. Marn: Andrew Tha Tuang www.zingsol.com Pa Hau Khen Kham Hluttaw Speaker, Chin State tung pan mipi hopihna Lai -13 Tedim- Tuithang- Tungzang Kikal Motorpi Lampi Kibawl Lai -4 Laamdot khat ciang Vaimiim bung 300 val kipiang sak thei ta By Sia Thangpi (Kazaitha) Lai -5 Zolai Simbu Bawlzia by H. Gin En Cin Lai -6 UN Palaipi Mr. Tomas Oijea Quintana Zogam hong zinna Lai -12 Sente' Gullu Mual Nickel Project Deihlohna mapannate lawhcing semsem Lai -9 Kalay City Mayor thak Pa Kham Lian Khai tungpan Lungdamkohna Lai -7 Kei le Penglam 3 te by Zotanglian Lai -19 Lai -7

Upload: zingsol

Post on 27-Oct-2015

125 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Zogam Cim

TRANSCRIPT

Page 1: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

1 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Estd. 1994 Vol 15. No 7. September (Tang Kha) 2013. ThE Morning STar Zomi (Chin) Community Journal. 500 Ks

SPECIAL REPORT

ZOGAM CIMaugust 2013 sung in Zogam ah Tuukguah nasia takin ciin a, hih bang in suplawhna te le muhna tuamtuamte: Zogam Khuahun siatna Limlak marn te Laimai 3Tedim le Tozang huam sung ah Siatlawhna te Laimai- 4Tonsim a ZBC Biakinn gei kicipna thu Laimai - 7hih bang hun laingaih khop ding thupawl khatby C. Thang Za Tuan Buhciim a bang ta Zogamcim by rev. Langh Suan Thawn, Bang hang le Bang teng sem thei ding? by Tg Pau Tawi ThangZogam Leitang i sungthuby Pu hang Khan Lian Laimai 10 & 11

August 20, 2013 ni in, Laibung Khua ah Meitset Inn tui in taipai hi. Marn: Andrew Tha Tuang

www.zingsol.com

Pa Hau Khen Kham Hluttaw Speaker, Chin State

tung pan mipi hopihna Lai -13

Tedim- Tuithang- Tungzang Kikal Motorpi Lampi Kibawl

Lai -4

Laamdot khat ciang Vaimiim bung 300 val kipiang sak thei ta By Sia Thangpi (Kazaitha) Lai -5

Zolai Simbu Bawlzia by H. Gin En Cin

Lai -6

UN Palaipi Mr. Tomas Oijea Quintana Zogam hong zinna

Lai -12

Sente' Gullu Mual Nickel Project Deihlohna mapannate lawhcing

semsem Lai -9

Kalay City Mayor thak Pa Kham Lian Khai tungpan Lungdamkohna

Lai -7

Kei le Penglam 3 te by Zotanglian

Lai -19

Lai -7

Page 2: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Siama Dim Maan Cing (JAT Middle School, Laibung khua)Zomi Siamsin Kipawlna sung ah sawtpi mah makai asem, Zingsol naseppih tanu khat ahi Pa Zam Thuam ii tunnu Siama Dim Maan Cing (JAT Middle School, Laibung khua) in, August 16, 2013 ni in hong nusia ahih manin ZINGSOL pan kidahpih mahmah hi.Zangkong, Thanlyin aa teeng ,TBC-Y te ii mission Thanlyin aa asem Rev. Kam Do Thang ii azi hi a, Nu Ngin Za Luan (Tahan), Pa Ngin Sian Pau (Thanlyin), Nu Awi Khan Uap (Kawlpi), Pa Ka Langh( Thai) , Nu Niang Zam Khoi Tulsa (FGA) , Tg. Thang Lam Cin (Malaysia) te ii sanggam ahi hi.

Pa Thang Khan Khual, Kum 39, TedimZomi Siamsin Kipawlna - Mandalay pan Siamsin khat ahi, Lia Khai Gin Cing, 2nd yr, B. N. Sc, University of Nursing, Mandalay le Tg Kam Khan Cin, ME (Mechnical Power), Government Technological University, Kalay te i puno Pa Thang Khan Khual in August 7, 2013 in Tedim ah hong nusia ahih manin ZINGSOL pan kidah pih mahmah hi.

— Siamsin sanggamteZomi Siamsin Kipawlna, Mandalay

Tg. Zen Lam Cin, Botany 3rd Yr, Valvum KhuaKalay University ah Siamsin sangnaupang khat ahi i it mahmah Tg. Zen Lam Cin (Botany, 3 yr.) in August 8, 2013 ni in Phailei pan Saikel accident tuak kha in Kawlpi zato pi kipuak pah in August 8, 2013 ni zingsang lam nai 6 pawl in hong nusia hi. Nai 10 pawl in Kalay University sang mai pan in ZSK leh Chin Literature and Culture Committee (CLCC) sangnaupang teng in hun khat bawlna leh mangpha khakna kinei-in tua khit ciangin a teenna khua Valvum zuan dingin mawtaw tawh ding khia in Kalay University pan in ZSK, Kalay University i Thuzekpi Tg. Vung Pian Thang leh Siamsin 12 khawng in va zui thei uhi. A dah a kap a innkuanpih te tawh kibang in Zomi Siamsin in zong dahpihna i pulak hi.

Thupuak: Tg. Sian Khual, Zomi Siamsin Kipawlna - Kalay

2 Vol 15. No 7September 2013

“Thum Gawm Khat”Editorial

InnZS: TangkoDahpihna

Na khat peuhpeuh kip takin a "om "theih nading-in a tawmpen phungpi "Thum" kisam hi.

I pu i pa ten Vaimim, Buh, Meh te a huanmin nading in "Thuk - thum suan" na zangh uh hi. Gam khat Democracy sung ah a-min zawh nadingin zong atawmpen Thukpi-Thum: Thukhunbawl Pawl, Gam-uk Pawl, Thukhen Pawl cih te kisam hi. Na khat peuhpeuh kiteltak in i muh theih nading in Kiu-Thum Muhna (3D, xyz) tawh enleng ahi bangbang in kimu thei hi.Thupha, thusia Khat apiang nading zong, Time+Place+Person cih Kiu-thum (triad) kigawm tuah ciang bek in piang thei hi. Lungno khat ipumpi natna hong piak theih nading zong A lungno, Amihing, A khuahun (Agent+Host+Environment) cih Thum kigawm ciang in piang thei pan hi.

Hun Nam Thum: Zanni, Tuni, Zingciang“Tuni” a i tuahkhak thute in “Zanni” a i

sepkhiatte i “gah” ahi hi. Asia, apha cih teltuam om lo hi. Zogam ah tukum Tuukguah ciinna hangin a beisa kha sung in haksatna tampi i thuak hi. Gullu Mual hangin lunghimawhna , kipumkhatna, thumuh-thakna tampi i ngah lawh hi.

“Tuni” a i tuakkhak thu te pen “zingciang” ading tangthu hi. Amun mun pan, sanggam u le nau te tawh kizom in, Zogam le Zomi sung a i tuahkhak thupiangte, hi te tung ah i muhdan, i sandante, i aw te laidal tung ah i ciamteh hi. Khangsawn momno te in hih lai te, limte, amuh kik uh ciangin, a pu a pa te gimna haksatna te na mu kik thei ding uh hi.

Kawlgam’ zanni, tuni, zingciangKawlgam i abeisa hunluite mangpha kikhak

ding hi ta hi. Tulaitak Myanmar gam pen "Kikhelthak" na hun sung ah om hi. Mailam Kawlgam "New Myanmar" hong hi ding a, Kawlgam sung a om Zogam in zong asia apha te i ngah ding hi. Tua hi a, Kawlgam i mailam luanzia tawh kituak in Zogam thak hong piang ding hi. Hih pen "Gamvai" hi.

Gamvai' zanni, tuni, zingciangZanni in "Gamvai" pen Eden huan laizang a

"singgah" tawh kibang hi. Lawng lo ding, sem lo ding cih pen Gamuk te deihna hi. Tuni in Gamuk Thunei-te mahmah in, mapang theihna munpan mapang ciat ding, "Sawn Khawm Ding" in Gammi te hong zawn ta uh hi. Gammi te in abeisa kum 50 sung in a ngah ngei loh Hamphatna (Right) ahi hi. "Avei" "A-uk" te vai bek hi lo, "Asem zo""Akipiakhia zo" te vai bek hi lo-in, i vekpi vai ahi hi. Hih hun a i sepkhiat zahzah asia apha i ngah kik ding hi. Hih hun

sungin agei pan in "Pawi-en" le "Thukhen-Mangpi" dinmun tawh ma i pang leh mi ten eitang in nasem ding uh a, "Zogam" i zingvai pen tua te hong khentat sakna zui in hong piang ding hi. Thu khat peuhpeuh a piang khit nung ah "khasiatna" sang "lungdamkohna" i lunggulh zaw hi.

New Zogam: Zogam' zingciang hun te hong taang nading...

"Zanni" a thupiang te nung-et (review) kik ding kisam hi. Tua mun a zong "Thukhen-Mangpi" lungsim tawh en lo-in, "Siamsin" lungsim" ahkl "Pil lawhna ding" (Lesson lak nopna lungsim) tawh i et kik ding kisam hi. Abeisa hun te sung a, a sia sung pan apha tengkhia in, tuni le zingciang ading i zangh kik ding hi. "Tuni" in i sepkhiat te 'gah' te "zingciang" in i lo kik ding hi. Zingciang cihna sung ah Maikum 2014, 2015 te akihel ban ah, 2040, 2050 ciang bang mitsuan in vai i kuan ding kisam ding hi. Tuni, tuhun sungin i sepkhiat te pen khangsawn tusawn momno te ading "khaici" manpha ahih nading thupi mahmah hi. Tua hun ciang in, haksatna tawh kidim hih leitung mangpha khak in tawntung tawldamna khua ah i pai khin thei ta mai ding hi. Haksatna namkim om mah ta leh itna tawh "Khaici" hoih i vawhna in, tua khaici i gah te i lawh hun ciang, a ngah kha ding pen midang hi lo in i khangsawn te mah ahi hi. Ei mimal nuntakna ah cikmah hun in i muh, i ngak kik loh ding khangsawn te ading thupha sepkhiat nading in Upna, Lametna le Itna : nam thum kisam hi.

Tua hun a "Zogam" le "Zomi" te dinmun in abeisa khangkhat lai a, leitung ah azawng pen Gam khat pan minam dangte upzawh loh zah dongin "Etteh Huai Zominamte" ihihna ding lunggulh huai pen hi. "Khuamial gam" dinmun a om i "Kawlgam" ading mualsang dawn pan ataang silsial Zingsol aksi bangin, "Pumpi, Lungsim, Kha" suahtakna-khuavak apia "Zogam" hi leh lunggulh huai pen hi. Humpi-nelkai kua bang in Khat bek omtheihna mun hi lo in, Eden huan bangin paaknam kim, singgah namkim, ganhing namkim te om khop theihna Gam hih leh lunggulh huai pen hi.

Hih leitang, hih mihing te abawl, i Pa a minthang sak, Ama i lim le mel tawh kisun hiuhiau Zogam le Zomite i hih nading lunggulh huai pen hi. Hi mah hi. Amah ngiat zong "Thum Gawm Khat Pasian" ahi hi.

A tawntung in akip a kho ding, cikmah hun in a mangthang ngei lo ding, taksin thu hi.

Tg Sian Nun Siam,Zingsol tanu

Zingsol Laihawm Tanu teTedim Tg Nang Kim Sang (09400308250) Pa Gin Khan Khai (Chin Taung Tan Gate, 09400312288) Mualbem Pa Thawng Za Cin (0947173211)Tonzang Tg Thang Suan Mang (0947173010)Haiciin Pastor Pau Khan Sing, Haiciin Baptist Church

Kawlpi Pa Lian Tuang (09400511757) Tg Zam Thuam (09400307982), Tg Bia Za Mung (09400308014) Tg. Pau Tawi Thang(09400421981)Tonsim T. Sawm Lian, ZBCTamu Rev. Suak Do Pau (09400502781)

Lamka Sia Khampu, Hatzaw

Mandalay: Tg Ignatius Thang Sut Mung (09402586246) Tg Sian Nun Siam (09444015774) Tg Nang Khan Lian, Tg Peter En Lam Suum Tg Kham Geel Cin Tung, Lia Niang Sian Ciang (096504523), Siama Ngai Bawi (Paradise),

Hakha: Sia Thang Za Khual (09400305308) Dr. Nung Mun Thawn (09400305314)

Mogok Pa Langh Suan Thang (096538182)Pyin Oo Lwin Pa Lian Kaih Mang (0949331723)Lashio Pastor Kimpu (0949101477)Zangkong: Dr. Cing Zeel Niang (AZBC) (0943091230)Tg Thang Sian Sing (GAG) (09421103314) Tg Chin Suan Kap (WOH) (0973033732) Lia Niang Theih Kim (TBCY)(09420024161) Lia Niang Mun Lun (ICC) (09428018016

•Non-disintegrationoftheUnion•Non-disintegrationofNationalsolidarity

•PerpetuationofSovereignty

Zingsol laihawm sungah kigelh laite in Zingsol tanute’ ngaihsutna bang hi khin lo hi. Dal khat 500ks. Limited Circulation within Zomi Communities.ZINGSOL PHUALPINo. (67), 69st Street, Bet; 42nd St x Teihpan St.Maha Aungmyay Township, Mandalay. email: [email protected]

Our Three Main National Causes

Your Continuous Support Keep ZINGSOL Shining!

Advertisement tawh kisai dotnop thute: Zingsol Advertising tanu Dr. Lia Cing Zeel Niang,

Ph: 0943091230, Email:[email protected] ah 10:00 Am - 6:00 Pm kikal kidong thei hi.

Thukipuak thei hi.

I kiim i paam a mipih te tawh kisai thupiang tuamtuam te,

Mipi theihpih ding i lunggulh nopna, dahna te, Khua le tui khantohna ding nasepna te, ZINGSOL tawh kisai genop,

dotnop thute, ZINGSOL ah kipuak thei hi.

"[email protected]"

ZINGSOL Web site US Gam a om, Tg Nang Tun Kim Khai le Canada Gam a om Tg Gin Mang Shoute,

te thusiamna tawh www.zingsol.com

kibawl zo ta a, thu tuamtuam te kisim thei ta ahih man in ma hong panpih sanggam te tung ah

lungdamna kiciamteh hi.

Tedim township sung a khua te pan ZINGSOL adeih te in

Mala NiangtuisaiNo. 331, Kam Hau Lampi, Myoma veng, (EBC Biakinn mai),

Tedim. Ph: 07050308 ah Sai hon sungin kidawp thei hi.

Tonzang township sung a khua te pan ZINGSOL adeih te in

Tg Thang Suan Mang, Maa Mang,Tonzang Youth Fellowship, Ph: 0947173010

kiang ah kidawp thei hi.

Kawlpi le Kawlzang khua te pan ZINGSOL adeih te in

Pa Lian TuangPh: 0947173010

ah kidawp thei hi.

Tutung ZINGSOL Lom15 Hawm 7na (September, 2013) akipan in

Yangon , Tanlyn a Zomi ten Pastor Cin Suan Kai thusiamna tawh ZINGSOL ngah thei ta a hih man in Siapa

tung ah lungdamna kiciamteh hi. Tua mah bangin,

Mualbem khua ah zong Sia Thawng Za Cin thusiamna tawh ZINGSOL kingah thei ta ahih man in

lungdamna kiciamteh hi.

ZINGSOL tanute Zingsol kingah theihna Munte.

Kawlpi (1) Zingsol Store (Pa Cin Suan Thang), (2) ZCLS Zumpi, (3) Taungzalat Hotel,(4) KG Store (Lan-song), (5) Luandim LCCI,

Tedim (1) Mala Niangtui Sai, (2) Zolengthe Library, (3) Chin Tuang Tan Bus-phual

Hakha Ciimnuai Chrisitan FellowshipYangon-1CLC Book StoreNo. 191, 39 St. Kyauktada Township, Yangon. 01-249176, 01-252224Yangon-2, TanlynPastor Cin Suan Khai (09333080898)Mandalay Dynasty Hotel, Victoria Hotel, MZBC, EZBC, Paradise Mission Center, TAG.

Zingsol kingah theihna Munte

Page 3: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Tungtuang khua - khuakhun Photong,Salzang lam zuan na pan in mincim in khuasung mawtaw lampi ah luai zeizan hi tua mun pen kum sim in a cim den hong hi phial ta hi. A bei sakum lam in zong inn pawl khat ki tuah khin hi. Photo: Tonzang Tongluan

Tonzang le Tedim ki kal mawtaw lampi kicim in Cycle,Mawtaw na ngawn pai thei lo in Kumpi lam hi ta leh khualzin mipi

te ki buai mahmah hi. Photo: Tonzang Tongluan

Vialcian khuasak lam kawi ah min na siata in cim in Cycle na ngawn pai thei pak lo ahih manin Tonzang khuasung pan kibuai mahmah hi. Akipia khia zo Nulepa te le Tonzang Youth Assoiciation te mapang khawm in Taangtha tawh kipuahpha a mawtaw 4 le Cycle pawl khat tawh mi 200 val bang kipha hi. Tonzang leh Cikha ki kal zong mincim na tampi om in pawl khat te ah Cycle domin kinawn kuul hi. Photo: Tonzang Tongluan

August 26, 2013 nitak lam nai 5:30 kiimin guah tamluatna hangin Champhai khua, Vengthlang in a huam New Saron vengah lei saupi takin khitam ahih manin mipite patau mahmah hi. Hih pen a nuai lama om, Champhai leh Aizawl lampi tung teng a cipna hang hi dingin kingaihsun hi. Photo: Sawm Lian, Thawmte. Sr:ZBYF-Tangko

August 23, 2013 in Falam gam, Zalai khua leitang nasiatakin khaang ahih man in, a khuabup in lal khia uh hi. Khalkha-Falam mawtaw lampi gei a om, Lungpi khua ah khuathak sat theih nading in Zogam Kumpi lam pan in mun pia in, panpih theih bangbang kivaihawm sak ding ci hi. Source: Daily Eleven, September 8, 2013

Tedim Lawibual aa Nu Hau Man te inn pai suk dekdek. Photo:TYF

August 20, ni in, Kalaymyo pan Tai-ngen tun ma tai 28 kiim ah ni 2 sung sun leh zan a guah zu a, mun pi 3 nasia tak in mencim aBulldozer in bawl laitak. Photo:Father Go Lian

August 20, 2013 ni in, Khalkha gam, Lungkhin le Lungrang khua gei a, Nganva lui gei ah, mencipna sung ah a awk numei khat a hot laitak un mencip beh in, nelhsiah ahih man in Pu Ngun Khar le a zite sih lawh uh hi. Sr:Chinlandguardian.org

3 Lom15Hawm7naTang Kha 2013 Limlak - Thuthang

Page 4: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Gamvai Mit-vak nading thusinna Nuamtak kizo

Tedim, August 18, 2013 ni-in Tedim Youth Library ah Rev. Mang Tungg Thang in thusinna hong nei aa Rev. Thang Do Mung (ZBA) in patna thu hong ngen in Sia Khup Suan Mang in tawpna thu ngetna hong nei aa nitak lam nai 4 in hunte nuamtak kizo hi.Hih tentan tawh kisai-in Vongmual pan, Teeklui pan leh Khuasung khangnote tawh a kigawm mi 30 val kipha in Pasian hehpihna tawh kilawh cing mahmah cih ding ahi hi.Sun siah lim mahmah leh laikung

laidal leh lai tuamtuam Copyna a bei khempeuh Australia a om Pa Zo Khai (Laaitui) khuami in hong sik aa a beisa Thukhun (Law) tawh kisai thusinn piakna ah zong a mah mah hong innteek in hong vaihawmsak hi. Mipi mit-vaaknading nasepnate ah hong kihel khempeuh leh neihsa sum leh paai, pilna hong hawmkhia mikim tung ah nakpi lungdamna kongko uh hi.Tedim Khangno KipawlnaTedim, Zogam

No Amun Ani Akisia Atehna le supna

Tui-meitha Piakna

1 Laibung 20-8-2013 Meiset koihna inn Avai: 25", Adung:16"Lakh 40

28.8 Kw Generator (2) Lakh 50

400 V - Mei Khuam (5) Meikhuam 5, tui in tai, 3 sia, Lakh 6

Concret tui-Hawk luanna

Pi 150Lakh 120

Lui lei 80' pan 200' kibehlap, Lakh 116

2 Gamngai Khua 21-8-2013 Mencipna hang in, Tui-meitha piakna set, tuizawl, set-inn siatna

3 Thuklai Khua huam-Pumval Khua

20-8-2013 Tui-meitha piakna inn sia

4 Suangpi Khua 20-8-2013 Tui-meitha lakna Tuizawl te sia

Lui Lei-Siatna

1 Valvum Huam- Ngennung KHua

20-8-2013 Zalui lei(M ihin g p aina , Khau-lui-lei)

120'x4', Tui in tai

2 Thangzang 21-8-2013 Teklui-Thangzang kikal, Zalui Lei

Lei i (nisuahna lam) Lam-dawh 40' kiim cim, Lei-khuam 1 tui in tai a, lei kicim dek tak

3 Suangpi 21-8-2013 Suangpi le Phunom kikal Lei

100'x4', Tui in tai mang

4 Phunom huam - Thangnuai Khua

21-8-2013 Phunom le Thangnuai (Hangtai) Lui lei

Tui in tai mang

5 Khuasak 19-8-2013 Khuasak le Thuklai kikal "Luipi" singlei

Tui in tai mang

6 Mualbem 22-8-2013 Mualbem le Ngatan kikal Lei

Lei Khuam 1 tui in tai mang

7 Laibung 20-8-2013 Khua pan tai 3na a om, Buangzang Luilei

Tui in taimang

8 Laibung 20-8-2013 Khua pan tai 4 na a om, Singkang Luilei

Tui in taimang

Lo siatna

1 Limkhai huam Leidawh

21-8-2013 Leidawh khua gei a om "Nual Ngal" Apple ciina e c r e 1 0 , Appel kung 3000

Mencim in sia

2 L a i l o h u a m Tuilangh

28-8-2013 Belpawl-Lo i tuihawk, mun 5 ah sia

Tui-hawk cim in sia

3 Laibung 20-8-2013 Kawfi Acre 5.5, Lingmaw Acre 4.5,Vaimim Acre 1.5Wa-uh Acre 3

Mencim in siaLakh 36.8

4 Tuisok Khua 20-8-2013 Vaimim Acre 12.5 Kawlkai Acre 1Tuizawl 30Siikkang dal 27

Mencim, tui in tai

5 Siazang huam-Phaileng

22-8-2013 Vaimim bung 50Zawngtah Kung 5Khuai-lingmaw Kung 35Tanpaza Kung 10Nga khuk, Aisan, Be kung

Mencim in sia

August kha sung in Kawlgam bup ah guah nasia takin ciin hi. A diakdiak in khamtung gamte ahi Chin State, Kachin le Shan State te ah memcim in mipi tampi tak in haksatna tuak uh hi.Zogam, Tedim, Tonzang khua huam sung a siatna te pawl khat ZINGSOL tanute kaikhop zawh zahzah kaikhawm in kong suak sak uh hi.

Ahuam in Tui-meitha lakna mun 4 ah sia hi. Mun 8 ah lei kisia in, Khua 5 ah lo te kisia hi. — Zingsol tanu, Tedim

Tedim- Tuithang- Tungzang Kikal Motorpi Lampi Kibawl

Zogam, Tedim gamhuam Tuithang khua in Tedim le Tuithang kikal mataw lampi pen Moawtaw liante paitheihna ding lunggulhna tawh June 2013 sung akipan Leito setpi (Bulldozer) zangh in lamto kin mahmah uh cih kiza hi. Hih lampi pen abeisa hunin Tedim, Sakollam pan Lailo lam zui a, tutung a lampi thak pen Sakollam pan Tuilang ah kiletsak in Tuilang khuataw lamah kivialsuk dinga Nahtang zaang pan

Meitei Gun zaang ciang tunsuk ta cih kiza hi. Hih Tedim - Tuithang- Tungzang lampi thak bawlna dingin khuazangbup innlusi a tawm a tam cilo in, sum kidong uh a, khua le tui khantohna ding lunggulhna tawh neilosasa mahin kipiakhia ziahziah cih kiza hi. Tua banah Tungzang khua in zong Tuithang khua le Tungzang kikal lampi behlap uh a, Leitoset (Bulldozer) mah tawh

sepsan laitak ci hi. Tua Bulldozer kawm man sum bei khempeuh Sia Zam Cin Kap (Tulsa EBC, USA) te innkuan in tavuanla uh cih Tungzang Net pan kizasawn hi.Zogam khua tuamtuam ah khantohna le khua le tui kipuah/ kizun kawikawi cih i zak ciangin, adiakdiak gampua a om Zomite' tungtawn in Pasian thupha ahihna kimukhia hi. Pasian hong piak thuphate ei innkuan bek ading hilo in, khua le tui le minam ading a piakhia/ semkhiate mihampha taktak ahi hi. Zomi le Zogam khua le tuite Topan makaih ciat hen.Source: Tungzang Net, Tongsan Media Group

lampi thak bawlna dingin khuazangbup innlusi a

tawm a tam cilo in, sum kidong uh a, neilosasa

mahin kipiakhia ziahziah ...

