digital edition of buddhavaadka teen aayambrought to you ... baadka tin aayaam.pdf · digital...
TRANSCRIPT
a'4jfbsf tLg cfofd
(Three Dimensions of Buddhism)
kz'klt l3ld/]
k|sfzs M a'l4;fu/ l3ld/]
tf/fb]jL l3ld/]
k|yd ;+:s/0f M @)&) -;g\ @)!#_
© ;jf{lwsf/ M n]vsdf
d"No M ?= @%)÷—
US $9.99cfj/0f M ;df cf6{
6fOk;]l6ª M ;[hgu[x
d'ıs M y|L :6f/ lk|lG6ª k|];
BUDDHABAADKA TEEN AAYAM(Three Dimensions of Buddhism)
by Pashupati Ghimire
ISBN: 978-9937-2-6933-9
a'4jfbsf tLg cfofd
(Three Dimensions of Buddhism)
kz'klt l3ld/]
b'O{ zAb
zfSod'lg l;$fy{ uf}td a'$jmf] hGdynf] ‘n'ÒDagL’–j}m gfdn] ‘n'ÒDagL
af}$ lj!ljBfno’ :yfkgf ePkl% af}$ wd{bz{gjmf] cWoog, cGj]if)f /
cg';Gwfg jmfo{df klg Pp^f gof“ cleofg z'ef/De ePjmf] %. ljz]iftM p‚
:t/jmf] af}$ lzÔfjmf] k&gkf&gjmf nflu cg';Gwfgk$ltdf cfwfl/t :t/Lo
kf&Øk':tjmx¿jmf] cfjZojmtf kg]{ j'm/f] ;j{ljlbt g} %. t/ o; jmfo{df jmnd
rnfpg' eg]jmf] TolQjmf] ;lhnf] j'm/f] rflx“ xf]Og. o; ljml;djmf] jmfo{jmf nflu
t cg'ej / Jofjxfl/jm !fgjmf] klg &"nf] cfjZojmtf kb{%.
pSt kl/k|]Iodf cWoog / cg';Gwfgdf bÔ x'g'ePjmf kz'klt l#ld/]Ho"n]
n]Vg'ePjmf]
a'$jfbjmf tLg cfofda'$jfbjmf tLg cfofd
a'$jfbjmf tLg cfofda'$jfbjmf tLg cfofd
a'$jfbjmf tLg cfofd gfdjm af}$ u|Gy Pp^f k&gLo …f]t ePjmf]
d}n] kfP“. x'g t o;df jmltko ;dfj]z ul/g'kg]{ ljifox¿ klg %g\, t/ tL
ljifox¿nfO{ kl% ylk“b} nfg klg ;ljmG%. h'g;'j}m j'm/fjmf] klg Pj}m rf]l^ ;a}
j'm/fsf] k")f{tf x'g] xf]Og.
ctM af}$ wd{bz{gjmf ljåfg\ n]vjm kz'klt l#ld/]n] ug'{ePjmf] k|of;
k|z+;gLo %. pxf“n] g]kfnL af}$ hut\df g]kfnL efiffdf k|:t't ug'{ePjmf] of]
u|Gy k&gLo / ;ª\u|x)fLo ePjmf] %. n]vjm dxf]bo wGojfbjmf kfq x'g'ePjmf]
%.
av'+axfn, nlntk'/
;Todf]xg hf]zL;Todf]xg hf]zL
;Todf]xg hf]zL;Todf]xg hf]zL
;Todf]xg hf]zL
c;f]h 14, 2070
cf"gf] s'/f]
lqe'jg lj!ljBfnodf ‘af}$ cWoog’ ljifosf] ljBfyL{sf ¿kdf
a'$jfbsf ljljw cfofdx¿sf af/]df cWoog ug]{ df}sf ldNof]. af}$ bz{g,
;flxTo / Oltxf;k|lt hfu]sf] cle?lrn] ljle© k':tsfno, af}$ ljxf/ /
ljle© !fgLhgsf] glhs k'¥ofof].
lj!ljBfnon] lgwf{/)f u/]sf] kf]:^ u|Øfh'P^ txsf] kf&Øqmddf cfwfl/t
/x]/ ljifoj:t'nfO{ vf]tNb} hfg] qmddf of] k':ts hÒGdPsf] xf]. af}$ wd{
k|fb'ef{j eP/ k}mln“b}–˚:^fp“b} hfg] qmddf o; wd{jmf ljle© cfofdx¿ ljjml;t
x'“b} uP. a'$jfbleq af}$ wd{bz{g, af}$ ;flxTo, af}$ Oltxf;, af}$ jmnf,
af}$ ;+:j[mlt, af}$ k/Dk/fnufot ljle© cfofdx¿ ljjml;t ePjmf] kfOG%.
ljz]if u/L a'$jfbleq ljjml;t wd{bz{g, ;flxTo / Oltxf;jmf af/]df j]mÒGıt
eP/ ;ft jif{ nfdf] cGj]if)fkl% of] k':tjm tof/ ul/Pjmf] xf]. o; qmddf
a'$jfbsf ljljw cfofdx¿k|lt t[i)ff hufpg dbt ug]{ af}$ cWoog ;°fosf
u'?x¿k|lt ljz]if cfef/ k|s^ ug{ rfxG%'. kfnL lqlk^snufot ljljw af}$
u|Gyx¿ cWoogsf lgÒDt pknAw u/fpg] cfgGbs'̂ L ljxf/ -:joDe"_, lj!zfÒGt
ljxf/ -tLgs'g]_–nufot ljle© af}$ ljxf/x¿ tyf s]GıLo k':tsfno
-sLlt{k'/_, s]z/ k':tsfno / g]kfnef/t k':tsfno wGojfbsf kfq %g\.
cf"gf] Jo:t ;dojmf afah'b k|:t't k':tjm cfBf]kfGt k(]/ d]/f
jmdLjmdhf]/L cf}”NofOlbg'x'g] ljåfg\, g]kfnL ;flxTo / ;+:j[mltjmf o'uk'?if
>L ;Todf]xg hf]zLHo"k|lt cGtX{bob]lv g} j[mt!tf ck{)f ub{%'.
g]kfndf gkfOg] s]xL k':tsx¿ ef/taf^ NofP/ pkxf/ lbg'x'g] ldq jfNdLls
ljBfkL&sf pkk|fWofks Zofddl)f g]kfn / k':tssf] ̂ fOk tyf ;]l^ª ul/lbg'x'g]
hLjg g]kfnk|lt s[t! %'. k':tsn]vgsf lgÒDt zfGt jftfj/)f tof/ ul/lbg]
hLjg;“lugL jiff{ / k':ts k|sflzt ul/lbg'x'g] dftflktfk|lt cfef/ k|s^ ub{%'.
[email protected]'klt l#ld/]kz'klt l#ld/]
kz'klt l#ld/]kz'klt l#ld/]
kz'klt l#ld/]
cg'qmdl)fsf
wd{ / bz{gwd{ / bz{g
wd{ / bz{gwd{ / bz{g
wd{ / bz{g
1—341—34
1—341—34
1—34
af}$ wd{ / bz{g 2
af}$ wd{sf] pTyfg x'g'sf sf/stŒjx¿ 3
a'$cl#sf] bfz{lgs cj:yf 5
s] lyP t cfwf/e"t af}$ lzÔfx¿< 7
rf/ cfo{;To 7
cflfl·s dfu{ 11
k|tLTo;d'Tkfb 13
hut\sf tLg ljz]iftfx¿ 18
af}$ d'ÒSt 22
cx{t 22
lgjf{)f 23
af}$ Wofgof]u 25
;dyf Wofg 26
b; cz'e sd{:yfg 29
b; cg':d[lt 30
rf/ a|#fljxf/ 31
rf/ cf¿Ko 32
ljkZogf Wofg 33
af}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfoaf}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfo
af}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfoaf}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfo
af}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfo
35—4535—45
35—4535—45
35—45
j}eflifs ;Dk|bfo 36
;f}qfÒGts ;Dk|bfo 39
z"Gojfb÷dfWolds bz{g 41
lj!fgjfb÷of]ufrf/ bz{g 43
dxfofg af}$ wd{dxfofg af}$ wd{
dxfofg af}$ wd{dxfofg af}$ wd{
dxfofg af}$ wd{
46—5446—54
46—5446—54
46—54
af]lw;Œj 47
af]lwlrQ 48
kf/ldtfsf] cEof; 49
af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿ 52
;†ljlw cg'Q/ k"hf M dxfofgsf] dfgl;s k"hf 54
jh|ofgsf] wfld{s–bfz{lgs JofVofjh|ofgsf] wfld{s–bfz{lgs JofVof
jh|ofgsf] wfld{s–bfz{lgs JofVofjh|ofgsf] wfld{s–bfz{lgs JofVof
jh|ofgsf] wfld{s–bfz{lgs JofVof
55—6055—60
55—6055—60
55—60
jh|ofg M cy{, kl/efiff / p@]Zo 55
jh|ofg ;dflw M pTk© qmd / ;Dk© qmd 56
cleif]s M u'?sf] :yfg, lziosf] of]Uotf / k‰fleif]s 57
k‰a'$sf] wf/)ff 59
af}$ ;flxToaf}$ ;flxTo
af}$ ;flxToaf}$ ;flxTo
af}$ ;flxTo
61—8661—86
61—8661—86
61—86
kfnL af}$ ;flxTo 61
kfnL af}$ ;flxTosf] pTklQ 62
kfnL ;flxTosf] ;'?jft / ljsf; 63
kfnL lqlk^sdf s] %< 64
af}$ ;+:s[t ;flxTo 70
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] ;'?jft / ljsf; 71
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] kl/ro 72
dxf;fl‹s ;flxTo 73
dxf;fl‹s ;flxTosf] ;'?jft / ljsf; 73
dxfj:t' 74
;jf{:tLjfb ;flxTo 75
;jf{:tLjfb lqlk^ssf] ;fdfGo kl/ro 77
dxfofg ;flxTo 79
dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf; 80
;$d{k')*/Ls;"q / nlntlj:t/;"qsf] ;fdfGo kl/ro 81
;dfhdf dxfofg ;flxTosf] k|efj 84
jh|ofg ;flxTo 85
jh|ofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf; 86
u'˛;dfhtGqsf] ;fdfGo kl/ro 86
af}$ Oltxf;af}$ Oltxf;
af}$ Oltxf;af}$ Oltxf;
af}$ Oltxf;
87—9487—94
87—9487—94
87—94
k|yd af}$ ;·fog -;Dd]ng_ 88
bf]…f] af}$ ;·fog 90
t]…f] af}$ ;·fog 92
rf}yf] af}$ ;·fog 93
Pl;ofdf af}$ wd{sf] lj:tf/Pl;ofdf af}$ wd{sf] lj:tf/
Pl;ofdf af}$ wd{sf] lj:tf/Pl;ofdf af}$ wd{sf] lj:tf/
Pl;ofdf af}$ wd{sf] lj:tf/
95—11395—113
95—11395—113
95—113
>Ln°f 95
Dofgdf/ 97
yfONofG* 98
OG*f]g]l;of 99
leotgfd 101
ltAat 101
rLg 109
sf]l/of 110
hfkfg 111
af}$ Oltxf;sf s]xL z}lÔs k|lt‡fgx¿af}$ Oltxf;sf s]xL z}lÔs k|lt‡fgx¿
af}$ Oltxf;sf s]xL z}lÔs k|lt‡fgx¿af}$ Oltxf;sf s]xL z}lÔs k|lt‡fgx¿
af}$ Oltxf;sf s]xL z}lÔs k|lt‡fgx¿
114—118114—118
114—118114—118
114—118
gfnGbf 114
j˜eL 116
ljqmdlznf 117
hubnf 118
cf]bfGtk'/L 118
;Gbe{…f]t 119
wd{ / bz{g
wd{sf] ;fdfGo cy{ wf/)f ug'{ e©] x'G%. JoÒSt jf j:t'df ;w}” /lx/xg]
u')f jf d"n j[lQ, k|j[lQ, :jefj÷:jfefljs u')f, ;xh j[lQ / :ju{ k|f† ug{
;lsg] nf]slj!f; ePsf] k')o sfo{, k')o sd{. s'g} hflt, ju{, kb cflbsf
lgÒDt lgwf{l/t sfo{ jf Jojxf/, nf]ssf] lxt jf Joj:yfsf nflu c“uflng] sd{
jf st{Jo -h:tf] dfgjwd{, gf/Lwd{, o'uwd{ OToflb_, c;n cfr/)f, ;bfrf/
lgod. k')o, ;Tsd{, O{!/ cyjf ;¨ltk|fl†sf nflu ul/g]] zfÚljlxt sd{. s'g}
dxfk'?ifn] rnfPsf] dt, ;Dk|bfo egL g]kfn k|!fk|lt‡fgn] k|sflzt u/]sf]
‘g]kfnL a[xt\ zAbsf]z’ df wd{nfO{ cYof{OPsf] %.
wd{ ;fdflhs / g}lts ljifo xf]. k|frLgsfndf wd{ g} Psdfq zÒStzfnL
;fdflhs Joj:yf / Jojxf/ lyof]. /fhgLlt klg wd{af^} lgb]{lzt x'GYof]. wd{s}
dfWodaf^ k|frLg ;dfh rNbYof]. k|frLg ;dfhJoj:yfnfO{ ;‰fng ug]{ k$lt
klg wd{af }̂ lgwf{l/t x'g] ub{Yof]. To;} a]nfb]lv c;n ;dfhJoj:yf ;‰fngsf]
lrGtg:j¿k ljle© dxfk'?ifn] le©le© cfljisf/x¿ ug{ yfn]. dfgj;dfhnfO{
g}lts cfr/)fleq /fv]/ cfbz{ ;dfhsf] lgdf{)fsf lgÒDt lj!sf b'j} uf]nf${df
k|frLgsfnsf lrGts–bfz{lgsx¿n] ljle© lsl;dsf dt / ;Dk|bfox¿sf]
:yfkgf u/]. ltg} dt / ;Dk|bfox¿ ljsl;t x'“b} hf“bf wd{sf] :j¿k ln“b} uP.
o;/L kf®fTo ;dfhdf ox'bL wd{, O;fO{ wd{h:tf wd{sf] k|fb'ef{j eof] eg]
k"jL{o ;dfhdf j}lbs -lxGb"_, af}$, h}g, O:nfd cflb ljle© wd{sf] k|fb'ef{j
ePsf] kfOG%. k|:t't k':tsdf xfdL d"ntM af}$ wd{sf af/]df rrf{ ug]{ %f}”.
To;} u/L bz{gsf] ;fdfGo cy{ x]/fO e©] x'G%. g]kfn k|!fk|lt‡fgn]
k|sflzt u/]sf] ‘g]kfnL a[xt\ zAbsf]z’ df bz{gsf] cy{ k|s[lt, O{!/, !fg,
lj!fg, j:t', hLjg / r]tgfaf/] ljj]rg / ljZn]if)f ul/g], tT;DaGwL ljifodf
Jofks ¿kn] oyfy{ kl/ro lbg] zfÚ, cfWofÒTds tyf ef}lts j:t'sf] lrGtg
jf ljZn]if)f elgPsf] %. bz{gzfÚnfO{ eg] !fg / lj!fgsf] cyjf cWofTd /
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 1
ef}lts kÔkÔfGt/sf] JofVof / ljj]rgf ul/g] zfÚ, hLjg / k|s[ltsf cfGtl/s
tyf af˛ tŒjx¿sf af/]df lrGtg / cWoog ul/Psf] zfÚ egL p˜]v ul/Psf]
%. bz{gzfÚnfO{ cª\u|]hLdf Philosophy elgG%. Philosophy Philos /
Sophiya gfds Nofl^g zAbsf] ;+of]hgaf^ ag]sf] % hxf“ Philos sf] cy{
cg'/fu x'G% eg] Sophiya sf] cy{ ljBf x'G%. o;/L zfÒAbs ¿kdf l˚nf];f]̊ Lsf]
cy{ ljBfk|ltsf] k|]d jf cg'/fu e©] x'G%. ;+:s[tdf ‘™Zot] cg]g+ Olt bz{gd\’
elgPsf] %. cyf{t\ h;sf] dfWodaf^ b]lvG%, of] :y"n jf ;"Id x'g ;S%, Tof]
g} bz{g xf].
bz{gzfÚsf af/]df ljle© bfz{lgsx¿n] klg af]n]sf %g\. bfz{lgs
Pl/:^f]^nn] eg]sf %g\— j:t'tM bz{gzfÚ Tof] lj!fg xf] h;n] ;Todf lj!f;
ub{%. df]G^]g gfds ljåfg\sf cg';f/ cf®o{ ;a} bz{gzfÚsf] cfwf/lznf xf],
cg';Gwfg o;sf] ljsf; xf] Pjd\ c!fgtf o;sf] ;dfl†. o;/L ;fdfGotM s'g}
klg ef}lts jf cef}lts j:t' jf kbfy{sf af/]df hf©' / a'$g' jf ;Dk")f{ ¿kdf
!fg xfl;n ug'{ g} bz{g xf]. lrGtgsf] ulx/fOdf k'u]/ ;dfltPsf] !fg g} bz{g
xf]. hLjg / hut\nfO{ s]Gıdf /fv]/ ul/g] af}l$s lrGtg / dfgl;s cEof; g}
bz{g xf]. bz{gzfÚdf oxL lrGtg / cEof;sf af/]df cWoog ul/G%. oxL
bz{gsf af/]df cWoog ug]{ lj!fgnfO{ bz{gzfÚ elgG%.
bz{gzfÚsf] cWoogdf ljle© bfz{lgs k/Dk/fx¿ kfOG%g\. o;df d'VotM
b'O{ j^f dflgG%g\— k"jL{o / kf®fTo. kf®fTo bfz{lgs k/Dk/fdf af}l$s lrGtgnfO{
a(L k|fyldstf lbOPsf] kfOG% eg] k"jL{o bz{gk/Dk/fdf dfgl;s cEof;nfO{
dxŒj lbOPsf] kfOG%. k"jL{o bz{gdf klg ljle© bfz{lgs k/Dk/fx¿ kfOG%g\—
j}lbs, rfjf{s, h}g, af}$, ;fª\Vo, of]u, j}z]lifs, Gofo, k"j{dLdf+;f, j]bfGt
bz{g cflb. oxf“ xfdL ljz]if u/L k"jL{o bz{lgeqsf] af}$ bz{gsf af/]df rrf{
ug]{ %f}”.
af}$ wd{ / bz{gaf}$ wd{ / bz{g
af}$ wd{ / bz{gaf}$ wd{ / bz{g
af}$ wd{ / bz{g
(Buddhist Religion and Philosophy)af}$ wd{ / bz{g e©fn] O;fk"j{ 623 df g]kfnsf] n'ÒDagLdf hGdg'ePsf
dxfdfgj uf}td a'$n] k|ltkfbg ug'{ePsf] l;$fGt / bz{g tyf To;df cfwfl/t
wd{ e©] a'lemG%.
s'g} klg wd{sf] cf"g} bfz{lgs l;$fGt x'G%. x/]s wd{ ToxL l;$fGt /
bz{gnfO{ k%ØfP/ cl# a(]sf] x'G%. af}$ wd{ klg dxfdfgj a'$n] k|ltkfbg
2 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
ug'{ePsf] l;$fGt / bz{gdf cfwfl/t eP/ k}mln“b}, ̊ :^fp“b} uPsf] wd{ xf]. af}$
wd{ / bz{gsf] ljsf;, lj:tf/ / pTyfg x'g'k%fl*sf] k[‡e"ld s] lyof]< To;
a]nfsf] ;fdflhs cj:yf s:tf] lyof]< a'$sf cfwf/e"t lzÔf / l;$fGt
s]s:tf %g\< a'$jfbdf dfgjd'ÒStsf s]s:tf pkfo / ljlwx¿ %g\< af}$ wd{
/ bz{g ljsl;t x'“b} hf“bf s]s:tf jfb / ;Dk|bfox¿sf] ljsf; eof]< ltgsf
l;$fGt / dfGotfx¿ s]s:tf %g\< kl%˜f k[‡x¿df xfdL d"ntM log} / o:t}
ljifox¿af/] rrf{ ug]{ %f}”. af}$ wd{sf] ;'?jft ePb]lvsf ljle© bfz{lgs
lrGtg / cEof;sf af/]df k|sfz kfg]{ k|of; ul/g] %.
af}$ wd{sf] pTyfg x'g'sf sf/stŒjx¿af}$ wd{sf] pTyfg x'g'sf sf/stŒjx¿
af}$ wd{sf] pTyfg x'g'sf sf/stŒjx¿af}$ wd{sf] pTyfg x'g'sf sf/stŒjx¿
af}$ wd{sf] pTyfg x'g'sf sf/stŒjx¿
(Factors Responsible to the Rise of Buddhism)
af}$ wd{bz{gsf] dLdf+;f ug'{cl# af}$ wd{ k|ltkfbg x'g'sf sf/stŒjx¿
s] lyP< s'g k[‡e"lddf af}$ wd{bz{gsf] k|fb'ef{j eof]< To; a]nfsf] ;fdflhs
kl/j]z s:tf] lyof]< To; a]nfsf hNbfaNbf ljifo / ;d:ofx¿ s] lyP<
a'$cl# klg bfz{lgs / lrGtsx¿ lyP ls lyPgg\< lyP eg] pgLx¿sf]
lrGtgsf] wf/ s:tf] lyof]< oL ofjt\ k|Zgx¿sf] hjf˚ vf]Hg'kg]{ x'G%.
ca xfdL s]xL a]/ cfheGbf sl/a ;f(] 26 ;o jif{cl#sf] blÔ)fL
g]kfn / pQ/L ef/tsf] ;fdflhs cj:yfsf af/]df rrf{ u/f}”.
To; a]nfsf] ;dfh d"ntM wd{df h]lnPsf] lyof]. dfG%]sf lrGtg /
ljrf/x¿ wd{;“u} hf]l*Psf lyP. ljrf/hut\df ljle© k|Zgx¿ p&\g yfn]sf
lyP. wfld{s cf:yfsf] ;Gbe{df dfG%]x¿df ;+zo / låljwfsf] j[l$ ePsf]
lyof]. k/nf]s % ls %}g, d[To'kl% hLjgsf] cÒ:tTj x'G% ls x'“b}g, sd{ s] xf]
h:tf k|Zgx¿ Jofks ¿kdf /x]sf lyP. o;sf] lrQa'$bf] hjf˚ s'g} klg
lrGts / Clifd'lgn] lbg ;s]sf lyPgg\. dfG%]x¿df ;+zo / sf}t"xn lyof].
plt a]nfsf] wfld{s ;dfhnfO{ g]t[Tj ug]{x¿ b'O{ y/L lyP— a|f#)f /
>d)f. a|f#)fx¿ j]bdf lj!f; uy]{, o!ofuflbnfO{ dxŒj lbGy], pgLx¿ j}lbs
lyP eg] >d)fx¿ cj}lbs lyP, j}lbs wd{nfO{ c:jLsf/ ub{y]. >d)fx¿ klg
cfÒ:ts / gfÒ:ts b'j} ;Dk|bfosf lyP. pgLx¿ tk:ofnfO{ a(L dxŒj lbg]
ub{y]. >d)fx¿ a|#ro{sf] kfng ub{y] / ;f+;fl/s ljifojf;gfdf e'Nb}gy], t/
a|f#)fx¿ ;f+;fl/s lyP. >d)fx¿ ;Tosf] vf]hLsf lgÒDt / tŒj;fwgfsf
lgÒDt s'g} zf:tfsf] cwLgdf /x]/ lzÔf u|x)f ub{y] eg] a|f#)fx¿ j}lbs
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 3
ljlwcg';f/ dGq, hk, bfg, xf]d cflb cg'‡fgx¿df kf/·t x'Gy]. sd{sf)*nfO{
k|d'vtf lbOPsf] lyof]. To; a]nf o!x¿df kz'alnsf] k|yf klg ˚:^fPsf]
lyof]. ljlwk"j{s ePsf] eGb} of] lx+;fnfO{ lx+;f &flg“b}gYof]. wfld{s cg'‡fgx¿sf
xtf{stf{ ePsfn] / ljBfsf k|]dL ePsfn] a|f#)f k'/f]lxtx¿sf] To; ;dfhdf
cfb/ ul/GYof]. la:tf/} tL a|f#)fx¿ ;°L)f{ / :jfyL{ x'“b} uP, ;dfhdf cfk"mnfO{
g} ;a}eGbf p‚ ;ÒDemg yfn], o;} sfndf j)ff{>d wd{n] ;+/Ô)f kfof] /
˚:^fP/ uof]. To; ;do b]jLb]jtfx¿n] tk:ofs} dfWodaf^ p‚ kb k|f†
u/]sf x'g\ e©] e|d lyof], To; sf/)f tk:ofnfO{ klg k|d'vtf lbOPsf] lyof].
;f] ;fdflhs kl/j]zdf ljle© lj;·lt klg df}nfPsf lyP, ;dfh
ljle© hflt Pjd\ wd{df ljeflht lyof] h;n] ;fdflhs åGånfO{ a(fpg] sfd
u/]sf] lyof].
rf]/L / n'^kf^ ug]{x¿sf] ;ª\Vof a(]sf] lyof]. rf]/Laf^} cf"gf] hLljsf
rnfpg]x¿ y'k|} lyP. o;af/] rqmjtL{ l;+xgfb;'Qdf j)f{g kfOG%. ef]uljnf;nfO{
g} k/dfy{ &f©] ljnf;Lx¿sf] hdft &"nf] lyof]. pbfgdf klg o;af/] rrf{
ul/Psf] %. o:tf ljnf;Lx¿n] j]Zofj[lQnfO{ klg k|f]T;fxg lbPsf lyP. ;dfhsf
cfWofÒTds g]tf dflgPsf a|f#)fx¿ la:tf/} ;DklQsf] df]xdf kb}{ uPsf lyP.
pgLx¿sf &"nf #/, k|z:t ;DklQ, v]tLkftL / ljnf;L hLjgz}nLn] ;dfhdf
c;Gtf]if a(fPsf] lyof]. o;af/] ;'Qlgkftsf] a|f#)f wfld{s ;'Qdf rrf{ ul/Psf]
%. dlxnfx¿nfO{ bafP/ /flvPsf] lyof]. lzÔf / wd{df dlxnfx¿sf] s'g}
clwsf/ lyPg. o; k|sf/ a'$sf] ;dsfnLg ;dfh ljle© lsl;dsf ;fdflhs
ljifdtfaLr h]lnPsf] lyof]. wgL / ul/aaLrsf] b"/L w]/} nfdf] lyof]. ul/ax¿
clt ul/a lyP, wgLx¿ clt wgL. wgLdfgLx¿n] bf;bf;Lx¿ /fVg] k|rng
lyof]. /fhgLlts cj:yf klg Psbd t/n lyof]. &"n&"nf ;fd|fHox¿ klg lyP
/ dl;gf u)f/fHox¿ klg. logsf /fHo / /fhfx¿aLr /fd|f] ;DaGw lyPg.
Psn] csf{nfO{ lhTg] / x*Kg] v]n rln/xGYof]. n*fO“ / o'$ To; a]nf /fhfx¿sf]
hLjgz}nL g} lyof].
o;/L ;j{;fwf/)f hgtf cg]s k|sf/sf ;d:of / b'Mv;f:tLx¿ e]mln/x]sf
lyP. To; k|frLg ;dfhsf dfG%]x¿ h;/L eP klg of] ;fdflhs ljifdtf,
;d:of / b'Mvaf^ d'ÒSt rfxGy]. bfz{lgs hut\df Jof† ljle© jfb / dtsf]
c/fhstfaf^ %'̂ sf/f rfxGy]. hgrfxgfsf] oxL k[‡e"lddf uf}td a'$n] dWodfuL{
wfld{s / bfz{lgs wf/sf] k|ltkfbg u/]sf lyP. To; a]nf ;dfhdf lx+;f x'g'
4 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
x'“b}g e©] cfjfhx¿ klg alnof b]lvg yfn]. o!ofuflbsf] ;fy{stfdfly k|Zg
p&fpg yflnof], a|#!fgnfO{ ;j{>]‡ &f© yflnof], o!–cg'‡fgaf^ a|#!fg k|f†
gx'g] /x]% e©] r]tgf hfu[t x'g yfNof]. dfG%]x¿n] a|#lrGtgnfO{ k|wfgtf lbg
yfn]. a|#!fgk|fl†sf nflu a|#lrGtgdf dUg /xg] Clifx¿sf cf>ddf uO{
a|#lrGtgsf] cEof; ug]{ qmd a(]/ uof]. Clifx¿n] g} klg lh!f;' lzÔfyL{nfO{
cf"g} cf>ddf af]nfO{ lzÔf lbg] ub{y]. la:tf/} To; sfnsf dfG%]x¿
sd{sf)*eGbf ljle© bfz{lgs k|Zgdfly ljrf/ljdz{ ug{ yfn], u[x:yLx¿ klg
;Tosf] vf]hLsf lgÒDt #/af/ %f]*]/ lx“*\g] qmd rNof]. o:t} ;fdflhs kl/j]zsf
aLr g]kfnsf] n'ÒDagLdf uf}td a'$sf] hGd ePsf] lyof].
a'$cl#sf] bfz{lgs cj:yfa'$cl#sf] bfz{lgs cj:yf
a'$cl#sf] bfz{lgs cj:yfa'$cl#sf] bfz{lgs cj:yf
a'$cl#sf] bfz{lgs cj:yf
(Pre-Buddhist Philosophy)
;'Qlk^scGtu{t bL#lgsfosf] a|#hfn;'Qdf a'$eGbf cl#sf / a'$sf
;dsfnLg ljle© cfWofÒTds lrGts / ltgn] rnfPsf jfbx¿sf af/]df p˜]v
ul/Psf] %. pl˜lvt lrGts–bfz{lgsx¿ d'VotM % hgf %g\— k")f{sfZok,
clht s]zsDan, k|q'mw sfTofog, dSvnL uf];fn, ;˙o a]níLk'Q / lgu)&
gfyk'Q.
oLdWo] clht s]zsDansf] dtcg';f/ of] hut\ s]xL klg %}g. g bfg
%, g ™lfl, g ;'s[t / b'is[t sd{ g} %, g Oxnf]s %, g s'g} >d)f–a|f#)fn]
cf"gf] !fgann] s'g} k/nf]ssf] ;fÔfTsf/ u/]/ cfPsf %g\. o;/L clht k"/}
gfÒ:ts lrGts b]lvG%g\. lognfO{ rfjf{skGyL klg elgG%.
a'$sf ;dsfnLg / a'$cl#sf lrGts–bfz{lgsx¿ d"ntM b'O{ lsl;dsf
kfOG%g\— gfÒ:ts / cfÒ:ts. k/nf]sdf lj!f; ug]{x¿nfO{ cfÒ:ts elgGYof]
eg] k/nf]sdf lj!f; gug]{x¿nfO{ gfÒ:ts. clht s]zsDan dfG%]nfO{
rt'd{xfe"taf^ lgld{t dfGby]. d[To'kl% k|f)fLx¿ oxL rt'd{xfe"tdf ldNb%g\ e©]
pgsf] dfGotf lyof].
k")f{sfZok klg gfÒ:ts lrGts b]lvG%g\. logsf] dt d"ntM clqmofjfbL
b]lvG%. logsf cg';f/ g c;n sd{af^ k')o ldN% g v/fa sd{af^ kfk g}.
bfg lbg' / o! ug'{sf] klg s'g} cy{ %}g. o; nf]sdf u/]sf] sd{sf] ˚n o;}
nf]sdf k|f† x'G%, k/nf]sdf k|f† x'“b}g e©] logsf] wf/)ff lyof].
csf{ lrGts lyP k|q'mw sfTofog. logL ;ft sfonfO{ dfGby]— k[YjLsfo,
hnsfo, t]hsfo, jfo'sfo, ;'v, b'Mv / hLjgsfo. oL ;ft} sfo cs[t jf
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 5
cs[t;dfg %g\ cyf{t\ oLaf^ s'g} sfo{ x'“b}g, oL sfo clgld{t;dfg %g\ /
crn %g\ e©] pgsf] dfGotf lyof]. lognfO{ cs[ttfjfbL bfz{lgs elgG%. pgL
oL ;ft kbfy{sf] ;Qf :jLsf/ u%{g\, t/ lognfO{ ;'vb'Mvsf] of]Uo dfGb}gg\.
logn] rt'd{xfe"tsf cltl/St ;'v, b'Mv / hLjg tLg c™Zo tŒjsf] klg ;Qf
:jLsf/ u/]sf %g\.
dSvnL uf];fn o:t} csf{ Ps lrGts x'g\. logL d"ntM lgoltjfbL
lyP. pgL ;Dk")f{ ;Œjk|f)fLx¿nfO{ zÒStxLg / jLo{xLg dfGby]. pgsf cg';f/
hLjdf g an %, g sfo{ %, g k/fqmd %. k|f)fLx¿ lagfsf/)f Sn]z ef]U%g\
e©] pgsf] wf/)ff lyof]. pgL eGy]— ægTyL sd{, gTyL lsl/od\, gTyL lal/od\.
g sd{ %, g lqmof %, g ;fx; %% h] % ;a} O{!/ %. sd{ u¥of} eg] ltd|f] cfgGb
vnalnG%, lrGtf x'G%% To;}n] r'krfk a;, h] ug]{ O{!/n] u%{. sd{ gu/,
zfÒGt ltd|f] kÔdf %. pgsf cg';f/ of] ;+;f/df pTklQ–ljgfz, hGd–k'gh{Gd
h]hlt eO/x]sf] % ;a efUoåf/f g} eO/x]sf] %. pgsf] l;$fGtdf x]t'k|Too
-sd{–sd{˚n_ sf] s'g} :yfg %}g, k|f)fLsf] ;'vb'Mv ;a} efUoåf/f g} lgwf{l/t
x'G%. dgdf pTk© x'g] OR%f, cfsfºf, Sn]z, å]if ;a} O{!/s} OR%fcg';f/ x'g]
x'g\ e©] pgsf] l;$fGt lyof].
;˙o a]nlík'Q klg csf{ o:t} Ps cfWofÒTds lrGts x'g\. logsf] s'g}
klg ljifodf s'g} lgl®t l;$fGt %}g, To;} sf/)f logsf] dtnfO{ clgl®ttfjfbL
elgG%. lognfO{ k/nf]s % ls %}g, b]jtf % ls %}g, d[To'kl% hLjg % ls %}g
egL ;f]Wof] eg] s'g} lgl®t pQ/ lb“b}gy]. oL ;a} k|Zgsf] pQ/df pgL %–%}g, %
klg %}g klg, g % g %}g h:tf pQ/ lbGy]. pgsf] of] clgl®ttfjfbn] h}g
bz{gsf] cg]sfGtjfbsf] cfwf/ v*f u/]sf] atfOG%.
o:t} csf{ tTsfnLg bfz{lgs x'g\ lgu)& gfyk'Q. logL h}g wd{sf cÒGtd
tLy{°/ j${dfg dxfjL/ x'g\. logL a'$sf sl/a ;dsfnLg x'g\ / pd]/df a'$eGbf
h]&f x'g\. logL rt'of{d;+j/ cyf{t\ rf/ k|sf/sf ;+odnfO{ dfGy]. pgL cfk}m“ klg
tk:ofdf nLg /xGy] / c¿nfO{ klg tk:ofs} pkb]z lbGy]. logL cfÒ:ts lyP.
o;/L a'$eGbf cl# b'O{ lsl;dsf wfld{s cltjfbsf] cÒ:tTj kfOG%—
Ps y/L k"/} gfÒ:ts / csf]{ y/L k"/} cfÒ:ts. of] cltjfbL lrGtgk/Dk/fn]
tTsfnLg wd{k|wfg ;dfhnfO{ s'g} :kfl lbzflgb]{z ug{ ;s]sf] lyPg. Tof]
;dfh wfld{s af^fd} lx“*\g rfxGYof], t/ af^f] k|:^ / nf]s l/emfpg] lsl;dsf]
lyPg. k|:^ af^f] gx'“bf ;dfhdf c/fhstf a(]sf] lyof]. ljle© lsl;dsf
6 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
lj;·ltx¿n] h/f uf*]sf lyP. ;dfhsf g}lts d"No / dfGotfx¿df ¸f;
cfpg yfn]sf] lyof]. dfG%]x¿ k/nf]s, O{!/, sd{ cflb wf/)ffx¿df g lj!f;
ug{ ;Sy], g clj!f; g} ug{ ;Sy]. b'j} lsl;dsf cltjfbL wf/sf] cjnDag
ug{ ;Sg] Ò:yltdf lyPgg\. o:tf] låljwf / ;+zo ePsf] a]nf Pp^f dWodfuL{
wfld{s af^fsf] cfjZostf a(]sf] lyof]. &ØfÍ} oxL ;fdflhs kl/j]zdf xfd|f]
b]zsf] n'ÒDagLdf hGd]sf l;$fy{ uf}tdn] cf"gf] hLjgsf] 35 cf}” jif{df Pp^f
o:tf] ;/n / dWodfuL{ wd{sf] k|ltkfbg u/] h;n] wd{sf] gfddf cf"gf] hGdsf]
2,600 jif{kl%;Dd klg lj!e/ sLlt{ lk“mhfO/x]sf] %.
s] lyP t cfwf/e"t af}$ lzÔfx¿<s] lyP t cfwf/e"t af}$ lzÔfx¿<
s] lyP t cfwf/e"t af}$ lzÔfx¿<s] lyP t cfwf/e"t af}$ lzÔfx¿<
s] lyP t cfwf/e"t af}$ lzÔfx¿<
(Basic Buddhist Teachings)
29 jif{sf] pd]/df u[xTofu ub}{ slknj:t' b/af/af^ aflxl/Psf l;$fy{
uf}tdn] % jif{sf] s&f]/ cWoog, ;fwgf / tk:ofsf] dfWodaf^ ef/tsf] uofdf
;Dos\ !fgsf] ;fÔfTsf/ ug'{eof]. ToxL af]lw!fg jf a'$Tjk|fl†kl% pxf“ a'$
sxnfpg nfUg'eof]. To;kl% a'$n] ;j{k|yd k‰eıjuL{o a|f#)fx¿nfO{ a'$Tjsf
cfwf/e"t lzÔfx¿ lbg'eof]. ;j{k|yd pxf“n] rf/ cfo{;Tosf af/]df atfpg'eof],
a'$sf] s]GıLo bfz{lgs l;$fGt k|ltTo;d'Tkfbsf af/]df atfpg'eof]. pxf“n]
;+;f/sf cfwf/e"t u')fx¿ clgTo, b'Mv / cgfTdsf af/]df k|sfz kfg'{eof]
h;nfO{ a'$sf] cfwf/e"t lzÔfsf ¿kdf lrlgG%. ca xfdL s]xL a]/ log}
a'$lzÔfsf af/]df ;º]kdf rrf{ u/f}”.
rf/ cfo{;Torf/ cfo{;To
rf/ cfo{;Torf/ cfo{;To
rf/ cfo{;To
(Four Noble Truths)
a'$sf] s&f]/ ;fwgfsf] Psdfq p@]Zo g} ;d:t k|f)fLx¿sf] b'Mvsf]
sf/)f s] xf] / Tof] b'Mv x^fpg] pkfo s] % egL kQf nufpg' lyof]. ˚n:j¿k
pxf“nfO{ a'$Tjk|fl† ePsf] j}zfv k"l)f{dfsf] /ft rf/ cfo{;Tosf af/]df !fg
eof]—
1= b'Mv % cyf{t\ of] ;+;f/ jf ;+;f/sf ;d:t k|f)fLx¿sf] hLjg b'Mvaf^
kl/k")f{ %.
2= b'Mvsf] sf/)f %. b'Mv ;d'bo.
3= b'Mvaf^ %'^sf/f kfpg ;lsG%. b'Mv lg/f]w.
4= b'Mvlg/f]wsf] dfu{ %. o;nfO{ cflfl·s dfu{ elgG%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 7
b'Mvb'Mv
b'Mvb'Mv
b'Mv
(Suffering)
b'Mv ;To. ;+;f/ b'Mvdo %. b'Mv}b'Mv %, k|f)fL xd];f ;'vsf] vf]hLdf
x'G% t/ xft nfUg] b'Mv g} x'G%, ;'v t d[ut[i)ffh:tf] %, oyfy{ b'Mv g} xf].
a'$n] b'Mvsf] JofVof ug]{ qmddf e©'ePsf] %— Ob+ vf] kg leSvj] b'Sv+
cl/o ;‚+. hflt lk b'Svf,h/flk b'Svf, d/)ff+ lk b'v+, zf]s–kl/b]j
bf]dg:;'kfof;flk b'Svf, cÒKko]lx ;Dkof]uf] b'Svf], lko]lx ljKkof]uf] b'Svf],
ofÒDk%+ g nelt tÒDk b'Sv+ ;fª\ÒVoQ]g k‰'kfbgfgvGwflk b'Svf.
cyf{t\ x] leÔ'u)f, b'Mv k|yd cfo{;To xf]. hGd klg b'Mv xf], a'(Øf}nL
klg b'Mv xf], d[To' klg b'Mv xf]. zf]s, kl/j]bgf, pbf;Lgtf, x}/fgL ;a} b'Mv
x'g\. clk|o;“usf] of]u klg b'Mv g} xf], lk|o;“usf] ljof]u klg b'Mv xf]. OÒR%t
j:t' k|f† gx'g' klg b'Mv xf]. ;º]kdf e© ;lsG% ls /fuåf/f pTk© x'g]
k‰:sGw -¿k, j]bgf, ;~!f, ;+:sf/ / lj!fg_ klg b'Mv g} xf].
wDdkbdf elgPsf] %— sf] g' xf;f] lsdfgGbf] lg‚+ kÓlnt] ;lt -wDdkb,
ufyf 146_ cyf{t\ of] ;+;f/ hln/x]sf] #/ xf], oxf“ s;/L xf“;]/ /xg ;lsG%
cyjf cfgGb df© ;lsG%< o;/L e© ;lsG%— of] ;+;f/ b'Mvdo %. ;+;f/sf]
k|yd ;To b'Mv g} xf].
b'Mv ;d'bob'Mv ;d'bo
b'Mv ;d'bob'Mv ;d'bo
b'Mv ;d'bo
(Arising of Suffering)
a'$lzÔfsf] bf]…f] cfo{;To xf] b'Mv ;d'bo cyf{t\ b'Mvsf] sf/)f %.
s'g} klg sfo{sf] k%fl* To;sf] sf/)f cjZo klg x'G%. o;y{ b'Mv sfo{ xf] eg]
lg®o g} To;sf] s'g} sf/)f x'g'k%{. lagfsf/)f s'g} klg sfo{ pTk© x'“b}g /
b'Mvsf] klg sf/)f %. b'Mvsf] sf/)f xf] t[i)ff.
dÒHemd lgsfosf] dxfxÒTykbf]kd ;'Qdf a'$n] e©'ePsf] %— æOb+ vf]
kg leSvj] b'Mv ;d'bo+ cl/o ;‚+. of]o+ t)xf kf]gAdljsf gÒGb/fu ;xutf
tq tqflegÒGbgL ;]oldb+ sfdt)xf, ejt)xf, ljejt)xf.Æ cyf{t\ x] leÔ'u)f,
b'Mv ;d'bo bf]…f] ;To xf]. b'Mvsf] jf:tljs sf/)f t[i)ff xf] hf] xd];f k|f)fLx¿n]
pTk© ul//xG%g\. ljifox¿sf] /fuaf^ o'St tyf tL ljifojf;gfsf] clegGbg
ug]{ lsl;dsf] t[i)ff hf] ;j{q cf"gf] t[l† vf]lh/xG%. t[i)ff tLg k|sf/sf %g\—
sfdt[i)ff, ejt[i)ff / ljejt[i)ff. ;º]kdf oxL t[i)ffs} sf/)f b'Mv ;d'bo
x'G%.
8 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
-s_ sfdt[i)ff—-s_ sfdt[i)ff—
-s_ sfdt[i)ff—-s_ sfdt[i)ff—
-s_ sfdt[i)ff— ljle© lsl;dsf ljifj:t'sf] sfdgf ug'{ sfdt[i)ff xf].
ljifox¿sf] OR%f ug'{, ltgsf] rfxgf ug'{af^ klg b'Mv pTk© x'G%. OR%fPsf
ljifoj:t'sf] k|fl† gx'“bf t b'Mv x'G% g}, tL j:t' k|f† ug]{ qmddf cem a(L b'Mv
ef]luG%.
-v_ ejt[i)ff—-v_ ejt[i)ff—
-v_ ejt[i)ff—-v_ ejt[i)ff—
-v_ ejt[i)ff— ejsf] cy{ ;+;f/ cyjf hGd e©] x'G%. of] ;+;f/df
af“lr/xg], oxf“ /lx/xg] h'g t[i)ff % Tof] g} ejt[i)ff xf]. o; ;+;f/df cf"gf]
;Qf sfod /flv/xg] xfd|f] t[i)ffs} sf/)f ;+;f/sf] cÒ:tTj klg /lx/x]sf] xf].
-u_ ljejt[i)ff—-u_ ljejt[i)ff—
-u_ ljejt[i)ff—-u_ ljejt[i)ff—
-u_ ljejt[i)ff— ejsf] cy{ ;+;f/ ePh:t} ljejsf] cy{ ;+;f/sf]
gfz xf]. of] ;+;f/ gfl eOxfN% lg e©] wf/)ffn] ubf{ of] %f]^f] ;+;f/df ;'vk"j{s
af“rf}” e©] t[i)ff pTk© x'G% / Tof] ;'v ef]Ug] t[i)ffn] b'Mv k|bfg u%{. ljejt[i)ffsf]
;Gbe{df csf]{ klg dt % h;cg';f/ ljejsf] cy{ j}ej e©] klg x'G%. j}ej
eg]sf] wg, ;DklQ, P]!o{sf] kof{†tf xf]. hf]sf]xL dflg;sf] rfxgf cfk"m P]!o{zfnL
ag"“ e©] g} x'G%. To;}n] d]/f] dfq} j}ej xf];\ e©] t[i)ff g} ljejt[i)ff xf]. oxL
t[i)ffn] ubf{ dflg; wg / ;'vk|fl†sf nflu k|oTg ub{% h;n] ubf{ & cg]s
b'Mvdf ?dl˜G%. To;}n] ljejt[i)ff klg Pp^f b'Mv;d'bo cyf{t\ b'Mvsf]
sf/)f xf]. log} t[i)ffx¿sf sf/)f of] ;+;f/ oqf]lawL b'MvL / lj;·t ag]sf] xf].
b'Mvlg/f]wb'Mvlg/f]w
b'Mvlg/f]wb'Mvlg/f]w
b'Mvlg/f]w
(The cessation of Suffering)
lg/f]wsf] cy{ gfz xf]. cyf{t\ t]…f] cfo{;Tosf] clek|fo b'Mvsf] gfz
x'G% e©] x'G%. b'Mvsf] ;Qf ePh:t}, b'Mvsf] sf/)f ePh:t} b'Mvsf] gfz jf
cGt klg x'g ;S% e©] cf"gf] cfljisf/sf af/]df leÔ'x¿nfO{ pkb]z ug]{
qmddf a'$n] e©'ePsf] %— æOb+ vf] kg leSvj] b'Mv lg/f]w cfl/o;‚+. ;f]
t:;fo]j t)xfo c;];lj/fulg/f]wf] rfuf] kl/lg:;fuf] d'lQ cgfnof].Æ cyf{t\ x]
leÔ'u)f, b'Mvlg/f]w cfo{;To Tof] j}/fUosf] gfd xf] hxf“ s'g} klg t[i)ff af“sL
/x]sf] x'“b}g. To; t[i)ffsf] Tofu, k|lt;u{, d'ÒSt tyf cgfno -:yfg glbg'_ g}
b'Mvlg/f]w xf]. b'Mv lg/f]w x'g' eg]s} lgjf{)f k|f† ug'{ xf]. t[i)ffnfO{ ;Dk")f{ ¿kdf
gfz u/]/ t[i)ffsf] s'g} klg z]if af“sL g/xg]lalQs} x/]s JoÒStn] cf"g}
hLjgsfndf lgjf{)f k|f† ub{%. o; b'Mvlg/f]w cfo{;Tosf] clek|fo lgjf{)f g}
xf].
cª\u'Q/ lgsfo 3÷52 df lgjf{)fsf] o;/L ;flxÒTos JofVof ul/Psf]
%—
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 9
;]nf] oyf Ps wgf] jft]g g ;dL/tL.
Pj+ ?kf, /;f, ;@f, uGwf, ˚:;f r s]jnf..
O¶f wDdf clg¶f r g kj]wf]ÒGt tflbgf].
l&t lrQ ljikdt+ j;+ o:;fg'k:;lt..
cyf{t\ k|r)* em~emfjft kj{tnfO{ s;}n] klg p;sf] cf"gf] :yfgaf^
Ro't ug{ ;Sb}g, eo°/ cf“wL rn] klg kj{t Ps/;, cl*u / cRo't /lx/xG%.
lgjf{)f klg oxL kj{th:t} xf]. lgjf{)f kbk|f† JoÒSt ¿k, /;, uGwh:tf
ljifox¿sf] e"ne'n}ofdf kb}{g% p;sf] lrQ Tof] c^n kj{th:t} x'G%. zfGt
x'G%, k/dzfÒGt / ;'vsf] cg'e"lt ul//x]sf] x'G%. o;/L b'Mvsf] lg/f]w x'g'
eg]sf] lgjf{)f k|f† ug'{ jf zfÒGt k|f† ug'{ xf].
b'Mvlg/f]wsf] dfu{b'Mvlg/f]wsf] dfu{
b'Mvlg/f]wsf] dfu{b'Mvlg/f]wsf] dfu{
b'Mvlg/f]wsf] dfu{
(The Path Leading to the Cessation of Suffering)
b'Mv lg/f]w x'g ;S% egL t]…f] cfo{;Ton] atfPh:t} b'Mvlg/f]wsf dfu{
oL x'g\ egL rf}yf] cfo{;Ton] k|:^ kf/]sf] %. olb b'Mvlg/f]w cyjf lgjf{)fk|fl†nfO{
uGtJo df©] xf] eg] Tof] uGtJo;Dd k'Ug] af^f] rf}yf] cfo{;To -b'Mvlg/f]wsf]
dfu{_ xf]. o; dfu{nfO{ cfo{ cflfl·s dfu{ elgG%. o;sf cf& c·x¿ o;
k|sf/ %g\— ;Dos\ ™lfl, ;Dos\ ;°Nk, ;Dos\ jrg, ;Dos\ sd{, ;Dos\
cfhLljsf, ;Dos\ Jofofd, ;Dos\ :d[lt / ;Dos\ ;dflw.
a'$Tjk|fl†kl% klxnf] wd{rqm k|jt{gsf qmddf kf“r leÔ'nfO{ pkb]z
lb“b} a'$n] e©'ePsf] %—
t'Dx]lx ls‚+ cftKk+ cSvftf/f] tyfutf.
kl/k©f kdf]vÒGt emlogf] df/jGwgf.. -wDdkb dUujUu 20÷4_
cyf{t\ x] leÔ'x¿, pBf]u ltdLx¿n] g} ug'{k%{. pkb]z ;'g]/ dfq} slxNo}
klg b'Mv lg/f]w x'g ;Sb}g. o;sf nflu pBf]usf], >dsf] cfjZostf x'G%.
tyfutsf] sfd t s]jn pkb]z lbg' xf]. af^f] atfpg] d]/f] sfd xf], t/ Tof]
af^fdf lx“*\g] sfd ltdLx¿sf] xf]. o; dfu{af^ lx“*\g] JoÒSt dfq} df/aGwgaf^
d'St x'G%.
o;/L a'$n] lgjf{)f rfxg] JoÒStn] of] cflfl·s dfu{nfO{ s*fOk"j{s
nfu" ug{ / To; dfu{df lx“*\g pkb]z lbg'ePsf] %. wDdkbdf klg o; dfu{nfO{
;a} dfu{dWo] >]‡ elgPsf] %. o; dfu{sf] cjnDag ug]{ JoÒStsf] dfq} b'Mvsf]
gfz x'G% / lgjf{)fsf] k|fl† x'G%.
10 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
af}$ wd{df zLn, ;dflw / k|!fnfO{ lgjf{)fk|fl†sf] dfu{ dflgPsf] %.
oyfy{df oxL cflfl·s dfu{leq} zLn, ;dflw / k|!f ;dflxt %g\. ;Dos\
jrg, sd{ / cfhLljsf zLn;“u ;DaÒGwt %g\ eg] ;Dos\ Jofofd, :d[lt /
;Dos\ ;dflw ;dflw;“u ;DaÒGwt %g\. To;} u/L ;Dos\ ™lfl / ;°Nk k|!f;“u
;DaÒGwt %g\. o;/L a'$jfbdf oxL cflfl·s dfu{nfO{ a'$Tjk|fl†sf] lglj{sNk
dfu{ dflgPsf] %. ca xfdL oL dfu{x¿sf af/]df %'§f%'§} rrf{ ug]{ %f}”.
cflfl·s dfu{cflfl·s dfu{
cflfl·s dfu{cflfl·s dfu{
cflfl·s dfu{
(Eight Fold Path)
1= ;Dos\ ™lfl—1= ;Dos\ ™lfl—
1= ;Dos\ ™lfl—1= ;Dos\ ™lfl—
1= ;Dos\ ™lfl— ™lflsf] cy{ !fg e©] x'G%. cyf{t\ cflfl·s dfu{sf]
klxnf] dfu{ ;xL !fg x'g' jf ;xL ™lfl x'g' xf]. s] /fd|f] xf] / s] /fd|f] xf]Og e©]
%'§Øfpg hf©' g} ;Dos\ !fg jf ;Dos\ ™lfl xf]. dfG%]n] /fd|f] / g/fd|f] %'§Øfpg
hf©'k%{. s'zn–cs'zn, enf]–s'enf], c;n–v/fa %'§Øfpg ;Sg] ™lfl jf
!fg g} ;Dos\ ™lfl xf].
dÒHemd lgsfodf sflos, jflrs / dfgl;s sd{nfO{ s'zn / cs'znsf
¿kdf o;/L %'§ØfOPsf] %—
s'zn cs'zn
lx+;f gug'{ lx+;f ug'{
rf]/L gug'{ rf]/L ug'{
Jolerf/ gug'{ Jolerf/ ug'{
d[iff jrg gaf]Ng' e"m^ af]Ng'
lkz'g jrg gaf]Ng' r'SnL v]Ng'
s^' jrg gaf]Ng' s^' jrg af]Ng'
;Dk|nfk gug'{ asjf; ug'{
nf]e gug'{ nf]e ug'{
k|ltlx+;f gug'{ k|ltlx+;f ug'{
ldYof ™lfl g/fVg' unt ™lfl /fVg'
log} s'zn / cs'zn sd{x¿ %'§Øfpg ;Sg] ™lfl g} ;Dos\ ™lfl xf].
2= ;Dos\ ;°Nk—2= ;Dos\ ;°Nk—
2= ;Dos\ ;°Nk—2= ;Dos\ ;°Nk—
2= ;Dos\ ;°Nk— &Ls / a]&Ls, /fd|f] / g/fd|f]sf] !fg eO;s]kl%
g/fd|f] %f]*]/ /fd|f] dfq} ug]{ hf] lg®o ul/G% Tof] g} ;Dos\ ;°Nk xf]. s'zn /
cs'zn %'§ØfO;s]kl% s'zn sd{ dfq} ug]{ ;°Nk ug'{ g} ;Dos\ ;°Nk xf].
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 11
3= ;Dos\ jrg—3= ;Dos\ jrg—
3= ;Dos\ jrg—3= ;Dos\ jrg—
3= ;Dos\ jrg— ;Dos\ jrgsf] cy{ &Ls af]Ng' e©] x'G%. cs'zn
jflrs sd{x¿ gug'{ cyf{t\ e"m^f] gaf]Ng', s;}dfly s^' jrg gaf]Ng', csf{sf]
j'm/f sf^\g', r'SnL nufpg' / ajmjf; ug'{ h:tf sfo{af^ ̂ f(f x'g' g} ;Dos\ jrg
xf]. ;To af]Ng', dL&f] af]Ng', cf"gf] jrgn] c¿nfO{ rf]^ gk'¥ofpg', s;}sf] lgGbf
gug'{, s;}nfO{ ufnLunf]h gug'{ h:tf cfrf/;DaGwL ljifox¿ ;Dos\ jrg x'g\.
4= ;Dos\ sd{—4= ;Dos\ sd{—
4= ;Dos\ sd{—4= ;Dos\ sd{—
4= ;Dos\ sd{— ;Dos\ sd{sf] cy{ ;xL sfd ug'{ e©] x'G%. lx+;f, rf]/L,
Jolerf/ cflb sd{ gu/L c;n sd{n] g} JoÒStnfO{ lgjf{)fsf] uGtJo;Dd
k'¥ofpg ;xof]u ub{%. k‰zLn, cflzLn, bzzLnh:tf cfrf/x¿sf] kfng ug'{
klg ;Dos\ sd{ g} xf].
5= ;Dos\ cfhLljsf—5= ;Dos\ cfhLljsf—
5= ;Dos\ cfhLljsf—5= ;Dos\ cfhLljsf—
5= ;Dos\ cfhLljsf— ;Dos\ cfhLljsfsf] cy{ &Ls hLljsf ug'{ e©]
x'G%. cyjf hLjglgjf{xsf lgÒDt ;xL tl/sfsf] cjnDag ug'{ g} ;Dos\
cfhLljsf xf]. af“Rgsf nflu x/]s JoÒStn] s'g} g s'g} hLljsf ug}{kb{%, t/
Tof] ;xL x'g'k%{. s;}nfO{ &Ug], rf]g]{, lx+;f ug]{, c¿nfO{ xflg k'¥ofpg] tj/af^
hLljsf ug'{ x'“b}g. cª\u'Q/ lgsfo 5 df a'$n] To; a]nfsf] ;fdflhs
cj:yfcg';f/ lgDg hLljsfsf tl/sfnfO{ cof]Uo &x¥ofpg'ePsf] %— xltof/sf]
Jofkf/, hgfj/sf] Jofkf/, df;'sf] Jofkf/, hf“*/S;Lsf] Jofkf/ / ljifsf] Jofkf/.
6= ;Dos\ Jofofd—6= ;Dos\ Jofofd—
6= ;Dos\ Jofofd—6= ;Dos\ Jofofd—
6= ;Dos\ Jofofd— Jofofdsf] cy{ pBf]u, Ond jf kl/>d / k|oTg e©]
x'G%. ;xL Jofofd jf ;xL k|oTg ug'{ eg]sf] Ps dfgl;s k|lqmof xf]. dfG%]sf]
dgdf w]/} lsl;dsf /fd|f–g/fd|f ljrf/x¿ cfO/xG%g\. dg / OÒGıox¿nfO{
jzdf /fvL g/fd|f ljrf/ / efjgfx¿nfO{ kG%fO{ c;n sfo{sf] k|oTg ug'{ g}
;Dos\ Jofofd xf].
7= ;Dos\ :d[lt—7= ;Dos\ :d[lt—
7= ;Dos\ :d[lt—7= ;Dos\ :d[lt—
7= ;Dos\ :d[lt— ;Dos\ :d[lt cflfl·s dfu{sf] ;ftf}” c· xf]. :d[ltsf]
cy{ :d/)f ug'{ jf ;ÒDemg' e©] x'G%. bL#lgsfosf] dxf;lQ k&fg ;'Q 2÷9 df
o;sf] j)f{g ul/Psf] % hxf“ sfo, j]bgf, lrQ / wd{ oL rf/ lrhsf] jf:tljs
:j¿knfO{ a'e]m/ To;sf] :d[lt /flv/xg' lgtfGt cfjZos dflgPsf] %.
sfofg'kZogf, j]bgfg'kZogf, lrQfg'kZogf / wdf{g'kZogfh:tf :d[ltk|:yfgdWo]
sfonfO{ dnd"q, s]z, gª cflb kbfy{sf] ;d'‚o dfq df©] JoÒStnfO{
sft]sfofg'kZoL elgG%.
To;} u/L j]bgf tLg lsl;dsf] dflgPsf] %— ;'v j]bgf, b'Mv j]bgf /
g ;'v g b'Mv -pk]Ôf_ j]bgf. j]bgfsf] of] :j¿knfO{ a'$g] JoÒStnfO{ j]bgfdf
j]bgfg'kZoL elgG%.
12 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
To:t} lrQsf klg ljle© cj:yf x'G%g\. lrQ slxn] ;/fu -/fu;lxtsf]_
x'G% t slxn] lj/fu x'G%% slxn] ;å]if x'G%, slxn] ljtå]if x'G%, slxn]
df]x;lxtsf] x'G%, slxn] df]x/lxt x'G%. lrQsf oL ljle© cj:yf hf©] JoÒStnfO{
lrQdf lrQfg'kZoL elgG%.
wd{ klg ljle© lsl;dsf x'G%g\— lgj/)f–sfd%Gb -sfd'stf_, Jofkfb
-ıf]x_, :Tofgd[$ -zf/Ll/s–dfgl;s cfn:o_, cf}$To–sf}s[To -på]u, v]b_
tyf lrlsT;f -;+zo_ :sGw, cfotg, af]Wo· / cfo{ rt'M;To. wd{sf oL
:j¿knfO{ ;xL tl/sfn] a'$g] JoÒStnfO{ wd{df wdf{g'kZoL elgG%.
o;/L cflfl·s dfu{dfk{mt lgjf{)f k|f† ug{sf nflu sfo, j]bgf, lrQ /
wd{sf] jf:tljs :j¿knfO{ a'e]m/ To;nfO{ :d/)f ul//xg' cToGt cfjZos
dflgG%. of] :d[ltn] g} ljifoef]uk|lt cf;ÒSt pTk© x'g lb“b}g. lrQ cgf;St
ePkl% j}/fUolt/ (Ns“b} hfG% / ;dflwsf lgÒDt lrQnfO{ tof/ /fVg ;lsG%
h'g dfu{af^ lgjf{)f kb k|f† ug{ ;lsG%.
