Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasınınrüblük rəsmi məlumat bülleteni

№32019

M Ü N D Ə R İ C A T

Bütün hüquqlar qorunur. Əvvəlcədən Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatası tərəfindən yazılı və qanuni şəkildə təsdiqlənmiş xüsusi icazəvə müvafiq müqavilə olmadan bu nəşrin tam va ya qismən har hansı bir formada çap edilməsi, surətinin çıxarılması və yayılması qadağandır.

© Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatası, 2019

ÖN SÖZ ....................................................................................................................................................... 3

AUDİTOR TRİBUNASI

Firsənd QurbanovAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsinə ayrılan büdcə vəsaitlərinin və büdcədənkənar daxilolmaların proqnozlaşdırılması və icrası üzrə aparılan uyğunluq auditinin nəticələri haqqında ....................................................................................................................... 4

Vaqif HəsənovQeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin proqnozlaşdırılması vəziyyətinin və istifadə olunmasının qanunvericiliyə uyğunluğunun təhlili haqqında ................................................................................................................................................... 23

Mehriban ƏlişanovaDövlət büdcəsindən Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyinə ayrılan vəsaitlərin istifadəsinə, eləcə də nazirlik sistemi üzrə daxilolmaların hesablanması və ödənilməsinə dair aparılan uyğunluq auditinin nəticələri haqqında ................................................................................................................................... 36

Cəfər HəsənovAzərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsi üzrə aparılan auditin nəticələri haqqında ................................................................................................ 51

AKTUAL PROBLEMLƏR

Hilal HüseynovDövlət sektorunda informasiya sistemlərinin strateji və operativ idarə edilməsinin auditi ...................... 66

Tamerlan Yusif-zadəEtika auditi yeni audit növü kimi: etika auditinin tətbiqi üçün mövcud şərtlər və onun əhəmiyyəti ........ 70

BEYNƏLXALQ ƏMƏKDAŞLIQHesablama Palatasının nümayəndə heyəti ABŞ-da İNTOSAİ-ın İnkişaf Təşəbbüsü və BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər üzrə Departamentinin “Ali Audit Qurumları tərəfindən dəyişiklik etmək: dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olunmasının auditi” adlı birgə toplantısında iştirak etmişdir ......................................... 76

HƏMKARLARQırğızıstan Respublikası Hesablama Palatası ........................................................................................... 79

EUROSAIState Audit Institution presented its 1000th audit report .........................................................................82

TƏBRİK EDİRİK Nailə Məhərrəmova 60 ............................................................................................................................ 83

XRONİKA .................................................................................................................................................. 84

DƏYƏRLİ DEYİMLƏR ................................................................................................................................ 85

ÖN SÖZ

3

Hörmətli oxucular!

2019-cu ildə sizinlə növbəti görüşümüz üçüncü rübə təsadüf edir. Baxılan dövr ölkə iqtisadiyyatının daha da canlanması, sosial paketin növbəti mərhələsinin reallaşdırılması ilə yadda qalmış, həyata keçirilən islahatlar cənab Prezident İlham Əliyevin də dediyi kimi, Azərbaycan vətəndaşlarının rifahının, onların yaşayış səviyyəsinin daim dövlətin diqqət mərkəzində olmasına parlaq nümunə olmuşdur.

“Dövlət auditi” bülleteninin üçüncü nömrəsinə ənənəvi olaraq bir neçə nəzarət tədbirinin nəticələri ilə bağlı auditor hesabatları ilə yanaşı, əməkdaşlarımızın analitik məqalələri də daxil edilmişdir. Bu nömrədə oxucularımız etika auditinin tətbiqi üçün mövcud şərtlər və onun əhəmiyyəti, dövlət sektorunda informasiya sistemlərinin strateji və operativ idarə edilməsinin auditi barədə araşdırma ilə tanış ola bilərlər.

Cari ilin iyul ayında ölkənin ali audit qurumu olan Hesablama Palatasının nümayəndə heyəti ABŞ-da İNTOSAİ-ın İnkişaf Təşəbbüsü və BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər üzrə Departamentinin “Ali Audit Qurumları tərəfindən dəyişiklik etmək: dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olunmasının auditi” adlı birgə toplantısında iştirak etmişdir. Sözügedən tədbirlə bağlı bülletenin üçüncü nömrəsində ətraflı məlumat ala bilərsiniz.

Bu nömrədə həmçinin, Qırğızıstan AAQ-ı ilə bağlı məlumatla və EUROSAİ-ın illik bülleteninin 24-cü buraxılışında Dövlət Audit İnstitutunun 1000-ci audit hesabatı ilə də tanış olmaq olar.

Hörmətlə,

Vüqar Gülməmmədov

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının sədri

Firsənd Qurbanov auditor, iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MƏDƏNİYYƏT NAZİRLİYİNİN XAÇMAZ REGİONAL

MƏDƏNİYYƏT İDARƏSİNƏ AYRILAN BÜDCƏ VƏSAİTLƏRİNİN VƏ BÜDCƏDƏNKƏNAR

DAXİLOLMALARIN PROQNOZLAŞDIRILMASI VƏ İCRASI ÜZRƏ APARILAN UYĞUNLUQ

AUDİTİNİN NƏTİCƏLƏRİ HAQQINDA AUDİTOR HESABATININ XÜLASƏSİ

ÜMUMİ MƏLUMATLAR

Auditin keçirilməsinin əsası: Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2019-cu

il üçün İş planı, 04 aprel 2019-cu il tarixli Q-53 nömrəli Kollegiya qərarı.

Auditin məqsədi: Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin Xaçmaz Regional

Mədəniyyət İdarəsinə ayrılan büdcə vəsaitlərinin və büdcədənkənar daxilolmaların

proqnozlaşdırılması və icrasının qanunvericiliyə uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi.

Auditin predmeti:

Ш Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin Xaçmaz Regional Mədəniyyət

İdarəsi üzrə daxilolmaların və xərclərin proqnozlaşdırılması və icrasının qanunvericiliyə

uyğunluğu;

ШMalların (işlərin və xidmətlərin) satın alınmasının qanunvericiliyə uyğunluğu;

ШMaliyyə hesabatlarının tərtibinin düzgünlüyü və daxili nəzarətin vəziyyəti;

Ш Dövlət əmlakının istifadə edilməsi vəziyyəti;

Auditlə əhatə olunan dövr: 01 yanvar 2017-ci il tarixdən 01 yanvar 2019-cu il tarixədək

olan dövr üçün 15 aprel 2019-cu il tarixdən 30 may 2019-cu il tarixinədək aparılmışdır.

Auditor hesabatı Hesablama Palatası haqqında Qanunun tələblərinə və audit qrupu

tərəfindən təqdim olunmuş hesabata, hesabatla əlaqədar audit obyektinin rəhbərinin

rəyinə, hesabata əlavə olunmuş sənədlərə, eləcə də auditin planlaşdırma, işçi planı, maliyyə

hesabatları və Ali Audit Qrumlarının Beynəlxalq Təşkilatının (İNTOSAİ) 100 (Dövlət

sektorunda auditin təməl prinsipləri), 400 (Uyğunluq auditin təməl prinsipləri), 4000

(Uyğunluq auditi üzrə tövsiyələrə ümumi giriş) və 4100 (Maliyyə hesabatlarının auditindən

ayrı keçirilən uyğunluq auditi) saylı standartların ümumi prinsiplərinə uyğun hazırlanmışdır.

Auditin obyekti: Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin (bundan sonra –

Nazirlik) Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsi (bundan sonra – İdarə).

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

4

AUDİTİN KEÇİRİLMƏSİ VƏ SÜBUTLARIN TOPLANILMASI

İdarə üzrə daxilolmaların və xərclərin proqnozlaşdırılması və icrasının qanunvericiliyə uyğunluğu

Xərclərin proqnozlaşdırılmasının qanunvericiliyə uyğunluğu

İdarənin saxlanılması və tabeliyində olan qurumlar üçün büdcə vəsaitləri dövlət büdcəsinin funksional təsnifatının “Ümumi dövlət xidmətləri”, “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” və “Təhsil” bölmələri üzrə mərkəzləşmiş xərclərdə nəzərdə tutulur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Mədəniyyət və turizm sahəsində dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər” haqqında 2018-ci il 20 aprel tarixli Sərəncamına əsasən, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin əsasında Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Turizm Agentliyi yaradılmışdır. Fərmanda, əsasən Regional İdarələrin, o cümlədən Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsinin Əsasnaməsində müvafiq dəyişiklik edilməsi tələb edilsə də, bu işlər audit dövrünün sonuna kimi icra edilməmişdir.

İdarə tərəfindən 2017-2018-ci illər üçün təqdim olunan proqnoz layihələrinin “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə uyğun olaraq, müəyyən olunmuş müddətlərdə müvafiq icra orqanına təqdim olunmasına baxmayaraq, “Dövlət büdcəsinin tərtibi və icrası qaydaları”nın 2.2-ci bəndinin tələblərinə əməl edilməyərək auditlə əhatə olunan illər üzrə büdcə vəsaitlərinə olan tələbat barədə proqnoz göstəriciləri hazırlanarkən İdarənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi tam qiymətləndirilməmiş, bir çox xərc maddələri üzrə əvvəlki illərin göstəriciləri nəzərə alınmayaraq, eləcə də müvafiq hesablamalar aparılmadan proqnozlar tərtib edilmiş, 2017-ci ildə 141469,9 manat (1,8%), 2018-ci ildə 162600,8 manat (2,0%) vəsaitlər ilin sonunda istifadə edilməyərək dövlət büdcəsinə qaytarılmışdır.

İdarə tərəfindən 2017-ci il üzrə 7725106,0 manat, 2018-ci il üzrə isə 8453100,0 manat məbləğində smeta xərcləri təsdiq edilmişdir (Cədvəl 1).

Cədvəl 1. Xərclərin funksional təsnifat üzrə bölgüsü barədə məlumat, manatla

Cədvəldən göründüyü kimi, 2017-ci il üzrə xərclərin tərkibində “Ümumi dövlət xidmətləri” bölməsinin xərcləri 1,5%, “Təhsil” bölməsinin xərcləri 35,8%, “Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət” bölməsi üzrə xərclər 62,7%, 2018-ci ildə isə müvafiq olaraq 1,6%, 35,6% və 62,8% təşkil etmişdir.

“Ümumi dövlət xidmətləri” 133207,0 110509,6 1,5 137090,0 126942,3 1,6

“Təhsil” 2737894,0 2722419,0 35,8 2952198,0 2951898,7 35,6

“Mədəniyyət, incəsənət, infor-masiya, bədən tərbiyəsi və digərkateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət”

4854005,0 4750707,5 62,7 5363812,0 5211658,1 62,8

Cəmi 7725106,0 7583636,1 100,0 8453100,0 8290499,2 100,0

Funksional təsnifat üzrə bölmələrTəsdiq edilmiş

məbləğ İcra Xüsusi çəki, %

2017 2018Təsdiq edilmiş

məbləğ İcra Xüsusi çəki, %

AUDİTOR TRİBUNASI

5

2019, №3

AUDİTOR TRİBUNASI

6

2019, №3

Büdcədən ayrılan vəsaitlərin və büdcədənkənar daxilolmaların həcmi və icra vəziyyəti

İdarənin icmal xərclər smetası 2017-ci ildə 7725106,0 manat dürüstləşdirilmiş təyinata qarşı 7583636,1 manat və ya 98,2% (141469,9 manat az) icra olunsa da, bəzi xərc maddələri üzrə icra 74,2%-44,1% arasında olmuşdur. Belə ki, “Əməyin ödənişi ilə bağlı sair pul ödənişləri” paraqrafı üzrə 64,1%, “İcbari dövlət sığortası” paraqrafı üzrə 46,5%, “İnternet xidmətlərinin haqqının ödənilməsi” maddəsi üzrə 44,1%, “Su haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə 74,2%, “Kanalizasiya xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə 54,2%, “İstehsalda istifadə edilməyən qeyri- maddi aktivlər" paraqrafı üzrə 46,7% icra edilmişdir.

2018-ci ildə 8453100,0 manat dürüstləşdirilmiş təyinata qarşı 8290499,2 manat və ya 98,1% (162600,8 manat az) icra olunsa da, bəzi xərc maddələri üzrə icra 62,8%-47,1% arasında olmuşdur. Belə ki, “İcbari dövlət sığortası” paraqrafı üzrə 62,3%,“Su haqqının ödənilməsi” xərci üzrə 62,8%, “Kanalizasiya xidmətləri haqqının ödənilməsi” paraqrafı üzrə 47,1% icra edilmiş, “Poçt xidmətlərinin ödənilməsi” maddəsi üzrə 1982,0 manat nəzərdə tutulmuş vəsaitdən istifadə olunmamışdır.

İdarənin iqtisadi təsnifat üzrə xərclərinin icrasının təhlili göstərir ki, 2017-2018-ci illərdə xərclərin tərkibində əməyin ödənişi xərclərinin xüsusi çəkisi üstün olmaqla 78,7% və 80,5%, malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınması xərcləri 10,6% və 11,9%, digər xərclər 0,2% və 0,6%, qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması xərcləri isə 0,1% və 0,2% təşkil etmişdir.

İdarə tərəfindən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin (bundan sonra – Nazirlər Kabineti) 17 noyabr 2017-ci il tarixli 502 nömrəli “Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə və təşkilatların büdcədənkənar vəsaitləri haqqında Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə Qərarının, eləcə də büdcədənkənar daxilolmaların bərpa olunması barədə Nazirliyin 15 may 2007-ci il tarixi 1538/06 nömrəli təlimat məktubunun tələblərinə qismən əməl olunmuşdur.

Ш İdarə tərəfindən 2017-2018-ci illərdə büdcədənkənar vəsaitlər proqnozlaş-dırılarkən müxtəlif istiqamətlərdə fəaliyyət göstərən dərnəklərə görə əldə edilən vəsaitlərdən həmin dərnəklərin fəaliyyət göstərdikləri mədəniyyət müəssisələri üzrə kommunal xərclərə görə vəsait proqnozlaşdırılmamış, dəftərxana və mətbəə xərcləri üzrə vəsaitlər proqnozlaşdırılsa da icra edilməmiş, vəsaitlər ancaq “Əməyin ödənişi” paraqrafı üzrə aparılmışdır.

Ш İdarədə büdcədənkənar daxilolmalar üzrə xərclər smetası 2017-ci ildə 38500,0 manata qarşı 3600,6 manat və ya 9,4% (34899,4 manat az), 2018-ci ildə isə 14897,0 manata qarşı 5484,6 manat və ya 36,8% (9412,4 manat az) icra olunmuşdur.

Ш İdarənin büdcədənkənar fəaliyyəti üzrə gəlirləri müxtəlif musiqi alətləri üzrə (tar, qarmon, kamança, saz, ud) təşkil edilən kurslar, kompüter kursları, eləcə də biçmə, tikmə və kosmetoloq kursları üzrə göstərilən pullu xidmətlərdən daxilolmalar hesabına formalaşmışdır. Büdcədən ayrılan vəsaitlərin və büdcədənkənar daxilolmaların icrasının təhlili göstərir ki, İdarə tərəfindən büdcə vəsaitlərinin proqnozlaşdırılmasında bəzi xərc maddələrinin, o cümlədən kommunal xidmətlərin ödənilməsi üzrə xərclərin məbləğinin hesablanması və müəyyən edilməsi işləri tələb olunan səviyyədə təşkil olunmamışdır. Eyni zamanda büdcədənkənar daxilolmaların təsdiq olunmuş smeta üzrə gəlirlərin 2017-ci ildə 9,4% icra edilməsi, 2018-ci ildə isə gəlirlərin əvvəlki il ilə müqayisədə 23603,0 manat

AUDİTOR TRİBUNASI

7

2019, №3

azaldılaraq nəzərdə tutulmasına baxmayaraq, icra 36,8% olmuşdur ki, bu da dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə və təşkilatların büdcədənkənar vəsaitlər haqqında Əsasnamənin tələblərinə əməl olunmaması ilə yanaşı, İdarənin mövcud potensialından tam istifadə edilməməsi kimi qiymətləndirilir.

Əmək haqlarının və müavinətlərin hesablanması və ödənilməsini tənzimləyən normativ-hüquqi aktların tələblərinə əməl olunması vəziyyəti

Ш Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 175-ci maddəsinin “Əmək haqqından tutulmalara yol verilən hallar və bunun icrası qaydası”nın tələbləri gözlənilməyərək, 2017-ci ildə 21213,1 manat, o cümlədən işçilərin bədbəxt hadisələrdən sığortalanması üçün "Dövlət Sığorta Agentliyinə" 3339,0 manat, Qızıl Aypara Cəmiyyətinə 2795,0 manat, Xaçmaz rayon İcra Hakimiyyətinin büdcədənkənar hesabına (sosial yardımlar üçün) 15079,1 manat, 2018-ci ildə 19139,7 manat, o cümlədən Qızıl Aypara Cəmiyyətinə 2620,0 manat və Xaçmaz rayon İcra Hakimiyyətinin büdcədənkənar hesabına (sosial yardımlar üçün) 16519,7 manat köçürülmüş, ümumilikdə 40352,8 manat işçilərin razılıq ərizələri olmadan əmək haqqından tutulmalar edilmişdir.