•Pa Gin Sian Kham (Kum-69) in June 7 in hong nusia a, June10 in kivui hi.•Nu Ngul Go Khup (Kum-83) in June 24 in

hong nuisa a, June 27 in kivui hi.•Pa Lian Kap Sing (Kum-32) in July 23 in

hong nusia a, July 25 in kivui hi.•Nu Cing Khup (Kum-65) in July 29 in

hong nusia a, July 3 in kivui hi.•Nu Zuan Cing (Kum-65) in August 9 in

hong nusia a, August 12 in kivui hi.•Pa S.Lian Do (Beh; Mang Taw, Khualui

(Limkhai), Kum – 84 in August 25 hong nusia a, August 27 in kivui hi.

Zomi Donghhu Kipawlna , Thantlang kiphuan July 16, 2013: Zogam, Thantlang khuapi ah Zomi donghhu kipawlna khat kiphuan hi cih thu kiza hi. Panmunlen te in a nuai a bang ahi hi.Makaipi: Pa Zam Za DalMakaihuh: Pa Gin Do KhupThuzeekpi: Pa Pau Deih TungThuzeekpi huh: Pa Am En LamSumkeem: Pa Hau Khan KhupSum lai-aat, Sumdong: Pa Zam Lian NangUpa : Pa Hau Za ThawngUpa : Pa Khen Sian SingUpa : Pa Lian Za KhanUpa : Pa Biak Za LianUpa : Pa Kham Sian TuangUpa : Nu Dim Za MangUpa : Nu Dim Huai KimUpa : Pa Khangh Sian MungUpa : Pa Kam Suan TeuhUpa : Nu Vung Lun MangUpa : Pa Khai Za LianUpa : Nu Cing Ngaih NiangUpa : Pa Nang Lian SingSr: TYF

August, 2013 sung Tuuk Guahciinna hangin siatlawhna lian

4 Vol 15. No 7September 2013

September 5, 2013 : Tedim gambup ah Mal 100 bek kipia zo hi a, Tedim khuasung ah 80, Khua tuamtuam ading 20 hi. Inn 600 kiim a omna Tedim Sakkollam veng in mal 23 ngah ci hi. Photo: Hau Mang, Tedim

Halo... Halo... Tedim pan Hing ei!

Dahna Thupuak: Tedim

RIP

Dahna Thupuak te pen Zingsol tanute kaikhop zawh zahzah teng hong kisuak sak ahi hi. Hong nusia it le ngaihte thu mipi theih pihna ding ZINGSOL ah kipuak thei hi. Sumpiak ding kisam lo hi. Minpi, (Laitan, Nasep,) Suahni, Sihni, Tenna, Khualui, Beh cihte le hong puak te i Minpi, Omna, kizoptheihna Phone numbat te tawh email: [email protected] ah kikhak thei hi.— Endik

Gamsung Thuthang

Page 5: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Pu Vungh Suan Pau Pahtawina Thupi Kipia

Kawlgam, Yangon khuapi a om, “Leitang, kiimlepaam kepna le Khantohna ding Kipawlna” (Forest Resource Enviroment Development & Conservation Association- FREDA) te in Kawlgam sungah leitang le gammangtulak akem apuah le a itte pahtawina pen kumsim in nei zel uh a, tukum 2013 ading Kawlgambup ah mi thupi 8 teelkhia uh hi. Tua akiteelkhia mi 8 lakah Zogam, Tedim khuapi Sakollam ateeng Lailo khuami Pu Vungh Suan Pau @ Pu Suanpau zong hong kihelthei hi cih thu kiza hi.

Hih “Leitang Itte pahtawina” piakna hunpi pen August 31,2013 (Saturday) nitak lam (2:00Pm) hun-in Orchid Hotel, Yangon City Hall kiang, Mahabandolah Road, Yangon ah thupitak kibawl a Zomi makai tuamtuamte le sapna a ngahte khempeuh in va uap khawm thei uh hi.

Association – Yangon pan LungdampihnaPa Suan Pau in FREDA te pahtawina August 31, 2013 ni'n hong ngah ni mah in Zozumte kohkhakna a ngah tengin Orchids Hotel ah nitak nai 5:00 hun in kituah pah in, TEDIM KIPAWLNA - Yangon in Vaitut Pahtawina in Nitak an kineekpih hi cih thu kiza hi. Letsong kipiakna thute Tedim Kipawlna Makaipi Prof Dr. C. Thang Za Tuan, GZA Makaipi Dr. S. Pau Khan En in Pahtakna thu a vuicing in gen hi. Faith Baptist Theological Seminary Principal Dr. Do Suan Mung te kihel thei uh hi. Hih bangin Kiim-le-pam kepsiamna hangin Kawlgam FREDA te pahtawina ei Zomi sungah a ngah masa pen Pa Suan Pau hangin ei Zomi bup in ki angtang mahmah ciat hi.

Source: Pa Kap Khen Pau (Kapno), Yangon, www.tongsan.org, Tedim Association - Yangon

Tung Pasian in Zogam Lokhote Nuntakna hong lamsang ta a hiam? Laamdot (Acre) khat ciang Vaimiim bung 300 val kipiang sak thei ta

Sia Thangpi,Kazaitha, Tedim

Tedim gam lokho mite dinmun: Tedim gamah taanglai pek panin loih kho-a, ahi zongin hih cih khawh zawdeuh le’ng cihna om tuan nailo hi. Tua bek thamlo-in NGO, INGO te leh kumpi zum pawlkhat te in lokhawhdan na makaih hi napi-in, lo a kho lo mite in, lo a kho mite lamlak kineih ahih manin a makaihna uh leh a sumbeina tawh kituakin khantohna omlo hi. Tedim panin Kazaitha lokho kipawlna khat kinei-a, tua munah leitang tung-a a koh taktak te bek kihel in, kha khat khat vei ta nase pdan/zia kamkumna kinei-a, amau muhdan kamkumna tungtawnin khantohna hong piang hi. Tua munah laidal

tung-a lokhote kihello uh hi. Lokhawhzia ih gen ciangin ih lo mun ii’ leitang, a sanna, khua hun, nitum nisuahna, a nomdan, vukkiatna leh kiatlohna cihte ngaihsun masalo pi-in hih cih khawh ding cih mawk om thei lo hi.

Seutah tawh khaici kicing ta: Seutah danin khaici ih ciin ciangin, ih lote a ciing bupin khawh kullo-a ih tha tampi hong dawn hi. Acre khat (Laamdot khat) ciangin vaimiim bung zahnih ahih kei leh, bung (331) bung zathum sawmthum khat ka piang sak thei ta uh hi. Nidang lai khaiciin dan hi leh bung zakhat ineih nang baih lo hi. Zolo kho ta dingin Laamdot khat ah seulam (71) ahih manin a piang zah hong kibang lo hi. Tu a bang ahih leh I gam khangto pan ding hi. Ei minamte in vaimiim ih neu-et hi. Ahih hangin Sengamte’n vaimiim nasiatakin leita uh hi. Vaimiim bung (1) in Ks. 4000/- bang man ta hi. Vaimiim ih gam sungah tam photphot leh, khangto pan ding hi hang.

Seulam bawldan: Ih lo leilup zui-in seulam ih bawl ding hi. Zolam a dingin seulam gual khat leh khat pi (4), kihal sak dinga, simlam kho ta dingin seulam pi (3) kihal sak ding hi. Laamdot khat ah seulam (53) or (71) hong pha ding hi. Seulam khat leh khat kikhal in I kho nawn kei ding hi.

Seutah bawldan: Seutah khat ciangin letmat 15” azai-in to dinga, a thuklam letmat 18” in ih to ding hi. A sung-a, leitang lakhia dingaa, lopa keu letmat 4” asahin guang ding. Tua tungah leinel asah letmat 4”

sungsuk leuleu ding. Tua tungah lopa letmat 4”, tuangah lopa letmat 4” ih sung ding hi. Tu-a teng pen seutah bawl ih ci hi. Seutah I man ciangin, letmat 9” halin vaimiim tang, tang khat ta in khia ding hi hang. Tua khit the tua vaimiim tangte lei tawm vuk in um thum um li tawi-a ahih manin kung khat ah hai khat val hong pha hi.Zs

(Hih thu tawh kisai kician takin a theinuam ten Zomi lokhote kipawlna "Kazaitha" Sia Thangpi, Tedim. Pho: 070 50074 ah kidong thei hi. – Ed)

Photo: Khawmlay

Maipha a ngah kik Vaimiim: Sengam pan Vaimiim hong kilei ta ahih man in, a man zong khang pah hi. Photo: Kazaitha

Mandalay ah CNF, CHRO Makai te le Siamsin te KimukhopnaAug 11, 2013 (Sunday) ni in, Chin National Front pan Supreme Council Member Dr. Lian Hmung Sakhong le Chin Human Right Organization pan Victor Biak Lian te in Mandalay ah Siamsin te tawh kimuhkhopna khat Upper Myanmar Chin Baptist Association (UMCBA) zum ah bawl uh hi.

Tua mun ah, UMCBA pan Pasian nasem te, University tuamtuam pan Zomi sia, siamah te, Zogam bup khua tuamtuam pan Siamsin makaite kimtak in kihel thei uh hi. Zomi Siamsin Kipawlna, Mandalay pan in Pawllutang Tg Tuang Sian Mung, Thuzekpi Tg Nang Sian Tuang, HRD Thuzekpi Lia Annie Cing San Lun, Lailam Thuzekpi Lia Man San Kim le Siamsin senior Tg Sian Nun Siam te kihel thei uh hi.

Thugenna ah tua kimuhna pen Kipawlna min tawh hi lo in, Siamsin Makai a sem ngeite le tulaitak Sang siate, Sangkah lai Siamsin te kimuhna ahihna, tulaitak Gamvai a sem Union lelvel Peace Process a sepna teng le Kum 25 sung gentheih haksatna thuak in, gam le minam ading asepkhiatna te uh kicingtak pulak hi.

Tua nung a, Dotna le Dawnna hun kinei hi. ZSK-Mdy pan dotna pawl khat kinei a, adang kipawlna te pan thu kidong man lo in hun te nuamtakin kihial bawl hi.

ZSK-Mdy pan Dotna te: (tomlakna)

Siambawi: CNF i Political Ultimate Vision bang ahiam?

Dr. Lian Hmung Sakhong (LMSK): Federal Chinland, ei le ei kiuk theihna, ei vai ei mah in vaihawm theihna ding.

Siambawi: Chin cih pen i mintakpi hi lo a, Kawlte hong piak min hi. Ko bang “Zomi” adeih zaw ka hi uh hi. Hih vaite hangin minam sung kikhenna hong piang loh nading in ngaihsutna hong pia thei le uh cin lunggulh ing.

Pu Victor Biak Lian : Amasa in hih zah in kitamkham lo hi hang. A diakdiak in Gamdang i tun ciang a tuam tek in ki-om a, kipumkhatna nei zo mahmah lo hi hang. Lungkiat huai mahmah hi.

Dr. Lian Hmung Sakhong (LMSK) : Chin Zomi, Chin Laimi cihbang a ngaihsutna hoih sa ing. Federal tawh kalsuan hunciangin, State ten Identity Card atuam in nei thei ding hi. Tua sung ah zong ei deih min tek tawh kalsuan theih hi. Ei deih min ciat tawh kalsuan leng Kipumkhatna ding haksa mahmah ding hi.

Lia Man San Kim in; CNF te in Tedim bek hi lo, adang Township tuamtuam a mipi te tung ah tatsiatna te tung ah bang ci bang in hong thuum ding na hi uh hiam? Kei mah i nu mahmah zong, Heilei khua ah Sang Siamah a sep lai in ka

Dr. Lian Hmung Sakhong : Hiamtawi kipawlna khempeuh hih thu tawh a kipelh zo om lo hi. Luangkham in Galdona ah hih dan te om thei lua hi. Kei mahmah i sanggam pa zong hihdan mah in hong nusia hi. Khat veivei ciang midang ten ko min tap in a sepna zong om thei ding hi. Ko lampan le Mipi lampan athu ala kicing takin kantel ding thupi hi. “Public Apology” pen hong bawl lua ding hi ung, na lungkim dong in hong bawl ding hi ung. Ahi hang, tutadih pen Kawlgam ah Peace Process bawl lai tak hi. Hih dan thu te Kawl galkap mang te za nuam lo hi. Peace Process bawl khit ciang hih vai "Truth & Recociliation" bawl ding hi.

Hong ngak lai un.

Siambawi: Tedim ah mipi te deih loh pipi in Liaison Zum nong hong uh pen bang Ngimna hiam? CNF cih pen Tedim te adinng tuni dong phattuamna na bawl uh mu zo lo hi ung. Siamsin te in kua muh dah lo hi. A zawng pen Gam pan khantohna ding akua mapeuh tawh nasem khawm nuam hi. Ahih hang, CNF pen minam bup ading, Tedim te ading hoih hi cih ka gen theih nading uh mu zo nai lo hi ung. Tedim mipi in deih "Reconcilation" sem lo in, hong sem kei un kong cih uh "Liaison" zum nong honna te uh pen Tedim mipi te ading CNF pen lungkiat huai mahmah hi.

Pu Victor Biak Lian : 2001 kum akipan in Chin minam te Gamdang "R" tawh a pai theih na ding a phukhia pa hi ing. US, EU gam khat khit gam khat kong kiu in minam buppi ding a na hanciam ka hi uh hi. Kua mah in hong mawk sap hi lo hi.

Dr. Lian Hmung Sakhong (LMSK): : Galkap ciatciat kilemna bawl ciangin, lamet loh pi in, ki kap kik na kiau kiau khawng om thei hi. Gtn Shan gam tawh kilemna bawl khit bang zah vei hiam khat kikap kik cih khawng om hi. Tua dan a om ciang, a mang lang pen kilemna bawl theih nading hi. Tua ban ah Tedim mipi te tung ah CNF i ngimna, lunggulhna te pulak theih na ding, Tedim Mipi te Aw te zak theih nading hi. Tuni a nong gen khiat te uh Supreme Council ah hi thu nasia tak kikup khit ciang in, a hoih zaw ding lametna tawh na hong sem ding hi ung.

“Public Apology” pen hong bawl lua ding hi ung, na lungkim dong in hong

bawl ding hi ung. Ahi hang, tutadih pen...

5 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Gamsung Thuthang

Page 6: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

"Zomi Christianity And Cultural Transformation" — A gelh: Gin Khan Nang

India gama biakna lama Zomite makaipite laka khat, United Theological College, Bangalore pana B.D. zo a, International Baptist Seminary, Switzerland pan Th. M buaih a ngah, Pawlpi’ nasepna pana pension khit cianga Fuller Theological Seminary, Pasadena, Calofornia, USA pana Ph. D. a ngah Rev. Dr. G. K Nang in Ph. D a ngahna dissertation, ‘Zomi Christianity And Cultural Transformation’ kici, Laimai 341 a pha Laibu pen Germany gama om Lambert Academic Publishing-te in laibu in bawlsak khin cih thu kiza hi. Zogam Khristian tangthu, gal le sa thu, dawi le kau pan Pasian thu, Zomite ngeina, zia le tong, biakna pawlpi tuamtuamte nasepzia, Zomite nuntakna sungah Khristianna in na a sepdan, Zomite sunga mi thupi pawlkhatte tangthu, nasepzia, Zogam leh Zomite adinga a manphatna uh, innkuan kivaipuakdan, upkhialhna om thei ahih manin ki-kep a kisapzia leh thu manpha tuamtuam omna ahih manin, Zomi khat adingin simloh

phamawh, neihloh phamawh, theihloh phawmawh, zatloh phamawh thu kigelhna laibu ahi hi.(ISBN) 978-3-659-41464-0 hi a, khat beka lei nuamte adingin EUR 79.9 in laibu sai tuamtuamah lei theih ding hi. Tua loin, online panin a lei nuamte adingin www.amazon.com panin lei theih dingin kikoih ding hi.T. Sawm LianDaihna Cabin || 9.8.2013

2010 November Nipi Nunung sunga thupiang Thum

By H. Gin En Cin D. D./Yangon

Thulian thum 1. Dr. Cope Tedimtun, kum 100 pawi kibawl hi. 2. Cope Phawkna Biakinnpi thak kihong hi.3. Kum 100 cin pawi sim ding mi 16 si a Zomite Tangthu ah i tuahsiatpenna ahi hi

Thummun nih1.Tuitum khua ah misi luang thum om a masapen hi.2. Tonzang khua ah inn khatah sih khata mi thumsih a masapen hi.

Hih a tunga Zomite i tuah siat hunin kei tumtakin ka buaimahmah hi. A site lakah ka it mahmah ka naseppih Tuimang Siapi Langh Khan sum, Pa Nang Khan Cin, Rev.Hung Suan Thang-te a kipan a vekun ka khuapih ka meltheih vive hi Amau zong kei hong thei lo khat beek om lo ding uh hi.

Tua hun a ka buaipih luatna teng le ka dahna teng ka mangngilh tuamkhak leh ci-in amaute phawkna mualsuang hih bangin ka phut uh a asak lam pi 1600 na pan tui la-in a gei-ah tui kuang khat ka koih uh hi. A sum bei khempeuh K.2,28.975 hi a, Siapi Lang Khan Sum' tapa in tengh khat, Pa Nang Khan Cin tanu in tul sawmnga si uh hi. Thatang kisam khempeuh Tualzang hausapa vaihawm siamna tawh Tualzang khuate in hong huh uh hi.Thukhual a hong huhnate uh Topa in thupha-in hong thuksak ta hen.

Zomite Lainatna tawh Ngilhmawh mualsuang phut,Adamlai a innkuanpihte uh le H. Gin En Cin D.D. Yangon

ZOLAI SIMBU BAWLZIA Pasian in Zomite' Goupi hong

kepsak ka matutna Zokam paute khempeuh tungah kong ko hi. 1907 pawlin A.E. Carson le Dr. E.H. East-te in Zolai bawl na kipan khin uh hi. Dr. Cope in 1913 ciangin Zomi sia masate tawh na zomto-a 1923 kumin zat theih dingin na zo khin uh hi.A zawhsa uh Laibute: Zolai Simbu Tankhat, Tannih, Tanthum le Tanli laibute, Gamthu Bu, Nate Thu, Cidam Thu, Ganan bute ahi hi. 1925 Kumin kum tua a kizosa laibute, Tanli Zolai Sangte ah kizangpah hi. Sang kikah theih loh hun Japan galtun masiah limtakin kisin hi. Japan gal khit ciang 1964 dong Kawlgam hun kikhel hun sung teng sang kikah ciangin Lai Simbu teng bek kisin ta hi. 1964 kum kumpi kilaih ciangin zong Zolai Simbu teng bekmah kisin a adangte mikang in kisina Cope bawl Zolai Simbute kipuah tuan loin 1972 kum dong kum 47 sung kikhel loin kizang hi. 1972 kum (Chin Usi hun) ciangin Zolai Simbu puahphat ding kipan hi. ABC Chart , Tanlang, Tankhat le Tannih ciang kipuah pha hi.Tua a kipuahpha Lai Simbute kum sima a kizat theih nadingin Tavuan la dingin H. Gin En Cin Cope Memorial Press manager kiseh hi. Tua huna kipuah Laibute 1978 dong kizang hi.(Tuate a kipauh hunin Pu Mang Khaw Nang TEO sep hun hi-a Tedim khua sunga Zolai siam mi pawlkhat tawh kopa

kipuah ahi hi. Pyithu Council term nihna hun 1978 – 1982 hun sungin 1972 kum a kipuahsate khatvei kipuah kik leuleu hi. Hih hun ciangin Council Secretary Mr.Kam Do Thang Chairman, TEO Secretary hi a, Tedimkhua sunga Zolai Siam thum le NUP Party Secretary tawh Committee ahi hi. Tua hunin Siapi Lam Za Tint Tedim ah S.H.S sang siapi hi a, Tedima sang sia sem Sia Kam Khan Thang, Sia Tawng Khaw Thang le H. Gin En Cin (Press manager) hun bitin puahsak hi. Kha khat val a puah khit uh ciangin Tanlang pan Tanli dong zo siang uh hi. Committee in enpha in kipsak uh hi. Tua huna kipuah pen Zolai sangte ah tuni dong kizang hi.Hih hun ciangin Lai Simbu lo buang kisinnawn lo hi. Zolai Simbu pen Zolai baihtaka sin theih nadingin a olpen pan a haksa pen dong abanban-a sin nading (systemetic) a kibawl hi a, khel nading om loin tuni dong kum 40 sung bang kizang ta hi.Hih Laisimbu pen Tedim Tsp, Tonzang le Cikha Tsp.te a sangte ah kizang a, tuate ban ah Kawlzang le Leitung mun tuamtuama Zomite in Zolai sinna-a i zat ahi hi. A kipuah masak hun 1972 kuma kipan a kem cing ding le kumsim a kisamsak lo-a bawl den dingin Laisimbu bawl Committee member ahi Cope Memorial Press Manager H.Gin

En Cin tavuan kipia hi. Ama thu loin kuamah in a bawl loh nadingin thuneihna zong kipia hi. Tavuan a kipiak bangin kumsim in kisamsak lo hi.Dr. Cope bawl Zolai Simbu te puah loh a a kizat kum 47 sung bang ahi hi. Committee in a puah khit ciang H. Gin En Cin tavuan a kipiaka kipan kumpi in a khet kik dong kum 40 sung bang ahi hi.Tua hi a 2013 ciangin kumpi in na lai uh sin theih dingin hong bawl un a cih ciangin Tedim a TEO sem Pu Ngin Khan Khual makaihna tawh H. Gin En Cin le Tedim a Zolai Simbu Com. A damlaite le Tedim khuanu khuapate tawh enpha in a kipsak khit uh ciangin Kumpite bawl dingin kipuak hi. Tu-in a kikhetsan laitak ahi hi. Tua hi-a Pasian in i mipih Zomite adingin kum 40 sung bang hong zat khit ciangin kumpi in hong zatsak kik ding cih ka theih ciangin Pasian zat theih ding mi tampi om napi kei penpen Pasian in hong zat manin Pasian tunga ka lungdamna hih lai a ente khemepuh tungah kong ko hi. Pasian in i Zolai Ama kammal sim nading le pilna namkim sinna a i neih theih nadingin hong zangsak thei ta hen.

H. Gin En Cin D.D.Zolai Simbu Committee tangYangon. June 19, 2013.

Amasa pen "Zomi Language Data Collection Worshop" kibawl

Zomi Language and Literature Society (ZOLLS) saina in August 22 - 25, 2013 in Lamka Collge, Lamka, Zogam-ah ‘1st Zomi Language Data Collection Worshop’ om hi. Hih hunah ZOLLS, Zomi Youth Association (ZYA), Zomi Student Federation (ZSF), Zomi Human Right Front

(ZHRF) makaite banah, Pu L.B Sona, Chairman, Zomi Council, Pu K. Guite, Advisor, ZRO & ZOLLS Consultant, M. Gouzamang Guite, E.M/ADCte leh Lamka khua sunga media tuamtuamte zong kihel uh a, Dr. B. Luaichinthang leh S. Dal Sian Paute in sinsak uh hi.

