dagiti “no la koma” ni monika synopsis aggayyem da monika ken

24
1 of 24 2012 CPMA SHORT STORY-ILUKO THIRD PRIZE WINNER AUTHOR: SHERMA E. BENOSA Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken Maisha. Mangmanggedda a dua a kas nurse iti ballasiw taaw. Agkadkaduada a kanayon manipud panagubingda agingga a nakaturposda iti kolehio. Uray kadagiti adu nga aramid ken panirigan iti biag, agkuykuyogda latta iti panangkalay-atda iti agdan-ni-gasat. Agdan ti biag a no maminsan ket nakalaklaka nga ulien ngem kaadduanna a naginad ken napnuan tuok. Ngem adda maysa a pasamak a namagsina kadagiti danada. Wenno maysa a pasamak a nangiturong iti maysa kadakuada iti pannakapaay. Ngem maysa kadi laeng kadagiti rinibu ket maysa a no-la-koma ni Monika ti makagapu iti pannakapaay ti maysa a tao iti panangsapulna iti kaibatoganna a langit? Babaen kenni Maisha, maipakita dagiti rason ken gapu dagiti pasamak. Dagiti nagkaadu a “no la koma” a nangiduron iti maysa kadakuada tapno sumiasi iti dalan. “Dagiti “No la koma” ni Monika a kas iti pagsasao nga “awan ti umuna a babawi”. Iti daytoy a kas iti nagkaadu a rupa ti biag, padasen daytoy nga istoria nga idasar dagiti rason a mangitunda iti maysa a tao iti panagballaigi wenno pannakapaay.

Upload: duongtram

Post on 09-Feb-2017

277 views

Category:

Documents


21 download

TRANSCRIPT

Page 1: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

1 of 24

2012 CPMA SHORT STORY-ILUKO

THIRD PRIZE WINNER

AUTHOR: SHERMA E. BENOSA

Dagiti “No La Koma” ni Monika

Synopsis

Aggayyem da Monika ken Maisha. Mangmanggedda a dua a kas nurse iti ballasiw taaw.

Agkadkaduada a kanayon manipud panagubingda agingga a nakaturposda iti kolehio. Uray

kadagiti adu nga aramid ken panirigan iti biag, agkuykuyogda latta iti panangkalay-atda iti

agdan-ni-gasat. Agdan ti biag a no maminsan ket nakalaklaka nga ulien ngem kaadduanna a

naginad ken napnuan tuok.

Ngem adda maysa a pasamak a namagsina kadagiti danada. Wenno maysa a pasamak a

nangiturong iti maysa kadakuada iti pannakapaay.

Ngem maysa kadi laeng kadagiti rinibu ket maysa a no-la-koma ni Monika ti makagapu

iti pannakapaay ti maysa a tao iti panangsapulna iti kaibatoganna a langit?

Babaen kenni Maisha, maipakita dagiti rason ken gapu dagiti pasamak. Dagiti nagkaadu a

“no la koma” a nangiduron iti maysa kadakuada tapno sumiasi iti dalan.

“Dagiti “No la koma” ni Monika a kas iti pagsasao nga “awan ti umuna a babawi”. Iti

daytoy a kas iti nagkaadu a rupa ti biag, padasen daytoy nga istoria nga idasar dagiti rason a

mangitunda iti maysa a tao iti panagballaigi wenno pannakapaay.

Page 2: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

2 of 24

Dagiti “No La Koma” ni Monika

“Kamaudiananna, nakaruk-atka met laengen manipud iti tangkalmo, fren!”

naitanimitimko idi mangrugin nga agpangato ti eroplano a nagluganak. Bumanugbog pay laeng ti

barukongko iti naglaok a danag ken liday. Kasla kayat daytoy nga artapan ti daranudor dagiti

higante a makina ti kumalkalay-at iti tangatang nga eroplano.

Namrayak a minulenglengan ti agtabonen nga init manipud iti bassit a tawa iti masikigak.

Nasurok a dua nga apagkatlo daytoy ti naitaneben iti barukong ti kasla awan patinggana a

kadanuman ti Red Sea. Saanen a makapurar dagiti rayana. Iti apagtaldiap, ipatom daytoy a

sangatipping a bulan nga agtatapaw iti rabii a napaidaman iti bituen.

Napintas koma a buya a kas kadagiti naglabas a panagaw-awidko nga agbakasion.

Wenno panagawidmi koma manen kenni Monika a gayyemko. Ngem sabali la unay ita.

“Nagpintas! Mabalinen a piduten ta nangatngatotan ngem isu,” sangkaibagak idi kenni

Monika bayat ti panangretratona iti agtabonen nga init.

Page 3: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

3 of 24

“Maymayat a, no adda dallingmo a kaduam a mangpidut tapno mabagkatmo,” isungbatna

met idi. Pamrayak a suplian iti isem ti diak maibagasan a panangmatmatna kaniak.

Kas nadekket nga aggayyem, adu dagiti di maputputpot a saritaanmi iti biag. Dagiti plano

ken arapaapmi a matun-oy a kinasaliwanwan. Dagiti padasmi bayat ti idadaliasatmi iti

panagubing agingga iti panagbalasang. Pagel-ellekanmi dagiti lagip ti umuna a panagkursunada

nga iyeg ti panagbalasitang. Dagiti balligi ken pannakapaay iti panagdakkel. Agingga a

nakalpaskami iti kolehio, agkadkaduakami latta. Agkuykuyog. Agkatkatugaw. Saanko ketdi nga

inikkan iti kaipapanan ti sabali nga ipar-paripiripna kaniak idi addakamin iti abrod.