Ш Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin (bundan sonra – ƏƏSMN) Kollegiyasının 17 noyabr 2011-ci il tarixli 3-1 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Mədəni-maarif, turizm müəssisələrində olan qulluqçu vəzifələrinin Vahid Tarif-İxtisas Sorğu Kitabçası”nın tələbləri İdarə tərəfindən gözlənilməyərək, ixtisas göstəriciləri nəzərə alınmadan tarif dərəcələri artırılmış və ümumilikdə 5425,0 manat, o cümlədən Xaçmaz rayon uşaq musiqi məktəbləri (bundan sonra – UMM) üzrə 2 halda 627,0 manat, Xaçmaz rayon Mədəniyyət Mərkəzi üzrə 17 halda 2366,0 manat, Xaçmaz Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi üzrə 4 halda 285,0 manat, Xaçmaz rayon Mərkəzi Kitabxana Sistemi (bundan sonra – MKS) üzrə 9 halda 1764,0 manat, Quba rayon Mədəniyyət Mərkəzi üzrə 1 halda 114,0 manat, Şabran MKS üzrə 2 halda 269,0 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш ƏƏSMN Kollegiyasının 17 noyabr 2011-ci il tarixli 3-1 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş "Vahid Tarif İxtisas Sorğu Kitabçasının" tələblərinə əsasən, “Böyük” vəzifə adı işçi öz vəzifəsindən başqa ona tabe olan icraçıya rəhbərlik etdikdə verilir. İdarə tərəfindən qeyd edilən tələb gözlənilməmiş və Xaçmaz rayon MKS üzrə 3 halda, Şabran rayon MKS üzrə 5 halda tabeliyində icraçı olmadığı halda böyük kitabxanaçı vəzifəsi müəyyənləşdirilmiş və nəticədə həmin işçilərə auditin əhatə etdiyi dövr ərzində ümumilikdə 1008,0 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш Dərsə davamiyyət və müvəffəqiyyət jurnalında şagirdlərin dərs saatı ümumtəhsil məktəblərindəki dərs saatları ilə eyni vaxta düşdüyü halda, dərs saatlarının tədrisi rəsmiləşdirilərək Şabran rayon UMM-də nağara ixtisası üzrə 2 halda 4,0 saata görə 2018-ci ilin sentyabr-dekabr aylarında 240,2 manat, sinif otaqları çatışmadığı halda dərs cədvəli üzrə nağara ixtisası üzrə dərs saatlarının dərs cədvəlində üst-üstə düşən 2 dərs saatına görə 120,1 manat, ümumilikdə 360,3 manat əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш Şagird və müəllimlərin dərsə davamiyyəti yoxlanılarkən Şabran rayon UMM-də dərs cədvəli üzrə nəzərdə tutulan 11 dərsdən 3,0 dərs (dərs cədvəli üzrə keçirilməli olan dərslərin 27,2%-i), Siyəzən rayon UMM-də 9 dərsdən 2,0 dərs (22,2%-i), Xaçmaz rayon UMM-də 10 dərsdən 3,0 dərs (30,0%-i), Xaçmaz rayon UİM-də 9 dərsdən 3,0 dərs (33,3%-i) Xudat şəhər UMM-də 7 dərsdən 2,0 dərs (28,6%-i), Quba rayon UİM-də 11 dərsdən 6,0 dərs (54,5%-i),

AUDİTOR TRİBUNASI

8

2019, №3

Quba rayon UMM-də 8 dərsdən 2,0 dərs (25,0%-i) keçirilmədiyi müəyyən edilmişdir. Tədris olunmayan dərs saatlarına görə 89,9 manat əmək haqqından tutulmaq üçün hesablanmışdır.

Ш İdarənin 3 əməkdaşı sanatoriya kurort müalicəsində olduqları dövrdə 319,6 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш İdarənin mühasibatlığı tərəfindən 2017-ci ilin 29 dekabr tarixində Qusar şəhər UMM üzrə 22 nəfərə həmin ay üzrə təkrar 4379,1 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш Nazirlər Kabinetinin 22.08.2002-ci il tarixli 137 nömrəli "Əmək şəraiti ağır və zərərli olan işlərdə və iqlim şəraitinə görə işləmək üçün əlverişli olmayan iş yerlərində çalışan işçilərin əmək haqqının yüksək məbləğdə ödənilməsini təmin edən artımların (əmsalların) məbləğinin minimum miqdarının müəyyən edilməsi haqqında" Qərarının tələblərinə əməl edilməyərək, 1 nəfər işçiyə 1088,0 manat əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш Paltarsaxlayan ştatı üzrə əmək haqqı mövsümi xarakterli ödənilməli olduğu halda, 2 halda əmək haqqı il ərzində tam ödənilmiş, o cümlədən 2017-ci ildə 1 halda 689,7 manat, 2018-ci ildə isə 1 halda 827,8 manat, cəmi 1517,5 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir.

Ш 2017-ci ildə İdarə yaradılarkən Xaçmaz Mədəniyyət və Turizm şöbəsinin 23 nəfər Klub işçilərinin 2016-cı ilin dekabr ayında ödənilməyən 2577,26 manat əmək haqqı borcu 01 yanvar 2017-ci il tarixə maliyyə hesabatlarında və “Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə borclar” hesabında uçota götürülməmiş, lakin həmin vəsaitlərin ödənişi 12 mart 2017-ci il tarixdə Nazirlik tərəfindən müvafiq göstəriş verildikdən sonra İdarə tərəfindən ödənişi aparılmışdır.

Ш Nazirliyin 2014-cü il 19 dekabr tarixli 692 nömrəli Əmrilə təsdiq edilmiş “Uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbləri üzrə tədris planları”nın tələblərinə əməl edilməyərək, ümumi fortepiano ansamblı fənni, həmçinin tədris-köməkçi və qrup fənləri üzrə artıq tarifləşdirilmiş dərs saatlarına görə əmək haqqı ödənilmişdir (Cədvəl 2).

Cədvəl 2. İdarə üzrə 2016/2017 və 2017/2018-ci tədris illərində artıq tarifləşdirilmiş dərs saatları

Cədvəldən göründüyü kimi, ixtisas fənni üzrə artıq tarifləşdirilmiş dərs saatlarına görə əmək haqqının 52,3%-i Xaçmaz rayonu, 26,2%-i Qusar rayonu, 13,1%-i Şabran rayonu və 8,4%-i Quba rayonu üzrə, tədris-köməkçi və qrup fənləri üzrə isə artıq tarifləşdirilmiş dərs saatlarına görə əmək haqqının 40,8%-i Xaçmaz rayonu, 27,6%-i Quba rayonu, 11,3%-i Siyəzən rayonu, 11,0%-i Qusar rayonu və 9,3%-i isə Şabran rayonu üzrə ödənilmişdir.

№

İdarəyə daxilolan

rayonlarınadı

İxtisas fənni üzrə artıqtarifləşdirilmiş dərssaatları, o cümlədən

Artıq dərssaatlarına görə

ödənilmiş əmək haqqı(manatla)

Tədris köməkçi və qrupfənləri üzrə artıq

tarifləşdirilmiş dərssaatları, o cümlədən

Artıq dərssaatlarına

görəödənilmiş

əmək haqqı(manatla)

cəmi

2016/2017-citədris ili

2017/2018-citədris ili

2018/2019-cutədris ili

saat məbləğ

1 Xaçmaz 4 747 38,5 21 24 8966 87,5 9713

2 Quba 2 120 17,5 20 11,5 6066 51 6186

3 Şabran 2 187 4 7 6 2043 19 2230

4 Qusar 4 374 6 8 6 2417 24 2791

5 Siyəzən 9 6,5 7 2477 22,5 2477

Cəmi 6 4 2 1428 75 62,5 54,5 21969 204 23397

2016/2017-citədris ili

2017/2018-citədris ili

2018/2019-cutədris ili

AUDİTOR TRİBUNASI

9

2019, №3

Uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəblərində 2016/2017, 2017/2018 və 2018/2019-cu tədris illərində artıq tarifləşdirilmiş 204,0 dərs saatına görə ümumilikdə 23397,0 manat məbləğində büdcə vəsaiti xərc edilmişdir.

Auditlə əhatə olunan dövrdə İdarə tərəfindən uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbləri üzrə artıq ştat vahidlərinin saxlanmasına və keçirilməyən dərslərə, dəniz səviyyəsindən yüksəkliyə, Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin, həmçinin Vahid Tarif-İxtisas Sorğu Kitabçasının tələblərinə əməl edilməməsinə, eləcə də artıq tarifləşdirilmiş dərs saatlarına görə ümumilikdə 70461,3 manat məbləğində artıq əmək haqqı ödənişinə yol verilmişdir ki, bu da ştatda olan işçilərə ödənilmiş əmək haqqının 0,7%-ni (ştatda olan işçilərə ödənilmiş əmək haqqının məbləği 10288677,0 manat) təşkil etmişdir.

Şəbəkə, ştat və kontingent göstəricilərinin vəziyyəti

Ш Nazirliyin 26 dekabr 2016-cı il tarixli 9 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş İdarənin Əsasnaməsinə uyğun olaraq İdarənin strukturu və ştat cədvəli Nazirlik tərəfindən təsdiq edilir. Mədəniyyət naziri tərəfindən İdarənin rəhbərlərin və mütəxəssislərin əməyinin ödəniş dərəcələri I qrupa aid edilmiş Heydər Əliyev Mərkəzlərinin ştat cədvəlləri təsdiq olunmuşdur.

İdarənin tabeliyində cəmi 210 klub və 252 kitabxana müəssisəsi mövcud olmuşdur ki, bunun da müvafiq olaraq 23,3%-i və 26,2%-i Xaçmaz şəhəri, 37,1%-i və 33,7%-i Quba rayonu, 26,2%-i və 18,6%-i Qusar rayonu, 9,5%-i və 16,3%-i Şabran rayonu, 3,8%-i və 5,2%-i Siyəzən rayonunun payına düşür (Cədvəl 3).

Cədvəl 3. İdarənin 01 yanvar 2018-ci il tarixə şəbəkə göstəricilərinin vəziyyəti

Əlavə olaraq bildiririk ki, Dövlət Statistika Komitəsinin (bundan sonra – DSK) məlumatlarına əsasən, 01 yanvar 2019-cu il tarixə əhalinin sayı Xaçmaz rayonu üzrə 178,1 min nəfər, Quba rayonu üzrə 171,7 min nəfər, Qusar rayonu üzrə 98,1 min nəfər, Şabran rayonu üzrə 59,3 min nəfər, Siyəzən rayonu üzrə 42,2 min nəfər olmuşdur. Əhali sayına uyğun olaraq, Xaçmaz rayonunda hər 3635 nəfərə, Quba rayonunda hər 2201 nəfərə, Qusar rayonunda hər 1784 nəfərə, Şabran rayonunda hər 2965 nəfərə və Siyəzən rayonunda hər 5275 nəfərə 1 klub müəssisəsi düşür.

01 yanvar 2018-ci il tarixə Xaçmaz rayon MKS üzrə (filiallarla birlikdə) orta illik oxucu sayı 30149 nəfər (əhalinin 16,9%-i), Quba rayonu üzrə 32133 nəfər (18,7%-i), Qusar rayon üzrə 22432 nəfər (22,9%-i), Şabran rayonu üzrə 25251 nəfər (42,5%-i), Siyəzən rayonu üzrə 9987 nəfər (23,7%-i) əhatə edilmişdir.

Xaçmaz Quba Qusar Şabran Siyəzən Cəmi

Klublar 49 78 55 20 8 210

MKS 1 1 1 1 1 5

3 1 1 2 7Şəhər kitabxana filialları

Kənd kitabxana filialları 62 83 45 38 12 240

Musiqi Məktəbləri 2 1 1 4

İncəsənət məktəbləri 1 1 1 1 4

Tarix Diyarşünaslıq muzeyi 1 1 1 1 4

Rəsm Qalеreyası 1 1 2

H.Ə.Əliyev Mərkəzi 1 1 1 1 1 5

Cəmi 121 167 106 64 23 481

Müəssisələr

AUDİTOR TRİBUNASI

10

2019, №3

İdarənin tabeliyində olan müəssisələrdə ümumilikdə 1599,0 ştat vahidi mövcuddur, həmin ştat vahidlərinin 43,2%-i mədəniyyət evləri və klub müəssisələrinin, 42,3%-i kitabxana müəssisələrinin, 10,4%-i muzey və muzey tipli müəssisələrin və 4,1%-i uşaq musiqi məktəblərinin payına düşür (Cədvəl 4).

Cədvəl 4. İdarədə sahələr üzrə ştat vahidləri barədə

Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin mədəniyyət evi, klub və muzeylərinin nümunəvi ştatları" haqqında 30 iyun 1990-cı il tarixli 284 nömrəli Qərarı və Nazirlər Kabinetinin 11 oktyabr 2011-ci il tarixli 162 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının şəhər (rayon) mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemlərinin, müsəqil kitabxanaların, şəhər, qəsəbə və kənd kitabxana filiallarının, habelə şəhər, qəsəbə kütləvi, uşaq və gənclər kitabxanalarının nümunəvi strukturu və ştat vahidləri"nin tələblərinə əməl edilməməsi nəticəsində artıq ştat vahidləri saxlanılaraq əmək haqqı ödənilmişdir.

Xaçmaz MKS və B.Səfəroğlu adına Quba rayon Mədəniyyət Mərkəzi üzrə ümumilikdə artıq saxlanılmış 8,5 ştat vahidinə görə 32875,9 manat məbləğində büdcə vəsaiti xərc edilmişdir.

Auditlə əhatə olunan illərdə İdarə tərəfindən bir neçə halda, o cümlədən tarif dərəcələrinin artırılması hesabına, üst-üstə düşən və tədris olunmayan dərslərə, eləcə də artıq tarifləşdirilmiş dərs saatlarına görə, həmçinin Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarının tələblərinin düzgün icra olunmaması və artıq ştat vahidlərinin saxlanılmasına görə artıq və ya əlavə əmək haqqı ödənişlərinə yol verilmişdir ki, bu da əməyin ödənişi xərclərinin düzgün proqnozlaşdırılmaması ilə yanaşı, ayrılmış vəsaitin təyinatı üzrə və səmərəli istifadə olunmaması, eləcə də bu sahədə daxili nəzarət işinin təşkil edilməməsi kimi qiymətləndirilir.

İdarənin tabeliyində olan uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəblərində pedaqoji işçilər, şagirdlər və pedaqoji stavkaların sayı, tarifləşdirilmiş dərs yükü, pedaqoji işçilərin aylıq əmək haqqı fondu, 1 şagirdə düşən dərs saatının miqdarı və 1 pedaqoji işçiyə düşən pedaqoji stavkanın miqdarı təhlil olunmuşdur (Cədvəl 5).

Cədvəl 5. İdarənin tabeliyində fəaliyyət göstərən uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbləri

İdarənin əhatəetdiyi rayonlar

Ümumiştat sayı

Muzey Rəsmqalereyası Kitabxana Mədəniyyət

evləri və klublarH.Əliyev Mərkəzi

Xaçmaz 412,5 18 3,5 197 20,5 150,5 23

Quba 508,5 32 0 181,5 19 254 22

Qusar 364 8 6 140 10,5 185,5 14

Şabran 226 16,5 0 114 8 76,5 11Siyəzən 88 0 0 44,5 5,5 24 14

Cəmi 1599 74,5 9,5 677 63,5 690,5 84

UMM

İdarənin əhatəetdiyi rayonlar

UMM-nin sayı

Pedaqojiişçilərin

sayı

Xaçmaz 3 220 949 4155,5 346,3 73142,3 4,4 1,6

Xaçmaz UMM 110 439 1912 159,0 34053 4,4 1,4

Xudat UMM 59 293 1256 104,7 22436 4,3 1,8

Xaçmaz UİM 51 217 987,5 82,3 16653 4,6 1,6

Quba 2 127 621 2729 227,4 50171,6 4,4 1,8

Quba UİM 80 408 1712 142,7 31171 4,2 1,8

Şagirdsayı

Tarifləşdirilmişdərs yükü

Pedaqojistavka

Əmək haqqıfondu

1 şagirdədüşəndərs

1 pedaqoji işçiyə düşən

pedaqojistavka

1 2 3 4 5 6 7 8 9

AUDİTOR TRİBUNASI

11

2019, №3

Cədvəldən göründüyü kimi, İdarənin tabeliyində olan 8 UMM üzrə Xaçmaz rayonu üzrə 1 pedaqoji işçiyə 1,6 pedaqoji stavka, Quba rayonu üzrə 1 pedaqoji işçiyə 1,8 pedaqoji stavka, Qusar rayonu üzrə isə 1 pedaqoji işçiyə 1,6 pedaqoji stavka, Şabran rayonu üzrə isə 1 pedaqoji işçiyə 1,4 pedaqoji stavka, Siyəzən rayonu üzrə isə 1 pedaqoji işçiyə 1,8 pedaqoji stavka dərs yükü düşür. 1 pedaqoji işçinin 1 saatına düşən əmək haqqının məbləği isə 16,9-17,8 manat arasında olmuşdur.