Lamka ah ZYA Block Thak kihong India gama Zomi Youth Association (ZYA) Gen. Hq. innteekna tawh August 1, 2013 in YPA Gen. Hq. Hall, Hiangtam Lamka-ah ZYA Lamka Block laklutna leh honkhiatna om a, T. Goukhanmang, President, ZYA Gen. Hq in laklutna leh honna nei-in vaipuate kiciamsak hi. Hih hunah Chief Host in Thanglianpau, President ZRO pang a, Funtional President in L.B Sona, Chairman, Zomi Council pang hi.Hih hunah Vungzagin Valte,

Parliamentary Secretary, Gi nsu a n h au, ML A , Langkhanpau Guite, Chairman ADCC leh Thangkhosuanmung, Zenhang Lamka huasate in zong thugenna hun nei uh hi. Langkhanpau Guite in a genna-ah, ADC in ZYA Office leh Zomi Secretariat bawl nadingin Rs. 40,00,000/- tuak proposal bawl uh ahihna thu gen hi. Tu dinmunah India gam sungah ZYA unit - 101, block headquarter - 13, regional headquarter - 4, constituent unit - 7 om hi.

Gammial Nasepzia ThusinnaIndia gam sunga Mission nasepna kisinsakna ahi North East Centre for Training and Research (NECTAR) in August 30, 2013 in A 11-veina Cross-Cultural Missionary Training Class, Graduation Ceremony, Garo Baptist Church, Shillong ah zang uh a, Speaker in Rev. Aow Kong Yow, Pastor, SIM Asia Pacific Team pang cih thu kiza hi. NECTAR kici pen Shillong, Meghalaya khuapi a om hi a, mission nasem dingte kisinkholhna ahi hi. NECTAR ah course/training nam thum om a, sangsia sem kawma

missionary sem dingte sinsakna - English Teachers Training (kha 2), Missionary kuan nuamte kisinsakna - Cross Cultural Training (kha 4) leh Lai Siangtho a nei nai lo mite kiangah missionary sem dingte kisinkholhna - Bible Translation & Literacy Training (hun ciangtan om lo) course-te sin theih hi. A kisapna leh manphatna thei-in, sum muhna kician a nei zong ahi lo NECTAR nasepna-ah ZBC in zong kum 2012 panin kha simin Rs.1,000 tawh mapang hi.

PTC Mizoram le India Kumpi KimuhnaPaite Tribe Council (PTC) Mizoram makaite August kha bul lamin India kumpi uliante mu dingin New Delhi ah zin uh a, New Delhi a taam sung un Dr. Manmohan Singh (Prime Minister), Pranab Mukherjee (President of India), Sonia Gandhi (UPA Chairperson), leh Rahul Gandhi (Congress Vice

President) k i a nga h Autonomous District Council ngetna memorundum pia uh hi. Kumpi ulian tuamtuam bangzah hiam a kimuhpih ban uah, Information & Broadcasting Ministry ah zong All India Radio ah Paite programme neih ding ngetna zong pia uh cih thu kiza hi.

laibu Thak (english)

6 Vol 15. No 7September 2013

MELMUH (MEMOIR) ZOLAI SIMBU

Gamsung Thuthang

Page 7: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Kawlpi Khua-uk (Mayor) hong ngah Pa Kham Lian Khai tung pan lungdam kohna

Amah in Leitvui pan in mi zawngte laam to in, ninphual

pan in mi cimawhte leh a lungkham te dom to a, ulian te tawh kikhawl sak a, a ma mite ulian in abawl hi; cih kammal te kei tung ah ong tang tung hi. (Late 113:7,8)

I Topa in hih ciang dinmun

aa, ong lap sang ding pen abeisa kum khat le lai pek aa ama nasem, a mizat Sia Sing Suan (Phualpi A.G.) tung pan thusuak a om sa, a tang tung na ahih man in ibiak Topa tung ah lungdam ko ing.

Township Development Committee (Municipal) kiteel ding cih thu a kizak tak ciangin Sagiang Region Mipi Palai khat ahi Pa Khai Deih Tuang in “U Khai aw, hih mun ah Chairman nong ngah zawh nading ong hahkat in” hong cih ciang Pasian muanna tawh akitelna ding ah ka lut a Khua sung, Veng (19) i khuanu, khuapa (141) sung pan (85) in Vote hong pia uh hi.

Ka lungdam mahmah na khat ah Zomi Youth Association (ZYA) Kawlpi

pan mun nei teng mahmah in zong ong panpih uh a, Zomi a it teng I kipumkhatna ahih manin ka lungdam deuh hi.

Thungetna ah ma ong panpih khempeuh tung ah Topan thupha ong piak sak hen la, mailam ah zong mite ading thupha ahih theih nading maapang khawm ciat lai ni. Hih bangin Topa hoihna thu a pulaak thei ding in ong vaihawm ZINGSOL te tung ah lungdam kong ko a, Zingsol aksi ong tang tawntung ta hen.

Pa Kham Lian Khai Kalay City Mayor

(Hih lai hong kisuahsak theihna ding in hong panpih Zomi Youth Association – Kawlpi, Thuzekpi Pa Kam Suan Mung tung ah Lungdamna kiciamteh hi. — Zingsol tanute)

7 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Kongit kongngaih Laizom Zomi teng,

Migam milei anuam mahmah mun panin khat vei Zogam leh asunga om Zomi te gal et kik dihni, Zogam ah Zomi te adingin Zingsol hongtaang lai buang lo ding hiam cih ngaihsun kha ing. Nidangin Zogam ah khuahun nuam leh ipuipa ten khuahun paizia manlua ahih manin limtakin na ciamteh thei uh a , tu hun ciangin akumkum in ciaptehtheih ding omnawnlo zah in kilamdang leh kisia mahmah mawk ta a, kuamawhna cihbang hilo in Topa hehpihna thupha ikisam mahmah ta hi.

ZOMI TE ZOGAM TAWH KIGAMLA LUA THEILO DING:

Zomi te nuntakna leh Zogam hamsat cihmawhna pen kigamla thei hetlo ding hi, banghang hiam cih leh inu ipa i it mahmah leh ingaihmahmah teng innngak in ikoih ahih manin amau hamsatna pen ei mimal kim hamsatna mah suak mawk hi. Ihlawhcin ni, igilvah ni leh ituahphat ni in Zogam leh asunga om Zomi te tawh akizom den ihihna mangngilhkei ni.

ZOGAM HONGCINA LEH EIZONG KINUI ZOLO DING:

Tulaitak Zogam ah guahtamluatna hangin hamsatna tampi om a, asunga Zomi it huai te in lametloh hamsatna tampi thuak uhhi. Gal et in gal lungngai zel dih ni. Zogam hongcina henla hileh ei zong

iomna ciatpanin kinui nui zolo ding hi. Aleitang amawk ngaih ihikei a asunga ingaih mite om ahihmanin angai ihihi. Zogam leh asunga om ilaizom te hamsatna i omna ciatpanin thuakpih leh panpih siam ciat ni. Khangtangthu nih 7:14 sunga agen mahbangin " nagam uh kongcidam sak dinghi acih pen ei Zogam dingin upna tawh la in Topa mai ah kiniamkhiat ciat in thupha dawh ni.

ZOGAM ADING ZINGSOL OMLAI HI:

Tulaitak Zogam ah hamsatna Lampi hamsatna ; neklehdawn hamsatnaleh vai tuamtuam hangin nuntakzia hamsatna te pen tawmvei bek honghiding a denciangin Eite adingin Zogam Zingsol hongtaang veve ding hi.Leitung gam tuamtuam a om Zomi ten iZogam gal et in Zingsol eisung panin taangsak ciat leng Zogam hong cidam kikdinga nidang ciangin ilungdamna honglian

mahmah ding hi.

ZOMI TE LUNGNGAIH DING THU 7.

1. Leitang anei Topa itungah alungkim lai hiam?2.Leitang nei Topa thu imang hiam?3.Ih nulehpa te thu imang zo hiam?4. Pasian nasem te i itzo hiam?5.Kumpi nasem te ipanpih zo hiam?6. Mawh kimaisak zolo i omlai kha hiam?7.Singkung lopa ama mun ah iomsak kim hiam?Hih atunga teng lungngai

kawm sa in Zogam adingin thu ngen dih ni.

Topa aw Zogam ah Zingsol hongtaang sak lai buang in:

Acidam Zogam hongsuak sak lai in.

Rev.Pau Khan KhaiZosiam Gospel MinistryTawmvei - USA

Global Zomi Alliance Makapi Dr. S. Pau Khan En tung pan Zomi khempeuh te

tungah thuzaksakna

Pasian hongpiaksa ih Zogam ah aom Zomi khempeuh leh leitung

muntuamtuam ah kikhen aom kongit Zomi te khempeuh tungah thu kong zasak hi. Ka pumpi dam loh na hangin kum khat sung phial ding bangmah kong zasak thei kei hi. Tuin note nong thungetsak na leh nong itna uh tawh noptuam zaw deuh kahi manin thukong zasak hi.

Amasa pen in lungdam na thu hongtun kum 100 cin pawipi (Cope Jubilee) akipan khia GZA pen kei mahmah pumpi cidam loh na leh ginat lohna hangin ih lamen zah in hong gina pah zonailo hi. Ahizongin anungkik leh abei ngei ding hilo hi. Akhua suaksa meivak khau sumit ngeilo a aawnsa pumpeng akuaitan ngeilo Pasian in aphutsa GZA cik mah hunin mitsak ngeilo dinghi.

Abeisa hun a kong zaksak sak sa mah bangin Zomite in eilehei ih kisapna ahi ZOMI min mah deih in bangmah tawh khek ih sawm kei hi.

Ahizongin ei te tawh ngaihsutna akibang pah theilote galin sain neilo in amau dinmun zong ih tel sak pih ding kisam dinghi. Tangtawng akipanin Zomi ih puihpate pen thusau ngaihsun thukhual leh mipicing namte ih hihi. Tua ih puihpate’n picinna lungsim ei te khangah khah suah kha kei ni!

2014 kum ciangin ih Kawlgam sungah mikisimna (census) om ding a, tua sungah Zomi cih tawh ih kiciamteh ding ih lunggulh leh ih tuppen ahihi. Hih bang apian nadingin sep ding tampi nei kha ding hihang. Mun tuamtuam aom Zomi khempeuh aw ih bang apian nadingin na ngaihsut natek uh suah in hong hawm khia tek un.

Ih bang vaipi leh Zomi bup mailam ding kikupna nei dingin tu 2013 kum November kha sungin Tedim khua pi ah GZA makai khawmpi nei ding ahih manin nang mahmah zong hong hanciamin nong kihel hamtang dingin itna tawh kong sam hi. Hih GZA

makai kikhopna tawh kisai in Thuzekpipa (General Secretary) Rev. Dr. Do Kham in hong tangko khia ding hi.

Kongit Zomi khempeuh aw ih it ih ZOMI melhem lo in pulhkha lo in apalh semsem nadingin Zomi kim in lungsim picin tuhin thu tawh nuntak siam tek ni.

Tung Pasian in naom na muntek uh ah thupha hongpia ta hen!

Note hongit, Rev. Dr. S. Pau Khan En GZA Makaipi 7 SEP 2013

ZBC Biakinn gei kicimSawm Lian, Thawmte,

September 7— Champhai, Mizoram a om Zomi Baptist Church (ZBC) biakinn gei-a suang kiciang kicim ahih manin tu laitak kibuai peuhmah hi cih thu kiza hi.

September 7, 2013 zan nai 9 pawlin mun khat cim a, September 8, 2013 sun kikhop laitakin a ban pawlkhat cim behlap hi. September 10, 2013 in a cimsate hepkhiat sawmin tangtha kikuan a, khuasung YMA lam panin zong khangno bangzah hiam hong kuan uh hi. Cimbehlap thei ding

dinmuna om pawlkhat zong kikhenkhia a, a nuaia lampi vukcip khin ahih manin khe tawh pai theih nadingin Sept. 10, 2013 zingsangin kibawl zo hi.

Pasian huhna tawh tu

dinmunah biakinn adingin lauhuai lua lo dingin kingaihsun hi.

Hih biakinn pen India gam sunga Zomi Baptist Church (ZBC) adinga pawlpi lianpen leh biakinn lianpen ahi hi.

ZYA India-Myanmar KimuhkhopnaLamka, September 9: Zomi

Youth Association (ZYA) Gen enral Head Quater a President T. Goukhomang makaih in G S Lianzalal, leh Asst Secy Doumuan in tuni’n Moreh vapha in Myanmar gam Kalemyo leh Namphalong ZYA makaite’ tawh AG Church, Namphalong ah kimuhkhopna khat nei uhi. Amau Oct 25-27, 2013 sung

Lamka Public Ground a 3rd World Zomi Convention ding tawh kisai Kawlgam lam apan mi a tamtheipen hong tel theihnang in ZYA Myanmar

makai te’n mipi lak ah mobilization bawlding cihte genkhawm uhi.

Sr: Phualva Times, Zominam

ZOGAM AH ZINGSOL HONG TAANG LAI BUANG INTEH

Gamsung Thuthang

Page 8: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Meitha piakna 4Lei sia 8Losiatna Khua 5

Global Zomi Alliance Thuzekpi Dr. Chin Do Kham in Singapore, Malaysia, Kawlgam leh Australia ah Gospel apai kawm in, July 24, 2013 Wednesday ni zingsang lam in, Malaysia gam Kuala Lumpur khuasung aa om UNHCR zumpi aa makai pi 3 tawh holim va nei thei uh hi. Tua tawh kisai mipi theih ding aa kilawm kasak te mipi tung ah hongpulakna te anuai a bang ahi hi.

Kimuhpih teng:UNHCR-Malaysia aa tulaitak a lian pen pa Mr. M Nissa, Senior Protection Officer Mr. Gonzaga leh IOM Senior Operation Officer Mr. Ogul, te ban ah UNHCR pan Community Development aa sem Ms. Brittocia leh Ms. Joanne cih te tawh nai 2 leh a lang sung holim na ka nei thei uh hi. Officer dang te zong va sam uh aa, khual zin leh a pua lam aa vak cih teng tawh a dang te hong kihel thei lo uh hi. A masa in, GZA General Secretary ka hihna leh Zomi te thu a tom in genna-- keileh kei kipulak na nei masa ing.UNHCR tungah lungdam kohna:(1) Tu ciangciang Zomi tampi tak gam 3 na ah hong puaksak na uh lungdam kohna, (2) Zomi damlo te zato kahna leh kibawl na tampi hong huhsak na uh lungdam kohna, (3) Thong kia tampi te UNHCR in hong tat khiatsak na uh lungdam kohna, leh (4) Refugee naupang tampi te lai hilh nading hong vaihawm sak na hong huh na uh lungdam kohna cihte nei masa ing. Tua ban ah, nung lam deuh aa KL sung ah, lutuam biak na bia pawl leh milim bia te ki tot ki thah na hang in, a kisai lo pi aa Zomi te in mi khutlum tawh a thuak khak

ding uh patauh na thu ka pulak hi. Hi bang aa a patauh huai dinmun ah om uh a hih man in, UN card ngahsa Kawlgam mi khempeuh, a deuhdeuh in Zomi te gam 3 na ah a manlang aa hong puak sak mengmeng nading uh ci in nget na ka pulak hi. UN Card ngahsa te bek hilo in, a ngah nailo tul tampi te zong Malaysia aa a nuntak na uh haksa leh lau huai a hih man in a manlang thei pen aa UN Card hong piaksak zawh nading uh deihna thu pulak na zong ka nei hi.

DOT NA: (1). Tun Kawlgam kumpi hong kikhel mahmah ta a hih man in, kawlgam mi te UNHCR card piak na tawh kisai policy a kikhel ah om hiam? cih thu kadot leh, Tu ciangciang policy kikhelna om nailo hi cih tawh hong dawng uh hi. (2). Tua a hih leh, card ngah nailo te na lakbeh baih ding uh hiam ci aa ka dot leh, Fund ki ngak lai hi. Fund om dan zui in ki khensat thei pan in teh cih tawh hong dawng uh hi. (3). Card ngahsa tul tampi om lai ci leng, card ngahsa teng a vekpi in gam 3 na a ki puak khin taktak ding hiam? cih ka dot leh, pawl khat kipuak in cin, a vekpi in kipuak khin lo kha ding hi. A hizong in US kumpi makaih na tawh P2 Group resettlement program a kibawl August 17, 2010 ciangciang aa card a kipia teng bel ki pai suaksak hamtang ding hi. Leitung gam tuamtuam gam 3 na aa a kipuak khempeuh ii 80% pen USA ah a kipuak a hihi ci uh hi. Malaysia UNHCR zum pan kum khat in mi 10,000 (tul sawm) gam 3 na ah a kipuak hi in, a sum lah kicing lo, zum nasem zong kicing lo ka hih man un, kum khat in tua zah kan ki paisak zolo hi hong ci hi. (4). Tua ah omlai teng, a pai ma in Kawlgam hong hoih mahmah man leh, a vekpi in na paisak lai veve ding uh hiam? ci aa ka dot leh, Kawlgam hong hoih taktak aa leh ... a ciah nuam te a ciah na ding un han thawn ding hi ung. UN card ngah sa a hih hang, na UN card uh gam 3 pai nading in kizang thei

nonlo ding hi cih ki tangko ding hi. Gam tuam tuam ah zong, a gam uh hong hoih kik mahmah ciang in tua dan aa a ki sep na gam tampi om khin hi ci uh hi. (Kawlgam mite tawh kisai tua dan khensat na om nailo hi. A thu paizia hong gen na uh a hihi) Gen teh na in, Indonesia gam pan Malaysia a pai Ace pan refugee te bang, a gam uh hong hoih ciang, tampi ciah kik uh aa, a ciah nuam nonlo te, Malaysia kumpi leh UNHCR ki thukim na tawh Malaysia ah WORK PERMIT (nasep theihna phalna) pia aa om theih nading ki vai hawm sak hi. A hi zong in, hi bang dan ciang in, a hun hun aa ki vai hawm hi in, mailam aa ding ki gen khol thei lian lo hi cih tawh hong dawng uh hi. Lung Hihmawhnate Pulakna leh Deih Ngetna:A beisa hun in, Zo pau tawh kam phen deih zah in kicing ngeilo a hih man in, Zomi kam phen hong behlap sak zawh nading uh ka gen hi. Gam 3 na len khiat kuan ciang aa thusin sakna (tentan piakna) ah Zo lai ngiat tawh hong bawlsak nading uh zong lunggulh na ka pulak hi. Tua ban ah, a beisa hun in, Zomi a hilo pawl khat in Zo pau tawh kam phen uh aa, Zo pau siam tatak lo uh a hih man in, a man/dik phalo aa kam kiphen sak pawl khat om a hih man in ka lung hih mawh na limtak in ka pulak hi. Kipawlna tuamtuam nuai ah a om hang un, Zomi (khua pau nam tuamtuam a zang Zomi te) tampi te in paudang thei lo in ko pianpih pau a hi Zo Pau bek mah pau thei uh a hih man in, tua te aa ding ko pau lian bek mah tawh kamphen kician tak aa a sem thei ding mi a kicin ding a thupitna leh USA gam aa Immigration Court khawng ah, a mau tel mahmah tawh kam phen ding a om kei leh tel mello loh pau tawh thusit ngeilo uh hi cih zong ka pulak hi. RSC Call Center (Phone tawh thudot theih na) line sam leng, computer in, pau nam 3 tawh hong dawng hi. English, Lai, Burmese ... mek in cih tawh hong kidawng a hih man in, tua teng khat zong a theilo Zomi tul tampi om a hih man in, Zo Pau zong hong behlap

sak un cih zong ka gen hi. Pawl khat a min kibang om a hih man in, a nih un a vai uh a kum aa sim ziakai thei cih thu za ing. Tua bang a om leh a min man te in a mau mawhna omlo pi aa ziakai lawh uh a hih man in, a thu a ki tel theih khit ciang, a min man nei tatak te a man lang thei pen aa na vaihawm sak ding uh kisam ding hi cih zong gen ing. A mau zong hoih sa uh hi.

Ka lim genbeh thu khat: Zomi pawl khat a ki interview ciang in, ka minam min ZOMI hi ci na pi in, kamphen pawlkhat leh ah interview officer te in a mau cih bang in computer ah khumsak lo in, Chin or Tedim cih tawh khumsak hi cih thu za ing. Tua dan pen UN te ii sepding in a kilawm hetlo thu hi. Mihing khat in ka minam min tua hi a cih leh a mau cih bangbang aa ki khumsak ding hi cih Washington DC aa Refugee Resetlement aa a lianpen te in kei tung ah hong gen uh hi. Tu aa kipan thuman tak aa record a kibawl nading in limtak in na mite uh na gen un, ken zong follow-up hong bawl toto ding hing cih vai khak ing. A mau zong a maisuah dan uh nuam sa pha kei. Hibang thu te ka gen ciang in, Zomi a kici lo te, Zomi a hilo te gal bawl ding, mudah ding a ci ka hi peuhmah kei hi. Ei hihna din mun midang te in zong hong telpih aa, ei leh ei ih ki cih bang aa hong cihpih ding uh ka thupi gennop na a hihi. Nampi lungsim nei in, Zomi te ih it bang mah in mi namdang te zong it in, a mau aa ding zong ih deihsak ding pen Christian lungsim a hihi. A hi zong in, a hilo pi aa hong ki nem niam ding zong kiphal tuan lo hi hang. Hih a tung aa ka pulak thu pawl khat te, a sawtlo in GZA min tawh lai in gelh in UNHCR ah ka puak lai ding hi.

A teltuam Israel mite ah ompih bang in Vanglian Pasian in Zomi te hong ompih in hong mapi den ta hen! Dr. Chin Do KhamGeneral SecretaryGlobal Zomi Alliance

GZA Thuzekpi Dr. Do Kham Malaysia UNHCR Zumpi ah Zomi te ading vaipulakna

Malaysia G-3 Khuahun SiaAnuamzaw nuntakna ding, Gam 3 na lam manawh in a pai Zomi tampi omna Malaysia Gam ah September 1, 2013 ni akipan inMalaysia kumpi phalna om lo a omsuak mite nasiatak in kiman a, Kawlgam, Indonesia, Bangladesh, Nepal mi akipan Gam 16 a mi tampi tak in mat thuak uh hi cih thu kiza hi.

September 11 ciang dong Kawlgammi 600 val om khin hi. Hih vai hangin Kawlgam Nasepna le Annektuidawn lamsang Mangputal U Aye Myit in September 9 ni in Malay Gamuk te tawh kimu ding in Kawlgam va pai hi cih thu Kawlgam sung a kihawm Daily Eleven Nisim Thukizakna ah suaksak uh hi. Malaysia ah Kawlgammi nasem 245,000 val om in, tua sung ah 145,000 pen Permit tawh nasem uh a, 110,000 val pen Laidal om lo nasem mi te uh ci-in U Aye Myint in gen hi.

"Mi leitang ah ki om hi mawk, ei zong gam neilo hilo cih khat tawh naki sapeuh mah. Ih pu ih pa te'n Japan gal agen gen uh pen khasiat pih ing, kulh ki to a buk theih hi leh or zan khat thu a ihgam ihlei kitung ding hileh aki tainuam hi mai. Kei bang Passport nei pipi thong inn sung zan 4 lumkha ngei ing. Operation aneih uh ciang kinak dop mahmah ding kisam ci in Operasi a tuak ngei Zotaang khat in Zingsol hong gen hi.

"Kei bel UN Card nei khin in ing, tua zah pih patau lua kei ing. Tua ciang Malay Palik te zong hih dan a Operation lianpi lo siah, hong man nuam khol lo uh hi. Ei gina takin om peuh leng buaina om lo hi. Ahihang ei Zomi pawl khat, zu kham, kitom, kitawng cih khawng in i om ciang, i gei-a inntek gammi te hong thuak zawh loh uh ciang Palik te thupuak leh bek nasia tak in man uh hi."ci-in Computer sai khat a nasem Tg Mun Khai in Zingsol hong gen hi.

Abeisa August 8, 2013 ni in Malaysia a om UN ngahna ding ngak a om Kawlgam mi galtai (Refugees) te UNHCR zumpite in hong tung ing September 1, 2013 ni akipan mai kum January 2014 kikal sung UN Card piakna dingin min sazian lakna nei ding cih kiza hi. UN Card kibawlsak dingte pen abeisa March 6, 2013 ni ciangciang UN tawh kizom minam kipawlnate ah min sazian a lutsate bek hi dinga, tua Card pen UN Card ngah theihna ding Asylum Seeker Card hi pan bek ding ci-in UN Officer te in gen uh hi. Hih UN Assylum Card abawl thei ding Kawlgam mivekpi 45659 te UN zumte 'n sazian kician nei khin uh ci hi. Malaysia gam sungah tuni ciangciang UN Card neisa Kawlgam mi vekpi pen 70000 val omin, nasem ding a omte tawh kigawm vekpi 200000 kim om ci-in Tongsan.org ah kisuak sak hi.

