1

2

Dagiti linaon na

Paulo Panid Bilang Lasona 1 Panagpatanor 2 Multiplier Onion wenno shallot 2 Panagmula 2 Pannakaestablisar ti mula 2 Para kadagiti lasona nga ti mausar ket bassit a bagas na 4 Kasapulan nga abono 5 Panagruot 6 Peste ken Sakit 6 a. Tudek-tudek nga addaan ti babassit ken puraw iti bulong ken Cercospora leaf spot 6 b. Panaglungtot ti bagas ti lasona 7 c. Igges ti ngilaw ken ulmog 7 Panagapit 8 a. Para iti nabayag a pannakaidulin na 8 b. Para iti ordinario a panangidulin 9 Panangipariir 10 Panagidulin 11 Panagproseso 12

3

LASONA (Allium sepa)

Ti Ilocos Region ket isu ti maysa kadagiti kangrunaan a rehiyon nga agpatpatanor ti lasona iti intero a pagilian. Manipud iti mulmulaan dagiti mannalon nga agdagup iti 4,600.7 nga ektarya, supsuportaran ti Rehiyon I iti dagup nga 30% wenno 40,048.3MT iti nailian a produksiyon nga agdagup iti 181,207.8MT idi tawen 2015 (BAS). Kadagiti uppat (4) a probinsiya ti rehion, ti probinsiya iti Ilocos Norte ti mangit-ited iti kangatuan a produksiyon nga addaan iti 19,907.7MT a naimula iti 2,144.5 nga ektarya. Sumaruno ti Ilocos Sur a nakapatanor iti 15,513.8MT a naimula iti 1,662.3 nga ektarya ken sarunuen iti probinsiya ti Pangasinan nga addaan iti 4,546.8MT a produksiyon a naimula iti 783 nga ektarya. Ti probinsiya ti La Union ket addaan met iti produksiyon nga 80MT a naimula iti 11 nga ektarya. Ti kaaduan a barayti a mapatpatanor iti Ilocos Region ket ti “LASONA” White Onion, Yellow Granex ken Red Onion.

1

4

Panagpatanor Bulb Onion – naduma-duma ti korte na, adda immatiddog, daplat ken medyo nagbukel. Ti kolor ket adda puraw, nalabbaga wenno nalitem a nalabbaga, ngem ti kaaduan a mapatpatanor iti Ilocos Region ket dagiti sumaganad:

EW Red Pinoy 2 ken 5 ken Red Creole ken Yellow Granex

Dagiti Rekomendado a Bin-i Multiplier Onion wenno Shallot Dagiti bagas ti lasona ket kaaduan na a babassit malaksid kadagiti sabali a barayti a kas iti “Batanes” a mapatpatanor kabayatan iti tiempo na a panaglalasona. Ti panangpili ti barayti ket agdepende ti tiempo a panagmula. Para kadagiti saan a naitiempo a panagmula (Hulyo agingga Setyembre) ti makuna a gano type 19S wenno ti hene ket addaan ti maysa a klase ti organismo ket isu ti mairekomenda agsipud ti kababalin na nga agpartuat ti nawadwad nga maapit, babassit ti tiyansa na ti panaglupos ken nasapsapa nga agtangken. Para iti tiempo a panagmula, (Nobyembre agingga Disyembre), ti 22SB ti kasayaatan idinto nga ti 6S ti mairekomenda kadagiti lugar nga ti Purple Blotch ket problema.

Panagmula Pannakaestablisar ti Mula Para iti Bulb Onion ken Shallot a mapatanor manipud ti bukel Pilien ti lugar a nadam-eg ken nalaka a maatianan, saan

a naruot ken napino ti daga na. Isagana ti pagbunubunan nga aglawa iti maysa (1) metro, 40 cm. ti katayag ken iti kayat a kaatiddog.

2

5

Tapno naan-anay nga awan tumaud a sakit ken

panagatakar ti peste, puoran ti pagbunubunan ti 9-10 cm. ti kapuskol a garami. Manglaok ti 4-5 nga kutsara ti pungisidio ken lima (5) a kutsara ti insektisidio iti 16 a litro ti danum ket ibisibis daytoy a solusyon iti rabaw ti pagbunubunan.

Mangwalawal ti abut nga lima (5) sentimetro ti kaaddayo

paurnos iti pagbunubunan ket ditoy nga ipisok ti bukel iti kaadu nga 4.5 kg./ha. ti kauneg nga 1 cm.