8= ;Dos\ ;dflw—8= ;Dos\ ;dflw—
8= ;Dos\ ;dflw—8= ;Dos\ ;dflw—
8= ;Dos\ ;dflw— ;dflwsf] cy{ Wofg / Psfu|tf e©] x'G%. Wofg jf
;dflwn] k|!fsf] pTklQsf nflu zf/Ll/s / dfgl;s of]Uotfsf] lgdf{)f ub{%.
zLn / ;dflwsf] dfWodåf/f sfoz'l$ / lrQz'l$ ul/;s]kl% k|!fsf] pTklQ
x'G%. cflfl·s dfu{n] oxL zLn, ;dflw / k|!fnfO{ g} lj:t[t ¿kdf JofVof
u/]sf] %. zLn kfng ub}{ ;dflw;Dd k'u]kl% k|!fsf] pbo x'G%. k|!fsf] pbo
x'g' eg]sf] of] dfgjhLjg Pp^f ejrqm xf] / Tof] ejrqmsf] s]Gıdf cljBf %
e©] !fg x'g' xf]. ;dflwdfk{mt ha;Dd of] !fg x'“b}g ta;Dd cljBfsf] gfz
x'“b}g / lgjf{)f klg k|f† ug{ ;ls“b}g. o;/L lgjf{)fk|fl†sf lgÒDt ;Dos\ ;dflwsf]
clws dxŒj /x]sf] %.
k|tLTo;d'Tkfbk|tLTo;d'Tkfb
k|tLTo;d'Tkfbk|tLTo;d'Tkfb
k|tLTo;d'Tkfb
(Law of Dependent Origination)
k|ltTo;d'Tkfb eujfg\ a'$sf] bfz{lgs ljrf/ xf]. of] pxf“sf pkb]zsf]
cfwf/e"t l;$fGt xf] / xf] ;d:t af}$ bz{gs} s]GıLo l;$fGt.
b'Mvsf] sf/)f x'G% / Tof] sf/)fnfO{ lg/f]w u/]kl% b'Mv af“sL /x“b}g e©]
rt'Mcfo{;Toleqsf] bf]…f] / t]…f] ;To;“u k|tLTo;d'Tkfbsf] ;DaGw e]l^G%.
¿kdf s]nfp“bf k|tLTosf] cy{ s'g} lrhsf] ck]Ôf /fv]/ cyjf lge{/ jf
cfl>t /x]/ e©] x'G% eg] ;d'Tkfbsf] zfÒAbs cy{ x'G% pTklQ. o;/L
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 13
k|ltTo;d'Tkfbsf] cy{ sf/)fsf] ck]Ôf /fv]/ jf sf/)fdfly lge{/ /x]/ sfo{sf]
pTklQ x'g' e©] x'G%. o;/L k|ltTo;d'Tkfb eg]sf] ;f]e}m sfo{sf/)fjfb xf].
sfo{ ;w}” sf/)f;fk]Ô x'G%. sf/)f eP/ g} sfo{ x'G%, sf/)f gx'g] xf] eg]
sfo{ x'“b} x'“b}g. sf/)flagf sfo{ pTk©} x'“b}g. dfWolds j[lQsf] k[‡ 9 df p˜]v
ePh:t} cÒ:dg\ ;lt, Ob+ ejlt cyf{t\ sf/)f x'G% / g} sfo{ x'G%.
s'g} klg j:t'sf] pTklQsf] sf/)f x'G%. lagfsf/)f s'g} lrh pTk© x'“b}g.
of] dxfg\ l;$fGt af}$ bz{gsf] d]?b)* xf]. k|ltTo;d'Tkfbsf] of] lgod a'$n]
pkb]z lb“bflb“b} "Øf§} ag]sf] xf]Og. of] pxf“sf] cf"g} df}lns vf]h, cg';Gwfg,
cGj]if)f / sl&g ;fwgfsf] k|lt˚n xf]. h:tf] xfdLn] cl#˜f kf&x¿df a'$cl#sf
bfz{lgsx¿ / lrGtsx¿sf af/]df rrf{ u¥of}”. ltgdf sf]xL efUojfbL lyP. o;
hut\sf /fd|f–g/fd|f ;a} lrh efUodf lge{/ /x]sf] dfGy]. sf]xL eujfg\jfbL jf
O{!/jfbL lyP. pgLx¿ O{!/sf] OR%flagf Pp^f kft klg xl˜“b}g eGby], hut\sf
;a} sfo{ O{!/s} s[kfdf rn]sf] dfGy]. o;/L sfo{sf lgÒDt pQ/bfoL s'g} lrh
lyPg. lrGtgsf] Ô]qdf Pp^f c/fhs Ò:ylt lyof]. o;} kl/j]zdf a'$n]
sfo{sf/)fjfbsf] j}!flgs / qmfÒGtsf/L l;$fGtsf] k|ltkfbg ug'{ePsf] lyof].
k|ltTo;d'Tkfbsf 12 c· %g\. of] sf/)fsfo{z['nf #*Lh:t} rflqms
qmddf #'ld/xG%. klxnfsf] sf/)f bf]…f] pTk© x'G%, bf]…fsf] sf/)f t]…f]. Pj+/Ltn]
of] sf/)fsfo{z['nf rln/xG%. o;nfO{ ejrqm, ;+;f/rqm, hGdd/)frqm jf
wd{rqm klg elgG%. o;sf c·nfO{ lgbfg elgG%. k|ltTo;d'Tkfbsf 12 c·
jf lgbfg o; k|sf/ %g\— 1= cljBf, 2= ;+:sf/, 3= lj!fg, 4= gfd¿k, 5=
if*fotg, 6= :kz{, 7= j]bgf, 8= t[i)ff, 9= pkfbfg, 10= ej, 11= hflt / 12=
h/fd/)f.
d/)f of] rqmsf] cGTo xf]Og. d/)fkl% klg cljBf ;'? x'G%. cljBfsf
sf/)f ;+:sf/ x'G%. Pj+/Ltn] of] ejrqm #'ld/xG%.
oL 12 c·dWo] klxnf b'O{ c· cljBf / ;+:sf/ k"j{hGd;“u ;DaÒGwt
%g\ eg] cÒGtd b'O{ c· hflt / h/fd/)f eljiodf x'g] k'gh{Gd;“u ;DaÒGwt
%g\. aLrsf c· eg] jt{dfg hLjg;“u ;DaÒGwt %g\. of] sf/)fsfo{z['nfdf
klxnf] c· kl%˜f] c·sf] sf/)f xf] eg] kl%˜f] c· klxnf] c·sf] sfo{ xf]. of]
rqmsf] d"n / s]GıLo sf/)f cljBf xf]. cljBfsf] gfz geP;Dd of] rqm
rln/xG%. cljBfsf] gfz x'g' eg]s} lgjf{)f k|f† ug'{ xf], of] ejrqmaf^ d'ÒSt
ldNg' xf]. of] b'Mvdo ;+;f/af^ %'^sf/f kfpg' xf].
14 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
ca xfdL s]xL a]/ k|ltTo;d'Tkfbsf oL 12 lgbfgsf] lg¿k)f u/f}”.
1= cljBf 1= cljBf
1= cljBf 1= cljBf
1= cljBf (Ignorance)——
——
— cljBf k|ltTo;d'Tkfbrqmsf] k|yd c· xf] /
of] ejrqms} d"n sf/)f xf]. of] k"j{hGd;“u ;DaÒGwt %. cljBfnfO{ k"j{hGdsf]
Tof] bzf dflgG% h;df c!fg, df]x tyf nf]esf] jzdf /x]/ k|f)fL Sn]za$
ePsf] x'G%. cljBfnfO{ cgflb dflgG%. cljBfsf] gfz s]jn ljBfaf^ dfq}
;Dej %. xfdL dfgjhfltsf] JoÒStut c!fgtf ljsNk;lxtsf] af}l$s !fgn]
x^fpg ;S%, t/ of] cljBfsf] lgj[lQ o:tf] af}l$s !fgn] x'g ;Sb}g, lsgls
of] cljBf t ;d:t b'Mv¿kL ;+;f/s} h* xf]. of] cljBfsf] gfz t s]jn
lglj{sNk–lg/k]Ô k|ToÔ cg'e"ltaf^ dfq} ;Dej x'G% h;nfO{ af]lw cyjf
k|!f elgG%. af]lw!fgn] dfq} cljBfsf] gfz ug{ ;Sb%.
cljBfn] tŒjnfO{ p;sf] jf:tljs ¿kdf b]Vg lb“b}g. tŒjsf] ljs[t
¿k b]vfOlbG%. of] cljBfsf] sfo{ xf]. cljBfn] tŒjnfO{ a'l$ / ts{sf]
#]/fleq /flvlbG% / Toxf“af^ pÒDsg lb“b}g. o;n] cå}tnfO{ å}tsf] / PsnfO{
cg]ssf] efg u/fOlbG%. cljBfn] of] sfd sd{;+:sf/åf/f ub{%.
2= ;+:sf/2= ;+:sf/
2= ;+:sf/2= ;+:sf/
2= ;+:sf/ (Karmic Propensities)——
——
— cljBfaf^ ;+:sf/ pTk© x'G%.
;+:sf/sf] cy{ sd{;+:sf/ e©] x'G%. cyjf ;+:sf/sf ¿kdf ;l‰t sd{ g}
;+:sf/ xf]. of] klg k"j{hGd;“u} ;DaÒGwt %. cljBfs} sf/)f k|f)fLn] k"j{hGddf
/fd|f] of g/fd|f] sd{ u/]sf] x'G%. o;/L of] sd{;+:sf/ k"j{hGdaf^ lgM;[t dflgG%.
3= lj!fg3= lj!fg
3= lj!fg3= lj!fg
3= lj!fg (Consciousness)——
——
— ;+:sf/af^ lj!fg pTk© x'G%. lj!fg
jt{dfg hLjg;“u ;DaÒGwt %. ha s'g} klg k|f)fL cf"gL cfdfsf] ue{df k|j]z
ub{% ta p;n] Pp^f r]tgf jf lj!fg k|f† ub{%. oxL ue{s} Ô)faf^ lj!fg k|f†
x'G%. lj!fgsf] cy{ ;Lldt, ;fk]Ô tyf ;ljsNk !fg xf]. of] lj!fg cljBf /
sd{;+:sf/af^ sn'lift x'G%.
4= gfd¿k4= gfd¿k
4= gfd¿k4= gfd¿k
4= gfd¿k (Name and Form)——
——
— lj!fgaf^ gfd¿k pTk© x'G%.
gfd¿kdf gfdsf] cy{ dfgl;s x'G% eg] ¿ksf] cy{ ef}lts e©] x'G%. o;/L
gfd¿ksf] cy{ dfgl;s efj / ef}lts kbfy{x¿sf] of]uaf^ ag]sf] z/L/ e©]
x'G%. lj!fgn] sd{˚n ef]Ugsf nflu OÒGıo, dg cflb pks/)f;lxtsf] z/L/sf]
ck]Ôf /fv]sf] x'G%. gfd¿k jt{dfg hLjg;“u ;DaÒGwt c· xf] / of] ue{df
e|")fsf] ljsf; eO/x]sf] cj:yf xf]. o;/L uef{j:yfdf lj!fg;d]t ;dflxt
ePsf] gfd¿kfTds ;‹ft pTk© x'G%. cyjf gfd¿kaf^ cg'k|fl)ft gfd¿kfTds
dgf]ef}lts z/L/sf] lgdf{)f x'G%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 15
5= if*fotg5= if*fotg
5= if*fotg5= if*fotg
5= if*fotg (The Six Sense Spheres)——
——
— gfd¿kaf^ if*fotg pTk©
x'G%. if*fotg eg]sf] % cfotg xf]. oxf“ cfotgsf] cy{ OÒGıo e©] x'G%. ha
cfdfsf] ue{df ePsf] e|")f k")f{ ¿kdf ljsl;t eO;s]kl% hGd lnG% To;
a]nf;Dd p;sf ;a} c·k|To· tof/ eO;s]sf x'G%g\. kf“r !fg]ÒGıo / Ps dg
u/L % j^} c· -cfotg_ sf] ljsf; eO;s]sf] x'G%. lj!fgsf sf/)f gfd¿k
/ gfd¿ksf sf/)f pTk© ;f] dgf]ef}lts z/L/df ¿k u|x)f ug]{ cf“vf, /; u|x)f
ug]{ lha|f], uGw u|x)f ug]{ gfs, :kz{ u|x)f ug]{ sfo -%fnf_ tyf zAb u|x)f ug]{
sfgh:tf !fg]ÒGıosf cltl/St dgf]efjgfx¿ u|x)f ug]{ dg;lxt % j^f c·
jf cfotgsf] ljsf; eO;s]sf] x'G%, t/ k|of]u ePsf] x'“b}g.
6= :kz{6= :kz{
6= :kz{6= :kz{
6= :kz{ (Contact)——
——
— if*fotgaf^ :kz{ pTk© x'G%. :kz{sf] ;f]emf] cy{
x'G% %'g' jf ;Dks{ ug'{. a‚f ha ev{/} hGd]sf] x'G% ta & af˛ hut\sf
kbfy{x¿sf] ;Dks{df k'Ub%, hut\df cg's"lnt x'gsf nflu cf"gf c·x¿sf]
k|of]u ug{ yfNb%. cf–cf"gf] g};lu{s k|j[lQcg'¿k OÒGıox¿n] aflx/L kbfy{sf]
;Dks{ ub{%g\. cf“vfn] x]g]{ r]flf u%{. sfgn] ;'©] r]flf u%{. oBlk o; ;dosf]
!fg w]/} slnnf] x'G%, yfxf x'“b}g.
7= j]bgf7= j]bgf
7= j]bgf7= j]bgf
7= j]bgf (Feeling)——
——
— :kz{af^ j]bgf pTk© x'G%. j]bgfsf] cy{ x'G%
OÒGıon] rfn kfpg] ;+j]bgf jf OÒGıon] ug]{ cg'e"lt. ha afns b'O{tLg jif{sf]
x'G%, p;n] ;'vb'Mvsf] cg'e"lt ug{ yfNb%. :kz{sf sf/)f af˛ hut\sf] !fg
ePh:t} j]bgfsf sf/)f cGth{ut\sf] !fg x'G%. o;/L pTk© x'g] j]bgf tLg
lsl;dsf x'G%g\— ;'v j]bgf, b'Mv j]bgf / pk]Ôf -g ;'v g b'Mv_ j]bgf.
pk]Ôf j]bgfnfO{ pbf;Lg j]bgf klg elgG%.
8= t[i)ff8= t[i)ff
8= t[i)ff8= t[i)ff
8= t[i)ff (Craving)——
——
— j]bgfsf sf/)f t[i)ff pTk© x'G%. j]bgfn] ;'v s]
xf] / b'Mv s] xf] e©] s'/f %'§ØfOlbG%. o;/L ;'v / b'Mv %'l§Pkl% OÒGıo;'vsf]
pkef]u ug]{ tLj| nfn;f pTk© x'G%. ;f+;fl/s ;'vsf] ef]u ug]{ of] Kof; / tLj|
OR%f g} t[i)ff xf]. ljifo;'v ef]Ug] of] tLj| /fu g} ;a} b'Mvsf] h* xf]. ;'vsf]
t[i)ffn] xfdLnfO{ b'Mv g} k|bfg ul//x]sf] x'G%.
9= pkfbfg9= pkfbfg
9= pkfbfg9= pkfbfg
9= pkfbfg (Grasping)——
——
— pkfbfgsf] cy{ xf] cf;ÒSt. t[i)ffaf^ pkfbfg
pTk© x'G%. ljifo;'vsf nflu cToGt cf;St x'g' pkfbfg xf]. pkfbfg ljle©
lsl;dsf %g\ h;df d'Vo tLg %g\— 1= ÚLdf cf;St x'g' sfdf]kfbfg, 2=
j|tdf cf;St x'g' zLnf]kfbfg / 3= cfTdfnfO{ lgTo df©sf nflu cf;St x'g'
cfTdf]kfbfg.
16 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
10= ej10= ej
10= ej10= ej
10= ej (Becoming)——
——
— pkfbfgsf sf/)f ej pTk© x'G%. ejsf] cy{
x'G%— ˚n–pGd'v sd{sf] ˚n ef]u ug{sf nflu hGd -jf k'gh{Gd_ lng]
;°Nk ug'{. ljifo;'vdf cf;St eP/ ha dfG%] ljle© lsl;dsf c;n–
v/fa sd{x¿ ub{%% ljifojf;gfdf, ;'vef]udf cf;St eP/ ug]{ log} sd{x¿n]
dfG%]sf] gof“ hGdsf] z['nf lgdf{)f ub{%g\. o;/L o; hGddf ul/g] sd{x¿n]
g} efjL hLjgsf] lgdf{)f ub{%g\. ej jt{dfg hLjgsf] cÒGtd c· xf].
11= hflt11= hflt
11= hflt11= hflt
11= hflt (Birth)——
——
— hfltsf] cy{ x'G% hGd. cyjf o;}nfO{ k'gh{Gd klg
e© ;lsG%. ejsf sf/)f hflt pTk© x'G%. ha dfG%] cfdfsf] ue{df k|j]z
ub{%, p;n] cf"gf] k"j{hGdsf sd{x¿sf] ̊ n ef]Ug] of]Uotf xfl;n ub{%. af}$
dfGotfcg';f/ of] c· eljiosf] hGd;“u ;DaÒGwt %.
12= h/fd/)f12= h/fd/)f
12= h/fd/)f12= h/fd/)f
12= h/fd/)f (Old Age and Death)——
——
— hfltaf^ h/fd/)f pTk© x'G%.
h/fsf] cy{ j[$fj:yf xf] eg] d/)fsf] cy{ d[To'. h/fd/)f zAb oxf“ b'Mvsf]
k|tLssf ¿kdf k|of]u ul/Psf] %. d/)feGbf &"nf] b'Mv s]xL klg %}g. t/
d/)fkl% klg k|f)fLsf] b'Mvsf] cGTo x'“b}g. cljBf, ;+:sf/ x'“b} of] rqm rln/xG%.
cljBfsf] gfzaf^ dfq} of] b'Mvsf] gfz x'G%. cljBfsf] gfz ljBfaf^ x'G%.
ljBf eg]s} lgjf{)f xf].
xfdLn] oxf“ rrf{ u/]sf k|ltTo;d'Tkfbsf 12 c·sf] j)f{g sf/)faf^
sfo{tk{msf] -cg'nf]d_ j)f{g xf] h;df xfdLn] cljBfaf^ h/fd/)f;Ddsf] rrf{
u¥of}”.
ef/tLo bz{g M cfnf]rg cf}/ cg'zLng e©] k':tsdf rGıw/ zdf{n]
o;sf] k|ltnf]d -sfo{af^ sf/)ftk{m_ sf] lg¿k)f u/]sf %g\. To;af/] xfdL klg
s]xL a]/ rrf{ u/f}”.
xfdLnfO{ clk|o;“usf] ;+of]udf, lk|o;“usf] ljof]udf, /f]uJoflw nfUbf,
zf]s kbf{, h/fd/)f cflb x'“bf b'Mv lsg x'G%< lsgeg] xfdLn] hGd lnPsf %f}”.
xfdL hGd -/ k"j{hGd klg_ lsg lnG%f}”< lsgeg] xfdLn] hGd lngsf nflu
k|]l/t ug]{ sd{ u/]sf %f}” / xfdLdf Tof] sd{ ef]u ug{sf nflu hGd lng] OR%f %.
o:tf] sd{ / o:tf] OR%f lsg x'G%< lsgeg] xfdL ef]udf cf;St eP/ To;}df
nLg %f}”. o:tf] cf;ÒSt lsg x'G%< lsgeg] xfdLdf ef]u ug]{ t[i)ff %. o:tf]
t[i)ff lsg x'G%< lsgeg] ef]uaf^ OÒGıo;+j]bghGo ;'v ldN%. o:tf] ;+j]bg
lsg x'G%< lsgeg] OÒGıo / ljifosf] :kz{ tyf ;Dks{ x'G%. o:tf] ;Dks{ lsg
x'G%< lsgeg] xfdL;“u % j^f OÒGıo %g\ h;sf] k|j[lQ g} ljifo;“u ;Dks{ ug'{
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 17
xf]. oL % OÒGıo lsg x'G%g\< lsgeg] xfdL;“u gfd¿kfTds dgf]ef}lts
;‹ft¿ksf] z/L/ % h;df oL OÒGıox¿ pTk© x'G%g\.
o:tf] ;‹ft lsg x'G%< lsgeg] of] lj!fgaf^ cg'k|fl)ft %. lj!fg
o;df lsg k|ljfl x'G%< lsgeg] k"j{sd{sf] ;+:sf/n] o;nfO{ afWo kf/]sf] x'G%.
sd{;+:sf/ lsg x'G%< lsgeg] cljBf sd{df k|j[Q ePsf] x'G%. o;/L cljBf
g} o; ;+:sf/rqm¿kL b'Mvsf] d"n sf/)f xf]. cljBfsf] lgj[lQ ug'{ g} lgjf{)f
xf].
hut\sf tLg ljz]iftfx¿hut\sf tLg ljz]iftfx¿
hut\sf tLg ljz]iftfx¿hut\sf tLg ljz]iftfx¿
hut\sf tLg ljz]iftfx¿
(World with Three Characteristics)
af}$ wd{ / bz{gn] lgb]{z u/]cg';f/ o; hut\sf tLg j^f dxŒjk")f{
ljz]iftf %g\— 1= ;+;f/ clgTo %% 2= b'Mv %, b'Mv g} hut\sf] klxnf] ;To xf],
b'Mv lg/f]w gu/L lgjf{)f k|f† x'“b}g / 3= of] hut\df cfTdf gfdsf] s'g} r]tg
ıJo %}g, ;a} lrh cgfTd %g\.
o;/L af}$ bz{gn] tLg j^f ljz]iftfdf o; ;+;f/nfO{ ;d]̂ ]sf] %. o;nfO{
lqnÔ)f elgG%. ca xfdL hut\sf oL nÔ)f jf rl/qsf af/]df %'§f%'§} ¿kdf
s]xL rrf{ u/f}”. of] ljj]rgf d"ntM af}$ bz{gsf] lxgofg ;Dk|bfo;“u ;DaÒGwt
%.
clgToclgTo
clgToclgTo
clgTo
(Impermance)
clgTosf] cy{ x'G% s'g} klg lrh lgTo %}g. cyf{t\ ;a} lrh Ôl)fs
%g\— ;j{( Ôl)fsd\. o; hut\sf ;a} lrh, ;a} k|jfx xfdLnfO{ lgTo eO/x]sf]
h:tf] efg x'G%, t/ oyfy{df k|jfxx¿ clgTo %g\, Ôl)fs %g\, lgTo %}gg\.
hut\sf x/]s j:t'df Ôl)fs wd{sf] wf/f dfq alx/x]sf] %. Ôl)fs wd{ b'O{
lsl;dsf %g\— r]tg / cr]tg. r]tg wd{ !fg xf] eg] cr]tg wd{ ef}lts
k/df)f' xf]. o; hut\df log} Ôl)fs lj!fg / Ôl)fs k/df)f'sf cnu–cnu
k|jfx alx/x]sf %g\. ;a} Ôl)fs sd{, lj!fg / k/df)f' sf/)fsfo{ lgoddf
cg'aÒGwt %g\. cyf{t\ k|ltTo;d'Tk© %g\, ;+:s[t %g\, lsgeg] Ôl)fs wd{sf]
lg/Gt/ k|jfxdf k|ltTo;d'Tkfbsf åfbz rqmh:t} k"j{jtL{ Ôl)fs wd{ sf/)f
x'G% / pQ/jtL{ Ôl)fs wd{ To;sf] sfo{ x'G%. sf/)f Ô)f pTk© x'“bfx'“b} sfo{
Ô)fnfO{ hGd lbG% / cfk"m gfl x'G%. clg k]ml/ Tof] sfo{Ô)f sf/)fÔ)fdf kl/)ft
18 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
x'G% / csf]{ sfo{ pTk© u/L cfk"m gfl x'G%. o;/L Ô)fÔ)fdf sf/)fsfo{sf] gfl
x'g] / pTk© x'g] k|lqmof rln/x“bf xfdLnfO{ lg/Gt/ k|jfxsf] efg x'G%. o;/L
k|ltÔ)f oL Ôl)fs wd{x¿ pTk© / ljgfz eO/xG%g\. sfo{sf] pTkfbg ug]{ Ôdtf
ePsf] lrhnfO{ ;t\ dflgG%. Ôl)fs wd{n] klg sfo{sf] pTkfbg ug]{ ePsfn]
o;nfO{ ;t\ dflgG%. ot Ôl)fs+ ;t\ tt\. o;/L k|ltTo;d'Tkfbsf] sf/)fsfo{
k|jfxdf k|jfxdfg\ Ôl)fs wd{ ;t\ xf]. ctM Ôl)fs lj!fg / Ôl)fs k/df)f' b'j}
;t\ x'g\.
!fg>Lsf cg';f/ ot\ ;t\ tt\ Ôl)fs+ oyf hnw/M ;Gt®efjfcld
cyf{t\ h'g ;t\ % Tof] Ôl)fs %. h:t} hnw/ cyf{t\ afbn PsÔ)fdf Ps
&fp“df b]lvG%, bf]…f] Ô)fdf xfjfn] To;nfO{ cs}{ &fp“df k'¥ofO;s]sf] x'G%.
To:t} of] hut\df b]lvPsf kbfy{x¿ ;a} ;t\ x'g\, To;}n] Ôl)fs klg x'g\.
of] Ôl)fs k|jfx jf clgTonfO{ cem k|:^ kfg{sf nflu lxgofg bz{gn]
gbLsf] k|jfx / bLklzvfsf] k|jfxsf] ™flfGt lbPsf] %. gbL lg/Gt/ alu/x]sf]
x'G%. of] gbLsf] lg/Gt/ axfj / k|jfx x]bf{ xfdLnfO{ of] lgTo %, Ôl)fs %}g
h:tf] nfU% t/ To;f] xf]Og. alu/x]sf] gbLsf] Pp^} hn;d"xdf xfdL bf]…f] k^s
g'xfpg ;Sb}gf}”, klxnf] *'a'NsL nufPsf] h'g hn;d"x xf] Tof] t au]/ uOxfN%
/ csf]{ hn;d"xn] To;sf] &fp“ lnG% / xfdLn] bf]…f] *'a'NsL cs}{ hn;d"xdf
nufp“b%f}”. of] k|lqmof w]/} l%^f] / lg/Gt/ x'G% h;n] xfdLnfO{ gbLsf] lg/Gt/
k|jfxsf] e|d lbG%.
hln/x]sf] bLklzvf klg o:t} xf]. Ôl)fs lzvfx¿sf] lg/Gt/ k|jfxsf
sf/)f of] lgToh:tf] nfU%, t/ Toxf“ Ôl)fs lzvfx¿ gfl x'“b} pTk© x'“b} u/]sf
x'G%g\. o;/L Ps bLklzvf csf]{ bLklzvfsf] ;dfg x'G%, t/ Pp^} x'“b}g.
hn;d"x klg Ps hn;d"x csf]{ hn;d"xsf] ;dfg x'G%, t/ pxL x'“b}g. o;/L
Ps Ôl)fs lj!fg jf k/df)f' csf]{ Ôl)fs lj!fg jf k/df)f';dfg t x'G% t/
pxL x'“b}g. k|jfxsf] lg/Gt/tf / j]usf sf/)f Ôl)fsnfO{ lgToh:tf] nfu] klg
oyfy{df Tof] clgTo g} x'G%. oBlk k|jfxsf] lg/Gt/tfsf nflu lj!fg jf
k/df)f'n] sd;]sd tLg Ô)f;Dd /xg' cfjZos x'G%. k|yd Ô)fdf pTk© x'G%,
bf]…f] Ô)fdf sfof]{Tkfb zÒSt pTk© ub{% / t]…f] Ô)fdf sfo{ pTk© u/]/ gfl
x'G%. o;/L j:t'sf] Ôl)fsTj l;$ x'G%. oBlk sltko ljåfg\x¿ of] tLg
Ô)fsf] Ôl)fs k/Dk/fnfO{ dfGb}gg\. pgLx¿sf cg';f/ o; lsl;dsf] Ôl)fsjfbdf
j:t'sf] Ôl)fs k/Dk/f rNg ;Sb}g. To;}n] sd;]sd b'O{ Ô)f :jLsf/ ug{
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 19
cfjZos x'G%. klxnf] Ô)fdf pTk© x'G% / bf]…f] Ô)fdf csf{nfO{ pTk© u/L
gfz x'G%. o;df klg bf]…f] Ô)fdf j:t'sf] gfz :jLsf/ ul/Psfn] o;nfO{
Ôl)fsjfb e© ;lsG%.
b'Mvb'Mv
b'Mvb'Mv
b'Mv
(Suffering)
b'Mv o; hut\sf] zf!t rl/q xf]. ;+;f/ b'Mvdo %. a'$n] k|ltkfbg
ug'{ePsf rf/ cfo{;TodWo]sf] klxnf] ;To g} b'Mv xf]. of] ;+;f/ b'Mvdo %
e©] s'/f t ;d:t dfgjhfltsf] nf}lss cg'ejn] g} l;$ u/]sf] %. o;
;+;f/sf ;a} kbfy{ clgTo, Ôl)fs / g!/ ePs} sf/)f of] hut\ b'Mvk")f{
ePsf] xf]. xfdL OÒGıo;'vsf] cg'ej u%f}{(, nf}lss ;'vsf] sNkgf u%f}{( t/ tL
;'v klg b'Mvaf^ el/k")f{ %g\, b'Mv}b'Mvn] #]l/Psf %g\. OÒGıo;'v k|f† ug]{
k|of;df, nf}lss ;'v k|f† ug]{ k|of;df xfdL b'Mv g} ef]lu/x]sf x'G%f}”. ljifo;'vsf]
k|fl† g} eP klg st} of] gfz eP/ kf] hfG% ls< k]ml/ d}n] ef]Ug gkfpg] x'“ ls
e©] ljrf/n] b'Mv g} k|bfg ul//x]sf] x'G%. cem Tof] ljifo;'vsf] gfzn] emg\
&"nf] b'Mv k|bfg ub{%.
csf{lt/ sfd, qmf]w, nf]e, df]x, zf]s, kl/b]j, dfgl;s / zf/Ll/s
/f]uJoflw klg ;a} b'Mv x'g\. hGd b'Mv xf], j[$fj:yf b'Mv xf], d[To' emg\ &"nf]
b'Mv xf]. clk|o;“usf] ;+of]udf b'Mv %, lk|o;“usf] ljof]udf klg b'Mv %,
cfk"mn] OR%fPsf] s'/f k"/f ePg eg] b'Mv nfU%. ¿k, j]bgf, ;~!f, ;+:sf/ /
lj!fg oL kf“r :sGwx¿ klg b'Mv g} x'g\. hGdb]lv d[To';Ddsf] of] ;f/f hLjg
g} b'Mv xf]. d[To'df k'u]/ klg b'Mvsf] cGTo t sxf“ x'G% /< d[To'kl% k'gh{Gd
x'G%. clg k]ml/ hLjgel/sf] b'Mv cfk}m“;“u /xG%. hGd, d[To' / k'gh{Gdsf] of]
rqm rln/xG%% k|f)fLn] b'Mv ef]lu/xG%. lgjf{)faf^ dfq} of] b'Mvsf] cGTo
x'G%.
cgfTdcgfTd
cgfTdcgfTd
cgfTd
(Selflessness)
cgfTdsf] ;f]emf] cy{ cfTdf %}g e©] x'G%. cgfTd o; hut\sf] rl/q xf]
/ cgfTdjfb af}$ bz{gsf] Ps k|wfg l;$fGt klg. ‘;j{( cgfTd’ sf] cy{ x'G%
cfTdf gfdsf] s'g} lgTo ıJo %}g, g r]tg % g h*, g s"^:y lgTo % g
kl/)ffdL lgTo. g t s'g} k'¨n jf cfTdf gfdsf] r]tg ıJo % g s'g} ef}lts
kbfy{ gfds h* ıJo. of] t s]jn sNkgf xf].
20 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
cgfTdjfbLx¿ cfTdjfbLnfO{ s] cf/f]k nufp“%g\ eg] pgLx¿ cfTdfsf]
:j¿k lrGb} glrgLsg To;sf] k"hf ul/lbG%g\. a'$jfbLx¿ cfTdfsf] ;Qf
:jLsf/ ub}{gg\. oBlk pklgifb\n] cfTdfsf] sfdgfsf nflu ;a} lrhnfO{ lk|o
dfg]sf] %— cfTdg:t' sfdfo ;j{( lk|o+ ejlt.
t/ a'$sf] l;$fGtdf cfTdfsf] cÒ:tTj df©' g} ;a} cgy{sf] d"n xf].
cfTdfsf] ;Qf dfg]s} sf/)f cx°f/ jf cxDefjsf] pbo x'G%. oxL cfTdfnfO{
;'v lbgsf nflu k|f)fLn] ;'vk|fl†sf ljle© pkfox¿sf] vf]hL ub{%. /fusf]
cf>o ag]/ /x]sf] o;} cfTdfsf] cÒ:tTjd} sfdsf] pbo klg lge{/ x'G%. o;y{
cfTdfnfO{ lgif]w ug'{ g} plrt dflgPsf] xf].
gfufh'{gsf cg';f/ hf] cfTdfnfO{ b]Vb% p;}sf] cxd\sf nflu ;w}” µ]x
alg/xG%. µ]xaf^ ;'vsf nflu t[i)ff k}bf x'G%. t[i)ffaf^ pkfbfg k}bf x'G%.
o;/L ha;Dd cfTdf /xG% ta;Dd ;+;f/ /lx/xG%. cfTdfs} sf/)f cfk"m /
k/fO{sf] !fg x'G%. cfk"m / k/fO{sf] e]bn] /fuå]if pTk© ub{%. /fuå]ifs} sf/)f
;Dk")f{ bf]ifx¿ pTk© x'G%g\. o;/L ;Dk")f{ bf]ifnfO{ x^fpg cfTd™lflnfO{ g} x^fpg'k%{.
cgfTdjfbnfO{ k'¨n g}/fTDo klg elgG% h;sf] cy{ cfTdf %}g e©] g}
x'G%. cgfTd zAbn] cfTdfsf] cefjnfO{ t atfp“% g}, ;fy;fy} cGo kbfy{sf]
;QfnfO{ klg :jLsf/ u/]sf] x'G% h;sf] cy{ cfTdfafx]s ;a} j:t'sf] ;Qf jf
cÒ:tTj % e©] xf] / ;a} j:t'sf] clek|fo xf] wd{. wd{sf] cy{ clt ;"Id k|s[lt
tyf dgsf] cÒGtd tŒj h;nfO{ k'gM ̂ 'qmØfpg ;ls“b}g, ef}lts kbfy{sf] xsdf
k/df)f' xf]. log} ljle© wd{sf] #ftk|lt#ftaf^ g} of] hut\ rn]sf] %. cfTdfsf]
sf/)faf^ xf]Og. cgfTd e©'sf] dtna g} oxL xf] ls cfTdfsf] ;Qf %}g, wd{sf]
;Qf %. o;/L g}/fTDosf] csf]{ gfd wd{tf x'g hfG%.
cfTdfnfO{ k'b\un cyjf hLj h] eg] klg s'/f] Pp^} xf]. a'$jfbdf of]
zAbn] lgb]{z ug]{ s'g} lrhsf] :jtGq ;Qf %“b} %}g. cfTdf t s]jn Pp^f gfd
jf ;~!f dfq} xf]. af}$ wd{n] klg Jojxf/df sfd rnfpg cfTdfnfO{ lgif]w
u/]sf] %}g, kf/dfly{s ¿kdf dfq lgif]w u/]sf] %. nf]sJojxf/sf nflu cfTdfsf]
;Qf k‰:sGw ¿k, j]bgf, ;~!f, ;+:sf/ / lj!fgsf nflu dfq :jLsf/ ul/P
klg k/dfy{df cfTdf gfdsf] s'g} :jtGq ;Qfwf/L kbfy{ %}g. o;/L hut\
cgfTd %.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 21
af}$ d'ÒStaf}$ d'ÒSt
af}$ d'ÒStaf}$ d'ÒSt
af}$ d'ÒSt
(Buddhist Liberation)af}$ wd{ / bz{gn] o; hut\df k|f)fLx¿n] ef]Ug'kg]{ b'Mv / bzfsf] j)f{g
dfq} u/]sf] %}g, clkt' b'Mvd'ÒStsf] pkfosf] vf]hL klg u/]sf] %. of] clgTo /
Ôl)fs ;+;f/, of] b'Mvk")f{ / cgfTd ;+;f/af^ d'ÒStsf] cj:yf s] x'G% egL
a'$jfbdf w]/} lrGtg / rrf{ ul/Psf] %. b'Mvd'ÒStsf] pkfo vf]Hb} cx{t /
lgjf{)fsf] cj:yfsf] cfljisf/ ul/Psf] %. af]lw;Œj / a'$Tjsf] cEof;
ul/Psf] %.
ca xfdL a'$jfbdf rrf{ ul/Psf b'Mvd'ÒStsf log} cj:yfx¿sf af/]df
;º]kdf rrf{ u/f}”.
cx{tcx{t
cx{tcx{t
cx{t
(Arhat)
af}$ u|Gyx¿df ofg+ lqljw+ elgPsf] %, cyf{t\ ofg tLg j^f %g\—
>fjsofg, k|To]sa'$ofg / ;Dos\;Da'$ofg. ofg eg]sf] lgjf{)f jf af}$
d'ÒStk|fl†sf] af^f] jf ;fwg xf]. >fjsofg lxgofg ;Dk|bfosf] csf]{ gfd xf] /
cx{t kb k|ft ug'{ oxL >fjsofgsf] cÒGtd nIo xf]. x/]s cfo{sf] nIo klg
oxL g} xf]. af}$ u|Gyx¿n] cx{t kbsf] k|fl†sf nflu rf/ e"ld kf/ ug'{kg]{
atfPsf %g\— …f]tfk© e"ld, ;s[bfufdL e"ld, cgfufdL e"ld / cx{t e"ld.
k|To]s e"lddf b'O{ bzf x'G%g\— dfuf{j:yf / ˚nfj:yf.
s'g} klg ;fwssf] lrQ ;f+;fl/s k|k‰af^ x^]/ cx{t kbk|fl†sf] dfu{df
nfUg' g} …f]tfk© cj:yf xf]. o; e"lddf k|j]z u/]kl% ;fws k'gM ;f+;fl/s
k|k‰df ˚ls{g] ;Defjgf x'“b}g.
;s[bfufdL e"lddf ;Dk")f{ Sn]zx¿sf] gfz ul/G% h;nfO{ cf>jÔo
elgG%. cgfufdLsf] cy{ k]ml/ hGd glng] e©] x'G%. o; e"lddf sfd/fu
-OÒGıolnK;f_ / k|lt# -csf{sf] clgfl lrtfpg] efjgf_ k")f{ ¿kdf x^\b%g\.
>fjssf] cÒGtd e"ld / cÒGtd nIo cx{t xf].
¿k/fu, c¿k/fu, dfg, cf}$To / cljBf gfds kf“r aGwgx¿ tf]*]kl%
k|To]s leÔ' cx{t aGb%. oL aGwgx¿ tf]*]kl% ;a} Sn]z x^\b%g\. ;Dk")f{ b'Mv
:sGwsf] cGTo x'G%, t[i)ffsf] n]z dfq klg af“sL x'“b}g, ;fws o; ;+;f/df t
x'G% t/ k"/} cln† x'G% ;+;f/af^. s'g} /fu, å]if, t[i)ff, df]x s]xL x'“b}g. o:tf]
JoÒStn] g} r/d zfÒGtsf] cg'ej u/]sf] x'G%, oxL g} cx{t kb xf].
22 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
cx{t lxgofgsf] cfbz{ xf] / uGtJo klg. t/ dxf;fl‹sx¿n] lxgofgn]
dfg]sf] cx{tsf] :j¿ksf] cfnf]rgf u/]sf %g\. dxf;fl‹sx¿sf cg';f/ cx{t
eO;s]sf] JoÒStdf klg c!fg af“sL g} /x]sf] x'G%, ;+zo / ;Gb]x x'G%. cx{tn]
cf"g} ana'tfdf geP/ cs}{sf] andf !fg k|f† u/]sf] x'G%. cx{tsf] o;/L
cfnf]rgf ub}{ dxf;fl‹sx¿n] dfgjd'ÒStsf nflu af]lw;Œjsf] sNkgf u/]sf
%g\.
gdf] t:; eujtf] c/xtf] ;Ddf ;Da'$:;. o; :t'ltn] a'$nfO{ klg
cx{t g} dfg]sf] %. o;/L x]bf{ s] b]lvG% eg] a'$ x'g' cx{t klg x'g' xf], t/
cx{t dfq} x'g' a'$ x'g' xf]Og. lqlk^scGtu{t ;+o'St lgsfosf] hDa'/jfb;'Qdf
;fl/k'qn] hDa'/jfb kl/j|fhsnfO{ Ps k|Zgsf] hjf˚ lbg] qmddf cx{tsf]
JofVof u/]sf %g\.
pQd+ g vf] cfj';f] c/xGtlt, of] vf] cfj';f], /fuDvof], bf]ifDvof],
df]xDvof] Ob+ a'‚tL c/xÒGt o;/L /fu, å]if / df]x Ôo ePsf] JoÒStnfO{ cx{t
elgPsf] %.
To:t} csf]{ Ps k|;·df cx{tnfO{ ;fÔfTsf/ ug]{ af^f]sf ¿kdf cfo{
cflfl°s dfu{nfO{ lrq)f ul/Psf] %— cfj';f], cl/of], cflfl·sf] dUuf] Pt:;
c/xGt:; ;ÒR%lsl/ofo.
lgjf{)flgjf{)f
lgjf{)flgjf{)f
lgjf{)f
(Nirvana)
lgjf{)f a'$jfbdf kl/sNkgf ul/Psf] r/d d'ÒStsf] cj:yf xf]. lgjf{)fsf]
cy{ ‘a'$g'’, ‘Ôo jf gfz x'g'’ e©] x'G%. h;/L aln/x]sf] lbof]df t]nsf] Ôoaf^
bLks a'lemG% To;} u/L rln/x]sf] hLjgdf cljBf / Sn]zsf] Ôoaf^ lgjf{)f
a'lemG%. cyf{t\ lgjf{)f k|f† ul/G%. lgjf{)f k|f† eO;s]kl% o; b'Mvdo hut\df
k]ml/k]ml/ hGd lnO/xg'kb}{g. of] b'Mvd'ÒStsf] ;LdfGt cj:yf xf]. a'$n]
a'$Tjk|fl†kl%sf] cf"gf] hLjgsf] 45 jif{;Dd ;f/df hDdfhDdL b'O{ s'/fsf]
dfq} pkb]z lbg'eof]— b'Mv / b'Mvlg/f]w. a'$sf cg';f/ of] ;+;f/ b'Mv xf] eg]
b'Mvlg/f]w lgjf{)f xf]. b'Mvlg/f]wsf nflu ejrqmsf] gfz ug'{k%{, ejrqmsf]
gfz ug{ cljBfsf] gfz ug'{k%{, cljBfsf] gfz jf lg/f]w k|!faf^ dfq} ;Dej
% / ljsNkxLg k|ToÔ cg'e"ltaf^ g} k|!f k|f† x'G%. jf:tjdf k|!fk|fl†sf] of]
cg'e"lt g} lgjf{)f xf]. k|!f tLg lsl;dsf %g\— >'tdoL k|!f, lrGtgdoL k|!f
/ efjgfdoL k|!f. of] k|!f g} lgjf{)fsf] ;fwg xf]. pklgifb\df cfTdfnfO{ g]lt
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 23
g]lt elgPh:t} af}$ bz{gdf lgjf{)fnfO{ klg lgif]wfTds kbx¿n] k'sfl/Psf] %.
lgjf{)fnfO{ OÒGıox¿eGbf k/sf] ctLÒGıo dflgPsf] %. a'l$ ljsNkftLt /
clgj{rgLo elgPsf] %. pklgifb\df cfTdfnfO{ g]lt g]lt eg]/ cfTdljifos
j)f{gnfO{ dfq} lgif]w ul/Psf] xf], cfTdfnfO{ xf]Og. To;} u/L lgif]wfTds kbn]
lgjf{)fsf] j)f{gnfO{ lgif]w u/]sf] xf], lgjf{)fnfO{ g} xf]Og.
lgjf{)f lg/k]Ô k/dtŒj xf]. of] cRo't, cd[t / k/d;'v xf]. a'$lzÔfsf]
Psdfq /; g} lgjf{)f xf]. af}$ bz{gsf] nIo lgjf{)f xf]. olb sxL”st} :ju{ %
eg] af}$ pkf;ssf] ™lfldf lgjf{)f g} :ju{ xf].
oBlk af}$ bz{gsf ljle© ;Dk|bfon] lgjf{)fsf] :j¿ksf] cf–cf"g}
(·n] JofVof u/]sf %g\. lxgofgsf cg';f/ ha Sn]zsf] cfj/)f x^\b% ta
lgjf{)fsf] cj:yfsf] hGd x'G%. t[i)ffsf] lg/f]waf^ pkfbfg tyf ejsf] lg/f]w
x'G%, ejsf] lg/f]wn] k'gh{Gdsf] af^f] aGb ub{%, clg ;a} b'Mv /f]lsG%g\.
o;/L t[i)ff cflb Sn]zsf] lg/f]w x'g' g} lgjf{)f xf]. lgjf{)fsf] ;fÔfTsf/ ug{
;lsG%, t/ pTk© ug{ ;ls“b}g. lgjf{)f ;u/dfyfh:t} xf]. h;/L s'g} ;fx;L
JoÒSt ;u/dfyf cf/f]x)f ug{ ;S% t/ cfk}m“ ;u/dfyfsf] lgdf{)f ug{ ;Sb}g
&Ls To;} u/L >fjsx¿ lgjf{)f¿kL kj{tsf] cf/f]x)f ug{ t ;S%g\ t/ lgjf{)fsf]
lgdf{)f ug{ ;Sb}gg\.
olb ;xL dfu{ cjnDag ug]{ xf] eg] x/]s JoÒSt ;a} ;+:sf/nfO{ clgTo,
b'Mv tyf cgfTd¿kdf b]Vb} k|!fsf] dfWodaf^ lgjf{)fsf] ;fÔfTsf/ ug{ ;dy{
x'G%. lgjf{)f s'g} k/nf]sdf k'u]/ k|f† x'g] xf]Og, o;} nf]sdf k|f† x'G%.
:jlj/jfbLx¿sf] ™lfldf lgjf{)f dfgl;s tyf ef}lts hLjgsf] r/d lg/f]w xf].
k|!f k|f† cx{tsf] ef}lts hLjgsf] cj;fg klg lgjf{)fs} gfdaf^ lrlgG%.
j}eflifs dtsf cg';f/ lgjf{)fnfO{ Sn]zefj¿k dflgPsf] %. j}eflifsn]
lgjf{)fnfO{ cefj dfg] klg ;QfTds kbfy{ dfg]sf] %. j}z]lifs / j}eflifs
bz{gn] cefjnfO{ kbfy{ dfG%g\.
;f}qfÒGtsx¿ lgjf{)fnfO{ ljz'$ !fgåf/f pTk© x'g] ef}lts hLjgsf]
r/d lg/f]w dfGb%g\. o; cj:yfdf ef}lts ;Qf ljBdfg x'“b}g e©] pgLx¿sf]
dfGotf %. ;f}qfÒGtssf] Ps xf“uf] lgjf{)fkl% s]xL klg af“sL /x“b}g, s'g} r]tgf
jf s'g} cjz]if af“sL /x“b}g e©] dfGotf /fVb%.
t/ dxfofgn] lgjf{)fnfO{ dfly j)f{g ul/PeGbf a]Un} :j¿kdf JofVof
u/]sf] %. lxgofgL sNkgfsf] lgjf{)fdf s]jn Sn]zfj/)fsf] dfq} Ôo x'G%,
24 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
!]ofj/)f t af“sL g} /xG%. !]ofj/)f gx^L jf:tljs lgjf{)f k|f† x'“b}g e©]
dxfofgLx¿sf] dfGotf %. !]ofj/)fn] ;a} !]o kbfy{x¿eGbf dfly /x]/ !fgsf]
k|j[lQnfO{ /f]Sb%. ctM of] cfj/)fnfO{ x^fP/ dfq} ;j{!tfsf] k|fl† x'G%. ;j{!tfsf]
k|fl† eg]sf] z"Gotfsf] !fg xf].
sfNklgs k/nf]sdf cfTdfnfO{ ;'v lbgsf nflu dfG%]n] ljle© lsl;dsf
cs'zn sd{ ub{%g\. oxL cfTd™lfl -;Tsfo ™lfl_ s} sf/)f ;Dk")f{ Sn]z /
bf]ifx¿ pTk© x'G%g\. ctM cfTdfnfO{ lgif]w u/]/ dfq} Sn]zsf] gfz x'G%. To;/L
cfTdfnfO{ lgif]w ug'{nfO{ k'̈ n g}/fTDo elgG%. oxL g}/fTDos} sf/)f Sn]zfj/)fsf]
Ôo x'G%, t/ !]ofj/)f af“sL g} /xG%. dxfofgLx¿sf cg';f/ of] af“sL /x]sf]
!]ofj/)f klg x^]kl% dfq} jf:tljs lgjf{)f k|f† x'G%. of] lgjf{)f g pTk© x'G%,
g lg?$ x'G%, g of] k|f† ug{ ;lsG%, g %f]*\g ;lsG%. :jefjsf] ™lflaf^ of]
pTklQ / ljgfz/lxt %, zAbsf] ™lflaf^ clgj{rgLo %. lgjf{)fsf] ;Gbe{df
lxgofg / dxfofgsf] aLrdf w]/} k[ys\tf kfOG%. lxgofgn] lgjf{)fnfO{ ;To,
lgTo, b'Mvefj tyf kljq dfg]sf] %. dxfofgn] o;sf cltl/St lgjf{)fnfO{
;'v¿k klg dfg]sf] %, t/ p;sf] ™lfldf lgjf{)f clgj{rgLo %. lxgofgn]
lgjf{)fnfO{ k|f† ug]{ j:t' dfg]sf] %, t/ dxfofgn] ck|fKo dfg]sf] %. lxgofgn]
lgjf{)fnfO{ nf]sf]Q/ bzf dfg]sf] % eg] dxfofgn] nf]sf]Q/eGbf klg dflysf]
bzf dfg]sf] %. o;/L lxgofgn] leÔ'n] cx{t kb k|f† u/]kl% dfq} lgjf{)f k|f†
ub{% e©] dfGb% eg] dxfofgn] z"Gotfsf] !fgkl% dfq} lgjf{)f k|f† x'G% e©]
dfGb%.
af}$ Wofgof]uaf}$ Wofgof]u
af}$ Wofgof]uaf}$ Wofgof]u
af}$ Wofgof]u
(Buddhist Meditation)xfdLn] cl#˜f] kf&df lgjf{)fsf af/]df s]xL rrf{ u¥of}”. ljz'l$dUuf]
gfds u|Gydf ljz'l$sf ljle© dfu{x¿sf] lg¿k)f ul/Psf] %. cyf{t\
lgjf{)fk|fl†sf] pkfo atfOPsf] %. lgjf{)fk|fl†sf] pkfos} qmddf Wofg / ;dflwsf]
rrf{ ul/Psf] %. a'$n] pkb]zsf qmddf lgjf{)fk|fl†sf] dfWodsf ¿kdf st}
ljkZogf, st} Wofg / k|!f tyf st} k|!f / ;dflwsf] rrf{ ug'{ePsf] %.
leÔ'x¿nfO{ pkb]z lb“b} ljz]if ¿kdf a'$n] lgjf{)fk|fl†sf b'O{ j^f ;fwgsf
af/]df g} d"ntM rrf{ ug'{ePsf] %— zLn ljz'l$ / lrQ ljz'l$. ;Tsd{sf]
cg'‡fg u/]/ g}lts z'l$ ug'{ zLn ljz'l$ xf] eg] lrQsf] z'$tf lrQ
ljz'l$cGtu{t kb{%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 25
ljz'l$dUuf]d} lxgofgL ™lflaf^ Wofgof]usf] ljj]rgf ul/Psf] %. dxfofgdf
klg Wofgof]usf] dxŒjk")f{ :yfg %. of]u / cfrf/df a(L dxŒj lbPs} sf/)f
lj!fgjfbnfO{ of]ufrf/ elgPsf] %. nIo -lgjf{)f_ k|fl†sf nflu Wofgsf]
pkof]u ul/G%. lxgofgLsf] p@]Zo cx{tk|fl† jf lgjf{)fk|fl†sf nflu Wofgof]un]
g} ;xfotf ub{%. ;dflwn] ;fwsnfO{ sfdwft'af^ ¿kwft'df n}hfG%. Wofgs}
ann] ;fws :y"n hut\af^ ;"Id hut\df k|j]z ub{%.
dxfofgsf] r/d nIo a'$Tjk|fl† xf]. k|!fkf/ldtfsf] pbolagf a'$Tjsf]
k|fl† x'g ;Sb}g / ;dflwlagf kf/ldtfsf] pbo x'g ;Sb}g. o;/L dxfofgdf klg
;dflw / Wofgof]usf] clws dxŒj %. kf/ldtf;Dd k'Ugsf nflu ;fwsn]
ljle© 10 e"ldx¿ kf/ ug'{kb{% -st} 14 elgPsf] %_. oL e"ldx¿ kf/ u/]kl%
;fwsn] a'$Tj k|f† ub{%. ctM a'$Tjsf] k|fl†sf nflu Wofgof]usf] cToGt
&"nf] dxŒj %. lgjf{)fsf] k|fl†sf nflu lrQnfO{ Psfu| ug'{ clt g} cfjZos
x'G%. /fu, å]if, df]x cflb Sn]zn] lrQnfO{ ljs[t ul/lbG%g\. ljs[t / czfGt
lrQn] lgjf{)f k|f† ug{ ;Sb}g. o;/L lrQnfO{ ljifojf;gfaf^ x^fP/ lgjf{)fsf]
dfu{df cu|;/ u/fpg] sfd Wofgof]un] ub{%. d"ntM af}$ Wofg b'O{ lsl;dsf
%g\— ;dyf / ljkZogf.
;dyf Wofg;dyf Wofg
;dyf Wofg;dyf Wofg
;dyf Wofg
(Samatha Meditation);dyfsf] cy{ lrQsf] Psfu|tf xf]. kf“r lj£gx¿sf] zdg u/]kl% lrQsf]
Psfu|tf sfod x'G%. k‰lgj/)ffg+ ;dg¶]g ;dy+. ;dyfnfO{ nf}lss ;dflwsf]
dfu{ dflgG% eg] ljkZogfsf] dfu{nfO{ nf]sf]Q/ ;dflw dflgG%. lj£gx¿sf]
gfzaf^ g} nf}lss ;dflwdf k|yd Wofgsf] nfe x'G%. k|yd Wofgdf kf“r
c·sf] k|fb'ef{j x'G% eg] bf]…f]–t]…f] Wofgdf kf“r c·sf] cltqmd)f x'G%.
Wofgdf cj/f]w k'¥ofpg] kf“r tŒj %g\. ;j{k|yd lognfO{ lgjf/)f ug'{k%{. k‰
lgj/)f o; k|sf/ %g\—
1= sfd%Gb—1= sfd%Gb—
1= sfd%Gb—1= sfd%Gb—
1= sfd%Gb— ljifosf] cg'/fu, df]x / cf;ÒStkg
2= Jofkfb—2= Jofkfb—
2= Jofkfb—2= Jofkfb—
2= Jofkfb— lx+;f, å]if, #[)ff, k|Lltsf] pN^f]
3= :Tofg ld$—3= :Tofg ld$—
3= :Tofg ld$—3= :Tofg ld$—
3= :Tofg ld$— :Tofgsf] cy{ lrQsf] csd{)otf / ld$ eg]sf] cfn:o,
a]xf];L jf lgıf
4= cf}$To–sf}s[To—4= cf}$To–sf}s[To—
4= cf}$To–sf}s[To—4= cf}$To–sf}s[To—
4= cf}$To–sf}s[To— cJojÒ:yt / Jofs'n lrQ, r‰ntf
5= ljlrlsT;f—5= ljlrlsT;f—
5= ljlrlsT;f—5= ljlrlsT;f—
5= ljlrlsT;f— ;+zo, z°f / ;Gb]x
26 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
oL kf“r tŒjx¿sf] lgjf/)f gu/L ;dflwdf lrQsf] k|lt‡f x'g ;Sb}g.
k‰ lgj/)fsf] gfzaf^ Wofgsf] nfe x'G% eg] Wofgsf kf“r c· ljts{, ljrf/,
k|Llt, ;'v / Psfu|tfsf] k|fb'ef{j x'G%. oL kf“r c·sf] k|fb'ef{j k|yd Wofgdf
x'G%.
of]usf] ;fwgnfO{ sd{:yfg elgG%. h]åf/f of]usf] efjgf pTk© x'G%
To;}nfO{ sd{:yfg elgG%. sd{:yfg jf ;dflwsf ;fwg 40 %g\ h;dWo] 10
sl;)f, 10 cz'e, 10 cg':d[lt, 4 a|#fljxf/, 4 cf¿Ko, 1 ;~!f / 1
Jofj:yfg %g\.
ljz'l$dfu{n] lglb{fl u/]sf Wofgsf 40 ;fwgdWo] sl;)f 10 j^f %g\.
sl;)f zAb ;+:s[tsf] s[Tµaf^ ag]sf] xf] h;sf] cy{ af“Wg' e©] x'G%. ;Dk")f{
OÒGıo / lrQnfO{ lgoGq)fdf /fVg'nfO{ g} sl;)f elgG%. o;n] lrQsf] ;Dk")f{
c+znfO{ cfk"mlt/ cfslif{t ub{%. 10 sl;)fx¿ o; k|sf/ %g\— k[YjL, hn,
t]h, jfo', gLn, nf]lxt, kLt, cjbft, cfnf]s tyf kl/ÒR%©fsfz.
10 sl;)fsf] rrf{ ug'{cl# af}$ bz{gsf] JofVofcg';f/ ;dfhdf s'gs'g
rof{ jf k|s[ltsf dflg;x¿ x'G%g\ / s'g k|s[ltsf dflg;nfO{ s'g sd{:yfg jf
;dflw plrt x'G% e©]af/] ;fdfGo rrf{ u/f}”. af}$ dfGotfcg';f/ d"ntM dflg;sf
rof{ jf k|s[lt % j^f %g\— /furof{, å]ifrof{, df]xrof{, >$frof{, a'l$rof{ /
ljts{rof{. rof{sf e]bcg'¿k % lsl;ds} rl/q x'G%g\— /furl/q, å]ifrl/q,
df]xrl/q, >$frl/q, a'l$rl/q / ljts{rl/q. s'g JoÒSt s'g rl/qsf] xf] e©]
kQf nufpg p;sf] Oof{ky -udg, :yfg, lgifBf, zog_, s[To, ef]hg, bz{g
tyf wd{k|j[lQsf] cjnf]sg ug'{kg]{ x'G%.
/furl/q—/furl/q—
/furl/q—/furl/q—
/furl/q— /furl/q x'g]sf] ult :jfefljs x'G%, rt'/ :jefjsf] x'G%,
la:tf/la:tf/} lx“*\%, p;sf] k}tfnfsf] dWoefun] e'O“ %'“b}g. /furl/qsf] k'?if
sfo{s'zn x'G%, ;fjwfgLk"j{s / ;'Gb/tf;fy sfd ˚Q] ub{%. ljle© /;sf]
:jfb ln“b} ef]hg ug]{ x'G%, dL&f] vfg dg ug]{ x'G%. clnslt /fd|f] lrh b]Vof]
eg] To;}nfO{ x]l//fVg] x'G%. o:tf] dfG%]sf] dgdf k|]d, dfof, dfg, kfk]R%f,
c;Gtf]if, r‰ntf, nf]e / z[·f/efj x'G%.
å]ifrl/q—å]ifrl/q—
å]ifrl/q—å]ifrl/q—
å]ifrl/q— å]ifrl/q ePsf dflg;x¿ lx“*\b}v]l/ e'O“ vg]h:tf] u/L lx“*\%g\.
sfo{ Ò:y/, :tAw / ljifd x'G%. lognfO{ ¿vf] / cldnf] vfg] s'/f dg k%{.
:jfbsf] jf:tf gu/L vfG%g\, t/ gdL&f] vfg'k¥of] eg] l/;fp“%g\. g/fd|f] ™Zo x]g{
?rfp“b}gg\. logLx¿df å]if, qmf]w, O{iof{, bDe cflb x'G%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 27
df]xrl/q—df]xrl/q—
df]xrl/q—df]xrl/q—
df]xrl/q— df]xrl/q x'g]sf] ult Jofs'n x'G%, sfd ug{ lgk')f x'“b}gg\.
coyfy{ / ljifd x'G%g\. eoeLt, ;zl°t / ldYof s'/fdf ™( eO/xg] x'G%g\.
vfgf vf“bf klg ts{ljts{ ul//xG%g\. h] b]v] klg logdf pk]Ôfefj pTk© x'G%.
logdf cfn:o, csd{)otf, k®fQfk cflb ug]{ k|j[lQ x'G%.