Nazirlər Kabinetinin “Ezamiyyə xərclərinin normaları haqqında” 2008-ci il 25 yanvar tarixli 14 nömrəli qərarının tələblərinə əməl edilməyərək, ezamiyyə günlərinin sayının düzgün hesablanmaması nəticəsində 6 halda 2240,0 manat ezamiyyə xərci artıq ödənilmişdir.

Malların (işlərin və xidmətlərin) satın alınmasının qanunvericiliyə uyğunluğu

“Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 22.1 və 23.1-ci maddələrinin tələblərinə uyğun olaraq, 2017-2018-ci illər üçün satın alınacaq malların (işlərin və xidmətlərin) satınalmalarının həyata keçirilməsi məqsədilə İdarənin müvafiq əmrləri ilə Tender komissiyası yaradılaraq satınalmalar həyata keçirilmişdir. 2017-2018-ci illərdə Tender komissiyasının sədri İdarənin baş mühasibi olmuşdur.

2017-ci ildə 13 satınalma proseduru keçirilmiş (2 kotirovka sorğusu 15,4% və 11 açıq tender 84,6%) və 995594,6 manat dəyərində satınalma müqavilələri bağlanılmışdır. Bağlanılmış müqavilələr 99,3% və ya 988885,5 manat həcmində icra olunmuşdur. 2018-ci ildə isə 12 satınalma proseduru keçirilmiş (2 kotirovka sorğusu-16,7% və 10 açıq tender 83,3%) və 890156,1 manat məbləğində müqavilələr bağlanılmış və müqavilələr 100,0% icra olunmuşdur (Cədvəl 6).

Cədvəl 6. İdarə tərəfindən keçirilən satınalmalar

Quba UMM 47 213 1017 84,7 19001 4,8 1,8

Qusar UİM 1 91 373 1766 147,2 32590 4,7 1,6

Şabran UMM 1 103 351 1751 145,9 29041,8 5,0 1,4

Siyəzən UİM 1 57 230 1198,6 99,9 20267 5,2 1,8

Cəmi 8 598 2524 11600 966,7 205213 4,7 1,6

1 2 3 4 5 6 7 8 9

İl Müqavilənin predmeti Açıq tender Kotirovkasorğusu

İcra edilmişməbləğ

2017 İstilik enerjisi (yanacaq) haqqının ödənilməsi 73699,0 73699,0 73699,0

2017 Cari təmir 199000,0 199000,0 199000,0

2017 Digər maşın və avadanlıqlar 62658,0 62658,0 62658,0

2017"Yumşaq inventar, yataq ləvazimatları vəxüsusi geyimlərin alınması" 45167,5 45167,5 45167,5

2017 Kommunal və kommunikasiya хidmətləri İlə bağlı xərclər

76016,8 76016,8 76016,8

2017 Avadanlıqların alınması 117240,0 117240,0 117240,0

2017 Sair xərclər 73699,0 73699,0 73698,5

2017 İdarənin digər xərcləri 80559,0 80559,0 80555,9

2017 Dəftərxana və təsərrüfat malları 70212,5 70212,570212,5

2017 Mətbəə xərcləri 13472,0 13472,0 13472,0

2017İstehsalahatda istifadə olunmayanqeyri-maddi aktivlər

6850,0 6850,0 6850,0

Cəmi bağlanmışmüqavilə məbləği

1 2 3 4 5 6

AUDİTOR TRİBUNASI

12

2019, №3

Auditlə əhatə edilən dövrdə İdarə tərəfindən bəzi hallarda qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilmədiyi müəyyən edilmişdir. Belə ki:

Ш 25 halda “Satınalma prosedurları haqqında hesabat” maddəsinin tələbləri pozulmuş və nəticədə satınalan təşkilat satınalma prosedurları haqqında məlumatların göstərildiyi hesabat tərtib edilməmişdir (Qanunun 10-cu maddəsi);

Ш 2017-2018-ci illərdə keçirilmiş satınalmalar zamanı Qanunun 27-ci maddəsinin tələblərinə əməl olunmayaraq, tender prosedurlarının başlanmasından əvvəl satın alınacaq malların (işlərin və xidmətlərin) ehtimal olunan qiyməti mövcud qanunvericiliyə əsasən müəyyənləşdirilməmiş və nəticədə satınalan malların orta bazar qiymətləri ilə müqayisədə qiymət fərqinə görə 100095,2 manat məbləğində artıq xərcə yol verilmişdir.

Ш 2017-ci il ərzində 13 satınalma proseduru keçirilmiş, keçirilmiş satınalmaların 30,8%-i və ya 4 satınalma prosedurunda, 2018-ci il ərzində keçirilmiş satınalmaların 66,7%-i və ya 8 satınalma prosedurunda qalib elan edilmiş şirkətin nizamnamə kapitalı cəmi 10,0 (on) manat təşkil edir.İdarə tərəfindən yaradılmış Tender Komissiyası tərəfindən malların (işlərin və xidmətlərin) satınalınması prosesində dövlət satınalmalarını tənzimləyən qanunvericilik aktlarının tələblərinə tam əməl edilməməsi, həmçinin auditlə əhatə olunan illərdə dövlət satınalmalarının keçirilməsində bir çox hallarda qanunvericiliyin tələblərinin pozulması halları, o cümlədən ehtimal olunan qiymətin mövcud qanunvericiliyə əsasən müəyyən olunmaması və bu kimi digər nöqsanlara yol verilmişdir ki, bu da İdarədə dövlət satınalmalarının, habelə daxili nəzarətin təşkili işinin zəif olması kimi qiymətləndirilir.

Mal-material qiymətlilərinin qorunub saxlanılması vəziyyəti

Ш İdarənin mallara, iş və xidmətlərə tələbatını düzgün müəyyənləşdirməməsi nəticəsində 2017-ci ildə alınmış 111060,2 manat dəyərində uzunmüddətli aktivlər və cari ehtiyatlar anbarda istifadəsiz saxlanmış və nəticədə (2017-ci ildə alınmış mal-materialların 21,3%-i) büdcə vəsaiti səmərəsiz xərc edilmişdir.

2017 Cari təmir 31300,0 31300,0 24594,5

2017 İnventarların alınması 145720,8 145720,8145720,8

Cəmi 975272,6 20322,0 995594,6 988885,5

2018 İdarənin digər xərcləri 71502,1 71502,1 71502,1

2018 Bərk inventarlar 154707,0 154707,0 154707,0

2018 Dəftərxana və təsəttüfat malları 65537,2 65537,2 65537,2

2018 Avadanlıqların alınması 118975,9 118975,9 118975,9

2018 Digər maşın və avadanlıqlar 64605,0 64605,0 64605,0

2018"Yumşaq inventar, yataq ləvazimatları və xüsusi geyimlərin alınması" 42435,2 42435,2 42435,2

2018 Sair xərclər 58764,0 58764,0 58764,0

2018 İstilik enerjisi (yanacaq) haqqının ödənilməsi 67684,8 67684,8 67684,8

2018 Mətbəə xərcləri 13300,0 13300,0 13279,0

2018 Cari təmir 172259,7 172259,7 172259,7

2018 İstehsalahatda istifadə olunmayan qeyrimaddi aktivlər 9450,0 9450,0 9450,0

2018Kommunal və kommunikasiya xidmətləriİlə bağlı xərclər

50935,3 50935,3 50935,3

Cəmi 867406,1 22750,0 890156,1 890135,1

Yekun 1842678,8 43072,0 1885750,8 1879020,6

1 2 3 4 5 6

AUDİTOR TRİBUNASI

13

2019, №3

Ш İdarənin tabeliyindəki 8 UMM-yə 2016-cı ildə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 20892,0 manat dəyərində 6 ədəd elektron lövhə əvəzsiz verilmiş, lakin həmin lövhələr hal-hazıradək məktəblərin anbarlarında istifadəsiz qalmış, bu da büdcə vəsaitlərinin səmərəsiz xərclənməsi ilə nəticələnmişdir.

Ш Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 18 iyul tarixli 120 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə, müəssisə və təşkilatlarda xidməti minik, xüsusi təyinatlı və digər avtonəqliyyat vasitələri üçün aylıq yürüş həddi və istismar xərclərinin normaları”nın tələblərinin gözlənilməməsi nəticəsində xidməti minik və xüsusi təyinatlı avtonəqliyyat vasitələrinə ehtiyat hissələrinin alınması və cari təmir xərclərinə 2017-ci ildə 349,4 manat və 2018-ci ildə 638,9 manat məbləğində artıq büdcə vəsaiti xərc edilmiş, həmçinin aylıq yürüş həddi normasından artıq qət olunmuş məsafəyə görə silinmiş yanacaq üçün 2017-2018-ci illərdə ümümilikdə 2290,8 manat məbləğində artıq büdcə vəsaiti xərc edilmişdir.

Ш İdarə tərəfindən şirkət ilə bağlanılmış müqavilələrin icrası olaraq, müxtəlif tədbirlərin keçirilməsi ilə əlaqədar 2017-ci ildə ümumilikdə 48500,0 manat, 2018-ci ildə isə "Sair xərclər" paraqrafı üzrə malların alınması və xidmətlərin göstərilməsi üçün 66000,0 manat vəsait ödənilmiş, lakin keçirilmiş tədbirlərin rəsmiləşdirilməsi mövcud normativ-hüquqi sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmayaraq, 2017-2018-ci illərdə ümumilikdə 12625,0 manat vəsait xərcə silinmişdir.

Ш İdarə tərəfindən 2017-2018-ci illərdə “Cari təmir” xərc maddəsi üzrə 396345,7 manat məbləğində cari təmir işləri həyata keçirilməsi sənədləşdirilən obyektlərdə layihə-smeta sənədləri, iş həcmləri, qiymətləndirmə cədvəlləri və yerinə yetirilmiş işlərin qəbul aktlarının sənədli auditi nəticəsində 3 halda 10232,0 manat, nəzarət ölçü qaydasında keçirilmiş baxış nəticəsində isə 7 halda 25930,9 manat məbləğində (işlərin yerinə yetirilmədiyi), ümumilikdə 36162,9 manat məbləğində artıq vəsait xərc edilmişdir.

Maliyyə hesabatlarının tərtibinin düzgünlüyü və daxili nəzarətin vəziyyəti

2017-2018-ci illərdə “İdarələrin (müəssisə və təşkilatların) xərclər smetasının icrası haqqında hesabat”, “Büdcə təşkilatları və dövlət büdcəsindən maliyyə yardımı alan təşkilatlar üçün büdcə vəsaitlərindən istifadəsi üzrə debitor və kreditor borclar barədə hesabat”, “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”, “Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat”, “Xalis aktivlər/kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat”, “Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri haqqında hesabat” və “Əhəmiyyətli uçot siyasəti və izahlı qeydlər” üzrə hesabatların düzgünlüyünun auditi aparılmış və “İctimai Sektor üçün Mühasibat uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən Mühasibat Uçotunun Aparılması Qaydaları”, “Büdcə Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının” tələblərinə uyğun hazırlanması, aktivlərin və öhdəliklərin faktiki vəziyyətinin və maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinin hesabatda əks etdirilməsi vəziyyəti araşdırılarkən aşağıdakılar müəyyən edilmişdir:

Ш Azərbaycan Respublikası Preziden�nin 29 mart 2016-cı il tarixli Sərəncamı ilə Xaçmaz, Quba, Qusar, Şabran və Siyəzən rayon mədəniyyət və turizm şöbələrinin bazasında yeni yaradılan İdarənin əvəzsiz olaraq 8400,0 manat dəyərində mal material, 517686,2 manat dəyərində digər eh�yatlar, ümumilikdə 526086,2 manat dəyərində eh�yatlar əldə etdiyi halda, "Maliyyə fəaliyyə�nin nə�cələri haqqında hesabat"da düzgün olmayaraq bundan 5904,3 manat az olmaqla 520181,9 manat göstərilmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

14

2019, №3

Ш İdarənin ilin əvvəlinə və sonuna 9172,9 manat kreditor borcu olduğu halda, “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da öhdəliklər sətrində əks etdirilməmiş, 2017-ci ilin oktyabr-dekabr aylarında anbar üzrə 44314,0 manat dəyərində inventar mədaxil edildiyi göstərilmiş, qanunvericiliyin tələblərinə əsasən bu dövrdə mədaxil edilmiş əsas vəsaitlərə amortizasiya hesablanmamalı olduğu halda “Təlimatın” tələbləri gözlənilməmiş və ilin sonunda aktivlərə 4431,4 manat köhnəlmə məbləği hesablanmışdır. Bu xərc, həmçinin "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da ilin sonuna olan xərclərin həmin məbləğdə artıq göstərilməsinə səbəb olmuşdur.

Ш ”Ümumi dövlət xidmətləri“ bölməsi üzrə 2017-ci ildə icra olunan xərclər istisna olmaqla, digər bölmələrdən ümumilikdə 5910381,6 manat əmək haqqı xərci çəkildiyi halda, hesabatda bundan 3569,5 manat az olmaqla 5906812,2 manat göstərilmişdir. Audit ilə müəyyən olunmuşdur ki, həmin bölmələrdən xəstəlik vərəqələri üzrə ödənilmiş 3569,5 manat hesabata daxil edilməmişdir.

Ш Funksional təsnifatın “Kitabxanalar” paraqrafı üzrə “Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ayırmalar” xərc paraqrafında ilin sonuna 422,4 manat kreditor borc olmuş, lakin kreditor borcun ödənişi təmin edilməmişdir. Belə ki, ilin sonunda “Kitabxanalar” paraqrafı üzrə, həmin xərc maddəsində 1299,1 manat pul qalığı olduğu halda borc ödənilməmiş, vəsait dövlət büdcəsinə geri qaytarılmışdır.

"Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat" üzrə

Ш “Təlimatın” tələblərinə əsasən, Mədəniyyət Nazirliyindən və digər mənbələrdən əvəzsiz alınmış 387394,6 manat dəyərində aktivlər sair əməliyyat gəlirlərində göstərilməli olduğu halda, İdarə yaradılarkən əvvəlki şöbələrin əmlakı hesabata düzgün olmayaraq sair əməliyyat gəlirləri kimi daxil edilməsi səbəbindən ümumi mənfəət 15561586,5 manat göstərilmişdir.

Ш Eləcə də, baş kitabda maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarına müxabirləşmələr düzgün verilməmiş, nəticədə "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da əvəzsiz alınmış aktivlər sair əməliyyat gəlirlərində 15856209,6 manat göstərilmiş, 15561586,5 manat ümumi mənfəət, həm də kapital ehtiyatlarına aid edilmişdir.

"Xalis Aktivlər/Kapitalda Dəyişikliklər Haqqında" hesabat üzrə

Ш Hesabatlar arasında əlaqələr düzgün qurulmamış, “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da ilin sonuna aktivlərin balans dəyəri 15562432,9 manat göstərildiyi halda, hesabatda bundan 766158,3 manat çox olmaqla 16328591,2 manat göstərilmişdir.

Ш 2017-ci ilin hesabatlarında ilin sonuna "Sair qısamüddətli aktivlər" sətrində qalıq olmadığı halda, 2018-ci ildə ilin əvvəlinə düzgün olmayaraq 3807,0 manat qabaqcadan ödənilmiş avans məbləği daxil edilmişdir. Balansın aktivinə səhv daxil edilmiş 3807,0 manat avans məbləği, "Təlimat"ın tələblərinə görə balansın öhdəliklər bölməsində "Qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər" sətrində göstərilməli olduğu halda, həmin məbləğ “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da və baş kitabda düzgün olmayaraq xalis aktivlər (kapital) bölməsində ilin əvvəlinə olan kapital ehtiyatlarına əlavə edilmişdir.

Ш Balansda 2018-ci ilin yekunu üzrə "Öhdəliklər" sütununda olan 19071,9 manat qısamüddətli kreditor borc düzgün olmayaraq xalis aktivlər (kapital) bölməsinin kapital ehtiyatlarının qalığı sütunundan azaldılmış, həmin məbləğin bölüşdürülməmiş mənfəət

AUDİTOR TRİBUNASI

15

2019, №3

(ödənilməmiş zərər) sütununda göstərilməsi səbəbindən İdarənin ilin sonuna olan kapital ehtiyatları düzgün əks etdirilməmiş, eləcə də "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da kapital ehtiyatlarının qalığı düzgün göstərilməmişdir.

Ш 2018-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyindən və digər müəssisələrdən İdarəyə əvəzsiz alınan aktivlər hesabatda sair əməliyyat gəlirləri sətrində göstərilməli olduğu halda, baş kitabın və “Əhəmiyyətli uçot siyasəti və izahlı qeydlər”in göstəricilərinə görə 296697,6 manat dəyərində İdarəyə əvəzsiz aktivlər alındığı göstərildiyi halda, sair əməliyyat gəlirləri sətrində bundan 27114,0 manat çox olmaqla 323811,6 manat göstərilmişdir. Nəticədə ümumi mənfəət 27114,0 manat artıq göstərılmışdır.