Kaluban ti nagbunubunan ti naingpis a garami kalpasan

ti panagmula. Daytoy konserbaran na ti basa ken ited na ti pare-parehas a panagtubo. Ikkaten ti garami kalpasan nga ti bukel ket nakatubon.

3

6

Sibugan ti mula iti nasapa a tiempo ti bigat. Liklikan a sibugan iti malem agsipud ta guyuguyen na ti panagtubo dagiti organismo a mangpataud ti sakit.

Kalpasan ti pito (7) nga aldaw manipud pannakaimula

na, abunuan ti mula iti solusyon nga maysa (1) a kutsara ti ammonium sulfate a naikanaw iti maysa (1) galon a danum.

Sibugan ti mula babaen ti ragadera kalpasan na tapno

maprebentaran ti pannakauram ti bulong. Iyallatiw ti bunubon kalpasan ti 45 nga aldaw kalpasan ti panagbunubon.

Para kadagiti lasona a ti mausar ket babassit a bagas na Direkta ti panagmula iti lugar a nagapitan ti pagay iti

kaadayo nga 20 cm. x 20 cm. Kalpasan a maapit ti pagay, ikkaten ti naggapasan,

bag-uten dagiti ruot sa ispreyan ti glyphosphate ket suruten ti rekomendasyon ti naglako.

4

7

Iwaris met ti pakauna nga abono ket kalpasan na ikabil ti alep-ep a garami iti kapuskol nga 3-5 cm. tapno malappedan ti panagtubo ti ruot ken mapagtalinaed ti kinadam-eg ti daga.

Kasapulan nga Abono Tapno manamnama ti naballaigi a resulta, mangisubmitar ti soil sample iti opisina ti Regional Soils Laboratory iti Department of Agriculture-Regional Field Unit I a masarakan iti Aguila Rd., San Fernando City, La Union para ti pannaka-analisar ti daga. Nupay adda met ti soil analysis kit. Gagangay a ti kaadu ti mairekomenda nga abono ket 90-20-20 kg (N) phosphate ken potassium kada ektaria. Daytoy katukad na ti tallo (3) a sako ti 14-14-14 ken tallo (3) a sako a urea. Tapno mapabassit ti magasto iti panagpatanor, kissayan ti maiyusar nga abono iti kagudua laeng ket suplementaran ti Green Bee All Purpose ken Growth Booster kabayatan nga agdakdakkelen ti mula ken agbagasen daytoy. Annadan ti panagnayon ti abono agsipud ta ti sobra a nitroheno ket pabuntugen na iti panagbagas ti mula.

5

8

Panagruot Ti lasona ket sensitibo ti ruot. Ti naganus a mula ket narabaw pay laeng ti ramut da isu a nadaras met ti pannaki-innagaw ti ruot agsipud ti porma ti bulong. Para ti nakasanayan a panagmula, alep-epan ti daga iti garami tapno makontrol ti panagtubo ti ruot. Ngem no tiempo ti saan a talaga a panagmumula, ti alep-ep ket saan a kasapulan.

Peste ken Sakit Tudek-tudek nga addaan ti babassit ken puraw iti bulong kasta met ti Cercospora Leaf Spot Maysa kadagiti sakit ti lasona ket daytoy pannaka-apektar na ti tudek-tudek nga addaan ti babassit ken puraw iti bulong nga daytoy in-inut a dumakkel. Idinto nga ti sakit nga “Cercospora leaf spot” ket addaan ti babassit ken nagbubukel a tudek-tudek nga addaan ti kalawa nga 3-5 mm ti diameter na. Amin dagitoy a tudek-tudek ket dumakkel kalpasan nga agbalin nga amarilyo ken addaan ti kiyote wenno nalabbaga nga rims. Tapno maliklikan ti panagwaras ti sakit, agmula iti naresistansiya a barayti a kas koma ti GS genotype. No napalalo ti panagwaras ti sakit, agisprey ti insektisidio ket suruten dagiti nairekomenda a kaadu.

6

9

Pananglungtot ti Bagas ti Lasona Kadawyan nga umatakar ti ramut ken ti akin-baba a paset ti bagas ti mula. Ti kattubo a mula ket nadaras a matay, idinto nga dagiti nataengan ket aglaylay sakbay a matay.