>$frl/q—>$frl/q—
>$frl/q—>$frl/q—
>$frl/q— >$frl/q x'g] JoÒStsf] Oof{ky /furl/qsf] h:tf] x'G%.
logLx¿ wd{sf] >j)f ug]{ OR%f /fVb%g\. k|Lltsf] ax'ntf x'G%. >$fefj,
d[b'efifL / sf?l)fs x'G%g\.
a'l$rl/q—a'l$rl/q—
a'l$rl/q—a'l$rl/q—
a'l$rl/q— a'l$rl/qnfO{ k|!frl/q klg elgG%. cfbz{ ljrf/, ePsf,
dL&f] af]Ng], ;+oldt, ;f}Do, sNof)fldq / hfu¿s x'G%g\.
ljts{rl/q—ljts{rl/q—
ljts{rl/q—ljts{rl/q—
ljts{rl/q— Ôdtf geP klg ug{ ;S%' e©] :jefj ePsf x'G%g\.
s'ts{ ug]{, n*\g], efubf}* u/L lx“*\g] :jefj x'G%.
o; k|sf/ 40 sd{:yfgdWo] /furl/q ePsfnfO{ 10 cz'e / Ps sfofut
:d[lt u/L 11 sd{:yfg cg's"n x'G%g\ eg] å]ifrl/q ePsfnfO{ cf& sd{:yfg,
rf/ a|#ljxf/ / rf/ j)f{sl;)f cg's"n x'G%g\. To:t} df]x / ljts{rl/q x'g]sf
nflu cfgkfg :d[lt cg's"n x'G%. >$frl/q x'g]sf nflu klxnf % cg':d[lt
cg's"n x'G%g\, To:t} a'l$rl/qsf nflu d/)f:d[lt, pkzdfg':d[lt, rt'wf{t'
Joj:yfg / cfxf/sf] ljifodf k|lts"n ;~!f cg's"n x'G%. af“sL sl;)f / rf/
cf¿Ko ;a} rl/qsf JoÒStsf nflu cg's"n x'G%g\.
ca xfdL 10 sl;)fsf af/]df rrf{ u/f}”.
1= k[YjL sl;)f—1= k[YjL sl;)f—
1= k[YjL sl;)f—1= k[YjL sl;)f—
1= k[YjL sl;)f— s'g} klg uf]nfsf/ df^fsf] *˜f]nfO{ k[YjL ;De]m/
lrQnfO{ To;}df cfnDag u/L Wofg ug]{ ljlw g} k[YjL sl;)f xf]. o;df ;f]
df^fsf] kfq /·Lr·L x'g' x'“b}g. la:tf/} ;f] uf]nfsf/ lrq jf k[YjLsf] gfd
p‚f/)f ug'{k%{. o;/L la:tf/} cf“vf aGb u/]kl% ToxL j:t'sf] cfs[ltleq
emÒNsg yfNb%. o;af^ k‰ lgj/)f tyf Sn]zsf] gfz x'G%, lrQ Ò:y/ x'G%
/ ;fws la:tf/} Wofgsf] e"lddf cf/f]x)f ub{%.
2= cfkf] sl;)f—2= cfkf] sl;)f—
2= cfkf] sl;)f—2= cfkf] sl;)f—
2= cfkf] sl;)f— cfkf]sf] cy{ kfgL x'G%. tnfp, ;d'ı, jiff{sf] hn jf
gbLsf] kfgLdf x]/]/ lrQnfO{ cfnDag ug]{ Wofgsf] Ps ljlw xf].
3= t]hf] sl;)f—3= t]hf] sl;)f—
3= t]hf] sl;)f—3= t]hf] sl;)f—
3= t]hf] sl;)f— t]h eg]sf] cfuf] xf]. lbof]sf] Hof]lt, r'nfsf] cfuf] jf
bfjfgnnfO{ x]/]/ lrQnfO{ cfnDag ug]{ Wofgsf] ljlw xf].
4= jfo' sl;)f—4= jfo' sl;)f—
4= jfo' sl;)f—4= jfo' sl;)f—
4= jfo' sl;)f— af“;sf] kft, pv'sf] kft jf skfnsf] /f}” x˜fpg] xfjfnfO{
Wofg lbP/ x]g]{ Wofgsf] lsl;d xf].
28 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
5= gLn sl;)f—5= gLn sl;)f—
5= gLn sl;)f—5= gLn sl;)f—
5= gLn sl;)f— gLnf] k"mn ePsf] s'g} (fsLnfO{ sk*fn] (fs]/ ;f]
sk*fsf] rf/}lt/ /·Lla/·L lrh /flvG% / ;fwsn] oL ljle© /·af^ lrQnfO{
x^fP/ s]jn gLnf] /·df dfq} s]ÒGıt ub{%. of] g} gLn sl;)fsf] k|lqmof xf].
6= kLt sl;)f—6= kLt sl;)f—
6= kLt sl;)f—6= kLt sl;)f—
6= kLt sl;)f— kLtsf] cy{ xf] kx]”nf]. o;df kx]”nf] /·sf] lrh rflxG%.
ToxL kx]”nf] j:t'nfO{ x]/]/ ul/g] lrQsf] cfnDag xf] of].
7= nf]lxt sl;)f—7= nf]lxt sl;)f—
7= nf]lxt sl;)f—7= nf]lxt sl;)f—
7= nf]lxt sl;)f— nf]lxtsf] cy{ /ftf] xf]. /ftf] sk*f, k"mn cflb s'g}
/ftf] j:t'df lrQnfO{ s]ÒGıt u/L ul/g] Wofgsf] ljlw xf].
8= cfbft -cjbft_ sl;)f—8= cfbft -cjbft_ sl;)f—
8= cfbft -cjbft_ sl;)f—8= cfbft -cjbft_ sl;)f—
8= cfbft -cjbft_ sl;)f— cjbftsf] cy{ ;]tf] xf]. ;]tf] sk*f, k"mn
cflbnfO{ x]/L ul/g] Wofg.
9= cfnf]s sl;)f—9= cfnf]s sl;)f—
9= cfnf]s sl;)f—9= cfnf]s sl;)f—
9= cfnf]s sl;)f— cfnf]ssf] cy{ pHofnf] Hof]lt jf ls/)f e©] x'G%.
#/sf] kvf{nsf] Kjfn jf ¿vsf] kftsf] Kjfnaf^ l%/]sf] ;"o{sf] jf rGıdfsf]
ls/)fnfO{ x]/]/ ul/g] Wofgsf] ljlw xf].
10= kl/ÒR%©fsfz sl;)f—10= kl/ÒR%©fsfz sl;)f—
10= kl/ÒR%©fsfz sl;)f—10= kl/ÒR%©fsfz sl;)f—
10= kl/ÒR%©fsfz sl;)f— #/sf] s'g} Kjfnaf^ b]lvg] cfsfznfO{ x]/L
ul/g] Wofg. l;Gw'kfNrf]slt/ nfdfx¿n] #}”^fdf Kjfn kf/L Toxf“af^ l%/]sf]
k|sfznfO{ x]/L Wofg ug]{ rng %.
b; cz'e sd{:yfgb; cz'e sd{:yfg
b; cz'e sd{:yfgb; cz'e sd{:yfg
b; cz'e sd{:yfg
s'g} cz'e lrhdf lrQnfO{ cfnDag u/L ul/g] Wofg cz'e
sd{:yfgcGtu{t kb{%. o;df d[t z/L/nfO{ Wofgsf] ljifo agfOG%. d[t z/L/sf]
Wofgaf^ hut\sf] clgTotfsf] ;d]t lzÔf lng ;lsG%. ha of] ;'Gb/ z/L/sf]
cj;fg g} s'¿k nf;sf ¿kdf x'G% eg] cledfg s]sf nflu ug]{ e©] efjgf
pTk© x'G%. o;/L d[t z/L/nfO{ x]/]/ ul/g] Wofgsf 10 cj:yf %g\—
1= pb\#'dftsd—1= pb\#'dftsd—
1= pb\#'dftsd—1= pb\#'dftsd—
1= pb\#'dftsd— xfQLsf] h:tf] k'mn]sf] zjnfO{ x]/]/ ul/g] Wofgsf] tl/sf
xf].
2= ljgLnsd—2= ljgLnsd—
2= ljgLnsd—2= ljgLnsd—
2= ljgLnsd— gLnf] x'“b} uPsf] zjsf] /ªdf lrQnfO{ cfnDag ug]{
Wofgsf] ljlw xf].
3= ljk'Ajsd—3= ljk'Ajsd—
3= ljk'Ajsd—3= ljk'Ajsd—
3= ljk'Ajsd— lkkn] el/Psf] zjnfO{ x]g]{ Wofgsf] ljlw.
4= ljÒR%@sd—4= ljÒR%@sd—
4= ljÒR%@sd—4= ljÒR%@sd—
4= ljÒR%@sd— c·e· ePsf] zjnfO{ x]g]{ Wofgsf] tl/sf.
5= ljVvflkQsd—5= ljVvflkQsd—
5= ljVvflkQsd—5= ljVvflkQsd—
5= ljVvflkQsd— :ofn / s's'/n] l%©le© kf/]sf] zj x]g]{ Wofg.
6= ljÒSvtd—6= ljÒSvtd—
6= ljÒSvtd—6= ljÒSvtd—
6= ljÒSvtd— ;a} c·x¿ lalu|;s]sf] zjnfO{ x]/L ul/g] Wofg.
7= xtljÒSvtd—7= xtljÒSvtd—
7= xtljÒSvtd—7= xtljÒSvtd—
7= xtljÒSvtd— gfl eO;s]sf] / c· l%©le© eO;s]sf] zjnfO{ x]/L
ul/g] Wofg.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 29
8= nf]lxtsd— 8= nf]lxtsd—
8= nf]lxtsd— 8= nf]lxtsd—
8= nf]lxtsd— /ut ntkltPsf] zjnfO{ x]g]{ Wofg.
9= k'n'jsd— 9= k'n'jsd—
9= k'n'jsd— 9= k'n'jsd—
9= k'n'jsd— :ofp“:ofp“ sL/f k/]sf] zjnfO{ x]g]{ Wofg.
10= cl§sd—10= cl§sd—
10= cl§sd—10= cl§sd—
10= cl§sd— s°fn dfq} af“sL /x]sf] zjnfO{ x]g]{ Wofg.
oL cz'e lrhsf] Wofg ubf{ Sn]z tyf lgj/)fsf] gfz x'G%. of] Wofg u'?
jf leÔ'sf] cwLgdf /x]/ ul/G%.
b; cg':d[ltb; cg':d[lt
b; cg':d[ltb; cg':d[lt
b; cg':d[lt
af/Daf/ pTk© eO/xg] :d[ltnfO{ cg':d[lt elgG%. s'g} klg ljifonfO{
k^sk^s ;ÒDemg', bf]xf]¥ofO{–t]x]¥ofO{ :d/)f ug'{ g} cg':d[lt xf]. 40 sd{:yfgdWo]
cg':d[lt 10 %g\—
1= a'$fg':d[lt—1= a'$fg':d[lt—
1= a'$fg':d[lt—1= a'$fg':d[lt—
1= a'$fg':d[lt— eujfg\ a'$sf gf} j^f u')fnfO{ :d/)f ug'{ g} a'$fg':d[lt
xf]. a'$sf gf} j^f u')f— Oltlk ;f] eujf c/xd\ — eujfg\ cx{t x'g'x'G%%
;Ddf;Da'$f] — ;Da'$ x'g'x'G%% ljÓfr/)f ;Dk©f] — ;Dk")f{ ljBfn] ;Dk©
x'g'x'G%% ;'utf] — nf]ssNof)fsf/L x'g'x'G%% nf]sljGb' — nf]ssf] s]GıljGb'
x'g'x'G%% cg'Q/f] kfl/bDef] ;f/ly — k|f)fLnfO{ o; nf]saf^ tfg]{ ;f/ly x'g'x'G%%
;Tofb]j dfg':;fgd\ — b]jtf / dg'iosf] zf:tf x'g'x'G%% a'$f] — a'$ x'g'x'G%%
eujtL — ;f/f zLnn] ;Dk© x'g'x'G%. a'$sf log} u')fx¿nfO{ :d[lt ug'{ a'$fg':d[lt
xf]. of] Znf]s af}$ ljxf/df leÔ'x¿n] x/]s lbg kf& u%{g\.
2= wdf{g':d[lt—2= wdf{g':d[lt—
2= wdf{g':d[lt—2= wdf{g':d[lt—
2= wdf{g':d[lt— a'$sf % lsl;dsf wd{sf] cg':d[lt u/L Wofgsf] efjgf
ug'{nfO{ wdf{g':d[lt elgG%. % k|sf/sf wd{ lgDgcg';f/ %g\\— :jfSvftf] —
;a} ™lflaf^ ;'Gb/, zLn, ;dflw, k|!fo'St wd{% ;ÒGblb&\sf] — :jod\ b]Vg
;lsg], k|ToÔ cg'ej x'g]% csflnsf] — ˚nk|fl†sf nflu bL#{sfn;Dd kv{g'
gkg]{, %f]^} ;dodf ˚n k|f† ug{ ;lsg]% ;lxofÒ:;sf] — cfk}m“ x]g{ ;lsg] wd{,
x]g{ nfossf] wd{% cf]kgfÒDdsf] — lrQdf Nofpg of]Uo wd{, cg';/)fof]Uo wd{%
k‚Gt+ j]lbtAaf] lj˙'lx — lj!hgx¿n] :jfg'e"lt ug{ ;Sg], efjgf ug{ ;lsg],
k/LÔ)f ug{ of]Uo wd{. wd{sf oL u')fx¿nfO{ :d[lt u/L ul/g] Wofg g} wdf{g':d[lt
xf].
3= ;‹fg':d[lt—3= ;‹fg':d[lt—
3= ;‹fg':d[lt—3= ;‹fg':d[lt—
3= ;‹fg':d[lt— leÔ' ;‹sf u')fx¿ ;'k|ltk©, Ch'k|ltk©, cfo{wd{k|ltk©,
;DosTjk|ltk©, …f]tfk© %g\. log} u')fx¿sf] :d[lt u/L Wofgsf] efjgf ug]{
tyf ;‹ blÔ)f]o %, c˙nLs/)fLo %, ;‹ k')oÔ]q xf] e©] :d[lt u/]/ Wofg
ug'{ ;‹fg':d[lt xf].
30 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
4= zLnfg':d[lt—4= zLnfg':d[lt—
4= zLnfg':d[lt—4= zLnfg':d[lt—
4= zLnfg':d[lt— PsfGt :yfgdf uP/ cf"gf] zLndfly ljrf/ ug'{
zLnfg':d[lt xf]. d]/f] zLn cv)*, cÒR%ı, c;n, clsÒNdif, :jtGq, lj!n]
k|zÒ:t ufPsf], ck/fd[fl / ;dflw ;+jt{lgs % egL :d/)f ug'{ g} zLnfg':d[lt
xf].
5= Tofufg':d[lt—5= Tofufg':d[lt—
5= Tofufg':d[lt—5= Tofufg':d[lt—
5= Tofufg':d[lt— s;}nfO{ s]xL bfg glbO{ c© u|x)f gug]{ / ToxL cfk"mn]
lbPsf] bfgnfO{ ;De]m/ d TofuL x'“ eGb} ul/g] Wofg Tofufg':d[lt xf].
6= b]jtfg':d[lt—6= b]jtfg':d[lt—
6= b]jtfg':d[lt—6= b]jtfg':d[lt—
6= b]jtfg':d[lt— b]jtfnfO{ ;De]m/ ul/g] Wofgsf] efjgfnfO{ b]jtfg':d[lt
elgG%.
7= d/)ffg':d[lt—7= d/)ffg':d[lt—
7= d/)ffg':d[lt—7= d/)ffg':d[lt—
7= d/)ffg':d[lt— zjnfO{ b]v]/ d/)fsf] efjgfdf lrQnfO{ s]ÒGıt u/L
ul/g] Wofgefjgf d/)ffg':d[lt xf].
8= sfoutfg':d[lt—8= sfoutfg':d[lt—
8= sfoutfg':d[lt—8= sfoutfg':d[lt—
8= sfoutfg':d[lt— dfgjz/L/df /x]sf ljle© dnd"qflb c·x¿df
lrQnfO{ s]ÒGıt u/L cflv/ dfG%]sf] z/L/ s] xf] /, dnd"qsf] ;‹ft dfq} t xf]
lg e©] efjgf pTk© u/L ul/g] Wofg sfoutfg':d[lt xf].
9= cfgfkfg:d[lt—9= cfgfkfg:d[lt—
9= cfgfkfg:d[lt—9= cfgfkfg:d[lt—
9= cfgfkfg:d[lt— PsfGt :yfgdf a;]/ !f;k|!f;sf] lqmofdfly :d[lt
u/L h'g Wofgsf] efjgf ul/G% Tof] g} cfgfkfg:d[lt xf].
10= pkzdfg':d[lt—10= pkzdfg':d[lt—
10= pkzdfg':d[lt—10= pkzdfg':d[lt—
10= pkzdfg':d[lt— pkzd¿k lgjf{)fdf :d[ltnfO{ s]ÒGıt u/L ul/g]
Wofgsf] efjgf xf]. ;To, ch/, w|'j, lgik|k‰, cd[t, lzj, ljz'$ lgjf{)fnfO{
;De]m/ Wofg ug'{ pkzdfg':d[lt xf].
rf/ a|#fljxf/rf/ a|#fljxf/
rf/ a|#fljxf/rf/ a|#fljxf/
rf/ a|#fljxf/
d}qL, s?)ff, d'lbtf / pk]ÔfnfO{ rf/ a|#fljxf/ elgG%. of] lrQsf]
;jf]{Ts[fl cj:yf xf] / lrQ ljz'l$sf] pQd ;fwg klg. h;n] oL rf/ ljxf/sf]
efjgf u%{ p;n] k|f)fLsf] b'Mv x^fpg] r]flf u%{. wgLnfO{ b]Vbf k|;© x'G%, O{iof{
ub}{g% ;a}k|lt ;defj /xG%. a|#fljxf/ eg]sf] a|#f;dfgsf] u')f xf]. a'$n]
rf/ d'v ePsf a|#fnfO{ dfGotf lbg'ePsf] %}g% a? d}qL, s?)ff, d'lbtf /
pk]Ôf oL rf/ u')f ePsf hf]sf]xLnfO{ a|#f df©'ePsf] %.
1= d}qL—1= d}qL—
1= d}qL—1= d}qL—
1= d}qL— d}qLsf] cy{ x'G% ldqjt\ efjgf. k|f)fLx¿k|lt µ]x / ;XboL
efj k|s^ ug'{ d}qL xf]. k|f)fLsf] pksf/ ug'{, ltgsf] ;'vsf] sfdgf ug'{, å]if /
ıf]xsf] kl/Tofu ug'{ d}qLsf nÔ)f x'g\. d}qLdf å]if / nf]e x'“b}g.
2= s?)ff—2= s?)ff—
2= s?)ff—2= s?)ff—
2= s?)ff— s?)ffsf] cy{ k|]defj jf bofefj e©] x'G%. c¿sf] b'Mv
b]v]/ !fgL JoÒStTjsf] Xbodf h'g sDkg k}bf x'G% ToxL g} s?)ff xf]. c¿sf]
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 31
b'MvnfO{ cf"gf] &f©' s?)ffsf] k|j[lQ xf]. csf{sf] b'Mv b]v]/ h'g Xbo ıljt
x'G% Tof] s?)f Xbo xf].
3= d'lbtf—3= d'lbtf—
3= d'lbtf—3= d'lbtf—
3= d'lbtf— d'lbtfsf] cy{ O{iof{ gug'{, c¿sf] k|ultdf v';L x'g' e©]
x'G%. d'lbtf u')fn] o'St dflg;n] c¿nfO{ ;Dk© b]Vbf xlif{t x'G%. O{iof{ / å]if
x'“b}g. c¿sf] u')f, j}ej / k')o b]v]/ dgdf k|Llt pTk© x'G%, xif{ nfU%. oxL g}
d'lbtf xf]. d'lbtfsf] nÔ)f xif{ xf].
4= pk]Ôf—4= pk]Ôf—
4= pk]Ôf—4= pk]Ôf—
4= pk]Ôf— pk]Ôfsf] cy{ ;defj / t^:ytf xf]. c¿sf] /fd|f] ePsf]df
/fu pTk© gx'g' / g/fd|f]df å]if pTk© gx'g' g} pk]Ôf xf]. o;/L Ps k|sf/sf]
pbf;Lg efj g} pk]Ôf xf]. pk]Ôfsf] efjgf ug]{ JoÒSt k|f)fLx¿k|lt ;defj
/fVb%, lk|o÷clk|odf s'g} e]b x'“b}g, p;sf lgÒDt ;a} lk|o x'G%g\. ;a}k|lt
pbf;Lg efj /xG%. pk]Ôf — pk ¢ OSvf hxf“ pksf] cy{ lgikÔtfk"j{s x'G%
eg] OSvfsf] cy{ ;dfg ¿kn] b]Vg], x]g]{ / sfd ug]{ e©] x'G%. Pp^f k|;·df
ljz'l$dfu{df a'$n] Ps ;do o;f] e©'ePsf] %— s;}n] ltd|f] lgGbf u¥of] jf
ufnL u¥of] eg] k'm^]sf] #)^e}m“ r'k nfu]/ aµ", k|ltlqmof glbg". o:tf] ug{ ;Sof]
eg] lgjf{)f k|f† geP klg lgjf{)fsf] glhs k'u];/x x'G%. lgGbfaf^ jl‰t dfG%]
sf]xL klg x'“b}g, g klxn] lyof] g clxn] %, g kl% x'g] %. ct'n gfds
pkf;ssf] lgGbf ug]{ rl/qk|lt nlÔt ub}{ a'$n] of] pkb]z lbg'ePsf] lyof]. oxf“
k'm^]sf] #)^ pk]Ôfefjsf] k|tLs xf]. o;/L rt'a{|#fljxf/dWo] d}qLn] ;a}
k|f)fLx¿nfO{ ldqtfsf] ™lfln] x]b{%, s?)ffn] b'MvLx¿nfO{ bofn' ™lfln] x]b{%,
d'lbtfn] ;'vLx¿nfO{ xlif{t dgn] x]b{% / pk]Ôfn] lk|o / clk|o ;a}nfO{ ;defjn]
x]b{%. jf:tjdf a'afcfdfsf] dgdf %f]/f%f]/Lk|lt oL ;a} efj pTk© ePsf
x'G%g\. ctM a'afcfdf g} a|#f x'g\.
rf/ cf¿Korf/ cf¿Ko
rf/ cf¿Korf/ cf¿Ko
rf/ cf¿Ko
xfn;Dd jl)f{t 34 j^f sd{:yfgn] sfdwft'af^ ¿kwft'df n}hfG%, t/
¿kwft'eGbf k/ c¿knf]sdf n}hfg] sfd rf/ cf¿Ko sd{:yfgn] ub{%g\ h;df
cfsfzgGTofotg, lj!fgfgGTofotg, cfls‰gGTofotg / j}j;~!fgf;~!fotg–
;d]t rf/ cf¿Ko Wofg %g\.
-s_ cfsfzgGTofotg-s_ cfsfzgGTofotg
-s_ cfsfzgGTofotg-s_ cfsfzgGTofotg
-s_ cfsfzgGTofotgsf] dtna cgGt cfsfz cfotg e©] xf]. sl;)fdf
;fgf] Kjfnaf^ dfq} cfsfznfO{ x]/L Wofg ul/GYof], t/ oxf“ cgGt cfsfzdf
lrQnfO{ s]ÒGıt ul/G%. o;af^ k‰d Wofgsf] pbo x'G%.
32 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
-v_ lj!fgfgGTofotg—-v_ lj!fgfgGTofotg—
-v_ lj!fgfgGTofotg—-v_ lj!fgfgGTofotg—
-v_ lj!fgfgGTofotg— of] zAb cgGt ¢ lj!fg ¢ cfotgaf^ ag]sf]
%. cgGt cfsfzsf] sNkgf;“u} cgGt lj!fgsf] klg ;DaGw aGb% / ;fws
cfsfzeGbf dfly p&L lj!fgdf lrQnfO{ ;dflxt ub{%. o;af^ %}^f}” Wofgsf]
pbo x'G%.
-u_ cls‰gfGTofotg—-u_ cls‰gfGTofotg—
-u_ cls‰gfGTofotg—-u_ cls‰gfGTofotg—
-u_ cls‰gfGTofotg— Wofgsf] of] r/)fdf cl#˜f] Wofgdf lrQdf
pTk© lj!fgnfO{ klg lrQaf^ x^fOG%. ha lrQaf^ lj!fg x^\b% ta lj!fgsf]
z"Go efjgf hful/t x'G% / z"Gotfsf] af]w x'g yfNb%. To;kl% ;fws ;†d
Wofgdf k'Ub%.
-#_ g}j;~!fgf;~!fotg—-#_ g}j;~!fgf;~!fotg—
-#_ g}j;~!fgf;~!fotg—-#_ g}j;~!fgf;~!fotg—
-#_ g}j;~!fgf;~!fotg— cl#˜f] Wofgdf rf/ :sGwsf] !fg -;~!f_
af^ ;fws d'St x'G%, t/ clt ;"Id ;+:sf/sf] !fg af“sL g} /xG%. o;/L
g}j;~!fgf;~!fotgsf] cj:yfdf cls‰gGTofognfO{ klg cltqmd)f u/L ;fws
cf¿Ko sd{:yfgsf] cÒGtd ljGb'df k'Ub%.
cÒGtd b'O{ sd{:yfg %g\ ;~!f / Joj:yfg.
;~!f—;~!f—
;~!f—;~!f—
;~!f— of] ;~!fnfO{ cfxf/ k|lts"n ;~!f elgG% h;sf] cy{ ef]hgb]lv
#[)ff e©] x'G%. o;df vfg] s'/f;DaGwL g/fd|f s'/fx¿df Wofg lbOG%. ef]hgsf]
vf]hLdf ^f(f^f(f hfg', vfg] s'/f gkr]/ cg]s x}/fgL x'g'h:tf s'/fdf lrQnfO{
s]ÒGıt u/]kl% ;fwssf] lrQ ef]hgsf] t[i)ffaf^ x^\b% / la:tf/} ;a} lsl;dsf
t[i)ffaf^ d'ÒSt ldNb%.
Joj:yfg—Joj:yfg—
Joj:yfg—Joj:yfg—
Joj:yfg— 40 sd{:yfgdf of] cÒGtd xf]. o;nfO{ rt'wf{t' Joj:yfg
klg elgG% h;sf] cy{ z/L/sf rf/} wft'sf] lg®o u/L efjgf ug'{ e©] x'G%. of]
z/L/ rf/ dxfe"t -k[YjL, hn, t]h / jfo'_ af^ ag]sf] xf]. oL rf/} dxfe"tsf]
:j¿kdfly ljrf/ ubf{ :kfl ¿kdf s] k|tLt x'G% eg] ;Dk")f{ sfdgfx¿sf] s]Gı
ag]/ /x]sf] of] ;'Gb/ z/L/ t cr]tg -ef}lts_, cJofs[t -cj)f{gLo_, z"Go
-:j¿kxLg_ / lg;Œj -;QfxLg_ kf] /x]%. o;/L z"Gotfsf] efjgfsf nflu
Joj:yfgsf] pkof]u ul/G%. z/L/ z"Go xf], hut\sf ;a} kbfy{ z"Go x'g\ e©]
efjgf o;af^ pTk© x'G%.
ljkZogf WofgljkZogf Wofg
ljkZogf WofgljkZogf Wofg
ljkZogf Wofg
(Vipasyana Meditation)af}$ Wofgof]usf b'O{ ;fwgdWo] ;dyfkl% ljkZogf Wofgsf] rrf{ ul/G%.
lgjf{)fsf] k|fl†sf nflu ;dyf Wofgkl% ljkZogf Wofgsf] clej[l$ ug'{ cfjZos
x'G%. ljkZogflagf cx{t kb klg k|f† x'“b}g.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 33
ljkZogf t Ps Wofg dfq} xf]Og, of] Pp^f bz{g g} xf]. hlt a]nf ;a} wd{
clgTo x'g\, b'Mvdo x'g\ tyf cgfTd x'g\ e©] !fgsf] pbo x'G% To;} a]nf
ljkZogfsf] k|fb'ef{j x'G%.
af}$ u|Gyx¿n] k'¨n -hLj_ nfO{ ;+:sf/ ;d"x dfg]sf %g\. cfTdf
gfdsf] lgTo, w|'j / :j¿k s'g} kbfy{ %}g, s]jn k‰:sGw dfq} %. ¿k, j]bgf,
;~!f, ;+:sf/sf] k|lqmofaf^ u'lh|/x]sf %g\. cf>j wd{ b'Mv xf] hf] Sn]zsf]
sf/)faf^ pTk© x'G%. k|!fn] g} b'Mvsf] cGTo ub{%. o;/L ;j{k|yd cfTdf %}g,
b'Mv % / ;a} ;+:s[t wd{ clgTo %g\ e©] !fg x'g' cfjZos %. h;n] ;a}
wd{df clgTotf, b'Mv / cgfTdtf b]Vb% & oyfe"tbzL{ xf]. o:tf] oyfe"tbzL{nfO{
ljkZogf !fg k|f† u/]sf] elgG%. wDdkb c¶syf 1÷1 df o;f] elgPsf] %—
æOdÒ:;+ ;f;g] slt w'/fgLlt< uGyw'/+ ljk:;gf w'/ÒGt å] o]j w'/flg leSv'lt.
std+ ljk:;gf w'/fÒGt< ;˜x's s'lQgf] kg\ kGy ;]gf ;gfle/t:; cQefj]
vojo+ k¶k]Tjf ;ft‰ lsl/oj;]g. ljk:;g+ jb\(]Tjf cf/xQux)fÒGt Ob+
ljk:;gfw'/+ gfdflt.Æ
o;/L cfTdefjsf] Ôosf] k|lt‡f u/L ;tt cEof;af^ cx{t kb u|x)f
ug'{nfO{ g} ljkZogf elgPsf] % wDdkbdf. jf:tjdf ljkZogf k|!fsf] dfu{ xf].
of] nf]sf]Q/ ;dflw xf], o; ljkZogf dfu{df lx“*\g]nfO{ ljkZogfoflgs elgG%.
;ft ljz'l$åf/f ljkZogf dfu{sf] ˚n k|f† x'G%. ;ft ljz'l$x¿ o; k|sf/
%g\— zLn ljz'l$, lrQ ljz'l$, ™lfl ljz'l$, sfºf ljt/)f ljz'l$, dfuf{dfu{
!fgbz{g ljz'l$, k|ltklt!fg bz{g ljz'l$ / !fgbz{g ljz'l$.
34 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
af}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfo
a'$n] cf"gf] hLjgsfndf xd];f tŒjnfO{ clgj{rgLo lg/k]Ô k/dtŒjsf
¿kdf lrlqt ug'{eof]. o;sf] ck/f]Ôfg'e"ltd} ljz]if hf]* lbg'eof]. o;y{ a'$sf]
hLjgsfndf To; clgj{rgLo tŒjsf ljifodf JofVof / ljj]rgf x'g ;s]g.
o;;DaGwL bfz{lgs ax;x¿ cl# a(\g ;s]gg\. t/ a'$sf] kl/lgjf{)fsf] s]xL
;dokl%b]lv a'$s} h:tf] pkb]z ug]{ leÔ'x¿sf] ;ª\Vof #^\b} uof] / a'$sf
bfz{lgs l;$fGtsf] JofVof / ljj]rgf ug]{ kÒ)*tx¿sf] ;ª\Vof a(\b} uof].
af}$ kÒ)*tx¿n] a'$sf pkb]zdf lglxt bfz{lgs l;$fGtx¿sf] vf]hL u/].
a'$bz{gnfO{ cf–cf"g} a'emfOsf cfwf/df JofVof ub}{ uP. log} JofVofx¿sf
cfwf/df ljle© bfz{lgs dt / ;Dk|bfosf] ljsf; x'g yfNof]. of] ljsf; Ps
lbg, Ps dlxgf jf Ps} jif{df geP/ w]/} bzs / ztfAbLsf] a'$jfbsf] bfz{lgs
lrGtg / cEof;sf qmddf ePsf] xf]. o; qmddf Ps k^s af}$ bz{gsf
;Dk|bfosf] ;ª\Vof 18 ;Dd k'Uof]. o;/L ljle© dt / ;Dk|bfox¿ pTklQ /
lgiklQ x'g] qmd rln/x“bf xfn d"ntM af}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfox¿ cÒ:tTjdf
/x]sf] kfOG%. ltgdf j}eflifs, ;f}qfÒGts, of]ufrf/ / dfWolds %g\. oL ljle©
bfz{lgs ;Dk|bfox¿sf] P]ltxfl;s ljsf;qmdnfO{ s]nfp“b} hf“bf ljqmdk"j{ kf“rf}”
ztfAbLb]lv kGw|f}” ztfAbL;Ddsf] 1,500 jif{sf] sfnfjlwdf af}$ bz{gsf Ô]qdf
ljle© &xfkf]x¿ ePsf] kfOG%. ;dosf] oxL ljzfn sfnv)*df ljle© dt /
;Dk|bfox¿sf] pbo eof].
;'?jftL ;dodf af}$ bz{gn] k'¨n g}/fTDo -cfTdfsf] lgif]w_ sf]
l;$fGtnfO{ c·Lsf/ u¥of]. af˛ cfotg jf ljifoj:t'sf] ;QfnfO{ lgif]w dflgof].
To; a]nf JoÒStut lgjf{)f k|f† ug'{ g} dfgjhLjgsf] nIo lyof]. cx{t kb k|f†
ug'{ x/]ssf] st{Jo dflgGYof]. of] dfGotf j}eflifs dt;“u ;DaÒGwt %. of] ;do
ljqmdk"j{ kf“rf}” ztfAbLb]lv ljqmdsf] k|yd ztfAbL;Dd dflgG%. ljqmdsf]
k|yd ztfAbLb]lv kf“rf}” ztfAbL;Ddsf] cjlwdf bfz{lgs dfGotfx¿df s]xL
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 35
k'g;{(/rgf ePsf] kfOG%. o; sfnv)*df k'¨n g}/fTDosf] :yfg wd{ g}/fTDosf]
l;$fGtn] lnof]. JoÒStut sNof)f -lgjf{)f_ sf] :yfg lj!sNof)fsf] efjgfn]
lnof]. o;} ;dodf z"Gojfbsf] pbo eof]. of] bfz{lgs dtn] hut\sf] ;QfnfO{
k")f{ ¿kdf lgif]w u/]g, cfo{;Tosf cltl/St ;+j[lQ ;To / k/dfy{ ;Tosf]
kl/sNkgf u¥of]. j}eflifssf] ax'Tjjfbsf] :yfgdf cå}tjfbsf] l;$fGt k|ltkfbg
u¥of], /x:ojfbnfO{ dxŒj lbOof], af]lw;Œj / nf]sf]Q/ a'$sf] kl/sNkgf u/L
dfgjsNof)fsf] dfu{ vf]lhof].
ljqmdsf] kf“rf}” ztfAbLb]lv b;f}” ztfAbLsf] sfnv)*df z"Gotfsf] k"j{jtL{
l;$fGtdf vf]̂ b]lvof] / lj!fgsf] ;TotfnfO{ ;j{dfGo dflgof]. ;Dk")f{ hut\nfO{
lrQ jf lj!fgsf] kl/)ffd dflgof], cfno lj!fgsf] sNkgf ul/of]. oxL ;dodf
lj!fgjfbsf] pbo eof].
o;kl%sf] ;do af}$ bz{geGbf a(L af}$ wd{sf] p©ltdf s]ÒGıt b]lvG%.
k'/fg} bfz{lgs dfGotfnfO{ gof“ ¿kdf k|of]u ug{ yflnof]. of]ufrf/ / z"Gojfbsf]
l;$fGt "o'hg eP/ tfÒGqs af}$wd{ cyf{t\ jh|ofgsf] pbo eof]. o;/L
ljle© sfnv)*df ljle© dt / ;Dk|bfosf] ljsf; x'“b} cfh d"n ¿kdf af}$
wd{sf rf/ ;Dk|bfon] a'$lzÔfnfO{ cf–cf"gf] bfz{lgs dfGotfsf] s;f}^Ldf
v/f] ptf/]sf %g\.
j}eflifs ;Dk|bfoj}eflifs ;Dk|bfo
j}eflifs ;Dk|bfoj}eflifs ;Dk|bfo
j}eflifs ;Dk|bfo
af}$ bz{gsf k|frLg dtx¿dWo] j}eflifs dt dxŒjk")f{ %. of] lxgofg
bz{gcGtu{t %. o; ;Dk|bfonfO{ ;jf{:tLjfbsf] gfdaf^ klg lrlgG%. ;jf{:tLjfb
g} ljqmdsf] k|yd ztfAbLkl% j}eflifssf] gfdn] k|ltl‡t x'g yfn]sf] xf]. o;
dtsf cg';f/ o; hut\df h]hlt lrh %g\, ;a}sf] cÒ:tTj ljBdfg %.
aflx/L–leqL, e"t–ef}lts, lrQ–r}lts h'g;'s} j:t' x'g\, ltgsf] cÒ:tTjdf
s'g} ;+zo gdf©] x'gfn] cyf{t\ ;a}sf] cÒ:tTj df©] x'gfn] g} o; dtsf] gfd
;jf{:tLjfb /xg uPsf] xf]. ;j{–cÒ:tTjjfbL — ;jf{:tLjfbL.
;jf{:tLjfb ;Dk|bfosf] gfd j}eflifs s;/L /xg uof] t< o;af/] ;fdfGo
rrf{ u/f} ”. !fgk|:yfgzfÚ gfds sfTofogLk'qn] /rgf u/]sf] u|Gy
;jf{:tLjfbLx¿sf] d"n u|Gy lyof]. /fhf slgissf] kfnfdf O;fsf] k|yd ztfAbLdf
ha af}$ leÔ'x¿sf] rf}yf] ;·fog eof], ;f] ;·fogn] ;jf{:tLjfbLx¿sf] d"n
u|Gy !fgk|:yfgzfÚdfly ljzfn ;dfnf]rgfTds s[ltsf] /rgf u¥of] h;sf]
36 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
gfd ljefiff /flvof]. o; dtsf cg'ofoLx¿n] ljefiffnfO{ cTolws dfGotf
lbP. ljefiffnfO{ d"n u|Gy dfg]sf sf/)f la:tf/} ;jf{:tLjfbsf] gfd g} j}eflifs
/xg k'Uof].
o; ;·fogn] dxfljefiffsf] /rgf ug'{sf] cltl/St k"/} lqlk^sdfly
ljefiffx¿ n]Vg] k|:tfj u¥of] h;cg'¿k ;"qlk^sdfly pkb]zsf] /rgf ul/of]
eg ] ljgolk^sdfly ljgoljefi f fzfÚ / clewd { lk^sdfly
clewd{ljefiffzfÚsf] /rgf ul/of]. oL /rgfx¿ lqlk^sdfly j}eflifs dtcg'¿k
ul/Psf JofVofx¿ x'g\. oLdWo] ;"qlk^scGtu{tsf bL#{lgsfo, dÒHemdlgsfo,
;+o'Stlgsfo, cª\u'Q/lgsfo / v'@slgsfodfly qmdzM bL#f{ud, dWodfud,
;+o'Stfud, c·f]Q/fud / Ô'ısfudsf] /rgf ul/of]. j}eflifs dtdf lgsfonfO{
cfud elgG%.
To;} u/L ljgolk^scGtu{tsf dxfjUukfnL, kfltdf]Svkfln, ;'Qlje·,
r'˜jUu / kl/jf/kfnLdfly qmdzM ljgoj:t', k|ltdf]Ô;"q, ljgoljefu,
ljgoÔ'ısj:t' / ljgopQ/f u|Gysf] /rgf ul/of]. To:t} clewd{cGtu{t j}eflifs
dtsf u|Gyx¿df cfo{sfTofogLk'qn] /rgf u/]sf] !fgk|:yfg;lxt ;·Lltkof{o,
k|s/)fjfb, lj!fgsfo, wft'sfo, wd{:sGw / k|!l†zfÚ %g\. o;cGtu{t
!fgk|:yfgdfly n]lvPsf] ljefiff / ljefiffdfly n]lvPsf] dxfljefiff klg
dxŒjk")f{ %g\.
af}$ l;$fGtdf wd{ zAbn] ef}lts j:t' / lrQsf] ;a}eGbf ;fgf] Tof]
;"Id tŒjnfO{ hgfp“b% h;nfO{ k]ml/ ^'qmØfpg / cnUofpg ;ls“b}g. oxL
wd{sf] #ft, k|lt#ft / ;‹ftaf^ o; hut\sf] lgdf{)f ePsf] xf]. af}$
l;$fGtcg';f/ of] hut\ wd{sf] ;‹ft dfq} xf]. j}eflifs dtn] klg oxL wd{sf]
cÒ:tTjdf lj!f; /fVb% / hut\nfO{ ;To dfGb%% hut\sf] :jtGq ;Qfsf]
cg'e"lt cf"gf] k|ToÔ !fgaf^ x'G% e©] p;sf] dfGotf %. hut\sf] ;QfnfO{
k|ToÔ cg'ej ug{ ;lsG% e©] dfGotf g} j}eflifssf] d'Vo dfGotf xf]. o;n]
hut\nfO{ b'O{ lsl;ddf af“*]sf] %. aflx/L hut\ -e"t tyf ef}lts_ / leqL
hut\ -b'Mv, ;'v cflb lrQsf] hut\_ oL b'j} lsl;dsf hut\sf] ;Qf :jtGq
/ lg/k]Ô %. To;} u/L hut\sf] d'Vo j:t' wd{nfO{ klg j}eflifsn] b'O{ ju{df
af“*]sf] %— ljifoLut / ljifout. ljifoLutnfO{ tLg lsl;ddf af“l*Psf] %—
k‰:sGw, åfbz cfotg / cflfbzwft'.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 37
ljifout juL{s/)fcGtu{t ;jf{:tLjfbn] wd{sf] juL{s/)f b'O{ ljefudf
u/]sf] %— ;+:s[t wd{ / c;+:s[t wd{. oxf“ ;+:s[t wd{ e©fn] cfk;df ldn]/
Pscsf{sf] ;xfotfaf^ pTk© x'g] wd{ e©] a'lemG%. ;+:s[t wd{ sfo{sf/)f
lgodaf^ pTk© x'G%. o; sf/)f of] c:yfoL, clgTo / ultzLn x'G%. cf…jaf^
o'St x'G%. o;afx]ssf wd{nfO{ c;+:s[[t wd{ elgG%. ;+:s[t wd{nfO{ rf/
efudf af“l*Psf] %— ¿k, lrQ, r}Ql;s / lrQljk|o'St. j}eflifs dtcg';f/
¿k 11 lsl;dsf %g\— rÔ'l/ÒGıo, >f]q]ÒGıo, #|f)f]ÒGıo, lh)]ÒGıo, sfo]ÒGıo,
¿k, zAb, uGw, /;, :k|flJo, ljifo / clj!l†. ¿Kot] Olt ¿kd\ elgPsf] %.
Tof] wd{ h;n] ¿k wf/)f ub{%, o;n] e"t jf ef}lts tŒjnfO{ hgfp“%. xfd|f
OÒGıox¿sf] dfWodaf^ hf] aflx/L b'lgof“sf] :j¿k k|tLt x'G%, j}eflifsn]
To;}nfO{ ;To / oyfy{ dfGb%. of] k/df)f'sf] ;Qf :jLsf/ ug]{ oyfy{jfbL bz{g
xf]. ¿kdf h] b]lvG% To;nfO{ o;n] :jLsf/ u%{. k|f)fLx¿df x'g] ‘hLjgtŒj’
nfO{ af}$x¿ ‘lrQ’ sf] ;~!f lbG%g\. OÒGıo tyf OÒGıou|f˛ ljifosf] aLrdf
ha;Dd #ftk|lt#ftsf] cÒ:tTj /lx/xG% ta;Dd dfq lrQsf] cÒ:tTj /xG%,
cyf{t\ hLjg eP lrQ /xG%, hLjg geP lrQ klg /x“b}g. j}eflifs;lxt
:ylj/jfb / of]ufrf/n] ;d]t o; dfGotfnfO{ :jLsf/ ub{%g\. af}$ dtdf lrQ,
dg, lj!fg oL ;a} zAbn] Ps} cy{ a'emfp“%. lrQn] ha j:t'x¿sf] u|x)f ug{
yfNb% ta To;sf] gfd ‘lj!fg’ x'g cfp“%— ljz]if])f !fot] cg]g]lt lj!fgd\.
j:t'tM lrQ Pp^} wd{ eP klg cfnDagx¿sf] le©tfsf cfwf/df ;ft
lsl;ddf ljefhg ul/Psf] %— dg;, rÔ'lj!fg, >f]qlj!fg, #|f)flj!fg,
lh)flj!fg, sfolj!fg / dgf]lj!fg. lrQ;“u #lg‡ ;DaGw /fVg] wd{nfO{
r}Qwd{ elgG%. o;nfO{ lrQ;Dk|o'St wd{ klg elgG%. 45 r}Qwd{nfO{ %
lsl;ddf ljefhg ul/Psf] %— lrQdxfe"lds wd{ 10, s'zndxfe"lds wd{
10, Sn]zdxfe"lds wd{ 6, cs'zndxfe"lds wd{ 2, pkSn]ze"lds wd{ 10
/ clgoldte"lds wd{ 8. ;+:s[t wd{cGtu{tsf oL tLg wd{afx]s csf]{ Ps
k[ys\ wd{ % h;nfO{ lrQljk|o'St wd{ elgG%. o;df ef}lts wd{ / r}Qwd{
s'g} klg ;dfj]z gePsfn] o;nfO{ ¿klrQljk|o'St elgG%.
c;+:s[t wd{—c;+:s[t wd{—
c;+:s[t wd{—c;+:s[t wd{—
c;+:s[t wd{— :ylj/jfbsf cg';f/ c;+:s[t wd{ Ps} %, Tof] xf]
lgjf{)f. wd{nfO{ x]t'–k|Toosf sf/)f pTk© gePsf] x'gfn] :yfoL / lgTo dflgG%.
of] cf>j -dn_ cflb sf] ;Dks{df klg g/xg] x'gfn] o;nfO{ cgf…j -z'$_
tyf ;To dflgG%. o;y{ o:tf] z'$ tŒj lgjf{)f g} xf]. lgjf{)f b'O{ lsl;dsf
38 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
%g\— ;f]kflwz]if / lg?kflwz]if. ;a} cf>jx¿ gfz ePsf], cx{t kbdf k|ltl‡t
eO;s]sf] t/ klg hLljt, hLjg z]if /x]sf] cx{tsf] lgjf{)fnfO{ ;f]kflwz]if
elgG% eg] d[t ePkl% -hLjg z]if g/x]kl%sf] cj:yf_ nfO{ lg?kflwz]if
elgG%.
j}eflifsn] c;+:s[t wd{nfO{ tLg lsl;ddf af“*]sf] %— cfsfz,
k|lt;ª\Voflg/f]w / ck|lt;ª\Voflg/f]w. sfnsf] ;Gbe{df klg j}eflifsn] tLg}
sfnsf] cÒ:tTj :jLsf/ u/]sf] %. o; dtsf cg';f/ wd{ lqsfn :yfoL x'G%—
jt{dfg -pTk©_, e"t -ctLt_ / eljio -cgfut_.
;f}qfÒGts ;Dk|bfo;f}qfÒGts ;Dk|bfo
;f}qfÒGts ;Dk|bfo;f}qfÒGts ;Dk|bfo
;f}qfÒGts ;Dk|bfo
;f}qfÒGts ;Dk|bfosf af}$ leÔ'x¿n] ;"q -;"qfGt_ cyf{t\ ;"qlk^sdf
;ª\u[xLt a'$jrgnfO{ cflwsfl/s df©] ePsfn] of] dtjfbLx¿nfO{ ;f}qfÒGts
elgPsf] xf]. ;'?df o;nfO{ ;jf{:tLjfbL ;Dk|bfos} csf]{ zfvfsf ¿kdf lnOGYof].
logLx¿ af}$ dtsf] ;dLÔfsf nflu ;"qlk^snfO{ g} k|fdfl)fs dfGb%g\,
clewd{nfO{ dfGotf lb“b}gg\. ;f}qfÒGtsx¿sf cg';f/ ;"qlk^sn] g} clewd{sf]
klg sfd ub{%.
o; dtsf k|lt‡fks cfrfo{sf ¿kdf s'df/nftsf] gfd >$fk"j{s lnOG%.
k|l;$ lrlgof“ ofqL o'jfg Rjfªn] klg tÔlznf lgjf;L log} s'df/nftnfO{ g}
;f}qfÒGts dtsf ;+:yfks atfPsf %g\. sNkgfdÒ)*ltsf gfds s'df/nfts[t
u|Gydf k|yd ztfAbLsf ef/tjif{sf k|l;$ /fhf slgisnfO{ ctLtsfnsf JoÒStsf
¿kdf lrlqt ul/Psfn] of] u|Gy, logsf] ;do / ;f}qfÒGts dtsf] ;'?jft t]…f]
ztfAbLlt/ ePsf] cg'dfg ul/Psf] %. ;+:s[t efiffdf n]lvPsf] of] u|Gy af}$
wd{sf] lzÔf k|bfg ug]{ wfld{s tyf dgf]/˙gfTds cfVofgx¿sf] ;ª\u|x xf].
s'df/nftsf lzio >Lnfen] ;f}qfÒGts l;$fGtsf] >Lj[l$sf nflu
;f}qfÒGts ljefiff gfds u|Gysf] /rgf u/]sf lyP. o;/L x]bf{ klg ;f}qfÒGtssf]
pTklQ j}eflifs dtkl% g} ePsf] a'lemG% eg] j}eflifs u|Gyleq} ;f}qfÒGts
l;$fGtx¿sf] p˜]v kfOG%.
;f}qfÒGts l;$fGt—;f}qfÒGts l;$fGt—
;f}qfÒGts l;$fGt—;f}qfÒGts l;$fGt—
;f}qfÒGts l;$fGt— ;f}qfÒGts l;$fGt klg j}eflifsn] h:t} wd{sf]
;QfnfO{ :jLsf/ ub{%, t/ lrQ cyf{t\ lj!fgsf] ;QfnfO{ :jLsf/ ub}{g. af˛
kbfy{sf] ;QfnfO{ :jLsf/ ub{% / lj!fgjfbsf] v)*g ub}{ cf"gf] l;$fGtnfO{
:yflkt ub{%. ;f}qfÒGts / lj!fgjfbsf dfGotf k/:k/ aflemPsf %g\.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 39
lj!fgjfbLx¿ lj!fg -lrQ_ afx]ssf ;a} af˛ kbfy{x¿ e|fÒGt x'g\ eGb%g\.
olb af˛ kbfy{sf] ;Qf gdf©] xf] eg] To;sf] sfNklgs Ò:yltsf] klg plrt
JofVof ug{ ;ls“b}g e©] ;f}qfÒGtssf] wf/)ff %. lj!fgjfbLx¿ eg] e|fÒGts}
sf/)f lj!fg klg af˛ kbfy{;dfg k|tLt x'g] wf/)ff /fVb%g\. t/ lj!fg tyf
ljifo -af˛ j:t'_ sf] aLrdf e]b cjZo klg %. ljifo / ljifoL ce]b x'g}
;Sb}gg\. olb o;f] x'GYof] eg] of] d}n] n]lv/x]sf] sndnfO{ klg d snd x'“ e©]
!fg x'g'kg]{ lyof]. n]Vb} u/]sf] p;n] rfn kfpg'kg]{ lyof]. oxf“ ljifoL eg]sf] d
e©] r]tgf xf] eg] ljifo sdn xf]. t/ sndnfO{ d e©] r]tgf -lj!fg_ slxNo}
klg x'“b}g. o;/L lj!fg / af˛ j:t' k[ys\ x'g\. olb ;a} kbfy{nfO{ lj!fg¿k g}
df©] xf] eg] ltgsf] k/:k/ e]b %'l§g] lyPg. t/ snd / r]tgf t %'§f%'§} s'/f
x'g\. oxL”lg/ lj!fg %'l§OxfNof]. o;/L ;f}qfÒGts dtdf af˛ hut\sf] ;Qfdf
h;/L e|fÒGt %}g To;} u/L lj!fgsf] ljifodf klg s'g} e|fÒGt af“sL %}g.
;f}qfÒGts dt j}eflifscg'¿ks} eP/ klg af˛fy{sf] k|tLltsf] ljifodf
eg] s]xL ˚/s dt /fVb%g\. olb ;a} j:t' Ôl)fs %g\ eg] t af˛ j:t'sf]
h:tf] k|tLlt x'G%, Tof] oyfy{df To:t} x'“b}g. OÒGıo;“u ;Dks{ ePsf] k|yd
Ô)fdf pTk© eP/ ctLtsf] ue{df uO;S%, ToxL :j¿kdf /lx/x“b}g e©] ;f}qfÒGts
wf/)ff %. oxL af˛ cy{sf] ;Qf k|ToÔuDo geP/ cg'dfguDo % e©] wf/)ff g}
;f}qfÒGtssf] k|l;$ l;$fGt xf].
!fgsf] ljifodf logLx¿ :jtM k|fdf)ojfbL %g\. k|bLkn] cfk"mn] cfk"mnfO{
hfg]h:t} !fgn] klg cf"gf] ;+j]bg yfxf kfp“% e©] l;$fGt %. aflx/L j:t'
ljBdfg t x'G%, t/ To;sf] cfsf/sf] ljifodf ;f}qfÒGtsdf dte]b %. sf]xL
af˛ j:t'df :jod\ cf"gf] cfsf/ x'G% eGb%g\. s]xL ljåfg\ j:t'sf] cf"g}
cfsf/ x'“b}g, Tof] a'l$åf/f lgld{t x'G%, a'l$n] g} cfsf/nfO{ kbfy{df ;dfljfl
u/fp“% eG%g\ eg] j:t'sf] cfsf/ peofTds x'G% e©]x¿ klg %g\.
k/df)f'aLrsf] :kz{sf] ;Gbe{df klg logLx¿sf] s]xL ˚/s wf/)ff %.
logLx¿ s'g} klg j:t'sf] aLrdf :kz{ x'gnfO{ :kz{ ug]{ c· jf cjoj x'g'k%{
eGb%g\ / k/df)f' c·xLg j:t' ePsfn] oxf“ s'g} kf/:kl/s :kz{ x'“b}g e©]
;f}qfÒGts dt %. logLx¿ ljgfzsf] s'g} sf/)f x'“b}g eGb%g\, x/]s j:t'
:jefjaf^} ljgfz wd{zLn x'G%g\ / of] clgTo xf]Og, Ôl)fs xf] eGb%g\.
;f}qfÒGts dtdf k'¨n -cfTdf_ / cfsfzsf] s'g} ;Qf x'“b}g, j:t'tM oL ;To
%}gg\. lqmofsf] ;DaGwdf klg j:t' tyf lqmofsnfkdf clnslt klg le©tf
40 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
%}g, j:t' c;Toaf^ pTk© x'G%, PsÔ)f /xG%, k]ml/ nLg x'G%% o;/L e"t /
eljiosf] klg ;Qf lsg df©] e©] wf/)ff ;f}qfÒGtssf] %. j}eflifsx¿ b'O{
lsl;dsf ¿k dfGb%g\— j)f{ -/·_ / ;+:yfg -cfs[lt_. t/ ;}qfÒGtsx¿
¿kaf^} j)f{sf] klg cy{ nufp“%g\. ;+:yfgnfO{ ;ÒDdlnt ub}{gg\.
;f}qfÒGts ;d:t kbfy{nfO{ b'Mvdo &fGb%g\% ;'v / j]bgfn] klg b'Mv
g} pTk© u%{ e©] pgLx¿sf] wf/)ff %. logLx¿ jt{dfgsfnsf] dfq} ;Qf :jLsf/
u%{g\, e"t / eljio b'j} z"Go x'g\ eGb%g\. logLx¿ Sn]z pTk© x'g' g} ;+zo
pTk© x'g'sf] sf/)f dfGb%g\ eg] Sn]z pTk© gx'g'nfO{ lgjf{)f dfGb%g\. j}eflifsx¿
wd{sf] ;ª\Vof 75 dfGb%g\. lj!fgjfbL 100 dfG%g\, t/ ;f}qfÒGts 43 dfq}
dfGb%g\ hxf“ ¿k 8, j]bgf 3, ;~!f 6, lj!fg 6 / ;+:sf/ 20 -10 s'zn, 10
cs'zn_ %g\.
z"Gojfb÷dfWolds bz{gz"Gojfb÷dfWolds bz{g
z"Gojfb÷dfWolds bz{gz"Gojfb÷dfWolds bz{g
z"Gojfb÷dfWolds bz{g
a'$jfbdf ljsl;t ljle© bfz{lgs dtdWo] dfWolds bz{g ;j{lk|o
dflgG%. o; dtsf k|lt‡fks cfrfo{sf ¿kdf cfrfo{ gfufh'{gsf] gfd >$fk"j{s
lnOG%. log}n] cf"gf] rlr{t s[lt
dfWoldssfl/sfdfWoldssfl/sf
dfWoldssfl/sfdfWoldssfl/sf
dfWoldssfl/sfdf dfWolds dtnfO{ tfls{s
Pjd\ bfz{lgs ¿kdf k|ltl‡t u/]sf %g\.
a'$dfu{nfO{ dWoddfu{ klg elgG%. a'$ cfk}m“n] cf"g} hLjgdf b'O{
lsl;dsf cltjfb— cf"gf] Hofgsf] ;d]t jf:tf gu/L ul/g] cv)* tfk;L
hLjg / ef]uljnf;df dfq} /dfpg] ljnf;L hLjgsf] Tofu ub}{ tL b'O{aLrsf]
dfu{ cyf{t\ dWoddfu{sf] cjnDag ug'{ePsf] lyof]. o;} sf/)f of] dWoddfu{nfO{
cfTd;ft\ ug]{ x'gfn] g} of] dtnfO{ dfWolds elgPsf] xf] eg] ‘z"Go’ nfO{ k/dfy{
df©] ePsfn] o; dtsf dtfjnDaLx¿nfO{ z"GojfbL elgPsf] xf].
z"GojfbL cfrfo{x¿n] of] ;Dk")f{ hut\sf] ;QfnfO{ g} z"Go¿k dfg]sf
%g\. dfWolds dtdf cfTdf jf lrQsf] cÒ:tTj klg :jLs[t %}g. ts{ s] % eg]
lrQ cfk}m“n] cfk}m“nfO{ b]Vg ;Sb}g. h;/L ToxL v's'/Ln] ToxL v's'/LnfO{ sf^\g
;Sb}g, h;/L cf"g} cf“vfn] cf"g} cf“vf b]Vg ;Sb}g To;} u/L lrQn] lrQnfO{
b]Vg ;Sb}g— glx lrt+ lrt+ kZolt.
hut\ sfo{sf/)f lgodsf cfwf/df rn]sf] x'G% e©] dfGotfnfO{ klg
gfufh'{gn] v)*g u/]sf %g\—
g :jtf] gflk k/tf] g åfEof+ gfKox]t'tM.
pTk©f hft' ljBGt] efjfM s'rg s]rg.. -dfWoldssfl/sf, k[= 12_
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 41
kbfy{ g t :jtM pTk© x'G% g s;}sf] ;xfotfaf^ pTk© x'G% g b'j}af^
x'G% g s'g}af^ x'G%. s'g} klg k|sf/af^ efjsf] pTklQ x'“b}g, h;sf] pTklQ g}
ePsf] x'“b}g To;sf] ljgfzsf] k|Zg} p&\b}g. o; k|sf/ dfWolds dtdf ;a} j:t'
lgM:jefj %g\.
hut\sf kbfy{x¿ s'g} sf/)fsf sf/)f pTk© x'G%g\ g} eg] klg olb Tof]
sf/)fnfO{ g} x^fOlbg] xf] eg] Tof] kbfy{ :jtM gfl eOxfN%. h;sf] pTklQ x'g g}
sf/)f rflxG%, hf] cGo ;xfos sf/)f geO{sg cÒ:tTjd} /xg ;Sb}g, gfz
x'G% eg] To:tf] kbfy{nfO{ ;Qfwf/L s;/L df© ;lsG%< t;y{ hut\sf oL
kbfy{x¿nfO{ ;QfTds df© ;ls“b}g. of] t s]jn e|d xf], dfof xf] e©] dfWolds
dt %.
dfWolds dtdf ;To Ps} %— Tof] xf] z"Gotf. lxgofg bz{gn] ‘z"Go’ sf]
cy{ ‘;Qfsf] lgif]w’ jf ‘cefj’ dfg]sf] %. nf]sJojxf/df klg z"Gosf] cy{
cefj g} dflgG%. t/ dfWolds cfrfo{x¿ z"GonfO{ cefj¿k dfGb}gg\. s'g}
klg kbfy{sf] :j¿k lgwf{/)fdf ‘rt'isf]l^’ cyf{t\ rf/ sf]^L jf Ò:yltsf] k|of]u
ul/G%— cÒ:t -ljBdfg %_, gfÒ:t -ljBdfg %}g_, tb'eod\ -ljBdfg
%÷ljBdfg %}g_ / gf]eod\ -g % g %}g_. ;f+;fl/s kbfy{sf lgÒDt oxL rf/
lsl;daf^ :j¿k lgwf{/)f ul/G%, t/ of] rf/} sf]^Laf^ klg tŒjsf] lgj{rg ug{
g;lsg] x'gfn] g} k/dfy{ rt'isf]l^ ljlgd'{St % elgPsf] %.
z"Gotf cefj xf]Og, lsgeg] cefjn] efjsf] ck]Ôf /fv]sf] x'G%, of]
efj ;fk]Ô klg %}g, of] t lg/k]Ô %. lg/k]Ô ePs} sf/)f o;nfO{ cefj¿k
df© ;ls“b}g. hut\sf s'g} klg kbfy{df cfTdf gfdsf] s'g} klg lgTo j:t' %}g.