Ш Hesabata əsasən, İdarə 2018-ci ili 92422,1 manat zərərlə başa vurduğu halda, "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da bundan 6770,3 manat çox olmaqla 99192,4 manat göstərilmişdir

Ш İdarənin Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun (bundan sonra – DSMF) İri Sığortaedənlərlə İş Departamentinin hesabına məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının (bundan sonra - MDSSH) hesablanması və ödənişi əməliyyatları üzrə 2017-ci ilin əvvəlinə borc müəyyən edilməmiş, 2017-ci ilin sonuna DSMF-in siğorta edənə 423,0 manat, 2018-ci ilin sonuna siğorta edənin DSMF-ə 15594,0 manat borcu qalmışdır ki, bu borc məbləğləri DSMF-ə təqdim edilmiş hesabatda göstərilsə də, “Büdcə təşkilatları və dövlət büdcəsindən maliyyə yardımı alan təşkilatlar üçün büdcə vəsaitlərindən istifadəsi üzrə debitor və kreditor borclar barədə hesabat”da öz əksini tapmamışdır.

Ш İdarənin Vergilər Nazirliyi yanında Quba 3 saylı Vergilər Departamentinin hesabına muzdlu işlə əlaqədar hesablanmış əmək haqqından vergilərin tutulması və ödənişi əməliyyatları üzrə 2017-ci ilin əvvəlinə və sonuna, eləcə də 31 dekabr 2018-ci il tarixə debitor və kreditor borcu olmamışdır.

1 Əmək illik rəsmi Statistika hesabatının təhlili üzrə

Ш İdarə tərəfindən 2017-2018-ci illər üzrə DSK-ya statistika hesabatlarını hər rayon nümayəndəliyi ayrı-ayrılıqda təqdim etmiş, “İşçi qüvvəsinin saxlanılmasına çəkilən xərclər” bölməsində yüksəklik ərazidə işləməyə görə əmsallaşdırılan ödəmələr Qusar rayon nümayəndəliyi üzrə 2017-ci ildə faktiki 10458,0 manat olduğu halda, hesabatda 6880,4 manat və ya 3577,6 manat az, 2018-ci ildə 11660,4 manat olduğu halda, hesabatda 7434,2 manat və ya 4226,2 manat az göstərilmişdir.

Ш Bununla yanaşı, mərkəzləşdirilmiş mühasibatlıqda aparılmış maliyyə əməliyyatları üzrə ilkin uçot sənədləri memorial orderlərdə yığılmamış və “Büdcə təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına”, “Mühasibat uçotunun təşkili və aparılmasına dair Təlimat”ın Hesablar Planına uyğun işlənilməmiş, təsərrüfat fəaliyyətinin idarəedilməsi ilə bağlı mühasibatlıqda analitik uçotun müvafiq tələbləri gözlənilməmiş, mal-material qiymətliləri maddi məsul şəxslərə paylama cədvəlləri əsasında verilərək birbaşa xərcə silinmişdir.

Daxili nəzarətin vəziyyəti

Aparılan əməliyyatların İdarənin fəaliyyət istiqamətlərinə, hesabatlılıq və uyğunluq məqsədlərinə müvafiq olmasına zəmanət vermək, eləcə də risklərin azalmasına yardım etmək üçün seçilməli, formalaşdırılmalı, işlənib hazırlanmalı olan daxili nəzarət sistemini

AUDİTOR TRİBUNASI

16

2019, №3

təşkil edən müvafiq struktur bölmə İdarədə yaradılmamışdır. Bu da İdarənin məqsədlərinə nail olmasında risklərin müəyyən edilməməsinə, onların məqbul səviyyəyədək azaldılması üçün prosedurlara uyğun tədbirlərin görülməməsinə səbəb olmuş, həmçinin daxili nəzarəti həyata keçirmək üçün lazım olan məlumatların hazırlanmaması və istifadə olunmaması İdarədə daxili nəzarətin etibarlılığına və onun aparılan uyğunluq auditində praktiki tətbiqini təmin etmək səviyyəsinə və istifadəsinə təsir göstərməklə yanaşı, daxili nəzarət sahəsində həyata keçirilmiş tədbirlərin səmərəliliyinin monitorinqi aparılmamış və qiymətləndiril-məmişdir.

Ш İdarədə mühasibat uçotu subyektində aktivlərin və öhdəliklərin faktiki mövcudluğunu aşkar etmək üçün onların mühasibat uçotu bölmələri üzrə müvafiq əmrlərinə əsasən komissiya yaradılmış və aktivlərin və öhdəliklərin inventarizasiyası aparılmışdır. İdarənin mühasibatlığında aparılan əməliyyatlar zamanı informasiya texnologiyaları sistemlərindən maliyyə hesabatlılığı üçün qismən istifadə edilmiş mühasibat uçotu bölmələri üzrə müvafiq mühasibat proqramları tətbiq edilməmiş, bununla yanaşı xərc əməliyyatlarının sənədləşdirilməsi və aparılmasına daxili nəzarət işi zəif təşkil edilmişdir.

NƏTİCƏLƏRİN RƏSMİLƏŞDİRİLMƏSİ

Öyrənilmiş sənədlər və tətbiq olunan meyarlar

Ш Regional Mədəniyyət İdarələrinin fəaliyyəti ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamları,

Ш “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, “Dövlət büdcəsinin tərtibi və icrası Qaydaları” (maddə 2.19.);

Ш Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi (maddə 175.1.);

“Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu (maddə 1., 10., 14., 17., 27.);

Ш “Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Konsepsiyası”, “Mədəniyyət Nazirliyinin mədəniyyət evi, klub və muzeylərin nümunəvi ştatı” (Tarix-diyarşünaslıq muzeylərinin, şəkil qalereyalarının və ev muzeylərinin nümunəvi ştatı);

Ш Azərbaycan Respublikasının “Mədəniyyət haqqında” Qanunu və Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsi haqqında Əsasnamə, eləcə də mədəniyyət və incəsənət müəssisələrinin nümunəvi Əsasnamələri;

Ш ƏƏSMN-in Kollegiyasının 17 noyabr 2011-ci il tarixli 3-1 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Mədəni-maarif, turizm müəssisələrində olan qulluqçu vəzifələrinin Vahid Tarif-İxtisas Sorğu Kitabçası”;

Ш ƏƏSMN-in Kollegiyasının 24-2 nömrəli 15 noyabr 2005-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Bütün sahələr üçün ümumi olan qulluqçu vəzifələrinin Vahid Tarif-İxtisas Sorğu Kitabçası”,

Ш “7 (8) illik uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəblərinin inzibati və xidmətedici heyətinin nümunəvi ştatı”(əsas hissə və qeydlər)

Ш “Uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbləri üzrə tədris planları” (musiqi şöbəsi üçün tədris planı, fortepianino, sintezator, simli alətlər, xalq çalğı, simli və nəfəs alətləri, xanəndəlik, vokal, xalq səhnə və klassik rəqs və rəssamlıq sinifləri üçün);

AUDİTOR TRİBUNASI

17

2019, №3

“İctimai Sektor üçün Mühasibat uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması qaydaları”nın tələbləri (Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 2018-ci il 25 dekabr tarixli Q-13 nömrəli qərarı);

Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 11 oktyabr tarixli 162 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının şəhər (rayon) mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemlərinin, müstəqil kitabxanaların, şəhər, qəsəbə və kənd kitabxana filiallarının, habelə şəhər, qəsəbə kütləvi, uşaq və gənclər kitabxanalarının nümunəvi strukturu və ştat vahidləri”, eləcə də büdcə vəsaitlərinin ayrılması və xərc əməliyyatlarının aparılmasını tənzimləyən qanunvericilik aktları və digər sənədlər.

Sübutların qiymətləndirilməsi

Yuxarıda göstərilən audit prosedurları ilə toplanan və digər fəaliyyət nəticəsində əldə olunan məlumatlar (faktlar, sübutlar) müəyyən edilmiş meyarlar (qanunlar, normativ sənədlər və sair) üzrə qiymətləndirmələri aparıldı, uyğunsuzluqları müqayisə etdim, eləcə də İdarə tərəfindən nəzarət tədbirinin nəticəsi üzrə təqdim edilən audit qrupunun hesabatına alınan cavab məktubunda göstərilmiş müvafiq qeyd və rəyi nəzərdən keçirdim.

Audit predmeti olan məlumatlara dair toplanmış sübutlar, faktlar təhlil edildikdən və onların əhəmiyyətliliyi nəzərdən keçirildikdən sonra toplanan sübutları, faktları meyarlar ilə müqayisə edərək, eləcə də Hesablama Palatasının Audit qrupunun hesabatı üzrə İdarə tərəfindən təqdim olunan rəy nəzərə alınmaqla aşağıdakı nəticəyə gəlinmişdir.

NƏTİCƏ

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Mədəniyyət və turizm sahəsində dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər” haqqında 2018-ci il 20 aprel tarixli Sərəncamına əsasən, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin əsasında Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Turizm Agentliyi yaradılmışdır. Fərmana müvafiq olaraq İdarənin Əsasnaməsində dəyişiklik edilməmişdir ki, bu da qeyd olunan Fərmanın icrasından irəli gələn vəzifələrin vaxtında icra olunmaması kimi qiymətləndirilir.

Ш Auditlə əhatə olunan illər üzrə büdcə vəsaitlərinə olan tələbat barədə proqnoz göstəriciləri hazırlanarkən İdarənin maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi tam qiymətləndirilməmiş, bir çox xərc maddələri üzrə əvvəlki illərin göstəriciləri nəzərə alınmayaraq, eləcə də müvafiq hesablamalar aparılmayaraq proqnozlar tərtib edilmiş (“Dövlət büdcəsinin tərtibi və icrası qaydalar”ın 2.19-cu bəndi) və eyni zamanda 2017-ci ildə 141469,9 manat (1,8%), 2018-ci ildə 162600,8 manat (2,0%) vəsait ilin sonunda istifadə edilməyərək dövlət büdcəsinə qaytarılmışdır ki, bu da İdarə tərəfindən xərclərin proqnozlaşdırma işinin zəif təşkil olunması kimi qiymətləndirilir.

Ш Xaçmaz MKS üzrə 4,0 ştat vahidi, B.Səfəroğlu adına Quba rayon Mədəniyyət Mərkəzi üzrə 4,5 ştat vahidi, ümumilikdə artıq saxlanılmış 8,5 ştat vahidinə görə 32875,9 manat məbləğində vəsait xərc edilmişdir. Auditlə əhatə olunan dövrdə İdarə tərəfindən ştat intizamına əməl olunmaması səbəbindən əlavə büdcə vəsaitinin xərc edilməsi ilə nəticələnmişdir. (Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin mədəniyyət evi, klub və muzeylərinin nümunəvi ştatları" haqqında 30 iyun 1990-cı il tarixli 284 nömrəli Qərarı və Nazirlər Kabinetinin 11 oktyabr 2011-ci il tarixli 162 nömrəli

AUDİTOR TRİBUNASI

18

2019, №3

Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının şəhər (rayon) mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemlərinin, müstəqil kitabxanaların, şəhər, qəsəbə və kənd kitabxana filiallarının, habelə şəhər, qəsəbə kütləvi, uşaq və gənclər kitabxanalarının nümunəvi strukturu və ştat vahidləri")

Ш Mədəni-maarif müəssisələrində işləyənlərin tarif dərəcələri 35 halda düzgün müəyyənləşdirilməyərək 5425,0 manat artıq, “Uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbləri üzrə tədris planları”nın tələblərinə əməl edilməyərək artıq tarifləşdirilmiş 204,0 saat dərsə görə 23397,0 manat əmək haqqı ödənilmişdir ki, bu da İdarədə xərclərin proqnozlaşdırılması, eləcə də daxili nəzarət işinin zəif təşkil olunması ilə əlaqələndirilir. (ƏƏSMN-in Kollegiyasının 2011-ci il 17 noyabr tarixli 3-1 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Mədəni-maarif, turizm müəssisələrində olan qulluqçu vəzifələrinin Vahid Tarif-İxtisas Sorğu Kitabçası” və “Uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbləri üzrə tədris planları”)

Ш Dəniz səviyyəsindən yüksəkliyə görə əmək haqlarına tətbiq edilən artımın Qusar rayon UMM üzrə düzgün tətbiq edilmədiyinə görə 1 halda 1088,0 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir. (“Əmək şəraiti ağır və zərərli olan işlərdə və iqlim şəraitinə görə işləmək üçün əlverişli olmayan iş yerlərində çalışan işçilərin əmək haqqının yüksək məbləğdə ödənilməsini təmin edən artımların (əmsalların)" məbləğinin minimum miqdarının müəyyən edilməsi haqqında” Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 22 avqust tarixli 137 nömrəli Qərarı)

Ш İşçilərin razılıq ərizələri olmadan əmək haqqından tutulmalar edilməklə müxtəlif fondlara ümumilikdə 40352,8 manat vəsait köçürülmüş, İdarənin mühasibatlığı tərəfindən 2017-ci ilin 29 dekabr tarixində Qusar şəhər UMM üzrə 22 nəfərə həmin ay üzrə təkrar 4379,1 manat, Şabran rayon MKS üzrə 5 halda tabeliyində icraçı olmadığı halda böyük kitabxanaçı vəzifəsi müəyyənləşdirilmiş və nəticədə həmin işçilərə ümumilikdə 1008,0 manat, İdarənin 3 əməkdaşı sanatoriya-kurort müalicəsində olduqları dövrdə 319,6 manat, paltarsaxlayan ştatı üzrə əmək haqqı mövsümi xarakterli ödənilməli olduğu halda il ərzində 1517,5 manat artıq əmək haqqı ödənilmişdir ki, bu da İdarədə işçilərin əmək haqlarının hesablanması və ödənilməsi işinin mövcud qanunvericiliyin tələblərinə uyğun təşkil olunmaması kimi qiymətləndirilir. (Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 175.1. maddəsi)

Ш 6 halda 2240,0 manat artıq ezamiyyə xərci ödənilmişdir (“Ezamiyyə xərclərinin normaları haqqında” Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 25 yanvar tarixli 14 nömrəli Qərarı).

Ш İdarə tərəfindən mallara iş və xidmətlərə olan tələbatın düzgün müəyyən-ləşdirilməməsi nəticəsində 111060,2 manat (2017-ci ildə alınmış mal-materiaların 21,3%) dəyərində satın alınmış uzunmüddətli aktivlər və cari ehtiyatlar anbarda, eləcə də mərkəzləşdirilmiş qaydada Təhsil Nazirliyi tərəfindən verilmiş UMM-də 20892,0 manat dəyərində 6 ədəd elektron lövhə hal-hazıradək məktəblərdə istifadəsiz saxlanılmışdır ki, bu da malların (işlərin və xidmətlərin) satınalınması işinin planlaşdırılmasında tələbatın nəzərə alınmaması, eləcə də mal-materialların alınmasına ayrılmış büdcə vəsaitinin səmərəsiz istifadə olunması kimi qiymətləndirilir.

Ш İdarə tərəfindən şirkətlə bağlanılmış müqavilələrin icrası olaraq müxtəlif tədbirlərin keçirilməsi ilə əlaqədar 2017-ci ildə ümumilikdə 48500,0 manat, 2018-ci ildə isə "Sair xərclər" paraqrafı üzrə malların alınması və xidmətlərin göstərilməsi üçün 66000,0 manat vəsait ödənilmiş, lakin keçirilmiş tədbirlərin rəsmiləşdirilməsi mövcud normativ-hüquqi

AUDİTOR TRİBUNASI

19

2019, №3

sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmayaraq 2017-2018-ci illərdə ümumilikdə 12625,0 manat vəsait xərcə silinmişdir ki, bu da İdarə tərəfindən ayrı-ayrı tədbirlərin keçirilməsinə fərdi smetaların tərtib və təsdiq olunması, eləcə də tədbirlərin keçirilməsinə alınmış mal-materialların qanunvericiliyin tələblərinə uyğun sonrakı istifadəsi işinin düzgün təşkil olunmaması kimi qiymətləndirilir.

Ш İdarə tərəfindən 2017-2018-ci illərdə “Cari təmir” xərc maddəsi üzrə 396345,7 manat məbləğində cari təmir işlərinin həyata keçirilməsi sənədləşdirilən obyektlərdə layihə-smeta sənədləri, iş həcmləri, qiymətləndirmə cədvəlləri və yerinə yetirilmiş işlərin qəbul aktlarının sənədli auditi nəticəsində 3 halda 10232,0 manat, nəzarət ölçü qaydasında keçirilmiş baxış nəticəsində isə 7 halda 25930,9 manat məbləğində (işlərin yerinə yetirilmədiyi) ümumilikdə 36162,9 manat məbləğində artıq vəsait xərc edilmişdir ki, bu da dövlət büdcəsindən İdarəyə cari təmir işlərinin aparılmasına ayrılmış vəsaitlərin səmərəsiz istifadə olunması kimi qiymətləndirilir.