Malay Gam 3na a ngak a om Tg Nang Khan Pau in bel "Sum thalawh nading leh Malaysia ciangzong nuam lel e aci pawl ading in bel lungkham kul khollo hina ven, ahihhang gamthumna atung nuam valvalte ading in, Malaysia pen hun hoih hinawnlo ahih lam ki cian mahmah ta hi."

Opp! OPERASI !!!

8 Vol 15. No 7September 2013Malay Thuthang

Page 9: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

US: World Zomi Congress le Gamdang a om Zomi Innkuan kipawlna te mapang khawm in Gullu Mual Nicke Project akikhawlsak nading in US, Australia, Norway le India gamte ah abeisa June kha akipan in lungphona nasiatak in kinei hi. US ah nih vei kibawl in, Mipi lungkimpih lohna te Kawlgam Palaizum le Senggam Palaizumpi mai te kiawng in, lai tawh zong thukipulak hi.

India: Zomi Innkuan - Delhi vaihawmna, New Delhi a om Zomite’n July ni 9 ni-in Bus 7 tawh Jantarmantal ah Gullu Mual Nickel Project tawh kisai lungphona nasiatak in nei thei uh hi. Zogam leitang a-it deuh teng mah kipai hi, ci-in kigen ngeingai a, apai peuhmah kuamah aki siik omlo cih thu kiza hi. Zomite zong atam zawtham in gam leh minam itna neih mahmahta cih hong kilang sak hi ci in, ZID pan thukiza hi.

Norway: July 28, 2013 (Sunday) ni in, Norway kumpite' phalna tawh Oslo City, Parliament Innpi mai ah Sia Khampeek, Sia Thang Khan Thawn, Pa Hau Khai te innkuan, Pa Thang Sian Khai, Pa Hau Dalte nupa le Kachin minam Mai Mai, Kawl minam Ko Myint Aye, Ko Saw Kyaw Oo te gawm mi 12 in Gullu Tawh ding lungphona bawl thei uh hi.

Gullu Mual Vai Mipi Mapanna thakhauh semem KAWLPI AH GULLU MUAL VAI THU KIKUPNA THUPITAK KINEI

By Peter Khampu, Kawlpi [email protected]

September 3, 2013 (Tuesday) Am.9:00-12:00 sung in Shin Hong Hall, Thazin-Kalaymyo ah "Gullu Mual vai thu kikupna le thusunna nasiatakin kinei hi. Tua mun ah Zogam Leisung Sumpiang Encik Pawl (Chinland Natural Resource Watch Group), Zomi Siamsinte, Kawlpi - Nyitha Phungzi te, Gullu Mual kiim a om khua hausa te, Zomi Congress for Democracy Party, Chin National Party, Chin Progressive Party le Asho-Chin National Party pan makai te kihel thei uh hi.

Tg.Thang Khan Tuang (a) ThaTuang in hun hong makaih a, CNP makaipi Pu ZoZam, Kawlpi Nyitha Phungzi mangpi'tulpi ten thugenna nei uh hi. ZCD panin Pu Chin Sian Thang hong kihel thei lo a, Kalay Branch ah Chairman pi a sem, Pa SK Gin Khan Pau, 8888 makaipi khat le tuahun lai a, Sangnaupang-galkap khat, Zomi Times panin Revd Dr. Lang Khan Khai te in zong thugenna nei hi.

Ih gamah hibangin Gullumual hong kito in hi leh i Zogam leh hih zanggam kimteng ah Security cihte a kipan bitna taktak a om diam, tuate kua in vaipuak la taktak

zo ding hiam, cihte leh hun saupi a ding muhkholhna tuamtuam pawlkhat tawh hong gen a, hi kisa mahmah ciat hi.

Ih lawm Kawlte' lampang panin uhamsim khat in hih vai ah minam khat le nih bek tawh zong kisai lo a, I gam i vaipuak lianpi khat zong ahih manin i hihna bangbang ah kidendan lo a, i kipawl ding leh i kham dingte ah zong mapan khop diamdiam ding thupi hi, cihte gen hi.

September 4 lam in Sia Lian Tuang, Tha Tuang, Tawi Thang leh khangno pawl a kipan mapang sa pawlkhat te'n Singgial, Diamzang lam ah

tutunga thukikupnate sung kawmin holimpihna va nei ding uh, cih thu zong kiza a, phawkpih ciat ni. Ih gam leh

lei a ding a mapangte thupi leh zahtakna ka pia hi.

Chin National Party pan Pu Zozam Cin Pau thukup laitak. Marn: Peter Khampu (CMedia)

Gullu Mual tawh kisai theihuai pawl khat

1. Gullu Mual kimkot ah khua 14 om hi. Mi 12,000 kim , buhlei Ae'kah(meitei pau-in pari) 70,000 val .

2. Tedim khuapi' nisuahna lam ah om hi. Kawlpi pan tai 12 gamla in Tedim Khuapi panin tai 69 ahi hi. ( Kawlpi-Tedim= 57+12 )

3. Mual adung asau-na tai 8, avai azai na tai 2, a sanna (sea-level ) 3000' hi.

4. Companyte in nickel , chromite le sik om ci hi. A genloh omlai dingin mipi in aki ummawh hi. Banghang hiam cih leh Gullu suangte sungah nickel 1. 4 % kim om cih pen mikhempeuh theihsa hi a, Companyte in nickel 7 % ciang kawlgam ah haihsiang ding hi. Tua khit ciangin nickel 7 % kihel leitangte sengam(China) ah puading ci hi. Tua ahih manin Sengam(China) ah apuak ding uh pen nickel 7 % hi bek a, adang 93 % pen bang hiam cih kithei lo hi.

5.Gullu mual ah nickel tawh theihna ding mun 7 om ci a, Sen(China) company in mun 3 pan tawh sawm hi. Amau gelna ah kum 30 maw? sungin nickel ton 595,000 lakkhiat sawm uh hi.

6.Gullu pan aki ngah (a meet) sum pen (share) pen bangci hawmding cih tu ni dong gen lo. gtn : Union in % ? , State govt. in % ? cih te pulakna omlo napi a meet sung pan kum khat in Zogam khantohna dingin US &500,000 ( nga ) ong piading ci (angah zahding gen lo , apiak khiat zah ding genlo)

7. Company te min: China Jinshan International Mining Company, China North Industries Corporation's Subsidiary Wanbao Mining Ltd. Tu ni dong ciang Kawlgam in Mining law kician kinei nai lo hi.

Zogam pen ipu ipa te’n Kham tung gam naci uha, amau pau in khialeng Golden Land cihding himawk hi.

Sr: Zomi Innkuan - Delhi

Aug 23: US Gam, Sengam Palaizumpi mai ah hih bang in aw hiau liangin ki-awng ziahziah hi. Photo: WZC

July 9: India gam a om Pasian nasem, Sumzong nasem, Galtai Zomi te in hih bangin lungphona nei thei uh hi. Photo : Tongsan.org

July 28: Mimal tawm mahmah ta leh, Gam leitang suplawh lohna ding in hih bang in lungkimlohna kilak khia zo veve hi. Photo:Tongsan.org

9 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Gullu, Thaangdung, Lelnupa, HakhaGullu vai Political party-te le Zogam Gamuk Kumpi te kimuh khopna pen 9 : 30- 12 : 00 pm sung in, Hakha Khuapi State Government Meeting room ah na nei thei ung. State gov lam panin Pu Nang Za Mung le Pu Cin Lian Pau simloh kimtakin ong kihel thei uh hi. Party lam pan muhkhiatna le dinmun pulakna te a ban tak a kineih khitciang Pu Hung Ngai (Chife Minister) le Minister dangdangte zong kimaingap takin thu ong sung toto uh hi. Mipi lunggulhna (party lam pan) Kipawlna tuamtuam le mualbul a khua mite kimuhna tungtawn in muh khiatna mipi aw te U Aih Saw Myah (Chin Progressive Party , GS-2 ) in pulakna ong nei hi. Mipi tang dingin pulakna sungah thulu pi thum tawh pulak hi.1) Gullu mual tawh ding pen mipi in phal nai lo2) Kumpi vaihawm lam pan a kinung kik theilo ding thu ahih zenzen leh Company khat bek

tawh kiho loin company tampi sung pan a lungkim huai penpen tawh sep theihna dingin lampi zong lai ding, mihing a thupi sak gam khat peuhpeuh tawh hi ding, Mipi tawh hoih tak kikum masa lo in bangmah sem lo ding3) Ei le ei in sep zawh hun ciang akl ei makaihna tawh sem ding cih thu thum siksan in thu tampi sung hi.

Gullu Sumngo Tawhna ding vai Party 4 ki-

gawm dinmun pulak-na

1) Gullu vai DPR (Draft project report), MoU, TOR cih te mipi tungah gina takin kitangko nailo ahih manin company in maban ong zop teitei leh deihloh pen thusia tampi tawh kizom thei ding hi.2) EIS, SIA, HIA te pen international level khat in bawl in mipi tungah tangko huai hi.3) Hih project hanga supna baina thuak aom leh compensation pen international level in vaihawm sak

ding4) Hih vai khempeuh adingin a kisam CR te kua (gam, company)te in tavuan la ding hiam5) Hih vai teng khempeuh a encik ding monitoring team (leitung bup zahtak khop) a om ding kisam 6) Ameet hawm dan % pen tu laitak dinmun tawh san theih ding hi lo ahih manin lunglen huai mahmah hi.

State Government pawl thu gen na

1 ) Gullu mual vai pen Gambup-Kumpi (Union Government) le Companyte thukimna letmat om nailo dingin gen hi.2) Lunghihmawhna le deihna khempeuh Company le Gambup-Kumpi tawh kimuh ding kisam pen hi sak zaw hi. Cih dan in thugil mahmah te lunglut takin na kikum thei ung. Mipi ading ngaihsutna vive ahih manin ahoih penpen ding hoih tak vaihawm ding kisam hi cih dan in Zogam Gamuk kumpi lampan ong ging khia zaw

bilbel hi. Meeting pen thupai zia ong nuam mahmah ahih manin gen nop tampi tawh kikhawl bawl hi.

Thangdung le Lennun-pa vai

Meeting pen gullu vai na ngawn a man zo lo dektak ahih manin hun man ciangin U Kyaw Nyent (Forest and Mining Minister ) tawh a tuam in na kimu ing.Thangdung ekka 50 pen singhalh gam ahih hangin singkung om lo ahih manin CNF te naseptheihna ding phalna kipia khin ci hi. Lennupa vai pen ka thei kei hi. Kei sabuai tung ong tung nai lo hi - ci hi.Pu Hau Khem Kham tawh zong kimu thei in mipi patauhna vai teng le mailam kalsuanzia dingte limci takin na kikum thei ung.

Khalkha khuanu khua-pa tawh

Khalkha khuanu khuapa, media, khangno kipawlnate tawh zong Gullu vai lian mah na kikum thei ung. 2 : 00- 5 :00 pm sung in lunglut mahmah in thu ong kidong ziahziah hi.Hakha le Thantlang gam ah zong company (sumbawl)te kipan pianpian cih thu hangin zong lung himawh thulian pawlkhat nei uh hi.

Kawlpi ah SIAKawlpi ah zong tu sung teng mah in Social Impact Accessement (SIA: Gullu kitawhna hangin inntek mipi te' tangpikhuasakna lamsang siat lawh theihna ding thute te) data bawl maban a kizom leuleu hi a, Lawm Thatuang, Zamthuam, Huaimang ( Vung Huai Mang ), Bosco lian, Cinpi (Siamsin ) te nak manlah lua mahmah uh hi mai ei.Liantuang, (Tawmvei) Khalkha( 09400511757 )

Gullu Mual

Page 10: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Bang hang in hih zah in guah hong tam hiam?Bang teng i sep theih

ding om hiam?

Guahtam luat pen i huih te Pasian hehpihna tawh

siangtho lai hi ci-ing. Bang hang hiam cih leh Bengal

tuipi pan tuikhu te huih tawh  saklam (north) hong

manawh khak uh ciang India  le ei Zogam hong tung phei hi. Ahihhang

India te in tuipi gei teng ah setphual (Industrial zone)

vive nakoih uh ahih man in ahuih te uh nin-in sah (high

atmospheric-density) ahih man-in tam lut zolo hi. Ei

kiang ahih leh huih siangtho (Low atmospheric-density) ahih man-in  ongtung zong

sunsun  tuikhu te  zusuk ziauziau hi ci-ing. I lawmten

huih ninsak, ahuih uh sah (high atmospheric density)

sak tektek leh ei kiang guah leh huih tam tektek ding in

lamen ing.

Gtn: Tukum sung a, Zogam sung ah  nidang i zakmun loh huihpi nung ding ci a

I lauthawng mahmah pen bang hih thute nungzuih hi

ding hi cih theih hi.

Ahih hang bel Veng te huihnit man, ei kiang ah

guahtamzu ci ni-in, en lah tua guah te ahup akhol

ding singkung te heu sak lailai. I lei te aki let kip nang

singzung te om nawn lo.

Gtn: Reinforced-Concrete0(RC) innpi te I lam ciang asung ah akip theihna

ding sikzangno te I guan dan. I lei te atua cih ding

singgui te bei ta. Tuaman a, leite cim (men-cim) ci-in

mu ing. Men acip nop lai ah I lampi te  hawklam hoihlo, tuiluan nang lampi akuum

ding dan (road curve) maan lo lai.

Ei mimal khat ciat i sep theih ah bel singkung omte

puah, zuun, suan ding.

I lampi pen gamdang engineer (Gtn: Norway

gam  amual te eigam bang hi ci-in simngei ka hih teh

) ding sinsak, sam, semsak thei leng I support zo diam

thei khang ing. Kawlgam bel Kalay leh Mandalay nangawn

lam hoihsak zo mahmah samlo uh ai-teh cih kei muh

na hi ei.

Tu-a I thuakteng zong khasiathuai mahmah ihihteh mailam ah kigingdet ding hi

sa-ing.Zs

C. Thang Za Tuan, Tedim Kipawlna makaipi, Yangon

Tulaitak leitung khuahun (Weather Climate) tuk-hun hi in, I gam ah guahciin manin, akeenna mun leh singkungte akolhna munte ah mincim, lampi sia, tuikhang, inn-le-lo, lampite siapha hi.

Bang hong phawksak hiam? Kiim leh pam kepsiam ikisapna teltheih ding kisam leh lampi kisia leh lei hoihlote ei tangthatang mah tawh puah ding kisam hang cihna hi.

Tuamah bangin gam ki-ukna leh nuntakzia ah (Politico-administration, Social-economic Developmen Climate) ah 2011 akipan in Kumpi in zawn le ngau nelhsiah zawh nading, gamsung kilem nading,

tualsuak-minam bul khempeuh liangko kikim in vaihawm khoptak theih nading, tualgal kidona beisak zawh nading, nuntakzia leh diktatna ah masawn daupaizawk nadingin “Ki-ukna hoih, Kumpi muanhuai” (Good governance, clean government) ci in hanciamna tawh hong kalsuanpih hi. Akilawmlo Upadite zong lepphat ding ngaihsunta uhi. President U Thein Sein leh Daw Aung San Su Kyi te zong khut kilen in ma hongpankhop uh ciangin leitung ah Top Global Thinkers “Thugeelsiam” cih a teelna vuah a khatna tuak in kikoih liang hi. Tutadih in Kawlgam ah kipuahphat laitak hun hi.

Tua thamlo in leitung bup ah Pilna, siamna, vanzatte nikhanto mahmah in khualzin gamvakna hong nop tetek ban-ah thukizakbaihna nangawn zong mi tampi in, khuata dong ah electric mei zangta(tuitha, settha leh nitha tawh) email, cellular phone kizang ziahziahta hi.

Hihbang hun in ei Zomite in midangte sangin khuak leh theihna, khantohna ah a tuantual tuan hiloding hihang. Ahizong in mazan daupaina dingin hong kaiton theite tel in, phutzawh nadingin ngaihsutsiamna ikisap mahmah hun laitak hikasa hi. Tuate sungah ikisamphadeuh kasakte in:

(1) Thumuhsiamna tawh kithutuahna, kipumkhatna, mapankhopnading; (2) Pilvang mahmah hun ahihna phawkding (3) Pilna siamna sang neihzawh nading (4) Kimakaihnatawh nungzuih siamna leh (5) Kumpi sungah thuklutzawhnate hi.

(1) Tanglai in I Pupate in khua leh mun azonna, gal-le-sa adona uah beh leh phung tawh ma napangkhawm ngei-uh ahih hanghiam, tudongin enzong beh-le-phung, khua-le-tui ciang bek thupi isa phadeuh lailai hi. I khuamuhna kawcikmah I pom venvan hi. Khuadak in huaisiam lehang I mazang zaw ding hi. Gtn. Zomi ihihna pulak khiat zawh nading leh Kumpi ciaptehna leh phalna ngahzawh masak ding ahihlam tel in sephuai masa zaw hi. I minam kilawhna hangin I sanggam dangte tawh ki-etkhialh khakloh ding hi. Tuamah bangin Biakna Pawlpi leh Kipawlna tuamtuamte ah zong tangzaitak in thumuh siamhuaita hi.

(2) Pilvang mahmah ding kisam hang. Gam paizia hong lamlakte ahi 1947 Panglong Agreement, Independence Declaration, akipan Kumpite’ hong kalsuanpihnate, uliante lungsim puakziate, mailam ading ageelnate uh pilvang takin telhuai, sansiam, leh sepsiam ding hi.

(3) I minam leh gam khantoh nading in Pilna sang sinna leh pilna sang nei tampi i kisam hi. Mipil misiam omlo in gam khangto theilo hi. Pilna tatak neiciat lehang ankhing khamna, sumbawl siamna akipan kivaakna ah khangto ding hihang.

(4) Tanglai I Pu I Pate makai nei in athu uh akizuih uh mah bangin tu in ei sungah Politics ah, Biakna ah, Kumpi nasepna ah, amakaite muanbawlin, nungzuisiam hih ding thupi hi. Tanglen hun hinonlo hi. Kizop dimdiam hun hita hi.

(5) Bangna I sem zongin Kumpi tawh kipaikanloh phamawh hi. Kumpi sungah I thuklutzawh masiah I gamah innteek tang ngeiloding hihang cih phawk ni.

Ei Zomite akithutuaklo hilo in ithu akituakdingin a geelsiam nailo, thei gegu a akithutuak nuamlo laite hihang ka cinuam hi. I thutheihna leh thuciaptehna kibanglote pilvai leh thukhualna tawhin lungduaisiamin kisansiam lehang mazang zawding hihang. Mangpau khat ah ‘God helps those who help themselves’ Pasian in amau akipuahphanuamte mah thupha pia hi’ cih hi kasa hi. Ei mahmah in Pasian hong piak khuak, pilna, siamna leh hoihnate I zeeksiamna tantan in thupha sangding hihang. Zs

“Guahtui hong pai hak lua!..."

Tu kum bel guahtui tawm lua!”… “Guahtui tam lua; uma beela buak bang!”

June kha pan kipan Zogam ah lampi kicimin kisia zel hi. Mencim ahih manin, inn le lo, khua le tui kisia hi. Leitunga kilam inn pawlkhat, lei nuai-ah tung ta! A om khat, om nawn lo! Tui in tai, lei in vuk. Mihingte diipkua; puduk padak …!

Zomite in vaimimcim le buhcim i nek pen a dang anhuan dan theihloh man le i

zawng man hikha ding hi. Zogam zong vaimimcim le buhcim tawh kibang ta hi. Mun khempeuh cim hi. Buan nawi niahnuah hi. Mun tampi cim hi. Tolh hi. Kisia hi. Kip lo hi. Tua manin, tu hun Zogam pen Zogamcim suak ta hi.

Hih bang thupiang pen tu kum bek hi lo, a beisa kumte ah zong om zel hi. Ahi zong, tu huna i tuahkhak thute pen i pu i pate’ hun sangin piangmunzaw, nasiazaw, tuakmunzaw, thuakmunzaw. Bang hang ahi tam?

Bishop Felix Lian Khen Thang in, “Singkungte i suksiat manin i leitangte kipnawnlo, lei hoihte bei, kumtui man nawn loin, lui tui le i tuinakte kanghin, a hun lopi-in huihpi nung thei hi. …. A thuak den pen i singkung le i gam i lei ahi hi. Bang tanvei thuak zo lai ding ahi hiam?” ci hi.

Carbondioxide a hup ding Singkungte bei semsem ahih manin, Leitung hong lum (Global warming) semsemin, khuahun hong man nawn lo a, guahtui zong a hunin hong

pai nawn lo hi. Hong pai leh zong hong paizah man nawn lo hi. Lei a kipsak ding singkung tawm ta hi. Nidang sangin khualumzaw ta ahih manin, nidangin Zogam ah a kimu ngei lo thokhangte, tu’n hong tungto ta uh hi. Khuahun le singkung-lopa tuamtuam beela a om ganhing pawlkhat zong i gam ah om zo nawn lo uh hi. Zo vaphualte’n hong taisan ta uh hi. Hite pen mihingte (Zomite) hang ahi hi. A beisa-a i sep thaman tu’n a at ihi hi.

Prof. Dr. C. Thang Za Tuan in hi bangin la na phuak hi:

a) Mimbang pianna i gam tul ta, i pian gamlei ei’n it kei le’ng gualta’n nuihciam lel tading aw e.

b) Tangbang khanna i Simgam zang, i Zogam nuam, ei’n khual kei le’ng, gual in nuaisiah nelh tading aw e.

Tua ahih manin, mihingte i kipuah masak kul ding hi. I lungsim puakzia i puah khit ciangin, i Zogam kipuah thei pan ding hi. I vengte i it ding hi. Tua i vengte pen mihing

bek hi loin, Pasian bawlsa nate zong kihel hi. Singkungte it ni. Mawk phuk kei ni. Singkung suan ni. Amau om kei leh i gam kisia semsem dinga, ei a mite kina semsem ding hi. Zomi le Zogam, cidamin a kip a kho nangin i vengte ahi, singkungte tawh kilemna nei ni. Lawmbawl ni. Midang bawl kei ni. Innteeksak ni. Ka u ka naute ci ni.

Tua hi leh…. Zs

By Pau Tawi Thang, B. Tech, 1 Yr, (Civil)

Chairman, Zomi Siamsin Kipawlna - Myanmar

Rev. Lang Suan Thawn

TULAI KHUAHUN AH ZOMI LEH ZOGAM ADING DEIHSAK THUPULAKNA TOM

10 Vol 15. No 7September 2013Z O G A M C I M

Page 11: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

I Kammal ah “Khua” akihel nakleh mihingte theihbatloh thute kigenna ahihi.Gtn. Khuaphelep, khuahun, khuazing, khuavaak, ngalkhuahang...

Khua hun sia cihciang namnih omhi. Leitung, khuasung, gamsung kilamzia, kivaipuakzia hoihlo, nuamlo cihna hi aa tua pen mihingte hang ahihi. Gtn. Kumpi ginalo, galkap kumpi cihte...

Khatleuleu ah, i khuahun mahmah nidang bangnawnlo, man nawnlo, ahingei banglo cihna hi aa tua pen mihingte hang hikhin pahlo(direct) hi.

Tutung aa i gending pen khuahun (weather) siatzia a gending ihihi.

Banghangin khuahun sia hiam?Leitung ah mihingte gamtat, nuntaakzia luangkhenglua ahihman in leitung kiim leh paam in ong thuakzo nawnlo, kiim leh paam singkung lopa tawh nungta khawmlo ihihman in, awikai lo, gup zawh hilo in kiim leh paam in ong lehdokik uh ci-uhhi.

Ahihhang mihingte bek ngawhding hidenlohi. Leitung tangthu etkik ciang khuahun sia zelzel lelhi. Votlua in tuikhal in atuamcip hun zong a om kawikawi ngei ahihi.

Suntawh zan tawh a taitai, mawtaw, meileng, vanleng, tembaw, leh set van khempeuh pan aa ong pusuak meikhute thuakzawh ding hinawnlo, leitung lumsak,

kaangsak, huihnin tamlua ahihman in khuahun siasakhi ci-in mipil te’n taangko uhhi.

Tua in Zogam bek hilo leitungbup khuahun siasakhi. I telpak dingin, guahtui atamna ah tamlua in, atawmna ah tawmluahi. Akawtna ah tuipi, tuita khang in atawmna ah keugaw, kolhlak suak hi. Guahzuk, huihnun angei bangsak nawnlo cihding ahihi.