;a} kbfy{ lg/jnDa %g\, lgM:jefj %g\ e©] !fg x'g' g} jf:tjdf z"Gotfsf]
!fg xf].
z"Gotfsf] !fgaf^ g} lgjf{)fk|fl† x'G%. z"Gotfsf] !fg eO;s]kl% ;Dk")f{
;f+;fl/s k|k‰af^ d'ÒSt kfOg] x'gfn] g} oxL !fgnfO{ lgjf{)f elgPsf] xf].
z"Gotfsf ljle© nÔ)fx¿ %g\. o;sf af/]df pkb]z lbg ;ls“b}g,
lsgeg] of] clgj{rgLo %. x/]s k|f)fLn] cfk}m“n] cg'e"lt ug]{ lrh xf] of],
:jfg'e"ltuDo %. of] zfGt % / :jefj/lxt %. z"Gotf k|k‰z"Go %, czAb %,
cgÔ/ %, lglj{sNk %, lrQsf] bfo/feGbf dfly %. OÒGıo / a'l$sf] kx'“reGbf
aflx/ ePsf sf/)f of] tŒj ctLÒGıo / ljsNkftLt %.
42 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
a'l$sf rf/ sf]^Lx¿ ;t\, c;t\, ;b;t\ / ;b;ble©dWo] s'g}n] klg
;TonfO{ cyf{t\ z"GotfnfO{ ;xL ¿kdf k|tLt x'g lb“b}g. ctM z"Gotfsf] ;fÔfTsf/
ug{ of] a'l$sf] sf]^Laf^ dfly p&\g'k%{. tŒj!fg a'l$u|f˛ %}g. ;+;f/sf ;d:t
kbfy{ a'l$u|f˛ ePsf sf/)fn] g} ldYof ;flat %g\. tL a'l$u|f˛ %g\. ha;Dd
a'l$sf] of] ;LdfnfO{ a'e]m/ xfdL o;eGbf dfly p&\g] k|oTg ub}{gf}” ta;Dd xfdL
a'$Tjaf^, lgjf{)faf^, z"Gotf ;fÔfTsf/af^ ̂ f(} /xG%f}”. z"Gotf a'l$ljsNkeGbf
dfly p&]/ cfk}m“n] cg'e"lt ug]{ lrh xf]. hxf“ a'l$sf ;Dk")f{ sf]̂ Lx¿, sNkgfx¿,
wf/)ffx¿ ;Gt'fl eP/ zfGt x'G%g\, ;Dk")f{ k|k‰ -ljrf/_ af^ z"Go x'G%, hf]
ctLÒGıo / lglj{sNk x'G%, hxf“ å}t / ax'Tj ljnLg eP/ cå}t ag]sf] x'G%, of]
g} k|k‰z"Go cå}t lzjtŒj xf].
cfrfo{ rGısLlt{sf cg';f/ z"Gojfb g t cÒ:tTj xf] g gfÒ:tTj g}. of]
t lgjf{)fk'/lt/ hfg] cåodfu{ xf]. z"GotfnfO{ k'¨ng}/fTDo / wd{g}/fTDo b'j}
dflgPsf] %. k'¨ng}/fTDosf] !fgaf^ cx°f/–ddsf/hGo Sn]zx¿sf] cfj/)f
x^]/ b'Mvsf] Ôo x'G% eg] wd{g}/fTDoaf^ j:t'sf] cGoyf!fg cyf{t\ !]ofj/)f
Ôo x'G%. o;/L Sn]zfj/)f / !]ofj/)fsf] Ôo ePkl% z"Gotfsf] cg'e"lt x'G%.
cljBf lg/f]waf^ x'g] oxL cg'e"lt g} lgjf{)f xf], z"Gotf xf].
lj!fgjfb÷of]ufrf/ bz{glj!fgjfb÷of]ufrf/ bz{g
lj!fgjfb÷of]ufrf/ bz{glj!fgjfb÷of]ufrf/ bz{g
lj!fgjfb÷of]ufrf/ bz{g
af]lwk|fl†sf nflu of]u / cfrf/df a(L g} Wofg lbg] x'gfn] lj!fgjfbnfO{
of]ufrf/ bz{g elgPsf] xf]. cfOl*oflnhd cyf{t\ z'$ k|ToojfbnfO{ o;sf]
bfz{lgs ™lfl dflgG%. P]ltxfl;s ™lflaf^ dfWoldssf] k|ltlqmof:j¿k of]ufrf/
bz{gsf] pTklQ ePsf] dflgG%.
d}q]ogfy lj!fgjfbsf k|lt‡fks cfrfo{ x'g\. d}q]ogfysf r]nf c;·,
cfrfo{ j;'aGw', cfrfo{ Ò:y/dlt, lbªgfu, wd{sLlt{, sdnzLn, zfGt/lÔt
cflb cfrfo{n] lj!fgjfbnfO{ k|lt‡flkt u/]sf x'g\. n°fjtf/;"qdf lj!fgjfbsf]
lj:t[t JofVof ul/Psf] %.
;f}qfÒGts dtn] af˛ kbfy{sf] ;Qf !fgdf cfwfl/t x'G% e©] dfg]sf] %.
lj!fgjfbn] oxL dtnfO{ g} Ps sbd cl# a(fPsf] %. olb af˛ kbfy{sf] ;Qf
!fgdf cfwfl/t x'G% eg] !fg g} jf:tljs ;Qf xf] e©] lj!fgjfbsf] egfO %.
lj!fg jf lj!l† g} Psdfq k/dfy{ xf], hut\sf cGo kbfy{ s]jn dfof x'g\,
:jKg;dfg x'g\ cyf{t\ e|d x'g\.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 43
af}$ bz{gsf rf/ ;Dk|bfodWo] j}eflifs ;jf{Ò:tjfb / ;f}qfÒGts lxgofg
cyf{t\ :ylj/jfb;“u ;DaÒGwt %g\ eg] dfWolds / of]ufrf/ dxfofg;“u ;DaÒGwt
%g\.
of]ufrf/ bz{gsf] d"n klxNofp“b} hfg] xf] eg] j}k'No;"q;Dd k'Ug'kg]{
x'G%. n°fjtf/;"qsf cltl/St ;ÒGwlgdf]{rg cflb ;"qn] klg af˛ hut\sf]
cÒ:tTjnfO{ c:jLsf/ ub}{ lj!fgnfO{ g} cyf{t\ !fg / a'l$nfO{ g} Psdfq kbfy{
dfg]sf %g\.
lj!fgjfbsf cg';f/ o; hut\df g t efj % g cefj %, lrQafx]s
s'g} klg kbfy{ ;t\ x'“b}gg\. aflx/L ™Zo hut\ ljBdfg %}g, lrQ Psfsf/ %,
lrQ cyf{t\ lj!fgnfO{ hut\df ljle© ¿kdf b]Vg ;lsG%, slxn] b]xsf ¿kdf
t slxn] ef]usf ¿kdf. o;/L lrQ jf lj!fg g} jf:tljs ;Qf xf], hut\ o;}sf]
kl/)ffd dfq xf]. lj!fgsf] :j¿k le©le© %}g e©] dflgG%, t/ klg
cj:yfe]bcg';f/ lj!fgnfO{ cf& lsl;ddf af“l*Psf] %— 1= rÔ'lj{!fg, 2=
>f]qlj!fg, 3= #|f)flj!fg, 4= lh)flj!fg, 5= sfolj!fg, 6= dgf]lj!fg, 7=
ÒSnfl dgf]lj!fg / 8= cfnolj!fg.
lj!fgjfbn] dfWolds ;Dk|bfosf] plt w]/} cfnf]rgf u/]sf] %}g. o;n]
z"Gotf, wd{tf, dWodf k|ltkb, wd{wft' cflb dfWolds wf/)ffx¿ :jLsf/
u/]sf] %. Jojxf/ / k/dfy{sf] e]bnfO{ klg :jLsf/ u/]sf] %. o;n] cfWofÒTds
;fwgfåf/f g} tŒj;fÔfTsf/df hf]* lbPsf] %.
of]ufrf/ dtsf cg';f/ ljz'$ lj!fg¿k wd{wft' x/]s wd{df cGtlg{lxt
%. kl/sÒNkt, k/tGq / kl/lgik© oL tLg :jefj %g\. k'¨n -hLj_ / wd{
-hut\, ljifo_ oL b'j} cfnolj!fgsf cfef; dfq} x'g\. af]lwk|fl†sf nflu
if^\kf/ldtf cfjZos x'G%. a'$Tjk|fl†sf lgÒDt af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿ kf/
ug'{kb{%. lxgofgsf] JoÒStut lgjf{)feGbf dxfofgsf] af]lw;Œjåf/f cGo
k|f)fLx¿sf] lgjf{)fsf lgÒDt k|oTg ug'{ cToGt cfgGbbfos %. k'¨ng}/fTDoåf/f
Sn]zfj/)fsf] Ôo / wd{g}/fTDoåf/f !]ofj/)fsf] Ôoaf^ g} af]lwk|fl† x'G% h;af^
wd{sfo / a'$sfodf k|j]z x'G%. cljBfhGo u|f˛u|fxs jf;gfsf] lg/f]waf^
k|!f jf af]lwsf] k|fl† x'G%. ;+;f/ / lgjf{)fdf, ;ª\Sn]z / Jojbfgdf, cz'$ /
z'$df j:t'tM s'g} cGt/ %}g, lsgeg] cåo wd{wft' k|s[lt ljz'$ % / å}t
cljBfhGo %. a'$sf tLg sfo %g\— ;l‚bfgGb cyf{t\ wd{sfo -;t\_,
44 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
lgdf{)fsfo -lrt\_ / ;Def]usfo -cfgGb_. wd{sfodf cGo b'O{ sfo ;dfljfl
%g\. wd{sfonfO{ wd{wft', tytf, tytfue{ / ljz'$ lj!fg klg elgG%.
dxfofgsf] k|l;$ u|Gy n°fjtf/;"qdf lj!fgnfO{ dfq} tŒj dflgPsf]
%. sfdnf]s, ¿knf]s / c¿knf]s oL tLg} nf]ssf] s'g} :jtGq ;Qf %}g. af˛
kbfy{sf] klg s'g} ;Qf %}g. lrQdfq}sf] !fg g} tŒj!fg, tytf!fg jf k|!f xf].
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 45
dxfofg af}$ wd{
;d|f \̂ czf]ssf] kfnflt/ a'$sf d"lt{x¿sf] ljsf; ePsf] lyPg, a'$d"lt{sf]
k"hf ul/“b}gYof]. To; a]nf a'$sf] k|tLssf ¿kdf l/Qf] cf;g, rqm, sdnsf]
k"mn / r/)fkfb'sf lyP. a'$sf cÒ:ywft'x¿ /flvPsf :t"kdf k"hf ul/GYof].
O:jL ;+jt\ ;'? x'g' s]xL ;docl#b]lv a'$sf] k|tLssf ¿kdf a'$k|ltdf /
d"lt{x¿sf] ljsf; ;'? eof]. a'$nfO{ s?)ffsf b]jtfsf ¿kdf k"hf ug{ yflnof].
a'$eÒSt a(\g yfNof], d'ÒStsf nflu k|fy{gf ug{ yflnof]. la:tf/la:tf/} a'$jfb
ljsl;t eof]. o;cl# g} lxg;fl‹s / dxf;fl‹sdf af“l*Psf] af}$ dtdWo]
dxf;fl‹sdf nf]sf]Q/jfbsf] ljsf; eof]. ljsl;t x'“b} hfg] qmddf oxL
dxf;fl‹s dtaf^ dxfofg wd{sf] pTklQ eof]. o;kl% af}$ ;‹df k|:^;“u b'O{
j^f bfz{lgs le©tf b]lvP— lxgofg / dxfofg.
dxfofgn] a'$nfO{ nf]sf]Q/ cyf{t\ of] nf]seGbf dfly cs}{ nf]ssf
b]jtfsf ¿kdf :yflkt ul/lbof]. la:tf/} a'$eÒSt a(\g yfNof]. k"hf / k|fy{gfsf]
rng a(]/ uof]. dxfofg wd{n] cflfl·s dfu{sf] :yfgdf af]lw;Œj rof{sf]
ljsf; u¥of] / dxfofgsf] cfbz{ cx{t geP/ af]lw;Œj eof]. a'$Tj k|f†
ul/g;s]sf] t/ a'$Tjk|fl†sf] dfu{df cf¿( ePsf], ;Dos\ !fgk|fl†sf] rfxgf
/fVg], ;Dk")f{ k|f)fLx¿k|lt s?)ffefj ePsf] ;fwsnfO{ g} af]lw;Œj elgG%.
af]lw;Œjn] ;+;f/sf k|f)fLx¿sf] sNof)fsf nflu lgjf{)fdf k|j]z x'g] qmdnfO{
klg :ylut ub{%g\. pgLx¿ ;a} k|f)fLsf] b'Mv lgjf/)f u/]/ dfq} cfk"m lgjf{)f
kb k|f† ug{ rfxG%g\. oxL af]lw;Œjsf] sNkgf ug]{ wd{ g} dxfofg wd{ xf]. of]
gof“ ljrf/ af]Sg] dxfofgwdL{x¿n] k|frLg ljrf/ af]Sg]x¿nfO{ lxgofgjfbL eg]
h;nfO{ csf]{ zAbdf >fjsofg klg elgG% eg] dxfofgnfO{ af]lw;Œjofg
elgG%. af]lw;Œjsf] k"hf ug'{ dxfofgsf] ljz]iftf xf]. la:tf/} lxgofgdf h:t}
dxfofgdf klg kfl/dtfofg, af]lw;Œjofg, a'$ofg, k|!fofg, !fgdfu{,
eÒStdfu{h:tf ljle© jfbx¿sf] ljsf; eof]. ce}m ljsl;t x'“b} hf“bf tGqofg,
jh|ofgsf] klg ljsf; oxL dxfofgaf^} ePsf] kfOG%.
46 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
dxfofgLx¿ cf"gf] ;fwgfnfO{ >]‡ ;DemG%g\. >fjsofg jf lxgofgaf^
lgjf{)f k|f† x'“b}g e©] pgLx¿sf] wf/)ff %. af]lw;Œjh:t} dxfofgsf] csf]{
ljz]iftf lqsfojfb xf]. lqsfo e©fn] wd{sfo, lgdf{)fsfo / ;Def]usfo a'lemG%
hxf“ nf]sf]Q/jfb ce}m ljsl;t ePsf] kfOG%. o; cltl/St dxfofgsf
ljz]iftfnfO{ af]lw;Œjsf] sNkgf, af]lwlrQu|x)f, if \̂kf/ldtfsf] ;fwgf, bze"ld,
lqsfojfb / wd{z"Gotf jf tytfsf ¿kdf ;"rLa$ ug{ ;lsG%. dxfofgLsf
cg';f/ dxfofg ;fwgfn] Sn]zfj/)f / !]ofj/)f b'j}sf] Ôo u/L k|!fsf] pbo
ub{%, t/ lxgofgn] s]jn Sn]zfj/)fsf] dfq} Ôo ub{%. dxfofgsf] k|d'v u|Gy
cfl;fxl…sf k|!fkf/ldtf xf]. ;aeGbf klxn] o;}df z"Gotfsf] l;$fGt k|ltkfbg
ePsf] kfOG%. o;}af^ xLgofg / dxfofg bz{gsf] le©tf ;'? ePsf] kfOG%.
dxfofg wd{n] dxfs?)ffnfO{ ;Dos\ ;Daf]lwsf] ;fwg dfg]sf] %.
cfl;fxl…sfk|!fkf/ldtfsf] P#f/f}” cWofodf lxgofg / dxfofgsf] t'ngf ;Dos\
(·n] ul/Psf] % h;cg';f/ lxgofgLx¿sf] ljrf/ Pp^} cfTdfsf] bdg u¿“,
Pp^} cfTdfnfO{ zfÒGt lbnfp“m / Pp^} cfTdfnfO{ lgjf{)fsf] k|fl† u/fp“m e©] x'G%
eg] af]lw;Œjn] cfk"mnfO{ k/dfy{ ;Todf :yflkt u/fpg rfxG%, ;fy} ;a}
k|f)fLnfO{ k/dfy{ ;Todf k|lt‡flkt u/fpg rfxG%. o; k|sf/ dxfofgLx¿sf
cg';f/ dxfs?)ff g} d'ÒStsf] pkfo xf]. dxfofg u|Gysf cg';f/ a'$Tjsf]
k|fl†sf nflu oTgjfg\ af]lw;Œjn] if^\kf/ldtfsf] u|x)f ug'{k%{. o;nfO{ af]lwrof{
elgG%.
af]lw;Œjaf]lw;Œj
af]lw;Œjaf]lw;Œj
af]lw;Œj
(Bodhisattva)xfdLn] dfly g} rrf{ ul/;Sof}”, af]lw;Œj dxfofgsf] cfbz{ xf]. dxfofgn]
af]lw;ŒjnfO{ dfq} a'$Tj k|f† ug]{ Psdfq xsbf/ dfGb%. af]lw;Œjaf^ le©
csf]{ s;}n] klg a'$Tj k|f† ug{ ;Sb}g. af]lw;Œj eg]sf] Pp^f cj:yfsf] gfd
xf], To:tf] cj:yf hf] a'$Tjk|fl†sf] dfu{df t nfu]sf] % t/ a'$Tj k|f† ul/;s]sf]
%}g. o;/L x]bf{ af]lw;Œj Ps lsl;dsf] c!fgs} cj:yf xf]. t/ c!fgsf]
cfj/)f x^\g} nfu]sf] cÒSnfl c!fgsf] cj:yf xf].
af]lw;Œjsf ljle© e"ldx¿ %g\. tL e"ldx¿ kf/ ub}{ hf“bf z'$ jf;gf
lgj[Q x'“b} hfG% / cGTodf af]lw;Œjsf] cÒGtd cj:yfdf a'$Tjsf] ljsf;
x'G%. af]lw;Œjdf k|!fsf ;fy} dxfs?)ffsf] efj klg ljBdfg x'G%. dxfs?)ff
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 47
eg]sf] hut\sf ;d:t k|f)fLx¿sf] sNof)fsf] efj xf]. af]lw;Œjsf] hLjgsf]
p@]Zo g} cGo k|f)fLx¿sf] b'Mvd'ÒStsf nflu ;fwgf ug'{ xf]. af]lw;Œjsf] Xbo
olt s?)ffdo x'G% ls pgLx¿ cGo k|f)fLsf] b'MvnfO{ cf"g} &fGb%g\ / hut\sf
;d:t k|f)fLx¿sf] b'Mv lg/f]w geP;Dd cf"gf] d'ÒSt rfx“b}gg\. ;dlfldf
a'$Tjk|fl†sf lgÒDt oTgjfg\ JoÒSt hf] ;d:t ;Œjk|f)fLsf] b'Mvd'ÒStsf nflu
cg]s hGddf ;fwgf ul//xG%g\ pg} af]lw;Œj x'g\.
af]lwlrQaf]lwlrQ
af]lwlrQaf]lwlrQ
af]lwlrQ
(Bodhichitta)xfdLn] rrf{ ub}{ u/]sf] k/dkb a'$Tjsf] k|fl†sf lgÒDt h'g ljlzfl
;fwgf ul/G% To;nfO{ af]lwrof{ elgG%. af]lwrof{ ;fwgfsf] k|yd v'*\lsnf]
af]lwlrQ u|x)f xf].
;Dk")f{ ;Œjk|f)fLx¿sf] p$f/sf] clek|foaf^ a'$Tjsf] k|fl†sf nflu
cf"gf] lrQnfO{ k|ltl‡t u/fpg' af]lwlrQ u|x)f ug'{ xf]. cyf{t\ cem k|:^ ubf{ of]
b'Mv / kfkn] #]l/Psf] hf] ;+;f/ %, o;af^ d'ÒSt kfpg] efjgf pTk© ePsf]
Ô)fsf] lrQsf] cj:yf g} af]lwlrQ xf]. af]lwlrQ Ps lsl;dsf] /;wft' xf]
h;n] dfG%]sf] :jefjdf kl/jt{g u/L a'$dfu{df cjnDag u/fp“b%.
af]lwlrQu|x)faf^ kfkz'l$ x'G%. af]lwlrQn] cg]s sNkx¿b]lv ;l‰t kfknfO{
gfl u/L !fgsf] k|sfzn] k|sflzt ub{%. ;Dk")f{ kfkx¿ lgd"{n ug]{ Psdfq
pkfosf ¿kdf af]lwlrQnfO{ lnOPsf] %. ;a} af}$ wd{sf] aLh af]lwlrQnfO{ g}
dflgPsf] %. af]lwlrQnfO{ dxfofg wd{sf] d"n g} elgG%. af]lwlrQ pTk© gu/L
sf]xL klg dxfofgdfu{df nfUg ;Sb}g / af]lwrof{ cjnDag ug{ / lzÔf u|x)f
ug{ ;Sb}g.
af]lwlrQ b'O{ k|sf/sf %g\— af]lwk|l)flw lrQ / af]lwk|:yfg lrQ.
af]lwk|l)flw lrQ af]lwlrQ u|x)fsf] k"jf{j:yf xf]. k|l)flwsf] cy{ Wofg
cyjf sd{˚nsf] kl/Tofu ug'{ e©] x'G%. lzÔf ;d'‚odf elgPsf] %— dof
a'$]g eljtJoldlt lrQ+ k|l)fwfgfb'Tk©+ ejlt. cyf{t\ d ;Dk")f{ hut\sf] kl/qf)fsf
lgÒDt a'$ ag"“. lrQdf o:tf] efjgfsf] ha pbo x'G% To; a]nfsf] lrQsf]
cj:yf g} af]lwk|l)flw lrQ xf]. of] cj:yf eg]sf] dxfofg gfds ljzfn
/fhdfu{sf] a^'jf x'g] OR%f dfq} k|s^ ePsf] xf], Tof] af^fdf lx“*\g yfn]sf] jf ;f]
/fhdfu{tk{m k|:yfg u/]sf] xf]Og.
48 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
lrQn] ha dxfofg¿kL To; /fhdfu{tk{m k|:yfg ub{% To; a]nfsf]
lrQsf] cj:yfsf] gfd af]lwk|:yfg lrQ xf]. j|t u|x)f u/L z'esfo{df cu|;/
eO{ ;fws ;f] dfu{sf] klys ag]kl%sf] cj:yf g} af]lwk|:yfg lrQ xf].
;Dos\ ;Daf]lwk|fl†sf nflu af]lwk|:yfg lrQsf] cj:yfdf k'u]sf] ;fws
o; hLjnf]sdf b'n{ek|foM g} x'G%. af]lwk|:yfg lrQ lg/Gt/ k')o k|bfg ug]{
lrQ xf]. p;n] ;d:t ;Œjk|f)fLx¿sf] b'Mv cGTo u/L ;a}nfO{ ;'vL agfpg]
pBf]u ub{%.
kf/ldtfsf] cEof;kf/ldtfsf] cEof;
kf/ldtfsf] cEof;kf/ldtfsf] cEof;
kf/ldtfsf] cEof;
(Practices of Paramitas)kf/ldtfsf] zfÒAbs cy{ k")f{tf e©] x'G%. a'$Tjk|fl†sf] ;fwgfnfO{ k")f{tf
k|bfg ug]{ cEof; g} kf/ldtf xf]. kf/ldtfsf] cEof; gu/L cyf{t\ kf/ldtf u|x)f
gu/L s'g} klg af]lw;Œjn] a'$Tj k|f† ug{ ;Sb}g. a'$Tjsf] k|fl†sf nflu
kf/ldtfsf] cEof; clgjfo{ %. af]lwlrQ u|x)f ul/;s]kl% kf/ldtfsf] cEof;
cfjZos dflgG%.
hfts syfdf 10 kf/ldtfsf] rrf{ kfOG%, t/ dxfofg u|Gyx¿df kf/ldtfsf]
;ª\Vof % dflgPsf] %. pko'{St if^\kf/ldtfx¿df bfg, zLn, ÔfÒGt, jLo{, Wofg
/ k|!f kf/ldtf %g\.
bfg kf/ldtf—bfg kf/ldtf—
bfg kf/ldtf—bfg kf/ldtf—
bfg kf/ldtf— ;d:t ;Œjk|f)fLx¿sf lgÒDt ;Dk")f{ lrhx¿ bfg ug'{ /
bfgaf^ k|f† x'g] ˚nsf] s'g} cfzf gug'{, ;Dk")f{ s'/f kl/Tofu ug'{ g} bfg
kf/ldtf xf]. o;lgÒDt af]lw;Œjn] cfTdefjsf] klg pT;u{ ub{%g\, ;a} ef]Uo
j:t'x¿sf] kl/Tofu u%{g\. e"t, jt{dfg / eljiosf s'zn d"nsf] klg kl/Tofu
ub{%g\.
lgjf{)fk|fl†sf nflu ;a} lrhsf] Tofu ul/;s]kl% ;Dk")f{ k|f)fLx¿sf]
gfddf z/L/ klg ck{)f ub{%g\. pgLx¿ cf"gf] sf/)fn] s'g} klg k|f)fLn] b'Mv
ef]Ug' gk/f];\ e©] &fGb%g\. s'g} klg j:t'k|lt pgLx¿sf] ddTj /x“b}g.
;j{kl/u|x)fnfO{ ;f+;fl/s b'Mvsf] d"n sf/)f dflgPsf] %. ckl/u|x)fnfO{ of]
ejb'Mvaf^ d'ÒStsf] dfWod dflgPsf] %. o;/L af]lw;Œjn] cfTdefjsf] pT;u{
u/]/ ;a} ;Œjx¿dfly bof /fVb} c¿sf] b'Mvlgjf/)fsf nflu cfk}m“n] b'Mv
af]xf]b}{ a'$Tjk|fl†df sl^a$ eP/ cGo kf/ldtfx¿sf] u|x)f ub{%g\.
zLn kf/ldtf—zLn kf/ldtf—
zLn kf/ldtf—zLn kf/ldtf—
zLn kf/ldtf— lrQnfO{ lj/t ug'{nfO{ zLn elgG%. cfTdefj cflbsf]
/Ôf lzÔfsf] /Ôfaf^ x'G%. lzÔfsf] /Ôf lrQsf] /Ôfaf^ x'G%. lrQ rnfodfg\
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 49
lrh ePsfn] lzÔfsf] Ò:y/tf gfl gxf];\ e©sf nflu o;nfO{ :jfoQ %f]l*lbg'k%{.
k|f)fLsf] eo / b'Mvsf] sf/)f lrQ g} xf]. lrQ eg]sf] dfg;sd{ xf] / dfg;sd{åf/f
g} jfs\sd{ / sfosd{ pTklQ x'G%g\. ;d:t kfk / wd{sf] s]Gı lrQ g} ePsfn]
lrQsf] bdg cfjZos dflgG%. o; k|sf/sf] lrQnfO{ lj/t ug'{nfO{ g} zLn
elgG%. k|f)ffltkft cflb ;a} ulx{t sfo{af^ lrQnfO{ lj/t ug'{nfO{ zLnsf]
cy{sf ¿kdf lnOPsf] %.
lrQ olt ljifof]Gd'v x'G% ls ;fjwfgLk"j{s o;sf] /Ôf ul/Pg eg]
zfÒGt slxNo} klg k|f† gx'g ;S%. ljifo, jf;gf, zq'k|e[lt oL af˛ efjx¿
x'g\. o;sf] lgoGq)f / lgjf/)f ;Dej x'“b}g, ctM lrQsf] lgjf/)faf^} sfo{l;l$
x'g ;S%. h;/L s'g} Pp^f rf]/ ufO{af^ afnLgfnL arfpg v]tnfO{ k"/} af/a]/
ug'{eGbf Tof] ufO{nfO{ g} ;dft]/ af“Wg' ;lhnf] / Jofjxfl/s x'G% To;} u/L af˛
efjx¿nfO{ lgoGq)f ug'{eGbf lrQs} lgoGq)f / lgjf/)f ;lhnf], Jofjxfl/s /
k|efjsf/L x'G%.
ljifojf;gfx¿ cgGt x'g] ePsfn] To;sf] lgjf/)f ;Dej x'“b}g, t/
lrQsf] lgjf/)f ;Dej x'G%. ;a} sd{ lrQsf] cwLgdf x'G%g\ / wd{sf] cwLgdf
af]lw x'G%. zLn kf/ldtf cEof;sf] Psdfq p@]Zo g} lrQsf] kl/zf]wg ug'{ xf].
o;/L lrQnfO{ ljifox¿af^ lj/t ug'{ g} zLn kf/ldtf xf].
ÔfÒGt kf/ldtf—ÔfÒGt kf/ldtf—
ÔfÒGt kf/ldtf—ÔfÒGt kf/ldtf—
ÔfÒGt kf/ldtf— å]ifnfO{ zdg ug{sf nflu ÔfÒGt kf/ldtfsf] cEof;
ul/G%. ÔfÒGtsf] cy{ Ôdf lbg' xf]. h;/L cfuf]n] bfp/fnfO{ v/fgL kfb{% p;}
u/L å]ifn] cg]sf}” sNkb]lv pkflh{t z'esd{nfO{ gfl ul/lbG%. å]ifh:tf] csf]{
kfk s'g} %}g eg] ÔfÒGt;dfg csf]{ s'g} tk %}g. o;/L å]ifsf] cGTosf nflu
ljle© lsl;daf^ ÔfÒGtsf] cEof; ug'{ cfjZos dflgG%. å]ifn] Xbo el/Psf]
dfG%]n] zfÒGt / ;'v k|f† ug{ ;Sb}g. o;y{ dfG%]df ÔfÒGt x'g' cfjZos %.
ÔfÒGt tLg lsl;dsf %g\— b'Mvlwjf;gf ÔfÒGt, k/fksf/dif{)f ÔfÒGt / wd{lgWofg
ÔfÒGt. cToGt clgfl eP/ klg bf}d{g:o gx'g] ÔfÒGtnfO{ b'Mvflwjf;gf ÔfÒGt
elgG%. bf}d{g:osf] k|ltkÔ ¿k d'lbtf xf], o;sf] k|oTgk"j{s cEof; ug'{kb{%.
c¿n] u/]sf] cksf/nfO{ ;d]t ;xg ug'{ / To;sf] k|Toksf/ gug'{nfO{
k/fksf/dif{)f ÔfÒGt elgG%. ÔfÒGtsf] pkof]u å]ifnfO{ lhTgsf nflu ul/g'k%{.
wd{sf] :jefjdfly Wofg lbgfn] wd{lgWofg ÔfÒGtsf] hGd x'G%. :jefjsf]
lx;fan] hut\sf ;a} wd{ Ôl)fs / lgM;f/ x'g\, ;a} lrh Ôl)fs %g\ eg] lsg
qmf]w ul//xg]< lsg å]if ug]{< o; sf/)f ÔfÒGt jf Ôdfsf] cEof; cfjZos %.
50 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
jLo{ kf/ldtf—jLo{ kf/ldtf—
jLo{ kf/ldtf—jLo{ kf/ldtf—
jLo{ kf/ldtf— ;fx;, hf]; / pT;fxnfO{ jLo{ elgG%. ÔfÒGt pTk©
ePsf] JoÒStn] g} jLo{ nfe ug{ ;Sb%, jLo{df g} af]lw k|ltl‡t x'G%. s'zn
sd{df pT;fx x'g' g} jLo{ x'g' xf]. jLo{lagf k')o x'“b}g. ;+;f/ / b'Mvsf] cg'ej
geO{sg sf]xL klg s'zn sd{df k|j[Q x'g ;Sb}g. ;fwssf] lrQdf slxNo} klg
ljiffbn] :yfg kfpg' x'“b}g. dflg;n] dh:tf] ;fwf/)f JoÒStn] s;/L a'$Tj k|f†
ug{ ;S%' egL slxNo} klg ;f]Rg' x'“b}g. hf];“u k'?iffy{ jf jLo{ % p;sf lgÒDt
s]xL klg b'is/ x'“b}g. o;/L lrQdf pT;fxsf] efj e/]/ lgjf{)f dfu{df cu|;/
x'g'kb{%.
;Œjsf] cy{ l;l$sf nflu af]lw;Œj;“u Ps anJo"x x'G% h;df %Gb,
:ofd, /lt / d'ÒSt %g\. %Gbsf] cy{ s'zn sd{sf] clenfiff xf] eg] :ofdsf]
cy{ cf/Aw sfo{df ™(tf. ;Tsd{df cf;St x'g' /lt xf] eg] Tofu jf pT;u{nfO{
d'ÒSt elgG%. of] anJo"xn] jLo{ ;Dkfbg ug{df dxŒjk")f{ sfd ub{%. o;af^
cfn:onfO{ eufP/ jLo{nfO{ a(fpg] k|oTg ug'{kb{%. af]lw;Œj pT;fx / jLo{åf/f
g} ;‰flnt x'G%.
Wofg kf/ldtf—Wofg kf/ldtf—
Wofg kf/ldtf—Wofg kf/ldtf—
Wofg kf/ldtf— Wofgsf] cy{ x'G% ;dflw. jLo{sf] j[l$ u/L ;fwssf]
lrQnfO{ ;dflwdf :yflkt u/fpg' cfjZos x'G%. ljlÔ† lrQ ePsf] JoÒSt
jLo{jfg\ eP/ klg Sn]znfO{ x^fpg ;Sb}g. o;sf lgÒDt b'O{ lsl;dsf Wofgsf]
rrf{ ul/Psf] %— ;dyf / ljkZogf. oxf“ ;dyfsf] cy{ lrQsf] Psfu|tf¿kL
;dflw x'G% eg] ljkZogfsf] cy{ !fg x'G%. ;+;f/k|lt cf;St x'g %f]*]kl%
;dyf Wofgsf] hGd x'G% eg] ;dyfkl% ljkZogfsf] hGd x'G%. ;+;f/df /t
xf]pGh]n ;dflw x'g ;Sb}g. cf;ÒStaf^ ^f(f x'gsf nflu dxfofgL ;fwsx¿
h·ndf uP/ lrQnfO{ Wofgdf ;dflxt ub{%g\. o;/L af]lw;Œjx¿ ;+;f/sf
lk|o j:t'x¿af^ cf"gf] lrQnfO{ x^fP/ cgy{sf/L sfdx¿sf] lgjf/)fsf nflu
PsfGtjf; ub}{ lrQsf] Psfu|tf jf Wofgsf] cEof; ub{%g\.
k|!f kf/ldtf—k|!f kf/ldtf—
k|!f kf/ldtf—k|!f kf/ldtf—
k|!f kf/ldtf— lrQsf] Psfu|tfaf^ g} k|!fsf] k|fb'ef{j x'G%. h;sf] lrQ
Wofgdf ;dflxt ePsf] % p;nfO{ g} !fg / k|!fsf] cg'e"lt x'G%. k|!fsf] pbon]
k|ltTo;d'Tkfb åfbzrqmsf] s]Gıdf /x]sf] cljBfsf] gfz x'G%. of] ;+;f/¿kL
ejrqmaf^ kf/ kfpgsf nflu k|!fs} e"ldsf x'G%. ;dflwsf] dfWodaf^ g}
k|!fsf] pbo x'G%. ;a} wd{sf] lg:;f/tf jf ;j{wd{z"Gotfsf] !fg x'g'nfO{ k|!f
kf/ldtf elgG%. k|!f kf/ldtf eg]sf] k")f{ !fg jf ;j{!tf xf]. z"Gotfdf k|ltl‡t
JoÒStn] dfq} of] !fg k|f† ug{ ;Sb%. k|!f kf/ldtfsf] pbo ePkl% ;fwsdf
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 51
s'g} k|sf/sf] Jojxf/ af“sL /x“b}g. To; a]nf of] ;f/f ™Zodfg\ hut\ ldYof
nfUb%, hut\sf] ;Qf s]jn Jofjxfl/s nfUb%% hut\sf] hf] :j¿k b]lvG% Tof]
dfof dfq} xf], oyfy{df ;a} z"Go g} z"Go % e©] !fgsf] ha pbo x'G% ta
cljBfsf] gfz x'G%. cljBfsf] gfzaf^ ;+:sf/sf] lg/f]w x'G%. o;/L sfo{sf/)f
;DaGwdf h]lnPsf ;a} sfo{sf] lg/f]w x'“b} cGtdf b'Mvsf] lg/f]w x'G%. o;/L
k|!f kf/ldtfsf] pboaf^ ;+;f/sf] lgj[lQ / lgjf{)fsf] k|fl† x'G%. dxfofg ;fwgfsf]
p@]Zo / cfbz{ g} k|!f kf/ldtf xf].
af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿
af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿
af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿
dxfofgn] kl/sNkgf u/]sf] a'$Tjk|fl† af]lwlrQ pTk© u/L kf/ldtfsf]
cEof;af^ Ps} k^s x'g] xf]Og. kl/>d, pT;fx / ;fwgfsf] ̊ n:j¿k ;fwsn]
Pskl% csf]{ tx kf/ ub}{ a'$Tjk|fl†;Dd k'Ub%g\. dxfofgLx¿ a'$Tj;Dd k'Ug]
oxL tx jf r/)fnfO{ e"ld eGb%g\. cfrfo{ c;·n] cf"gf] u|Gy bze"ldzfÚdf
oL e"ldx¿sf] ;ª\Vof 10 atfPsf %g\.
lxgofg bz{gdf klg cx{t kb;Dd k'Ugsf nflu …f]tfk©, ;s[bfufdL,
cgfufdL / cx{t u/L rf/ e"ldx¿sf] rrf{ kfOG%. dxfofgdf eg] 10 e"ld kf/
u/]kl% dfq a'$Tjsf] k|fl† x'G%. oL e"ldx¿ o; k|sf/ %g\— d'lbtf, ljdnf,
k|efs/L, clr{idtL, ;'b'h{of, cled'ÒSt, b'/·df, crnf, ;fwdtL / wd{d]w.
1= d'lbtf—1= d'lbtf—
1= d'lbtf—1= d'lbtf—
1= d'lbtf— k"j{hGddf z'esd{ u/]sf] x'gfn] af]lw;Œjsf] Xbodf af]lwlrQ
pTk© x'G%, Tof] eg]sf] ;Daf]lw k|f† ug]{ clenfiff xf]. To;kl% af]lw;Œj
;fwf/)f dfG%]sf] txaf^ lg:s]/ tyfutsf] s'^'Da aGb%g\. a'$ / af]lw;Œjsf
uf}/jk")f{ sfo{x¿ ;De]m/ pgsf] Xbo cfgÒGbt x'G%, Xbodf dxfs?)ff pTk©
x'G%. To;kl% 10 dxfk|l)fwfg jf j|t ;Dkfbg ug]{ ;°Nk ub{%g\. oL 10
j|tx¿df 1= x/]s b]zdf a'$sf] k"hf ug'{, 2= a'$ hxf“ pTk© eP klg pgsf
lzÔfsf] kfng ug'{, 3= t'lift nf]snfO{ %f]*]/ o; e"tndf cfpg] / lgjf{)f k|f†
ug]{;Ddsf] a'$sf] pbo / lqmofsnfknfO{ lg/LÔ)f ug'{, 4= ;a} e"ld / kf/ldtfsf]
cEof; ug{ !fg k|f† ug'{, 5= hut\sf ;a} k|f)fLx¿nfO{ ;j{! agfpg', 6=
hut\df /x]sf ;a} e]bx¿sf] cjnf]sg ug'{, 7= ;a} k|f)fLx¿nfO{ pgLx¿s}
tl/sfn] cfgÒGbt ug'{, 8= af]lw;Œjsf] Xbodf Ps lsl;dsf] efjgf pTk© ug'{,
9= af]lw;Œjrof{sf] ;Dkfbg ug'{ / 10= ;Daf]lw k|f† ug'{. of] d'lbtf e"ldnfO{
ljz'$ kfg{sf nflu >$f, bof, d}qL, bfg, zfÚ!fg, nf]s!fg, gd|tf, ™(tf
tyf ;xgzLntf h:tf u')fsf] cfjZostf x'G%.
52 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
2= ljdnf—2= ljdnf—
2= ljdnf—2= ljdnf—
2= ljdnf— a'$Tj;Dd k'Ugsf nflu ;fwssf] of] bf]…f] e"ld xf]. o;
e"lddf ;fwsn] sfo, jrg, dg, 10 k|sf/sf kfk jf bf]ifx¿ x^fp“%g\. of]
e"lddf 10 kf/ldtfdWo] zLnsf] cEof; ul/G%.
3= k|efs/L—3= k|efs/L—
3= k|efs/L—3= k|efs/L—
3= k|efs/L— o; e"lddf ;fwsn] hut\sf ;a} ;+:s[t kbfy{x¿nfO{
clgTo b]Vb%g\. cf& lsl;dsf ;dflw, rf/ a|#fljxf/ / l;l$x¿ k|f† ub{%g\.
sfdjf;gf / b]xt[i)ff ÔL)f x'G%% dg / :jefj s‰g / lgd{n x'G%.
4= clr{idtL—4= clr{idtL—
4= clr{idtL—4= clr{idtL—
4= clr{idtL— of] rf}yf] e"lddf ;fwsn] cflfl·s dfu{sf] cEof; ub{%g\.
bof tyf d}qLefjn] lrQ ;˚f x'G%, ;+zo af“sL /x“b}g. hut\af^ j}/fUo pTk©
x'G% / ;fwsn] jLo{ kf/ldtfsf] cEof; ub{%g\.
5= ;'b'h{of—5= ;'b'h{of—
5= ;'b'h{of—5= ;'b'h{of—
5= ;'b'h{of— rf}yf] e"ldaf^ kf“rf}” e"lddf k|j]z ug{ ;fwssf] lrQdf
;dtf / ljrf/df z'$tf pTk© x'g'kb{%. o; e"lddf k|f)fLx¿k|lt bof pTk© x'G%
/ ;fws ljle© nf}lss ljBfx¿sf] cEof; ub{%g\. o;df Wofg kf/ldtfsf]
cEof; ul/G% / ;fws pkb]zs aGb%g\.
6= cled'ÒSt—6= cled'ÒSt—
6= cled'ÒSt—6= cled'ÒSt—
6= cled'ÒSt— 10 lsl;dsf ;dtfaf^ of] e"ld k|f† x'G%. o; e"lddf
;fws hut\sf ;d:t kbfy{nfO{ z"Go ;DemG%g\ / k|f)fLx¿dfly bof ug{sf
nflu z"GonfO{ ;Tosf ¿kdf lnG%g\, c!fgdf /x]sf ;a} k|f)fLx¿dfly bofefj
/fVb%g\. o; e"lddf k|!f kf/ldtfsf] cEof; ul/G%.
7= b'/·df—7= b'/·df—
7= b'/·df—7= b'/·df—
7= b'/·df— o;cl#sf % e"ldx¿sf] t'ngf lxgofgsf rf/ e"ldx¿;“u
ul/GYof], t/ ;ftf}” e"ldaf^ ljz]if ;fwgfsf] ;'?jft x'G%. o; e"ldaf^ z"Gotfsf]
pknÒAwsf] k|f/De x'G%. 10 lsl;dsf pkfosf] !fg -pkfo–sf}zNo !fg_ sf]
;Dkfbg oxL”af^ cf/De x'G%. ;ftf}” e"lddf af]lw;Œj ;j{!tfsf] e"lddf k|j]z
ub{%g\.
8= crnf—8= crnf—
8= crnf—8= crnf—
8= crnf— o; e"lddf k|j]z u/]kl% ;fwsn] j:t'x¿nfO{ lg:jefj
b]Vb%g\. b]x, jrg / dgsf] cfgGbaf^ clnslt klg k|efljt x'“b}gg\. of]
e"lddf cfOk'u]sf] ;fws hut\sf ;Dk")f{ k|k‰x¿nfO{ dflos, e|fGt / c;To
dfGb%g\. pgsf ™lfldf ;To Ps} x'G%, Tof] xf] z"Gotf jf lgjf{)f.
9= ;fwdtL—9= ;fwdtL—
9= ;fwdtL—9= ;fwdtL—
9= ;fwdtL— o; e"lddf cfOk'u]sf ;fwsn] dg'io / ;Dk")f{ k|f)fLsf]
p$f/sf lgÒDt ;f]Rb%g\. pgn] wd{sf] pkb]z lbG%g\ / af]lw;Œjsf rf/ k|sf/sf
ljifo kof{nf]rg -kl^;ÒDebf_ sf] cEof; ub{%g\. zAbsf] cy{sf] ljj]rgf,
wd{sf] ljj]rgf, Jofs/)fsf] ljZn]if)fk$lt / ljifosf] zL#| k|ltkfbg zÒSt
-k|ltdfg_ nfO{ kl^;ÒDebf jf k|lt;+ljt elgG%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 53
10= wd{d]w—10= wd{d]w—
10= wd{d]w—10= wd{d]w—
10= wd{d]w— wd{d]wnfO{ cleif]s klg elgG%. of] 10 e"ldsf] cÒGtd
e"ld xf]. o; cj:yfdf af]lw;Œjn] ;a} k|sf/sf ;dflwx¿ k|f† ub{%g\.
af]lw;Œjsf 10 e"ldx¿sf] of] r/d cj:yf xf]. of] a'$Tjk|fl†sf] cj:yf xf].
o;df ;fwsn] a'$Tjsf] cleif]s k|f† ub{%g\.
;†ljlw cg'Q/ k"hf M dxfofgsf] dfgl;s k"hf;†ljlw cg'Q/ k"hf M dxfofgsf] dfgl;s k"hf
;†ljlw cg'Q/ k"hf M dxfofgsf] dfgl;s k"hf;†ljlw cg'Q/ k"hf M dxfofgsf] dfgl;s k"hf
;†ljlw cg'Q/ k"hf M dxfofgsf] dfgl;s k"hf
(Saptavidhianuttarapuja: Mental Worship ofMahayana)
af]lwlrQ pTk© ug{sf nflu ul/g] k"hfsf] ljlwnfO{ ;†ljlw cg'Q/ k"hf
elgG%. wd{;ª\u|xsf cg';f/ o; k"hfljlwsf ;ft j^f c· ePsfn] o;nfO{
;†ljlw elgPsf] xf]. jGbgf, k"hgf, kfkb]zgf, k')ofg'df]bg, cWo]if)ff,
af]lwlrQf]Tkfb / kl/)ffdgf oL ;ft c·x¿ x'g\. t/ k|!fs/dltsf cg';f/ eg]
oL c·x¿ cf& %g\ h;df jGbgf, k"hgf, z/)f, udg, kfkb]zgf, k')ofg'df]bg,
a'$Wo]if)f, ofrgf / af]lwkl/)ffdgf kb{%g\.
af]lwlrQ u|x)fsf nflu ;j{k|yd a'$, wd{ / af]lw;Œju)fsf] k"hf cfjZos
x'G%. of] k"hfdf ;fwsn] k|f)fLdfqsf] lxt ug]{, klxn] u/]sf kfkx¿nfO{ cltqmd)f
ug]{ / k]ml/ kfk gug]{ k|lt!f ub{%g\. of] k"hfnfO{ dgf]do k"hf elgG%. o;kl%
;fwsn] a'$, af]lw;Œj, ;$d{, r}To cflbsf] ljz]if k"hf ub{%g\. dgf]/d
µfgu[xdf uLt;·Ltsf ;fy a'$ tyf af]lw;ŒjnfO{ µfg u/fp“b%g\ / rLj/
k|bfg ub{%g\. uxgf, cn°f/, uGw / ıJon] lje"lift ub{%g\. dfnf, w"k, bLk,
g}j]B ck{)f ub{%g\. a'$, wd{ / ;‹sf] z/)fdf hfG%g\. of] jGbgf / k"hgfsf]
sfo{ eof]. To;kl% cf"gf ;a} kfkx¿sf] k|Vofkg ub{%g\. o;nfO{ kfkb]zgf
elgG%.
kfkb]zgfkl% ;fwsn] ;a} k|f)fLx¿sf] nf}lss z'esd{sf] / b'Mvdf]Ôsf]
cg'df]bg ub{%g\. o;nfO{ k')ofg'df]bg elgG%. To;kl% hDnfxft u/]/ c!fgn]
#]l/Psf hLjx¿sf] p$f/sf nflu wd{sf] pkb]z lbg'xf];\ egL ;a} lbzfdf /x]sf
a'$nfO{ k|fy{gf ub{%g\. of] g} a'$fWo]if)ff xf]. a'$ofrgf eg]sf] a'$n] clxn] g}
kl/lgjf{)fdf k|j]z gug'{xf];\ egL ul/g] ofrgf xf]. cGTodf ;fwsn] cfk"mn]
u/]sf] k"hfsf] qmdaf^ cfk"m ;a} k|f)fLx¿sf] b'Mv zdg ug{ ;dy{ xf]p“m, pgLx¿nfO{
;Dos\ !fg lbnfpg ;dy{ xf]p“m e©] k|fy{gf ub{%g\. of] af]lwkl/)ffdgf xf]. o;/L
;†ljlw cg'Q/ k"hfsf] ljlw ;Dkfbg ul/G%.
54 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
jh|ofgsf] wfld{s–bfz{lgs JofVof
dxfofgnfO{ af}$ wd{ / bz{gsf] Ps dxŒjk")f{ ljsf;sf ¿kdf lnOG%
eg] jh|ofgnfO{ dxfofgs} csf]{ r/)fsf] ljsf;sf ¿kdf lnOG%. kf/ldtfofg
/ dGqofgnfO{ dxfofgsf c· dflgG% eg] oL b'O{ ofgsf] ;+o'St ¿k /
cleJoÒStnfO{ jh|ofg elgG%. jh|ofgnfO{ dxfofgs} kl%˜f] wfld{s / bfz{lgs
ljsf;sf ¿kdf lnOG%.
jh|ofgdf d"ntM dGqtGqsf ] cEof; ul/G%. jh|ofgL u|Gy
u'̨ ;dfhtGqsf cg';f/ a'$s} kfnfb]lv tGqsf] pbo ePsf] lyof]. pSt u|Gysf
cg';f/ a'$n] cf"gf cg'ofoLx¿nfO{ pkb]z lbg] qmddf cfk"m bLk°/ a'$ /
sZok a'$sf ¿kdf pTk© ePsf] ;dodf cg'ofoLx¿sf] tfÒGqs lzÔf u|x)f
ug]{ of]Uotf gePsfn] pSt lzÔf glbPsf] atfpg'ePsf] lyof]. o;/L x]bf{ tGq,
dGq, of]u, l;l$h:tf s'/fx¿ a'$s} kfnfdf klg cÒ:tTjdf lyP, t/ k")f{
¿kdf k|s^ ePsf lyPgg\ e© ;lsG%. o:t} ltAatL u|Gyx¿sf cg';f/ a'$n]
cf"gf] hLjgsfndf tLg j^f wd{rqm k|jt{g ug'{ePsf] lyof]. klxnf] k^s
af]lw!fgk|fl†sf] k|yd jif{df ClifkQgdf >d)f wd{sf] rqmk|jt{g ug'{ePsf]
lyof] eg] 13 cf}” jif{df /fhu[xsf] u[$s"^ kj{tdf dxfofg wd{sf] rqmk|jt{g
ug'{eof]. To;} u/L af]lw!fgk|fl†sf] 16 cf}” jif{df >LwfGos^s kj{tdf t]…f]
k|jt{g ug]{ qmddf dGqofgsf] rqmk|j{tg ug'{ePsf] lyof] / oxL dGqofgsf]
kl%˜f] wfld{s / bfz{lgs ljsf;sf qmddf jh|ofgsf] ljsf; ePsf] kfOG%.
t/ tGqdGqsf] ljsf; w]/} ;docl#b]lv ePsf] eP klg jh|ofgsf] ljsf; eg]
cf&f}” ztfAbLb]lv ePsf] kfOG%.
jh|ofg M cy{, kl/efiff / p@]Zojh|ofg M cy{, kl/efiff / p@]Zo
jh|ofg M cy{, kl/efiff / p@]Zojh|ofg M cy{, kl/efiff / p@]Zo
jh|ofg M cy{, kl/efiff / p@]Zo
jh|sf] zfÒAbs cy{ ce]B / ™( j:t' e©] x'G%. jh|ofgsf] jh|n] klg
™(, ckl/jt{gzLn, cljgfzL, ce]B, cR%]B / gfl gx'g] lrhnfO{ atfp“%.
a'$jfbn] kl/sNkgf u/]sf] k/dkb lgjf{)fnfO{ dxfofgn] z"Gotfsf] gfdn] ;Daf]wg
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 55
ub{% / jh|ofgn] ToxL k/dkb z"GotfnfO{ g} slxNo} gfl gx'g] b'e]{B tŒjsf
¿kdf cyf{t\ jh|sf ¿kdf lnPsf] %. o;f] x'“bf z"Gotf jf lgjf{)fsf] k|tLssf]
cy{df jh|nfO{ lnOPsf] %. jh|ofgL dfGotfcg';f/ ;fg} k|oTgaf^ klg z"Gotfh:tf]
&"nf] pknÒAw k|f† ug{ ;lsG% e©] lj!f; ul/G%. ljle© lsl;dsf k|oTg /
;fwgfsf] ̊ n sfo, jfs\ tyf lrQsf] ™(tf ;Dkfbg ug'{ x'G%. b]jtfsf] ;+of]uaf^
sfosf] ™(tf pTk© x'G%. jh|hfkåf/f rGı;"o{sf] ult vÒ)*t ePkl% jfs\sf]
™(tf / !f;nfO{ ;'d]? lzv/df k'¥ofPkl% lrQsf] ™(tf ;Dkfbg x'G%. oL
™(tfx¿sf] ;Dkfbg u/]k®ft\ ;fwsdf k/d r}tGosf] cfljef{j x'G%. oxL
™(tfsf] cleJoÒSt g} jf:tjdf jh| xf]. o;/L å}tefjsf] kl/Tofuaf^ cå}tefjsf]
cg'e"lt g} jh|ofgsf] r/d nIo xf]. Tof] cå}tefj eg]sf] z"Gotf xf], z"Gotf
cef}lts xf] t/ z"Gotfsf] ef}lts k|tLs jh| xf].
;j{tyfut+ !fg+ jh|ofgldlt :d[td\ cyf{t\ ;a} a'$sf] !fg x'g'nfO{ g}
jh|ofgsf] cy{sf ¿kdf lnOPsf] %. jh|ofgL dfGotfdf k/dfy{nfO{ ;j{Jofks,
cljsf/L / ;j{! dflgG%. g efj¿k, g cefj¿k, g efjfefj¿k s'g} klg
¿k gePsf] Jofks tyf nÔ)fjlh{t tŒj g} jh|ofg xf]. ;f/df e©'kbf{ dGqofg
cyf{t\ jh|ofg dxfofgs} zfvf xf]. dGqofgdf dGqkbx¿åf/f lgjf{)fsf] k|fl†
x'G%. oL dGqkbx¿df u'˛ zÒSt x'G%. jh|ofgdf z"Go / lj!fgnfO{ jh|t'No
dflgG%— slxNo} ljgfz gx'g]. jh|ofgn] cå}t bz{gsf] lzÔf lbG% / ;a}
;ŒjnfO{ jh|;Œj dfGb%.
jh|ofg ;dflw M pTk© qmd / ;Dk© qmdjh|ofg ;dflw M pTk© qmd / ;Dk© qmd
jh|ofg ;dflw M pTk© qmd / ;Dk© qmdjh|ofg ;dflw M pTk© qmd / ;Dk© qmd
jh|ofg ;dflw M pTk© qmd / ;Dk© qmd
cfwf/e"t af}$ lzÔfn] zLn, ;dflw / k|!fdf hf]* lbPsf] %. zLn
cyf{t\ lgod / g}lts cfr/)fleq /x]/ ;dflw cyf{t\ ;Dos\ Wofg / ;fwgf
ul/of] eg] k|!f k|f† ug{ ;lsG%. jh|ofgn] klg jh|¿kL k/dkb z"Gotfsf]
cg'e"ltsf lgÒDt ljz]if tj/n] ;dflwd} hf]* lbPsf] %.
jh|ofgleq w]/} lsl;dsf ;dflwx¿ kfOG%g\. jh|ofgdf b]jLb]jtfx¿sf]
;ª\Vof w]/} % / tL b]jLb]jtfx¿sf] ;DaGw jh|ofgn] ljsl;t u/]sf] Wofg jf
;dflwl;t % elgG%. ;dyf / ljkZogfb]lv afx]ssf oL Wofgx¿ hlt b]jb]jL
%g\ Tolt g} %g\. To; sf/)f oL Wofgsf lsl;dx¿sf] uGtL ug'{ c;Dejk|foM
%. t/ ;dflwsf] ;ª\Vof hlt g} eP klg ;a} lsl;dsf ;dflwdf b'O{ j^f s'/f
dxŒjk")f{ x'G%g\— pTk©qmd / ;Dk©qmd.
56 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
1= pTk©qmd1= pTk©qmd
1= pTk©qmd1= pTk©qmd
1= pTk©qmd (Order of Origination)——
——
— pTk©qmdn] xfd|f] hLjgsf] jf
hLjgrqmsf] pTklQ s;/L x'G% e©] b]vfp“%. åfbzf· k|ltTo;d'Tkfbsf]
sfo{sf/)fz['nfdf hf]l*Psf] rqm h:t} cljBfaf^ ;+:sf/, ;+:sf/af^ lj!fg,
lj!fgaf^ gfd¿k x'“b} hflt / h/fd/)f, clg k]ml/ cljBf–;+:sf/sf] rqm
s;/L pTklQ x'G% e©] pTklQqmdsf] Wofgaf^ yfxf kfpg ;lsG%. pTklQqmddf
Psbd} p‚ sNkgf ul/G% / Wofgsf] dfWodaf^ cg'e"lt ul/G%. pbfx/)fsf
¿kdf cfo{tf/fsf] WofgnfO{ lng ;lsG%. of] Wofgdf d)*nsf] sNkgf ug{
nufOG%. d)*nsf] sNkgf TolQs} ul/“b}g, Psbd} gfkhf“r;lxtsf] &Ls&Ls
gfksf], cfsf/, k|sf/, ¿k, /·;lxtsf] sfNklgs d)*n tof/ ul/G% cyf{t\
lbdfudf &Ls&Ls gfk ePsf] d)*nsf] pTklQ ul/G%. of] cfo{tf/fsf] pTklQ
eof]. oxL g} pTk©qmd xf].
2= ;Dk©qmd2= ;Dk©qmd
2= ;Dk©qmd2= ;Dk©qmd
2= ;Dk©qmd (Order of Completion)——
——
— o;/L pTk©qmddf pTk© ePsf
s'/fx¿ s;/L ;Dk© eP/ hfG%g\ e©] b]vfpg] qmdnfO{ ;Dk©qmd elgG%.
pTklQqmd geO{sg ;Dk©qmd x'“b}g. of] Wofgsf] tx / k|sf/ b'j} xf]. pTklQqmddf
h;/L cfo{tf/fsf] pTklQ ul/Psf] lyof], ;Dk©qmddf Tof] lbdfudf pTklQ u/]sf]
d)*nsf PsPs j^f c·x¿ la:tf/} x^fp“b} nluG% / qmd};“u lbdfunfO{
vfnL u/fOG%. of] qmdnfO{ g} ;Dk©qmd elgPsf] xf]. of] WofgnfO{ ljkZogf
WofgeGbf sl&g dflgG%.
cleif]s M u'?sf] :yfg, lziosf] of]Uotf / k‰fleif]scleif]s M u'?sf] :yfg, lziosf] of]Uotf / k‰fleif]s
cleif]s M u'?sf] :yfg, lziosf] of]Uotf / k‰fleif]scleif]s M u'?sf] :yfg, lziosf] of]Uotf / k‰fleif]s
cleif]s M u'?sf] :yfg, lziosf] of]Uotf / k‰fleif]s
jh|ofgn] kl/sNkgf u/]sf] k/dkb jf dxf;'v k|f† ug]{ Psdfq pkfosf
¿kdf u'?sf] pkb]znfO{ lnOPsf] %. jh|ofg eg]sf] dGqtGqsf] ;fwg jf dfu{
ePsfn] lstfa k(]/ dfq} jh|ofgsf] /x:o hf© ;ls“b}g. ctM jh|ofgsf]
;fwgfdfu{df ;xL ¿kdf k|j[Q x'g of]Uo u'?sf] lzÔf k|f† u/L cleif]s u|x)f ug'{
Psbd} cfjZos dflgG%. t/ jh|ofgn] olt dxŒjk")f{ dfg]sf u'?sf] :j¿k s]
xf], :yfg s] xf]< of] k|Zgsf] hjf˚ lgtfGt cfjZos %. jh|ofgLx¿ u'?
o'ug$¿k cyf{t\ ldy'gfsf/ x'G%g\ eGb%g\. k|!f / pkfosf] ldl>t ¿knfO{
ldy'gfsf/ elgG%, cyf{t\ z"Gotf / s?)ffsf] o'un d"lt{ g} ldy'gfsf/ :j¿k xf].
z"Gotfsf] !fgnfO{ ;j{>]‡ !fg dflgG%, k|f)fLx¿sf] p$f/sf lgÒDt k|s^ x'g]
dxfg\ bofefjnfO{ s?)ff elgG%. o; sf/)f jh|ofgL dtdf o:tf u'?sf] df}g
d'ıfnfO{ g} u'?sf] pkb]z dflgG%. z"Gotf, ;xhtŒj, jh|tŒj jf dxf;'v h] eg]
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 57
klg of] zAbftLt %, zAbaf^ o;sf] kl/ro, JofVof / j)f{g ug{ ;ls“b}g. of]
lglj{sNk / cgÔ/ %. To;}n] u'?n] o;sf] df}lvs pkb]z lb“b}gg\. df}g a:%g\.