Kas iti kaadduan, adu ti namnama a nasangalmi babaen iti rangtay nga itden ti

gundawaymi a naka-abrod. Ngem kasungani daytoy a panagawid. Ita a gundaway, saankami nga

agkatugaw.

Nagkidemak a pilit a mangsumbra kadagita a lagip. Ngem ad-adda a dimmagsen ti

barukongko.

Kinitak manen ti init idi agangay. Naidumduma ti kinalabagana no idasig kadagiti

malagipko a panangdaydayawmi idi nga aggayyem. Kaarigna ita a kasla sibibiag ngem

agkakapsut a puso. Agtungtunglab iti rabaw ti dimmara a babassit a dalluyon. Agsagsagaba iti

tunggal sung-ab iti pannakataltalpiak itan ti bassit-usiten a pingirna.

Page 4: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

4 of 24

Diakon masinunuo no ania ti pangyarigak iti dayta a buya. Langa kadi ti panaginana a kas

panangiladawanmi idi, wenno buya ti nasugatan a malmalmes ken agpapaarayat?

Iti di nagbayag, mangrugin nga agsimpa ti turong ken naitalaga a kangato ti eroplano nga

agpa-Pilipinas. Malikudannan ti init ket nagampayag a nanggisla iti law-ang a namagsina iti

langit ken iti daga. Limnek ti init ket simmublat ti sipnget ken ngisit ti awanan bulan a rabii.

Inrikepko ti tawa ket binay-ak nga agtulid dagiti tiptipdek a lua.

Sinaanak ti maididiaya a mainum sakbay nga iserbida ti pangrabii. Ginaw-atko ketdi ti

bassit a portfolio nga impasirokko itay iti tugawko. Ginuyodko ti folder a nangtiponak kadagiti

dokumento ti kangrunaan a bagahek iti daytoy a panagawidko. Nalagipko ti istoria dagiti

linaonna.

Napanko la pinilit itay bigat a dinagdag ti konsulado iti pannakabaliw ti nagkamalianda a

papeles a masapulkonto iti eropuerto ti Pilipinas. Saankon a naribisar a nalaing gapu iti kaadu

dagiti dadduma a tamingek. Amangan no adda manen kamtudda a kas iti immun-una nga intedda

idi kalman. Pasa-kumplimento nga immayda indaw-as iti lugar a nakatipuntiponanmi kadagiti

pada a Pilipino nga immay nangidaton iti kararag ken tulong. Kamali a nangtantanubutoban ti

kaaduan.

“Awan pay serserbiyo nga adda iti serbisio-sibil. Nagan laeng no ar-arigen, kurang pay ti

letrana idinto a nagdadakkel ti letra dagiti naganyo kadagiti pagiwarnak idiay Pilipinas.

Pagaayatyo la unay ti maki-abay kadakami a kunkunayo a baro-a-bannuar!” impir-ak ti dadaulo

Page 5: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

5 of 24

ti militante a gunglo dagiti migrant workers iti pannakabagi ti konsulado.

Napawingiwingak met ngem saanakon a nagun-uni. Pinilitko nga inlaksid dayta a

pannakasimron. Ti importante ket awan koman ti sawsawirko kadagiti turayen iti Pilipinas a kas

nagpadasakon kadagiti immun-unan a panagawidko. Uray man laeng iti daytoy a gundaway,

nakunak iti bagik.

Ngan-ngani makabulan ti pannakaindulto ti panangiyawidko iti napateg a bagahek. Adu

unay dagiti rikititos dagiti turayen ti pagilian nga ayanmi gapu ngata iti naisalsalumina a

napasamak. Inayon metten dagiti adu a pasidumri dagiti bukodtayo a turayen. Nakaro la unayen

a panagsagaba no adunto pay laeng a tuok ti maipasabat iti isasangbayko iti bukodko a pagilian.

No masapul a nadipdiplomasiaak ngem dagiti napusgan a diplomatiko ket aramidek.

Ket tinilmonkon ti nadagsen a sao dagiti madi-dios nga agturay. Doble-danyos, kunak

man, ti naipasurot a dayamudomda iti panangritukarda iti nagkamalianda. Saanak siguro a

makabasol no kunaek nga adda naibudi a pananglais kadagiti balikasda a kas kasukat dagiti

serbisioda.

Agpayso a dakkel ti naitulongda iti pannakapalubos ti bagahek ngem anian a nagadu a

panangdagdag kadakuada. Naimbag laengen ta adu dagiti naayat a kakailian a nangsupusop

kadagiti dadduma a bannog, gastos ken paggastuanto pay. Makuna nga ad-adu pay ti naaramidan

ti kumunidadmi a mangmangged a Pilipino ngem dagiti nakapuesto. Immarakda laengen idi

ngannganin malpas ti problema.

Page 6: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

6 of 24

“Tapno laeng maidiarioda iti naluton a pawaragawag. Nalawag a panagpolitiko!” ti dinto

pulos maipangag a dayamudom dagiti makaawat.

Iti pananguyosko kadagiti dokumento, naikuyog dagiti dua a puraw a sobre a nabayagen

nga indulinko iti dayta a portfolio. Binidingko dagiti dua a sobre nga inted kaniak ni Monika iti

umuna nga aldaw a pannakangngeg ti kasona.

“Ngannganik nalipatanen!” naitanamitimko ket ad-adda la ngarud a dimmagsen ti

barukongko.

“No awanto laeng ti gasatko, Maisha, paki-itedmonto bassit kadagiti patpatgek iti biag.