Zogam leitang, mual leh guam lupziaZogam leitang pen, adiakdiak Meitei gun pangsuk teng pen, suangtal, suangmuat tawh akilam leitang ahihi. Hunkhat lai aa tuipi sungtawng buan nawng (deep sea deposit) suang suak tawh kilam ahihman in leikip suang hilohi. Cim baih, taal baih, kiplo, suangtaal tawh kilam ahihi. Tui tawh kimu kha leh naal mahmah nam hisawnsawnhi. Mual aa ong pianciang (orogeny) akigawi zan sa (crushed, deformed) hilaihi. Tua hangin amah leh amah kikhuangkhoh zolohi.

Tuaban ah, i mualte mual mawkmawk hilo in, kham (steep) mahmah sawnsawn hi.   Khat: suang kip nam hilo, Nih: suangmuat, Thum: gawizansa, Li: taal baih, Nga: kham (steep slopes) Guk: tui tawh kimu leh naal, Sagih: tui muleh pawm cih nungsang cim dending cihna ahihi.

Lam phung, inn phung pi 12’ aval nak leh cim nuam aa a

menmen leitang nam ahihi.

Tua kawmkal ah:Guahtui ong kiat ciang, leisung ah lut in suangzawn, suangtal tawh akituah ciang lutsuakzo nawnlo in, lei leh suang kikaal ah kicing (vung) hi. Tua guahtui kicing in atung tham aa om leitang lamto ahihman in cim nuam aa kaang lingliang ahihi. Acip pah kei leh atuileet teng tuisam in ong phul khia kik hi. Tua ahihman in tuisam ong phul leh hih leitang a cimnuam aa kisa cihtheih hitahi.

Singkung, lopa tawh nungta khawm hilehang singkung lopa in guahtui na keem, leitang taal ding na lenkip ahihman in tampi nuamtuam hi. Tua nangawn khuahun asiat luatciang lenkip zo tuanlo hi.  Zogam ah munzang neuneu a om khempeuh hoihtakvel lehang akhunglam ah keen ahihkei leh aki kho-khiat omdinghi. A tolh suk, atolh suaklo aa khawl ahihi. A tolh baang ahihman in leikip hilo cihna hipahhi. I khua i tui te tua zang-kom neucik om sun (mincim baang aa khawl) beel in khua saat hihang. Khua khatkhat ah zang (mincim khawl) om sunsun beel lua kisa in khuatung, khuanuai in kikhen hihang. Tua zang nuai mualbul lam ah cik (fountain) om hamtang dinghi. 

Tedim Khuapi enpak lehang:TV-Tower, Pagoda omna mual dung pan honkhat

tolhsuk in Vuandok innmun, Thuamvum zinbuuk mun teng ah kinga sukhi. Tua nuai ah tolhsuk leuleu in Zo Lengthe maai sumbuukpi dung ah kinga leuleuhi. Tuanuai teng tolhsuk in taanglai sumbuuk lui veng (Betlen veng) ah kinga suk in tawm zang hi. Tua nuai ah tolhsuk leuleu hi. Sumbuuk lui paam ah Khukpi (cik) omhi. Galkap tualpi zong akitheithamlo aa sungtolh den ahihi.

Tuita khang, HawkI mualte kham lua mahmah ahihman in tua dung zui aa luang i lui te zeu (fall) vive cihding himaihi. Singkung lopa om kei laileh guahtui khempeuh thakhat in hawk suak aa, tua hawk teng akigawm ciang lui dung asing a suang nawk suk pahhi. Buan nawng luang cihding himaihi. Tua hun laitak kua mah ii kantan/ngap zawhding hilohi. Ngap sawm genloh, a nai aa zong omding hilohi. Tuita khang lauhuaihi. Tuita khanglel pen sawt vei ngaak kuul hilo ahihman in lungduai ding kisamhi.Luangkham liang in tan/ngap huai hetlohi.

Mausia1988 kum Lungdambawl hun sungin Tuitawh RC Khangnote in Lentaang mualdawn ah Singlamtreh vaphut uh kici hi. 1989 tuuk ong tunciang zankhat thu in Tanghlui kuam dung khempeuh Gun dong, a zai na 200’ ft, athukna 10-

15ft bang ding nawk khat suah in kihawk khia sukhi. Luipang aa singdawn sangpi dawn aa sianghiang khawng kinuai tan zihziahhi. Acing, akeemte lungkimlo ci-in kigenhi. Uphuai phial hi. Koi pan aa ong pai cih i theihloh, muhkhaak ngeiloh suangtum lianpipi khawng Kaptel khua laizang khawng khawl vetvathi. I pu i pa te’n Mausia cih uhhi.

KhatveiveiKhuahun a siat mahmah ciang mualsang dawn a votna teng ah gial lompi kia in, tua gial kikhol (gial li) teng ong tui teh tuicin (dam) khah suah bang hidingin ka umhi. Tanghlui pen tuabang hizelzel leh akilawmna om hi. Meitei gun atunsukna ah anawk baang mualhiam neuno khat om viuhveuh lai hi.

Tua mahbangin Thuamvum nuai Laibung khua zong lauhuai mahmah kasahi. Akhuasung suangtum, leitangh en lehang mausia nawk, nusiat ahihlam kimu thei aa deihloh pen in tuabang khat in ong nawkkik hileh khuazang bup zankhat thu in bei ding hihang.

Zomite’n hihbang tuak zelzel hilehang kilawmhi. Vakhu suklen in lenkhat aa akantan zawhloh, Kaalzang khua zong hibang tawh abei kicihi.

Bangcih dingSingkung lopa tawh a kilawm ciang khat i nuntak khopding thupi penhi. Singkung lopa in hawk luanding khaam hi.

Tui tampi keemcing zohi. Nidang in Tuimi (Tuini) lui (Phil tawh kigawm), Tuiha lui (Gun ah luut), Beltang lui (Zalui tawh kigawm) cihte tuukpi sung nangawn in san lohi. Buantui, hawk tui hilo cihna ahihi. Ahangin luinaak khempeuh singkung lopa po zihziah cihna ahihi. Khaal lai nangawn in vot deuh pahhi.

Mualbul lam lei aki kho-khiat a omlo theithei ding thupi ahihman in hawk, lui neuneute in lei a neekloh nading keptheihbang kep huai dinghi. Kikho khiat leh atung aa leiteng apua ding omlo ahihman in a cim ahihi.

Leisung tui (underground water) a tam theithei huup/laakkhiat zawh ding thupi hi. Lei vut in luangkhia sakden zo lehang hoih pendinghi.

Kikawmna hamsa ahihman in mawtaw lam lunggulh mahmah hang aa tua mahmah inzong i gam i lei siasakhi. Kenbaang suahhi. Hizo hilehang khuamphut aa lei (over bridge) dawh namte tawh i leitangh, i mual iguam kituak pending hi. Tutadih in abaihloh hang, hunkhat ciang tuamah ong hihloh phamawh dinghi. Tuama in lamphung asanglo theithei, 10-12’ aval loding mualdung khawng tawnsak bilbel zaw lehang, lam a to phial zongin lamkip nei baih pending hihang.

Hihteng pen hoihtak aa research bawlkhit ciang aa kong gelh hilo in lungsim aa om bangbang kong pulaak ahihi.Zs

Zogam Khuahun SiatnaPu Hang Khan Lian, Zomi Innkuan - Singapore

Zogam ah munzang neuneu a om khempeuh hoihtakvel lehang akhunglam ah keen ahihkei leh aki kho-khiat omdinghi. A tolh suk, atolh suaklo aa khawl ahihi...

Cover Story 11 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Page 12: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

August 16, 2013 nitaak lam dak 5:20 pan 6:55 dong Mindat khuapi ah holimna nei uh hi. .

Tua holimna sungah a kihel thei teng pen -1. Mr. Tomas Oijea Quintana (UN)2. Mr. Daniel Collinge (UN)3. Mr. Ashok Nigam (UN)4. U Aye Win (UN)5. Daw Susu tha Tun (UN)6. U Ye Min Thein (MOFA)7. U Win Min Thein (MOHA)8. Dr. Ba Maung(Minister, State Government)9. U Ning Nai (Minister, State Government)10. U Hla Myint (State Government)11. U Kyaw Ah Maung (DC Mindat)12. U Ngwe Do (Township Officer)13. U Ge Ling (Khuanu khuapa)14. U Thang Ngai Aung (Pastor)15. U Chuai Bu16. U Thang Hung17. U Linn Hung18. U Mana Yaw

Mr. Tomas Oijea Quintana thugenna:UN palai khat ka hihna tawh kizui-in, Zogam kong paithei man in, angtang in kipak mahmah ingh. Galkap uk hun sungin zong Zogam painuam in, hanciam in, ka nget zel hangin, hong kipaisak lo hi. Tun Kumpi kikhelthakna hun ciang Zogam pai thei bek thamlo in, Zozumpi makai te tawh kimu, holim khawm thei ka hih manin angtang in lungdam kongko masa hi. Tua ban zom in Zogam aa teng, tangpi tangta te ii anneek tuidawn puansilh niikten omdan tawh kisai ka thei nuam hi. Khangthak pattahna sang ah zong pai-in, haksatna om/omlo cih te zong ka thei nuam hi ci hi.

Dawnna: Zogam Zumpi pan in tangmi te’n haksatna, buaina bangmah om lo, lem lel hi ci-in dongkik pah cih ki za hi.

Ki muhkhopna-ah a kihel mimal kim ki meltheihna a kibawl khit ciangin –

Pu Mana YawPu Mana Yaw in, Kei pen Makui Engnu khuami kah hi a, Zogam

khanglam khuapi(4) te kizomna kiu ah a teeng ka hi hi. Ko khua pen Pasian Thuum a tampen na khua ka hi uhhi. Lam kizopna haksa in, ka khua uh a, Palik len, Cidamna zum, Tan(9)sang cihbang Kumpi Inn te om hi. Nuntaak haksatna te hang in, mundang ah akikhin, tuipi galkhat ah sumzong apai tawh mimal mahmah a bei dekdek ka hi uhhi. Cidam in khantoh nang huhna kongngen nuam hi cih pulakna nei hi.Zozumpi pan Dr. Ba Maung : Pilna lam, Cidamna lam tawh kisai-in, a gamla pen, ahaksa pen hihna dungzui-in, Tansawmsang khen a kipia hi a, tua bangmah in, palik leen, Cina etna cih bang zong kipia in, mi(16)lupna Zato zong piakding geelna kinei hi.

Kizopna lampi haksatna tawh kisai, leitang, gamleh lei uk U Win Tun le Zozumpi pan Pu Ning Nai : Lampi te hong tawhsak laitak hi a, 2015 kumbei ciang Kanpetlet, Mindat tawh kizom thei ta ding, tua pan Matupi zong kipaithei ding hi. A kisam lei tuamtuam te ki bawlsak zonailo ahih man in, huhna nongvaihawm sak zawh uh leh zong ki lungdam mahmah dinghi ci beh hi.

Mr. Quintana : Hi ci bangin, Zozumpi lam pan suakta tak aa nonggen thei man in, ka lungkim mahmah hi. Hanciam in ma na panpih ding uh le Zozumpi lam pan tangpi tangta awging te zong na ngaih dinguh thupi hi. UN lampan in huhna ding abaihsa in om hi. Kei kamaban le ka seppen in, mimal suahtaakna tawh kisai ka vaipuak ahih man in, tua muhna tawh, dotna te kongnei nuam hi.

Dr. Ba Maung: Buddish biakna leh Christian biakna kihel in a ki nungta khawm hi a, Keibang Buddish hi-in, Ka pa Buddish, ka Nu Christian hi. Kanpetlet, Cindwin khua, Moongchaung kiang aa Singlamteh pen ka Nu lam te’n phut in, ka Pa lam te’n susia hi.

U Hla Myint (DD): Upper Burmer Land and Revenue Regulation(1889) ah kigelh bangin Biakna leitang/mun a suah nangin, Inn/Sang lam kul hi ci hi.

Mr. Quintana dotna: Zuih ding ngeina tawh kisai-in, khuanu khuapa lam pan gennop a om dia?U Ge Ling (Buddish): Socialist hun pan kipan tangmi palai zong kum tampi sung ka sem hi. Mindat ah Biakna nam(3) (Christian, Buddish, Nat)hi a, tangtawng pek pan mipi sungah bangmah buaina om ngeilo in, Gamdai takin a ki teengkhawm ahi hi. Khantohnang tawh kisai-in...

Mr. Quitana in hong zom kik in…Biakna tawh kisai, buaina te, Singlamteh suksiatna, bawlsiatna tuamtuam te leh suakta taka a biakpiakna aom lohna pen hi lai ah thu hong kikohna lai om hi. Tua bang aomloh nang ih hanciam ding hi. Kawlgam ah suakta tak in biakpiakna pia thei cih thu ka zak man in lungdam huai ka sa a, suakta tak aa biakpian theihna pen Gam khat ii vaipuak ahi hi.

Zusa langna Vai UN pan vaisai pa in thugen hong zom in, UNICEF pan huhna te om cih ka za a, lungdam huai ka sa hi. Kizopna lampi haksatna te zong ka na kikum ding uhhi. Nung kum in Zusa laang in, Anneek tuidawn haksatna hangin WFP pan zong huhna om cih kaza uh a, mailam ah tua bang tuabang mapan khop ding te nong theihsak dinguh ka lunggulh uh hi ci hi.

Dr. Ba Maung in a gentelna:Zusa honglan man in buh pianglo cih bang hi lo in, Gua a gah laitak in, Zusa te hongtam in, a neek ding Guagah aom loh ciangin, Buh te hongnek sak ahi hi. Haksatna atuak khua te ah Kawlgam President in UN tawh kop in Antang ip(1000)leh Zozumpi pan Ip(300)te tawh kihuh hi.

UN lam pan bang honghuh le ung hoih pen dinghiam?

Dr. Ba Maung : WFP pan Italy nu Christina in tua a haksa na mun ka va tungnuam a cihna tawh kizui-in, tua haksatna a tuak te omna pen lampi om lo ahih man in, UN lampan in, Lampi nong tawhsak dinguh, lampi hoih ka kisam uhhi ci hi.

Mr. Quintana: (Thukhun) 1889 tawh kisai, nonggen thei ding uh hia?DD U Hla Myint: 1889 Law pen date out tuan lo in, up to date veve hi. A kisap leh ki bawlpha thei dinghi. Hih Thukhun pen (3)vei a kibawlna hi aa, Gamkhat ii tui, huih, leitang te kinei cih kigelh hi. Kua biakna kua biakna kideidan lo in, thukhun dung zui-in, a kinget nak leh ngah theih nang kibawl sak hi.

Christian te kibawlsiatna vaiPastor Thang Ngai Um (Christian)in a thusunna:Kei pen Christian thu um khat leh makai khat ka hihna dung zui-in, Mindat ah Biakna vai buaina omlo cih pen adik a bat hangin, Christian ten hong kibawlsiatna te a kithuhkik loh man in, buaina apianglo hi zaw hi. Thu um mite’n suakta tak aa biakpiak theih nadingin, Biakinn lam kul hi. Pastor te om nang vaihawmsak kul hi. Tua bang vaihawmna te ah haksatna tampi tak om hi. Tua mah bangin Biakinn, Pastor inn lam theihnang, Kumpi tung kingen in, ngah nang haksa mahmah hi. Ahi zongin, Buddish te hi leh tua bang nget kullo in, Phunggyi sang, Inn te lam ziauziau uhhi. 1996 kum lai-in, Kawl phunggyi(10), adang(10), Galkap(10)kipawl in, Christian thu-um khua ahi Lii Yaw khua-ah Gammi ciaptehna NRC card te check in, Christian a kici teng, Buddish in laihsak hi. A laihnuamlo te, Galkap te a thausialphei tawh sat hi. Tua mah bangin, Cia lay Hlaing khua ah zong tua bangin gamta hi. Pastor te zong thuhilh theilo ding ci-in, min kui sak hi. Kibawlsiatna om lo a cih uh hangin, ki tuambawlna pen tam mahmah hi. Biakinn lamna vai, Pasian thu tangko na te pen nidang hun mah bang hi a, Suakta taka a

Biakna om hi cih pen a taktak in, ko adingin ki lamdanna om lo hi.

U Ge Ling (Buddish): Tu aa akigen buaina om lo cih pen biakna khat leh khat kikal a om lo hi cih nopna hi.

Dr. Ba Maung in genbehna:Pastor Thang Ngai Um genbang in keizong ka lungnuam lo hi. (24.12.2012)ma aa buaina te hi a, tuazawh biakna vai buaina khat zong om lo hi. Biakinn lam dingkhat in, phalna kisam cih pen Hausa te theihpihna, Leitang sai te theihpihna, mun leina, laituamtuam te kisap na hang ahi hi. Zogam Minister teng sungah zong Christian (6), Buddish (3), Gawm(9) hi a, Christian a tamzaw ahi hi. Makai masa te genngei bangin, ih neulai puan te, ih gol ciang silhkik sawm leng etlawmlo hi. Tua ahih manin, a beisa hunt e genkikkik ding lem tak nawnlo hi.

Mr. Quintana: CNF tawh kilemna a kibawlkhit nung ah Human Right (Encik) te tawh ki muhkhop theihlohna vai thei nuam ingh.

Dr. Ba Maung: Kumpi tawh kilemna a kibawlkhit nung ah, kilemna a endik pawl zong om ahih man in, khantoh nang vai zong a kisemkhawm ahih man in, a mau lam pan a lemlohna om hi dinghi.

Sang te ah Biakna le Minam deidanna vaiMr. Quintana: Sang te ah biakna, minam deidanna om cih tawh kisai thei nuam ingSangsiapi U Aung Mya : Pasal 105, Numei55, a gawm 166 hi a, minamdang om lo in, Zomi vive ahi hi.

Mr. Quintana: Christian mite bangcia hong kah lo ahia.Dawnna: Zogam saklam ah Christian te tamzaw hi.

Tuakhit ciangin Mr. Quintana in Christian thu um sangnaupang 16 le Buddhist thu um sangnaupang 150 te apawlpawl in dingsak aa pilna sin

UN Palai le a pawlte, Zozumpi panmunlente, Inntek khuanu khuapa te Sangnaupang khat a dot lai tak Zogam Tapidaw te nuntakzia dotna

UN Palaipi Mr. Tomas Oijea Quintana Zogam hong zinnaKawlgam sung Mihing-pianken hamphatna (Human Right) tawh kisai Leitungbup Gamte Kipawlna United Nations vaisai lianpen ahi Mr. Tomas Oijea Quintana in Zogam khanglam, Mindat leh Kanpetlet ah August 16-17, 2013 ni-in hong zin hi. Tua sung ah Mihingte pianken hamphatna khat a hi "Suakta takin biakpiak theihna" tawh kisai Zogam ah Biakna kideidanna le kibawlsiatna vai kan dingin hong zin ahi hi. Hih tawh kisai in, Thuthang-kan John Zomi in anuai bang in thu hong puak hi.

Report12 Vol 15. No 7September 2013

Page 13: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

kawm in suakta takin biakna bia in gamtat ding tha apiak khitciang in Ma Om Htone [Tan 10] Mg Gay Khui Shane [Tan 10] te sang kahna ii a ngimna le suakta takin biakpiakna tawh kisai dotna te nei hi.

Mindat Baptist Association Zum ah Tapidaw te tawh kimuhna

August 16, 2013. Nitak Dak 19:55 hun in Mindat Baptist Association zum ah Christian thu um makaipawlkhat tawh kimu hi.

Mindat Baptist Association G.S Rev. Yaw Kii le Rev. Tam Thang, Myoma Tuiphum pawlpi Senior pastor te makaih na tawh thu um mi 50 kiim tawh kimu uh aa suakta takin biakpiakna vai tawh kisai dotna le thukikupna nei uh hi. Choo Khangno kipawlna makaipi U Shae Om in Choo Khangno Kipawlna phalna angah lohna vai pulakna nei hi. Mr. Quintana in thapiakna le lungdamkohna tawh kimuh khopna tawlnga hi.

August 17, 2013 ni-in Midat lamzumte zintun buk ah kiallap an anek khit ciangin Kanpalet khua zuan hi.

Kyin-dwe Myone gun kiangaa Singlamteh kiphuk (sattan) vaiKanpalet General Affairs zum ah Zing 10:30 pan 11:00 sung gamuk uliante leh Dai minam, YayDuutar minam, Moonminam, taangmite le khuanu khuapate tawh kamkup khopna nei in tua sungah Mr. Quintana in Kyin-dwe Myone gun kiangaa Singlamteh kiphuk (sattan) vai dotna nei hi.

Dr. Ba Maung in Singlamteh akiphukna leitang aneipen Budhist thu um mi ahihmanin upna akibat lohna hangin akisusia ahihna leh Leitang neipa in Christian thu umte kiangah thumna aneihnate gen aa singlamteh akiphut kikleh buaina golzaw theiding ahihnate getelna nei hi. Azenzen in singlamteh phut kik nopna a om leh leitang neite phalna, vaisai uliante phalnate a om nak leh singlamteh kiphut thei hi cih gentelna nei hi.

Kimuhkhopna ah ahong pai khuanu khuapa taangmi 6 te leh Mr. Quintana leh akithuahpihte kimeltheihna bawl hi.

KanpaletgamsungahChristianthuummi64%hi inBuddhistthuummi34%hiaaadang2%penadangbiaknatehi.Mr. Quintana in kikuhkhopna sungah ahongpai Christian thuumte tangmi khat bek ahong kihelna dotcianna nei Mindat/Kanpalet/Paletwa gamkhen sungah mimal ii 30% pen Budhist hiaa adang gamkhen ah Christian thuum te tamhi ci-in Christian taangmi Thang Hlae[Dai minam] in gen hi.

Mr. Quintana dotna: Kumpi thak le kumpi lui

kilamdanna U Mawng Law Ha [Moon minam taangmi] Zogam sungah khantohna tampi om aa adiakdiak in Kanpalet gamsungah sang 25 kilam in sang melsia teng kipuah aa tan 10 sangkhen khat tan 10 sang ah, tan 8 sang 2 pen tan 10 sangkhen hong kilapsang sak hi.

Mr. Quintana: Sang lai sinna le Na-Ta-Lah sang kah sangnaupangte biakna kikhelsakna om/om lo cihte dotna : Na-Ta-La sangsia pipa U Hung Om[Nga ya minam]: Na-Ta-La sang ah Kawlpau tawh kihilh in inn ah Zopau tawh pau uh aa, biakna tawh kisai deidanna om lo in ama upna zui in biakpiakna te kisang hi.Minam pau sinna tawh kisai in thu adot ciangin.. Sani/Nipi nitaklam in Christian Biakinn te ah Mikang pau le Minam pau kisin zawh nading hanciam nate gen uh hi.

Mr. Quintana in mipi thu adot ciangin... Ma Than Htay[Uh Buu minam taangpi] in Zogam khantohnang panpih dingin hongpai dingin upmawhna gen aa, Pu Thang Hlae in kizop kikawm haksatna le biakna kideidanna a om loh na ding van dingin hong pai ahiding in upmawhna gen in, U Mawng Law Ha in mipi thuneihna(Human Right) a om bangin kalsuan theih nading in thuvan aa hong pai hiding in a upmawhna te gen hi.

Kanpalet gamsung Biakna Nam Nih kikal buainateAugust 17 sun in Mr. Quintana le alawmte Kanpalet Tuiphum biakinn ah biakna makai te tawh kimu in Rev. Ma Nar Hlae in biakna nam 2 te kikal buainate genna aneihna sungah;

1. Christian biakinn lamding hileng biakna zum(ta-ta-nar-yay-yone) ah phalna nget bek hilo in District/State dong adawldawl in phalna nget ding akisapna hangin haksatna tampi om hi mah ta leh Buddhist Biakinn lamding hileh tuadan kisam lo

2. Na-Ta-La sang ah Christian thu umte kah theih nang haksa in kah thei zenzen leh zong Buddhist biakna laite sinsak simsak kilotngah sak ahihmanin haksatna tampi om aa Christian thu umte akah theih nang Na-ta-la sang te ahong pian theih nang kumpi thunei tetung hong na gensak nang

3. Singlamteh phuuk(suksiat) na tawh kisai in numei te’ zahmawh lim Singlamteh tung akisuaihna hangin Christian thu ummite simmawhna kilang hi cih le tua thutawh kisai in Dr. Ba Maung hongpai in hong leptuahna aneihna hangin bangmah buaina om nawn lo in mailam ah tuabang apian loh nang kidop huai mahmah ding hi cih te pulak hi.