;‚f u'?n] cfgGb jf /ltsf] k|efjaf^ lziosf] Xbodf dxf;'vsf] lj:tf/
ub{%g\. ;b\u'? lzio] /lt:jefj]g dxf;'v+ tg]lt u'?sf] sfd lziosf] Xbodf
/x]sf] cGwsf/ x^fP/ cfgGbsf] p˜f; sfod ug'{ xf].
lziosf] of]Uotf lziosf] of]Uotf
lziosf] of]Uotf lziosf] of]Uotf
lziosf] of]Uotf (Qualification of Disciple)——
——
— ;'of]Uo u'? dfq} eP/
k'Ub}g, lzio klg of]Uo x'g'kb{%. pkb]z u|x)f ug{ ;Sg] of]Uotf ljrf/ gu/L
u'?n] lzionfO{ pkb]z ub}{gg\. u'?sf] cf/fwgf ug'{ lziosf] k/d st{Jo dflgG%.
;fy} lziosf] lrQdf /x]sf cg]s k|k‰x¿nfO{ x^fP/ ;Daf]lwk|fl†sf lgÒDt
pko'St agfpg' u'?sf] st{Jo x'G%.
s'g} klg lzion] tfÒGqs ;fwgfsf lgÒDt s'g} ;'Gb/L gjof}jgfnfO{ cf"gL
;“lugL agfpg'kb{%, o;nfO{ d'ıf elgG%. of] d'ıfaf^ ;Dk© eP/ dfq} lziox¿
u'? cyf{t\ jh|frfo{sxf“ uO{ bLÔf k|bfg ug{ u'?;“u k|fy{gf ub{%g\. jh|frfo{n]
pgnfO{ jh|;Œjsf] dÒGb/df n}hfG%g\% pSt dÒGb/ w"k, k"mn tyf ;'uGwn]
;hfOPsf] x'G%. To:tf] dÒGb/ dfnfn] #]l/Psf] / ;]tf] r“b'jf ^f“luPsf] x'GYof]
klxn]klxn]. dfnf / dlb/f;d]tsf] ;'uGwn] ;'jfl;t To:tf] :yfgdf jh|frfo{n]
d'ıfsf ;fy lzionfO{ tfÒGqs ljwfgaf^ cleif]s ub{y] / lgod kfng ug]{
k|lt!f u/fp“y].
slxNo} k|f)fLlx+;f gug{, lq/Tg -a'$, ;‹ / wd{_ g%f]*\g, cfrfo{nfO{
kl/Tofu gug{ k|lt!f u/fp“y]. o;kl% u'?n] af]lwlrQ cleif]s lbPkl% lzionfO{
a'$k'q elgGYof], lsgeg] u'?nfO{ :jod\ a'$¿k dflgGYof]. u'?n] k|f)fLlx+;f,
dBkfg, sfdfrf/, ldYof efif)f cflb gug]{ k|lt!fsf] ;Gdfu{df nufp“b%g\.
tGqdfu{ p‚ sf]l^sf] ;fwgf ePsfn] lzionfO{ g}lts cfr/)fdf s*fO ul/G%.
of] ;fwgfdf ;fdfGo g}lts lzlyntf klg #fts x'g hfG%.
k‰fleif]s k‰fleif]s
k‰fleif]s k‰fleif]s
k‰fleif]s (Panchabhishek)——
——
— ;'of]Uo lzion] ;'of]Uo u'? k|f† u/]kl%
u'?sf] lgb]{zg / lgu/fgLdf /x]/ lzion] !fg k|f† ub}{ hfG%g\ / ;f]xL !fgcg'¿k
lzion] cleif]s ln“b} hfG%g\. o:tf !fg / cleif]ssf] ;ª\Vof kf“r % h;nfO{
k‰fleif]s elgG%.
cfbz{ !fg jf oyfy{ !fgsf] k|tLs:j¿k pbsfleif]s lbOG%, ;dtf
!fgsf lgÒDt #)^fleif]s lbOG%. k|Toj]Ô)ff !fgsf lgÒDt jh|fleif]s lbOG%
58 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
eg] s[Tog'‡fg !fgsf lgÒDt d's'^fleif]s lbOG%. To:t} ;'ljz'$ wd{wft' !fgsf
lgÒDt gfdfleif]s lbOG%. cfbz{ !fg eg]sf] oyfy{ !fg xf]. h] xf] ToxL b]lvg],
P]gfdf b]lvg] tÒ:a/h:tf] sfnf] eP sfnf] b]lvG%, uf]/f] eP uf]/f]. of] !fgkl%
;dtf !fg k|f† x'G%. of] !fgk|fl†kl% ;fwsn] ;a}nfO{ ;dfg b]V%, ™lfldf
e]befj x'“b}g.
k|To]s Ô)fÔ)fdf ljZn]if)f ug{ ;Sg] !fgnfO{ k|Toj]Ô)ff !fg elgG%.
ljkZogf Wofg ubf{ of] ljZn]if)ffTds !fgsf] cg'e"lt x'G%. s[Tog'‡fg !fg
eg]sf] st{Joaf]wsf] !fg xf]. ;a} /x:o yfxf kfO;s]kl% r'k nfu]/ aµ] xf]Og.
To;kl% s] ug'{kg]{ xf], st{Joaf]w x'G%. af]lwlrQ pTk© ug{ af]lw;Œjrof{df
nfUg] st{Joaf]w x'G%. ;'ljz'$ wd{wft' !fg eg]sf] Sn]zfj/)f / !]ofj/)f
x^]sf] z'$ lrQ ePsf] !fgsf] cj:yf xf]. wd{wft' eg]sf] lrQ xf]. of] !fg k|f†
u/]kl% ;fwsnfO{ s'g} gfd lbP/ cleif]s lbOG%. k‰fleif]s eg]sf] k‰!fgsf]
k|tLs xf].
k‰a'$sf] wf/)ffk‰a'$sf] wf/)ff
k‰a'$sf] wf/)ffk‰a'$sf] wf/)ff
k‰a'$sf] wf/)ff
(The Concept of Panchabuddha)k‰!fgnfO{ ;du|df k‰a'$sf] !fg klg elgG%. k‰a'$ e©fn] j}/f]rg
a'$, /Tg;Dej a'$, cldtfe a'$, cdf]#l;l$ a'$ / cÔf]Eo a'$ a'lemG%.
j}/f]rg a'$nfO{ cfbz{ !fgsf] k|tLs dflgG%. j}/f]rg a'$ cfk}m“ pTklQ ePsf
x'g\, To;}n] logsf afa'cfdf %}gg\ elgG%. logsf] /· ;]tf] x'G% / logL l;+xsf]
cf;gdf a;]sf x'G%g\. cfbz{ !fg k|f† u/]kl% ;fwsnfO{ kfgL %s]{/ cleif]s
lbOG%. d"n k'/f]lxtn] k"hfcfhfsf] nfdf] ljlw k"/f u/]kl% To:tf] cleif]s
lbOG%.
/Tg;Dej a'$nfO{ ;dtf !fgsf] k|tLs dflgG%. of] !fgk|fl†kl% ;fwsnfO{
#)^ lbOG%. o;df klg k"hfsf] nfdf] ljlw k"/f u/]kl% dfq} #)^sf] cleif]s
lbOG%. cldtfe a'$nfO{ k|Toj]Ô)ff !fgsf] k|tLs dflgG%. o;df !fgsf]
k|tLs:j¿k jh| lbP/ cleif]s ul/G%. cdf]#l;l$ a'$nfO{ s[Tog'‡fg !fgsf]
k|tLs dflgG%. of] !fgk|fl†kl% ;fwsnfO{ k‰a'$sf] k|ltdf ePsf] d's'^ lbP/
cleif]s ul/G%. cÔf]Eo a'$nfO{ ;'ljz'$wd{wft' !fgsf] k|tLs dflgG%. of]
!fg k|f† u/]kl% u'?n] lzionfO{ s'g} Pp^f gfdsf] cleif]s lbG%g\. of] g}
gfdfleif]s xf].
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 59
oL dfly rrf{ ul/Psf k‰a'$x¿ eujfg\ xf]Ogg\, !fgsf k|tLs dfq}
x'g\. wd{wft' !fgsf] k|tLs dflgPsf cÔf]Eo a'$nfO{ s;}s;}n] cfbz{ !fgsf]
k|tLs klg dfg]sf %g\.
k‰fleif]s lbO;s]kl% klg csf]{ Ps ;~!f cleif]s lbOG%. To;nfO{
cfrfo{ cleif]s elgG% / of] cleif]s k|f† ug]{ JoÒStnfO{ jh|frfo{ elgG%.
pko'{l˜lvt cleif]sx¿ !fgsf cfwf/df lbOg'kg]{ eP klg cfhsfn
!fgsf cfwf/df geP/ s]jn k/Dk/fsf cfwf/df lbg] u/]sf] kfOG%.
60 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
af}$ ;flxTo
af}$ wd{sf] k|ltkfbg ePb]lv xfn;Ddsf] hf] af}$ Oltxf; % of]
ax'cfoflds ¿kn] ljsl;t ePsf] %. g]kfnsf] o; kljq e"lddf hGd]/
dxfdfgj uf}td a'$n] h'g dfgjbz{gsf] k|fb'ef{j ug'{eof] ToxL bz{gsf] ;]/f]k]m/f]df
/x]/ af}$ wd{, af}$ ;+:s[lt, af}$ ;flxTo, af}$ snf cflb ljljw cfofdx¿sf]
ljsf; eof] / of] qmd ce}m hf/L %. o; v)*df xfdL af}$ ;flxTosf af/]df
rrf{ ug]{ %f}“. ljz]if u/L ;flxTosf] Oltxf;sf] ;fdfGo cg'zLng ug]{ k|of;
ul/g] %.
;flxTo e©f;fy o;sf] l;wf ;DaGw efiff;“u x'G%. af}$ ;flxTo klg
o;af^ k[ys\ %}g. To; a]nf lnlvt af}$ ;flxTo tTsfnLg ;dodf rngrNtLdf
/x]sf efiffx¿d} n]lvPsf] kfOG%. xfn;Dd k|f† ;a}eGbf k|frLg af}$ u|Gyx¿
kfnL efiffdf ePsf] kfOPsf] % eg] To;kl% ;+:s[t efiffdf y'k|} u|Gyx¿ /rgf
ePsf] kfOG%. log} kfnL / ;+:s[t efiffsf u|Gyx¿ ;ftf}” ztfAbLb]lv lrlgof“ /
ltAatL efiffdf cg"lbt ePsf] kfOG%. cfhsfn t lj!sf w]/} efiffx¿df af}$
;flxTosf] cg'jfb / /rgf eO;s]sf] %, eO/x]sf] %.
kfnL af}$ ;flxTokfnL af}$ ;flxTo
kfnL af}$ ;flxTokfnL af}$ ;flxTo
kfnL af}$ ;flxTo
(Buddhist Pali Literature)kfnL efiff a'$sfnLg ;dosf] hgefiff lyof]. tTsfnLg ;dodf Jofks
¿kdf af}$ wd{ k}mnfpg] k|b]zx¿ sf]zn tyf duwdf af]lng] of] efiffnfO{
dfuwL efiff klg elgG%. ;+:s[taf^} ljsl;t tyf p‚f/)f ug{df ;+:s[teGbf
;lhnf] nfUg] o;} efiffdf plgP/ af}$ wd{ / ;+:s[lt;“u} af}$ ;flxTosf] klg
ljsf; ePsf] kfOG%. kfnL efiffdf kfOPsf] xfn;Ddsf] ;a}eGbf k'/fgf] u|Gy
af}$ wd{sf] cflwsfl/s / kljq u|Gy kfnL lqlk^s xf]. of] lqlk^s xfn;Dd
klg kfnL efiffdf ;+/lÔt %. a'$n] pkb]z lb“bf / wd{b]zgf ubf{ cf"gf]
/fhefiff ;+:s[t eP klg hgtfsf] efiff kfnLdf g} pkb]z ug'{x'GYof]. To; sf/)f
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 61
klg a'$sf] kl/lgjf{)fkl% pxf“sf pkb]zx¿ kfnL efiffd} ;°ng ul/of]. To;kl%
;ª\u[xLt / ;+/lrt af}$ u|Gy / ;flxTo klg kfnL efiffd} /lrg k'u]. xfn klg
af}$ wd{sf] cflwsfl/s u|Gysf ¿kdf kfnL lqlk^snfO{ g} lnOG%.
kfnL af}$ ;flxTosf] pTklQkfnL af}$ ;flxTosf] pTklQ
kfnL af}$ ;flxTosf] pTklQkfnL af}$ ;flxTosf] pTklQ
kfnL af}$ ;flxTosf] pTklQ
(Evolution of Buddhist Pali Literature)
kfnL ;flxTosf] pTklQsf af/]df vf]hL ubf{ a'$sfnd} k'Ug'kg]{ x'G%.
lqlk^ssf] ljgolk^scGtu{t r'̃ aUudf Pp^f k|;· %. a'$n] cf"gf r]nfx¿nfO{
wd{b]zgfsf nflu cnu–cnu :yfgx¿df k&fpg'x'GYof]. leÔ'x¿ ljle© :yfgdf
uP/ wd{ k|rf/ ub{y]. o:t} wd{k|rf/df uPsf b'O{ hgf leÔ'n] k|rf/df uPsf
cGo leÔ'x¿n] cf–cf"gf] efiffdf wd{b]zgf ub}{ %g\, a'$jrgnfO{ kl/jt{g
ub}{ %g\ egL a'$nfO{ kf]n nufP. ;“u} pgLx¿n] a'$jrgnfO{ Pp^} efiffdf
;'/lÔt /flv/xgsf nflu Pp^} efiff cyf{t\ ;+:s[t efiffdf wd{k|rf/sf] cg'dlt
lbg klg pgLx¿n] a'$;“u laGtL u/]. t/ a'$n] pgLx¿sf] cfu|xnfO{ :jLsf/
ug'{ ePg, a? pN^} e©'eof]— cg'hfgfld leSvj] ;sfo–lg?lQof a'$ jrgd\
kfl/of k'l)ft'. cyf{t\ d leÔ'x¿nfO{ cf–cf"gf] efiff k|of]u ug{sf nflu cf!f
k|bfg ub{%'._
o;/L efiffsf] ;DaGwdf a'$n] pbf/ gLlt cjnDag ug'{ePsf] lyof].
h'g efiffdf eP klg ;j{;fwf/)f ;a}n] cf"gf] wd{ a'e"mg\ / cg';/)f u¿g\ e©]
clenfiff ePsf a'$n] s'g} efiffljz]ifdf hf]* lbg'ePg. To; sf/)f g} To;
a]nfsf] hgefiff kfnL efiffdf a'$jrgx¿ hgtf;Dd k'Ug yfn]. hgtfn] cf"g}
efiffdf a'$jrgnfO{ u|x)f u/]. o;/L kfnL efiffsf] dfWodaf^ h;} af}$ wd{ /
;+:s[ltsf] k|rf/k|;f/ / ljsf; x'“b} uof] To;} u/L af}$ ;flxTo / u|Gyx¿sf]
;+/Ô)f klg kfnL efiffd} x'g k'Uof].
o;/L kfnL ;flxTosf] pTklQ vf]Hb} hf“bf a'$sfn;Dd k'luP klg af}$
;flxTo jf u|Gyx¿sf] /rgf cyf{t\ ;°ng eg] a'$sfnd} ePsf] xf]Og. a'$sf]
kl/lgjf{)fsf] nuQ}kl% ePsf] k|yd af}$ ;·fogdf klxnf] k^s a'$jrgx¿nfO{
JojÒ:yt ¿kdf ;°ng ul/Psf] lyof] h;df wd{ / ljgosf] ;°ng ul/of].
o;} a]nf ;°lnt wd{ / ljgo g} kl% kfnL lqlk^s u|Gydf qmdzM ;"qlk^s
/ ljgolk^ssf ¿kdf ;ª\u[xLt ePsf x'g\. o; ;DaGwdf lj:t[t JofVof af}$
Oltxf; v)*df ul/Psf] %.
62 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
kfnL ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;kfnL ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
kfnL ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;kfnL ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
kfnL ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
(Origin and Development of Pali Literature)d"ntM kfnL ;flxTo e©fn] kfnL efiffdf ;°lnt, ;ª\u[xLt jf /lrt
;flxTo e©] a'lemG%. kfnL ;flxTo eg]sf] d"ntM kfnL lqlk^s g} xf] h;cGtu{t
;'Qlk^s, ljgolk^s / clewDdlk^jm kb{%g\. o;jmf] ;'?jft / ljsf;sf]
qmd vf]Hb} hf“bf a'$sfn;Dd g} k'luG% hxf“ of] ;flxTo ;'?jftsf] cfwf/e"ld
tof/ ePsf] lyof]. kfnL ;flxTosf] cfwf/e"ld cl#˜f] k[‡df JofVof u/]adf]lhd
a'$sfnd} tof/ ePsf] eP klg o;sf] vf; ;'?jft eg] k|yd af}$ ;·fogaf^
ePsf] kfOG% hxf“ ;j{k|yd a'$jrgx¿sf] ;°ng u/L ;"q / ljgosf] ;ª\u|x
ul/Psf] lyof]. olt a]nf ;°lnt wd{ -;"q_ / ljgo g} kl% lqlk^sdf
;"qlk^s / ljgolk^ssf ¿kdf ;ª\u[xLt eP eg] kl%sf cfrfo{x¿n] u/]sf]
bfz{lgs JofVof /x]sf] clewd{lk^s ce}m s]xL ;dokl% ;ª\u[xLt ul/of]
clewDdsf] k|l;$ u|Gy syfjTy'sf] /rgf eg] ;d|f^\ czf]ssf] kfnfdf ePsf]
kfOG%.
kfnL ;flxTosf] ljsf;sf] k|lqmofnfO{ lgofNbf of] ljle© r/)faf^ u'h|]sf]
kfOG%. k|yd af}$ ;·fogdf ;°ng ul/Psf wd{ / ljgo hf] kl% ;"qlk^s /
ljgolk^ssf ¿kdf lrlgP, oL ;ª\u|xx¿ klg Tolt a]nfb]lv g} lnlvt ¿kdf
clen]vdf /x]sf xf]Ogg\. a'$sfndf cyjf a'$sf] kl/lgjf{)fkl%sf k|yd,
bf]…f] / t]…f] af}$ ;·fog;Dd klg af}$ u|Gyx¿nfO{ lnlka$ ul/Psf] Oltxf;
st} e]l^Psf] %}g. oL u|Gyx¿sf] ;°ng / ;+/Ô)f t ul/of] t/ lnlvt ¿kdf
jf lnlka$ u/]/ xf]Og, s]jn >'ltk/Dk/fsf cfwf/df dfq. af}$ leÔ'x¿n] s'g}
klg u|Gysf] Pp^f–Pp^f lgsfosf] lhDdf lnGy] / To;nfO{ #f]s]/ s)&:y kfy]{
/ of] qmd k':tfGt/ x'“b} hfGYof]. h:t} klxnf] ;·fogdf leÔ' pkfnLn] ljgonfO{
s)&:y u/]sf lyP eg] leÔ' cfgGbn] ;'Qlk^ssf] bL#lgsfo. o;} u/L kl%
cfpg] cfrfo{x¿ leÔ' bf;s, zf])fs, df]uflnk'Q ltio, /]jt cflbn] of] qmdnfO{
hf/L /fv]% kfnL efiffd} df}lvs ¿kdf oL u|Gyx¿sf] ;+/Ô)f ul//x].
;f“rLsf] Ps clen]vdf Ps leÔ'nfO{ k‰g]jflrs egL p˜]v ul/Psf]
%. oxL zAb O= k"= bf]…f] ztfAbLsf] e/x"tsf] clen]vdf klg kfOG%. of]
k‰g]jflrs eg]sf] ;"qlk^ssf kf“r lgsfo bL#lgsfo, ;+o'Stlgsfo,
dÒHemdlgsfo, cª\u'Q/lgsfo / v'@slgsfo hfg]sf] jf s)&:y ePsf] leÔ'
elgPsf] xf]. o;/L To; a]nf lqlk^s s)&:y kfg]{ k/Dk/f /x]sf] a'lemG%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 63
t/ lnlvt kfnL ;flxTosf] Oltxf;sf] klxnf] kfgf kN^fpg eg] O;fsf]
k|yd ztfAbL;Dd cfOk'Ug'kg]{ x'G%. tTsfnLg l;+xnåLk cyf{t\ xfnsf] >Ln°fsf
/fhf a§ufldgL ceo -zf;gsfn 29—17 O= k"=_ sf] kfnfdf ;j{k|yd
lqlk^snfO{ tf*kq (Palm Leaf) df lnlka$ ug]{ sfd eof].
To; a]nf;Dd kf& u/]/ jf #f]s]/ g} af}$ u|Gyx¿nfO{ s)&:y kfg]{ /
hf]ufpg] sfd eof]. Tolt a]nf klg >Ln°fdf clgsfn k/]sfn] clgsfnsf]
a]nf wd{sf] /Ôf x'g ;Sb}g e©] ;f]r]/ /fhf ceon] wd{/Ôfy{ lqlk^snfO{
lnlka$ ug{ nufPsf lyP. o;/L tf*kqaf^ ;'? ePsf] kfnL ;flxTosf]
lnlvt Oltxf; ;g\ 1871 df adf{ cfOk'u]/ l;·dd{/df lnlka$ eof]. adf{
cyf{t\ Dofgdf/sf tTsfnLg /fhf ldG*f]ldgsf] kfnfdf 729 j^f l;·dd{/sf
Kn]^x¿ (Marble Slab) df slxNo} gd]l^g] u/L lnlka$ ul/of] h;dWo]
;"qlk^s 410, ljgolk^s 111 / clewd{ 208 l;·dd{/df lnlka$ ul/Psf]
lyof]. oL ;a} kfnL efiffd} n]lvPsf] lyof]. o;/L kfnL lqlk^s cToGt aÒGbnf]
u/L ;+/lÔt eof].
jf:tjdf of] kfnL lqlk^s eg]sf] s] xf]< lqlk^sleq s]s] kb{%g\< af}$
;flxTodf o;sf] s]s:tf] :yfg / dxŒj %< o;af/] ca xfdL ;fdfGo rrf{ u/f}”.
kfnL lqlk^sdf s] %<kfnL lqlk^sdf s] %<
kfnL lqlk^sdf s] %<kfnL lqlk^sdf s] %<
kfnL lqlk^sdf s] %<
(Introduction to the Pali Tripitaka)kfnL lqlk^s e©fn] kfnL efiff jf k|frLg dfuwL efiffdf n]lvPsf]
lqlk^s e©] a'lemG%. o;} u/L lqlk^s e©fn] tLg j^f lk^s. lq — tLg /
lk^s — k]^f/f] jf *fnf] jf ;d"x. o;/L tLg j^f af}$ u|Gyx¿sf] k]^f/f] jf
;d"xnfO{ lqlk^s elgG%. lxGb" wdf{jnDaLx¿sf] j]b / pklgifb\, O:nfdsf]
s'/fg, O;fO{sf] afOan ePh:t} af}$x¿sf] kljq wfld{s u|Gy lqlk^snfO{
dflgG%. lqlk^sdf tLg j^f lk^s %g\— ;'Qlk^s, ljgolk^s / clewDdlk^s.
1= ;'Qlk^s1= ;'Qlk^s
1= ;'Qlk^s1= ;'Qlk^s
1= ;'Qlk^s
;'Qlk^sdf a'$n] cf"gf] hLjgsfnel/ ljle© ;dodf ljle© :yfgdf
ug'{ePsf wd{b]zgf tyf wd{lzÔfx¿sf] ;ª\u|x ul/Psf] %. vf; u/L af}$
wd{sf af/]df rrf{ ePsf] cflwsfl/s u|Gy ;'Qlk^s g} xf]. o; lk^ssf] p@]Zo
g} wd{ pTk© ug'{ xf]. o; cltl/St a'$sf] hLjgLsf af/]df klg o;}df rrf{
ul/Psf] kfOG%. ;'Qlk^ssf kf“r j^f lgsfo %g\.
64 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
-s_ bL# -bL#{_ lgsfo—-s_ bL# -bL#{_ lgsfo—
-s_ bL# -bL#{_ lgsfo—-s_ bL# -bL#{_ lgsfo—
-s_ bL# -bL#{_ lgsfo— bL#{sf] cy{ nfdf] x'G%. o;sf] gfdaf^ k|:^
x'G% ls of] nfdfnfdf ;"qx¿n] ag]sf] lgsfo xf]. o;df 34 j^f nfdfnfdf
;"qx¿ ;ª\u[xLt %g\. a'$sf ;dsfnLg / s]xL cl#sf ljrf/s, bfz{lgsx¿sf
af/]df rrf{ ul/Psf] ;fd~`˚n;"q klg o;} lgsfocGtu{t kb{%. bL#{ lgsfodf
a'$n] lbPsf pkb]zx¿nfO{ k|;·;lxt /flvPsf] %. ;fd~`˚n;"q, a|#hfn;"q,
cDa&;"q, t]ljÓ+ ;"q;lxt 34 j^f nfdf uBdf n]lvPsf ;"qx¿sf] of] ;ª\u|x
g} bL# jf bL#{ lgsfo xf].
-v_ dÒHemd lgsfo—-v_ dÒHemd lgsfo—
-v_ dÒHemd lgsfo—-v_ dÒHemd lgsfo—
-v_ dÒHemd lgsfo— ;"qlk^ssf] bf]…f] lgsfo dÒHemd lgsfo xf].
o;df 152 j^f ;"qx¿ ;ª\u[xLt %g\. o; lgsfodf rf/ cfo{;To, sd{,
lgjf{)f, cfTdjfb, Wofg cflb ljifosf ;Gbe{x¿ kfOG%g\. o;cGtu{t
c:;nfog;'Qdf tTsfnLg ;dfhsf] lrq)f kfOG%. o;df a'$sf k|d'v r]nfx¿sf]
ljj/)f klg % eg] dxfkl/lgAafg;'Qdf a'$sf] kl/lgjf{)f ;dosf] b'?:t lrq)f
kfOG%. ljle© syf, pkdf / ™flfGt;lxt ;+jfb / j)f{gfTds z}nL /x]sf] of]
lgsfo ;flxÒTos u')fn] kl/k")f{ %.
-u_ ;+o'St lgsfo—-u_ ;+o'St lgsfo—
-u_ ;+o'St lgsfo—-u_ ;+o'St lgsfo—
-u_ ;+o'St lgsfo— o; lgsfocGtu{t 56 j^f ;"qx¿ ;ª\u[xLt %g\.
b]jtf ;+o'St, df/ ;+o'St, ldVv')fL ;+o'St, cgtdUu ;+o'St, Wofg
;+o'Stnufotsf ljefux¿ o;df ;d]l^Psf %g\ eg] b]jjrgx¿sf] ;ª\u|x
ul/Psf] %. gf/Lsf] u')fbf]if aofg ug'{, rf/ cfo{;Tosf] ljj]rgf ug'{, nf]ssljtfsf]
;°ng ug'{ tyf oÔ / a'$aLrsf] /f]rs ;+jfb k|:t't ug'{ o; lgsfosf]
ljz]iftf xf].
-#_ cª\u'Q/ lgsfo—-#_ cª\u'Q/ lgsfo—
-#_ cª\u'Q/ lgsfo—-#_ cª\u'Q/ lgsfo—
-#_ cª\u'Q/ lgsfo— of] lgsfo a'$sf wd{b]zgf / ;"qx¿nfO{
;ª\Vofsf] lx;fan] qmd ldnfP/ cnu–cnu u/L juL{s/)f ul/Psf] u|Gy xf].
o;nfO{ 11 lgkftdf ljefhg ul/Psf] %.
-ª_ v'@s lgsfo—-ª_ v'@s lgsfo—
-ª_ v'@s lgsfo—-ª_ v'@s lgsfo—
-ª_ v'@s lgsfo— of] %f]^f%f]^f ;"q ePsf] 15 u|Gy ;ª\u[xLt lgsfo
xf]. v'@s lgsfo ;Da$ u|Gyx¿ lgDgcg';f/ %g\—
1= v'@s kf&—1= v'@s kf&—
1= v'@s kf&—1= v'@s kf&—
1= v'@s kf&— of] gf} c+z ePsf] ;fgf] u|Gy xf]. z/)fqo, 10 lzÔfkb,
s'df/ k|Zg, d·n;'Q, /tg;'Q, lglws')*;'Q, lt/f]s'@;'Q, e]t;'Qnufot ;"qx¿
o;df ;ª\u[xLt %g\. af}$ wd{df k|j]z ug'{cl# hf©'kg]{ cfjZos lrhsf
af/]df klg o;df rrf{ ul/Psf] %.
2= wDdkb—2= wDdkb—
2= wDdkb—2= wDdkb—
2= wDdkb— lqlk^sleqsf] nf]slk|o u|Gy xf] wDdkb. a'$n] ljle©
;dodf cf"gf lziox¿nfO{ pkb]z lbPsf 423 ufyfx¿ o;df ;d]l^Psf] %.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 65
of] d"ntM g}lts lzÔfn] el/k")f{ syfx¿sf] ;ª\u|x xf]. o;nfO{ 26 ju{df
ljefhg ul/Psf] %% h:t}— ods ju{, cKkdfb ju{, cQ ju{, a'$ ju{, dUu
ju{ cflb. o;df gLlt tyf cfrf/sf] Ps} ljifonfO{ cg]s u|Gydf cg]s
syfsf] dfWodaf^ k|:^ kfg{ vf]lhPsf] %. wDdkb lj!sf ljle© efiffdf
cg"lbt ePsf] %.
3= pbfg—3= pbfg—
3= pbfg—3= pbfg—
3= pbfg— a'$n] vf;vf; ;dodf k|s^ ug'{ePsf k|Lltk")f{ jrgx¿
o;df ;ª\u[xLt %g\. o;df %f]^f%f]^f t/ rf]l^nf jfSox¿ %g\. tL jfSo k|:t't
ug'{cl# To;sf] ;Gbe{ / k|:t'ltsf] syf hf]l*Psf] %. o;df cf& j^f ju{ %g\
h;dWo] hfToGt ju{df cGwfn] xfQL %fd]sf] /f]rs / ax'rlr{t syf ;d]l^Psf]
%.
4= Oltj'Qs—4= Oltj'Qs—
4= Oltj'Qs—4= Oltj'Qs—
4= Oltj'Qs— Oltj'Qssf] cy{ x'G% Olt pStsd\ cyf{t\ o; k|sf/
elgPsf] %. o;}af^ k|:^ x'G%, o;df k|frLg syfx¿ %g\ cyf{t\ a'$n]
k|frLgsfndf u/]sf pkb]zx¿ o;df ;ª\u[xLt %g\. o;df 112 j^f o:tf
%f]^f%f]^f pkb]zsf c+zx¿ %g\. x/]s pkb]zdf Olt pStsd\ cyf{t\ o; k|sf/
elgPsf] % e©] p˜]v %. o;df uB / kB b'j} z}nLsf] k|of]u ldl>t %.
5= ;'Q lgkft—5= ;'Q lgkft—
5= ;'Q lgkft—5= ;'Q lgkft—
5= ;'Q lgkft— o;df af}$ wd{sf l;$fGtsf] j)f{g ul/Psf] %. ufyf
¿kdf /x]sf] o; u|Gydf uBsf] klg k|of]u ul/Psf] %. o;df kf“r ju{ / 72 ;"q
;dfljfl %g\ h;dWo]sf] k|jHof;'Q / k|wfg;'Qdf a'$sf] hLjgsf k|d'v
#^gfx¿sf] j)f{g ul/Psf] %. o;df a'$sf k|frLgtd pkb]zx¿ klg ;ª\u[xLt
%g\.
6= ljdfgaTy'—6= ljdfgaTy'—
6= ljdfgaTy'—6= ljdfgaTy'—
6= ljdfgaTy'— o;df d[To'kl% k|f† x'g] b]jof]lg / k|]tof]lgsf af/]df
j)f{g ul/Psf] %. hLjgdf /fd|f] sfd ug]{n] d[To'kl% b]jof]lg k|f† u%{g\ e©]
b]vfOPsf] %.
7= k]taTy'—7= k]taTy'—
7= k]taTy'—7= k]taTy'—
7= k]taTy'— ljdfgaTy' / k]taTy'sf] ljifoj:t'df s'g} cGt/ %}g. b'j}df
Ps} ljifosf] j)f{g %. cl#˜f]df b]jof]lg / kl%˜f]df k|]tof]lg. hLjgdf g/fd|f]
sfd ug]{n] d[To'kl% k|]tof]lg k|f† u%{g\ e©] o;df b]vfOPsf] %.
8= y]/ufyf, 9= y]/Lufyf—8= y]/ufyf, 9= y]/Lufyf—
8= y]/ufyf, 9= y]/Lufyf—8= y]/ufyf, 9= y]/Lufyf—
8= y]/ufyf, 9= y]/Lufyf— o;df leÔ'–leÔ')fLx¿sf cf"gf cg'ej /
ef]ufOx¿nfO{ sfJosf] dfWodaf^ ;'Gb/ (·df j)f{g ul/Psf] %. y]/ufyfsf]
1,279 ufyfx¿nfO{ 107 sljtfx¿df ;d]l^Psf] % eg] y]/Lufyfsf 522 ufyfnfO{
73 sljtfdf ;d]l^Psf] %. k|frLg nf]ssljtfsf ;'Gb/ gd'gf oL ufyfx¿
;flxÒTos /;n] el/k")f{ %g\, cg'kd %g\ / dd{:kzL{ %g\.
66 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
10= hfts—10= hfts—
10= hfts—10= hfts—
10= hfts— hfts syfx¿ a'$sf] k"j{hGdsf] hLjgrof{df cfwfl/t
syfx¿ x'g\. a'$cl#sf af]lw;Œjsf] syfnfO{ 550 hfts syfx¿df ;d]l^Psf]
%. oL syfx¿sf] d'Vo p@]Zo g}lts lzÔf k|bfg ug'{ xf]. k|frLgsfnb]lv
af}$snfdf ;d]t oL hfts syfsf] k|efj kfOG%.
11= lg@];—11= lg@];—
11= lg@];—11= lg@];—
11= lg@];— lg@];sf] zfÒAbs cy{ JofVof x'G%. of] lg@];df klg JofVof
g} %. o;df ;'Q lgkftsf] t]…f] ;"q vUulj;fg;'Q / cfls ju{sf] JofVof
ul/Psf] %. o;sf b'O{ efu %g\— dxflg@]; / r'˜lg@];.
12= kl^;ÒDebfdUu—12= kl^;ÒDebfdUu—
12= kl^;ÒDebfdUu—12= kl^;ÒDebfdUu—
12= kl^;ÒDebfdUu— o;sf] zfÒAbs cy{ x'G% ljZn]if)fsf] dfu{. o;df
af}$ l;$fGtsf dxŒjk")f{ ljifox¿ h:t} Wofg, sd{, cfo{;To, d}qL, k|f)ffofd
cflbsf] ljZn]if)f / JofVof ul/Psf] %.
13= cjbfg—13= cjbfg—
13= cjbfg—13= cjbfg—
13= cjbfg— o;df af}$ leÔ' cyf{t\ cx{tx¿sf] hLjgrl/q /
hLjgj[QfGtsf] j)f{g %. af}$ leÔ'x¿sf] hLjgrl/qaf^ lzÔf k|bfg ug'{ o;sf]
p@]Zo b]lvG%.
14= a'$ j+z—14= a'$ j+z—
14= a'$ j+z—14= a'$ j+z—
14= a'$ j+z— af}$x¿sf] Pp^f lj!f; % zfSod'lg a'$eGbf cl# w]/}
a'$x¿sf] hGd ePsf] lyof] / uf}td a'$ 25 cf}” x'g\ e©]. o;}cg'¿k o; a'$
j+zdf klg uf}td a'$cl#sf cGo 24 a'$x¿sf] hLjgrl/q j)f{g ul/Psf] %.
15= rl/oflk^s—15= rl/oflk^s—
15= rl/oflk^s—15= rl/oflk^s—
15= rl/oflk^s— o;nfO{ ;"qlk^scGtu{t v'@s lgsfosf] cÒGtd
u|Gy dflgG%. o;df 35 hfts syfsf] dfWodaf^ % kf/ldtfx¿sf] j)f{g
ul/Psf] %.
o;/L v'@s lgsfocGtu{t 15 j^f u|Gy dflgPsf] eP klg adf{df ;Dk©
%}^f}” ;·fogdf g]lQs/)f, k]^sf]kb]z / ldlnGbk~x e©] tLg u|Gyx¿nfO{ klg
v'@s lgsfod} ;dflxt u/L s'n 18 u|Gy dflgof]. o:t} cfhsfn oL 18 /
lg@];cGtu{tsf b'O{ u|Gy dxflg@]; / r'˜lg@];nfO{ klg %'§f%'§} dfg]/ v'@s
lgsfodf s'n 19 u|Gy ePsf] dflgG%.
2= ljgolk^s2= ljgolk^s
2= ljgolk^s2= ljgolk^s
2= ljgolk^s
ljgosf] zfÒAbs cy{ x'G% lgod. ljgolk^ssf] cy{ lgodx¿sf] ;ª\u|x
e©] x'g cfp“%. jf:tjdf leÔ'÷leÔ')fLx¿sf] cfr/)fnfO{ lgodg ug{sf nflu
a'$n] h'g lgodx¿ pklbfl ug'{eof] ltg}sf] rrf{ ul/Psf] % o; lk^sdf. oL
lgodx¿nfO{ k|ltdf]Ô -kfnLdf kltdf]Sv_ elgG%. ljgolk^ssf ;'Q lje·,
vGws / kl/jf/ kfnL u/L tLg efu dflgPsf] % eg] st} ;'Q lje·sf
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 67
kf/flhs kfnL / kflrlQo kfnL tyf vGwssf dxfaUu / r'˜aUu;d]tnfO{ u/L
s'n kf“r efu dflgPsf] %.
o; lk^ssf] k|yd u|Gy ;'Q lje·sf] kf/flhs kfnLdf 227 j^f
leÔ'x¿sf] lgodsf] JofVof ul/Psf] %. kf/flhs kfnLnfO{ leSv' lje· /
kflrlQo kfnLnfO{ leSv')fL lje· elgG%. kflrlQo kfnLdf leÔ')fLx¿n] ug{
gx'g] 311 lgodx¿sf] ;ª\u|x ul/Psf] %. To:t} vGwscGtu{tsf] dxfaUudf
k|j|Hof, pkf];y, jiff{jf;, k|jf/)ff cflb;“u ;DaÒGwt lgodx¿sf] rrf{ ul/Psf]
% eg] r'˜aUudf leÔ'x¿aLr cfk;L Jojxf/ tyf leÔ')fLx¿sf nflu ljz]if
lgod / cfrf/ljrf/af/] p˜]v ul/Psf] %. a'$hLjgL / a'$n] ug'{ePsf] sl&g
;fwgfsf af/]df klg dxfaUud} p˜]v ul/Psf] %.
kl/jf/ kfnLdf klg log} lgod tyf ljlgodx¿sf] ;lº† ljj/)f tyf
;"rL k|:t't ul/Psf] %. ljgolk^ssf] of] cÒGtd u|Gy c¿ u|Gyx¿sf] /rgf
ePsf] w]/} kl% >Ln°fsf s'g} Ps leÔ'n] /rgf u/]sf] dflgG%. o;df af}l$s
cg'qmdl)fsfx¿ h:t} ljgo tyf lgodsf ljle© ;"rLx¿ ;dfj]z ul/Psf] %.
3= clewDd lk^s3= clewDd lk^s
3= clewDd lk^s3= clewDd lk^s
3= clewDd lk^s
lqlk^scGtu{t t]…f] lk^ssf] gfd xf] clewd{ jf clewDd lk^s. of]
Pp^f bfz{lgs u|Gy xf]. ;"qlk^sdf a'$sf pkb]zsf] dfWodaf^ k|ltkfbg
ePsf] af}$ wd{sf] lj:t[t ljj]rgf ul/Psf] % eg] clewd{df ;"qlk^sdf
ePsf] a'$jrgsf] bfz{lgs JofVof / ljZn]if)f ul/Psf] %. of] u|Gy /rgf
;dosf] lx;fan] ;"q / ljgolk^seGbf kl%sf] xf]. o;sf ;ft ljefu %g\.
o;af/] ;º]kdf rrf{ u/f}”.
-s_ wDd;·)fL—-s_ wDd;·)fL—
-s_ wDd;·)fL—-s_ wDd;·)fL—
-s_ wDd;·)fL— wDd;·)fLsf] cy{ wd{ cyf{t\ dfgl;s j[lQsf]
juL{s/)f jf j)f{g e©] x'G%. o; u|Gydf klg wd{sf] juL{s/)f / JofVof ul/Psf]
%. st{JozfÚ / lrQsf ljle© ¿kx¿sf] j)f{g ul/Psf] %. of] ;lhn} a'$g
d'Ò:sn kg]{ cToGt p‚ :t/sf] bfz{lgs u|Gy xf].
-v_ lje·—-v_ lje·—
-v_ lje·—-v_ lje·—
-v_ lje·— lje· zAbsf] cy{ efu nufpg' jf juL{s/)f ug'{ e©]
x'G%. o; u|Gydf klg wDd;·)fLdf ;'? ePsf] wd{sf] juL{s/)fnfO{ cl#
a(fOPsf] %. o; u|Gysf] klxnf] c+zdf a'$ wd{sf d"n l;$fGtsf] k|ltkfbg
ul/Psf] % eg] bf]…f] c+zdf a'$sf] ;fwf/)f !fgb]lv p‚ !fg;Ddsf] j)f{g
ul/Psf] %. t]…f] v)*df !fglj/f]wL kbfy{x¿sf] ljZn]if)f ul/Psf] % eg]
68 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
rf}yf] tyf cÒGtd v)*df dfgj tyf dfgj]t/ k|f)fLsf ljle© bzfx¿sf] ljj]rgf
ul/Psf] %.
-u_ wft'syf—-u_ wft'syf—
-u_ wft'syf—-u_ wft'syf—
-u_ wft'syf— o; u|Gydf wft' -kbfy{_ / wd{aLrsf] ;DaGwnfO{
b]vfOPsf] %. k|Zgf]Q/ z}nLdf wft' cyf{t\ kbfy{sf] JofVof ul/Psf] %. of] ;fgf]
u|Gydf 14 kl/R%]b %g\. o;df d"ntM k‰:sGw, cfoftg, wft', :d[lt k|:yfg,
an, OÒGıo cflbaLrsf] e]bsf] ljj]rgf k|:t't ul/Psf] %. kÒ)*t anb]j
pkfWofon] o;nfO{ wDd;·)fLsf] kl/lzfl dfg]sf %g\.
-#_ k'Uunk~`lt—-#_ k'Uunk~`lt—
-#_ k'Uunk~`lt—-#_ k'Uunk~`lt—
-#_ k'Uunk~`lt— zfÒAbs ¿kdf k'Uun -k'¨n_ sf] cy{ x'G% hLj /
k~`lt -k|!l†_ sf] cy{ x'G% ljj]rgf jf j)f{g. o;df ljle© hLjx¿sf]
™flfGt k|:t't ub}{ dg'iosf ljljw u')fx¿sf] juL{s/)f / JofVof ul/Psf] %. o;
u|Gydf 11 kl/R%]b %g\.
-ª_ syfjTy' jf syfj:t'—-ª_ syfjTy' jf syfj:t'—
-ª_ syfjTy' jf syfj:t'—-ª_ syfjTy' jf syfj:t'—
-ª_ syfjTy' jf syfj:t'— oxf“ k|o'St syfjTy'sf] zfÒAbs cy{
s]nfp“bf syfsf] cy{ ljjfb x'G% eg] jTy'sf] cy{ ljifo x'G%. cyf{t\ ljjflbt
ljifo. t]…f] af}$ ;·fogdf af}$ wd{sf] ;Gbe{df p&]sf ljjfbsf ljifonfO{
tyf unt wf/)ffnfO{ lg¿k)f ul/Psf] u|Gy xf] of]. o; u|Gysf n]vs df]Uulnk'Q
ltio dxf:ylj/nfO{ dflgG%. o;sf] /rgf O= k"= t]…f] ztfAbLdf ePsf] xf].
o;df 219 j^f k|Zgf]Q/sf] dfWodaf^ To; a]nf p&]sf ljjfbx¿sf] lg¿k)f
ul/Psf] %.
To; a]nf af}$ wd{df 18 j^f ;Dk|bfo cÒ:tTjdf lyP. log} 18 ;Dk|bfosf
k/:k/ lj/f]wL dfGotf / wf/)ffx¿sf] v)*g ul/Psf] of] u|Gy k|frLg af}$
Oltxf;sf] cWoogsf lgÒDt ljz]if pkof]uL %.
-r_ ods—-r_ ods—
-r_ ods—-r_ ods—
-r_ ods— clewd{sf wDd;·)fLb]lv syfjTy';Ddsf kf“r u|Gyx¿sf]
cWoog ubf{ h'g ;Gb]x / k|Zgx¿ af“sL /xG%g\ tL k|Zgx¿sf] ;dfwfg o;
u|Gydf lbOPsf] %. o;df k|Zg klg b'O{ lsl;dn] ul/Psf] % / pQ/ klg b'O{
lsl;dn] g} lbOPsf] %. To;}n] o;nfO{ ods elgPsf] xf]. p‚ :t/sf] of] u|Gy
a'$gsf nflu clt b'¿x %.
-%_ k¶fg—-%_ k¶fg—
-%_ k¶fg—-%_ k¶fg—
-%_ k¶fg— of] clewd{sf] cÒGtd t/ dxŒjk")f{ u|Gy xf]. o;df sfo{sf/)f
;DaGwsf] ulx/f] ljj]rgf k|:t't ul/Psf] %. tLg efudf ljeflht o; u|Gydf
o; hut\df /x]sf ;Dk")f{ j:t'x¿aLr 24 lsl;dsf sfo{sf/)f ;DaGw x'G%g\
egL b]vfOPsf] %. o; u|Gyn] oxL sfo{sf/)f ;DaGwsf] k|ltkfbg u/]sf] %.
k¶fgsf cg';f/ o; ;+;f/df k/dfy{ eg]sf] Pp }̂ % / Tof] xf] lgjf{)f. lgjf{)fafx]s
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 69
;a} lrh ;fk]lÔt %g\ / ltgLx¿ oxf“ lgld{t 24 sfo{sf/)f ;DaGw;“u ;DaÒGwt
%g\ e©] bfz{lgs ljZn]if)f o; u|Gyn] k|:t't u/]sf] %. o;/L kfnL lqlk^ssf
tLg lk^ssf] cf–cf"gf] dxŒj /x]sf] % eg] clewd{lk^s ;jf{lws kf]l^nf]
bfz{lgs u|Gysf ¿kdf /x]sf] %.
af}$ ;+:s[t ;flxToaf}$ ;+:s[t ;flxTo
af}$ ;+:s[t ;flxToaf}$ ;+:s[t ;flxTo
af}$ ;+:s[t ;flxTo
(Buddhist Sanskrit Literature)
af}$ ;+:s[t ;flxTo M s]xL tYox¿af}$ ;+:s[t ;flxTo M s]xL tYox¿
af}$ ;+:s[t ;flxTo M s]xL tYox¿af}$ ;+:s[t ;flxTo M s]xL tYox¿
af}$ ;+:s[t ;flxTo M s]xL tYox¿
;g\ 1816 df g]kfn–cª\u|]h o'$ ;df† ePkl% cª\u|]hx¿ g]kfn
lelqP / oxf“sf af}$ ;flxTosf] vf]hL ug{ yfn]. g]kfn cfpg] klxnf] la|l^;
/fhb"t a|fog x*;g a*f] ;flxTofg'/fuL lyP.
— g]kfndf k|f† a'$rl/t cw'/f] lyof] / To;df rf/ ;u{ leÔ' cd[tfgGbn]
yk]sf lyP. cd[tfgGb b"tfjf;d} sfd uy]{. ctM pgsf] ;xfotfn]
x*;gn] g]kfndf k|f† af}$ x:tlnlvt u|Gyx¿sf] ;ª\u|x u/].
— To; a]nf x*;gn] g]kfnaf^ nu]sf u|Gyx¿ kl% a·fnsf] Pl;ofl^s
;f];fO^L, k]l/;sf] laÒAnof]y}s gf:nfn tyf OÒG*of cl˚;sf]
k':tsfnodf e]l^P.
— Pl;ofl^s ;f];fO^L, a·fndf e]l^Psf u|Gyx¿ ;g\ 1882 df g]ÒKnh
a'l$:^ ln^/]r/sf] gfdaf^ k|sflzt eof] eg] SofÒDa|hdf ePsf
u|Gysf] ;"rL k|f= ;L= ;L= a]G*nn] ;g\ 1883 df k|sflzt u/].
— otf h·axfb'/ /f)ffn] s]xL af}$ljxf/x¿ sAhf u/L u|Gyx¿ ;*sdf
"of“s]sf lyP. tL u|Gy *f= *]lgon /fO^n] dfu]/ SofÒDa|h
o'lgel;{^LnfO{ bfg lbP.
— o;kl% kf®fTo ljåfg\ klg ;+:s[t af}$ ;flxTok|lt cfslif{t eP.
— k]l/;df kfOPsf ;+:s[t u|Gyx¿sf cfwf/df ag'{˚n] k|]mGr efiffdf
af}$ wd{sf] Oltxf; dfq} n]v]gg\, ;$d{k')*/Lssf] cg'jfb;d]t
u/].
— ef/tLo ljåfg\ /fh]Gınfn ldqn] nlntlj:t/;"q / cfl;fxl…sf
k|!fkf/ldtf u|Gy laÒAnof]lysf OÒG*sfdf k|sflzt u/] eg] a]G*nn]
lzÔf ;d'‚o gfdsf] u|Gy k|sflzt u/]. To; a]nf af}$ ;flxTosf]
vf]hL, cg'jfb / k|sfzg ug{ Ps lsl;dsf] xf]*afhL h:t} rNof].
70 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
— k|mfG;]nL ljåfg\ ;]gf^{n] dxfj:t'–cjbfg tLg v)*df k|sflzt u/]
eg] x/k|;fb zfÚLn] :joDe"k'/f)f k|sflzt u/].
— x:tlnlvt u|Gysf] vf]hLsf lgÒDt ljåfg\x¿ wdfwd g]kfn cfpg
yfn]. ;g\ 1884 df a]G*n cfP, ;g\ 1897 df x/k|;fb zfÚL cfP.
l;Nef“ n]eL klg g]kfn cfP. pgn] c;·/lrt ;"qfn°f/sf] Ps
k|lt k]mnf kf/], kl% To;nfO{ k|]mGr efiffdf k|sflzt u/]. ;g\ 1898÷99
df k]ml/ a]G*n / zfÚL g]kfn cfP. zfÚLn] b/af/ k':tsfnosf
kf]yL -x:tlnlvt_ u|Gyx¿sf] ;"rLkq tof/ u/] hf] ;g\ 1905 df
k|sflzt eof]. a·fnsf] Pl;ofl^s ;f];fO^Ldf ePsf u|Gyx¿sf]
;"rLkq klg zfÚLn] g} tof/ u/] / ;g\ 1916 df k|sflzt u/].
af}$ ;flxTosf w]/} dxŒjk")f{ u|Gyx¿ ;+:s[t efiffdf n]lvPsf %g\.
ctM af}$ bz{g / ;flxTosf] Ô]qdf ;+:s[t efiffsf] p‚ dxŒj /x]sf] %.
dxfofgsf w]/} u|Gyx¿ ;+:s[td} kfOG%g\. o; sf/)f cfhsfn dxfofg ;Dk|bfonfO{
;+:s[t af}$ wd{ klg elgG%. t/ lxgofgsf klg s]xL u|Gy ;+:s[t efiffdf
/lrPsf %g\. h:t} lxgofgcGtu{t ;jf{:tLjfbsf] cfud u|Gy ;+:s[tdf /rgf
ePsf] %. lxgofg / dxfofg b'j} ;Dk|bfosf u|Gyx¿ ;+:s[t efiffdf /rgf
ePsfn] o; k|frLg efiffsf] af}$ ;flxTodf &"nf] dxŒj /x]sf] %.
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;af}$ ;+:s[t ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;af}$ ;+:s[t ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
(Origin and Development of Buddhist SanskritLiterature)
af}$ ;flxTosf ljljw u|Gyx¿sf] /rgf ;+:s[t efiffdf ePsf] eP klg
tL u|Gydf k|o'St ;+:s[t efiffnfO{ z'$ dflg“b}g. cyjf o;f] e©' plrt x'G% ls
tL u|Gydf k|o'St ;+:s[t efiff k/Dk/fut ;+:s[t Jofs/)fcg's"nsf] geP/
cf"g} df}lnstf af]s]sf] %. ctM of] ;+:s[t efiffnfO{ ljåfg\x¿n] l;w} ;+:s[t
efiff geg]/ cnu–cnu gfd lbPsf %g\. s;}n] ld>;+:s[t, s;}n] af}$;+:s[t
t s;}n] ufyf;+:s[t eg]sf %g\. t/ k|f]k]m;/ Ph {̂gn] o; efiffnfO{ af}$;°/;+:s[t
eg]sf %g\ / w]/}n] o;}nfO{ :jLsf/ u/]sf %g\.
;'?jft;'?jft
;'?jft;'?jft
;'?jft
(Origin)
af}$ ;flxTodf k|o'St ;+:s[t efiffsf] pTklQ O:jL ;g\sf] ;'?jft x'g'eGbf
cufl* g} ePsf] dflgG%. clxn]sf] lj!df cª\u|]hL efiff k|ltl‡t ePh:t} To;
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 71
a]nf ;+:s[t efiffnfO{ wgLdfgL ju{sf] / /fh;L efiffsf ¿kdf a'lemGYof].
;j{;fwf/)f hgtfsf lgÒDt z'$ ;+:s[t a'$g' / af]Ng' w]/} sl&g lyof]. ctM
;+:s[tnfO{ g} ;lhnf] u/L af]n]/ hg:t/af^ le©le© efiffx¿sf] ljsf; eO/x]sf]
lyof]. h:t} a'$sfndf hgtfsf] aLrdf ;+:s[taf^ ljsl;t kfnL efiff k|rlnt
lyof]. cf"gf] /fh;L efiff ;+:s[t x'“bfx'“b} klg hgtfnfO{ a'$g ;lhnf] xf];\ egL
a'$n] kfnL efiffd} cf"gf] wd{b]zgf ug'{ePsf] lyof].
To;} u/L dWob]zdf klg d"n efiff ;+:s[taf^} cnÒUuP/ cs}{ efiff a©
yfn]sf] ;ª\qmd)fsf] cj:yfsf] h'g c;+:s[t efiff lyof] To;} efiffnfO{ g} af}$
;flxTodf k|of]u ul/Psf] kfOG%. dxfj:t', nlntlj:t/ h:tf ;+:s[t af}$
u|Gydf k|o'St efiff o; sf/)f g} z'$ ;+:s[t x'g g;s]sf] xf]. tL u|Gyx¿df
zAbsf] j)f{gdf ;fdfGotM ;+:s[tsf] k|efj t kfOG% t/ ltgsf] efjfy{ ;+:s[t;“u
&ØfÍ} ldNb}g. t/ ;doqmddf kl% cfpg] ljåfg\x¿n] tL u|Gydf k|o'St efiffnfO{
e|fl ;+:s[tsf ¿kdf JofVof u/L ;Rofpg k|of; u/]sf] klg kfOG%. t/ tL
u|Gysf] efiffnfO{ ToxL df}lns ¿kd} %f]l*lbg' plrt x'g] ljåfg\x¿sf] /fo %.
o;y{ To;nfO{ ;Rofpg' e"n x'g hfG%. eujfg\ a'$n] leÔ'x¿nfO{ wd{b]zgfsf
af/]df atfp“b} e©'ePsf] lyof] ls hxf“;'s} uP/ wd{b]zgf ubf{ klg hgtfn]a'$g]
hgefiffdf pkb]z lbg". ctM leÔ'x¿n] klg To; a]nf rngrNtLdf /x]sf
efiffx¿ kfnL -dfuwL_, k|fs[t, ;+:s[t cflbdf wd{b]zgf u/]sf lyP. kl%
lqlk^snfO{ lnlka$ ubf{ klg hgtfsf] efiff dflgg] kfnL efiffd} lnlka$
ul/Psf] lyof]. o; sf/)f klg e© ;lsG% ls dxfj:t', nlntlj:t/nufotsf
u|Gydf k|o'St af}$;°/;+:s[t efiff klg To; a]nf ef/tjif{sf] s'g} k|b]zdf
af]lng] hgefiff g} lyof].
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] kl/roaf}$ ;+:s[t ;flxTosf] kl/ro
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] kl/roaf}$ ;+:s[t ;flxTosf] kl/ro
af}$ ;+:s[t ;flxTosf] kl/ro
(Introduction to Buddhist Sanskrit Literature)dfly rrf{ ul/Pcg';f/ ljle© af}$ ;Dk|bfosf wfld{s u|Gyx¿sf] /rgf
;+:s[t efiffdf ePsf] %. dxf;fl‹s ;flxTocGtu{t dxfj:t'nufot u|Gy x'g\
cyjf >fj:tLjfbsf] lqlk^s, ;+:s[t efiffd} /rgf ePsf] %. dxfofg ;flxTosf
;$d{k')*/Ls;"q, nlntlj:t/;"qnufotsf ;"qx¿ x'g\ of tGqofgL dfGotfsf]
u'˛;dfhtGq xf];\, logLx¿ ;a} ;+:s[t efiffd} /lrPsf x'g\.
olt dfq geP/ hfts syfx¿ klg ;+:s[t efiffd} /rgf eP. d"n
¿kdf ;'?df ;+:s[t efiff -af}$;°/;+:s[t_ d} /lrt oL kljq af}$ u|Gyx¿
72 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
kl% lrlgof“, ltAatLnufot ljle© efiffdf cg"lbt t eP t/ ;+:s[taf^} eP.
ca xfdL ;+:s[t efiffdf /lrt o:t} s]xL af}$ ;flxTosf af/]df rrf{ ug]{ %f}”.
d"ntM dxf;fl‹s, ;jf{:tLjfb tyf dxfofgsf ;flxÒTos u|Gyx¿ ;+:s[t efiffdf
kfOG%g\.
dxf;fl‹s ;flxTodxf;fl‹s ;flxTo
dxf;fl‹s ;flxTodxf;fl‹s ;flxTo
dxf;fl‹s ;flxTo
(Mahasanghika Literature)af}$ wd{ / bz{gsf] ljsf;sf ;Gbe{df le©le© sfnqmddf ljle©
;Dk|bfo / dtx¿sf] ljsf; x'g k'Uof]. af}$ Oltxf;df Ps k^s t o:tf] Ò:ylt
cfof] ls 18 j^f;Dd af}$ ;Dk|bfox¿ Ps} k^s cÒ:tTjdf cfP. oBlk
;doqmddf sdhf]/ bfz{lgs w/ftndf /x]sf af}$ ;Dk|bfox¿ lanfp“b} uP,
ltgsf af/]df s'g} ;flxTo klg n]lvPg, t/ bfz{lgs w/ftn alnof] /x]sf s]xL
af}$ dt / ;Dk|bfox¿ emf“lu“b}–k}mln“b} hfg yfn]. ltgsf af/]df ljle© ;flxTox¿
n]lvP. tL ;Dk|bfosf] bfz{lgs ljsf; a(]/ uof]. o:t} af}$ Oltxf;sf] ;'?jfts}
;dodf ljsl;t klxnf] af}$ ;Dk|bfosf ¿kdf dxf;fl‹s ;Dk|bfonfO{ lrlgG%.
o;sf af/]df dxfj:t'nufotsf ;flxTosf s[lt klg /lrPsf %g\. o;/L
dxf;fl‹s af}$ dt;“u af}$ ;flxTosf] klg ljsf; ePsf] kfOG%.
dxf;fl‹s ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;dxf;fl‹s ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
dxf;fl‹s ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;dxf;fl‹s ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
dxf;fl‹s ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
(Origin and Development of Mahasanghika Literature)a'$sf] kl/lgjf{)fsf] sl/a 100 jif{kl% af}$ ;‹df dtdtfGt/x¿ r'lng
yfn]. af}$ wd{sf k|rlnt lgod / ljgodf ;+zf]wg ug'{kg]{ cfu|x;lxt s]xL
leÔ'x¿ cnu ;‹sf] lgdf{)fdf h'^\g yfn]. o:tf ljıf]xL leÔ'x¿sf] ;ª\Vof
a(\b} uof]. o;}aLr j}zfnLdf ;Dk© bf]…f] af}$ ;·fogaf^ cnu eO{ sl/a 10
xhf/ leÔ'x¿n] sf}zfDaLdf e]nf eP/ cf"gf] cnUu} ;·fog u/].
d"n leÔ' ;‹af^ ljKnj u/L %'l§g] log} leÔ'x¿n] o;} ;·fogb]lv
yf]/} ;ª\Vofdf /x]sf :ylj/jfbL leÔ'x¿nfO{ lxg;fl‹s eg] eg] &"nf] ;ª\Vofdf
/x]sf] cf"gf] ;‹nfO{ eg] dxf;fl‹s gfds/)f u/]. oxL”af^ dxf;fl‹s ;Dk|bfosf]
ljsf; ePsf] b]lvG%.
af}$ ljgosf sl&g lgodx¿df kl/jt{g u/L ;j{;fwf/)fsf nflu ;lhnf]
agfpg rfxg] oL dxf;fl‹sx¿n] cf"gf] cnu l;$fGtsf] ljsf; / JofVof
ub}{ uP. pgLx¿n] a'$nfO{ dfG%] dfg]gg\, nf]sf]Q/ cyf{t\ o; nf]seGbf aflx/sf
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 73
b]jtf dfg] / a'$sf] nf]sf]Q/tfsf] l;$fGtnfO{ :yflkt u/]. pgLx¿n] a'$sf]
lzÔf Jofjxfl/s ;Tosf] ljifodf geP/ k/dfy{ ;Tosf] ljifodf ePsf] lhls/
u/]. a'$nfO{ cnf}lss zÒStsf ¿kdf lrlqt ug{ nfu]. a'$ / cx{tnfO{ Ps}
sf]l^df /fVg gx'g] wf/)ff cl# ;f/]. af]lw;Œjsf] sNkgf ul/of], ;+;f/sf
;d:t k|f)fLx¿nfO{ wd{sf] pkb]z lbgsf nflu af]lw;Œjsf] hGd x'g] u%{ e©]
dfGotfsf] ljsf; ul/of]. cx{t ˚n k|f† ug'{nfO{ klg k")f{ dflgPg, OÒGıosf]
¿knfO{ s]jn ef}lts dflgof].
o;/L dxf;fl‹s leÔ'x¿n] k|rlnt af}$ k/Dk/faf^ k[ys\ dfGotfx¿sf]
ljsf; u/]. oL dfGotfx¿sf] ljsf;;“u} o;nfO{ bfz{lgs ¿kn] k'fl agfpg]
k|of;x¿ eP, ˚n:j¿k ljle© cfrfo{x¿n] o;sf] JofVof u/], cfnf]rgf /
ljj]rgf ul/of]. la:tf/} dxf;fl‹s dtdf cfwfl/t eP/ ;flxTosf] klg /rgf
eof]. o;/L dxf;fl‹s dtsf] ljsf;;“u} dxf;fl‹s ;flxTosf] klg ;'?jft /
ljsf; ePsf] kfOG%. dxf;fl‹s dtdf cfwfl/t /x]/ /lrPsf ;flxÒTos
s[ltdf dxfj:t' (The Great Subject) sf] dxŒjk")f{ :yfg /x]sf] %.
dxfj:t'dxfj:t'
dxfj:t'dxfj:t'
dxfj:t'
(Mahavastu)
dxfj:t'nfO{ dxf;fl‹s ;Dk|bfo cyf{t\ nf]sf]Q/jfbL ;Dk|bfosf] ljgo
u|Gy dflgG%. dxfj:t'sf] cy{ dxfg\ ljifo jf dxfg\ syf e©] x'G%. cyf{t\
pk;Dkbf OToflb af}$ ljgo;DaGwL syf. kfnL ljgosf] dxfaUudf h:t}
dxfj:t'df klg a'$sf] hLjgrl/q / ;‹ :yfkgfsf] j)f{g kfOG%. o;sf] ;'?d}
rf/ af]lw;Œjrof{sf af/]df j)f{g ul/Psf] %. k|s[ltrof{, k|l)fwfgrof{,
cg'nf]drof{ / clgjt{grof{sf] k"lt{af^ dfq} af]lw;Œjn] a'$Tjsf] k|fl† ub{%g\
e©] p ]̃v ul/Psf] %. o;kl% u|Gysf] gfd / kl/ro % eg] gfdkl% pk;Dkbfsf
af/]df j)f{g ul/Psf] %.
dxfj:t'n] a'$nfO{ nf]sf]Q/ jf eujfg\ eg]sf] %. of] d"ntM eÒStk|wfg
u|Gy xf]. jf:tjdf a'$ dfgj g} lyP. pgsf :ylj/jfbL r]nfx¿n] klg a'$nfO{
eujfg\;/x cfb/ t u/] t/ eujfg\ g} dfg]gg\. o; sf/)f lxgofg jf :ylj/jfbn]
eÒStdfu{sf] jsfnt u/]g, la:tf/} dfG%]x¿nfO{ a'$ xfdLh:t} dfG%] t /x]%g\
lg e©] kg{ yfNof]. af}$ wd{df dfG%]x¿sf] lj!f; sd x'“b} uof]. o;/L af}$
wd{df ;°^ cfPsf] b]v]/ Ps y/L leÔ'x¿n] wd{nfO{ l^sfO/fVgsf nflu
74 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
nf]sf]Q/jfbsf] sNkgf u/]sf] / eÒStdfu{sf] cjnDag u/]sf] kfOG%. oxL
;ª\qmd)fs} ;dodf dxfj:t'sf] /rgf ePsf] lyof]. o;/L a'$nfO{ eujfg\ df©]
/ eÒStnfO{ k|wfg dxŒj lbg] dfq} geP/ dxfj:t'sf] Ps :yfgdf t af}$:t"k
kl/qmdf ubf{ k')o k|f† x'g] / a'$sf] pkf;gfn] g} lgjf{)f k|f† x'g] p˜]v ul/Psf]
%.
o;} u|Gydf af]lw;Œjsf] bze"ldsf] j)f{g ul/Psf] %. dxfj:t'df hfts,
;"qsyf / ljgosf] ld>)f kfOG% eg] y'k|} s'/f kfnL af}$ lgsfoaf^ cg';/)f
ul/Psf] kfOG%.