Iyawidnakto ket basaemto laeng ti para kenka intono madanon ti aldaw.” Agpadpadakami idin

nga agan-anug-og.

Kayatko koma idi nga arakupen ngem saanko a maaramid gapu iti napuskol a sarming a

diding a namagsina kadakami a nagbuya ken dimngeg iti uneg ti mahistrado. Diak idi maawatan

agingga nga inyawat ti guardia a pulis kaniak dagiti dua a surat.

Diakto pulos malipatan ti naudi a panangperrengna kaniak idi madanon ti maudi nga

aldaw ti pannakasentensiana. Nagpuligos daytoy a simmango iti turong ti pagtaktakderak. Saan a

mailinged ti apagapaman a tung-edna kaniak dagiti tuok nga iladawan dagiti nalesseb a matana.

Page 7: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

7 of 24

Kalpasan iti apagkanito a panagsabat dagiti perrengmi, nagpuligosen daytoy. Nagintek iti

imatangko ti maudi a langana a sibibiag. Ti nabeloan iti nangisit a pakabuklanna a sumirsiripan

dagiti awanan biag a matana. Situtulok a simmurot kadagiti guardiana a mapan iti lugar a

pakabatuanna agingga a magsatan iti anges.

“No koma ngata naituredko a pinatgan ti iparparipiripmo kaniak sakbay a nastrekmo

daytoy a lunod, mabalin a saan a kastoy ti nagbanagam, fren. Ngem ania ti pakaidumaanna koma

iti nagbasolam?” nagsaibbekak iti pannakakitak kadagiti nakapalikod ken nakaposas nga imana.

Duakami laeng nga aggayyem ti makaammo iti naun-uneg a puon ken napait a rason ti

nakapay-anna. Duakami laeng ti makaawat no apay nga in-inut a narakrak ti dati a nalinteg ken

natibker a rangtaymi kadagiti arapaap.

Adu a panangublagko idi kenkuana ngem saan a pulos dimngeg. Ket pimmudno ti

kanayonko nga ibalballaag kenkuana. Natakuatan ti pannakina-naig ken pannakikabkabbalayna

iti baknang a puraw a gan-gannaet. Ngem ammok a namuonan laeng dagiti turayen dayta a rason

tapno mariputda ti kabbalayna. Saan laeng nga is-isuda ti addaan iti kasta a relasion.

Adu dagiti alimadamad a sumagmamano a Pilipino, lalaki man wenno babai, iti addaan

met iti kasta a biag. Naasawaan man wenno saan a kas kadakami nga aggayyem. Kadagiti puraw

man wenno de-kolor a puli basta adda kano paglinglingayanda, wenno adda kanaig a dakkel a

kuarta a maliksabda. Uray kadagiti Pilipino a dimmur-asen ditoy ket adu metten kadakuada ti

nagbalin a biktima wenno nangbiktima iti padada a tao maigapu iti pirak.

Page 8: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

8 of 24

“Para iti nadaras nga ilulung-aw,” insilpo naminsan ni Monika ti litania ken rasonna idi

sinalangadko idi agpakada a saanen nga aggian iti dormitorio a paggigiananmi a kas ganggannaet

a mangmangged.

Gayam, masisiim ti gayyem ni Monika maipuon kadagiti agramramaram a sindikato ti

droga iti sangalubongan ken ti agdinamag a pannakausar dagiti Pilipina a taga-awitda.

Nagsuspetsaak met idi maigapu iti nabaknang ken naestilo a panagbibiag daytoy iti laksid ti

kaawan iti makuna a trabahona. Agbinulan daytoy nga agpukaw santo agpakita a di

mapakpakadaan. Makita ketdi ti dakkel a nagbaliwan ni Monika manipud idi agkabbalayda.

Uray dagiti mangnamnama kenni Monika iti Pilipinas ket nagbaliwda. Segun kenni

Tatang, pimmalangguad dagiti nagannakna gapu iti dakkel a maaw-awatda.

Naaresto met ti kabbalay ni Monika ngem napagawid laeng iti puonna a pagilian ta awan

ti naalada a pammaneknek a droga. Ken maigapu siguro payen a maysa daytoy nga umili

manipud iti pagilian a dakkel ti impluwensiana iti sangalubongan.

Ngem ni Monika ti naitaldes gapu iti imoralidad. Kas maysa a nars iti mabigbigbig nga

hospital, saan a pinakawan dagiti pulis. Ket iti laksid iti adu a pannakaiyapela ti kasona, saan a

napakawan ni Monika.

Page 9: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

9 of 24

Pammutbuteng a ballaag kadagiti nakapimpiman, inyikkis ti kaunggak idi timbangek ti

kinabangking ti hustisia para kadagiti napanglaw a puli. Wenno dagiti nabaybay-an a pulin sa

ketdi itay.

Nakaam-ames a pannusa. Ken nakababain a pammabasol. Ngem iti kaunggak, maysa a

nakaayay-ay a panagsakripisio ti makagapu. Kadi?

“Agkasapulan la unay dagiti patpatgek iti biag, fren.” Dayta ti nagbalinen a rasonna iti

panagbaliwna. Uray iti laksid ti adu a panangupayko kenkuana. Uray ammok nga umdas ti

agpada a sueldomi ken kaadu ti ipatpatulodmi idi maymaysa pay laeng ti turong ti biagmi.

Maigapu iti nalablabes pay ngem agkabsat a langen-langenmi ken iti laksid iti nagbaliw a

pamay-anna tapno agkakuarta, napagtalinaedmi ti singed ken respeto ti kalintegan ti tumunggal

maysa kadakami. Ngem adda pammabasolko iti bagik iti nagbanaganna. Nagbalinak a paset

dagiti palimed a gapu ti nakaigarangugonganna iti pannakapaay.

