wdrlaik m%;sm;a;s m%ldyh - asian development bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%yak wdÈh...

106
wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh 2009 wdishdkq ixj¾Ok nexl=j

Upload: others

Post on 23-Jan-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ms<sn|j

wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ oelau jkafka È<s÷lñka f;dr wdishd iy Ydka;slr l,dmhls’ tys fufyjr jkafka ish idudðl rgj,g Tjqkaf.a ck;djf.a È<s÷lu my; fy<Sug;a” Ôjk ;;a;ajh Wiia lsÍug;a WmldÍ ùuhs’ fuu l,dmh fndfyda ch.%yK ,nd ;snqK;a” th ;ju;a f,dalfha È<s÷ ckhdf.ka ;=fkka follgu ksjyk ù mj;S’ Èklg fvd,¾ 2lg wvq uqo,lska Ôj;a jk ck;dj fldaá 180la fuys fjfik w;r” ck;dj 90 fldaá 30 ,laIhla Èklg fvd,¾ 1’25lg wvq uqo,lska Ôj;a ùfï igkl fh§ isá;s’

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j i¾j.%dyl wd¾:sl j¾Okh” mdßißl jYfhka ;sridr jQ j¾Okh” iy l,dmSh jYfhka taldnoaO ùu yryd È<s÷lu wvq lsÍug wemlem ù isà’ th ueks,d kqjr flakaøia:dkh fldg f.k we;s w;r” idudðl rgj,a 67la tys ysñldß;ajh or;s’ bka 48la l,dmh ;=<u msysgd we;s tajd h’ tys ixj¾Okh fjñka mj;sk idudðl rdcHkag Wmldr lsÍfï Wml%u jkafka m%;sm;a;s ixjdo” Kh uqo,a” jHdmdr jia;=j, wdfhdackh” wemlr” m%odkhka” iy ;dlaIKsl iydh hk fïjd h’

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j wxl 6 wdishdkq ixj¾Ok nexl= udj;” ukavÆfhdx k.rh

1550 fuÜfrda ueks,d” ms,smSkh’

www.adb.orgISBN XXX-XXX-XXX-XXX-XPublication Stock No. XXXXXXXXX

Printed on recycled paper

wdrlaIKm%;sm;a;s

m%ldYh2009

ms,smSkfha uqøKh lrK ,§m%;spl%SlrKh lrk ,o lvodisj, uqøKh lrk ,§’wdishdkq ixj¾Ok nexl=j

Page 2: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

cQks 2009

wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh

m%;sm;a;s ,shú,a,

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j

Page 3: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

flá fhÿï

wd'i'ne' (ADB) wdishdkq ixj¾Ok nexl=j

foa.wd.m. (CSS) foaYSh wdrlaIK moaO;sh

i.id.r. (DMC) ixj¾Okh jk idudðl rg

ms.i.hq.ne. (EBRD) ms<silrKh yd ixj¾Okh ms<sn| hqfrdamSh nexl=j

md.n.;. (EIA) mdßißl n,mEï ;lafiarej

md.l.ie. (EMP) mdßißl l<ukdlrK ie,eiau

md.i.l.m. (ESMS) mdßißl yd iudc l<ukdlrK moaO;sh

uq.w. (FI) uq,H w;rueÈlre

uq.md.fida. (IEE) uq,sl mdßißl fidaÈish

cd.uq.i. (IFC) cd;Hka;r uq,H ixia:dj

ia.mq.ie. (IPP) iajfoaYsh mqoa.,hskaf.a ie,eiau

ia.mq.ie.ie. (IPPF) iajfoaYSh mqoa.,hskaf.a ie,iqï iels,a,

n.uq.m. (MFF) nyq Kh jdßl uq,HlrK myiqj

n.uq.wd. (MFI) nyq md¾Yùh uq,H wdh;k

r.fkd.i. (NGO) rcfha fkdjk ixúOdk

id.m%d.i. OCR) idudkH m%d.aOk iïm;a

fu.we.fo. (OED) fufyhqï we.hqï fomd¾;fïka;=j

ú.we.w. (SES) úfYaI we.hqï wOHkh

i.n.;. (SIA) iudc n,mEï ;lafiarej

wd.m%.m%. (SPS) wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYkh

wd.m%.hd. (SPU) wdrlaIK m%;sm;a;s hdj;ald,kh

ia.w.t.cd.m%. (UNDRIP) iajfoaYsh mqoa.,hskaf.a whs;sjdislï ms<sn| tlai;a cd;skaf.a m%ldYh

Wm iNdm;s U. Schafer - Preuss, ±kqï l<ukdlrK iy ;sridr ixj¾Okh

wOHlaI ckrd,a X. Yao, l,dmSh yd ;srir ixj¾Ok fomd¾;fïka;=j ̂ l.;s.i.fo.&wOHlaI N.J. Ahmad, mdßißl yd wdrlaIK wxYh

lKavdhï kdhl X. Ma, m%Odk mdßißl úfYaI{ l.;s.i.fo. J. Perera, m%Odk wdrlaIK úfYaI{ ol=Kq wdishd fomd¾;fïka;=j I. Simbolon, m%Odk iudc ixj¾Ok úfYaI{ ^wdrlaIK& l';s'i'fo'

jvd mq¿,a Y%djl iy mdGl msßila fj; <Õd ùu i|yd fuu ,smsh bx.%Sisfhka mßj¾;kh lr we;' mßj¾;kfha ksrjoH;dj ;yjqre lsÍu i|yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska (ADB) yels W;aidyhka f.k we;s w;r" ADB ys ld¾hh lghq;= lrk NdIdj bx.%Sis jk neúka fuu ,smsfha uQ,sl bx.%Sis msgm; muKla i;H" ^tkï" ks, iy úYajdi l< yels& fõ' ´kEu WmyrKhla fuu ,smsfha uQ,sl bx.%Sis msgm; yd iïnkaO úh hq;=h'

Page 4: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Yío ud,dj

ffcj úúO;ajh. (Biodiversity) ffcjh o wh;a jk fN!ñl, iduqøsl iy fjk;a c,c mßir moaO;s

iy mdßißl ixlS¾Khka we;=¿ il,úO m%Njhkaf.a im%dk Ôj jia;+ka w;r we;s m%fNaoH;dj; ðú

úfYaIhka ;=,, ðú úfYaIhka iy mßir moaO;Ska w;r we;s úúO;ajh óg wh;a fõ.

n,mEug ,la jq iajfoaYsl ck m%cdjkaf.a wkque;sh. (Consent of affected Indigenous peoples communities) ^m%;sm;a;sh Ndú;hg .ekSfï ld¾hh i|yd&, fuhska woyia lrkafka, jHdmD;s ls%hdldrlï i|yd mq¿,a

m%cd iyfhda.hla ms<sn|j, n,mEug ,la jq iajfoaYsl ck m%cdjka úiska mqoa.,hska yd$fyda Tjqkaf.a

ms<s.;a ksfhdað;hska ud¾.fhka lrk iduqysl m%ldYkhls. jHdmD;s ls%hdldrlï i|yd we;eï mqoa.,hska

yd lKavdhï úreoaO jqjfyd;a túg mjd tu mq¿,a m%cd iyfhda.h iuyr úg mej;sh yel.

foaYsh wdrlaIK moaO;s. (Country Safeguard System) mdßißl yd iudc wdrlaIKhka ms<sn| m%;sm;a;s

lafIa;%hg wod, cd;sl, Wmcd;sl fyda ls%hdjg kexùfï wdxYSh wdh;k wod, kS;s, fr.=,dis Í;s iy

ls%hdmámdákaf.ka iukaú; rgl kS;suh yd wdh;ksl iels,a,. ^wdlD;sh&

wjodkï jdiN+ñ. (Critical Habitat) úfYaI wjOdkhg fhda.Hj mj;sk iajdNdúl iy úlD; jdiN+ñ hk

foflysu Wmj¾.hls. ;SrKd;aulj j|ù hdfï wk;=rg uqyqKmd we;s fyda j|ù hdfï wk;=rg uqyqKmd

we;s Ôú úfYaI j, fkdkeiS meje;au i|yd wjYH lrkakdjq jdiN+ñ we;=¿j by, ffcj úúO;ajhla

iys; m%foaY wjodkï jdiN+ñ j,g wh;a fõ. tfiau ia:dkSh fyda iSñ; - mrdi Ôú úfYaI i|yd iqúfYaIs

jeo.;alula we;s m%foaY, ixl%ukSh úfYaIhkaf.a fkdkeiS meje;au i|yd ;SrKd;aulj wjYH lrkakd

jq ìï, iuqy Ôú úfYaIhkaf.a f.da,sh jeo.;alulska hq;a talrdYS ùï fyda ;ks ðúka .Kkdjkag fyda

/ljrKh imhk m%foaY, ðú úfYaIhkaf.a iqúfYaIs ikaksmd;hka fyda, uq,sl mßir moaO;s fiajdjka

imhkakd jq fyda m%foaY, iy m%dfoaYSh ck m%cdjkag iudc, wd¾Ól, fyda ixialD;sl jYfhka jeo.;a

jkakd jq ffcj úúO;aj jákdlula we;s m%foaY o wjodkï jdiN+ñ jYfhka ie,fla.

wj;eka mqoa.,hska. (Diplaced Persons) iafjÉPdfjka fkdjk kej; mosxÑ lsÍu ms<sn| ikao¾Nh ;=,

wj;eka jq ^wj;eka ùu, jdiia:dk bvï wysñù hdu& iy$fyda wd¾Ól jYfhka wj;eka jq ^bvï, foam,, foam, j,g ;snq m%fõY ud¾., wdodhï uq,dY%, fyda ðjk ud¾.& mqoa.,hskah. (i) iafjÉPdfjka fkdjk bvï

w;am;a lr .ekSu fyda (ii) bvï mßyrKhg fyda kS;suh jYfhka kï lr we;s jfkdaoHdk iy wdrlaIs;

m%foaY j,g m%fõY ùug iafõpPd fkdjk iSud mekùï.

wd¾Ól wj;eka ùu. (Economic Displacement ) (i) iafjÉPdfjka fkdjk bvï w;am;a lr .ekSu fyda (ii) bvï mßyrKhg kS;suh jYfhka kï lr we;s jk WoHdk iy wdrlaIs; m%foaY j,g ;snq m%fõYhg

iafjÉPdfjka fkdjk iSud mekùï.

ndysr úfYaI{fhda. (External Experts) jHdmD;s ls%hdjg kexùu fyda wëlaIKh ms<sn| tosfkod lghq;= j,

ksr; fkdjk úfYaI{hska.

b;du ixlS¾K yd ixfõÈ jHdmD;s. (Highly Complex and sensitive Projects) b;du wjodkï iy.; fyda

l,yhlg ;=vq fok fyda nrm;, iy nyqudkSh iy idudkHfhka tlsfklg wka;¾ iïnkaO iudc iy

$fyda mdßißl n,mEï we;s lrkakd jq jHdmD;s.

w¾:j;a WmfoaYkh. ^Meaningful Consultation& my; i|yka ,laIK j,ska iukaú; ls%hdj,shls. (i) jHdmD;s ms<sfh, lsÍfï uq,a wÈhf¾ § wdrïN lr bÈßhg ls%hd;aul jk mokfuka jHdmD;s pl%h

mqrdu lrf.k hkq ,efí. (ii) n,mEug ,la jk ckhdg f;areï .; yels iy myiqfjka m%fõY úh yels

wod, yd m%udKj;a ;rï f;dr;=re ldf,daÑ;j t,sorõ lsÍug lghq;= lrhs. (iii) ìhjeoa§fuka fyda

Page 5: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

n,y;aldrfhka f;dr mßirhl lrf.k hkq ,efí. (iv) ia;S% mqreI iudc Ndjh wka;¾.; jq yd Bg

wkql+, jq, iy wjjrm%idÈ; yd wkdrlaIs; lKavdhï j, wjYH;d i|yd úfYaIfhka ilia l< iy (v) jHdmD;s msßksuejqu, ikaisÿùfï ms<shï, ixj¾Ok m%;s,dN yd wjia:djka fnodyod .ekSu iy jHdmD;s

ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy

fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ .ekSï i|yd taldnoaO lsÍug yelshdj we;s lrhs.

iajdNdúl jdiN+ñh. (Natural Habitat) fndafyda úg foaYc YdL iy i;aj úfYaI úiska Ôj úoHd;aul m%cdjka

idok, iy m%foaYfha m%d:ñl Ôjjdi úoHd;aul ld¾hhka udkj ls%hdldrlï fya;=fjka wjYHfhkau

úlD;s ù ke;s f.dvìï yd c, m%foaY.

fN!;sl ixialD;sl iïm;a (Physical Cultural Resources). mqrd úoHd;aul” mqrd Ôj úoHd;aul, ft;sydisl, jdia;= úoHd;aul, wd.ñl, fi!kao¾hd;aul, fyda fjk;a ixialD;sl jákdlulska hq;a pxp, fyda ksYap,

jia;+ka, N+ñ Nd., f.dvke.s,s, f.dvke.s,s iuqy, iajdNdúl ,laIKhka yd ìï oiqka. fN!;sl ixialD;sl

iïm;a kd.ßl fyda .%dóh ieliqul msysgd ;sìh yel. tfiau fmd,jg Wäka fyda hg fyda c,h hg ;sìh

yel. ixialD;sl jákdlu m%dfoaYSh, m,d;ano, cd;sl fyda wka;¾cd;sl uÜgfï úh yelsh'

fN!;sl wj;eka ùu. (Physical Displacement) (i)iafõÉPdfjka f;drj isÿ flfrk bvï w;am;a lr.ekSu

fyda (ii) bvï mßyrKhg fyda kS;suh jYfhka kï lr we;s jk WoHdk iy wdrlaIs; m%foaY j,g we;=,a

ùug iafõÉPdfjka f;drj muqKqjd we;s iSudjka j, m%;sM,hla jYfhka isÿjk h,s ia:dk.; lsÍu”

jdiia:dk bvï wysñ ùu fyda ksjdi wysñ ùu.

ie,lsh hq;= fjkia lsÍu fyda wjl%ukh. (Significant Conversion or Degradation) (i) bvï fyda c,h úYd,

jYfhka yd È.=ld,Skj mßyrKh lsÍfï m%;sM,hla jYfhka jdi N+ñhl wNskak;dj ke;s lr ±óu fyda

nrm;, f,i wvq lsÍu. (ii) jdiN+ñ j,g ;u foaYc Ôú úfYaI j, Ôj YLH .ykh mj;ajdf.k hdug

we;s yelshdj ie,lsh hq;= m%udKhlska wvq jk mßÈ jdiN+ñhla úlD; lsÍu.

Page 6: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

mgqk

I. miqìu iy ye¢kaùu 01II. fjkia jk ikao¾Nh 03III. j;auka wdrlaIK m%;sm;a;s iy w;a±lSï 07

w. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ j¾;udk wdrlaIK m%;sm;a;s 07wd. wkql+,;d mÍlaIdj 08 we. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIK m%;sm;a;s ms<sn| w;a±lSï 09

IV. uq,sl m%;sm;a;s m%Yak iy ie,ls,a,g .; hq;= ldrKd 13w. m%;sm;a;s ixfhdackh yd úIh m:h 13wd. m%;sm;a;s Ndú;hg .ekSu yd m%;sM, fmkaùu ms<sn| .eg¿ 16we. fjkia jk fiajdodhl wjYH;d j,g m%;spdr ±laùu iy wdrlaIK moaO;s j,

;sridr nj 18V. wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYkfha flgqï m; 21

w. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ lemùu yd m%;sm;a;s uq,O¾u ms<sn| bÈß.dó m%ldYh 21wd. m%;sm;a;s ls%hdfõ fh§fï ls%hdj,sh 31we. ld¾hNdrhka iy j.lSï 44

VI. ls%hdjg kexùfï úêúOdk iy iïm;a mss<sn|j Woa.; jk lreKq 45w. ls%hdjg kexùu yd ksÍlaIKh 45wd. iïm;a ms<sn|j Woa.; jk lreKq 46we. ls%hd;aul jk Èkh yd ixl%dka;s ld, mßÉfÊoh 47wE. m%;sm;a;s iudf,dapkh 49

VI. ks¾foaY

Wm .%ka:h.1. wdrlaIK wjYH;d 1' mßirh 502. wdrlaIK wjYH;d 2' iafjÉPdfjka fkdjk kej; mÈxÑ lsÍu 733. wdrlaIK wjYH;d 3' iajfoaYsl ckhd 924. wdrlaIK wjYH;d 4' úúO uQ,H lrk wdldrhka i|yd úfYaI wjYH;d 1095. wd'i'ne' fõ ;ykï wdfhdack ls%hdldrlï ,hsia;=j 1226. mdßißl yd iudchSh wdrlaIK m%YaK wduka;%Kh lsÍu i|yd foaYSh wdrlaIK

moaO;s Yla;su;a lsÍu yd Ndú;hg .ekSu. 124 weuqKqï 1. fjk;a nyq md¾Yùh uq,H wdh;k j, w;a±lSï 134 2. uOHu ld, ls%hdlÍ ie,eiau ^2010-2020& 143

Page 7: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ
Page 8: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

I' miqìu yd ye¢kaùu

1' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ^wd'i'ne'& fufyhqï m%;sm;a;s j,g wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajhlao wh;afõ' tajd kï” iafjÉPdfjka fkdjk kej; mÈxÑ lsÍu ms<sn| m%;sm;a;sh ̂ 1995& iajfoaYSh mqoa.,hska ms<sn| m%;sm;a;sh ^1998& iy mdßißl m%;sm;a;sh ^2002& hk wdrlaIl m%;sm;a;skah' fuu wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajhu iudf,dapkh lsÍug kshñ;h' ixj¾Okh fjñka mj;akd ;u idudðl rgj, ̂ i'id'r'& ixj¾Okhg we;s ke.S tk mdßißl yd idudÔh wNsfhda.hka wduka;%kh lsÍug;a j;auka wdrCIK m%;sm;a;s weiqßka ;uka ,nd we;s w;aoelSï ;=,ska bf.k.;a mdvï j,g m%;spdr oelaùug;a Kh§fï yd uQ,H iïmdokfha w¿;a úê yd ,shlshú,s j,g yqreùug;a wd'i'ne' g wjYH ù ;sfí' Bg wu;rj fjk;a nyq md¾Yùh uQ,H wdh;k ̂ n'uQ'wd'& j, iy iul uQ,O¾u uQ,Hwdh;k1 jeks fm!oa.,sl wxYfha wdh;k j, fjkia fjñka mj;sk m%Yia: Ndú;hka ms<sìUq lsÍu o wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ m%;sm;a;s j,ska isÿúh hq;=h'

wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrCIK m%;sm;a;s j, iM,odhl nj Yla;su;a lsÍug;a fuu m%;sm;a;s fjkiajk fiajdodhl wjYH;d iy kj jHdmdßl wjia:d i|yd wod,j mej;Su iy;sl lr .ekSu;a i|yd 2004 foieïnrfha§ wd'i'ne' fõ l<uKdldÍ;ajh úiska wdrCIk m%;sm;a;s hdj;ald,kh ^wd'm%'hd'& i|yd ixl,am ,shú,a,la iïu; lr .kakd ,§'

2' wdrCIK m%;sm;a;s hdj;amd,kh úiska my; i|yka ldrKd bgqlr .ekSug woyia lr we;' (i) wdrCIK m%;sm;a;s j, meyeÈ,s nj” .e,mSu iy wkql+,;djh jeäÈhqKq lr .ekSu i|yd tajd ^wdrCIK m%;sm;a;s& jvd;a fyd¢ka ixfhdackh lsÍu' (ii) jHdmD;s l%shdjg kexùfï § m%;sM, flfrys o wjOdkh fhduq flfrk l%shdmámdáuh m%fõYhla iuÕ fmr msrjqï l%shdmámdáh ;=,kh lsÍu (iii) mq¿,ajk Kh l%u mrdihg yd kjuq uQ,H iïmdok úê l%u j,g .e,fmk mßÈ m%;sm;a;s ls%hdjg kexùu yev.iajd .ekSu (iv) n'uQ'wd' isidrd wdrCIK Ndú;hka iïnkaOfhka jeä tlÕ;djhla i|yd lghq;= lsÍu yd úúO Odß;djhkaf.ka hq;a fkdfhla fiajd fhdaclhska i|ydu jk wdrCIK m%fõYhka ilia lsÍu iy (v) wNHka;r ls%hdj,Ska iy iïm;a fjka lsÍï jeäÈhqKq lsÍu'

3' my; i|yka jHqyhka iys; taldnoaO m%;sm;a;shla wd'm%'hd' u.ska ìyslr ;sfí'

(i) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrCIKhkaf.a fmdÿ wruqKq úia;r flfrk wdrCIK m%;sm;a;s m%ldYh ^wd'm%'m%'& m%;sm;a;suh uQ,O¾u úoydmdk w;r w' i' ne' fõ wdrCIl m%;sm;a;s y÷kajd §fï ls%hdj,sh igyka lrhs' wd'm%'m%' ie<iqï lr we;af;a j¾;udk yd wkd.; Kh §fï úÈl%uhka i|yd fhdod .ekSug jk w;r i'id'r' j, rdcH yd fm!oa.,sl wxYfha fiajdodlhskaf.a úúO Odß;djka yd wjYH;djhkag fiajh lrhs'

(ii) idudÔh yd mdßißl n,mEï fukau wjodkï ;;ajhka wduka;%Kh lsÍfï § Kh lrejka fyj;a Kh ,nd .kakka $ fiajd odhlhska bgqlr .ekSug n,dfmdfrd;a;= jk iqúfYaIS wdrCIK wjYH;d iuQyhla fõ. ;ukag wjYHfhkau ;sìh hq;= Wkkaÿj” mqkÍCIKh yd wëCIKh u.ska jHdmD;s ilia lsÍfï yd ls%hd;aul lsÍfï ld,fha§ Kh ,nd.kakka $fiajdodhlhskaa fuu wjYH;dj,g wkql+,j lghq;= lsÍu iy;sl lr .ekSu i|yd wd. i. ne. fõ ld¾hh uKAv,h úiska lghq;= lrKq we;' m,odhl;ajh jvd;a Yla;su;a lr .ekSu;a fjkia jk wjYH;djhkag m%;spdr oelaùug;a, ìys fjñka we;s m%Yia: Ndú;hka ms<sìUq lsÍu;a i|yd wu;r wdrCIK wjYH;djhka iïu; lr .ekSug fyda oekgu;a ;sfnk wjYH;d hdj;ald,Sk lsÍug lghq;= lsÍug ld,h;a iuÕ wd'i'ne' g isÿúh yelsh'

(iii) jHdmD;s pl%h mqrdjg wjYHfhkau ;sìh hq;= Wkkaÿj yd wëCIKh i|yd jk wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wNHka;r mqkÍCIK ls%hdmámdàka úfYaIfhka kshu lrK taldnoaO fufyhqï w;afmd; u.ska meyeÈ,s lrKq ,nhs'

1 iul uQ,O¾u kñka ye|kafjk m%;sm;a;s ud,djla ms<sf.k we;s uQ,H wdh;k ;sfí' jHdmD;s i|yd uQ,H iïmdokfha § mdßißl yd iudÔh wjodkï ;;ajhka wduka;%Kh lrk uQ,HlrK fiajd iels,a,la fuu uQ,O¾u j,g we;=,;afõ'

Page 9: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

2

4' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wOHCI uKav,h úiska wkqu; l< úg wd'm%'m%' fukau Kh .kakka$ fiajdodhlhska i|yd jk wdrCIK wjYh;djhka úiska oekg mj;akd wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajh wl¾ukH njg m;a lrkq ,nk w;r kj fufyhqï ud¾f.damfoaY ldKavh úiska oekg mj;akd F1, F2 iy F3 hk fu.ud. ldKav fldgia wl¾ukH njg m;a lrkq we;' wd'i'ne' ;u h,s mÈxÑ lsÍu(2)ms<sn|j w;afmd; iy mdßißl ;lafiare kshuq f¾Ld ^2003& hdj;ald,Sk lrkq ,nk w;r úia;rd;aul ;dCIKsl u.fmkaùï ,nd§u yd hym;a Ndú;hka ks¾foaY lsÍu i|yd iajfoaYSh ckhd ms<sn| w;afmd;la iïmdokh lrkq we;'

5' ndysr WmfoaYkh i|yd” 2007 Tlaf;dan¾ udifha§ wd'i'ne' fõ fjí wvúfhys wd'm%'m%' fha WmfoaYk flgqïm;la m, lrk ,§' WmfoaYk ld, mßÉfþofha§ ̂ 2007 fkdjeïn¾-2008 wfma%a,a& l,dmh ;=< yd bka msg; meje;ajQ nyqúO fldgialrejka ^mrÿ orkakka& i|yd jQ WmfoaYk jevuq¿ 14 la ;=,ska wd'i'ne' mq¿,a újrKhka iy úia;rd;aul fhdackd ,nd .;af;ah' úúO ,sÅ; bÈßm;a lsÍï” f;aud.; idlÉPd” wúêu;a /iaùï yd fg,s iuq¿ u.ska o wd'i'ne' m%;sfmdaIKhla ,nd .;af;ah' WmfoaYkh wjika ùug fmr ,nd .kakd ,o ish¿ újrK wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fjí wvúfhys m, lrk ,§' mq¿,a mrdihl jQ újrKhka i|yd m%;spdr jYfhka ndysr WmfoaYkhkaf.ka ,enqK újrKhka yd fhdackd u; mokïj wd'm%'m%' fha fojk flgqïm;la ilia lsÍug;a ixfYdaOkh lrk ,o ,shú,s iudf,dapkh i|yd fldgialrejkag wjia:djla ,nd .ekSu msKsi ueks,d ys§ ;j;a WmfoaYk jev uq¿jla meje;aùug;a wd'i'ne' fõ l<ukdldÍ;ajh úiska ;Skaÿ lrk ,§'

6' uyck újrK ,nd .ekSu i|yd m%;sm;a;s m%ldYfha fojk flgqïm; 2008 Tlaf;dïn¾ 3 jk Èk isg foieïn¾ 4 olajd ld,h ;=< nexl=fõ fjí wvúfha m,úh' úia;rd;aul újrKh iy tajdg ,ndÿka m%;spdr ueá%laia kHdihla nexl=fõ wdrCIK m%;am;a;s hdj;ald, fjí wvúfhys 2008 Tlaf;dïn¾ 9 jk Èk m, lrk ,§' foaYSh$ Wm l<dmSh WmfoaYk 14 lska ,enqk újrK iy 2007 Tlaf;dïn¾ 12 isg 2008 wfm%a,a 30 olajd jQ újrK bÈßm;a lsÍfï ld,mßÉfþoh ;=, ,enqK woyia ±laùï tys we;=,;a úh' wdrCIK iudf,dapk mámdáh ms<sn| uQ,sl flgqïm; ^fufyhqï w;afmdf;a flgqïm;& 2008 Tlaf;dïn¾ 24 jk Èk ,nd.; yelsúh' Bg wu;rj fndfyda fldgia lrejka úiska b,a,d isá mßÈ mdßNdIs; Yío ud,djla fjí wvúfhys m, lrk ,§' m%;sm;a;s m%ldYkh ms<sn| WmfoaYk flgqïm;g ,enqk fldgialrejkaf.a újrK j,g ,ndÿka nexl=fõ m%;spdr ms<sn| wjOdrKhla iys;j” wdrCIK m%;sm;a;s m%ldYfha fojk flgqïm; ms<sn|j mßmQ¾K yd m%udKj;a idlÉPdjlg bv fokq jia 2008 fkdjeïn¾ 18 - 21 Èkj, ueks,d ys § m%;sm;a;s m%ldYfha fojk flgqïm; ms<sn|j WmfoaYk jevuq¿jla mj;ajk ,§' ^fldgialrejkaf.a WmfoaYkh ms<sn| jd¾;djla i|yd wd'i'ne' fõ wd'm%'hd' n,kak'

7' m%;sm;a;s m%ldYkh ms<sn| ldrl m;s%ldjla ilia lrkq ,enQ w;r th 2009 ckjdßfha§ nexl=fõ wOHCI uKav,fha i,ld ne,Su yd u.fmkaùu i|yd fnod yßk ,§' ta ms<sn|j wOHCI uxv,fha idlÉPdj 2009 fmnrjdßfha § isÿúh' fuu m¾fhaIK m;s%ldj jkdys nexl=fõ wOHCI uKav,h yd ld¾h uKav,h fukau wdKavq, isú,a iudc ixúOdk” fm!oa.,sl wxYh” yd nqoaêu;=ka we;=¿ ndysr mrÿ orkakka iyNd.SjQ wNHka;r yd ndysr WmfoaYk ls%hdj,shl m%;sM,hhs'

II' fjkiajk ixo¾Nh

8' jvd;au ckdlS¾K jQ;a f,dalfha fõ.j;au wd¾Ól jDêhla we;a;djQ;a wdishd meismsla l,dmh úYauh ckl iudc iy mdßißl úm¾hdihkag Ndckh fjñka mj;shs' fnfyda wdishdkq rgj, ixj¾Okfha È.=ld,Sk ;sridr nj ms<sn|j ie,ls,a, fhduqù ;sfí' fõ.j;a ld¾ólrKh yd kd.ÍlrKh yd ne÷k iajNdúl iïm;a i|yd jk jeäjk b,a¨u úiska bvï mßyrKfha yd udkj ckdjdilrKfha úm¾hdihka” c, iïmf;ys .=Kh yd m%udKh msßySu” ffcùh úúO;ajh myù hdu” jk úkdYh yd ldka;drlrKh” mßir ¥IK uÜgu by< hdu iy udkj fi!LHhg we;slrk whym;a n,mEï j,g u. mdod ;sfí' fuu wka;rdjka È<skaoka yg n,mdkafka wiudkqmd;sljh' by< ck >k;ajhla yd kd.ßl ixj¾Okh i|yd iy miq;, myiqlï i|yd bvï j,g we;s jeä jk b,a¨u iafjÉPdfjka fkdjk kej; mÈxÑ

2 wd'i'ne' 1998 h<s mosxÑ lsÍu ms<sn| w;afmd; hy Ndú;hg uÕ fmkaùula' ueks,d'

Page 10: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

3

lsÍï yd iïnkaOj wjodkï ;;ajhka jeä lr we;s w;r tksid u È<skaoka yd iajfoaYSl ckhd jeks wkdrCIs; lKAvdhï flfrys ydkslr n,mEï we;s lr ;sfí' oY,CI 250la jk iajfoaYsl ckhdf.ka 70] la fjfikafka wdishdkq meismsla l,dmfhah' iajfoaYSl ck;djkaf.a ixialD;shg yd talSh;ajhg we;s ;¾ckfha ;ru m%o¾Ykh lrñka 120la ;rï NdIdjka ixLHdjla Wmøjhkag m;aj fyda wNdjhg m;aj we;' mdßißl msßySu yd ish leue;af;ka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍï fya;=fjka ;jÿrg;a isÿjk È,s÷ Ndjhg m;aùï j,ld,Sfï wNsfhda., iajfoaYSh ckhd yd fjk;a wkdrCIs; lKavdhï j, whs;sjdislï j,g .relsÍfï úfYaI wjYH;djh ms<s.ekSu iy fuu wys;lr n,mEï l,ukdlrKh i|yd i'id'r' j, m%;sm;a;s jeäÈhqKq lsÍu yd Odß;dj j¾Okh lsÍu nrm;, wjYH;djhla njg m;aj ;sfí'

9' ixj¾Okh jk idudcsl rgj, u;= fjñka mj;akd iudc yd mdßißl wNsfhda. j,g m%;spdr olajkafka úúO m%udKj,sks' we;eï i'id'r' rgj,a ;u mdßißl yd iudc wdrCIk m%;sm;a;s yd kshduk wdlD;s jeäÈhqKq lrf.k we;s w;r fiiq rgj,a wvq ixj¾ê; l%u È.gu mj;ajdf.k hñka wdOdr wdh;k j, m%;sm;a;s yd ls%hdmámdá u; fndfyda úg hefmñka isá;s' l,dmfha ixj¾Ok ls%hdj,sh úiska rcfha yd fm!oa.,sl wdh;k j,;a isú,a iudcfha yd foaYSh m%cdjkaf.a;a ld¾hNdrhka yd j.lSï fjkilg Ndckh lr ;sfí' fuu fjki isÿ lr we;af;a úksúo Ndjh iy mqrjeis iyNd.S;ajhg wod,j iudÔh yd mdßißl ixj¾Okh yd Wiia n,dfmdfrd;a;= j,g ys;lr wkaough' tfiau ;u idudÔh yd mdßißl j.lSï nrm;, f,i ie,ls,a,g .kakd f,i iudh;k j,g flfrk jeäjk n,mEu wkqj hñka jdKsc nexl= fiajdfõ iy uQ,H lrk w;r ueÈhkaf.a ld¾hNdrhka m%idrKh ù ;sfí' cd;Hka;r hy Ndú;hka lrd ;u m%ñ;Ska kxjd,Sfuka f.da,Sh yd l,dmSh mdßißl yd iudÔh wjodkï ;;ajhkag m%;spdr oelaùu i|yd Odß;dj j¾Okh lr .ekSfï;a iudÔh yd mdßißl jYfhka ;sridr jkakdjQ wd¾Òl jDêhla m%j¾Okh lsÍfï;a wjYH;djh i'id'r' jeä jeäfhka f;areï .ks;s' Bg wu;rj fm!oa.,sl wxYfha jHdmD;s fhdaclhska m%.;s.dó wdfhdack Ndú;hka fhdod .ekSug jeä jeäfhka leu;s fjñka isák w;r Tjqkag tfia ls%hd;aul ùug ;rñ meyeÈ,s jHdmdßl fya;+ka ;sfíkï yqfola fr.=,disj,g wkql+,;djh olajkjdg jvd bÈßhg hdug jqj o bv we;'

10' fjkia fjñka mj;sk wjYH;djhkag fuu m%;sm;a;sj, wod,;ajh iy;sl lr .ekSu i|yd n'uQ'wd' ;u mdßißl yd iudÔh wdrCIK m%;sm;a;s hdj;ald,Sk lrñka isá;s' f,dal nexl=j ;uka wdOdr lrk fufyhqï j,3 iudc yd mdßißl wdrCIKhka wduka;%Kh lsÍu i|yd j¾I 2005 § rgj, we;s foaYSh l%u m%fhdackhg .ekSfï ld¾hh i|yd jev igykla Èh;a lf<ah' 2008 jif¾ ckjdßfha§ f,dal nexl=j rgj, we;s moaO;Ska m%fhdackhg .ekSu i|yd jk kshuq jevigyfka4 uQ,sl wÈhf¾ we.hqï jd¾;dj ksl=;a lf<ah' fuu jd¾;dj u; mokïj f,dal nexl=j fuu uq, msÍu jHdmD;s uÜgfï isg foaYSh uÜgu olajd j¾OkSh f,i kxjd,Su i|yd tu jev igyk wLKavj lrf.k hdu wkqu; lf<ah' tfia lf<a jHdmD;s uÜgfuka j¾Okh jkjdg jvd Kh .kakkaf.a Odß;dj jvd ;sridr wdldrhlska f.dv ke.Su i|yd Kh .kakka iy fjk;a ixj¾Ok yjq,alrejka úYd, mrdihl wdrCIK l%u Ndú;hg .ekSfï ld¾hfha ksr; lrùu i|ydh' fjkia jk ;;ajhka ms<sìUq lsÍu i|yd f,dal nexl=j iajfoaYSh ckhd ms<sn|j wdrCIK m%;sm;a;s 2005 jif¾§o fN!;sl ixialD;sl iïm;a ms<sn|j wdrCIK m%;sm;a;s 2006 jif¾§ o ixfYdaOkh lf<ah' 2006 jif¾§ cd;Hka;r uQ,H ixia:dj ^cd'uQ'i'& fm!oa.,sl wxYh i|yd m%;sM, mdol lr.;a wjYH;djhka yd hym;a Ndú;hka y÷kajd§u msKsi ;u m%;sm;a;sh yd iudchSh mdßißl ;sridrnj ms<sn|5 ld¾hh M, m%ñ;Ska iïu; lf<ah' kej; yeglg jeä jdKsc uQ,H iïmdok wdh;k ixLHdjla jHdmD;s uQ,H iïmdokh i|yd kj cd'uQ'i' fõ m%ñ;Ska Ndú;hg f.k ;sfí' 2006 § o wka;¾ weußlka ixj¾Ok nexl=j foaYSh wdrCIK l%u f;dardf.k m%fhdackhg .kakd ;u mdßißl yd wdrCIK wkql+,;d m%;sm;a;sh6 ksl=;a lf<ah'

jir 2008 uehs udifha§ ms<silrKh yd ixj¾Okh ms<sn|j hqfrdamSh nexl=j ^ms'i'hq'ne'& ;u 2003 jif¾ mdßißl m%;sm;a;sh fjkqjg ld¾h M, wjYH;d 10lska iukaú; ;u mdßißl yd iudc

3 f,dal nexl=j' 2005' nexl=j wdOdr lrk jHdmD;ssj, we;s mdßißl yd iudc wdrlaIK m%Yak wduka;%Kh lsrSu i|yd Khlre moaO;sh m%fhdackhg .ekSu i|yd uÕ fmkaùu. fjdIskagka" DC.

4 f,dal nexl=j 2008 mdßißl yd iudc wdrCIKhka i|yd foaYSh moaO;Ska m%fhdackhg .ekSfï kshuq jev igyfka uQ,sl wÈhf¾ we.hqï jd¾;dj' fjdIskagka' DC.

5 cd'uQ'i' 2006 iudc iy mdßißl ;sridr nj i|yd m%;sm;a;s yd ld¾hM, m%ñ;Ska fjdIskagka" DC 6 wka;¾ weußlka ixj¾Ok nexl=j 2006 mdßißl yd wdrCIk wkql+,;d m%;sm;a;sh fjdIskagka DC

Page 11: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

4

m%;sm;a;sh7 iïu; lr .;af;ah' kj ms'i'hq'ne' m%;sm;a;sh yd ld¾h m, wjYH;d cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ wdrCIKhkag iudk wdrCIkhka imhhs' tfy;a th ;ukaf.a ls%hdkaú; l<dmfha iqúfYaIS .;s ,CIK iy ;ud w;aikalrefjl= jk mßirh i|yd jk hqfrdamSh uQ,O¾u hgf;a ;ukaf.a lemùï o ms<sìUq lrhs'

11' wdOdr ixúOdk w;r tluq;= lu yd foaYSh wdrCIK l%u iuÕ fm<.eiau wjOdrKh lsÍu j¾Okh fjñka ;snqKs' j¾I 2005 § wOdrj, M,odhS;djh ms<sn|j meßia m%ldYkh È<s÷nj iy widudk;dj wvq lsÍu” wd¾Ól jDoaêh jeä lsÍu” Odß;dj f.dv ke.Su” yd iyY%fha ixj¾Ok b,lal ch.ekSu fõ.j;a lsÍu hk ldrKd j,§ wdOdr l<ukdlrKh yd M,odhS;djh jeä ÈhqKq lsÍu i|yd wdOdr ixúOdk yd yjq,aldr ixúOdk i|yd f.da,Sh lemùï ia:dms; lf<ah' fuu m%ldYh uQ,O¾u 05lska iukaú;h' tajd kï rfÜ ysñldÍ;ajh iy;sl lsÍu” rfÜ ixj¾Ok uQf,damdhka” m%uqL;djhka yd ls%hd mámdàka iuÕ wdOdr ixõOdk j, jevigyka tlg fm<.eiau” wdOdr ixúOdk ;u m%fõYhka yd ls%hdldÍ;ajhka w;r tlÕ;djhka we;slr .ekSu” ixj¾Ok m%;sM, i|yd l<ukdlrK lghq;= lsßu iy wkafkdakH j.ùu we;s lr .ekSu” tu uQ,O¾u 5 g wh;a h. iudc iy mdßißl i,ld ne,Sï” ixj¾Okh jk yjq,aldr rfÜ Wmdh ud¾. yd m%uqL;d j,g jvd;a M,odhS f,i taldnoaO lsÍu i|yd fuu uQ,O¾u wdOdr ixúOdk j,g n,.;= wdfõ.hla imhhs' tfiau iudc yd mdßißl m%Yak wduka;%Kh lsÍu i|yd jk m%fõYhka w;r iuÕshla we;s lsÍu i|yd Tjqkaf.a m%h;akhka wLKavj mj;ajdf.k hdug yd tajd ;shqKq lsÍugo fuu uQ,O¾u wdfõ.h imhhs' 2008 ji¾§ iïu;jQ ls%hdldß;ajh i|ydjQ wlard (ACCRA) kHdhm;%h fuu uQ,O¾u h<s iaÓr l< w;r rgj, wdrCIk l%u j, jeo.;a lu ;jÿrg;a wjOdrKh lf<ah' idudkH m%d.aOk iïm;a ^i'm%d'i'& j,ska Kh .kakka yg iydh oelaùfï wd'i'ne' m%h;akh uOHfha meje;ajQ WmfoaYkhka úiska m%o¾Ykh lr we;af;a rdcH wxYfha fiajdfhdaclhska wd'i'ne' fõ wdrCIK wruqKq yd uQ,O¾u j,g tlÕ njh' tfy;a wd'i'ne' ls%hd mámdá ;=<ska k.d isgqjkjdg jvd ;ukaf.au rgj, we;s l%u ;=<ska iduQyslj tlÕù we;s wdrCIk uQ,O¾u jvd;a fyd¢ka kxjd,sh yels nj we;eï id'm%'i' fiajd odhlfhda úYajdi lr;s'

12' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ld¾hhNdrfha iajNdjh o fjkia fjñka ;sfí' wdishdfõ iy meismsla l,dmfha ixj¾Okh wdOdr iy uQ,Hlrk mska;+rfha we;s úhyels hehs is;k wd¾Ól jDoaêh yd ie,lsh hq;= fjkialï j,g m%;spdr jYfhka ;u b;dÿr hk b,lalhg we;s lemùu” tkï, wishdkq yd meismsla l,dmfha È<s÷lu wvq lsÍu ms<sn| wruqK tfiau ;nd .ksñka u wd'i'ne' wNsfhda.hkag uqyqK §u i|yd ;uka fjkiajkq we;' wka;¾.sl wd¾Òl jDoaëh, mdßißl jYfhka ;sridr jQ wd¾Ól jDêh iy l,dmSh taldnoaO;djhg wjOdkh fhduq lrñka wd'i'ne' ;u oelau yd fufyjr wLKavj bosßhg mj;ajdf.k hkq we;' wd'i'ne' fõ 2008-2020 §¾> ld,Sk Wmdhsl jev wdlD;sh ̂ 2020(8) Wmdh ud¾.h& úm¾hdi Odjkldrl myla ^5& flfrys wjOdkh fhduq lrhs' tajdkï” ^i& fm!oa.,sl wxYfha ixj¾Ok yd fufyhqï ii. hy md,kh yd Odß;d ixj¾Okh (iii) ia;S% mqreI idOdrK;ajh (iv) oekqï úi÷ï yd (v) yjq,aldÍ;ajhhs' wd'i'ne' ;u fufyhqï uQ,sl úfYaI{;djka 5la lrd h,s b,lal lsÍula o isÿ lrkq we;' tajd kï, (i) miq;, myiqlï (ii) ld<.=K úm¾hdih we;=¿ mßirh (iii) l,dmSh iyfhda.S;djh yd taldnoaO;djh (iv) uQ,H wxYfha ixj¾Okh yd (v) wOHdmkhhs' m%idrKh jk fm!oa.,sl wxY jev igyk, uQ,H wxYfha yd m%d.aOk fj<|fmd, j, úúOdx.SlrKh jk wdfhdaclhska yd fiajd odhlhska, iudc yd mdßißl n,mEï b;du ixlS¾K yd ixfõ§ jk uyd mßudk miq;, myiqlï jHdmD;s jeäùfï m%udKh ie,ls,a,g .kakdúg fmkS hkafka” jHdmD;sj, iudc yd mdßißl ;sridr nj iy;sl lr .ekSu i|yd wdrCIK m%;sm;a;s hdj;ald,Sk lr.; hq;= njh' fuh Okd;aul ixj¾Ok m%;sM, i|yd w;HdjYH ix>glhla fõ'

13' 2004 jif¾ wf.daia;= udifha§ wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ mQ¾K m%;sixialrK kHdh m;%hla iïu; lr .;a w;r ;u ixj¾Ok fufyhqï j, ixj¾Ok iM,;djh Yla;su;a lsÍu i|yd kj Kh §fï wdldrhka iy fuj,ï y÷kajd ÿkafkah' ixj¾Ok m%;sM, i|yd jk l<uKdlrKh, kjHlrK yd ld¾hCIu;d uq,msÍu iy uOH wdodhï rgj, yd id'm%d'i Khlrejka yg wdOdr lsÍï jeälsÍu iy uE; ld,Sk wd'i'ne' uq,msÍï wdOdr M,odhS;djh jeä lsÍfï wjYH;djh i|yd jk cd;Hka;r tlÕ;djh

7 ms'i'hq'ne' 2008 ms'i'hq'ne' mdßißl yd iudc m%;sm;a;sh ,kavka8 wd'i'ne' 2008 - 2020 Wmdhud¾.h' wd'i'ne fõ È.=ld,Sk Wmdh ud¾.sl iels,a, 2008 - 2020' ueks,d'

Page 12: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

5

iuÕ tlg .uka lf<ah' j;auka wdrCIK m%;sm;a;s W;amdokh ie<iqï lrKq ,en we;af;a ixj¾Ok wdOdr i|yd iDcq jHdmD;s Kh§u m%Odk Kh §fï wdldrh ù ;sìh§h' wd' i' ne' fõ úldYkh jk Kh ksmehqï mrdihg;a kjHldÍ uQ,HlrK l%u j,g;a wdrCIK m%;sm;a;sj, fiajh ,eìh hq;af;ah' tfy;a iïm%odhl jHdmD;s uÜgfï wdrCIK m%fõYh u.ska tu fiajh fndfydaúg wjYH m%udKhg ,efnkafka ke;' nyq Kh jdßl uQ,HlrK myiqlu ^n'uQ'm'& jeks kj Kh§fï wdldrh;a iy uQ,HlrK fuj,ï úiska wdrCIK m%;sm;a;s Ndú;hg .ekSfï yd wkql+,;djh iy;sl lsÍfï ixlS¾K;dj jeä lr ;sfí' kj Kh §fï wdldrh;a yd È.ska È.gu isÿjk kjHlrKh;a fukau fjkiajk fiajdodhl ;;ajhka úiska fhdackd lrkqfha wd' i' ne' fõ wdrCIK l%u j, wod,;ajh yd iM,;djh Yla;su;a lsÍfï wjYH;djhhs'

III' j;auka wdrCIK m%;sm;a;s yd w;aoelSï

w. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ j¾;udk wdrCIK m%;sm;a;s

14. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrCIK m%;sm;a;s wdlD;sh hgf;a wdrCIK m%;sm;a;s idudkHfhka f;areï .kq ,nkafka ixj¾Ok ls%hdj,sh úiska ydks muqKqjkq ,eîug fyda fldka lrkq ,eîug bv we;s mqoa.,hskaf.a whs;sjdislï wdrCId lsÍu we;=¿ mdßißl yd iudÔh n,mEï j,ld,Su” wvq lsÍu fyda ikais÷ùu wruqKq lr.;a fufyhqï m%;sm;a;s jYfhks' wd'i'ne' fõ wdrCIK m%;sm;a;s wdlD;sh jkdys mßirh(9) iajfoaYsl ckhd iy iafjÉPfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍu hk fufyhqï m%;sm;a;s ;=klska iukaú; fjhs' fïjd iu`.u” iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍu(10) iy iajfoaYsl ckhd(11) ms<sn|j jk wd'i'ne' fõ fufyhqï12 .ek lshefjk mdßißl ie,l=ï ms<sn| fufyhqï w;afmd; tlg Ndú;hg .efka' wd'i'ne' h,s mÈxÑ lsÍu ^wfOda ,smsh 2& iy mdßißl ;lafiare kshuq f¾Ld ^2003& wdrCIK l%u ls%hdjg kexùu i|yd jk hym;a Ndú;dfõ m%fõYhka ms<sn|j f;dr;=re imhhs' wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajhg wu;rj wdxYSh m%;sm;a;s .Kkdjlg mdßißl wdrCIK úêúOdk ;sfí' WodyrK jYfhka c,h” n,Yla;sh yd jk l<uKdlrKh ms<sn|j wdrCIK úê úOdk oelaúh yelsh'

15' wdrCIK wjYH;d" wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajhu” jHdmD;s pl%h mqrdjg jHdmD;sj, wys;lr m%;sM, wduka;%Kh lsÍu i|yd n,mEï ;lafiarej” ie,iqïlrKh yd ^úm;g m;ajQjka& ikais÷ùu i|yd jHqy.; ls%hdj,Ska Ndú;fha fhdojhs' (i) jHdmD;s pl%fha l,afõ,d we;sj n,mEï y÷kd.ekSu yd ;lafiare lsÍu' (ii) úhyels wys;lr n,mEï j,ld,Su” wvqlr,Su ikais÷ùu fyda jkaÈ f.ùu i|yd ie,iqï ixj¾Okh lsÍu yd ls%hd;aul lsÍu iy (iii) jHdmD;s ilia lsÍfï§ yd ls%hd;aul lsÍfï§ n,mEug ,lajk mqoa.,hskag ta nj oekqï§u yd Tjqkaf.a woyia úuiSu wdrCIK m%;sm;a;s u.ska isÿùu wfmaCId flf¾' fm!oa.,sl wxYfha fufyhqï we;=¿ wd'i'ne' úiska uQ,H iïmdokh lrkq ,nk ish¿u jHdmD;s j,g;a ish¿u jHdmD;s wjhj j,g;a fuu m%;sm;a;s fhdod.efka' wNHka;ßl mámdáuh wjYH;djhka fufyhqï w;afmdf;a fþo j, ^wfOda ,smsh 10-11& úia;rd;aulj i|yka jk w;r my; i|yka tl yd iudk ls%hdjg kexùfï ls%hdj,Ska Ndú;d fõ' (i) wd'i'ne' úiska uQ,H iïmdokh lrkq ,eîfï yelshdjla we;s jHdmD;s y÷kd.;a jydu m%Odk m%Yak msßlaiSu yd m%udK.; lsÍu yd th jHdmD;s pl%h mqrdjg wLKavj lrf.k hdu yd (ii) n,mEï ;lafiare flf¾' ikaisÿùfï mshjrhka” ksÍCIK jevigyka yd wdh;k ieliSï iïmsKavkh lrñka wdrCIK ie,iqï ilia flf¾' (iii) jHdmD;s ilia lsÍfï§ yd ls%hd;aul lsÍfï§ n,mEug ,lajk mqoa.,hskaf.a Wmfoia ,nd .kakd w;r Tjqkag m%fõYúh yels iajrEmfhka .e,fmk mßÈ Tjqkaf.a NdIdfjka f;dr;=re wkdjrKh flf¾' (iv) wdrCIK ie<iqï fmdÿ uyckhdg fy<sorõ flfrk w;r jHdmD;s pl%fha úúO woshr j,§ f;dr;=re hdj;ald,Sk flf¾13 wd'i'ne' fõ yd i'id'r' j, wdrCIK wjYH;djhka w;r tlÕ;djhla wd'i'ne' fõ wdrCIK m%;sm;a;s i|yd wjYH fõ'

9 mdßißl m%;sm;a;s m%Odk fldgia 5la wka;¾.; lr.kshs. tfy;a miajk fldgi muKla wdrlaIK m%Yakhla jYfhka mßirh ms<sn| ie,ls,su;a fjhs' ^wd'i'ne' fõ fufyhqï ;=<g mdßißl ie,ls,su;a ùï wka;¾.; lsÍu, 30 iy 50 - 70 fþo&

10 wd'i'ne' fõ fufyhqï ud¾f.damfoaYh' F1 ldKavh wd'i'ne' fõ fufyhqï ;=< mdßißl ie,ls,su;a ùï ueks,d' 11 wd'i'ne' 2006 fufyhqï ud¾f.damfoaYh' 2 LdKavh iafõÉpdfjka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍï ueks,d12 wd'i'ne' 2006 fufyhqï ud¾f.damfoaYh' 3 LdKavh iajfoaYsl ckhd ueks,d13 wd'i'ne' fõ uyck ikaksfõok m%;sm;a;sh 2005 úiska wd'i'ne' úúO l%shdldrlï i|yd wkdjrK wjYH;djhka úoyd olajhs'

Page 13: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

6

16' ld¾hNdrhka yd j.lSï' oekg mj;akd wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajfhys mokï uQ,O¾uhla jkafka tu m%;sm;a;sj, úêúOdk ls%hdjg kexùu Kh .kakka$ fiajdodhlhska f.a j.lSula jYfhka ie,lSuhs' iudc iy mdßißl ;lafiare meje;aùu” n,mEug ,lajk mqoa.,hka yd m%cdjkaf.a woyia úuiSï” wdrCIK ie<iqï ilia lsÍu yd ls%hd;aul lsÍu” fuu ie,iqï ls%hd;aul lsÍu ksÍCIKhg Ndckh lsÍu yd ksÍCIK jd¾;d ilia lsÍu yd bÈßm;a lsÍu Kh .kakkka$ fiajd odhlhska úiska bgql< hq;= j.lSïh' wd' i' ne' fõ ld¾hNdrh jkafka Kh .kakka $ fiajdodhlska yg m%;sm;a;s wjYH;djka meyeÈ,slr §u” Odß;d j¾Ok jev igyka u.ska jHdmD;s ilia lsÍfï yd ls%hd;aul lsÍfï ld,fha§ tu wjYH;djhka bgq lSÍu i|yd Kh .kakka $ fiajdodhlhska yg wdOdr lsÍu” ksis ld¾hY+r;ajh yd iudf,dapkh iy;sl lsÍu iy ksÍCIK yd wëCIK fiajd ,nd§uhs' wd' i' ne' fõ ld¾hNdrh jkafka jHdmD;sh ls%hd;aul jk ld,fha§ wrCIK wkql+,;djh wLKavj mj;ajdf.k hdu ksÍCIKh lsÍu jqj;a jHdmD;s pl%fha jHdmD;s ieliSfï yd wkque;sh ,nd§fï ld¾h j,§ o ie<lsh hq;= wjOdkhla fhduq flf¾' wd' i' ne' fõ jHdmD;s iïmQ¾K lsÍfï jd¾;d iy jHdmD;s ld¾hM, we.hSï jd¾;d ;=< jHdmD;s ls%hd;aul lsÍfï wdrCIKhka iudf,dapkhg Ndckh úh hq;=h'

wd. wkql+,;d mÍlaIdj

17' wkql+,;d moaO;sh. 2002 jif¾§ ;u m%;sixúOdkfha§14 wd' i' ne' ;u wdrCIK m%;sm;a;s j,g jHdmD;sj, we;s wkql+,;djh ksÍCIKh lsÍu i|yd lghq;= lsÍfï úê úOdk ia:dms; lf<ah' mßir yd iudc wdrCIK wxYfha iydh iys;j wrCIK wkql+,;d iy wod, ls%hdkaú; mámdàka iy kshuq f¾Ld ms<sn|j l<uKdlrK yd fufyhqï fomd¾;fïka;= j,g Wmfoia §fï j.lSu we;af;a wd' i' ne' fõ wkql+,;d ms<sn| m%Odk ks,Odßhdgh' wdrCIK m%;sm;a;sj,g wkql+, ùu ms<sn| ldrKh jHdmD;s pl%h mqrdu ksÍCIKh flf¾' hï jHdmD;shla wkql+, fkdùfï wjodkula fmkajqjfyd;a wkql+,ùu i|yd .;hq;= ls%hdud¾. l<uKdlrK iudf,dapk /iaùfï§ ks¾foaY flf¾' jHdmD;s wkql+,;djh h,s jrla ld¾h uKAv, lñgq /iaùul§ iudf,dapkh flf¾' bgqfkdù b;sßù ;sfnk wdrCIK wjYH;d wOHCI uKav, /iaùug fmr bgq lsÍu iy;sl lr .ekSu i|yd fufyhqï fomd¾;fïka;= úiska mshjr .kq ,efí' kS;suh .súiqï ;=< wdrCIK úêúOdk ms<sn| wkql+,;djh ksÍCIKh lsÍug yd jHdmD;s wkql+, fkdùfï wjodkug ,laù we;akï WÑ; mshjrhka .ekSu;a i|yd” jHdmD;s ls%hd;aul jk ld,fha§ iudf,dapk fufyjr ¥; .uka ls%hd;aul lrkq ,efí'

18' j.ùfï hka;%Kh - 2003 jif¾ wd' i' ne' kj j.lSï hdka;%Khla15 iïu; lf,ah' tuÕska wd' i' ne' úiska uQ,H iïmdokh lrk ,o jHdmD;s j,ska wys;lr n,mEï j,g ,la jQ ckhdg Tjqkaf.a ÿla.ekú,s m%ldY l< yelsh” úi÷ï fiúh yelsh” wdrCIK m%;sm;a;s we;=¿ wd' i' ne' fõ fufyhqï m%;sm;a;s yd ls%hdmámdá W,a,x>kh ùï isÿù we;akï tajd ms<sn| jd¾;d l< yelsh' j.ùï hdka;%Kh iïu; lr.kq ,enqfõ wd' i' ne' fõ 199516 mÍCIK ld¾h úêúOdkh bj;alr ta fjkqjgh' wd' i' ne' fõ j.ùfï hdka;%Kh fjkia” tfy;a tlsfklg iïnkaO ld¾hhka follska iukaú; fõ' (i) wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska wdOdr lrkq ,nk jHdmD;s j,ska wys;lr n,mEï j,g ,lajQ ckhdg ;u m%Yak j,g úi÷ï fiùug Wmldr lsÍu i|yd wd' i' ne' fõ m%Odk jHdmD;s myiqlre úiska kdhl;ajh fokq ,nk WmfoaYk (ii) wd' i' ne' fõ wkql+,;d iudf,dapk uvq,a, úiska wkql+,;d iudf,apkh lsÍu i|yd b,a¨ï bÈßm;a lsÍug jHdmD;sj, n,mEug ,lajQ mqoa.,hkag wjia:dj ,ndfok ls%hdj,shla imhd §u'

C. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrCIK m%;sm;a;s ms<sn| w;aoelSu

19' mßirh. wd' i' ne' mdßißl ;lafiarej úêu;a f,i y÷kajdfokq ,enqfõ 1979 §h'17 2002 § j;auka mdßißl m%;sm;a;sh iïu; lr .kakd úg wdishdkq ixj¾Ok nexl=j oYl follg jvd ld,hla mdßißl ;lafiare yd l<uKdlrk w;aoelSï tl;=lrf.k ;snqKs' tu ld,h ;=<§ mdßißl wdrCIKhka ms<sn| m%;sm;a;s uQ,O¾u yd mrdih” ;dCIKsl ;lafiarej yd ixisÿùfï mshjr j, isg mQ¾K mdßißl

14 wd'i'ne' 2001 wdishdkq ixj¾Ok nexl=j m%;sixúOdkh lsÍu' ueks,d'15 wd'i'ne' 2003 mÍlaIK ld¾h ms<sn| iudf,dapkh ( wd'i'ne' fõ j.ùfï hka;%khla ia:dms; lsÍu ueks,d'16 wd'i'ne' 1995' mÍlaId lsÍfu l¾;jHhla ia:dms; lsÍu' ueks,d'17 wd'i'ne' 1979. wd'i'ne' fõ fufyhqï ;=< mdßißl ie,ls,su;a ùï" ueks,d

Page 14: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

7

l<uKdlrk ie<eiaula ^md'l'ie'& ixj¾Okh lsÍu yd l%shdjg kexùu olajd úldIKh ù ;snqKs' mdßißl l<uKdlrK ie<eiaul uQ,sl wx. jkqfha ixisÿùfï mshjrhka” ksÍCIK jevigyka” úhoï weia;fïka;= whjeh f,aLK” yd ls%hd;aul lsÍu i|yd wjYH wdh;ksl ilialsÍïh' Bg wu;rj mdßißl ;lafiare ls%hdj,sh úiska uyck WmfoaYkh” f;dr;=re fy<sorõ lsÍu iy úl,amhka ie<ls,a,g .ekSï wjOdrKh lrhs' ld,h;a iuÕ ls%hdmámdáuh wkql+,;djh jeä ÈhqKq ù we;s w;r wkql+,;djfha kshu h:d¾: wx.hka jk” mdßißl ;lafiarefõ fidhd .ekSï yd ks¾foaYhka jHdmD;s ie<iqïlrKhg taldnoaO lsÍu” mdßißl l<uKdlrK ie<iqï j,g we;s Kh .kakka $ fiajd odhlhkaf.a whs;sh ms<sn| woyi iy M,odhS f,i mdßißl l<uKdlrk ie<iqï ls%hdjg kexùu hk ldrKd wNsfhda. jYfhka mj;shs'

20' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ mdrsißl m%;sm;a;sfha wdrCIK fldgi wod, nj;a wd' i' ne' úiska uQ,H iïmdokh lrk ,o jHdmD;s j,ska we;súh yelsj ;snQ m%Odk wys;lr n,mEï j,ld,Sfï§ id¾:l ù we;s nj;a 2006 fufyhqï we.hqï fomd¾;fïka;=fõ18 mdßißl wdrCIKhka ms<sn| úfYaI we.hqï wOHhkh ^ú' we' w'& úiska ;Skaÿ lrk ,§' flfia fj;;a .KqfoKq úhoï ksid jHdmD;s ieliSfï ld¾hCIu;djh wvq ù ;sfí' fuu wOHhkh my; i|yka lrKq i|yd mdßißl m%;sm;a;sh iudf,dapkh lsÍug ks¾foaY lrhs' (i) —bÈß fl<jr Kh msrsieliqu yd wkque;sfha isg m%;sM, ,nd§u˜ lrd m%h;akhka h,s b,lal.; lsÍu (ii) foaYSh wdrCIK l%u yd ls%hdmámdàka mdßißl ;lafiarej i|yd jk m%;sm;a;sh iuÕ jvd fyd¢ka taldnoaO lsÍu yd fm<.eiaùu' (iii) m%;sm;a;sh ls%hdfõ fhoùfï fhduqj jHdmD;sfha isg Odß;d j¾Okh olajd mq¿,a lsÍu' (iv) ;sridr ixj¾Okh ms<sn| jvd Yla;su;a fhduqjla we;s lsÍu i|yd mdßißl yd iudc wdrCIKhka jvd;a fyd¢ka taldnoaO lsÍu' wd' i' ne' úiska my; i|yka lreKq o ie,ls,a,g .; hq;= hehs fuu wOHhkh ks¾foaY lrhs' (i) fkajdisl fufyhhkaf.a mdßißl úfYaI{;djh Yla;su;a lsÍu' (ii) ksÍCIK ld¾hfha§ rcfha fkdjk ixúOdk ^r' fkd' i'& j,g jvd úYd, ld¾hNdrhla mejÍu (iii) mdßißl jYfhka ixfõ§ B LdKavfha jHdmD;s j¾.SlrKh Ndú;hg .ekSu yd A Ldkavfha jHdmD;s i|yd jk Èk 120 fia wdkdjrK Í;sh iudf,dapkh lsÍu (iv) foaYSh wdrCIK l%u Yla;su;a lsÍu iy (v) wd' i' ne' fõ Odß;dj yd m%;sm;a;suh wjYH;djhka w;r WÑ; .e,mSula we;slr .ekSu i|yd úfYaI wjOdkh fhduq lsÍu we;=¿j ixfYdaê; mdßißl m%;sm;a;sh ls%hdjg kexùu i|yd ls%hdldÍ ie,eiaula idod .ekSu'

21' iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍu. iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï m%;sm;a;sh 1995§ ilialrkq ,enQfõ f,dal nexl=fõ iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï m%;sm;a;sh u; msysgdh' wd' i' ne' úiska uQ,H iïmdokh lrk jHdmD;s jvd;a ixlS¾K fj;au úfYaIfhkau fndfyda wúêu;a mÈxÑlrejka Ôj;ajk kd.ßl m%foaY j, kej; ia:dk.; lsÍulska f;drj foam, j;alï yd Ôjk ud¾. wysñùu hk fCIa;% j,g jHdmD;s u.ska t,a,lrk n,mEï wduka;%Kh lsÍug isÿúh' fuu m%;sm;a;sh ls%hdjg kexùfï w;aoelSï ;=<ska fmkS hkafka tys fndfyda me;s jeä ÈhqKq l<yels njh' tajdhska iuyrla fufiah' (i) ksrjq,a bvï Tmamq fkdue;s mqoa.,hska ^WodyrK jYfhka wkjir mÈxÑlrejka iy fjk;a wúêu;a mÈxÑlrejka& flfrys ie,ls,a,la oelaùu' (ii) WÑ; m%;sia:dmk úhoï” h,s f.dv ke.Su yd mqkre;a;dmk iy Ôjk ud¾. hk wxY wdjrKh jk h,s mÈxÑ lsÍfï jkaÈ úIh m:h (iii) n,mEug m;ajQ mqoa.,hska yd wj;ekajQ mqoa.,hska hk foj¾.h w;r wmeyeÈ,s fkdjk ks¾jpkh iy (iv) n,mEï ;lafiarej iy h,s mÈxÑ lsÍï ie,iqïlsÍu yd ls%hdjg kexùu i|yd i' id' r' j, Odß;d j¾Okh

22' j¾I 2006 § iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï i|yd jk wdrCIKhka19 ms<sn| fufyhqï yd we.hqï fomd¾;fïka;=fõ ^fu' we' fo'& úfYaI we.hqï wOHhkh ^ú' we' w'& úiska ;Skaÿ lr we;af;a iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï ms<sn| m%;sm;a;sh n,mEug ,lajQ mqoa.,hskag m%;sM, f.k taug;a fndfyda i' id' r' j, h,s mÈxÑ lsÍfï Odß;djhka ks¾udKh lsÍug;a mq¿,a jYfhka iu;a ù we;s njh' flfia fj;;a tys fhojqï yd ls%hdj,Ska ld¾hCIu;djfhka wvq njg ;lafiare ù we;s w;r wd' i' ne' g;a tys Kh .kakka $fiajdodhlhskag;a orkakg isÿjk .KqfoKq úhoï ie,ls,a,g .kakd úg j¾;udk m%;sm;a;s m%fõYh ;sridr nfjka wvq nj;a fmkS f.dia ;sfí' ta wkqj úfYaI we.hqï wOHhkh ks¾foaY

18 wd'i'ne' mdßißl wdrlaIKhka ms<sn| úfYaI we.hqï wOHhkh' ueks,d'19 wd'i'ne' 2006' iafõÉPdfjka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍfu wdrlaIKhka ms<sn| úfYaI wOHhkh' ueks,d'

Page 15: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

8

lrkafka wdrCIK m%;sm;a;s hdj;ald,kh ^wd' m%' hd'& isÿfjoa§ wdishdkq ixj¾Ok nexl=j my; i|yka lghq;= l< hq;= njh' (i) 1995 jif¾ iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï m%;sm;a;sh iy fufyhqï w;afmd; w;r we;s fjkialï iu:hlg m;alr .; hq;= w;r m%;sm;a;s úIh m:h úiska fN!;sl yd wd¾Ól wj;ekaùï hk folu wdjrKh jkjd o hkak meyeÈ,s lr.; hq;=h' (ii) uQ,sl jpkj, we;s wmeyeÈ,s;djhka ksrjq,a lr .; hq;=h' tfiau m%;sia:dmk úhoï jkaÈ yd kej; ia:dk.; lsÍfï wdOdr” wkjir mÈxÑlrejkaf.a ysñlï” bvï w;am;alr.ekSfï ls%hdmámdá we;=¿ m%;sm;a;sh ls%hdjg kexùfï wdldrfhka o jvd;a meyeÈ,s úh hq;=h' (iii)ld¾hhM, m%ñ;Ska f.dkakla iys; m%;sM, uQ,sl lr.;a wdlD;shla ixj¾Okh lr.; hq;=h' (iv) bvï wlam;a lr .ekSu yd h,s mÈxÑ lsÍfï wdrCIKhla i|yd i' id' r' j, Odß;djh yd foaYSh wdrCIK moaO;s m%fhdackhg .ekSu jeäl, hq;=h' (v) iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï fufyhqï i|yd meyeÈ,s kshuq f¾Ld iy ls%hd mámdá iemhsh hq;=h' m%;sm;a;suh jYfhka wjYHj we;s foa iy ,nd.ekSug we;s ld¾h uKAv, iïm;a w;r we;s fkd.e,mSu o úfYaI we.hqï wOHhkh úiska y÷kdf.k we;s w;r wdrCIK m%;sm;a;s hdj;ald,Skh ^wd' m%' hd& i`oyd m%;sm;a;s ls%hd;aul lsÍfï ie,eiaula we;=,a úh hq;= nj o ks¾foaY lrhs'

23' iajfoaYSh ck;dj - wdishdkq ixj¾Ok nexl=j 1998 § iajfoaYSh ck;djka ms<sn| m%;sm;a;sh iïu; lr .;af;ah' fuu m%;sm;a;sh ;=, iajfoaYSh ckhd ms<sn|j we;s mq¿,a ks¾jpkh jkafka uE; oYl j, cd;Hka;r jYfhka u;= fjñka ;snQ ta ms<sn| woyihs' tkï tlai;a cd;Skaf.a ix.uh yd cd;Hka;r lïlre ixúOdkh jeks cd;Hka;r ixúOdk úiska iajfoaYSh ck;dj ms<sn|j lr we;s fmdÿ j¾.SlrKh yd cd;Hka;r kS;sh úiska ms,sf.k we;s iajfoaYsh ck;djf.a ;;ajhhs' fï ioyd jk m%;sm;a;Ska Ndú;hg fh§u l,dmh ;=, ksYaÑ; wNsfhda. u;= lr ;sfí' Bg fya;=j rgj, b;sydih” ixialD;sh” u;jdo” wd¾Ól iïm;a” ck úldYkh” foaYmd,kh” wdh;kuh wdlD;Ska wdÈfhys we;s úYd, fjkialïh' iajfoaYSh ck;djka ms<sn|j rgj, we;s cd;sl kS;s yd ks¾jpkhka ;sfí kï tajd wd' i' ne' fõ m%;sm;a;sh yd uq¿uKska tlÕ jkafka l<d;=rlsks' m%;sm;a;sh ls%hd;aul lsÍu ms<sn| w;aoelSu ñY% tlla jk w;r m%Odk wNsfhda. j,ska lsysmhla my; i|yka jk mßÈh' (i) iajfoaYSh ckhdf.a ixialD;sl wkkH;dj yd mdrïmßl bvï yd iïm;a j,g Tjqkag we;s whs;sh ms<s.ekSu (ii) ixj¾Okfha m%;s,dN iajfoaYSh ck m%cdjka iy fiiq iudch w;r idOdrK f,i fnod yod .ekSu' (iii) Tjqkaf.a Ôú; j,g n,mEula we;s lsÍug bv we;s jHdmD;s ie,iqï lsÍfï§ yd ls%hdjg kexùfï§ iajfoaYSh ckhd iuÕ w¾:j;a yd ixial;D;sl jYfhka WÑ; WmfoaYkh'

24' j¾I 2007 § iajfoaYSh ckhd i|yd jk wdrCIKhka20 ms<sn|j jQ fufyhqï yd we.hqï fomd¾;fïka;=fõ ^fu' we' fo'& úfYaI we.hqï wOHhkh ^ú' we' w'& ks.ukh lrkafka fuu m%;sm;a;sh wdishdkq ixj¾Ok nexl=jg iy tys Kh .eKqïlrejka $ fiajdodhlhskag wod, jk uq;a M,odhs;djfhka wvq njh' wd'i'ne' úiska uQ,H iïmdokh l< jHdmD;s idudkHfhka wys;lr n,mEï j,ld,Su fyda ikais÷ùu lr we;' kuq;a th isÿù we;af;a fndfydaúg h,s mÈxÑlsÍï ie,iqï yd mdßißl l<uKdlrK ie,iqï ls%hd;aul lsÍfuka ñi iajfoaYsl ck ie,iqï ksid fkdfõ' úfYaI we.hqï wOHhkhg wkqj fjk;a wdrCIK ie,iqï mj;sk úg iajfoaYSh ck ie,iqï j, tl;= l, w.fha W!k;djhka úiska fmkajd we;af;a j;auka m%;sm;a;s m%fõYh ld¾hCIu;djfhka wvq njh' wd'i'ne' yd tys Khlrejka $ fiajdodhlhskag oeÍug isÿjk .Kqfokq úhoï o fuu ;;ajhg fya;= ù ;sfí' ú' we' w' ks¾foaY lrkafka wd' m%' hd' úiska my; i|yka oE l< hq;= njhs' (i) iajfoaYSh ckhd ms<sn| ks¾jpkh we;=¿j iajfoaYSh ckhd ms<sn| m%;sm;a;sfha jrojd f;areïf.k we;s fyda wmeyeÈ,s lreKq meyeÈ,s lr .; hq;=h' (ii) iajfoaYsh ck;djg we;s wjodkï ;;ajhka uQ,sl jYfhka h,s mÈxÑ lsÍug fyda mßir ydkshg iïnkaO ù we;s úg iajfoaYSh ck;djf.a m%Yak h,s mÈxÑ lsÍfï ie,iqï fyda mßißl l<ukdlrK ie,iqï j,g taldnoaO l, hq;=h' (iii) jHdmD;s ilia lsÍfï§ yd ls%hdjg kexùfï§ WmfoaYk ls%hdj,sh yd iïkaO wjYH;djhka meyeÈ,s lr .; hq;=h' (iv) iajfoaYSh ck;dj i|yd jk wdrCIKhka Ndú;hg .ekSfï§ Odß;d j¾Okh i|yd wkql%ñl m%fõYhla ixj¾Okh lr .; hq;=h' (v) iajfoaYSh ckhd i|yd wdrCIK m%;sm;a;sh ls%hdfõ fhoùu i|yd ie,eiaula ixj¾Okh lr .; hq;=h' iajfoaYSh ckhd ms<sn| wdrCIKhka ms<sn| úfYaI we.hqï jd¾;dj fukau mdßißl yd iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï i|yd jk wdrCIKhka ms<sn| we.hqï wOHhkhla wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fjí wvúfhys21 m,fõ'

20 wd'i'ne' iajfoaYsl ckhdf.a wdrlaIKhka ms<sn| úfYaI wOHhkh' ueks,d' 21 wd'i'ne' wdrlaIK m%;sm;a;s ms<sn| fu we fo iajdëk we.hqï mj;ajhs'

Page 16: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

9

25' tlsfklg hdjk m%Yak - uE; j¾Ij,§ wd'i'ne' mdßißl yd iudc wdrCIK m%;sm;a;sh ls%hdjg kexùu ms<sn| wNHka;r iudf,dapk o ld¾hM,h jeä ÈhqKQ lsÍfï wjYH;dj yqjd olajd we;' jHdmD;s ms<sfh, lsÍu yd ieliSug wod, m%Yak j,g my; i|yka tajd o we;=,;a fõ' (i) WmfoaYkfha yd wkdjrKfha .=Kd;aul nj' (ii) i' id' r' j, wdlD;Ska yd Odß;djh ms<sn| m%udKj;a ;lafiarejla (iii) jHdmD;s pl%h ;=, wdrCIK ie,iqïlrKfha§ Wmßu f,i wkqms<sfj, ie,ls,a,g .ekSu' (iv) wdrCIK ,shlshú,s j, .=Kd;aul Ndjfha wksh; nj ;SrKd;aul f,i jeo.;a jk ;j;a ldrKdjla jkafka wdrCIKhka i|yd uQ,H fjka lsÍï m%udKj;afõo hkak ms<sn| ldrKhhs' ls%hd;aul lsÍfï§ u;=jk m%Yak flakaø.; ù we;af;a my; i|yka fCIa;% j,h' (i) wdrCIK wjYH;djhka i|yd úhoï weia;fïka;= lsÍu ^ie,iqï fjkialsÍï” jkaÈ f.ùï” jeks foa i|yd& (ii) ikaisÿùfï mshjrhka ls%hd;aul lsÍu' (iii) úia;rd;aul bxðfkare msßksuejqu iy úIh m:fha fjkiaùï u; msysgd wdrCIK ie,iqï hdj;ald,Sk lsÍug j. n,d .ekSu' (iv) fldka;%d;alref.a uÜgfï§ wdh;kfha wëCIKh jeä ÈhqKq lsÍu (v) wd' i' ne' fõ wëCIKh yd wkql+,;djh m%udKj;a ;rug iy;sl lr .ekSu” úfYaIfhkau my< uÜgfï wëCIKh.