O;fk"j{ 200 eGbf cl# /rgf ePsf] dflgPsf] o; u|Gysf] efiff ax't
k|frLg %. d"ntM ld>;+:s[tdf n]lvPsf] of] efiff O= k"= bf]…f]–t]…f] ztfAbLlt/
ef/tsf] dWob]zdf k|rlnt ePsf] kfOG%.
;jf{:tLjfb ;flxTo;jf{:tLjfb ;flxTo
;jf{:tLjfb ;flxTo;jf{:tLjfb ;flxTo
;jf{:tLjfb ;flxTo
(Sarvastivada Literature):ylj/jfbL d"n af}$ ;‹af^ cnu eO{ ax';ª\Vos leÔ'x¿n] dxf;fl‹s
;Dk|bfo v*f u/]kl% af}$ ;‹df ̊ /s dt /fVg]x¿n] a]Un} ;‹ v*f ug]{ nx/
g} rNof]. o;kl% cnu ;‹ / ;Dk|bfox¿sf] ljsf; x'“b} hf“bf ljle© ;Dk|bfox¿
cÒ:tTjdf b]lvP h;dWo]sf] Ps lyof] ;jf{:tLjfb ;Dk|bfo. j}eflifs eg]/
lrlgg] lxgofgL af}$ bz{gsf] d"n xf“uf] oxL dt / ;Dk|bfo;“u lgs^ /x]/ /lrt
;flxTo jf af}$ u|Gyx¿ g} ;jf{:tLjfb ;flxTocGtu{t kb{%g\.
j}zfnLsf] bf]…f] af}$ ;·fogb]lv :ylj/jfbaf^ -dlxzf;s_ dxf;fl‹s
/ dlxzf;saf^ ;AaÒTyjfb -;jf{:tLjfb_ / wd{u'† cnu eP egL bLkj+zdf
p˜]v ul/Psf] %. lrlgof“ ofqL OÒT;ªsf] ljj/)fdf klg pgsf] ;dodf rf/
k|d'v af}$ ;Dk|bfox¿ cÒ:tTjdf /x]sf] kfOG% / To;dWo] d'Vo cfo{d"n
;jf{:tLjfb lgsfo lyof]. ;jf{:tLjfb lgsfonfO{ j}eflifs klg elgG%. ;jf{:tLjfb
;Dk|bfosf d"n ;flxÒTos u|Gysf ¿kdf ;+:s[t clewd{lk^snfO{ lnOG%
h;cGtu{t ;ft j^f u|Gy kb{%g\ / h;nfO{ le©le© n]vssf] /rgf dflgG%.
o;dWo] k|d'v u|Gy sfTofogLk'qn] /rgf u/]sf] clewd{!fg k|:yfg xf].
af“sL % j^f u|Gyx¿ o;}sf kfb -kl/lzfl_ z['nfx¿ dflgG%g\. oxL !fg
k|:yfgcGtu{t g} dxfljefiff / ljefiff gfds efio jf ^Lsfsf] /rgf ePsfn]
o; ;Dk|bfonfO{ j}eflifs;d]t elgPsf] xf]. oL u|Gyx¿sf d"n ;+:s[t pknAw
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 75
%}gg\. ljefiffsf] /rgf dxf/fh slgiseGbf kl% ePsf] xf]. o;sf] /rgf j;'ldqn]
u/]sf x'g\.
;jf{:tLjfb lgsfosf] Oltxf; ;d|f^\ czf]ssf] kfnfdf ePsf] t]…f] af}$
;·fogaf^ ;'? x'G%. o;} ;·fogdf df]ufnLk'Q ltion] syfjTy'sf] /rgf
u/]sf lyP eg] ToxL ;ª\u|xdf ;AaÒTyjfbsf lj?$ s]xL k|Zgx¿ p&fOPsf]
lyof].
k/dfy{ -499—569 O=_ sf cg';f/ ;jf{:tLjfbLx¿sf] u|Gy ljefiffzfÚ
%}^f}” ztfAbLdf ljåfg\x¿aLr zfÚfy{sf] k|d'v ljifo lyof] eg] lrlgof“ ofqL
˚lxofg -ofqfsfn 399—414_ sf] ofqfljj/)fcg';f/ To; a]nf kf^lnk'q
-xfn k^gf_ / rLgdf ;jf{:tLjfbs} cg'ofoLx¿ lyP.
;ftf}” ztfAbLdf ef/t cfPsf OÒT;ª -ofqfsfn 671—695_ ;jf{:tLjfbsf
cg'ofoL lyP. pgsf cg';f/ of] ;Dk|bfo duw, nf^, l;Gw', blÔ)ffTo, k"j{ef/t,
;'dfqf, rDkf, rLgsf] blÔ)fk"j{ k|fGt tyf dWoPl;of;Dd k}mn]sf] lyof]. ;ftf}”
ztfAbLcl# / kl% klg of] hlt k|rf/ ePsf] ;Dk|bfo c¿ s'g} lyPg. o;
lgsfosf] lqlk^ssf] Znf]ssf] ;ª\Vof g} tLg nfv lyof]. o; lgsfosf] cf"gf]
cnUu} ljgolk^s / clewDdlk^s lyof] h;sf] d"n ;+:s[t ¿k gfl eO;s]sf]
% eg] s]xL lrlgof“ cg'jfb cBflk kfOG%g\. OÒT;ª cfk}m“n] ;Dk")f{ ljgolk^ssf]
lrlgof“ efiffdf cg'jfb u/]sf lyP. ;+:s[tsf] ljgo u|Gy klxnf] k^s t]…f] of
rf}yf] ztfAbLdf ;ª\u[xLt ePsf] x'g'k%{ egL l;Nef“ n]eLn] atfPsf %g\.
Psf]Q/ud -cª\u'Q/ lgsfo_, bL#f{ud -bL#{ lgsfo_, dWodfud
-dÒHemd lgsfo_ sf s]xL c+z k"jL{ t'ls{:tfgsf] vf]hdf kfOPsf] lyof]. To;
a]nf pbfgju{sf] s]xL c+z -pbfg_ klg kfOof]. k|ltdf]Ô;"qsf] Pp^f ltAatL /
rf/ lrlgof“ cg'jfb e]l^of]. o;/L kfnL ljgo / ;+:s[t ljgo u|Gysf gfd klg
sl/asl/a ldN%g\. :ylj/jfbsf] e}m“ ;jf{:tLjfbsf klg clewd{ u|Gy ;ft g}
%g\, t/ gfd ˚/s %g\. oL u|Gysf] p˜]v o;f]ldqsf] clewd{sf]z JofVofdf
kfOG%.
;jf{:tLjfbnfO{ ljqmd;+jt\sf] k|yd ztfAbLkl% j}eflifs e© yflnPsf]
kfOG%. ;jf{:tLjfb j}eflifss} k|frLg gfd xf]. ;jf{:tLjfb ;j{ ¢ cÒ:tTj ¢
jfbaf^ ag]sf] % h;sf] cy{ ;a}sf] cÒ:tTj :jLsf/ ug'{ e©] x'G%.
o; dtsf cg';f/ o; hut\sf ;a} lrhsf] cÒ:tTj ljBdfg %. hut\sf
;Dk")f{ j:t' rfx] aflx/L x'g\ jf leqL, e"t jf ef}lts, lrQ tyf r}lts j:t'tM
76 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
;a} lrh ljBdfg %g\. logLx¿sf] ;Qfdf s'g} z°f %}g. o;} sf/)f o; dtsf]
gfd ;jf{:tLjfb /xg uPsf] xf]. rf}yf] ;·fogcl#;Dd ;jf{:tLjfb klg ljeflht
lyof], t/ ;f] ;·fogdf PsLs/)f u/L Pp^} j}eflifs ;Dk|bfo agfOof]. o;kl%
dxf/fh slgisn] o; dtsf] v'a k|rf/ u/]. o;} ;·fogsf] k|:tfjcg';f/ k"/}
lqlk^ssf] j}eflifs JofVof ul/of] h;cg';f/ ;"qlk^sdfly pkb]z n]lvof]
eg] ljgo ljefiffzfÚ / clewd{ ljefiffzfÚsf] klg /rgf ul/of]. o;/L
ljqmdk"j{ t]…f] ztfAbLdf ;jf{:tLjfbL lqlk^ssf] /rgf ePsf] kfOG%. oL
u|Gyx¿sf] efiff af}$;°/;+:s[t lyof].
;jf{:tLjfb lqlk^ssf] ;fdfGo kl/ro;jf{:tLjfb lqlk^ssf] ;fdfGo kl/ro
;jf{:tLjfb lqlk^ssf] ;fdfGo kl/ro;jf{:tLjfb lqlk^ssf] ;fdfGo kl/ro
;jf{:tLjfb lqlk^ssf] ;fdfGo kl/ro
(General Introduction to Sarvastivada Tripitaka)-s_ ;"q—-s_ ;"q—
-s_ ;"q—-s_ ;"q—
-s_ ;"q— ;a}eGbf klxn] :ylj/jfbaf^ ;jf{:tLjfb %'l§“bfsf] ;do
cyf{t\ bf]…f] ;·fogsf] a]nf oL b'O{aLrsf] ljjfb eg]s} clewd{sf] ;DaGwdf
lyof]. To; sf/)f ;jf{:tLjfbsf] lqlk^sdf klg clewd{afx]s ;"q / ljgodf
:ylj/jfb;“u ;dfgtf kfOG%.
;jf{:tLjfbLx¿ ;"qnfO{ ‘cfud’ eGb%g\ eg] y]/jfbLx¿ lgsfo eGb%g\%
h:t}— bL#{ lgsfo — bL#f{ud, dÒHemd lgsfo — dWodfud, ;+o'St lgsfo —
;+o'Stfud, cª\u'Q/ lgsfo — c·f]Q/fud / v'@s lgsfo — Ô'ısfud.
kfnL bL# lgsfodf 34 ;"q %g\, t/ bL#f{uddf 30 ;"q dfq %g\.
o;dWo] 27 ;"q b'j} u|Gydf ;dfg %g\ eg] lgj]zqmd le© %. kfnLsf af“sL
;ft ;"qdWo] tLg ;"q dWodfuddf kfOG%g\, t/ af“sL rf/ ;"qx¿sf] …f]t k]mnf
k/]sf] %}g.
oL s'g} klg u|Gysf d"n ;+:s[t ¿k kfO“b}gg\. lrlgof“ / ltAatL cg'jfbsf]
;xfotfn] logsf] hfgsf/L k|f† x'G%. ;j{k|yd uf}td ;‹b]jn] 377—398 O=
df ;Dk")f{ dWodfudsf] lrlgof“ efiffdf cg'jfb u/]sf lyP eg] a'$ozn]
412—413 O= df bL#f{udsf] cg'jfb u/]sf lyP. log} b'O{ ztfAbLdf ;jf{:tLjfbL
;"qlk^ssf] lrlgof“ efiffdf cg'jfb ePsf] kfOG%.
-v_ ljgo—-v_ ljgo—
-v_ ljgo—-v_ ljgo—
-v_ ljgo— ;jf{:tLjfbsf] ljgo klg y]/jfbLsf] kfnL ljgo;“u
ldNbf]h'Nbf] %. o;sf] klg d"n ;+:s[t gfl eO;Sof], t/ ltAatL cg'jfb
cBfjlw k|fKo %. oL cg'jfb u|Gysf] d'vk[‡df ;fl/k'q tyf /fx'n;lxt eujfg\
a'$sf] k|ltdf agfOPsf] %. /fx'n ;fl/k'qsf lzio x'g\. rLgdf ;jf{:tLjfb
k}mnfpg'sf] >]o pg}nfO{ lbOG%.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 77
oL u|Gysf gfd eg] s]xL ˚/s kfOG%g\% h:t}— kfnL dxfaUunfO{
ljgoj:t', kfltdf]VvnfO{ k|ltdf]Ô;"q, ;'Qlje·nfO{ ljgo ljefu, r'̃ aUunfO{
ljgoÔ'ısj:t' / kl/jf/ kfnLnfO{ ljgo pQ/ u|Gy.
sfnqmddf ;jf{:tLjfbleq} klg ljle© ;Dk|bfo b]vf k/] / oL le©le©
;Dk|bfosf le©le© ljgodf eg] s]xL le©tf kfOG%. h:t} dy'/fsf ;jf{:tLjfbLsf]
u|Gydf ljgoj:t'sf] cltl/St 80 cWofodf ljeflht hfts tyf cjbfgsf]
ljzfn ;ª\u|x g} kfOG%, t/ sZdL/sf ;jf{:tLjfbLn] hftsnfO{ s'g} :yfg
lbPsf lyPgg\. sZdL/jfnfsf] ljgo 10 cWofodf ljeflht lyof] eg] 80
cWofosf] ljefiff klg ToxL” ljBdfg lyof].
-u_ clewd{—-u_ clewd{—
-u_ clewd{—-u_ clewd{—
-u_ clewd{— :ylj/jfbsf] e}m“ ;jf{:tLjfbLsf] klg clewd{sf] ;ª\Vof
;ft g} %. ;jf{:tLjfbL clewd{sf] d"n u|Gy !fgk|:yfg xf], af“sL % u|Gy
o;}sf ;xfos x'g\. o;sf] klg d"n ¿k gfl eO;Sof], lrlgof“ cg'jfb cBflk
kfOG%.
1= !fgk|:yfg—1= !fgk|:yfg—
1= !fgk|:yfg—1= !fgk|:yfg—
1= !fgk|:yfg— o; u|Gysf] /rgf cfo{ sfTofogLk'qn] u/]sf x'g\. o;sf]
lrlgof“ efiffdf b'O{ k^s cg'jfb ePsf] kfOG%. sZdL/ lgjf;L uf}td ;‹b]jn]
O= 383 df klxnf] k^s cg'jfb u/] eg] bf]…f] k^s o'jfg Rjfªn] 657—660
O= df u/].
/fhf slgissf] kfnfdf ePsf] ;jf{:tLjfbLx¿sf] ;·fogn] o;} u|Gydfly
ljefiffsf] /rgf u/]sf] lyof]. o;df nf]sf]Q/ wd{, ;+of]hg, !fg, sd{, dxfe"t,
OÒGıo, ;dflw tyf :d[To'k|:yfgsf] qmdzM ljzb j)f{g ul/Psfn] o;nfO{
cflu|Gy klg elgG%. j}eflifs dtsf] bfz{lgs l;$fGtsf] k|ltkfbgsf nflu
oxL g} Psdfq dxŒjk")f{ / cflwsfl/s u|Gy dflgG%.
2= ;·Lt kof{o—2= ;·Lt kof{o—
2= ;·Lt kof{o—2= ;·Lt kof{o—
2= ;·Lt kof{o— y]/jfbLsf] k'Uunk~`ltsf] ljifo;“u o; u|Gysf]
ljifoj:t' ldNg hfG%. o;df 12 ju{ %g\. o;f]ldqsf cg';f/ o;sf /rgfsf/
dxfsf}l^No x'g\ eg] lrlgof“ u|Gysf cg';f/ ;fl/k'q.
3= k|s/)fjfb—3= k|s/)fjfb—
3= k|s/)fjfb—3= k|s/)fjfb—
3= k|s/)fjfb— o;sf] /rgf lj= k"= bf]…f] ztfAbLdf j;'ldqn] u/]sf
lyP eg] cg'jfb o'jfg Rjfªn] 651 O= df u/]. k];fj/ glhs} k'isnjtL
ljxf/df o;sf] /rgf ePsf] dflgG%. o;df wd{, !fg, cfoftg cflb ljifodf
rrf{ ul/Psf] %. o;df cf& ju{ %g\.
78 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
4= lj!fgsfo—4= lj!fgsfo—
4= lj!fgsfo—4= lj!fgsfo—
4= lj!fgsfo— of] !fgk|:yfgsf] t]…f] ;xfos u|Gy xf]. o;sf /rgfsf/
b]jzdf{ :ylj/ x'g\. o; u|Gysf % j^f :sGwdf k'¨n, x]t'k|Too, cfnDagk|Too
tyf cGo k|sL)f{ ljifosf] j)f{g ul/Psf] %.
5= wft'sfo—5= wft'sfo—
5= wft'sfo—5= wft'sfo—
5= wft'sfo— o;sf /rgfsf/ ozf]ldq x'g\. lrlgof“ dtcg';f/ eg]
j;'ldq dflgG%. o; u|Gysf tLg j^f ;+:s/)f lyP. ;a}eGbf &"nf] % xhf/
Znf]ssf]. c¿ ;lº† b'O{ j^f gf} ;o / kf“r ;o Znf]ssf lyP. o'jfg Rjfªn]
gf} ;o Znf]ssf] u|Gy cg'jfb u/]sf lyP. o;df ljle© wd{sf] lj:t[t ljj]rgf
ul/Psf] %. o;df b'O{ v)* / 16 ju{ %g\.
6= wd{:sGw—6= wd{:sGw—
6= wd{:sGw—6= wd{:sGw—
6= wd{:sGw— o;sf /rgfsf/ ;fl/k'q x'g\. t/ lrlgof“ dtcg';f/
dxfdf}¨nfog x'g\. o;df cfo{;To, ;dflw, af]Wo·, OÒGıo, cfoftg, :sGw,
k|ltTo;d'Tkfb cflb bfz{lgs ljifosf] lj:t[t ljj]rgf k|:t't ul/Psf] %.
o;sf] o'jfg Rjfª cg'jfbdf 21 kl/R%]b %g\.
7= k|!l†zfÚ—7= k|!l†zfÚ—
7= k|!l†zfÚ—7= k|!l†zfÚ—
7= k|!l†zfÚ— o;sf /rgfsf/ df}¨nfog x'g\. o;sf] cg'jfb wd{/Ôn]
P#f/f}” ztfAbL -1004—1058 O=_ df u/]sf x'g\. o;df 14 ju{ %g\. w]/} kl%
cg'jfb ePsfn] o;sf] k|fdfl)fstfdf ;Gb]x %.
dxfofg ;flxTodxfofg ;flxTo
dxfofg ;flxTodxfofg ;flxTo
dxfofg ;flxTo
(Mahayana Literature)dxfofg wd{ tyf bz{g af}$ wd{bz{gsf] Pp^f dxŒjk")f{ zfvf xf]. of]
cGo af}$ ;Dk|bfox¿eGbf le© / df}lns %. of] s'g} vf; ;Dk|bfo dfq xf]Og,
a? ljle© ;Dk|bfox¿sf] ;d"x xf].
af]lw;Œjsf] sNkgf, af]lwlrQ u|x)f, if^\kf/ldtfsf] ;fwgf, bze"ld,
lqsfojfb / wd{z"Gotf dxfofgsf ljz]iftfx¿ x'g\. dxfofg ;flxTon] lxgofgnfO{
>fjsofg / dxfofgnfO{ af]lw;Œjofg eg]sf] %. >fjsofgn] cf"gf] dfq}
df]Ôsf] pkfosf] lrGtg ub{% eg] af]lw;Œjofgn] ;a} k|f)fLsf] p$f/sf] cfzo
/fVb% egL c;·sf] dxfofg;"qfn°f/df p ]̃v ul/Psf] %. cGo ;Dk|bfoh:tf]
dxfofgsf] cf"g} lqlk^s t %}g t/ dxfofgL dfGotfdf cfwfl/t ;flxÒTos
u|Gyx¿ k|z:t %g\. ljz]iftM dxfofg ;flxTocGtu{t gf} j^f dxfofg;"qx¿sf]
cfb/k"j{s cWoog ul/G%. xfd|f] b]z g]kfndf t oL ;"qx¿sf] k"hf g} ul/G%.
oL kljq dxfofg;"qx¿ o; k|sf/ %g\— 1= cfl;fxl…sf k|!fkf/ldtf;"q, 2=
;$d{k')*/Ls;"q, 3= nlntlj:t/;"q, 4= n°fjtf/;"q, 5= ;'j)f{k|ef;;"q,
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 79
6= u)*Jo"x;"q, 7= tyfutu'˛fs cyf{t\ tyfut u')f!fg;"q, 8= ;dflw/fh;"q,
9= bze"lds cyjf bze"d]!/;"q.
dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
(Origin and Development of Mahayana Literature)dxfofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;sf] af^f] klg log} ;"qx¿sf] cWoogaf^
v'Nb%. dxfofgsf] ;a}eGbf dxŒjk")f{ u|Gy cfl;fxl…sf k|!fkf/ldtf;"q xf].
dxfofgsf] s]GıLo l;$fGt z"Gotfsf] k|ltkfbg ;a}eGbf klxn] oxL ;"qdf ePsf]
xf]. d"ntM lxgofgaf^ dxfofg le© x'g] qmdsf] ;'?jft klg o;} ;"qaf^ ePsf]
lyof]. o;y{ k|!fkf/ldtf;"q af}$ bz{gsf] Oltxf;df sf];]('·f ;flat eof].
dxfofgL lzÔf ;a}eGbf klxn] k|!fkf/ldtfaf }̂ k|f† ePsf] tYonfO{ cGo ;Dk|bfon]
klg :jLsf/ u/]sf %g\. k|!fkf/ldtfx¿ w]/} eP klg dxfofg;"qcGtu{tsf]
cfl;fxl…sf k|!fkf/ldtfnfO{ g} ;a}eGbf k|frLg dflgG%. o;sf] /rgf O;fk"j{
k|yd ztfAbLdf ePsf] kfOG%.
x'g t lxgofg ;flxToaf^} dxfofg l;$fGtsf] ljsf; ePsf] kfOG%.
;jf{:tLjfbsf] cjbfg ;flxTodf af]lw;Œjofgsf cfwf/x¿ kfOG%g\. dxf;fl‹s
;flxTo dxfj:t'df klg af]lwsf nflu af]lwlrQ u|x)f ug]{ pkf;sx¿sf af/]df
p˜]v %. dxfj:t'd} >fjsaf]lw, k|To]saf]lw / ;Dos\ ;Daf]lw u/L tLg ofgsf]
rrf{ %. af]lw;Œjrof{, bze"ld;d]tsf] rrf{ ePsf] dxfj:t' dxf;fl‹ssf]
k|frLg u|Gy xf]. jf:tjdf dxfofg dxf;fl‹s ;Dk|bfos} ljsl;t ¿k xf].
dxfofgL dfGotfsf lqsfo lgdf{)fsfo, wd{sfo / ;Def]usfodWo]
lgdf{)fsfo / wd{sfosf] rrf{ lbJofjbfg / dxfj:t'df kfOG%.
ctM dxfofg wd{sf] cf/De To; ;dodf eof] ha wd{z"Gotf, wd{sfo
-tytf_ / ;Def]usfosf] wf/)ff klxnf] k^s af}$ ;flxTodf k|j]z eof].
wd{z"Gotfsf] l;$fGt klxnf] k^s k|!fkf/ldtf u|Gydf k|ltkfbg ePsf] kfOG%.
cfl;fxl…sfdf b 'O { sfosf ] dfq } j)f {g %. gfufh ' {gsf ]
dxfk|!fkf/ldtfzfÚdf klg log} b'O{ sfosf] p˜]v %. n°fjtf/;"qdf
;Def]usfonfO{ lgioGb a'$ jf wd{tf lgioGb a'$ elgPsf] %. ;"qfn°f/df
lgioGb a'$nfO{ ;Def]usfo / wd{sfonfO{ :jfefljs sfo elgPsf] %. ;aeGbf
klxn] ;Def]usfosf] p˜]v k‰ljz+lt;fxl…sfdf ePsf] kfOG%. gfufh'{gsf]
;do;Dd ;Def]usfo %'l§Psf] lyPg. Tof] lgdf{)fsfo cyjf ¿ksfocGtu{t
80 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
lyof]. o; k|sf/ e© ;lsG% ls gfufh'{gkl% dfq dxfofgsf] ljsf; ePsf]
lyof]. dxfofgsf k|yd cfrfo{ klg gfufh'{gnfO{ g} dflgG%.
tf/fgfysf cg';f/ cÒGtd dxfofg;"q zt;fxl…sf k|!fkf/ldtfsf
/rgfsf/ gfufh'{g x'g\. o;/L gfufh'{g, cfo{b]j, c;·, j;'aGw'h:tf cfrfo{x¿n]
dxfofg bz{g / ;flxTosf] ljsf;df dxŒjk")f{ of]ubfg lbPsf %g\.
;$d{k')*/Ls;"q / nlntlj:t/;"qsf] ;fdfGo kl/ro;$d{k')*/Ls;"q / nlntlj:t/;"qsf] ;fdfGo kl/ro
;$d{k')*/Ls;"q / nlntlj:t/;"qsf] ;fdfGo kl/ro;$d{k')*/Ls;"q / nlntlj:t/;"qsf] ;fdfGo kl/ro
;$d{k')*/Ls;"q / nlntlj:t/;"qsf] ;fdfGo kl/ro
(A General Introduction to Saddharma PundarikaSutra and Lalitavistara Sutra)
;$d{k')*/Ls;"q—;$d{k')*/Ls;"q—
;$d{k')*/Ls;"q—;$d{k')*/Ls;"q—
;$d{k')*/Ls;"q— gf} j^f dxfofg ;"qdWo] Ps dxŒjk")f{ u|Gy xf]
;$d{k')*/Ls;"q. ;$d{sf] zfÒAbs cy{ x'G% c;n wd{ / k')*/Lssf] cy{ xf]
;]tf] sdnsf] k"mn. sdnsf] k"mnnfO{ z'$tf / k")f{tfsf] k|tLs dflgG%.
h;/L lxnf]df pTk© eP/ klg sdnsf] k"mn lxnf]sf] ˚f]xf]/ / b'u{Gwaf^
d'St x'G% To;} u/L o; hut\df pTk© eP/ klg a'$ oxf“sf k|k‰ / Sn]zaf^
d'St x'g'x'G% e©] efjfy{ af]s]sf] % o; u|Gysf] gfdn].
dxfofgax'n b]zx¿ h:t} rLg, hfkfg cflbdf o;nfO{ kljq u|Gysf
¿kdf >$f ul/G%. lrlgof“ efiffdf t ;$d{k')*/Lssf] d"n u|Gyaf^ % j^f
cg'jfb ;g\ 223 d} ePsf] lyof]. wd{/Ô, s'df/hLj, !fgu'† / wd{u'†h:tf
k|ltl‡t cfrfo{n] klg o; u|Gysf] lrlgof“ cg'jfb u/]sf lyP. lrlgof“
k/Dk/fcg';f/ af]lw;Œj j;'aGw'n] o; ;"qdfly ;$d{k')*/Ls;"qzfÚ gfds
^Lsf n]v]sf lyP. o; ̂ Lsf u|Gysf] af]lw?lr / /TgdtLn] ;g\ 508 lt/ lrlgof“
efiffdf cg'jfb u/]sf lyP. oL ljle© cg'jfbdWo] s'df/hLjn] u/]sf]
;$d{k')*/Lssf] cg'jfb rLg / hfkfgdf ;jf{lws nf]slk|o %. o;} cg'jfb
u|Gydfly w]/} ^Lsfx¿ klg n]lvPsf] %. ;g\ 615 df ;L tf]s' tfo ;L gfds
Ps hfkfgL /fhs'df/n] o; u|Gydfly Ps ̂ Lsf n]v]sf lyP h;nfO{ cfh klg
hfkfgLx¿ >$fk"j{s u|x)f ub{%g\. hfkfgdf :yflkt k|l;$ cGt/f{lfl«o ;+:yf
/]o'sfO{sf] dGq ‘gfdf] Dof] xf] /]·] Sof]’ sf] efjfy{ klg gdf] ;$d{k')*/Lsfo e©]
x'G%.
;"q e©f;fy Ps ;dodf, Psfb]zdf, ˚nfgf]n] o;f] e©'ePsf] lyof]
e©]h:tf kbfjnL k|of]u ePsf] u|Gy e©] a'lemG%. dxfofg;"qsf k|foM ;a}
;"qsf] efiffz}nL p:t} %. h:t} ;$d{k')*/Ls;"qsf] ;'?jft klg o;/L ePsf]
%— Pj+ dof PsÒ:dg\ ;do] eujfg\ /fhu[x] lj/xlt¬. o; u|Gydf 26 cWofo
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 81
%g\. oxf“ cWofonfO{ kl/jt{ elgPsf] %, cyf{t\ of] u|Gy 26 kl/jt{df ljeflht
%. o; u|Gysf] efiffz}nL uB / kB ldl>t %. af}$;°/;+:s[tdf n]lvPsf]
o; u|Gysf] ;'?b]lv kl/jt{ 20 ;Dd / kl/jt{ 27 k'/fgf h:tf nfU%g\ eg] 21
b]lv 26 ;Dd aLrsf % kl/jt{ kl% ylkP h:tf b]lvG%g\.
o; u|Gydf :t"kk"hf tyf a'$eÒSt h:tf ljifosf] ljz]if j)f{g ul/Psf]
%. o;sf] ljifoj:t' / ld>;+:s[t efiffz}nLnfO{ ljrf/ ubf{ o;sf] /rgf
dxfj:t' / nlntlj:t/kl% O;fsf] k|yd ztfAbLdf ePsf] xf] egL cfrfo{
g/]Gıb]jn] p˜]v u/]sf %g\. lj:tfl/t z}nLdf /lrt o; u|Gydf sltko s'/fnfO{
a(fOr(fO ul/Psf] % eg] Pp^} s'/fnfO{ k^sk^s bf]xf]¥ofOPsf] klg %.
o; u|Gysf] r'/f] s'/f] eg]sf] lxgofgaf^ dxfofgnfO{ cnu / p‚ b]vfpg'
xf]. o; u|Gyn] lxgofgdf a'$af^ pklbfl wd{nfO{ a'$jrg g} dfg]sf] %, t/
To;nfO{ pkfo;To dfq} dfg]sf] %. k/dfy{ ;Tosf ¿kdf a'$ofgnfO{ dfg]sf]
%, a'$sf] nf]sf]Q/ ¿knfO{ dxŒj lbPsf] %. o;df clwst/ a'$ofg /
tyfutsf] dlxdf j)f{g %—
Ps+ lx ofg+ låtLo+ g ljBt]
t[tLo+ lx g}jÒ:t sbflr nf]s].
Ps+ lx sfo{( låtLo+ g ljBt]
g lxgofg]g goÒGt a'$f.. 2–55
kl% ylkPsf h:tf kl%˜f % cWofodf cjnf]lst]!/ / af]lw;ŒjnfO{
a'$;dfgsf] :yfg lbP/ e/k'/ j)f{g ul/Psf] %. ;dGtd'v gfdsf] rf}aL;f}”
kl/jt{df cjnf]lst]!/ af]lw;Œjsf] dxfs?)ffsf] c*'t j)f{g %. cGo af]lw;Œj
/ cjnf]lst]!/ af]lw;Œjdf s] ̊ /s % eg] cjnf]lst]!/ af]lw;Œjn] af]lw!fg
t k|f† u/]sf x'G%g\ t/ ;+;f/sf] Pp^f dfq klg k|f)fL b'Mvdf /x'Gh]n lgjf{)f k|f†
ulb{g“ e©] ;°Nk u/]sf x'G%g\. pgL a'$ g} x'g\ t/ lgjf{)fdf k|j]z gu/]sf a'$.
o;/L rf}aL;f}” cWofodf eÒStdfu{sf] r/d ¿k kfOG%. k‚L;f}” kl/jt{df z'eJo"x
gfdsf /fhfsf] syf % eg] %AaL;f}”df ;dGteı gfds af]lw;Œj ;$d{k')*/Lssf]
syf ;'© u[$s"^ kj{tdf cfp“b%g\. cÒGtd kl/jt{df ;$d{k')*/Lssf] pkb]z
ug{sf nflu eujfg\ wdf{;gaf^ p&]/ ;a} af]lw;ŒjnfO{ ;Daf]wg ub{%g\— x]
s'nk'qx¿, c;ª\Vo sNkx¿af^ ;Dkflbt of] ;Dos\ ;Daf]lw d ltdLx¿nfO{
;'DkG%'. ;a} af]lw;Œjn] eujfg\nfO{ k|)ffd ub{%g\ / ;$d{k')*/Ls ;df†
x'G%.
82 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
nlntlj:t/;"q—nlntlj:t/;"q—
nlntlj:t/;"q—nlntlj:t/;"q—
nlntlj:t/;"q— nlntlj:t/df nlntsf] cy{ x'G% nLnf jf v]n. o;
e"d)*ndf hGd lnP/ eujfg\ a'$n] hf] nLnf ug'{eof] To;sf] lj:tf/k"j{s
j)f{g ul/Psfn] g} o; u|Gysf] gfd nlntlj:t/ /xg uPsf] xf]. d"ntM o;df
a'$rl/qs} j)f{g ul/Psf] %. dxfJo"x klg elgg] of] u|Gy ;'?df ;jf{:tLjfbLsf]
u|Gy dflgGYof]. dxfofgsf] k|fb'ef{j ePkl% o;nfO{ dxfofgL dfGotfcg';f/
ljsl;t ul/Psf] dflgG%.
o; u|Gydf af]lw;Œj eujfg\n] t'lift nf]sdf lgjf; u/]sf], dfofb]jLsf]
ue{df k|j]z u/]sf], hGd, afnrof{;lxt a'$rl/qsf] ;'Gb/ j)f{g kfOG%.
of] u|Gy klg 27 kl/jt{df ljeSt %. klxnf] kl/jt{df b]jtfx¿n]
eujfg\nfO{ nlntlj:t/ gfds wd{kof{osf] Jofs/)f ug{ cg'/f]w ub{%g\. tyfutn]
hgsfox¿sf] sNof)f / ;'vsf nflu tyf ;$d{sf] j[l$sf nflu b]jtfx¿sf]
k|fy{gf :jLsf/ u/L t'liftsfoaf^ d'St ePb]lv ;Dos\ !fgk|fl†;Ddsf] a'$rl/qsf]
j)f{g ug{ yfNg'ePsf] p˜]v %. dfofb]jLsf] ue{df k|j]zb]lv n'ÒDagLdf ePsf]
hGd h:tf ljifosf] cnf}lss / cltzof]ÒStk")f{ j)f{g ul/Psf] %. t/ ;flxÒTos
nflnTon] o'St of] syf k(\gdf eg] /;o'St %.
a'$n] hGdgf;fy ;ft kfOnf lx“*]sf], kfOn}lkR%] sdnsf] k"mn pTk©
ePsf], d of] nf]sdf h]&f] x'“ / ;a}eGbf >]‡ x'“, of] d]/f] cÒGtd hGd xf], d
hGdd/)f–/f]uJoflwsf] b'Mvaf^ d'St u%'{ egL #f]if)ff u/]sf] h:tf j)f{g o;
u|Gydf kfOG% eg] af]lw;Œjn] hGd lnPkl% cnf}lss #^gfx¿ ePsf] p˜]v
ul/Psf] %.
af]lw;Œjsf] hGdsf] a]nf jgh·ndf xl/ofnL %fof], j[Ôx¿df k"mn /
˚n nfUg yfn], lbJo b'Gb'le aHof], uugtndf d]# uh{g yfNof], k[YjL sDkfodfg\
eof] / d]#/lxt cfsfzaf^ l;dl;d kfgL k¥of]. ;'uÒGwt jfo' axg yfNof]. ;a}
k|f)fLx¿n] ;'v k|f† u/]. cGwfn] cf“vf kfP, bl/ın] wg kfP, aGwgdf ePsfx¿
aGwgd'St eP. nlntlj:t/df o:tf] j)f{g ul/Psf] %.
u|Gysf] ;ftf}” kl/jt{df a'$ / cfgGbaLrsf] ;+jfb %. oxf“ a'$ wd{df
>$f gug]{x¿ g/sdf hfg] / wd{df cf:yf /fVg]x¿nfO{ eujfg\n] sNof)f ug]{
atfOPsf] %. cf&f}” kl/jt{df af]lw;Œjn] d cfk}m“ b]jflwb]j x'“ eg]sf], b]js'ndf
k|j]z ubf{ b]jk|ltdfx¿ p&]/ r/)f k/]sf] syf jl)f{t % eg] gjf}” kl/jt{df
a'$n] cfrfo{ lj!fldqsf ;fy lnlkzfÚsf] cWoog u/]sf], 64 lnlksf] hfgsf/
/x]sf] p˜]v %.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 83
12 / 13 kl/jt{df cGoq gePsf df}lns h:tf syf %g\ eg] 14 b]lv
26 kl/jt{df a'$sf] hLjgsf k|d'v #^gfx¿sf af/]df j)f{g ul/Psf] %.
u[xTofu, b'is/rof{, !fgk|fl†, wd{bz{g cflbsf] j)f{g ul/Psf] % h;nfO{ dxfofg
u|Gyx¿sf] kl/kf^L g} dflgG%. hf] o; wd{nfO{ ;'Gb% p;n] jLo{nfe ub{%,
h;n] o;sf] jfrg u%{, k"hf u%{ p;n] wd{sf] nfe p&fp“% h:tf dfxfTDo
j)f{g ul/Psf] %.
o;/L nlntlj:t/n] cfVofgsf] nflnTok")f{ z}nLdf a'$rl/tsf] j)f{g
u/]sf] %. of] u|Gy klxn] lxgofgs} u|Gy ePsf] / kl% dxfofgL dfGotfcg'¿k
¿kfGt/ ul/Psf] k|tLt x'G%. ;jf{:tLjfbL dtcg';f/ of] klxn] a'$rl/tsf] u|Gy
lyof]. aLraLrdf ;'Gb/ ufyfx¿ hf]l*Psf] o; u|Gysf] d"n efiff ld>;+:s[t %
eg] z}nL uBdo %. o; k|frLg u|Gysf] klg d"n ¿k kfO“b}g, cg'jfb kfOG%g\.
o;sf] klxnf] lrlgof“ cg'jfb O;fsf] k|yd ztfAbLdf ePsf] kfOG% eg] wd{/lÔtn]
;g\ 308 df bf]…f] k^s lrlgof“ efiffdf cg'jfb u/]sf] a'$rl/tnfO{ klg
nlntlj:t/ g} dflgG%. o:t} kf“rf}” ztfAbLdf ul/Psf] ltAatL cg'jfb klg
kfOG%. cfhsfn t lj!sf w]/} efiffdf o;sf] cg'jfb eO;s]sf] %. ;g\
1875 df *f= P;= n]˚dfgn] o; u|Gysf] ;'?sf s]xL cWofosf] cg'jfb
hd{gLsf] aln{gaf^ k|sflzt u/]sf lyP. *f= /fh]Gınfn ldqn] klg laÒAnof]lysf
OÒG*sf gfds u|Gydfnfsf nflu o; u|Gysf] cª\u|]hL cg'jfb u/]sf lyP. ;g\
1881—85 leqdf To;dWo] 15 cWofosf] k|sfzg ul/of]. o;sf] k|]mGr cg'jfb
eg] ;g\ 1884—92 leqdf k|'msf]n] u/]sf lyP. cGo y'k|} efiffdf o;sf] cg'jfb
eO;s]sf] %. k+= lg‡fgGb jh|frfo{n] o;sf] g]jf/L efiffdf cg'jfb u/]sf %g\.
;dfhdf dxfofg ;flxTosf] k|efj;dfhdf dxfofg ;flxTosf] k|efj
;dfhdf dxfofg ;flxTosf] k|efj;dfhdf dxfofg ;flxTosf] k|efj
;dfhdf dxfofg ;flxTosf] k|efj
(Impact of Mahayana Literature on Society)
jf:tjdf dxfofg ;flxTosf] ;dfhdf ;'?b]lv g} ulx/f] k|efj kb}{ cfPsf]
%. ;'?df af}$ wd{, bz{g, ;flxTo ;a} Pp^f dfq lyof]. kl% dxfofgsf]
pbokl% dxfofg / lxgofg egL %'l§Psf x'g\. lxgofgn] a'$nfO{ dfgjs} ¿kdf
JofVof u¥of]% b]jtf, eujfg\ jf s'g} To:tf] cnf}lss / nf]sf]Q/ zÒSt dfg]g.
o; sf/)f Pp^f dfG%]n] csf]{ dfG%]sf]k"hf ug{ lxrlsrfof]. dfG%]x¿n] a'$sf]
k"hf u/]gg\. lxgofg bz{g / ;flxTon] eÒStdfu{sf] jsfnt ug{ ;s]gg\, la:tf/}
dfG%]x¿n] af}$ wd{df lj!f; ug{ %f]*\b} uP. af}$ wd{df ;°^ cfof].
84 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
a'$lgjf{)fsf] sl/a 100 jif{leqdf ;dfhdf af}$ wd{sf] ;Gbe{df o:tf
k|ltlqmofx¿ b]lvg yfn].
o; kl/j]zdf Ps y/L af}$ cfrfo{x¿n] a'$sf] nf]sf]Q/tfsf] kl/sNkgf
u/], af]lw;Œjsf] sNkgf u/], cx{t˚n k|f† u/L cf"gf] dfq} JoÒStut lgjf{)f
k|f† ug]{ lxgofgsf] ;ª\s'lrt bz{gsf] ljk/Lt ;Dk")f{ k|f)fLx¿sf] b'Mvd'ÒSt
ug]{ lj/f^\ bz{gsf] kl/sNkgf ul/of]. lxgofg bz{gn] :jLsf/ u/]sf] cx{tsf]
:j¿kdf k'glj{rf/ ug'{kg]{ cfjfh p&Øf]. of] ̊ /s dtsf cg'ofoLx¿sf] ;ª\Vof
xhf/f}” eof], of] Pp^f dxf;‹ aGof]. o;/L pgLx¿n] cfk}m“nfO{ dxf;fl‹s eg]
/ cfk"mOt/nfO{ lxg;fl‹s.
oxL dxf;fl‹s dtsf] ljsl;t ¿k g} dxfofg bz{g xf]. af]lw;Œjsf]
sNkgf, af]lwlrQ u|x)f, if^\kf/ldtfsf] ;fwgf, bze"ld, lqsfojfb / wd{z"Gotf
tyf tytf dxfofg bz{gsf ljz]iftf x'g\. oL ljz]iftf af]s]sf ;a} ;"q / u|Gyx¿
dxfofg ;flxTo x'g\. o;/L dxfofg ;flxTon] af}$ wd{sf] gof“ dfGotf / :j¿knfO{
;dfhdf :yflkt ub}{ nUof], ;dfhdf cf"gf] k|efj k}mnfp“b} uof]. cfh klg
ax';ª\Vos af}$dfuL{ dxfofg bz{gs} cg'ofoL %g\. o;/L dxfofg af}$ wd{n]
;dfhdf ulx/f] k|efj %f]*]sf] %.
jh|ofg ;flxTojh|ofg ;flxTo
jh|ofg ;flxTojh|ofg ;flxTo
jh|ofg ;flxTo
(Vajrayana/Tantra Literature)
jh|ofgnfO{ tGqofg klg elgG%. o;nfO{ dxfofgs} kl%˜f] ljsf; dflgG%.
jf:tjdf dxfofgdf ljsl;t ePsf] dGqofgsf] ljsl;t ¿k tGqofg jf jh|ofg
xf]. jh|ofgdf ;fg} k|oTgaf^ klg dxfg\ ;'v ldNg] lj!f; ul/G%. jh|ofgn]
z"Gotf;“u;“u} dxf;'vsf] sNkgf u/]sf] %. x'g t jh|sf] cy{ g} z"Gotf xf].
h;/L jh| ™(, ckl/jt{gzLn, ce]B, cfuf]n] hnfpg g;Sg], kfgLn] lehfpg
g;Sg] x'G%% z"Gotf klg To:t} xf] elgPsf] %.
™(+ ;f/d;f}zf]o{d cR%]Bfe]wnÔ)fd\.
cbflx cljgflz r z"Gotf jh|d'Rot]..
— jh|z]v/ -c$ojh|;ª\u|x, k[= 23_
oxL z"Gotf, lj!fg / dxf;'vsf] kl/sNkgf / rrf{ ul/Psf u|Gyx¿
jh|ofg ;flxTocGtu{t kb{%g\.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 85
jh|ofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;jh|ofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
jh|ofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;jh|ofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
jh|ofg ;flxTosf] ;'?jft / ljsf;
(Origin and Development of Vajrayana Literature)ljqmd;+jt\sf] k|yd tyf bf]…f] ztfAbLdf /lrt d˙'>Ld"nsNk gfds
u|Gydf dGq, wf/)fL cflbsf] j)f{g kfOG%. dxfofgsf] huhuL ePsf] o;}
;dob]lv g} tGqdGqsf] ;'?jft ePsf] kfOG%.
oBlk ltAatL u|Gydf eg] a'$n] cf"gf] hLjgsfndf tLg k^s wd{rqm
k|jt{g ug'{eof] h;dWo] af]lw!fgk|fl†sf] k|yd jif{df ClifkQgdf, 13 cf}” jif{df
/fhu[xsf] u[$s"^ kj{tdf dxfofg wd{sf] wd{rqm k|jt{g u/]sf] / 16 cf}” jif{df
>LwfGos^s kj{tdf dGqofgsf] t[tLo wd{rqm k|jt{g u/]sf] e©] p˜]v ul/Psf]
%. o;/L a'$sfnb]lv g} dGqtGqsf] ljsf; ePsf] lj!f; ul/G%. dGqtGqsf]
;'?jft;“u} >Lkj{taf^ jh|ofgsf] klg ;'?jft ePsf] kfOG%.
kf“rf}” ztfAbLdf /lrt >Lu'˛;dfhtGq jh|ofgsf] k|d'v u|Gy xf]. of]
u'˛;dfhtGqnfO{ tytf–u'˛s jf >L;dfh klg elgG%. 14 cf}” ztfAbLsf]
lgsfo;ª\u|x gfds u|Gydf jh|ofgnfO{ jh|kj{tjf;L lgsfo atfOPsf] %.
cf&f}” ztfAbLdf kßjh|n] /rgf u/]sf] u'˛l;l$ gfds u|Gydf jh|ofgsf ;Dk")f{
u'˛ lgsfox¿sf] lg¿k)f ul/Psf] %. ltAatL u|Gy tGh'/df jh|ofg l;$fGtsf]
;f·f]kf· j)f{g kfOG%.
u'˛;dfhtGqsf] ;fdfGo kl/rou'˛;dfhtGqsf] ;fdfGo kl/ro
u'˛;dfhtGqsf] ;fdfGo kl/rou'˛;dfhtGqsf] ;fdfGo kl/ro
u'˛;dfhtGqsf] ;fdfGo kl/ro
(General Introduction to Guhyasamajatantra)u'̨ ;dfhtGq jh|ofgsf] ;a}eGbf e/kbf]{ / cflwsfl/s u|Gy xf]. >L;dfh
jf tyfut–u'˛s;d]t elgg] o; u|Gysf] /rgf kf“rf}” ztfAbLdf ePsf] kfOG%.
o; u|Gydf d'Vo u/L of]ul;l$sf kf“r e"ldx¿sf] j)f{g ul/Psf] %. d)*n,
oGq, dGq / b]jk"hgsf] dfWodaf^ oL e"ldx¿sf] k|fl† x'G% e©] o; u|Gydf
atfOPsf] %. o; u|Gydf s'n kf“r efu %g\ h;dWo] rf/ efusf] /rgf gfufh'{gn]
u/]sf] atfOG% eg] t]…f] efusf] /rgf zfSoldq -850 O=_ n] u/]sf] kfOG%.
k'Òiksfdf o; u|GynfO{ tGq/fh elgPsf] %. ;doqmddf o; u|Gydfly
k|z:t} ^Lsf / efiox¿ n]lvP. logLx¿sf] d"n ;+:s[t ¿k t kfO“b}g t/
ltAatL u|Gy tGh'/df eg] oL ̂ Lsfx¿ ce}m ;'/lÔt %g\ h;dWo] ;ftf}” ztfAbLsf
gfufh'{g, s[i)ffrfo{, zfÒGtb]jsf ^Lsfx¿ clws k|l;$ %g\. tGqzfÚsf]
l;$fGtsf] Jofks ljj]rgf ug'{ o; u|Gysf] p@]Zo b]lvG%. o;sf] efiff
af}$;°/;+:s[t %.
86 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
af}$ Oltxf;
dxfdfgj uf}td a'$ ;Dos\ ;Da'$ x'g'x'GYof]. cf"gf] kl/lgjf{)fsf af/]df
pxf“nfO{ k"j{hfgsf/L lyof]. pxf“n] tLg dlxgfcl# g} j}zfv k"l)f{dfsf lbg
tyfutsf] kl/lgjf{)f x'g] % egL #f]if)ff ug'{ePsf] lyof]. ha a'$ s'lzgu/
cfOk'Ug'ePsf] lyof]. kl/lgjf{)fsf] ;do klg glhls“b} lyof] ta leÔ'x¿n]
cToGt ljnfk ug{ nfu]. To;dWo] klg a'$sf lgs^td ;xof]uL -pk:yfks_
cfgGbn] w]/} g} ljnfk ug{ yfn]. of] ;'gL a'$n] cfgGbnfO{ e©'eof]— æof] jf]
cfgGb, dof wDd] r ljgof] r b]l;tf] k~`tf] ;f] jf] dd‚o]g ;Tyf.Æ -bL#lgsfo,
efu 2, k[= 118_ cyf{t\ cfgGb, d}n] hf] wd{ / ljgosf] ;DaGwdf pkb]z u/]sf]
%' / k|sfz kf/]sf] %' ToxL g} d]/f] kl/lgjf{)fkl% ltdLx¿sf] zf:tf x'g] %.Æ
To;sf] s]xL ;dokl% g} uf}td a'$sf] kl/lgjf{)f eof]. eujfg\ a'$sf]
dxfkl/lgjf{)fkl% pxf“n] hLjge/ b]zgf ug'{ePsf wd{ / ljgox¿sf] ;°ng
ug'{ g} leÔ';‹sf] klxnf] sfo{ef/ aGof]. dxfkl/lgjf{)f;"qdf p˜]v ePcg';f/
k|yd ;·fog;“u hf]l*Psf] csf]{ Ps k|;· klg lgs} dxŒjk")f{ % h;cg';f/
eujfg\ a'$n] cfk"m;dfg x}l;ot lbg'ePsf leÔ' dxfsZok dxf:yjL/ a'$
kl/lgjf{)fsf] ;dodf kfjf e©] :yfgdf x'g'x'GYof]. cf"gf 500 leÔ';‹sf]
;fydf pxf“ kfjfaf^ s'lzgu/lt/ cfp“b} x'g'x'GYof]. pxf“nfO{ a'$sf] kl/lgjf{)f
ePsf] yfxf lyPg. af^fdf ;'eı gfds leÔ';“u e]̂ eof]. dxfsZokn] eujfg\sf]
xfnva/ ;f]Wg'eof]. ;'eın] ;ft lbgcl# kl/lgjf{)f eO;s]sf] atfP. of] ;'g]/
dxfsZokn] klg b'Mv dfg], ;‹sf cGo leÔ'x¿ klg ljnfk ug{ yfn]. t/
;'eın] eg] cGo leÔ'x¿sf] ?jfaf;Ltk{m Ol·t ub}{ e© yfn]— lsg ?g]< ca
xfdLn] ?g] xf]Og, v';L x'g'k%{. pxf“ xf]pGh]n xfdLnfO{ ljle© lgod / ljgon]
af“w]/ /fVg'x'GYof]. ca xfdL aGwgaf^ d'St eof}”. ca xfdL cfk"mn] rfx]sf] ug{
;S%f}”. o;f] eGb} v';Ln] k'nlst eP t/ dxfsZok dxf:ylj/n] eg] of]
s'/fnfO{ uDeL/ ¿kdf lnP. pgn] leÔ'x¿nfO{ wd{af^ ljrlnt x'g glbg wd{
/ ljgosf] ;°ng ug{sf lgÒDt ;·fog ug]{ c&f]^ u/]. o;/L af}$ wd{ /
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 87
bz{gsf] k|yd sf];]('·f ;flat ePsf] klxnf] ;·fogsf] cfwf/e"ld tof/ ePsf]
k|;· lqlk^sdf p˜]v ePsf] %.
k|yd af}$ ;·fog -;Dd]ng_k|yd af}$ ;·fog -;Dd]ng_
k|yd af}$ ;·fog -;Dd]ng_k|yd af}$ ;·fog -;Dd]ng_
k|yd af}$ ;·fog -;Dd]ng_
(First Buddhist Council)eujfg\ a'$sf] kl/lgjf{)fsf] nuQ} dxfsZok dxf:ylj/nufot k|d'v
leÔ'x¿n] t'?Gt} wd{ / ljgosf] ;·fog ug'{kg]{ k|:tfj u/]. ;·fogdf ;xefuL
x'g] leÔ'x¿ r'©sf nflu leÔ';‹n] dxfsZoknfO{ g} cÒVtof/L k|bfg u¥of].
pkÒ:yt ;a} leÔ'x¿sf] ;xdltdf To;kl% dxf:ylj/n] xhf/f}” :ylj/dWo]af^
wd{ / ljgodf ljz]if bvn ePsf lqljBfwf/L 499 hgfsf] %gf]^ ug'{eof].
eujfg\ a'$sf pk:yfks cfgGbn] To; a]nf c/xTj k|f† ul/g;s]sf] t/
;·fogdf pgsf] pkÒ:ylt dxŒjk")f{ x'g] ePsfn] pgnfO{ ;d]t ;xefuL u/fO{
500 ;ª\Vof k'¥ofpg dxfsZokn] 499 hgfsf] %gf]^ u/]sf] x'g ;Sg] cg'dfg
af}$ Oltxf;sf/x¿n] u/]sf %g\. kl% c/xt˚n k|f† u/L cGo leÔ'x¿sf]
cg'/f]wdf ;·fogdf cfgGb klg ;fd]n eP egL ;'d·n ljnfl;gLdf p˜]v
ul/Psf] %. To;kl% ltg} leÔ'x¿sf] ;/;˜fxaf^ eujfg\sf] kl/lgjf{)fsf] t]…f]
x†fkl% /fhu[x e©] :yfgdf ;·fog ug]{ lg)f{o ul/of]. jiff{jf; a:b} ;·fog
ug]{ lg)f{o;lxt 500 leÔ'x¿sf ;fy dxfsZok /fhu[xlt/ k|:yfg u/]. To;
a]nf /fhu[xdf 18 j^f dxfljxf/x¿ lyP, t/ ;a} hL)f{ x'“b} uPsf lyP. t;y{
leÔ'x¿n] k|yd dlxgfdf ljxf/sf] dd{t;Def/ ug]{ tyf aLrsf] dlxgfdf wd{ /
ljgosf] ;·fog ug]{ lgwf] u/] egL r'˜aUukfnL -k[= 407_ df p˜]v ul/Psf]
%.
To;kl% leÔ'x¿ ljxf/ dd{tsf nflu ;xof]u dfUg /fhf chftzq'sxf“
k'u]. /fhfn] ljxf/ dd{t;Def/sf nflu dflg;x¿ k&fO{ ;xof]u dfq} u/]gg\,
a]ef/ kj{tsf] ;†k)fL{ u'̊ fcufl* ;·fogdf ;xefuLx¿ aµ] &fp“sf] k|aGw;d]t
ul/lbP. ültAatL u|Gy b'Njf (Dulva) df eg] Gou|f]w u'˚fdf k|yd ;·fog
ePsf] p˜]v %.ú /fhfn] kf“r ;o leÔ'x¿ aµsf nflu blÔ)faf^ pQ/lt/
˚s]{sf] dxfd)*k agfOlbP, d)*kdf cd"No la%Øf}gfx¿ la%ØfOlbP. k"j{lt/
˚ls{g] u/L eujfg\ a'$sf] wdf{;g klg /flvlbP. o;/L ;·fogsf lgldQ
ef}lts k"jf{wf/x¿ tof/ eO;s]kl% s[i)fkÔsf] k‰dLsf] lbg ef]hgk®ft\
leÔ'x¿ wd{;efdf ;ÒDdlnt eP. ;·fog jiff{ Ct'sf] bf]…f] dlxgfdf ;'?
ePsf] dflgPsf] %, of] >fj)f dlxgf x'g ;S%.