“Basaemto laeng ti para kenka intono madanon ti aldaw.” Kasla arasaas nga agbibitin iti

angin ti agarup impukkaw idi a bilin ni Monika. Natukay ti ayus dagiti lagipko iti apagapaman a

panaglag-oy ti tayab ti eroplano.

Inapirasko manen ti sobre a nakailanadan ti naganko. Ita laeng a madlawko a napuskol

ken nadagsen. Agpigpigerger dagiti ramayko a nangin-inayad a nangpigis iti maysa a murdong ti

sobre a para kaniak.

Page 10: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

10 of 24

Kakuyogko itan nga iyawid ti gayyemko. Isu ti kunkunak a napateg a bagahek.

Nakakahon iti kasla awan an-aniamanna. Kahon a tabla a pinagsasaip iti lansa ken nabarikesan

iti tallo kalinia a dos-por-dos a kasla ketdin rumkuas ti nagianna. Iti uneg dayta a kahon ket

maysa a kadawyan a lungon a selyado ken nailanang.

Maysaak kadagiti napusgan a saksi idi ipanda dita ti bangkay ni Monika. Kasla karne nga

awan aniamanna nga inyalisonda iti saan nga agubo a pagikkan a naikkan iti pangpreserba tapno

saan a malungsot.

“Naaramidkon ti umuna a kiddawna. Ita siguron ti rumbeng a panawen tapno basaek,”

insaninglotko ket inin-inayadko nga inukrad ti nauyosen a lima a pahina a surat.

Ngem masdaawak ta kasla naseroks laeng ti langana. Kasano a napaseroksna daytoy,

sinaludsodko iti bagik. Maigapu iti nagpaiduma a kinaigetda, adda pay ngata kalintegam no

nakabaludka iti dayta a pagilian? Ngem saankon nga inusig ti kapanunotak. Impapanko lattan

nga intedda a kas maudi a kiddawna kadagiti turayen ti pagbaludan.

Naisurat ketdi iti ima ken iti di mapagduduaan nga estilona a panagsurat. Kadawyan nga

estilo ngem naurnos ken nadalus, kas iti kapintas ken kina-alegriana a balasang.

“Diaskeka a babai,” inngayemngemko ti sinningedmi a pagsasao ken arkos ti dilami a

dua. “Uray iti pagbaludan ken iti maudi a takdermo, natangigka latta. Sayang ta dimo impakat

Page 11: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

11 of 24

dayta a tangig ken laing iti pudno a taray ti biag.” Pinespesko dagiti lulua-ak iti napaut ket

pinilitko a lagipen dagidi naragsak a kanitomi nga aggayyem.

Nagmulagatak idi maalak ti naan-anay a riknak ket inrugik a basaen ti surat ni Monika.

Ngem nasdaawak ta iti umuna a paset ti surat ket orihinal ti tinta ti naisurat.

Patgek a Maisha,

Pasensiakan no sika ti nagbalin a rangtayko iti panagsublik kadagiti patpatgek iti

biag. Pakawanennak koma kadagiti adu a nagkurangan, maipangruna la unay iti

isisiasik iti dalanta, ken kadagiti saanko a panamati kadagiti pammagbagam.

Malaksid iti daytoy ababa a parapo a naiturong kenka, ad-adda a para iti

pamiliak ti orihinal a linaon ti maikadua a surat. Padasek ti dumawat iti pannakaawat

ken pammakawan kadakuada. Kayatko a mabasam ket tulongannak a mangipalawag ti

gapu daytoy a pasamak iti biagko.

Ammok a nasarsariwawek ti utekmo ngem siak. Ket malaksid iti

panangipaawatmo iti pamiliak ti mensahe ti pannakapaayko a mangtun-oy kadagiti

tarigagayda, itedko kenka ti karbengan a mangisurat iti kabibiagko. Yantangay kunak, ta

pasetnaka mettten dagiti tagainep ti kaaduan ken dagiti agpada nga arapaap ken

tarigagayta a nasaliwanwan a biag. Awanto koma ti ilimedmo. Bareng isu laeng ti

maiparanudko kadagiti sumarsaruno a manggandat met a mangsapul iti rangtay a

mangitunda iti nasaysayaat a biag.

Toy gayyemmo,

Page 12: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

12 of 24

Monika

Dayta laeng ti paset a para kaniak. Intuloyko a binasa ti naseroks a pasetna.

Kadagiti patpatgek,

Kasungani daytoy dagiti amin a suratko. Saanen a listaan daytoy no kasano a

mabingaybingay dagiti nagian ti kahon nga impaw-itko. Ammoyo met siguron ti

nakapay-ak. Siak itan ti nakakahon...

Inulit-ulitko a binasa ti surat ni Monika. Awan linabsak iti tunggal balikas a naisurat.

Makatawenen manipud naitabon ti gayyemko. Makatawen metten a saandak a

pagtimtimkan dagiti nagannak ni Monika manipud naiyawatko daydi suratna kalpasan ti tabon.

Diak ammo no ti surat ti timmakder a pader iti nagbaetanmi a nangsagiben iti dati a nasayaat a

langen-langenmi idi sibibiag pay daydi Monika, wenno ti saanda a pannakakita kenni Monika

sakbay a nadusa. Diak maibaga.

Nagdesisionak a saanen nga agsubli iti trabahok iti Tengnga a Daya. Umanayen dagiti

naipundarko. Wenno dagiti naipundar dagiti dadakkelko manipud kadagiti impawpaw-itko idi.