IV. uQ,sl m%;sm;a;suh m%Yak yd ie,ls,a,g .; hq;= ldrKd

w. m%;sm;a;s ixfhdackh yd úIhm:h

26' meyeÈ,s nj" iaÓr;dj" yd .e,mSu jeäÈhqKq lsÍu - wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajhg fmdÿ wxf.damdx. yd uQ,O¾u we;;a hï wmeyeÈ,s njla” oaùlrKhla iy wiaÓr njla fmfkkakg ;sfí' WodyrK jYfhka ^i&mdßißl ;lafiarefõ§ iudc ldrKd wdjrKh lsÍu meyeÈ,s lr .ekSu wjYH fõ' ^ii& iajfoaYSh ckhd ms<sn| m%;sm;a;sfha we;eï fldgia iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï ̂ ia'fkda'h'm& m%;sm;a;sh u.ska o wjOdrKh flf¾' (iii) m%;sm;a;s ;s%;ajh i|ydu wkdjrKh lsÍu yd WmfoaYkh wjYH fõ' tfy;a wjYH;djka yd ls%hdj,Ska tlg nef|kafka ke;' (iv) m%;sm;a;sj,ska wdjrKh flfrk úúO Kh §fï ,shlshú,s yd tajd úiska fhdackd flfrk ls%hdmámdáuh m%;spdrhka fjkia jk m%udKh (v) we;eïúg m%;sm;a;sj, wruqKq bgqlr .ekSug wjYHfhkau ;SrKd;aul fkdjk ls%hd mámdá j,g wkjYH wjOdkhlaa fhduq lsÍu ksid j¾;udkfha§ ls%hdmámdáuh wjYH;d m%Odk m%;sm;a;s uQ,O¾u iuÕ ñY% ù ;sfí' (vi) fndfyda úg j.lSfï ^W;a;rodhS;ajfha& yd j.ùfï ^fya;= odhS;jfha& iSud udhsï wmeyeÈ,s njg m;a lrñka j¾;udk m%;sm;a;s yd fufyhqï ls%hd mámdá úiska wd' i' ne' fõ ld¾h uKav,hg fokq ,nk Wmfoia Khlrejka $ fiajd odhlhskaf.ka wfmaCIs; wjYH;djhka iuÕ ñY% ù ;sfí' wdrCIK m%;sm;a;s w;r jvd fyd| .e,mSula yd tajdfha m%;sm;a;s uQ,O¾u j, mQ¾K meyeÈ,s njla Khlrejka$ fiajdodhlhskaf.a wjYH;djka iy l%shdjg kexùfï wNHka;r ls%hdmámdá u.ska l=uk wjYH;djhla bgql, hq;af;a o hkak ms<sn|j wd'i'ne' ld¾h uKav,h yd Kh .kakka$ fiajdodhlhska yg jvd fyd¢ka wjfndaO lr .ekSug iydh ,ndfokq we;' fuu iydh ixj¾Ok m%;sM, j, .=Kd;aul nj Yla;su;a lsÍfï ld¾hfha§ wdrCIK m%;sm;a;sj, wruqKQ bgq lr .ekSu i|yd fukau Tjqkaf.a m%fNaÈ; ld¾hNdrhka yd j.lSï j,§ m%fhdackj;a jkq we;'

27' wdrCIKhka" wNs,dId;aul ixj¾Ok wruqKq j,ska fjkalr y÷kd .ekSu. wdrCIK lafIa;%hg wh;ajk —ydks fkdlrkak˜ hk uQ,sldx. j¾;udkfha úúO m%udKfhka wdrCIK m%;sm;a;s ;s%;ajh ;=< wNs,dYd;aul ixj¾Ok wruqKq iuÕ ñY% ù ;sfí' WodyrK jYfhka wd' i' ne' mdßißl m%;sm;a;sfhys uQ,sldx. 5la wka;¾.; fõ' (i) È<s÷ nj wvqlsÍu i|yd mdßißl ueÈy;aùï m%j¾Okh lsÍu' (ii) mdßißl ie,ls,su;aùï wd¾Ól jDëka ;=, m%Odk m%jdy.; lsÍu' (iii) f.da,Sh yd l,dmSh Ôú; - wdOdr l%u mj;ajdf.k hdu (iv) yjq,aldÍ;ajhka f.dv ke.Su' (v) mdßißl wdrCIKhka wd' i' ne' fufyhqï ;=<g taldnoaO lsÍu' flfia fj;;a uq,a uQ,sldx. i;r wd' i' ne' fõ taldnoaO mdßißl Wmdh ud¾.h iuÕ iïnkaOjk w;r miajk uQ,sldx.h muKla jHdmD;s uÜgfï§ mdßißl wdrCIK m%Yak yd ;lafiare wduka;%Kh lrhs' wNs,dYd;aul iajNdjhlska hq;= tlsfklg yuqjk f;aud.; mdßißl m%Yak wdrCIK wjYH;djkaf.ka fjka lsÍu u.ska tla tla m%Yakh tys wjOdkh Yla;su;a jk wdldrfhka wduka;%Kh lsÍug fukau WÑ; f,i ls%hdjg mßj¾;kh lsÍug bv m%ia:dj i,id fohs' iudka;rj” mdßißl m%;am;a;sfha wNs,dYd;aul uQ,sldx. taldnoaO uÜgfï mdßißl Wmdhud¾.hla yryd imhkq ,efí' tfiau iajfoaYSh ck;dj ms<sn| m%;sm;a;sh yd iïnkaO ixj¾Ok wNs,dYhka wduka;%Kh lsÍu

Page 17: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

10

jvd mq¿,a Wmdh ud¾.sl uÜgul§ bgq lsÍu iSñ; wdrCIK wkql+,;d ikao¾Nhla ;=,oS u jvd M,odhS jkq we;' wd'm%'m%' fha iqúfYaIs wjOdkh wdrCIKhka ms<sn|j ñi jvd mq¿,a wNs,dYd;aul wruqKq ms<sn|j fkdjk nj fï ksid WÑ; hhs i,lkq ,efí'

28' fjk;a m%;sm;a;s iy Wmdhud¾. ;=< mßißl wdrCIK uQ,sldx. wduka;%Kh lsÍu' mßirh yd iïnkaO m%Yak wduka;%Kh lrk wdrCIK wjYH;d lsysmhla wd' i' ne' fõ j¾;udk wdxYsl yd f;aud.; m%;sm;a;s yd Wmdh ud¾. lsysmhla mqrd úisÍ mj;S' fuu fjk;a m%;sm;a;s yd Wmdhud¾.22 j,g wod,j wdrCIK wjYH;djhka iïnkaOfhka lghq;= lrkq ,nkafka tlska tlg läka lv jYfhks' tksid wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ mdßißl m%;sm;a;sfha ls%hd;aul ls%hdj,sh u; hefmkafka w¾O jYfhks' tys m%;sM,hla jYfhka we;sù ;sfnk ueÈß.;ùu jHdmD;s n,mEu iuia:hla jYfhka wjfndaO lr .ekSug wjia:dj wvq lrhs' Bg wu;rj oekg ;sfnk mdßißl m%;sm;a;sh mdßißl ;lafiarefõ uQ,O¾u yd ls%hdmámdá .ek wjOdkh fhduq lrhs' yß;d.dr jdhq ksl=;a lsÍï” ffcj úúO;ajh” iajNdúl iïm;a l<uKdlrKh iy fN!;sl ixialD;sl iïm;a we;=¿j mßir ¥IKh j,ld,Su yd wvqlsÍug wod,j jHdmD;s n,mEï yd wjodkï ;;ajh wuka;%Kh lrk m%;sm;a;suh uQ,O¾u yd wjYH;djka fuu m%;sm;a;sh u.ska meyeÈ,sj m%ldY jkafka ke;' tksid wd' i' ne' fõ fjk;a wdxYsl m%;sm;a;s yd Wmdh ud¾. u.ska j¾;udkfha§ wdjrKh lrkq ,nk mdßißl wdrCIK l%u wd' i' ne' úiska Yla;sula l< hq;=h' wdxYSh m%Yak we;=,;a lr .ekSug;a wdjrKh lsÍug;a wdrCIK uQ,O¾u iy wjYH;d meyeÈ,sj ixfhdackh úh hq;=h' tf,i wdjrKh úh hq;= wdxYsl m%Yak jkafka” (i) mdßißl ;lafiarej (ii) mßir ¥IKh je,elaùu yd wvqlr,Su (iii) ffcj úúO;ajh yd iajNdúl iïm;a l<uKdlrKh (iv) jD;a;Sh yd m%cd fi!LHh yd YÍr wrCIdj (v) fN!;sl ixialD;sl iïm;a

29' uQ,sl lïlre m%ñ;Ska yd ia;S% mqreI iudcNdjh ms<sn| m%Yak we;=¿ iudc udkhka ixhqla; lsÍu' - wdrCIK m%;sm;a;s m%ldYfha fldgila jYfhka flakaøSh lïlre m%ñ;Ska iy ia;S% mqreI iudc Ndjh ms<ssno m%;sm;a;suh úê úOdk y÷kajd Èh hq;= hehs we;eñ yjq,a lrefjda b,a,d isá;s' flakaøSh lïlre m%ñ;Ska yd mq¿,a iudc wdrCIK m%Yak oekgu;a wd' i' ne' fõ iudc wdrCIK Wmdh ud¾.fha ^2001& we;=¿ fldg ;sfí' wd' i' ne' fõ fufyhqï23 ;=<g iudc udkhka ixhqla; lsÍu ms<sn|j fufyhqï w;afmd; u.ska iudc udkhkao yiqrejkq ,efí' wd' i' ne' fõ ia;S% mqreI iudc Ndjh yd ixj¾Okh ^1998& ms<sn| m%;sm;a;sh iy ta iuÕu we;s ia;S% mqreI Ndjh yd ixj¾Okh24 ms<sn| fufyhqï w;afmd; ls%hdjg kexùu ;=<ska wd' i' ne' fõ fufyhqï ;=< ia;S% mqreI Ndjh ms<sn| m%Yakh fï jk úg;a iqúfYaI yd b,lal.; wjOdkhla ,nd ;sfí' flfia fj;;a wdrCIK me;s lv j,g iqúfYaI f,i iïnkaO jk wdrCIK m%;sm;a;s ;=< o ia;S% mqreI Ndjh ms<Sn| ie<ls,su;aùï ms<sìUq úh hq;= nj ms<s.kq ,efí'

30' m%;sm;a;s úIh m:fha yd fm%arl j, ksrjq,a nj jeä ÈhqKQ lsÍu' iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï m%;sm;a;sh yd iajfoaYSh ckhd ms<sn| m%;sm;a;sh ls%hdjg kexùfï wd' i' ne' fõ w;aoelSu iksgqyka lrkafka tla tla m%;sm;a;sfha úIh m:h yd fm%arl ms<sn|j jeäÿr meyeÈ,s lr .ekSï wjYH jk njh' úfYaI we.hqï wOHhkh ̂ wfOda ,smsh 19& fmkajd fok mßÈ ia'fkda'ke'm lsÍfï m%;sm;a;shg uq, msrefõ iafjÉPdfjka fkdjk bvï iy bvï mokï lr.;a j;alï w;am;a lr .ekSu” bvï mßyrKhg iSudjka mekùu iy kS;suh jYfhka kï lrk ,o wdrCIs; m%foaY j,g m%fõYh iSudlsÍu hk ldrKd ms<Sn|j meyeÈ,s lsÍu msKsih' j¾;udk m%;sm;a;sh fN!;sl yd wd¾Òl wj;ekaùï hk foj¾.hu wdjrKh lrk nj meyeÈ,s lsÍu wjYH ù we;s w;r fuu jpk meyeÈ,sj ks¾jpkh úh hq;=h' jHdmD;s iuyr úg .x.d my, fldgfia ëjr ia:dk j,g we;s m%fõYh wysñ lsÍu yd c, iïmdokh wvq lsÍu jeks iajNdúl iïm;a j,g we;s m%fõYh iSudlsÍï j,g fya;= úh yelsh' bvï w;am;a lr.ekSï j,ska iuyr úg u;= fkdjk tn÷ n,mEï wdrCIK m%;sm;a;s u.ska wdjrKh lsÍu wjYH fõ' fuu n,mEï j,ld,Su” wvq lsÍu” ixisÿùu” fyda jkaÈ f.ùu isÿjkjd o hkak meyeÈ,s lsÍu wjYHh'

31' j¾;udk iajrEmh wkqj iajfoaYSh ck;dj ms<sn|j m%;sm;a;sh iajfoaYSh ck;dj iïnkaOfhka meyeÈ<s ls%hdkaú; ks¾jpkhla imhkafka ke;' ;;aj ú.%yhl wjYH;djh úiska yd Tjqkaf.a mdrïmßl wêldÍ fCIa;%h iïnkaOfhka iajfoaYSh ck;djka w;r we;s fjkia wjfndaOhka yd m%cd whs;sjdislï úiska

22 fuys tu m%;sm;a;s nexl=fõ jk l<ukdlrK m%;sm;a;sh jYfhka we;=<;a lr ;sfí ^1995& n,Yla;s wxYh i|yd nexl=fõ m%;sm;a;s uq, msÍï iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ c, m%;sm;a;sh ^2001&

23 wd'i'ne' 2007 fufyhqï w;afmd; C 3 fþoh wd'i'ne' fõ fufyhqï j,g iudc udkh taldnoaO lsÍu' ueks,d' 24 wd'i'ne' 2006 fufyhqï w;afmd; C 2 fþoh' ia;%S mqreI iudc Ndjh iy ixj¾Okh' ueks,d'

Page 18: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

11

m%;sm;a;sh Ndú;hg fhoùfï ld¾hh i|yd iajfoaYSh ck;dj y÷kd.ekSu ms<sn|j ixlS¾K;djhka W.% w;g yrjd ;sfí' tksid iajfoaYSh ck;dj y÷kd.ekSu i|yd m%fhdackhg .kakd .;s,CIK meyeÈ,s lr.; hq;=j ;sfí' Bg wu;rj m%;sm;a;sfha fm%arlhka jYfhka y÷kd .ekSu wjYH jkafka iajfoaYSh ck;djf.a .re;ajh u; we;sjk n,mEu” udkj ysñlï” Ôjk l%u” moaO;s” ixialD;sh” mdrïmßl wêldß fCIa;%h” m%cd j;alï” iy fN!ñl” iajNdúl yd ixialD;sl iïm;ah'

32' WmfoaYkh iy iyNd.S;ajh Yla;su;a lsÍu. wdrCIK m%;sm;a;s wruqKq bgqlr .ekSu i|yd WmfoaYkh iy iyNd.S;ajh w;HdjYHh' ta ish,a,u wdrCIK ie<iqïlrKh ms<sn| ikao¾Nh ;=,, n,mEug ,lajQ mqoa.,hska yd m%cdjka iuÕ l,a fõ,d we;sj yd oekqj;a WmfoaYk j, wjYH;dj wÕjhs' tfiau u;=úhyels wdrCIK m%Yak y÷kd .ekSu yd wduka;%Kh lsÍug jHdmD;s ls%hd;aul jk ld,h ;=< wLKav WmfoaYk wjYHh' fuu ish¨ wdrCIK m%;sm;a;s ls%hd;aul lsÍfï§ Kh .kakka $ fiajd odhlhska úiska n,mEug ,lajQ mqoa.,hska yd m%cdjka iu. w¾:j;a WmfoaYk meje;aùu wjYH ùu ms<sn|j wd' i' ne' meyeÈ<s woyil isáh hq;=h' Bg wu;rj wd' i' ne' —w¾:j;a WmfoaYkh˜ hkafkka woyia lrkafka l=ulao hkak ms<sn|j f;areï fíreï lsÍu wjYH fõ' m%;sm;a;sh Ndú;hg .ekSu i|yd th ls%hdj,shla ks¾foaY lrhs' tu ls%hdj,sh (i) jHdmD;s ilia lsÍfï wÈhf¾§ l,a fõ,d we;sj wdrïN ù jHdmD;s pl%h mqrdjg wLKavj ls%hd;aul fõ' (ii) n,mEug ,lajQ mqoa.,hskag wjfndaO lr.;yels jQ;a myiqfjka m%fõYúh yelsjQ;a wod, yd m%udKj;a f;dr;=re ksis l,g wkdjrKh lrhs' (iii) ìh.ekaùfuka yd n,y;aldrfhka f;dr mßirhl lrf.k hkq ,nhs' (iv) ia;S% mqreI iudcNdjh we;=,;ajQ yd m%;spdrd;aul jQ wvq jrm%idÈ;hska yd wdrCId rys; lKavdhï j, wjYH;djhkag úfYaIfhka ilia l, ls%hdj,shls' (v) jHdmD;s msß ksuejqu” ixis|ùfï mshjrhka” ixj¾Ok m%;s,dN yd wjia:djka fnod yo .ekSu iy ls%hd;aul lsÍfï m%Yak jeks fCIa;%j, ;Skaÿ .ekSï j,g n,mEug ,lajQ yd fjk;a yjq,a lrejkaf.a wod, woyia taldnoaO lsÍug yelshdj ,nd fohs'

33' 2007 iema;eïn¾ udifha§ tlai;acd;Skaf.a 61 jk uyd iïfï,kh” iajfoaYSh ckhdf.a whs;sjdislï m%ldYh (UNDRIP) iïu; lr .;af;ah' th Tjqkag n,mdk ´keu jHdmD;shla wkqu;ùug fmr iajfoaYSh ckhdf.a ksoyia mQ¾j iy oekqj;a wkque;sh ,nd.ekSu .ek i|yka lrhs' fuu ne£ula fkdue;s m%ldYhg wdishdfõ iy meismsla l,dmfha fndfyda rgj, iydh ,enqKs' ;ukaf.au ixj¾Ok ls%hdud¾.h fufyhùug iajfoaYSh ck;djkag we;s whs;sh ms<s.ksñka iy wd' i' ne' fõ wOHCI uKav,h úiska lrk ,o idlÉPdj ie,ls,a,g .ksñka wd' i' ne' fõ wdrCIK m%;sm;a;s my; i|yka lreKq wkq.ukh l< hq;=h' iajfoaYSh ck lKavdhï” úfYaIfhkau wkdrCIs; ;;ajhg m;aj we;s úg my; i|yka jHdmD;s ls%hdldrlï i|yd n,mEug ,lajk iajfoaYSh ck;djf.a wkque;sh ,nd.; hq;=h' (i) iajfoaYSh ck;djf.a ixialD;sl iïm;a yd oekqu jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu' (ii) idïm%odhsl yd pdß;%dkq.; bvï j,ska iajfoaYSh ckhd fN!;sl jYfhka h,s ia:dk.; lsÍu iy (iii) iajfoaYSh ck;djf.a Ôjkud¾. j,g fyda wkkH;djh yd m%cd iajNdjh m%ldY flfrk ixialD;sl, pdß;%dkq.; bvu j,g fyda wOHd;añl lghq;= i|yd mdúÉÑlrK bvï j,g fyda n,mEula we;sjk wdldrhg isß;a mßÈ m%fhdackhg .ksñka isák bvï j, we;s iajNdúl iïm;a jdksc jYfhka ixj¾Okh lsÍu' m%;sm;a;sh Ndú;hg .ekSfï ld¾hh i|yd n,mEug ,la jQ iajfoaYSh ck m%cdjkaf.a wkque;sh n,mEug ,la jQ iajfoaYSh ck m%cdjka úiska mqoa.,hska yd$ fyda Tjqkaf.a ms<s.;a ksfhdað;hska ud¾.fhka tu jHdmD;s l%shdldrlï i|yd we;s mq¿,a m%cd iyfhda.fha iduQysl m%ldYhla jYfhka ieliSug fhdAckd flf¾. hï mqoa.,hska fyda lKavdhï jHdmD;s ls%hdldrlï j,g úfrdaOh mEula isÿ jqj;a tn÷ mq¿,a m%cd iydhla ;sìh yelsh'

wd' m%;sm;a;sh Ndú;hg .ekSu yd m%;sM, fmkaùu ms<sn| .eg¿

34. fmr msrjqï ls%hd mámdáuh wjYH;djhka yd ls%hdjg ke.Su iunrj mj;ajd .ekSu

j;auka wdrCIK m%;sm;a;s úiska jHdmD;s ieliqfï§ ls%hdmámdáuh wjYH;d iy b,lal wÈhr imqrd,Su flfrys ie<lsh hq;= wjOdrKhla lrkq ,efí' jHdmD;s ls%hdjg kexfjk ld,fha§ wëCIKh yd m%;sM, w;alr .ekSu flfrys m%;sm;a;s fhduq lrkafka wvq wjOdkhls' fmr msrjqï ls%hd mámdáuh wjYH;djhka i|yd jk ld, .Kkh yd wkqms<sfj,g lsÍu ieu úgu m%Yia: uÜgul ke;' tfiau yqfola fuu wjYH;djhka msßueiSu u.ska i;=gqodhl wdrCIK m%;sM, w;alr .; yels fkdfõ' WodyrK

Page 19: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

12

jYfhka jHdmD;s ieliSfï§ yd jHdmD;s we.hqug fmr jHdmD;s ilH;d jd¾:d u; h<s mÈxÑ lsÍfï ie,iqï ^flgqïm;a& ilia lsÍug ie<lsh hq;= W;aidyhla .kq ,efí' tfy;a b;du jeo.;a h,s mÈxÑ lsÍfï ie,iqï yd ls%hdjg kexùfï lghq;= isÿlsÍu wjYH jkafka úia;rd;aul msßksueùï lghq;= j, fldgila jYfhka miqj isÿjk jHdmD;s ls%hdjg kexùfï ld,fha§h' tfukau mdßißl jYfhka ixfõ§ jHdmD;sj, wdjrK ls%hdmámdá ;Dma;su;a lsÍu i|yd ̈ yq`vq mdßißl n,mEï ;lafiare jd¾;d flgqïm;a ms<sfh, lsÍu i|yd ie,lsh hq;= ld¾hh uKav, fhojqï m%udKhla jeh flf¾' tfy;a jHdmD;s ls%hdjg kexùu i|yd mokï jk m%dkmQ¾K mdßißl l<uKdlrk ie<iqï (md.l.ie.) iQodkï lsÍug yd ls%hdjg kexùug ,efnkafka we;a;jYfhkau wvq wjOdkhls' wdrCIK l%u ls%hdjg kexùu ms<Sn| wd' i' ne' fõ w;aoelSï yd uE; fu'we'fo'fõ' úfYaI we.hqï wOHhkh úiska ksÍCIKh lr we;af;a i;H f,i jeä wjOdkhla fhduq l< hq;= jkafka jHdmD;sh ls%hdjg kexùfï ld,fha wdrCIKhkagh' wdrCIK úfYaI{hska f.a wëCIKh jeä lsÍu, ÿla .ekú,s ixis|ùfï hdka;%khla ia:dms; lsÍu” ksÍCIK jd¾;d ksjerÈ oehs ne,Su i|yd ndysr úfYaI{hska fhoùu iy iajdëk WmfoaYl uKav, m%fhdackhg .ekSu i|yd m%;sm;a;s wjYH;d u.ska m%;smdok iemhsh hq;=h'

35' wdrCIK wdlD;s Yla;sula lsÍu' - wdrCIK wdlD;Ska oekg wdxYSh Kh yd nyq jdßl uQ,H myiqlï (n.uq.m.) iïnkaOfhka Ndú;d jk wdldrhg ^kï jYfhka mdßißl ;lafiare yd iudf,dapk wdlD;sh” h,s mÈxÑ lsÍfï wdlD;sh” iajfoaYSh mqoa., ie,iqï wdlD;sh& wdrCIK msßlaiSu” ;lafiarej” wdh;ksl ms<sfh, lsÍï yd Wm jHdmD;s i|yd wkq.ukh l<hq;= ls%hdj,Ska fyda wOHCI uKav, wkque;shg miqj ms<sfh, jk jdßl i|yd u. fmkaùu ,ndfohs' .=Kd;aul Wm jHdmD;s y÷kd.ekSu yd wkqu; lsÍug j. n,d .kakd fhda.H;d ks¾Kdhl úfYaI jYfhka kï lsÍu o wdrCIK wdlD;s u.ska bgqfõ' flfia fj;;a j;auka h<s mÈxÑlsÍfï m%;sm;a;shg wdlD;Ska mdúÉÑh ms<sn|j meyeÈ,s úê úOdk fkdue;' ta w;r wdrCIK m%;sm;a;s tlla j;a nyq jdßl uQ,H myiqlï (n.uq.m.) ms<sn| wjYH;d wduka;%Kh lrkafka ke;' Bg wu;rj wOHCI uKav, wkque;sfhka miqj iúia;rd;aul msß ksuejqï isÿflfrk jHdmD;sj, wixfõ§ ix>glhka i|yd wdlD;Ska mdúÉÑ lsÍï i|yd úêu;a úêúOdk we;af;a ke;' fuu m%;sm;a;s ysoeia m%;sm;a;s hdj;ald,kfha§ wduka;%Kh lrkq ,en we;' Bg wu;rj m%fõYh iïnkaOfhka we;s uQ,sl m%Yakhla jkafka wOhCI uKav, wkque;sfhka miq Wm jHdmD;s i|yd wdrCIK ie,iqï ms<sfh, lsÍu yd ls%hdjg kexùu isÿ jkúg Kh .kakka $ fiajdodhlhska wdrCIK wdlD;s ksis mßÈ m%fhdackhg .ekSu iy;sl lr .ekSuhs' wdrCIK wdlD;shla M,odhS f,i ls%hdjg kexùu iy;sl lr .ekSu i|yd Kh .kakka $ fiajd odhlhskaf.a wdh;ksl Odß;dj ms<sn| ;lafiarej iïnkaOfhka úYd, wjOdkhla wjYH fõ' tksid Odß;d j¾Ok wjYH;djh i|yd hdka;%Khka iy mshjrhka ixj¾Okh lsÍug;a tajd jHdmD;s msßksuejqug taldnoaO lsÍug;a wjYH jkafkah' ;jÿrg;a wdrCIK m%;sm;a;s j,g wkql+,j lghq;= fkdlsÍfï wjodku j,ld,Su i|yd Wm jHdmD;s ksÍCIKh iy wëCIKhg jeä wjOdkhla fhduq lsÍu wjYH fõ'

36' uQ,H wka;¾ uOHdhkfha § mdßißl yd iudc wjodkï ;;ajhka l<uKdlrKh lsÍu' - m%Odk jYfhka tys fm!oa.,sl wxYfha fufyhqï ixo¾Nh ;=< uQ,H iïmdok w;rueÈhka iuÕ jeäjk jHdmD;s wdfhdack m%udKhla wd' i' ne' g ;sfí' wdrCIK bÈß oelaulska ^n,k úg& uQ,H wka;¾ uOHdhk jHdmD;s úfYaI wNsfhda. u;= lrhs' uQ,HlrK w;rueÈhd w.hkq ,nk úg fndfyda úg Wm jHdmD;s .ek fkdokakd ksid wd' i' ne' g Wm jHdmD;s iïnkaOfhka iDcq wëCIKhla fyda Yla;su;a n,mEï yelshdjla fyda we;af;a ke;' tfiau Wm jHdmD;s .Kkdjlg mq¿,a f,i wruqo,a fnod yeÍula isÿjk w;r uQ,HlrK w;rueÈ uQ,H iïmdok ia:r lsysmhl wka;¾ uOHdhkhkaf.ka hqla;h' fï ksid mdßißl yd iudÔh wjodkï ;;aj l<uKdlrKh ixlS¾K ;;ajhlg m;afõ' j¾;udk mdßißl m%;sm;a;shg uQ,HlrK w;rueÈNdjh iïnkaOfhka we;eï úê úOdk fkdue;s w;r iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï m%;sm;a;sh yd iajfoaYsl ckhd ms<sn| m%;sm;a;sh ksy`vh' m%;sm;a;s ysoeia wduka;%Kh lsÍu wjYH ù ;sfí' Bg wu;rj i. uQ,HlrK w;rueÈlref.a uÜgfï§ yd Wm jHdmD;s uÜgfï§ we;s wjYH;djhka' ii. wd' i' ne' fõ iy uQ,H w;rueÈldr fiajdodhlhdf.a ld¾hNdrhka yd j.lSï f;areï fíreï lr .ekSu;a úia;r lr .ekSu;a wjYH fõ' úhyels iudÔh yd mdßißl n,mEï iy$ fyda wjodkï ;;ajhka u; mokïj uQ,Hlrk w;rueÈlrejka i|yd wjYH;djhka kshu lsÍu m%fhdackj;a ù we;' fï i|yd wd' i' ne' ksis WmfoaYkh iy uQ,HlrK w;rueÈlrejkaf.a jHdmdßl lghq;= yd iudÔh yd mdßißl l<uKdlrK i|yd Tjqkag we;s Odß;dj iudf,dapkh lsÍu wjYH fõ' Bg wu;rj tlsfklska fjka jQ l%u ;=kla fjkqjg taldnoaOj mdßißl yd iudc l<uKdlrk

Page 20: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

13

l%uhla (md.i.l.m.) uQ,HlrK w;rueÈlrejka úiska i<ld ne,sug bv ;sfí' wjidk jYfhka oekg wdishdkq ixj¾Ok nexl=jg ;ykï wdfhdack ,ehsia;=jla wjYH fkdjQj;a tn÷ wjYH;djhla y÷kajd§u m%fhdackj;a jkq we;'

we. fjkiajk fiajdodhll wjYH;d j,g m%;spdr oelaùu iy wdrlaIK moaO;sj, È.=ld,Sk ;sridr nj

37' foaYSh wdrCIK l%u Yla;su;a lsÍu yd m%fhdackhg .ekSu' idudkH m%d.aOk iïm;a (id.m%d.i.) hgf;a Kh .kakka i|yd iydh Yla;su;a lsÍug wd' i' ne' m%h;akh ;=< isÿ flreK WmfoaYkhka fmkajd § we;af;a wd' i' ne' fõ wdrCIK m%;sm;a;s iuÕ wkql+,úfï .KqfoKq úhoï wêl njh' tfiau uOH wdodhï rgj, ksfhdað;hka úYajdi lrkafka wd' i' ne' fõ ls%hdmámdá ;=<ska lrkjdg jvd ;ukaf.au rgj, l%u ;=<ska lghq;= lsÍu u.ska tlÕ jk wdrCIK uQ, O¾u jvd;a fyd£ka kxjd,sh yels njh' úúO fiajd odhl wjYH;d iy wdrCIK l%u ls%hdjg kexùu i|yd ixj¾Okh fjñka mj;sk idudÔl rgj, we;s úfYaI fjkialï fyd¢ka ms<sìUq jk mßÈ wd' i' ne' fõ ls%hdmámdá iy m%fõYhka jeä ÈhqKq úh hq;= nj Tjqyq úYajdi lr;s' wdrCIKhka ,nd§u i|yd i.id.r. j,g Tjqkaf.au l%u we;s nj wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ms<sf.k ;sfí' tfiau ;ukaf.au l%u Yla;su;a lsÍug;a m%fhdackhg .ekSug;a i' id' r' j,g wdOdr lsÍu u.ska rgg we;s whs;sh Yla;su;a jk nj;a ixj¾Okfha n,mEu jHdma; jk nj;a .KqfoKq ùhoï wvqjk nj;a ms<s.kshs' fuu woyia rgg ;sìh hq;= whs;sh ms<sn| j¾Okh jk m%jk;dj iuÕo tlÕ ùuls' tfiau fuu rgj, l%u iuÕ jeä jeäfhka tlÕ ùu yd wdOdrj, im,odhS;djh iïnkaOfhka jk meßia m%ldYkh yd ls%hdldÍ;ajh i|yd jk wlard (ACCRA) kHdh m;%h iuÕ o tlÕ ùuls' rgj, wdrCIK l%u Yla;su;a lrk m%fõYhla ixj¾Okh lr .ekSug;a tu l%u wd' i' ne' jHdmD;sj,§ m%fhdackhg .ekSug;a wdishdkq ixj¾Ok nexl=jg wjYH ù ;sfí' wd' i' ne' wdrCIK uQ,O¾u mdjd fkd§ug;a foaYSh wdrCIk moaO;s ^foa' wd' m'& iïnkaOfhka mej;sh yels wjodkï ;;ajhka l<uKdlrKh lsÍug;a iy;sl lr .ekSu wjYH fjhs' tksid m%fõYh l%ñl jYfhka úh hq;= w;r thg my; i|yka .=Kdx. we;=,;a úh hq;=h' (i) foaYSh wdrCIK moaO;s m%fhdackhg .ekSfï fldkafoais (ii) foa' wd' m' ;lafiare lsÍfï l%ufõoh' (iii) WmfoaYkh iy j,x.= njg m;a lsÍfï ls%hdj,sh' (iv) wd' i' ne' fõ yd Kh .kakkaf.a ld¾h Ndrh iy j.lSï (v) mr;r mshùu yd ls%hdmámdá yd fjk;a wjYH;d iy (vi) iïm;a ms<sn| Woa.; lreKq

38' fjk;a nyq md¾Yùh uQ,H wdh;k j, wdrlaIK m%;sm;a;s iuÕ wkqrEm ùu. miq.sh jir 5 ;rï ld,h ;=< fjk;a n' uQ' wd' ;u wdrCIK m%;sm;a;s hdj;ald,kh lr we;' tfia ke;fyd;a oekg tfia lrñka isá;s' fuu wdh;k úiska ,nd we;s m%;sm;a;suh bÈß mshjrhka iy fhdodf.k we;s m%Yia: Ndú;hka wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fufyhqï j,g wod,h'wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ m%;sm;a;suh uQ,O¾u iy wjYH;djhka wo n' uQ' wd' j, fiajd iuÕ wkqrEm ùuo ixj¾Ok n,mEï Yla;su;a lsÍu, .Kqfokq i|yd jk úhoï wvq lr .ekSu iy iyfhda.S yeisÍu Èß .ekaùu i|yd wjYH lrhs' mdßißl ;lafiarej25 i|yd fmdÿ rduqjla y÷kd .ekSfï§ n' uQ' wd' hï m%.;shla w;alrf.k isák w;r n' uQ' wd' mqrd wLKavj wdrCIK Ndú;fhka wkqrEmùu wjYH ù ;sfí' fuu wdrCIK m%;sm;a;s fjk;a n' uQ' wd' j, m%;sm;a;s iuÕ wkqrEm lsÍu, úfYaIfhkau uQ,sl m%;sm;a;s uQ,O¾u iïnkaOfhka tfia lsÍu isÿ úh hq;= hhs wd'i'ne' úYajdi lrhs. fndfyda j¾.j,g wh;a fiajd fhdaclhskag fukau úúO ;;ajhka hgf;a lghq;= lsÍug n' uQ' wd' j, ls%hdmámdá j,g isÿfõ' tuksid mßirh ms<sn| iafjÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï yd iajfoaYSh mqoa.,hska ms<sn| m%;sm;a;s uQ,O¾u yd wjYH;djhka ixfhdackh ù we;af;a fjk;a n' uQ' wd' j, úfYaIfhkau f,dal nexl=fõ cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ (IFC) iy m%;sia:dmkh yd ixj¾Okh i|yd jk hqfrdamSh nexl=fõ m%;sm;a;s iuÕ wkql+, jk wdldrfhks'

39' fm!oa.,sl wxYfha fiajd fhdaclhska iuÕ lghq;= lsÍu' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fm!oa.,sl wxYfha wdfhdack jev igyk miq.sh jir 5 mqrd fõ.fhka m%idrKh ù ;sfí' fm!oa.,sl wxYha fiajd odhlhska jkdys úúO mdßißl yd iudc wjfndaOhka yd yelshdjkaf.ka iukaú; lKavdhula jk w;r Tjqka uQ,H iïmdokh lrk jHdmD;s úYd,;ajfhka yd iajNdjfhka ie,lsh hq;= ;rñka fjkia úh yelsh' WodyrK jYfhka l=vd iy uOHu m%udKfha n,Yla;s ld¾hlaIu;d fyda w¿;a l< yels n,Yla;s jHjidhhka j, isg wuqøjH iQrd .ekSfï, n,Yla;s ksIamdokfha yd miq;, myiqlï l¾udka;fha úYd,

25 mßirh ms<sn| nyq md¾Yùh uQ,H wdh;k j, lD;H lKavdhï 2005 mdßißl ;lafiarej i|yd fmdÿ wdlD;shla hy Ndú;h ms<sn| igykla

^

Page 21: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

14

iud.ï ±laúh yelsh. fïjdfha fufyhqï pl%h rcfha wxYfha jHdmD;sj, fufyhqï pl%hg jvd fndfyda fihska fláh. wdrlaIK ld¾h j.lSï bgq lsÍug isÿjkaf.a iSñ; ld,rduq ;=<h. iq/l=ï lrKh i|yd úfYaI ld¾h Wmdhka fyda nyqfm< uQ,HlrKh w;rueÈ ld¾h jeks ixlS¾K uQ,H iïmdok jHQyhka, wd'i'ne' fõ wdrlaIK l%u Ndú;hg .; hq;af;a flfia o hk ldrKh iïnkaOfhka wiSre m%Yak u;= lrhs. ±kg mj;akd wdrlaIK l%shdmámdá idïm%odhsl miq;, myiqlï uQ,H iïmdokh i|yd wod<j mj;sk w;r ieuúg fjkia jk jHdmdr mßirh, úúOdx.SlrKh jQ uQ,H iïmdok ksmehqï j, iq,N;ajh, uQ,H iïmdok lafIa;%fhys wd'i'ne' fõ ueÈy;a ùï j, jeäjk ixlS¾K;dj ksid m%d.aOk fj<|m, wdÈhg fjkia m%fõYhka wjYH ù ;sfí. jHdmD;s ieliSfï l%shdmámdá fjkia úh yels nj ms<s.kakd w;f¾, wdrlaIK m%;sm;a;s uQ,O¾u rcfha yd fm!oa.,sl wxYfha jHdmD;s j,g tlfia fhdod .; hq;=h.

40. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ Odß;dj ixj¾Okh lsÍu yd iïm;a fjka lsÍu m%Yia; ;;a;ajhg m;a lsÍu. wdrlaIK iM,;ajfha jeä ÈhqKq lsÍï i|yd wd.i.ne.fõ Odß;d j¾Okh Yla;su;a lsÍu úfYaIfhkau, jHdmD;s l%shd;aul lsÍu, foa.wd.m. ;lafiarej iy i.id.r.j, Odß;d ixj¾Okh wjYH jkq we;. fï i|yd i.id.r. j, wdrlaIK wdlD;s jvd fyd|ska wjfndaO lr .ekSu i|yd wd'i'ne' fõ Odß;dj j¾Okh lsÍu wdrlaIK l%u l%shdjg kexùu ksÍlaIKh lsÍu iy wdrlaIK l%u l%shdjg kexùfï h;d¾:hka wduka;%kh lsÍfï § Khlrejka $fiajdodhlhska iuÕ ld¾hfhys kshqla; ùu wjYH flf¾. úfYaIfhkau, jHdmD;s fiajl lKavdhï j,g wdrlaIK m%;sm;a;s j, wruqKq ms<sn|j meyeÈ,s wjfndaOhla ;sìh hq;=h. ukao, m%;sm;a;s ls%hdfõ fhofjkjdo hkakg j.n,d .ekSfï ld¾hfha fmruqfKa isákafka Tjqkah. miq.sh wjqreÿ lsysmh ;=,, wdrlaIK ;s%;ajh ms<sn|j wd'i'ne' úiska ld¾h uKav, mqyqKq jevigyka ,nd § we;s w;r, tn÷ mqyqKqùï uq,ia:dkfha fukau fkajdisl fufyjrhka ;=, o wLkavj meje;aùu wjYH flf¾. ta iuÕu fufyhqï fomd¾;fïka;= yd l,dmSh yd ;sridr ixj¾Ok fomd¾;fïka;= ;=, wdrlaIK ls%hdjg kexùu i|yd ld¾h uKav, iïm;a Wmßu uÜgug .; hq;=h. th wjYH jkafka jHdmD;s ie,iqï wjYH;d fukau ksis Woafhda.fha wjYH;djka iys;j jHdmD;s ls%hdjg kexùug yd wëlaIKhg m%udKj;a wjOdkhla fhduq ùu iy;sl lr .ekSu i|ydh. fkajdisl fufyjrhka wod, wrlaIK úfYaI{;djkaf.ka ksis f,i ikakoaO ù isà o hkak iy;sl lr .ekSu ;SrKd;aul wjYH;djhls. fuu wjYH;djh úYd, wdfhdackhka iys; ixlS¾K yd ixfõ§ jHdmD;s we;s i.id.r. j,g úfYaIfhkau ;sfí. m%;sm;a;s ls%hdjg kexùu yd ksÍlaIKh i|yd wjYH Wmßu f,i iïm;a fjka lsÍu, ÈhqKq wdrlaIK m%;sm;a;s mejÍula i|yd flakaøSh jeo.;alulska hqla; fõ.

41. .Kqfokq úhoï wvq lsÍu. wdrlaIK m%;sm;a;s j,g wjOdkh fhduq lsÍfï m%;sM,hla jYfhka wd'i'ne' wdOdr lrk jHdmD;s ie,lsh hq;= ;rulska jeä ÈhqKq ù we;s w;r we;eï Khlrejka $fiajdodhlhska m%Yak lrkafka, wd'i'ne' wdrlaIK m%;sm;a;s j,g wkql+, ùu ksid isÿjk .Kqfokq úhoï ´kEjg;a jvd by, fkdhkafka o lshdh. tfia ke;fyd;a wd'i'ne' fõ yd i;aldrl ^Odrl& rgj, iudka;r wjYH;d fya;=fjka wkjYH úhoï ±Íug isÿ ù we;s nj Tjqyq u;= lr;s. wrlaIK m%;sm;a;s ls%hdjg kexùfï yd m%;s,dN mÍlaId lrk wOHkhka uÕska ks.ukh ù we;af;a jHdmD;s m, ;sridr26 nj iy;sl lsÍu i|yd fuu m%;sm;a;s jevodhl WmlrK jk njh. wdrlaIK m%;sm;a;s ls%hdjg kexùu M,odhs fkdjk iy wkjYH úhoï ckkh lrk ;;ajhg m;aj we;af;a fuu fya;= ksidh. (i) Kh .kakd whg ls%hd;a;ul lsÍug Odß;djla fkdue;s wjYH;d y÷kajd §u. (ii) uq,sl m%;sm;a;s wjYH;ddjkaf.a wmeyeÈ,s nj. (iii) wdrlaIK ie,iqï wkqu; lsÍfï wúksYaÑ;;djka yd m%udohka. (iv) jD;suh úksYaphg jvd, m%;sm;a;s Ndú;hg .ekSfï § wkuH ^zzkS;Hdkql+,ZZ& m%;sm;a;s w¾: ksrEmk iy (v) ^zzjgjegZZ m%fõYhla ;=,ska mek k.sk& Odß;d msßySu. m%;sm;a;s j, ixj¾Okuh n,mEu Yla;su;a lsÍu i|yd iy úhoï wvq lsÍu i|yd jk ksÍfoaYhka jvd;a Wmdh ud¾.sl m%fõYhlg flakaø .; ù ;sfí. tuÕska (i) by, wjodkï fufyhqï j,g úfYaI wjOdkh we;sj n.uq.wd. iy Kh .kakka w;r j.lSï meyeÈ,s lr .ekSu (ii) m%;sm;a;s j, we;s wmeyeÈ,s;d wduka;%kh lsÍu (iii) jHdl+, nj wvq lr .ekSu i|yd fjk;a n.uq.wd. j, m%;sm;a;s iuÕ tluq;=jlg t<öu. (iv) wNHka;r ksmqk;d Yla;su;a lsÍu yd jHdmD;s wëlaIKh mq¿,a lsÍu i|yd m%udKj;a ;rï iïm;a iy;sl lsÍu. (v) wrlaIK ú.%yhka by,g tiùug Èߧu (vi) Kh .kakdf.a Odß;d j¾Okh yd foaYSh moaO;Ska m%fhdackhg .ekSu wd'i'ne' fõ wrlaIK m%;sm;a;s ms<sn| fufyhqï we.hqï fomd¾;fïka;=fõ úfYaI we.hqï wOHkfha óg iudk fidhd .ekSï

26 f,dal nexl=j 2001 ld¾h bgq lsÍfï úhoï fjdIskagka. ã.iS.

Page 22: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

15

yd ks¾foaYhka imhd ;sfí. fuu ie,ls,su;a ùï wdrlaIK m%;sm;a;s hdj;ald,kfha § ie,ls,a,g f.k we;s w;r wd.m%. hd ys m%h;ak 5 uÕska wduka;%Kh lr ;sfí.

V. wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYfha flgqï m;

w. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ lemùu yd m%;sm;a;suh uq,O¾u ms<ssn| bÈß.dó m%ldYh

42. mdßißl yd iudc ;sridr nj. wdishdfõ yd meismsla l,dmfha wd¾Ól jDêfha yd È<sÿ nj wvq lsÍfï ld¾hfha uQ,sl wä;d,ula wd'i'ne' iy;sl lrhs. tksid wd'i'ne' fõ. 2020 Wmdh ud¾.h úiska mdßißl jYfhka ;sridr iy idOdrK wd¾Ól jDêhla we;s lr .ekSu i|yd i.id.r. j,g wdOdr lsÍfï wjYH;djh wjOdrKh lrhs. wd'i'ne' ;uka wdOdr lrk jHdmD;s j, iudc yd mdßißl ;sridr nj iy;sl lsÍug lem fõ. fuu ikao¾Nh ;=, wd.m%.m%. fha b,lalh jkafka, jHdmD;s j,ska úh yels wys;lr m%;sM, j,ska mßirh yd ck;dj fírd .ekSu uÕska jHdmD;s j, m%;sM, j, ;sridr nj m%j¾Okh lsÍuhs.

43. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIKhkaf.a wruqKq jkafka :

(i) mßißh yd Wmøjhg ,lajk ck;dj u; we;s jk wys;lr n,mEï j,ld,Su. (ii) jHdmD;s j, wys;lr m%;sM, j,ld,Su l< fkdyels jkafka kï, tu wys;lr m%;sM, wvq

lsÍu, ikais|ùu iy / fyda jkaÈ f.ùu. (iii) Kh .kakka / fiajd odhlhka yg Tjqkaf.a wdrlaIK moaO;s Yla;su;a lr .ekSu i|yd

wOdr lsÍu yd mdßißl iudc wjodkï ;;ajhka l<ukdlrKh lr.ekSu i|yd Tjqkaf.a Odß;dj ixj¾Okh lsÍu.

44. wdrlaIKhkaf.a wruqKq iy tajd M,odhs njg m;a lsÍfï ld¾hhg wd'i'ne' ne£ isáhs. wd.m%.m%. fha wka;¾.; ù we;s uQ,O¾u iy wjYH;djhka iuÕ wd'i'ne' fõ jHdmD;s pl%h mqrdu wkql+, fjñka ksis Wkkaÿj mj;ajdf.k hdu i|yd iy jHdmD;s iudf,dapkh, ksÍCIKh yd wëCIKh i|yd j.lSu wd'i'ne' Ndr .kS. ;u iudc yd mdßißl wdrCIKhka ms<smÈñka, wd'i'ne' l,a;shd lsj yels nj, úksúo Ndjh iy ;u ls%hdjka iy ;Skaÿ .ekSï ms<sn| j.ùu ;yjqre lrhs. tfiau iudc iy mdßißl n,mEï iy wjodkï ;;a;ajhka l<uKdlrKh lr .ekSu i|yd Kh .kakka $fiajd odhlhska yg wdOdr lrhs. wdfhdaclhkaf.a È.= ld,Sk ;sridr nj m%j¾Okh lrhs. h:d¾; jYfhka fuu lemùu m%;sM, njg m;a lsÍu /£ mj;skafka, wd'i'ne' fõ iy tys Kh .kakka $ fiajd odhlhkaf.a iduqysl tfy;a m%fNaÈ; m%h;akhka u;h.

45. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wd.m%.m%. m%Odk wdrCIK fCIa;% 03la i|yd m%;sm;a;suh wruqKq, mrdih yd uq, msÍï, iy uQ,O¾u úoyd mdhs. tu fCIa;%hka jkafka,

(i) mßißl wdrCIKhka

(ii) iafõÉcdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï wdrCIKhka

(iii) iajfoaYsl ckhd ms<sn| wdrCIKhka

46. m%;sm;a;suh wruqKq bgqlr.ekSu iy m%;sm;a;s uQ,O¾u t<s±laùu i|yd wd'i'ne' úiska my; i|yka Wm fldgfia ^wd' m%;sm;a;s t<s±laùfï l%shdj,sh& meyeÈ,s flfrk lghq;= lrf.k hkq ,efí. wfmaCIs; m%;sM, w;alr .ekSu i|yd Kh .kakka $ fiajd odhlhska yd Tjqkaf.a jHdmD;s j,g wdOdr lrkq msKsi, mdßißl yd iudÔh n,mEï yd wjodkï ;;ajhka wduka;%Kh lsÍfï § Kh .kakka $ fiajd odhlhska imqrd,sh hq;= úfYaIs; wdrlaIk wjYH;djka wd'i'ne' úiska iïu; lr .kq ,en ;sfí. wd'i'ne' fõ ld¾h uKav,h Tjqkag ;sìh hq;= Wkkaÿj, iudf,dapkh yd wëlaIKh ;=,ska, jHdmD;s ms<sfh, lsÍfï yd ls%hd;aul lsÍfï §, Kh .kakka $ fiajd odhlhska fuu wjYH;djkag wkq.; ùu iy;sl lrKq we;. fuu wdrCIK wjYH;djka my; i|yka mßÈh.

Page 23: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

16

(i) wdrCIK wjYH;djka 1. mßirh ^Wm.%ka:h 1& (ii) wdrCIK wjYH;djka 2. iafõÉcdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍï ^ Wm.%ka:h 2& (iii) wdrCIK wjYH;djka 3. iajfoaYsl ckhd ^ Wm.%ka:h 3&(vi) wdrCIK wjYH;djka 4. úúO uq,HlrK úê i|yd jk úfYaIs; wjYH;djka ^ Wm.%ka:h 4&

47. ;u wdrCIK m%;sm;a;s m%ldYhg wkql+, fkdjkakd jq jHdmD;s j,g fyda wdrCIK m%;sm;a;s m%ldYhg wkql+, fkdjkakd jq jHdmD;s j,g fyda kS;sh hgf;a cd;Hka;r wdOdr ,nk rg úiska bgq lsÍug ne£ isák kS;s we;=¿ wdOdr ,nk rfÜ iudc yd mdßißl kS;s yd fr.=,dis j,g wkql=, fkdjk jHdmD;s j,g wd'i'ne' uq,H iïmdokh lrkafka ke;. Bg wu;rj ;ykï wdfhdack lghq;= ,ehsia;=jg wh;a jk lghq;= j,g uq,H iïmdokh lsÍula wd'i'ne' úiska isÿ fkdflf¾. ^mßYsIagh -05&

48. wruqo,a iïmdokfha uq,dY%h l=ula jqj;a fuu wdrCIK m%;sm;a;s m%ldYh wd'i'ne' úiska uq,H iïmdokh lrkq ,enq iy$ fyda wd'i'ne' úiska mßmd,kh lrk ish¨ rdcH yd rdcH fkdjk jHdmD;s iy tajdfha ish¿ wxY j,g wod,h ^fuys ñka miqj mq¿,a jYfhka jHdmD;s jYfhka yÿkajkq ,nk& Khla$ yd fyda §ukdjla” jHdmdßl fldgia iy$ fyda wem iy;sl uÕska wruqo,a iïmdokh lrkq ,enq wdfhdack jHdmD;s o óg wh;ah.

Page 24: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

17

01' mdßißl wdrlaIKhka

wruqKq ( mdßißl ksfrda.S;dj yd ;sridr nj iy;sl lsÍu yd jHdmD;s ms<sn| ;Skaÿ .ekSfï l%shdj,shg mdßißl ie,ls,a, taldnoaO lsÍug iydh ùu.

úIh m:h yd l%shdfõ fh§u ( hï jHdmD;shlg mdßißl wjodkï ;;a;ajhka yd n,mEï we;sùfï bvlvla fmkS hk úg mdßißl wdrlaIKhla l%shdfõ fhdojkq ,efí.

m%;sm;a;s uQ,O¾u (

01. úh yels n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhkaf.a nrm;, lug iß,k WÑ; wOHhkhka l< yels jk mßÈ WÑ; mdßißl ;lafiarefõ m%udKh yd j¾.h ;SrKh lr.ekSu i|yd yels ;rï l,afõ,d we;sj tla tla fhdað; jHdmD;sh i|yd msßlaiSfï l%shdj,shla m%fhdackhg .ekSu.

02. jHdmD;sfha n,mEï lafIa;%fha ikao¾Nh ;=< fN!; sl” Ôj úoHd;aul” iudc wd¾Ól iy fN!;sl ixialD;sl iïm;a j,g t,a,úh yels iDcq, iDcq fkdjk talrdYS jQ iy isÿùug ie,eia jQ n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhka y÷kd.ekSu msKsi ieu fhdað; jHdmD;shla i|ydu mdßißl ;lafiarejla isÿ lsÍu, ^mdßißl jYfhka Ôjk l%u j,g” fi!LH yd wdrlaIdjg Wmøj iys; lKavdhï j,g iy ia;%S mqreI iudcNdjhg tfrysj we;s jk n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhka iudc wd¾Ól jYfhka ie,fla&

03. jHdmD;sfha ia:dk.; ùu, msßksuejqu, ;dlaIKh iy wxf.damdx.j,g úl,amhka iy tajdg úh yels mdßißl yd iudc n,mEï mÍlaId lsÍu iy hï fhdað; úl,amhla f;dard.ekSu ms<sn| idOdrKSlrKh jd¾;d .; lsÍu. jHdmD;shla fkdue; hk úl,amh o i,ld ne,sh yel.

04. wys;lr n,mEï je<elaùu iy je<elaùu l< fkdyels úg § tu n,mEï iukh lsÍu iy$ fyda wys;lr n,mEï fjk;lg fhduq lsÍu iy mdßißl ie,iqïlrKh yd l<uKdlrKh uÕska ys;lr n,mEï Yla;su;a lsÍu. fhdað; iukh lsÍfï mshjrhka, mdßißl ksÍlaIKh iy jd¾;d lsÍfï wjYH;djla wod< wdh;ksl fyda ixúOdkuh úê úOdk fh§ï, Odß;d ixj¾Okh yd mqyqKq lsÍfï mshjrhka” l%shdjg kexùfï Wmf,aLk” úhoï weia;fïka;= iy ld¾hidOk o¾Yl wka;¾.; jkakdjQ mdßißl l<uKdlrK ie,eiaula ^md.l.ie.& ms<sfh, lsÍu. ;=kajk md¾Yjhkag ie,lsh hq;= ;rfï ydkshla fkdjk uÜgug úh yels ydkslr n,mEï iukh lsÍu iy mdßißl ¥Ikh we;s lr.kakd ñ, f.jhs hk uQ,O¾uh md.l.ie. ms<sfh, lsÍfï § ie,ls,a,g .; hq;= ldrKd j,g wh;a fõ.

05. n,mEug ,lajk ck;dj iuÕ w¾:j;a WmfoaYk meje;aùu iy Tjqkaf.a ±kqj;a iyNd.S;ajhg myiqlrKh iemhSu. WmfoaYk j,§ ia;%S iyNd.S;ajh iy;sl lsÍu. n,mEug ,la jQ mqoa.,hska iy Wkkaÿjla olajk rcfha fkdjk ixúOdk we;=¿ mrÿ orkakka l%shdjg fhduq lsÍu yd Tjqkaf.a woyia fukau Wkkaÿùï ;Skaÿ .kakka úiska ±k .ekSu yd wjfndaO lr .ekSu yd ie,ls,a,g .ekSu iy;sl lsÍu. mdßißl ;lafiarejg wod< m%Yak wduka;%Kh lsÍu i|yd wjYH mßÈ jHdmD;sh l%shdjg kexùfï ld,h mqrdu mrÿ orkakka iuÕ WmfoaYkh mj;ajdf.k hdu jHdmD;sfha mdßißl ld¾h idOkh iïnkaOfhka n,mEug ,lajQ ckhdf.a ie,ls,su;a ùï iy ÿla .ekú,s Ndr.ekSu yd úi£ug myiqlrKh i|yd ÿla .ekú,s iyk hdka;%Khla msysgqùu.

06. mdßißl ;lafiare flgqïm; ^md.l.ie. we;=¿j& jHdmD;s we.hqug fmrd;=j l,afõ,d we;sj m%fõYúh yels ia:dkhl n,mEug ,la jQ mqoa.,hskag yd fiiq mrÿ orkakka yg f;areï.; yels wdldrhg Tjqkaf.a NdIdfjka$ NdIdj,ska t<sorõ lsÍu, wjika mdßißl ;lafiarej, hdj;ald,khla ;sfí kï tajd o iys;j n,mEug ,la jQ mqoa.,hska yd fjk;a mrÿ ;nkakka yg t<sorõ lsÍu.

07. mdßißl l<ukdlrK ie,iau l%shdjg kexùu yd tys M,odhS;djh ksÍlaIKh lsÍu” ixj¾Okh lsÍï iy ksjerÈ lsÍfï lghq;= l%shdjg kexúu ksÍlaIK m%;sM, m%f,aLk.; lsÍu iy ksÍlaIK jd¾;d t<sorõ lsÍu.

08. fuu ;;a;ajh hgf;a wjodkï jdiN+ñ m%foaYj, jHdmD;s l%shdldrlï l%shdjg kexùu isÿ fkdflf¾. ^i& wjodkï jdi N+ñj, tajdfha l%shdldÍ ùug we;s yelshdj ÿ¾j, l< yels jQ ñksh yels wys;lr n,mEï we;s úg, ^ii& lsishï y÷kd.; yels ;rug wk;=rg uqyqK md we;s fyda ;SrKd;aul f,i wk;=rg uqyqK md we;s i;a;aj YdL úfYaIhkaf.a wvq ùula ±lsh yels úg iy, ^iii& lsishï wvq n,mEï iukh lr fkdue;s úg jHdmD;sh msysgd we;af;a, kS;suh jYfhka wdrlaIs; njg kï lr we;s m%foaYhl kï, tu wdrlaIs; m%foaYfha ixrlaIK b,lal m%j¾Okh yd Yla;su;a lsÍu i|yd wu;r jevigyka l%shdjg kexùu i|yka flf¾. iajNdúl jdiN+ñ m%foaYhl my; i|yka ;;a;ajhka hgf;a fjkia lsÍï fyda mßydkshg ,la lsÍï isÿ fkdúh hq;=h. ^i& úl,amhla fkd;sfnk úg §, ^ii& jHdmD;sfha m%;s,dN mdßißl ñ,g jvd ie,lsh hq;= m%udKhlska jeä fkdjk úg iy, ^iii& hï fjkia lsÍï yd mßydkshg m;a lsÍï WÑ; mßÈ iukhg m;a lsÍula isÿ fkdjk úg § w¿;a l< yels iajNdúl iïm;a mdúÉÑ lsÍu, ixj¾Okh yd l<ukdlrKh i|yd m%fõYï iy.; m%fõYhla Ndú;hg .ekSu.

Page 25: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

18

09. f,dal nexl= lKavdhfï mdßißl, fi!LH iy Ôú;drlaIl kshuq f¾Ld jeks cd;Hka;r jYfhka ms<sf.k we;s m%ñ;Ska jeks cd;Hka;r hym;a Ndú;hkag wkql+, jk mßir ¥IK je<elaùfï iy md,kh lsÍfï ;dlaIKhka Ndú;hg .ekSu. msú;=re ksIamdok l%shdj,Ska yd hym;a n,Yla;s ld¾hlaIu;d Ndú;hka fhdod .ekSu. iDcq fyda jl%dldrfhka isÿjk yß;d.dr jdhq ksl=;a lsÍï, wmøjH ckkh iy ksIamdokh, m%jdykh” megùu$ nEu iy .nvd.; lsÍu we;=¿ ud¾.j,ska isÿjk mßir ¥IKh je<elaùu fyda je<elaúh fkdyels úg wvq lsÍu iS.%;dj yd mßudj wvq lsÍu fyda md,kh lsÍu cd;Hka;r jYfhka we;s ;ykï lsÍï yd ld, kshuhla wkqj isÿ l< hq;= kj;d,Sïj,g hg;aj” úkdYldÍ øjH m%fhdackhg .ekSu je<elaùu. È,Sr kdYl ñ,§ .ekSu, mdúÉÑ lsÍu yd l,uKdlrh yd lD;su ridhksl È,Sr u; r|d mej;Su wvq lsÍu.

10. lïlrejka yg wdrlaIs; iy fi!LH iïmkak fiajd ;;a;ajhla ,nd §u yd yosis wk;=re, ;=jd, isÿùï yd f,v frda. je<elaùu, je<elaùfï ld¾hh i|yd je<elaùfï yd yÈis wk;=r i|yd iQodkï ùfï m%;spdruh m%;sl¾u ia:dms; lsÍu iy je<elaùu l< fkdyels úg, m%foaYfha ck;djf.a fi!LHhg yd Ôú;drlaIdjg we;s wys;lr n,mEï yd wjodkï ;;ajhka wvq lsÍu.

11. mdßißl ;lafiarefõ§ iqÿiqlï ,;a iy w;a±lSï we;s úfYaI{hska fhdod.kakd lafIa;%.; iólaIK m%fhdackhg .ksñka fN!;sl ixialD;sl iïm;a ixrlaIKh lsÍu yd tajd úkdY ùu fyda ydkshg m;a ùu je<elaùu. jHdmD;sh l%shdjg kxjk ld,h ;=< fidhd .efkk øjH i|yd mQ¾j - wkqu; l<ukdlrK yd ixrlaIK m%fõYh iys; zzwyïn fidhd .ekSïZZ l%shdmámdáh m%fhdackhg .ekSu i|yd lghq;= lsÍu.

02' iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï wdrlaIK l%u

wruqKq : yels iEu úg iafõÉPdfjka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍï je<elaùu, jHdmD;s yd msßksuejqï úl,amhka mÍlaId lrñka iafõÉPdfjka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍï wvq lsÍu, mQ¾j jHdmD;s uÜgug idfmalaIj uQ¾; wdldrfhka ish¿ wj;eka jQ mqoa.,hskaf.a Ôjk ud¾. Yla;su;a lsÍu fyda hg;a msßfihska h<s f.dvke.Su. wj;eka jQ È<skaokaf.a yd fjk;a Wmøj iys; lKavdhï j, Ôjk uÜgï jeä ÈhqKq lsÍu.

úIh m:h yd fm%arKhka ( iafõÉPdfjka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍfï wrlaIKhka fN!;sl wj;ekaùu ^h<s ia:dk.; lsÍu, fkajdisl bvï wysñ fyda jdiia:dk wysñ ùu& iy wd¾Ól wj;ekaùu ^bvï, j;alïj,g m%fõYh” wodhï uQ,dY% fyda Ôjk ud¾. wysñ ùu& wdjrKh lrhs. tu wysñùï isÿjkafka, ^i& iafõÉPdfjka fkdjk bvï w;am;a lr.ekSu fyda ^ii& bvï Ndú;dj fyda kS;suh jYfhka kï lr we;s jk WoHdk fyda wdrlaIs; m%foaYj, we;s m%fõYhg iafõÉPdfjka f;drj iSudjka mekùu uÕsks. tu wysñ ùï iy iafõÉPdfjka fkdjk iSud mekùï mQ¾K fyda md¾Yùh jYfhka jqj;a iaÓr fyda ;djld,sl jqj;a fuu úIh uÕska tajd wdjrKh fõ.

m%;sm;a;s uQ,O¾u

01. w;S; j¾;udk yd wkd.; iafõÉPdfjka fkdjk h<s mÈxÑ lsÍfï n,mEï yd wjodkï ;;ajhka y÷kd.ekSu i|yd l,afõ,d we;sj jHdmD;sh yd wjodkï ;;ajhkag wod<j flfrk ia;%S mqreI iudcNdjh ms<sn| úYaf,aIKhla iys;j wj;eka jQ mqoa.,ha ms<sn|j iólaIKhla fyda ix.Kkhla uÕska h<s mÈxÑ lsÍfï úIh m:h ;SrKh lsÍu.

02. n,mEug ,la jQ mqoa.,hska, i;aldrl m%cdjka iy Wkkaÿu;a rcfha fkdjk ixúOdk iuÕ w¾:j;a WmfoaYk meje;aùu” ish¿u wj;eka mqoa.,hskag Tjqkaf.a ysñlï yd h<s mÈxÑ lsÍfï jevigyka ie,iqï lsÍu, l%shd;aul lsÍu, ksÍlaIKh yd we.hSfï § Tjqkaf.a iyNd.S;ajh iy;sl lsÍu. Wmøj iys; lKavdhï j, úfYaIfhkau oßø;d f¾Ldfjka my< isákakka, bvï wysñ mqoa.,hska” jhia.; mqoa.,hska” ia;%Ska yd orejka” iajfoaYsl ck;dj” bvï j,g kS;suh Tmamqjla fkdue;s mqoa.,hska hk whf.a WmfoaYk i|yd ;sìh hq;= wjYH;djka flfrys úfYaI wjOdkh fhduq lsÍu' n,mEug ,la jQ mqoa.,hskaf.a ´kE tmdlï j,g ijka §u yd úi£u myiqlrKh i|yd ÿla .ekú,s j,g iyk ie,iSfï hdka;%Khla ia:dms; lsÍu. wj;eka jQ mqoa.,hskaf.a yd Tjqkaf.a i;aldrl ckhdf.a iudc iy ixialD;sl wdh;kj,g wdOdr lsÍu. h<s mÈxÑ lsÍfï n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhka nrm;, f,i ixlS¾K yd ixfõ§ jk úg jkaÈ f.ùu yd h<s mÈxÑ lsÍu ms<sn| ;Skaÿ j,g mQ¾j.dój iudch iQodkï lsÍfï wÈhrla ;sìh hq;=h.

03. ish¿ wj;eka jQ mqoa.,hskaf.a Ôjk ud¾. jeä ÈhqKq lsÍu fyda wvq jYfhka h,s f.dvke.Su my; i|yka mßÈ isÿ úh hq;=h. ^i& n,mEug ,la jQ Ôjk l%u bvïu; mokï jQ tajd kï, bvï u; mokï jQ h<s mÈxÑ lsÍfï Wmdh ud¾. y÷kajd§u fyda bvï wysñ ùu Ôjk l%u ì| ±óug fya;= fkdjk úg § bvï i|yd jákdlu ,nd §fï uqo,a jkaÈ l%uh y÷kajd §u. ^ii& ydkshg m;a j;alï fjkqjg m%fõY iys; j;alï jyd ,nd §u. ^iii& h<s f.dvke.sh fkdyels j;alï i|yd iïmQ¾K m%;sia:dmk úhou jyd ,nd §u. ^iv& yels úg § m%;s,dN fnod yod .ekSfï fhdackd l%u ;=,ska w;sf¾l wodhï ud¾. yd fiajdjka iemhSu.

Page 26: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

19

04. fN!;sl jYfhka wj;eka jQ mqoa.,hska yg my; i|yka oE we;=¿ wjYH wdOdr Wmldr ,nd§u. (i) h,s ia:dk.; lsÍula isÿù we;akï h,s ia:dk.; l< bvug wdrlaIs; nqla;sh, /lshdj iy ksIamdok wjia:djka i|yd iudk m%fõYh iys;j h,s mÈxÑ lsÍfï ìfuys jvd hym;a ksjdi, h,s mÈxÑ lrkq ,enQ mqo.,hska wd¾Ól yd iudchSh jYfhka Tjqkaf.a i;aldrl m%cdjkag taldnoaO lsÍu yd jHdmD;s m%;s,dN i;aldrl m%cdjkag o jHdma; lsÍu (ii) bvï ixj¾Okh , Kh myiqlï , mqyqKqj fyda /lshd wjia:d jeks ixl%uKSh wdOdr yd ixj¾Ok Wmldr (iii) wjYH mßÈ m%cd miq;, myiqlï yd m%cd fiajd

05. wj;eka jQ os<sÿ ckhd iy ia;%Ska we;=¿ fjk;a Wmøj iys; lKavdhï j, Ôjk ;;ajh wju jYfhka cd;sl wju ;;ajhg kxjd,Su, .%dóh m%foaY j, bvï iy iïm;a j,g kS;suh yd ±ßh yels m%fõYhla ,nd§u yd kd.ßl m%foaY j, WÑ; wdodhï uQ,dY% yd m%udKj;a ksjdi i|yd kS;suh yd ±ßh yels m%fõY ,nd§u.