88 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
cfgGb To;cl# g} c/xGt eO;s]sf lyP. ;f] wd{;ef a'$n] cf"gf]
hLjgsfnd} cfk"m;dfg cu|:yfgdf /fVg'ePsf dxfsZok dxf:ylj/sf]
cWoÔtfdf cfof]lht lyof]. To:t} ljle© Ô]qdf a'$n] cu|:yfg k|bfg ug'{ePsf
leÔ'x¿ ;f] ;·fogsf xtf{stf{ lyP h;dWo] k|d'v ¿kdf w'tf·wf/Lx¿dWo]
cu|:yfg k|f† dxfsZok dxf:ylj/ lyP eg] ax'>'t cyjf a'$sf] pkb]z w]/}
;'©]df cfgGb, ljgodf cu|:yfg k|f† pkfnL, lbJorÔ'df cu|:yfg k|f† cg'?$,
eg]sf s'/f a'$g ;Sg] -k|ltdf)f_ df cu|:yfg k|f† a·L;, wd{slytdf cu|:yfg
k|f† k")f{dGqfl)fk'q, ljlrq wd{slysdf cu|:yfg k|f† s'df/sZok / ;º]kdf
eg]sf] s'/fnfO{ lj:tf/k"j{s a'$g ;Sg]df cu|:yfg k|f† dxfsf]l¶tsf] rog
ul/Psf] lyof] eg] c¿ klg s'g} g s'g} ljifodf ljlzfltf xfl;n dxf:ylj/x¿
g} lyP.
a'$sf] cf"g} hLjgsfnel/ / pxf“sf] kl/lgjf{)fkl% klg leÔ';‹df
;fgf]ltgf] h'g;'s} lg)f{o ubf{ klg nf]stfÒGqs k$lt ckgfOPsf] kfOG%. of]
k|yd ;·fog klg nf]stfÒGqs ljlwcg';f/ g} ;‰fng ub}{ ;f] wd{;efsf
gfos dxfsZokn] wd{ clwj]zgsf k|ltlglwx¿nfO{ ;f]w]— cfj';f], klxn] s'g
;·fog ug]{< wd{ ls ljgo< leÔ'x¿n] klg ljgo eg]sf] a'$zf;gsf] cfo'
ePsfn] ljgo /x] dfq a'$zf;g /xG% eGb} klxn] ljgosf] ;·fog ug]{ k|:tfj
u/]. dxfsZokn] k]ml/ ;f]w]— To;f] eP s;sf] k|d'vtfdf ug]{ t< ;xefuL
leÔ'x¿n] klg l(nf] u/]gg\. Ps :j/n] eg]— cfo'idfg\ pkfnL dxf:ylj/sf]
k|d'vtfdf. lsgeg] klxn] g} eujfg\ a'$n] Ps k|;·df e©'ePsf] lyof]—
leÔ'xf], d]/f ljgow/ leÔ'x¿dWo] pkfnL cu| x'g\.1 -1= cª\u'Q/ lgsfo 1,
k[= 25._ a'$#f]ifs[t ;dGtk;flbsfsf] efu 3 df klg ljgo;DaGwL ;a}
k|Zgx¿ pkfnLn] a'$;“u ;f]Wg'ePsf] lyof] egL p˜]v ul/Psf] %. o;/L ;a}n]
cf"gf] gfd lnPkl% pkfnL klg ljgo;DaGwL k|Zgsf pQ/ lbg tof/ eO{
wdf{;gdf a;] eg] dxfsZok k|Zg ;f]Wg tof/ eP.
klxn] dxfsZokn] kf/flhsfsf] ljgo;DaGwL k|Zg ;f]w]. a'$n] sxf“,
slxn], s] s'/fdf, s;sf] sf/)f kf/flhsfsf] lgod atfpg'eof] egL pkfnLn]
x'ax' v'^v'^ s]nfP/ hjf˚ lbP. of] qmd ;lsPkl% klxnf] kf/flhsfaf^ s]xL
lemSg'kg]{ / yKg'kg]{ s]xL s'/f %g\ ls %}gg\ egL ;f]lwof]. cGTodf pkfnLn]
clg, klg, To; a]nf, o;f] e©'eof] h:tf s]xL zAbafx]s c¿ yKg' cfjZos
%}g eg]kl% ;a} leÔ'x¿n] To;nfO{ Psdtn] kf; u/]. o;/L ljgocGtu{t
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 89
k|yd kf/flhsfsf] ^'·f] nufOof]. o;;DaGwL ljj/)f r'˜aUukfnL -k[= 408_
df pknAw %.
Pj+/Ltn] bf]…f], t]…f] / rf}yf] kf/flhsfsf af/]df klg dxfsZokn] pkfnL;“u
ToxL ljlwaf^ k|Zg u/]. pkfnL klg pQ/ lb“b} uP. To;} u/L 227 lzÔfkbx¿
;°ng u/L of] dxflje· xf] egL ls^fg ul/of]. To:t} dxfaUu, r'˜aUu,
kl/jf/nufot ljgosf ;a} k|Zgx¿sf] pkfnLn] hjf˚ lbP. tL ;a}sf]
;°ngk®ft\ ;a} 500 leÔ'x¿n] To;nfO{ kf& u/]sf lyP.
;"qlk^s—;"qlk^s—
;"qlk^s—;"qlk^s—
;"qlk^s— ljgokl% wd{sf] kfnf] cfof]. dxfsZokn] p;} u/L leÔ'x¿nfO{
;f]w] ls s;sf] k|d'vtfdf wd{;·fog ug'{knf{< ;a}n] cfgGbsf] gfd lnP.
cfgGbn] klg leÔ';‹nfO{ :jLsfo{ x'G% eg] cfk"m wd{;DaGwL k|Zgsf] hjf˚
lbg tof/ /x]sf] atfP. To;kl% cfgGb wdf{;gdf a;] / dxfsZokn] k|Zg
;f]Wg ;'? u/]. klxn] s'g lk^ssf] ;ª\u|x u/f}”< cfgGbn] eg]— ;"qlk^s.
To;kl% ;"qlk^scGtu{t bL#lgsfosf] zLn:sGwju{cGtu{t a|#hfn;"qaf^
k|Zgf]Q/ ub}{ wd{ cyf{t\ ;"qlk^ssf] ;°ng ul/;s]kl% of] bL#lgsfo xf] egL
dxfsZokn] eg]— cfj';f], of] ltdL;“u aµ]x¿nfO{ k(f&. To;} u/L dÒHemd
lgsfo ;°ng u/L wd{;]gfklt ;fl/k'q :ylj/nfO{ eg]— of] ltdLx¿n] /Ôf u/.
To;kl% ;+o'St lgsfo dxfsZoks} lhDdf nufOof] eg] cª\u'Q/ lgsfo cg'?$
:ylj/sf] lhDdfdf k¥of]. o;/L ;"qlk^ssf] ;°ng ul/of]. a'$#f]ifsf]
;dGtk;flbsfdf o;;DaGwL lj:t[t ljj/)f p˜]v ul/Psf] %. oxf“ pl˜lvt
k|yd ;·fogsf] ljifoj:t' kfnL ;flxTodf cfwfl/t %. t/ nf]sf]Q/jfbLx¿sf]
ljgo u|Gy dflgg] dxfj:t'df eg] of]eGbf ̊ /s s'/f p ]̃v ul/Psf] %. dxfj:t'n]
k|yd ;·fogdf bze"ldsf af/]df %n˚n ePsf] p˜]v u/]sf] %.
a'$sf] kl/lgjf{)fsf] nuQ} kl% dxfsZok dxf:ylj/sf] cWoÔtfdf
ePsf] o; k|yd ;·fogsf] dxŒjk")f{ sfo{ eg]s} ;"q cyf{t\ wd{ / ljgosf]
;°ng xf]. o; cltl/St cfgGbnfO{ s]xL :kflLs/)fx¿ ;f]wL c/xGt x'g
dfu{k|z:t ug]{ lg)f{o ;f] ;‹n] u/]sfn] g} ;"qlk^ssf] ;xh ;°ng x'g ;s]sf]
xf] e© ;lsG%.
bf]…f] af}$ ;·fogbf]…f] af}$ ;·fog
bf]…f] af}$ ;·fogbf]…f] af}$ ;·fog
bf]…f] af}$ ;·fog
(Second Buddhist Council)k|yd af}$ ;·fog ;Dk© ePsf] sl/a 100 jif{kl% /fhf sfnfzf]ssf]
kfnfdf j}zfnLdf bf]…f] ;·fogsf] cfof]hgf ul/Psf] lyof]. bf]…f] ;·fogsf]
90 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
;Gbe{df ;dGtkf;flbsfsf] efu 1 df dxfsZok :ylj/n] ;·fog u/]e}m“ /]jt
:ylj/n] ;a} zf;gsf] dn z'$ u/L lk^ssf] lx;fan], c·sf] lx;fan], wd{
:sGwsf] lx;fan] ;a} wd{ / ljgosf] ;·fog ;Dk© u/] egL p˜]v ul/Psf] %.
t/ ljle© ljåfg\x¿n] s]xL a]Un} k[‡e"lddf bf]…f] ;·fog ePsf] p˜]v
u/]sf %g\. wd{ / ljgosf] ;°ng;lxt k|yd ;·fog ;Dk© ePsf] 100
jif{leqdf af}$ wd{df ljle© lj/f]wL dtx¿ v*f x'g yfn]. ljz]if u/L ljgosf
s&f]/ lgodx¿nfO{ lnP/ leÔ'x¿aLr w]/} dtdtfGt/x¿ b]lvg yfn] / Ps y/L
leÔ'x¿ af}$ ljgosf s&f]/ lgodx¿nfO{ ;docg's"n kl/dfh{g ug]{ kÔdf
b]lvP eg] csf{ y/L leÔ'x¿ k|frLg lgodnfO{ g} x'ax' kfng ug'{k%{ e©] kÔdf
pleP. oL b'O{ lj/f]wL dtsf] e]b rs]{/ uof]. o;/L kl/jt{gsf] kÔdf pleg]
leÔ'x¿df aÓLk'Qs, aÓLk'lQs, jfT;Lk'qLo gfds tTsfnLg aÓL b]zsf
leÔ'x¿ lyP. ltgLx¿n] vfg], lkpg] / aµ] ljifonfO{ lnP/ cnu cEof;x¿
ug{ yfn]sf lyP. ljle© 10 j^f a'“bfdf ;d]^]/ r'˜aUudf ltgLx¿sf] j)f{g
ul/Psf] %. otf k|frLg ljgosf kÔkftL leÔ'x¿sf] g]t[Tj ul//x]sf leÔ'
ozn] aÓL b]zsf leÔ'x¿sf] dt zfÚ ljk/Lt ePsf] eGb} pgLx¿nfO{ sf/afO{
ug'{kg]{ cfjfh p&fP. kl®dL / blÔ)fL b]zx¿ / sf}zfDaLnufot &fp“ uO{
cwd{sf] j[l$ u/fPsf] / ljgonfO{ ;°^df kf/]sf] eGb} tL kl/jt{gsf/L leÔ'x¿sf]
sbdnfO{ cdfGo #f]lift ug{ nfu]. tTsfnLg ;dosf k|ltl‡t / ljåfg\ leÔ'
/]jtsxf“ uO{ ltgsf lqmofsnfksf] a]lnla:tf/ nufP / /]jtn] klg ltgnfO{
cdfGo #f]lift ul/lbP.
aÓL b]zsf leÔ'x¿ klg cf"gf] dtdf ;dy{g h'^fpg /]jtnfO{ e]^\g
uP, t/ leÔ'n] pgLx¿sf] k|:tfjnfO{ c:jLsf/ ul/lbP egL r'˜aUun] p˜]v
u/]sf] %. pg} leÔ' /]jtn] g} ;f] ljjfbnfO{ ;fDo kfg{ j}zfnLdf uP/ ;·fog
ug]{ ;'emfj lbP. To;kl% 700 leÔ'x¿ j}zfnLdf e]nf eP/ leÔ' ;AasfdLsf]
cWoÔtfdf ;·fog u/L aÓL b]zsf leÔ'x¿sf] cfr/)f / lgod ljgo ljk/Lt
ePsf] #f]if)ff u/].
bLkj+zdf p˜]v ePcg';f/ aÓL b]zsf leÔ'x¿ klg r'k nfu]/ a;]gg\.
kl/jt{gsf kÔkftL 10 xhf/ hgf leÔ'x¿ sf}zfDaLdf e]nf eP/ ljzfn
;·fog u/] h;nfO{ dxf;·fog elgof]. o;} dxf;·fogdf ;xefuL leÔ'x¿n]
cfk"mnfO{ dxf;fl‹s eg] eg] s§/kGyL leÔ'x¿sf] ;‹nfO{ lxg;fl‹s gfds/)f
u/]. o; lbgb]lv ;'?jftb]lv g} cIÔ')f ¿kdf /x]sf] af}$;‹df k'm^ dfq}
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 91
cfPg, ljlwjt\ ¿kdf b'O{ j^f ;Dk|bfo v*f eP. Pp^fnfO{ lxg;fl‹s jf
:ylj/jfbL elgof] eg] csf]{ dxf;fl‹s. o;/L bf]…f] ;·fog af}$ Oltxf;df
ljle© ;Dk|bfox¿sf] ljsf;sf lgÒDt Ps alnof] / cflwsfl/s cfwf/e"ld
aGof].
t]…f] af}$ ;·fogt]…f] af}$ ;·fog
t]…f] af}$ ;·fogt]…f] af}$ ;·fog
t]…f] af}$ ;·fog
(Third Buddhist Council)
bf]…f] af}$ ;·fogn] af}$ wd{df hf] lju|x / ljv)*gsf] cfwf/ v*f
ul/lbPsf] lyof]. To;kl%sf lbgx¿df Tof] ce}m k}mlnP/ uof]. af}$ wd{ hlthlt
nf]slk|o x'“b} uof] ToltTolt gof“gof“ dfGotfx¿ :yflkt x'“b} uP / cnu–cnu
;Dk|bfosf] ljsf; x'“b} uof]. ef/tjif{sf k|efjzfnL /fhf czf]ssf] ;do
-304—232 O= k"=_ O;fk"j{ t]…f] ztfAbL;Dd cfOk'Ubf t af}$ wd{df emG*} 18
j^f cnu ;Dk|bfo v*f eO;s]sf lyP.
s'g} klg ;·&g hlthlt lj:tfl/t x'“b} hfG% ToltTolt o;df ljle©
k|s[lt / :jefjsf dflg;x¿ ;fd]n x'“b} hfG%g\. af}$ wd{df klg o:t} eof].
ljle© lsl;dsf nf]eLkfkLx¿ leÔ'sf ¿kdf o; wd{df k|j]z ub}{ uP / wd{
k|b"lift x'“b} uof]. o;/L af}$ wd{ ljle© ;Dk|bfox¿df ljeSt ePsf], cnu–
cnu wfld{s cEof;x¿ eO/x]sf] / af}$ lzÔfsf] ;xL JofVof gePsf] kl/j]zdf
To; a]nfsf s]xL cu'jf leÔ'x¿n] / ljz]if u/L ;d|f^\ czf]sn] af}$ ;·fog
u/L wfld{s :jR%tf sfod ug'{kg]{ cfjZostf af]w u/]. ctM ;d|f^\ czf]snfO{
af}$dfuL{ agfpg dxŒjk")f{ e"ldsf lgjf{x u/]sf egL Voflt sdfPsf leÔ'
df]ufnLk'qltio dxf:ylj/sf] cWoÔtfdf / ;d|f^\ czf]ssf] ;+/ÔsTjdf xfn
ef/tsf] k^gf cyf{t\ tTsfnLg kf^lnk'qdf nueu O;fk"j{ 249 df t[tLo af}$
;·fogsf] cfof]hgf ul/of].
;f] ;·fogcl# wd{sf] unt JofVof ug]{, wd{nfO{ k|b"lift agfpg] / af}$
wd{sf] cfwf/e"t lzÔf s] xf] egL ;f]Wbf e© g;Sg] 60,000 leÔ'x¿nfO{
;‹af^ lgisf;g ul/Psf] lyof]. of] sfd ;d|f^\ czf]sn] cf"g} pkÒ:yltdf
u/fPsf lyP. wd{df ;xL dfGotf :yflkt ug{ To;kl% df]ufnLk'qltion] wd{ /
ljgodf /fd|f] bvn ePsf tLg} lk^ssf !ftf Ps xhf/ leÔ'x¿sf] %gf]^ u/].
tL Ps xhf/ leÔ'x¿ kf^lnk'qdf e]nf eP/ gf} dlxgfsf] cjlw nufP/ af}$
wd{sf tLg} j^f lk^sx¿sf] ;°ng u/]. To; a]nf clewd{lk^scGtu{t
92 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
syfjTy'Kks/)fsf] ;°ng ul/Psf] lyof]. of] ;·fog :ylj/jfbLx¿sf] ;·fog
lyof]. xfn k|fKo cflwsfl/s kfnL lqlk^ssf] cfwf/ oxL ;·fogn] to u/]sf]
lyof].
o;} ;·fogdfk{mt wfld{s z'$tf sfod u/L ;xL ¿kdf lqlk^ssf]
;°ng ul/;s]kl% ;d|f^\ czf]sn] wd{sf] k|rf/df hf]* lbP. leÔ'x¿sf] ;d"x
agfO{ ljle© d'n'sdf k&fP. o;} qmddf pgn] cf"gf %f]/f dx]Gı -s;}s;}n]
efO egL p˜]v u/]sf %g\_ / %f]/L ;‹ldqfnfO{ l;+xn åLk ->Ln°f_ k&fP.
o;af^ >Ln°fdf af}$ wd{sf] k|rf/ dfq} ePg, clkt' O= k"= k|yd ztfAbLdf
/fhf a§ufldgLsf] kfnfdf lj! af}$ Oltxf;df klxnf] k^s lqlk^snfO{
lnlka$;d]t ul/of]. o;/L t]…f] ;·fogkl% >Ln°f k'u]sf] lqlk^s g} xfnsf]
kfnL lqlk^ssf] cfwf/ a© k'Uof].
To;} u/L ;d|f^\ czf]sn] cf"gL csL{ %f]/L rf?dtLnfO{ wd{k|rf/sf
nflu g]kfn k&fPsf] klg Oltxf; e]l^G%. pg} rf?dtLn] lgdf{)f u/]sf] rf?dtL
ljxf/ -rf–alxM_ sf&df*f}”sf] rfalxndf cBfjlw %“b} %.
rf}yf] af}$ ;·fogrf}yf] af}$ ;·fog
rf}yf] af}$ ;·fogrf}yf] af}$ ;·fog
rf}yf] af}$ ;·fog
(Fourth Buddhist Council)
t]…f] af}$ ;·fogn] af}$ wd{df b]lvPsf k'm^, ljefhg / cwfld{s
sfo{x¿nfO{ lsgf/f nufp“b} wfld{s z'$tf sfod ug]{ x]t'n] :ylj/jfbL leÔ'x¿sf]
;·fog u/L :ylj/ ;Dk|bfonfO{ g} cl# a(fpg vf]h]sf] lyof]. t/ sfnqmddf
:ylj/jfbleq} klg k'm^ / ljefhgx¿ b]lvg yfn]. Ps} wd{leq ˚/s˚/s
dfGotfx¿ b]lvg yfn]. wd{sf] lgod / ljgonfO{ Psflt/ kG%fP/ cfk"mv';L
JofVof ug]{ qmd /f]lsPg.
o;} ;Gbe{df k|l;$ lrlgof“ ofqL o'jfg Rjfªn] j)f{g u/]cg';f/ O;fsf]
k|yd ztfAbLsf ef/tjif{sf k|efjzfnL /fhf s'iff)fj+zLo dxf/fh slgis -78—
151 O=_ af}$ wd{k|lt cfslif{t eP%g\. /fhfn] x/]s lbg PsPs hgf leÔ'nfO{
b/af/df af]nfP/ af}$ lzÔfsf af/]df hfgsf/L lng] OR%f u/]%g\. ;f]xLcg'¿k
x/]s lbg PsPs hgf leÔ' uP/ /fhfnfO{ af}$ lzÔfsf af/]df atfpg yfn]%g\.
t/ pgLx¿n] atfPsf s'/f ˚/s / lj/f]wfef;k")f{ ePsf] yfxf kfpg /fhf
slgisnfO{ w]/} ;do nfu]g. ctM pgn] af}$ wd{sf] vf; dfGotfsf af/]df yfxf
kfpg To; a]nfsf hfg]dfg] leÔ' kf!{;“u k/fdz{ u/] / wd{z'l$sf nflu pg}
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 93
leÔ'sf] ;˜fxdf dxf/fh slgisn] Ps ;·fogsf] cfof]hgf ug]{ lg)f{o u/].
500 leÔ' cf“̂ \g] Ps ljxf/sf] lgdf{)f ul/of]. ;f] ljxf/ sZdL/ /fHosf] s')*njg
ljxf/ lyof]. ;·fogdf ;xefuL ;a} leÔ'x¿nfO{ lqlk^ssf] ljifodf a*]a*]
JofVof n]Vg nufOof]. leÔ'x¿n] tLg} lk^sx¿nfO{ PsPs nfv Znf]sdf
JofVof u/] h;dWo] ljgolk^ssf] JofVofnfO{ ljgo ljefiff elgG%.
rf}yf] ;·fog;Dd cfOk'Ubf :ylj/jfbaf^ cnu ;jf{:tLjfb ;Dk|bfosf]
ljsf; eO;s]sf] lyof]. :ylj/jfb cNkdtdf k'u]sf] lyof] / dxf/fh slgissf]
;+/ÔsTjdf ;Dk© rf}yf] ;·fogdf ;jf{:tLjfbLx¿s} afx'No lyof]. o; sf/)f
klg x'g ;S%, o; ;·fogsf af/]df :ylj/jfbL u|Gyx¿ -ljz]if u/L >Ln°fnL
u|Gyx¿_ df}g kfOG%g\. lrlgof“ / ltAatL u|Gydf o;af/] k|z:t p˜]v ePsfn]
rf}yf] ;·fogsf] P]ltxfl;stfsf af/]df s'g} ;Gb]x ug'{kg]{ cj:yf eg] %}g.
rf}yf] ;·fog O;fsf] k|yd ztfAbLdf ePsf] lyof] / o;n] ;jf{:tLjfbL lqlk^ssf]
lgwf{/)f u/]sf] lyof]. ;jf{:tLjfbsf] ;f] lqlk^s ;+:s[t efiff / v/f]flL lnlkdf
n]lvPsf] lyof] h;sf] d"n gfl eO;s]sf] eP klg lrlgof“ cg'jfb k|fKo %.
leÔ' j;'ldqsf] cWoÔtfdf ;Dk© ;f] ;·fogsf pkfWoÔ lyP dxfslj
c!#f]if. xfn k|l;$ dxfljefiff gfds u|Gy g} rf}yf] ;·fogdf ul/Psf] lqlk^ssf]
JofVof xf]. jf:tjdf j;'aGw' /lrt clewd{sf]z klg log} ljefiffx¿df cfwfl/t
%. o'jfg Rjfªs} j)f{gdf s] klg kfOG% eg] ;·fog ;dfl†kl% dxf/fh
slgisn] tL ;a} ljefiffx¿nfO{ tfd|kqdf lnlka$ u/fPsf lyP / kl% ;f]xL
;·fogsf lgÒDt lgld{t :t"kleq ufl*lbPsf lyP. sZdL/lt/ pTvgg ubf{ s'g}
lbg oL tfd|kqx¿ e]l^g ;Sg] ;DefjgfnfO{ gsfg{ ;ls“b}g.
94 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
Pl;ofdf af}$ wd{sf] lj:tf/
>Ln°f>Ln°f
>Ln°f>Ln°f
>Ln°f
(Srilanka/Ceylon)lj!el/ af}$ wd{ k}mnfpg] klxnf] >]o ;d|f^\ czf]s -304—232 O= k"=_
nfO{ hfG%. o;cg'¿k blÔ)f Pl;ofnL b]z >Ln°fdf af}$ wd{ lj:tf/ ug]{ >]o
klg pg} ;d|f^\ czf]snfO{ lbOG%. t]…f] af}$ ;·fog ;Dk© u/L lqlk^s;d]t
;°ng ul/;s]kl% ;d|f \̂ czf]sn] kljq wd{sf] k}mnfj^sf nflu w]/}lt/ wd{b"tx¿
k&fPsf lyP. l;+xn åLk cyf{t\ >Ln°fdf eg] pgn] cf"g} %f]/f dx]Gı
dxf:ylj/sf ;fy cGo rf/ hgf leÔ'nfO{ k&fP. /fhf b]jfgÒDko / /fgL cg'nf
-247—207 O= k"=_ sf] kfnfdf leÔ' dx]Gı af}$ wd{sf] k|rf/fy{ >Ln°f k'u]sf
lyP. s'zn wd{sf c;n ;Gb]zx¿n] /fhf/fgLnfO{ klg k|efljt gu/L /xg
;s]gg\. /fhfn] tTsfn af}$ wd{ wf/)f u/].
/fhfnfO{ b]jtf df©] To; a]nfsf] ;dfhdf /fhfn] :jLsf/ u/]sf] /fhwd{df
cfa$ x'g' hgtf cf"gf] st{Jo ;DemGy]. >Ln°fnL hgtfn] klg cf"gf] st{Jo
e'n]gg\. xhf/f}”xhf/ >Ln°fnLn] af}$ wd{ c“ufn]/ leÔ' hLjgnfO{ :jLsf/ u/].
o;/L >Ln°fdf leÔ' ;‹sf] :yfkgf eof]. To;kl% ljle© ljxf/ / r}Tox¿
a© yfn]. af}$ wd{ cjnDag ug]{ nx/ g} rNof]. of] ;a b]v]/ /fgL cg'nfnfO{
klg k|j|lht x'g] /x/ nfUof] / pgn] klg af}$ ;‹df cfa$ x'g] OR%f JoSt
ul/g\. t/ Tolt a]nf af}$ ;‹df leÔ'n] leÔ')fLnfO{ k|j|lht ug]{ cg'dlt lyPg.
ctM of] va/ ;d|f^\ czf]s;Dd k'¥ofOof]. pgn] /fgLnfO{ leÔ')fL agfpgsf
nflu cf"gL %f]/L leÔ')fL ;‹ldqfnfO{ >Ln°f k&fP. ;‹ldqfn] /fgL cg'nfnfO{
pk;Dk© u/]kl% >Ln°fdf ljlwjt\ ¿kdf leÔ')fL ;‹sf] klg :yfkgf eof].
o;/L >Ln°fdf leÔ' ;‹ :yfkgfsf] >]o dx]GınfO{ hfG% eg] leÔ')fL
;‹ :yfkgfsf] >]o ;‹ldqfnfO{ hfG%. dx]Gı uPsf] b'O{ jif{kl% ;‹ldqf
>Ln°f uPsL lyOg\. ;‹ldqfnfO{ >Ln°f k&fp“bf ;d|f \̂ czf]sn] a'$n] af]lw!fg
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 95
k|f† ubf{tfssf] af]lwj[Ôsf] Pp^f la?jf klg k&fPsf lyP e©] lj!f; ul/G%.
;f] af]lwj[Ô xfn;Dd klg >Ln°fsf] cg'/fwfk'/df ePsf] lj!f; %. To;} u/L
a'$ kl/lgjf{)fsf] sl/a 500 jif{kl% a'$sf bf“t klg >Ln°f k'¥ofOPsf] k|;·
dxfj+zdf p˜]v ePsf] %. dxfj+zsf cg';f/ g]kfnÒ:yt /fdu|fdsf] :t"k
/f]lx)fL gbLn] aufp“bf gbLdf aUb} ;f] :t"kleq /x]sf] bf“t klg >Ln°f k'u]sf] xf].
b]jfgÒDkoltiokl%sf >Ln°fnL /fhfx¿n] klg af}$ wd{nfO{ xflb{stfk"j{s
:jLsf/ u/] / af}$ wd{sf] ljsf; / lj:tf/df hf]* lbP. /fhf bQufldgL -zf;gsfn
101—77 O= k"=_ sf] kfnfdf >Ln°fdf ;a}eGbf &"nf] :t"k *fuf]jfsf] lgdf{)f
eof] eg] /fhf a§ufldgL ceo -zf;gsfn 29—17 O= k"=_ sf] kfndf ;Dk")f{
lqlk^snfO{ tf*kq (Palm Leaf) df lnlka$ ul/of]. leÔ' dxfy]/ /ÒVvtsf]
cWoÔtfdf >Ln°fsf] dfGtg] e©] &fp“sf] cfnf]s ljxf/df a;L 500 leÔ'n]
tf*kqdf lqlk^snfO{ lnlka$ ug]{ sfd u/]sf lyP. cfhsfn pknAw kfnL
lqlk^s oxL g} xf]. o;eGbf cl# >'ltk/Dk/fsf cfwf/df dfq} lqlk^s af“r]sf]
lyof]. lqlk^snfO{ lnlka$ ul/Psf] of] klxnf] k^s lyof]. af}$ ;flxTosf]
Oltxf;df o; #^gfnfO{ P]ltxfl;s ˚*\sf] df©'kb{%. af}$ ;flxTosf] sf];]('·f
ag]sf] lqlk^s lnlka$ ug]{ o; sfo{sf lgÒDt 500 jfrs / 500 hgf n]vgbf;
cxf]/fq v^]sf lyP. To; a]nf >Ln°fdf clgsfn k/]sf] lyof] / clgsfnsf]
a]nf wd{sf] /Ôf x'g ;Sb}g egL /fhfn] lqlk^s lnlka$ u/fPsf lyP. o;/L
af}$ wd{n] >Ln°fsf] Oltxf;, ;+:s[lt / hLjgz}nLdf dfq} k|fej kf/]g, clkt'
:ylj/jfbL af}$ wd{sf] s]Gı klg aGof]. :ylj/jfbL cyf{t\ lxgofg af}$ wd{sf]
ax'ntf eP klg ;g\ 819 df >Ln°fdf jh|ofgsf] k|j]z eof], s]xL :t"kx¿
agfOof]. tyflk o; ;Dk|bfosf] cÒ:tTj lg/Gt/ ePg. k]ml/ klg :ylj/jfb g}
k|d'v ;Dk|bfosf ¿kdf /˛f]. t/ >Ln°fsf] Oltxf; klg l;wf af^f] lx“*]g. ;f]¸f}”
ztfAbLdf kf]r'{luhx¿n] >Ln°fdf xdnf u/] / kf]r'{unn] >Ln°fnfO{ cf"gf]
pklgj]zsf ¿kdf zf;g u¥of]. olt dfq} ePg, >Ln°fsf ;Dk")f{ leÔ'x¿sf]
xTof ul/of], lqlk^snufot af}$ u|Gyx¿ hnfOof] / af}$ wd{sf] ;d"n gfl ul/of].
sl/a 100 jif{;Dd kf]r'{unn] zf;g u?Gh]n >Ln°fdf af}$ wd{ nf]k g} eof].
kf]r'{luhkl% *rx¿ cfP. >Ln°fnfO{ pklgj]zs} ¿kdf zf;g u/] klg
wd{sf] dfldnfdf pgLx¿ s]xL pbf/ lyP. *rx¿n] >Ln°fsf] af}$ k/Dk/fnfO{
;+/Ô)f ug]{ gLlt lnP. gLlt dfq} lnPgg\, ;xof]u klg u/]. af}$ ;‹ k'g:yf{kgfsf
lgÒDt Ps hgf z}jdfuL{ sLlt{/fh l;+x / Ps hgf >fd)f]/ z/)fs/nfO{ ;g\
96 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
1756 df yfONofG* k&fOof]. yfONofG*af^ pgLx¿n] af}$ leÔ'x¿sf] Ps ;d"x
lnP/ cfP. o;sf] ;Dk")f{ vr{ *r ;/sf/n] g} a]xf]¥of]. ltg} leÔ'x¿dfk{mt
>Ln°fdf af}$ wd{sf] k'g:yf{kgf eof]. of] k'g:yf{lkt af}$ wd{ l;ofd lgsfocGtu{t
/˛f]. xfn >Ln°fsf] af}$ wd{df tLg lsl;dsf lgsfox¿ %g\— 1= ceolu/L
cyjf dxfljxf/ lgsfo -of] lgsfo dx]Gın] :yfkgf u/]sf] lgsfosf] lg/Gt/tf
xf]_, 2= l;ofd lgsfo -of] yfO{ leÔ'n] k'g:yf{lkt u/]sf] af}$ lgsfo xf]_ / 3=
ald{h lgsfo -of] ad]{nL af}$ wd{sf] k|efjdf ljsl;t af}$ lgsfo xf]_.
xfn >Ln°fdf s'n hg;ª\Vofsf] 70 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
Dofgdf/Dofgdf/
Dofgdf/Dofgdf/
Dofgdf/
(Myanmar)Dofgdf/ cyf{t\ adf{ (Burma) ;“u af}$ wd{sf] ;DaGw lgs} k'/fgf] %.
Ps lsl;dn] a'$s} ;dob]lv adf{df af}$ wd{ k}mn]sf] xf] e© ;lsG%.
eujfg\ a'$ cfk"mn] af]lw!fg k|f† ul/;s]kl%sf] ;† ;†fxdf ;f] !fgsf
ljljw cfofdx¿sf] cg'e"lt ug]{ qmddf x'g'x'GYof]. ToxLaLrsf] Ps ;†fxdf
pxf“ /fhfog j[Ôd'lg WofgdUg x'g'x'GYof]. pSt ;dodf tk':; / el˜s gfds
b'O{ hgf ad]{nL Jofkf/Lx¿ klg ;f]xL af^f] eP/ st} hf“b} lyP. !fgsf] t]hn]
wkÍ an]sf tfk;LnfO{ b]v]/ pgLx¿n] a'$nfO{ >$fk"j{s ;ft" / dx bfg u/].
a'$n] ;f] vfg] s'/f u|x)f ug'{eof]. pgLx¿n] pkxf/:j¿k a'$sf cf& j^f s]z
lnP/ uP / adf{df :j]*uf]” r}To lgdf{)f u/]. tL Jofkf/Lx¿nfO{ å}jflrs pkf;s
elgG%. a'$, wd{ / ;‹nfO{ Psd':^ ¿kdf lqjflrs elgG%. To; a]nf ;‹sf]
:yfkgf eOg;s]sf], a'$ / wd{sf] dfq} :yfkgf ePsfn] tL Jofkf/Lx¿nfO{
å}jflrs pkf;s elgPsf] xf]. Ps ad]{nL lj!f;cg';f/ a'$Tjk|fl†kl%sf]
;ftf}” jiff{jf;sf nflu a'$ adf{ hfg'ePsf] lyof] klg elgG%. t/ o;sf] s'g}
P]ltxfl;s / k|fdfl)fs cfwf/ kfO“b}g.
adf{df af}$ wd{ ;'?jftsf] P]ltxfl;s cfwf/ vf]Hb} hf“bf >Ln°fnL
j+zfjnL;Dd k'Ug'kg]{ x'G%. j+zfjnLdf ;d|f^\ czf]sn] ;'j)f{ e"lddf af}$
wd{sf] k|rf/k|;f/sf nflu b'O{ hgf leÔ' ;f])f / pQ/nfO{ k&fPsf lyP e©]
p˜]v ePsf] kfOG%. s]xL ljåfg\x¿n] ;'j)f{e"ld eg]sf] adf{ g} xf] eg]sf %g\.
oBlk of] egfO ljjfb/lxt eg] %}g.
o;/L Dofgdf/df af}$ wd{sf] &f]; / P]ltxfl;s cfwf/ e]^\g kf“rf}”
ztfAbL;Dd k'Ug'kg]{ x'G%. adf{sf] #fjhfdf pTvgg ubf{ kfOPsf cjz]ifx¿ /
lrlgof“ ofqLx¿sf ofqfljj/)faf^ s] kQf nfUb% eg] kf“rf}” ztfAbLkl% g}
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 97
Dofgdf/ :ylj/jfbL af}$ wd{sf] s]Gı ag]sf] lyof]. blÔ)f ef/tlt/af^ uPsf
wd{k|rf/sx¿n] ;f] wd{ k}mnfPsf lyP. To;f] t s] klg kfOG% eg] d"n ;jf{:tLjfb
/ dxfofg af}$ wd{ kf“rf}” ztfAbLd} k"jL{ ef/taf^ adf{ k|j]z u/]sf] lyof], t/
c¿ ;Dk|bfosf] cÒ:tTj eP klg adf{df :ylj/jfbs} af]njfnf /lx/˛f]. k|frLg
ad]{nL &fp“x¿ k]u" -x+;jtL_, yftf]” -;'wDdjtL_ tyf /fdg b]zsf cGo
Ô]qsf lxGb"x¿ klg :ylj/jfbnfO{ c“ufNg k'u]. P#f/f}” ztfAbLlt/ cfOk'Ubf t
yftf]” :ylj/jfbsf] s]Gı g} alg;s]sf] lyof]. P#f/f}” ztfAbLd} ltAatL ıljl*og
hftsf d|fDd; (Mrammas) x¿ #'Db} adf{sf] kfuf“ (Pagan) e©] &fp“df cfP
/ kfuf“nfO{ g} /fhwfgL agfP/ Pp^f ;fgf] t/ zÒStzfnL /fHo v*f u/]. d|fDd;x¿
clzlÔt / c;Eo lyP. t/ klg pgLx¿n] cf"gf] /fHodf tfÒGqs af}$ wd{nfO{
;+/Ô)f lbP. oBlk pgLx¿sf] zf;g w]/} ;do l^Sg ;s]g, ;g\ 1044 df clg?$
gfdsf /fhfn] kfuf“dfly cfqmd)f u/L ;f] /fHo xTofP. pgn] yftf]”af^ leÔ'x¿
af]nfP/ tfÒGqs af}$ ;Dk|bfonfO{ lj:yflkt ub}{ :ylj/jfbnfO{ g} k'g:yf{lkt
u/]. clg?$n] wd{ t k'g:yf{lkt u/] t/ Toxf“ s'g} af}$ u|Gyx¿ lyPgg\. To;}n]
pgn] yftf]”sf /fhf dg'xfsxf“ lqlk^s dfUg] ;Gb]z;lxt s]xL dfG%]x¿ k&fP.
t/ clg?$sf] dfunfO{ dg'xfn] OGsf/ ul/lbP. clg?$nfO{ of] va/ ;lx;Sg'
ePg. t'?Gt cf"gf] ;}lgs ˚f}hnfO{ t}gfy ug{ eg] / yftf]” cfqmd)f ug{ uP.
pgn] /fHo dfq} lht]gg\, dg'xfnfO{ s}b u/] / yftf]”df /x]sf ;Dk")f{ af}$ u|Gyx¿,
leÔ'x¿, eujfg\sf cÒ:y wft'x¿nufot ;Dk")f{ ;fdu|L lnP/ cfP. elgG%,
tL ;fdu|Lx¿ 32 j^f xfQLnfO{ af]sfP/ NofOPsf] lyof]. To;kl% /fhf clg?$n]
w]/} af}$ dÒGb/ / ljxf/x¿ agfP, kfuf“nfO{ :ylj/jfbsf] s]Gı g} agfP. pgn]
>Ln°faf^ ;d]t ;Dk")f{ lqlk^s Nofpg nufP. o;/L clg?$n] >Ln°f /
yftf]”af^ u|Gyx¿ e]nf u/L lqlk^ssf] ;+/Ô)f u/]. pgsf pQ/flwsf/Lx¿n] klg
of] wfld{s lg/Gt/tfnfO{ sfod /fv], clg?$sf %f]/f SofglhTyn] kfuf“df
cfgGb dÒGb/ :yfkgf u/]. la:tf/} :ylj/jfb adf{el/ k}mlnof].
xfn Dofgdf/df s'n hg;ª\Vofsf] 88 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
yfONofG*yfONofG*
yfONofG*yfONofG*
yfONofG*
(Thailand)yfONofG*sf] k'/fgf] gfd l;ofd (Siam) xf]. oxf“ klg nueu ;'?jftb]lv
g} af}$ wd{sf] cÒ:tTj /x]sf] kfOG%. yfONofG*sf] kf]ª^'s / k|mf ˚fyf]ddf
kfOPsf k'/ftfÒŒjs k|df)fx¿sf cfwf/df s] e© ;lsG% eg] O;fsf] k|yd jf
bf]…f] ztfAbLb]lv g} yfONofG*df af}$ wd{ k|j]z ul/;s]sf] lyof].
98 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
tL &fp“x¿ pTvgg ubf{ ljle© af}$ k|ltdfx¿, wfld{s ;+/rgfsf cjz]if,
s'“lbPsf df^fsf d"lt{x¿ tyf wd{rqm k|jt{g h:tf af}$ #^gf;“u ;DaÒGwt
k|z:t ;°]tx¿ kfOPsf lyP. o;sf] k'/ftfÒŒjs cWoogaf^ tL ;fdu|Lx¿
k|yd jf bf]…f] ztfAbLsf ePsf] kQf nfUof]. o;y{ e© ;lsG% ls yfONofG*sf]
af}$ wd{sf] Oltxf; k|yd jf bf]…f] ztfAbLb]lv ;'? ePsf] xf].
o;} u/L s]xL ;dokl% u'†fsfnsf] ulx/f] k|efj /x]sf d"lt{x¿ / Wj:t
wfld{s ;+/rgfx¿ klg kfOP. o; sfn;Dd klg yfONofG*df :ylj/jfbL af}$
wd{ lgs} ˚:^fPsf] kfOG%. cf&f}”–gjf}” ztfAbLlt/ yfONofG*df s]xL /fhgLlts
kl/jt{g eof]. yfONofG* / nfcf]; sDaf]l*ofsf] cwLg:y eP, ˚n:j¿k
sDaf]l*ofsf] wfld{s k|efjaf^ cnu /xg ;s]gg\. o;aLrdf yfONofG*df af}$
wd{ s]xL cf]e]mndf k¥of]. To; a]nf sDaf]l*ofdf a|f#)f wd{ k|rlnt lyof].
t]¸f}” ztfAbLsf] dWolt/ yfONofG*n] k'gM cf"gf] /fhgLlts ;jf]{‚tf
sfod u¥of], ̊ n:j¿k k'gM :ylj/jfbL af}$ wd{ yfONofG* / nfcf];df ;d]t
˚:^fP/ uof]. ;“u;“u} kfnL ;flxTosf] klg >Lj[l$ eof]. x'“bfx'“b} tTsfnLg yfO{
/fhf >L;"o{j+z /fd dxfwfld{s /fhflw/fh;d]tn] leÔ'sf ¿kdf af}$ wd{
c“ufNg k'u]. o;kl% t s] rflxof] / ;f/f yfONofG*el/ af}$ wd{ %Øfk%Øf†L
g} eof]. ;g\ 1361 lt/ /fhfn] s]xL leÔ' / af}$ ljåfg\x¿nfO{ >Ln°f k&fP.
pgLx¿n] dxf;dL ;‹/fhf gfdsf k|sf)* leÔ'nfO{ yfONofG* lnP/ cfP. ltg}
leÔ'sf] k|]/)ff / yfO{ /fhfsf] k|of;af^ yfONofG* / nfcf];df af}$ wd{ / kfnL
;flxTosf] e/k'/ k|rf/k|;f/ ul/of] h;sf] sf/)faf^ xfnsf] nfcf];lt/ ar]v'r]sf
;'j)f{u|fd, xl/k'˙o, vd]//ffl«, cnlj/ffl« h:tf s]xL tTsfnLg lxGb" /fHox¿
klg af}$ wd{sf] k|efjaf^ cnÒUug ;s]gg\. To; a]nfb]lv p“wf] nfu]sf] a|f#)fwd{
yfONofG* / nfcf];df nf]kk|foM g} eof] eg] :ylj/jfbL af}$ wd{n] /fd|};“u h/f
uf*Øf] hf] cBflk sfod %“b} %. clxn] klg yfONofG*n] :ylj/jfbL af}$
wd{sf] s]Gısf ¿kdf lj!d} cf"gf] klxrfg k|blz{t ul//x]sf] %.
xfn yfONofG*df s'n hg;ª\Vofsf] 95 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
OG*f]g]l;ofOG*f]g]l;of
OG*f]g]l;ofOG*f]g]l;of
OG*f]g]l;of
(Indonesia)OG*f]g]l;ofsf] k'/fgf] gfd ;'j)f{åLk xf]. ;'j)f{åLksf] wfld{s Oltxf; x]bf{
kf“rf}” ztfAbLsf] ;'?jft;Dd of] ^fk'df pqf]lawL af}$ wd{ ˚:^fPsf] kfO“b}g.
kf“rf}” ztfAbLsf] ;'?jftlt/} hfef ̂ fk' k'u]sf lrlgof“ ofqL ̊ f lxofgsf] j)f{gcg';f/
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 99
;f] ^fk'df a|f#)fwd{nufot cGo s]xL wd{x¿ ˚:^fPsf] eP klg af}$ wd{sf]
pkÒ:ylt p˜]Vo lyPg.
t/ oxf“ af}$ wd{ k}mlng nfdf] ;do s'g'{k/]g. u')fjd{g gfdsf Ps hgf
ef/tLo leÔ'n] hfefdf af}$ wd{ k}mnfpg] cleef/f k"/f ul/lbP. u')fjd{g
ef/tsf] s'g} /fhkl/jf/sf ;b:o lyP / wfld{s hLjgk|lt ?lr /fVb} leÔ'sf
¿kdf af}$ wd{df k|j]z u/]sf lyP. pg} af}$ leÔ' u')fjd{g g} hfef ^fk' #'Dg
uP. cfk"m klg /fhkl/jf/sf] ;b:o ePsfn] Toxf“sf] /fhkl/jf/;“u ;Dks{ /
;DaGw :yflkt ug{ pgnfO{ cK&Øf/f] k/]g. ;j{k|yd af}$ wd{sf cfbz{af^
Toxf“sL /fhdftf k|efljt eOg\, qmdzM /fhfn] klg af}$ wd{ cjnDag u/].
/fhfn] g} af}$ dfu{ :jLsf/ u/]kl% hgtf klg la:tf/} af}$dfuL{ x'“b} uP. qmdzM
/fHoel/ af}$ wd{ k}mn]/ uof].
OG*f]g]l;ofs} csf]{ ^fk' ;'dfqfdf klg lgs} klxn] af}$ wd{ k|j]z u/]sf]
kfOG%. s]xL clen]vx¿af^ s] k'lfl ePsf] % eg] ;g\ 683—84 lt/ tTsfnLg
>Lljho /fHo -xfn ;'dfqf_ sf /fhf af}$dfuL{ lyP. k|l;$ lrlgof“ ofqL OÒT;ªn]
klg >Lljhosf] ofqf u/]sf lyP. pgsf] ofqfljj/)faf^ s] yfxf kfOG% eg]
;ftf}” ztfAbLd} blÔ)f Pl;ofnL ̂ fk'x¿s} dxŒjk")f{ af}$ lzÔfsf] s]Gısf ¿kdf
>Lljhon] cf"gf] klxrfg :yflkt ul/;s]sf] lyof]. >Lljhodf dxfofg ;Dk|bfo
;fgf] ¿kdf lyof] eg] jl/kl/ cGo /fHox¿df lxgofg ;Dk|bfosf] k|e'Tj /x]sf]
kfOG%. To; a]nf >Lljhodf dfq} Ps xhf/sf] xf/fxf/Ldf af}$ leÔ'x¿ ePsf]
/ ;a}n] ef/tdf af}$ lzÔfsf] cWoog u/]sf] OÒT;ªn] atfPsf %g\. OÒT;ªn]
klg ;ftf}” ztfAbLsf] pQ/f${df ef/tsf] e|d)f u/]sf lyP. o;/L ;ftf}” ztfAbLb]lv
P#f/f}” ztfAbL;Dd OG*f]g]l;of Ps lsl;dn] af}$ wd{sf] s]Gıs} ¿kdf /˛f].
gfnGbf lj!ljBfnosf k|Voft af}$ u'? wd{kfnn] klg OG*f]g]l;ofsf]
e|d)f u/]sf lyP. ;ftf}” ztfAbLsf ljqmdlznf lj!ljBfnosf k|d'v / P#f/f}”
ztfAbLsf k|l;$ af}$ ljåfg\x¿ bLk°/ >L!fg klg cf"gf] hLjgsf] k"jf{${df
jl/‡ ljåfg\ rGısLlt{sf ;fydf cWoog ug{ ;'j)f{bLk uPsf lyP. kl% z}n]Gı
j+zsf /fhfx¿sf] ;+/Ô)f / k|efjaf^ dxfofg af}$ wd{ hfef / ;'dfqfdf lgs}
g} df}nfof]. Ps hgf z}n]Gı /fhfsf u'? a·fnL lyP. pgsf] k|efjaf^ tfÒGqs
af}$ wd{ klg cÒ:tTjdf cfof]. wfld{s hfu/)fsf sf/)f OG*f]g]l;ofdf dxfofg
u|Gyx¿ klg cg'jfb / /rgf eP. t/ klg s]xL ;dokl% la:tf/} af}$ wd{ nf]k
x'“b} uof] / a|f#)fwd{ k|wfg aGb} uof].
xfn OG*f]g]l;ofdf s'n hg;ª\Vofsf] 0=72 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
100 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
leotgfdleotgfd
leotgfdleotgfd
leotgfd
(Vietnam)
leotgfdsf] k'/fgf] gfd rDkf xf]. oxf“ klg ;ftf}” ztfAbLeGbf cl# g}
af}$ wd{ k|j]z ul/;s]sf] kfOG%. To;f] t af}$ wd{sf] cd/fjtL ;Dk|bfo;“u
;DaÒGwt sf“;sf s]xL af}$ d"lt{x¿ klg k]mnf k/]sf %g\, t/ tL a'$d"lt{x¿
t]…f] ztfAbLlt/sf x'g ;S%g\ klg elgPsf] %. leotgfdL af}$ Oltxf;sf
;Gbe{df csf]{ tYo s] klg % eg] ;g\ 605 df lrlgof“x¿n] rDkfsf] /fhwfgL
sAhf u/L Toxf“af^ 1,350 af}$ s[ltx¿ lnP/ uP. lrlgof“ j+zfjnLsf] of]
sygaf^ yfxf kfOG% ls leotgfddf ;ftf}” ztfAbLb]lv g} af}$ wd{n] h/f
ufl*;s]sf] lyof].
k|l;$ lrlgof“ ofqL OÒT;ªn] p˜]v u/]cg';f/ rDkfdf ;fdfGotof
cfo{;ÒDdlto ;Dk|bfosf af}$dfuL{x¿ lyP / s]xL dfqfdf >fj:tLjfb ;Dk|bfosf
klg lyP. t/ cf&f}” ztfAbLlt/sf s]xL clen]vx¿af^ eg] To; a]nf dxfofg
;Dk|bfosf] zÒStzfnL pkÒ:ylt /x]sf] tYo kQf nfUb%. rDkfsf tTsfnLg
/fhfx¿n] klg af}$ wd{nfO{ ;xof]u u/]sf] kfOG%. ;g\ 875 lt/ /fhf OGıjd{gn]
lgdf{)f u/]sf] u'Daf / af}$ dÒGb/sf s]xL cjz]ifn] klg o;sf] k'lfl ub{%. o;/L
rDkfdf 15 cf}” ztfAbL;Dd dxfofg ;Dk|bfosf] af]njfnf /x]sf] kfOG%. la:tf/}
pQ/lt/af^ cfPsf c©fdfO^\;x¿ (Annamites) sf] lrlgof“ af}$ wd{n]
k/Dk/fut wd{nfO{ lj:yflkt ub}{ uof].
xfn leotgfddf s'n hg;ª\Vofsf] 55 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
ltAatltAat
ltAatltAat
ltAat
(Tibet)
ltAatdf af}$ wd{sf] k|j]z ;ftf}” ztfAbLdf ePsf] kfOG%. x'g t kf“rf}”
ztfAbLb]lv g} ef/t, g]kfn, rLg, d·f]lnof, adf{ h:tf b]zx¿;“u ltAatsf]
j}b]lzs ;DaGw sfod ePsf] lyof]. pl˜lvt b]zx¿sf] To; a]nfsf] k|wfg wd{
af}$ g} lyof]. olt x'“bfx'“b} klg ltAatn] cf"gf] b]zdf af}$ wd{ k|j]z u/fpg
ce}m b'O{ ztfAbL s'g'{k¥of].
o;df klg Pp^f rfvnfUbf] syf %. %}^f}” ztfAbLsf] cGTolt/ …ªrª
uDkf]sf afa' yf] yf] /L ltAatsf /fhf lyP. To;} a]nf ef/taf^ af}$ wd{sf s]xL
k|rf/sx¿ wd{k|rf/sf] l;nl;nfdf ltAat uP, /fhfnfO{ e]^] / s]xL wfld{s
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 101
k':tsx¿ pkxf/:j¿k lbP. t/ /fhfn] u|Gyx¿sf] pkxf/ lng dfg]gg\, ̊ sf{OlbP,
lsgeg] ltAatdf Tolt a]nf;Dd lnlksf] ljsf; gePsfn] k':tsx¿sf] s'g}
pkfb]otf g} lyPg. t/ of] #^gfaf^ lszf]/ /fhs'df/sf] dgdf efiff;DaGwL
k%f}^]kg x^fP/ c¿ b]z;dfg x'g] Ov knfof]. pgn] cGo b]z;“u ;DaGw
a(fpg] tyf cf"gf hgtfsf] k%f}^]kg x^fpg] k|lt!f u/]. cfk"m /fhf x'gf;fy
…ªrª uDkf] -617 O=_ n] blÔ)f / pQ/sf b'O{ b]z g]kfn / rLg;“u ;DaGw
:yflkt ug]{ k|of; u/]. ˚n:j¿k pgn] g]kfnsf /fhf c+z'jdf{ / rLgsf ;d|f^\
tfOTr'ª;“u ;'dw'/ ;DaGw sfod u/]. ;f] ;DaGw s"^gLlts ;Ldfdf dfq}
;Lldt /x]g, …ªrªn] g]kfnsL /fhs'df/L e[s'^L / lrlgof“ /fhs'df/L a]g
r]ªnfO{ ljjfx g} u/L ltAat leœofP. c+z'jdf{sf] ;dodf g]kfndf af}$ snfsf]
p‚td ljsf; ePsf] lyof]. ctM c+z'jdf{sL %f]/L e[s'^Ln] dfOtLaf^ #/ hf“bf
pkxf/:j¿k af}$ snfsf ;fdu|L n}hfg lal;{gg\. e[s'^Ln] g]kfnaf^ cÔf]Eo,
d}q]o / zfSod'lg a'$sf d"lt{x¿ nu]sL lyOg\. o;af^ ltAatdf af}$ wd{
k|rf/df s]xL dbt ldNof]. jf:tjdf …ªrª uDkf]sf] rfxgf klg oxL g} lyof].
g]kfn / rLg;“u ;DaGw uf“µ'cl# g} ltAatdf lnlksf] ljsf; ug{
…ªrªn] dxŒjk")f{ sbd rfln;s]sf lyP. lnlkdfk{mt lzÔfsf] ljsf; geO{
b]zsf] ljsf; x'“b}g / hgtfsf] k%f}^]kg klg x^\b}g e©] e]p kfO;s]sf /fhfn]
cf"gf Ps k|ltefzfnL dGqL yf]g dL ;fd–ef]–tfsf] g]t[Tjdf ef/tLo lnlk,
Wjlglj!fg, efiff / Jofs/)fsf] cWoog u/L ltAatL lnlksf] cfljisf/ u/]/
cfpg egL 16 hgfsf] ^f]nL g]kfn x'“b} ef/t k&fP. t/ ltAatsf] p‚ ^fs'/fdf
hGd]x's]{sf ltAatLx¿ ef/tsf] udL{df l^Sg ;s]gg\ / yf]g dLafx]s ;a}sf] d[To'
eof]. oBlk yf]g dL eg] ef/tLo jftfj/)fdf cg's"lnt x'“b} uP / /fhfn] lbPsf]
st{Jo k"/f ug{af^ lxDdt klg xf/]gg\. ef/tdf a;]/ pgn] af}$ zfÚx¿sf] lgs}
cWoog u/]. ltgsf] efiff, lnlk, Wjlglj!fg / Jofs/)fsf ofjt\ ljifodf
bÔtf xfl;n u/L ltAatL lnlk / Jofs/)fsf] cfljisf/sf lgÒDt cf& j^f %'§}
u|Gysf] /rgf u/]. olt dfq u/]gg\, s]xL ;+:s[t af}$ u|Gyx¿sf] klxnf] k^s
ltAatL cg'jfb u/]/ Oltxf; g} lgdf{)f u/]. olt sfd ̊ Q] u/]/ ha yf]g dL ;fd
ef] tf ltAat ˚s]{ ta g} ;'? eof] ltAatsf] jf:tljs af}$ Oltxf;. To;kl%
…ªrªn] Nxf;fdf /fdf]r] / hf]vfª dÒGb/ / 11 tn] kf]tfnf b/af/sf] dfq}
lgdf{)f u/]gg\, dlgsfa'd (Manikabum) gfds Ps lstfa klg n]v]. ;f]
lstfa …ªrªn] eg]sf / ;fd ef] tfn] n]v]sf lyP. /fhfsf] cf"gf] hLjgsf
102 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
#^gfx¿ ;d]l^Psf] o; k':tsdf g]kfnL r]nL e[s'^Lsf af/]df klg p˜]v
ul/Psf] %.
o;/L …ªrª uDkf]n] l%d]sL b]zx¿;“u ;DaGw uf“µ], lnlksf] cfljisf/
ug]{ cflb sfo{af^ ltAatdf af}$ wd{ k}mnfpg] k|of; u/] klg pgsf] k|of;cg'¿k
ltAatdf af}$ wd{n] tTsfn h/f ufl*xfNg eg] ;s]g. Psf·L hftLo
cGwlj!f;x¿df h]lnPsf] tTsfnLg ltAatL ;dfhdf a'$!fgsf] /ÒZd k}mlng
ce}m lgs} nfdf] ;do s'g'{k¥of].
…ªrª uDkf]sf pQ/flwsf/L ltAatL zf;sx¿n] af}$ wd{nfO{ ltAatsf]
/flfl«o wd{ agfpg] k|of; t hf/L g} /fv] t/ e"tk|]th:tf cflbsfnb]lvsf
k/Dk/fut cGwlj!f;sf kvf{nx¿ ;lhn} eÒTsPgg\. cf&f}” ztfAbLdf …ªrªsf
Ps pQ/flwsf/L ^«L–…ª b] rª -755—797 O=_ n] cf"gf k"j{hsf kbrfk
k%Øfp“b} af}$ wd{sf] lj:tf/df ?lr b]vfP. k/Dk/fut ;f]r ePsf cf"gf
pQ/flwsf/Lx¿sf] lj/f]wsf] afah'b pgn] gfnGbf lj!ljBfnosf leÔ'
zfGt/lÔtnfO{ a'$lzÔfsf] k|rf/sf nflu ltAat lgDTofP. af}$ wd{ / bz{gsf
xf]gxf/ leÔ' zfGt/lÔt ltAat uP, cf"gf] jfSk^'tfn] EofP;Dd af}$ wd{ /
lzÔfsf af/]df k|jrg lbP, t/ pgsf] k|jrgdf ltAatL hgtfsf] s'g} rfv
/x]g. To;} ;dodf ltAatdf k|fs[lts ljklQ / dxfdf/L k}mlnof]. c!fgL /
cGwlj!f;L hgtfn] ltg} af}$ u'?sf] e|fl lzÔfsf] sf/)f o:tf] ePsf] &fg].
t;y{ tL af}$ u'?k|lt hgcfqmf]z a(]/ uof]. ;f] cfqmf]z ;fDo kfg{ klg s]xL
;do pgn] ltAataf^ aflxl/g'k¥of]. ltAatdf af}$ wd{ k}mnfpg] Pp^f Odfgbf/
k|of; k]ml/ Ps k^s o;/L v]/ uof].
t/ tGqjfbsf] ;xf/fn] dfq ltAatL hgtfsf] lbdfudf a'$lzÔf #';fpg
;lsG% e©] a'e]msf leÔ' zfGt/lÔtn] hfg] a]nfdf tGqjfbsf To; a]nfsf
k|l;$ u'? kß;DejnfO{ af]nfpg] ;˜fx lbP. /fhfnfO{ klg of] s'/f h“Rof].
t;y{ tfÒGqs u'? kß;DejnfO{ ltAat af]nfOof].
ltAat hfg'cl#;Dd kß;Dej g]kfndf lyP. g]kfnsf ljle© :yfgdf
/xL kß;Dejn] tfÒGqs cEof; u/]sf lyP. pgn] ef/tLo /fhs'df/L dGbf/fdfsf
;fy vf]^fªÒ:yt df/fltsf -xn];L_ u'˚fdf a'$ cldtfk';sf] ;fwgf u/]sf
lyP eg] df·] :j·] r§fg -jt{dfg ̊ lk{ªsf] u'˚f_ df Wofg u/L d)*n ;fwg
ljBf l;$ u/]sf lyP. oxL ˚lk{ª u'˚faflx/ / dsjfgk'/–l^:^'ªsf] l/v]!/
u'˚faflx/ xfn;Dd klg b]Vg ;lsg] kGhfsf] %fknfO{ u'? kß;Dejsf] ePsf]
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 103
lj!f; ul/G%. ljle© tGq, of]u / ;fwgfdf l;$ kß;Dejn] ltAat hfg'cl#
sf&df*f}”sf] vf:tL r}To -af}$_ df klg s]xL ;do latfPsf lyP. pgsf]
cf"gf] u'˛ u'˚f eg] d':tfª lh˜fsf] sf]afª uflj;df kb{%.
log} kß;Dej ltAat uP/ ;fd o] u'Dafsf] lgdf{)f ug{df / ltAatdf
af}$ wd{ k}mnfpgdf &"nf] of]ubfg u/]. ctM cfh klg ltAatLx¿ u'? l/Dkf]r]sf
¿kdf kß;DejnfO{ >$fk"j{s k"hf ub{%g\. kß;Dej ltAat k'u]kl% zfGt/lÔt
klg ˚s]{. /fhfsf] OR%fcg';f/ ef/tsf] cf]bfGtk'/L dxfljxf/s} z}nLdf ;fd o]
u'Daf lgdf{)fsf nflu &fp“ r'lgof]. w]/} wg / >d vr{ u/]/ 12 jif{df ;f] u'Dafsf]
lgdf{)f ;Dk© eof]. af¸f}” ztfAbLdf cfunfuLaf^ Ôlt k'u]sf] ;f] u'Dafsf] k'glg{df{)f
To;} ztfAbLdf ul/of].