Ш Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 18 iyul tarixli 120 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə, müəssisə və təşkilatlarda xidməti minik, xüsusi təyinatlı və digər avtonəqliyyat vasitələri üçün aylıq yürüş həddi və istismar xərclərinin normaları”nın tələblərinin gözlənilməməsi nəticəsində xidməti minik və xüsusi təyinatlı avtonəqliyyat vasitələrinə ehtiyat hissələrinin alınması və cari təmir xərclərinə 2017-ci ildə 349,4 manat və 2018-ci ildə 638,9 manat məbləğində artıq büdcə vəsaiti xərc edilmiş, həmçinin aylıq yürüş həddi normasından artıq qət olunmuş məsafəyə görə silinmiş yanacaq üçün 2017-ci ildə 546,7 manat və 2018-ci ildə 755,8 manat, ümümilikdə 2290,8 manat məbləğində artıq büdcə vəsaiti xərc edilmişdir.

Ш Qanununun 10-cu “Satınalma prosedurları haqqında hesabat” maddəsinin tələbləri pozularaq satınalan təşkilat satınalma prosedurları haqqında məlumatların göstərildiyi hesabatı tərtib etməmişdir. (“Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununu)

Ш Keçirilmiş satınalmalar zamanı qalib elan olunmuş malgöndərənə (podratçıya) müqavilələrin bağlanması ilə əlaqədar olaraq bildirişlər göndərilməmiş, tender komissiyası tərəfindən tenderin əsas şərtlər toplusunun iddiaçılara yazılı formada verilməsi və keçirilmiş sorğular zamanı tender komissiyasının iclas protokolları tərtib edilməmişdir. (“Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununu)

Ш Tender prosedurlarının başlanmasından əvvəl satın alınacaq malların (işlərin və xidmətlərin) ehtimal olunan qiyməti mövcud qanunvericiliyə əsasən müəyyənləş-dirilməmiş, nəticədə 2017-2018-ci illər ərzində keçirilmiş satınalmalar zamanı alınmış inventar, avadanlıq və mal-materialların dəyəri orta bazar qiymətlərindən baha qiymətə alınaraq, qiymət fərqinə görə 100095,2 manat məbləğində artıq xərcə yol verilmişdir ki, bu da İdarədə dövlət satınalmalarının, habelə daxili nəzarətin təşkili işinin zəif olması kimi qiymətləndirilir (“Dövlət Satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27-ci maddəsi).

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 mart 2016-cı il tarixli Sərəncamı ilə Xaçmaz, Quba, Qusar, Şabran və Siyəzən rayon mədəniyyət və turizm şöbələrinin bazasında yeni yaradılan İdarənin əvəzsiz olaraq 8400,0 manat dəyərində mal-material, 517686,2 manat dəyərində digər ehtiyatlar, ümumilikdə 526086,2 manat dəyərində ehtiyatlar əldə

AUDİTOR TRİBUNASI

20

2019, №3

etdiyi halda, "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da düzgün olmayaraq bundan 5904,3 manat az olmaqla 520181,9 manat göstərilmişdir. (“İctimai Sektor üçün Mühasibat uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması qaydaları”nın tələbləri).

Ш İdarənin ilin əvvəlinə və sonuna 9172,9 manat kreditor borcu olduğu halda, “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da öhdəliklər sətrində əks etdirilməmiş, 2017-ci ilin oktyabr-dekabr aylarında anbar üzrə 44314,0 manat dəyərində inventar mədaxil edildiyi göstərilmiş, qanunvericiliyin tələblərinə əsasən, bu dövrdə mədaxil edilmiş əsas vəsaitlərə amortizasiya hesablanmamalı olduğu halda “Təlimatın” tələbləri gözlənilməmiş və ilin sonunda aktivlərə 4431,4 manat köhnəlmə məbləği hesablanmışdır. Bu xərc, həmçinin "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da ilin sonuna olan xərclərin həmin məbləğdə artıq göstərilməsinə səbəb olmuşdur. (Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 2012-ci il 24 dekabr tarixli Q-12 nömrəli Kollegiya qərarı ilə təsdiq edilmiş büdcə təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına uyğun illik maliyyə hesabatlarını tərtib edən təşkilatlarda əsas fondlara və qeyri-maddi aktivlər üçün tətbiq edilən amortizasiya normaları barədə Təlimat)

Ш ”Ümumi dövlət xidmətləri“ bölməsi üzrə 2017-ci ildə icra olunan xərclər istisna olmaqla digər bölmələrdən ümumilikdə 5910381,6 manat əmək haqqı xərci çəkildiyi halda, hesabatda bundan 3569,5 manat az olmaqla 5906812,2 manat göstərilmişdir. Audit ilə müəyyən olunmuşdur ki, həmin bölmələrdən xəstəlik vərəqələri üzrə ödənilmiş 3569,5 manat hesabata daxil edilməmişdir. (“İctimai Sektor üçün Mühasibat uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması qaydaları”nın tələbləri)

Ш Funksional təsnifatın “Kitabxanalar” paraqrafı üzrə “Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ayırmalar” xərc paraqrafında ilin sonuna 422,4 manat kreditor borc olmuş, lakin kreditor borcun ödənişi təmin edilməmişdir. Belə ki, ilin sonunda “Kitabxanalar” paraqrafı üzrə, həmin xərc maddəsində 1299,1 manat pul qalığı olduğu halda borc ödənilməmiş, vəsait dövlət büdcəsinə geri qaytarılmışdır.

Ш “Təlimatın” tələblərinə əsasən, Nazirlikdən və digər mənbələrdən əvəzsiz alınmış 387394,6 manat dəyərində aktivlər sair əməliyyat gəlirlərində göstərilməli olduğu halda, İdarə yaradılarkən əvəlki şöbələrin əmlakı hesabata düzgün olmayaraq sair əməliyyat gəlirləri kimi daxil edilməsi səbəbindən ümumi mənfəət 15561586,5 manat göstərilmişdir.

Ш Baş kitabda maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarına müxabirləşmələr düzgün verilməmiş, nəticədə "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da əvəzsiz alınmış aktivlər sair əməliyyat gəlirlərində 15856209,6 manat göstərilmiş, 15561586,5 manat ümumi mənfəət, həm də kapital ehtiyatlarına aid edilmişdir.

Ш Hesabatlar arasında əlaqələr düzgün qurulmamış, “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da ilin sonuna aktivlərin balans dəyəri 15562432,9 manat göstərildiyi halda, "Xalis Aktivlər/Kapitalda Dəyişikliklər Haqqında" hesabat üzrə bundan 766158,3 manat çox olmaqla 16328591,2 manat göstərilmişdir.

Ш 2017-ci ilin hesabatlarında ilin sonuna "Sair qısamüddətli aktivlər" sətrində qalıq

olmadığı halda, 2018-ci ildə ilin əvvəlinə düzgün olmayaraq 3807,0 manat qabaqcadan

ödənilmiş avans məbləği daxil edilmişdir. Balansın aktivinə səhv daxil edilmiş 3807,0 manat

avans məbləği, "Təlimat"ın tələblərinə görə balansın öhdəliklər bölməsində "Qısamüddətli

AUDİTOR TRİBUNASI

21

2019, №3

qiymətləndirilmiş öhdəliklər" sətrində göstərilməli olduğu halda, həmin məbləğ “Maliyyə

vəziyyəti haqqında hesabat”da və baş kitabda düzgün olmayaraq xalis aktivlər (kapital)

bölməsində ilin əvvəlinə olan kapital ehtiyatlarına əlavə edilmişdir.

Ш Balansda 2018-ci ilin yekunu üzrə "Öhdəliklər" sütununda olan 19071,9 manat

qısamüddətli kreditor borc düzgün olmayaraq, xalis aktivlər (kapital) bölməsinin kapital

ehtiyatlarının qalığı sütunundan azaldılmış, həmin məbləğin bölüşdürülməmiş mənfəət

(ödənilməmiş zərər) sütununda göstərilməsi səbəbindən İdarənin ilin sonuna olan kapital

ehtiyatları düzgün əks etdirilməmiş, eləcə də, "Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında

hesabat"da kapital ehtiyatlarının qalığı düzgün göstərilməmişdir.

Ш 2018-ci ildə baş kitabın və “Əhəmiyyətli uçot siyasəti və izahlı qeydlər”in

göstəricilərinə görə, 296697,6 manat dəyərində İdarəyə əvəzsiz aktivlər alındığı göstərildiyi

halda, sair əməliyyat gəlirləri sətrində bundan 27114,0 manat çox olmaqla 323811,6 manat

göstərilmiş, nəticədə ümumi mənfəət 27114,0 manat artıq göstərilmişdir.

Ш Hesabata əsasən, İdarə 2018-ci ili 92422,1 manat zərərlə başa vurduğu halda,

"Maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat"da bundan 6770,2 manat çox olmaqla

99192,4 manat göstərilmişdir.

Ш İdarənin DSMF-in İri Sığortaedənlərlə İş Departamentinin hesabına MDSSH-ın

hesablanması və ödənişi əməliyyatları üzrə 2017-ci ilin əvvəlinə borc müəyyən edilməmiş,

2017-ci ilin sonuna DSMF-in siğorta edənə 423,0 manat, 2018-ci ilin sonuna siğorta edənin

DSMF-ə 15594,0 manat borcu qalmışdır ki, bu borc məbləğləri DSMF-ə təqdim edilmiş

hesabatda göstərilsə də, “Büdcə təşkilatları və dövlət büdcəsindən maliyyə yardımı alan

təşkilatlar üçün büdcə vəsaitlərindən istifadəsi üzrə debitor və kreditor borclar barədə

hesabat”da öz əksini tapmamışdır.

Ш İdarə tərəfindən 2017 və 2018-ci illər üzrə DSK-ya statistika hesabatlarını hər rayon

nümayəndəliyi ayrı-ayrılıqda təqdim etmiş, “İşçi qüvvəsinin saxlanılmasına çəkilən xərclər”

bölməsində yüksəklik ərazidə işləməyə görə əmsallaşdırılan ödəmələr Qusar rayon

nümayəndəliyi üzrə 2017-ci ildə faktiki 10458,0 manat olduğu halda, hesabatda 6880,4

manat və ya 3577,6 manat az, 2018-ci ildə 11660,4 manat olduğu halda, hesabatda 7434,2

manat və ya 4226,2 manat az göstərilmişdir.

Ш Mərkəzləşdirilmiş mühasibatlıqda aparılmış maliyyə əməliyyatları üzrə ilkin uçot

sənədləri memorial orderlərdə yığılmamış və Təlimatın Hesablar Planına uyğun

işlənilməmiş, təsərrüfat fəaliyyətinin idarəedilməsi ilə bağlı mühasibatlıqda analitik uçotun

müvafiq tələbləri gözlənilməmiş, mal-material qiymətliləri maddi məsul şəxslərə paylama

cədvəlləri əsasında verilərək birbaşa xərcə silinmişdir.

Aparılmış xərc əməliyyatlarının maliyyə hesabatlarında düzgün əks olunmaması

İdarədə mühasibat işlərinin aparılmasının “İctimai Sektor üçün Mühasibat uçotunun

Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması qaydaları”nın tələblərinə

uyğun təşkil olunmaması kimi qiymətləndirilir.

AUDİTOR TRİBUNASI

22

2019, №3

AUDİTOR RƏYİ

Uyğunluq auditi üzrə

İdarənin funksional fəaliyyətinə uyğun olaraq, büdcə vəsaitinin proqnozlaşdırılmasını və xərc əməliyyatlarını tənzimləyən qanunvericilik aktlarının tələblərinə əməl olunması vəziyyətini, eləcə də mühasibat uçotunun, habelə dövlət satınalmalarını tənzimləyən qanun və qaydalara uyğunluğunu, həmçinin maliyyə əməliyyatlarının qəbul edilmiş mühasibat uçotu prinsiplərinə uyğun şəkildə yerinə yetirilməsinə dair əldə edilmiş audit sübutları auditor nəticəsini əsaslandırmaq üçün yetərli və müvafiqdir və rəyin ifadə edilməsi üçün əsas verir.

Audit hesabatına dair Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsi tərəfindən tərəfindən 20 iyun 2019-cu il tarixli məktubla bildirilmiş rəyə və yuxarıda göstərilənlərə əsasən qeyd olunur ki, dövlət büdcəsindən Xaçmaz Regional Mədəniyyət İdarəsinə ayrılan vəsaitlər üzrə aparılan maliyyə əməliyyatlarının audit meyarı ilə müqayisədə uyğunsuzluq halları müşahidə olunur.

AUDİTOR TRİBUNASI

23

2019, №3

Vaqif Həsənovauditor, iq�sad üzrə fəlsəfə doktoru

QEYRİ-NEFT MƏHSULLARININ İXRACI İLƏ BAĞLI TƏDBİRLƏRİN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİNƏ DÖVLƏT BÜDCƏSİNDƏN AYRILAN VƏSAİTLƏRİN

PROQNOZLAŞDIRILMASI VƏZİYYƏTİNİN VƏ İSTİFADƏ OLUNMASININ QANUNVERİCİLİYƏ UYĞUNLUĞUNUN TƏHLİLİ ÜZRƏ AUDİTOR HESABATI

ÜMUMİ MƏLUMATLAR

Auditin keçirilməsinin əsası: Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2019-cu il üçün İş planı, Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının Kollegiyasının 12 mart 2019-cu il tarixli Q-41 nömrəli Qərarı.

Auditin məqsədi: Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələş-dirilməsinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin proqnozlaşdırılması vəziyyətinin və istifadə olunmasının qanunvericiliyə uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi.

Auditin predmeti:

Ш Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üzrə proqnozun həcmi, strukturu və ümumi icra vəziyyəti;

Ш Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üzrə nəzərdə tutulan vəsaitlərin istifadə olunması vəziyyəti.

Auditlə əhatə olunan dövr: 1 yanvar 2016-cı il tarixindən 1 yanvar 2018-ci il tarixinədək.

Auditor hesabatı “Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 23-cü maddəsinin tələblərinə və təhlil qrupu tərəfindən təqdim olunan məlumatlara əsasən, kənar dövlət maliyyə nəzarəti obyektinin analitik təhlilə dair arayışa münasibəti nəzərə alınmaqla hazırlanmışdır.

Audit aparılan qurum: Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi (tabeliyində olan Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondu).

ANALİTİK TƏHLİLİN KEÇİRİLMƏSİ VƏ SÜBUTLARIN TOPLANILMASI

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üzrə proqnozun həcmi, strukturu və ümumi icra vəziyyəti

Azərbaycan Respublikasında qeyri-neft sektorunun davamlı və rəqabətqabiliyyətli inkişafı dövlətin iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətidir. Son illər ərzində ölkə iqtisadiyyatının əsas hərəkətverici qüvvəsi olan qeyri-neft sektorunun inkişafında mühüm

AUDİTOR TRİBUNASI

24

2019, №3

nailiyyətlər əldə olunmuş, onun ÜDM-də xüsusi çəkisi üstünlük təşkil etmiş, rəqabət qabiliyyətli və ixrac potensialı yüksək olan məhsulların istehsalı genişlənmişdir. Görülən tədbirlər nəticəsində ÜDM-in tərkibində qeyri-neft sektorunun xüsusi çəkisinin ildən-ilə artmasına baxmayaraq, qeyri-neft məhsullarının ixracının ümumi ixracda xüsusi çəkisi kifayət qədər yüksək olmamışdır.

Qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması və həmin məhsulların ixracının ümumi ixracda xüsusi çəkisinin artırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 1 mart 2016-cı il tarixində “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Fərman imzalanmışdır. Fərmanın 1-ci maddəsində Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal olunan və istehsal prosesində istifadə olunan yerli komponentlərin və Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaradılan qeyri-neft məhsullarının dəyərinin xüsusi çəkisindən, habelə ixrac olunan həmin məhsulların növündən asılı olaraq, Azərbaycan Respublikasının ərazisində qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ixrac təşviqinin ödənilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Həmin Fərmanın 2-ci maddəsi ilə ödəniləcək ixrac təşviqinin baza məbləği ixrac əməliyyatlarına görə faktiki ixrac olunmuş malın ixrac gömrük bəyannaməsində nəzərdə tutulan gömrük dəyərinin 3 faizini təşkil etdiyi müəyyən edilmişdir.

Bu Fərmanın 3.2-ci maddəsində ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 2016-cı ilin dövlət büdcəsində zəruri vəsaitin nəzərdə tutulmasını təmin etmək Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə (bundan sonra – Nazirlər Kabineti) tapşırılsa da, “Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və digər aidiyyəti sənədlərdə müvafiq dəyişikliklər aparılmamış, Fərmanla verilmiş tapşırığın 2016-cı ildə yerinə yetirilməsi təmin edilməmişdir.

2017-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlər üçün təsdiq edilmiş xərc 10000,0 min manat (Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 dekabr 2016-cı il tarixli 1180 nömrəli Fərmanına əsasən), o cümlədən Azərbaycan Respublikasının Maliyyə və İqtisadiyyat nazirliklərinin qarşılıqlı bölgüsünə əsasən, proqnozların həcmi qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi üzrə 3500,0 min manat, “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə” dair dəstək tədbirlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı xərclərin ödənilməsi üzrə isə 6500,0 min manat olmuşdur.

2017-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi ilə bağlı xərclər üzrə nəzərdə tutulan 3500,0 min manat məbləğində təyinat 2994,9 min manat və ya 85,6% səviyyəsində icra edilmişdir.