06. bvï w;am;a lr .ekSu isÿù we;af;a idlÉPduh úi÷ula ;=,ska kï idlÉPduh úi÷ulg t<Uqk tu ck;dj úiska l,ska ;snqk fyda jvd fyd| wdodhï yd Ôjk l%u ;;ajhka mj;ajdf.k hdu lrkq we; hkak iy;sl lsÍu i|yd úksúo fmfkk iaÓr iy idOdrK l%shd mámdá m%j¾Okh lsÍu.

07. bvug Tmamqjla fyda lsishï ms<s.; yels kS;suh whs;shla fkdue;s wj;eka jQ mqoa.,hska h,s mÈxÑ lsÍfï wdOdr j,g yd bvï fkdjk j;alï wysñ ùu fjkqfjka jkaÈ ,nd .ekSug iqÿiqlï ,nk nj iy;sl lsÍu.

08. wj;eka jQ mqoa.,hskaf.a ysñlï, wdodhï yd Ôjk l%u h,s f.dv ke.Sfï Wmdh ud¾.h wdh;ksl ms<sfh, lsÍï, ksÍCIK yd jd¾;dlrK , wdlD;shla, whjeh yd ld, noaO l%shdjg kexùfï Wmf,aLKhla úia;r flfrk h,s mÈxÑ lsÍfï ie,eiaula ilia lsÍu.

09. WmfoaYk l%shdj,sh f,aLK.; lsÍu we;=¿j h,s moxÑ lsÍfï ie,iqï flgqïm; jHdmD;s we.hqug fmr ldf,daÑ; wdldrfhka m%fõY úh yels ia:dkhl n,mEug ,lajQ mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakka yg f;areï.; yels wdldrhg yd NdIdfjka$ NdIdjkaf.ka t,s ±laùu.

10. ixj¾Ok jHdmD;shl fyda jevigykl fldgila jYfhka iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍu f;areï .ekSu yd l%shd;aul lsÍu. h,s mÈxÑ lsÍu iïmQ¾K úhou jHdmD;s úhoï yd m%;s,dN m%ldYkh ;=, wka;¾.; lsÍu. ie,lsh hq;= ;rfï iafõPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï n,mEï iys; jHdmD;shla i|yd tu jHdmD;sfha iafõÉPdfjka f;dr h,s mÈxÑ lsÍu l%shdjg kexùfï jev fldgi fjkaj .; yels fufyhqula jYfhka ie,ls,a,g .ekSu.

11. fN!;sl fyda wd¾Ól wj;ekaùu isÿ ùug fmr jkaÈ iy fjk;a h,s mÈxÑ lsÍfï ysñlï n,mEug ,lajQjka yg f.ùu. jHdmD;sh l%shdjg kexùfï ld, mßÉfþoh mqrdu ióm wëCIKhlska hqla;j h,smÈxÑ lsÍfï ie,eiau l%shdjg kexùu.

12. mokï f¾Ld ;;ajhka yd h,s mÈxÑ lsÍfï ksÍCIKh ms<sn| m%;sM, ie,ls,a,g .ksñka h,smÈxÑ lsÍfï m%;sM, wj;eka jQ mqoa.,hskaf.a Ôjk ;;ajhg tajdfha n,mEu iy h,s mÈxÑ lsÍfï ie,eiafï wruqKq uqÿka muqKqjdf.k ;sfío hkak ksÍCIKh lsÍu yd we.hSu. ksÍCIK jd¾;d t,s ±laùu.

Page 27: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

20

03. iAjfoaaYsl ckhd ms<sn| wdrlaIKhka

wruqKq (- iajfoaYsl ckhd úiskau ks¾jpkh lr we;s mßÈ Tjqkaf.a wkHk;dj, .re;ajh , udkj ysñlï, Ôjkl%u moaO;s iy ixialD;sl iqúfYaI;ajh i|yd mQ¾K ie,ls,a, ,efnk mßÈ jHdmD;s msßksujqï lsÍu yd l%shdjg kexùu. tfia l< hqlaf;a (i) ixialD;sl jYfhka WÑ; iudc yd wd¾Ól m%;s,dN Tjqkag ,efnk mßÈh. (ii) jHdmD;s j, m%;sM,hla jYfhka wys;lr n,mEï j,ska mSvd ú§ug isÿ fkdjk mßÈh. (iii) Tjqkag n,mdk jHdmD;s j, l%shdldÍ f,i iyNd.S ùug yels jk mßÈh.

úIh m:h yd l%shd;aul ùu. hï jHdmD;shla iDcqj fyda jl%j iajfoaYsl ckhdf.a .re;ajh , udkj ysñlï, Ôjk moaO;s fyda ixialD;sluh n,mEula we;s l,fyd;a fyda iajfoaYsl ck;djg wh;a Tjqka Ndú;d lrk, w;am;alrf.k isák fyda mdrïmßl wêldr fCIa;%hla jYfhka fyda j;alula jYfhka whs;sjdislï lshk hï N+ñ m%foaYhlg fyda iajNdúl fyda ixialD;sl iïm;a j,g n,mEula we;sl, fyd;a iajfoaYsl ck;djf.a wdrlaIKhka l%shd;aul ùug mgka .kS. iajfoaYSl ck;djka hk moh Ndú;d jkafka úúO m%udKfhka my; i|yka ,laIK j,ska hq;a iqúfYaIS, Wmøj iys; iudc iy ixialD;sl ck lKavdhula i|yd jd¾.Sh ye.Sulska hqla;jh. (i) iqúfYaIS iajfoaYsl, ixialD;sl lKavdhul idudðlhska jYfhka we;s iajhx wkkH;dlrKh iy wkHhska úiska fuu wkHk;djh ms,s.kq ,eîu. (ii) jHdmD;s m%foaYfha we;s N+f.da,Sh jYfhka iqúfYaIS ckdjdi fyda mdrïmßl N+ñ m%foaY iy fuu ckdjdi yd N+ñ m%foaY j, we;s iajNdúl iïm;a j,g we;s iduQysl neÈhdj. (iii) wêm;s iudcfha yd ixialD;sfha we;s pdß;%uh ixialD;sl wd¾Ól, iudc fyda foaYmd,k wdh;k j,g fjkia tajd mej;Su. (iv) rfÜ fyda l,dmfha we;s rdcldß NdIdjg fjkia NdIdjla fndfyda úg mej;Su. fuu .;s ,laIKhka ie,ls,a,g .ekSfï§ rfÜ cd;sl kS;s, pdß;d%kql+, kS;sh iy rg fldgialrejl= jk hï cd;Hhka;r iïuq;Ska wjOdkhg fhduq lrkq we;. jHdmD;s m%foaYfha we;s N+f.da,Sh jYfhka iqúfYaIS ckdjdihkag fyda mdrïmßl N+ñ m%foaY j,g we;s iduQysl ne¢hdj n,y;aldr fjka lsÍula fya;=fjka wysñ ù we;s ck lKavdhula fuu m%;sm;a;sh hgf;a wdjrKh ,eîug iqÿiq fõ.

m%;sm;a;s uQ,O¾u

jHdmD;s m%foaYfha iajfoaYsl ckhd isákafkao tfia ke;fyd;a jHdmD;s m%foaYhg iduQysl ne¢hdjla ;sfío hkak ;Skaÿ lsÍu i|yd uq,§u msßlaid ne,Su flf¾.

1' ixialD;sl jYfhka WÑ; iy ia;%S mqreI iudcNdjhkag ixfõ§ iudc n,mEï we.hqula fyda Bg iudk l%u m%fhdackhg f.k jHdmD;sfhka úh yels ys;lr iy wys;lr iudc n,mEï we.hSu i|yd iudc n,mEï we.hqula lsÍu. jHdmD;sfha m%;s,dN ,nd§u iy iyk mshjrhka ie,iqï lsÍu iïnkaOfhka n,mEug ,lajk iajfoaYs; ckhd ukdm jk úl,am f;dard .ekSï j,g mQ¾K ie,ls,a, fhduq lsÍu. ixialD;sl jYfhka WÑ; jq;a ia;%S mqreI iudcNdjh yd wka;¾ mdrïmßl jYfhka wka;¾.; jkakjqka iudc iy wd¾Ól m%;s,dN n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ckhd i|yd y÷kd .ekSu iy tu ckhd u; we;s jk wys;lr n,mEï je,elaùug wvq lsÍug yd $ fyda ikaisÿùug wjYH mshjrhka ixj¾Okh lsÍu.

2' my; i|yka ld¾hhka i|yd iajfoaYsl ckhdf.a iyNd.S;ajh ,nd .ekSu msKsi n,mEug ,lajk iajfoaYsl ckhd iy Wkkaÿjla olajk Tjqkaf.a ixúOdk iuÕ w¾:j;a WmfoaYKhka meje;aùu. (i) wys;lr n,mEï je,elaùu i|yd msßksujqu l%shdjg kexùu iy ksÍCIKhka i|yd iy wys;lr n,mEï je,elaúh fkdyels wjia:d j,§ tu n,mEï wvq lsÍu, ikaisÿùu fyda jkaÈ ,nd §u i|yd ii) ixialD;sl jYfhka WÑ; wdldrhg, n,mEug ,lajk ck m%cdjka i|yd jHdmD;s m%;s,dN úfYaIfhka ,nd§ug lghq;= lsÍu. iajfoaYsl ckhdf.a l%shdldÍ iyNd.S;ajh kxjd,Su i|yd Tjqkag n,mEula we;s lrk jHdmD;s úiska ixialD;sl jYfhka WÑ; jQ;a ia;%S mqreI iudcNdjh wka;¾.; jkakd jQ;a Odß;d j¾Okhka ,nd fokq we;. iajfoaYsl ckhdf.a ´kE tmdlï j,g ijka §u yd úi÷ula ,nd§fï lghqla; myiqlrKh i|yd ixialD;sl jYfhka WÑ; jQ;a ia;%S mqreI Ndjh wka;¾.; jQ;a ÿla.ekú,s hdka;%Khla ia:dms; flf¾.

3' my; i|yka jHdmD;s l%shdldrlï i|yd n,mEug ,lajk iajfoaYsl ck m%cdjkaf.a wkque;sh ksYaÑ; lr .ekSu (i) iajfoaYsl ckhdf.a ixialD;sl iïm;a yd Tjqkaf.a ±kqu jdKsc jYfhka ixj¾Ok lghq;= i|yd fhdod .ekSu ii) iïm%odhsl yd pdß;dkql+, bvï j,ska fN!;sl jYfhka wj;eka lsÍu. (iii) Ôjk l%u j,g fyda iajfoaYsl ckhdf.a wjYH;d yd m%cdj ks¾jpkh lrkq ,nk ixialD;sl pdß;%uh yd wOHd;añl mßyrKhka j,g n,mEula we;s lrk mßÈ pdß;%uh bvï j, we;s iajNdúl iïm;a jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu. m%;sm;a;sh Ndú;hg .ekSfï ld¾hh i|yd n,mEug ,lajk iajfoaYsl ck m%cdjf.a wkque;sh n,mEug ,lajk iajfoaYSh ck m%cdjka úiska mqoa.,hska iy $ fyda Tjqkaf.a ms,s.;a ksfhdað;hska ud¾.fhka tu jHdmD;s l%shdldrlï j,g we;s mq¿,a m%cd iyfhda.fha iduQysl m%ldYhla njg m;a flf¾. we;eï mqoa.,hska yd lKavdhï jHdmD;s l%shdldrlï j,g úfrdaOh mEj;a mq¿,a m%cd iyfhda.h mej;sh yelsh.

Page 28: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

21

4' wdrlaIs; m%foaY iy iajNdúl iïm;a j,g we;s iSñ; m%fõYh yd tajdhska fN!;sl jYfhka wj;eka lsÍu yels Wmßu ÿrlg je<elaùu. tf,i je,elaùu l< fkdyels kï n,mEug ,lajk iajfoaYsl ck m%cdjka tu m%foaY iy iajNdúl iïm;a l<uKdldrKh ie,iqï msßksujqu, l%shdjg ke.Sï, ksÍCIKhka iy we.hSu i|yd iyNd.S ùu iy;sl lr .kS. tfiau tu m%;s,dN idOdrK f,i fnod .kS.

5' iqÿiqlï ,;a yd w;a±lSï iys; úfYaI{hskaf.a iydh iy n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjkaf.a iajfoaYsl {dkh yd iyNd.S;ajh ,nd .ksñka iudc n,mEï ;lafiarej u; mokïj iajfoaYsl mqoa.,hskaf.a ie,eiau ^ia.mq.ie.) ms<sfh, lsÍu. jHdmD;sh l%shd;aul fjoa§ n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjka iuÕ wLKav WmfoaYKh i|yd wdlD;shla ia.mq.ie. g wh;a fõ. iajfoaYsl ckhd ixialD;sl jYfhka WÑ; m%;s,dN ,eîu iy;sl lsÍu i|yd úêúOdk kshu lsÍïo tu.ska isÿ flf¾.hï wys;lr jHdmD;s n,mEï fõ kï tajd je,elaùug , wvq lsÍug, ixisÿùug yd jkaÈ ,nd §ug .; hq;= mshjrhka y÷kd .kS. ixialD;sl jYfhka WÑ; ÿla .ekú,s l%shdmámdá, ksÍCIK yd we.hqï úêúOdk iy whjeh fukau ie,iqï l, mshjrhka l%shdjg kexùu i|yd ld,fõ,djka iys; l%shd ms<sfj, we;=,;a lr .kS.

6' ld,dkqrEmSj jHdmD;s we.hqug fmrd;=j, n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjkag yd fjk;a mrÿ orkakkag f;areï.; yels wdldrhg iy NdIdjlska $ NdIdj,ska m%fõY úh yels ia:dkhl§ WmfoaYk l%shdj,sh yd iudc n,mEï ;lafiarej iys; iajfoaYsl mqoa.,hskaf.a ie,eiafï flgqïm; t,s ±laùu . wjika iajfoaYsl mqoa.,hskaf.a ie,eiaug iy tys hdj;ald,khkao n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjkag yd fjk;a mrÿ orkakka yg t,sorõ flfrkq we;.

7. i) iajfoaYsl ckhdg iïm%odhslj whs;sjQ fyda pdß;%uh jYfhka m%fhdackhg .kq ,enQ fyda mÈxÑj isáhd jQ fyda bvï iy N+ñ m%foaY j,g kS;suh jYfhka ms,s.; yels whs;sjdislï ia:dms; lsÍu iïnkaOfhka wúksYaÑ; l%shdldrlï j, fyda ii) iafõÉPdfjka f;drj tu bvï w;am;a lr .ekSfï lghq;= j, jHdmD;sh ksr; jk wjia:d j,§ bvï, N+ñ m%foaY fyda mdrïmßl wêldÍ fCIa;% j,g we;s pdrs;%dkql+, whs;shg kS;suh ms,s.ekSu ,nd§u i|yd l%shdldÍ ie,eiaula ilia lsÍu.

8' 9. iqÿiqlï ,;a iy w;a±lSï we;s úfYaI{hska m%fhdackhg .ksñka ia.mq.ie. l%shdjg kexùu ksÍCIKh lsÍu, yels ieu úgu iyNd.sl ksÍCIKh m%fõYh Ndú;hg .ekSu, ia.mq.ie. fï wruqK iy wfmalaIs; m%;sM< w;alr .;af;ao hkak ;lafiare lsÍu, mokï f¾Ld ;;ajhka iy ia.mq.ie. ksÍCIKfha m%;sM, ie,ls,a,g Ndckh lsÍu, ksÍCIK jd¾;d t,sorõ lsÍu

Page 29: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

22

wd' m%;sm;a;s ls%hdfõ fhoùfï l%shdj,sh

1' fmdÿ wjYH;d

49. msßlaiSu yd j¾.SlrKh. fuu ld¾hh i|yd m%udKj;a f;dr;=re we;s úsg, jHdmD;sh ms<sfh, lsrSfï uq,au woshf¾§ wd'i'ne' jHdmD;sh msrslaiSu yd j¾.SlrKh lrkq ,efí. msßlaiSu yd j¾.SlrKh lrkq ,nkafka (i) jHdmD;sh úiska we;s lsÍug bv we;s n,mEï iy wjodkï ;;ajhkaf.a jeo.;alu ms<sìUq lsÍu (ii) ;lafiarefõ uÜgu yd wdrlaIK mshjrhka i|yd wjYHlrK wdh;ksl iïm;a y÷kd .ekSu (iii) wkdjrKh lsÍfï wjYH;djhka ;SrKh lsÍu.

50. mdßißl j¾.SlrKh. jHdmD;sfhka úh yels mdßißl n,mEfï jeo.;alu ms<sìUq lsÍu i|yd wd'i'ne' j¾.SlrK l%uhla m%fhdackhg .kS. jHdmD;sfha n,mEï m%foaYh ;=, we;s jk iDcq, jl% talrdYS jQ iy isÿùug ie,eiajQ n,mEï we;=¿j jHdmD;sfha b;du;a mdßißl jYfhka ixfõ§ ix>glh úiska jHdmD;sfha j¾.h ;Skaÿ lrkq ,efí. tla tla fhdað; jHdmD;sh, tys j¾.h msysá m%foaYh, úYd,;ajh yd tys mdßißl n,mEfï m%udKhg wkqj mÍCId lrkq ,efí. jHdmD;s my; i|yka j¾. y;frka tllg wh;a fõ.

(i). A j¾.h- mdßißl n,mEï fjkia l< fkdyels, n,mEu úúO jk fyda fmr fkdjQ úrE jk ie,lsh hq;= wys;lr n,mEula we;s lsÍfï m%jK;djla we;s fhdað; jHdmD;shla A j¾.hg wh;a jHdmD;shla jYfhka j¾.SlrKh lrkq ,efí . fuu n,mEï jHdmD;s jevìug fyda fN!;sl jev i|yd fhdod .kakd myiqlï j,g jvd úYd, m%foaYhlg n,mEug bv we;. mdßißl n,mEï ;lafiarejla wjYH fõ.

(ii) B. j¾.h - A j¾.fha jHdmD;s j,ska we;s lrk n,mEug wvq n,mEula we;s lrk fhdað; jHdmD;s B j¾.fha jHdmD;s jYfhka j¾.SlrKh lrkq ,efí. fïjdfha n,mEu jevìug úfYaIs; fõ. úmdl fjkia l< fkdyels fõ kï ta l,d;=rlsks. A j¾.fha jHdmD;s j,§g jvd myiqfjka fndfyda wjia:d j,§ ikaisÿùfï mshjrhka ie,iqï l, yelsh. uQ,sl mdßißl mÍCIKhla (uQ.md.m&) wjYH fõ.

(iii) C j¾.h: wjg wys;lr mdßißl n,mEula we;s fyda tnÿ n,mEula fkdue;s jHdmD;s C j¾.hg wh;a jHdmD;s jYfhka j¾.SlrKh flf¾. mdßißl m%YaK iudf,dapkh lsÍula wjYH jk kuq;a mdßißl ;lafiarejla wjYH fkdfõ.

(iv) F1 j¾.h - hï jHdmD;shla wd.i.ne fõ wruqo,a uQ,HlrK w;rueÈhl= ^uQ.w& g fyda uQ.w. ud¾.fhka wdfhdackhla isÿ flfrk úg tnÿ fhdað; jHdmD;shla F1 j¾.h jYfhka j¾.SlrKh lrkq ,efí. (65 – 67 fþo n,kak&

51. iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍu. jHdmD;s j, iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍula ;sfío keoao hkak ;SrKh lsÍu i|yd wd'i'ne' iEu jHdmD;shlau msßlaikq ,efí. iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï wjYH;djla we;s úg n,mEfï m%udKh yd ;;ajhg iß,k wdldrfha h,s mÈxÑ lsÍfï ie,eiaula ilia lrkq ,efí. n,mEfï ;;ajh ;SrKh lrkq ,nkafka (i) fN!;sl yd wd¾:sl wj;eka ùfï m%udKh iy (ii) n,mEug ,lajk mqoa.,hskaf.a Wmøj iys; Ndjh ^F1 j¾.fha jHdmD;s i|yd 65 - 67 fþo n,kak&

52. iajfoaYsl mqoa.,hska - iajfoaYsl mqoa.,hska u; úhyels n,mEula ;sfío keoao hkak ;SrKh lsÍu i|yd wd'i'ne' ish¿u jHdmD;s msßlaiSu lrkq ,efí. iajfoaYsl ckhd u; n,mEula we;s jHdmD;s i|yd iajfoaYsl mqoa.,hskaf.a ^ia.mq.ie& ie,eiaula ms<sfh, lrkq ,efí. n,mEfï ;;ajhg .e,fmk wdldrhg ie,eiafï úia;rd;aul uÜgu yd mßmQ¾K nj mj;skq we;. n,mEfï ;;ajh ;SrKh lrkq ,nkafka (i) iajfoaYsl ckhdf.a bvï Ndú;h yd bvï j,g;a iajNdúl iïm;a j,g;a we;s m%fõYh, iudc wd¾:sl ;;ajh, ixialD;sl yd m%cd wkHk;dj, fi!LHh, wOHdmkh, Ôjkud¾. moaO;s iudc wdrlaIK ;;ajh, fyda iajfoaYsl ±kqu u; we;s lrK n,mEfï m%udKh iy (ii) n,mEug ,lajk iajfoaYsl ck;djf.a Wmøj iys; nj we.hSug Ndckh lsÍu uÕsks.

53. f;dr;=re t,s ±laùu - wd.i.ne fõ fmdÿ ikaksfõok m%;sm;a;sh wkaqj iudc yd mdßißl wdrlaIK m%YaK ms<sn|j wod, f;dr;=re ^Okd;aul fyda iDKd;aul & m%fõY úh yels ia:dkhl n,mEug ,lajQ ckhdg yd fmdÿ uyck;dj we;=¿ fjk;a mrÿ orkakka yg Tjqkag f;areï.; yels

Page 30: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

23

NdIdjlska $ NdId j,ska iy wdldrhlska ,nd§u i|yd Kh .kakka $ fiajd fhdaclhska iuÕ lghq;= lsÍug wd'i'ne' lemù isáhs. tfia lsÍfuka wod, ck;djg jHdmD;s msßksujqï yd l%shdjg kexùï i|yd w¾:j;a fhojqï iemhsh yels jkafkah. wd'i'ne' my; i|yka ,shú,s tys fjí wvúfhys m,lrkq we;.

(i) wOHCI uKav,fha i,ld ne,Sug hg;a msrsfika osk 120 lg fmr mdrsirsl j¾.Slrkfha A jHdmD;s i|yd mdßißl n,mEï ;lafiare flgqïm; (ii) mdßißl ;lafiare flgqïm; yd iudf,dapk wdlD;s h,s bÈßm;a lsÍfï wdlD;s yd$fyda j, flgqïm; iajfoaYsl ck;d ie,iqïlrK wdlD;s iy $ fyda ie,iqï jHdmD;s we.hqug fmr (iii) wjika yd hdj;ald,Sk l, mdßißl n,mEï ;lafiarej iy $ fyda uQ,sl mdßißl mÍCIKh h,s mÈxÑ lsÍfï ie,iqï iy iajfoaYsl ckhd ms<sn| ie,iqï, tajd ,enqk úg, (iv) Kh .kakka $ fiajd odhlhska úiska jHdmD;sh l%shd;aul fjoa§ ,ndfok mdßißl, iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï yd iajfoaYsl ckhd ms<sn| ksÍCIK jd¾;d, tajd ,enqk úg

54. WmfoaYKh yd iyNd.S;ajh. w¾:j;a WmfoaYK l%shdj,Ska Ndú;hg .ekSu i|yd Kh .kakka $ fiajdodhlhska iuÕ lghq;= lsÍug wd.i.ne lemù isà. m%;sm;a;s Ndú;hg .ekSu i|yd w¾:j;a WmfoaYKh M,odhS l%shdj,shls. tu l%shdj,sh (i) jHdmD;s ms<sfh, lsÍfï uq,a wÈhf¾§ wdrïN ù wLKavj l%shd;aul ùfï mokfuka jHdmD;s pl%h mqrdu mj;S (ii) f;areï .ekSug myiq iy ksrdhdifhkaa m%fõY úh yels wod, yd m%udKd;aul ;rï f;dr;=re n,mEug ,lajQ ck;djg ldf,daÑ;j fy,sorõ lrhs. (iii) ìh jeoa§fuka yd n,y;aldrfhka f;dr mdßirhl l%shd;aul lrekq ,efí. (iv) ia;%S mqreI iudcNdjh wka;¾.; jk iy j. lshk iy wj jrm%ido Wmøj iys; lKavdhï j,g .e,fmk mßÈ ilia fõ. ^v& jHdmD;s msßksujqu, ikaisÿùfï mshjrhka, ixj¾Ok m%;s,dN yd wjia:djka fnod yod .ekSu iy l%shd;aul lsÍfï m%Yak jeks n,mEug ,lajQ ck;djf.a iy fiiq mrÿ orkakkaf.a ish¿ wod, woyia ;Skaÿ .ekSï j,§ we;=,a lsÍug yelshdj we;s lrhs. fhdað; jhdmD;s ksid n,mEug ,lajk m%cdjka lKavdhï fyda ck;dj iy isú,a ck;dj iuÕ f;dr;=re wkdjrKh, WmfoaYKh iy ±kqj;a iyNd.S;ajh iys;j n,mEug ,lajk m%cdj u; we;sjk wjodkï ;;ajhka yd n,mEï j,g iß,k wdldrhg lghq;= lsÍula Kh .kakka $fiajdodhlhskaf.ka wd'i'ne' wfmalaId lrhs. ie,lsh hq;= ;rfï wys;lr mdßißl, iafõÉPdfjka f;dr kej; mÈxÑ lsÍu fyda iajfoaYsl ck;d n,mEula iys; jHdmD;s i|yd n,mEug ,lajk ck;djf.a ´kE tmdlï wjfndaO lr .ekSug;a, jHdmD;s msßksujqï iy wdrlaIK ie,iqï ;=,ska tnÿ ´kE tmdlï wduka;%Kh ùu iy;sl lr .ekSug;a wd'i'ne' jHdmD;s lKavdhï WmfoaYk l%shdldrlï j,g iyNd.S fj;s.

55. ;jo we;eï jHdmD;s ;;ajhka ;=, iajfoaYsl ck;dj úfYaIfhkau Wmøj iys; nj wd'i'ne' ms,s.kshs. tksid n,mEug ,lajk iajfoaYsl ck;d m%cdjkaf.a wkque;sh w¾:j;a WmfoaYk ;=,ska my; i|yka jHdmD;s l%shdldrlï i|yd ksYaÑ;ju ±k.; yelsfõ.

(i) iajfoaYsl ck;djf.a ixialD;sl iïm;a yd ±kqfï jdKsc ixj¾Okh

(ii) idïm%odhsl fyda pdß;%uh bvï j,ska fN!;sluh jYfhka h,s ia:dk.; ùu.

(iii) iajfoaYsl ck;djf.a wkkH;dj yd m%cdj ks¾jpkh lrkakd jQ Ôjk ud¾., ixialD;sl pdß;%uh fyda wOHd;añl mßyrKhka j,g n,mdk mßÈ Ndú;fha we;s pdß;%uh bvï ;=, we;s iajNdúl iïm;a jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu' m%;sm;a;sh Ndú;hg .ekSfï ld¾hh i|yd” n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjf.a wkque;sh n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ckm%cdjka úiska tu jHdmD;s l%shdldrlï i|yd jk mq¿,a m%cd iyfhda.hla ms<sn| isÿjk iduQysl m%ldYhla fia i<lkq ,efí' we;eï mqoa.,hska fyda lKavdhï jHdmD;s l%shdldrlï j,g úfrdaOh ±lajQj;a mq¿,a m%cd iydh jHdmD;sh i|yd mej;sh yelsh. n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjka jHdmD;s l%shdldrlï j,g ;ukaf.a mq¿,a iydh ,nd fokafkao hkak;a ;ukaf.a tu mq¿,a m%cd iydh we;af;a fldfyao hkak;a Kh .kakka $ fiajd odhlhska ksielj ±k.kakjd we;. iajfoaYsl ck ie,eiau úiska WmfoaYk l%shdj,sh meyeÈ,sj m%f,aLkh lrkq we;. wd'i'ne' Kh .kakdf.a $ fiajdodhlhdf.a ksr;ùfï l%shdj,sh m%f,aLk.; lsÍu iudf,dapkh lrkq we;. ;jo ;ukaf.au mÍCIK

Page 31: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

24

;=,ska n,mEug ,lajQ iajfoaYsl ck m%cdjka úiska jHdmD;s l%shdldrlï i|yd mq¿,a m%cd iyfhda.h m%o¾YKh lr ;sfío hkak iaÓrj ±k.kS. m%cd iydh fkdue;af;a kï wd'i'ne' jHdmD;shg uQ,H iïmdokh lrkafka ke;.

56. ksis ld¾hY+r;ajh iy iudf,dapkh. uQ,H iïmdokh i|yd fhdackd lr we;s jHdmD;s i|yd wd'i'ne' ;u iuia: ksis ld¾hY+r;ajfha fldgila jYfhka Kh .kakkaf.a$fiajdodhlhskaf.a wdrCIK ,shlshú,s ms<sn| iudf,dapkh we;=¿j wdrlaIK iudf,dapk mj;ajhs. wd'i'ne' fõ. wdrlaIK ksis ld¾hY+r;ajh iy iudf,dapkh wdrlaIK m%f,aLKhg wu;rj mdßißl yd iudc ;lafiare iy ie,iqïlrK l%shdj,sh wjOdrKh lrhs. ksis ld¾hY+r;ajh iy iudf,dapkhg fCIa;% neye±lSï fukau ld¾hd, iudf,dapkho we;=,;a fõ. tnÿ ksis ld¾hY+r;ajh ;=,ska wd'i'ne' iaÓr lrkafka ^i& jHdmD;shlg we;s ish¿u úh yels m%Odk iudc iy mdßißl n,mEï yd wjodkï ;;ajhka y÷kd.kakd njh ^ii) wys;lr n,mEï je,elaùug” wvq lsÍug, ikaisoùug iy jkaÈ ,nd §ug .kakd M,odhs mshjr wdrlaIKh ie,iqï yd jHdmD;s msßksujqug taldnoaOj isÿlrK njh. (iii) wdrlaIK wjYH;d 1- 4 ys i|yka lr we;s wd'i'ne' fõ. wdrlaIK m%;sm;a;s uQ,O¾u iy iudc yd mdßißl n,mEï iy $ fyda wjodkï ;;ajhka m%udKj;a f,i l<uKdlrKhg we;s yelshdj Kh.kakka $ fiajd fhdaclhska wjfndaO lr.kakd njh. (iv) wdrlaIK ie,iqï ;=, ;=kajk md¾Yjhkaf.a ld¾hNdrh WÑ; f,i ks¾jpkh lr we;s njh. (v) n,mEug ,lajQ ck;dj iu. flfrk WmfoaYKhka wd'i'ne' fõ wjYH;djhka wkqj isÿ flfrk njh. ;lafiarej iy ie,iqïlrK l%shdj,sh fyda wdrlaIK ,shlshú,s wd'i'ne' fõ wdrlaIK wjYH;d imqrkafka ke;. isoaëka j,§ Kh .kakka $ fiajdodhlhska yg wu;r ;lafiare lsÍulg iy $ fyda wdrlaIK ie,iqï jeä ÈhqKq lsÍug isÿjkq we;. fhdað; jHdmD;shla i|yd Kh.kakka $ fiajdodhlhska yg wdrlaIK ie,iqï lrf.k hdug m%udKj;a ;rï Odß;djla fkdue;s úg jHdmD;sh u.ska tu Odß;dj Yla;su;a lrK wx.$ wx.hkaa we;=,;a lrkq we;. b;du ixlS¾K yd ixfõ§27 jHdmD;s jYfhka wd'i'ne' úiska i,lkq ,nk jHdmD;s i|yd jHdmD;sh ilia jk yd l%shd;aul jk ld,h ;=, iajdëk WmfoaYl uKav,hl fiajh ,nd .ekSu Kh .kakd $ fiajd fhdaclhd úiska isÿ lsÍu wd'i'ne' g wjYH lrhs.

57. ksÍCIKh yd jd¾;dlrKh. wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iy Kh .kakka $ fiajd odhl hk md¾Yj folgu Tjqkaf.a fjku ksÍCIK j.lSï we;. ksÍCIK l%shdldrlï j, mßudj iy ksh; ld,S;ajh we;=¿ ksÍCIK l%shdldrlï j, m%udKh ;SrKh jkafka jHdmD;sfha wjodkï ;;ajhka yd n,mEï j, ;rugh. Kh .kakka $ fiajd odhlhska wdrlaIK mshjrhka iy wod, wdrlaIK ie,iqï kS;suh .súiqï u.ska kshu lr we;s mßÈ l%shd;aul lsÍug wjYH jk w;r tajdfha l%shd;aul lsÍfï ld¾hM, u; ld,fhka ld,hg ksÍCIK jd¾;d bÈßm;a lsÍu wjYH fõ. Kh .kakka $ fiajd odhlhska my; i|yka ld¾hhka bgq lsÍu wd'i'ne' wfmalaId lrhs.

(i) wdrlaIKh yd ie,iqï l%shd;aul lsÍu ms<sn| m%.;sh ksÍCIKh lsÍu i|yd l%shd mámdá ia:dms; lsÍu yd mj;ajdf.k hdu.

(ii) wdrlaIK mshjrhka iuÕ we;s wkql+,;ajh meyeÈ,s lr .ekSu yd wfmalaIs; m%;sM, lrd tajdfha m%.;sh

(iii) ksÍCIK m%;sM, m%f,aLKh yd t,s±laùu iy ld,fhka ld,hg isÿjk ksÍCIK jd¾;d j, we;s ksjerÈ lsÍï yd ksjdrK l%shdjka y÷kd .ekSu.

(iv) wfmalaIs; m%;sM, lrd m%.;sh iy;sl lsÍu i|yd fuu l%shdjka miqúmrï lsÍu(v) ie,lsh hq;= n,mEula yd wjodkï ;;ajhka we;s jHdmD;s i|yd jk ksÍCIK f;dr;=re

ksjerÈ ±hs ne,Su i|yd iqÿiqlï ,;a yd w;a±lSï iys; ndysr úfYaI{hskaf.a28 fyda r.fkd.i j, fiajh ,nd .ekSu.

(vi) b;du ixlS¾K yd ixfõo jHdmD;s i|yd jHdmD;s l%shd;aul lsÍu yd ksÍCIKh lsÍu i|yd iajdëk WmfoaYl uKav,hl fiajh ,nd .ekSu.

(vii) wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iuÕ tlÕ ù we;s mßÈ wdrlaIK mshjrhka iïnkaOfhka ld,fhka ld,hg ksÍCIK jd¾;d bÈßm;a lsÍu.

27 b;du ixlS¾K yd ixfõ§ jHdmD;s hkq b;du wjodkï iy.; fyda wdrjq,lg ;=vqfok fyda nrm;, iy nyqudkSh iy idudkHfhka wka;¾ iïnkaê; iudc fyda mdßißl n,mEï we;s lrkakd jQ jHdmD;s jYfhka wd'i'ne' úiska i,lkakd jQ jHdmD;sh

28 ndysr úfYaI{hska hkafkka woyia lrkafka tÈfkod jHdmD;s l%shd;aul lsÍu fyda wëCIKhg iïnkaO fkdjk úfYaI{hskah

Page 32: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

25

58. kS;suh ,shlshú,s j,ska tlÕ ù we;s mßÈ Kh .kakka $ fiajd odhlhskaf.a lemùï j,g m%;suqLj wd'i'ne' jHdmD;s ld¾h idOkh iudf,dapkh lrhs. wd'i'ne' fõ ksÍCIK yd wëCIK l%shdldrlï j, m%udKh ;SrKh jkq we;af;a jHdmD;sfha wjodkï ;;ajhka iy n,mEï j, ;rugh. iudc iy mdßißl wdrlaIKhka ksÍCIKh yd wëCIKh jHdmD;sfha ld¾hidOk l<uKdlrK l%uhg taldnoaO fõ. jHdmD;shla iïmQ¾K lsÍfï jd¾;dj ksl=;a flfrk ;=re tlg .uka lrk mokfuka wd'i'ne' úiska jHdmD;s ksÍCIKh flf¾. jHdmD;sh l%shd;aul lsÍu wëCIKh i|yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j my; i|yka ksÍCIK l%shdjka isÿ lrhs.

(i) wys;lr mdßißl fyda iudc n,mEï iys; jHdmD;s i|yd ld,sl fCIa;% neye±lSï isÿ lsÍu.

(ii) ie<lsh hq;= ;rfï wys;lr iudc fyda mdßißl n,mEï iys; jHdmD;s i|yd wd'i'ne' fõ wdrlaIK úfYaI{hska $ ks,OdÍka fyda WmfoaYlhska u.ska úia;rd;aul iudf,dapkhla iys;j wëCIK ¥; fufyjr meje;aùu.

(iii) ie,iqï l< mßÈ wd'i'ne' iuÕ tlÕ ù we;s mßÈ wys;lr n,mEï yd wjodkï ;;ajhka ixisojd we;s nj iy;sl lsÍu i|yd Kh.kakka $ fiajd odhlhska úiska bÈßm;a lrk ld,sl ksÍCIK jd¾;d iudf,dapkh lsÍu.

(vi) kS;suh .súiqï u.ska m%;s{d § we;s mßÈ wdrlaIK j.lSï j,g wkql+,j lghq;= lsÍug hï wiu;a ùula fõ kï yels Wmßu ;rug ksjerÈ lsÍu i|yd Kh .kakka $ fiajdodhlhska iuÕ lghq;= lsÍu. tfiau WÑ; mßÈ wkql+,kh h,s ia:dms; lsÍu i|yd m%;sl¾u l%shd;aul lsÍu.

(v) mokï f¾Ld ;;ajhka yd ksÍCIKfha m%;sM, ie<ls,a,g .ksñka wdrlaIK ie,eiafï wruqKq yd wfmalaIs; m%;sM, uqÿka muqKqjd f.k ;sfío hkak ;lafiare flfrk jHdmD;sh iïmQ¾K lsÍfï jd¾;djla ms<sfh, lsÍu.

59. foaYSh ÿla.ekú,s iyk hdka;%Kh. jHdmD;s uÜgfï§ Kh .kakka $ fiajdodhlhska f.a iudc iy mdßißl ld¾hM,h ms<sn|j n,mEug ,lajQ ck;djf.a W;aiqlùï yd ÿla .ekú,s ndr .ekSug;a úi÷ï ,nd §fï myiq lrKhg;aa Kh.kakka $ fiajdodhlhska úiska ÿla .ekú,s iyk hdka;%Khla ia:dms; lsÍu wd'i'ne' wfmalaId lrhs. ÿl.ekú,s iyk hdka;%Kh jHdmD;sfha wjodkï ;;ajhkaf.a yd n,mEï j,g mßudKql+, úh hq;=h. ia;%S mqreI iudcNdjhg m%;spdrd;aul jkakd jQ ixialD;sl jYfhka WÑ; n,mEug ,lajQ ish¿ msßia j,g myiqfjka m%fõY úh yels f;areï.; yels yd úksúo Ndjfhka hq;a l%shdj,shla fhdod .ksñka th ^ÿla .ekú,s hdka;%Kh& n,mEug ,lajQ mqoa.,hskaf.a W;aiqlùï yd meñKs,s wduka;%Kh l< hq;=h.

60. j.ùfï hdka;%Kh. jHdmD;s j, n,mEug hg;a jQ mqoa.,hska yg wd'i'ne' j.ùfï hdka;%Khgo ;u meñKs,s bÈßm;a l< yelsh. wd'i'ne' úiska uQ,H iïmdokh lrk ,o jHdmD;s j,ska wys;lr n,mEï j,g ,lajQ ck;djg Tjqkaf.a m%YaK ms<sn| y~ ke.Sug;a úi÷ï fiùug;a yels jk fõÈldjla yd l%shdj,shla fuu j.ùfï hdka;%Kh u.ska imhkq ,efí. tfiau wd'i'ne' fõ fufyhqï m%;sm;a;s yd l%shd mámdá W,a,x.Kh ù we;akï tajd ms<sn|jo fuu hdka;%Kh fj; jd¾;d l< yel. fuu j.ùfï hdka;%Kh fjkia tfy;a iïnkaê; wÈhr follska iukaú; fõ. tajd kï ^i& jHdmD;s j,ska n,mEug ,lajQ ck;djg Tjqkaf.a m%YaK j,g úi÷ï fidhd .ekSug wdOdr jkq msKsi wd'i'ne' fõ iNdm;sjrhdg iDcqju jd¾;d lrk wd'i'ne' fõ úfYaI jHdmD;s myiq ldrl úiska kdhl;ajh fokq ,nk WmfoaYk wÈhr (ii) wOHCI uKav,hg jd¾;dlrK fCIa;% idudðl uKav,hla úiska kdhl;ajh fokq ,nk wkql+,k iudf,dapk wÈhr wkql+,;d iudf,dapk mek,h úiska wOHCI uKav,h úiska ks¾jpkh lr we;s mßÈ wd'i'ne' fõ fufyhqï m%;sm;a;s yd l%shdmámdàka, olajk ,o W,a,x>Kh ùï mÍCIdjg ,la lrhs. jHdmD;sfha n,mEug ,lajQ ckhdg iDcq f,i wys;lr yd ldhsl ydkshla isÿlr we;s yd isÿ lsÍug bv we;s wdrlaIK m%;sm;a;so óg wh;a jk w;r tu m%;sm;a;s yd l%shdmámdá j,g jHdmD;s wkql+,;dj iy;sl lrkafka flfiao hkak ms<sn|jo ks¾foaY lrhs.

Page 33: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

26

02. úfYaI wjYH;djhka

61. 49 - 60 fþo hgf;a kshu lr we;s fmdÿ wjYH;d wkq.ukh lrK iïu; jHdmD;s Kh j,g wu;rj iudc iy mdßißl n,mEï yd wjodkï ;;ajhka wduka;%Kh lsÍu i|yd ksYaÑ; isoaê .Kkl§ úfYaIfhka ms<sfh, lrkq ,nk m%fõYhka wjYH fõ. jevigyka j,g Kh§ï, wdxYSh Kh§ï, nyq Kh jdßl uQ,H iïmdok myiqlï, yÈis wdOdr Kh, mj;akd myiqlï, uQ,H iïmdok w;rueÈhka iy fmdÿ iudh;k uQ,H lrK i|yd 4 jk mßYsIagh wu;r wjYH;djka úfYaIfhka olajhs. Kh §ï kj úêl%u lsis úfgl we;s jqjfyd;a tajd wduka;%Kh lsÍu i|yd 4 jk mßYsIagh hdj;ald, flfrkq we;.

a. wdrlaIK wdlD;s

62. wdxYSh Kh, nyqjdßl uQ,H iïmdokh myiqj, yÈis wjia:d Kh fyda Wm jHdmD;s yd jHdmD;s fldgia ilia lsÍu wOHCI uKav,h wkque;sfhka miqj isÿjQ jHdmD;s we;=¿j fjk;a Kh §fï úÈ l%u yryd bÈßm;a jk jHdmD;s i|yd wdrlaIK wdlD;s Ndú;d flf¾. wdrlaIK wdlD;shl ld¾h jkafka wdlD;sh hgf;a l%shdjg kexfjk jHdmD;s fyda jHdmD;s fldgia wd'i'ne' fõ wruqKq uQ,O¾u yd wjYH;djhkag wkql+, ùu iy;sl lsÍuh. ^mdßißl ;lafiare yd iudf,dapk wdlD;s h,s ,shdmÈxÑ lsÍfï wdlD;s iy iajfoaYsl ck ie,iqïlrK wdlD;s we;=¨& wdrlaIK wdlD;s msßlaiSug iy j¾.SlrKh ;lafiarej, ie,iqïlrKh, wdh;ksl ms<sfh, lsÍï iy wOHCI uKav,fha wkque;sfhka miqj ms<sfh, lr we;s Wm jHdmD;s yd jHdmD;s fldgia i|yd wkq.ukh l< hq;= l%shdj,Ska i|yd uÕ fmkaùula ,nd fokq msKsi ^mdßißl ;lafiare yd iudf,dapk wdlD;s, h,s mÈxÑ lsÍfï wdlD;s iy iajfoaYsl ck ie,iqï lrK wdlD;s wd;=¿& wdrlaIK wdlD;s jHdmD;shg wkque;sh ,eîug fmr ilia ù ;sìh hq;=h. w.i.ne. iy Kh .kakka $ fiajd odhlhka úiska tl`. ù we;s wdrlaIK wdlD;s j,g wkql+,j Wm jHdmD;s fyda jHdmD;s fldgia ms<sfh, fjoa§ n,mEï ;lafiare iy wdrËK wdlD;s ms<sfh, lrKq ,efí wxYSh Kh fydA nyq jdßl uQ,H iïmdok myiqfõ ^n.uQ.m.& wdxYsl Kh jdßl u.ska uQ,H iïmdok flfrk b;d ixlS¾K yd ixfõoS Wm jHdmD;s i`oyd wdrËK wdlD;s m%fhdackhg .efkkafka ke;.

63. tla tla wdrËK fËa;% i`oyd wdrËK wdlD;s ilia fjkq we;s w;r tajd úiska

(i) m%;sm;a;s wruqKq iy wod, m%;sm;a;suh uQ,O¾u iy Wm jHdmD;s iy / fyda jHdmD;s fldgia ilia lsÍu yd ls%hdjg kexùu md,kh lrK wdrËK wjYH;djka uq¿ ukskau ms<sÅUq lrKq we;.

(ii) fhdað; jHdmD;sh hgf;a uQ,H iïmdokh isÿ lsÍug kshñ; Wm jHdmD;s iy $ fyda fldgia j, mqfrdal:kh flfrk fmdÿ n,mEï meyeos,s lrKq we;.

(iii) f;dr;=re wkdjrKh, w¾:j;a WmfoaYkh i`oyd iQodkï lsrSï we;=`M Wm jHdmD;s msßlaiSu iy j¾.SlrKh, ;lafiarej iy ie,iqï lrKh i`oyd wkq.ukh flfrk wjYH;djka meyeos,sj olajkq we;. ldka;djka we;=`M Wmøj iys; lKavdhï iyNd.S lrùfï mshjrhka, ÿla.ekú,s iyk hdka;%h iy wod, jk wjia:d j,oS Wm jHdma;s iy /fyda fldgia f;dard.ekSfïoS mdúÉÑhg .efkk wdrËK ks¾Kdhlhka o óg wh;a fõ.

(vi) wh jeh, wdh;ksl iQodkï lsÍï iy Odß;d j¾Ok wjYH;djka we;=`M l%shd;aul lsÍfï l%shdmámdá úia;r lrKq we;.

(v) ksÍËK yd jd¾;dlrK wjYH;djka úfYaIfhka i`oyka lrKq we;.(iv) Wm jHdmD;s wdrËK ,shlshú,s ilia lsÍu, bosßm;a lsÍu, iudf,dapkh iy msßisÿ

lsÍug wod,j w.i.ne. iy wod, wdh;k ñ,oS .kakka $ fiajdodhlhskaf.a n,OdÍkaf.a j.lSï úfYaIfhka meyeos,s lsÍu wdrËK ie,iqï l%shd;aul lsÍu ms,sn`o ksÍlaIK yd wëCIK o úfYaIfhka meyeos,s úh hq;=hsss.

64. wdrËK wdlD;sh Ndú;hg .ekSu WÑ; oehs ;SrKh lsÍu msKsi mdßißl yd iudc n,mEu iy wjodkï ;;ajhka l<uKdlrKh i`oyd iy foaYSh kS;s iy w.i.ne. fï wjYH;d l%shd;aul lsÍu i`oyd w.i.ne. úiska Kh .kakka$ fiajd odhlhskaf.a Odß;dj ;lafiare lrKq we; w.i.ne. fõ wjYH;d yd rfÜ kS;s w;r mr;rhla ;sfí kï fydA Kh lref.a Odß;djfha mr;rhka fmfkkakg ;sfnk úg m%;sm;a;s uQ,O¾u yd wdrËK wjYH;d uqqÿka muqK=qjd .ekSu msKsi wdrËK wdlD;sh ;=, úfYaI mr;r mshùfï wjYH;d ms<sn`o úia;r wka;¾.; úh hq;=h.

Page 34: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

27

B. uQ,HlrK w;rueosfhda

65. uQ,HlrK w;rueÈhka ^uQ.w.& g fydA Tjqka yryd w.i.ne. fõ wruqo,a wdfhdackh isÿjk jHdmD;s i`oyd uQ.w. f.a oekg mj;sk yd wkd.;fhaoS mej;sh yels wdfhdack m%udKhka iy thg iudc yd mdßißl l<uKdlrKhg we;s Odß;dj yd iïnkaOj isÿúh yels mdßißl yd iudÔh n,mEï yd wjodkï ;;ajhka ;lAfiare lsÍu i`oyd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ksis wdrËK ld¾hY+r;ajh mj;ajd f.k hkq ,efí. ish`Mu uQ,HlrK w;rueoshka, Tjqkaf.a wdfhdckhka Ndú;hg .; yels foaYSh kS;s yd fr.=,dis j,g wkql+, njg iy;sl lrKq we;s w;r w.i.ne. úiska uQ,H iïmdokh lrKq ,nk Wm jHdmD;s iïnkaO ;ykï wdfhdack l%shdldrlï ,ehsia;=j Ndú;d lrKq we;. uQ,HlrK w;rueoshkaf.a wdfhdackhkaf.a wys;lr mdßißl fyda iudc wjodkï ;;ajhhka wju uÜgul mj;sk úg fyda fldfy;au ke;s úg uQ.w. jHdmD;s C j¾.hg wh;a jHdmD;s fia i<l=Kq ,nk w;r fjk;a lsisÿ úfYaIs; wjYH;djka Ndú;hg .ekSu wjYH lrkafka ke;. fiiq ish,q uq.w. ka iqÿiq mßos yeisÍu wjYH fõ. tfia ke;fyd;a, uQ.w. f.a iuia: l<ukdlrK moaO;sfha fldgila jYfhka mj;ajdf.k hdug kshñ; uQ.w. f.a wkd.;fha oS ;sìh yels wfhdack m%Yakfha wjodkfï iajdNdjhg iß,k WÑ; mdßißl yd iudc l<ukdlrK moaO;shla (md.i.l.m& ia:dms; flfrkq we;.

66. mdßißl iudc l<ukdlrK moaO;shg my; i|yka wx. wh;a fõ. (i) mdßißl yd iudc m%;sm;a;s. (ii) msßlaiSu yd j¾.slrKh yd iudf,dapk mámdáh" (iii) mdßißl yd iudc fË;%hkays ksmqk;d yd ld¾hY+r;ajh we;=¿j ixúOdk jHqyh yd ld¾h uKav, m;a lsÍu" (iv) mqyqKq wjYH;d (v) ksÍlaIKh yd jd¾;dlrKh' fuu moaO;sh m%f,aLkh lrKq we;s w;r w.i.ne. iy uQ,H lrK w;rueoshd úiska tl`.;djhlg m;ajkq we;. Kh ud¾.h, fjk;a Kh ksl=;a l< fldgia w.h, wemlrh fyda fjk;a uQ,H iïmdok l%u yryd w.i.ne. úiska uQ,HlrK w;r ueoshkaf.a Wm jHdmD;s j,g wruqo,a iïmdokh isÿùug kshñ;j mj;sk úg oS yd ie,lsh hq;= ;rfï mdßißl yd iudc n,mEï we;sùfï yelshdjla mj;sk úg, wdrËK wjYH;d 1-3 hgf;a ksYaÑ;j i|yka lr we;s wjYH;djka we;=¿j, w.i.ne. fõ wdrËK m%;sm;a;s wjYH;djka tu Wm jHdmD;s úiska ms<smosk nj uQ,HlrK w;rueoshka úiska iy;sl lsÍu wjYH jkafkah. uQ,HlrK w;rueoshdf.a wdfhdack m%udKh iy i;aldrl rfÜ wdrËK moaO;s u; /foñka, uQ,H w;rueoshdf.a l%shdldrlï i|yd jvd;a idudkH wdldrfhka wu;r wjYH;djhka mekùula o iuyr úg w.i.ne. úiska lrKq we;. w.i.ne.;u mdßißl yd iudc l<ukdlrK moaO;sh u; mokïj uQ,H w;rueoshdf.a ld¾h M,h ksÍËK lrKq we;.

67. mdßißl yd iudc n,mEï yd wjodkï ;;ajhka l<ukdlrKh i|yd uQ,H w;rueoshkaf.a Odß;djfha m%udK;ajh w.i.ne. úiska ;lafiare lrKq we;' uQ.w. f.a Odß;djfha wvq ¨yqvqlï we;s úg oS w.i.ne. iy uQ.w. y÷kd.;a wvq ¨yqvqlï wduka;%Kh lsÍu i|yd Tjqkaf.a iuia: Odß;dj jeäoshqKq lsÍu i|yd w.i.ne. fiajdodhlhska iuÕ lghq;= lrKq we;.

c. foaYSh wdrËK moaO;Ska Yla;su;a lsÍu yd m%fhdackhg .ekSu

68. ixj¾Okh jk idudðl rgj,a wdrËKhka iemhSu i|yd ;ukaf.au moaO;s ixj¾Okh lrf.k we;s nj w.i.ne. ms<s.kS. tfukau, ;ukaf.au moaO;s Yla;su;a lsÍug;a M,odhs f,i m%fhdackhg .ekSug;a i.id.r. úiska orK m%h;akhkag wdOdr lsÍu uÕska foaYSh whs;sh Yla;su;a flf¾. .Kqfokq úhoï wvq flf¾. os.=ld,Sk jYfhka ixj¾Ok n,mEï jHdma; fõ. Kh .kakjqkaf.a Odß;d j¾Okh flfrys wjOdkh iys;j i.id.r. j, foaYSh wdrËK moaO;s foa.wd.m. Yla;su;a lsÍu yd M,odhs f,i Ndú;hg .ekSug wdOdr lsÍug w.i.ne. lemù isáhs. ta iuÕu, w.i.ne. fõ jHdmD;s i|yd foa.w.m. Ndú;d lsÍu ksid w.i.ne. m%;sm;a;s wruqKq yd uQ,O¾u j, ch.%yKhka háka ì|oeóula isÿfkdjk nj iy;sl lsÍug w.i.ne. g wjYHh. foa.w.m. Yla;su;a lsÍu yd m%fhdackhg .ekSu i|yd jk w.i.ne. fõ iuia: Wmdhud¾.h g my; i|yka .=Kdx. wh;aj ;sfnk w;r l%ñl m%fõYhla wjOdrKh lrhs.

(i) ks¾jpkh. cd;sl, Wmcd;sl, fyda wdxYSh l%shd;aul lsÍfï wdh;k iy wdrËk m%;sm;a;s fË;%hg wh;a jk wod, kS;s fr.=,dis, Í;s, iy l%shdmámdá j,ska iukaú; jk rgl kS;suh iy wdh;kuh wdlD;sh foaYSh wdrËK moaO;sh ^foa.wd.m.) hkafkka woyia flf¾.

Page 35: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

28

(ii) foaYSh wdrËK moaO;s Ndú;hg .ekSu i|yd mQ¾j wjYH;d iu;=,H;dj iy ;lafiare ms<s.; yels ùu. wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska uQ,H iïmdokh lrKq ,nk jHdmD;s i|yd foa.wd.m. Ndú;hg .ekSu iajhxl%Sh fyda jrï,dNs fkdfõ. cd;sl, Wmcd;sl, wdxYSh fyda wdh;ksl uÜgfuka w.i.ne. úiska uQ,H iïmdos; jHdmD;s yd iïnkaO iudc yd mdßißl wjodkï ;;ajhka yÿkd .ekSug iy l<ukdlrKh lsÍug Khlref.a foa.wd.m. Ndú;hg .ekSu wd'i'ne' g i<ld ne,sh yel. tfia lrkafka, fuu fldkafoais u;h. (w) foaYsh wdrlaIK moaO;s wd'i'ne' fõ wdrlaIK moaO;s j,g iudk h. ̂ iudk;d ;lafirej& tkï, foa.wd.m. ie,iqï lr we;af;a wruqK uqÿka muqKqjd .ekSug jk w;r, m%;sm;a;s úIh m:h yd fm%arl j,g;a wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYfha ^msgq 16-18 bx.S%is msgm;& úoyd ±lafjk Ndú;hg .; yels uq,O¾u j,g;a iómh. ^wd& ms<s.; yels l%shd;aul lsÍfï Ndú;dj w;S; ch.%yK, Odß;dj ^ms<s.;ukd nj ;lafiarej& iy Ndú;hg .; yels kS;s, fr.=,dis, Í;S iy rfÜ úfYaIs; wxYfha fyda wod< wdh;kfha l%shdmámdá l%shdjg kexùug wjYH lemùu Khlreg ;sfí.

(iii) foaYSh wdrlaIK moaO;s Yla;su;a lsÍfï wjYH;dj iy Odß;d ixj¾Okh wduka;%Kh lsÍu. wruqKq uqÿka muqKqjd .ekSu i|yd foa.wd.m. Yla;su;a lsÍug;a wd.m%.m%. fha ^msgq 16-18& i|yka lr we;s m%;sm;a;s úIh m:h, fm%arl iy Ndú;hg .; yels uq,O¾u j,g noaO ùug isÿ ù ;sfí kï iy úfYaIs; mshjrhka iys; ls%hdldÍ ie,eiaula ls%hdjg kxjñka tfia lsÍug lem jkafka kï, wd'i'ne' iu;dj ;SrKh lsÍfï § fuu ldrkd ie,ls,a,g .kq we;. tfiau, Khlreg ;u ls%hdjg kexùfï Ndú;dj iy Odß;dj Yla;su;a lr .ekSug wjYH fõ kï iy úfYaIs; mshjrhka iys; ls%hdjg kexùfï ls%hdldÍ ie<eiaula uÕska tfia lsÍug lem fõ kï, wd'i'ne' ms<s.; ukd nj ;Skaÿ lsÍfï § fuu mshjrhka ie,ls,a,g .kq we;. Khlre úiska wod< jHdmD;s ls%hdldrlï ls%hdjg kexùu lrf.k hdug fmr tu mshjrhka .; hq;= w;r wd'i'ne' iydh fok m%h;akhka wka;¾.; úh yel.

(iv) foaYSh wdrlaIK moaO;s Ndú;hg .ekSfï úIh m:h. iu;dj yd ms<s.; ukd nfõ m%udKh wdrlaIKhg úfYaIs; jk ksid, foa.wd.m. ms<sn| ;lafiarefõ m%;sM,h u;, wdrlaIK lafIa;% tlla, folla fyda ;s%;ajhu i|yd hï rgla wxYhla fyda wdh;khla foa.wd.m. i|yd iqÿiqlï ,nkq we;.

(v) foaYSh wdrlaIK moaO;s fkdi<ld yeÍu. wd'i'ne' úiska uq,H iïmdokh lrk b;du ixlS¾K yd ixfõ§ jHdmD;s i|yd foaYSh wdrlaIK moaO;s Ndú;hg fkd.efka.

(vi) wkdjrKh yd WmfoaYkh. cd;sl, Wmcd;sl, wdxYSh, fyda wdh;k uÜgfuka ^tfia lsÍug ;sfí kï ys±ia msrùu we;=¿j& ;=,H;dj iy ms<s.; ukd nj ms<sn| ;lafiare flgqïm;a jd¾:d ilia lr ksu jq miq m%f,aLkh flfrk w;r tajd uyck woyia ±laùï i|yd wd'i'ne' fõ fjí wvúh uÕska t,sorõ flfrkq we;. wdKavq iy rcfha fkdjk ixúOdk we;=¿ mrÿ orkakkaf.ka újrK yd m%;sfmdaIkh wehe§u i|yd wd'i'ne' úiska wod, rg i|ydu jk WmfoaYk jevuq¿ ixúOdkh lrkq we;. ilia lr wjika lsÍfuka miq, wjika ;=,H;d yd ms<s.; ukd nj ms<sn| jd¾:d wd'i'ne' fõ fjí wvúfhys m, lrkq we;. jHdmD;s uÜgfï ms,s.; ukd ;lafiare yd iïnkaO wkdjrKhka yd WmfoaYkhka 53-55 fÊohkays úfYaI fldg olajd we;s mßÈ, jHdmD;s iïmdokh i|yd ls%hd;aul lrk idudkH wdrlaIK f,aLk t,sorõ lsÍfï iy WmfoaYkfha ls%hdj,sh wkq.ukh lrkq we;.

(vii) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ld¾hNdrh yd j.lSï. foa.wd.m. fha iudk;dj$;=,H;dj fukau jHdmD;s ls%hd;au lsÍu wrNhd Khlref.a Ndú;dfõ yd Odß;dfõ m%udKd;aul nj ;lafiare lsÍfï yd ;SrKh lsÍfï j.lSu mejfrkafka wd'i'ne' ghs. iudk;dj yd ms<s.; ukd nj ms<ssn| ;lafiare jd¾;d(29) ms<sfh, lsÍfï § fjk;a ms<s.; yels ixj¾Ok yjq,a

29 wjYH mßÈ hdj;ald,Sk lr we;s fjk;a ixj¾Ok yjq,alrejka úiska lrk ,o uE; ld,Sk úYaf,aIKd;aul lD;s iy fya;=ldrl ;lafiare m%fhdackhg .; yels fjk;a ixj¾Ok yjq,alrejka iuÕ taldnoaO ;lafiare we.hqï Èß .kajkq we;'

Page 36: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

29

lrejka iuÕ iómj iïnkaëlrKh lrhs. foa.wd.m. Ndú;dfõ fhdok jHdmD;s i|yd, wd'i'ne' fõ wdrlaIK iudf,dapkh yd ksis Woafhda.h, fjk ´kEu wd'i'ne' úiska uq,H iïmdokh lrk ,o jHdmD;shla yd iïnkaOfhka isÿ jkjdg iudkh. ksis Woafhda.h yd iudf,dapkh ^ wd'i'ne' fõ wjYH;djkag jvd& foa.wd.m. hgf;a we;s wjYH;d yd tlÕ ù we;s ls%hdldÍ ie<eiau iuÕ mokï jkq we;. foa.wd.m. Ndú;h .kakd jHdmD;shla wOHlaI uKav,h úiska wkqu; l< miq, wd'i'ne' fõ wëlaIKh, fjk;a ´kEu wd'i'ne' uq,H iïmdokh lrkq ,enq jHdmD;shla wkq.ukh lrk ls%hdmßmdá wkq.ukh lrñka isÿ fõ.

(viii) Khlref.a ld¾hNdrh yd hq;=lï. wd'i'ne' fõ ;lafiare j,g wkqj, jHdmD;s ls%hdjg kexùu ms<sn| ms,s.; yels Ndú;hka, ls%hdldß;aj ch.%ykhka, iy Odß;dj iy iudk;djh uqÿkamuqKqjd .ekSfï yd mj;ajdf.k hdfï j.lSula Khlreg we;. hï úfYaIs; jHdmD;shla iïnkaOfhka, fuu wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYkfha olajd we;s m%;sm;a;s wruqKq yd uq,O¾u bgq lr we;s nj iy;sl lsÍfï wjYH;dj i|yd foa.wd.m. fha we;s tu úêúOdk yÿkd .ekSu Khlre úiska l< hq;af;ah. foa.wd.m. fha jHqyh yd fufyhqï wdldrh jeks idOl wkqj fuu úêúOdk jHdmD;sfhka jHdmD;shg fjkia fõ. iEu isoaêhl§u iudk;dj iy jHdmD;s ls%hdjg kexùfï ms<s.; yels Odß;dj uqÿkamuqKqjd .ekSu yd mj;ajdf.k hdu i|yd Khlre úiska ls%hd;aul l< hq;= úêúOdk yd .; hq;= hï wu;r mshjrhka, wd'i'ne' fõ idudkH .súiqï m%ldr ms,shï Wfoid Khlref.a .súiqï m%ldr j.lSï njg m;a fõ.

(ix) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ j.lSfï hdka;%Kh. foaYsh wdrlaIK moaO;s Ndú;hg .ekSu ksid wd'i'ne' fõ j.lSfï hdka;%Kfha ld¾hNdrh fjkia fkdfõ.

(x) l%ñl m%fõYhla. fuu m%;sm;a;s ls%hdjg kexùfuka miq m<uq jir 3 l ld,h ;=, foa.wd.m. Ndú;djg .ekSfï ld¾hhg iïnkaO jkq we;af;a Wmcd;sl, wdxYSh fyda wdh;k uÜgï flfrys wjOdkfhka hq;= id.id.r. isó; ixLHdjla muKs. foa.wd.m. fhdod .ekSu yd Ndú;hg .ekSfï im,;dj ms<sn| fufyhqï iudf,dapkhla, fuu m%;sm;a;sh ls%hd;aul ùfuka jir ;=klg miq isÿ lrkq we;.

69. foaYSh wdrlaIK moaO;s Yla;su;a lsÍu yd Ndú;dj ms<sn| m%fõYfha úia;r mßYsIagh 6 uÕska iemfha.

d: iyldr uq,HlrKh iys; jHdmD;s

70. wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iy iyldr uq,H iïmdolhskaf.a wdrlaIK uq,O¾u yd wjYH;djka ;Dma;su;a lsÍu i|yd ;ks iudc iy mdrdißl ;lafiarejla iy ie<iqï ls%hdj,shla fukau taldnoaO wdrlaIK m%f,aLk, WmfoaYk yd wkdjrKh lsÍfï wjYH;d iïu; lr .ekSu i|yd Khlrejka$fiajdodhlhka yd iyldr uq,H iïmdolhska iuÕ iyfhda.fhka lghq;= lsÍug wd'i'ne' W;aidy .kq we;.

we. ld¾hNdrhka yd j.lSï

01' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ld¾hNdrhka yd j.lSï

71. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIK wjYH;d ksYaÑ;j i|yka lsÍu i|yd jHdmD;s msßlaiSu, ksis Woafhda.h mj;ajdf.k hdu, wd'i'ne' fõ wdrlaIK m%;sm;a;s uq,O¾u iy wdrlaIK wjYH;d 1-4 g wkql+,j, l=uk fyda wys;lr iudc iy mdßißl n,mEï je,elaùu, wvqlsÍu yd jkaÈ f.ùu i|yd wdrlaIK mshjrhka ls%hd;aul jkafkah hkak iy;sl lsÍu i|yd Khlref.a$fiajdodhlf.a iudc iy mdßißl ;lafiare jd¾;d iudf,dapkh lsÍu, wd'i'ne' fõ uq,H iïmdokfha YlH;dj ;SrKh lsÍu,

Page 37: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

30

wdrlaIKhka ls%hdfõ fhoùu i|yd Odß;d j¾Okhg Khlrejka$fiajdodhlhkag Woõ lsÍu jHdmD;s pl%h mqrdu Khlref.aa$fiajdodhlhdf.a iudc iy mdßißl ld¾h M,h ksÍlaIKh lsÍu yd wëlaIKh lsÍu hk ldrKd i|yd wd'i'ne' j. lshkq ,efí. iudc iy mdßißl ;lafiare jd¾;d iy ksÍlaIK jd¾;d we;=¿ wdrlaIK ie<iqï yd wdlD;Ska ;u fjí wvúh uÕska wd'i'ne' t,sorõ lrhs.

72. wdrlaIK ie<iqï yd wdlD;Skays úia;r lr we;s tajd we;=¿ wdrlaIK wjYH;d ms<sn| kS;suh .súiqï iuÕ wkql+, ùug hï Khlrefjl=$ fiajdodhlfhl= wiu;a jqjfyd;a wkql+,;dj h<s we;s lsÍu i|yd w.i.ne. ksjerÈ lsÍfï mshjrhka iuÕ ta i|yd lghq;= lrkq we;. Khlre$fiajdodhlhd wkql=,;djh h<s ia:dms; lsÍug wiu;a jqjfyd;a túg wd'i'ne' ;u kS;suh .súiqïj, we;s w;aysgqùu, wj,x.= lsÍu, fyda l,amsÍu fõ.j;a lsÍu we;=¿ kS;suh ms<shï l%shd;aul lsÍug bv ;sfí. kS;suh .súiqï j,g ;sìh hq;= wkql+,;dj uqÿka muqKqjd .ekSu i|yd wod, md¾Yjhka iuÕ ixjdohlg uq,msÍu we;=¿j, kS;suh .súiqï j, ish¿u md¾Yjlrejka g ;Dma;su;a úh yels wdldrhlg ;;ajh ksjerÈ lr .ekSu i|yd we;s fjk;a l%u wd'i'ne' úiska m%fhdackhg .kq we;.

2. Khlrejka$ fiajdodhlhskaf.a ld¾hNdrhka iy hq;=lï

73. ish¿ m%;sm;a;s uQ,O¾u iy wdrlaIK wjYH;djka wkq.ukh lrñka, f;dr;=re wkdjrKh, WmfoaYkh iy ±kqj;a iyNd.S;ajh ;=<ska, jHdmD;s yd tajdfha ;lafiare lsÍu wdrlaIK ie,iqï ms<sfh, lsÍu iy n,mEug ,lajQ m%cdjka iuÕ lghq;= lsÍu i|yd Khlre$fiajdodhlhd j.lshhs. ;lafiare jd¾;d, wdrlaIK ie,iqï$wdlD;s, mÍlaIK jd¾;d we;=¿ iudf,dapkh i|yd wjYH ish¿ f;dr;=re Khlre$fiajdodhlhd úiska wd'i'ne' g Ndrfokq we;. cd;Hka;r kS;sh hgf;a i;aldrl rg úiska ms<smeÈh hq;=j we;s hq;=lï we;=¿ i;aldrl rfÜ kS;s, fr.=,dis iy m%ñ;Ska j,g Khlre$fiajdodhlhd wkql+, úh hq;=h. ;jÿrg;a m%;sm;a;s uQ,O¾u l%shdjg kexùu i|yd wd'i'ne' iuÕ tlÕ ù wod< wdrlaIK mshjrla Khlre$ fiajdodhlhd úiska l%shd;aul l< hq;= w;r, wdrlaIK wjYH;d 1 - 4 ys úfYaIfhka i|yka lr we;s wjYH;djka bgq l< hq;=h. tlÕ ù we;s ms<shï fldka;%d;alrejka úiska WÑ; mßÈ l%shd;aul lrkjdo hkak iy;sl lr.ekSu i|yd Khlre$ fiajdodhl úiska ,kaiq ;eîfï ^fgkav¾& ,shlshú,s j, iy bÈlsÍï fldka;%d;a ;=<g wdrlaIK wjYH;d we;=,;a lreKq we;. wdrlaIK wjYH;d 1 - 4 we;=¿ wd'i'ne' fõ wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYfhka cd;sl wdrlaIK m%;sm;a;s yd fr.=,dis fjkia jk úg wd'i'ne' fõ m%;sm;a;s uQ,O¾u yd wjYH;d j,g uq¿ukskau tlÕj lghq;= lsÍu iy;sl lr .ekSu i|yd wd'i'ne' iy Khlrejka$fiajdodhlhska úfYaIs; ms<shï ks¾udKh lr tajdg tlÕj lghq;= lrkq we;.

VI. ls%hdjg kexùfï úëúOdk iy iïm;a ms<sn|j Woa.; jk lreKq

w. ls%hdjg kexùu yd ksÍlaIKh

74. ixia:duh uÜgfï § wdrlaIl m%;sm;a;s m%ldYh ls%hdjg kexùu, 2010-2012 ld,mßÉfÊofhka wdrïN ù ;=ka wjqreÿ uOH ld, ls%hdldß jevigykla ;=<ska uÕ fmkajkq we;. ls%hdldß jevigyka ixj¾Okh l< hq;af;a my; i|yka uq,sl .=Kdx. u; msysgdh. ^i& wdrlaIK m%;sm;a;s ls%hdjg kexùu i|yd Khlrejka$fiajdodhlhskaf.a Odß;d j¾Okhg wdOdr lsÍu. ^ii& wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh ls%hdjg kexùug wdOdr ùu i|yd ^kshuq f¾Ld iy w;afmd;a jeks& wú iy fuj,ï ixj¾Okh lsÍu yd kv;a;= lsÍu. (iii) wd.m%.m%. ls%hdjg kexùu i|yd wd'i'ne' fõ ixúOdkuh yelshdj yd iïm;a ,nd §u iy;sl lsÍu iy (iv) wd'i'ne' fõ wNHka;r iudf,dapk iy wkql+,;d ksÍlaIK moaO;sh jeä ÈhqKq lsÍu yd kv;a;= lsÍu. fhdað; ls%hdud¾., ta yd iïnkaO m%;sM, iy wjYHlrk iïm;a we;=¿ 2010-2012 ls%hdldÍ ie,eiau fojk weuqKqfï olajd we;.