Page 13: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

13 of 24

Ita a bigat a panagturongko iti inaramid ni Tatang a kalkalapaw, nadarimusmosak ti

apagapaman a panangtaliaw kaniak dagiti nagannak ni Monika iti ilalabasda. Banag a saanda nga

inar-aramid iti uneg ti maysa a tawen aglalo no addaak iti daytoy a kalkalapaw. Limmakay ken

bimmaket la unay ti langada iti unos ti makatawen a pannakaawan ni Monika.

Adda ti kalkalapaw iti tengnga ti bassit a kamanggaan a nagatangmi a naudi. Nagbalinen

daytoy a lugar a naulimek a pagpakniak no adda kayatko nga urnosen iti panunot, biag ken

pagbiagan. Wen, siak ti nanggatang iti daytoy a talon manipud iti bangko a nangdispalko iti

daytoy dati a sanikua dagiti dadakkel daydi Monika.

Basbasaek manen ti surat ni Monika. Madama a bal-balabalaek no kasano nga isuratko ti

biagna kas kiddawna. Uray datin a nagsursuratak iti pagiwarnakmi idi iti kolehio, saanko a

mabukel no kasano nga ipaawatko a simple para iti kaaduan dagiti mensahena.

Inrugi ni Monika iti suratna ti panagyamanna kadagiti dadakkelna iti pannakaragpatna a

kas nars. Maibilangkami kadagiti napagasatan a nakaadal. Nupay saan nga amin a gan-gannaet a

mangmangged ket kas kadakami ti pannakatratona, imbatadna a kasla kami balud iti lugar a

nakaipadpadanmi. Ketdi, ad-adu pay dagiti narigrigat ti kasasaadna a kas gan-gannaet a

trabahador.

“Dakami dagiti kabaroanan a tagabo. Awan ti karbenganmi a kas tao ditoy. Ti laengen

panagsueldomi ti pakaigidiatanmi tapno pumadakami kadagiti mailaklako a tagabo idi un-unana.

Page 14: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

14 of 24

Ngem ania ngarud, ditoy met ti pakasapulan iti nawadwad a pirak,” reklamo ni Monika iti

suratna.

Ngem ti kinaagpaysona, sainnek ti sangkaaduan a kas kadakami dayta a reklamo. Sainnek

a dinto a pulos mangngegan gapu ta maringbawan daytoy iti kalanggiking ti pirak. Sainnek a

nagbalin a maysa a saludsod. Ket iti saankon a panagsubli, in-inut a naawatak dagiti rason no

apay a nasurotan ken nagessem ti gayyemko iti nalablabes ngem iti kabaelanna.

“Wenno nagessem kadi? Saan ngata a nangato unay ti tayabna nga arapaap nga induron

ket pinagsuek ti napigsa nga allawig nga awanan angin?” ti burburtiak iti bagik.

“Awan ti dakesna no agidulinka. Agpundarka iti daga a pagdissuam iti itatayabmo,

anakko. Uray no paggugubatanda, dagamto latta. Kukuamto latta a di masasaan,” malagipko ti

imbaga ni Tatang kalpasan a nasakami met laeng dagiti daga a naisaldada idi agkol-kolehioak

pay laeng. Kasta met idi nagkasapulanak iti dakkel a kantidad para iti panagabrodko.

Nanayonan a nanayonan dagiti napundarko agingga a makaparnuay daytoy iti kantidad a

maigatangto manen iti sabali a daga. Agingga a naisilpo daytoy a sanikua da Monika.

Ngem maisupadi iti kapanunotan ni Tatang iti linia ti kapanunotan dagiti kuna daydi

Monika nga ay-ayatenna iti biag. ‘Adda no adda, awan no awan’ ti pagsasaoda idi, ket nabaybay-

anda dagiti obligasionda. Obligasion a saan a maiduma kadagiti dadakkelko.

Page 15: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

15 of 24

Nangirugida ketdi iti negosio nga adayo ken maigidiat iti pagsapulan a nakairuamanda.

Kas iti kaaduan a naaddaan iti baro a panglakagan, nagbalin metten a narugit kadakuada ti pitak.

linaon ti surat ni Monika, awan pakaidumaanmi kadagiti kaaduan nga adda iti abrod a

mangbussog kadagiti dadakkel ken kakabagiami kadagiti paw-it ken sarabo. Agkuyogkami a

mapan aggatang kadagiti mai-text wenno maitawag iti selpon a bilin. Aggiddankami a

mangpunno kadagiti balikbayan box nga ipaw-it wenno iyawidmi. Dagitoy a kanito ken simple a

pamay-an tapno maiyebkasmi ti nalaus nga iliwmi kadagiti napanawanmi. Pagliwliwaan ken

pagin-inanaanmi ti mangbalkot ken mangipisok kadagiti nagatangmi iti dakdakkel pay ngem

dakami a balikbayan box, no palaw-asan ti agsao.

“Diaske, barbareng no pumudaw pay ni Inang. Dakesna no agadingak pay!”

ikatkatawami no kua no ipisokmi dagiti sabon ken bangbanglo.

Nupay adu dagiti imbinsabinsa ni Monika iti suratna a pagtintinnuladanmi, adda met

dagiti im-impenna nga ibagana koma kadagiti dadakkelna. Nabatad a nairaman iti suratna dagiti

balikas ni Tatang idi naminsan a nakaduak iti saritaanmi kadagiti dadakkelko iti ‘Skype’.