Mr. Quintana in atung aa thu tawh kizui in Mindat ah zong kikupsa hi na dungzui in ka hih theih tawp in Kawlgam Kumpi tungah kongna hanthotsak ding hi ci hi.

Kampalet lamzumte zintun buk ah sun an anek khit ciang in Pagan-Nyaung Oo lam zuan in kileh kik hi.Zs

KI THUTUAK TAK A NASEP KHOP THEIH NADING THU PAWLKHATThu ih kikup ciangin lungsim takpi, ngaihsutna takpi tawh kikum ni!Genbehna: Thu khat peuhpeuh ih kikup ciangin, ih thulu mah thupi ngaihsut ni! Thu sau gen zelzul kei ni! Ciamnuih bawl, neu ngaihsut, thupi simlo cih te nei kei ni! Thu pen a mun le ahun zui-in thupi hi. Ih thulu tawh kisai hoih ih sakna, hoih ih sak lohna, ih muhna, ih theihna, ih deihna, ih deihlohna, thukimna, thukimlohna te ih lawm te teltheih dingin kamdam kamnem tawh gen ni! Makai te in zong thu kikum tengin amau ngaihsutna te a gen theih na dinging eel ni! Thu kikup laitak Paulo, genlo in thu kikup mankhat ciangin ken bel ih thu khentatna te hoih sa keng, thukim het keng, kei hoihsak na ah bel ci-in a ki khentat khit nung ah gen luakluak kei ni! Thu kikup ciangin lungsim thep, lungsim kawi, lungsim khel te paaikhia in, hoih ih sakna tek gawmkhawm le hang, thuhoih thu manpha ki mu in honghoih dinga, ih Ngimna ih Tupna ih tangtung dinghi.

Thukhat peuhpeuh a tamzaw hoihsakna leh thukimna tawh khentat in sem ni!Genbehna: Mihing te thu le vai te ahi ih mimal vai, ih innkuan vai, ih biakna vai, ih pawlsung vai, ih ih tui, ih gam ih lei vai leh ih minam vai a kipan thu le vai tuamtuam te ih kikup ciangin, kipawlna sung ih minam lak a, thu neihnop luatna, ei deihna, ei ngaihsutna bek thupi sak luatna, min le za deihna, minthan nop luatna, angsung vai huaihamna te khiam in, a tamzaw te in zong a tawmzaw te deihna thupi ngaihsut pih in, a tamzaw deihna le hoihsakna tawh thu khentat in, ih khentat ih lungkimna bangin zui-in sem pah ni! Tua bangin zuilo, semlo ih hih manin ih gam ih lei vai, pawlpi vai te ah paikhawm theilo in, ih kikhenkek gawp aa, mite lak ah vang ih nei hetkei hi. Mai lam ah a tam zaw

deihna tawh nasem in, kalsuan le hang ih khangto mahmah dinghi.

Khat leh khat ki thupi simna leh ki zahtaak bawlna tawh nasem ni!Genbehna: Zogam ei Tedim lam ZOMI te sungah ih pianna ih phung ih tang zui-in ahi zongin, ih khua ih tui, ih muh ih mual

zui-in ahi zongin, ih pau ih ham, ih awkaih te zui-in ahi zongin, ih mel ihthang zui-in ahih zongin, pau kithei paukhawm thei, thu kikum khawm thei, lasa khawm thei, lai leh ngeina a zangkhawm thei pipi khat le khat, pawlkhat le pawlkhat ki midang bawl in, ki tuambawl in, ki deidan in, ki neu et in, ki khelbawl in, ciamnuihna in kinei-in, minamdang te thupi sim in ei le ei ih ki simmawh mahmah zenzen kha hi. Tua bang aa ih om man in, ki maingap lo, ki-itna, ki pawlkhopna tawm ahih ma’n, kipawl khawm in, na ihsem thei kei hi. Aituam nasepna,

hanciamna te ih hat hangin, ki pawlkhawm a, nasepna te ah ih hat het kei hi. Mi lak ah ih gualzo het kei hi. Tua hi a, mailam hun ah khat le khat ki thupi simna le ki zahtaak bawlna te nei le hang ki-itna khang in, ki pawlkhawm in na ih semkhawm thei dinga, ih khua ih tui, ih gam ih lei hongnuam mahmah dinghi. Ih tha ahat mahmah dinghi.

Ki thumanna thupi ngaihsut in nasem ni!Genbehna: Mi pawlkhat te in Hausa Upa Siate leh Makai te thumanna pen teilohna, guallehna, mi phaklohna, ki simmawhna, mi nuai a omna, vang neuna peuh sakha zenzen hihang. Makai vaihawm te thu manglo in nialgawpna, tawng gawp ko gawp cih te pawl pen hangsanna, pilna, thu theihna, gualtung tuanna dank hat in mu in, ih pahtak bawl kha zenzen hi. Ih Nu ih Pa thu, Hausa Upa thu, Siate leh vaihawm makai te thu manglo, zuilo ih hih manin, ih pil dingzah, ih siamding zah, ih tuahphat dingzah in ih kampha kei hi. Supna leh matut zawhlohna ih tuak kha zel hi. Tua hi a, mai lam ah ih innkuan sung, ih khua sung, ih pawlpi sung leh ih gam ih lei ah khat le khat ki thupi sim in, ki thumang le hang ih Minam ngeina le ih biakna te, ih gawmkhawm thei dinga, ih gam hongnuam mahmah dinghi. Ih Zogam khua hun nuam ta buanga, migam milei eng hetlo in, ih Ngeina thu le la tawh na khempeuh a bawl a piangsak, hongsiam, hong piangsak ih PASIAN phat in ih lam ziahziah dinghi.Zs

Zogam Thukhunphung Innpi Makai Pa Hau Khen Kham tawh tawmvei holimna

By Tg John Thang Za Khual (Vaihunta) Kimuhna mun: Pu Hau Khen Kham Zumkhan

sung Kimuh ni/hun: 2.9.2013 sun (10:00)AM

Dotna: Hello, Pu Khen cidam aa, Naypyitaw pan cidam aa n ongtunkik lungdam hang ei! Tutung Zogam ah Zogam ah a taangzel ZINGSOL Journal laihawm ah Zomipih te tungah kammal hoih pawlkhat pawlkhat nong at ding leh Tu laitak Kawlgam dinmun leh mailam ah Zomi te kalsuan zia ding, ngaihsutna nongpiak ding lunggulhna lianpi tawh nangkiang honghawh hiveng!

Dawnna: Lungdam ei! Tutung ka vazinna pen Kawlgam kikhelna dungzui-in, thukhun pawlkhat kikhel dingaa, tutung ni(3)sung tak kikum ungh. Tua ka kikup te uh Hluttaw ah thukimna ki la in cin, tua pan

kikip sak ding ci hi.

Dotna: State Hluttaw sam ta ding cih bangkhat za veng aw? Dawnna: He.. 17.9.2013 ni bawl dingin, geelna om mah ei!

Dotna : Tutung Mipi’Palaiteng hong kim thei ding na hih uh ciangin tuciang na thuakna uh, na muhkhiatna te uh leh Mipi tangpi tangta tung pulakkhiatna, kamkupna, holimna khat nei leng cih ka lunggulh mahmah hiven! hun lem a om thei dia? bangci na ngaihsut aa..

Dawnna: A thupi mahmah leh akisam mahmah ahi hi. A geel hak lua zaw hi hang, hunlem nomau honggeel unla, mapangkhawm, semkhawm ding hihang!

Dotna: Ei mi te sungah ei leh ei ki thupit sakna leh ei sang midang te thupit sak zawkna koi tamzaw cih na muhna nong gen thei dia?

Dawnna: A diakdiak in, mundang a tung ei mite sungah ei kineu sak in, midang te pahtawi, thupi sak, midang pau khawng, thupi sak zawk na tam phadiak hi ci-in mu ingh. Na sisan in thu honggen hun khat hong om ding hi.

Dotna: Lungdam, Journal tung tawnin, mipi tung gennop a om dia?

Dawnna: Tunung Zomi Times leh ZYA te'n zong hongngen in, Zomi te hi dan in nungta leng cih ka lungngaih den ahi " KI THUTUAK A, NASEP KHOP THEIH NADING THU PAWLKHAT" hi.

“Ih Zogam khua hun nuam ta buanga, migam milei eng hetlo in, ih Ngeina thu le la tawh na khempeuh a bawl a piangsak, hong siam, hong piangsak ih

PASIAN phat in ih lam ziahziah dinghi.

Pa Hau Khen Kham B.A, B.Ed., M.A (Theo)

Hluttaw Speaker Chin State

Report 13 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Page 14: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Andrew Tha Tuang 2010 Kawlgam Gamuk Kitelpina pan kipan in Kawlgam pen Democracy Kiukzia tawh akalsuan hi. 1990 kum Kitelpina ah a gualzo National League for Democracy (NLD) pen hong kihel lo a mipi sung ah lungman na leh lungneu na tampi tak hongpiang hi. Tua ban ah Daw Aung San Su Kyi mahmah in 2008 constitution akipuah phat mateng in Hluttaw sung lut lo ding ci hieu hi. Hi bang kawmkal ah kumpi thak hong kah leh buaina (conflict) honkhat in hong nung zuih pah mawk hi. 2012 April 1 ni akibawl Lai-lut Kitelna hong om takciang Daw Aung San Su Kyi in mipi lunggulhna le mipi ka khualna un luut ding hi ung hong ci leuleu hi. Tua dung zui in Hluttaw hong kah in tu in 2015 election a ding in President mun dong hong tum to hi. Tu lai tak in Kawlgam thuthang te ah Pyithuh Hluttaw (Lower House) Chairman in Pyidaungsu Hluttaw (Congress) Chairman a sem a hi Thura U Shwe Man tawh kilim thuah mahmah in vai tampi hawm khawm ding in ki ummawh hi. Kawlgam Laigelhsiam, le Mipil khat ahi U Kyaw Win in a gen na ah vai khat peuh peuh ah a sunglut lo-pi in kikhelna (change) kibawl thei lo ding hi, a diakdiak in Kawlgam tulai tak kikhelna ah hithei lo ding hi cih hi zieu hi.

Zogam mangthang tading maw?Tulaitak Zogam le Zomi sung ah kithutuah theihna ding hong daldal ahi "Min kiciaptehna" le akigen khia khol lo "uniformity" (kibatkim dimdiam nading) vai ah i buai buai lai tak in, ih gam hong ki kekkek sak hi hi.

Democracy pen ihzat siam kei leh buaina tampi kikal ah nungtolh na ding baih mahmah a i zatsiam leh khantohna in hong zomto ding hi. Mipi thuneihna hang mah in mipi in phattuam lawh ding hi pan hi. Hih pen ngaihsutna kibang te sem khawm in a kibang theilo, akibang pak thei lo te a hun ngak a sep siam gel siam ding cih a hi hi.

Minam khat ih hihna pen lainei hihang mitawh kibang lo an neek (gataamtui) kinei hi, nam leh gui zui a min kiphuak te hi hang, midang tawh kibang hetlo ngiat te hi mah hi hang. A tung a ih cih samah bang in ih Gam ih Lei te hong om nawn kei leh min, ngeina, cihbangte (cbt) a om zong in gamnei lo ih hih na in hong vuknelh ding hilel hi.

International Case Studies te Kumzalom 20th nunglam ah Democracy pen tualsuakmi a omloh na munte ah a lem mahmah Gam-kiukzia khat a hih hang tualsuak mi a om na mun ah a haksa mahmah khat hi citciat hi. "Culture conflict, customary conflict, land right and land use conflict" cih te pan kipan conflict tampi piang sak hi. Tualsuak mi omlo ih cihtak ciang tualsuak mi thuneih na omlo zong kici thei veve hi. Bang hang hite piang hiam cih enleu leu lehang Democracy a kicih leh development in hong nungzuih in Constituency te thuneihna sang in developer te thuneih na tawh a ki phuangkhia Thukhunpi te hang in gamsung mite tung ah haksat na tampi hong tunpih hi. Tu laitak leitung thuthangte hungaih te in thei ding hi hang. Guatemala gam ah 1970 kiim in Mayan minam akilom thah na hang in thunei a hi Prime Minister lui pa khat thu thei ding hihang. A thu pian na bulpi pen Customary, Cultural hang hi lel hi. Developer te hang mah in Argentina gam ah 70 Bill US $ na lieu kha ngei uh hi. Hih pen developer te tawh a neih uh Investment law hang hi lel hi. Malaysia gam pen MP khat in ko haksa tak in ah kagam uh kalam lam uh aa, anung ciang in ko a hinawn lo in Corporations te a ahih lam phawk kha hi ung, ka tu ka ta khang dong uh a tax piak ding(leiba lohna) cih lo ngal a dang omlo hi cimawk hi. Philippines le Indonesia te a hih leh khua naphawk uh a hih man in ahiciang khat na dal zo suak uh hi. Leisung sumpiang tohkhiatna le Kumpi in (siah) tax a zat na revenue transparency lam tawh kisai a hi EITI ah ASEAN sungpan member lutma sa hong hi uh hi.

2015 ASEAN Free Trade Area le Kawlgam ASEAN in zong EU te nasep bang in na hongsep sawm uh hi. Political lam asiam te in ASEAN one community a ding a Kawlgam in transition hongbawl uh hi bang ciphial uh hi. Bang hang hiam cih leh ASEAN sung mundang teng ih et kikciang in Kawlgam in anungdelh ding vive hong himawk hi. 2014 ASEAN rounding Chairman leh 2015 trade free ading in a kiseh takciang abeisa paizia tawh alemtheilo thu tampi hong om a hih man in( adiak diak infrastructure) U Kyaw Win in "Nitum nalam lametna" acih hong kipan hi. Sanction tampi lak ah nitumna lamgam pan lamet na hong lemthei lo a hih man in conflict hong kiam in alamet uh a ngah theih nading in transition lam ah hong pai hibek hi na ci uh hi. Ih theih theih sa a om mahbang in Sen kumpi in huna tampi a piak hang ASEAN ah maipak na ding dongciang in alem taktak zolo dinmun ah a om Kawlgam in transition khit ah Sente leh mipi hong kisi sakin, a mau a hih leh nitum na lam gam te tawh hong kinaak zop mah mah leu leu hi. Tu in zong Kumpi in Education lam le Administration

lam ah staff nasia tak in behlap uh hi, mailam ah zong hong behlap lai ding hi, bang hang hiam cih leh ASEAN trade free ciang in tulai tak a kumpi nasem te zah 10 bang kisam beh ding aa, tulai paizia tawh kizui in IT tawh nasem thei a hih ding zong hong kisam mahmah lai ding a hih man a hi hi. Tulai tak township level pan kipan in Manager pan a tungsiah te in computer le manglai nak sin

mah mah uh hi. Hih pen "Kiginkholhna hun" hipan lai hi. President in zong gampua a om pilna sang neite hong ciah un ihgam lamkhawm ding a cih pen tulai gamsung ah skill nei ki omlo a hih man in zong akisap na hang a hong sam kik takpi hi veve hi.

Zogam leh Zomi te bangteng kigin Kulding Kawlgam Gamlutang pa in a gen den mah bang in kiuk na pen nungkik nawnlo ding hi. Hih tawh kisai in Canada Ambassador Pu Hau Do Suan in zong gen hi ci hi. Tua hi a tulai tak gamleh minam it in Zogam mah a ci U leh Nau pilna siamna nei te in mun nong lak ding uh vai hun mah mah ta hi. Munla cihtak ciang in tulai tak Kawlgam Gamlutang' sapna dungzui mah in na pilna le nasiamna te Kawlgam a ding in hongzang in. Atawn tung in zang ding hilo in a mau sung ah ih omkei leh Thu khat, Vai khat, policy khat peuh a kikhel ciang a nungdelh hi denlel ding hi hang. A diak diak tulai tak Regional development ading in mipil misiam tampi kisam hi. Tua bek hilo in 2014 khit ciang income tax te kumpi in mantak hong la ciatciat tading hi. Leisung sumpiang zuak khiatna le thu dang tuamtuam te bek tawh lem thei nawn lo, sumtang ki kholcip kikeem cing tamlua a hih man in central Bank in nasem thei lo ahih man ahi hi. Kumpi sung ah golhguknekna akiam theih na ding in nakpi tak in sep kipan uh hi. Tua te hong mankhit leh tax tawh kisai hong kipan ding uh aa tua hunciang in alungman huai thutampi hong om leu leu ding hi.

Gam khangto khat ih hih nading in mikim in taxpiak kul hi. Tua tax pen bang ci kizat cih revenue transparency hong cih te zong hong kisam hileu leu hi. Transparency aom

hang nahong kisep khiat ciangin "Vaithupi masa" cih te tawh hongsem leu leu ding uh hi leuleu hi. Tua ahih man in Gambup level ah "Athupi masa" lah a hizolo ei ading mipi-in sup lawh ahih lianloh hang thakha in hong ngahzolo dinghi. Ih minam sungah sumnei te ading tax free lah a hithei ding atung ihgen te ihsup lawhloh nading in vaihawm theihna lampi khat naom leu leu hi. Leitung

mun tuamtuam ah Kumpi batna haksa namun te ah development a sem ding in NGO leh INGO te kumpi-in zong thapiahi bekthamloin democracy ah CBO, CSO te in thuneihna nei uh hi. Tua ahih manin Zomi sung ah sumnei te in amau income sungpan ahi zong in akikim in a hizong in hongkhen khiat uh sum tawh foundation khat a omding hongkisam masa ding hi. Tua apiak khiat na uh ah zong a mau income I percent bangzah cihpen sazian tawh a neihpah ding uh hongkisam ding hi. Tua sum te a zat nading in minam bup a huam kipawlna (gtn: GZA, ZYA, and etc ..) te in accountability hong lading uh aa, minam leh gamsung kisap nabang in hong zeek ding hi. Hih mun ah a thupi pen khat ah tua accoun-tability a la ding kipawl nate pen register anei leh minam bup ahuam zo hong hih ding kisam hi, hilai mun pan in Identity kikhanto sak thei hi.

Hih kipawl na in minam sungah social, environmental, regional development, customary law (Zo Ngeina thukhun)te cbt. tung ah Dalna (defend) and Kepna (protect)neih theih na hong nei ding uh hi. Tualai tak Comlumbia, Guatimala, Philipine cih te I kalsuan dan hi. Kawlgam sung ah ka theih khialh keileh KESAN ( Karen Envi-ronmental and Social Action Network) cih nei uh hi. A hih hang a mau a gam uh abei ding tengbei khin phial hi. Ei ih hih leh tun kipan leng ih gam keem man mahmah lai ding hihang. Ih pilna ihsiam nate gawm khop theih nading mun ah gawmlo in ih pil zahzah ih theih zahzah tawh kisel mawkmawk tawh ih leitang ih mun ihgam hong bei ding hi. Mipi le mimal kilak ah hong khenkham (diverse) thei ding thu te koih phot in i mai a i phuut ding (challenge) teng tung ah i "tha" te sung lehang Zomi mipi in phat tuam pih baih zaw ding

a ih Zogam zong hong nosuak kik ding hi.

Unity & Uniformity Leitung ah buaina, mihing te khat le khat kido na te enlehang ahoih hi ta leh a sia hita leh Uniform (kibang sitset) nopna pan a hi hi. Biakna upna pan kipan gamkhat le gamkhat paizia dong ah akibang ding hanciamna hi lel hi. Mi hing khat le khat i mel kibanglo in hong piankhiat sak laitak in sangkah te puansilh kibang ding cih ahi zongin kei sungpan a piang ta na hih leh kei cih bang in gamta ding cih ahi zongin, hih gamsung ah a teng mihing khat na hih naak leh hih gam Biakna na biak kul ding cih te pan buaina hong kipan khia in leitung galpi dong hongtung hi lel hi. A beisa hun in min tawh buai ngeilo pi bang hang tun kibuai zen zen hiam? Pilval kaai ih hiam a hih keileh mundeih zadeih ih hiam ahih kei leh aki liansak ih hiam, khat hang hi ding ka um hi. A beisa hun in Zomi ihcih leh Chin State bup a huam ci-a a kithei sa thu khat pen tu in uniform sawm ih hihna hang in akisam lo kitel khialhna kimuh khialhna tampi hong piang hi.

Kawl Kumpi in Buddhist biakna pen gambup Biakna in hong koih in min na ngawn Burma acih na pan in Myanmar hong cih zawzen ciang kuamaciat in nakisa tek hi. Islam leh Buddhist te kilak ah buai na hongpian na, "Minam-kem Thukhun" cih khawng hong khun sawm na cih te in buaina tampi hong piangsak hi. Mikim in lungtang sung ah ih neih khit, Zomi unau laizom khat ih hihna Unity hi khin hi. Kawlgam ah Union of Burma (Myanmar) acih pen Unity hikhin napi (Kawl suah theih nading) Biakna ah honggawm sawm takciang kitel khialh na hong khang hi. Unity ih hih nasa a hi Zomi sung ah U nau sanggam ih hih nate kiptakin lensuak hileng agilkial adangtaak ahaksa ih U ih Nau te a ding septheih bang sem takpi ding hihang. Ih gam ih it takpi leh ihgam ahoih nading ih puah ih zep kul hi. Ih inn kuan in ihmel akibat kimloh hang, Nu khat Pa khat pan piang khawm hihang uniform ding ci-in puanki bang niik kibang silhkim taleng ih mel kilam dang veve hi. Ih min kilamdang hi, U aw nau aw kicih lah na om lo hi.

Thukhupna “Action speak lauder than words” cih kam mal om hi. Zomi sung gilkial dangtakna te ading mapang khawm ni. Hih te semkhia in kalsuan khialeng Sia Do Khup cih mah bang in Ciimnuai mi ihci nuam zong in aki ngah lua hilel hi. Ih gam leh ih minam it hihang, ih it tek na pen Zomi ih hihna hang hi. Ih gam ih lamkiatna a hih man hi. Tua pen i kibatna, i kipumkhatna na hi, tua itna tawh mapang khawm in nasem khawmthei leng ahoih mah mah ding hi napi, "kei thu manglo peuh mah tawh kipawl lo ding, kei tawh kipawl lo peuh ka gal" i cihlai teng vai kihawm thei lo ding hi. Zs

Kawlgam' Democracy Pianthakna i delh zo diam?Kikhelna in Khantohna lam ah hong tonpih mah bangin, i zatsiam kei leh buaina tampi kikal ah nungtolh nading baih mahmah hi.

Muhna14 Vol 15. No 7September 2013

Page 15: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

"Zomi le Zawnna Sinthu" — 1Leitung ah Kawlgam in a zawng penpen gam khat ahi hi. Kawlgam sung ah Zogam pen zawn-ci-pi in zawng pen gam i hi hi. Zogam sung ah mi 10 lak ah 7 pen "Mizawng" te hi ci in, UN pan hong kiciam teh hi. Hih zawnna pen bang tawh kiteh hi a, bang hang in hizah in zawng i hiam?

Hih thutawh kisai in, Zingsol tanu Tg Thang Sian Sing, Final Part II, University of Medicine, Yangon in mipil te genna tuamtuam te pan in hong kan khia hi.

Zawnna pan Suahtakna i hanciamna ah phattuamna tampi hong pia thei ding thumuhna te tutung laihawm akipan in khasim in i kikum toto ding hi.

Zomi / Chin cih "min" te in kipumkhatna le khanthohna hong pia thei takpi ding hiam?

Liantuang Kawlpi ( 09400511757 )

Zomi le Chin vai ah akuakua in thu tuamtuam la tuamtuam i suutsuut hangin I Iungsim

tawnga om vilvel lunggulhna le deihna taktakte pen a kibang kim phial dingin ka um mawh hi. I lungsim sunga I ngim I tup ahi kipumkhatna, khantohna, picinna, lawhcinna, gualzawhna, thahatna, thuneihna cih te hi ngel ding hi napi tuate i lak sawm dante ka etet ciangin ka lung nuam theilo ahih manin kei ngaihsutna ong gelh ka hi hi.

KipumkhatnaZomi sungah kipum khat ding pen I lunggulhpi pen ahi hi. Tua kipumkhat ding lunggulh manin kitawngtawng thei I hih manin kipumkhatna i zonna lampi tungah I khialhna khat om hi ngel dingin ka um hi. Banghangin kitawngtawng cih I gen sangin I kipumkhatna dingin ka lamet le ka lunggulh lampi pawl khat gen nuam zaw ing.