Page 38: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

31

75. wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYfha wruqKqqj,g m%;suqLj iuia: wdrlaIK ld¾h M,h wd'i'ne' úiska ksÍlaIKh yd we.hSu lrKq we;. wd'i'ne' fõ wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYhg wod<j¸ nexl=j mqrd iy jHdmD;s uÜgfï ld¾h idOkh ;lafiare lsÍu i|yd wd'i'ne' úiska wNHka;r iudf,dapkh iy wkql=,;d ksÍlaIK moaO;shla mj;ajdf.k hkq we;.

wd. iïm;a ms<sn| Woa.; jk lreKq

76. wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh M,odhs f,i ls%hd;aul lsÍu iy;sl lsÍu i|yd WÑ; iïm;a wd'i'ne' úiska fjka lrkq we;. my; i|yka ie<ls,su;aùï ms<sn| ikao¾Nh ;=<, iïm;a m%fhdackhg .ekSu iy fjka lsÍu m%Yia: uÜgug m;a lsÍu i|yd úúO úl,am fhdackd mÍlaIdjg ,la flfrñka mj;S. (i) wNHka;r mßmd,k úhoï iy ;dlaIKsl wdOdr lafIa;%h mqrdjg we;s jDêuh iïm;a wjYH;djka ld¾hlaIu f,i;a, im, f,i;a fjka lsÍu iy wd'i'ne' iy Khlre$ fiajdodhl w;r we;s j.lSï j, fnod fjka lsÍu uÕska ;Skaÿ lrkq ,nk Kh. (ii) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIK wruqKq uqÿka muqkqjd,k yd wd.m%.m%. fha uq,O¾u j,g wkq.; jk ld¾hlaIu yd ksrjq,a wNHka;ßl ls%hdmßmdáuh wjYH;d; iy (iii) ksmqk;d ixfhda.h iy yelshd j¾Okh, uq,ia:dkfha fukau foaYsh ÿ; uKav, j, wdrlaIK úfYaI{hkaf.a ixLHdj jeä lsÍu iy wdxYSh úfYaI m%d.=KHh iy úfYaI{ iïm;a talrdYslrKh we;=¿j ld¾hlaIu;d j¾Ok mshjrhka.

77. ixj¾Okh jk idudðl rgj,g ;ukaf.au wdrlaIK moaO;s ixj¾Okh lr .ekSug;a, tajd ls%hdjg kexùu i|yd Odß;dj j¾Okh lr .ekSug;a Tjqkag ^i.id.r.& Woõ ùfï wjYH;dj u; wd.m%.m%. úiska úYd, wjOdkhla fhduq fldg ;sfí. tu Odß;d j¾Okh, i.id.r. j,ska flfrk b,a,Su u; mokïj oaúmd¾Yùh yd nyq md¾Yùh yjq,a lrejka iuÕ tla ù w;am;a lr .ekSug m%h;ak orKq we;. ndysr iïm;a fhoùu i|yd Ndr wruqo,la ia:dms; lsÍu ;=<ska b,lal .; iïm;a we.fvd,¾ oi,laI 80-100 w;r m%udKhla my; i|yka ldrKh i|yd f.dvke.Sug uOHu ld,Sk jYfhka lghq;= flf¾. (i) ixj¾Okh jk idudðl rgj, wdrlaIK m%;sm;a;s kS;suh wdlD;s, fr.=,dis Í;s iy ls%hdmßmdá Yla;su;a lsÍu i|yd Tjqkag ^ i.id.r.& wdOdr lsÍu; (ii) cd;sl, Wmcd;sl, wdxYSh, wdh;k iy jHdmD;s uÜgfïka, i.id.r. j, rdcH wdh;k, Khlrejka$fiajdodhlhska iy isú,a ixúOdk j, Odß;d j¾Okhg wdOdr lsÍu iy (iii) b,a¨ug m%;spdr olajk mokfuka, foa.wd.m. iu;djka iy ms<s.;ukd nj ms<sn| ;lafiare lsÍï iy fya;=ldrl fiùï ls%hd;aul lsÍu i|yd i.id.r. iuÕ lghq;= lsÍu.

78. miq.sh jirj, wdrlaIK úfYaI{hska fiajhg n|jd .ekSfuys,d wd'i'ne' l%udkql+, m%.;shla ,nd ;sfí. wd'i'ne' g mdßißl úfYaI{hskaf.a 19 fofkl= ^jD;a;Sh ld¾h uKav,h 18 iy tla cd;sl ks,Odßhl= isá& mdßißl m%;sm;a;sh wkqu; jq 2002 jif¾ isg mdßißl úfYaI{hska 14 fofkl=f.a uq¾; jeä ùula isÿ ù ;sfí. ̂ jD;a;sh ld¾h uKav, 8 la yd cd;sl ks,Odßka 6 la& 1995 § iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍfï m%;sm;a;sh wkqu; jq ;eka isg iy Bg miq 1998 § iajfoaYsl ckhd ms<sn| m%;sm;a;sh wkqu; jq ;eka isg iudc wdrlaIK úfYaI{;d j¾Okh tla jD;sh ld¾h uKav, iudðlfhl=f.a isg cd;sl ld¾h uKav, 22 olajd o cd;sl ld¾h uKav, ks,Odßka 9 olajd o 2009 uehs udih jk úg jeä ù we;. mdßißl úfYaI{ ;k;=re 26 la yd iudc ixj¾Ok úfYaI{ ;k;=re 22 la30 we;=¿j wdrlaIK iudf,dapk lghq;= i|yd jD;a;sh ld¾h uKav, ;k;=re uq¿ tl;=j jYfhka 48 fofkl= j¾;udkfha § wd'i'ne' g isáhs. Bg wu;rj, mdßißl ks,OdÍ ;k;=re 8 la yd iudc wdrlaIK ks,Odß ;k;=re 9 la we;=¿j wdrlaIK lghq;= i|yd jev lrk foaYSh ld¾h uKav, ;k;=re 17 la wd'i'ne' g isà. fuu ;k;=re ixLHdfjka 12 la fjka lr we;af;a foaYSh ÿ; uKAv, 7 lg h.

79. iïm;a ms<sn|j Woa.; jk lreKq mßlaIdjg ,la lr we;af;a wd'i'ne' ;=, wdrlaIK ksis Woafhda.h, iudf,dapkh iy wêlaIK ld¾hhka i|yd wNHka;r iólaIK yd ld¾huKav,-i;s ix.=Klh Ndú;hg .ekSfï ixo¾Nh ;=,h. wdikak;u ld,fha isg uOHu ld,h olajd ^2010-2012&31 wdrlaIK

30 fuu ld¾h uKav, idudðlhska wdrlaIK lghq;= j,g muK;a iSud ù jev lrkafka ke;' wdrlaIK jev i|yd Tjqka fjka lrk ld,h 30] isg 90] olajd fjkia fõ'

31 wjYHlrk ld¾huKav, iïm;a mokï jkafka" ̂ i& kj m%;sm;a;sfha we;=<;aj ;sfnkakd jQ ±kg mj;sk wdrlIK wjYH;d l%shd;aul lsÍug wjYH ld¾huKav,fha m%udKj;a nj ;lafiare lsÍu' ^ii& wdrlaIK m%;sm;a;s hdj;ald,skh iïnkaOfhka Woa.; úh yels iïm;a ms<sn| ldrKd y÷kd.ekSu' ^iii&wdrlaIK jev i|yd mj;sk udkj iïm;a Wmßu f,i Ndú;hg .ekSu iy fjka lsÍu fhdackd flfrk úl,amhka y÷kd.ekSu" ms<sn|j isÿ l, hq;= úYaf,aIKhla u;h'

Page 39: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

32

iudf,dapk lghq;= i|yd wjqreoaolg jD;a;Suh ld¾h uKav, iïm;a 1253 - 1749 w;r m%udKhla wjYH jk nj weia;fïka;= uÕska fhdackd flf¾. wdrlaIK ld¾h uKav, iïm;a wjYH;djfha weia;fïka;= jeä ùug m%Odk fya;=j ù we;af;a miq.sh uE; wjqreÿ lsysmh ;=, fufyhqï mßudj fõ.fhka jeä ùu fukau miajk idudkH m%d.aOk jeä ùfï ixo¾Nhhs. wNHka;r wdrlaIK ls%hdmßmdá, wd'i'ne' ;=, ld¾h uKav, iïm;a h,s fnod yeÍu wdrlaIK lghq;= i|yd ienE ld¾h uKav, ld, fhojqï fukau jHdmD;s k, ud¾.fha32 ixhq;sh yd ñY%Kh yd iïnkaO Wml,amkhla u; fuu weia;fïka;= /§ mj;S. ld¾h uKav, ;k;=re ^úoaj;a jD;sl ld¾h uKAv, yd cd;sl ks,Odßka& iy ld¾h uKav, WmfoaYlhskaf.a ixfhda.hla úiska jir 3 l uOHu ld, rduqjla mqrd wu;r iïm;a msrùu isÿ jkq we;. WÑ; wjia:d j, § ld¾h uKAv, Odß;dj by, kexùfï m%uqL;dj fkajdisl fufyhhkag ,nd Èh yel. WÑ; mqyqKq jevigyka uÕska cd;sl ks,Odßkaf.a ld¾hNdrh mq¿,a lrKq we;. Tjqka lafIa;% ;=klg wkqrEmj isàu wjYH jkq we;. tu lafI;% jkafka, (i) wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh hgf;a fkdfjkiaj mj;skq we;s ±kg mj;sk m%;sm;a;s wjYH;djka ls%hdjg kexùu Yla;su;a lsÍu. (ii) m%cdj iuÕ lghq;= lsÍu ms<sn| kj wjYH;djka ls%hdjg kexùu. (iii) ie,lsh hq;= n,mEï iy wjodkï ;;ajhka we;s jHdmD;s i|yd jHdmD;s ls%hdjg kexùfï ld,h ;=, wu;r wdrlaIK iudf,dapk ÿ; fufyjr ls%hd;aul lsÍu. Bg wu;rj, wdrlaIK m%;sm;a;s ls%hdjg kexùfï ks;Suh me;s wduka;%kh lsÍu i|yd m%Odk kS;s WmfoaYl ld¾hd,fha kS;s úfYaI{;djka yd foa.wd.m. j, iudk;d ;lafiare iudf,dapkh i|yd wu;r iïm;a wjYH;d mej;sh yelsh.

80. uOHu ld,Skj, foa.wd.m. iïnkaOj jDëh úhoï we;s úh yelsh. ieu jirlu b,a¨u uÕska fufyhjk foa.wd.m. ms<sn| iu;d ;lafiare meje;aùu i|yd wu;r úoaj;a jD;sh ld¾h uKav, i;s wjYH úh yelsh. tla iudk;d ;lafiarejla i|yd ld¾h uKav, i;s 5-12 w;r ixLHdjla o, ms<s.;ukd nj ms<sn| l;afiarej i|yd ;j;a wu;r ld¾h uKav, i;s ixLHdjla o óg wh;a úh yel. jeä úh yels ld¾h uKav, wjYH;d, jqjukdjl mokfuka ld¾h uKav, WmfoaYkfha ksr; ùu uÕska hï m%udKhlg msßuid .; yelsh. Bg wu;rj foaYSh wdrlaIK moaO;s Ñls;aidj i|+yd l%ufõo ixj¾Okh lsÍfï § yd Ndú;hg .ekSfï § f,dal nexl=j jeo.;a ld¾hNdrhla bgq lrñka isák w;r fuu flIa;%fha taldnoaOj lghq;= lsÍu i|yd úYd, Wkkaÿjla mj;S. f,dal nexl=j jeks yjq,aldr wdh;khla iuÕ lghq;= lsÍu m,odhs nj jeä ÈhqKqùug fya;=jk w;r wu;r iïm;a ld¾hCIu;djhla iy;sl lrhs.

we. ls%hd;aul jk Èkh iy ixl%ukSh ld,mßÉfÊoh

81. wOHlaI uKav,h úiska wkqu; lsÍfuka udi 6g miq wd.m%.m%. iy tys mßYsIag 1 - 6 l%shd;aul jkq we;. m%;sm;a;sh l%shd;aul jQ Èkhg miqj ms<sfh, lsÍug uq,mqrkd jHdmD;s i|yd wd.m%.m%. iy tys mßYsIag 1 - 6 Ndú;d fõ. ±kgu;a l<ukdlrK iudf,dapk /iaùu wjika lr we;s jHdmD;s fyda ld,l uq,H iïmdok b,a,Sï ms<sn| l<ukdlrK iudf,dapkh wjika lr we;s ±kg mj;sk nyqjdßl uq,H myiqlula hgf;a we;s ´kEu jdßlhla i|yd wd'i'ne' fõ iafõÉPdfjka fkdjk h,smÈxÑ lsÍfï m%;sm;a;sh ^1995& iajfoaYsl ckhd ms<sn| m%;sm;a;sh 1998 iy mdßißl m%;sm;a;sh ^2002& Ndú;hg .ekSu l< hq;=j we;af;ah.

wE. m%;sm;a;s iudf,dapkh

82. wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIK m%;sm;a;s uqÿka muqKqjd .ekSfuys id¾:l;ajh ;lafiare lsÍu i|yd wdrlaIK m%;sm;a;sh ls%hd;aul ùu wdrïN jq Èkfha isg jir 5 g miq iudf,dapkhla meje;afjkq we;. Bg wu;rj, m%;sm;a;sh ls%hd;aul ù jir 3 g miq fufyhqï iudf,dapkhla isÿ flfrk we;. tuÕska úfYaI wjOdkhlska hq;=j ;lafiare lsÍug woyia lrkafka (i) foa.wd.m. Ndú;hg .ekSfï m%.;sh yd foa.wd.m. j, M,odhs nj iy (ii) uq,HlrK w;rueÈ jHdmD;s i|yd wdrlaIK wjYH;d ls%hdjg kexùu, iy tu wjYH;dj, M,odhs;ajh ;=ka wjqreÿ yd mia wjqreÿ iudf,dapk oaú;ajhu iajdëk we.hqï fomd¾;fïka;=j úiska isÿ lrKq ,nk w;r tuÕska ilia jk jd¾;d wOHlaI uKav,h

32 iïm;a ;lafiarej i|yd Ndú;d lrk ,o k, ud¾.fha we;s wfmalaIs; jHdmD;s ixLHdj mokï jkafka jHdmD;s ieliqï f;dr;=re moaO;sfha ^jHd'ie'f;d'm'& o;a; u;h'

Page 40: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

33

yd wd'i'ne' fõ l<ukdlrKh fj; Ndrfokq ,efí. ;=ka wjqreÿ iudf,dapkfha ks¾foaY yd wOHlaI uKav,fha ixj¾Ok im,;d lñgqfõ woyia ie,ls,a,g .ksñka, uq.w. jHdmD;s i|yd foa.wd.m. Ndú;hg .ekSu iy wdrlaIK wjYH;d ls%hdjg kexùu ms<sn| wOHlaI uKav,fha wkque;sh i|yd l<ukdlrKh úiska m;s%ldjla bÈßm;a lrkq we;. mia wjqreÿ iudf,dapkh ie,ls,a,g .ksñka o l<ukdlrKh úiska wOHlaI uKav,hg m;s%ldjla bÈßm;a lrkq we;.

VII. ks¾foaYh

83. v jk iy vi jk mßÉfÊo, iy iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lsÍu ms<sn| m%;sm;a;sh ^1995& iajfoaYsl ckhd ms<sn| m%;sm;a;sh ^1998& mdßißl m%;sm;a;sh ^2002& wNsNjkh flfrk Wm .%ka:h 1 - 6 iy 73 fþofha fojk jdlHh, uyck ikaksfõok m%;sm;a;sh ̂ 2005& 77 - 85 iy 92 fþo we;=¿ fuu ,shú,a, uÕska úia;r flfrk wd'i'ne' fõ wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh wOHlaI uKav,h úiska wkqu; lsÍu iNdm;sjrhd ks¾foaY lrhs.

Page 41: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

34 Wm.%ka:h 01

wdrlaIK wjYH;d 1 ( mrsirh

w. ye|skaùu

1. wdrlaIK wjYH;d 1 u.ska y÷kajd fokafka Khlrejka $fiajd odhlhska úiska wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ̂ wd.i.ne& iyfhda.h ,nd .ekSu i|yd jHdmD;sfha§ imqrd,sh hq;= mdßißl wdrlaIK mshjrhkah. fuys§ wruqKq yd Ndú;fha úIh fCIa;%h idlÉPd j,g ,laflf¾. ;jo, mßir ;lafiare l%shdoduh Ndr .ekSfï§ wjYH jk oE meyeÈ,s flf¾. fuu wjYH;d w;r n,mEï ;lafiare lsÍu, n,mEï wvq lrjd .ekSu i|yd ie,iqï lsÍu yd th l<uKdlrKh lr .ekSu, mßir ;lafiare jd¾;d iQodkï lsÍu, f;dr;=re m%ldYhg m;a lsÍu yd WmfoaYKhka Ndr .ekSu, ÿla .ekú,s ixisÿùfï hdka;%Khla msysgqùu iy wëCIKh iy jd¾;dlrKh hk lreKq we;=<;a fõ. fuu ,shú,a,g ;j ÿrg;a we;=,;a jk lreKq w;r ffcj úúO;aj iïuq;shg yd iajNdúl iïm;a ;sridr f,i l<uKdlrKh lsÍu i|yd wjYH jk úfYaI wdrlaIl mshjro fõ. mßir ¥IKh j<lajd .ekSu iy thg fya;=ldrl fkdjk mshjr .ekSu;a, jD;a;Sh iy m%cd fi!LH yd wdrlaIdj;a, fN!;sl yd ixialD;sl iïm;a ixrlaIKh;a we;=,;ah. fuu iqúfYaI wjYH;d l%shdjg kexùu lrkq ,nkafka mßir ;lafiare l%shdoduh ;=,ska iy wd'i'ne' fõ iy Khlre $ fiajdodhlhd w;r tlÕjk ,o mdßißl l<uKdlrK ie,iqï l%shdjg ke.Su ;=<skah.

wd. wruqKq

2. wruqKq jkafka jHdmD;s j, mdßißl ys;lrNdjh iy Ñria:dhsNdjh iy;sl ù ;sîu;a, mdßißl jYfhka ie,ls,a,g .;hq;= ldrKd jHdmD;sfhys ;SrK .kakd l%shdoduhka iuÕ taldnoaO ùu iy;sl lsÍu;ah.

we. Ndú;fha úIh fCI;%h

3. fuu wjYH;d n,mdkqfha wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nd .kakd $ fyda wd'i'ne' úiska mßmd,kh lrkq ,nk iaffjÍ yd iaffjÍ fkdjk ish¿ jHdmD;s i|ydh. ;jo, uqo,a ,nd .kafka ldf.kao hkak fkd;ld by; lS jHdmD;s j, fldgia j,g tajd n,mj;ajhs. thg Khla jYfhka ,nd .kakd uqo,a wdfhdack jHdmD;s iy$fyda §ukdjla iy fyda fjk;a ud¾.j,ska uqo,a ,nd .kakd jHdmD;sj,g, tkï fldgia jYfhka ,nd.kakd iy$ fyda iy;sl lsÍïj,g n,mdhs. ^fu;eka isg fïjd mq¿,a jYfhka jHdmD;s hkqfjka ye¢kafõ.)

wE. wjYH;d

1. mdßißl ;lafiarej

4. mdßißl ;lafiarej hkq mßir úYaf,aIkh iy ie,iqï lsÍu uÕska mdßißl n,mEï iy jHdmD;shlg iïnkaOj isÿjk wk;=reodhl yd wjodkï ;;ajhka úia;r lsÍu i|yd fhdod.kq ,nk .KSh jpkhls. fhÿuls. jHdmD;shla iQodkï lsÍfï uq,a wÈhr j,§u Khlre $fiajdodhlhd úiska tu jHdmD;sh u.ska isÿúh yels hehs is;k iDcq, jl% yd ish,a, tl;=ùfuka isÿúh yels n,mEï iy tys wk;=reodhl ;;ajhka, fN!;sl jYfhkao, Ôj úoHd;auljo, iudc wd¾Ól jYfhkao, fN!;sl yd ixialD;sl iïm;a flfrys n,mdkafka flfiao lshdo, tajdfha jeo.;alu fldmuKo lshdo, tys md¾Yjlrejka iuÕ idlÉPd l< hq;=h. ta .ek Wkkaÿjk rdcH fkdjk ixúOdk iuÕ idlÉPd lr ;lafiare l< hq;=h. tys§, hï wdldrfha ydkslr n,mEï yd wjodkï ;;ajhka y÷kd.kq ,enqfha kï, Khlre$fiajdodhlhd úiska yels;rï blauKska mdßißl ;lafiarejla lsÍu Ndr.; hq;=h. fuh jHdmD;s jl%fhys yels ;rï blaukska l< hq;=h. hï jHdmD;s j, ydkslr n,mEï ie,lsh hq;= m%udKfhka ;sîug bv we;akï, tajd úúOjQ;a wdmiq yß.eiaúh fkdyelsjQ;a, fyda l,ska isÿ fkdjQ wdldrfha tajd;a fõ kï Khlre$fiajdodhlhd úiska jHdmD;sfha ia:dkh, msßksujqu, ;dlaIKh iy tys wkqfldgia i|yd úl,amhka iy tajd j<lajd,Sfï l%u fiúh hq;=h. tfia j,lajd,Su l< fkdyels kï, mdßißl ydkslr n,mEï wju lr .ekSfï yd wjodkï ;;ajh wju lr .ekSfï l%u fiúh hq;=h. fuu jHdmD;sh msysgqjk

Page 42: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 01 35

ia:dkh, ie,eiau, ;dlaIKh iy tys wkqfldgia f;dard .ekSfï fya;= ldrKd yd ;¾lkh ksis mßÈ jd¾;d.; l< hq;=h. thg jeh yd m%;s,dN ;lafiarejla we;=,;a úh hq;= w;r th úúO úl,amhka i|yd isÿ l< hq;=h. tu úl,amhka ;lafiare lsÍfï§ jHdmD;sh l%shd;aul fkdlsÍfï úl,amho ie,ls,a,g .; hq;=h.

5. ;lafiare l%shdoduh ;;ald,Sk f;dr;=re u; mokï úh hq;=h. thg ksjerÈ jHdmD;s úia;rhla, wdrïNl o;a;, mßirh yd iudc ;;ajh iïnkaOj f;dr;=re ;sìh hq;=h. fuu mßir ;lafiarej úiska ish¿ isÿúh yels n,mEï iy wk;=reodhl ;;ajhka ie,ls,a,g .; hq;=h. thg fN!;sl, Ôj úoHd;aul, iudc wd¾Ól ̂ jD;a;Sh fi!LH yd wdrlaIdj, m%cd fi!LHh yd wdrlaIdj, ÿ¾j, ck fldgia yd ia;%S mqreI iudcNdjh ms<sn| m%YaK iy mdßißl ckudOH yryd Ôjk ud¾. flfrys we;sjk n,mEï ^Wm.%ka:h 2:6 jk fþoh& iy fN!;sl, ixialD;sl iïm;a flfrys jk n,mEï ifudaodk l%uhlg úuid ne,sh hq;=h. jHdmD;sfhka we;súh yels mdßißl n,mEï iy wjodkï ;;ajhka fuu ,shú,af,a olajd we;s wjYH;djhka wkqjo, l%shd;aul úh hq;= kS;s Í;s yd fr.=,dis wkqjo fuu jHdmD;sh l%shd;aul jkafka l=uK kS;s rduqjg wkql+,jo, tys mdßißl lreKqj,g wod,jo, fuh l%shd;aul flfrk rfÜ ne§ï fudkjdo@ cd;Hka;r kS;sh hgf;a tajd flfiao @ hk lreKq wkqjo úu¾IKh flf¾.

6. jHdmD;sfha n,mEï j,g yiqjk m%foaYh ie,ls,a,g f.k jHdmD;sfha n,mEï yd wjodkï ;;ajhka úYaf,aIKh flf¾. fuu n,mEï m%foaYhg we;=,;a jkafka (i) jHdmD;sfha m%d:ñl m%foaYh ^m%foaY& iy Bg iïnkaO myiqlï i|yd Khlre $ fiajdodhlhd ^fldka;%d;alrejkao we;=¿j& úiska ixj¾Okh lrkq ,nk fyda md,kh lrkq ,nk m%foaYh. tkï n,Yla;sh f.k tau i|yd, mÈl m%foaY, ng ouk m%foaY, we,j,a, Wux ud¾., m%fõY ud¾., j,j,a yEÍu iy wmøjH oukq ,nk m%foaY we;=,;a fõ. ;jo, bÈlsÍï l|jqre (ii) iïnkaO jk myiqlï, wd§ jHdmD;sfha fldgia jYfhka uqo,a imhkq fkd,nk myiqlï ^fïjd i|yd uqo,a iemhSu Khlre $ fiajdodhlhd úiska fyda ;=kajeks md¾Yjhla úiska l< yels úh yelsh.) tajdfha YlH;djh iy meje;au ;kslru jHdmD;sh u; rod mej;sh yels jk w;r tajdfha NdKav fyda fiajdjka jHdmD;sfha id¾:l l%shdfldÍ;ajh i|yd w;HjYH úh yelsh. (iii) ;jo, jHdmD;sfha ;jÿrg;a ie,iqï flfrk j¾Okhka fya;=fjka n,mEï we;s úh yels m%foaY yd m%cdjka wd§ jYfhka tajdfha tl;= jQ n,mEï j,g ,laúh yels m%foaY yd m%cdjkao, tn÷ n,mEï we;súh yels fjk;a ud¾., ±kg mj;sk l=uk fyda jHdmD;s yd ;;ajhka iy jHdmD;shg iïnkaO fjk;a ixj¾Okhka, tkï miqj isÿúh yels fyda fjk;a ia:dkhl isÿúh yels n,mEï o we;=,;a fõ. tajd fuu ;lafiarej lrk wjia:dfõ § h:d¾:jd§j w¾: ±laúh yels tajd úh hq;=h. ;jo, (iv) ie,iqï fkdl<, tfy;a l,ska ±lsh yels fuu jHdmD;sh ksid isÿúh yels, miqlf,l fyda fjk;a ia:dkhl isÿúh yels n,mEï j,g ,lajk m%foaY yd m%cdjkao ie,ls,a,g .; hq;=h. fuu n,mEï m%foaYhg, jHdmD;sh fkdue;sj fyda jHdmD;shg iajdëkj isÿ úh yels n,mEï we;=<;a fkdfõ. jHdmD;s pl%fhys wod, ish¿ wÈhrhka i|yd mdßißl n,mEï yd wjodkï úYaf,aIKh lrkq ,efí. thg bÈ lsÍï j,g fmr ;;ajhka, bÈlsÍï wÈhr, l%shd;aul flfrk ld,hka, tajd úiqrejd yßk wÈhr fyj;a jid ouk wÈhr, jid ±ófuka miq l%shdldrlï tkï mqkre;a:dmkh yd h,s h:d ;;ajhg m;a lsÍfï wÈhr wd§ ish¿ wÈhr we;=,;ah.

7. ;lafiarej úiska foaY udhsï yryd isÿúh yels n,mEï o y÷kd.kq ,efí. tkï jdhq ¥IKh ùu, cd;Hhka;r c, ud¾. wêl f,i mdúÑÑ lsÍu fyda wmú;% ùu iy f.da,Sh n,mEï, tkï yß;d.dr jdhq ksl=;a lsÍu, wk;=rg ,laj we;s Ôù úfYaI iy mßir moaO;Ska flfrys we;sjk n,mEï y÷kd.kq we;.

8. mßir ;lafiarej úiska úfYaI mqoa.,hska, fyda lKavdhï flfrys fjkialï iys;j fyda wiudkqmd;slj, jHdmD;sfha ydkslr n,mEï j,g f.dÿre fõo, Bg fya;=j Tjqkaf.a jrm%ido rys; ;;ajh fyda ÿn, ;;ajh ksido hkak mÍCId lrkq ,efí. úfYaIfhka È<skaoka, ia;%Ska iy <uqka iy iajfoaYSl ck;dj ms<sn| i,ld nef,a. fun÷ mqoa.,hska fyda lKavdhï y÷kd .kq ,enQ úg mdßißl ;lafiarej úiska, Tjqkg wiudkqmd;slj ydkslr n,mEï we;s fkdjk mßÈ .;hq;= b,lal iy fjkialï iys; mshjrhka ks¾foaY lrkq ,efí.

Page 43: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

36 Wm.%ka:h 01

9. jHdmD;sfha n,mEï yd wjodkï ;;ajhkaf.a jeo.;alï wkqj ;lafiarej úiska A j¾.fha jHdmD;s i|yd iïmQ¾K mßudKfha mdßißl n,mEï ;lafiarejla (EIA) we;=,;a úh yel. B j¾.fha jHdmD;s i|yd uQ,sl mdßißl fidaÈishla (uQ.md.fida) fyda Bg iudkjk l%shdoduhla fyda f,aLK úu¾YKhla (Desk Review) we;=,;a úh yelsh. mdßißl n,mEï ;lafiare (EIA) jd¾;djlg my; i|yka m%Odk wx. we;=,;a fõ. (i) úOdhl idrdxYhla (ii) jHdmD;s ms<sn| úia;rhla (iii) mßirh ms<sn| úia;rhla (iv) wfmalaId lrk mdßißl n,mEï yd tajd wju lr .ekSu i|yd mshjr (v) úl,amhka ms<sn| úYaf,aIKhla (vi) mdßißl l<uKdlrk ie,eiaula ^ie,iqï& (vii) WmfoaYK idlÉPd iy f;dr;=re fy,sorõ lsÍu iy (viii) ks.uk yd ks¾foaYhka. fuu Wm .%ka: (appendix) hg we;s weñKqul ;jÿrg;a úia;r imhd we;. óg jvd mgq wdjrKhla we;s wdrïNl mdßißl mÍCIdjla jvd iSñ; n,mEï iys; jHdmD;shla i|yd l< yelsfõ. tys n,mEï ixLHdj l=vd úh hq;=h. idudkHdfhka th jHdmD;s N+ñhg iqúfYaIs; jk w;r, tajd wdmiq yerúh yels n,mEï úh yelsh. tajd ydks wju lr .ekSfï mshjr uÕska úi¢h yels tajd úh hq;=h.

10. jHdmD;shg ±kg mj;sk l%shdldrlï fyda myiqlï we;=,;a jkafka kï wod, ndysr úfYaI{hska úiska tajdfha mdßißl ú.Kkh lsÍula uÕska fuu jHdmD;sh úiska wjodkï ;;ajhka fyda n,mEï we;s lrk hï m%foaY we;ao hkak úuikq we;. fuu jHdmD;sh m%Odk fmf,a w¿;a jHdma; lsÍï .ek fmr ±laulaa rys; kï fuu ú.Kkh lsÍu úiska tu jHdmD;sh i|yd wjYH mßir ;lafiarej imrd,kq we;. kshu mdßißl .Kkh lsÍulg my; i|yka m%Odk fldgia we;=,;a jkq we;. (i) úOdhl idrdxYhla (ii) myiqlï ms<sn| úia;rhla , thg l,ska l< yd j¾;udkfha lrkq ,nk l%shdldrlï we;=,;a fõ (iii) cd;sl, m%dfoaYSh fyda fjk;a wdldrfha n,mdk mdßißl kS;s, fr.=,dis iy m%ñ;Ska j, idrdxYhla (iv) ú.Kkh yd ia:dkh ms<sn| l%shdoduh (v) fidhd .ekSï yd ie,ls,a,g ,la flfrk lafIa;% (vi) tla tla ie,ls,a,g ,la flfrk lafIa;% i|yd ksjerÈ lsÍfï l%shdldÍ ie,eiaula u.ska fhda.H ksjerÈ lsÍfï l%shdud¾.hka, ta tla tla lreKq iïnkaOj fhdackd flfrk w;r tajdfha úhoï yd l%shd;aul l<hq;= ld,igykla we;=,;a fõ.

11. jHdmD;shg hï m%;sm;a;s, ie,iqï fyda jevigyka fjkia lsÍu wjYH jkafka kï, tajd u.ska ie,lsh hq;= mdßißl n,mEï we;s úh yels kï, tajd l,dmh ;=< fyda lafIa;%h ;=, isÿjkafka kï tjeks wjia:d j, § Wmdh ud¾.sl mdßißl ;lafiare lsÍula wjYH fõ. Wmdh ud¾.sl mdßißl ;lafiarejg we;=,;a jkafka (i) ;;ajh ms<sn| úYaf,aIKhla (ii) È.=ld,Sk iy jl%ldr n,mEï (iii) idlÉPd meje;ajQ l%shdoduh ms<sn| úia;rhla iy (iv) f;dard.;a úl,amh ms<sn| meyeÈ,s lsÍulah.

2. mdßißl ie,iqïlrKh yd l<uKdlrKh

12. Khlre$ fiajdodhlhd úiska mdßißl l<uKdlrK ie,eiaula (EMP) iQodkï lrkq we;. ta u.ska we;s úh yels n,mEï yd wjodkï ;;ajhka y÷kd.; hq;=h. mdßißl l<uKdlrK ie,eiaug fhdað; ydks wju lsÍfï mshjr, mdßißl wëCIKh iy jd¾;dlrK wjYH;d, yÈis ;;ajhka hgf;a m%;spdr ±laùfï l%shdoduhka, tajdg iïnkaO wdh;ksl yd ixúOdk ms<sfj,j,a, yelshdjka ÈhqKq lsÍu iy mqyqKq lsÍfï mshjr, l%shd;aul lsÍfï ld,igyk, jeh ;lafiare lsÍï iy l%shdldÍ;ajhka ms<sn| o¾Ylhka we;=,;a jkq we;. n,mEï yd wjodkï ;;ajhka u. yeÍu l< fkdyels wjia:d j,§ fyda je,elaúh fkdyels wjia:dj,§, tajd wju lsÍfï mshjrhka .ekSu yd l%shdldrlï y÷kd .ekSu jHdmD;sh ie,iqï lsÍu, bÈ lsÍu yd l%shd;aul lsÍu, n,mdk kS;s Í;s yd fr.=,dis j,g tlÕj isÿúh hq;= w;r fuu ,shú,af,ys i|ykaj we;s wjYH;d imqrd,sh hq;=h. fuu mdßißl ie,iqï ,shú,af,ys úia;r uÜgu yd ixlS¾KNdjh iy ye¢k.;a mshjrhkaf.a m%uqL;djhka yd l%shdldrlï, jHdmD;sfha n,mEï yd wk;=reodhl ;;ajhka iuÕ .e,fmk tajd úh hq;=h. fuys ie,ls,a,g .;hq;= ;SrKd;aul lreKq w;r ydkslr n,mEï we;súh yels tajd wju lsÍu ;=kajeks md¾Yjhkag ±fkk, iq¿ ydks olajd úh hq;=h. “mdßißl ¥IK we;s lrkakd úiska ta i|yd f.úh hq;=h” hk m%;sm;a;sho, m%fõYï ùfï m%fõYh iy .e,fmk f,i l<uKdlrKh l< hq;=h hk m%;sm;a;sho wkq.ukh l< hq;=h.

13. we;eï b;sßjk n,mEï, ie,lsh hq;= uÜgul ;sfí hehs is;sh yels kï ,wju lsßfï mshjrhka .ekSfuka miqj o tfia ùug bv ;sfí kï mdßißl l<uKdlrk ie,eiau (EMP) g fhda.H jkaÈ f.ùfï l%shdud¾.hkago ̂ tajd bj;a lsÍfï mshjrhkao& we;=,;a úh hq;=h. tajd u.ska jHdmD;sh úiska wjidkfha§

Page 44: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 01 37

ie,lsh hq;= mßir ydkshla isÿ fkdjk ;;ajhla we;s úh hq;=h. ksoiqkla jYfhka tu mshjrhka u.ska jdi N+ñ iy ffcj úúO;ajh wdrlaId ùu isÿúh hq;=h. yd;ami mj;sk ;;ajhka ixrlaIKh ùu yd yß;d.dr jdhq ksl=;a ùu ixrlaIKh úh hq;=h. fïjdg msßuefik mßÈ uqo,a jkaÈ f.ùu Ndr.; yelafla iqúfYaIS ;;ajhka ys§h. thska f.jkq ,nk jkaÈh mdúÉÑ úh hq;af;a ta wdldrfhau mdßißl jdis ,efnk wdldrhkag jk w;r jHdmD;sfha b;sßjk n,mEï j,g m%udKj;a ms<shï fhfok wdldrfhks.

14. mdßißl l<uKdlrK ie,eiau (EMP) yels;dla ÿrg tajdhska we;sjk wfmalaIs; m%;sM, uek ne,sh yels isÿùï f,i y÷kajd fokq ,nk w;r tajdfha ld¾hM,h ms<sn| o¾Ylhka fyda b,lalhka hï ld,Sk w¾: ±lajQ ld,mßÉfþohla ;=, úuid ne,sh yels wdldrfha úh hq;=h. th jHdmD;s ie,eiafï fjkia lsÍï j,g, tkï jHdmD;sh msysgqjk ia:dkh fjkia lsÍu fyda thg hk ud¾.h fyda ;dlaIKh, fjkia lsÍu yd l,ska fkdÿgq isÿùï yd m%;sM, wëCIKh lsÍï j,g m%;spdrd;aul úh hq;=h.

15. we;eï wjia:d j,§ ;=kajeks md¾Yjhl ueÈy;aùu ksid mdßißl l<uKdlrK ie,eiau l%shd;aul lsÍug n,mEula we;súh yelsh. fuu ;=kajk md¾Yjh rdcH wdh;khla, fldka;%d;alrefjla fyda tfia ke;skï Bg iïnkaO myiqlï imhk wdh;khl l%shdldßlfhla úh yelsh. ;=kajeks md¾Yjhla iïnkaO lr .ekSfï wjodku by< uÜgul mej;Su iy Khlre $ fiajd odhlhdg l%shdldÍ;ajh flfrys md,khla yd n,mEula ;=kajk md¾Yjfha l%shdldÍ;ajh yd yeisÍu flfrys we;s l< yels wjia:d j,§ Khlre $ fiajdodhlhd ;=kajk md¾Yjh iuÕ iyfhda.S;djhla f.dvk.d .kafka Khlre$ fiajdodhlhdf.a wjYH;djhkag tlÕ jk m%;sM, ,nd .ekSu i|ydh. ksYaÑ; l%shdldrlï tla, tla wjia:dj mokï fldg f.k ;SrKh flfrkq we;.

16. Khlre$ fiajdodhlhd úiska iqÿiqlï iys; m,mqreÿ úfYaI{hska fhdod .ksñka, mßir ;lafiarej iy mdßißl l<uKdlrK ie,eiau iQodkï lrkq we;. b;du;a ixlS¾K iy ixfõ§ jHdmD;s iQodkï lsÍu yd l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< jHdmD;s iuÕ iïnkaO fkdjk úfYaI{hskaf.ka iukaú; iajdëk WmfoaYl uxv, fhdod .kq we;.

3. f;dr;=re t<sorõ lsÍu

17. Khlre$ fiajdodhlhd úiska my; i|yka ,shlshú,s wd.i.ne fõ fjí wvúfhys t<sorõ lsÍu i|yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fj; ,ndÈh hq;=h.

i. iïmQ¾K mdßißl n,mEï ;lafiare jd¾;djla (EIA) mdßißl l<uKdlrK ie,eiauo we;=¿j wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ i,ld ne,Su i|yd wvq jYfhka Èk 120 lg l,ska wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fj; ,ndÈh hq;=h. iy $ fyda jHdmD;s we.hSu lsÍug fmr mdßißl ;lafiare iy úu¾Yk rduq wod, wjia:d j, § ,ndÈh hq;=h.

ii. wjidk mdrsirsl n,mEï ;lafiarej ^md. n. ;& $ uQ,sl mdßißl fidaÈish ^uQ. md. fida&

iii. w¿;a fyda hdj;ald,Sk l, md. n. ; / uQ. md. fida. jd¾;dj iy jHdmD;sh l%shd;aul lsÍu ;=< iQodkï l< ksjerÈ lsÍfï l%shdldÍ ie,eiau, tjekakla ;sfí kï iy

iv. mdßißl ksÍCIK jd¾;d

18. Khlre$ fiajdodhlhd úiska wod, mdßißl f;dr;=re fuu ,shú,af,ys 17 jk fþofhya wvx.= f;dr;=re we;=¿j, l,afõ,d we;sj, tajd ,nd.; yels ia:dkhl§ iy n,mEï we;sjk ck;djg f;areï .; yels wdldrhg yd NdIdjlska ,ndÈh hq;=h. wl=re fkdokakd whg fjk;a iqÿiq ikaksfõok l%u fhdod.; hq;=h.

4. WmfoaYkh iy iyNd.S;ajh

19. Kh ,nd.kakd $ fiajd,dNshd úiska n,mEï we;sjk ck;dj iuÕ iy wfkla ta .ek ie<ls,su;ajk md¾Yjhka iuÕ, isú,a iudch we;=¿j, w¾:j;a idlÉPdjka meje;aúh hq;=h. Tjqkaf.a ±kqj;a iyNd.S;ajh myiq lrúh hq;=h. w¾:j;a idlÉPd hkq (i) jHdmD;sh iQodkï lsÍfï uq,a wjia:d

Page 45: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

38 Wm.%ka:h 01

j,§ wdrïN l< hqla;la jk w;r th uq¿ jHdmD;s pl%h1 (i) mqrdu È.gu mj;ajdf.k hd hqla;ls. (ii) thg wod, iy m%udKj;a f;dr;=re l,g fõ,djg ,ndÈh hq;= jk w;r tajd f;areï .; yels iy myiqfjka n,mEï we;sjk ck;djg ,nd.; yels l%shdoduhls. (iii) th isÿl< hqlaf;a ck;djg ysßyerodhl fkdjk, whq;= u¾Okhka rys; wdldrhgh. (iv) thg ia;%S $ mqreI iudcNdjh we;=,;a jk yd Bg m%;spdr olajk wdldrhg úh hq;=h. th wjdisodhl ;;ajhkag f.dÿrej isák ÿn, lKavdhï j, wjYH;djhkag .e,fmk f,i ilia úh hq;=h. (v) n,mEï we;sjk ish¿ ck;djkaf.a wod, ish¨ u; Bg we;=,;a úh hq;=h. fjk;a md¾Yjlrejkaf.a u;o Bg we;=<;a úh hq;=h. ta u; ;SrK .kakd l%shdj,shg we;=<;a úh hq;=h. tkï jHdmD;s ie,eiaug ydks wju lsÍfï mshjr, ixj¾Okfha m%;s,dN fnod .ekSu, bv m%ia:d fnod .ekSu iy l%shd;aul lsÍfï m%YaK Bg we;=,;a úh hq;=h. fuu idlÉPd meje;aúh hq;af;a n,mEï we;sjk m%cdjka flfrys we;s n,mEug iEfyk ;rñka úh hq;=h. fuh idlÉPd l%shdj,sh iy tys m%;sM, jd¾;d .; l< hq;= jk w;r tajd mdßißl ;lafiare jd¾;dj ;=< ms<sìUq úh hq;=h.

5. ÿla.ekú,s iyk hdka;%Kh

20. Khlre$ fiajdodhlhd úiska n,mEï we;sjk ck;djf.a m%YaK, meñKs,s iy ÿla.ekú,s, tu jHdmD;sfha mdßißl n,mEï iïnkaOj ,nd .ekSug;a, tajd úi£ug;a hï hdka;%Khla msysgqúh hq;=h. fuu ÿla.ekú,s iïnkaO l%shdj,sh, wjodkï ;;ajhka yd ydkslr n,mEï j,g .e,fmk f,i ilia úh hq;=h. ta uÕska n,mEï we;sjk ck;djf.a m%YaK yd meñKs,s iïnkaOj jyd l%shd;aul úh hq;=h. ta i|yd f;areï .;yels iy úksúo fmfkk l%shdoduhla fhdod.; hq;=h. th ia;%S $ mqreI iudcNdjhg m%;spdr olajk, ixialD;sl jYfhka fhda.H iy myiqfjka ,xúh yels úh hq;= w;r, th n,mEï we;sjk ck;djf.a ish¨ fldgia j,g lsisÿ úhoulska f;drj yd tajdg lsis÷ ovqjula fyda ;¾ckhla we;s fkdjk fia úh hq;=h. th wêlrKuh yd mßmd,kuh úi÷ï i|yd rg ;=< ndOd we;s fkdl, hq;=h. fuu hdka;%Kh iïnkaOfhka n,mEï we;sjk ck;djg fhda.H mßÈ f;dr;=re ,eìh hq;=h.

6' wëlaIKh iy jd¾;dlrKh

21' Khlre fyj;a Kh,nd.kakd$fiajd,dNshd úiska mdßißl l<ukdlrK ie,eiau (EMP) l%shdjg kef.k nj wëlaIKh l< hq;= w;r th uek ne,sh hq;=h' tu wëlaIKh lsÍfï m%udKh jHdmD;sfha wjodku iy n,mEïj,g m%udKj;a jkakla úh hq;=h' fuys l%shdldß;ajh úuid ne,Sug wjYH f;dr;=re jd¾;d lsÍug wu;rj Khg .kakd$fiajd,dNshd úiska tu l%shdj,sh mdßißl l<ukdlrK ie,eiau (EMP) g tlÕj isÿjkafkao hkak mÍlaId l< hq;=h' ;jo th wfmalaId lrk m%;sM, foig m%.;shla ,nd .kafkao hkak mÍlaIdldÍj Tjqka úiska ndr.; hq;=h' ie,lsh hq;= ydkslr mdßißl n,mEï we;s ùfï bvlv we;s jHdmD;s i|yd Kh ,nd.kakd$fiajd,dNshd úiska iqÿiqlï yd m,mqreoao iys; ndysr úfYaI{hska fyda iqÿiqlï iys; rdcH fkdjk ixúOdk ta wëlaIK f;dr;=re ksje/oso hkak úuid ne,Su i|yd fhdojd .; hq;=h' Khlre$fiajd,dNshd úiska wëlaIK m%;sM, jd¾;d f,aLk.; l< hq;=h' wjYH ksje/os lsÍfï l%shdldrlï y÷kd.; hq;=h' tajd ksje/os lsÍfï l%shdldÍ ie,eiau ;=< ms<sôUq úh hq;=h' Khlre$fiajd,dNshd úiska fuu ksje/os lsÍfï l%shdldrlï bgq l<hq;= w;r tajd .ek miq úmrñka hq;=j tajdfha M,odhl nj iy;sl l< hq;=h'

22' Khlre$fiajdodhlhd úiska l,ska l,g wëlaIK jd¾;d ilia l< hq;= w;r” mdßißl l<ukdlrK ie,iqï iïnkaOj úia;r l< hq;=h' tfiau u;=jk m%Yak iy ksje/os lsÍfï l%shdoduhkag tlÕ jk wdldrh úia;r l< hq;=h' ^tjeks foa ;sfíkï& Khlre$fiajd,dNshd úiska ie,lsh hq;= ydkslr mdßißl n,mEï we;súh yels jHdmD;s i|yd w¾O jd¾Isl wëlaIK jd¾;d ,nd oshhq;= w;r fnfyúka ixlS¾K jQ;a ixfõoS jQ;a jHdmD;s i|yd jirlg y;r jrla tn÷ jd¾;d ,nd osh hq;=h' ie,lsh hq;= ydkslr n,mEï we;sùug bvlv we;s jHdmD;s i|yd jHdmD;sh l%shd;aul lrk ld,h ;=<" jd¾;dlrKh wju jYfhka jd¾Islj os.gu l< hq;=h' tn÷ l<ska l,g ielfik jd¾;d uyck;djg ,nd .; yels ia:dkhl ;eìh hq;=h' jHdmD;sfhys whjeh ;=, wëlaIKh yd jd¾;dlrKh i|yd wjYH

1 mdßißl jHdmD;s A j¾.h i|yd wksjd¾hfhkau ;sìh hq;= WmfoaYk jYfhka i,lkq ,nkafka md'n';' fCI;% jevj, uq,a ld,fha WmfoaYk yd jHdmD;sh ms<sfh, lsÍfï ld,fha§ md'n';' flgqïm;a jd¾;dj ,nd.; yels ùu" wd'i'ne' úiska jHdmD;sh we.hSug fmr isÿ flfrk WmfoaYkhkah

Page 46: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 01 39

úhoï ms<sôUq úh hq;=h'

7' l,ska wfmalaId fkdl< mdßißl n,mEï

23' jHdmD;sh l%shd;aul flfrk ld,h ;=<" l,ska wfmalaId fkdl< mdßißl n,mEï u;=jkafka kï Khlre$fiajd,dNshd úiska mdßißl ;lafiarej hdj;ald,Sk l< hq;=h' mdßißl l<uKdlrK ie,eiau w¿;a l< hq;=h' tfia ke;skï w¿;a mdßißl ;lafiarejla iy mdßißl l<ukdlrK ie,eiaula iQodkï l< hq;=h' ta u.ska we;súh yels mdßißl n,mEï ;lafiare lsÍu” úl,amhka we.hSu iy n,mEï wju lsÍfï mshjrhka y÷kajdoSu iy tu n,mEï j,g uqyqK oSu i|yd wjYH iïm;a ;lafiare lsÍu l< hq;=h'

8' ffcj úúO;ajh ixrlaIKh iy iajNdúl iïm;a Ñria:dhSj l<ukdlrKh

24' Khlre$fiajd,dNshd úiska ffcj úúO;ajh2 iy iajNdúl iïm;a flfrys we;sjk jHdmD;sfha n,mEï yd tajdfha jeo.;alu .ek ;lafiare lsÍu mdßißl ;lafiare l%shdodufha wka;¾.; fldgila f,i l< hq;= w;r fuh 4-10 fPaohka ys i|yka mßos úh hq;=h' fuu ;lafiarej úiska ffcj úúO;ajhg we;sjk m%Odk n,mEï flfrys wjOdkh fhduq l< hq;=h' fuhg i;a;aj” Ydl mßirhg jk n,mEï wdl%uKldÍ msgia;r” i;a;aj Ydl j¾. .ek fiùu” iy iajNdúl iïm;a Ñria:dhS fkdjk wdldrhg mdúÉÑ lsÍu .ek fiúh hq;=h' tajd u. yeÍfï l%shdoduhka” wju lsÍfï l%shdoduhka fyda ydkslr n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhka wju lsÍfï mshjrhka y÷kd .; hq;=h' wjidk mshjr jYfhka tajdg jkaos f.ùfï mshjr” tkï ffcj úúO;ajh h,s f.dvke.Su u.ska lsisÿ ydkshla fyda jdishla ffcj úúO;ajh ;=< we;s fkdjk mshjr .; hq;=h'

^w& fjkia l< jdiN+óka

25' jdi N+óka fjkia l< fyda jeâoshqKq l< m%foaYj," iajNdúl jdiN+ñh” fndfyda úg msgia;r i;=kaf.a fyda Ydl j¾. y÷kajdÿka ia:dkj," tkï lDIsld¾ñl m%foaY jeks m%foaYj, Khlre$fiajd,dNshd úiska ;jÿrg;a tu jdiN+ñ mßj¾;kh lsÍu fyda msßySug ,laùu .ek m%fõiï úh hq;=h' jHdmD;sfha iajNdjh yd m%udKh wkqj tu jdiN+ñh jeâ oshqKq lsÍug;a” ffcj úúO;ajh ixrlaIKh lsÍu fyda wdrlaId lsÍug;a jHdmD;sfha l%shdldß;ajfha fldgila jYfhka mshjr .; hq;=h'

^wd& iajNdúl jdiN+ñ

26' iajNdúl jdiN+ñ3 we;s m%foaYj, jHdmD;sh úiska ie,lsh hq;= ;rñka tn÷ jdiN+ñ fjkia lsÍu fyda msßySug ,la lsÍu4 fkdl< hq;=h' my; i|yka fldkafoais bgq jkafka kï yer

^i& fjk úl,amhla ke;skï'^ii& mq¿,a ú.%yhka ;=<ska jHdmD;sfha iuia: m%;s,dN úiska jHdmD;sfha jehg jvd ie,lsh hq;=

;rñka” Ñria:dhSj jeä jdishlaa” mdßißl jeho we;=¿j” ,efnk nj fmkajd fokafka kï'

^iii& hï fjkia lsrSula fyda msßySula WÑ; mßos ixisÿjkafka kï'

27' ixis÷ùfï fyda wju lsÍfï mshjrhka ie,iqï úh hq;af;a wvq jYfhka ffcj úúO;ajhg wjika jYfhka ydkshla isÿ fkdjk mßosh' thg l%shdldrlï iuQyhl tl;=jla we;=,;a úh yel' tkï

2 ffcjho wh;ajk fN!ñl iduqøsl iy fjk;a c,c mßir moaO;s iy mdßißl ixlS¾Khka we;=¿ il,úO m%Njhkaf.a im%dK cSj jia;+ka w;r we;s m%fNao;dj” cSj úfYaIhka ;=<" cSú úfYaIhka yd mdßißl moaO;Ska w;r we;s úúO;ajh óg wh;a fõ'

3 iajNdjsl wdfõKsl Ydl iy i;a;aj úfYaIhkaf.ka úYd, jYfhka ieÿkq cSj úoHd;aul m%cdjka we;s c,dY%s; yd f.dvìï m%foaY iy tu m%foaYhkaf.a uQ,sl mdrsirsl ld¾hhka ñksia l%shdldrs;ajhka ksid wjYHfhkau fjkia fkdflreKq ;;a;ajhkao we;=,;ah'

4 ie,lsh hq;= mßj¾;khla fyda msßySula hkq (i) m%Odk fmf,a os.=ld,Skj bvï yd c,h Ndú;d lsÍu ;=<ska hï jdiN+ñ j, wLKav;djhg nrm;, wvqùula fyda bj;a lrkq ,eîula isÿ jQ wjia:djkays fyda (ii) ;u iajdNdúl .ykhkaf.a mj;ajdf.k hd yels m%udKh ie,lsh hq;= ;rñka wvq lsÍug fya;=jk fjkia lsrSï j,g ,la lsÍu' ie,lsh hq;= mßj¾;khla hkakg ksoiqkla jYfhka bvï fy,s lsÍu” iajNdúl .yfld< fjkqjg ^ksoiqka jYfhka fnda. fyda jDlaI j;= j.djka fhoSu& os.gu mj;sk .x j;=rg hg ùï ^ksoiqka jYfhka yEÍu msrùu fyda f;;a ìï j, we,j,a yeoSu fyda u;=msg m;,a leKSu ksid hk foa óg we;=,;ah'

Page 47: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

40 Wm.%ka:h 01

jHdmD;sfhka miqj jdiN+ñh h,s h:d ;;a;ajhg m;a lsÍfï mshjr' ydks msßuid .ekSu i|yd mdßißl jYfhka ixikaokh l< yels m%foaY ks¾udKh lsÍu yd tajd ffcj úúO;ajh i|yd l<ukdlrKh lsÍu” tu ffcj úúO;ajh iajfoaYSh ck;dj úiska os.gu mdúÉÑ lsÍug .re lsÍu fyda mdrïmßl ck;dj úiska tfia mdúÉÑ lsÍug bv ie,iSu iy ffcj úúO;ajh iDcqj mdúÉÑ lrkakkag jkaos f.ùu wdosh óg we;=,;ah'

^we& ;SrKd;aul jdiN+ñ

28' ;SrKd;aul5 ;;a;ajfha mj;sk jdiN+ñ ;=< lsis÷ jHdmD;s l%shdldß;ajhla fkdúh hq;=h' tfia lsÍug kï my; i|yka fldkafoais iemsßh hq;=h'

^i& uekne,sh yels ;rfï ydkslr mdßißl n,mEï fyda tfia ùfï yelshdjla fkd;sîu, ;SrKd;aul jdiN+ñka ;=< we;s by, ffcj úúO;aj jákdlug ydks isÿ fkdùu” tu ffcj úúO;aj l%shdldß;ajhg ndOl isÿ fkdùu'

^ii& fuu jHdmD;sh úiska lsishï wjodkug ,laj we;s i;a;aj úfYaIhla 6 fyda Ydl úfYaI;ajhla .ykfhka wvqjk njg .Kka n,d fkd;sîu tu jdiN+ï m%foaYh wysñùula isÿ fkdùu u.ska hï l%shd;aul úh yels iy ksfhdackh flfrk i;aldrl mßir moaO;shla lem lsÍug isÿ fkdùu'

^iii& jvd wvq n,mEï wju lsÍu 27 jk fPaohg wkqj isÿ jkafkah'

29' hï ;SrKd;aul jdiN+ñ j, l%shdldrlï jHdmD;shg we;=,;a fõ kï” Khlre$ fiajd,dNshd úiska iqÿiqlï iys; iy m,mqreÿ ndysr úfYaI{hskaf.a iydh ;lafiarej lsÍfïoS ,nd.kq we;'

^wE& kS;suh jYfhka wdrlaIs; m%foaY

30' kS;suh jYfhka wdrlaIs; m%foaYhla ;=< hï jHdmD;s l%shdldrlï msysgd we;skï 28 jk fPaofhys ksYaph lr we;s wjYH;djhkag wu;rj Khlre$fiajd,dNshd úiska my; i|yka fldkafoais imqrd,sh hq;=h'

^i& úia;r fldg we;s wdrlaIl m%foaY l<ukdlrK ie,iqï j,g tlÕ jk wdldrfhka l%shd lsÍu'

^ii& fhdacs; jHdmD;sh .ek wdrlaIs; m%foaY wkq.%dylhska” iy l<ukdlrejka” m%foaYfha m%cdjka iy wfkla m%Odk md¾Yjlrejka ^mrÿ orkakka& iu. idlÉPd l< hq;=h' woyia úuish hq;=h'

^iii& fhda.H mßos w;sf¾l jevigyka l%shd;aul lsÍu u.ska wdrlaIs; m%foaYfha mrud¾:hka m%j¾Okh l< hq;=h' jeä oshqKq l< hq;=h'

b& wdl%uKldÍ ndysr i;a;aj yd Ydl j¾.

31' Khlre$fiajdodhlhd úiska lsisÿ w¿;a ndysr i;aj” Ydl j¾. ̂ oekg rfÜ fyda jHdmD;s m%foaYh ;=< ;yjqre ù ke;s úfYaI& ys;du;d y÷kajd fkdosh hq;=h' tajd lrkafka kï oekg mj;sk md,k rduqj ;=< ta ;;ajhkag bv fokafka kï muKla tfia l< hq;=h' tn÷ y÷kajdoSula ^mdßißl ;lafiarefjys

5 ;SrKd;aul jdiN+ñhla hkq iajNdúl iy fjkia lrk ,o jdiN+ñ w;r úfYaI wjOdkh fhduqúh hq;= Wm fldgiah' ;SrKd;aul jdiN+ñ j,g by, ffcj úúO;aj w.hla we;s tajd we;=,;a úh hq;=h' thg hï ;SrKd;aul wk;=rg ,laj isák cSùkaf.a meje;aug wjYH tajd fyda mßirhka we;=,;ah' tajdg wdfõKsl fyda iSudiys;j cSj;ajk cSú j¾.j, meje;au i|yd wjYH jk jdiN=ñ wvú wh;ah' ixl%uKSh cSú j¾.j, meje;aug ;SrKd;aulj wjYH tajd¦ f.da,Sh jYfhka jeo.;ajk ie,lsh hq;= uÜgfï talrdYSùula fyda tlg cSj;ajk cSú j¾.j, ie,lsh hq;= ixLHdjla fyj;a hï cSú úfYaIhla tla/iajk iqúfYaI ia:dkhla fyda ;SrKd;aul mßKdóh l%shdj,shla iu. iïnkaO jk fyda tajdg m%Odk mßir moaO;s fiajdjka imhk iy ie,lsh hq;= iudchSh” wd¾:sluh fydaa ixialD;sl jeo.;alula m%foaYfha m%cdjkag imhd fok tajd wh;ah' ;SrKd;aul jdiN+ñ hkakg tlaflda kS;suh /ljrKh ,ndfok fyda wdrlaIdj i|yd ks, jYfhka fhdackd lr we;s m%foaY wh;ah' tkï f,dal ixrlaIK ix.ufha j¾.SlrKfha ks¾Kdhlhkag tlÕ jk m%foaY” cd;Hka;r jeo.;alula we;s f;;a ìï f,i i|yka rïid ,hsia;=jg ^Ramsar List& wh;a tajd iy tlai;a cd;Skaf.a wOHdmk” úoHd;aul iy ixialD;sl ixúOdkh úiska f,dal iajdNdúl Wreuhka iys; wvú f,i m%ldY fldg we;s tajd we;=,;ah'

6 f,dal ixrlaIK ix.ufha wk;=rg ,laj we;s Ôú úfYaI f,i w¾: olajd we;s wdldrhg fyda lsishï cd;sl kS;s ud,djl w¾: olajd we;s tajdh'

Page 48: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 01 41

fldgila jYfhka& tys wjodkï ;;ajhka mÍlaId lsÍula fkdlr isÿ fkdl, hq;=h' lsis÷ ;;a;ajhla hgf;a hï wdl%uKldÍ j¾.hla fyda úfYaIhla f,i okakd úfYaIhla tn÷ w¿;a mßirhlg y÷kajd fkdosh hq;=h' Khlre $ fiajdodhlhd úiska yosisfha wyïfnka fyda wfmalaId fkdl< wdldrfhka tjeks wdl%uKldÍ ndysr j¾.hla we;=,aùfï bvlv ;lafiare lsÍu ndr.; hq;=h' tajd ksoyia ùug we;s bvlv wju lsÍu i|yd .; hq;= mshjrhka y÷kd.; hq;=h'

B& h,s w¿;a l< yels iajNdúl iïm;a mdúÉÑ lsÍu yd l<ukdlrKh lsÍu

32' h,s w¿;a l< yels iajNdúl iïm;a Ñria:dhS f,i l<ukdlrKh l< hq;=h' Ñria:dhS iïm;a l<ukdlrKh hkq tajd mdúÉÑh iy ixj¾Okh lsÍu yd wdrlaId lsÍu ck;djkag yd m%cdjkag” wdosjdiS ck;dj we;=¿j Tjqkaf.a j;auka iudc wd¾:sl iy ixialD;sl hym; i|yd imqrd,sh yels wdldrfhka lsÍu;a” wkd.; mrïmrdj i|yd fmr oelsh yels wjYH;d idOdrK uÜgñka miqrd,Sug bv ,efnk mßos lsÍuh' fuhg jd;h” c,h” iy mi mßir moaO;sh ;=< cSú;hg wjYH oE iemhSfï yelshdj wdrlaIdfjk mßos lsÍu we;=,;ah' yels wjia:dj,oS Khlre$fiajd,dNshd úiska iïm;a Ñria:dhSj l<ukdlrKh lrk nj úoyd oelaùu i|yd iajdëk iy;sl lsÍï l%uhla Wmfhda.S fldg .; hq;=h'

9' mßir ÿQIKh j,lajd,Su iy wvq lsÍu

33' jHdmD;sh ie,iqï lsÍu” boslsÍu yd l%shd;aul lsÍu ;=< Khlre$fiajd,dNshd úiska mßir ÿQIKh j,lajd,Su yd md,kh lsÍfï ;dlaIKhka yd Ndú;hka cd;Hka;r hym;a Ndú;hkag tlÕj l%shd;aul l< hq;=h' tajd cd;Hka;rj ms<s.;a m%ñ;Ska wkql+,j tkï f,dal nexl= lKavdhfï mßir fi!LHh yd wdrlaIl uÕ fmkaùï7 j,g tlÕ úh hq;=h' fuu m%ñ;Skaj,g l%shdldß;ajfha uÜgï iy idudkHfhka ms<s.; yels yd jHdmD;sfha fhoúh yels tajd jkq we;' i;aldrl rfÜ fr.=,dis fuu uÜgï yd mshjrhkag fjkia jkafka kï Khlre$iajdodhlhd úiska jvd fhda.H jkakd jQ l%u fhdod .; hq;=h' jvd fhda.H;djfhka wvq uÜgï iy mshjrhka fhdod.; hq;= kï” tu ksYaÑ; jHdmD;s ;;a;ajhka hgf;a” Khlre$fiajdodhlhd úiska fhdacs; lsishï úl,amhla i|yd iïmQ¾K yd úia;rd;aul idOdrKh lsÍï fuu ,shú,af,ys olajd we;s wjYH;djhkag tlÕj f.k yer oelaúh hq;=h'

^w& mßir ÿQIKh j,lajd,Su" iïm;a ixrlaIKh iy n,Yla;s ld¾hlaIu;djh

34' Khlre$fiajdodhlhd úiska mßir ÿQIl ksl=;a ùï yd msg lsÍï j,ld,sh hq;= w;r” j,ld,Su l< fkdyels kï mßir ÿQIl ksl=;a lsÍï yd msg lsÍïj, m%udKh yd fõ.j;aNdjh wju lsÍu fyda md,kh lsÍu l< hq;=h' óg wu;rj Khlre$fiajdodhlhd úiska iïm;a ixrlaIKh yd n,Yla;s ld¾hlaIu;djh úNd. fldg jvd msßisÿ ksIamdok m%;sm;a;s j,g tlÕj mshjr .; hq;=h' jHdmD;sh ;=< oekgu;a mßydkshg ,la jQ m%foaYhlg ie,lsh hq;= ksl=;a lsÍula isÿjkafka kï yd;ami m%foaY ;;a;ajh jeä oshqKq flfrk ;;a;ajhka oshqKq lrk l%uhka” tkï jHdmD;sh úl,am ia:dkhl msysgqùu yd fuu msg lsÍï yß.eiaiSu i|yd we;s úl,amhka fidhd ne,sh hq;=h' y÷kajd osh hq;=h'

^wd& wmøjH

35' Khlre$fiajd,dNshd úiska ydkslr yd ydkslr fkdjk wmøjH W;amdokh j,lajd,sh hq;= w;r tfia j,ld,Su lsisfia;a l< fkdyels ;;a;ajhla fõ kï tajd wju lsÍu' fufia wmf;a ouk øjH h,s;a mdúÉÑ lsÍu fyda wdmiq ,nd.ekSu l< fkdyels ;;a;ajhka fõ kï tajdg m%;sl¾u lsÍu” úkdY lsÍu mßirhg ys;lr wdldrhg tajd bj;a lsÍu l< hq;=h' ksl=;a lrk wmøjH ydkslrhehs i,lkq ,nk úg fiajdodhlhd úiska idOdrK úl,amhka tajd mßirhg ys;lr f,i ksl=;a lsÍu i|yd fiúh hq;=h' foaY iSudfjka msg;g f.k hdu iïnkaOj we;s iSudjka fuysoS ie,ls,a,g .; hq;=h'8 fuu wmøjH bj;a lsÍu ;=kajk md¾Yjhla úiskas flfrk wjia:djkaysoS” Khlre$fiajdodhlhd úiska fï ms,sn| ms,s.ekSula we;s fldka;%d;alrejka yd wod, md,l tackais úiska n,m;% ,ndoS we;s kS;Hdkql+, jHdmdr

7 f,dal nexl= lKavdhu 2007” mdßißl” fi!LH iy wdrlaIdj ms<sn| idudkH uÕ fmkaùï” ^fjdIskagka ã'iS'&8 úkdYldÍ wmøjH foaYiSud yryd f.khdu md,kh lsÍu ms<sn| fíi,a iïuq;sfhys wruqKqj,g tlÕ jk

Page 49: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

42 Wm.%ka:h 01

fhdod.; hq;=h'

^we& ydkslr øjH

36' Khlre $ fiajdodhlhd úiska ydkslr øjH ksIamdokh” fj<odu iy Ndú;h uÕ yeßh hq;=h' cd;Hka;r ;ykï lsÍï fyda tajdfha we;s wêl úI iys; nj ksid l%ufhka bj;a l< hq;= hehs ;SrKh fldg we;s øjH” cSúkag ydkslr ùu” mßirfha os.gu b;sß ùu” ffcj talrdYs ùug bv ;sîu” iy ´fidaka9 ia:rh ÿn, ùug n,mEu” wdoS fya;+ka ksid tfia kïfldg we;s øjH j,ld,ñka Bg jvd ydksfhka wvq wdfoaYlhka tu ridhksl øjH yd fjk;a øjH fjkqjg fhdod .ekSug lghq;= l< hq;=h'

^wE& m<sfndaOkdYl mdúÉÑh yd l<ukdlrKh

37' jHdmD;sh yd iïnkaO hï m<sfndaO$ffoYsl ^jdyl& l<ukdlrK l%shdldrlï taldnoaO m<sfndaO l<ukdlrK m%fúYh u; mokï jk w;r lDIsld¾ñl yd uyck fi!LH jHdmD;sj,oS lD;Su ridhk m<sfndaO kdYl u; hemSu wvq lsÍug b,lal lrk nj mdßißl we.hSu úiska ;yjqre flfrkq we;' Kh ,nd.kakd$fiajdodhlhd úiska fhdod.kq ,nk taldnoaO m<sfndaOl$ffoYsl l<ukdlrK jevigykaj,g m<sfndaO yd mdßißl f;dr;=re fhdod .ekSu oekg we;s m<sfndaO$ffoYsl md,k l%u iu. taldnoaOj l< hq;=h hkak yeÕfõ' thg ixialD;sl mqreÿ” ffcj úoHd;aul lreK”q cdkuh lreKq yd wjidk mshjrla jYfhka m<sfndaO ydks oeßh fkdyels ;rï uÜgug isÿùu je,elaùu i|yd ridhksl l%u fhdod .ekSu l< hq;=h'

m<sfndaO l<ukdlrKfhaoS isÿ úh yels fi!LHuh yd mdßißl wjodkï ;;a;ajhka wju l< hq;= w;r wjYH mßos wdh;ksl yelshdjka ixj¾Okh lsÍu u.ska iydh ,nd .ksñka m<sfndaO kdYl mdúÉÑh me;sÍ hdu md,kh lsÍu yd wëlaIKh l< hq;=h' taldnoaO m<sfndaO l<ukdlrKh jeä oshqKq l< hq;=h'

38' Khlre$fiajdodhlhd úiska f,dal fi!LH ixúOdkh úiska ks¾foaY fldg we;s m<sfndaO kdYl j¾.SlrKh tkï úkdYldÍ mka;Ska 1a ^fnfyúka úkdYldÍ& iy 1b ^by< úkdYldÍ njla iys;& fyda fojeks j¾.h ^idudkH úkdYldÍ;ajhla iys; hk j¾.SlrKhg wh;a j¾. mdúÉÑ fkdl< hq;=h' jHdmD;sfhys i;aldrl rg ;=< iSud mekùï fnod yeÍu yd fuu ridhksl øjH mdúÉÑ lsÍu iïnkaOj kshdukhka wvqkï fyda tajd ksis mqyqKqjla fkdue;s” WmlrK fkdue;s yd tajd .nvd lsÍu yd mßyrKh lsÍfï myiqlï wvq whg ,nd.; yels kï” tajd fhoùu yd ksis mßos bj;a lsÍfï oekqu ke;s whg ,nd.; yelskï fï úê úOdk l%shd;aul l< hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska cd;Hka;r fyd| mqreÿj,g tlÕj tkï m<sfndaO kdYl mdúÉÑh yd bj;a lsÍu ms<sn|j wdydr yd lDIsl¾u ixúOdkfha wdpdr O¾u moaO;shg wkql+,j tajd Ndú;h” .nvd lsÍu” yd bj;a lsÍu l< hq;=h'

b& yß;d.dr jdhq ksl=;a lsÍu

39' Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska jHdmD;shg iïnkaO udkj j¾.hdg ydkslr yß;d.dr jdhq ksl=;a lsÍu wvq lsÍu l< hq;=h' th jHdmD;sfha iajNdjhg yd m%udKhg fhda.H jk mßos úh hq;=h' jHdmD;sh ixj¾Okh lsÍfï yd l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< yß;d.dr jdhQ10 ie,lsh hq;= m%udKfhka ksl=;a ùu wfmalaId lrkafka kï fyda oekg ksl=;a jkafka kï Khlre$fiajdodhlhd úiska jHdmD;sfha fN!;sl iSudj ;=< ksl=;ajk m%udKfhka iy ia:dkfhka ndysrj ksmojkq ,nk n,Yla;sh i|yd ksl=;ajk m%udKh .Kkh l< hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska m%udKd;aulj .Kkh lsÍu iy wëlaIKh lsÍu jd¾Islj l< hq;=h' th l< hq;af;a cd;Hka;rj ms<s.;a l%ufõohka11 wkqjh' óg wu;rj

9 os.ska os.gu mj;sk ¥Il øjH ms<sn| iafgdlafydaï iïuq;sfhys wruqKqj,g tlÕjk iy ´fidaka ia:rh wvq lrk øjH ms<sn| fudkaÜßh,a .súiqfï uq,a flgqïm;g tlÕjk