“No la koma kasta met ti aramidenda...,” adda kakuyog a liday ken apal dagiti balikas ni

Monika.

“Ne anakko, saanmo metten a nga ipaw-it ti toothpick,” inrabak ni Tatang idi. “Ammok

met pay laeng ket ti kumayas iti pagingatko a kawayan. Agurnongka ketdi ta dimo laeng ammo

Page 16: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

16 of 24

dagiti pasamak a dumteng iti masakbayan. Saanmo koma a lipatan ti kababalin ni Ilokano. Saan

a dakes nga ugali ti kinakuripot. Iti umno a lugar, panawen ken pasamak, maysa dayta a nasayaat

a galad.” Napait ti isem ni Monika idi mangngeganna dagita a balikas ni Tatang.

“Saan sa metten nga agbiag dagiti dadakkelko no saanak nga agpaw-it iti binulan, fren,”

nasao kaniak naminsan ni Monika idi saanak a simmurot nga agpaw-it iti maysa a panagngudo ti

bulan idi bumayagkami bassiten iti abrod.

Idi nabiitkami pay, agpadakami a nangipuonan iti pagabono iti talon dagiti dadakkelmi.

Ngem saan a pulos a dimmawat dagiti dadakkelko para iti pannakatrabaho ti talon. Maigidiat

kadagiti dadakkel ni Monika ta panay tinangdanan ti pannakatrabaho dagiti talonda.

Nagangayanna, saanen a pulos nagtalon dagitoy.

“Kaasi ti Apo ket napigsakami met pay laeng ken inam nga agtrabaho. No ar-arigen ket

asin laengen ti gatangenmi. Sika a no kayatmo pay ti gumatang iti baybay ta agaramidkamin iti

bukodtayo nga asin,” ti rabak ni Tatang a kasla nalimed a pananguyawna kadagiti nagbalinen a

don ken donia gapu iti aw-awatenda a doliar. Wenno dagiti kaarigna maiparangkap a kuarta.

Iti panagtalinaedko iti lugarmi, in-inutko a nadlaw ti dakkel a nagbaliwan ti kita ti

panagbiag dagiti umili. Wen, agpayso dagiti napaliiw ni Monika a kas inlanadna iti suratna.

Kasta met dagiti ibagbaga ni Tatang.

Page 17: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

17 of 24

"Saanen a kasla idi ti ugali dagiti tao.” Nagtalinaed a saludsod kaniak dayta a linia iti

surat ni Monika. Diak idi maawatan no ania nga ugali ti ibagbagana.

“Kadawyan laeng nga agbaliw ti tao a mangyanatup iti panagsukat ti panagbiag. Agbaliw

para iti napinpintas a pagsayaatan,” kinunkunak met idi.

Ngem siak met laeng ti nakasungbat iti dayta a saludsodko iti maysa nga aldaw a

panaggapok iti ili a napan gimmatang iti asin para iti bugguongen ni Nanang a munamon.

“Ania ket a kuriputmon, aya, balasangko. Asin laeng ti ginatangmo? Sapay no dika pay

met dati a balikbayan!” Nadlawko ti apagapaman a nailinged a libbi ti di pangadaywen a

karrubami a baket a nakiluganak iti traysikel. Naggapu kano idiay kabisera a nakitienda. Napno

iti burluloy a balitok ti tengnged ken pungua-punguanna. Dua dagiti annakna a naka-abroad.

Kandidata kanonto pay ti maysa intono sumangpetda iti balikbayan night iti umadani a piesta ti

ilimi.

“Dagiti napasindayag ken kaay-ayona ti agpatnag a mapadpadayawan,” nalagipko ti

sungbat ni Tatang idi nasaok naminsan ti maipapan iti balikbayan night.

Immisemak laeng ket namrayak a pinalabasan ti agliplipias a basket ti baket. Sabali laeng

ti adda iti kargadera ti traysikel. Agpayso, adu ti ginatangna. Karne, lames ken no ania la ditan

nga agkakaimas a makan. Ngem ti siddaawek ket no apay a gimmatang iti saluyot ket kaaduna

ita kadagiti paraangan.

Page 18: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

18 of 24

“Naim-imas ti saluyot no gatangen aglalo no idiay mall, Neneng.” Nabasana siguro ti

adda iti panunotko.

Nagdengdengngegak lattan kadagiti istoriana maipapan kadagiti ipawpaw-it dagiti

annakna agingga a dimsaag. Diak man laeng nasao a napno pay laeng ti dakkel a freezermi iti

agbinulan a panagparti ni Tatang manipud kadagiti tarakenna a naisangrat a para sidami laeng.

Isilpok koma pay nga amangan no tay saluyot nga immayda inangkat idiay balay itay parbangon

ti nagatangna.

Kas iti selpon ken internet, nabiit a naiyuso ti ipapan panaggatang ken panagpallailang

kadagiti kasla nagtubo nga uong a mall iti probinsia. Naaliston dagiti pamay-an ti panagbiag.

Saanen a kayat dagiti dadduma ti agparnuay, ti agmula. Kadagiti kaadduan, al-aliston ti

gumatang laengen.

“Dakes kadi ti agarapaap iti biag ti baknang? Dakes kadi ti agessem kadagiti nasayaat nga

idateng ti kabaroanan a panagbiag, Tatang?” imbalesko a pangtingiting ken pangkarit iti ad-adu

pay a kapanunotan ti amak iti naminsan a nabayag a nagsarsaritakami iti daytoy met laeng a

kalkalapaw. Ammok ngamin a sabali ti panawen a dimmakkelak iti panawen ti nangpadakkel

kaniak.