;fd o] u'Dafsf] lgdf{)f;“u;“u} /fhfn] ltAatdf leÔ' ;‹sf] klg lgdf{)f
ug]{ OR%f /fv] / OR%fadf]lhd cfrfo{ zfGt/lÔtn] gfnGbfaf^ s]xL ;jf{:tLjfbL
leÔ'x¿ af]nfP. o;/L kß;Dej / zfGt/lÔtn] leÔ' ;‹ / ljxf/ lgdf{)f dfq}
u/]gg\, ltAatL efiffdf cg"lbt af}$ u|Gyx¿sf] ;"rLkq tof/ u/] / ltAatdf
af}$ wd{ lj:tf/df &"nf] of]ubfg lbP. 75 jif{sf] j[$ pd]/df ef/taf^ ltAat
uPsf cfrfo{n] 25 jif{ ltAatdf latfP. cf&f}” ztfAbLsf] cGTodf ;o jif{sf]
pd]/df pgsf] lgwg eof]. pgsf] z/L/nfO{ ;Ddfgk"j{s pg}n] lgdf{)f u/]sf]
ljxf/sf] glhs Ps :t"kdf /flvof]. w]/} hL)f{ / k'/fgf] eO;s]sf] cfrfo{sf] ;f]
cÒ:ydo :t"k aL;f}” ztfAbLsf] ;'?jftdf eÒTsg k'Uof]. Toxf“af^ ;°ng ul/Psf
cfrfo{ zfGt/lÔtsf x•L / skfn cfh klg l;;fleq /fvL Toxf“sf] d"n
dÒGb/df k|lt‡flkt ul/Psf] %.
cfrfo{ zfGt/lÔtsf] lgwgkl% ltAatdf lrlgof“ / ltAatL leÔ'x¿aLr
s]xL wfld{s dte]b x'g k'Uof]. dte]b x^fpg gfnGbf lj!ljBfnoaf }̂ zfGt/lÔtsf
r]nf cfrfo{ sdnzLnnfO{ ltAat af]nfOof]. zfÚfy{af^ sdnzLnn] dte]bsf]
cGTo t u/] t/ To;sf] d"Nodf pgsf] g[z+; xTof ul/of]. pgsf] z/L/ pQ/L
Nxf;fsf] Ps u'Dafdf ;'/lÔt /flvof].
o;sf] s]xL ;dokl% /fhf ÙL ;ª b] rªsf] klg lgwg eof]. lktfsf]
lgwgkl% k'q d' gL rª kf] ltAatsf /fhf eP. a'$lzÔfaf^ kl/kf]lift
/fhkl/jf/sf ;b:o pgL a'$ / pgsf] lzÔfaf^ clt g} k|efljt lyP. hgtfsf]
b'Mv x^fpg]af/] ;f]lr/xGy] pgL. ha cfk"m /fhf eP ta d' gL rª kf]n] cg'ej
u/] ls ltAatL hgtf ul/aL / cefjsf] sf/)f w]/} g} b'MvL %g\. hgtfsf] b'Mv
104 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
x^fpg pgnfO{ cgf}&f] ljrf/ cfof]. pgn] /fHosf] ;DklQ ;a}nfO{ a/fa/L
af“l*lbP hgtfsf] b'Mv cGTo x'g] / ;a} v';L x'g] &fg]. To;}cg'¿k ;a}
hgtfnfO{ a/fa/L ;DklQ af“l*lbP. t/ pN˚fsf] wg k'mk"sf] >f$ e©] g]kfnL
pvfg h:t} l;Q}”df kfPsf] wg ltAatL hgtfn] b'O{rf/ lbg vfPlkP, d:tL u/],
l;WofP. Ò:ylt k]ml/ h:tfsf] t:t} eof]. pgn] tLg k^s;Dd of] qmd bf]xf]¥ofP,
t/ ltAatL hgtfsf] Ò:yltdf s'g} abnfj cfPg. pgn] wgsf] t ;dfg ljt/)f
u/], t/ >dsf] ;dfg ljt/)f ug{ ;s]gg\. ;fDojfbL ljrf/wf/fsf k|)f]tf sfn{
dfS;{ hGdg'eGbf sl/a xhf/ jif{cl#sf ;fDojfbsf c;˚n k|of]Stf d' gLnfO{
pgs} ef/bf/x¿n] kfun ;flat u/]. pgsL cf"g} cfdfnfO{ klg /fhfsf] of]
/a}ofn] c;˛ agfof] / cGTodf pgnfO{ ljifkfg u/fO{ xTof ul/of].
To;kl% pgsf efO ÙL b] …ªrª /fhf eP. logn] ef/tLo af}$
u|Gyx¿nfO{ ltAatL efiffdf cg'jfb u/fO{ &"nf] u'g nufP. olt dfq xf]Og, ;+:s[t–
ltAatL efiffsf] zAbsf]z klg k|sflzt u/]. ltAatL /fhk/Dk/fdf h]&f] %f]/fnfO{
pQ/flwsf/L tf]Sg] k/Dk/fsf] ljk/Lt oL /fhfn] af}$ wd{k|ltsf] cfsif{)f / nufjsf
cfwf/df cf"gf sfG%f %f]/f /fn kf r]g -zf;gsfn 816—838 O=_ nfO{
cf"gf] pQ/flwsf/L tf]s]. oL /fn kf r]gsf] zf;gsfnnfO{ ltAatL af}$ Oltxf;df
:j)f{o'usf ¿kdf lnOG%. pgn] cf"g} %f]/fnfO{ af}$ leÔ' dfq agfPgg\, af}$
leÔ'x¿nfO{ k|zf;lgs clwsf/ / ;'ljwfx¿ lbP/ zÒStzfnL agfP. /fHo
lj:tf/ u/] / klxnf] k^s pgs} zf;gsfndf ltAatsf] Oltxf;;d]t n]lvof].
t/ wd{k|]dL oL /fhfåf/f kfnf] ldlrP/ /fhf x'g gkfPsf pgs} bfh' Anfg
bf/ dfn] pgsf] xTof u/] / cfk"m ltAatsf /fhf eP. Anfg ha /fhf eP ta
ltAatL af}$ wd{sf klg c“Wof/f lbgx¿ ;'? eP. To;kl% u'Daf / ljxf/x¿
aGb ul/of], af}$ k|ltdfx¿ df^fdf ufl*of], wfld{s kj{x¿ aGb ul/of] /
leÔ'x¿nfO{ u[x:y hLjg cjnDag ug{ afWo kfl/of]. o;/L oL ltAatL /fhf
af}$ wd{sf zq' g} ;flat eP. /fhfsf] of] s[Ton] leÔ'x¿df Psbd} &"nf]
lg/fzf %fof]. o;}aLr /fhsd{af^ Psbd} lg/fz Ps hgf leÔ'n] g} ;g\ 841
df tL /fhfsf] xTof u/]. o;/L /fhfsf] af}$ lj/f]wL sbdn] hgtfdf /fhtGqk|lt
#[)ff dfq} k|s^ u/]g, /fhzfxLnfO{ ;dfl†s} ;“#f/df k'¥ofof].
Anfgsf] xTofkl% leÔ' ;‹df nfu]sf] k|ltaGw :jtM k'ms'jf eof]. ;“u;“u}
leÔ'x¿ /fhgLlts ¿kd} zÒStzfnL eP eg] dfl/Psf /fhfsf pQ/flwsf/L
sdhf]/ eP. Nxf;fdf zÒStk"j{s a;]sf leÔ'x¿n] cÒGtd ltAatL /fhf b\kfn
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 105
Vxf]/ rª -zf;gsfn 906—923 O=_ nfO{ /fhwfgLaf^ wkfOlbP. pgL kl®d
ltAatdf a;fO“ ;/L ToxL”sf tLg j^f lh˜f n@fv, :k|ª / u'hnfO{ cf"gf]
lgoGq)fdf lnO{ ToxL”sf /fhf eP/ a;]. cGTodf tL tLg lh˜f klg cf"gf tLg
%f]/fnfO{ PsPs j^f u/L af“l*lbP. t/ af}$ lj/f]wL eg]/ wkfOPsf logsf
;Gtfgx¿ kl% sfnqmddf af}$k|]dL eP/ b]vf k/]. leÔ'x¿nfO{ sZdL/nufot
ef/tsf ljle© :yfg k&fO{ cWoog dfq ug{ nufPgg\, af}$ u|Gyx¿sf] ltAatL
cg'jfb klg ug{ nufP.
o:t} kl®dL ltAatsf Ps /fhf lyP Vxf]/ Nb] h;nfO{ !fgk|ef eg]/ klg
lrlgG%. logn] efOnfO{ /fhu@L ;'Dk]/ cf"gf b'O{ %f]/fsf ;fy leÔ' hLjg u|x)f
u/]. af}$ wd{k|lt oL /fhfsf] cfsif{)f of]eGbf klg a(L g} b]lvof]. pgn]
ltAatdf /x]/ af}$ lzÔfsf] k|rf/k|;f/sf lgÒDt ef/tÒ:yt ljqmdlznf ljxf/sf
bLk°/ >L!fg egL lrlgg] cfrfo{ cl;tnfO{ ltAat lgDTofP. P#f/f}” ztfAbLdf
ltAat cfPsf oL cfrfo{n] Toxf“ af}$ wd{sf] ljsf; / lj:tf/sf lgÒDt dxŒjk")f{
e"ldsf lgjf{x u/]sf] kfOG%. log} cfrfo{sf] cfudgkl% ltAatL af}$ wd{df
ljle© ;Dk|bfosf] ljsf; ePsf] kfOG%.
ltAatdf cl#b]lv rlncfPsf] af}$ wd{sf] k'/fgf] ;Dk|bfonfO{ lgª\dfkf
(Rnin-ma-pa) e© yflnof] h;sf rf/ le© ;Dk|bfo lyP. o; ;Dk|bfosf
;+:yfks u'?sf ¿kdf kß;Dejsf] k"hf ul/G%. of] wd{sf cg'ofoLx¿ b}jL
zÒSt / e"tk|]tdf lj!f; u%{g\.
cfrfo{ cl;tsf] lzÔf eg] d}q]o / c;·n] :yfkgf u/]sf] of]ufrf/
;Dk|bfodf cfwfl/t lyof]. lxgofg / dxfofg b'j} ;Dk|bfosf] lzÔfnfO{ ;d]l^Psf]
tyf e"tk|]tsf] hfb'u/L lj!f; / cEof;nfO{ lg?T;flxt ul/Psf] cfrfo{ cl;tsf]
lzÔfn] pgsf Ps hgf ltAatL r]nf a|f]d ;ªnfO{ sf–bfD;–kf gfdsf] af}$
;Dk|bfo :yfkgfsf lgÒDt k|]/)ff ldNof].
rf}wf}” ztfAbLsf dxfg\ ltAatL ;'wf/s ;ª–vf–kfnfO{ u]–n'u–kf
;Dk|bfosf] ljsf; ug{ sf–bfd–kf ;Dk|bfon] g} cflwsfl/s cfwf/ tof/
u/]sf] lyof]. sf–bfd–kfaf^} ljsl;t / lj:tfl/t of] ;Dk|bfo ltAatsf] d'Vo
af}$ ;Dk|bfo dfq ePg, o;} ;Dk|bfosf] k|d'v dflgg] bnfO{ nfdfn] ;f/f
ltAatLnfO{ cfWofÒTds g]t[Tj lbg] rngsf] ;'?jft eof]. xfn klg rf}wf}” bnfO{
nfdf ltAatL af}$ wd{sf lglj{jfb g]tf x'g\.
106 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
P#f/f}” ztfAbLs} pQ/f${lt/ cfrfo{ cl;tsf] lzÔfdf cfwfl/t ;Dk|bfo
sf–bfd–kf;“u} ;DaÒGwt cGo b'O{ ;Dk|bfosf] klg ljsf; eof] hf] ;f–Sof–kf
/ sf–Uo"–kfsf] gfdn] lrlgG%g\. sf–Uo"–kf ;Dk|bfo gfnGbf lj!ljBfnosf
tfÒGqs u'? gf/f]kfsf r]nf tyf cfrfo{ cl;tsf ;fyL ltAatL nfdf df˚f{n]
:yfkgf u/]sf x'g\. of] sf–Uo"–kf ;Dk|bfo kl% ljle© pkzfvfdf ljeflht
eof] h;dWo] sdf{kf / a|u–kf d'Vo x'g\. sdf{kf / u]–n'u–kf h:tf ;Dk|bfodf
k'gh{Gdsf cfwf/df cfWofÒTds pQ/flwsf/L klxrfg ug]{ k/Dk/f /x]sf] %. h:t}
sdf{kfsf t]…f k|d'v /fg–Ao'g–bf]h]{ bf]…f k|d'v sdf{–afs–;Lsf pQ/flwsf/Lsf
¿kdf lrlgP. u]–n'u–kf ;Dk|bfosf k|d'v bnfO{ nfdfsf] pQ/flwsf/L klg o;}
u/L cl#˜fsf] k'gh{Gdsf cfwf/df klxrfg ug]{ k/Dk/f %.
;f–Sof–kfsf] cy{ x'G% v}/f] w/tL (Grey Earth). of] ;Dk|bfosf] gfd
ltAatdf ;g\ 1071 df klxnf] kN^ :yfkgf ul/Psf] u'Daf ePsf] &fp“sf] df^fsf]
/ªdf cfwfl/t %. gfufh'{gsf] dfWolds bz{gdf cfwfl/t of] ;Dk|bfonfO{ gof“
/ k'/fgf] tGqjfbsf] ;+of]hg dflgG%. k'/fgf]df of] lgª\dfkf;“u ;DaÒGwt %.
;f–Sof–kfx¿ lzÔfk|lt ;dlk{t lyP. la:tf/} logLx¿ d·f]nx¿sf]
;Dks{df hfg yfn]. o;} qmddf t]¸f}” ztfAbLdf ;f–Sof–kfsf Ps hgf ̊ fu–kf
gfdsf jl/‡ leÔ' d·f]lnofsf o'j/fh s'AnfO{ vf“ -1215—1294 O=_ sf
wfld{s u'?sf ¿kdf lgo'St eP. ltg} o'j/fh kl% rLgsf] /fhu@Ldf aµ]
klxnf] d·f]n zf;s ag] h;n] ;g\ 1270 df dWoltAatsf] zf;gflwsf/ ltg}
;f–Sof–kf ;Dk|bfosf k|d'v nfdfnfO{ lbP.
To;kl% ltAatsf] af}$ wd{df gof“ o'usf] ;'?jft eof]. ;f–Sof–kf
;Dk|bfosf ljle© af}$ ljåfg\x¿n] ltAatdf af}$ wd{bz{g / ;flxTosf] ljsf;df
dxŒjk")f{ of]ubfg u/] h;dWo] a' :^f]g -1290—1364_ k|l;$ %g\. pgn]
;Dk")f{ af}$ u|Gyx¿nfO{ b'O{ efudf ljeSt u/L cWoogdf ;lhnf] agfP h;dWo]
a'$jrgx¿ ;d]l^Psf] 100 Volume sf] sf–Uo'/ (Bkah-hygur) xf] eg]
bf]…f] 225 Volume sf] t]g–Uo'/ (Bstan–hygur) xf]. oL b'O{ u|Gy cfh klg
lj! af}$ ;flxTosf dxŒjk")f{ s[ltsf ¿kdf /x]sf %g\.
;g\ 1579 df hGd]sf k|l;$ Oltxf;sf/ tyf n]vs tf/fgfysf] klg
ltAatL af}$ wd{sf] Oltxf;df dxŒjk")f{ :yfg %. To:t} ;g\ 1358 df ltAatsf]
cfDbf] Onfsfdf hGd]sf dxfg\ ;'wf/s ;ª–vf–kfn] ltAatsf] wfld{s ljsf;nfO{
cfw'lgsLs/)f ug{ dxŒjk")f{ e"ldsf v]n]sf] kfOG%. pgn] k'/fgf ¿l(jfbL
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 107
lj!f;x¿nfO{ x^fp“b} lzÔf, cg'zf;g / a|#ro{sf] lgodnfO{ k|efjsf/L ¿kdf
cjnDag u/fP. of] ;Dk|bfo kl% uP/ u]–n'u–kfsf] gfdn] lrlgof] h;sf] cy{
x'G% ;TojfbL ;Dk|bfo (School of Virtuous). ;g\ 1408 df pgn] Nxf;f
glhs} ufG*]g u'Dafsf] :yfkgf u/]. af}$ wd{df ;'wf/sf ljle© sfd ubf{ub}{ ;g\
1419 df ;f]xL u'Dafdf pgsf] d[To' eof]. kl% pgsf r]nfx¿n] klg b]kª, ;]/f,
^f;L n'Dkf] h:tf u'Dafx¿ lgdf{)f u/L ltAatL af}$ wd{nfO{ cl# a(fP. u]–
n'u–kfsf nfdfx¿n] cf"gf] wd{sf] k|rf/k|;f/nfO{ d·f]lnof / ;fOa]l/of;Dd
k'¥ofP. la:tf/} sf–Uo"–kfdf cfGtl/s åGå / lvrftfgL a(\g yfn]sfn] d·f]n
zf;sx¿n] u]–n'u–kfs} nfdfx¿nfO{ wfld{s g]tfsf ¿kdf ?rfP, u]–n'u–
kfx¿ g} kl% ltAatsf zf;s eP.
d·f]lnofsf /fhf cN^g vfgn] ha u]–n'u–kf ;Dk|bfosf t]…f k|d'v
nfdf ;f]–gfd–Uof–^\;f]nfO{ e]^] ta pgL Pp^f cgf}&f] ;+of]udf lj!f; ug{ k'u].
pgnfO{ nfUof] ls pgLx¿ b'j} hgf k"j{hGddf u'?r]nf lyP— u'? ̊ fu–kf / r]nf
s'AnfO{ vf“. o;/L cf"g} cu|hsf] k"j{hGd ePsf] e©] oyfy{sf cfwf/df pgnfO{
bnfO{ cyf{t\ ltAatLdf Uof^\;f] -h;sf] cy{ ;d'ı x'G%_ elgof]. To;kl%sf
pgsf ;a} pQ/flwsf/Lx¿nfO{ bnfO{ nfdf g} eg]/ lrlgof]. o;kl%sf bnfO{
nfdfdWo] kf“rf}” bnfO{ nfdf -1615—1680_ sf] ltAatL Oltxf;df dxŒjk")f{
:yfg % h;nfO{ d·f]lnog ;d|f^\ u'…L vf“ (Gusri Khan) n] ltAatsf]
;fj{ef}d;Qf k")f{ ¿kdf ;'Dk]sf lyP.
To;kl% pgn] ltAatsf cf"gf ljkÔLx¿nfO{ k")f{ ¿kdf k/f:t u/] eg]
;+:s[t efiffsf ljle© k':tsx¿nfO{ ltAatLdf cg'jfb ug]{ qmdnfO{ klg cl#
a(fP. logsf d'VodGqL ;g–Uof–Uof–D;f]n] csf{ bnfO{ nfdfsf] klxrfg gx'Gh]n
w]/} jif{;Dd logsf] d[To'sf] va/nfO{ n'sfP/ /fv] / s'zntfk"j{s cfk}m“n]
zf;g rnfP. ;ftf}” bnfO{ nfdf -1708—1758 O=_ klg ljåfg\ / ;xgzLn
ltAatL zf;ssf ¿kdf lrlgG%g\. o;kl% clxn]sf rf}wf}” bnfO{ nfdf;Ddsf
;a} bnfO{ nfdfx¿n] ltAatdf af}$ wd{sf] ljsf; / lj:tf/sf lgÒDt dxŒjk")f{
e"ldsf v]n]sf] kfOG%. ;g\ 1959 df rLgn] ltAatdfly wfjf af]nL cf"gf]
sAhf hdfPkl% xfnsf bnfO{ nfdf ef/tdf lgjf{l;t hLjg latfO/x]sf %g\.
lgjf{;gaf^} ltAatsf] /fhgLlts / wfld{s clwsf/sf lgÒDt nl*/x]sf gf]a]n
zfÒGt k'/:sf/ ljh]tf oL bnfO{ nfdf lj!k|l;$ %g\.
xfn ltAatdf s'n hg;ª\Vofsf] 65 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
108 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
rLgrLg
rLgrLg
rLg
(China)O:jL ;+jt\ ;'?jftsf] ;]/f]k]m/f]df rLgsf] pQ/L Ô]qdf rf/ j^f dxŒjk")f{
/fHox¿ lyP h;dWo] s'rf gfdsf] /fHo a(L zÒStzfnL lyof]. O;fsf] k|yd
ztfAbLlt/ o;} /fHoaf^ rLgnufot pQ/lt/sf cGo b]zx¿df af}$ wd{ k|j]z
u/]sf] P]ltxfl;s tYox¿ kfOG%g\. s'rfdf eg] ;d|f^\ czf]ss} sfndf ef/taf^
af}$ wd{ k|j]z u/]sf] kfOG%. t]…f] ztfAbLsf rLgsf Oltxf; / j+zfjnLn] s'rf
k|b]zdf To; ;dodf 1,000 sf] ;ª\Vofdf af}$ :t"k / dÒGb/x¿ ePsf] p˜]v
u/]sf %g\. To;} ;dob]lv s'rfsf af}$ leÔ'x¿ rLg uP/ ljle© af}$ u|Gyx¿sf]
cg'jfb ug{ yfn]sf lyP. O;fsf] cf&f}” ztfAbL;Dd pQ/L rLgsf] k|d'v wd{sf
¿kdf af}$ wd{ /x]sf] k'lfl ljle© k'/ftfÒŒjs pTvggx¿n] klg u/]sf %g\.
s'rf, ef?vf, cÒUgb]z h:tf /fHosf] ktgkl% P#f/f}” ztfAbL;Dd pOu'/ t's{x¿n]
af}$ wd{sf] ;+/Ô)f u/].
rLgsf pQ/L l%d]sL /fHox¿df k}mn]sf] a'$ wd{nfO{ ;f“rf] cy{df rLg
leœofpg] sfo{ eg] k|yd ztfAbLsf] cGTolt/ t'ls{:tfgsf #'dGt]x¿n] u/]sf
lyP. To;kl%af^} af}$ ljåfg\x¿ rLg cfpg yfn] / cf"gf wfld{s ultljlwx¿
;‰fng ug{ yfn]. xfg j+zsf] zf;g cjlw -65—220 O=_ el/ ljle© af}$
ljåfg\x¿ rLg lelqP, af}$ u|Gyx¿ cg'jfb u/] / Toxf“sf] k/Dk/fut hftLo
wfld{s k|)ffnL;“u ;‹if{ ub}{ cf"gf wfld{s ultljlwx¿ ;‰fng ul//x]. To;
;dodf sGk'ml;ogjfb (Confucianism) nfO{ lrlgof“ ;dfhdf p‚ k/Dk/fut
k|lt‡f k|f† lyof]. To;}cg'¿k xfg j+zs} zf;gsfndf sGk'ml;ogjfbnfO{ wd{df
¿kfGt/)f ug]{ k|of; klg ul/of]. t/ o;sf] wfld{s rl/q af}$ wd{sf] h:tf]
;zSt gePsfn] ;˚n x'g ;s]g. To;f] t Tolt a]nf tfcf]jfb (Taoism)
wd{s} ¿kdf :yflkt x'g yfn]sf] lyof], t/ o;sf] bfz{lgs k[‡e"ld sdhf]/
ePsfn] tfcf] wd{ klg lrlgof“ ;dfhdf ˚:^fpg ;s]g. oxL k[‡e"lddf rLgdf
af}$ wd{n] k|ult u¥of]. wd{, bz{g / ;+:s[ltsf] lqj])fL af}$ wd{df To;kl%
lrlgof“x¿ v'n]/} nfu]. xfg j+zsf] cGTolt/ df]p T;]p -170—225 O=_ gfds
Ps JoÒStn] sGk'ml;o; / nfcf] T;]psf] lzÔf / af}$ wd{sf] dfGotfsf] aLrdf
t'ngfTds ljZn]if)f u/L af}$ wd{nfO{ dxŒjzfnL ;flat ub}{ Ps n]v g} n]v].
df]p T;]psf] of] k|of;n] lgw{Í;“u af}$ wd{df nfUg lrlgof“x¿nfO{ k|]/)ff ldNof].
To;kl% ef/taf^ ;d]t af}$ ljåfg\x¿ rLg cfP / gof“ r]tgfsf ;fy lrlgof“
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 109
r]nfx¿nfO{ lzÔf k|bfg u/]. To;kl% lrlgof“ zf;g ;DefNg cfOk'u]sf ljb]zL
zf;sx¿n] klg of] gof“ wd{nfO{ dfof u/]. o;} qmddf rf}yf] ztfAbLsf ljb]zL
k[‡e"ldsf j]O{ (Wei) j+zsf zf;sn] klg af}$ wd{sf] ;+/Ô)f u/]. To; j+zsf
klxnf zf;sn] g} af}$ wd{nfO{ /fhwd{ agfP. rf}yf] ztfAbLb]lv g} lrlgof“
af}$dfuL{x¿ ef/t uP/ af}$ wd{sf] ulx/f] cWoog ug{ yfn]. To;} a]nfb]lv
ljle© af}$ u|Gysf] lrlgof“ cg'jfb ug{ yflnof]. of] k/Dk/f o'jfg Rjfª, OÒT;ª,
˚flxofg h:tf Oltxf;k|l;$ lrlgof“ ofqLx¿n] ultn};“u lgjf{x u/]sf lyP.
log} ofqLx¿n] s}of}” af}$ u|Gysf] cg'jfb u/]sf lyP. d"n gfl eO;s]sf sltko
af}$ u|Gysf lrlgof“ cg'jfb cBflk kfOg] u/]sf %g\. o;/L rf}yf] ztfAbLb]lv
ef/tLo af}$ ljåfg\x¿sf] ;xof]u / ;*fjn] klg rLgdf af}$ wd{ Ps%q
¿kdf k}mlnof]. lrlgof“sf] hLjgz}nLdf g} of] wd{sf] k|efj kb}{ uof]. pgLx¿sf]
wfld{s ljrf/ / lj!f;df klg of] wd{n] ulx/f] k|efj kf¥of] e©] tYo o'g sfª,
x'ªd]g, t'gx'cfu h:tf :yfgsf dxfg\ af}$ snfx¿n] ;d]t atfPsf %g\.
xfn rLgdf s'n hg;ª\Vofsf] 18 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
sf]l/ofsf]l/of
sf]l/ofsf]l/of
sf]l/of
(Korea)sf]l/of k"jL{ Pl;ofsf] Ps dxŒjk")f{ af}$ ax'n b]z xf]. oxf“ O;fsf]
rf}yf] ztfAbLdf af}$ wd{ k|j]z u/]sf] kfOG%. To; a]nf pQ/sf] sf]u'o"{,
blÔ)fkl®dsf] kfSr] / blÔ)fk"j{sf] l;˜f u/L sf]l/of tLg le© k|b]zdf ljeflht
lyof]. oL tLg} k|b]zdf af}$ wd{sf] k|j]z Ps} ;dodf geP/ s]xL bzssf]
cGt/fndf ePsf] kfOG%. ;j{k|yd ;g\ 372 df Ps hgf lrlgof“ leÔ'n]
sf]u'o"{df af}$ wd{ k|j]z u/fP. o;sf] 12 jif{kl% dWoPl;ofsf] df/gGb gfdsf]
leÔ' ;d"xn] kfSr]df af}$ wd{ k|j]z u/fof] eg] o;sf] 18 jif{kl% l;˜fdf
af}$ wd{sf] k|j]z eof]. sf]l/ofsf tLg} k|b]zsf /fhfx¿af^ ;+/Ô)f k|f† u/] klg
Toxf“ af}$ wd{n] s'g} gof“ dfGotfsf] ljsf; ug{ ;s]g. oBlk ef}uf]lns lx;fan]
rLg / hfkfgsf] aLrdf /x]sfn] sf]l/of oL b'O{ b]zaLr wfld{s ;]t'sf] e"ldsf
lgjf{x ug{ eg] kl% k/]g. ljz]if u/L To; sfndf l;˜f j+zsf] ;+/Ô)fd} af}$
wd{n] cf"gf] k|efj s]xL lj:tf/ u¥of]. To; ;dodf y'k|} sf]l/ofnL ljåfg\x¿
af}$ cWoogsf nflu rLg uP h;dWo] ljz]if u/L o'jfg T;f] -613—683
O=_, o'jfg lxofcf] -617—670 O=_ / oL l;ofª -625—702 O=_ n] rLg uO{
af}$ !fg xfl;n u/].
110 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
jfª j+zsf] zf;g;dodf P#f/f}” ztfAbLdf sf]l/ofnL af}$ wd{n] p ]̃vgLo
prfO xfl;n u/]sf] lyof]. o; a]nf;Dd x'g]vfg] / ;Dk© ju{sf] wd{ dflgPsf]
af}$ wd{nfO{ ;j{;fwf/)fn] klg lj!f;k"j{s cjnDag ug{ yfn] h;sf lgÒDt
oL lto]g, lkn rfcf]nufotsf leÔ'x¿n] ljz]if kxn u/]sf lyP. rLgdf
cWoog u/L cfPsf k|l;$ af}$ ljåfg\ oL lto]gn] lrlgof“ lqlk^ssf] ;"rLkq
;Dkfbg dfq} u/]gg\, xf]pjf o]g / ltn]g tfO{ h:tf ;Dk|bfonfO{ sf]l/ofdf
k}mnfpg;d]t dbt u/]. logn] sf]l/ofnL efiffd} ljle© af}$ n]vx¿ n]vL
sf]l/ofdf af}$ wd{sf] ljsf; / lj:tf/df &"nf] of]ubfg u/].
cfhsfn k|rngdf /x]sf] h]g af}$ wd{sf] sf]l/ofdf k|j]z eg] Kn"
sfcf]n] u/fPsf lyP. sf]l/ofnL Oltxf;sf] sfnv)*df ha o'jfg j+zsf
d·f]n zf;sn] af]cfª j+zsf sf]l/ofnL zf;sdfly xdnf u/L cf"gf] sAhf
hdfP tab]lv g} sf]l/ofnL af}$ wd{df nfdfjfb xfaL eof]. d·f]nx¿sf]
ktgkl% sf]l/ofnL zf;gdf /L j+zn] sAhf hdfof]. o; /fhvnsn] af}$ wd{
:jLsf/ u/]g. To;sf] ;§fdf sGk'ml;ogjfbnfO{ d'Vo l;$fGt / ;+:s[ltsf
¿kdf cjnDag u¥of]. sf]l/ofnL /fhzfxLn] af}$ wd{ :jLsf/ gu/] klg sf]l/ofnL
hgtfn] of] wd{ %f]*]gg\. xfn sf]l/ofdf h]g af}$ wd{ d'Vo wd{sf ¿kdf /x]sf]
% e©] d}q]o af]lw;Œj / cldtfe a'$nfO{ cfbz{sf ¿kdf dflgG%.
xfn blÔ)f sf]l/ofdf s'n hg;ª\Vofsf] 22=8 k|ltzt / pQ/ sf]l/ofdf
s'n hg;ª\Vofsf] 4=5 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
hfkfghfkfg
hfkfghfkfg
hfkfg
(Japan)k"jL{ Pl;ofsf] clt ljsl;t b]z hfkfgsf] d'Vo wd{ af}$ g} xf]. o;df
klg oxf“ d'Votof dxfofg ;Dk|bfon] h/f uf*]sf] %. hfkfgdf af}$ wd{
rLgaf^ sf]l/of x'“b} k|j]z u/]sf] kfOG%. af}$ wd{ ;j{k|yd sf]l/ofsf] kfSr]
/fHoaf^ ;g\ 552 df k|j]z u/]sf] lyof]. Toxf“b]lv xfn;Dd hfkgdf h'g
(·af^ af}$ wd{ lj:tf/ / ljsf; eof] To;sf] dxŒjk")f{ P]ltxfl;s d"No /
dxŒj /x]sf] kfOG%.
%}^f}” / ;ftf}” ztfAbLsf] aLrdf ljsl;t hfkfgL af}$ wd{sf] cjlwnfO{
cf;'sf / gf/f cjlwsf ¿kdf lrlgG%.
hfkfgLx¿n] cf"gf] df}lns wd{sf ¿kdf l;G^f] wd{nfO{ c“ufn]sf lyP.
s'g} wd{sf] hNbf]aNbf] Ò:yltaLr csf]{ wd{nfO{ :yflkt ug'{ ;lhnf] lyPg.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 111
ctM o; k|fylds sfndf cg's"ntfsf nflu af}$ leÔ'x¿n] k'vf{k"hfnfO{
:jLsf/ u/] / la:tf/} af}$ k|ltdfx¿ :jLsf/ ub}{ uP / k|frLg l;G^f] wd{nfO{
c:jLsf/ gu/Lsg} af}$ wd{nfO{ :yflkt ub}{ uP.
hfkfgL af}$ wd{ rLgsf] ljsl;t ;+:s[ltaf^ hfkfg k|j]z u/]sfn]
;j{k|yd o;nfO{ ;Dk© / lzlÔt ju{n] g} :jLsf/ u¥of]. wgLdfgLsf] gÍn ug'{
k|frLg hfkfgL ;dfhsf] ;d]t ljz]iftf lyof], o;}cg'¿k la:tf/} b]z}el/ af}$
wd{ k}mln“b} uof]. tTsfnLg hfkfgL zf;sx¿n] klg of] wd{nfO{ :jLsf/ ug{
yfn]. hfkfgL Oltxf;df o:t} Ps /fhs'df/ e]l^G%g\ ;f]tf]s" -574—621 O=_
h;n] xf]o'{hL gfds ljxf/ lgdf{)f u/] eg] ljle© clen]vx¿ n]vfO{ af}$
wd{sf] ;Sbf] ;]jf u/]. hfkfgL af}$ wd{sf] o; k|fylds sfndf ljle© %
;Dk|bfox¿ cÒ:tTjdf lyP. s';f, Ò:Sj/f]g, hf]lhT;", s]uf]g, xf]:;f] / l/T;"
h:tf ;Dk|bfo rLgaf^ sf]l/of x'“b} hfkfg lelqPsf lyP.
gjf}” ztfAbLb]lv rf}wf}” ztfAbLaLrsf] hfkfgL af}$ wd{sf] cjlwnfO{
x]loofg / sfdfs'/f cjlwsf ¿kdf lnOG%. o;nfO{ hfkfgsf] /flfl«o hfu/)fsf]
sfn (The Period of Nationalization) klg elgG%. o; cjlwdf hfkfgL
af}$ wd{df b'O{ ;Dk|bfo t]GbfO{ / l;Guf]gsf] ljsf; eof] h;sf ;+:yfks
qmdzM ;fOgf] -767—822 O=_ / s'sfO{ -774—835 O=_ lyP. pgLx¿sf]
p@]Zo g} af}$ wd{nfO{ ;fdfGo hgtfsf] wd{ agfpg' lyof]. pgLx¿n] af}$
ljxf/df leÔ'x¿sf] cg'zf;gnfO{ klg hf]* lbP.
la:tf/} of] wd{ nf]slk|o x'“b} uof] / hfkfgsf] nf]swd{sf ¿kdf kl/)ft
x'“b} uof], t/ ce}m klg o;sf bfz{lgs dfGotfx¿ hgtfn] ;lhn} a'$g ;Sg]
Ò:ylt eg] lyPg. cldtfe a'$nfO{ df©]x¿n] O;fsf] b;f}” ztfAbLdf hfkfgdf
Ps cfGbf]ng g} %]*]. To;kl% w]/} hfkfgLx¿ of] gof“ lj!f;df cfa$ eP.
af¸f}” / t]¸f}” ztfAbLdf klg hfkfgdf s]xL gof“ ;Dk|bfox¿sf] ljsf; x'g
k'Uof]. ¥of]lgg -1072—1132_ n] o'h'g]Gj'T;L, xf]g]g -1133—1212_ n] hf]bf],
l;g/fg -1173—1262_ n] hf]bf]–l;g / OKk]g -1239—1289_ n] hL ;Dk|bfosf]
:yfkgf u/]. oL ;Dk|bfox¿ wd{sf] bfz{lgs kÔnfO{ ;lhn} JofVof u/L hgtfdf
:yflkt x'g k'u].
hfkfgL af}$ wd{sf] h]g ;Dk|bfo eg] PO;fO{ -1141—1215_, *f]h]g
-1200—1253_ n] ljsf; u/]sf x'g\. h]g;“u} lglr/]g gfds csf]{ Ps ;Dk|bfo
klg pbfof] h;sf ;+:yfks lyP lglr/]g -1222—1282_. oL b'O{sf] l;$fGtdf
112 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
eg] s]xL c;dfgtf lyof]. ljz]if u/L h]g ;Dk|bfosf] ljsf;kl% ;Dk")f{
hfkfgLx¿n] af}$ wd{ c“ufNg k'u]. of] kl%˜f] ljsf;kl% ;Dk|bfout lx;fan]
hfkfgsf] af}$ wd{df vf;} p˜]vgLo ljsf; ePg, t/ lg/Gt/tf eg] sfod}
/˛f]. O*f]sfn -1603—1867_ df of] wd{ hfkfgsf] /flfl«o wd{sf ¿kdf
ljsl;t eof] eg] cfw'lgs af}$ cWoogsf] klg l;nl;nf ;'? eof]. ;g\
1868 df d]OhLsf] k'g:yf{kgf ePkl% hfkfgL af}$ wd{n] s]xL ;°^sf] ;fdgf
ug'{k¥of]. o;nfO{ hgtfsf] ;dy{gaf^ jl‰t ul/of] / l;G^f] wd{nfO{ k|>o
lbOof]. ;+ljwfgdf wfld{s :jtGqtfsf] #f]if)ff ul/of]. oBlk hgtf / leÔ'x¿
ldn]/ Tof] ;°^sf] ;fdgf u/] / af}$ wd{nfO{ hf]ufO/fv]. s]xL leÔ'x¿n]
gof“gof“ dfGotfsf] ljsf; u/L b]zljb]zdf k|rf/ ug{ yfn].
xfn hfkfgdf s'n hg;ª\Vofsf] 50 k|ltzt af}$dfuL{x¿ %g\.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 113
af}$ Oltxf;sf s]xL z}lÔs k|lt‡fgx¿
af}$ wd{, bz{g / ;+:s[ltsf] ljsf;;“u;“u} ;doqmddf af}$ lzÔfsf]
;d]t p©lt x'“b} uof]. cWoog ug]{ / u/fOg] ljifosf ¿kdf af}$ lzÔfn] dfGotf
k|f† ub}{ uof]. o;/L af}$ lzÔfsf] ljsf; x'g] qmddf ljle© z}lÔs k|lt‡fgx¿sf]
klg ljsf; eof]. oxf“ ltg}dWo] s]xL dxŒjk")f{ z}lÔs k|lt‡fgx¿sf af/]df
;º]kdf rrf{ ul/g] %.
gfnGbfgfnGbf
gfnGbfgfnGbf
gfnGbf
(Nalanda);'?df gfnGbf Ps af}$ ljxf/ lyof]. la:tf/} of] Ps z}lÔs s]Gıdf
ljsl;t eof]. ;ftf}” ztfAbLdf rLgaf^ ef/t uO{ k"jL{o bz{gsf] cWoog ug]{
k|l;$ lrlgof“ ofqL o'jfg Rjfª (Yuan Zwang) n] cf"gf ljj/)fx¿df af}$
lzÔfsf] s]Gı gfnGbf lj!ljBfnosf] ljz]if p˜]v u/]sf %g\. o'jfg Rjfª klg
dfWolds ;Dk|bfosf leÔ' ePsf] / gfnGbf klg dfWolds bz{gsf] s]Gı ePsfn]
pgn] / pgsf r]nf tyf hLjgLsf/ x'O{ nL (Hwui-li) n] o; z}lÔs k|lt‡fgsf]
uha;“u j)f{g u/]sf %g\. o'jfg Rjfª cfk}m“n] kf“r jif{eGbf a(L gfnGbfd} /x]/
Toxf“sf k|d'v leÔ' zLneıaf^ ljz]if u/L of]ubz{gsf] cWoog u/]sf lyP.
ef/tjmf] k^gfaf^ 88 ljm= ld= blÔ)fk"j{df cjÒ:yt o; z}lÔs s]Gıdf
ljle© ;Dk|bfout ljefux¿, cWoog–cWofkgsf nflu &"n&"nf xnx¿,
k':tsfno, ljBfyL{sf] lgoldt egf{ / pkÒ:yltsf] Joj:yf, lzÔsx¿sf] lgoldt
xflh/L tyf lzÔs–ljBfyL{sf] cg'zf;g / cfr/)fsf] lgoldt lgu/fgLsf]
Joj:yf;lxt k")f{ z}lÔs k|)ffnLsf] ljsf; ePsf] lyof]. o'jfg Rjfªn] cf"gf]
ljj/)fdf k|:^;“u p˜]v u/]sf %g\ ls ;f] lj!ljBfnodf 1,500 lzÔs /
10,000 ljBfyL{ lyP. k|fWofksx¿sf] efif)fsf lgÒDt dfq} b}lgs 100 j^f
s';L{ jf cf;gsf] Joj:yf ul/GYof]. gfnGbfnfO{ af}$ lzÔfsf] s]Gı dflgP klg
of] z}lÔs ;+:yf wfld{s ¿kdf lg/k]Ô / kljq lyof]. ljBfyL{sf] ?lrcg';f/
Toxf“ af}$ / a|f#)fwd{sf] klg cWoog–cWofkg ul/GYof].
114 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
o'jfg Rjfªsf hLjgLsf/ x'O{ nLn] gfnGbfdf cWoog x'g] ljifox¿sf]
lj:t[t ljj/)f k|:t't u/]sf %g\. gfnGbfdf ljle© ljifox¿ cWoog ug]{ cfjf;Lo
leÔ'x¿ 10,000 lyP / pgLx¿ 18 ;Dk|bfo;“u ;DaÒGwt ljifox¿ cWoog
uy] {. olt dfq geP/ j]b, x ]t ' ljBf, zAbljBf, lrlsT;flj!fg,
;fª\Vobz{gnufotsf ljifox¿ klg cWoog–cWofkg ul/GYof]. o; cltl/St
cGo y'k|} ljifox¿ lyP. ljle© ;"q / zfÚx¿sf 20 j^f ;ª\u|xsf] ˚//{
JofVof ug{ ;Sg] k|sf)* ljåfg\x¿sf] ;ª\Vof g} 1,000 lyof] eg] o:tf 30
j^f ;ª\u|xsf] lkt[ a'emfpg]x¿ 500 sf] ;ª\Vofdf lyP. 50 ;ª\u|xsf !ftf
20 hgf lyP eg] tTsfnLg gfnGbf k|d'v zLneı ;a} ljifodf kf/·t lyP.
csf{ k|l;$ lrlgof“ ofqL OÒT;ªn] klg cf"gf] k':ts Record of the
Buddhist Religion df ;'?;'?df ef/tdf z}lÔs k|lqmof s:tf] lyof] e©]
hfgsf/L lbPsf %g\. pgsf cg';f/ ;+:s[t Jofs/)f cWoog ug}{kg]{ Ps
cfwf/e"t ljifosf ¿kdf /x]sf] lyof] eg] To; a]nf gfnGbfdf lgl®t kf&Øqmdsf]
klg ljsf; ePsf] lyof]. lzÔfyL{sf] :t/ / of]Uotfcg';f/ z}lÔs pkflw k|bfg
ul/GYof]. lj!ljBfno ;do cf& #)^fsf] lyof]. To; a]nf #*Lsf] cfljisf/
t ePsf] lyPg t/ klg kfgLdf Ps lsl;dsf] ef“*f] t}/fP/ ;dosf] dfkg ug]{
k|ljlwsf] ljsf; ePsf] lyof] h;nfO{ kfgL#*L (Water Clock) elgG%. o:tf]
z}lÔs k|)ffnLsf] ljsf; ePsf] gfnGbf af}$ lzÔfno olt k|l;$ eof] ls
;ftf}”–cf&f}” ztfAbLlt/ ;Dk")f{ ef/taf^ dfq geP/ k"jL{ Pl;ofnL b]zx¿ rLg
/ ltAataf^ ;d]t ljåfg\x¿ cfO{ Toxf“ cWoog ug{ yfn]. o'jfg Rjfªn] n]v]sf
%g\— gfnGbfdf e]nf eP/ %n˚n / ax; ug{ yfn]kl% lbgx¿ w]/} %f]^f] eP
h:tf] nfUYof].
gfnGbfsf] ef}lts ;+/rgfsf af/]df klg ;qf}” / c&f/f}” ztfAbLsf nfdf
tf/fgfynufot ltAatL ljåfg\x¿n] s]xL p˜]v u/]sf %g\. gfnGbfsf] ljzfn
Ô]qsf] clwsf+z efu k':tsfno ejgx¿n] cf]u^]sf lyP. /Tgblw, /Tg;fu/,
/Tg/˙s h:tf gfd u/]sf k':tsfno ejgx¿ lyP h;dWo] /Tgblw gf}tn]
lyof]. ltAatL u|Gyx¿n] atfPcg';f/ t's{x¿sf] cfqmd)faf^ oL ;a} ef}lts
;+/rgfx¿ Wj:t eP/ uP. ztfÒAbof}”cl# Pp^f ;fdfGo af}$ ljxf/sf ¿kdf
:yflkt ePsf] eP klg %}^f}” ztfAbLb]lv eg] gfnGbfn] lj!ljBfnos} ¿kdf
dxŒjk")f{ prfO xfl;n u/]sf] lyof].
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 115
jf:t'snfsf] ™lflaf^ ;d]t gfnGbf ;ftf}” ztfAbLsf] dxŒjk")f{ / &"nf]
ljxf/ lj!ljBfno lyof] e©] tYo To;kl%sf /fhf ozf]jd{gsf] Pp^f j)f{gfTds
clen]vaf^ ;d]t k|Ò:^G%. oBlk o;af/] ;d]t x'O{ nL / o'jfg Rjfªn] g}
lj:t[t j)f{g u/]sf %g\. pgLx¿sf cg';f/ jf:t'zfÚLo ™lfln] klg gfnGbf clt
;'Gb/ lyof]. dgf]/d k|fs[lts jftfj/)fdf ;'Gb/ ^fonsf %fgf ePsf ejgx¿,
ejgdf ljle© P]ltxfl;s /Tghl*t ljle© sf]&fx¿, kf]v/L, tfn / /·Lr·L
k"mn tyf k"mnsf au}”rf, gfnGbfsf] jftfj/)f ;f“l‚s} /d)fLo lyof] egL lrlgof“
ofqLx¿n] j)f{g u/]sf %g\. xfn ef/tsf] laxf/ /fHodf kg]{ tTsfnLg /fhu[x
glhs}sf] of] kljq e"lddf tTsfnLg ;+/rgfsf cjz]ifsf ¿kdf k'm^]sf O“^ /
('·fx¿ dfq e]l^G%g\.
j˜eLj˜eL
j˜eLj˜eL
j˜eL
(Vallabhi)
k|l;$ lrlgof“ ofqL o'jfg Rjfªn] cf"gf] ofqfljj/)fdf p˜]v u/]sf
tTsfnLg ef/tsf b'O{ d'Vo lj!ljBfnodWo] csf]{ xf] j˜eL. af}$ lzÔfsf]
p‚td ljsf; eO/x]sf] %}^f}” / ;ftf}” ztfAbLsf] To; ;dodf j˜eL lzÔfnon]
klg cf"gf] cnu ljz]iftf;lxt ljlzfl klxrfg xfl;n u/]sf] lyof].
of] lzÔfno :ylj/jfb cyf{t\ lxgofg af}$ wd{sf] s]Gı lyof]. h;/L
gfnGbf dxfljxf/ dxfofg wd{sf] z}lÔs s]Gısf ¿kdf ljsl;t ePsf] lyof]
To;} u/L j˜eL klg Pp^f ljxf/af^} kl% lxgofg af}$ wd{sf] z}lÔs s]Gısf
¿kdf ljsl;t ePsf] lyof]. lrlgof“ ofqLx¿ OÒT;ª / o'jfg Rjfª b'j}n]
j˜eL dxfljxf/nfO{ lxgofgLx¿sf] z}lÔs s]Gısf ¿kdf p˜]v u/]sf %g\.
OÒT;ªn] p˜]v u/]cg';f/ To; a]nf af}$ lzÔfdf kf/·t x'g rfxg] s'g} klg
ljåfg\n] b'O{b]lv tLg jif{;Dd oL b'j} dxfljxf/df cfjf;Lo ¿kd} /xg' cfjZos
x'GYof], ta dfq hf]sf]xL k")f{ ¿kdf af}$ lzÔfsf] !ftf a© ;SYof]. o;/L
k|frLg ;dosf] :ylj/jfbL af}$ lzÔfsf] s]Gısf ¿kdf j˜eL dxfljxf/sf]
rrf{ ul/Psf] %.
xfn ef/tjmf] u'h/ftdf kg]{ j˜eLjmf] :yfkgf t]…f] ztfAbLdf ljho
;]gn] u/]jmf lyP. ;ftf}” ztfAbLjmf] dWolt/jmf lrlgof“ ofqL h'cfg hfªjmf
cg';f/ j˜eL /fHojmf /fhf klg af}$ g} lyP. OÒT;ªjmf cg';f/ u')fdtL /
Ò:y/dlt gfdjmf b'O{ k|l;$ af}$ ljåfg\n] o; lzÔfnonfO{ g]t[Tj lbPjmf lyP.
116 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
:ylj/jfbjmf] j]mGı dflgP klg of] ljBfno wfld{jm ¿kdf lg/k]Ô lyof].
a|f#)fx¿;d]t oxf“ k(\g cfpg] uy]{.
ljqmdlznfljqmdlznf
ljqmdlznfljqmdlznf
ljqmdlznf
(Vikramashila)
gfnGbf / j˜eLkl% ef/tdf k|Voft af}$ lzÔfsf] csf]{ s]Gı xf]
ljqmdlznf. o'jfg Rjfªnufot s'g} klg lrlgof“ ofqLsf] ljj/)fdf gk/]sf]
o; z}lÔs k|lt‡fgsf] ljsf; gfnGbf / j˜eLsf] pTsif{kl% ePsf] kfOG%.
ltAatL …f]tx¿n] o; ;DaGwdf s]xL k|sfz kf/]sf %g\.
History of Indian Buddhism Early 18th Century df nfdf
tf/fgfyn] o;;DaGwL s]xL j)f{g u/]sf] kfOG% eg] ltAatd} k|f† cGo P]ltxfl;s
;fdu|Ldf klg o;af/] hfgsf/L lbOPsf] %.
ljzfn Ô]q˚ndf k}mlnPsf] ;f] lj!ljBfnodf % j^f t k|j]zåf/ dfq}
lyP egL ltAatL …f]tx¿n] p˜]v u/]sf %g\. /f]rs s'/f t s] % eg] tL
åf/x¿df kfn]sf ¿kdf ljqmdzLnfs} ljåfg\ clws[tx¿ /x]sf lyP. o;/L
k|j]zåf/df aµ] ljåfg\x¿nfO{ ‘åf/ kÒ)*t’ elgGYof]. To; a]nfsf] kÒ)*t eg]sf]
xfnsf] µftsf]Q;/xsf] pkflw xf].
ltAat uO{ af}$ lzÔfsf] k|rf/ ug]{ k|l;$ ljåfg\ bLk°/ >L!fg -980—
1053 O=_ klg cf]bfGtk'/Laf^ lzÔf k"/f u/]kl% 1034 b]lv 1038 O= ;Dd
o; lj!ljBfnosf k|d'v ePsf lyP. o;/L ltAat;“u bLk°/sf] / ljqmdlznfsf]
gfd hf]l*Psf] %.
/fhf wd{kfn -zf;gsfn 783—820 O=_–n] :yfkgf u/]jmf] of]
lj!ljBfno cf"gf] :yfkgfjmf] rf/ ztfAbL;Dd af}$ lzÔfjmf] j]mGı lyof]. oxf“
Jofjm/)f, ;flxTo, bz{g, tj{mzfÚ tyf tGqjfb;d]t k(fOGYof]. xfn ef/tjmf]
laxf/cGtu{t efunk'/ ;x/af^ 50 ljm= ld= k"j{ kg]{ o; :yfgdf ;f] lzÔfnojmf]
eUgfjz]if ce}m klg b]Vg ;ljmG%. jh|ofgjmf] j]mGı dflgPjmf] of] lj!ljBfnodf
;of}” lzÔjm / xhf/f}” ljBfyL{ lyP eg] Pjm xhf/jmf] ;ª\Vofdf cfjf;Lo
leÔ'x¿ lyP. k^gf lj!ljBfnon] u/]jmf] pTvgg jmfo{ Toxf“ ce}m hf/L %.
xfn;Dd kfOPjmf] tYocg';f/ ljqmdlznfn] 100 Pjm*eGbf a(L Ô]q˚n
cf]u^]jmf] lyof]. Toxf“ j}mof}” dÒGb/ / :t"kjmf eUgfjz]if;d]t kfOPjmf %g\.
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 117
hubnfhubnf
hubnfhubnf
hubnf
(Jagaddala)P#f/f}” ztfAbLsf a·fnsf kfnj+zL /fhfx¿ lzÔfg'/fuL lyP. pgLx¿n]
af}$ wd{ ckgfPsf lyP. ;g\ 1077 b]lv 1120 ;Dd a·fndf zf;g ug]{ /fhf
/fdfkfnn] b'O{ j^f gbL ldn]/ ag]sf] bf]efg glhs}sf] *]N^f cfsf/sf] ;'Gb/
e"lddf cf"gf] /fHosf] /fhwfgL lgdf{)f u/] / ;f] &fp“sf] gfds/)f u/] /fdjtL.
gbLlsgf/sf] Tof] dgf]/d :yndf /fhwfgL agfP/ ;'vk"j{s aµ' dfq pgsf]
p@]Zo lyPg. pgL t Toxf“ Ps ljzfn af}$ lj!ljBfnosf] :yfkgf ug{ rfxGy].
log} lzÔfg'/fuL /fhfn] :yfkgf u/]sf] af}$ lj!ljBfno g} hubnf lj!ljBfno
xf].
cf"gf] :yfkgfb]lv sl/a *]( ;o jif{;Dd o; z}lÔs k|lt‡fgn] cgj/t
¿kdf lzÔfsf] Hof]lt %g]{ sfd u¥of]. ;f] k|lt‡fgn] y'k|} af}$ ljåfg\x¿sf]
pTkfbg u¥of] h;sf af/]df ;+:s[t / ltAatL efiffsf ljle© u|Gyx¿df p˜]v
ePsf] kfOG%.
xfn of] :yfg pQ/kl®d a·nfb]zjmf] wdf]O/xft pklh˜fdf k%{. ef/tLo
;Ldf glhj}m /x]jmf] of] ufp“nfO{ hubnf g} elgG%. hubnfnfO{ klg gfnGbf,
ljqmdlznfh:tf To; jmfv)*jmf k|Voft dxfljxf/j}m ;dt'No dflgG%. To;
a]nf gfnGbf, ljqmdlznf, cf]bfGtk'/L, ;f]dk'/L / hubnf u/L kf“r j^f ljxf/
lj!ljBfnojmf] Ps ;+oGq lgdf{)f ul/Pjmf] lyof] h;jmf] ;'kl/j]Ô)f /fHoaf^}
x'g] uYof]{.
hubnf jh|ofgjmf] j]mGı lyof]. ltAatL u|Gy jmGh'/ / t]Gh'/df ;ª\u[xLt
w]/} u|Gyx¿ hubnfd} /lrt dflgG%g\. k'/ftfÒŒjjm dxŒjjmf] of] :yfg ;g\
1999 b]lv o'g]:jmf]jmf] lj! ;Dkbf;"rLdf ;d]t ;"rLj[mt %.
cf]bfGtk'/Lcf]bfGtk'/L
cf]bfGtk'/Lcf]bfGtk'/L
cf]bfGtk'/L
(Odantapuri)cf&f}” ztfAbLdf kfnj+zjmf /fhf wd{kfnn] :yfkgf u/]jmf] cjmf]{
lj!ljBfno xf] cf]bfGtk'/L. tTjmfnLg duw cyf{t\ ef/tjmf] laxf/ /fHodf kg]{
of] lzÔfnonfO{ k|frLg ef/tLo lj!ljBfnodWo] bf]…f] &"nf] dflgG%. xfn of]
:yfg gfnGbf lh˜fjmf] ;b/d'jmfd laxf/;l/˚df k%{. ltAatL u|Gycg';f/ o;
lj!ljBfnodf 12 xhf/ ljBfyL{x¿ cWoog uy]{.
118 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd
ltAatdf klxnf] k^s lgdf{)f ul/Psf] ljxf/ o;}sf] gÍn lyof]. la:tf/}
ljsl;t x'“b} hf“bf o;n] z}lÔs k|lt‡fgsf] ¿k ln“b} uof], xhf/f}” leÔ'x¿n]
ljxf/d} a;]/ cWoog ug{ ;Sg] u/L of] ljxf/ ljsl;t x'g k'Uof]. kfn /fhfx¿n]
pbf/k"j{s cf]bfGtk'/Lsf] k|ultdf an k'¥ofP. ef/tdf d'Ò:ndx¿sf] cfqmd)f
gx'Gh]n gfnGbf lj!ljBfnosf] z}lÔs k/Dk/fnfO{ log} z}lÔs k|lt‡fgx¿n]
cl# a(fPsf lyP. ;g\ 1193 lt/ cnL aÒVtof/ df]xDdb lvnhLjmf]
cfqmd)fkl% oL ;a} lj!ljBfnosf ljåfg\x¿ w]/} xTof eof] s]xL efu]/ g]kfn
/ ltAatlt/ cfP. o;/L ef/tdf ljsl;t af}$ lzÔfsf] Pp^f o'usf] (f]sf aGb
eof].
a'$jfbsf tLg cfofd ÷ 119
;Gbe{…f]t
afnj[mi)f kf]v/]n / cGo -;Dkf=_,
g]kfnL a[xt\ zAbsf]zg]kfnL a[xt\ zAbsf]z
g]kfnL a[xt\ zAbsf]zg]kfnL a[xt\ zAbsf]z
g]kfnL a[xt\ zAbsf]z, sf&df*f}” M g]kfn
/fhsLo k|!fk|lt‡fg, 2040.
/fx'n ;fª\s[Tofog,
bz{g lbUbz{gbz{g lbUbz{g
bz{g lbUbz{gbz{g lbUbz{g
bz{g lbUbz{g, Onfxfafb, ;g\ 2007.
/fx'n ;fª\s[Tofog,
af}$ bz{gaf}$ bz{g
af}$ bz{gaf}$ bz{g
af}$ bz{g.
/fx'n ;fª\s[Tofog,
ltAat d]( af}$ wd{ltAat d]( af}$ wd{
ltAat d]( af}$ wd{ltAat d]( af}$ wd{
ltAat d]( af}$ wd{.
P.V. Bapat, 2500 Years of Buddhism, Sixth Reprint, May 1997.
rGıw/ zdf{,
ef/tLo bz{g, cfnf]rg cf}/ cg'zLngef/tLo bz{g, cfnf]rg cf}/ cg'zLng
ef/tLo bz{g, cfnf]rg cf}/ cg'zLngef/tLo bz{g, cfnf]rg cf}/ cg'zLng
ef/tLo bz{g, cfnf]rg cf}/ cg'zLng, df]tLnfn agf/;Lbf;,
lb˜L, ;g\ 1998.
cfrfo{ anb]j pkfWofo,
af}$ bz{g dLdf+;faf}$ bz{g dLdf+;f
af}$ bz{g dLdf+;faf}$ bz{g dLdf+;f
af}$ bz{g dLdf+;f, rf}vDaf ljBf ejg, jf/f)f;L,
k‰d ;+:s/)f, ;g\ 1999.
k+= lg‡fgGb jh|frfo{,
nlntlj:t/;"qnlntlj:t/;"q
nlntlj:t/;"qnlntlj:t/;"q
nlntlj:t/;"q -g]kfn efiff ;+:s/)f_.
P= s'df/:jfdL, Buddha and the Gospel of Buddhism.
cfrfo{ g/]Gıb]j,
af}$ wd{ cf}/ bz{gaf}$ wd{ cf}/ bz{g
af}$ wd{ cf}/ bz{gaf}$ wd{ cf}/ bz{g
af}$ wd{ cf}/ bz{g, laxf/ /ffl«efiff kl/ifb\, 1956 O=.
P.V. Bapat, 2500 Years of Buddhism, Ministry of Informationand Broadcasting Government of India, 1956.
Sir Edwin Arnold, Light of Asia, Interpret Mehta House 16-17Neraina 11 New Delhi, 1985.
Lama, Taranath, History of Indian Buddhism Early 18thCentury.
Itsing, Record of the Buddhist Religion.
kfnL lqlk^skfnL lqlk^s
kfnL lqlk^skfnL lqlk^s
kfnL lqlk^s -;"qlk^s, ljgolk^s / clewd{lk^ssf ljle© lgsfox¿_.
leÔ' cd[tfgGb,
a'$sfnLg kl/j|fhsx¿a'$sfnLg kl/j|fhsx¿
a'$sfnLg kl/j|fhsx¿a'$sfnLg kl/j|fhsx¿
a'$sfnLg kl/j|fhsx¿, efu 1 / 2, cfgGbs'^L ljxf/,
sf&df*f}”.
leÔ' cd[tfgGb,
a'$sfnLg /fhkl/jf/x¿a'$sfnLg /fhkl/jf/x¿
a'$sfnLg /fhkl/jf/x¿a'$sfnLg /fhkl/jf/x¿
a'$sfnLg /fhkl/jf/x¿, cfgGbs'^L ljxf/, sf&df*f}”.
leÔ' cd[tfgGb,
a'$sfnLg dlxnfx¿a'$sfnLg dlxnfx¿
a'$sfnLg dlxnfx¿a'$sfnLg dlxnfx¿
a'$sfnLg dlxnfx¿, cfgGbs'^L ljxf/, sf&df*f}”.
120 ÷ a'$jfbsf tLg cfofd