10 hï jHdmD;shl yß;d.dr jdhq ksl=;a lsÍu tu l¾udka;fha úúO fldgia w;r fjkiaj ;snqfka jqjo fuu wjYH;djhkag msúfik” udrejk fodrgqj jkafka wjqreoaolg ldnkavfhdlaihsâ fgdka 100000 ls' ta m%udKh iDcq uQ,dY% u.ska ksl=;ajk m%udKhkaf.a tl;=j iy úÿ,sh ñ,hg .ekSu yd iïnkaO jk jl%dldr m%udKhkaf.a ;ukaf.au mßfNdackh i|yd fhdod .kakd m%udKfha tl;=jhs'

11 ;lafiare lsÍfï l%ufõohka imhkq ,nkafka ld,.=K úm¾hdi ms<sn| wka;¾ wdKavq uKav,h ^Panel& úiska úúO cd;Hka;r ixúOdk úiska iy wod, i;aldrl rfÜ ksfhdacs; wdh;khka úisks'

Page 50: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 01 43

Khlre$fiajd,dNshd úiska fuu jHdmD;shg iïnkaOj isÿjk yß;d.dr jdhq ms<sn|j ;dlaIKsl jYfhka yd uQ,Huh jYfhka l< yels jeh wkqj M,odhl úl,amhka f;dard .ksñka jHdmD;sh u.ska ksl=;a flfrk yß;d.dr jdhq wvq lsÍu l%shd;aul lsÍu l< hq;=h' jvd fhda.H úl,amhka wkq.ukh l< hq;=h'

10' fi!LHh yd wrlaIdj

w' jHdjD;a;sl fi!LHh yd wdrlaIdj

40' Khlre$fiajdodhlhd úiska lïlrejkag12 wdrlaId iys; iy fi!LH iïmkak jev jd;djrKhla iemhsh hq;=h' tys§ tu ksYaÑ; wxYhg wod, jkakd jQ wjodkï ;;a;ajhka ie,ls,a,g .; hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd jev lrk m%foaYh ;=< we;s ksr;=re wk;=re mx;Ska ie,ls,a,g .; hq;=h' fN!;sluh ridhksl” Ôj úoHd;aul iy úlsrKYS,SNdjh ksid we;sjk wk;=re ie,ls,a,g .; hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd wk;=re j,ld,Sug” ;=jd, isÿùu iy fiajd lrk w;r;=r mekk.sk frda. yd ta jevg iïnkaO frda." j,lajd,Sug mshjr .; hq;=h' ta i|yd

i& ;¾ldkql+,j m%dfhda.slj l< yels uÜgu y÷kd .ekSu yd wju lsÍu” tu isÿùug bv we;s úm;a lïlrejkag isÿ ùug fya;= y÷kd .ekSu yd wju lsÍu'

ii& j,lajd,Sfï yd wdrlaIl mshjr .ekSu l< hq;=h' thg ;;a;ajhka jeä ÈhqKq lsÍu” ta fjkqjg wdfoaYlhka fh§u fyda wk;=reodhl ;;a;ajhka fyda øjH fjkia lsÍu” wdfoaYlhka fh§u fyda bj;a lsÍu l< hq;=h'

(iii) wjodkï ;;a;ajhka wju lrk fhda.H WmlrK imhd§u iy tajd mdúÉÑ lsÍu wjYH nj lshd isàu fyda n, lsÍu l< hq;=h'

(iv) lïlrejkag fi!LH iïmkak iy wdrlaIl úêúOdk iy wdrlaIl WmlrK mdúÉÑ lsÍug mqyqKq lsÍu yd ta i|yd fhda.H Èß .ekaùï ,nd Èhhq;=h'

(v) jD;a;sh ;=< isÿjk wk;=re” frda.dndO iy isÿùï f,aLK.; lsÍu yd jd¾;dlrKh iy(vi) yÈis ;;a;ajhka j,ld,Sfï” tajdg iQodkïj isàfï iy m%;spdr ±laùfï l%u yd ms<sfh,j,a

l%shd;aul l<hq;=h'

41' Khlre$fiajdodhlhd úiska cd;Hka;r fyd| mqreÿj,g tlÕjk j,lajd,Sfï yd wdrlaIl mshjr l%shd;aul l< hq;=h' tajd f,dal nexl= lKavdhfï mdßißl” fi!LHuh iy wdrlaIl uÕ fmkaùï jeks cd;Hka;rj ms<s.;a m%ñ;Skaj, ms<sôUq jk wdldrfha tajd úhhq;=h'

'^wd& m%cdjf.a fi!LH iy wdrlaIdj

42' Khlre $ fiajdodhlhd úiska jHdmD;sh ie,iqï lsÍu, bÈ lsÍu” l%shd;aul lsÍu iy úiqrejd yeÍu ^bj;a lsÍu& hk wj§kays§ n,mEï we;sjk m%cdjkag we;s jk wjodkï ;;a;ajhka iy we;s úh yels n,mEï y÷kd .ekSu yd ;lafiare lsÍu l< hq;=h' tfia fldg j,lajd,Sfï mshjr iy tajdg úi÷ï fiùfï ie,iqï ieliSu” tfia y÷kd.;a wjodkï ;;a;ajhka iy n,mEïj,g iß,k m%udKj;a wdldrfhka lghq;= lsÍu l< hq;=h' fuu mshjr úiska tajd wju lsÍug iy wvq lsÍug jvd tajd j,lajd,Su yd uÕ yeÍug jeä bvlvla ,nd Èhhq;=h' jHdmD;sfha úfYaIfhkau jHqyuh fldgia n,mEï we;sjk m%cdjg ,Õd úh yels wjia:djka j,§ fyda tajdfha wid¾:l;ajhka úiska m%cdjg wlghq;= isÿùug bv we;s wjia:dj,§ wk;=reodhl ;;a;ajhka we;s ùu yd iajNdúl úm;aj,g újD; ùug bv we;s ;;a;ajhka .ek ie,ls,su;a úh hq;=h' Khlre$fiajd,dNshd úiska iajNdúl úm;aj,ska isÿjk n,mEï ;j;a jeä lsÍu uÕ yeßhhq;= fyda wju l< hq;=h' tkï kdhhdï” .xj;=r .e,Sï wdÈh bvï Ndú;d lrk wdlrh wkqj” jHdmD;s l%shdldß;ajh ksid we;s flfrk fjkiaùï ;=<ska isÿùu uÕyeßh hq;= fyda wju l< hq;=h'

12 Khlre$fiajd,dNshd úiska jHdmD;s wvúhka ;=< jev lsÍu i|yd” jHdmD;sfha flakaøSh ld¾hhka i|yd jevg .kq ,nk” /lshdjg n|jd .kq fkd,nk fldka;%d;a lrejka úiska fyda fjk;a w;rueÈhka úiska imhkq ,nk lïlrejkao we;=,;ah

Page 51: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

44 Wm.%ka:h 01

43' Khlre $ fiajdodhlhd úiska n,mEï we;sjk m%cdjkag isÿùug bv we;s úm;a .ek ixialD;sl jYfhka fhda.H wdldrfhka l%shd l< hq;=h' wk;=re isÿjqkq wjia:dj,§ yd yosis ;;ajhkays§ m%;spdr ±laùug Khlre $ fiajdodhlhd iQodkïj isákq we;' fuu iQodkï ùug m%;spdr ie,iqï lsÍfï ,shú,a,g ^,shú,s& we;=,;ajk w;r tajdhska mqyqKq lsÍï” iïm;a” j.lSï oeÍï” ikaksfõokhka” l%shd ms<sfj;a iy yÈis ;;ajhkag jHdmD;shg iïnkaO úm;a iu. iïnkaO jk wjia:dj,§ M,odhl f,i m%;spdr ±laúh yels mßos úhhq;=h' wk;=reodhl yÈis ;;ajhkag iQodkïj isàu yd m%;spdr ±laùfï l%shd” iïm;a iy j.lSï ±Íu isÿjk wdldrhg n,mEï we;sjk m%cdjg fy,sorõ úh hq;=h'

44' fõ,s” j,a.d fõ,s fyda w¿ fmdl=Kq jeks jHqyuh fldgia fyda wx. msysgqùu wêl wjodkï iys; ia:dkj, isÿfldg” tajdfha wid¾:l;ajhka” jerÈ f,i l%shd;aul ùï u.ska m%cdjkaf.a wdrlaIdjg ;¾ckhla jkafka kï Khlre$fiajdodhlhd úiska iqÿiqlï iys;" m,mqreÿ úfYaI{hska fhdod .ksñka jHdmD;sh ixj¾Okh lrk ld,h ;=< iy jev wdrïN lrk ld,h ;=< yels ;rï fõ,dikska úu¾Ykhla l< hq;=h' fuu úfYaI{hska jHdmD;sh ie,iqï lsÍu iy bÈ lsÍug j.lSï ork wh fkdj fjk;a wh úh hq;=h'

11' fN!;sl ixialD;sl iïm;a

45' fN!;sl ixialD;sl iïm;a 13 j,g ie,lshhq;= ydks isÿùu j,ld,Su i|yd Khlre $fiajdodhlhd j.lsjhq;=h' jHdmD;sh u.ska n,mEï we;s úh yels tjeks iïm;a y÷kd.; hq;= w;r iqÿiqlï iys; m<mqreÿ úfYaI{hska úiska jHdmD;sh u.ska n,mEï we;súh yels tn÷ iïm;a flfrys we;súh yels n,mEï ;lafiare l< hq;=h' tajd i|yd flafIa;%h mokï fldg.;a iólaIK mdßißl ;lafiare lsÍfï l%shdodufhys wka;¾.; fldgila úhhq;=h' th 4 - 10 fþohkays ksYaÑ; fldg we;s mßÈ úh hq;=h'

46' jHdmD;sh fN!;sl ixialD;sl iïm;a flfrys n,mdk wjia:dj,§ Khlre $fiajdodhlhd úiska ;ukag iÔúj u;l we;s ld,h ;=< tu iïm;a mdúÉÑ l< fyda ±kg mdúÉÑ lrk n,mEï we;sjk m%cdjka iu. idlÉPd l< hq;=h' tajd È.= ld,Skj ixialD;sl lghq;= i|yd mdúÉÑ lrk$l< wh iu. fN!;sl ixialD;sl lghq;= i|yd mdúÉÑ lrk l< wh iu. fN!;sl ixialD;sl iïm;a j, jeo.;alu y÷kd.ekSu i|yd tfial< hq;= w;r” tn÷ n,mEïj,g ,lajk m%cdjkaf.a woyia ,nd.ksñka Khlre$fiajdodhlhdf.aa ;SrK .kakd l%shdj,shkag tajd we;=,;a l< hq;=h' fuu idlÉPd j,g wod, cd;sl uÜgfï yd ia:dk.; uÜgfï md,k wdh;k we;=,;a úhhq;=h' tu tackais fN!;sl ixialD;sl iïm;a wdrlaId lsÍu ndrj we;s wdh;khkah' fïjdfha§ fidhd.kakd lreKq mdßißl ;lafiare jd¾;dfjys fldgila jYfhka tajd ksl=;a lrk wdldrfhkau fy,sorõ l< hq;=h' fuu t,sorõ lsÍï fN!;sl ixialD;sl iïm;aj, wdrlaIdj yd wLKavNdjhg ydkshla fyda wk;=rg ,la ùula isÿúh yels ;;ajhkays§ yer fuh l< hq;=h'

47' jHdmD;sh fN!;sl ixialD;sl iïm;a flfrys wys;lr n,mEï we;s lsÍug bv we;s wjia:djkays§ Khlre$fiajdodhlhd mdßißl ie,iqï l%shdoduh ms,sn|j 12 - 16 fþoj, olajd we;s wdldrhg wkqj tys fldgila jYfhka tu n,mEï uÕ yeÍfï fyda wju lr .ekSfï fhda.H mshjr y÷kd.; hq;=h' fuu mshjrhka j,g uÕyeÍfï isg iïmQ¾K jHdmD;s wjêhg wdrlaIdj ie,iSu” f;dard.;a fldgiaj, ydks wju lsÍu hk mrdih ;=< úh yel' thg tajd fírd .ekSu iy f,aLk.; lsÍuo we;=,;a úh yel' tfia l< hq;af;a fuu fN!;sl ixialD;sl iïm;a iïmQ¾Kfhka fyda bka fldgila ke;sù hk wjia:dj,§h'

48' jHdmD;sh i|yd fhdað; msysgqjk ia:dkh fN!;sl ixialD;sl iïm;a fidhd.; yels fõ hehs wvudk lrk ia:dkhla f,i mdßißl ;lafiare l%shdj,sfhys ;SrKh ù we;akï tys mdßißl wëlaIK ie,eiau ;=< wyïfnka fidhd .kakd foa ms<sn| l%shdoduhka we;=,;a úhhq;=h' tfia wyïfnka fidhd

13 w¾:l:kh lrkq ,nkafka øjH” wvú ìï jHqyhka fyda jHqy lKavdhï iy iajNdúl ,laIK iy ìï msysàï w;r mqrdúoHd;aul N+ñ o¾Yk flfrys n,mdk” fft;sydisl” jdia;= úoHd;aul wd.ñl fi!kaod¾hd;aul fyda fjk;a ixialD;sl jeo.;alula we;s pxp, fyda ksYap, foaj,a f,ih' fN!;sl ixialD;sl iïm;a kd.ßl fyda .%dóh ia:dkhkays msysgd ;sìh yels w;r tajd N+ñh u;=msg fyda fmf,dfjys hg úh yelsh' tajdfha ixialD;sl Wkkaÿj m%dfoaYSh m,d;ano” cd;sl fyda cd;Hka;r uÜgfï úh yel'

Page 52: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 01 45

.kakd foa ms,sn|j ksis iqÿiqlï iys; úfYaI{fhl= úiska ;lafiarejla lrk;=re tajd lsis÷ fjkilg ,la fkdl< hq;=h' fï wjYH;djhkag .e,fmk l%shdoduhka fudkjdo @ hkak ye¢k.kakd ;=re tajdfhys lsis÷ fjkila fkdl< hq;=h'

49' my; i|yka fldkafoais imsfrkafka kï ñi jHdmD;sh úiska lsis÷ fN!;sl ixialD;sl iïm;la bj;a fkdl< hq;=h'

(i) bj;a lsÍu ñi fjk;a úl,amhla ke;skï(ii) jHdmD;sfhys Ñria:dhSNdjh ksid we;sjk iuia: m%;s,dN” n,dfmdfrd;a;=jk ixialD;sl

Wreuhka wysñ ùug jvd jeäkï'(iii) lsishï bj;a lsÍula lrkq ,nkafka cd;sl iy $ fyda m%dfoaYSh kS;sj, m%;smdokhkag tlÕj”

fr.=,disj,g tlÕj iy wdrlaIs; m%foaY” l<ukdlrK ie,iqï fukau cd;Hka;r kS;s j,g wkqj we;s cd;sl ne£ï j,g tlÕj iy mj;sk fyd|u ;dlaIKfhka Wmfhda.S fldg .kafka kïh'

Page 53: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

46 Wm .%ka:h 1 g weuqKqu

mdrsirsl n,mEï ;lafiare jd¾;djl lreKq rduqj

fuu lreKq rduqj wdrlaIl wjYH;djhkaf.a fldgils' A iy B mdßißl j¾. j,g wh;ajk jHdmD;s i|yd mdßißl ;lafiare jd¾;djla wjYH fõ' tys wvx.= jk úia;r uÜgu iy mq¿,a wx. iïmQ¾K nj thska we;s úh yels mdßißl n,mEï yd wjodkï ;;ajhkag we;s bvlv j, jeo.;a lug .e,fmkakla úh hq;=h' kshu mdßißl n,mEï ;lafiare jd¾;djl my; i|yka m%Odk fldgia we;=,;a úh hq;=h' hï uQ,sl mdßißl fidaosishlg ̂ uQ md fida& óg jvd mgq lafIa;%hla” jHdmD;sfha iajNdjh wkqj ;sìh yel' fuu lreKq rduqfjys úia;rd;aul me;s úiska mdßißl n,mEï ;lafiare jd¾;d iQodkï lsÍug uÕ fmkajkq we;' th fuys olajd we;s wkq ms<sfj,gu úh hql= ke;'

^w& úOdhl idrdxYh

fuu fldgi úiska ixlaIsma;j úia;r lrkqfha ;SrKd;aul lreKq” jeo.;a fidhd.ekSï” iy ks¾foaYs; l%shdldrlïh'

^wd& m%;sm;a;s" kS;suh iy mßmd,kuh rduqj

fuu fldgfiys fláfhka idlÉPd flfrkqfha l=uk cd;sl yd m%dfoaYSh kS;s yd wdh;ksl rduqjla ;=<o fuu mdßißl ;lafiarej l%shd;aul flfrkqfha hkakhs' tys§ Bg tlÕ ù ;sfnk mßÈ jHdmD;shg wod,jk cd;Hka;r mdßißl tlÕ;djhka fudkjdo hkak idlÉPd flf¾'

^we& jHdmD;sh ms<sn| úia;rhla

fuu fldgiska fhdað; jHdmD;sh úia;r flf¾' tys m%Odk fldgia” tys N+f.da,Sh” mdßißl” iudchSh iy f,!lsl ikao¾Nh” iy Bg we;=,;aj jHdmD;shg wjYH jk hï iïnkaO myiqlï ksoiqka f,i ^m%fõY ud¾." n,Yla;s W;amdok hka;%" c, iemhqï” .,a j,j,a iy mia ydrk j,j,a iy wmøjH msg lsÍu yd lrk ia:dk& thg idudkHfhka rEm igyka yd is;shï u.ska jHdmD;sfha ie,eiau yd tys fldgia we;=,;a fõ' jHdmD;s wvúh iy jHdmD;sfha n,mEï we;sjk m%foaY fuu rEm igyka yd is;shï j,g we;=,;a fõ'

^wE& jg msgdj ms<sn| meyeos,s lsÍu ^wdrïNl wjia:dfõ o;a;hka&

fuu fldgiska úia;r jkafka wod, fN!;sl cSj úoHd;aul” iy iudc wd¾Ól ;;ajhkah' tu wOHhkh flfrk m%foaYhg wod,j” jHdmD;sh n,mdk m%foaYh ;=< j¾;udkfha mj;sk ;;a;ajh yd fhdað; ixj¾Ok l%shdldrlï foio n,hs' tajdg jHdmD;sh iu. iDcqj iïnkaO fkdjk tajdo we;=,;a fõ' t u.ska o;a; j, ksje/È Ndjh yd tajd ,nd.;a uQ,dY% o olajhs'

b& wfmalaIs; mdßißl n,mEï iy tajd wju lr .ekSfï mshjr

fuu fldgiska mqfrdal:kh iy ;lafiare lsÍu lrkqfha jHdmD;sh u.ska fN!;slj” Ôj úoHd;aulj” iudc wd¾Óluh jYfhka ±laúh yels Okd;aul yd iDKd;aul n,mEïh' tfiau ^jD;a;Suh fi!LH yd wdrlaIdj” m%cd fi!LH yd wrlaId” ÿ¾j, lKavdhï iy ia;%S mqreI iudcNdjhg wod, m%Yak iy cSjk ud¾. flfrys mdrsirsl ckudOH flfrys mdrsirsl ckudOH yryd we;s õh yels n,mEï& ^Wm.%ka:h 2 fPaoh 6 & iy jHdmD;sh n,mdk m%foaYh ;=< we;s fN!;sl ixialD;sl iïm;ao we;=,;a fõ' yels ;rï ÿrg fuh m%udKd;aul f,i ±laúh hq;=h' tajdg we;sjk n,mEï wju lr .ekSfï mshjr iy b;sßjk iDKd;aul n,mEï w;r wju l< fkdyels tajd jeä ÈhqKq lsÍfï bvlv úuid nef,a' ,nd.; yels o;a;hkaf.a m%udKh yd .=Kd;aulNdjh ye¢kf.k ;lafiare lrhs' jeo.;a o;a; ysÕ ia:dk iy wúksYaÑ;;djhka úfYaIfhka mqfrdal:khka .ek iy ;jÿrg;a wjOdkh fhduq lsÍu wjYH fkdjk ud;Dld ksYaph lrhs' fhda.H jk mßÈ we;sjk f.da,Sh” foaYiSud yryd úysfok iy talrdYs ùfuka we;sjk n,mEï y÷kdf.k ;lafiare lrhs'

Page 54: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm .%ka:h 1 g weuqKqu 47

B& úl,amhka úYaf,aIKh lsÍu

fuu fldgiska mÍlaId flfrkqfha fhdað; jHdmD;s wvúhg we;s úl,amhkaA” ;dlaIKh” ie,iqï lsÍu iy l%shd;aul lsÍfï§ fhdod.; yels úl,amhkah' thg jHdmD;shla fkdlr isàu hk úl,amho we;=,;a fõ' thg we;=,a úh yelafla jHdmD;sfha mdßißl n,mEï wkqjh - fuu n,mEï wju lr .ekSu l%shd;aul l< yelso” tajdfha m%d.aOk yd mqkrdj¾;k úhoï” m%foaYfha mj;sk ;;a;ajhkag wkqj fhda.H;djh iy tajdfha wdh;ksl” mqyqKq lsÍï yd wëlaIK wjYH;d wkqj fõ' ;jo” fhdað; ksYaÑ; jHdmD;s ie,eiau f;dard .ekSfï moku l=ulao hkak meyeÈ,s flf¾' ks¾foaYs; jdhq ksl=;a lsÍï uÜgï idOdrKh flf¾' ;jo mßir ¥IKh j,lajd,Su yd neihdug ie,eiaùï i|yd m%fõYhka idOdrKh flf¾'

t& f;dr;=re t,sorõ lsÍu" idlÉPd lsÍu yd iyNd.s;ajh

fuu fldgig

^i& jHdmD;sh ie,iqï lsÍu iy iQodkï lsÍfï ld,h ;=, md¾Yjlrejka iïnkaO lr .ekSfï l%shdoduh úia;r flf¾' thg f;dr;=re t,sorõ lsÍu iy n,mEï we;sjk ck;dj iu. idlÉPd lsÍu iy fjk;a md¾Yjlrejka iu. idlÉPd lsÍu we;=,;a fõ'

^ii& n,mEï we;sjk ck;dj yd fjk;a md¾Yjlrejkaf.ka ,enqKq f;dr;=re woyia idrdxY lsÍu iy fï woyia jHdmD;sh ie,iqï lsÍfï§ wduka;%Kh flreKq wdldrho” wju lr,Sfï mshjrhkao we;=,;a fõ' jvd ÿ¾j, lKavdhï j," ia;%Ska” È<s÷ wh yd iajfoaYsl ck;dj flfrys úfYaI wjOdkhla fhduq úh hq;=h' ;jo”

^iii& ie,iqï fldg we;s f;dr;=re t,sorõ lsrSfï mshjr úia;r flf¾' ^fuhg fnod yersh hq;= wdldrfha f;dr;=re yd tajd fnod yrskq ,nk l%u we;=,;a fõ'& n,mEï we;sjk ck;dj iu. idlÉPd lsÍfï l%shdj,shhka iy jHdmD;sh l%shd;aul flfrk ld,h ;=< Tjqkaf.a iyNd.s;ajh myiqlrjk wdldrh we;=,;a fõ&

ta& ÿla .ekú,s iukh lsÍfï hdka;%Kh

fuu fldgiska úia;r flfrkafka ÿla .ekú,s úiod,Sfï yd yß.eiaiSfï rduqjhs' ̂ fuhg ks, fkdjk yd ks, ud¾. we;=,;a fõ& ld, rduqjla ilia lr .ekSu yd meñKs,s úiod,Sfï hdka;%Khla yd l%ufõohka” mdßißl l%shdldß;ajhg iïnkaO meñKs,s i|yd bÈßm;a flf¾'

T& mdßißl l<ukdrlrK ie,eiau

fuu fldgiska úia;r jkafka ydks wju lr .ekSu yd l<ukdlrKh i|yd jk mshjrhkah' tkï jHdmD;sh l%shd;aul flfrk ld,h ;=< isÿ flfrk ydkslr mdßißl n,mEï j,lajd,Su” wvqlr .ekSu” wju lr .ekSu iy l<ukdlrK mshjrhkah' ̂ fï wkqms,sfj,ska& thg nyqúO l<ukdlrK ie,iqï yd l%shdldrlï we;=,;a úh yel' thg my; i|yka m%Odk wkq fldgia we;=,;a fõ' tajdfha úia;rd;aul Ndjfha uÜgu jHdmD;sfha n,mEï yd wjodkï ;;ajhkag iß,k tajd úh hq;=h'

^i& wju lr .ekSu (

^w& wfmalaId flfrk ie,lsh hq;= mdßißl ydkslr n,mEï yd wjodkï ;;ajhka y÷kd .ekSu yd idrdxY lsÍu'

^wd& ta tla tla wju lsÍfï mshjr tajdfha ;dlaIKsl úia;r iu. úia;r lsÍu' thg fï mshjr iïnkaO jkafka l=uk n,mEï i|ydo” th wjYH jkafka l=uk ;;ajhka hgf;ao hkak úia;r flf¾' ^ksoiqkla jYfhka os.guo tfia;a ke;akï hï yÈis wjYH;djhla u;= jQ úgo hkak& ie,iqï iu." WmlrK úia;r lsÍï iy l%shd;aul lrk wdldrh wdÈh fhda.H;djh wkqj úia;r flf¾'

Page 55: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

48 Wm .%ka:h 1 g weuqKqu

^we& fjkhï wju lsÍfï ie,iqï jHdmD;shg wjYHj we;akï tajd iu. we;s iïnkaO;djh ^ksoiqkla f,i” tlÕ;djhka fkdue;sj mÈxÑ ia:dk fjkia lsÍu” iajfoaYsl ck;dj iïnkaOj fyda yÈis ;;ajhkag m%;spdr jYfhka&'

^ii& wëlaIKh

^w& wëlaIK l%u tajdfha ;dlaIKsl úia;r iys;j úia;r lrkak' uek ne,sh hq;= mrdñ;shka (Parameters), mdúÉÑ l< hq;= l%u ia:dk idïm,a lsÍu” uekSï l< hq;af;a l=uk ld,hlg jrlao” iSudjka y÷kd .ekSu iy

^wd& ksje/È lsÍfï l%shdldrlï wjYH njg ix{dlrK fodrgq fudkjdo @ hkak w¾:l:kh lsÍï'

^iii& l%shd;aul lsÍï ms<sfh, lsÍï

^w& wjëka iy iuia: jHdmD;sh l%shd;aul lsÍï iu. iïnkaëlrKh iys;j l%shd;aul lsÍfï ld,igykla ksYaph lrhs'

^wd& ydks wju lsÍfï iy wëlaIKh lsÍfï mshjrhka l%shd;aullsÍu ms<sn| j.lSï orkafka ljqo @ hkak úia;r flfrk wdh;ksl fyda ixúOdkuh ms<sfj,j,a úia;r lrhs' fuhg my; i|yka w;sf¾l ud;Dld tlla fyda jeä .Kkla we;=,;a úh yel' ta u.ska mdßißl l<ukdlrK yelshdj jvd Yla;su;a l< yelsh( ;dlaIKsl iydh ,nd§fï jevigyka mqyqKq lsÍfï jevigyka” WmlrK iy ie,iqï mßir l<ukdlrKhg wod,j wëlaIKhg wod,j ñ,hg .ekSï iy ixúOdkuh fjkia lsÍï iy'

^we& m%d.aOk iy mqkrdj¾;k úhoï ;lafiare lsÍu yd wruqo,a mdßißl l<ukdlrK ie,eiau l%shd;aul lsÍu i|yd ,efnk ud¾.'

^iv& l%shdldß;ajh ms<sn| o¾Yl úia;r lrkqfha wfmalaId lrk ksuejqï uek ne,sh yels isÿùï f,i yels;dla ÿrg fmkajd§ugh' tkï l%shdldß;ajh ms<sn| o¾Yl fyda tajd ms,s.; yelso hkak ;SrKh lrk iqÿiqlï” tajd w¾: ±lajQ ld,iSudjla i|yd úuid ne,sh yels wdldrfha úh hq;=h'

´& ks.uk yd ks¾foaYhka

fï fldgiska iemfhkafka ;lafiare lsÍï u.ska nei.; yels ks.ukhka iy fhdackd flfrk ks¾foaYhkah'

Page 56: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 02 49

wdrlaIl wjYH;d 2( iafõÉPdfjka fkdjk kej; mÈxÑ lsÍï

w' ye¢kaùu

1' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j w;a±lSï úiska fmkajd § we;af;a wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu ixj¾Ok jHdmD;s hgf;a isÿfjoa§ tajd wju lrùfï ms<shï fkdfhÿjfyd;a” tajd úiska nrm;, wd¾Ól” iudchSh” iy mdßißl wjodkï ;;a;ajhkag uÕ mdok njhs' ksIamdok moaO;Ska leã úisÍ hhs' ck;dj È<s÷ Ndjhg weo jefÜ” ta Tjqkaf.a ksIamdol iïm;a fyda wdodhï ud¾. ke;sù hdu” Tjqkaf.a ksIamdol Ys,amSh yelshdjka fhoùug we;s bv wvqùu” iïm;a i|yd we;s ;rÕldÍ;ajh jeä ùu isÿ úh yels mßirhkag hdug isÿùu” m%cd wdh;khka iy iudc iïnkaO;d cd,hka ÿn, lrkq ,eîu” kEoE lKavdhï úisÍ hdu” ixialD;sl wkkH;djhka” idïm%odhsl n, wêldrhka iy wfkHdakH WmlrK .ekSug we;s bvlv wju ùu” fyda ke;sù hdu isÿfõ' tneúka wdishdkq ixj¾Ok nexl=j yels yeu wjia:djl§u wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu uÕ yeÍug W;aidy lrhs' jHdmD;s fidhd ne,Su yd ie,iqï lsÍug we;s úl,amhka fiùu” jvd jeä ÈhqKq lsÍu fyda wvq jYfhka m%;sIaGdmkh lsÍu u.ska wj;eka jQ ish¿ ck;djg jHdmD;shg fmr ;snQ ;;a;ajhg idfmalaIj iudk uÜgula olajd h,s f.dvke.Su iy n,mEï we;s jQ ck;djf.a Ôjk ;;ajhka iy fjk;a ÿ¾j, fldgia j, ;;ajhka h,s k.d isgqùug W;aidy lrhs'

2' wdrlaIl wjYH;d 2ka y÷kajd fokafka Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska imqrd,sh hq;=j we;s wd' ix' ne' iydh ,nd .kakd jHdmD;sj, iemsßhhq;= wjYH;djhkah' tys wruqKq” Ndú;dfõ úIh m;h iy iudc n,mEï ;lafiare lsÍï jd¾;d iQodkï lsÍu iy h,s mÈxÑ lrùfï l%shdoduhka wjOdrKh lrhs' idlÉPd .Kqfokq u.ska bvï mjrd .ekSu” f;dr;=re fy,sorõ lsÍu iy idlÉPdj, ksr;ùu ÿla.ekú,s bÈßm;a lsÍfï hdka;%Khka f.dv ke.Su” h,s mÈxÑ lrùï wëlaIKh lsÍu yd jd¾;d lsÍu wjOdrKh lrhs'

^wd& wruqKq

3' wruqKq jkafka yels yeu wjia:j,§u wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu uÕ yerùu” úl,am jHdmD;s ie,iqï .ek fidhd ne,Su u.ska wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùï wju lsÍu wj;eka jQ ish¿ mqoa.,hskaf.a1

Ôjk ud¾. jeä ÈhqKq lsÍu fyda wvq jYfhka h,s ia:dmkh lsÍu' ienE jYfhka jHdmD;shg fmr ;snQ ;;ajh olajd f.dv ke.Su iy wj;eka jQ ÿmam;a iy ÿ¾j, ;;ajfha isák lKavdhï j, Ôjk uÜgï jeä ÈhqKq lsÍug W;aidy lrhs'

^we& Ndú;fha úIh m:h

4' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska iy $ fyda wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ l<ukdlrKhg wh;a iaffjÍNdjh we;s fyda iaffjÍNdjh ke;s jHdmD;s i|yd;a” tajdfha wkqfldgia” ldf.ka uqo,a ,efnkjdo hkak fkd;ld” Khla u.ska yd$fyda ,efnk §ukdjla u.ska tkï fldgia uqo,a yd $ fyda iy;sl lsÍï wdÈh ^fu;eka miqj mq¿,a f,i jHdmD;s f,i y÷kajkq ,efí& i|yd n,mj;ajhs' fuu wjYH;d wlue;af;ka h,s mÈxÑ lsÍïo wdjrKh lrhs' tajd Khlre$fiajdodhlhd úiska wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iydh wfmalaIdfjka flfrk tajdh'

5' wlue;af;ka h<s mÈxÑ lsÍï wjYH;d n,mj;afka iïmQ¾Kfhka fyda w¾O jYfhka” iaÒr fyda ;djld,slj fN!;sl wj;eka lsÍï ^h,s ia:dk.; lsÍï mÈxÑ ìï wysñùï fyda ksjdi wysñùï& iy wd¾Ól jYfhka wj;eka ùï$bvï wysñùï” j;alï yd iïm;a wysñùï” j;alï lrd ,Õ ùfï bvlv wysñùï” wdodhï ud¾. fyda Ôjk ud¾. wysñùï flfrys n,mdhs' tajd (i) wlue;af;ka bvï w;am;a

1 iafõÉPdfjka fkdjk h,s mosxÑ lsrSfï ikao¾Nh ;=< wj;eka jQ mqoa.,hska jYfhka i,lkq ,nkafka fN!;sl jYfhka wj;eka jQ ^h,s ia:dk.; l<" fkajdisl bvï wysñ jQ fyda ksjdi wysñ jQ& iy $ fyda wd¾:sl jYfhka wj;eka jQ ^bvï” foam," foam,j,g m%fõYh” wdodhï uQ,dY%" cSjk ud¾.& wysñ jQ mqoa.,hskah' fuu wysñjSï (i) iafõÉPdfjka fkdjk bvï w;am;a lr .ekSu fyda (ii) kS;suh jYfhka kï lrk ,o jfkdaoHdk iy wdrlaIs; m%foaYj,g m%fõYh iafõõPdfjka f;drj iSud lsÍfï m%;sM,h;a jYfhka isÿ fõ'

Page 57: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

50 Wm.%ka:h 02

lr .ekSï fyda (ii) bvï mdúÉÑ lsÍu wlue;af;ka iSud lsÍu fyda kS;suh jYfhka fjka lr we;s WoHdk yd wdrlaIs; m%foaYj,g msúiSu iSud lsÍu ksid isÿjk tajdh' hï h,s mÈxÑ lrùula wlue;af;ka isÿjkakla f,i y÷kajkq ,nkafka wj;eka lrkq ,enQ mqoa.,hska fyda m%cdjkag bvï mjrd .ekSu m%;slafIam lsÍug whs;shla fkd,efnk ksid isÿjk wj;ekaùïh' fuh isÿjkafka ^1& by, wdêm;Hh u; mokïj isÿflfrk iy idlÉPd lr lrk mÈxÑ lrùï j,§ iy tu mjrd .ekSï l%shdj,sh idlÉPd wid¾:l ùïj, m%;sM, jYfhka isÿjk wjia:dj,§h'

6' hï wd¾Ól” iudchSh fyda mdßißl n,mEï isÿùula jHdmD;s l%shdldß;ajh ksid bvï mjrd .ekSïj,§ yer ^bvï mdõÉÑ lsÍu fyda kS;suh jYfhka fjka fldg we;s WoHdk iy wdrlaIs; m%foaYj,g msúiSu wlue;af;ka iSud lsÍu& y÷kd.kq ,enqfõ kï tkï iïm;a yd j;alï j,g msúiSfï yelshdj” fyda bvï Ndú;d lsÍu iSud lsÍu wdÈh y÷kd.;af;a kï tajd uÕyßkq we;' tfia ke;akï wju flfrkq we;' h,s yß.eiaiSu fyda jkaÈ f.ùu mdßißl ;lafiare l%shdud¾.h ;=< isÿjkq we;' jHdmD;sfha l=uK fyda wjia:djl§ tu n,mEï ie,lshhq;= ;rï ydkslr fõ kï Khlre$fiajdodhlhd úiska tfia n,mEï we;sjQ ck;djf.a Ôjk ud¾. jHdmD;shg l,ska ;snQ ;;ajhg iudk fyda Bg jvd hym;a uÜgulg f.dv ke.Su i|yd l<ukdlrK ie,eiaula f.dv k.d l%shd;aul l< hq;=h'

^wE& wjYH;d

1' wj;ekajQ mqoa.,hskag jkaÈ ,nd§u, m%;s,dN ,nd§u iy iydhùu

7' hï jHdmD;s m%foaYhl wj;eka jQ mqoa.,hska j¾. 3 lg wh;a úh yel' ^i& iïmQ¾Kfhka fyda fldgila wysñ jk bvï i|yd ks, kS;suh whs;shla we;s mqoa.,hska' (ii) hï mqoa.,hska úiska mÈxÑ ù isák bvu iïmQ¾Kfhka fyda fldgila” i|yd kS;suh whs;shla ke;s kuq;a tajdg tu bvï j,g ysñlï m%ldY lsÍug whs;sh we;s yd rfÜ kS;Skag wkqj ms<sf.k we;s fyda ms<s.ekSug bv we;s bvï wysñjk mqoa.,hka' (iii) ;uka mÈxÑ ù isák bvug ks, kS;suh whs;shla fyda rfÜ kS;s wkqj ms<s.;a fyda ms<s.ekSug bvlv ke;s wjia:dj,§ mjd fldgila fyda iïmQ¾Kfhka wysñjk mqoa.,hska' fï ish¿ j¾.j,g wh;a wj;eka jQ mqoa., j¾.hkag wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu iïnkaO wjYH;d n,mj;ajhs'

8' Khlre$fiajdodhlhd úiska m%udKj;a yd fhda.H bvï tajd fjkqjg ,nd§u iy bÈlrkq ,en ;snQ jHqyhka ,nd .ekSug hk úhoug iß,k fia uqo,a jkaos ,ndÈh hq;=h' w¾O jYfhka ydks isÿù we;s jHqyhkag m%udKj;a jkaÈ ,nd§u h,s msysgqùug yd mÈxÑ ùug iydh ,nd §u 7 ^i& iy 7 ^ii& hk j¾.j, whg Tjqkaf.a h,s mÈxÑ lrùug m%uqLj ,ndÈh hq;=h' 7 ^iii& fþoh hgf;a úia;r flfrk mqoa.,hskag Khlre$fiajdodhlhd úiska Tjqkag wysñ jQ j;alï i|yd bvï j,g yer” tkï mÈxÑ ksjdi” iy Tjqka úiska tu bvï j,g lr we;s jeä ÈhqKq lsÍï i|yd tajd h<s msysgqùug hk úhoug iß,k mßÈ ,nd Èhhq;=h' 7 ^iii& fþohg hg;a whg ,efnk ysñlï ,efnkqfha jHdmD;s m%foaYh ;=< h,s mÈxÑ ùfï iydh ,nd§u i|yd kshñ; Èkg fmr tu bvï fyda jHqyhka ;=< mÈxÑ ù isáfha kï muKs'

9' wj;ekajQ mqoa.,hskag” Tjqkaf.a Ôjk ud¾. bvï u; mokï jQ tajdkï bvï u; mokï jQ h,s mÈxÑ ùfï Wmdh ud¾. j,g jeä m%uqL;ajhla ,efí' fuu Wmdh ud¾. j,g uyck bvï j, h,s mÈxÑ lrùï” fyda h,s mÈxÑ lrùu i|yd w;am;a lr.;a fyda ñ,hg .;a fm!oa.,sl bvï úh yelsh' bvï fjkqjg bvï ,nd §ug bÈßm;a jk wjia:dj,§ wj;eka jQ mqoa.,hskag bvï ,efnkqfha ksIamdol;aj úNjhla we;s msysàu wkqj jdisodhl;ajhla we;s yd wfkla idOl wkqj w;am;a lr.kq ,enQ bvï j, ;snQ jdisodhl;ajhkag iudk uÜgula we;s bvïh' bvï j,g jvd jeä leue;a;la wj;eka jQ mqoa.,hska fyda f;dard.ekSï j, ke;skï fyda m%udKj;a bvï fkdue;skï” idOdrK ñ, .Kkaj,g fkdue;skï bvï fkdjk f;dard .ekSï” /lshdj,a ,nd .ekSfï bv m%ia:d fyda iajhx /lshd lsÍï iys;j ,ndÈh hq;=h' tajd uqo,a jkaÈ bvñ i|yd uqo,a jkaos iy fjk;a wysñ jQ iïm;a i|yd fokq ,nk m%udKhg w;sf¾ljh' bvï fkdue;snj wd' ix' ne' iEySug m;ajk mßÈ úoyd ±laùu yd f,aLk.; ùu isÿúh hq;=h'

Page 58: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 02 51

10' w;am;a lr.;a ksjdi” bvï yd fjk;a iïm;a i|yd jkaÈ f.ùfï m%udKhka .Kka n,kq ,nkafka tajd h,s f.dv k.d .ekSug iïmQ¾Kfhka jehjk m%udKh wkqjh' tfia h,s f.dv k.d .ekSfï iïmQ¾K jeh .Kka ne,Su my; i|yka wx. u; mokï jkq we;' (i) idOdrK fj<|fmd, jákdlu' (ii) .Kqfokqj i|yd jeh' (iii) ysñjk” tl;=jk fmd,sh' (iv) udreùfï iy h,s ia:dmkh lsÍfï úhoï iy (v) fjk;a fhÈh hq;= úhoï we;akï tajd fj<|fmd, ;;ajhka fkdue;skï fyda tajd ;ju;a f.dvkef.k ;;ajhl we;akï Khlre $ fiajdodhlhd úiska wj;ekajQ mqoa.,hska iu. idlÉPd fldg iy mÈxÑ ck;djka iu. idlÉPd fldg uE; ld,h ;=< bvï .Kqfokq iïnkaOj m%udKj;a f;dr;=re ,nd .ekSu j¾. wkqj bvï jákdlï ,nd .ekSu” bvï Tmamq” bvï Ndú;h j.d rgdjka iy fNda. ksIamdok m%udKhka iy jHdmD;s m%foaYh ;=< bvï ;sfío tu m%foaYh ;=< ;sfío yd fjk;a wod, f;dr;=re ,nd.; hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska ksjdi iïnkaOj mokï o;a;hka ,nd.; hq;=h' úfYaI{hska úiska tfia w;am;a lr.;a j;alï j, jákdlï ;lafiare lsÍu lrkq we;' jákdlï ;lafiarej i|yd fuu l%uh fh§fï§ jHqyhkaf.a jákdlï laIh ùu iy iïm;aj, jákdlï laIhùu .Kka n,kq we;'

11' fN!;sl jYfhkaa wj;eka jQ mqoa.,hska iïnkaOj Khlre$fiajdodhlhd úiska ^i& h,s mÈxÑ ùfï iydh”h,s mÈxÑjk bvï i|yd iqrlaIs; whs;sh” h,s mÈxÑjk wvúj, /lshdj,a i|yd iy ksIamdok bvm%ia:d i|yd ixikaokd;aulj ,Õdùfï yelshdj iy m%cd há;, myiqlï iy wjYH m%cd fiajdjka imhkq we;' ^ii& udreùfï iydh iy ixj¾Okh lsÍug iydh tkï bvï ixj¾Okh” Kh myiqlï” mqyqKqj fyda /lsshd bv m%ia:d iy ^iii& jHdmD;sfhka fhda.H ixj¾Ok m%;s,dN ,nd .ekSfï bvlv imhd fokq we;'

12' wd¾Ól jYfhka wj;eka jQ mqoa.,hska iïnkaOj Tjqka fN!;sl jYfhka wj;eka jQfhao” keoao hkak fkd;ld” Khlre$fiajdodhlhd úiska Tjqkaf.a wysñ jQ wdodhï fyda Ôjk ud¾. uQ,dY%hka i|yd tajd h,s ,nd .ekSfï uq¨ úhoï wjrKh jk mßÈ jyd ,ndÈh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska Kh myiqlï” mqyqKqj iy /lshd bv m%ia:do ,nd§u u.ska Tjqkg ;u ;;ajhka h,s ia:dmkh lr .ekSu fyda jeä ÈhqKq lr .ekSu;a Tjqkaf.a wdodhï Wmhd .ekSfï yelshdjka” ksIamdok uÜgï iy Ôjk uÜgï wj;eka ùug fmr ;snQ ;;a;ajh f.dv k.d .ekSug bvlv ie,ish hq;=h' Khlre $ fiajdodhlhd úiska jHdmD;sfhka fhda.H ixj¾Ok m%;s,dN ,eîug wj;eka jQ mqoa.,hskag bv m%ia:d i,id Èh hq;=h' Khlre$fiajd,dNshd úiska 7 ^iii& fþohg wod, jk wd¾Ól jYfhka wj;eka jQ mqoa.,hska i|yd Tjqkag wysñ jQ j;alï tkï fnda. “ jdßud¾. há;, myiqlï iy Tjqka úiska bvï j, lrk ,o jeä ÈhqKq lsÍï ^tfy;a bvï j,g fkdj& i|yd m%udKj;a wd¾Ól jkaÈ ,ndÈh hq;=h' tfiau h,s ia:dmkh lr .ekSfï iïmQ¾K úhouo Bg we;=,;a úh hq;=h' bvï w;am;a lr .ekSu jdKscuh jHqyhka flfrys n,mj;ajkafka kï tfia n,mEï j,g ,lajk ysñlrejkag ^i& kj jdKsc lghq;= fjk;a ;ekl msysgqjd .ekSug hk úhou' ^ii& udrejk ld, mßÉfþoh ;=< wysñ jk uQ¾; wdodhu iy ^iii& hkaf;%damlrK” ksIamdokd.dr iy wfkla WmlrK ia:dk udre lsÍu yd h,s msysgqùu i|yd hk úhoï ,nd .ekSug whs;shla we;' kS;suh whs;sjdislï iys; fyda ms<s.;a fyda ms,s.ekaúh yels ysñlï bvï i|yd we;sj ta ia:dkj, ;u jdKsc lghq;= lrf.k hk wjia:d j,§ Tjqkg ta fjkqjg bvï ,nd .ekSug hk úhoï iudk fyda Bg jeä jákdlula iys; bvï fyda tajd h,s ia:dmkh lr .ekSfï uq¿ úhoug iudkjk jkaÈ uqo,la ,nd.; yel'

13' wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu jgyd.; hq;af;a fyda l%shdjg ke.sh hq;af;a ixj¾Ok jHdmD;shl fyda jevigyklg wh;a fldgila jYfhks' fï iïnkaOj fyd|u Wmdh ud¾.h jkafka wj;eka jQ mqoa.,hskag jHdmD;sfha m%;s,dNhka fnod .ekSug bvlv ,nd§u jkaÈ ,nd§ug yd h,s mÈxÑ ùug iydh ùug wu;rj ,nd§uhs' tn÷ bv m%ia:d ,nd§u u.ska n,mEï j,g ,lajk ck;dj È<s÷ Ndjhg weo oeóu j,lajkq we;' ;jo” ixj¾Ok ueÈy;a ùïj, we;s iodpdrd;aul b,a¨ï imqrd,Sug Wmldr jkq we;' tu iodpdrd;aul b,a¨ï jkafka ixj¾Ok m%;s,dN mq¿,a f,i fn§ hdug ie,iSuhs' tneúka Khlre$fiajdodhlhd jHdmD;sfha m%;s,dNSka f,i n,mEïj,g ,lajk mqoa.,hska we;=,;a lr .ekSug we;s ksYaÑ; bv m%ia:d iy;sl ùug Wkkaÿ lrkq ,nhs' ta;a iu. tu bv m%ia:d yels ;rï n,mEï we;sjk mqoa.,hska w;r fn§hdu h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiau ;=,g we;=,aùu Èß.kajkq ,nhs'

Page 59: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

52 Wm.%ka:h 02

14' ^i&' h,s ia:dms; lr .ekSfï ish¿ úhoï j,g iudk jkaÈhla iEu wj;eka jQ mqoa.,hdgu jHdmD;sfha ish¿ fldgia i|ydu ,efnk;=re yd bÈlsÍug iQodkïj we;s ish¿ fldgiaj,g ,enk;=re (ii) h,smÈxÑ lrùfï ,hsia;= .;fldg we;s wfkla ish¿ ysñlï wj;eka jQ mqoa.,hskag ,ndfok;=re iy iii& Tjqka mqkre;a:dmkh lsÍfï jevigykg” Ôjk ud¾. iy wdodhï mqkre;a:dmkh lsÍfï úhoï m%udKj;a whjehlska iemfhk;=re ta u.ska wj;eka jQ mqoa.,hskag jeä ÈhqKq ùu fyda wvq jYfhka meje;s ;;a;ajh Tjqkaf.a wdodhï yd Ôjk ud¾.j, ,efnk;=re lsis÷ fN!;sl wj;eka lsÍula fyda wd¾Ól jYfhka wj;eka lsÍula isÿ fkdjk njg Khlre$fiajdodhlhd iy;sl úh hq;=h' wj;eka lsÍug m%:u jkaÈ f.ùu lsÍu wjYHjk w;r” h,s mÈxÑ lrùfï jevigyk uq¿ukska l%shd;aul lsÍu i|yd Bg jvd jeä ld,hla .; úh yel' jHdmD;s l%shdldrlï úiska bvï Ndú;d lsÍu fyda kS;suh jYfhka ;yjqre fldg we;s WoHdk yd wdrlaIs; m%foaYj, ,Õdùu iSud lrkq ,nkafka kï tn÷ iSud lsÍï n,meje;aúhhq;af;a h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiafuys i|ykaj we;s Khlre$fiajdodhlhd iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=j w;r tlÕ;djhla we;s lr.;a ld,igyklg wkqjh'

2' iudchSh n,mEï ;lafiarej

15' Khlre$fiajdodhlhd úiska iudc wd¾Ól iólaIK ^iólaIKhla& mj;ajd fhda.H iudc wd¾Ól mokï o;a;hka iys;j” jHdmD;s u.ska wj;ekajk ish¿ mqoa.,hska y÷kd.; hq;=h' ;jo Tjqka flfrys we;sjk iudc wd¾Ól n,mEï ;lafiare l< hq;=h' fï i|yd idudkHfhka i;aldrl wdKavqfõ l%shdoduhka úiska wjika Èkhla ;SrKh lrkq we;' tn÷ l%sshd ms<sfj,la fkdue;s wjia:dj,§ Khlre$fiajdodhlhd úiska Bg iqÿiq mßÈ wjika Èkhla ;SrKh l< hq;=h' wjika Èkhg iïnkaO f;dr;=re f,aLk.; fldg jHdmD;shg wod, m%foaYh mqrd fnodyeßh hq;=h' iudchSh n,mEï ;lafiare (SIA) jd¾;djg (i) ye¢k.;a w;S;" j¾;udk iy wkd.; iudc wd¾Ól n,mEï úNjh we;=,;a úhhq;=h' (ii) wj;ekajk mqoa.,hskaf.a f,aLKhla2 Tjqkaf.a j;alï ms<sn| igykla 3 (iii) Tjqkaf.a wdodhï iy Ôjk ud¾. iy (iv) ia;%S mqreI jYfhka fnod fjka flreKq f;dr;=re Tjqkaf.a wd¾Ól iy iudc ixialD;sl ;;a;ajhka ms<sn| wj;ekajk ck;dj iïnkaOj we;=,;a úhhq;=h' fuu jHdmD;sfhys iudchSh n,mEu iy isÿúh yels wjodkï ;;a;ajhka ;lafiare lrkq ,nkafka fuu ,shú,af,ys bÈßm;a fldg we;s wjYH;djhka wkqjh' ;jo” n,mdk kS;s iy fr.=,dis fuu jHdmD;s l%shd;aul jk kS;suh n,m%foaYh wkqj wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu iïnkaO kS;s Í;sj,g wkql+,j ;lafiare flf¾' thg i;aldrl rgg we;s cd;Hka;r kS;s ne£ï wkqjo ;¾fiare flf¾'

16' fuu iudchSh n,mEï ;lafiarefjys fldgila f,i Khlre$fiajdodhlhd úiska jHdmD;sh ksid fjkia wdldrhg fyda iudkqmd;sl fkdjk wdldrhg n,mEïj,g yiqjk mqoa.,hska y÷kd .; hq;=h' ta Tjqkaf.a jrm%ido wysñ fyda ÿ¾j, ;;a;ajh ksidh' tn÷ mqoa.,hska fyda lKavdhï y÷kd.;a úg Khlre$fiajdodhlhd úiska b,lal .;l< mshjrhka fhdackd fldg l%shd;aul lrkq we;' ta u.ska Tjqka u; ydksl< n,mEï iudkqmd;sl fkdjk f,i weo jeàu j,lajkq i|ydh' Tjqkg m%;s,dN iy ixj¾Okh ksid we;sjk bv m%ia:d iudkqmd;sl fkdjk f,i fkd,efnkq msKsih'

3' h,s mÈxÑ lrùu ie,iqï lsÍu

17' Khlre$fiajdodhlhd úiska h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiaula ilikq we;' ta fhdað; jHdmD;sh ;=, wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùfï n,mEula we;akïh' h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiaul wruqK jkafka wj;ekajk mqoa.,hskaf.a Ôjk ;;ajhka jeä ÈhqKq ùu fyda wvq jYfhka jHdmD;shg fmr ;snQ ;;ajhlg h,s f.dvke.Su ^fN!;sluh iy$fyda wd¾Óluh& uÜgïj,g m;a lsÍu iy wj;eka jQ ÿmam;a yd fjk;a ÿ¾j, ck lKavdhï j, ;;ajh yqfola h,s ia:dms; lsÍu iy wj;eka jQ ÿmam;a yd fjk;a ÿ¾j, ck lKavdhï j, ;;ajh yqfola h,s ia:dms; lsÍu fkdjk jeä ÈhqKq lsÍula i|ydh'

2 ix.Kkhla u; mokïj mosxÑh wkqj wj;ekajQ ish¿ mqoa.,hska ms<sn| ck.yk jd¾;djla'' jHdmD;s we.hSug fmr ix.Kkhla lr fkdue;skï yd h,s mosÑ lsrSfï ie,eiau isoqlr we;af;a ksheos iólaIKhla u;kï” wj;eka jQ mqoa.,hska ms<sn| h,s mosxÑ lsÍfï hdj;ald,Sk ie,eiaula ilia lrkq we;' th isÿ lrkafka úia;rd;aulj ñKqï iólaIKhla wjika lsÍfuka miqjh' tfy;a jHdmD;sfha lsis÷ bvï w;am;a lr .ekSulg fmrh'

3 j;alï bkafjkaá%h hkq l=gqïN jHjidh fyda m%cd uÜgfuka isÿ lrk ydkshg m;a fyda wysñ jQ foam, ms<sn| uQ,sl jd¾;djls'

Page 60: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 02 53

fuu ie,iqï iïmQ¾K jkafka m%udKj;a ksjdi” bvï whs;sh ms<sn| iqrlaIs;Ndjh iy ia:djr wdodhula yd Ôjk ud¾. hk iïm;a ,eîfuks' h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiau ;=< wdrlaIl wjYH;d hgf;a ksIaph fldg we;s wod, ish¿ wjYH;d wduka;%Kh l< hq;= fõ' ;jo tys úia;r uÜgu iy úia;rd;aul mq¿,a nj” h,s mÈxÑ lrùfuys we;s wx.iïmQ¾K nj wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùfï n,mEïj, we;s jeo.;alug iß,k mßÈ úh hq;=h' fuys we;s Wm.%ka:hg wh;a weñKqfuys h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiafuys wvx.= úh hq;= lreKq i|yka fõ'

18' h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiau mokï jkafka iudchSh ;lafiarej u; iy n,mEï we;sjk ck;dj iu. flfrk w¾:j;a idlÉPd lsÍï u;h' h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiaulg wj;ekajQ mqoa.,hskag (i) Tjqkag we;s f;dard .ekSï iy ysñlï” jkaÈ f.ùï h,s ia:dk.; lsÍï iy mqkre;a:dmkh lsÍï iïnkaOj ±kqï Èhhq;=h' (ii) h,s mÈxÑ lsÍï ms<sn|j Tjqkg we;s úl,amhka yd f;dard .ekSï ms<sn| u; úuish hq;=h' (iii) h,s mÈxÑ lrùu iïnkaOj we;s úl,amhka Tjqkg bÈßm;a l< hq;=h' h,s mÈxÑ lrùfï n,mEï ms<sn|j y÷kd .ekSfï§ iy h,s mÈxÑ lsÍu ie,iqï lsÍfï§ Khlre$fiajdodhlhd úiska ia;%S” mqreI idudcNdjh ms<sn| lreKq .ek ie,ls,su;a úh hq;=h' úfYaIfhka ia;%Ska uQ,sl;ajh ork mjq,aj, wjYH;d i|yd .; hq;= iqúfYaI mshjrhka ia;%S - mqreI Ndjh we;=,ajk idlÉPd f;dr;=re fy,s orú lsÍï iy ÿla .ekú,s bÈßm;a lsÍfï hdka;%Khla f.dv ke.sh hq;=h' ta wkqj ia;%Skag iy mqreIhskag m%udKj;a iy fhda.H jkaÈ f.ùï Tjqkg wysñjk foam, iïnkaOj ,eìh hq;=h' wjYH jkafka kï Tjqkaf.a wdodhï iy Ôjk ;;ajhka jeä ÈhqKq lr .ekSug yd h,s ia:dms; lr .ekSug iydh ,nd Èhhq;=h'

19' Khlre$fiajd,dNshd úiska bvï w;am;a lr .ekSu ms<sn|j iy n,mEï we;sjk mqoa.,hska h,s ia:dk.; lsÍu ms<sn|j we;s cd;sl kS;s Í;s yd fr.=,dis úYaf,aIKh fldg idrdxY .;fldg h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiaug we;=,;al< hq;=h' Khlre$fiajd,dNshd úiska tn÷ kS;s Í;s yd fr.=,dis w;r;a wd' ix' ne' wleue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu ms,sn|j we;s m%;sm;a;s uQ,O¾u yd wjYH;d w;r;a we;s iudklï yd fjkialï ixikaokh l< hq;=h' fï fol w;r mr;rhla we;akï tu mr;rhka mshjd .ekSu i|yd iqÿiq Wmdh ud¾.hla wdishd ixj¾Ok nexl=j iu. idlÉPd fldg h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiaug we;=,;a l< hq;=h'

20' jkaÈ f.ùu” h,s ia:dk.; lsÍu iy Ôjk ud¾. mqkre;a:dmkh i|yd hk ish¿ úhoï jHdmD;s úhoï f,i i,lkq ,efí' óg wjYH iïm;a l,afõ,d we;sj ,efnk njg iy;sljkq msKsi bvï w;am;a lr .ekSfï iy h,s mÈxÑ lrùfï úhoï wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nd .ekSïj,g we;=,;a lsÍu i,ld ne,sh yel' h,s mÈxÑ lsÍfï úhoï wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nd§u iqÿiq tajd njg m;ajkafka tajd wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl m%;sm;a;s m%ldYhg tlÕ jk mßÈ lrkq ,nkafka kïh' thg wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska wkqu; l< h,s mÈxÑ lsÍfï ie,iqï ,shú,s j,g tlÕ jkafka kïh' h,s mÈxÑ lrùfï úhoï f,i wdishdkq ixj¾Ok nexl= uqo,a mdúÉÑ flfrkafka kï tu úhoï wx. meyeÈ,s f,i h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiau ;=< ms<sôUq úh hq;=h'

21' Kh ,nd.kakd$fiajdodhlhd úiska wdodhï m%;siaGdmkh iy Ôjk ud¾. jeä ÈhqKq lsÍu wj;eka jQ mqoa.,hska i|yd flfrkafka flfiao hkak h,s mÈxÑ lsÍfï ie,eiau ;=<g we;=,;a lrkq we;' tajd i|yd úia;rd;aul mshjr meyeÈ,s l< hq;=h' wdodhï ud¾. iy uQ,dY%hka iy n,mEï we;s jQ ck;djf.a Ôjk ud¾. jeä ÈhqKq lsÍu jHdmD;shg fmr ;snQ ;;ajh olajd f.dv ke.sh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska wj;eka jQ mqoa.,hskaf.a wdodhï jeä ÈhqKq lsÍug yels yeu W;aidyhu orñka ta u.ska Tjqkag jHdmD;sfhka m%;s,dN ,eîug ie,eiaúhhq;=h' ÿ¾j, mqoa.,hska yd n,mEï we;s jQ mjq,aj,g h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiau úiska” w;sf¾l iydh ,nd§fï mshjr we;=,;a fldg jHdmD;shg fmr meje;s ;;ajh iu. iei£fï§ Bg jvd hym;a ;;ajhla we;sl< hq;=h' h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiau ;=< wdodhï ud¾. yd Ôjk ud¾. h,s ia:dmkh lsÍfï Wmdh ud¾. we;=,;a úhhq;=h' wdh;ksl ms<sfh,j,a” wëlaIK iy jd¾;dlrK rduq” whjeh iy l%shd;aul lsÍfï ld, kS¾Khkag ne÷Kq ld, igykla we;=,;a úhhq;=h'

Page 61: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

54 Wm.%ka:h 02

22' h,s mosxÑ lrùfï ie,eiafuys we;=,;a f;dr;=re n,mEï we;sjk ck;dj ms<sn|j flfrk ix.Kkh ksujk ;=re ;djld,sl úh yel' bxcsfkare ie,iqï iïmQ¾K lsÍu ksu jQ jydu Khlre$fiajd,dNshd úiska h,s mosxÑ lrùfï ie,iqï ksufldg ;SrKh lsÍu l<hq;af;a ck ix.Kkh iy j;alï wysñ ùu iïmQ¾K lsrSfuks' fï wjêfhaoS h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaug ldrKd fjkia lsÍï isÿjkafka wj;ekajk mqoa.,hskaf.a ixLHdj, mjrd.kq ,nk bvï m%udKh” h,s mosxÉ lrùfï whjeh iy h,s mosxÑ lrùfï ie,eiau l%shdjg kexùfï ld,igyk ixfYDaOkh lsrSfuks' h,s mosxÑ lrùfï igyka wÉpqj ;=< ysñlï ms<sn| igyk fï wjêfhaoS hdj;ald,Sk l< yelsh' ta u.ska wod, fjkia lsÍï ms,sôUq úh hq;=h” tfy;a uq,a ysñlï igyka wÉpqfjys msysgqjd we;s m%ñ;Ska my; oeñh fkdyel' th h,s mosxÑ lrùfï ie,iqï ixfYdaOkh fldg ksu lsrSfïoS fkdl< hq;=h' Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska wjika h,s mosxps lsrSfï ie,eiau ;=< (i) ish wlue;af;ka h,s mosxÑ lsÍfï m%Yakj,g ms<s;=re fiúh hq;=h tajd jHdmD;shg wod, tajdh' (ii) tu m%Yak úi|d,Su i|yd .kq,nk ksYaÑ; wju lsÍfï mshjrhka úia;r úh hq;=h' (iii) fuu m%Yakj,g m%udKj;aj ms<s;=re iemhSu i|yd m%udKj;a iïm;a we;s njg iy;sl úh hq;=h'

23' ie,lsh hq;= m%udKhla wlue;af;ka h,s mosxÑ lrùfï n,mEï jHdmD;sh l%shd;aul lsrSfï ld,h ;=< y÷qkd .kq ,eìh yels ksid tajd úi|d,Su i|yd m%udKj;a wkfmalaIs; wruqo,a ;sìh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska tnÿ wruqo,a jyd .; yelsjk wdldrfhka we;s nj iy;sl l< hq;=h' tmuKla fkdj Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska wjika h,s mosxÑ lrùfï ie,eiau ksul< miq y|qkd.kq ,nk wj;ekajk mqoa.,hska iu. idlÉPd fldg” Tjqkaf.a ysñlï ms<sn|j Tjqkg oekqï osh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska w;sf¾l” W!K mQrl h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula iQodkï lsrSu fyda ixfYdaê; h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula ilia fldg th fldka;rd;a;=j m%odkh lsrSug m%:u wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ úu¾Ykh i|yd bosrsm;a l< hq;=h

24' Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iqoqiqlï yd m,mqreoao iys; úfYaI{hska fhdod.ksñka iudc n,mEï ;lafiarejla yd h,s mosxÑ lrùfñ ieleiau ilia l< hq;=h' fnfyúka ixlS¾K iy ixfõoS jHdmD;s i|yd jHdmD;sh iQodkï lsÍu yd l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< jHdmD;shg iïnkaO ke;s iajdëk WmfoaYk uKav,hka Wmfhda.S fldg .kq we;'

4' idlÉPd fldg bvï w;am;a lr .ekSu

25' wdrlaIl wjYH;d 2 idlÉPdfldg lrk h,s mosxÑ lrùï j,g n,mdkafka ke;' tfia n,mj;afka idlÉPd wid¾:l ùfuys m%;sM, jYfhka flfrk mjrd .ekSï i|ydh' idlÉPd fldg flfrk mosxÑ lrùï úiska ysñlï wysñ lsÍï j,lajd,Sug WmldrS jk w;r ck;dj n,y;aldrfhka bj;a lsÍu i|yd wdKavqfõ wêldÍ n,h mdúÉÑ lsÍfï wjYH;djh ke;s lrkq we;' yels yeu wjia:djloSu idlÉPd fldg mosxÑ lrùfï l%uh” bvï mjrd .ekSfïoS yd fjk;a foam, mjrd .ekSfïoS wkq.ukh lrk f,i Khlre$fiajdodhlhd osß.kajkq ,efí' n,mEï we;sjk ck;dj iu. w¾:j;a idlÉPd mokï fldgf.k” kS;suh Tmamq j;alï foam,j,g ke;s wjia:do we;=¿j” lrk f,i osß.ekafõ' idlpsPd úi|quloS bvï $ fyda fjk;a foam, i|yd m%udKj;a iy idOdrK ñ, .Kka bosßm;a l< hq;=h' fun|q .Kqfokq j,oS f;dr;=re ms<sn|j iy flaj,a lsÍfï yelshdj ms<sn|j tn|q idlÉPd j,g iyNd.S jk wh w;r we;s wiudk;djhka ksid we;sjk wjodkï ;;ajhka újD;j uqyqK oSu lrk njg Kh .kakd$fiajdodhlhd iy;sl úh hq;=h' fï i|yd fuu .Kqfokq idlÉPd yd úi|qï tlÕ;d jd¾;d lsÍu i|yd iajdëk ndysr lKavdhula fhdod .; yel' Khlre$fiajdodhlhd idlÉPd l%shdoduhka” m%;sm;a;s iy fun|q .Kqfokq flfrys n,mdk kS;s ms<sn|jo” ;=kajeks md¾Yjhla úiska flfrk jÜkdlï .Kkh lsÍfï hdka;%Khka” ^bvï i|yd& iy fjk;a j;alï i|yd .Kkh lsÍfï hdka;%Khka yd jd¾;d ;nd .ekSfï wjYH;djhka .ek wdishd ixj¾Ok nexl=j iu. tlÕ;djhkag t<fUkq we;'

Page 62: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 02 55

5' f;dr;=re t<sorõ lsÍu

26' Khlre$fiajdodhlhd úiska wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fjí wvúfha fy,sorõ lrkq i|yd my; i|yka ,sheú,s bosßm;a lrkq we;'

(i) jHdmD;sh ;lafiare lsÍug m%:u Khlre$fiajdodhlhd úiska wkqu; lrk ,o h,s mosxÉ lrùfï flgqïm;a ie,eiau iy$fyda h,s mosxÉ lrùu ms<sn| rduqj'

(ii) n,mEï we;sjk ck;djf.a ix.Kkh iïmQ¾K lsÍfuka miqj Kh .kakd$ fiajdodhlhd úiska wkqu; l< wjika h,s mosxÑ lsrSfï ie,eiau'

(iii) jHdmD;sh l%shd;aul lrk ld,h ;=< w,q;a h,s mosxÑ lsÍfï ie,eiaula fyda hdj;ald,Sk l< h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula ;sfíkï th iy ksje/os lsÍfï l%shdldÍ ie,eiaula we;akï th'

(vi) h,s mosxÑ lsÍu ms<sn|+ wëlaIK jd¾;d'

27' Khlre$fiajdodhlhd úiska wod, h,s mosxÑ lrùu ms<sn| f;dr;=re imhkq we;' thg 26 jk fPaofha we;s ,sheú,s” l,afõ,d we;sj iemhSu” tajd ,nd.; yels ia:dkhl ;sîu iy tajd n,mEï we;sjk ck;djg f;areï .; yels wdldrhg tu NdIdjka ^NdIdjlska& f.ka ,ndosh hq;=h' tajd wfkla md¾Yjlrejkago f;areï.; yels úh hq;=h' wl=re fkdokakd ckhd i|yd fjk;a iqÿiq ikaksfõok l%u fhdod.; hq;=h'

6' WmfoaYkh iy iyNd.s;ajh

28' Khlre$fiajdodhlhd úiska n,mEï we;sjk mqoa.,hska iu. Tjqkaf.a i;aldrl m%cdjka iu. iy isú,a iudch iu. iEu jHdmD;shla iy wlue;af;ka h,s mosxÑ lrùfï n,mEï we;sfõ hehs yÿkd.;a msßia iu. w¾:j;a WmfoaYk$idlÉPd meje;aúh hq;=h' w¾:j;a idlÉPd (i) jHdmD;sh iQodkï lsÍfï uq,a ld,h ;=< wdrïN flfrk iy jHdmD;s pl%h mqrdu os.ska os.gu mj;ajdf.k hkq ,nk' (ii) n,mEï we;sjk ck;djg wod, iy m%udKj;a f;dr;=re l,afõ,d we;sj” Tjqkg myiqfjka ,nd.; yels iy f;areï.; yels wdldrfhka ,ndoSu' (iii) ysßyerodhl fkdjk yd n,y;aldÍ fkdjk ksoyia mßirhla ;=< isÿlsÍu' (iv) ia;%S mqreI iudcNdjh we;=,;ajk yd Bg m%;spdr oelafjk wdldrhg” jrm%ido wysñ iy ÿ¾j, fldgiaj, wjYH;djhkag .e,fmk f,i ilia l< hq;=h' (v) ;SrK .ekSï j,oS n,mEï we;sjk ck;dj iy fjk;a md¾Yjlrejkaf.a woyia taldnoaO lsÍfï yelshdj iys; úh hq;=h' tkï jHdmD;sh ie,iqï lsÍu” ydks wju lsÍfï mshjrhka” ixj¾Okfha m%;s,dN j,g fldgialrejka ùfï bvlv yd tn|q wjia:djka iy l%shd;aul lrùfï§ we;sjk m%Yak wod,j úh hq;=h n,mEï we;sjk m%cdjkag we;sjk n,mEïj,g .e,fmk” iß,k wdldrfhka fuu idlÉPd meje;aúh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska úfYaIfhka jrm%ido wysñ iy ÿ¾j, lKavdhïj, wjYH;djhka ms<sn| úfYaI wjOdkhla fhduq l< hq;=h' úfYaIfhka os<sÿ nfõ f¾Ldjg my, uágfï isÜk whg” jeäysá jhia.; whg” ia;%S uQ,sl;ajh orK mjq,aj,g” ia;%Ska yd <uqkag” iajfoaYSh ck;djg iy bvï i|yd kS;Hdkql+, Tmamq fkdue;s whg tu úfYaI wjOdkh ,eìh hq;=h'

7' ÿla .ekú,s úi|d,Sfï hdka;%Kh

29' Khlre$fiajdodhlhd úiska ÿ¾j, lKavdhï flfrys úfYaI wjOdkh fhduq lrñka” n,mEï we;sjk ck;dj úiska bosßm;a lrkq ,nk jHdmD;sfha fN!;sl iy wd¾:sl wj;ekaùï ms<sn| we;sjk m%Yak yd ÿla.ekú,s ,nd .ekSug yd úi|d,Su i|yd hdka;%Khla msysgqjd,sh hq;=h' fuu ÿla .eKú,s úi|d,Sfï hdka;%Kh jHdmD;sfha wjodkï iys; yd ydkslr n,mEï j,g .e,fmk m%udKhg ilia úh hq;=h' ta u.ska n,mEï we;sjk ck;djf.a m%Yak yd meñKs,s i|yd jyd mshjr .; hq;=h' thg f;areï .; yels yd úksúo fmfkk iq,q l%shdoduhka m%fhdackhg .; hq;= w;r” ta ia;%S mqreI iudcNdjh flfrys m%;spdr olajk” ixialD;sl jYfhka fhda.H iy myiqfjka” n,mEï we;sjk ck;djg ,Õd úh yels” lsis|q úhoulska f;drj hï oXqjï fkd,efnk wdldrfha tajd úh hq;=h' fuu hdka;%Kh úiska rfá kS;suh fyda mßmd,kuh úi|qï fiùug ndOd fkdmeñKsh hq;=h'