Managbasa ken manangimutektek ti dakkelko a lakay. Natungday man ti tinarigagayanna

nga adal gapu iti kaaduda nga aggigiddan nga agkakabsat idi agkolehio, lumtaw latta ti

Page 19: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

19 of 24

nakaiyanakanna a talugading. Insanayna dayta a kababalin a mangdasigdasig kadagiti pasamak

iti aglawlawna. Politika man wenno dagiti simple ken nadayaw a panglakagan ti simple a

panagbiag. Panagbiag a kabalinantayo a gaw-aten iti bukodtayo a batog a langit uray saanka nga

agbatay, kinunana man kaniak idi kapeggesko ti agdakkel ken agarapaap.

“Adda iti tao ti panagtimbang ken panagterred, balasangko. Nadayaw ti pudno a

bumaknang a kabuyogna ti panagterred. Kakuyogna dayta no kasano nga ibiagmo dayta a

kinabaknang. Ibusem kadi laeng wenno paaduem? Sika met lang ti nangibaga kaniak idi. Saan

nga agtubo ti kuarta kadagiti diding idiay abrod. Uray sadino, agpayso dayta a pagsasao. Ngem

adu dagiti aginbubulsek. Wenno sadut. Wenno nagbalin a nasulit gapu iti naiparangkap a kuarta

a saan a namulagatan no kasano a sapulen. Adun dagiti arigna pakabasolandan ti uray

mangipasok la koma iti madawat a sanga ti marunggay iti paraanganda tapno adda pagsidaan.”

“Daanen a drama dagita a saritaan,” isungbatko koma ngem nagtalinaedak a nangimdeng

kadagiti ibagbaga ni Tatang. Ammok a dagiti saona ti nagbalin a natibker a tekkenko iti rakit ti

taaw ti biag a kas kinalikaguman koma met ni Monika iti suratna.

“Kas makitam,” intudo ni Tatang ti nalawa a kataltalonan iti adayo a makannawanmi,

“in-inuten a mapukpukaw ti kalakayan ken kasiguraduan pay laeng a pagbiagan ti tao.

Tinallikudandan ti panagtalon. Maigapu daytoy iti napalaw-as a panangitandudo dagiti turayen

kadagiti kunkunatayo a ‘kabaroanan a bannuar.’ Adu ti kibaltangna dayta a pamanunotan. Maysa

ti saan, wenno nakurang, a pannakaisagana ti panunot ti agngayangay nga agbalin a baro a

bannuar tapno umadu pay ti pagbalinan ti masapulanna. Awan dakesna no ti maysa a nakaadal

Page 20: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

20 of 24

ket sublianna ti talon ta dita nga ipakatna ti nangatngato a pannakaammona. Ket iti irarang-ayna,

adu ti mairaman.”

“Mairaman metten ti pannakaisagana ti kababalin dagiti agawat iti kuarta,” innayonko

kabayatan a mulmulenglengak dagiti talon nga intudo ni Tatang itay. Agpayso, adu dagiti saan a

namulaan. Kaadduan kano a kukua dagitoy dagiti adda abrodna.Nalagipko la ket ngarud ti

burluloyan a baket a kaarubami ken ti kinunana maipapan iti saluyot.

“Saan a marukod ti kinarang-ay ti maysa a pagilian babaen ti kinaadu dagiti mapan

aggatang kadagiti mall. Wenno kasano ti kadakkel ti dagup a maipaw-it a doliar dagiti OFW iti

tinawen. Narang-ay ti pagilian a makaparnuay a mismo iti umdas a taraon a kabaelan a gatangen

ti sapasap nga umilina. Ti naimas ken kadawyan a taraon ket saan koma a para laeng kadagiti

aglanglanga a baknang a tumarayutoy kadagiti malls. Sangapirit laeng a paset dagiti umili dayta.

Ad-adu dagiti mabisbisinan nga umili a gumawgawawa iti bingayda iti makunkuna a progreso.”

“Addan iti tao a mangtimbang iti kayatna a paglugaran iti kinabaknangna, Tatang.” Kas

kadagiti naibalikas ni Tatang, tinuladko ti nabasak nga insurat ni Monika maipapan iti naestilo a

biag a nasurot dagiti nagannak ni Monika.

“Kabayatanna, asino ti agnumnumar iti ganansia manipud iti kuarta dagiti mangmangged

iti ballasiw taaw? Dagiti dadakkel a kapitalista nga akinkukua kadagiti lugar a paggastosan para

iti apagkanito a ragsak ken nam-ay. Lugar a paguperan dagiti saannan kayat ti agtalon, dagiti

saannan a kayat ti mangitukit, mangtaraken ken mangani iti bukodna a taraon. Lugar dagiti

Page 21: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

21 of 24

saannan a kayat ti saluyot iti par-paraangan. Ngarud, dagiti dolyaryo ket maaramat a pagangkat

laeng iti makan iti sabali a pagilian. Makan a kabalinantayo met a patanoren a sangkailian a kas

iti pagay. Iramanmo metten dagiti ibulsa dagiti buaya ti sosiedad,” intuloy ni Tatang.

“Kasano ngarud a naawagankami iti baro a bannuar, Tatang?” sinaludsodko nupay

ammokon ti sungbatna. Nalawag nga ammok nga idi pay laeng a naawatan ni Tatang ti agdama a

taray ti biag a kas kadagiti linaon ti surat ni Monika. Agingga a di mausar dagiti paw-itmi a

kuarta iti nasapasapan a panagrang-ay, ti kinabannuarmi nga awag dagiti turayen ket maysa

laeng a patpatiray-ok.