Nəzərə alınmalıdır ki, 2017-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ödənilmiş 2994,9 min manat ixrac təşviqinin 200,4 min manatı və ya 6,7%-i qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə 2016-cı ildə verilmiş “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lar üzrə olmuşdur.

Belə ki, 2016-cı ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi (bundan sonra

AUDİTOR TRİBUNASI

25

2019, №3

İqtisadiyyat Nazirliyi) tərəfindən 2 dekabr 2016-cı il tarixində 12 ixracatçı barəsində “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”ların Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinə (bundan sonra – Maliyyə Nazirliyi) təqdim edilməsinə baxmayaraq, Maliyyə Nazirliyi tərəfindən Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 6 oktyabr tarixli 401 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi” Qaydasının 2.6-cı maddəsinin tələblərinə əməl edilməməklə, “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lar alındığı vaxtdan 3 iş günü müddətində ixrac təşviqinin ixracatçılara ödənilməsi təmin edilməmişdir. Həmin “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lar 1-2 fevral 2017-ci il və 9 fevral 2017-ci il tarixlərində icra edilməklə, ixrac təşviqi ixracatçılara 34-40 gün intervalında gecikdirilməklə 2017-ci ilin dövlət büdcəsi vəsaiti hesabına ödənilmişdir.

Halbuki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 mart 2016-cı il tarixli 811 nömrəli “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Fərmanının 3.2-ci maddəsində 2016-cı il üzrə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün həmin ilin dövlət büdcəsində zəruri vəsaitin nəzərdə tutulması tapşırılmış, tapşırığın icrası yuxarıda qeyd edildiyi kimi aidiyyəti üzrə yerinə yetirilməyərək ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 2016-cı ilin dövlət büdcəsində zəruri vəsait nəzərdə tutulmamışdır.

Göstərilənlərdən əlavə qeyd edilməlidir ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 5 oktyabr tarixli 1063 nömrəli Fərmanı ilə “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının və Azərbaycan ərazisinə alıcı missiyalarının təşkilinə, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə, yerli şirkətlərin ixracla bağlı beynəlxalq sertifikat almasına, ixracla əlaqəli tədqiqat-inkişaf proqram və layihələrinə çəkilən xərclərin dövlət büdcəsi hesabına ödənilən hissəsinin müəyyənləşdirilməsi və ödənilmə mexanizminin tənzimlənməsi Qaydası” təsdiq edilmişdir. Qeyd edilən Qaydanın 1.2-ci bəndinə əsasən, Azərbaycan mənşəli qeyri-neft məhsullarının ixracatçısı olaraq Azərbaycan Respublikasında vergi ödəyicisi kimi uçota alınmış fiziki və hüquqi şəxslər bu Qaydada müəyyən olunmuş dəstək tədbirlərindən istifadə etmək hüququna malikdirlər.

Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən imzalanmış 2016-cı il 5 oktyabr tarixli 1063 nömrəli Fərmanın 3-cü hissəsinə əsasən, dəstək tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün 2016-cı ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan İqtisadiyyat Nazirliyinə 3 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Hesablama Palatasının təhlil qrupunun arayışına Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondunun (bundan sonra – Fond) 10 may 2019-cu il tarixli cavab məktubunda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan ayrılmış həmin vəsaitin (3,0 milyon manat) 937,27 min manatının (“Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqi üzrə - 636,44 min manat, xarici ölkələrə ixrac missiyalarının təşkili üzrə - 100,47 min manat və dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənilən ixrac təşviqi xərcləri – 200,36 min manat) 2016-cı ildə dəstək tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə edildiyi göstərilsə də, təhlil nəticəsində 200,36 min manat ixrac təşviqinin 2016-cı ildə deyil, 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənildiyini nəzərə alaraq, 2016-cı ildə dəstək tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün 736,91 min manatın və ya bu istiqamət üçün ayrılmış vəsaitin (3,0 milyon manat) cəmi 24,6%-nin istifadə edildiyi müəyyən edilmişdir.

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqindən əlavə 2017-ci ildə “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının, xarici bazarların araşdırılması və marketinq

AUDİTOR TRİBUNASI

26

2019, №3

fəaliyyətinə və “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə” dair dəstək tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı xərclər üzrə nəzərdə tutulan 6500,0 min manat məbləğində proqnoz 2936,1 min manat və ya 45,2% səviyyəsində icra edilmişdir.

2016-2017-ci illər üzrə proqnozların əhəmiyyətli dərəcədə aşağı faizlərlə icra olunması proqnoz göstəricilərinin real hesablamalarla əsaslandırılmamasını, eyni zamanda ayrılması nəzərdə tutulan vəsaitlərin hesabat illəri ərzində istifadəsi üçün zəruri təşkilati işlərin səviyyəsini göstərmişdir.

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üzrə nəzərdə tutulan vəsaitlərin istifadə olunması vəziyyəti

İqtisadiyyat Nazirliyindən alınmış məlumatların təhlili nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, 2017-ci ildə 28 ölkəyə ümumilikdə 29,7 milyon ABŞ dolları dəyərində qeyri-neft məhsullarının ixracına görə ixrac təşviqinin alınması üçün İqtisadiyyat Nazirliyinə 44 ixracatçı tərəfindən daxil olmuş 501 müraciətdən 475-i üzrə ümumi dəyəri 2869512,45 manat olan “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lar Maliyyə Nazirliyinə təqdim edilmişdir.

“Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi” Qaydasının 2.3-cü maddəsinə əsasən, təqdim olunmuş sənədlərə İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən 10 iş günü müddətində baxılır və bu Qaydaya uyğun olaraq ixrac təşviqinin verilməsindən imtina üçün əsaslar olmadıqda, 2 nüsxədə ixrac təşviqinin ödənilməsi haqqında “MƏKTUB-SƏRƏNCAM” tərtib edilir və bir nüsxəsi ixracatçıya, bir nüsxəsi isə Maliyyə Nazirliyinə təqdim olunur.

Araşdırma nəticəsində 2017-ci ildə İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan 29 şəxsə 526387,0 manat ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 130 “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”ın qanunvericiliklə müəyyən edilmiş 10 iş günü müddəti gözlənilməyərək 1–114 iş günü intervalında gecikdirilməklə rəsmiləşdirildiyi aşkar edilmişdir.

“Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi” Qaydasının 1.3-cü maddəsinə əsasən, ixrac olunan qeyri-neft məhsullarının Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal olunan və istehsal prosesində istifadə edilən yerli komponentlərin və Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaradılan qeyri-neft məhsullarının dəyərinin xüsusi çəkisi mənşə sertifikatı əsasında müəyyən olunur və ixrac təşviqi yalnız Azərbaycan Respublikası mənşəli mallara şamil edilir.

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün malların mənşə sertifikatının olmasının vacibliyi qanunvericiliklə müəyyən edilmişdir. Malın mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatlar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti tərəfindən hüquqi və fiziki şəxslərin müraciəti əsasında verilir. Fondun və İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmətinin eyni nazirlik, yəni İqtisadiyyat Nazirliyinin strukturuna daxil olmasına baxmayaraq, nazirlik üzrə vahid şəbəkənin yaradılmaması səbəbindən qeyri-neft məhsullarını ixrac edən şəxslər tərəfindən müvafiq malların mənşə sertifikatları faktiki olaraq nazirliyin bir qurumundan alınaraq digər qurumuna kağız daşıyıcıda təqdim edilir ki, bu da lüzumsuz sənəd dövriyyəsi və vaxt itkisinin yaranması ilə nəticələnir.

AUDİTOR TRİBUNASI

27

2019, №3

2017-ci ildə İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən tərtib edilmiş “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lara əsasən, qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ödənilməli olan 2869512,45 manat ixrac təşviqinin 2527277,64 manatı və ya 88,1%-i 3 növ qeyri-neft məhsulunun ixracı ilə əlaqədar olmuşdur. Belə ki, 2017-ci il üzrə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə alkoqollu içkilərin (şərab, çaxır, konyak və digər spirtli içkilər) ixracı üçün 1782281,44 manat, meyvə şirələrinin ixracı üçün 383494,81 manat, pambıq ipliyindən geyim əşyaları, ləvazimatları və digər hazır toxuculuq məmulatlarının ixracı üçün isə 361501,39 manat məbləğində ixrac təşviqi hesablanmışdır ki, bu da ödənilməli olan ümumi ixrac təşviqinin müvafiq olaraq 62,1%-ni, 13,4%-ni və 12,6%-ni təşkil etmişdir.

İqtisadiyyat Nazirliyindən alınmış “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lara əsasən, Maliyyə Nazirliyi tərəfindən qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə 2017-ci ildə ümumilikdə 2794527,95 manat həcmində vəsait ödənilmişdir. Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 2 dekabr 2016-cı il tarixli “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lar üzrə 200362,51 manat məbləğində vəsait 2016-cı ildə ixracatçılara ödənilməyərək 2017-ci ilə, 28.12.2017-ci il tarixli “MƏKTUB SƏRƏNCAMLAR” üzrə isə 74984,5 manat məbləğində vəsait 2017-ci ildə ixracatçılara ödənilməyərək 2018-ci ilə keçirilmişdir. Maliyyə Nazirliyindən alınmış məlumatlara əsasən, qeyd edilən “MƏKTUB SƏRƏNCAMLAR” üzrə 200362,51 manat məbləğində vəsait 1-2 fevral 2017-ci il və 9 fevral 2017-ci il tarixlərində, 75249,51 manat məbləğində (“MƏKTUB-SƏRƏNCAM”larda göstərilən məbləğdən 265,0 manat çox olmaqla) vəsait isə 31.01.2018-ci il tarixində ixracatçılara ödənilmişdir.

Halbuki, “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 10.4-cü maddəsində hər ilin dövlət büdcəsi üzrə təsdiq edilmiş ayırmaların icra müddətinin büdcə ilinin sonunda başa çatdığı nəzərdə tutulmuşdur.

2017-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ödənilmiş 2794527,95 manat ixrac təşviqinin 77,7%-i və ya 2172117,0 manatı 7 ixracatçının (ümumilikdə 44 ixracatçının 15,9%-i) payına düşmüşdür. Digər 37 ixracatçıya (ümumilikdə 44 ixracatçının 84,1%-i) ödənilmiş ixrac təşviqinin ümumi ödənişin (2794527,95 manat) tərkibində xüsusi çəkiləri isə 3,8%-dək olan intervallarda dəyişmişdir.

“Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi” Qaydasının 2.6-cı maddəsinə əsasən, Maliyyə Nazirliyi İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”ın təqdim edildiyi vaxtdan 3 iş günü müddətində ixrac təşviqinin ixracatçıya ödənilməsini təmin etməlidir.

2017-ci ildə Maliyyə Nazirliyi tərəfindən qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş müddətdə ödənilməsi vəziyyəti araşdırılarkən əhəmiyyətli kənarlaşmalar müəyyən edilmişdir. Belə ki, Maliyyə Nazirliyi tərəfindən qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə 466 “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”dan 400-ü və ya 85,8%-i üzrə ixrac təşviqi 1-33 iş günü intervalında gecikdirilmə ilə ödənilmişdir.

Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 5291,3 manat ixrac təşviqi 33 iş günü, 1788,0 manat ixrac təşviqi 11 iş günü, 18242,1 manat ixrac təşviqi isə 8 iş günü gecikmə ilə aidiyyatı ixracatçılara ödənilmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

28

2019, №3

Təqdim edilmiş məlumatların təhlili nəticəsində 2017-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ödənilmiş 2794527,95 manat ixrac təşviqinin ixracatçılar tərəfindən vergiyə cəlb edilən gəlirlərdə nəzərə alınmadığı riskləri də müəyyən edilmişdir. Belə ki, Hesablama Palatası tərəfindən auditi aparilmiş Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 5 saylı Ərazi Vergilər İdarəsində qeydiyyatda olan ixracatçıya “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 mart 2016-cı il tarixli 811 nömrəli Fərmanına əsasən, qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə əlaqədar olaraq 2017-ci ildə 18583,58 manat məbləğində ixrac təşviqinin ödənilməsinə baxmayaraq, gəlirlərə aid edilməli olan həmin məbləğ təqdim edilmiş mənfəət vergisi bəyannaməsində nəzərə alınmamışdır.

Göstərilənlərdən əlavə qeyd edilməlidir ki, İqtisadiyyat Nazirliyindən alınmış məlumatlara əsasən, 2017-ci ildə “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə” dair dəstək tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün xərclənmiş 2936054,02 manat vəsaitin:

Ш 2083327,91 manatı və ya 70,9%-i 5 beynəlxalq sərgidə iştirakla bağlı yerin icarə haqqı, stendin quraşdırılması və dizayn xidmətlərilə;

Ш 316307,24 manatı və ya 10,8%-i kütləvi informasiya vasitələrində təbliğat (“Made in Azerbaijan” brendi ilə bağlı “Azərbaycan meyvələri” və “Azərbaycan şirələri” adlı reklam çarxlarının hazırlanması və “Rossiya 24” kanalında 2 ay müddətində yayımlanması, qeyri rezidentin göstərdiyi xidmətlərlə bağlı ödəmə mənbəyindən vergilər daxil olmaqla) və “Made in Azerbaijan“ brendinin loqosunun hazırlanması və dizayn xidmətilə;

Ш 249844,5 manatı və ya 8,5%-i bazar araşdırmasının aparılması ilə (12 ölkə üzrə bazar araşdırması);

Ш 57005,24 manatı və ya 1,9%-i ixrac missiyaları ilə bağlı ixracatçıların mehmanxana xərclərilə (RF-nin Sank Peterburq, BƏƏ-nin Dubay və Ciddə, ÇXR-nin Şanxay şəhəri),

Ш 76361,05 manatı və ya 2,6%-i ixrac missiyaları ilə bağlı ixracatçıların aviabilet xərclərilə;

Ш 50379,8 manatı və ya 1,7%-i xarici ezamiyyələrlə (AZPROMO əməkdaşlarının ixrac missiyaları və sərgilərlə bağlı ezamiyyə xərci);

Ш 41350,74 manatı və ya 1,4%-i ixrac missiyaları ilə bağlı ikitərəfli görüşlərin keçirilməsi üçün görüş zallarının icarəsilə;

Ш 29752,0 manatı və ya 1%-i ixrac missiyalarının keçirilməsi ilə bağlı təşkilati işlərlə (BƏƏ-nin Bubay və Ciddə şəhərlərində ixrac missiyası ilə əlaqədar qarşı tərəf iştirakçılarının dəvəti ilə bağlı işlərin təşkili);

Ш 26990,0 manatı və ya 0,9%-i mətbəə xərcləri ilə (“Made in Azerbaijan“ brendi ilə bağlı təbliğat materiallarının çapı);

Ш 4735,54 manatı və ya 0,2%-i isə digər alışlarla əlaqədar olduğu müəyyən edilmişdir.

2017-ci ildə “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə” dair dəstək tədbirlərinin həyata keçirilməsi üçün xərclənmiş vəsaitlərin qanunvericiliyin tələblərinə uyğun istifadə edilməsi vəziyyəti araşdırılarkən bəzi uyğunsuzluqlar aşkar edilmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

29

2019, №3

Belə ki, 2017-ci il üzrə Fond tərəfindən dəstək tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün vəsaitlər xərclənərkən “Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərdə tutulmuş satınalma prosedurları keçirilmədən, yalnız həmin Qanunun 21-ci maddəsinə istinad edilməklə, (bağlanmış müqavilələrin böyük həcmi) bir mənbədən satınalma üsulundan istifadə olunaraq müvafiq şəxslərlə müqavilələr bağlanıldığı müəyyən edilmişdir. Bir mənbədən satınalma üsulundan istifadə etməklə müqavilələrin bağlanılması “Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun müvafiq müddəaları ilə nəzərdə tutulan daha səmərəli təkliflərin qiymətləndirilməsilə satınalma prosedurlarının həyata keçirilməsi üçün Fond tərəfindən müvafiq şəraitin yaradılmadığını göstərmişdir.

İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən təqdim edilmiş məlumatlara əsasən, Fond tərəfindən 2017-ci ildə bazar araşdırması üçün yuxarıda qeyd olunduğu kimi 249844,5 manat məbləğində maliyyə vəsaiti xərclənmişdir.

Nəzərə alınmalıdır ki, “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının və Azərbaycan ərazisinə alıcı missiyalarının təşkilinə, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə, yerli şirkətlərin ixracla bağlı beynəlxalq sertifikat almasına, ixracla əlaqəli tədqiqat-inkişaf proqramı və layihələrinə çəkilən xərclərin dövlət büdcəsi hesabına ödənilən hissəsinin müəyyənləşdirilməsi və ödənilmə mexanizminin tənzimlənməsi Qaydası”nın 3.1-ci bəndinə əsasən, bazar araşdırması ixracatçıların sifarişi əsasında həyata keçirilməlidir.