Tapno makontrol ti sakit, agisprey ti insektisidio agsipud ta mangpataud daytoy ti dakkel a pukaw. Igges ti Ngilaw ken Ulmog Daytoy ti mangpataud ti pannaka-apektar ti bulong babaen ti pannakapukaw ti berde a kolor na. No ti mula ket agkurang ti danum na, suspetibo daytoy ti ulmog no ikumpara ti nasalun-at ken nabaludbud a mula. Kalpasan na liklikan ti panagkurang ti danum. Iti sabali a bangir, ti igges ti ngilaw ket dadaelen na ti bagas ti lasona. Gapuanan ti daytoy, saan a malako ti produkto. Kasapulan ngarud ti panagisprey ti insektisidio.

7

10

Panagapit Ti bagas ti lasona ket nakasagana a maapit no ti bulong ket mangrugi nga agtukkolen ken agbalin nga amarilyo.

Para ti Mabayag a Pannakaidulin na: Ti bagas ket kasapulan nga agtangken a nalaing iti talon. Putuden ti ramut ti lasona kasta metten ti bulong apaman a naapit daytoy wenno maysa nga aldaw kalpasan a nakagabsuon iti kainitan. Agusar ti natadem a kutsilyo wenno kumpay ket putden ti agarup 65 cm. manipud ti ba-gas. Pamagaan ti lasona iti nalamiis, nadalus ken namaga a lugar ken nasayaat ti sirkulasyon ti angin ti unos ti 1-2 a domingo.

8

11

No naapurado ti pannakapamaga na, ti lasona ket posible a nangato ti dam-eg na, mabalin daytoy nga agbasa, mangparnuay ti napudot a kondisyon a mangguyugoy iti biag ti organismo a mangpataud ti panaglungtot ken ti nangisit a pungos. Para ti Ordinaryo a Panangidulin Ikabil ti linong nga addaan ti sumagmamano a benneg ken addaan ti papag a naaramid ti kawayan para ti nasaysayaat nga iseserrek ti angin.

Para malamiisan ti lugar a pagidulinan, agusar ti kayo wenno bag a pangipenpenan, urnosen a nalaing ket mangibati ti lugar a pagserrekan ti nalamiis nga angin. Ti kasayaatan a temperatura para ti barayti nga Yellow Granex ket 2-5°C ken 13°C para ti Red Creole.

9

12

Panangipariir (Curing) Ikabil ti naangin a lugar ti apit a lasona, no mabalin ibitin daytoy tapno maprebentaran ti organismo a mangpataud ti inna panaglupsa.

Aramiden daytoy 3-4 a domingo agingga a nalamuyot ken namagaan a nalaing. Putden ti namaga a murdong iti 1.5-2.5 cm. manipud ti kayo agingga iti bagas ti lasona. Tapno maprotektaran ti naapit a lasona manipud ti taltalon iti sakit a pannaka-anta manipud ti init, mangipuwesto iti bulong wenno mabalin a paglinong a kas ti garami iti gabsuon ti lasona. Kas alternatibo ket kasapulan ti napudot nga angin 46°C-47°C a maiturong iti gab-suon iti unos ti 1-2 nga aldaw.

10

13

Ikabil ti iniket a sako wenno kayo a kahon. No nasayaat la ket ti pannakapamaga ti bagas ket mabalin a maidulin ti innem (6) a bulan ken maidulin iti 0°C ken 70-80 nga kadam-eg ti aglawlaw.

Panagidulin Kas maibasar kadagiti resulta ti panagadal ken kasta metten a kas maikanatad ti teknolohiya iti panagabono ti lasona nga inganuat ti DA-RFU I Research Station idiay Batac, Ilocos Norte, ti panagidulin ti lasona ket maapektaran kadagiti sumagmamano a konsiderasyon a kas iti wagas ken mausar a pagidulinan, preparasyon nga inwayat sakbay ti panagidulin ken ti kadam-eg daytoy. Idulin ti lasona iti kapudot nga 0°C-7°C wenno 25°C-35°C. Babaen kadagitoy a temperatura, ti bagas ket abuten na ti 3-6 a bulan a saan a nagtubo. Liklikan ti agidulin ti lasona iti 15°C-21°C. Ta kabayatan ti pannakaidulin na, ti kadam-eg nga 40% wenno nababbaba a temperatura a 3°C adda ti posibilidad nga abuten na ti makatawen a pannakaidulin.