Zomi I hihleh1) Pasian um ngiat muang ngiat ding2) Sepna bawlna ah thuman ding citak ding deihsakna nei ding(Tu lian laitak I maban ciat pen Pasian in ei adingin ong deihsakna om hi cih um ding) Hih thu nih bekbek sepkhiatna tawh kipumkhatna lak theileng I biak Pasian zong lungkim dinga, I gam I lei I minam zong a tawisangte hi ding hang cih in ka um hi.

Minam kilapsangna Minam pen mimal in a pua ahi hi. Minam kilapsangna dingin mimal hihna thupi pen hi. Gtn: Dr Man Hau Cing pen Pasian in numei khat in a bawl ahi hi. Apu le pate Lamzang khua akicihna khuate ahih manin Sia nu pen Lamzang nu/ lamzangte zong kici thei hi.Dr nu pen tu laitak KVBC ah GS sem hi. Apilna aciimna alungduaina…, kicing ahih manin convention lianpi khatah thuzekpi dingin a kitel ahi hi. Lamzang mi ahih manin / numei khat ahihmanin GS angah hi zenzen lo napi, GS panmun ong lak taktak ciangin Zomi sung numei kilap sangna, lamzang khuamite ading lim le vang neihna ong hi pah lian leuleu hi.

Dr nu in numei ahih manin numeite kilapsang nadingin akl lamzangte ading bekin athuneihna apilna le ahunte ong beisak zenzen leh tua in numei / lamzangte kilapsangna sangin mindai na ong hi zaw leuleu kik ding hi. Thuman citak le etlawm takin na ong sep nakleh hanciam tawm ahi loin numei le lamzang khua mite alam sang toto hi lel hi. Tua mah bangin Zomite i "Zomi" hihna "lim le vang" I neih nading athupi pen in mimal kim nisim nuntakna le hanciamna tungah kinga zaw hi cih kei sandan hi.

Min vai Zomi cih pen I hihna ahi hi. Tangtawng pek pan I kilawhna ahi hi. (Ei sung pan apiang hi) Chin cih leuleu pen kim le pam pan ong piang min hi. Muhna theihna khat peuh siksan in ong piang min hi. (Apua lam pan hong piang hi.) Pasian in bel mihing in ong bawl hi lel hi. Ka neulai in ka lawmte in keimin hi lo min khelnono tawh ong sam thei a tua bang hun ciangin hetlua kisa kakap thei zel hi. Ka heh lam atheih uh ciangin ka lawmte in ong nopneh tektek zaw lai uh hi. Tu lamlam ciangin ka neulawmte mah in ka neulai min khelte tawh ong sapkik ciangin phamawh ka sa nawn kei a, ka nuih za zaw thei lai hi. Apicing zawdeuh in ka ki um mawh hi. Minam min vai zong Dr nu numei hihna le lamzang khua mi hihna mah tawh a kibang hi lel hi. Paihtuam pomtuam ding om lo hi. Paihtheih pom theih zong hi lo hi. Khat bek om thei ding akl kigawm theilo ding I cih leh i thungaihziate a langlek ta hi ziau hi. Tu laitak leitung abuai sak pen Muslim upna langlekte hi a, ei zong thu khat peuhpeuhah I langlek luatleh mun khat teitei ah buai na a piangsakte kisuak thei kha ding hi. Zomi cih min pen Pasian sathau nilhsa hi kici hi. Pasian sathau nilhte kuamah in nenniam zolo dinga kuamah in lamto zo tuan lo ding hi. Aniam asang pen ama gelna hi lel ding kimlai ei thatang tawh I hanciam sawmleh gim lua ding hi hang cih kei muhna hi.

Minam le thuphaPawlpi makai pawlkhat in Pasian pen Zomite'Pasian hi. Zomite hong it hong van hong gum vilvel hi ong tuamneih tinten hi ci in thu ong nak gen mahmah uh hi. Hih pen Pasian in mimal minam in ong itna a gen na hi a ahi ding mah hi. Ahi zongin mipi sungah a kitel khial mahmah khat ong om a, tu in tua telkhailhna pen ong tha khauh mahmah hi ci in ka um hi. Tua in bang hiam cihleh “Pasian’ hehpihna tawh leitung vantung thuphate khutzepsa in a sang ziahziah lel dingin mipite in kilamen mawk hi. Sum zong lo pi kihauh sawm hi. Laisim lopi kipil

sawm hi. Hanciam loin kilawhcin sawm hi. Thalawh lo pi in thaman kideih mawk hi. Amawkna in ngah ding bek kilunggulh hi. Hih pen I minam sungah natna lian mahmah khat ahi dingin ka um hi. Pasian in leitung mi khempeuh a itna sungah ei Zomite zong akihel ahi zaw dingin ka um hi. Mi khempeuh kikim in ong it hi. It tuam anei phial zongin guptuam paihtuam a neilo Pasian in kasang zaw hi. Guptuam paihtuam a neihleh athumaan lo ahi hi. Cihnopna ah hamphatna le thupha tuamtuam I ngah theihna dingin leitung mi khempeuh ading thukhun khat (mikim bat zawh ding )ong koih sak a, tuathukhun azui khempeuh in tua thuphate angah ding hi pah hi ci in ka um hi. Thupha ngah nadingin Zomi hihna ahi zongin, mikang mivom hihna kawl le vai hihna te in thu ong khen dingin ka um kei zaw hi.

Zomi le gamvaiMinam min pen gamvai ah a thupi pen khat ahi hi. Tangthu kan kikin census nunung pen en kik leng I makai masa te in hih bangin na dinpih uh hi. Census nunung pen a kibawlna sungah Zomi cih pen minam khat bek huam in na ciamteh lo uh hi. Ahi zongin Zomi / Chin ci in na ciamteh hi. Kikim ( = ) hi loin , khat zawzaw ( .. /.. ) cih nahi gige hi.Tua hileh; Zomi / Chin Khauno mi = Laimi (Hakha+ thantlang )Guite = Laizo (Laizo sungah tampi om uh hi.)Banghangin hih bangin kikim sak hiam. Mi masate lungsim tawngah - 1) Federal state ding ngimna nei uh ding hi.2) Federal hileh State Parliament ah minam zui in palai kitu ding, tua hun ciangin tu laitaka ei le ei Zomite akicite(saizang, sihzang, khuano, guite,… ) in palai a tam zaw hi to hiau ding.3) Parliament sunga atam zaw thukimna tawh Chief Minister/ Minister/ panmun kigual ding/vai kihawm ding4) Majority I hih man in ei leh ei te tawh kiho ( kipawl/ kizawl) thei te bekin Zogam (Chin State ) gov sung leh panmun thupite ah mun ngah zo bek ding.5) Min ahi zongin gamgi ahi zongin a tamzaw thukimna tawh kikhel thei a, thu tampi om lai …, Hih pen Zogam Kumpi kiukna lam ah Thuneina lampi ahi dingin ka mu hi.

Khangmasa te in khangsawnte mailam ding hih cibangin ong sialsak khol uh hi. Tua ahih manin khangthakte in gam le lei vai ah i masuan taktak ding pen Federal ngah ding hanciam masak ding hi pipen in ka um hi. Zs

1Zawnna/ Giautauna (Poverty) Zawnna/ ngauna i cihin nuntakna

ding peelmawh kisapte kicinlohna bek hilo in anuai a thute pelem (omlohna) te zong, zawnna in kiciamteh hi.• Lungmuanna omlohna

munte ah teenna (akl) apiangtawm’ kiim le pam lam (natural), taangpi’ kizopna lam (social network) le adang muhtheih nate lam kikepcinna, kidalna te omlohna• Peelmawhkisapthuphung

innpi te (basic institutional buildings) te batlahna. Gtn. Tui le tang-pumtung siangthona (personal hygiene), kizop na ding akisam lei, lampi te omlohna•Cidamna,pilnaakipantaangpi

mite peelmawh kisapte mipi te’n batzawh lohna, kicing lohna •Ituah/thuakkhakthutepulak

theihlohna, tua hangin khatpeuh i gawtna thuakkhakna•Ngeinatawhkisaidanleziate

kepcin zawh nawnlohna, kiim le pam te i nuntakna kipawlna ah lunggulh zahin kihel zawhlohna

(Zingsol Lo15 Hawm6na ah i suaksak khin hi)

2 Zawnna tungah kipawlna (gam-uk le adang mipi

kipawlnate) te i adanlo thuk kikna (Negative structural response to poverty)

Zawnna hangin pulakna, thu sungna te septheih lohna, kithupi bawllohna, kingilh bawlna le ki-up/ muanna te sukkhakna, gammi khat in angah ding kilawm hamphatna te ngah nadingpan angahlo dingin kigawtna, lungsim natna cihte kituak thei hi. Khat veivei in mihing khat bangin kibawllohna (dehumanization) nangawn omthei hi.

Atung a thute i mizawngte tungah gam-ukte (akl) khatvei ciangin kipawlna khat peuhin i bawlzia hithei hi. Zawnna khiapna dingin sumlut dingzah khangna ding kisam ahi zongin taangpi kipawlna le ki-uk ziate in atunga thute bangin i bawl khakloh ding kidopin i pelh ding kisam hi. Mihing te i mihing khat ahih manin

angah tawm’ hamphatna le mihing khat le khat kizahtakna in thu khempeuh ah kitangsam in, zawnna khiapzawhna dingah zong peelmawh kisap thu ahi hi.

‘Zawnna’ i cihin atuate kipawlna sunga thupiangte hangin ei nuntakna sunga thupiangte hangin ei nuntakzia khantohna ding ei le ei hanciam theihna ding thu omlo, cihna zong ahi hi. Tua ahih manin zawnna i khiapna munah amaute pen ahehpihhuai mi in mu-in i piak sangin, amaute (azawngte) i nisim nuntakna ah akhaktan thei ahi septheihna’ng omlohna te hepkhiat zawhding (power not pity) thupi hi, ci hi.

3 Zawnna kiciaptehna (Notional poverty line)

Akhangtosa gamte ah peelmawh nisim neek le dawnte ading akisamzah sum ki-en in ‘azawng gammi’ phazah ciaptehna ding dan, nam thum om hi.•Peelmawhneekledawnading

sumbei zah (Cost of basic needs method)

Akhangcing sa mikhat ading akisam peelmawh neek le dawn, peelmawh kisam vanzat ding te ading sum kisam zah tungah ki-en hi. Tua peelmawh neek le dawn le vanzatte leizawhna ding akicing sumlut neilo te (akl) tua bangte alei zolo te phazah pen gamsung a ‘mizawng phazah’ in kiciamteh hi.•Tha-inapiangsakzodingneekle

dawn kisapna (food energy method)A cidam, taangpi mikhat ading

nisim sepna’ng, bawlzawh na’ng akisam zah ‘tha’ apia zoding neek le dawn zah tungah en in kiciamteh hi.• Nisim sumzat gawmpan

peelmawh kisam neek le dawn man dokna tungtawn in etna dan (food share method)

Nisim nuntakna ding kisam sumbei gawm lakpan peelmawh neek le dawn ading akisam zah ding sum dok-in tuapen azah thum suah dingin azah thum i suahsum sangin atawmzaw sumlut ngahte pen ‘azawngte’ lakah kiciamteh hi.

Muhna 15 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Page 16: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

KUNG DONG AH…

Haksatna te in i nuntakna a hoih zawk na ding hi a, a siat zawk na ding hi lo hi. — Mikang paunak

Nikhat university sangnaupangte pawlkhat munkhat ah hong kimu uhi. Khat veivei nui ngeingai zel, khatvei ciang lah dai khipkhep…… Kimlepam a mi pawlkhat te’n, “Hihte en huai si e, ei zong hibang in lawmlegual tawh holim khawm nuam tak hang..” a ci tawh…, “Hih sangnaupangte gei neh keivou, a mau banghih cih kithei lo.” a ci tawh… thu tuamtuam om mah leh tua sangnaupangte in a mau ngei bang in om lel uhi. Kei zong hihte’n bang thu gen hi peuhmah ding hiam ci –in, ka va ngaih leh……. “Ka neu lai sang kakah cil in ka nu kiangah, “Nu aw, kei tan sawm bek ong nuam”

ka ci hi. Kum te hong beibei in kei zong tan sawm ka tung ta hi. Laite zong hoihtak sinthei in siate leh nulepa te’n zong hong muang mahmah uhi. Tan sawm laivuanpi ding zong hong nai ta aa, kei zong ka kilimgin mahmah hi. Tua laitak in khuasung ah natgualpi khat hong tung hi. Ka lawmte zong a banban in hong puk deudeu uhi. Lamet lohpi pi kei zong tua natgualpi hang in ka pukta hi. Border pan in inn ka ciah hi. Zatang tawh dam ziau lel ding kakisak leh, inn pan zato ka tung pah mawk hi. Khua phawk mel nawn lo, zanitak aa border ah – tunitak ciang zato ah, zani aa lai simsim - tuni thawlpi kikhaikhai... khatvei lai a ka nu' nuih mai - tu ni ciang khitui tawh kidim... Aw kei si ziau leng vai siang zaw cih sim. Tua bang ngaihsutna te kawmkal ah “Nu kei tan sawm ong nuam” cih kammal ka bilkha ah ka za ciaiciai hi. Aw kei tan sawm a tung hi pan, tan sawm ong pa hi nai lo pi ingh e. Tan sawm bel ong hamtang ding e ci’n keilekei tha ka kipia kik hi. Nitam sim pian sung zato kalup khit ciangin, ka tuak theita hi. Damkang pi mahin sang laite zui kik, sin khak loh te kan kik cihtawh tan sawm laivuanpi ading ka kipan kik hi. Laivuanpi hong tun taktak ciang in ka nu in, “Boih aw, tu kum tawl nga phot ve” hong cih ciangin ka nu deihna in bang cih ka thei hi. Ka nu hong khual na zong ka phawk hi. Ahih hang kei pen tan sawm ong ding pa, mite zong kum khat aa ong zo, kei bangcia ong zolo ding. “Nu aw, kei tan sawm ong ding pa hi’ng” ci’n ka nu mai ah ka khuk din suk hi. Ka nu’n khitui luang sa in thu hong ngetsak a, tan sawm laihuanpi phi ding in kapai hi” ci’n tangvalno kum 17 gual khat in gen hi. Amah pen tu in ahi leh Tan 10 lawhcing takin zo thei a, Siavuan pilna a sin Siamsin te muan le suan Makai khat hong hi ta hi.

Tua khit ciangin Siamsin Zolia khat in, “Ka neulai ka ngimna lian ahih manin, lai zong ka hanciam pah hi. Tan khat ta kahtoh sim a zah khat ta ka hanciamna ka khan hi. Tan sawm ka tun petpet ciang in ni dang aa ka

hanciamna zah sang a zah sawm in ka hanciam hi. Bang hang hiam ci leh hih tan sawm a kici mualpi pen gualzo tak a kheng zo leng ka ngimna, ka ut na tung ding ka hipan hi. Laisimna ah nopsa in, tha ka ngah mahmah laitak “Na pa zato lum” cih thu kaza hi. Dam kik ding hi cih upna tawh ka sanglai sung ah ka lungsim ka kip sak hi. Tua zawh a sawt lo-in inn ah hong ciah in, ci’n hong kivai khak hi. Border ah phalnna ngen, inn ka ciah leh... lamet loh teng na piang…..ka pa’n hong nusia ta… Aw mikim in a tuah khakding thu a hih hang ken tuak baih sese sing e... Pa aw nang hong nusia biah si cia... Pa aw ka moh lei na ding sum hong pia ve, ka khedap lei na’ng, ka naumilim ding, ka muk sanza ding te tu’n kuan hong lei sak ding, Pa aw na za maw ka pau te?…. maw Pa?… Ni dang aa tagah te hehpih huai si ka cih… tu’n kei zong tagah khat ka hi ta ve maw… Ahih hangin ka pa hong thokik ding hi cih ka um hi. Ka pa a ihmu a hih lam ka thei hi. Ni dang aa a thahat ka pa tu’n mite bawl mite koih bang in om ta maw... Ka pa han khuk sung kisial in hong kivui taktak ciang ka pa hong tho lo hi. Ahih hang ni khat ni ciang thokik ding a hih lam ka thei hi. Khitui naptui tawh hanmual pan inn lam ka zuat lai tak in “phengphelep.. phengphelep..” ci’n vasa ham ciaiciai khat ka za hi. Aw... khua khal hun tung ta ai ve maw.... Aw phengphelep khuan sim leh tan sawm lai huan... Handal ni sanglai sin kik ding in border saung lam ka zuan kik hi. Laisim ding kithawi ciang ka mitkha ah ka pa mu zel... Khitui tak datdat sa mahin lai kasim aa, ka laibu bang kawt zezen hi. Khat veivei ciang ki-ip zolo laisimlaitak kap khia zel... Zan lup hun hong tung, lupna tung ah zong kap veve lai... Kei le kei kaplo ding ka kicih hang ka khitui hong luang mawk hi ven... Ken zong bang cih thei nawn mawk ding... Ahih hang ka lungsim khauh sak in hih bang tawh ka ngimna mangsak lo e, kung ka tun dong ka tai ding hi. Tua hi leh vantung aa om ka pa in zong hong lungdampih ding hi ci’n ngaihsut na tawh tan sawm laihuanpi phi na ding sang inn lam ka zuan hi..” ci’n khitui nul kawm in nungakno khat in ama thute hong gen leuleu hi. Amah in tu in ahih leh cina luna te haksat gentheihna te a kem a khoi ding in, maitai sinsen in, tha thak tawh a ni manpha te a zangh siam Siamsin Zolia khat ah hi. Hih bang dan aa khat le khat thu kigen ki kum khawm liailiai, a ki –it nate uh thupi thei si e. Aw a vekpi vua mithupi ding vive ai ve maw. Abraham Lincoln, Thomas Edison… cihte hong suak kik a hi tam? Aw hih bangmi tangthu sung bek ah om ding kasak hi ven, tun ken ka mit tawh a mukha ka hi ve. Haksatna om lo hilo, haksatna aki zo thei ai ve maw. Zomi Siamsin Kipawlna-Mandalay, HRD, Siamsin Small Group (2012) a sanggamte hih lai tawh zahtakna kong pia hi.

Na sanggam uh,Dr. Nang Khan Lian, Khanno (Siamsin ID: The God Must be Crazy) Tawmvei, Auangpan Khua, Shan Gam.

"Khinkhing" Agelh - Tawithang

Sanginn a Kawlgamdial kikhai athak hi ding hi. Huih lak ah tua dialkhai huangin leng satsat. Tulaitak nang e, na sam huih na mutsak zilzial diam maw Cingkaang...Simsing apaak a, Zosing apaak zong in kei ading thupi kei. Thang dung a, abeikhin ngeisokte ken lunggulh nawn keng. Sialtaang tui a lim lai hiam? Bangbang hitaleh natawlciang na dawn zel oo maw.

A lunghimawhbaih kei leh alung nuamzoden nang I kimuhcil na angngilh nai hia? Sang apna sum hongsang dingnu aciah manding lau a atai kei, sangap ding ong pai hithiat pan nang I ki phul khak. Tualai tak nalai tung ah min akigelh pen kagalmuh lam na thei nai hia?

Kiakpono khat hitaleh atawpna pen in hanciam in kensung akiat loh nang in amanciplai dingpa hing. Mittaw sialkhaulet nong cih sang asialkhau’ manawhna naetsak phot ve maw. Galphual maw Paakphual maw?

Major kibang eitegel I roll lah kizomlai.A maigumden kei pa kiang nong thugen naphawk lai hia”Nakimuh mikhatpeuh tungah second 7 hunpiak ding haksalo ding hi. Tuasung in na hihtheihtawp in maitaiden lel in”nong cih e.”lungdam ei! Cingkaang “ kongcih leh “Nang ka Zomin koi cih theih ci-a nong dotdot e, naphawk lai hia? Tunbel theita niteh maw.Mite it leh maingap ding bel lunggulh mah ing .Ahih hang nong thugen kong ngaihnopna lungsim hi zaw ei. Na maimial ding ka lauhman a nalaitei manloh te kong teisakdet, banghang ahitam cih na ngaihsunngei na Cingkaang.

Kei dinmunpan ama ading ka septheihtawp ahoih pen in ka sem zo hi. Oh! Ni-aw, Kha-aw, Aksi-aw, Khalhuih-aw, Guahtui-aw, Daitui-aw, keitang in amah nana vilsak den vo maw.

Na suahni in nang ading Zokhibah kongpiakhun naphawk lai diam maw. Tu bangmah in huihnung hiauhiau. Huih ommawh pawlkhat in nasam te lenpih sawm zilzial. Singteh te lam zihziah . I lawm ten practical bawl ngeingai. Sanginnkiu a, tutphah khattungah eitegel kha thum kimang ding zawl thu ki gen.

“I ngaihte tawh omleng khathum pen naithum bang. Mei-am tung tuleng minute thum pen naithum bang.” ( Estein ‘Relatively theory). Ka nuntak hunsung ah nai thum abang hun zang khin ing. Aw... Topa! tuabang hun hong piapen ading thu khat ngetsak nuam ing, “A khansung in kuama mai-en in om khakei ta hen oo”

Cingkaang Zokhibah sang khamkhibah na ok nop zawk nang khialkei cie. Melmuh tonglel sang phone sung a ,tong kisan nop nasak zawk mah ding hi ei. Na gei alaikung laidal leh thungipsia kuah pa sang na gal a laptop tawh nasempa na paktat zawk khial kei cie. Buangnai khedap kop tungtuang pa sang motorcycle tuang pa na telzawk khial ong sa aom leh ong gen in.Tua te nitak “an” ding “itna” honkhat puak nuam lua ing.A nunung gal bansat kici hi lo hiam ? Kei ka hih leh khe dap tawsia tawh hing ei. Na pai khol vo. Tua Thuamvumdawn naci uh zong . Takkheh!!.. ong tung kaltang veve ding hing

ei. Tuatengah ni atum baih leh hi bek ding hi.A ziakai kuamah om lo ding hi.

Nang kiang pan thelnah leng kangah tawpna pen tuma kha lang lai hi lo a hia. Mopawi sapna ahih lam ka-et lohhang tel mah mah ing. Tua lai-ip en keng . Balkek keng . Meiah hal keng . Lah paingam kei ing. Cingkaang aw. nang kiang pan ahih nakleh …hih ka singkuang sungah aom nang khutma , nangthu , nangvang tawh akipelh lo nate lak ah tua lai-ip atawpna pen hi ei. Tuma . tuhun leh hongpai laidinghun te ah nang ading hi tawntung ding hi.Kuamah in hih singkuang ahon theih loh nang ka lungtang tawh na kalh cip ning ei . Ahihhang Cingkaang tua ungtang zannim lua in akipkei khak leh ong mai sak oo maw .

Vaphual cihtak lam akan ten ni bangzah hun ana bei hiam?Ngal hapaak sa atumkik leh atumkik loh a encik pen kua ahihiam?Zawlthu kal ah sial ki samkei. Sumsan tang khat hi leh kicing lua ta hi. Ki cing lua ta hi. Ki cing lua ta hi. Cingkaang aw. Nahtang laingek ci kei oo, agap na ngawn anelo pa hi ing ei.

Cingkaang na mopawi kong pailoh lawm ten ong phin phin. Ka mit heh lua hiam, ka mittang in cilphih suk hi ven . Amau dai lian. Atam zaw te adaih leh atawm zaw kei ka daih akul ding hi mah hi mate. Tua nibel dai dide. Leitung bel kipei veve hi leh ki lawm.

Lunghimawh kei oo Cingkaang, kamaitai den in cie, ka thungip kalnih khatvei sawp ding na mangilh nawn kei ning ei. Ka puanngawng khep ding na mangilh kei ning ei. I tutphah nuai ah bel na mohhawng te pai nuam in na zong kha zel ing ei.

Meiteigun in min bangzah nei ken thei kei ing. Sangak in akpi anek ding kua hilh hiam thei kei ing. Kum ki zomli te lak ah behiang kum lo a dang te bang be in kilo hiam thei keng. Leikha in phulum phul nang in apetlet sak hing ci-in kua tung ah hong gen kha ahiam? Vasi in daingo kham kei leh ham ken teh aci ngam i om dia?Mencim lak ah aom hi leng ka khut in dal zotuan ken teh ci-a, akhut zep hithiat ding a om diam?Kua in vandumpi akhut tawh liah zawh sawm hiam?

Cingkaang aw …. Kei tun sang nakah lai ing.Dialkhai nung a sunnitang en zolo in ka khut tawh ka mit adal hing . Huih zong nung hiau hiau lai mah ei. Hih lei tung ah husan khat tawh a ki zui khawm khitui mal khat kua in thudon man ding ahi hiam. Zs

— (horizon@freelance Group)

"Aw mikim in a tuah khakding thu a hih hang ken tuak baih

sese sing e... Pa aw nang hong nusia biah si cia...