Bazar araşdırmasının qeyd edilən Qaydanın 3.3-cü bəndinə əsasən, müsabiqə əsasında seçilən ixtisaslaşmış yerli və xarici hüquqi və fiziki şəxslərlə bağlanan müqavilə əsasında həyata keçirilməsi nəzərdə tutulsa da, hər hansı müsabiqə keçirilməmiş, 12 xarici ölkə bazarları üzrə aparılmalı olan araşdırmalar birbaşa bağlanmış müqavilə ilə bir hüquqi şəxsə sifariş edilmişdir.

Bundan əlavə, xarici ölkələrdə ölkəmizin və yerli ixracatçıların iqtisadi-ticarət maraqlarının daha dolğun qorunması və təmsil edilməsi, yerli məhsulların xarici ölkələrin bazarlarına çıxışının genişləndirilməsi, ixracın stimullaşdırılması ilə bağlı tədbirlərin tətbiqində səmərəliliyin və təsərrüfat subyektləri arasında işgüzar əlaqələrin qurulmasında çevikliyin artırılması məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndələrinin təyin edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 26 yanvar 2017-ci il tarixli 1217 nömrəli Fərman imzalanmışdır. Həmin Fərmanın 1-ci hissəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyat naziri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ilə razılaşdırmaqla, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndələri təyin edir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin qeyd olunan Fərmanının icrası ilə əlaqədar olaraq, 2017-ci ildə Rusiya Federasiyası, Çin Xalq Respublikası və Birləşmiş Ərəb Əmirliyində, eləcə də Azərbaycan Respublikasının Polşa Respublikasındakı Səfirliyində yerləşməklə Mərkəzi Avropa ölkələri (Almaniya, Avstriya, İsveçrə, Lixtenşteyn, Polşa, Çex Respublikası, Slovakiya, Macarıstan, Xorvatiya, Sloveniya) üzrə ticarət nümayəndələri təyin edilmişdir.

İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən təqdim edilmiş məlumatlara əsasən, Fond tərəfindən 2017-ci ildə “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının, xarici bazarların araşdırılması və marketinq

AUDİTOR TRİBUNASI

30

2019, №3

fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə” dair dəstək tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün xərclənmiş vəsaitlərin, əsasən Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin təyin olunduğu yuxarıda qeyd olunan ölkələr üzrə olduğu müəyyən edilmişdir.

İqtisadiyyat Nazirliyi xətti ilə fəaliyyət göstərən Fond ilə Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin fəaliyyət istiqamətlərində oxşarlığın (paralelliyin) olduğunu nəzərə alaraq, 2017-ci ildə Fond tərəfindən dəstək tədbirləri üçün maliyyə vəsaitlərinin, əsasən Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin (2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndələri xərci 1103,8 min manat təşkil etmişdir) təyin olunduğu ölkələr üzrə istifadə edilməsi dövlət büdcəsindən eyni fəaliyyət üzrə ayrı-ayrı mənbələrdən vəsaitlərin xərclənməsi və həmin qurumların fəaliyyətinin koordinasiya qaydalarının mövcud olmaması şəraitində dövlət büdcəsindən artıq (təkrar) xərclərə yol verilməsi risklərini yaradır. 2017-ci ildən etibarən həm qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlər üçün xərcin, həm də Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndələri xərcinin əhəmiyyətli dərəcədə artması Fondun və Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin fəaliyyətlərinin koordinasiyalı şəkildə qurulmasını və qeyri-neft sektoruna aid edilən yerli malların ixracının təşviqinin vahid illik tədbirlər planı əsasında müəyyənləşdirilməsini zəruri edir.

Eyni zamanda, Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin 2017-ci ildən təyin edilmələrinə baxmayaraq, İqtisadiyyat Nazirliyinin (və ya tabeliyində olan strukturların) rəsmi saytında ticarət nümayəndələrinin fəaliyyəti haqqında hər hansı xəbər, o cümlədən ixracına və ya ixracının genişləndirilməsinə dəstək verilmiş mallar və rezident şirkətlər, xarici ölkələrin malların idxal olunmasına dair əsas şərtləri, xarici bazarların xüsusiyyətləri, ehtiyacları və digər marketinq araşdırmaları, dəstək tədbirlərinə qoşulmaq üçün elektron qaydada həyata keçirilməsi mümkün olan prosedurlar barədə məlumatlar yerləşdirilməmişdir.

Göstərilənlərdən əlavə, ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün həyata keçirilməli olan prosedurlar çərçivəsində dəstək tədbirlərində iştirak edəcək ixracatçılar tərəfindən ərizələrin elektron üsulla deyil, ənənəvi üsulla (şəxsən və ya poçt rabitəsi vasitəsilə) təqdim olunduğu müəyyən edilmişdir. Ərizələr elektron üsulla verilmədiyindən dəstək tədbirlərində iştirak edəcək ixracatçıların şəffaflıq, bərabərlik və növbəlilik şəraitində seçim prinsipi tərəflər arasında təmaslar qurulmaqla müəyyən edildiyini göstərmişdir.

2018-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlər üçün təsdiq edilmiş xərcin 2017-ci ilə nisbətən 5000,0 min manat və ya 50% artırılaraq 15000,0 min manat (Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 25 dekabr 2017-cı il tarixli 1756 nömrəli Fərmanına əsasən) məbləğində müəyyən edilməsinə baxmayaraq, şəffaflıq, bərabərlik və növbəlilik mühitinin formalaşdırılması üçün dəstək tədbirlərində iştirak edəcək ixracatçılar tərəfindən ərizələrin elektron üsulla təqdim edilməsinə imkan verən müvafiq şərait yaradılmamış və ümumiyyətlə, prosesin elektronlaşdırılması hal-hazıradək təmin edilməmişdir.

Halbuki, “Dövlət orqanlarının və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən yaradılan publik hüquqi şəxslərin elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi

AUDİTOR TRİBUNASI

31

2019, №3

tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 may 2011-ci il tarixli 429 nömrəli Fərmanında modern və çevik idarəetmənin təmin edilməsi, dövlət orqanlarının və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən yaradılan publik hüquqi şəxslərin fəaliyyətində şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya şərait yaradan halların aradan qaldırılması üçün elektron xidmətlərin göstərilməsinin zəruriliyi vurğulanmışdır.

Eyni zamanda, dəstək tədbirlərində iştirak edəcək ixracatçılar tərəfindən ərizələrin verilməsi Nazirlər Kabinetinin 2012-ci il 17 oktyabr tarixli 235 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Elektron xidmət növləri”nin siyahısında nəzərdə tutulmamışdır.

Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin proqnozlaşdırılması vəziyyətinin və istifadə olunmasının qanunvericiliyə uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi istiqamətində aparılmış təhlillə müəyyən edilmiş tapıntılar bu sahədə 2018-ci hesabat ili və 2019-cu ilin cari dövrü əhatə olunmaqla səmərəlilik auditinin aparılması üçün əsaslar yaratmışdır.

NƏTİCƏLƏRİN RƏSMİLƏŞDİRİLMƏSİ

Öyrənilmiş sənədlər və tətbiq olunan meyarlar

Mövcud standartlara əsasən aparılan təhlil üzrə müvafiq əminlik əldə etmək və aşkar olunmuş nöqsanların normativ sənədlərin tələblərinə uyğunsuzluq səviyyəsini qiymətləndirmək üçün peşəkar mühakimə tətbiq edilməklə aşağıdakı meyarlar hesabata daxil edilmişdir:

Ш 2016 və 2017-ci illər üzrə dövlət büdcəsinin proqnozlaşdırlımasını və icrasını tənzimləyən müvafiq qanunvericilik aktları;

Ш “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 mart 2016-cı il tarixli 811 nömrəli Fərmanı;

Ш “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının və Azərbaycan ərazisinə alıcı missiyalarının təşkilinə, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə, yerli şirkətlərin ixracla bağlı beynəlxalq sertifikat almasına, ixracla əlaqəli tədqiqat-inkişaf proqram və layihələrinə çəkilən xərclərin dövlət büdcəsi hesabına ödənilən hissəsinin müəyyənləşdirilməsi və ödənilmə mexanizminin tənzimlənməsi Qaydası”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 oktyabr 2016-cı il tarixli 1063 nömrəli Fərmanı;

Ш “Dövlət orqanlarının və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən yaradılan publik hüquqi şəxslərin elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 may 2011-ci il tarixli 429 nömrəli Fərmanı;

Ш “Elektron xidmət növlərinin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında” Nazirlər Kabinetinin 2012-ci il 17 oktyabr tarixli 235 nömrəli Qərarı;

Ш “Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi Qaydası”nın, “İxrac təşviqi şamil olunacaq qeyri-neft məhsullarının xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturası üzrə Siyahısı”nın və “Məhsulların növündən asılı olaraq ixrac təşviqinin baza məbləğinə tətbiq olunacaq Əmsallar”ın təsdiq edilməsi haqqında Nazirlər Kabinetinin 6 oktyabr 2016-cı il tarixli 401 nömrəli Qərarı;

Ш Digər aidiyyəti qanunvericilik aktları.

AUDİTOR TRİBUNASI

32

2019, №3

Sübutların qiymətləndirilməsi

Təhlil prosedurları ilə toplanan və digər fəaliyyət nəticəsində əldə olunan məlumatların (dəlillərin, sübutların) qeyd olunmuş meyarlar üzrə qiymətləndirmələri aparılmış, təhlil predmeti olan məlumatlara dair toplanmış sübutların, eləcə də Fonddan alınan yazılı cavabların müvafiq meyarlar ilə müqayisəsi aparılmışdır.

Əhəmiyyətli uyğunsuzluqları əhatə edən dəyər və kəmiyyət ölçülərini əhatə edən məbləğlərin həcmi və əhəmiyyəti, uyğunsuzluğun mahiyyəti, uyğunsuzluq ilə nəticələnmənin səbəbi, uyğunsuzluğun yaranmasına təsir edən və digər amillər nəzərdən keçirilmişdir.

Hesablama Palatasının təhlil qrupunun arayışı və həmin arayışa Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondunun 10 may 2019-cu il tarixli münasibəti nəzərə alınmaqla aşağıdakı nəticəyə gəlinmişdir.

NƏTİCƏ

1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ölkə ərazisində istehsal olunan və istehsal prosesində istifadə olunan yerli komponentlərin və yaradılan qeyri-neft məhsullarının dəyərinin xüsusi çəkisindən, habelə ixrac olunan həmin məhsulların növündən asılı olaraq, ixracatçılara dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ixrac təşviqinin ödənilməsini nəzərdə tutan 2016-cı il 1 mart tarixli “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Fərmanının 3.2-ci bəndi ilə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 2016-cı ilin dövlət büdcəsində zəruri vəsaitin nəzərdə tutulmasını təmin etmək Nazirlər Kabinetinə tapşırılsa da, “Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və digər aidiyyəti sənədlərdə müvafiq dəyişikliklər aparılmamış, Fərmanla verilmiş tapşırığın 2016-cı ildə yerinə yetirilməsi təmin edilməmişdir;

2. “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 10.4-cü maddəsinə əsasən, hər ilin dövlət büdcəsi üzrə təsdiq edilmiş ayırmaların icra müddətinin büdcə ilinin sonunda başa çatmasının nəzərdə tutulması şəraitində qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün rəsmiləşdirilmiş 2 dekabr 2016-cı il tarixli “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”lar üzrə 200362,51 manat məbləğində vəsait ixracatçılara həmin ildə ödənilməyərək 2017-ci ilə, 28.12.2017-ci il tarixli “MƏKTUB SƏRƏNCAMLAR” üzrə 74984,5 manat məbləğində vəsait isə ixracatçılara həmin ildə ödənilməyərək 2018-ci ilə keçirilmiş və müvafiq olaraq, 1, 2, 9 fevral 2017-ci il və 31 yanvar 2018-ci il tarixlərində ödənilmişdir;

3. Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının və Azərbaycan ərazisinə alıcı missiyalarının təşkilinə, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə, yerli şirkətlərin ixracla bağlı beynəlxalq sertifikat almasına, ixracla əlaqəli tədqiqat-inkişaf proqram və layihələrinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin 2016-cı ildə 24,6% (3000,0 min manata qarşı 736,91 min manatı), 2017-ci ildə isə 45,2% (6500,0 min manata qarşı 2936,1 min manat) səviyyəsində əhəmiyyətli dərəcədə aşağı faizlərlə icra olunması bir tərəfdən proqnoz göstəricilərin real hesablamalarla əsaslandırılmamasını, digər tərəfdən isə proqnozlaşdırılmış vəsaitlərin hesabat illəri ərzində istifadəsi üçün zəruri təşkilati işlərin səviyyəsini göstərmişdir;

AUDİTOR TRİBUNASI

33

2019, №3

4. Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 6 oktyabr tarixli 401 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi Qaydası”nın 2.3-cü bəndi ilə müəyyən edilmiş müddətlərə əməl edilməyərək, 2017-ci ildə İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan 29 şəxsə 526387,0 manat ixrac təşviqinin ödənilməsi üçün 130 “MƏKTUB-SƏRƏNCAM” təqdim edilməli olduğu 10 iş günü müddəti gözlənilməyərək 1–114 iş günü intervalında gecikdirilməklə rəsmiləşdirilmişdir;

5. Malın mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatların qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hüquqi və fiziki şəxslərin müraciətləri əsasında İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti tərəfindən təqdim edilməsinə, Fondun da İqtisadiyyat Nazirliyinin strukturuna daxil olmasına baxmayaraq, nazirlik üzrə vahid şəbəkənin yaradılmaması səbəbindən qeyri-neft məhsullarını ixrac edən şəxslər tərəfindən ixrac təşviqi üzrə vəsaitlərin alınması üçün tələb olunan prosedurlar çərçivəsində müvafiq malların mənşə sertifikatları faktiki olaraq nazirliyin bir qurumundan alınaraq digər qurumuna kağız daşıyıcıda təqdim edilir ki, bu da lüzumsuz sənəd dövriyyəsinin və vaxt itkisinin yaranması ilə nəticələnir;

6. 2017-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ödənilmiş 2794527,95 manat ixrac təşviqinin 77,7%-i və ya 2172117,0 manatı 7 ixracatçının (ümumilikdə 44 ixracatçının 15,9%-i) payına düşmüşdür. Digər 37 ixracatçıya (ümumilikdə 44 ixracatçının 84,1%-i) ödənilmiş ixrac təşviqinin ümumi ödənişin (2794527,95 manat) tərkibində xüsusi çəkiləri isə 3,8%-dək olan intervallarda dəyişmişdir;

7. Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 6 oktyabr tarixli 401 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə ixrac təşviqinin ödənilməsi Qaydası”nın 2.6-cı bəndi ilə müəyyən edilmiş müddətlərə əməl edilməyərək 2017-ci ildə Maliyyə Nazirliyi tərəfindən qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə məşğul olan şəxslərə 466 “MƏKTUB-SƏRƏNCAM”dan 400-ü və ya 85,8%-i üzrə ixrac təşviqinin məbləğləri 1-33 iş günü intervalında (o cümlədən, aidiyyatı ixracatçılara 5291,3 manat ixrac təşviqi 33 iş günü, 1788,0 manat ixrac təşviqi 11 iş günü, 18242,1 manat ixrac təşviqi 8 iş günü) gecikdirilməklə ödənilmişdir;

8. Azərbaycan Respublikasının Hesablama Palatası tərəfindən auditi aparilmiş Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin 5 saylı Ərazi Vergilər İdarəsində qeydiyyatda olan ixracatçıya “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 mart 2016-cı il tarixli 811 nömrəli Fərmanına əsasən, qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə əlaqədar olaraq 2017-ci ildə 18583,58 manat məbləğində ixrac təşviqinin ödənilməsinə baxmayaraq gəlirlərə aid edilməli olan həmin məbləğ təqdim edilmiş mənfəət vergisi bəyannaməsində nəzərə alınmamışdır ki, bu da analoji halların ixrac təşvqini alan digər ixracatçılar üzrə də təkrarlanması risklərinin mövcudluğunu göstərir;

9. 2017-ci il üzrə Fond tərəfindən dəstək tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün dövlət büdcəsinin vəsaitləri xərclənərkən “Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 21-ci maddəsinə istinad edilməklə, (bağlanmış müqavilələrin böyük həcmi üzrə) bir mənbədən satınalma üsulundan istifadə edilərək müvafiq şəxslərlə müqavilələr bağlanılmış, daha səmərəli satınalma prosedurlarının həyata keçirilməsi təmin edilməmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

34

2019, №3

Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 5 oktyabr tarixli 1063 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Xarici ölkələrə ixrac missiyalarının və Azərbaycan ərazisinə alıcı missiyalarının təşkilinə, xarici bazarların araşdırılması və marketinq fəaliyyətinə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqinə, yerli şirkətlərin ixracla bağlı beynəlxalq sertifikat almasına, ixracla əlaqəli tədqiqat-inkişaf proqram və layihələrinə çəkilən xərclərin dövlət büdcəsi hesabına ödənilən hissəsinin müəyyənləşdirilməsi və ödənilmə mexanizminin tənzimlənməsi Qaydası” ilə bazar araşdırmalarının ixracatçıların sifarişinə uyğun olmaqla müsabiqə əsasında seçilən ixtisaslaşmış yerli və xarici hüquqi və fiziki şəxslərlə bağlanan müqavilə əsasında həyata keçirilməsi nəzərdə tutulsa da, Fond tərəfindən 2017-ci ildə hər-hansı müsabiqə keçirilmədən 12 xarici ölkə bazarları üzrə aparılmalı olan araşdırmalar birbaşa bağlanmış müqavilə ilə bir hüquqi şəxsə sifariş edilərək rəsmiləşdirilmiş və 249844,5 manat məbləğində vəsait xərclənmişdir;

10. İqtisadiyyat Nazirliyinin tabeliyindəki Fond və Azərbaycanın ticarət nümayəndəliklərinin (Rusiya Federasiyası, Çin Xalq Respublikası, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi və Polşa Respublikası) yerli qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviq olunması ilə bağlı fəaliyyət istiqamətlərində oxşarlığın (paralelliyin) olduğunu nəzərə alaraq, 2017-ci ildə Fond tərəfindən dəstək tədbirləri üçün maliyyə vəsaitlərinin, əsasən Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin (2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndələri xərci 1103,8 min manat təşkil etmişdir) təyin olunduğu ölkələr üzrə istifadə edilməsi dövlət büdcəsindən eyni fəaliyyət üzrə ayrı-ayrı mənbələrdən vəsaitlərin xərclənməsi və həmin qurumların fəaliyyətinin koordinasiya qaydalarının mövcud olmaması şəraitində dövlət büdcəsindən artıq (təkrar) xərclərə yol verilməsi risklərini yaratmışdır.