Page 63: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

56 Wm.%ka:h 02

8' wëlaIKh iy jd¾;dlrKh

30' h,s mosxÑ lrùfï ie,eiau l%shd;aul lsÍfï m%.;sh ms<sn|j Khlre$fiajdodhlhd úiska wëlaIKh lsÍu yd uek ne,Su l< hq;=h' wëlaIKh lsÍfï l%shdldß;ajfha m%udKh jHdmD;sfha wjodkï yd n,mEï ;;a;ajhkag .e,fmk m%udKhla- úh hq;=h' jkaos f.ùu ms<sn| m%.;sh yd fjk;a h,s mosxÑ lsÍfï l%shdldß;ajhka jd¾;d lsÍug wu;rj” Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iqÿiqlï yd m<mqreoao iys; ndysr úfaI{hska fyda iqÿiqlï iys; rdcH fkdjk ixúOdk fhdod .ksñka Khlre$fiajdodhlhdf.a wëlaIK f;dr;=re yßoehs úuid ne,sh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska fhdod.kakd ndysr úfYaI{hska úiska wdrlaIl úê úOdk ms,smeoSu ms<sn|j;a” hï ie,lsh hq;= h,s mosxÑ lrùfï m%Yak y|qkd.kq ,enqfõ kï tajd ksje/os lsÍfï l%shdldÍ ie,eiaula iQodkï flfrkq we;' tn|q ie,iqï ,shú,s ilia flfrk ;=re” Khlre$fiajdodhlhd úiska wlue;af;ka h,s mosxÑ lrùfï n,mEï iïnkaOj” tajdg wod, jHdmD;sfha wkq fldgia l%shd;aul fkdlrkq we;'

31 Khlre$fiajdodhlhd úiska w¾O jd¾Isl wëlaIK jd¾;d iQodkï l< hq;= w;r” tys h,s mosxÑ lrùfï l%shdldß;ajhka l%shdjg ke.Su ms<sn| m%.;sh úia;r úh hq;=h' fÕùï ms<sn| m%Yak iy ksje/os lsÍfï mshjr we;akï tajdfha m%.;sh úia;r úh hq;=h' fuu jd¾;djka úiska wlue;af;ka h,s mosxÑ lsÍfï wëlaIKh lsÍfï o¾Yl iïnkaOj h,s mosxÉ lrùfï ie,iqï wkqu; lsÍfïoS tlÕ jQ o¾Yl j,g wdikakj wkq.ukh l< hq;=h' wNHka;r iy ndysr h,s mosxÑ lrùï wëlaIKh lsÍfï úhoï wjYH;d jHdmD;sfhys whjehg we;=,;a jkq we;'

9' wfmalaId fkdl< n,mEï

32' hï fmr wfmalaId fkdl< n,mEï wlue;af;ka h,s mosxÑ lsÍfï jHdmD;sh l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< we;sjQfha kï” Khlre$fiajdodhlhd úiska iudchSh n,mEï ;lafiarejla isÿ fldg h,s mosxÑ lrùfï ie,eiau hdj;ald,Sk l<hq;= fyda w¿;a h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula ilia fldg” fuu ,shú,af,ys ksYaph lr we;s” n,mE hq;= ish¿ wjYH;d wdjrKh l< hq;=hs

10' iajfoaYSh ck;dj iïnkaO úfYaI i,ld ne,Sï

33. Khlre$fiajdodhlhd úiska iajfoaYsl ck;dj h,s ia:dk.; lsÍu u. yeÍug yels Wmßu m%udKfha W;aidyhka .fõYKh l< hq;=h' tfia lsÍfuka Tjqkaf.a wkkH;djh” ixialD;sh” iy yqre mqreÿ cSjk ud¾. flfrys we;sjk wys;lr n,mEï j,ld,sh hq;=h' tajd u. yeÍu lsisfia;a fkdl< yels kï wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iu. idlÉPd fldg taldnoaO l< iajfoaYsl ck;djf.a ie,eiaula yd h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula ilia fldg h,s mosxÑ lrùfï m%Yak yd iajfoaYsl ck;djf.a m%Yakhka folu wduka;%Kh l< hq;=h' tn|q taldnoaO l< ie,eiaula úiska wdrlaIl wjYH;d 3 ys ksIaph lr we;s wod, wjYH;d imqrd,sh yel'

Page 64: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 02 g weuqKqu 57

h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaul lreKq rduqj

fuu wvx.= úh hq;= lreKq igyk wdrlaIl wjYH;d 2 ys fldgila fõ' fuh wlue;af;ka h,s mosxÑ lrùfï n,mEï iys; ish¿ jHdmD;Ska i|yd h,s mosxÑ lrùfï n,mEï yd wjodkï ;;ajhkaf.a jeo.;alug iß,kakla úh hq;=h' fuu lreKq igyfkys úia;rd;aul me;s úiska h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula ilia lsÍug uÕ fmkajkq we;' th wjYHfhkau fuu wkq ms,sfj,g úh hq;= fkdfõ'

w úOdhl idrdxYh

fuu fldgiska jHdmD;sfha wdjrKh flfrk lafIa;%h jeo.;a iólaIK fidhd .ekSï ysñlï iy ks¾foaYs; l%shdldß;ajhka ixlaIsma;j m%ldY flf¾'

wd jHdmD;s úia;rh

fuu fldgiska jHdmD;sh ms,sn| idudkH úia;rhla flf¾' jHdmD;sfha wkq fldgia idlÉPd flf¾' tajd bvï w;am;a lr .ekSu fya;= fldgf.k yd wlue;af;ka h,s mosxÑ lrùu fyda ta folu fya;=fldg isÿjk tajd jk w;r jHdmD;s m%foaYh y÷kd .kS' fuys h,s mosxÑ lsÍu j,lajd,k fyda wju flfrk úl,amhka úia;r flf¾' tys m%udKd;aul o;a;hka igykla bosßm;a flfrk w;r wjidk ;Skaÿ ms<sn|j ;¾lhka we;=,;a fõ'

we bvï w;am;a lr .ekSu yd h,s mosxÑ lrùu ms<sn| úIh m:h

fï fldgfiys

(i) jHdmD;sfhka we;s úh yels n,mEï idlÉPd flfrk w;r thg n,mEï we;sjk m%foaYh fyda l,dmh ms<sn| is;shï we;=,;a fõ' tajd jHdmD;sfhys yd tys wkq fldgia j, n,mEï we;sjk m%foaYhhs'

(ii) bvï mjrd .ekSu ms<sn| úIh úia;r flf¾' ^is;shï wjYH fõ&" m%Odk wdfhdack, jHdmD;sh i|yd wjYH jkafka ukao hkak meyeos,s flf¾'

(iii) mjrd .kq ,nk foam, iy wj;eka jQ mqoa.,hska iïnkaOj jeo.;alu idrdxY .; lrhs'

(iv) mjrd .kq ,nk fmdÿ foam, iïm;a we;akï tajd ms<sn| úia;r iemfha'

wE' iudc wd¾:sl f;dr;=re yd me;slv

fuu fldgiska úia;r jkafka iudc n,mEï ;lafiarefõ m%;sM,hkah' thg ck ix.Kkh iy fjk;a wOHhkhka” ia;%S mqreI iudcNdjh wkqj fnod fjka l< f;dr;=re” ÿn,;djhka wkqj iy wfkla iudc lKavdhï wkqj j¾. l< f;dr;=re wh;a fõ. ta wkqj thg my; i|yka f;dr;=re we;=,;a fõ' ^j¾. l< f;dr;=re&

(i) n,mEï we;sjk ck;dj yd m%cdjka w¾: oelaùu” y÷kd .ekSu” iy .Kkh lsÍu'

(ii) bvï yd foam, mjrd .ekSu ksid ck;djg iy m%cdjkag we;súh yels n,mEï úia;r lsÍu thg iudc” ixialD;sl iy wd¾:sluh mrdñ;shka” ñkqï oXq ie,ls,a,g .; hq;=hs'

(iii) jHdmD;sfhys ÿmam;=ka flfrys” iajfoaYsl yd$fyda ckjd¾.sl iq¿ ck fldgia flfrys we;sjk n,mEï idlÉPd lsÍu'

(iv) ia;%S - mqreI iudcNdjh iy h,s mosxÑ lrùfï n,mEï iy iudc wd¾:sl ;;ajhka” n,mEï wjYH;djhka iy ia;%Skaf.a m%uqL;djhka y÷kd .ekSu'

Page 65: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

58 Wm.%ka:h 02 g weuqKqu

b' f;dr;=re t<sorõ lsÍu" idlÉPd lsÍu iy iyNd.s;ajh' fuu fldgfiys ;(i) jHdmD;sfhys md¾Yjlrejka y÷kd.kS' úfYaIfhka uQ,sl md¾Yjlrejka

(ii) jHdmD;s pl%fhys úúO wjëkaj,oS fhdod .kq ,nk idlÉPd lsÍï yd iyNd.s;ajh ,nd .ekSu úia;r lrhs'

(iii) jHdmD;sfhys yd h,s mosxÑ lrùfuys f;dr;=re fnod yeÍu i|yd fhdod.kq ,nk l%shdldrlï úia;r lrhs' th jHdmD;sh ie,iqï lsÍu” iy iQodkï lsÍfï ld,h ;=< md¾Yjlrejka iyNd.S lrjd .kakd l%u úia;r flf¾'

(iv) n,mEï we;sjk mqoa.,hska iu. lrk,o idlÉPdj, m%;sM, idrdxY.; lrhs' ^thg i;aldrl m%cdjkao we;=,;a fõ& tysoS u;= lrk ,o m%Yak iy lrk ,o ks¾foaYhkag wduka;%Kh l< wdldrh idlÉPd flf¾' tajd h,s mosxÑ lrùfï ie,eiau ;=< wduka;%Kh lrhs'

(v) h,s mosxÑ lrùfï ie,eiafuys flgqïm; n,mEï we;sjk ck;djg fy<sorõ lsÍu iy Bg miqj hï ie,iqï iliafõ kï tajd t<sorõ flfrk nj ia:sr lrhs'

(vi) ie,iqï l< f;dr;=re fy<sorõ lsÍfï l%u ^fnod yßkq ,nkkafka l=uk j¾.fha f;dr;=reo iy fnod yrskq ,nk l%uh l=ulao hkak we;=¿j& úia;r lrhs' ta ms,sn|j n,mEï we;sjk ck;dj iu. jHdmD;sh l%shd;aul flfrk ld,h ;=, idlÉPd flfrk l%shdj,sh meyeos,s lrhs'

(vii) ÿla .ekú,s yß.eiaiSfï hdka;%Kh' fuu fldgiska úia;r jkafka n,mEï we;sjk ck;djf.a m%Yak iy ÿla.ekú,s ,nd.ekSu yd ikaisÿùfï wdldrh l=ulao hkakhs'

B' ÿla .ekú,s iyk hdka;%Kh

fuu fldgiska úia;r jkafka n,mEï we;sjk ck;djf.a m%Yak iy ÿla.ekú,s ,nd.ekSu yd myiq lrùfï wdldrh l=ulao hkakhs' tu l%shdoduhka n,mEï welsjk mqoa.,hskag ,Õd úh yels wdldrhg” ia;%S mqreI iudcNdjh ixfõoS;djfhka hq;=j isÿjkafka flfiao hkak meyeos,s lrhs'

t' kS;suh rduqj

fuu fldgi u.ska (

(i) cd;sl iy m%dfoaYsh kS;s yd fr.=,dis jHdmD;s flfrys n,mj;ajkafka flfiao hkak iy tajd iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ m%;sm;a;s w;r mr;rhka we;akï tajd wduka;%Kh flfrkafka flfiao @ hkak úia;r lrhs'

(ii) wj;ekajQ ish¿ j¾.j, ck;dj iïnkaOj l%shd;aul lrk tackaish úiska we;slr.kakd kS;suh yd m%;sm;a;suh ne|Sï úia;r lrhs'

(iii) úia;r flfrkafka jákdlï ;lafiare lsÍfï l%u yd jkaos f.jk wkqmd;hkah' tajd j¾;udk h,s yß.eiaùfï úhoï” j;alï i|yd” wdodhï i|yd iy cSjk ud¾. i|yd fldmuKo hkak ;lafiare lrk l%u iy fujeks Woõ ,eîug iqÿiqika f;dard .kakd ks¾Kdhlhka iy fuu jkaos iy iydhùï ,nd fokafka flfiao @ ljodo hkakh'

(iv) bvï w;am;a lr .ekSfï l%shdj,shka úia;r flfrk w;r tajdfha m%Odk l%shdoduhkaf.a wjYH;d imqrd,Sfï ld,igykla iQodkï lrhs'

ta' ysñlï iydh ,ndoSï iy m%;s,dN

fuu fldgiska(

(i) wj;ekajkakkaf.a ysñlï yd iqÿiqlï w¾:l:kh lrhs' ta w;r h,s mosxÑ lrùug iydh ùfï ish¿ mshjr ^ysñlï ms<sn| igykla wÉpqjla we;=¿j&

Page 66: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 02 g weuqKqu 59

(ii) ÿ¾j, lKavdhï yd ia;%Ska yd fjk;a iqúfYaI lKavdhï i|yd ish¿ iydhùfï l%u ksYaph lrhs'

(iii) jHdmD;sfhka fhda.H ixj¾Ok m%;s,dN ,nd .ekSfï lghq;a; n,nEï we;sjk mqoa.,hskag we;s bv m%ia:d úia;r lrhs'

T' ksjdi iy mosxÑ jk ia:dkhka h,s ia:dk.; lsÍu

fuu fldgiska (

(i) ksjdi iy fjk;a jHqyhka” h,s ia:dms; lsÍu iy uqo,a jkaos j,ska tajd imqrd,Su” iy fyda iajhx f;dard .ekSu i|yd we;s úl,am h,s ia:dk.; lsÍfï we;s ia:dkhka i,ld n,d we;s tajd úia;r lrhs'

(ii) tajd ms,sn|j mj;ajk ,o m%cd ixjdohka iy f;dard .kq ,enQ ia:dkhka idOdrKh lsÍu' tu ia:dkhka ms,sn| úia;r iys;j” tu ia:dkhka ms<sn| mdßißl ;lafiare lsÍï iy ixj¾Ok wjYH;d we;=,;aj úia;r lrhs'

(iii) ia:dkhka iQodkï lsÍu yd mosxÑh udre lsÍu ms,sn|j ld,igyka imhhs'

(iv) bvï ysñlu kshudkql+, lsÍu iy udre lsÍfï Tmamq h,s mosxÑ lrjk ck;djg ,ndoSfï kS;suh úê úOdk úia;r lrhs'

(v) wj;ekajQ mqoa.,hskag Tjqkaf.a ia:dk udreùu iy kj ia:dkhkays mosxÑh ;yjqre lr .ekSug .kq ,nk mshjr úia;r lrhs'

(vi) m%cd há;, myiqlï imhdoSfï ie,iqï úia;r lrhs'

(vii) tys i;aldrl” fmr mosxÑj isá ck;dj iu. taldnoaO ùu flfia isÿ lrkafkao hkak meyeos,s lrhs'

´' wdodhï h,s h:d ;;a;ajhg m;a lsÍu iy mqkre;a:dmkh

fuu fldgiska(

(i) cSjk ud¾. j,g we;s wjodkï ;;ajhka y÷kd .ekSu iy ck ixLHdf,ak o;a;hka yd cSjk ud¾. uQ,dY%hka wkqj fnod fjka l< ixLHd igyka ilia lsÍu'

(ii) wdodhï h,s m%;sIagdmkh lsÍfï jevigyka úia;r lsÍu ish¿ wdldrj, cSjk ud¾. m%;sIaGdmkh lsÍu i|yd we;s nyqúO f;dard .ekSï úia;r lsÍu' ̂ jHdmD;sfha m%;s,dN j,g yjq,a ùu” wdodhï fnod .ekSfï l%u yd ms,sfj,j,a” noaO jHdmdrjia;= fldgialrejka ùu i|yd bvï wdodhï fhdod .ekSu wdosh we;=,a lsÍu ksoiqkah& Ñria:dhSNdjh iy wdrlaIl l%u fõohka fh§u idlÉPd flf¾'

(iii) iudc wdrlaIl l%ufõohka fh§u iudc ixrlaIK l%u iy$fyda jHdmD;sfha úfYaI wruqo,a u.ska'

(iv) ÿ¾j, lKavdhï j,g iydh oSfï úfYaI mshjr úia;r flf¾'

(v) mqyqKq lsÍfï jevigyka úia;r lsÍu'

l& h,s mosxÑ lsÍfï whjeh iy uqo,a imhd .ekSfï ie,eiau

(i) fuu fldgfiys h,s mosxÑ lrùfï ish¿ l%shdldß;ajhka i|yd ta ta wx. wkqj ilia l< whjehla iemhSu' thg h,s mosxÑ lrùfï tallh” ld¾h uKav,h mqyqKq lsÍï” wëlaIKh iy we.hSu iy Kh l%shd;aul lsÍfï ld,h i|yd h,s mosxÑ lrùfï ie,eiaula iQodkï lsÍu we;=,;ah'

(ii) wruqo,a .,dhdfï l%uh úia;r flf¾' ^jd¾Isl h,s mosxÑ lrùfï whjeh ;=< m%Odk wx. i|yd whjeh ld, kS¾Khka wkqj jeh lsÍï oelaúh hq;=h'

Page 67: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

60 Wm.%ka:h 02 g weuqKqu

(iii) jkaos f.ùfï wkqmd;hka iy fjk;a jeh weia;fïka;=j,oS” tajd .Kkh lsÍfïoS l< ish¿ Wml,amkhka i|yd idOdrKh lsÍï we;=,;a úh hq;=h' ^tysoS fN!;sl iy yosis ;;a;ajhka ;=< úh yels úhoï ie,ls,a,g .; hq;=h& ;jo h,s msysgqjd,Sfï úhoïo tl;= úh hq;=h'

(iv) h,s mosxÑ lrùfï ie,iqï whjeh i|yd uqo,a ,nd .kakd uQ,dY%hka iïnkaO f;dr;=re we;=,;a fõ'

.& ' wdh;ksl jev ms<sfh, lsÍï

(i) fuu fldgi u.ska ( h,s mosxÑ lrùfï ie,iqï mj;ajdf.k hdu i|yd wjYH mshjrhka ms<sn| wdh;ksl jev ms,sfj,j,a” j.lSï ork wh iy hdka;%Khka úia;r flf¾'

(ii) wdh;ksl Odß;djhka f.dv ke.Sfï jevigyka úia;r flf¾' thg ;dlaIKsl iydh wjYH kï” we;=,;a fõ'

(iii) rdcH fkdjk ixúOdkj, ld¾h Ndrh úia;r flf¾' tajd iïnkaO jkafka kï iy n,mEï we;sjk mqoa.,hskaf.a ixúOdk h,s mosxÑ lrùu ie,iqï lsÍug iïnkaO jkafka kï tajd úia;r flf¾.

(iv) h,s mosxÑ lrùu ie,iqï lsÍu i|yd ia;%s lKavdhï iïnkaOjk wdldrh yd tajd l<ukdlrKhg iïnkaO jk wdldrh úia;r flf¾'

c& l%shd;aul lsÍfï ld,igyk

fuu fldgig we;=,;a jkafka ish¿ m%Odkfmf,a h,smosxÑ lrùfï iy mqkre;a:dmkfha l%shdldß;ajhka i|yd iúia;r” ld,hka yd ne÷kq” l%shd;aul lsÍfï ld,igykls' fuu l%shd;aul lsÍfï ld,igykg h,s mosxÑ lrùfï l%shdldß;ajfha ish¿ me;s we;=,;a úh hq;=h' th jHdmD;sfha ld,igyk wkqj isú,a boslsÍï iy bvï w;am;a lr .ekSfï l%shdj,sh yd ld, ks¾Khka iu. ld,h wkqj .e,msh hq;=h'

u& wëlaIKh yd jd¾;dlrKh

fuu fldgiska úia;r flfrkafka h,s mosxÑ lrùfï ie,iau l%shdjg kexùu” wëlaIKh iy we.hSu i|yd jHdmD;shg WÑ; hdka;%Khla iy mokï f;dr;=re úia;r lsÍuhs''

Page 68: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 03 61

wdrlaIl wjYH;d 3 ( iajfoaYSh ckhd

^w& ye|skaùu

1' iajfoaYSh ck;djkaf.a whs;sjdislï ms<sn| m%ldYkh tlai;a cd;Skaf.a uyd iuq¿j úiska wkqu; lrkq ,enQfha 2007 ieme;aïn¾ udifhaoSh' wdishdj iy meismsla fndyda rgj,a fuu ne|Sï rys; m%ldYkhg mlaIj Pkaoh oS we;' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j (ADB) iajfoaYSh ck;djg ;ukaf.au ixj¾Okfhys l%shd ud¾.h yd udj; fufyhjd .ekSug we;s whs;shg .re lrhs' th ms<s.kS' iajfoaYSh ck;dj ksrdhdifhkau ixj¾Okfhka m%;s,dN fkd,n;s' tu ixj¾Okhka fndfyda úg ie,iqï lrkq ,nkafka yd l%shd;aul lrkq ,nkafka m%Odk m%jdyfha isák fyda wdêm;H ork ck;djka úisks' ixj¾Okh ie,iqï lsÍfïoS” Tjqkag n,mdk lreKq iïnkaOfhka fuu iajfoaYSh ck;dj iïnkaO lr .ekSug úfYaI W;aidyhka wjYH fõ' úfYaIfhka Tjqkaf.a iqúfYaIS wjYH;djhka yd wfmalaIdjka imqrd,Su i|yd hehs lshk” ta i|yd ie,iqï flf¾ hehs lshk ixj¾Ok jevigyka i|yd Tjqka iïnkaO lr .ekSu jeo.;a fõ' iajfoaYSh ck;dj ixj¾Ok jevigyka idïm%odhslj Tjqkg wh;ajk Tjqka cSj;ajk” mdúÉÑ lrk iy Tjqkaf.a mdrïmßl n, m%foaYh f,i i,l=Kq ,nk m%foaY j,g wj;s¾K fjoaoS Tjqka jv jvd;a ;¾ckhg ,lafj;s'

2' wdrlaIl wjYH;d 3. u.ska úia;r lrkqfha Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska imqrd,sh hq;= jk iajfoaYSh ck;djg” wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iydh ,nd .kafka kï ,nd osh hq;= wdrlaIl úê úOdkhkah' tys b,a,qï lsÍfï wruqKq yd wdjrKh flfrk m%udKh idlÉPd flf¾' th (i) iudchSh n,mEï ;lafiarej iy ie,iqï lsÍfï l%shdj,shg wod,jk wjYH;d' ^ii&'iudchSh n,mEï ;la”fiare jd¾;d iQodkï lsÍu iy ie,iqï ,shú,s iQodkï lsÍu' ^iii&'f;dr;=re fy,sorõ lsÍu iy idlÉPd ndr .ekSu yd Bg we;=,;aj n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djf.a leue;a; f;dard.;a jHdmD;s l%shdldrlï j,g ,efnk nj ;yjqre lr .ekSu' (iv) ÿla.ekú,s ,nd .ekSfï hdka;%Khla msysgqùu iy (v) wëlaIKh yd jd¾;dlrKh Bg we;=,;ah' fuu m%;sm;a;s wjYH;d ud,dj úiska iajfoaYSh ck;djg Tjqkaf.a ixialD;sl wkkH;djhka mj;ajdf.k hdug yd ;sridr lr .ekSug we;s whs;sh wdrlaId lr fohs' Tjqkaf.a ixialD;sl Ndú;djka iy yqremqreÿlï yd jdiN+ñ /l .ekSug;a Tjqka flfrys n,mdk jHdmD;s úiska fuu whs;Ska wdrlaId lsÍug;a wjYH mshjr .kq we;ehs iy;sl flf¾'

^wd& wruqKq(

3' iajfoaYSh ck;dj úiska w¾:l:kh flfrk wdldrhg Tjqkaf.a wkkH;djh” .re;ajh” udkj ysñlï” cSjk ud¾. l%u” ixialD;sl tAlShNdjh” iqúfYaI;ajh flfrys iïmQ¾K .re lsÍula ,efnk wdldrhg jHdmD;s ie,iqï lsÍu yd l%shd;aul lsÍu fuys wruqKhs' ta ;=<ska i)' `ixialD;sl jYfhka fhda.Hjk iudc yd wd¾:sl m%;s,dN ,eîu' ii& jHdmD;sh ksid ydkslr n,mEï ú|Sug isÿ fkdùu iy Tjqkag n,mdk jHdmD;sj,g l%shdldÍj iyNd.S ùug yelsùu úh hq;=h'

^we& Ndú;hg .ekSfï úIh m:h

4' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nk” mßmd,kuh jYfhka iaffjÍ fkdjk ish¿ jHdmD;s j,g fuh n,mj;ajhs' tajdfha uqo,a ,nd .kafka l=uk uQ,dY% j,skao hkak fkd;ld ish¿ wkq fldgiaj,g n,mdhs” Khla ,nd .ekSu u.ska iy$fyda oSukdjla u.ska yd$fyda fjk;a ud¾. j,ska uqo,a ,nd .kakd wdfhdack jHdmD;s i|ydo tajd n,mdhs' tkï fldgia úlsKSu iy $ fyda iy;sl ùï hk foa Bg we;=,;ah' ^ñka miqj fïjdg jHdmD;s hkak mq¿,a f,i fhfoa& wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ jHdmD;s wfmalaIdfjka Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska lrkq ,nk l%shdjkago fuu wjYH;d n,mj;ajhs'

5' wdishd iy meismsla l,dmhka ;=< tla tla iajfoaYSh m%cdjka w;s úYd, úúO;ajhkaf.ka hq;a ixialD;Ska” b;sydihka iy j;auka ;;ajhka ;=< cSj;afj;s' tn÷ ck;djka cSj;ajk ikao¾Nhka úúO jk w;r fjkia fjñka mj;S' iajfoaYSh ck;dj hkakg i¾j idOdrK jYfhka ms<s.; yels w¾: l:khla fkdue;' úúO rgj, iajfoaYSh ck;dj hkqfjka y÷kajkq ,nkafka iajfoaYsl ckjd¾.sl

Page 69: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

62 Wm.%ka:h 03

iq¿;r ck fldgia” iajfoaYSh ixialD;sl m%cdjka” wdosjdiS ck;dj” l÷lr f.da;%" iq¿;r cd;Ska f,aLk.; l< f.da;%slhska yd f.da;%sl lKavdhï wdoSkah' tn÷ ck;djla l%shdldÍ wjYH;d i|yd iajfoaYSh ck;dj f,i ie,lsh yelsh' ta Tjqka 6 jk fPaofhys ,ehsia;= fldg we;s kïh'

6' l%shd;aul lsÍfï wjYH;d i|yd iajfoaYSh ck;dj hkak mdúÉÑ lrkqfha iqúfYaI j¾.hla ye|skafjk w¾:fhks' thska i|yka flfrkqfha fjkialï iys; jQ” ÿ¾j, iudc yd ixialD;sl lKavdhï j,g jk w;r Tjqkg my; i|yka .;s ,laIK úúO m%udKhkaf.ka ;sfí '

(i) iqúfYaI iajfoaYSh ixialD;sl lKavdhul idudcslhska f,i iajhx y÷kd.ekSula lr .ekSu iy fuu wkkH;djh wkHhka úiska ms<sf.k ;sîu'

ii& N+f.da,Sh jYfhka iqúfYaI jQ jdiN+ñhlg iduqyslj ne|S isàu fyda mdrïmßl N+ñhla f,ig jHdmD;s m%foaYh ;=< msysgd ;sîu iy fuu jdi N+ñh ;=< iy ìï m%foaYh ;=< we;s iajNdúl iïm;aj,g iduqyslj ne|S isàu'

iii& n,OdÍ iudcfhys isák whj¿kag jvd tu ixialD;shg jvd fjkia jQ mdrïmßl ixialD;sl” wd¾:sl” iudchSh yd foaYmd,ksl wdh;khka f.dv ke.S ;sîu'

iv& úfYaI NdIdjla” rfÜ fyda l<dmfha ks, NdIdjg jvd fndfyda úg fjkia jQ NdIdjla ;sîu'

7' fuu .;s ,laIK i,ld ne,SfïoS cd;sl kS;sh” idïm%odhsl kS;sh iy Bg fldgia lrefjl= ù isák hï cd;Hka;r iïuq;Ska ie,ls,a,g .; hq;= fõ'

8' iqúfYaI ckdjdi N+ñ j,g fyda N+ñ m%foaYj,g we;s iduqysl ne|Su wysñ ù .sh lKavdhula tu jHdmD;s m%foaYh ;=< fõ kï” th n,y;aldrfhka lvd oeóu ksid os<sÿ ù kï ta whg fuu m%;sm;a;sh ;=< wdjrKh ,eîug iqÿiqlï we; '

9' iajfoaYSh ck;djka i|yd wdrlaIl mshjr n,mEu wdrïN jkafka hï jHdmD;shla úiska iDcqj fyda jl%dldrfhka Tjqkaf.a .re;ajh” udkj ysñlï” cSjk ud¾. l%u fyda iajfoaYSh ck;djf.a ixialD;sh flfrys n,md ;sfí kï fyda Tjqkaf.a N+ñ m%foaYhg fyda iajNdúl fyda ixialD;sl iïm;aj,g tu iajfoaYSh ck;dj ysñlï lshk” Ndú;d lrk” cSj;ajk fyda whs;sh m%ldY lrk tajdg yd Tjqkaf.a mdrïmßl n, m%foaYh flfrys n,md we;akïh'

^wE& idudkH wjYH;d

1' WmfoaYkh yd iyNd.s;ajh ,nd .ekSu

10' Khlre$fiajdodhlhd úiska n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj iu. w¾:j;a idlÉPd meje;aùu ndr.ekSu u.ska Tjqkaf.a oekqj;a iyNd.s;ajh my; i|yka flafIa;%hkays iy;sl lrhs' ^i& ie,iqï lsÍu” l%shd;aul lsÍu iy wëlaIK mshjrhka .ekSu ;=< isÿ lsÍu u.ska Tjqka flfrys ydkslr n,mEï we;sùu j,lajd,sh hq;=h' fyda tfia j,lajd,Su lsisfia;a l< fkdyels ;;a;ajhla u;= jQ úg tajd wju lsÍu” ms<shï fhoSu iy tn÷ n,mEï i|yd jkaos f.jSu l< hq;=h' ^ii& jHdmD;sfha m%;s,dN Tjqkg ixialD;sl jYfhka fhda.H jk wdldrfhka ,efnk mßos ilia l< hq;=h' w¾:j;a idlÉPd lsÍula hkq ^i& jHdmD;sh iQodkï lsÍfï uq,a Nd.h ;=< wdrïN ù os.gu isÿjk mokula u; jHdmD;s pl%h mqrdu l%shd;aul jkakls' ^ii& wod, yd m%udKj;a f;dr;=re l,afõ,d we;sj fy<sorõ lsÍu tu ck;djg f;areï .; yels” myiqfjka ,nd .; yels wdldrfhka n,mEï j,g ,lajk ck;djg ,eìh hq;=h' ^iii& th ysßyerodhl fkdjk fyda n,y;aldÍ fkdjk wdldrhg ksoyia mßirhla ;=< isÿúh hq;=h' ^iv& thg ia;%S - mqreI iudcNdjh we;=,;a úh hq;=h' th wjdisodhl ;;a;ajhkag ,laj isák iy ÿ¾j, fldgiaj, wjYH;djhkag .e,msh hq;=h' ̂ v& n,mEï j,g ,lajk ck;djf.a ish¿ wod, u; iy fjk;a md¾Yjlrejkaf.a u; ;SrK .kakd l%shdoduhg taldnoaO jk mßos úh hq;=h' tkï jHdmD;sh ie,iqï lsÍu” yß.eiaiSu yd ydks wju lsÍfï mshjrhka ixj¾Ok m%;s,dN fnod .ekSu yd l%shd;aul lsÍfï mshjrhka yd m%Yak iïnkaO úh hq;=h' n,mEï we;sjk ck;dj flfrys we;sjk n,mEï j,g iß,k

Page 70: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 03 63

wdldrfhka idlÉPd lsÍu mj;ajdf.k hdu l< hq;=h' idlÉPd l%shdoduh yd tys m%;sM, f,aLk .; fldg th iajfoaYSh ck;djf.a ie,eiau (IPP) ;=< ms,sôUq úh hq;=h'

11' n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj iu. w¾:j;a idlÉPd mj;ajdf.k hdu i|yd Khlre$fiajdodhlhd úiska” tu ixo¾Nhg iqúfYaIS jQ Wmdh ud¾.hla ie,ish hq;= w;r th wod, md¾Yjhka we;=,;a iyNd.S lrjk idlÉPd úh hq;=h' thg fhda.H iajfoaYSh ck;d ksfhdacs;hska y÷kd .kakd l%u we;=,;a úh hq;=h' n,mEï iys; iajfoaYSh ck;djf.a iudc ixialD;sl jákdlï j,g .e,fmk idlÉPd l%u fhdod .; hq;=h' Kh .kakd$fiajdodhlhd iajfoaYSh ia;%Ska yd ;reKhskaf.a m%Yak ms<sn|j úfYaI wjOdkhla fhduq l< hq;=h'

12' Khlre$fiajdodhlhd iy n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj w;r jHdmD;shg wod,j nrm;, fjkialï yd tlÕ;djhka fkdue;s wjia:dj,oS” fyda tu jHdmD;sfha fldgia iïnkaOj tjeks .eg¿jla mek ke.=k úg fyda iajfoaYSh ck;dj f.a ie,eiau iïnkaOj tfia jQ úg Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska tn÷ fjkialï yd tlÕ fkdjk lreKq iukh lr .ekSu i|yd hym;a úYajdifhka hq;= ixjdohka we;s l< hq;=h'

2' iudchSh n,mEï ;lafiarej

13' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska úuiSfïoS iajfoaYSh ck;djka flfrys n,mEï we;s ùug bvlv we;s nj y÷kd .;fyd;a Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iqÿiqlï iy m,mqreoao iys; úfYaI{hska fhdod .ksñka iïmQ¾K iudchSh n,mEï ;lafiarejla l< hq;=h' ;jo tysoS iajfoaYSh ck;djka flfrys n,mEï y÷kd.kq ,enqjfyd;a Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska ia'mq'ie' iQodkï lsÍu YlH;d wOHhkh iu. tlg iQodkï l< hq;=h' jHdmD;sfha bvlv we;s iudchSh n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhka fuu ,shú,af,ys bosßm;a fldg we;s tlÕ;djhkag wkqj ;lafiare flfrkq we;' ;jo tajd n,mdk kS;s yd fr.=,dis” tu m%foaYhg n,mj;ajk kS;s rduqj hgf;a” iajfoaYSh ck;djf.a ld¾hhkag wod,jk kS;s fr.=,dis j,g hg;ajo” cd;Hka;r kS;sh hgf;a' wod, rg ne|S we;s tlÕ;d j,g hg;ajo isÿúh hq;=h'

14' fuu úuid ne,Su u; mokïj lafIa;%h u; mokï jQ iudchSh n,mEï ;lafiarejla l< hq;=h' th YlH;d wOHhkfhys fldgila jYfhka fyda fjku ;ksj mj;akd wOHhkhla f,i l< hq;=h' iudchSh n,mEï ;lafiarej úiska ia;%S - mqreI iudcNdjhg ixfõoS wdldrfhka iajfoaYSh ck;dj iu. idlÉPd fldg” jHdmD;sfha n,mEï j,g ,lajk iajfoaYSh ck;dj y÷kd.kq we;' jHdmD;sfha n,mEï we;sjk iajfoaYsl ck;dj iy fhdacs; jHdmD;sh Tjqka flfrys we;s lsÍug bv we;s n,mEï y÷kd.kq we;' iudchSh n,mEï ;lafiarej úiska jHdmD;s m%foaYh ;=< isák iajfoaYSh ck;dj ms,sn| Tjqkaf.a iudc wd¾:sl mokï Ñ;%hla iy jHdmD;s n,mEï we;sjk l,dmh ms,sn| Ñ;%hla imhkq we;' flá ld,Sk yd os.= ld,Sk” iDcq yd jl%dldr” Okd;aul yd iDKd;aul n,mEï jHdmD;sh ksid tla tla lKavdhfï iudchSh” ixialD;sl iy wd¾:sl ;;ajh flfrys we;sjk wdldrho” l=uk iajfoaYSh lKavdhï úiska iajfoaYSh ck;djf.a m%;sm;a;s uQ,O¾u u;=lrkq weoao hkak ;lafiare lsÍu yd tajdg jákd lula oSu lrkq weoao hkako” úúO m%Yak yd Wkkaÿ jk lreKq iïnkaOj Tjqkg n,mdk wdldrhg ms,shï fhoSu i|yd miq ld,Skj .;hq;= m%fõYhka iy iïm;a wjYH;djhkao ;lafiare lrkq we; '

15' iudchSh n,mEï ;lafiarefõ úia;r uÜgu yd wx. iïmQ¾K Ndjfha uÜgu fhdacs; jHdmD;sfha ixlS¾KNdjhg iß,kakla úh hq;= w;r” iajfoaYSh ck;dj flfrys thska we;sjk n,mEfï iajNdjh yd uÜgug m%udKj;a jkakla úh hq;=h' tajd Okd;aul fyda iDKd;aul n,mEï úh yel'

3' iajfoaYSh mqoa.,hka ms<sn| ie,iqïlrKh

16' mÍlaId fldg úuid ne,SfïoS iy iudchSh n,mEï ;lafiarefõoS fhdacs; jHdmD;sh úiska Okd;aul yd $ fyda iDKd;aul n,mEï iajfoaYsl ck;dj flfrys we;s flfrk nj fmkS .shfyd;a Khlre$fiajdodhlhd úiska ia'mq'ie iQodkï l< hq;=h' th iudchSh n,mEï ;lafiarefõ ikao¾Nh ;=<

Page 71: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

64 Wm.%ka:h 03

úh hq;= w;r th n,mEu we;sjk iajfoaYSh ck;djka iu. w¾:j;aj idlÉPd lsÍu Tiafia isÿúh hq;=h' tu iajfoaYSh ck;d ie,eiau ;=< Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iy;sl úh hq;= mshjrhka i|yka úh hq;=h' tajd (i) n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djg ixialD;sl jYfhka fhda.H jk iudc yd wd¾:sl m%;s,dN ,efnk njg iy (ii) iajfoaYSh ck;djg isÿúh yelsj we;s ydkslr n,mEï y÷kd.;a úg tajd uÕ yßkq ,nk nj yels Wmßu uÜgñka uÕ yßkq ,nk nj iy;sl úh hq;=h' fufia uÕ yeÍu lsisfia;a l< fkdyels nj Tmamq jqjfyd;a” iajfoaYSh ck;dj iu. lrk w¾:j;a idlÉPd u; mokïj” iajfoaYSh ck;d ie,eiau ;=< tajd wju lsÍu” ms<shï fhoSu iy ydkslr n,mEï j,g jkaos f.ùu lrk nj iy;sl úh hq;=h' ta i|yd .kq ,nk mshjrhka ia mq ie ys fhys úia;r flfrkq we;' IPP fhys wvx.=jk úia;r uÜgu yd wx. iïmQ¾K nj ^fuu Wm.%ka:hg weuqKqu& ksYaÑ; jHdmD;sh wkqj fjkia jkq we;s w;r úi|d,sh hq;= n,mEï j, iajNdjh u; fjkiajkq we;' Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iajfoaYSh ck;d ie,eiafuys wvx.= fldgia jHdmD;s ie,eiaug taldnoaO flfrkq we;'

17' iDcq jHdmD;s m%;s,dNSka1 w;r” w;s úYd, nyq;rhla fyda uq¿ukskau isákqfha iajfoaYsh ck;dj kï yd Okd;aul n,mEï muKla y|qkd.kq ,enqfõ kï iajfoaYSh ck;d ie,eiafï wx. iuia: jHdmD;s ie,eiaug” fjku iajfoaYSh ck;d ie,eiaula iQodkï lsÍu fjkqjg we;=,;a l< yel' tn÷ wjia:dj,oS jHdmD;s ,shú,a,g we;=,;a jkafka iajfoaYSh ck;djf.a wdrlaIl úê úOdk iu. jHdmD;sh tlÕ jkafka flfiao hkakh' úfYaIfhka thska meyeos,s flfrkafka w¾:j;a idlÉPd lsÍu imqrd,kq ,enqfõ flfiao hkak iy jHdmD;sfhka Tjqkag ,efnk m%;s,dN jHdmD;s ie,eiaug taldnoaO fldg we;af;a flfiao hkakhs'

18' Khlre $ fiajdodhlhd úiska úia;rd;aul bxcsfkare msßksuejqï iy úia;rd;aul ñkqï iólaIK iïmQ¾K l< miqj iajfoaYSh ck;d ie,eiau ta wkqj hdj;ald,Sk lrkq we;' tfia hdj;ald,Sk l< iamqie h' fldka;rd;a meflach ^lÜg,h& ,ndoSu” iy ld, igyka tla tla jHdmD;s wkq fldgia i|yd fyda fldgia i|yd” l%shd;aul lsÍu iu. iómj lrkq we;' wkq.ukh lrkq we;' iajfoaYSh ck;djg we;sjk ydkslr n,mEï wju lsÍfï mshjrhka u.ska tajd u. yeÍu iy ixialD;sl jYfhka fhda.H jk ixj¾Ok m%;s,dN i|yd ilia flfrkq we;' tfy;a iamqie fhys ksIaph fldg we;s ksujqu wvq flfrkq we;s w;r wju fkdflfrkq we;' wjidk iamqie h wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fj; ndroSug m%:u w¿;a iajfoaYSh ck;djf.a w¿;a lKavdhï y÷kd.kq ,enqjfyd;a Tjqka iu.o w¾:j;a idlÉPd meje;aúh hq;=h'

19' Khlre $fiajdodhlhd úiska iqÿiqlï iys; m<mqreÿ úfYaI{hska fhdod .ksñka iudchSh n,mEï ;lafiarej iy iamqie iQodkï lrkq we;' fnfyúka ixlS¾K jQ;a” ixfõoSjQ;a jHdmD;s i|yd jHdmD;s iQodkï lsÍfï ld,h ;=< yd l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< jHdmD;shg iïnkaO fkdjQ iajdëk úfYaI{ uKav,hla fhdod .kq we;' iajfoaYSh ck;djg n,mdk fnfyúka ixlS¾K yd ixfõoS jHdmD;s i|yd iajfoaYSh ck;dj ms,sn| úfYaI{fhla tu WmfoaYl uKav,fha isáh hq;=h'

4' f;dr;=re fy<sorõ lsÍu

20' Khlre $ fiajdodhlhd úiska my; i|yka ,shú,s wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fjí wvúfhys t,sorõ lsÍu i|yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fj; imhkq we;'

(i) iajfoaYSh ck;d ie,eiafuys flgqïm;l yd$ fyda iajfoaYSh ck;djf.a ie,iqï lsÍfï rduqj” thg iudchSh n,mEï lsÍfï ;lafiarejo”Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iïu; lrk ,ÿj we.hSug fmr iemhsh hq;=h'

(ii& iïmQ¾K lsÍfuka miqj wjika iajfoaYSh ck;d ie,eiau'

(iii& jHdmD;sh l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< hï w¿;a fyda hdj;ald,Sk l< iajfoaYSh ck;d ie,eiaula iy ksje/os lsÍfï l%shdldÍ ie,eiaula we;akï th'

(iv& wëlaIK jd¾;d'

1 fuh meismsla ¥m;a rgj,a jeks we;eñ ixj¾Okh jk rgj, ;;a;ajh úh yel

Page 72: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 03 65

21' Khlre $fiajdodhlhd úiska wod, f;dr;=re by; i|yka ,shú,s j,ska ,nd.;a f;dr;=re we;=¿j”l,a fõ,d we;sj iemhsh hq;=h' tajd ,nd .; yels ;ekl iy n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djg f;areï.; yels wdldrhg NdIdjkaf.ka ^NdIdfjka& iy wfkla md¾Yjlrejkag f;areï.; yels wdldrfhka iemhsh hq;=h' iajfoaYSh ck;dj wl=re fkdokakd wh kï” fjk;a fhda.H ikaksfõok l%u fhdod.kq we;'

5' ÿla.ekú,s ksjdrK hdka;%Kh

22' n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djf.a ie,ls,a,g ,lajk m%Yak” meñKs,s yd ÿla .ekú,s ,nd .ekSu i|yd;a tajd úi|d,Su myiq lrkq i|yd;a wjYH hdka;%Khla Khlre$fiajdodhlhd úiska msysgqjkq we;' fuu ÿla .ekú,s hdka;%Kh jHdmD;sfha n,mEug iß,k m%udKhg úh hq;=h' ta u.ska ie,ls,su;a jk m%Yak yd meñKs,s j,g wduka;%Kh lsÍu jyd l< hq;=h' tajd f;areï .;yels yd úksúo fmfkk l%shdoduhka Tiafia ixialD;sl jYfhka fhda.H” ia;%s - mqreI iudcNdjhg m%;spdrd;aul iy n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djg ,nd.; yels jk wdldrhg úh hq;=h' th lsis÷ úhoulska f;drj iy oXqjï ,eîfuka f;dr wdldrhg úh hq;=h' tu hdka;%Kh úiska rfÜ wêlrKuh yd mßmd,kuh úi÷ï fiùug ndOl fkdmeñKsh hq;=h' n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djf.a m%cdjkag fuu hdka;%Khka ms<sn|j fhda.H mßos oekqï fokq we;'

6' wëlaIKh iy jd¾;dlrKh

23' Khlre$fiajdodhlhd úiska iajfoaYSh ck;d ie,eiau l%shd;aul lsÍu wëlaIKh lrkq ,nk w;r tys m%.;sh uek n,kq we;' ndysr wëlaIK lghq;= jHdmD;sfhys we;s n,mEï yd wjodkï ;;a;ajhkag iß,k fia jkq we;' lafIa;%fha l%shdldß;ajh ms<sn|j f;dr;=re jd¾;dlrKhg wu;rj” Khlre$fiajdodhlhd úiska l%shdYS,S hdka;%Khka Wmfhda.S fldg .ekSfuka” mÍlaId lr ne,Sï” ú.Kkh lsÍï iy wjYH;djhkag tlÕj l%shd lrkafkao hkak úuid ne,Su iy wfmalaIs; ksuejqï lrd ,nd .kakd m%.;sh uek ne,Sï wdosh l< hq;=h' iajfoaYSh ck;dj flfrys ie,lsh hq;= lrï ydkslr n,mEï we;s lrjk jHdmD;s i|yd Khlre$fiajdodhlhd úiska iqÿiqlï yd m,mqreoao iys; ndysr úfYaI{hska fyda iqÿiqlï iys; rdcH fkdjk ixúOdk fhdod .ksñka wëlaIK f;dr;=re j, ksje/os Ndjh fidhd ne,sh hq;=h' Khlre$fiajdodhlhd úiska fhdod .kakd ndysr úfYaI{hska úiska tlÕ;d ms<smeoSu ms,sn| m%Yak .ek iy hï jeo.;a iajfoaYSh ck;djf.a m%Yak u;= fõ kï tajd .ek Wmfoia fokq we;' Khlre$fiajdodhlhd úiska tajd ksje/os lsÍfï l%shdldÍ ie,eiaula fyda wkqu; l< iajfoaYSh ck;d ie,eiau hdj;ald,Sk lsÍula lrkq we;' Khlre$fiajdodhlhd úiska ksje/os lsÍfï l%shdjka l%shd;aul lrk w;r tajd miq úmrï lrñka tajd M,odhl jk nj iy;sl lrkq we;'

24' Khlre úiska jd¾Islj wëlaIK jd¾;d iajfoaYSh ck;d ie,eiafuys m%.;sh ms<sn|j iQodkï lrk w;r” tajdfha l%shd;aul ùu .eko” tlÕ;d ms,smeoSu ms<sn|jo tjeks foa we;akï tu jd¾;dj, i|yka lrkq we;' Khlre$ fiajdodhlhd úiska w¾O jd¾Isl wëlaIK jd¾;d bosßm;q lrkq we;' wëlaIK wjYH;d i|yd jk úhou jHdmD;sfha whjefhys ms<sôUq jkq we;'

7' wkfmalaIs; n,mEï

25' jHdmD;sh l%shd;aul lsÍfïoS” iajfoaYSh ck;dj flfrys wkfmalaIs; n,mEï u;= ù fmfkakï” tkï jHdmD;sfha igyka fjkiaùu jeks foa isÿfõ kï Khlre $ fiajdodhlhd úiska iudchSh n,mEï ;lafiarejla l%shd;aul fldg iajfoaYSh ck;d ie,eiau hdj;ald,Sk lsÍu fyda w¿;a iajfoaYSh ck;d ie,eiaula ieliSu u.ska fuu ,shú,Af,a ksYaph fldg we;s n,mdk ish¿ wjYH;d wdjrKh l< hq;=h'

b' úfYaI wjYH;d

1' mdrïmßl wêldr lafIa;%h bvï iy Bg iïnkaO iajNdúl iïm;a

26' iajfoaYSh ck;dj bvï” jkdka;r” c,h” jki;=ka iy fjk;a iajNdúl iïm;a yd lsÜgqfjka

Page 73: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

66 Wm.%ka:h 03

ne÷kq whfj;s' tneúka jHdmD;s l%shdldrlï tjeks ne|Sï flfrys n,mEï we;s lrhs kï úfYaI i,ld ne,Sï fhoúh hq;=h' fun÷ ;;a;ajhla ;=< iudchSh n,mEï ;lafiarejla lsÍu yd iajfoaYSh ck;d ie,eiau iQodkï lsÍfïoS Khlre$fiajdodhlhd úiska my; i|yka lreKq flfrys úfYaI wjOdkhla fhduq l< hq;=h'

(i)' iajfoaYSh ck;djf.a yqremqreÿ whs;Ska” fm!oa.,sl yd iduqysl whs;Ska mdrïmßl jdiN+ñh” bvï fyda N+ñ m%foaYh Tjqka idïm%odhslj ysñ lrf.k we;s m%foaYh fyda mqreoaola jYfhka” pdß;%dkql+,j mdúÉÑ lrk fyda mosxÑj isák m%foaY iy Tjqkaf.a Ñria:dhSNdjh” ixialD;sl iy cSjk ud¾. l%u j, Ñria:dhSNdjh i|yd w;HdjYHfhka jeo.;a jk tu m%foaY'

(ii) tn÷ mdrïmßl n, m%foaY” bvï” iy iïm;a kS;s úfrdaë f,i wdl%uKh lsÍu fyda n,y;aldrfhka mosxÑ ùfuka wdrlaId lsÍfï wjYH;djh'

(iii) tn÷ bvï yd iïm;a j,g iajfoaYSh ck;dj iïnkaO lrk ixialD;sl yd wdOHd;añl jákdlï'

(iv) iajfoaYSh ck;djf.a iajNdúl iïm;a l<ukdlrK Ndú;djka iy tn÷ Ndú;djkaf.a os.= ld,Sk Ñria:dhSNdjh'

(v) Tjqkaf.a bvï j,ska msgux lrkq ,enQ iajfoaYSh ck;djf.a cSjk ud¾. l%u mqkre;a:dmkh lsÍfï wjYH;djh'

27' jHdmD;shg iajfoaYSh ck;djf.a bvï yd N+ñ m%foaYhg we;s kS;Hdkql+, whs;sh ;yjqre lsÍfï yosis wjYH;djhla u;= flfrk l%shdldrlï we;=,;a fõ kï” Tjqka úiska idïm%odhslj whs;s lrf.k isá fyda pdß;%hla jYfhka mdúÉÑ l< bvï fyda mosxÑj isá N+ñh ;yjqre lsÍfï jev we;=,;a fõ kï tkï bvï Tmamq ,nd oSfï jHdmD;s fyda tn÷ bvï mjrd .ekSï we;=,;a fõ kï Khlre$fiajdodhlhd úiska pdß;%dkql+, whs;Ska” tn÷ bvï i|yd;a” N+ñ m%foaYh i|yd;a” mdrïmßl kscìï i|yd;a kS;suh jYfhka ms<s.ekaùï i|yd l%shdldÍ ie,eiaula iajfoaYSh ck;d ie,eiaug taldnoaO l< hq;=h' fuu l%shdldÍ ie,eiau idudkHfhka l%shd;aul flfrkqfha jHdmD;sh l%shd;aul lsÍug m%:ufhks' tfy;a we;eï wjia:dj,oS th ilia lsÍu yd jHdmD;sh iu. iu.dój l%shd;aul lsÍu wjYH úh yel' tu kS;suh ms<s.ekSu my; i|yka wdldrfhka úh yel'

(i)' iajfoaYSh ck;djf.a pdß;%dkql+, bvï ysñlï l%u” oekg ;sfnk tajd” iïmQ¾Kfhka kS;suh jYfhka ms<s.ekSu fyda

(ii) pdß;%dkql+,j Ndú;d lsÍfï whs;sh m%cdjg wh;a yd $ fyda mqoa., whs;shg we;s whs;sjdislï njg mßj¾;kh lsÍu'

28' fï foflka tllaj;a l< fkdyelskï cd;sl kS;sh hgf;a” iajfoaYSh ck;d ie,eiaug tn÷ kS;suh ms,s.ekSula iodld,slj fyda os.=ld,Skj w¿;a l< yels Ndrldß;aj fyda mdúÉÑ lsÍfï whs;s kS;suh jYfhka ms,s.kakd l%shdldÍ ie,eiaula we;=,;a l< yelsh'

29' óg wu;rj iajfoaYSh ck;djg n,mEï we;sùfï bvlvla we;s jHdmD;s i|yd Khlre$fiajdodhlhd úiska w¾:j;a idlÉPd u.ska Tjqkaf.a f;fr;=re oekf.k iyNd.S ùu Tjqka flfrys iDcqj n,mdk lreKq iïnkaOfhka we;s lsÍu” tkï fhdacs; wju lsÍfï yd yß.eiaiSfï mshjr” jHdmD;sfha m%;s,dN yd bv m%ia:d fnod .ekSu yd l%shd;aul lsÍfï jev ms<sfj, j,g odhl ùuh'

2' n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck m%cdjkaf.a leue;a; ,nd .ekSu

30' iajfoaYSh ck;dj úfYaIfhka my; i|yka jHdmD;s lghq;= we;=,;a jk úg ÿn, f.dÿre njg m;afj;s' (i)' ixialD;sl iïm;a yd iajfoaYSh ck;djf.a oekqu jdKscuh ixj¾Okhg ,la lsÍu' (ii) idïm%odhsl fyda pdß;%dkql+, bvï j,ska fN!;sl jYfhka wj;eka lrkq ,eîu iy (iii) Tjqkaf.a pdß;%dkql+, bvï” Ndú;d jk tajd jdKscuh ixj¾Okhg ,la lsÍu” tajdfha we;s iajNdúl iïm;a

Page 74: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 03 67

tfia Ndckh lsÍu ;=<ska Tjqkaf.a cSjk ud¾. j,g fyda ixialD;sl” W;aij fyda iïnkaO wdOHd;añl Ndú;dj,g n,mEï we;sùu” tu lreKq u; iajfoaYSh ck;djf.a iy m%cdjkaf.a wkkH;djh w¾:l:kh ùu flfrys n,mEu' fun÷ jHdmD;s l%shdldrlï iys; jHdmD;shla ;jÿrg;a lrf.k hdu l< hq;=o hkak ms<sn|j Khlre$fiajdodhlhd úiska n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;d m%cdjkaf.a wkque;sh fiúh hq;=h'

31' m%;sm;a;s fhoùu i|yd n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;d m%cdjkaf.a tlÕ;djh hkqfjka y÷kajkq ,nkafka n,mEï we;sjk ck;d m%cdjka úiska iduqyslj th m%ldY lr isàu” mqoa.,hska yd $ fyda Tjqkaf.a ms,s.;a ksfhdacs;hska yryd th m%ldY lsÍu” mq¿,a m%cd iyfhda.h jHdmD;s l%shdldß;ajh i|yd 30 jk fPaofhys i|yka mßos ,eîuh' hï mqoa.,hska fyda lKavdhï jHdmD;s l%shdldrlï j,g úfrdaO;djh olajoaoS jqjo tn÷ mq¿,a m%cd iyfhda.S;djhla ;sìh yel'

32' tn÷ mq¿,a m%cd iyfhda.hla we;s nj iy;sl jQ wjia:dj,oS” Khlre$fiajdodhlhd úiska tu l%shdj,sh iy tys m%;sM," idlÉPd m%;sM, iajfoaYSh ck;dj iu. iy tu ck;d ixúOdk iu. l< idlÉPd m%;sM, f,aLk.; fldg bosßm;a l< hq;=h' thg (i)' iudcuh n,mEï ;lafiarefjys fidhd .ekSï (ii) n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;d m%cdjka iu. w¾:j;a idlÉPd l< l%shdoduh' (iii) w;sf¾l mshjrj,a” thg ie,eiafï l< fjkia lsÍï” ydkslr n,mEï j,g ms<s;=re fiùu i|yd wjYH tajd iy Tjqkg ixialD;sl jYfhka fhda.H jk jHdmD;s m%;s,dN' (iv) jHdmD;sh l%shd;aul lsÍu wëlaIKh iy we.hSu ld,h ;=< iajfoaYSh ck;djf.a iyNd.s;ajh iy w¾:j;a idlÉPd i|yd ks¾foaYhka iy (v) iajfoaYSh ck m%cdjka iu. iy $ fyda iajfoaYSh ck;d ixúOdk iu. hï ks< tlÕ;djhka lrd t<Uqks kï tajdfha wvx.=jQ lreKq we;=,;a fõ' Kh b,a,kakd $ fiajdodhlhd úiska tu iïnkaO lr .ekSfï l%shdj,sh ms<sn| ,shú,s wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fj; tys úu¾Ykh i|yd;a iy wd ix ne úiskau lrkq ,nk mÍlaIKhka úiska ta i|yd mq¿,a m%cd iyfhda.S;djhla we;s nj iy;sl lr.kq msKsi ,nd fokq we; ' tn÷ iyfhda.hla fkdue;s kï jHdmD;sh i|yd wd ix ne úiska uqo,a fkdimhkq we;'

33' Khlre$fiajdodhlhd iy n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj w;r jHdmD;sfha msßksuejqu, iajfoaYSh ck;d ie,eiau fyda ixialD;sl iïm;a jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu” iajfoaYSh ck;dj YdÍßl jYfhka wj;eka lsÍu iy $ fyda iajNdúl iïm;a jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu jeks lreKq ms<sn| m%Odk fmf,a u; fjkialï we;skï Khlre$fiajdodhlhd úiska hym;a úYajdifhka hq;= ixjdohla yd .Kqfokq lsÍula wkq.ukh fldg tn÷ fjkialï yd u; fkdfjkialï iukh lr .ekSug l%shdj,shla wkq.ukh l< hq;=h'

34' ixialD;sl iïm;a jdKscuh f,i ixj¾Okh lsÍu' jHdmD;shg iïnkaOj iajfoaYSh ck;djf.a ixialD;sl iïm;a jdKscuh f,i ixj¾Okh lsÍu we;=,;aj ;sfí kï Khlre$fiajdodhlhd úiska n,mEï we;sjk ck;djg my; i|yka f;dr;=re ,nd osh hq;=h' (i)' tn÷ iïm;a i|yd Tjqkg we;s whs;sh f,aLk.; iy pdß;%dkql+, kS;sh hgf;a we;s whs;sh' (ii) fhdacs; jdKsc ixj¾Okfhys iajNdjh iy bka wdjrKh jk lafIa;%h iy tn÷ ixj¾Okhla i|yd Wkkaÿ jk fyda iïnkaOjk md¾Yjhka iy (iii) tn÷ ixj¾Okhla iajfoaYsl ck;djf.a cSjk ud¾." mßirh” iy iïm;a Ndú;d lsÍu flfrys we;s l< yels n,mEï ms<sn| iajfoaYSh ck;d ie,eiau ;=< tlÕ;djhkaf.a iajNdjh yd wvx.= ùï ms<sn| f;dr;=re we;=,;a úh hq;=h. iajfoaYSh ck;djg tu jHdmD;sfhys m%;s,dNj,ska idOdrK fldgila ysñjk nj iy;sl úh hq;=h' tajd tu jdKscuh ixj¾Okh ;=<ska ,nd.kakd m%;s,dN jk w;r ixialD;sl jYfhka fhda.H wdldrfhka tajd ,eìh hq;=hs'

35' iajfoaYSh ck;dj YdÍßl jYfhka wj;eka lrkq ,eîu' Kh ,nd.kakd$fiajd,dNshd úiska iajfoaYSh ck;dj YdÍßl jYfhka wj;eka lrkq ,eîu j,lajd,Su i|yd yels Wmßu uÜgfï W;aidyhka fidhd ne,sh hq;=h' tfia wj;eka ùu ;=<ska Tjqkaf.a wkkH;djhg ixialD;shg iy pdß;%dkql+, cSjk ud¾. j,g ydks isÿjk fyhsks' iqúfYaI ;;ajhka ;=< wj;ekaùu j,lajd,Su lsisfia;a fkdl< yels úg Kh,nd.kakd$fiajdodhlhd úiska ia'mq'ie la iQodkï fldg th h,s mosxÑ lrùfï ie,eiau iu. taldnoaO l< hq;=h' tn÷ taldnoaO l< ie,eiaula úiska iajfoaYSh ck;djf.a ixialD;slj jeä leue;a; we;s

Page 75: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

68 Wm.%ka:h 03

foa iu. .e,msh hq;=h' thg bvï u; mokï jQ h,s mosxÑ lrùfï Wmdh ud¾.hla ;sìh hq;=h' yels wjia:dj,oS n,mEï we;s jQ iajfoaYSh ck;djg tu ie,eiau úiska Tjqkaf.a bvï yd N+ñ m%foaYj,g fyda pdß;% jYfhka mdúÉÑ l< bvï yd N+ñj,g wdmiq meñKSug bv ie,ish hq;=h' Tjqka h,s mosxÑ lrùu wjYH jQ fya;+ka mejiSu k;r jkafka kï th úh hq;=h' ie,eiau ;=< tn÷ bvï mqkre;a:dmkh lsÍu i|yd wjYH iemhqï we;=,;a úh hq;=h' wjYHkï

36' iajNdúl iïm;a jdKsc jYfhka ixj¾Okh lsÍu' jHdmD;shg iajNdúl iïm;a jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu we;=,;a jkafka kï tkï LKsc øjH” ldnksl ixfhda. le,E” c,h fyda uiqka we,a,Su fyda ovhï lrk ìï we;=,;a kï& iajfoaYSh ckhd pdß;%dkql+,j mdúÉÑ l< bvï” wh;akï” Kh ,nd.kakd$fiajdodhlhd úiska n,mEï we;s jk ck;djg my; i|yka f;dr;=re ,ndosh hq;=hs' (i)' tn÷ iïm;a i|yd Tjqkg we;s whs;sh” kS;su.ska yd pdß;%dkql+, kS;s u.ska ,efnk whs;sh' (ii) fhdacs; jdKsc ixj¾Okh n,mj;ajk lafIa;%h yd iajNdjh iy tn÷ ixj¾Okhla i|yd Wkkaÿjk iy iïnkaOjk md¾Yjhka iy (iii) tn÷ ixj¾Okhla iajfoaYSh ck;dj flfrys Tjqkaf.a cSjk ud¾. mßirh iy tu iïm;a Ndú;h flfrys n,mEug bv we;s wdldrh' Kh ,nd.kakd$fiajdodhlhd úiska iajfoaYSh ck;d ie,eiafuys iajfoaYSh ck;djg ixialD;sl jYfhka fhda.H wdldrfhka tn÷ jdKsc ixj¾Okhla u.ska ,nd.kakd m%;s,dNj,ska idOdrK fldgila ,nd .ekSug we;s ms<sfj,j,a ia mq ie ys i|yka l< hq;=h' th wvq jYfhka tn÷ n,mEï we;sj fjk;a bvï ysñhka ,nk m%udKhg iudk fyda Bg jeä úh hq;=h'

3' iajfoaYSh ck;dj iy ixj¾Okh

37' iajfoaYSh ck;djg m%;s,dN ,ndoSfï wruqKq jeä ÿrg;a ;yjqre lrkq i|yd ixj¾Okh jk idudcsl rgj,g wdishdkq ixj¾Ok nexl=fjka Tjqkaf.a ixj¾Ok ie,iqï lsÍu iy os<s÷ Ndjh wvq lsÍfï Wmdh ud¾. i|yd uQ,H wdOdr ,ndoSu úúO uq, msÍï .Kkla i|yd b,a,d isáh yel tajd w;r(

(i) iajfoaYSh ck;djf.a pdß;%dkql+, fyda idïm%odhsl bvï ysñlï l%u msysgqjd,Su i|yd foaYSh kS;s ud,dj Yla;su;a lsÍu'

(ii) iajfoaYSh ck;dj ixj¾Ok l%shdoduhg iyNd.Sùu jeâ oshqKq lsÍu i|yd Tjqkaf.a bosß o¾Ykhka” ixj¾Ok jevigyka ie,iqï lsÍfïoS tl;= lr .ekSu iy os<s÷ Ndjh wvq lr .ekSfï Wmdh ud¾.j,g we;=,;a lr .ekSug iy Tjqkg jvd iïmQ¾K f,i ixj¾Ok jevigyka j,ska m%;s,dN ,eîug ie,eiaùu” ta i|yd wjYH m%;sm;a;s iy kS;s ixfYdaOkhka lsÍu” yelshdjka f.dv ke.Su iy w¾:j;a idlÉPd meje;aùu” iyNd.s;ajh yd n,i;= lsÍu'

(iii) wdKavqj iajfoaYSh ck;dj iu. iyfhda.fhka hq;=j j¾Okh lrk jevigyka ;=<ska iajfoaYSh ck;djf.a ixj¾Ok m%uqL;djhkag iyfhda.h oelaùu'

(iv) ia;%S - mqreI iudcNdjh yd wka;¾ mrïmrd m%Yak fnfyda iajfoaYSh ck;dj w;r mj;sk tajd wduka;%Kh lsÍu thg iajfoaYSh ia;%Ska” ;reKhska yd <uqkaf.a m%Yak we;=,;a fõ'

(v) iajfoaYSh ck;dj ms<sn|j Tjqka iyNd.S lrjdf.k f.dvk.k me;slv ;=<ska Tjqkaf.a ixialD;Ska” ck ixLHd;aul jHqyhka” ia;%S - mqreI iudcNdjh iy wka;¾ mdrïmßl in|;d ms,sn| lreKq iy iudc ixúOdk wdh;k” ksIamdok l%u” wd.ñl úYajdihka iy iïm;a Ndú;d lrk rgdjka f,aLK.; lsrSu'

(vi) iajfoaYSh ck;d m%cdjkaf.a iajfoaYSh ck;d ixúOdkj, ixj¾Ok jevigyka iQodkï lsÍu” l%shd;aul lsÍu” wëlaIKh iy we.hSï lsÍfï yelshdjka Yla;su;a lsÍu'

(vii) iajfoaYSh ck;djg ixj¾Ok fiajd imhk wdKavqfõ wdh;kj, yelshdjka j¾Okh lsÍu'

(viii) iajfoaYSh ck;djf.a ±kqu flfrys .re;ajh wdrlaId lsÍu yd tajd /l .ekSu” thg nqoaêuh foam, whs;Ska o we;=,;a fõ' ;jo”

(ix) rch” iajfoaYSh ck;djf.a ixúOdk iy isú,a iudc ixúOdk iy fm!oa.,sl wxYh w;r yjq,aldß;ajh myiq lrùu u.ska iajfoaYSh ck;djf.a ixj¾Ok jevigyka j¾Okh lsÍu'

Page 76: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 03 g weuqKqu 69

iajfoaYSh ck;d ie,eiaul wvx.= jk lreKq

fuys wvx.= jk lreKq wdrlaIl wjYH;d 3 ys fldgils' iajfoaYSh ck;dj flfrys n,mEï we;slrjk ish¿ jHdmD;Ska i|yd iajfoaYSh ck;d ie,eiaula wjYHh' tys úia;r uÜgu iy wx. iïmQ¾K Ndjfha uÜgu iajfoaYSh ck;djg we;s úh yels n,mEïj, jeo.;alug iß,kakla úh hq;=h' fuu lreKq úia;rfhys úia;rd;aul me;s úiska iajfoaYSh ck;d ie,eiaula iQodkï lsÍfï§ u.fmkajkq we;' th ta wkq ms<sfj,skau fkdúh yel'

^w& iajfoaYSh mqoa., ie,eiafï úOdhl idrdxYh' fuu fldgiska ixlaIsma;j úia;r flfrkqfha ;SrKd;aul lreKq jeo.;ajk fidhd .ekSï iy ks¾foaY lrkq ,nk l%shdjkah'

^wd& jHdmD;sh ms,sn| úia;rh

fuu fldgiska iemfhkafka jHdmD;sh ms<sn| idudkH úia;rhls' jHdmD;sfhys wkqfldgia idlÉPd flf¾' tfiau iajfoaYSh ck;dj flfrys n,mEï we;s lrúh yels l%shdldrlï úia;r flfrk w;r jHdmD;s m%foaYh y÷kd.kS'

^we& iudchSh n,mEï ;lafiarej

fuu fldgfiys

(i) jHdmD;s ikao¾Nh l=< iajfoaYSh ck;djg n,mdk kS;suh yd wdh;ksl rduqj úu¾Ykh flf¾'

(ii) ck ixLHd;aul” iudchSh” iy foaYmd,kuh wx. ,laIK ms<sn|j mokï o;a; f;dr;=re imhhs' tajd n,mEïj,g ,lajk iajfoaYSh ck;djg yd m%cdjkag wod, tajdh( bvï iy N+ñ m%foaYhka ;=< idïm%odhhsl whs;sh we;s fyda pdß;%dkql+,j mdúÉÑ lrk fyda mÈxÑj isák iy Tjqka r\ mj;akd iajNdúl iïm;a Bg we;=,;a fõ'

(iii) jeo.;a jHdmD;s md¾Yjlrejka y÷kd.kakd w;r iajfoaYSh ck;dj iu. jHdmD;sh iQodkï lsÍfï iy l%shd;aul lsÍfï iEu wjêhl§u w¾:j;a idlÉPd mj;ajk wdldrh” ia;%S mqreIiudc Ndjhg ixfõ§ wdldrfhka th lrk yeá” úu¾Ykh iy mokï o;a; f;dr;=re ie,ls,a,g .ksñka lrk wdldrh úia;r lrhs

(iv) jHdmD;sfhka we;súh yels ydkslr n,mEï iy Okd;aul n,mEï” n,mEï we;sjk ck;dj iu. lrkq ,nk w¾:j;a idlÉPd u; mokïj ;lafiare lrhs' we;s úhyels ydkslr n,mEï ;SrKh lsÍfï§ ;SrKd;aul jeo.;alula .kafka ia;%S-mqreI iudc Ndjhg ixfõ§j idfmalaI ÿn,;djhka ú.%y lsÍuh' tu n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djf.a m%cdjkag” Tjqkaf.a iqúfYaI ;;ajhka ;=< we;s bvï yd iajNdúl iïm;aj,g we;s ióm ne£ï” fukau fjk;a iudc lKavdhïj,g idfmalaIj tajd ,nd .ekSug we;s bv m%ia:d wvq nj” tu m%cdjka ;=, isák whg idfmalaIj tn÷ bvlv wvqnj'

(v) n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj ;=, we;s jHdmD;sh ms<sn| jgyd .ekSï iy thska Tjqkaf.a iudc” wd¾Ól iy ixialD;sl ;;ajhka flfrys we;sjk n,mEï ms<sn| jgyd .ekSï ia;%S - mqreI iudcNdjhg ixfõ§j ;lafiare lrhs'

(vi) ydkslr n,mEï bj;a lsÍug fyda tjeks mshjrhka .; fkdyels kï tajd wju lsÍug” yß.eiaiSug iy$fyda tjeks n,mEï i|yd jkaÈ f.ùug wjYH mshjr n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj iu. lrk w¾:j;a idlÉPd u; mokïj y÷kd .ekSu yd tajd ks¾foaY lsÍu' ta u.ska iajfoaYSh ck;djg ixialD;sl jYfhka fhda.H wdldrfha m%;s,dN jHdmD;sh ;=,ska ,efnk njg iy;sl flf¾'