11

14

Panagproseso Tapno nawadwadwad ti mapastrek, ti lasona ket maproseso a kas onion flakes wenno onion salt. Mabalin pay nga pikels wenno binuro a lasona a mabalin a mausar iti pikels a pipino. Panagaramid ti Taraon Babaen ti Lasona Onion Flakes

Mausar ken Ramen: Naukisan ken nageret a lasona - 40 kg.-40 tasa Agusar ti garapon a sarming, plastic bag ken aluminum a sukugan, Kasayaatan ti Red Creole ken Yellow Granex nga usaren. Dagiti babassit a bagas nga addaan kadakkel nga 2.5-3.0 ti diametro na ti kasayaatan a pilien agsipud ta addaan ti nangato a solido a ramen na. Panangisagana: 1. Pagkapaten a gerreten ti bagas ti lasona, ukisan 2. Ikabil ti pagikkan a kas koma ti tray 3. Paik-ikan iti pagikkan tapno magun-od ti 50-60°C para ti 8-10

nga oras 4. Ikkaten manipud ti nakaikkan na 5. Ikabil iti umisu a pagikkan iti naaramid nga onion flakes ket

dagus nga ikabil ti itiketa na

12

15

Onion Salt

Mausar ken Ramen: Bawang, flakes – 1 kg. – 10 tasa Giniling a bagas – 1 kg. – 4 tasa Asin (repinado) – 1 kg. – 4 tasa Agusar ti garapon a sarming. Ti Red Creole ken Yellow Granex ti kasayaatan nga usaren. Ti babassit a bagas nga addaan ti 2.5-3.0 cm. ti diametro na ti mairekomenda nga

usaren agsipud ta addaan daytoy ti nangato nga solido a ramen. Agusar ti kagilgiling nga bagas ken repinado nga asin. Panangisagana: 1. Gerreten ti lasona iti apag-kapat, ukisan 2. Ikabil ti namaga a pagikkan 3. Paik-ikan iti 50-60°C iti unos ti 8-10 nga oras 4. Ikkaten manipud ti nakaikkan ket ikabil ti di unay napudot a

lugar 5. Igamer ti onion flakes iti tapong 6. Igamer ti onion powder iti tapong ken napino nga asin ti kaadu

nga 1:1:1 7. Ikabil ti napaglaok nga ramen iti namaga, na-estirilized nga

sarming a garapon ken ikkan ti itiketa na. Lasona nga Pikels

Mausar ken Ramen: Agusar ti garapon, plastic bag, ken aluminum a pagyanan. Ti Red Creole ken Yellow Granex ket isu ti kasayaatan nga usaren. Ti babassit a bagas nga 2.5-3.0 cm. ti diametro na ti umisu nga usaren agsipud ti solido a ramen daytoy.

Lasona, sibubukel a naukisan – 1 kg. Suka – 2 tasa Pikel solution (suka, rekado, asin ken asukar)

13

16

Daytoy a babasaen ket inyulog iti iloco ti:       

DEPARTMENT OF AGRICULTURE Regional Field Office I 

REGIONAL AGRICULTURE & FISHERIES        INFORMATION SECTION 

 Manipud iti orihinal a kopya nga inaramid iti isu met laeng nga 

ahensiya babaen iti pannakikammayet iti:  

HIGH VALUE CROPS DEVELOPMENT PROGRAM San Fernando City La Union Tel No. (072) 242‐1045/1046 

 Para iti naan‐anay nga impormasyon maipanggep kadagitoy a 

teknolohiya,  bumisita, agsurat wenno tumawag kadagiti Provincial High Value Crops Development Coordinator iti kada probinsiya: 

 MS. LUZ L. ORTAL 

Provincial HVCDP Coordinator Province of Ilocos Norte Tel No. (077) 770‐3378 

 MS. ELSA V. RAFANAN 

Provincial HVCDP Coordinator Province of Ilocos Sur Tel No. (077) 722‐8159 

 MR. ISMAEL T. VALDEZ 

Provincial HVCDP Coordinator Province of La Union Tel No. (072) 888‐3184 

 MS. VIOLETA LAFORTEZA Provincial HVCDP Coordinator 

Province of Pangasinan Tel No. (075)542‐4360