“Napateg ti kuarta wenno balitok. Ket no pagbalinen ti tao ti kuarta a kuerdas iti biagna,

masapul ngarud nga ammona a taraknen ken saluadan. Ta kas iti bunga a makan, aggapu daytoy

iti bukel a pinadakkel ken tinaripato iti adu nga anus ken panaguray tapno agbunga iti ad-adu a

makan. Usarem koma ti balitok a mangpaadu iti makan. Iti dayta a pamay-an ket adu ti

mairanud. Ket ditanto a patiek a maysaka a bannuar,” inggibus ni Tatang iti panangsarurongna

kadagiti “no la koma” iti dina met nabasa a surat ni Monika.

Kinupinko ti surat ni Monika iti maudi a gundaway. Iti panunotko, nagin-inut a nagu-

urnos dagiti balikas nga insuratna para iti buklek a pakasaritaanna. Kas kaurnos dagiti imbagbaga

ni Tatang. Malaksid kadagiti tallo a balikas a kadarato nga isilpona a diak maisapulan iti lugarna

— “no la koma.”

Page 22: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

22 of 24

Rimmuarak iti kalkalapaw ket nagtarusak iti bangkag. Apagapaman a masagiden dagiti

mula a mais ti pagattumeng a gayadan ti sabongan a dasterko. Adu dagiti kattubo a saluyot

kadagiti baet dagiti inaray. Kinautko ti gurabis a kanayon nga ibulbulsak tunggal basaek ti surat

ti gayyemko. Sinindiak ti iggemko a surat.

Naggayabgab ti dila ti apuy a pinal-idan ti apagapaman a nabara a pul-oy ti angin iti

malikudak. Inibbatak ti ngannganin makan iti apuy a surat. Binay-ak dagiti dapona a maiwaris

kadagiti nadam-eg a bingkol a binurak dagiti naglabas nga arbis.

“Ladingitek ti saanko a panangawat iti daydi ayat nga ididiayam, Monika. Saanko a

maaramid ti inaramidyo iti kinab-kabbalaymo. Ngem no kas pangarigan ta pinatgak dagiti

paripirip mo idi, naisalakanka ngata koma? Malaksid iti pannakadusam iti patay iti dayta a naiget

a kultura, diak makaarikap ti umno a rason tapno mapatasak, no di man madupirko, dagiti

pagrukodan a sapulen ti agdama a gimongtayo. Agpadata idi a nagarapaap, fren. Malaksid

kadagiti “no la komam,” nagapuraka unay. Nupay agpayso nga addan dagiti nakapangalen iti

biag manipud pay idi naiyanakda, adda naitalaga a tukad iti agdan ti biag a pangalen ti tunggal

maysa para iti iyuulina iti kaibatoganna a gloria. No dika koma limmagtaw, saanka koma a

naikarasukos.”

Awanen panagaripapa ti panangiyebkasko kadagiti balikas. Nagbaliw ti pul-oy ti angin.

Adda lamiis a kasla rimkuas manipud iti kaunggak. Ket iti panangiyebkasko iti maudi a paset ti

suratna, kasla naawan ti daginsen a nabayagko a minedmedmedan.

Page 23: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

23 of 24

Kas iti pakauna ti surat ni Monika, naisurat met ti taraudi daytoy iti orihinal a tinta. Ket

siak laeng ti makaammo iti dayta a palimed. Ti panagpudnona iti sabali a panagayatna kaniak idi

sumina iti pagyanan.

“Ngem ammuem koma a saanka a pulos binabalaw iti panangsupiatmo iti sabali nga

ayatko a para kenka, “ inggibus ni Monika iti suratna.

“Agyamanak,” kinunak iti arig panangiyadayona kaniak iti ammona idin a mabalin a

pakairamramanak iti biag nga iyeg ti kinakurang wenno kinalabes ti panagessem kadagiti

naindagaan a bambanag. Ket saan a kasapulan a nagpiliak. Saannak a pinilit.

Tinangadko ti umasul a langit. Nadlawko ti atiddog a puraw a linia a naiyuged iti babaen

ti adayo a law-ang a nagpatinggaan ti tinangadko a nagyamanan. Sinurotko ti uged. Tugot ti

nangato ti tayabna nga eroplano.

“Mano man ngatan dagiti nagasat a naglugan? Wenno dagiti mangiduron iti gasat tapno

maragpat dagiti arapaap iti biag? Dagiti pumanaw ken mapanawan. Ken dagiti allawig a

sumursurot wenno agur-uray a mangiduron wenno mangrippuog iti gasat.” Inridisko ti balikas a

gasat. Kas kalawa ken kinadatdatlag ti langit, dinto pulos masinunuo no ania ti idateng ti gasat.

Page 24: Dagiti “No La Koma” ni Monika Synopsis Aggayyem da Monika ken

24 of 24

Natungday dagiti saludsod iti panunotko idi pagtimkannak ni Tatang iti adayo a

malikudak. Kaduana dagiti dadakkel ni Monika. Agturongda iti ayanko.

Iggem ti ama ni Monika ti natiradanen a kasla takkiag a sanga ti marunggay idinto a

nareppet a bulong ti saluyot ken sabong ti karabasa ti iggem ti inana. Nateng dagitoy a naggapu

iti paraanganmi. Sia-annad a linisian dagiti agassawa dagiti apagtubo a saluyot iti yaasidegda

kaniak.

Inarakupdak. Ket nariknak ti panagkulpa ti allawig nga imetda makatawen kalpasan a

naitabon ni Monika.