Page 77: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

70 Wm.%ka:h 03 g weuqKqu

^wE& f;dr;=re fy<sorõ lsÍu" WmfoaYkh yd iyNd.s;ajh

fuu fldgiska(

(i) jHdmD;sh iQodkï lsÍfï ld,h ;=, n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck m%cdjka iu. f;dr;=re fy<sorõ lsÍu” idlÉPd lsÍu iy iyNd.s;ajh ,nd.;a wdldrh úia;r flf¾'

(ii) iudchSh n,mEï ;lafiarefõ m%;sM, ms<sn|j Tjqkaf.a woyia idrdxY flfrk w;r idlÉPdj,§ u;= lrk ,o ie,ls,a,g ,laúh hq;= lreKq y÷kd.kS' jHdmD;s ie,eiafuys fï lreKqj,g wduka;%Kh fldg we;s wdldrh y÷kd.kS'

(iii) mq¿,a m%cd iyfhda.S;djhla wjYH jk jHdmD;s lghq;=j,§ n,mEï we;sjk ck;dj iu. l< idlÉPd j, l%shdoduh yd m%;sM, jd¾;d lrhs' tajdfha§ t<ô hï tlÕ;djhka fõkï tajdo” tn÷ l%shdldrlï ksid we;súh yels n,mEuj,g ms<shï fh§fï wdrlaIl mshjrhkao f,aLk.; flf¾'

(iv) jHdmD;sh l%shd;aul flfrk ld,h ;=, iajfoaYSh ck;djf.a iyNd.s;ajh iy;sl jkq msKsi wkq.ukh l<hq;= idlÉPduh yd iyNd.S lrjd .ekSfï hdka;%Khka úiska úia;r lrhs'

(v) iajfoaYSh ck;d ie,eiafï flÜïm; yd wjika l< jd¾;dj n,mEï we;sjk ck;d m%cdjg fy,sorõ flreKq nj iy;sl lrhs'

b& m%;s,dNuh mshjrhka

fuu fldgiska ksYaÑ; jYfhka úia;r jkafka” iajfoaYSh ck;djg” ixialD;sl jYfhka fhda.H jkakdjQ;a” ia;%S - mqreI iudcNdjhg ixfõ§ jkakdjQ;a iudc yd wd¾Ól m%;s,dN fudkjdo hkakhs'

B& ydks wju lsÍfï mshjrhka

fuu fldgiska ksYaph jkafka iajfoaYSh ck;djg ydkslr n,mEï we;sùu uÕ yeÍ fï mshjr iy tajd uÕ yeÍula l< fkdyels wjia:dj,§ tajd wju lsÍug” tajdfha fõokdjka wvq lsÍu iy y÷kd.;a je,elaúh fkdyels ydkslr n,mEï i|yd n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;d lKavdhïj,g jkaÈ f.ùug .kq ,nk mshjrhkah'

t& Odß;djh f.dvke.Su

fuu fldgiska iemfhkafka ^w& jHdmD;s m%foaYh ;=, iajfoaYSh ck;djf.a m%Yakj,g úi÷ï fiùu i|yd jk wdKavqfõ wdh;kj, iy ^wd& jHdmD;s m%foaYj, we;s iajfoaYSh ck;djf.a ixúOdkj,g tajd u.ska n,mEï we;s jQ iajfoaYSh lKavdhï jvd M,odhl f,i ksfhdackh lsÍug wjYH iudc” kS;suh iy ;dlaIKsl yelshdjka yd Odß;djhka Yla;su;a lsÍug .kq ,nk mshjrhkah'

ta& ÿla.ekú,s úi|d,Sfï hdka;%Kh

fuu fldgiska úia;r jkafka n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djf.a m%cdjkaf.a ÿla.ekú,s úi\d,Sfï l%shdoduhkah' thska ;jÿrg;a meyeÈ,s flfrkqfha tu l%shdoduhka iajfoaYSh ck;djg ixialD;sl jYfhka fhda.H mßÈ yd ia;%S - mqreI iudcNdjhg ixfõ§ wdldrfhka ,Õd lr.; yelafla flfiao hkakhs'

W& wëlaIKh" jd¾;dlrKh iy we.hSu

iajfoaYSh ck;d ie,eiau jHdmD;shg fhda.H mßÈ wëlaIKh lsÍu iy we.hSug ,la lsÍu i|yd wjYH hdka;%Khka yd ikaêia:dk fuu fldgiska úia;r flf¾' thska ;jÿrg;a ksYaph jkafka n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck m%cdjka wëlaIKh lsÍu iQodkï lsÍug yd j,x.= lsÍug iy we.hSfï jd¾;d j,x.= lsÍug we;s jev ms<sfj,j,ah'

Page 78: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 03 g weuqKqu 71

W!& wdh;ksl jevms<sfj,''

ia mq ie fï úúO mshjr mj;ajdf.k hdu i|yd we;s hdka;%Khka” j.lSï yd jevms<sfj, fuu fldgiska úia;r flf¾' tys ;jÿrg;a úia;r jkafka wod, ia:dkSh ixúOdk iy rdcH fkdjk ixúOdk iajfoaYSh ck;d ie,eiafï mshjrhka lrf.k hdu i|yd we;=,;a lr.kakd wdldrhhs'

T' whjeh iy uQ,H iïmdokh

ia'mq'ie ys i|yka ish¿u l%shdldrlï i|yd whs;u lrk ,o úhoï f,aLkhla fuu fldgi u.ska imhkq ,efí''

Page 79: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

72 Wm.%ka:h 04

wdrlaIl wjYH;d 4 ( úúO uQ,HlrK wdldrhka

i|yd úfYaI wjYH;d

w' ye¢kaùu'

1' uqo,a Khg §fï úúO wdldrhkaa iy uQ,H ksIamdokhka wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ jeo.;a WmlrKhka jkafka ish,a,ka we;=,;a lr.kakd j¾Okhka iy Ñria:dhS ixj¾Okhla ixj¾Okh jk rgj, idudðlhska i|yd j¾Okh lsÍughs' iïu; jHdmD;s Kh§ï j,g wu;rj” wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska úúOdldr wdfhdack WmlrK imhd fohs' thg jevigyka i|yd Kh” wxY i|yd uqo,a iemhSu” nyq Kh jdßl uQ,HlrK myiqlï iemhSu (MFFs)" ^n'jd'uq'm'& yÈis ;;jhka i|yd iydh ,nd§fï Kh” uQ,H w;rueÈhka yd iud.ï u.ska uqo,a ,nd§u we;=,;a fõ' wdrlaIl wjYH;d 4 u.ska úia;r flfrkafka úúO uQ,HlrK wdlD;Ska i|yd jk úfYaI wjYH;d f,i Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska imqrd,shhq;= hehs b,a,d isák tajdh'

^wd& jevigyka i|yd Kh§ï

2' Khlre$fiajdodhlhd úiska jevigyka yryd iyfhda.h Èhhq;= iDcq fyda jl%dldr mdßißl fyda wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùfï n,mEu fyda iajfoaYSh ck;dj flfrys” m%;sm;a;suh l%shdud¾. ksid we;súh yels n,mEï we.hSug ,la lrhs' tajdfha fõokdjka wju lsÍu i|yd fhda.H mshjr y÷kd.ks' ;jo tu wju lsÍfï mshjr jevigyfka ie,eiaug taldnoaO lrhs' tla tla m%;sm;a;s l%shdud¾.hka ksid we;s úh yels n,mEï” iy wju lsÍfï mshjr fhda.H tajd iys; wÉpqjla fyj;a kHdihla ^Matrix& iQodkï lrkq ,efí' ta tla tla isÿúh yels n,mEïj, m%udKh ms<sn| .=Kd;aulj ±laùulao” tfia úksYaph lsÍug fya;= ms<sn| fláfhkao i|yka lrhs' fhda.H ;ekaj,§ Wmdh ud¾.sl mdßißl ;lafiarej ^Wmd;& (SEA) m%fhdackj;a f,i fhdod.kq ,efí'

^we& wxY i|yd Kh§ï

3' mdßißl fyda wlue;af;ka mÈxÑ lrùfï n,mEï we;súh yels wxY i|yd wdfhdackhka j,§” wd' ix' ne' úiska jHdmD;sh wkqu; lsÍug m%:u” Khlre$fiajdodhlhd” wd ix ne iu. mdßißl ;lafiarejla” úu¾Ykh lsÍfï rduqjla” h,s mÈxÑ lrùfï rduqjla fyda iajfoaYSh ck;djf.a ie,iqï lsÍfï rduqjla (IPPF) u.ska Wm jHdmD;s f;dard .ekSu” j¾. lsÍu” iudc iy mdßißl ;lafiarej iy wdrlaIl wjYH;d 1-3 ys ksIaph fldg we;s wjYH;d iu. tlÕj lghq;= lsÍu ms<sn|j tlÕfjhs'

4' mdßißl ;lafiarej iy úu¾Yk rduqjo” h,s mÈxÑ lrùfï rduqjo iajfoaYSh ck;djf.a ie,iqï rgdjo úiska (i) jHdmD;sh” Wm jHdmD;s iy $ fyda tajdfha fldgia úia;r lrhs' (ii) fhd að; jHdmD;sh hgf;a uqo,a ,nd .ekSug n,dfmdfrd;a;= jk idudkH mdßißl yd$fyda iudchSh n,mEï meyeÈ,s lrhs' (iii) Wm jHdmD;s f;dard .ekSu iy j¾. lsÍu” ;lafiare lsÍu iy ie,iqï lsÍu” n,mEï we;sjk ck;dj iu. w¾:j;a idlÉPd meje;aùu i|yd jk jev ms<sfj,o” fjk;a md¾Yjlrejka iu. tn÷ idlÉPd meje;aùu ms<sn|jo” f;dr;=re t<sorõ lsÍfï wjYH;d iy wod, wjia:dj,§” wdrlaIl ks¾Kdhlhka” wkq jHdmD;Ska f;dard .ekSu iy $fyda fldgia f;dard .ekSfï§ mdúÉÑ l< hq;= tajdo i|yka flf¾' (iv) cd;sl kS;s iy wd'ix'nefõ wjYH;d imqrd,Sug Khlre$fiajdodhlhdf.a yelshdjkays m%udKj;aNdjh ;lafiare flf¾' (v) l%shd;aul lsÍï l%shdoduhka ksIaph lsÍu whjeh” wdh;ksl ms<sfh,j,a iy Odß;djh ÈhqKq lsÍfï wjYH;d we;=¿j ksYaph lsÍu' (vi) wëlaIKh iy jd¾;dlrKfha wjYH;d ksYaph lsÍu iy WmjHdmD;sj, wdrlaIl wjYH;d ms<sn| m%.;sh úu¾Ykh lsÍu tajd iQodkï lsÍu” l%shd;aul lsÍu ms<sn| Khlre$fiajdodhlhdf.aa iy wd'i'ne'fõ j.lSï úia;r lsÍu'

5' 4 jk fþofhys ,ehsia;= .;fldg we;s fldgia j,g wu;rj h,s mÈxÑ lrùfï rduqj úiska iudc n,mEï ;lafiarej iy ix.Kk l%ufõohka úia;r lrhs' wod, wjia:dj,§ iajfoaYSh ck;djf.a

Page 80: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 04 73

ie,iqï rduqj úiska n,mEï we;sjk ck;djf.a mq¿,a iyfhda.h ,nd .; yelsjk mßÈ wjYH l%shdoduh iy f,aLk.; lsÍfï úia;r we;=¿j iyfhda.S;djh ,nd.; hq;= jkafka wdrlaIl wjYH;d 3 ys E ^2& fldgi” weuqKqï 1” 2 iy 3 ^fuu Wm.%ka:hg wh;ajk& i|ydh' tu Wm.%ka:h úiska mdßißl ;lafiarejl wvx.= úhhq;= oE iy úu¾Yk rduqjl” h,s mÈxÑ lrùfï rduqjl” iy iajfoaYSh ck;d ie,eiaul rduqjl ;sìh hq;= lreKq úia;r flf¾' fuh ks¾foaYs; wvx.=j jd¾;d lsÍfï u. fmkajkakla f,i fhofõ' W;aidyfha uÜgu” ú.%yfha m%udKh” tys wx. iïmQ¾K nj” iy úia;rj, uÜgu r|d mj;afka jHdmD;sfha iajNdjh iy isÿùug bv we;s n,mEï yd wjodkï ;;ajhkaf.a m%udKh u;h'

6' wxYfha wdfhdack jHdmD;sh wkqu; lsÍug m%:u ksheÈ WmjHdmD;Ska tlla fyda jeä .Kkla y÷kdf.k tajd w.hkq ,efí' fuu WmjHdmD;s i|yd” Khlre$fiajdodhlhd úiska wod, ,shú,s iQodkï lrkq we;' tajdg mdßißl yd iudc n,mEï ;lafiare jd¾;d” mdßißl l<ukdlrK ie,iqï h,s mÈxÑ lrùfï ie,iqï iy iajfoaYSh ck;d ie,iqï we;=,;a jkq we;'

7' wdrlaIl wjYH;d 1-3 ys ksYaph fldg we;s wjYH;d jHdmD;s l%shd;aul lsÍfï ld,h;=< y|qkd.;a ish¿ Wm jHdmD;s iy fldgia i|yd Ndú;d jkq we;''

8' fuu wxY wdfhdackhkag wdxYSh m%;sm;a;s” ie,iqï fyda jevigyka ixj¾Okh lsÍu fyda fjkia lsÍï” ie,lsh hq;= ;rfï mdßißl iy wlue;af;ka mÈxÑ lrùfï n,mEu fyda m%;sM, iajfoaYSh ck;dj flfrys we;s jkafka kï 2 jk fþofha ksYaph fldg we;s wjYH;d n,mdhs'

^wE& nyqúO Khjdßl uQ,HlrK myiqlï

9' mdßißl fyda wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùfï n,mEï fyda iajfoaYSh ck;dj flfrys n,mEï we;sjkakg bv we;s nyq Kh jd¾.sl uQ,HlrK myiqlï hgf;a uQ,H myiqlï (MFFs) ,nd .kakd wjia:dj,§ Khlre$iajdodhlhd úiska mdßiß; ;lafiarejla iy úu¾Yk rduqjla” h,s moxÑ lrùfï rduqjla fyda iajfoaYSh ck;d ie,iqï rduqjla ms<sn| tlÕ;djhlg wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iu. tu nyqúO fldgia wkqj uQ,H myiqlï ,eîfï jevms<sj, wkqu; lsÍug m%:u t,ôh hq;=h' fuu rduq úiska wdrlaIl m%;sm;a;s iy mÍlaId fldg f;dard .ekSfï md,kh lrk wjYH;d iy j¾. lsÍu” iudc yd mdßißl ;lafiare ms,sn|j iy wdrlaIl ie,iqï tu fldgiaj," jHdmD;s iy Wm jHdmD;sj, nyqúO fldgia wkqj uqo,a ,nd .ekSfï myiqlï wkqu; lsÍfuka miqj iQodkï lsÍug tlÕ fjhs' fuu rduq ms<sfh,lrkq ,nkafka 4 iy 5 fþohkays ksIaph fldg we;s wjYH;d wkqjh'

10' nyqúO fldgia wkqj uQ,H myiqlï ,eîfï l%uh iQodkï lsÍu yd l%shd;aul lsÍfï ld,fha§ y÷kd.;a ish¿ fldgiaj,g” jHdmD;sj,g iy Wm jHdmD;sj,g wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ksYaph fldg we;s 1-3 wdrlaIl wjYH;d n,mdhs'

11' yÈis iydh ùfï Kh

Kh i|yd iïu; mdßißl ;lafiare” mdßißl l<ukdlrK ie,iqï” h,s mÈxÑ lrùfï ie,iqï” iy iajfoaYSh ck;d ie,iqï i|yd wOHlaI uKav,fha wkque;shg m%:u iïmQ¾K l< fkdyels úh yel' tn÷ wjia:dj,§ 4 iy 5 fþohkays ksYaph fldg we;s mdßißl ;lafiare iy úu¾Yk rduq” h,s mÈxÑ lrùfï rduq iQodkï flfrkq we;' jHdmD;sh l%shd;aul lsÍfï ld,h ;=< y÷kd.kq ,nk fldgia yd Wm jHdmD;s úiska wdrlaIl wjYH;d 1-3 ys we;s wjYH;d ms<smÈkq we;' .egqï iys; m%foaYj, jHdmD;s i|yd iïu; mdßißl ;lafiare” mdßißl l<ukdlrK ie,iqï” h,s mÈxÑ lrùfï ie,iqï iy iajfoaYSh ck;d ie,iqï iïmQ¾K lsÍu wOHlaI uKav,fha wkqu; lsÍï j,g m%:u l%shd;aul l< fkdyels úh yel' b,a¨ï lsÍfï§ wdrlaIl rduqjo i,ld ne,sh yel'

t& ±kg we;s myiqlï

12' ±kgu;a ia:dms;j we;s myiqlï yd$fyda jHdmdßl lghq;= we;=,;a jk jHdmD;s i|yd fyda bÈflfrñka mj;sk tajd i|yd Khlre$fiajdodhlhd úiska mdßißl yd$fyda iudchSh wkql+,;d

Page 81: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

74 Wm.%ka:h 04

;lafiarejla ndr.kq we;' tu.ska ia:dkfhys flfrk ;lafiare lsÍï” u.ska w;S;fha fyda j¾;udkfhys mek ke.S we;s mßirh wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu iy iajfoaYSh ck;dj iïnkaO m%Yak y÷kd .kq we;' fuu tlÕ;d wkqj lghq;= lsÍfï ú.Kkh u.ska flfrkqfha tu l%shdldß;ajhka wd'ix'ne'fõ wdrlaIl uQ,O¾u iy wjYH;d wkqj Khlre$fiajdodhlhd l%shd fldg ;sfío hkak fiùu;a b;sßj we;s tlÕùï ms,sn| m%Yak úi|d,Su i|yd fhda.H mshjr ie,iqï lsÍu;ah' hï tlÕ;djhka fkdùï y÷kd.kq ,enQ wjia:dj,§” wd'i'ne' yd Khlre$fiajdodhlhd w;r tlÕ jk ksjerÈ lsÍfï ie,iqï iQodkï flfrkq we;' ie,eiau úiska wjYHjk ksjerÈ lrùfï l%shdldß;ajhka w¾: l:kh lrk w;r” tn÷ ld¾hhka i|yd whjeh ieliSu” ksje/os lsÍfï l%shdldÍ ie,eiaula we;=¿j” tjekakla we;akï tajd f;dr;=re t,sorõ lsÍfï wjYH;djhkag tlÕj” wdrlaIl wjYH;d 1-3 hgf;a we;s tajdg tlÕj ilia flrekq we;' mßir j¾.hka hg;g jk jHdmD;s i|yd” tajdg myiqlï we;=,;aj yd$fyda jHddßl lghq;=" ±kgu;a mj;sk tajd fyda bÈflfrñka mj;sk tajd i|yd Khlre$fiajdodhlhd úiska ú.Kk jd¾;dj wd.ix.ne. fõ fjí wvúfhys t,sorõ lrkq msKsi” wvq jYfhka wd.ix.ne. fõ wOHlaI uKav,fha wkque;shg Èk 120 lgj;a l,ska ,nd Èhhq;=h' hï jHdmD;shlg ±kg we;s myiqlï ÈhqKq lsÍula fyda mq¿,a lsÍula we;=,;a jkafka kñ” tajdhska mßirh” wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu iy$fyda iajfoaYSh ck;djg n,mEula we;s ùug bv ;sfíkï” wdrlaIl wjYH;d 1-3 ys ksYaph fldg we;s mdßißl iy iudchSh n,mEï ;lafiarejlg tlÕj lghq;= lsÍu ú.Kkhg wu;rj l< hq;=h'

ta& uQ,Huh w;rueÈhka ^FI&

13' uQ,H w;rueÈfhl=f.a wdfhdackhla ;=, iudc fyda mdßißl wjodkï ;;ajhka ke;skï fyda wju kï tn÷ uQ,H jHdmD;shla i,lkq ,nkafka C j¾.hg wh;a jHdmD;shla f,ih' túg fjk lsishï ksYaÑ; wjYH;djhka n,mdkafka ke;' wfkla ish¿ FI jHdmD;s i|yd fhda.H mdßißl iy iudc l<ukdlrK l%u (ESMS& ;sìh hq;=h ke;skï msysgqúh hq;=h' tajd iuia: l<ukdlrK l%uh ;=, mj;ajdf.k hd hq;=h' tu.ska rfÜ kS;s yd fyda wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uQ,H w;rueÈhka iys; jHdmD;s j, wjYH;d imqrd,sh hq;=h' mdßißl iudc l<ukdlrK l%uhg my; i|yka flgia wvx.= úh hq;=h' (i) mdßißl yd iudc m%;sm;a;s' (ii) f;dard.ekSï” j¾. lsÍï iy úu¾YK l%shdoduhka' (iii) mßir yd iudc lafIa;%h ;=< ksmqk;d iy yelshdjka we;=¿j ixúOdk jHqyhla iy ld¾h uKav,hla isáh hq;=h' (iv) mqyqKq wjYH;d iy wëlaIKh iy jd¾;dlrKh'

mdßißl iudc l<ukdlrK l%uh f,aLk.; fldg wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iy uQ,H w;rueÈhd úiska tlÕ úh hq;=h'

14' úuid f;dard .ekSfï l%shd mámdáh f.dvk.k ,o tu mdßißl” iudc l<ukdlrK l%uh hgf;a msysgqjd ta u.ska ish¿ WmjHdmD;Ska úuid f;dard .ekSug ,la l< hq;= w;r” th ;ykï lrk ,o wdfhdack l%shdjka ,hsia;=jg ^Wm.%ka:h 5& wkqj isÿúh hq;=h' ;ykï lrk ,o wdfhdack l%shdldß;ajhkag we;=,ajk WmjHdmD;Ska” w;rueÈ iyfhda.h i|yd iqÿiqlï ,nkafka ke;' tajd wdishdkq ixj¾Ok wruqof,a wruqo,a mdúÉÑ lrñka l< fkdyel' tn÷ wdfhdack l%shdjka we;=,;a b,a¨ï m%;slafIam lrkq ,efí' uQ,H w;rueÈhkaf.a m%udKh wkqj uQ,H w;rueÈhka úiska tys l<ukdlrKfha idudðlfhl= fyda tÈfkod mdßißl iudc l<ukdlrKh l%shd;aul lsÍug j.lSï ork ld¾h uKav,fha tla wfhl= fyda jeä .Kkla ta i|yd m;al< hq;=h' Tjqkg mdßißl yd iudc lreKq ms<sn| iuia: j.lSu oeÍug isÿjkq we;'

15' uQ,H w;rueÈhka úiska wd.ix.ne. fõ wruqo,a fhdojd l%shd;aul flfrk WmjHdmD;shl Kh ,nd .ekSula ;=,ska” fjk;a Kh .ekSï ;=<ska” fldgia .ekSu” iy;sl lsÍï fyda fjk;a uQ,H WmlrKhka u.ska uqo,a ,nd .kafka kï” tjekakl ie,lsh hq;= mdßißl fyda iudc n,mEï we;s ùfï bvlv ;sfíkï tu uQ,H w;rueÈhd úiska tn÷ WmjHdmD;s úiska wdrlaIl wjYH;d 1-3 ys ksYaph fldg we;s wjYH;d imqrd,sh hq;=h' thg f;dr;=re fy,s lsÍu” iy idlÉPd lsÍu we;=,;a fõ' tn÷ wjia:dj,§ uQ,H wdh;k úiska tn÷ WmjHdmD;s ms<sn| wjÈfhka isàu l%shdodufha uq,ald,h ;=, l< hq;=h' wd.ix.ne. úiska uQ,H w;rueÈhdg tu WmjHdmD;s we.hSug Woõ lrkq we;' wdishd ixj¾Ok nexl=j úiska uQ,H w;rueÈhd úiska tl;= lrk ,o wjÈfhka isàfï f;dr;=re úu¾YKh lrkq we;' wjYH fjk;a

Page 82: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 04 75

w;sf¾l f;dr;=re ;sfí kï tajd kS¾Kh lrkq we;' tajdfha n,mEï wju lsÍu i|yd fhda.H mshjr ;SrKh lrkq we;' tu WmjHdmD;sh È.gu l%shd;aul lrùu l< hq;af;a l=uk ksIaÑ; ;;a;ajhka hgf;ao hkak ksYaph lrkq we;' tn÷ WmjHdmD;s i|yd Khlre$fiajdodhlhd úiska mdßißl n,mEï ;lafiarejla” h,s mÈxÑ lrùfï ie,eiaula iy fyda iajfoaYSh ck;d ie,eiaula wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fjk tu jHdmD;s wkqu; lsÍug fmr wkqu; lr.kq i|yd bÈßm;a lrkq we;' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska uQ,H w;rueÈhdf.a lghq;= i|yd w;sf¾l wjYH;d ud,djla bÈßm;a lsÍug bv we;' tajd idudkHfhka r|d mj;afka tu wod, rfÜ wdrlaIl l%uh iy mejreKq n,;, u;h' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska tys mdßißl iy iudc l<ukdlrK l%uh wkqj uQ,H w;rueÈhdf.a l%shdldß;ajh wëlaIKh lrkq we;'

16' ydkslr mdßißl iy iudc n,mEï yd wjodkï rys; fyda wju jk WmjHdmD;s iys; uQ,H w;rueos jHdmD;sj,§ yer uQ,H w;rueÈhd úiska wvqu jYfhka jd¾Islj jd¾;d iQodkï fldg iy úu¾YK l%shdoduhla ,ndÈh hq;=h' tu l%shdj,sh mdßißl yd iudc l<ukdlrK l%ufha l%shdldß;ajfha ;;a;ajh ms<sn|jh' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ úu¾YK jd¾;d fyda by; lS jd¾;d úiska mdßißl yd iudc l<ukdldß;aj l%uh l%shd;aul fkdjkafka hehs ks.ukh l<fyd;a uQ,H w;rueÈhd úiska tajd ksje/È lsÍfï ie,eiaula wdishdkq ixj¾Ok nexl=j tlÕ jk mßÈ iQodkï fldg th l%shdjg kexúh hq;=h'

T& idudkH iud.ï uQ,HlrKh

17' nyqúO fiajd wvú iys; fiajd odhlfhl= fmdÿ iud.ï uQ,HlrKhla1 n,dfmdfrd;a;= jkafkakï” tajd l%shdldÍ m%d.aOkh fyda fldgia uqo,a wd.ix.ne. fjka ,nd .ekSug n,dfmdfrd;a;= jkafkakï” Khlre$fiajdodhlhd thska iqÿiqlï iy m,mqreoao iys; ndysr úfYaI{hska fhdojd tys j;auka mdßißl l<ukdlrK l%uh ms<sn| iud.ï ú.Kkhla lrkq we;' iud.fï w;S; iy j¾;udk l%shdldÍ;ajh tys wruqKq” m%;sm;a;s iy wd'i'ne' fõ wdrlaIl m%;sm;a;s m%ldYkh wkqj úu¾Ykh lrkq we;' ú.Kkh lrkq we;' tu ú.Kkh úiska¦

(i) ;u jHdmdrfha yd l%shdldß;ajfha we;sjk wod, ish¿ iudc iy mdßißl wjodkï l<ukdlrKh lr .ekSug fiajdodhlhdf.aa we;s yelshdj ;lafiare lrkq we;' úfYaIfhka wdrlaIl wjYH;d 1-3 hgf;a y÷kdf.k we;s m%Yak Bg wh;ah'

(ii) jHdmD;sh l%shd;aul jk kS;suh l,dmhg wh;a n,mdk kS;s yd fr.=,dis ms<sme§u ms<sn|j mdßißl iy iudc lreKqj,g wod, kS;s iy foaYSh kS;so” ta rg cd;Hka;r kS;s hgf;a ne£ we;s foa ms<sme§u iïnkaOj fiajd,dNshdf.a w;S; l%shdldß;ajh ;lafiare lrhs'

(iii) iud.fï m%Odk md¾Yj lKavdhï iy Tjqkaf.a j¾;udkfha ksr;j isák l%shdldrlï y÷kd.kS'

18' iud.ï ú.Kkfhys kshñ; jYfhka wdjrKh flfrk m%foaYh yd m%udKh wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iu. tla tla wjia:d mokï fldg tlÕ;djhkag t<fUkq we;'

19' iud.ï ú.Kkh úiska y÷kd.kq ,nk m%Yak” ld,h iu. ne÷kq mshjrhka iys;j ksje/È lsÍfï ie,eiau úiska wduka;%Kh lrkq we;' tajd wruqKq” m%;sm;a;s iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl m%;sm;a;sfha wjYH;d iu. tlÕjk mßÈ yd tajd idlaYd;a lr .ekSu i|yd jk ie,eiauls' th idOdrK ld,rduqjla wkqj úhhq;=h' fuu l%shdldÍ ie,eiau fiajd,dNshdf.a iud.ñl mßir yd iudc l<ukdlrK l%uhg taldnoaO lrkq we;'

20' wdfhdackhg mqkre;a:dmkh” kùlrKh fyda oekg mj;sk myiqlï mq¿,a lsÍu we;=,;a jkafkakï 12 fþofhys ksYaph fldg we;s mj;sk myiqlï ms<sn| wjYH;d n,mdkq we;'

1 fuu wjYH;djhka i|yd idudkH iud.ï uQ,HlrKh hkqfjka ye¢kafjkafka Kh iy$fyda wdfhdackhla iud.ï tallhla i|yd fhdok tajdh' tajd ksIaÑ; WmjHdmD;s l%shd;aul lsÍu i|yd fhdojkakg fjkafldg ke;s tajdh' ksIaÑ; WmjHdmD;s l%shd;aul lsÍu i|yd iïnkaO jk iud.ï uqo,a i|yd wdrlaIl wjYH;d 1-3 n,mdhs” th mßir” iudc l<ukdlrK l%uh (ESMS) msysgqùu yd mj;ajdf.k hdug wu;rjh'

Page 83: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

76 Wm.%ka:h 04 g weuqKqu 01

mdßißl ;lafiare iy úu¾YK rduqjl wvx.= jk lreKq

^w& ye¢kaùu

fuu fldgfiys fláfhka jHdmD;sh" tys WmjHdmD;s iy$fyda tys wkqfldgia úia;r flfrk w;r mßir ;lafiarejla iy we;s WmjHdmD;s i|yd iy$fyda wkq fldgia i|yd ie,iqï jHdmD;sh wkqu;lsÍug fmr iQodkï l< fkdyelafla ukao hkak meyeÈ,s lrhs'

^wd& kS;suh rduqj iy wdh;ksl Odß;djh ;lafiare lsÍu

fuu fldgiska ;lafiare lrkqfha n,mdk cd;sl yd m%dfoaYSh kS;s fr.=,dis iy m%ñ;Ska mdßißl ;lafiarej iy l<ukdlrKh iïnkaOj we;s tajd iy cd;Hka;r mdßißl tlÕ;djhka n,mdk tajd we;=¿j” m%udKj;a Ndjhhs' fuu fldgiska meyeÈ,s flfrkafka WmjHdmD;s yd$fyda wkq fldgia iQodkï lsÍu iy l%shd;aul lsÍu i|yd jk tajdfha wruqKq iy wod, m%;sm;a;Skah' fuu fldgiska ;jÿrg;a ;lafiare flfrkqfha Khlre$fiajdodhlhdf.a wdh;ksl Odß;dfha m%udKj;a njhs' th cd;sl kS;s iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wjYH;d imqrd,Su i|yd m%udKj;ao hkak ;lafiarefldg Odß;djh ixj¾Okh lsÍfï wjYH;d y÷kd.kS'

^we& wfmalaId flfrk mdßißl n,mEï

fuu fldgiska iemfhkafka iyfhda.h ,ndÈh hq;=j we;s jHdmD;s l%shdldrlï ms<sn|j;a” tajdhska mßirh flfrys we;sfõhehs wfmalaId flfrk n,mEï ms<sn|j f;dr;=reh'

^wE& WmjHdmD;s iy$fyda wkqfldgia i|yd mdßißl ;lafiarej

fuu fldgiska iemfhkafka WmjHdmD;s yd$fyda wkqfldgia i|yd mdßißl ;lafiarejla lsÍug iy ie,iqï lsÍug ie,eiau;ah' Bg we;=,;a úhhq;= wjYH;d iy ld,igykao iemfha' tajd (i) f;dr;=re úuid f;dard.ekSu iy j¾. lsÍu iy mdßißl (ii) ;lafiare jd¾;d iQodkï lsÍu iy mdßißl l<ukdlrK ie,iqï iQodkï lsÍu i|ydh' ^Wm.%ka: 1 g weuqKqï n,kak& fuu fldgiska WmjHdmD;s f;dard.ekSu i|yd fhÈhhq;= mdßißl ks¾Kdhlhkao úia;r úh yel' ksoiqka jYfhka mdßißl jYfhka ixfõ§ m%foaY fyda m%iïmdokh ms<sn| iDK ,hsia;=fjka bj;a lsÍu'

b& WmfoaYKh" f;dr;=re fy,sorõ lsÍfï iy ÿla.ekú,s úi|d,Sfï hdka;%Kh

fuu fldgiska msysgqjd,kafka w¾:j;a idlÉPd jHdmD;sh iQodkï lsÍu yd l%shd;aul lrk ld,h ;=, lsÍu i|yd rduqjls' thska f;dr;=re fy,s lsÍfï jev ms<sfj,j,a” mdßißl n,mEï ;lafiarej wkqjHdmD;s i|yd fuu rduqj hgf;a iQodkï l< tajdh' fuu fldgiska ÿla.ekú,sj,g wduka;%Kh lsÍu i|yd we;s jevms<sfj,j,ao idlÉPd flf¾'

B& wdh;ksl ms<sfh, lsÍï iy j.lSï

fuu fldgiska ksYaaph jkafka WmjHdmD;s fyda wkqfldgia iïnkaOj mdßißl ;lafiare jd¾;d iQodkï lsÍu” bÈßm;a lsÍu” úu¾Ykh yd tajd ms<s.kajd .ekSu iïnkaOj Khlre$fiajdodhlhd” wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iy wdKavqfõ wdh;k ork n,;, yd j.lSïh' fuu fldgiska ld¾h uKav, wjYH;d” ;lafiare flfrk w;r Odß;d ixj¾Ok jev igykla thg wjYH wjia:dj,§ ks¾foaY lrhs' thska mdßißl ;lafiarejla lsÍu yd úu¾Yk rduqjla ieliSu ms<sn| jeh weia;fïka;=jla yd whjeh wjYH;d bÈßm;a lrhs'

t& wëlaIKh yd jd¾;dlrKh

fuu fldgiska wëlaaIKh iy jd¾;dlrKh i|yd we;s jev ms<sfj,j,a ksYaph lrhs' thg hdka;%Khka yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j fj;" jHdmD;shg wod, mßÈ jd¾;d bÈßm;a lsÍu ksYaph lrhs'

Page 84: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 04 g weuqKqu 02 77

h,s mÈxÑ lrùfï rduqjl we;=,;a lreKq

^w& ye¢kaùu

fuu fldgiska fláfhka jHdmD;sh ms<sn| úia;r lrhs' tys Wm jHdmD;s iy$fyda wkq fldgia iy tu Wm jHdmD;s fya;=fjka yd$fyda wkqfldgia j,ska we;s úhyels hï wfmalaIs; wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùï fõkï tajdg fhdað; jHdmD;sh hgf;a uqo,a fhoúh hq;= tajd fláfhka úia;r lrhs” ;jo jHdmD;sh we.hSug m%:u we;eï WmjHdmD;s i|yd h,s mÈxÑ lrùfï ie,iqï bÈßm;a l<fkdyelafla ukao hkak meyeÈ,s lrhs'

^wd& wruqKq" m%;sm;a;s rduqj iy ysñlï

fuu fldgfiys

(i) h,s mÈxÑ lrùfï ie,iqï iQodkï lsÍu yd l%shd;aul lsÍu wd ix nex fõ m%;sm;a;s wjYH;dj,g tlÕ jk nj iy thg n,mdk cd;sl kS;s yd fr.=,dis iy wdrlaIl m%;sm;a;s m%ldYkhka iu. tlÕ jk nj;a” hï mr;rhka we;akï tajd mqrjd,Sfï mshjrhka .kakd nj fmkajdfohs'

(ii) wlue;af;ka h,s mÈxÑ lsÍï uÕ yeÍug fyda wju lsÍug .kakd mshjrhka we;=¿j” WmjHdmD;s yd$fyda wkqfldgia f;dard .ekSu yd úu¾Ykh fldg f;aÍu i|yd fhdod.kakd ks¾Kdhlhka úia;r lrhs'

(iii) n,mEï we;sjk mqoa.,hska ixLHdj ;lafiare lrk w;r YdÍßl jYfhka iy wd¾Ól jYfhka wj;eka jk whf.a j¾. lsÍula lsÍug bv we;s wdldrh ;lafiare lrhs'

(iv) j¾. ;=klg wh;a wj;eka jQ mqoa.,hska w¾:l:kh lsÍug” iqÿiqlï ms<sn| ks¾Kdhlhka úia;r lrhs'

^we& iudc wd¾Ól f;dr;=re

(i) iudc wd¾Ól iólaIKhka i|yd fhdod.;hq;= l%ufõohka” ix.Kkhka iólaIKhka yd wysñùï ms<sn| f,aLKhka yd ,hsia;=.; lsÍï iy bvï wysñùï ms<sn| ;lafiare lsÍï l%u úia;r lrhs'

(ii) n,mEï we;sjk j;alï ;lafiare lsÍfï l%u meyeÈ,s lrhs'

(iii) tajd h,s ia:dms; lsÍu i|yd mjrd.kq ,enQ j;alï m%;sIaGdmkh i|yd jk úhoï ;SrKh lsÍfï l%u úia;r lrhs'

^wE& WmfoaYKh" iyNd.s;ajh iy fy,sorõ lsÍu

fï fldgiska”

(i) n,mEï we;sjk mqoa.,hska iu. w¾:j;a idlÉPd meje;aùu i|yd fhdod.kq ,nk hdka;%Khka y÷kajdfok w;r Tjqkaf.a f;dr;=re oekf.k iyNd.sùu iQodkï lsÍfï” l%shd;aullsÍfï iy h,s mÈxÑ lrùfï ie,iqï wëlaIKh lsÍfï§ ,nd .kakd wdldrh meyeÈ,s lrhs'

(ii) wdh;ksl j.lSï úia;r lsÍu iy

(iii) f;dr;=re fy,sorõ lsÍu ms<sn|j we;s jev ms<sfj,j,a” tkï fnod yeßhhq;= f;dr;=re iy tajd fnod yßkq ,nk l%u úia;r lrhs'

Page 85: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

78 Wm.%ka:h 04 g weuqKqu 02

b& jkaÈ f.ùu" wdodhï h,s ia:dms; lsÍu iy h,s ia:dk.; lsÍu

fuu fldgfiys§”

(i) wdodhï h,s m%;sia:dmkh lsÍu i|yd fhdað; mshjr fuu.ska úia;r lrhs' thg ÿ¾j, mjq,aj,g Tjqkaf.a Ôjk ;;a;ajhka jeäÈhqKq lr .ekSu i|yd Wmldr lsÍug .kakd úfYaI mshjr iy jkaÈ f.ùï we;=,;ah'

(ii) h,s ia:dms; lsÍu i|yd bvï ,nd§u ie,iqï fldg we;akï tajd iy

(iii) i;aldrl ck;djkag iyfhda.h imhk tajd úia;r lrhs'

B& ÿla.ekú,s úi|d,Sfï hdka;%Khka

fuu fldgiska úia;r flfrkqfha” m%dfoaYSh uÜgfuka ÿla.ekú,s úi|d,Su i|yd hdka;%Khla msysgqùug .kq ,nk mshjrhkah' tajdfha ixhq;sh” n, mj;ajk kS;suh m%foaYh” idlÉPd lsÍfï jev ms<sfj,j,a” jd¾;d ;nd .ekSu iy f;dr;=re fnod yeÍfï l%u ms<sn|j meyeos,s lrhs'

t& wdh;ksl jev ms<sfj,j,a iy l%shd;aul lsÍu

fuu fldgiska

(i) h,s mÈxÑ lrùfï lghq;= iQodkï lsÍug” l%shd;aul lsÍug yd wëlaIKh lsÍug we;s wdh;ksl Odß;djh iy iïm;a yelshdjka ms<sn| wx. iïmQ¾K ;lafiarejla imhhs' ;jo” wdh;ksl Odß;djhka jeä ÈhqKq lsÍu i|yd .;hq;= w;sf¾l mshjrhka úia;r lrhs” tajdfha úhoï we;=¿j'

(ii) ysñlï ,nd§u i|yd we;s ixúOdkuh l%shd ms<sfj, úia;r lrhs'

(iii) l%shd;aul lsÍfï l%shdj,sh” h,s mÈxÑ lrùu iQodkï lsÍu” wkqu; lr .ekSu” iy l%shd;aul lsÍu fldka;rd;a msßkeóug iïnkaO flfrk w;r jHdmD;sfha isú,a jev wdrïN lsÍu iu. iïnkaO fõ'

ta& whjeh yd uQ,HlrKh

fuu fldgiska iemfhkafka thg wjYh nj fmfkk whjeh” wruqo,a .,d tk wdldrh iy wruqo,a ,efnk uQ,dY% fjkalsÍu” iy uqo,a fjka lsÍu” wkqu; lsÍu iy ,nd§fï j.lSïh' thg yÈis wjYH;d i|yd jk jev ms<sfj,o we;=,;ah'

T& wëlaIKh iy jd¾;dlrKh

fuu fldgiska y÷kd.kq ,nkafka wNHka;r yd ndysr wëlaIK yd we.hSï h,s mÈxÑ lsÍu iïnkaOj flfrk wdldrhhs' wëlaIK o¾Ykhka wNHka;r yd ndysr wëlaIKhka i|yd iemfha'

Page 86: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 04 g weuqKqu 03 79

iajfoaYSh mqoa., ie,iqï wdlD;shg we;=,;a úia;rhla

w' ye¢kaùu

fuu fldgiska fláfhka úia;r jkafka jHdmD;sh iy tys WmjHdmD;s yd$fyda wkqfldgiah' tajd uqo,a ,nd .ekSu i|yd fhdackd ùug bvwe;s tajdh' we;eï WmjHdmD;s i|yd jk iajfoaYSh ck;djf.a ie,iqï jHdmD;sh we.hSug fmr bÈßm;a l< fkdyelafla ukao hkak meyeÈ,s flf¾'

wd' wruqKq yd m%;sm;a;s rduqj

fuu fldgiska

(i) iajfoaYSh ck;d ie,eiau iQodkï lsÍu” l%shd;aul lsÍu md,kh jk wruqKq yd uQ,O¾u meyeÈ,s flf¾' thska tajd wd'i'ne' fõ wjYH;d iu. .e,fmkafka flfiao hkak o meyeÈ,s flf¾'

(ii) fuhg n,mdk cd;sl kS;s yd fr.=,dis iy wdrlaIl m%;sm;a;s m%ldYkh iu. ixikaokh flfrk w;r hï mr;rhla we;akï tajd mqrjd,k wdldrh úia;r lrhs'

(iii) hï jdmD;Ska yd$fyda WmjHdmD;Ska yd wkq fldgia f;dard .ekSu i|yd fhdod .kakd ks¾kdhlhka úia;r lrhs'

^we& n,mEï we;sjk iajfoaYSh ckhd y÷kd.ekSu

fuu fldgiska

(i) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wd'm%'m%' fha ks¾Kdhlhka iajfoaYSh ckhd f,i i,lkq ,nk lKavdhï y÷kd .ekSu i|yd jHdmD;shg fhdojkq ,nkafka flfiao hkak úia;r lrhs'

(ii) fuu jHdmD;sfhka fyda WmjHdmD;s j,ska n,mEï we;s ùug jeäu bvlvla we;s iajfoaYSh ck;dj ms<sn| f;dr;=re imhhs' tfiau

(iii) iajfoaYSh ck;dj u; jHdmD;sh fyda WmjHdmD;s j,ska we;s úh yels Okd;aul yd ydkslr n,mEï úia;r lr y÷kajd fohs'

^wE& WmjHdmD;s iy fyda wkqfldgia i|yd iudc n,mEï ;lafiarej yd iajfoaYSh ck;d ie,eiau

fuu fldgiska WmjHdmD;s yd$fyda wkq fldgia i|yd iudc n,mEï ;lafiarejla meje;aùu i|yd ie,eiaula bÈßm;a lrhs' ^Wm .%ka: 3 g weuqKqï j, 3 jk fldgi n,kak& ;jo (i) úuid n,d f;dard .ekSu iy j¾.SlrKh i|yd;a ii& iajfoaYSh ck;d ie,eiaula iQodkï lsÍu i|yd;a wjYH;d yd ld,igykla bÈßm;a lrhs'

b& WmfoaYkh iy iyNd.s;ajh

fuu fldgiska úia;r jkafka iEu WmjHdmD;shlu iQodkï lsÍu iy l%shd;aul lsÍfï iEu wjia:djl§u n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj iu. w¾:j;a idlÉPd meje;aùu i|yd wkq.ukh lrkq ,nk hdka;%Khka yd Wmdh ud¾.hkah' mq¿,a m%cd iyfhda.S;djhla wjYHjk jHdmD;sj,§” fuu fldgiska tu idlÉPd l%shdj,sh f,aLk.; lsÍu i|yd jk l%shdoduhka úia;r flf¾' tfia lsÍu u.ska n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck m%cdjkaf.a mq¿,a iyfhda.S;djh iy;sl jkq we;'

B& t,sorõ lsÍu

fuu fldgiska úia;r jkafka f;dr;=re t,sorõ lsÍfï l%fudamdhkah. tkï fnod yeßhhq;= f;dr;=re iy tajd fnod yßkq ,nk l%u yd wdldrhka” n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djg iy uyck;djg ,nd§u'

Page 87: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

80 Wm.%ka:h 04 g weuqKqu 03

t& ÿla.eKú,s úi|d,Sfï hdka;%Khka

fuu fldgiska idlÉPd jkafka ixialD;sl jYfhka fhda.H jk yd ia;%S - mqreI iudcNdjh ms<sn| ixfõ§ wdldrfhka ÿla.eKú,s úi|d,Sfï hdka;%Khka n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;dj iïnkaOfhka l%shd;aul flfrk wdldrhhs'

ta& wdh;ksl iy l%shd;aul lsÍfï jev ms<sfj,

fuu fldgiska úia;r jkafka” iudc n,mEï ;lafiare iy iajfoaYSh ck;d ie,iqï iQodkï lsÍï úuid f;dard .ekSu iy j¾.SlrKh i|yd wjYHjk wdh;ksl ms<sfj,j,a yd Odß;d f.dv ke.Su o we;=,;aj we;s wjYH;djhkah'

T& wëlaIKfha iy jd¾;dlrKfha úêúOdk

fuu fldgiska y÷kd.kq ,nkafka wëlaIKh yd jd¾;dlrKh i|yd wjYH jk hdka;%Khka yd ie,ls,a,g .; hq;= ldrKdh'

´ whjeh yd uQ,HlrKh

fuu fldgiska wjYH jkafka hehs fmfkk whjehla imhk w;r wruqo,a ,nd .kakd uQ,dY%hkao tajd fjka lsÍu wkqu; lsÍu iy wruqo,a ,nd§u ms<sn|j - yÈis wjYH;d i|yd ms<sfj,j,ao we;=,;aj j.lSï orK whhs'

Page 88: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 05 81

wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ;ykï wdfhdack l%shdldrlï ,hsia;=j

my; i|yka tajd wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nd §u i|yd iqÿiqlï ,nkafka ke;'

(i) ydkslr fyda iQrdlEu iys; wdldrfha n,y;aldÍ f,i Y%uh fhdod .ekSu1 fyda <ud Y%uh2 fhdod.kakd ksIamdok fyda l%shdldrlï'

(ii) foaYSh jYfhka kS;s úfrdaë f,i i,lkq ,nk fyda fr.=,disj,g úreoaO fyda cd;Hka;r iïuq;Skag úreoaO fyda .súiqï j,g úreoaO fyda cd;Hka;r jYfhka l%ufhka bj;a l< hq;= hehs kshu fldg we;s fyda ;ykï fldg we;s øjH ksIamdokh fyda fj<|du” ta yd iñnkaO hï ksIamdÈ;hka fyda l%shdldrlï' fïjd ^w& T!IO j¾.3” m,sfndaO kdYl j¾. iy j,akdYl j¾.4 ^wd& ´fidaka ia:rh m¨ÿ lrk øjH5” ^we& fmd,slaf,daßfkagâ nhsfmks,aia6 iy ydkslr” úkdYldÍ ridhksl øjH7 wk;=rg uqyqK md we;s jk cSù i;a;aj yd Ydl úfYaI cd;Hka;rj fj<|dï lsÍu ;ykï lr we;s iïuq;shg hg;ajk jk cSù yd jk cSù ksIamdok8 wmøjH fyda wmøjH ksIamdok foaYiSud yryd fj<|dï lsÍu9

(iii) wdhqO yd WKav ksIamdokh lsÍu yd fj<|dï lsÍu” ks, fkdjk ñ,sgß yuqod NdKav we;=¿j'

(iv) u;ameka îu j¾." ìh¾ j¾. yd jhska j¾. yer” ksIamdokh lsÍu fyda úlsKSu'

(v) ÿïfld< ksIamdokh fyda úlsKSu10

(vi) iQÿ TÜgq we,a,Su” leisfkda iy Bg iudk jHdmD;s' 10

(vii) úlsrKYS,S øjH11 kHIaÀl m%;sl%shd lrk fyda tajdg fldgiajk oE ksIamdokh lsÍu fyda úlsKSu'

(viii) ne÷ïlrKhg ,la fkdflreKq weianiafgdaia fl¢12 iys; NdKav ksIamdokh fyda fj,|du

(ix) jdKsc uÜgfï ±j lemSfï l%shdldß;ajhka fyda tn÷ fldg lemSfï WmlrK m%d:ñl f;;a jkdka;rj, Ndú;h i|yd fhdod .ekSu i|yd fyda merKs jeùï iys; jkdka;rj, Ndú;h i|yd fhdod .kakd WmlrK iy

(x) uqyqÿnv yd fjr<dikak uiqka ueÍfï Ndú;hka i|yd” tkï uyd mßudKfha mdfjk ±,a fhdod f.k lrk uiqka ueÍu” l=vd ±,a iys; ud¿ ±,a” wdrlaIs; j¾.j,g ydks lrjk” ÿ¾j, i;=kag ydks lrjk” úYd, jYfhka flfrk uiqka ueÍï iy uqyqÿ ffcj úúO;ajhg iy jdiN+ñj,g ydkslrjk foa Ndú;d lsÍu'

1 n,y;aldr Y%uh hkq ish leue;af;ka fkdlrkq ,nk ish¿ jev yd fiajdjka fõ” tajd n,h fh§fï ;¾ckh fyda oXqjï lsÍfï ;¾ckh u; flfrk tajdh'

2 ,ud Y%uh hkq uõrfÜ iïu; kS;sh hgf;a /lshd i|yd .; yels wju jhig wvq fyda jhi hgf;a fyda cd;Hka;r lïlre ixúOdkfha 138 jk iïuq;sh wju jhi ms<sn| iïuq;sh (www.ilo.org) g mgyeksj <uqka /lshdfjys fhoùuh'

3 l%udKql+,j bj;a lsÍug fyda ;ykug ,laj we;s T!IO ksIamdok ,hsia;=jla we;' http.//www.plc.int4 l%udKQl+,j bj;a lsÍug fyda ;ykug ,laj we;s m<sfndaO kdYl yd j,a kdYl ,hsia;=jla we;' http://www.who.int5 jdhqf.da,fhys ´fidaka ia:rh ÿn, lrk (depleting stratospheris ozone) fnfyúka m%pdrh ù we;s ´fidaka ia:rfha l=yr idok yd ta u; l%shd

lrk ridhksl ixfhda. ,hsia;=jla fudkaÜßh,a fm%dfgdfld,ays olajd we;' ta iu. tajd wvq lsÍfï b,lal yd bj;a lrk Èko we;=,;ah' fuu f;dr;=re http://www.unep.org/ozone/montreal.intne ys we;'

6 fnfyúka úI iys; ridhksl øjH lKavdhula jk polychlorinated liphenyes ^fmd,slaf,daáfkagâ nhsfmfks,aia& hk øjHh f;,a msrjQ úÿ,s g%dkaiafmdau¾” lemEisfÜg¾ iy iaúÉ WmlrKj, 1950 isg 1985 ±k ork tajdfha ;sìh yel'

7 ydkslr ridhksl øjH ,hsia;=jla http://www.cites.org. ys we;'8 ,hsia;=jla http://www.cites.org ys we;'9 fíi,a iïuq;sfha w¾: olajd we;s mßÈ http://www.basel.int n,kak10 fuu lghq;=j, ie,lsh hq;= ;rï iïnkaO ù ke;s jHdmD;s wkq.%dylhskag n,mdkafka ke;' ie,lsh hq;= ;rï iïnkaO ù ke;s hkq wod,

l%shdldrlï jHdmD;sfha uQ,sl l%shdldß;ajhg wruqKq tlla ùuh'11 fuh ffjoH WmlrK ñ,hg .ekSu” ;;a;aj md,k ^uksk& WmlrKj,g” iy úlsrKYS,S uQ,dY%hka iq¿ m%udKfha hehso” m%udKj;aj

wdjrKh ù we;ehs o wdishd ixj¾Ok nexl=j i,lk tajdg n,mj;afka ke;'12 fuh ne÷ï iys; weianiafgdaia isfuka;s ;yvq i|yd tys weianiafgdaia wvx.=j 20] g wvqkï n,mdkafka ke;'

Page 89: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

82 Wm.%ka:h 06

mdßißl iy iduchSh wdrlaIK m%Yak wduka;%Kh i|yd foaYSh wdrlaIl l%u mdúÉÑh yd Yla;su;a lsÍu

^w& ye¢kaùu'

1' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl m%;sm;a;s iudc yd mdßißl Ñria:dhS nj jHdmD;sj, we;slr .ekSu i|yd;a È<s÷ Ndjh wvq lsÍu i|yd;a flakaøSh jeo.;alula .kakd w;r tajd wd i ne fõ m%Odk;u ixj¾Ok mrud¾:hka fõ' ;u ixj¾Okh jk idudðl rgj, (DMCs) kS;srduq” wdh;ksl jev ms<sfj,j,a iy mßmd,k l%ufõohka u.ska wdrlaIl mshjr .kq ,nk nj wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ms<s.kS” ;jo wdKavqj, Odß;djhka yd w;S; jd¾;d ixj¾Okh lsÍu” jHdmD;s wkq.%dylhskaf.a” l%shd;aul lrk ksfhdað; wdh;kj, iy fjk;a md¾Yjlrejkaf.a tjeks foa ixj¾Okh lsÍu tn÷ m%;sm;a;s yd rduq M,odhl f,i l%shdjg kexùu i|yd jeo.;ajk njo ms<s.kS' ;jo” wd'ix'nex” foaYSh wdrlaIK moaO;s (CSS) ;jÿrg;a ixj¾Okh l< hq;= njo ms<s.kS' tfia lsÍu ;=<ska iudchSh yd mdßißl jYfhka Ñria:dhS ixj¾Okhla wdishd yd Ydka;slr l,dmh ;=< l<hq;= nj ms,s.kS'

^wd& jpk Ndú;h yd ;¾lKh

2' ks¾jpkh' rgl wdrlaIl l%u hkqfjka woyia lrkqfha tu rfÜ kS;s yd wdh;ksl rduqj” tys cd;sl” Wmcd;sl fyda wdxYsh l%shd;aul lrk wdh;khka yd wod, kS;s” fr.=,dis” Í;s iy l%shdoduhka w;r mdßißl yd iudchSh lafIa;%j,g wod, tajdh'1

3' ;¾lKh' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j yd fjk;a ixj¾Ok wdh;khk j, w;a±lSï” we.hSï” iy wOHhkhka úiska fmkajd § we;af;a ixj¾Ok tackaisj, wdrlaIl m%;sm;a;sj, iM,odhl;ajh fnfyúka r|d mj;afka” wdrlaIl m%;sm;a;s uQ,O¾u yd wjYH;d ixj¾Okh jk idudðl rgj, ixialD;sh yd iudc wd¾Ól ;SrK .kakd ixo¾Nh ;=< uq,aneif.k we;s m%udKh wkqj njhs' tajdhska ;j ÿrg;a fmkajd fokafka ixj¾Ok wdh;k j,g Tjqkaf.a ixj¾Ok iyfhda.S;djhkaf.a n,mEu jeä lsÍu i|yd tu idudðl ixj¾Okh jk rgj,) kS;s rduqj” m%;sm;a;s yd wdh;khka” ±kgu;a msysgd we;s tajd”

Yla;su;a fldg” tajd iu. iDcqj l%shd lsÍug jeä ÿrg;a orkd W;aidyhka ;=< njhs'

4' miq.sh oYlh ;=< fndfyda ixj¾Okh jk idudðl rgj,a úiska ;u cd;sl m%;sm;a;s f.dvk.d .ekSu fyda ;snQ tajd Wiia lsÍug” kS;s yd l%shdoduhka mdßißl ;lafiare lsÍï ms<sn|j we;s tajd ÈhqKq lsÍug” wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùï iy iajfoaYSh ck;dj iïnkaO tajd ÈhqKq lsÍug lghq;= lrkq we;' we;eï ixj¾Okh jk idudðl rgj, kS;srduq iy l%shdoduhka fndfyda org wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ m%;sm;a;s iy uQ,O¾u iy wjYH;djhkag iudk tajd úh yel' fjk;a ixj¾Okh jk idudðl rgj," kS;s rduq yd wdh;ksl Odß;djhka ÿ¾j, ;;a;ajhl mj;S' tajdfhys ie,lsh hq;= jeä ÈhqKq lsÍï i|yd W;aidyhka wjYHj we;' ixj¾Okh jk idudðl rgj,a iu. msysgqjd .kakd yjq,aldß;ajhka ;=<ska foaYSh wdrlaIK moaO;s CSS ^rgj, wdrlaIl l%u& mdúÉÑ lsÍu u.ska Tjqkaf.a wdrlaIl mshjr ms<sn| ysñldß;ajh by< kxjd ixj¾Ok n,mEï Yla;su;a l< yel' tajd iqÿiq Odß;d ixj¾Ok mshjr iu. iïnkaO jQ úg” rgj, mdúÉÑh u.ska wjodkï ;;a;ajhka wvq lsÍu” jHdmD;s l%shd;aul lsÍfï .=Kd;aul nj yd l,g fõ,djg lsÍu jeä ÈhqKq l< yelsh'

5' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl m%;sm;a;s ;=k ms<sn|j fufyhqï yd we.hSfï fomd¾;fïka;=j úiska lrk ,o úfYaI we.hSï wOHhkhka úiska fmkajd ÿkafka wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ±kg we;s wdrlaIl m%;sm;a;s iy l%shd;aul lsÍfï l%shdoduhka úiska tl ñïula ish,a,kag .e,fmah hk m%fõYhla wkq.ukh lrk w;r úúO kS;s yd wdh;ksl rduq” l%shd;aul lsÍfï Odß;djhka yd ixj¾Okh jk idudðl rgj, w;S; l%shdldß;ajh ms<sn| jd¾;d w;r fjkialï ie,ls,a,g f.k fkdue;s njh' tu fomd¾;fïka;=j úiska ks¾foaY lf,a wdrlaIl m%;sm;a;s hdj;ald,Sk lsÍf倫 rgj, wdrlaIl l%u u; úYajdih ;eîu yd Odß;d jeä lsÍu i|yd Wmdh ud¾.sl m%fõYhla wkq.ukh lrk f,ih' ta u.ska mdßißl yd iudchSh wdrlaIl mshjr l%shd;aul lrk f,ih'

1 mdßißl iy iudc wdrlaIKhka i|yd f,dal nexl=fõ foaYSh wdrlaIK moaO;s ms<sn| ks¾pjkh iu. fuu ks¾pjkh fnfyda ÿrg wkql+, fõ'

Page 90: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 06 83

6' f,dal nexl=j yd wka;¾ weußldkq ixj¾Ok nexl=j úiska ±kgu;a rgj,g iqúfYaIS Wmdhud¾. fhdod .ekSfï Èidjg2 hï W;aidyhka ord we;' wdishkq ixj¾Ok nexl=fõ Wmdh ud¾.sl m%fõYh yd rgj,g wdrlaIl l%u ms<sn| ;lafiare lsÍfï l%ufõohka yd m%fõYhka ixj¾Okh lsÍu u.ska ixj¾Ok yjq,alrejka iu. ixysÈhdj tlÕ;djh we;sj lghq;= lsÍu myiqlrjhs” tajdfha l%shdoduhka myiqfjka .,dhdug i,iajk w;r wdfhdack fiajd fõ.j;a lsÍu myiq lrjhs” .kqfoKq úhoï wvq lrjhs” ukao Kh .kakd$fiajdodhlhd úiska iudka;r l%shdoduhla lsÍug fyda jHdmD;sfha jev fojrla lsÍug isÿjk neúks'

7' rgj, wdrlaIl l%u ;lafiare lsÍu yd Ndú;d lsÍu ms<sn| wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ w;a±lSu' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska ixj¾Okh jk idudðl rgj, kS;s wjYH;d iy wdh;ksl Odß;djhka” jHdmD;s ieliSu ms<sn|j ixj¾Okh ;=< ;lafiare fldg we;' tfy;a th nrm;, wdldrhg isÿlr fkdue;' ksoiqka f,i idudkH jHdmD;s iQodkï lsÍu yd úu¾Yk l%shdoduhka .ek wdishdkq ixj¾Ok nexl=jg ;sìh hq;= wjÈu;aNdjh ;=<ska ixj¾Okh jk idudðl rgj,a yd wdishd ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl wjYH;d w;r we;s mr;rhka .ek fidhd ne,Su” yd l%shd;aul lrk tackaisj, l%shd;aul lsÍfï Odß;djhka .ek ;lafiare fldg” tajdfha iudc yd mdßißl ie,iqï iQodkï lsÍfï Odß;djhka .ek” Kh fmdfrdkaÿ m;% flgqïm;a lsÍu .ek” iy b,lal.; Odß;d f.dvke.Sfï mshjrhka .ek ;lafiare fldg we;' tfy;a tn÷ ;lafiare lsÍï idudkHfhka jHdmD;s uÜgug iSud ù we;s w;r” rgj, wdrlaIl l%u ms<sn| l%ñl yd nrm;, úYaf,aIKhka fndfyda úg ke;'

8' fuu m%fõYh jHdmD;s uÜgfï§ ixj¾Okh jk idudðl rgj,g yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=jg m%fhdackj;a w;a±lSï ,ndfok kuq;a th l%shd;aul fldg we;af;a ks, fkdjk yd fkdlvjd isÿ fkdjk wdldrhgh' ixj¾Okh jk idudðl rgj,a úiska ;ukaf.au mdßißl yd iudchSh wdrlaIl l%u f.dvk.df.k we;s ;;a;ajhla l,dmh ;=< f.dv ke.Sug m%;spdr ±laùu i|yd;a” tajd ;jÿrg;a ÈhqKq lr .ekSug we;s leue;a;g m%;spdr jYfhkq;a wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska jvd nrm;, jQ;a úksúo fmfkk iq¿jQ;a l%ufõohka ixj¾Okh fldg foaYSh wdrlaIK l%u i|yd fhdod.ekSu;a” Wmdh ud¾.sl m%fõYhla fhdod .ksñka rgj,g iqúfYaIS jQ Wmdh ud¾.hka jvd Yla;su;aj yd l%uj;aj fhdod.ekSula l< hq;=h'

^we& wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iydh ,nk l%shdldß;ajhka i|yd rgj,g wdrlaIl l%u Ndú;h Yla;su;a lsÍu i|yd iuia: m%fõYh

9' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ixj¾Okh jk idudðl rgj, wdrlaIl l%u M,odhl f,i fhoùug yd Yla;su;a lsÍug lemù isà' Khg .kakkaf.a Odß;djh ÈhqKq lsÍu flfrys wjOdkh fhduq lrhs' ta;a iu.u” foaYSh wdrlaIl l%u fhoùu ksid wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ jHdmD;s ;=, wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ m%;sm;a;s wruqKq yd uQ,O¾u ÿn, fkdlrk njg j.n,d .ekSu wjYHh' wdishd ixj¾Ok nexl=j úiska Kh .kakkaf.a rfÜ wdrlaIl l%u Wmfhda.S lr.ksñka yd l<ukdlrKh lrñka iudc yd mdßißl n,mEï iy wjodkï ;;a;ajhka” wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iydh ,nk jHdmDls rg;=<" Wmcd;sl m%foaY ;=< yd wxY ;=< fyda tackais uÜgfï§ yiqrejd .kq we;' ta i|yd (i) foaYSh wdrlaIl moaO;s wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ l%u yd iudkùu iy (ii) Khlre$fiajdodhlhd yg ms<s.; yels Odß;djhka yd lemùula yd n,mdk kS;s” fr.=,dis Í;s” iy l%shdoduhka ;sìh hq;=hs'

10' iudknj iy ms<s.; yels nj hkq rfÜ wdrlaIl l%u Ndú;dj ms<sn|j ;sìh hq;= fmr wjYH;dhkah' Khg .kakdf.a rfÜ wdrlaIl l%u” wd'i'ne' fõ tajdg iudk nj wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska ms<s.kq ,nkafka tajd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska f.dvk.d we;s wruqKq ,nd .ekSu i|yd” m%;sm;a;s flafIa;%h” tajd wdrïN lrk ;;a;ajhka iy n,mE hq;= uQ,O¾u ,Õd lr .ekSug ilia ù we;akïh' ^16 - 18 fþohka& ;jo” wdishdkq ixj¾Ok nexl=j Khlref.a l%shd;aul lsÍfï Ndú;djka ms<s.; yelso hkak ;lafiare lrkq we;' Tyqf.a w;S; jev jd¾;dj iy Odß;djh uek ne,Su Kh .kakdf.a l%u

2 2004 oS rgj,a 14 la ;=< jHdmD;s 20 la i|yd foaYSh wdrlaIK moaO;s Ndú;hg .ekSu ms<sn|j f,dal nexl=j úiska wjqreÿ foll kshuq jevigykla osh;a lrk ,oS' 2007 foieïn¾ udifhaoS f,dal nexl=j fuu jevigyk ms<sn| we.hqï jd¾;dj ksl=;a l< w;r th ^kshuq jevigyk& ;j;a wjqreÿ 3 lg osla lf,ah' 2006 oS wka;¾ wefußlka ixj¾Ok nexl=j ;u mdßißl wdrlaIK wkql+,;d m%;sm;a;sh wkqu; lf,ah' ztu.ska rgj,a ;=< mj;akd moaO;Skaz Ndú;djg .ekSu ie,ls,a,g .ekSug lghq;= lrk ,oS'

Page 91: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

84 Wm.%ka:h 06

fhdod .ekSug ;SrKh lsÍug fmr ;lafiare lrkq we;' my; i|yka ;lafiare m%fõYhka fhdod.kq ,efí'

(i) cd;sl $ Wmcd;sl$ wdxYsl tackais uÜgfï ;lafiare lsÍï' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j” foaYSh wdrlaIl l%uj, we;s iudkNdjh ;SrKh lsÍu ;lafiare lsÍu ms<sn|j j.lSï orhs' ;jo” Khlref.a l%shd;aul lsÍfï Odß;djhka cd;sl uÜgfï” Wm - cd;sl uÜgfï wdxYSh uÜgfï fyda tackais uÜgfï ;lafiare lrkq we;' tu ;lafiare lsÍï úiska tajdfha we;s mr;rhka idOdrK f,i msrúh yels hehs fmkajd fokafka kï wdishdkq ixj¾Ok nexl=j iy Khlre úiska ksYaÑ; ysveia mqrjd,Sfï mshjrhka l%shdldÍ ie,eiaug we;=,a lrùug tlÕjkq we;' fjk;a ixj¾Ok yjq,alrejka úiska uE;§ l< úYaf,aIK lghq;= yd ;lafiare lsÍï” wjYH mßÈ hdj;ald,Sk fldg” rfÜ wdrlaIl l%uh i|yd fhdod.; yelsh' wfkla ixj¾Ok yjq,alrejka iu. taldnoaO lrk ;lafiare lsÍï Èß .ekafõ' fuu wÈhf¾§ wdishdkq ixj¾Ok nexl=j” ;uka úiska ksYaÑ;j uqo,a imhd we;s jHdmD;s lsisjlg rfÜ wdrlaIl l%uh fhoùu i,ld n,kq fkd,efí' wd'i'ne' fõ wdrlaIl m%;sm;a;s m%ldYfha we;s wdrlaIl wjYH;d” fhdod.kq we;'

(ii) jHdmD;s uÜgfï ;lafiarej' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska foaYSh wdrlaIl l%uh) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ tajdg iudk nj ;SrKh l<úg” Kh .kakdf.a l%shd;aul lsÍfï Ndú;dj iy Odß;djh' cd;sl uÜgfï” Wm cd;sl uÜgfï” wxY yd tackais uÜgfï§ ms,s.;yels m%udKhl we;ehs ;SrKh l< úg” th úiska foaYSh wdrlaIl l%uh wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nk jHdmD;s rg ;=," Wm l,dm ;=," wxYhkays fhoùu .ek i,ld n,kq we;" tackais úiska wkq.%yh fokq ,nk jHdmD;s ;=, l%shd;aul lrùu i,ld n,kq we;' tla tla jHdmD;sh i|yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska ms<s.; yels nj ;lafiare lsÍula lrkq we;' ^thg Odß;djh” w;S; l%shdldß;ajh ms<sn| jd¾;d iy l%shd;aul lrk yd n,mj;ajk tackais j, Ndú;dj we;=,;ajkq we;& tajd tu jHdmD;sh i|yd rfÜ wdrlaIl l%u Ndú;dj we;af;kau y÷kajd§ug fmr flfrkq we;' fuu ;lafiare lsÍu lrkqfha jHdmD;sh ie,iqï lsÍfï l%shdodufhys fldgila jYfhka jHdmD;sh iQodkï lsÍfï ld,h ;=,h' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska Khlreg Odß;djhka f.dvke.Su i|yd jev ms<sfj,la ilid th wjYH mßÈ jHdmD;s ie,eiau iu. taldnoaO flfrkq we;' ms<s.; yels nj ;lafiare lsÍfï m%;sM,h f,aLk.; flfrk w;r th wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ jd¾;d iy iNdm;sf.a ks¾foaYhka ;=, ms<sôUq jkq we;'

(ii) foaYSh wdrlaIl moaO;s Yla;su;a lsÍu i|yd we;s ysveia msrùu' Khlre úiska ;u rfÜ wdrlaIl moaO;sh Yla;su;a lsÍu ;=,ska wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ^wdm%m%& ys olajd we;s m%;sm;a;s n, m%foaYhg” wdrïNl wjia:dj,g iy n,mdk uQ,O¾uj,g wkql+,ùu iy wruqKqj,g tlÕùu isÿ lrhs' ^16 - 18 msgq& tfia lsÍug lemjQ úg wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska iudk nj ;SrKh lsÍf倫 rfÜ wdrlaIl l%uh Yla;su;a lsÍug mshjr .ekSu ie,ls,a,g .; yel' tfukau Khlreg ;u l%shd;aul lsÍfï Ndú;djka Yla;su;a lsÍug mshjr .; yel' tu mshjr .; hq;af;a Khlre úiska wod, jHdmD;s l%shdldrlï l%shd;aul lsÍug m%:ufhks' tajdg wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iydh ,nk W;aidyhka we;=,;a úh yel' Khlre úiska l%shdldÍ ie,iqï iQodkï lsÍu tu mshjr iys;j” tlÕ jk ld, kS¾Khkag wkqj wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iy fjk;a yjq,alrejkaf.a iydh we;sj lrkq we;' iudkNdjh i|yd l%shdldÍ ie,eiau úiska wjOdkh fhduq lrkafka rfÜ wdrlaIl l%uh iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl m%;sm;a;s wruqKq” n,mdk flafIa;%h” wdrïNl ia:dkhka iy uQ,O¾u yd iu. fm, .eiSu jeäÈhqKq lsÍug” kS;s yd fr.=,dis rduqjg wjYH jeä ÈhqKq lsÍï fjkqfjks' Odß;djh f.dv ke.Su i|yd l%shdldÍ ie,iqï úiska wod, Odß;d ixj¾Ok m%Yak Khlreg wod,j yd jeo.;a wdh;k yryd lrkq we;'