“Ka neu lai sang kakah cil in ka nu kiangah, “Nu aw, kei tan sawm bek ong nuam” ka ci hi. Kum te hong beibei in kei zong tan sawm ka tung ta hi.

"Cingkaang na mopawi kong pailoh lawm ten ong phin phin. Ka mit heh

lua hiam, ka mittang in cilphih suk hi ven. Amau dai lian. Atam zaw te

adaih leh atawm zaw kei ka daih akul ding hi mah hi mate. Tua nibel

dai dide. Leitung bel kipei veve hi leh ki lawm...

16 Vol 15. No 7September 2013LIFE

Page 17: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Cidamna+17

Lom15Hawm7naTang Kha 2013

Influenza (Cisa-Bukkhuh-Lungtana)

by Tg Thang Sian Sing

Khua hun kikhel hun ciang i tuah theih cisa, bukkhuhvei lungtana, thaguina cih te pen Influenza virus hangin apiang ahi hi.

Koicikingah: Huihlak pan akilawh thei ahih manin a nattun khat pan khat, lung atuak (infected) khut le na khat peuhpeuh tungpan kilawh thei hi.

Bang khawng piang

1. Influenza mawkmawk (Nasianailo, uncomplicated influenza) Cisa vat, khuasik in ci liing, ci le sana, khaksuah kihel lo buhkhuh (dry cough), sungnim, omdan nuamlo (malaise), lutangna cihte piangthei hi. Cisapen ni 3 bang, naptui cihte ni 3-4 bang sawt thei hi. Buhkhuh ahihleh kal 3-4 bang sawtthei hi. Atamzaw in angei avottuak (common cold) hi in, naupang kum 1 nuaite ah ahihleh awmciak in, nasiathei hi.

2. Pneumonia (Tuap ah lunglut)Influenza lung hanga apiangthei anasia natna khat ahi hi. Naupangte, kumtam khin te le lungtang natna le tuap natna le kumsawt natna (chronic disease) aneisate ah piangdiak hi. Naupaai laite ah pneumonia piangleh sihtheih (lethal) natna piangthei hi.

VIRIOLOGY University of Medicine Handbook pan

Dengue Cisa-Nat (Tui-lun-Tok-Kui)

by Tg Thang Sian Sing

Dengue cisanat pen Dengue (awsuah: Deng-gii) virus hanga apiang ahi hi.

Apiangsakthute:

Hihnatna pen nattun (infected) Aedes thokaang in pua a, tua Aedes tho i pehna (si-hupna) pan apiang ahi hi. Tua thokaangte pen i tuikholna kuang, keu le tuikhuk, singkung cihbangte ah omthei hi. Khualumna gamlam ah piangzaw hi.Khuavak hun in laangzaw hi. Nikhat ah alaangpen hunnih omhi. Tuate in zingsang khuavaktuung nai 2, nai 3 khit le nitak lam khuamial kuan, hunte ahi hi.

Kuatetungahpiang:

Naupang le kum 15 gual ah piangdeuh hi. Kumcingkhin te ah zongpiang zelthei hi. Bangtengpiang Cisavat , cihpen amalamdangna ahi hi. Tuaban ah lutang amailamnat mitkuamnat, ci le sagim in na, luaksuak, sungnim, guh le taangna,pumpitungah asan, aphual liplep cih bang piang thei hi. Sungkhak, sungtholh cihbangte zongpiangthei zeuhzeuh hi. Hihnatna in pumpi-sunglam siluang theinatna (haemorrhagic) ahi hi.Tuate in pumpi tungah asan, aphualliplep, nak siluang, ha-nii pan siluang, zunlak ah siluang cihte zong piangthei in, tuabangte hongpiang leh pen lung himawhhuai in zato lam zuat hamtang ding kisam hi. Hihnatna i alauhuai penpen thu in tuahsiatna pi (shock) ciang piangthei hi. Tua Shock i limte in khua-theihna (conscious) hoihlo in mengme

den, cisat mahmah laitak ah cisa kiamvat, khutdawn, khedawnte vot deldal, gilna, zun pailo cihte ahi hi.

Koicikidalding:

Kidaldan dawl 3 Taangpitawh (Community) Veengsung, paamsung ah tui-cingh theihna, thokaang omtheihna dingte hahsiangna, tuisungah thokaangno thahza (larvacidal chemicals) te khahna, thokaangno te ane ngasa no khahna, tuaban a hongpiang t hok a a ng te t h a h z a (insecticide) cihbangin kidalthei hi.

Khattek ai kidalna(Personal)

Khattek ai ah ahoihpenpen in tho pehlohna ding kidalna hipah hi. Naupangte sunlam alup uhteh thopuan tawh lumsak hamtang ding, thopeh theihloh dingin puan baansau, bombitual teengsak ahihkeileh puan she hamtang ding le thoza (anuh, akihal) tezangh ding cihte ahi hi.

Natnaapiangsakte(azung)pankidalna

Azenzen in naute khat hong cina ahileh zong acisat ni akipan ni 5 sungbang tho i pehloh ding thupimahmah hi. Tuabangin kidalna in midangte tungah kilawhbehna pan dalthei hi.

VIRIOLOGY University of Medicine Handbook pan

Dam takin mihingte a that hiat-hiat natna gilo

“Sikhang-natna”

by Lia Ciin Sian Huai

Mi khat in akum tawh kizui-in a Sikhang (Blood Pressure) a om zah ding sang atam zawk leh tua pen Sikhang-natna (Hypertension) ki ci hi. Sikhang natna pen thakhat thu in pumpi tung ah siatna hong pia pah loh a, i theih loh kal in, ipumpi na bawlsia hiat hiat in, khat veivei a cidam sitset kimlai hong puuk sak vat theih ziau hi.

Sikhang phazah i cih pen lungtang satak te akisuk hang in sigui sung ah a ong kikhawhkhia sisan te in sikhawm thagui te pang (wall) ah nennatha (or) aphutnatha (pressure) hi.

I lungtang pen nai 24 sung tatsatlo in kisai den hi a, khat vei khat khat vei asai kikal in tawlnga ahih lam i theih khi sa hi.

I lungtang a ki sai lai tak in sigui sung ah apiang nennatha or phutnatha (pressure) pen atungsi (A-Paw-Tui) or Systolic Blood Pressure kici hi.

Lungtang khat vei le khat vei akisai kikal lungtang satak te atawlngak laitak sigui te tung ah akingah pressure pen anuaisi (out-tui) or Diastolic Blood Pressure kici hi.

Sikhang I cih pen “Pressure” ahih man in mmHg tawh ki ciamteh hi. Atung si 120 mmHg le anuai si 80 mmHg anei mi khat i Sikhang pen 120/80 mmHg ci-in ki gelh hi.

Mi khat i Sikhang pen nikhat in khat vei ki teh in atawmpen thum vei ciang Sikhang (Blood Pressue) 140/90 mmHg pha; ahih kei leh tua sang atam zawk leh sikhang natna nei hi ci-in ki ciamteh hi.

Sikhang-natna (Hypertension) pen “natna a piang sak thu aki telcian lo” pawl le “a thubulpi khat peuhpeuh hang in a kician tak in akigen thei” natna ci-in nam nih kikhen thei hi.

Kalnatna hang in a piang Sikhang-natna, naupaii laitak sikhang natna, zatden ahi naukhakna zatui hang in sikhang natna te pen anam nih na ahi sikhang natna in kiciamteh hi. Sikhang natna anei khempeuh lungtang natna, dek gui natna cih bang in natna khat peuhpeuh om ding in ki thei khial thei hi. Natna bang mah om lo pi pumzaw natna angah khit ciang sikhang natna a neih lam aki nung theih mi tampi tak om hi.

Sikhangnatnanadeihkeileh(a) Pumpi cidamna ding exercise bawl in.(b) Sathau (vok-thau) tang in.(c) Zatep tang in.(d) Kum 40 na phak khit leh Kum sim in, na cidamna (pumpi, kal, sin, si, zun) cih te sittel hamtang in.

Sikhangnatnananeihlehatungathutebanah;nisiminan-le-tuiinekidawnmahbangin,SikhangkhiapnazatuiteSiavuantehongpiakbangindawninla,hunmaantakinSikhangtehdenin.Tuadanhilehcidamlungnuamtakin,inuntaknatemanphatakinizanghtheidinghihang.

Mel hoih nang...Dr. Pau Lam Thawn, B.Ds. Mdy

I ha po zia tawh ki zui in i mel te ki khel hi. (Ha po zia man leh i mel hoih tuam hi)I ha te pen an gawi na ding, mel hoih nang a hih man in lim tak in kep siam ding ki sam hi.I ha hoih in an ne zo le hang ci dam in i mel i sa hong ki cing pah ding hi.(i) Neu ha te lim tak kem lo in bot baih lua le hang gol ha te sawi po thei in a po hun zong man lo thei a zong po lo thei ziau hi.(ii) Tua mah bang in gol ha po hun sung in neu ha te bot lo (om lai) leh zong gol ha te sawi po, a mun lo pi ah po a hih kei leh po lo thei hi.(iii) Nau ngek lai in khut pi tawp, lei dawh cih te in zong i mai ha te phu khia sak in et lawm lo thei hi.A tung a te in i mel sia sak thei a hih man in ki dawp huai hi.

A sawi po, a mun lo pi a po, a phu ha te pen ha khek hun ( neu ha pan gol ha ah) kum 10-14 pawl in ki bawl le hang baih zaw in hoih kik thei lai hi.

A tawp na ah i neu a ki pan in i ha i kep siam ding mah hong ki sam ve ve hi.

Page 18: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

Zing ciangZalmang khat maw

Ngaihsutna khat mawNuntakna ding lametna khat maw

Tuang hong tung diam aw?Ei teng i kimlai na diam aw?

Kuata’n genthei ding hiam awAhizongin ke’n ka um e

Lungnopna kidim zing nipha sung Lametna, thathak te tawh

Ahoih zaw ni khat tuang hong tung ding

Agelh: Mintheih loh laisiam

Sr; tomorrow. Lailet: Tg Muvanlai

a) Thing neen heisa, suan kung Zozam,

Pa tang a tua ngam lo ngai aw... ngam lo ngaih zaw ee..

b) Kei le nang vaang mu bang ngai aa...

Nang le kei vaang ngai si a maw... kiou tui seen bang, vaal aw ei ngeal, vaal aw ei ngeal aw...

a) Kei saang paal zaw, na ngaih te tawh sam ngi bang khen, ken aw ngaih aw.. ken aw ngaih aw...

b) Sam ngi bang khen ken aw ngaih aw... Na liim buk ah kei hong khawl vang.. kei hong khawl vaang ee...

a) Lungzuan man ngal khua daak leng, ngaih meal mu lo, kei aw na sang, kei aw na sang ee...

b) Khawlpih ngual tawh tong kong leal zong, ngaih ih thin lai va bang hong phawng... va bang hong phawng ee...

Laphuak: Pa Sing Dong & Siama Dokok, Limkhai-Bung.

i lapau

i lapi

NgilhmawhTaang...,Lia' zalmang ah To na hiMelmuh loh hunKum in kai aa,Ngilhhun ta zong,Ngilhmawh Taang aw!Lehkik theiloh hunluiteSuut cimlo e...Paal dang lungtuTaang in ngilh zongLia in ngilhmawh, Ngilhlah e...... C.S. Huai

Album: Bangalore Zomi CollectionComposer: P Lalboi ZouSinger: P Lalboi Zou & Rody Za Lien Sing Sponsored by “The Muvanlai”Videography: Biaklian Hauzel & Steve Naulak Editing: Ilenlainou Media

V1: (Lalboi) Heina phaizang pan ka gal dot eSenneu pan ka bualna Zolei ngai ing eZoheisa a lunna, Leidi paah pahlunnaSeinougual, lamtangkai, khuamui kuan cieng..

(Rody) Lailung sungah ngilh thei siang...Senneu lungmawl tah a, nunnuam a bualna ZOLEI (Lalboi+Rody) Sing vontawite din zong ka phallou e, ka phallou eKa Zolei aw Zatam ten bawmbei e, bawmbei eNamin heisa bang a pallou zonginKen hing zuunvang ka phallou zozam bangin

(Rody)Ka it le ngaite aw.. tangbang damna uteh maw.... V2:(Lalboi) Muikhua hing zingin, Tung solkha hing tan chieng…Khuavak ding a bu al khuan, Zing ninou hing suahchiengKa pianna Zolei, ngai na lawm lawm ing e

Ka it leh ngaite lenna Zolei hong lun sem henGenminthang gam kilawm Zolei, Namin lawibang thang hen...

Navang' nibang tang zing hen.Zata lumbang khawl henZata lumbang khawl hen...

18 Vol 15. No 6July 2013ingeina

Zolei aw...i nam puan

Model Lia Cing Lam Kim, KimboihB. Tech. 1st Yr, (EP)Government Technological University, MandalayStudio: Best Friends

P Lalboi Zou

Rody Za Lien Sing

Credits: Background Photography by Bosco Lian , August 20, 2013 ni in Laibu khua a luitui khanna. Lasiamte: Atung pan: P Lalboi Zou'Facebook, Rody Za Lien Sing'Facebok, Bengalore Zomi Collection MTV

Page 19: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

ZU NA DAWN CIANG...1. Zu na dawn ciangin na zu dawnin hong dawnkik ding lam

phawk kawmin dawn in.

2. Zu na dawn ciangin na thusim, na gen nop ngeiloh thute na gen ding lam phawk kawmin dawn in.

3. Zu na dawn ciangin na kim na kiangah kuamah in om nuam a sakloh ding lam phawk kawmin dawn in.

4. Zu na dawn ciangin mi tawh kitot, kisel, kihuatna a piangsak thei tuamtuam sepna tawh na kinaihna phawk kawmin dawn in.

5. Zu na dawn ciangin na u le nau, na nu leh pa leh sanggamte tawh na kilemloh ding lam phawk kawmin dawn in.

6. Zu na dawn ciangin na pilna, na siamna, na theihna leh na migitnate, na zu dawnin a mansakkhit ding lam phawk kawmin dawn in.

7. Zu na dawn ciangin haksapi a na muh sumte a mawkbeisak na hih lam phawk kawmin dawn in.

8. Zu na dawn ciangin innkuan, khua, pawlpi, minam leh gam adingin a kimanna om lo dingin nang leh nang a kineusek na hih lam phawk kawmin dawn in.

9. Zu na dawn ciangin na nung lam pan mi’n hong nuihsansan ding lam phawk kawmin dawn in.

10. Zu na dawn ciangin lungnop nading ci a na dawn leh na lung hong nuamsak peuhmah lo ding ahihna thu phawk kawmin dawn in.

11. Zu na dawm ciangin na zu dawnna hangin na zawnlawh pahloh hangin na hauhlawh hetloh ding lam phawk kawmin dawn in Dawndawn lai ding maw?? Daihna Cabin

Ngeina 19 Lom15Hawm7naTang Kha 2013

CiamnuihHong tung lel vakKhatvei Pu Penglam Kawlpi khuasung ah sumbawm tawi viauviau kawmsa in a vak leh a nung pan aa mikhat in sut vat in taimang hi. Delh leh lah phazo nawnlo ding cih thei hi. Tawmvei khua hong ngai deda in han lam ah hong pai hi. Han a tun ciangin hankhuk khat tung ah tu in ngak hi. Mikhat in “hey, Peng Lam na sumbawm hong sut pa sakollam lam ah tai hilo maw. Nang hi teng ah bang hih na hia?”Pu Peng Lam in zong aw dam tak tawh hong dawng kik hiathiat hi.“Lung himawh kei aw, Hi gutabuluh pa sakollam lam a tai zong, vantung a kah phial zong, a tawpna ah hi teng hong pai veve ding hi ven”

Phadawm eiCollege sangnaupang khat siapi pa thuum dingin va pai hi. Siapi pa tawh kimu theilo ahihmanin sangzum ten Siapipa kiang hoihtak na gen ning. Na innsap na ah vaciah kik in. Tukal sung sangpan hawlkhiatna lai na ngah kei aa leh Siapi pan hong maisak hi ci’n na lamen in cin vaikhak.Ni khat khit nikhat hong bei. A ni nga ni ciang lai-ip khat hong tung. Dip kua lua. Lai-ip hong in hong sim khia “Na Pu si..”. Khuisa kawmsa in “Phadawm ei..”.

Nang dan hi nai sam kei ingh eiPeng Lam pen a zi gilo lua. A lungkim loh ciang vante lawnkek mangthei. Khatvei khuapi aa om a lawmpa khat hong hawh.A lengla pa en in a zi kamphun nainai sa in anbuk sung lut. Hong pusuak khia nawnlo. Tua ahih cianga Penglam zong anbuk sung lutin “Angkawi, i lengla pa a gamla pi pan hong pai hi ven. Tuilum so sak mengmeng dih” a cih leh a zi in meiteh tawh denkhat suah. Penglam a tal liam in si luang kekkek.Penglam tal aa siluang nulsak kawmin a lengla pa in, “Lungnem kei o. Numei pawlkhatte hi dan hi. Kei ka zi bang hileh a heh ciang a sam pan hong kai in meihuk ah hong hal sawm mawk e”Penglam zong thakhat in hong dingkhia lek in hong genkhia hi.“Nang khawng tawh hong teh kei sin. Kei pen sam pan kaih thuak ding mipa hilo hing ei, lawm!”

Akaikhawm: NK Khanno

Hun-Nuam

Agelh Zotanglian

Penglam 3 movie Zopau, Zolai tawh hong kibawl ciangin ka lei pah seisai hi. A Kala in zong ka en ngei

khin hi. Ahi zongin a paute kithei lo ahih manin deihzahin zong ka tel kei hi. Zo lai, Zopau tawh ka et ciangin hih moive in ngaihsutna thak le kipuah toh ding nuntakna lamlakna tampitak ka mukha hi. A hancima tanute zong nakpitakin thupi le na nasepna te uh zahtakna kong pia hi. Hih sungah hoih ka sak mahmah le ka muh tunga ka mangngilh theih not loh kammal pawlkhat te in; Virus in sangnaupang thakte tungah a thugen masakna ah ; “A keuh masa a note’n (vasa namkhat thu genna) a tuii dangte a buk pan suikhia, kidemna man ta Kithahna tawh a nuntakna uh kipan, hih a ngeina uh … Zo ding maw… si ding…” cih kammal tawh mihing, leitung piancil lai thute hong telsak phapha hi. Zo ding maw si ding tanglai mihing nuntakna ahi hi.

“Nuntakna pen kidemna aimaw…na nawhtai kei uh leh midang khat in hong kheng lel ding aimaw…” ci-in a

sangnaupangte tungah a kidem den mihng lungsim, amah sang pilzaw, hauzaw ding cih lungsim neihna le khantohna a manlang mahmah leitung khuahunte nasia takin lamlak hi.

Hun tawh kiton zawh kei leh mite nungah ki-om den ding cihte zong

hong mutelsak hi. Ahi thei lo ding bang mah om lo hi. Hi thei ding hi ci-in a hoih lam ngaihsutna tawh mihing nuntak siam ding zong hih bangin Penglam in gen hi.“Lungkham huai lua kei ee..na khut na lungtang tungah koih in la, lemin cia.. lemin cia. cilecin lemin cia….” Tenglamnu‘ thugen zong hi ka sa mahmah hi. Tua laitak India innkuan zawngte dinmun le nuntak haksatna lak ka sa mahmah hi. Khangno pawlkhat university kahte lungsim lawng zo mahmah dingin zong lamen ing. Hihte a thei lo sangnaupang tampitak mah om dingin zong um ing… I nisim nuntakna ah hih thute in tu ni dong mah hong toto lai mawk hi lo hiam? Na cici ing.

“Aw inn nupi zong semkha lai…pau ding zong kikham nuam lai…ka haksatnate

ka tapa tung gen kei leng, kua tungah gen ding ka hia..a lawmte tungah gen ding maw…” Lawmta cih pen haksatna khat peuhpeuh a om ciangin kihuh ding, kipanpih ding, kitelkhialhna a om zongin itna mah kizo sak ding cih pen Tenglam pa’ zato a puakna uh pan kimu hi.

Zato inn a tun dong mah Tenglam in a lawm Penglam te nih telkhial zo lai

hi. Ahi zongin Pipi in zingciang laivuan ding na lai uh va sim un, a cih ciangin Penglam in…. “Laivuan bel omom lel incia… ahih hang pa khat bek om hiven..na pa dam kik lel in ciai… kilungnuamsak lel ou…” ci-in a gen pen mah ka lungsim hong lawngkha mahmah hi. Tua ni zan zong a lawmpa Tenglam pa’ zato lupna ah a thum un giak uhi. Fenglam in a pa kiangah manzaih a suaknopna a gen

ciangin a pa in phal loin om thapai hi. Hih bangin kong phal loh manin inn tun g leng suk niteh cih san hi. A lawm Penglam tawh a kithuah manin zong hih bangin nulepa thu mang lo hiteh ci-in mawhsak hi.

Fenglam in.. “Ginalo na cih ka lawm Penglam in hih sungah nang le ka nu

maan hong koihsak in, na kigui-awk sawm ciang hih a nui hieuhiau na nu le na pa’n na luanghawm mu leh a nui zo laitam cih ngaihsun in hong ci hiven…..” hih kammal in Fenglam pa’ lungsim sunem hi. Hih mun zong kei adingin thungaihsutna thak khat ka ngah behna mun mah ahi hi. Nang e na ngaihsun

thak kha hia….. Fenglam pa in a tapa tungah “Ka tapa hih laptop man tawh camera a kilei zo dia….tam a mat zawk leh hong gen ou… Pai ou.. ka ta hanciam ou.. na nuntakna kipan ta ou tu’n …….” ci hi. Hih in Pate itna taktak hong lakhia mahmah hi.

Pate in tate mailam ding gelsak uh a, a tawpna ah tate a it ‘pate’ in tate

mailam khak zo tuan loin itna gal a kido uh a, itna gal ah itna mah in zo mawk hi. A lungsim a khauh mahmah Fenglam pa’ in a tapa utna a zuihna pen mahmah in laitang sukha mahmah hi. Penglam te lawmta in a lawm Tenglam laikiat ding phal lo ahih manin itna tak taawh ama adingin quastion papter va guksak uhi. Nidanga laivuan a lau mahmah, lai kiat ding aut vet lo Tenglam kammal in, “Lamdang hong sa sam ing ei..thuman ding hong gengen in ah….maizum nang khat hong pia leuleu…hithei kei…ka on leh zong ka hanciamna tawh ong nuam ing….ka kiat leh zong hoih sem lel e…..”

Hih Penglam 3 movie pen ka zak tungin ciamnuh bekbek ding ka sa

a, ka thupi sim kei hi. Ahi zongin ciamnuh tawh a kibang movie pen nuntakna ah a kituakkha ding thu te vive le tuakkhakte vive na hizaw hi. Nuih nading sangin ngaihsut ding tampitak kimu behzaw hi. Mun tampi takah nehno in, dipngek na sak mahmah hi.

Zolai tawh a hanciam tanute zong nakpitakin zahtak kong pia hi.

Mailamah Zomite mit vaksak hih bangin movie te nong hanciam tohtoh nading uh kei mimal in, kong thum nuam hi. Hihte pen ka lungsim sungah a teng den vat kammal pawlkhat ahi hi. Kei muh dan le kei ngaihsutzia tampite lak pan pawlkhat ahi hi. Nang zong muhna a tuam khat na nei ding hi. Kibang lo thei dingin lamen ing.. Hi pen kei muhna vilvel hi a kei muh khak loh thu hoih tampi na mu ding hi. Kei phawk khak loh thu tampi nap hawk lawh ding hi. Hong lamen ing. Nang zong Penglam tawh piangthak dih ve.. lawm…..thapia dih ve….

Kei le "Penglam 3 te" Hih Penglam 3 movie pen ka zak tungin ciamnuh bekbek ding ka sa a, ka thupi sim kei hi. Ahi zongin ciamnuh tawh a kibang movie pen nuntakna ah a kituakkha ding thu te vive le tuakkhakte vive na hizaw hi.

“Aw inn nupi zong semkha lai…pau ding

zong kikham nuam lai…ka haksatnate ka

tapa tung gen kei leng, kua tungah gen ding

ka hia..

movie Review

Page 20: Lom15 Hawm7 September (Taangkha) 2013 Final (Light File).pdf

20 Vol 15. No 7September 2013