Page 92: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 06 85

12' foaYSh wdrlaIl l%uj, uÜgï' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska rfÜ wdrlaIl l%u úúO uÜgïj,g fhoùu .ek i,ld n,kq we;' tkï cd;sl” Wm cd;sl” wdxYSh fyda tackais uÜgïj,gh' tajd mokï jkafka (i) Khlre iu. wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ;=, ksYaÑ; rfÜ wdrlaIl l%uh .ek j¾;udk ±kqu ms<sn|j rg;=," wxYh ;=, fyda tackais ikao¾Nh ;=, iy wfmalaId flfrk wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ l%shdkaú;hka ixj¾Okh jk idudðl rg;=, we;s tajd .ek ±kqu (ii) iudk nj iy ms,s.; yels nj ms<sn| lrk ,o ;lafiare lsÍïj, m%;sM, iy úfYaIs; foaYSh wdrlaIK m%;sm;a;s ^foa.wd.m.&" cd;sl wdxYSh fyda wdh;ksl ikao¾Nh iy ixj¾Okh jk idudðl rgj, ̂ id.id.r.& ;=< wd'i'ne' úiska wfmalaIs; fufyhqï ms<sn|j wd'i'ne' g j¾;udkfhaoS we;s oekqj;aNdjh ms<sn|j idlÉPd lsÍu yd ixjdo meje;aùu' (iii) ysveia msrùfï l%shdldÍ ie,eiau l%shd;aul lsÍu ;SrKh jkafka Khlref.aa lemùu u;h'

13' foaYSh wdrlaIK moaO;s Ndú;hg .ekSu ms<sn| úIh m:h' iudkNdjh iy ms<s.; yels nj wdrlaIl úê úOdkj,g ksYaÑ; jk ksid” hï rglg” wxYhlg fyda tackaishlg rfÜ wdrlaIl l%uh wkqj m%fõYùu wdrlaIl m%foaY tl” fol fyda ;=kgu fhoúh yel ^tkï mßirh” wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu iy iajfoaYSh ck;dj hk lreKqh& th rfÜ wdrlaIl l%uh ms,sn| ;lafiarefõ m%;sM, wkqj úh hq;=h'

14' t,sorõ lsÍu yd WmfoaYkh. yels;dla ÿrg rfÜ wdrlaIl l%uh Yla;su;a lsÍug yd Ndú;d lsÍug fhdackdj” iy th idOdrKh lsÍu rfÜ yjq,aldß;ajfha Wmdh ud¾.h iu. fyda rfÜ yjq,aldß;aj Wmdh ud¾.fha m%.;s jd¾;dj, bÈßm;a flfrkq we;'3 rfÜ yjq,aldß;aj Wmdh ud¾.hg wod, f,aLkfhys fy,sorõ lsÍu wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ uyck ikaksfõok m%;sm;a;s ^2005& wjYH;dj,g wkql+,j isÿlrkq we;' iudk;djh yd ms<s.; yels nj ms<sn| flgqïm;a jd¾;d cd;sl” Wmcd;sl” wxY yd tackais uÜgï j,g wod,jk tajd iïmQ¾K lsÍfuka miqj” f,aLk.; fldg uyck woyia i|yd wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fjí wvúfhys fy,sorõ lrkq we;' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska rg;=, idlÉPd jevuq¿ ixúOdkh fldg md¾Yjlrejkaf.a woyia yd miqfmdaIKhka ,nd.kq we;' thg wdKavq” iy rdcH fkdjk ixúOdk we;=,;a jkq we;' wjika l< iudk;djh yd ms,s.; yels nj ms<sn| ;lafiare jd¾;d wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ fjí wvúfha fy,s lrkq we;' ms,s.; yels nj ms,sn| ;lafiare jHdmD;s uÜgfï§ ;sîu idudkH wdrlaIl fy,sorõ lsÍï j, iy jHdmD;s iQodkï lsÍu ;=, ndr.kakd idlÉPd lsÍfï l%shdj,sfhys fldgila jkq we;'

15' foaYSh wdrlaIl moaO;s neyer lsÍu' fnfyúka ixlS¾K yd ixfõ§ jHdmD;s i|yd rfÜ wdrlaIl l%uh Ndú;d lrkq fkd,efí' fï wdldrfha jHdmD;s wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ idudkH jHdmD;s ilia lsÍfï wjYH;djhkag hg;a jkq we;'

16' wÈhrhka wkqj flfrk m%fõYhka' foaYSh wdrlaIK l%uh mdúÉÑ lsÍug iSñ; rgj,a lSmhla we;=,;a jk w;r tajd Wm - cd;sl” wxY iy tackais uÜgï flfrys wjOdkh fhduq lrkq we;' ta flfrkafka m%;sm;a;s n,mEu wdrïN ù .;jk m%:u wjqre ;=k ;=<h' fhojqfuys M,odhl;ajh iy foaYSh wdrlaIl l%uh mdÑÉÑ lsÍfï M,odhl;ajh .ek wka;¾jdr úu¾Ykhla lsÍu m%;sm;a;sh n, meje;aùfuka jir ;=klg miqj flfrkq we;'

17' foaYSh wdrlaIl moaO;s j, fjkia lsÍï' foaYSh wdrlaIK l%uh fhoùfï ld,h ;=, n,mj;ajk kS;s” fr.=,dis” Í;s fyda cd;sl” Wm cd;sl” wxY fyda tackais uÜgfï n,mdk tajdfha fjkia lsÍula isÿjqjfyd;a” wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska fuu fjkialï j, n,mEï ;lafiare fldg tajd Kh .kakd fj; t,sorõ lrkq we;' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ úksYaph wkqj tu fjkiaùï ;=<ska rfÜ wdrlaIK l%ufhys hï ;jÿrg jeä ÈhqKq ùula ms<sôUq fõkï iy Khlre tfia b,a,d isákafka kï wdishdkq ixj¾Ok nexl=j my; i|yka lreKq j,g tlÕ jkq we;' (i) fuu l%shdkaú;h flfrys n,mdk kS;suh tlÕ;djh ixfYdaOkh lsÍu u.ska tu jeä ÈhqKq lsÍï ms<sôUq lsÍu iy wjYH mßÈ kS;suh tlÕ;djh ixfYdaOkh lsÍu iy (ii) iudk;djh yd ms,s.; yels nj ms<sn| ;lafiare hdj;ald,Sjk lsÍu l<ukdlrK f,aLk j, meyeÈ,s flfrkafka iy idOdrKh flfrkafka tu .súiqï

3 WodyrK jkafka foaYSh yjq,aldr uQf,damdhka” foaYSh jHdmdßl ie,iqï ms<sn| fufyhqï iy uOHu ld,Sk iudf,dapk jd¾;d'

Page 93: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

86 Wm.%ka:h 06

yd tlÕ;d j,g lrk ,o ixfYdaOkhkah' tajd wOHlaI uKav,h fj; wkque;sh i|yd bÈßm;a flf¾' ^idudkHfhka úreoaO;djhla ke; hk moku u;& rfÜ wdrlaIl l%uh fjkia lsÍï Kh .kakd yd wd i ne w;r we;s kS;suh .súiqug tlÕ fkdjk wdldrfha fõkï ta i|yd wd ix ne fõ fldka;rd;a ms<shï n,mj;ajhs'

^wE& wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ j.lSï yd j.ùï

18' iudk;djh ;lafiare lsÍï yd ms,s.;yels nj ;lafiare lsÍï. wd'i'ne' úiska rfÜ wdrlaIl l%ufhys iudknj yd Khlref.a l%shd;aul lsÍfï Ndú;dj yd Odß;dj ms,s.; yels nj ;lafiare lsÍfï j.lSï orkq we;' wdishdkq ixj¾Ok nexl=j úiska my; i|yka l%shdldrlï ndr.kq we;'

(i) foaYSh wdrlaIl l%ufha wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ m%;sm;a;s j, wruqKq” tajdfha n, m%udKh” tajd wdrïN jk wjia:djka iy uQ,O¾u iu. we;s iudk nj iy Khlre ;=, l%shd;aul lsÍfï Ndú;djka” w;S; l%shdldß;ajh ms<sn| jd¾;dj iy Odß;djh ms,s.; yelso hkak ;lafiare lrkq we;' thg” rfÜ wdrlaIl l%uh Yla;su;a lsÍu i|yd Kh .kakd iu. iyfhda.fhka l%shd lsÍuo we;=,;a jkq we;'

(ii) Khlreg l%shdldÍ ie,iqï ;lafiare lsÍïj, m%;sM, u; mokïj iQodkï lsÍug WmldÍ jk w;r tajd tu l%shdldÍ ie,eiafï úê úOdk” rfÜ wdrlaIl l%uh iu. taldnoaO lsÍug Woõ lrkq we;' th tu l%uh mdúÉÑ lsÍug we;s kS;suh tlÕ;djhka iu. taldnoaOj lsÍuls' tu kS;suh tlÕ;djhka úiska rfÜ wdrlaIl l%uh mdúÉÑ lsÍu w;aysgqùug;a” ;ukaf.au tajd lrd wdmiq hdug;a” bv fokq ,nkafka Khlre l%shdldÍ ie,iqï l%shdjg ke.Su w;aysgqjkafka kïh'

(iii) ixj¾Okh jk idudðl rgj, ksfhdað;hska iu. iy md¾Yjlrejka iu. idlÉPd mj;ajd iudknj ;lafiare lsÍfï§ fidhd .kakd ,o foa ms<sn|j idlÉPd fldg tajd j,x.= lrjd .ekSu iy fhdað; mshjrhka l%shdldÍ ie,eiafuys fmkajd § we;s tajd njg j,x.= Ndjhla ,nd.kq we;'

(iv) jevigyka Kh ,nd§u iy ;dlaIKsl iydh ,nd§u ;=,ska wjYH ;dlaIKsl iy uQ,Huh wdOdr ,nd § l%shdldÍ ie,eiau l%shdjg keÕSug Wmldr lrk w;r l%shdldÍ ie,eiau l%shdjg keÕSu mÍlaId lrkq we;'

19' jHdmD;s uÜgfï f,aLk úu¾Ykh lsÍu yd mÍlaId lsÍu( foaYSh wdrlaIK l%uh mdúÉÑ lsÍu ksid wdishdkq ixj¾Ok nexl=jg fhdað; jHdmD;sh wOHlaI uKav,h úiska wkqu; lsÍug fmr bgqlsÍug we;s j.lSu bj;ajkafka ke;' tys tlu fjki jkafka tu úu¾Ykh rfÜ wdrlaIl l%uh ;=, we;s wjYH;djhka mokï fldgf.k lsÍuhs' uKav,h úiska foaYSh wdrlaIK l%uh mdúÉÑ lrk jHdmD;shla wkqu; lsÍfuka miqj” wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ mÍlaId lsÍu” tu l%shdoduhka fjk;a ´kEu wdfhdack jHdmD;shla i|yd jk l%shdoduhka wkqju isÿ fõ'

20' j.ùfï hdka;%Khka( foaYSh wdrlaIK l%uh mdúÉÑ lsÍu ksid wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ j.ùfï hdka;%Khkaf.a ld¾hh yd l%shdldß;ajh fjkia jkafka ke;' thg úfYaI jHdmD;s myiqldrlhd jYfhka wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ork ks,h iy tlÕ;d ms,smÈk njg úu¾YKh lsÍfï uKav,fhys ks,hg wh;a ld¾hNdrhka wfydais jkafka ke;' hï b,a,Sula we;sjqjfyd;a” tlÕ;d úu¾Yk ld¾h uKav,h ^mek,h& g wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iudk nj” wdishdkq ixj¾Ok nexl= m%;sm;a;s wdjrK lafIa;%h” wdrïN flfrk wjia:djka iy fhÈh hq;= uQ,O¾u foaYSh wdrlaIK l%uh iu. ixikaokh lr ne,sh yel' ^iudk lsÍu idlaId;a lr .ekSu i|yd l%shd;aul l< hq;= hehs tlÕ ù we;s w;sf¾l mshjrhka we;akï tajd mÍlaI l< yel& SPS ys wruqKq øjHuh jYfhka bgqlrjd .ekSfï§ iy wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ jHdmD;s mÍlaId lsÍu i|yd tajd l< hq;=h' rfÜ wdrlaIl l%uh mdúÉÑ lsÍu u.ska wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ iajdëk we.hSï fomd¾;fïka;=fõ ld¾hNdrh fjkia lrkafka ke;'

Page 94: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

Wm.%ka:h 06 87

W& Khlref.a j.lSï

21' foaYSh wdrlaIl moaO;s ;lafiare lsÍu yd l%shdldÍ ie,iqï ixj¾Okh' Khlre úiska iudklï iy ms<s.; yels nj ;lafiare lsÍï j,g iyfhda.h §u yd tajdg iyNd.s ùu lrkq we;' Khlre$fiajdodhlhd úiska

(i) wod, f,aLk o;a; iy f;dr;=re wd'i'ne' fõ ;lafiare lKavdhu iu. fnod .ekSu wjYH mßos iïuka;%K iy$fyda jevuq¿ meje;aùug myiqlrKh imhkq we;'

(ii) ;lafiare lsÍïj,§ fidhd.;a foaj,a idlÉPd fldg j,x.= lr .ekSu i|yd idlÉPd iNd md¾Yjlrejka iu. meje;aùu iy tajd ixúOdkh lsÍug iydh ùu'

(iii) wjYH fjkia lsÍï j,g wduka;%Kh lrkq i|yd l<hq;= foa fmkajdfok l%shdldÍ ie,iqï f.dv kef.kq we;'

22' l%shdjg kexùu' Khlre úiska iudk;djh mj;ajdf.k hdu i|yd;a ms<s.; yels l%shd;aul lsÍfï Ndú;djka f.dvk.kq i|yd;a” w;S; jev jd¾;djka” iy Odß;djhka” wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ;lafiare lsÍï j,g tlÕj” iy l%shdldÍ ie,iqï l%shd;aul lsÍu we;=¿j lrkq we;' foaYSh wdrlaIK l%uh mdúÉÑ lrk tla tla jHdmD;sh i|yd Khlre úiska tu rfÜ wdrlaIl l%ufha we;s úê úOdk y÷kd .ekSu l< hq;=h' tajd fuu wd'm%'m%' ys olajd we;s m%;sm;a;s uQ,O¾u bgqjkq njg iy;sl jkq msKsih' fuu úê úOdk jHdmD;sfhka jHdmD;shg fjkia úh yel' th r|d mj;afka foaYSh wdrlaIK l%uh jeks jHqyuh idOl u; iy l%shdkaú;fha iajNdjh wkqjh' fï ish¿ wjia:dj,§ tu úêúOdk yd Khlre úiska .; hq;= hï w;sf¾l mshjrhka w;r iómnj iy l%shd;aul flfrk njg ms<s.; yelsùu mj;ajd .ekSu i|yd .;hq;= mshjr Khlre úiska wdishdkq ixj¾Ok nexl=fjys we;s idudkH fldka;rd;a ms<shï f,i ms,smeÈh hq;=h'

W!& iïm;a iïnkaOfhka Woa.; jk lreKq

23' foaYSh wdrlaIK l%uh mdúÉÑ lsÍu yd Yla;su;a lsÍug .kakd l%shdoduh iïm;a iQlaIu4 jk kuq;a” cd;sl” Wm cd;sl fyda wdxYsl uÜgfï ;lafiare lsÍï fyda jHdmD;sh iQodkï lsÍfï úhoï b;sß lr .ekSu uOH ld,Skj yd È.= ld,Skjo n,dfmdfrd;a;= fõ' fufia jkafka miqld,fha§ iudklï yd ms<s.; yels nj ;lafiare lsÍfï úhoï jeä jkafka iq¿ jYfhka ksidh' wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ jHdmD;sj,g rfÜ wdrlaIl l%uh fhoùu i|yd wjYHjk jeh w;r (i) iudknj yd ms<s.; yels nj ;lafiare lsÍï ndr .ekSu' tu ;lafiare lsÍïj,ska miqj idlÉPd lsÍuo we;=¿j (ii) rfÜ wdrlaIl l%uh Yla;su;a lsÍu i|yd wjYHjk uOH ld,Sk yd È.= ld,Sk Odß;d ixj¾Ok l%shdldrlu ixúOdkh lsÍu' (iii) wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ ld¾h uKav, mqyqKq lsÍu' (iv) foaYSh wdrlaIK l%ufha j.lSï wëlaIKh iy mÍlaId lsÍu fõ'

24' uOH ld,Skj foaYSh l%uh iy iïnkaOjk iq¿ jeäùï iys; úhoï mj;skq we;' w;sf¾l jD;a;Sh ld¾h uKav,hla iEu wjqreoaola i|ydu wjYH úh yel' tajd iudk;djh ;lafiare lsÍu foaYSh wdrlaIlK l%uh ;=, we;s” b,a¨u úiska fufyhjk mokula u; úh yel' fuhg 5 - 12 m%udKhl ld¾h uKav, i;s foaYSh wdrlaIK l%uh ;lafiare lsÍu i|yd ndr.; yels nj ;lafiare lsÍu i|yd wjYH lrk w;sf¾l ld¾h uKav, i;s meje;aùu we;=,;a jkq we;' jeäjk iïm;a wjYH;d ;sìh yelskï tajd w¾O jYfhka imqrd,Su wjYH;d u; mokïj ld¾h uKav, WmfoaYkhka meje;aùu ;=, l< yelsh' óg wu;rj” f,dal nexl=j úiska rfÜ wdrlaIl l%ufhys wjYH;d y÷kd.ekSu ms<sn| ie,lsh hq;= ld¾h Ndrhla bgq lrhs' fuu flafIa;%h ;=< yjq,aù jev lsÍu .ek Yla;su;a Wkkaÿjla we;' f,dal nexl=j jeks yjq,aldr wdh;khka iuÕ jev lsÍu ;=,ska M,odhl;ajh jeä lr .ekSug;a w;sf¾l iïm;a ld¾h tlÕ;djhka we;s lr .ekSug;a bv ie,fikq we;'

4 f,dl nexl= w;aoelSï iksgqyka lrkafka ;lafiare lsÍï iy uyck ikaksfõokhka i|yd;a ;lafiare jd¾;d ilia lsrSu i|yd;a by, uÜgul ld¾h uKav, iy WmfoaYl fhojqï wjYH njh'

Page 95: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

88 mßYsIagh 01

fjk;a nyq md¾Yùh uQ,H wdh;kj, w;aoelSï

1' miq.sh jir 5 muK ld,h ;=< fnfyda nyq md¾Yùh uQ,H wdh;khka úiska Tjqkaf.a mdßißl iudchSh wdrlaIl m%;sm;a;s ixfYdaOkh fyda hdj;ald,Sk lr we;' fuu ixfYdaOk i|yd ;¾lkh” m%fõYh iy m%;sM, wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIl m%;sm;a;s hdj;ald,Sk lsÍu i|yd úu¾Ykh lrk ,§' f,dal nexl=fõ w;a±lSï iy tys fm!oa.,sl wxYhg Kh§fï yia;h jk cd;Hka;r uQ,H ixia:dj fukau wka;¾ - weußldkq ixj¾Ok nexl=j ms,silrKh yd ixj¾Okh i|yd hqfrdamSh nexl=j iy iul m%;sm;a;s uQ,H wdh;kh hk tajdfha w;a±lSï my; idlÉPd flf¾'

^w& f,dal nexl=j'

2' f,dal nexl=jg mdßißl yd iudc wdrlaIK m%;sm;a;s1 oyhla we; ;jo rgj, l%u mdúÉÑ lsÍu i|yd fjku m%;sm;a;s rduqjla we;' tu m%;sm;a;s W!K mQ¾Kh lrkq msKsi f;dr;=re fy,sorõ lsÍfï m%;sm;a;shla ^2002& o we;' thska bÈßm;a fldg we;af;a wdrlaIl ie,iqï f,aLk fy,sorõ lsÍfï wjYH;djhhs'

3' 1998 § f,dal nexl=j úiska iajfoaYSh ck;d m%;sm;a;sh hdj;ald,Sk lrk ,§' tu l%shdj,sh ;=, m%;sm;a;sh meyeÈ,s lsÍu” ir, lsÍu yd Yla;su;a lsÍu lrk ,o w;r th jvd;a kuHYS,S flßK' ixfYdaê; l%shdkaú; m%;sm;a;sh” iajfoaYSh ck;dj i|yd ^2005& úiska (i) iudc n,mEï ;lafiare lsÍu” msßlaiSu iy úIh m:h yd iïnkaOj ;snQ wmyeos,s;d ksrjq,a lr .kakd ,oS' (ii) jHdmD;sh ieliSfï wjYH;d ir, lrk ,§' (iii) wkqmd;sl m%;sm;a;s iy ie,iqï lsÍfï rduqjla ^iDcqj bÈßm;a lrk ie,eiaula fjkqjg& bÈßm;a lrk ,§' tajd jd¾Isl wdfhdack jevigyka ieliSu iy Wm jHdmD;s lSmhla we;=,;ajk jHdmD;s i|yd úh' ;jo (iv) n,mEï we;sjk iajfoaYSh ck;djf.a mq¿,a iyfhda.S;djfhkaa ,nk jHdmD;s i|yd muKla uqo,a §u f,dal nexl=jg wjYH lrk ,§' tu iyfhda.S;djh ksoyiaj” l,ska meje;afjk oekqj;a WmfoaYk iy Tjqkaf.a tlÕ;djh ;u ixialD;sl iïm;a yd ±kqu jdKscuh jYfhka ixj¾Okh lsÍu ms<sn| ,nd.;a tajd úh hq;=h'2

4' 2006 § f,dal nexl=j úiska fN!;sl ixialD;sl iïm;a ms<sn| m%;sm;a;sh hdj;ald,Sk lrk ,§' fuu m%;sm;a;sh n,mdkafka ms<s.;a ixialD;sl Wreuhka msysá ia:dkj, msysgqjk jHdmD;s i|yd ^mqrd úoHd;aul” mqrd cSj úoHd;aul” ft;sydisl fyda Y=oaO jQ& iy fN!;sl ixialD;sl iïm;a l<ukdlrKh fyda ixrlaIKh i|yd ie,iqï l< jHdmD;s i|ydh' thg n,mEï we;sjk ck;dj iu. idlÉPd lsÍu” wdKavq n,OdÍka iu. yd rdcH fkdjk lKavdhï iuÕ idlÉPd lsÍu wjYHh'

5' by; i|yka m%;sm;a;s hdj;ald,Sk l< úg f,dal nexl=j úiska rfÜ wdrlaIl l%uhka mdúÉÑ lsÍu .ek tajdfha l%shdkaú;hkays§” flfrkjdo hkak we.hSug ,la lrk ,§' ixj¾Ok M,odhl;ajh iy rfÜ l%u jvd;a mdúÉÑ lsÍu w;r we;sjk iïnkaO;djhka fjkia ùu fuys§ f;areï .kakd ,§' f,dal nexl=j úiska ;jÿrg;a úuid ne,=fõ Khlre l%u mdúÉÑ lsÍu ;=<ska mdßißl yd iudc wdrlaIK m%Yak iïnkaOj lghq;= lsÍu iïnkaOjhs' tys úOdhl wOHlaI uKav,h úiska 2005 § jir 2l kshdul jevigykla fï i|yd wkqu; lrk ,§' ;jo tu kshdul jevigyk md,kh lsÍu i|yd m%;sm;a;s rduqjla wkqu; lrk ,§' tu m%;sm;a;sh úiska kshdul jevigyk md,kh lsÍu i|yd wkqu; úh' tu m%;sm;a;sh úiska rfÜ l%u ;lafiare lsÍu i|yd jk m%fõYh úia;r lrhs' tfiau Khlre iy f,dal nexl=fõ ld¾hNdrhka w¾: olajhs' ;jo f,aLk.; lsÍu iy fy,sorõ lsÍfï wjYH;d w¾:l:kh lrhs' tu m%;sm;a;shg taldnoaO l< m%;sm;a;s m%ldYkhla wvx.= fõ' ;jo wdrlaIK lafIaa;% idrdxYlrK igyka f,aLkhla we;=,;afõ' th f,dal nexl=fõ wdrlaIK m%;sm;a;s ;=,ska fmrd.;a tajdh' ^op 4' 00” A1 ixLHd igyk&

1 mdßißl ;lafiarejg (OP / BP .01) (ii) iajNdúl ckdjdi (OP/BP 4.04), (iii) m<sfndaO l<ukdlrKh" (iv) wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu (OP/BP 4.12), (v) iajfoaYSh ck;dj (OP/BP 4.10), (vi) jkdka;r (OP 4.36), (vii) fN!;sl ixialD;sl iïm;a (OP/BP 7.50), (viii) fõ,sj, wdrlaIdj" (ix) cd;Hka;r c, ud¾. j, we;s jHdmD;s (OP/BP 7.50) iy újdohg ,la ù we;s m%foaYj, jk jHdmD;Ska j,g wod, m%;sm;a;s 10 wjidk m%;sm;a;s 2 iïnkaO jkafka m%Odk jYfhka cd;Hka;r kS;shgh' ;jo tneúka tajd kshdul jevigykg (OP 4.00) 5 jk yd 5 jk fcaofhys idlÉPd fldg we;s tajdg we;=,;a fkdùh'

2 f,dal nexl=fõ iajfoaYSh ckhd ms<sn| fjí wvúh we;af;a http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTSOCIALDEVELOPMENT/EXTINDPEOPLE/0,,menuPK:407808 ~pagePK:149018~piPK:149093~theSitePK:407802,00.html.

Page 96: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

mßYsIagh 01 89

6' 2008 ckjdß ui§ f,dal nexl=j úiska tys jir 2 fla jevigyk we.hSug ,lal< jd¾;djla ksl=;a lrk ,§' tu jd¾;djg wkqj Khlref.a Odß;djh l%uj;aj yd Ñria:dhSj jeä ÈhqKq lsÍu i|yd f,dal nexl=j j¾;udk jHdmD;s u; mokï jQ tu kshdul jevigyfkys m%fõYh wNsnjd hd hq;=h' tu jd¾;dfjka fhdackd lf,a tu uq,msÍu áflka ál by,g kexúh hq;= njh' th jHdmD;sfha isg rfÜ uÜgu olajd by, kxjd Kh.kakka iy wfkla ixj¾Ok yjq,alrejkag jvd mq¿,a lafIa;%hl wdrlaIl mshjr fhoùug fhduq l< hq;=h' ta u.ska jvd Ñria:dhS mokulg Khlref.a Odß;djh f.dv ke.sh hq;=h' th jHdmD;s uÜgfï l< yels m%udKhg jvd by< kexúh hq;=h' wfkla m%Odk jHdmD;s ks.ukhka jQfha my; i|yka tajdh' (i) foaYSh l%u mdúÉÑ lsÍu úiska f,dal nexl=fõ m%;sm;a;s wruqKq imqrd .ekSug WmldÍ ù we;' úfYaIfhka mdßißl ;lafiare lsÍï yd fN!;sl ixialD;sl iïm;a ;lafiarejg iïnkaO tajdh' (ii) iajdNdúl jdiN+ñ” jkdka;r” m<sfndaO l<ukdlrKh iy fõ,sj, wdrlaIdj iïnkaO ysveia msrùu i|yd mshjr iu. Èß.kajk iq¿ bÈß bvlv fmkajdfohs' (iii) wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu” wdrlaIl mshjr i|yd f,dal nexl= wjYH;d iy foaYSh l%u w;r we;s mr;rhka fndfyda wjia:dj,§ ie,lsh hq;= ;rï jeä fõ' tajd ksIaÑ; jHdmD;sj,§ imqrd,Sug jvd jeä m%udKhg we;' (iv) iajfoaYSh ck;djg wod, wjYH;d kshduk jYfhka mÍlaIKhg ,la fkdflfrk kuqÿ” rgj,a .Kkla Tjqkaf.a kS;suh yd m%;sm;a;s rduq fuu m%Yakh iïnkaOj hdj;ald,Sk fldg we;' Tjqka tajd wlue;af;ka h,s mÈxÑ lsÍu iïnkaOfhka tfia fldg fkdue;' (v) rgj, wdrlaIl l%u jvd m,,a f,i fhoùu” mdßißl yd iudc wdrlaIl wjYH;d i|yd fhoùu idOdrKh lsÍug bf.kf.k we;' tfy;a tu l%u iïmQ¾Kfhka fhoùu ish¿ f,dal nexl= Kh§ï j,§ lsÍug ;rï mdvï bf.k f.k ke;'

7' jvd È.= ld,Skj f,dal nexl=j úiska m%;sm;a;s u; mokï jQ m%fõYhla i|yd we;s bvlv fjku ;lafiare lsÍu .ek i,ld n,ñka isà' we;eï j¾.j, l%shdkaú;hkaf.a wdrlaIdj i|yd f,dal nexl=j úiska cd;Hka;r uQ,H ixia:dj yd nyq md¾Yùh wdfhdack iy;sl lsÍfï tackais i|yd wdrlaIl m%;sm;a;s fhoùfuka bf.k .kakd mdvï we.hSfuka miqj lrkq we;'

8' f,dal nexl=fõ l%shdkaú;hka ms<sn| m%;sm;a;sh mdßißl ;lafiare ms<sn|j ̂ OP 4'01& 2007 ud¾;= ui§ hdj;ald,Sk lrk ,§' thska jyd m%;spdr ±laùfï m%;am;a;sh” w¾nqohka yd yÈis ;;a;ajhka iïnkaOj l%shdjg ke.Su ms<sôuq lrhs' ^OP /BP 8'00&

^wd& cd;Hka;r uQ,H ixia:dj (IFC)

9' cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ wdrlaIl m%;sm;a;s ilia lrk ,oafoa f,dal nexl=fõ 1998 m%;sm;a;s weiqßks¦ tys fm!oa.,sl wxYh flfrys wjOdkh fhduq lsÍu i|yd fjkialï flßK' 2003 § th wdrlaIl m%;sm;a;s hdj;ald,Sk lsÍula Èh;a lrk ,§' th lrk ,oafoa tys tlÕ;d wkqj l%shdlsÍu ms<sn| WmfoaYl ÿla.kakdrd<f.a ks¾foaYhka iy cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ wNHka;r wëlaIKh yd we.hSfï m%;sM,hla jYfhks' tu hdj;ald,Sk lsÍug uÕ fmkajkq ,enQfõ (i) meyeÈ,s” ir, iy mdúÉÑ lsÍug myiq wjYH;d Wjukdjka úiskah' (ii) ;snQ m%;sm;a;s ysveia msrùu i|ydh' (iii) fm!oa.,sl wxYfha i,ld ne,Sï flfrys wjOdrKh lrkq i|ydh' ta;a iuÕ f,dal nexl=fõ wdrlaIl m%;m;a;s iu. .e,fmk mßÈ úh' ;jo (iv) cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ m%;sm;a;sj,g Ñria:dhS nj ms<sn| ixl,amh tl;= lsÍu wjYH úh'

10' cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ w¿;a Ñria:dhS m%;sm;a;s rduqj” 2006 § wkqu; lrk ,o w;r meyeÈ,s f,iu th cd;Hka;r uQ,H ixia:dj j.lSï ;u fiajdodhdlhskaf.a j.lSïj,ska fjka lr fmkajhs'' cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ wjYH;djhka my; i|yka m%;sm;a;s ;=< ksYaph fldg we;' (i) iudc yd mdßißl Ñria:dhS nj' (ii) f;dr;=re fy,s orõ lsÍu3 (iii) mdßißl yd iudc úu¾Yk l%shdoduh

3 cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ wkdjrK m%;sm;a;sh wkqj mdßißl iy iudc iudf,dapk idrdxYh” cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ fidhd.ekSï j, flá ixrdxYhla iy ks¾foaYhka A j¾.fha jHdmD;Ska i|yd wOHlaIl uKav,fha wkque;sh msKsi osk 60 lg fkdwvq ld,hlg fmro B j¾.fha jHdmD;s i|yd osk 30lg fmro wkdjrKh lsÍu wjYH fõ' ld¾hM, m%ñ;Ska fiajd odhlhska i|yd jk wkdjrKh lsÍfï wjYH;d úfYaI fldg i|yka lrhs' ld¾hM, m%ñ;s 1 ^iudc iy mdßißl ;lafiare l<ukdlrK moaO;sh& g wkqj wjYH lrkafka ydkslr n,mEï iys; jHdmD;s i|yd ;lafiare ,shú,a, jHdmD;sfha boslsÍï wdrïN lsÍug fmr wkdjrKh l<hq;= njhs' h,s mosxÑ lsÍfï ie,iqï fyda h,s mosxÑ lsÍfï wdlD;Ska iy iajfoaYSh mqoa.,hkaf.a ixj¾Ok ie,iqï fyda m%cd ixj¾Ok ie,iqï ms<sn| wkdjrKh lsÍfï ld, jljdkq wod, ld¾hM, m%ñ;Ska ;=< meyeos,sj i|yka ke;'

Page 97: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

90 mßYsIagh 01

fiajd,dNSka i|yd jk wjYH;djhka ;%shdldß;ajh ms<sn| m%ñ;Ska4 j, úia;r flf¾' óg wu;rj uÕ fmkaùfï igyka ̂ l%shdldß;ajh ms<sn| m%ñ;Ska i|yd tl;= flfrk f,aLk&" mdúÉÑ lrk jpk ud,djka ms<sn| w¾: ±laùula” iy mdßißl” fi!LH yd wdrlaIl u. fmkaùï5 úiska cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ fiajd,dNSkag yd ld¾h uKav,hg u. fmkajhs'

11& kj m%;sm;a;s rduqj úiska iudc yd mdßißl ;lafiare lsÍï iïmQ¾Kfhkau taldnoaO fldg m%cd ueÈy;aùï” ksoyia” fmrd;=" oekqj;a ikaksfõokh u.ska mq¿,a m%cd iyfhda.S;djhla i|yd m%fõYhla imhhs' Y%u m%ñ;Ska iy fiajd ;;a;ajhka ms<sn| m%;sm;a;s y÷kajd fohs' ;jo” m%cd fi!LH yd wdrlaIdj ms<sn| l%shdldß;ajfha w¿;a m%ñ;Ska bÈßm;a lrhs' tys§ fiajd,dNSka úiska iudc yd mdßißl l<ukdlrK l%u msysgqjd mj;ajdf.k hdu wjYH lrhs' tajd fjk;a lreKq w;rh' l,ska m<sfndaO l<ukdlrKh” fõ,sj, wdrlaIdj” jkdka;r wdrlaId lsÍu iy cd;Hka;r c, ud¾. wdrlaId lsÍu wd§ yqol,dj meje;s wjYH;d w¿;a l%shdldß;aj m%ñ;Ska 8 l lÜg,hla iuÕ tl;= lrk ,§'6 2007 fkdjeïn¾ys§ cd;Hka;r uQ,H ixia:dj úiska uKav,h fj; cd;Hka;r uQ,H ixia:dfõ fiajd,dNSka l%shdldß;ajfha m%ñ;Ska jgyd .kafka yd olskafka flfiao hkak .ek jd¾;d l< hq;=j ;snqks'

^we& wka;¾ wefußldKq ixj¾Ok nexl=j (IDB)

12' wka;¾ wefußldkq ixj¾Ok nexl=fõ wdrlaIK m%;sm;a;s” tys wxYSh m%;sm;a;s .Kkdjlg we;=,afldg olajd we;' thg mdßißl yd wdrlaIK tlÕ;djhkag wkqj lghq;= lsÍfï m%;sm;a;Ska ^2006& o we;=,;ah' yÈis wdmod wjodkï l<ukdlrK ^2007& iy iajfoaYSh mqoa., ^2008& fukau iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lrùu ^1998& o we;=,;ah' f;dr;=re fy,sorõ lsÍfï wjYH;djhka we;=,;a jkafka f;dr;=re fy,sorõ lsÍfï m%;sm;a;sh ^2006&7 ;=,sks'

13' mdßißl m%;sm;a;sh” ̂ 1979& wNsnjkh lrk mdßißl yd wkql+,;d m%;sm;a;sh wka;¾ wefußldkq ixj¾Ok nexl=fõ uQf,damdh ^2003& úiska l%shdjg kxjkq ,nhs” th Yla;su;a lrhs tys m%;sM,hla jYfhka tys mßirh m%Odk m%jdyhg f.k tafï m%;sm;a;s Wmfoia iy mdßißl wdrlaIlhka8 we;=,;afõ' fjk;a tajd w;r” mdßißl wdrlaIl Wmfoia úiska ;SrKd;aul iajdNdúl jdiN+ñ iy ixialD;sl wvú wdjrKh lrhs' wk;=reodhl øjH u. yeÍu iy mßir ¥IKh j,lajd,Su yd tajd yß.eiaiSu we;=,;a fõ' ;jÿrg;a” mdßißl ;lafiare l%shdj,sh by, wdrlaIl wjodkï we;s l%shdkaú;hka i|yd fi!LHhg yd wdrlaIdjg wod, m%Yak ms<sn|j n,d .kS' yjq,a uQ,HlrK l%shdkaú;hka i|yd m%;sm;a;sh Wkkaÿ lrjkafka Kh .kakka yd fjk;a Kh fokakka iu. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu ;=<ska tlu mdßißl ;lafiare l%shdoduhla wkq.ukh lsÍu;a” taldnoaO l< f,aLk.; lsÍula we;slr .ekSu;ah' wjidk jYfhka rg ;=, we;s wdrlaIl l%u i|yd fuu m%;sm;a;sh bÈßm;a lrkqfha f,dal nexl=fõ tu m%;sm;a;shg iudk m%fõYhls' foaYSh l%u fhdojkq ,nkafka foaYSh l%uh wka;¾ wefußldkq nexl=fõ l%uj,g iudk fyda Bg jvd Wiia hehs ;SrKh l< wjia:dj,§h' 2009 § wka;¾ wefußldkq ixj¾Ok nexl=j úiska ;u wOHlaIl uKav,h fj; ;u w;a±lSï yd foaYSh l%u9 fhdod .ekSu .ek jd¾;d lrkq we;'

4 l%shdldß;aj m%ñ;Ska 8la my; i|yka tajd wdjrKh fjhs( (i) iudc yd mdßißl ;lafiare yd l<ukdlrK l%u; (ii) lïlre yd fiajd ;;a;ajhka; (iii) ¥IKh j,lajd,Su yd yß.eiaùu; (iv) m%cd fi!LHh wdrlaIdj iy /ljrKh; (v) bvï w;am;a lr .ekSu iy iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lrùï; (vi) ffcj úúO;ajh ixrlaIKh iy Ñria:dhSj iajNdúl iïm;a l<ukdlrKh; (vii) iajfoaYSh ck;dj iy ixialD;sl Wreuhka

5 http(//www.ife.org/ifeext./policy/review.ìf/content/s-FAQs n,kak6 IFC 2006 ld¾hM, m%ñ;Ska ( fjkia jkafka yd w¿;a tajd fudkjdo @7 IDB fhys f;dr;=re t,sorõ lsÍfï m%;sm;a;sh úiska lshkqfha mdßißl n,mEï ;lafiare lsÍu fyda fjk;a wod, mdßißl ú.%yhka wjYHjk

l%shdkaú;hkays§ fuu ú.%yhhka uyckhdg ,nd§u Khlre rg;=, iy IDB uQ,ia:dkh ;=, IDB h úiska ;u úYaf,aIK ld¾hh lsÍug m%:u l<hq;= njhs' uyck wxYfha Kh .kakka i|yd fyda tys wod, wjÈfhka isàfï fufyjr iïnkaOj yd fm!oa.,sl wxYfha Kh.kakkag fuh wod, fõ' wjYH mßÈ IDB úiska mdßißl iy iudchSh l<ukdlrK jd¾;djka iQodkï lrkq we;' th uyck;djg ,nd§u Kh fyda iy;sl ùfï fhdackd úOdhl Wm iNdm;s úiska iïu; fldg ksoyia lsÍug úOdhl wOHlaI uKav,h fj; bÈßm;a lsÍug m%:u isÿúh hq;=h'

8 mdßißl wdrlaIdjka hgf;a fuu m%;sm;a;sh úiska b,a,d isákafka taldnoaO úuiSula u; f;dard.ekSula iy j¾.SlrKh u; mokï jQ mdßißl iy iïnkaê; iudc n,mEï iDcqj” jl%dldrj” l,dmh ;=, fyda tajd u;=ùu ;=,ska we;sjk tajdh' thg wod,jk iïnkaO jk myiqlïo we;=,;ah' IDB h úiska tla jHdmD;s j¾. lsÍfï l%uhla fhdod.kS'

9 IDB 2006” mdßißl yd wdrlaIl wjYH;d ms<sme§fï m%;sm;a;sh' fjdIskagka D.C

Page 98: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

mßYsIagh 01 91

14' wk;=re wjodkï l<ukdlrKh ms<sn| m%;sm;a;sh ^2007& úiska iajNdúl iy wkfmalaIs; úm;a ^1999& ms<sn| m%;sm;a;sfha ;ek .kakd w;r thg wx. iïmQ¾K m%fõYhla wjYH jkq we;' ta my; i|yka wjYH;djhka i|ydh' (i) wdmod j,lajd,Sï yd wju lsÍu i|yd iy ̂ ii& wdmodj,ska miqj m%;spdr ±laùu i|yd' w¿;a m%;sm;a;sh b,a,d isákafka jHdmD;s lKavdhï iudc yd mdßißl f;dard .ekSï iy j¾. lsÍï wkqj l<hq;= njhs' tajd jHdmD;s iajNdúl úm;aj,g ksrdjrKh jk m%udKh uek ne,Su fyda tajdfha isÿ ùug bv we;s jvd mq¿,a lrk ,o wjodkï ;;a;ajhka ms<sn|j uek ne,Suls' iajNdúl úm;a jHdmD;s i|yd we;s úh yels tajd ;lafiare lsÍu” fnfyúka iajNdúl úm;aj,g ksrdjrKh jQ tajd fyda wjodkï ;;a;ajhka ms<sn|j uek ne,Suls' iajdNdúl úm;a jHdmD;s i|yd we;súh yels tajd ;lafiare lsÍu” fnfyúka iajNdúl úm;aj,g ksrdjrKh jQ tajd fyda wjodkï ;;a;ajhka jvd by, uÜÜulg f.khdfï bvlvla we;s tajd i|ydh' tajdfha§ úl,am ú.%yhla j,lajd,Sfï yd fõokdjka wju lsÍfï mshjrhka iïnkaOj l< hq;=h' tajdg fhda.H jHqyuh yd jHqyuh fkdjk wju lsÍfï mshjrhka jHdmD;s msßksuejqug iy l%shd;aul lsÍug we;=,a l< hq;=h'

15' iajfoaYSh ck;dj iïnkaO wka;¾ wefußldkq ixj¾Ok nexl=fõ l%shdkaú;hka ms<sn| m%;sm;a;s iy iajfoaYSh ck;d ixj¾Okh ms<sn| Wmdh ud¾. ^2006& úiska W;aidy lrkqfha iajfoaYSh ck;dj ixj¾Okh lsÍu iy tu ck;dj wdrlaId lsÍu yd Tjqkaf.a whs;Ska ydkslr n,mEïj,ska yd weußldkq ixj¾Ok nexl=fõ uqo,a ,nk jHdmD;s j,ska msgux lsÍug tfrysj wdrlaId lsÍugh' fuu kj m%fõYh wefußldkq ixj¾Ok nexl=fõ l,ska ;snQ ydkslr n,mEï j,lajd,Su fyda wju lsÍug ;snQ wjodkhg w¿;ska tl;=jkakls' tajd wka;¾ wefußldkq nexl=fõ jHdmD;s ;=,ska iajfoaYSh ck;djg isÿúh yels tajdh' iajfoaYSh ck;djf.a jHdmD;s ;=, we;s whs;Ska ;jÿrg;a wdrlaId lrkq i|yd ie,lsh hq;= n,mEï iy wjodkï ;;a;ajhka we;s jHdmD;sj,§” wka;¾ wfursldkq ixj¾Ok nexl=j fhdackd lrkakkaf.ka b,a,d isákafka jHdmD;sh yd ydks wju lsrSfï mshjrhka ms<sn|j tlÕ;d we;s lr.kakd f,ihs' hym;a - úYajdifhka hq;=j flfrk .Kqfokq idlÉPd iajfoaYSh ck;dj iu. fyda lKavdhï iu. lsÍu yd th tfia isÿlr we;s nj úuid ne,Su l<hq;=h' iajfoaYSh ck;d m%;sm;a;sh ;j ÿrg;a iïnkaO fkdflreKq iajfoaYSh ck;djf.a m%Yak ms<sn|j;a úi÷ï fidhhs' Tjqkaf.a we;s iqúfYaI iajNdjh ie,ls,a,g .ksñka th isÿfõ' ;jo Tjqkaf.a úfYaI wkdrlaIs; njo fmrd;= WmfoaYk fkdl< yels ;;a;ajho hym;a úYajdifhka hq;=j .Kqfokq idlÉPd hdka;%Khla fhÈh fkdyels ;;a;ajho fuys§ ie,ls,a,g .efka' tys§ wka;¾ wfußldkq ixj¾Ok nexl=j úiska uqo,a ,ndÈh hq;af;a iïnkaO fkdflreKq iajfoaYSh ck;djf.a” Tjqka ish leue;af;ka yqol,dj isàfï whs;Skag yd Tjqkaf.a ixialD;shg wkqj ksoyfia Ôj;a ùug we;s whs;Skag .re lrk jHdmD;s i|yd muKs'

16' iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lrùu ms<sn| m%;sm;a;sh n,mj;afka wka;¾ wefußldkq ixj¾Ok nexl=fõ jHdmD;s ksid isÿjk iafõÉPdfjka fkdjk h,s mÈxÑ lrùï i|yd muKs' tu m%;sm;a;sfha mrud¾:h jkafka jHdmD;sfha n,mEï iys; m%foaYj, Ôj;ajk ck;djg Tjqkaf.a Ôjk ud¾. lvdlmam,aùu wju lsÍuhs' Tjqka YdÍßl jYfhka wj;eka lsÍu uÕ yeÍu fyda wju lsÍu i|yd ta u.ska ck;dj wj;eka lsÍu l<hq;= wjia:dj,§ Tjqkag idOdrK f,i yd yels wjia:dj,§ jHdmD;sfha m%;s,dN fnod .ekSug ie,eiaúh hq;=h' Tjqka wj;eka lrjk jHdmD;sj, m%;s,dN fn§ hdug ie,eiaúh hq;=h' iajfoaYSh ck;dj wj;eka lrùu isÿjk wjia:dj,§ wka;¾ wefußldkq ixj¾Ok nexl=j úiska iyfhda.h ,nd fokafka h,s mÈxÑ lrùfï fldgi tu ck;djg iDcq m%;s,dN” Tjqkaf.a l,ska isá ;;a;ajhg idfmalaIlj ,nd fokafka hehs ;SrKh l<fyd;a muKs' Tjqkaf.a pdß;%dkql+, whs;Ska iïmQ¾Kfhka ms<s.ksñka idOdrK f,i jkaÈ f.jkq ,efí' jkaÈ f.ùï10 ms<sn| f;dard .ekSï j,g bvï u; mokï jQ h,s mÈxÑ lrùï iy n,mEïj,g ,lajk iajfoaYSh ck;dj úiska Tjqkaf.a oekqj;a leue;a; §u ;=, wka;¾.; fõ'

^wE& ms<silrKh yd ixj¾Okh i|yd jk hqfrdamSh nexl=j' ^EBRD& ^ ms.i.hq.ne.&

17' 2008 uehs ui§ ms.i.hq.ne. úiska tys kj mdßißl yd iudc m%;sm;a;Ska iïu; lr .kakd ,§” th l%shd;aul lsÍfï§ wjYH;d 10 lao iu.h' th u.ska 2003 mdßißl m%;sm;a;sh fjkqjg ta ;ek .kakd ,§' tajd 2008 fkdjeïn¾ 12 jk Èkg miqj wkqu; lrkq ,nk ish¿ jHdmD;s i|yd n,mdk

10 IDB 1998 wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùu ms<sn| m%;sm;a;sh fjdIskagka D.C

Page 99: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

92 mßYsIagh 01

mßÈ úh' mdßißl yd iudc m%;sm;a;sh úiska 2003 m%;sm;a;sh úiska msysgqjd we;s Wmdh ud¾.sl Èidj mj;ajdf.k hk w;r Ñria:dhS ixj¾Okh ms<sn| iudchSh ññ j,g wu;hs' tajd jvd;a jHqy.; yd wx. iïmQ¾K wdldrfhka wduka;%Kh lrhs' fuu iudchSh ññ n,mdkafka (i) lïlre m%ñ;Ska yd fiajd ;;a;ajhka flfrys' (ii) wlue;af;ka h,s mÈxÑ lrùï' (iii) m%cd fi!LHh” wdrlaIdj yd iqrlaIs;Ndjh' (iv) iajfoaYSh ck;djka yd (v) ixialD;sl Wreuhka ms<sn|jh'

18' m%;sm;a;sh wdlD;s.; lrkq ,enqfõ cd;Hhka;r uQ,H ixia:dj ^cd.uq.i.& fõ m%fõYhg wkqjh' tys ms<silrKh yd ixj¾Okh ms<sn| hqfrdamd nexl=fõ ^ms.i.hq.ne.&fõ l%shd;aul jk l<dmh ms<sôUq jk w;r” tys we;s iqúfYaI .;s ,laIK iy mßirh ms<sn| hqfrdamSh uQ,O¾u flfrys we;s lemùu ta ;=<ska ms<sôUq úh' thg ms.i.h.ne w;aika lrefjla úh' tfy;a ms.i.hq. ne. ;j;a w;sf¾l l%shdldß;aj m%ñ;Ska folla iys; úh' tkï (i) uQ,H w;rueÈhka iïnkaOj iy (ii) f;dr;=re fy,sorõ lsÍu i|yd;a md¾Yjlrejka iïnkaO lr .ekSu i|yd h'

19' fjk;a nyq md¾Yùh uQ,H wdh;khka fuka ms.i.hq.ne. uyck f;dr;=re m%;sm;a;shla iys;h' th hdj;ald,Sk fldg wkqu; lrkq ,enQfõ mdßißl yd iudc m%;sm;a;sho iu.h' ta 2008 uehs 12 jkodh' w¿;a uyck f;dr;=re m%;sm;a;sh úiska ms.i.hq.ne. f;dr;=re fy,sorõ l< hq;af;a flfiao hkak olajhs' ;jo md¾Yjlrejka iu. idlÉPd lsÍu ;=<ska jvd fyd| ±kqj;aNdjhla iy f;areï .ekSula we;s Wmdh ud¾.hka .ek” m%;sm;a;s iy l%shdkaú;hka .ek f;dr;=re ,nd .kafka flfiao hkak meyeÈ,s lrhs' ta;a iu.u tu m%;sm;a;sh úiska meyeÈ,s fjka lrk f¾Ldjka msysgqjkq ,nk w;r tu fnod yeßh hq;= f;dr;=re fudkjdo hkak ms<sn|jh' uyck f;dr;=re m%;sm;a;shg mßirh iy iudc n,mEï ;lafiarej11 ms<sn| t<sorõ l<hq;= f;dr;=re fudkjdo hkak fmkajd fohs'

b& iul m%;sm;a;s uQ,H wdh;k

20' iul m%;sm;a;s uQ,H wdh;khka hkq iul m%;sm;a;s ms<s.kq ,en isák uQ,H wdh;khkah” uQ,H l¾udka; rduqjla u.ska mdrsirsl iy iudchSh wjodkï ;;a;ajfha jHdmD;s uQ,HlrKfhaoS wduka;%Kh lrkq ,efí' 2003 oS f,dalfha m%Odk fmf,a jdKsc nexl= 10 la úiska ms<s.kakd ,o iul m%;sm;a;s hkq tu nexl=j, fmdÿ yd tlsfkl iu. .e,fmk uQ,O¾u ud,djla fhdod .ekSu i|yd jQ leue;a; ;=<skao” tn÷ mdrsirsl yd iudcuh m%;sm;a;s yd uÕ fmkajùï f.da,Sh jYfhka l%shdjg kexùu i|yd iy ish¿ l¾udka; wxY i|yd fhoùug we;s leue;a; ;=<ska mekke.=kq fohls' ta tla tla uQ,H wdh;khka úiska m%ldY lrkqfha Tjqka úiska iul uQ,O¾u j,g tlÕjk jHdmDßl l%shdoduhka fyda m%;sm;a;s msysgqjd we;s nj fyda msysgqjkq ,nk njh' Tjqka fmdfrdkaÿ jkafka Khlre úiska iudc yd mdßißl wjYH;dj,g tlÕj lghq;= fkdlrk fyda tfia l< fkdyels jHdmD;sj,g Kh fkd§ugh'

21' 2006 cQ,s udifha§ iul m%;sm;a;s ixfYdaOkh lrk ,§” ta (i) iudchSh yd mdßißl Ñria:dhSNdjh i|yd jk l%shd lsÍfï m%ñ;Ska ms<sôUq jk mßÈ yd cd;Hka;r uQ,H ixia:dj l%shd;aul lrk m%ñ;Skaj,g tlÕj lghq;= lrk njg” iul m%;sm;a;s ud,dj mokï jQ tajdg tlÕ jk nj' (ii) úúO md¾Yjlrejkaf.a woyia yd bf.k .ekSï taldnoaO lrk nj' w¿;a iul m%;sm;a;s uQ,O¾u m%d.aOk úhou fvd,¾ ñ,shk 10 lg fyda jeä uq,H iïmdokh flfrys n,mdhs'12 2008 wf.daia;= jk úg mdßißl yd iudchSh” iduqysl j.lSï úiska hym;a jHdmdßl w¾:hla we;s lrkafkah hk ;¾lh u; msysgd rgj,a 100lg jeä ixLHdjl l%shd;aul jk rgj,a 24 l uQ,H wdh;khka 60 lg jeä ixLHdjla úiska w¿;a iul m%;sm;a;s ms,s.kakd ,§13

11 ms.i.hq.ne. úiska A j¾.fha jHdmD;s i|yd mdßißl iy iudc n,mEï ;lafiarej ,kavkfha ;u jHdmdßl f;dr;=re uOHia:dkfha iy ;u nexl=fõ wod, fkajdisl ld¾hd,j, wOHlaI uKav,h úiska i,ld ne,Sug wvq jYfhka osk 60 lg fmr m%ldYhg m;a lrkq we;' fm!oa.,sl wxYfha jHdmD;s iïnkaOfhka fuu osk .Kk 120 ls'

12 l,ska ;snQ we;=,aùfï fodrgqj fvd,¾ ñ,shk 50ls' fuu fjkialsÍu ms<sn| meyeÈ,s lsÍï iulfha uQ,O¾u fjí wvúfha n,kak th http://www.equator-principles.com/faq.shtml ys n,kak'

13 n,kak' http://www.equator-principles.com/join.shtml.

Page 100: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

mßYsIagh 02 93

uOHu - ld, ls%hdldÍ ie,eiau ^2010-2012&

m%;sM, ld¾h M, o¾Yl ls%hdldrlï j.lshk md¾Yj iïm;a wjYH;d

iuia: j.lSu.wdishdkq ixj¾Ok nexl=j uq,H iïmdokh lrk ,o ish¿ jHdmD;s i|yd wd'i'ne' fõ wdrlaIK wruqKq,

uq,O¾u iy wjYH;djka imqrkq ,efí.

ls%hdldÍ lafIa;%h ^i&wdrlaIK ls%hdfõ fhoùu i|yd Khlrejka$fiajdodhlhskaf.a Odß;d ixj¾Okhg wdOdr lsÍu

wdrlaIK

wjYH;d ls%hdjg

kexùu i|yd

Khlrejkaf.a$

fiajdodhlhskaf.a

wdh;ksl Odß;dj

Yla;su;a lsÍu.

w.m%.m%. ls%hd;aul

jk Èkhg fmr iy

isÿ fjñka ;sfnk

mokfuka imhd

we;s úúO uÜgï

j,§ kj m%;sm;a;sh

.ek Khlrejkaa$

fiajdodhlhska mqyqKq

lsÍu.

n ish¿u i.id.r. Khlrejka i|yd

yev.eiaùfï mqyqKq

,nd §u ^jHdmD;sh

ls%hd;aul jk Èkg

fmr jevuq¿jla yd

Bg miq wjqreoaog

1-2 ne.ska.

l.fo$

l.;s.i.fo.nwNHka;r ld¾h

uKav, iïm;a

fhoùu.nwjYH;d mokfuka

;dlaIKsl wdOdr

fyda lem jq

wruqo,la ^we.fvd.o.,. 80-100&

nld¾huKav,

WmfoaYkh.

nrcfha yd

fm!oa.,sl wxY

Khlrejkaa$

fiajdodhlhskag

rg ;=, mqyqKq

jevigyka ,nd §u.

l.fo$

fm!.w.fu.fo./l.;s.i.fo.

ncd;Hka;r

ixj¾Ok wdh;k

úiska iyfhda.s

m%h;akhka.

jHdmD;s ms<sfh, jk

ld,fha § l,afõ,d

we;sj jHdmD;s

uÜgfuka Wmfoia

yd uÕ fmkaùï ,nd

§u.

niEu

Khlrejl=gu$

fiajdodhl=gu kj

m%;sm;a;sfha msgm;a

fnod yeÍu iy kj

úê úOdk meyeÈ,s

lr §u.

l.fo$

fm!.w.fu.fo./l.;s.i.fo.

nKhlref.aaa$

fiajdodhlhdf.a

Odß;dj ;lafiare

lsÍu iy jHdmD;s

msßksuejqï ;=,g

WÑ; Odß;d j¾Ok

wx. taldnoaO lsÍu.

l.fo$

fm!.w.fu.fo.

niudc iy mdßißl

;lafiare jd¾;d

iy md.l.ie, ke.m.i. ilia

lsÍug wdOdr ùu.

l.fo$

fm!.w.fu.fo.

Page 101: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

94 mßYsIagh 02

m%;sM, ld¾h M, o¾Yl ls%hdldrlï j.lshk md¾Yj iïm;a wjYH;d

jHdmD;s ls%hdjg

kexfjoa§ jHdmD;s

uÜgfuka ldf,daÑ;

Wmfoia yd uÕ

fmkaùu iemfha.

njHdmD;s

ls%hdjg kxjoa§

n,dfmdfrd;a;=

fkdjq m%Yak

wduka;%kh lsÍu

i|yd wjYH jk

wdOdr iemhSu.

l.fo$

fm!.w.fu.fo.

foa.wd.m. iudk;d, ixLHdj yd .=Kh

fukau ms,s.;ukd

nj ms<sn| ;lafiare

ms,sfh, flf¾.w.i.ne. iy

Khlrejka$

fiajdodhlhka

w;r ys±ia msrùfï

ls%hdldÍ ie,iqï

.Kkdjla ms<sn|j

tlÕ ùu yd

Khlrejka$

fiajdodhlhka úiska

WÑ; mßÈ ls%hdjg

kexùu.

nWmcd;sl, wdxYSh

uÜgfuka foa.wd.m. iudk;d iy ms,s.;

ukd nj ms<sn|

;lafiare iy ys±ia

msrùfï ls%hdldÍ

ie,iqï 3-5 ms<sfh,

lsÍu.

fmd.W.ld./ l.;s.i.fo./l.fo.

ls%hdldÍ lafIa;%h ^ii&m%;sm;a;sh ls%hdfõ fhoùfï § Wmldr ùu i|yd wú iy fuj,ï ixj¾Okh lsßu yd kv;a;= lsÍu

w.i.ne. fõ

ld¾huKav,h, Khlrejkaa$

fiajdodhlhska

iy fjk;a mrÿ

orkakka w.i.ne. fõ

wdrlaIK wjYH;d

meyeÈ,sj wjfndaO

lr .kakd w;r

wjYH ±kqfuka

ikakoaO fõ.

jeäÿr ;dlaIKsl

uÕ fmkaùu imhk

iy w.m%.m%. ls%hd;aul

jk Èkg fmr ,nd

.; yels cd;Hka;r

hk Ndú;h fmkakqï

lrk kshuq f¾Ld

iy w;afmd;a.

nmdßißl ;lafiare

kshuq f¾Ld

hdj;ald,Sk lsÍu.

l.;s.i.fo. nwNHka;r ld¾h

uKav, iïm;a

fhoùu.nld¾h uKav,

WmfoaYkh.nmßj¾;kh iy

uqøkh iy fnod

yeÍu i|yd fmrod

úhou.

niafjÉPdfjka

fkdjk h,smÈxÑ

lsÍu ms<sn|

w;afmd;

hdj;ald,Sk lsßu.

l.;s.i.fo.

niajfoaYsl ck

m%cdjkaf.a

wkque;sh ;Skaÿ

lsÍu we;=¿j

iajfoaYsl ckhd

ms<sn|j w;afmd;la

ms,sfh, lsÍu.

l.;s.i.fo.

m%;sm;a;s ,shú,s

^ wd.m%.m%. iy

wdrlaIK wjYH;d

1-4& iy kshuq

f¾Ld iy w;afmd;a

ldf,daÑ;j

mßj¾;kh lsÍu yd

nwd.m%.m%. , wdrlaIK

wjYH;djka 1-4

iy kshuq f¾Ld

iy w;afmd;a mq¿,a

f,i Ndú;d jk

NdIdjkag iy

fjk;a foaYSh

l.;s.i.fo./l.fo$

fm!.w.fu.fo.

Page 102: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

mßYsIagh 02 95

m%;sM, ld¾h M, o¾Yl ls%hdldrlï j.lshk md¾Yj iïm;a wjYH;d

Khlrejkaa$

fiajdodhlhska iy

fjk;a mrÿ orkakka

w;r fn|d yeÍu.

NdIdjkag wjYH;d mokfuka mßj¾;k

lsÍu iy uqøKh

lsÍu iy wod,

mrÿ orkakka w;r

fnod yeÍu.

ls%hdldÍ lafIa;%h ^iii&m%;sm;a;sh ls%hdjg kexùu i|yd w'i'ne' fõ ixúOdkd;aul Odß;dj yd iïm;a iemhSu iy;sl lsÍu

iudc iy mdßißl

wdrlaIK wjYH;d

ms<sn|j ±kqu

hdj;a ld,Sk lsÍu.

ldf,daÑ;j

yd bÈßhg

hk mokfuka

ld¾huKav,

idudðlhska

.Kkdjla mqyqKq

lsÍu.

nuq,ia:dkfha yd fkajdisl fufyjr j, ish¿u wdrlaIK úfYaI{hka yd lKavdhï kdhlhka yg nexl=j mqrd jHqy .; wNHka;r ld¾h uKav, mqyqKqjla ,nd §u. ^ls%hd;aul Èkhg fmr jenuq¿ 2 la iy miqj jirlg 2-3 jrla&

l.;s.i.fo. n;dlaIKsl iydh.

nwu;r wNHka;r

mßmd,k úhoï

i|yd wjYH uqo,a.

m%;sm;a;s ls%hdjg

kexùu i|yd

wdh;ksl Odß;dj

Yla;su;a lsÍu.

ld¾huKav,

m%udKhka jeälsÍu

yd ld¾huKav,

iïm;aj,ska Wmßu

m%fhdack ,Nd

.ekSu.

n;=ka wjqreÿ uOHu -

jdr ld,mßÉfþoh

;=, RDS i|yd

wu;r úoaj;ajD;sl

úfYaI{hka

iy fkajdisl

fufyhhka i|yd

foaYsh ks,Odßka

n|jd .ekSu.

u. i.fo./l.fo$

wka;¾ wdh;k ±kqu fn|dyod .ekSu i|yd iïnkao;d mj;ajdf.k hdu

n±kqu yd w;a±lSï

fn|d .ekSu i|yd

iïuka;%k$jevuq¿

ixúOdkh lsÍu.

l.;s.i.fo./l.fo$

fm!.w.fu.fo.

ls%hdldÍ lafIa;%h ^IV&w'i'ne' fõ wNHka;r iudf,dapkh iy wkql=,;d ksÍlaIK moaO;sh'

w.i.ne. fõ

wNHka;r

iudf,dapkh iy

wkql=,;d ksÍlaIK

moaO;sh iM, f,i

yd ld¾hlaIu f,i

ls%hd;aul lsÍu.

wdrlaIK m%;sm;a;s

ls%hd;aul jk

Èkhg fmr

wd.m%.m%. ls%hdjg

kexùu i|yd

meyeÈ,s fufyhqï

ls%hdmámdá ia:dms;

lsÍu.

njHdmD;s pl%fha iEu wÈhrl§u, w.i.ne. fõ wNHka;r iudf,dapk, ksÍlaIK iy jd¾;dlrK ls%hdmámdá úfYaI fldg ±laùu i|yd taldnoaO fufyhqï w;afmd;la ms<sfh, lsÍu.

l.;s.i.fo.

Page 103: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

96 mßYsIagh 02

m%;sM, ld¾h M, o¾Yl ls%hdldrlï j.lshk md¾Yj iïm;a wjYH;d

jHdmD;s msßlaiSu

iy j¾.SlrKh

nldf,daÑ; yd

WÑ; wdldrhg

iEu jHdmD;shlau

msßlaiSu yd

j¾.SlrKh lsÍu.

l.;s.i.fo. $ l.fo. $ fm!.w.fu.fo

;dlaIKsl iydh.

t,sorõ lsÍu. nwOHlaI uKav, wkque;sh ,eîug Èk 120 g fmr ish¿u A j¾.fha mdßißl jHdmD;s i|yd md.n.;. jd¾;d wd'i'ne' fjí wvúfhys m< lsÍu, jHdmD;s we.hqug fmr ish¿u ia.fkd.ke.m. A iy B jHdmD;s i|yd m%.ie$m%.ie. m, lsÍu. jHdmD;s we.hqug fmr ish¿u ia.mq. A iy B jHdmD;s i|yd ia.mq.ie. iy ia.mq.iels. m, lsÍu'

l.fo. $ fm!.w.fu.fo

wu;r wNHka;r

mßmd,k úhoï i|yd

wjYH uqo,a.

WmfoaYkh nie,lsh hq;=

mdßißl

ia.fkd.m%.jd. iy

ia.mq. n,mEï we;s

ish¿ jHdmD;s

i|yd jk WmfoaYk

j,g iyNd.s

ùu, úia;rd;aul

WmfoaYk m%;sM,

m%f,aLkh lsÍu

iy tajd jHdmD;s

msßksuejqug

taldnoaO lsÍu.

l.fo. $ fm!.w.fu.fo

wdrlaIK ,shú,s

ldf,daÑ;j Ndr §u

iy jHdmD;s ms<sfh,

lsÍfï § WÑ; mßÈ

iudf,dapkh lsÍu.

nm%;sm;a;s uq,O¾u

iy SR 1-4

wjYH;d j,g

m%;suqLj ish¿u

wod, wdrlaIK

,shú,s iudf,dapkh

lsÍu, w.i.ne. fõ

wjYH;d j,g

wkql+,;dj iy;sl

lr .ekSu i|yd

wdrlaIK ,shlshú,s

iïmq¾K fldg

l.fo. $ fm!.w.fu.fo / l.;s.i.fo.

Page 104: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

mßYsIagh 02 97

m%;sM, ld¾h M, o¾Yl ls%hdldrlï j.lshk md¾Yj iïm;a wjYH;d

ms<sfh, lr .ekSu

msKsi Khlrejka

$fiajdodhlhka

yg WÑ; Wmfoia

iemhSu.

ldf,daÑ;j wë-

laIK iy ksÍlaIK

fufyh meje;aùu, WÑ; uÕ fmkaùï

,nd §u iy jHdmD;s

ls%hdjg kexùfï §

m%;sM, f,aLk .;

lsÍu.

nish¿u mdßißl ia.fkd.ke.m. iy ia.mq. A j¾.fha jHdmD;s i|yd wdrlaIK úfYaI{hska úiska lafIa;% wëlaIK iy ksÍlaIK fufyhhka meje;aùu; wjYH wjia:d j, § ksjerÈ lsÍfï ie,iqï ms<sfh, lsÍu yd ls%hdjg kexùu i|yd Khlrejka $fiajdodhlhka iuÕ tlÕ;djg tau; yd .=Kd;aul ksÍlaIK jd¾;d ms<sfh, lsÍu.

l.fo. $ fm!.w.fu.fo / l.;s.i.fo.

nexl= - jHdma;

wkql+,;d ;;ajh

iy ld¾h M,h ld-

f,daÑ;j f,aLk .;

lsÍu yd l<ukdl-

rKh fj; bÈßm;a

lsÍu.

nnexl= - jHdma;

ld¾h M,h ms<sn|j

jd¾Isl jd¾;dj

ms<sfh, lsÍu yd

l<ukdlrKhg

Ndr §u.

l.;s.i.fo.

wd'i'ne' (ADB) = wdishdkq ixj¾Ok nexl=j, u.i.fo. (BPHR) = udkj iïm;a fomd¾;fïka;=j, foa.wd.m. (CSS) = foaYsh wdrlaIK

moaO;sh, i.id.r. (DMC) = ixj¾Ok idudðl rg, md.;.i.ie. (EARF) = mdßißl ;lafiare iy iudf,dapk wdlD;sh, md.n.;. (EIA) = mdßißl n,mEï ;lafiarej, md.l.ie. (EMP) = mdßißl l<ukdlrK ie,eiau, uq. (HQ) = uq,ia:dkh, ia.mq.ie.ie. (IPPF) = iajfoaYsl mqoa.,hskaf.a ie,iqï ie,ls,a,, mq.ie. (IPP) = iajfoaYsl mqoa.,hskaf.a ie,eiau, ia.fkd.ke.m. (IR) = iafjÉPdfjka

fkdjk kej; mÈxÑ lsÍu, fu.fo. (OD) = fufyhqï fomd¾;fïka;=j, fmd.W.ld. (OGC) = fmdÿ WmfoaYl ld¾hd,h, fu.ud. (OM) = fufyhqï ud¾f.damfoaYh, fm!.w.fu.fo. (PSOD) = fm!oa.,sl wxYfha fufyhqï fomd¾;fïka;=j, l.fo. (RD) = l,dmSh

fomd¾;fïka;=j, m%.ie. (RF) = m%;sjdik iels,a,, fka.fu. (RM) = fkajdisl fufyh, m%.ie. (RP) = m%;sjdik ie,eiau, l.;s.i.fo. (RSDD) = l,dmSh yd ;sridr ixj¾Okh fomd¾;fïka;=j, wd.m%.m%. (SPS) = wdrlaIK m%;sm;a;sh m%ldYh, wd.w. (SR) = wdrlaIK

wjYH;d.

Page 105: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

98 mßYsIagh 02

Page 106: wdrlaIK m%;sm;a;s m%ldYh - Asian Development Bank...ls%hdjg kexùfï § we;s jk m%Yak wdÈh iïnkaOfhka jHdmD;s j, n,mEug ,la fjk mqoa.,hska iy fjk;a mrÿ orkakkaf.a wod, woyia ;skaÿ

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j ms<sn|j

wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ oelau jkafka È<s÷lñka f;dr wdishd iy Ydka;slr l,dmhls’ tys fufyjr jkafka ish idudðl rgj,g Tjqkaf.a ck;djf.a È<s÷lu my; fy<Sug;a” Ôjk ;;a;ajh Wiia lsÍug;a WmldÍ ùuhs’ fuu l,dmh fndfyda ch.%yK ,nd ;snqK;a” th ;ju;a f,dalfha È<s÷ ckhdf.ka ;=fkka follgu ksjyk ù mj;S’ Èklg fvd,¾ 2lg wvq uqo,lska Ôj;a jk ck;dj fldaá 180la fuys fjfik w;r” ck;dj 90 fldaá 30 ,laIhla Èklg fvd,¾ 1’25lg wvq uqo,lska Ôj;a ùfï igkl fh§ isá;s’

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j i¾j.%dyl wd¾:sl j¾Okh” mdßißl jYfhka ;sridr jQ j¾Okh” iy l,dmSh jYfhka taldnoaO ùu yryd È<s÷lu wvq lsÍug wemlem ù isà’ th ueks,d kqjr flakaøia:dkh fldg f.k we;s w;r” idudðl rgj,a 67la tys ysñldß;ajh or;s’ bka 48la l,dmh ;=<u msysgd we;s tajd h’ tys ixj¾Okh fjñka mj;sk idudðl rdcHkag Wmldr lsÍfï Wml%u jkafka m%;sm;a;s ixjdo” Kh uqo,a” jHdmdr jia;=j, wdfhdackh” wemlr” m%odkhka” iy ;dlaIKsl iydh hk fïjd h’

wdishdkq ixj¾Ok nexl=j wxl 6 wdishdkq ixj¾Ok nexl= udj;” ukavÆfhdx k.rh

1550 fuÜfrda ueks,d” ms,smSkh’

www.adb.orgISBN XXX-XXX-XXX-XXX-XPublication Stock No. XXXXXXXXX

Printed on recycled paper

wdrlaIKm%;sm;a;s

m%ldYh2009

ms,smSkfha uqøKh lrK ,§m%;spl%SlrKh lrk ,o lvodisj, uqøKh lrk ,§’wdishdkq ixj¾Ok nexl=j