11. 2017-ci ildən etibarən dövlət büdcəsindən həm qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviq olunması ilə bağlı müxtəlif tədbirlər üçün Fond üzrə ayrılan xərclərin, həm də Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən ticarət nümayəndələri üzrə ayrılan xərclərin əhəmiyyətli dərəcədə artması həmin dövlət qurumlarının (Fond və Azərbaycanın ticarət nümayəndələri) fəaliyyətinin koordinasiyalı şəkildə qurulmasını və qeyri-neft sektoruna aid edilən yerli malların ixracının təşviqinin vahid illik tədbirlər planı əsasında müəyyənləşdirilməsini zəruri edir;

12. Azərbaycanın ticarət nümayəndələrinin 2017-ci ildən 4 ölkə üzrə (Rusiya Federasiyası, Çin Xalq Respublikası, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi və Polşa Respublikası) təyin edilmələrinə baxmayaraq, İqtisadiyyat Nazirliyinin və ya tabeliyində olan strukturların rəsmi veb-saytlarında ticarət nümayəndəliklərinin fəaliyyəti haqqında hər hansı xəbərlər, o cümlədən ixracına və ya ixracının genişləndirilməsinə dəstək verilmiş mallar (həmin malların natural və məbləğ ifadəsində statistik göstəriciləri) və rezident şirkətlər, müvafiq xarici ölkələrin malların idxal olunmasına dair əsas şərtləri, xarici bazarların xüsusiyyətləri, ehtiyacları və digər marketinq araşdırmaları, eləcə də dəstək tədbirlərinə qoşulmaq üçün elektron qaydada həyata keçirilməsi mümkün olan prosedurlar barədə məlumatlar yerləşdirilməmişdir;

13. Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş ixrac təşviqi məbləğinin ödənilməsi üçün həyata keçirilməli olan prosedurlar çərçivəsində dəstək tədbirlərində iştirak edəcək ixracatçılar tərəfindən ərizələrin (müraciətlərin) elektron üsulla deyil, ənənəvi üsulla (şəxsən və ya poçt

AUDİTOR TRİBUNASI

35

2019, №3

rabitəsi vasitəsilə) təqdim olunması ixracatçıların şəffaflıq, bərabərlik və növbəlilik şəraitində seçimində kənarlaşma risklərini yaratmaqla ümumilikdə prosesin modern və çevik idarəetmənin təmin edilməsi, dövlət orqanlarının və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən yaradılan publik hüquqi şəxslərin fəaliyyətində şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya şərait yaradan halların aradan qaldırılması üçün elektron xidmətlərin göstərilməsinin zəruriliyi vurğulanmış “Dövlət orqanlarının və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən yaradılan publik hüquqi şəxslərin elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 23 may tarixli, 429 nömrəli Fərmanının tələblərinə uyğunlaşdırılması təmin edilməmişdir;

14. Qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin proqnozlaşdırılması vəziyyətinin və istifadə olunmasının qanunvericiliyə uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi istiqamətində aparılmış təhlillə müəyyən edilmiş tapıntılar bu sahədə 2018-ci hesabat ili və 2019-cu ilin cari dövrü əhatə olunmaqla səmərəlilik auditinin aparılması üçün kifayət qədər əsaslar yaratmışdır.

AUDİTOR RƏYİ

2016-2017-ci illərdə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin proqnozlaşdırılması və istifadə olunması, eyni zamanda ixracatçıların müəyyənləşdirilməsi və vəsaitlərin ödənilməsi prosesində qanunvericilik aktlarının tələblərinin bəzi hallarda əməl edilməməsinə yol verilməsi ilə yanaşı lüzumsuz sənədləşmələrin aradan qaldırılmaması, şəffaflığın, bərabərliyin və növbəliliyin maksimal dərəcədə təmin edilməsi üçün zəruri işlərin yerinə yetirilməməsi qeyri-neft məhsullarının ixracı ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsi işinin təşkili vəziyyətinin təkmilləşdirilməsi zərurətini yaradır.

2018-ci ildən etibarən dövlət büdcəsindən bu istiqamətlər üzrə ayrılan vəsaitlərin həcminin əhəmiyyətli dərəcədə artması şəraitində təhlillə müəyyən edilmiş kənarlaşmaların qısa müddət ərzində aradan qaldırılması məsələsi daha da aktuallaşır.

AUDİTOR TRİBUNASI

36

2019, №3

Mehriban Əlişanovaauditor, iq�sad üzrə fəlsəfə doktoru

DÖVLƏT BÜDCƏSİNDƏN AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ ENERGETİKA NAZİRLİYİNƏ AYRILAN VƏSAİTLƏRİN İSTİFADƏSİNƏ, ELƏCƏ DƏ NAZİRLİK SİSTEMİ ÜZRƏ DAXİLOLMALARIN HESABLANMASI VƏ ÖDƏNİLMƏSİNƏ DAİR APARILAN

UYĞUNLUQ AUDİTİNİN NƏTİCƏLƏRİ HAQQINDA AUDİTOR HESABATI

ÜMUMİ MƏLUMATLAR

Auditin keçirilməsinin əsası: Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2019-cu il 10 aprel tarixli Kollegiya iclasının Q-54 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş Proqrama uyğun dövlət büdcəsindən Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyinə ayrılan vəsaitlərin istifadəsinin, eləcə də nazirlik sistemi üzrə daxilolmaların hesablanması və ödənilməsinin auditi aparılmışdır.

Auditin məqsədi: Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyi tərəfindən dövlət vəsaitlərindən istifadə, eləcə də nazirlik sistemi üzrə daxilolmaların hesablanması və ödənilməsinə dair qüvvədə olan hüquqi aktların tələblərinə əməl olunması vəziyyətinin müəyyənləşdirilməsi.

Auditin predmeti:

Ш Nazirliyin saxlanılmasına və digər tədbirlərə ayrılan vəsaitlərin əsaslılığı;

ШMaliyyə vəsaitlərinin düzgün idarəedilməsi;

Ш Dövlət satınalmalarını tənzimləyən qanunvericilik aktlarına əməl olunması;

Ш Cərimələrin və digər daxilolmaların hesablanması və ödənilməsi vəziyyəti;

Ш İllik maliyyə hesabatları, ödəniş-hesablaşma və uçot sənədləri;

Ш Daxili nəzarətin qiymətləndirilməsi.

Auditin keçirilmə müddəti və əhatə olunan dövr: Audit 2017-ci il 01 yanvar tarixindən 2018-ci il 31 dekabr tarixədək olan dövr əhatə olunmaqla 2019-cu ilin aprel ayının 23-dən may ayının 24-ü tarixinədək keçirilmişdir.

Auditor hesabatı “Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunun 22.13-cü maddəsinin tələblərinə və audit qrupu tərəfindən təqdim olunan məlumatlara əsasən, Ali Audit Qurumlarının Beynəlxalq Təşkilatının (İNTOSAİ) 100 (Dövlət sektorunda auditin təməl prinsipləri), 400 (Uyğunluq auditinin təməl prinsipləri), 4000 (Uyğunluq auditi üzrə tövsiyələrə ümumi giriş) və 4100 (Maliyyə hesabatlarının auditindən ayrı keçirilən uyğunluq auditi) saylı standartların ümumi prinsiplərinə uyğun hazırlanmışdır.

AUDİTOR TRİBUNASI

37

2019, №3

Audit aparılan qurum: Audit Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyində (bundan sonra – Nazirlik) və Azərbaycan Respublikası Energetika Nazirliyinin tabeliyində publik hüquqi şəxs statuslu Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyində (bundan sonra – Agentlik) aparılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Sənaye və Energetika Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 22 oktyabr 2013-cü il 3 saylı Sərəncamı ilə ləğv edilmiş və onun funksiyaları Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyinə verilmişdir. Nazirliyin Əsasnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 aprel 2014-cü il 149 saylı Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir.

Nazirlik Əsasnaməyə uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi tədbirlərinin hazırlanmasında və həyata keçirilməsində iştirak edir; ayrı-ayrı enerji daşıyıcılarının istehsalının və istehlakının proqnoz göstəricilərini hazırlayır, onları aidiyyəti icra hakimiyyəti orqanlarına təqdim edir və bu sahədə həyata keçirilən tədbirlərdə iştirak edir; Azərbaycan Respublikasının yanacaq-enerji balansını tərtib edir və aidiyyəti icra hakimiyyəti orqanları ilə birlikdə onun yerinə yetirilməsi üçün tədbirlər görür; “Energetika haqqında”, “Elektroenergetika haqqında”, “Enerji resurslarından istifadə haqqında” və “Qaz təchizatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada nəzarəti həyata keçirir; “Energetika haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada energetika sahəsində dövlətin müstəsna hüquqlarının qeydiyyatını həyata keçirir; Neft və qaz məhsullarının satışına xüsusi razılıq (lisenziya), “Energetika haqqında”, “Elektroenergetika haqqında”, “Elektrik və istilik stansiyaları haqqında”, “Qaz təchizatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarında və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 12 sentyabr tarixli 292 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Mülki dövriyyənin müəyyən iştirakçılarına mənsub ola bilən və dövriyyədə olmasına xüsusi icazə əsasında yol verilən (mülki dövriyyəsi məhdudlaşdırılmış) əşyaların dövriyyəsinə xüsusi icazə verən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının Siyahısı”nda müəyyən edilmiş hallarda, həmçinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin (bundan sonra – Nazirlər Kabineti) müəyyən etdiyi hallarda ixrac nəzarətinə düşən mallara (işlərə, xidmətlərə, əqli fəaliyyətin nəticələrinə) xüsusi icazə, “İxrac məqsədli neft-qaz fəaliyyətinə xüsusi iqtisadi rejimin tətbiqi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda müəyyən edilmiş hallarda şəhadətnamə, Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi hallarda isə istismar olunan ixrac neft boru kəmərlərinin mühafizə zonasında işlərin aparılmasına icazə verir, habelə “Hidrotexniki qurğuların təhlükəsizliyi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq hidrotexniki qurğuların təhlükəsizliyi bəyannaməsini təsdiq edir.

Nazirliyin aparatı, onun strukturuna daxil olan qurumlar və strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumlar (hüquqi şəxslər, təşkilatlar və sair) Nazirliyin vahid sistemini təşkil edir. Nazirlik öz fəaliyyətini bilavasitə və həmin qurumlar vasitəsilə həyata keçirir.

Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyi Azərbaycan Respublikasında elektrik və istilik enerjisi, habelə qaz təchizatı sahələrində istehsalçılar, ötürücülər, paylayıcılar, təchizatçılar və istehlakçılar arasında münasibətlərin tənzimlənməsi, müəssisələrin fəaliyyətinin təhlili, restrukturizasiya tədbirləri ilə bağlı təkliflər verilməsi, investisiyaların cəlb edilməsi üçün stimullaşdırıcı mexanizmlər hazırlanması, mühəndis-kommunikasiya təminatı sistemlərinə və xidmətlərin keyfiyyətinə dair tələblərə əməl edilməsinə nəzarətin təşkilinin həyata keçirilməsi məqsədilə ölkə Prezidentinin 2017-ci il 22 dekabr tarixli

AUDİTOR TRİBUNASI

38

2019, №3

Fərmanı ilə Nazirliyin struktur bölmələri – Dövlət Enerji Nəzarəti İdarəsi və Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi, habelə onların yerli bölmələri ləğv edilərək yaradılmışdır. Agentliyin Nizamnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 22 dekabr tarixli 1750 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Agentliyin təsdiq edilmiş Nizamnaməsinin 3.1.4-cü maddəsinə əsasən, Agentlik “Lisenziyalar və icazələr haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 16 iyul tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş" Elektrik və istilik enerjisi, habelə qaz təchizatı sahəsində nəzarətin həyata keçirilməsi" Qaydasının 2.1.5. maddəsinə əsasən, Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi güc həddindən yuxarı elektrik qurğularının istismarına buraxılış aktı vermək və 3.1.2. maddəsinə əsasən, sənaye qaz qurğusunun istismarına icazə vermək maddələrinə uyğun olaraq, sənaye qaz qurğusunun istismarına icazə verir, habelə onlara münasibətdə həmin Qanunun 6.3-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş icazə verən orqanın səlahiyyətlərini həyata keçirir.

“Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi güc həddindən yuxarı elektrik qurğularının istismarına buraxılış aktı vermək və sənaye qaz qurğusunun istismarına icazə vermək üçün dövlət rusumunun tutulması nəzərdə tutulmamışdır.

Nizamnamənin 3.1.11. maddəsinə əsasən, Agentlik Nazirliyin müəyyən etdiyi bölgüyə görə, Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin müvafiq maddələrində nəzərdə tutulmuş, Nazirliyin baxdığı inzibati xətalar haqqında işlər üzrə protokol tərtib edir; 3.2.12. maddəsinə əsasən, qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda müvafiq sahədə fəaliyyət göstərən müəssisələrdən Azərbaycan Respublikası Prezidenti ilə razılaşdırılmaqla Nazirliyin müəyyən etdiyi qaydada və məbləğdə haqq alır. Nazirliyin Kollegiyasının 05.03.2018-ci il tarixli 02 saylı Qərarına əsasən, "Elektrik, istilik enerjisi və qaz təchizatı sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrin Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyinə ödədikləri haqqın məbləğinin hesablanması və ödənilməsi Qaydası" təsdiq edilmişdir.

Agentliyin fəaliyyəti üçün “Energetika haqqında”, “Elektroenergetika haqqında”, “Qaz təchizatı haqqında” və “Elektrik və istilik stansiyaları haqqında” qanunlara dəyişiklik edilərək, Agentliyə müvafiq qurumlar tərəfindən haqq ödənilməsi üçün hüquqi baza yaradılmışdır. Agentlik 2018-ci ilin aprel ayından funksional fəaliyyətə başlamışdır.

Nizamnaməyə uyğun olaraq, Agentlik tərəfindən həyata keçirilən nəzarətin prosedurlarını müəyyən etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 16 iyul tarixli, 204 nömrəli Fərmanı ilə “Elektrik və istilik enerjisi, habelə qaz təchizatı sahəsində nəzarətin həyata keçirilməsi Qaydası” təsdiq edilmişdir.

Nizamnamənin 6.6. maddəsində Agentliyin büdcəsini və xərclər smetasını təsdiq edərkən “Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərdə tutulmuş xidmətlərə və hüquqi hərəkətlərə görə ödənilən dövlət rüsumundan həmin Qanunun 4.1-ci maddəsinə əsasən, Agentliyin hesabına köçürülən vəsaitdən, habelə qanunla müəyyən olunmuş hallarda elektrik, istilik enerjisi və qaz təchizatı sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrin Agentliyə ödəyəcəkləri haqdan Nazirliyin işçilərinin sosial müdafiəsini gücləndirmək və maddi təminatını yaxşılaşdırmaq məqsədilə ayırmalar nəzərdə tutulmuşdur.

Nazirlik tərəfindən aparaılan əməliyyatlar Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin (bundan sonra – Maliyyə Nazirliyi) Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyinin 9 sayli Xəzinədarlıq idarəsində açılmış XHK vasitəsi ilə həyata keçirilir.

AUDİTOR TRİBUNASI

39

2019, №3

Nazirlik və Agentlik Bakı şəhərində yerləşir.

Əvvəlki auditin nəticələri: Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2012-ci il üçün İş planına, Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının Kollegiya iclasının Qərarı (Q-17) ilə təsdiq olunmuş Proqrama əsasən, Azərbaycan Respublikasının Sənaye və Energetika Nazirliyinə 2008-2011-ci illər üzrə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərdən istifadənin auditi aparılmış və nəticəsi barədə müvafiq qərar qəbul edilmişdir. Audit nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, auditlə əhatə olunan dövrdə ştatların 32,5%-nin vakant olması bəzi xərclər üzrə proqnozların düzgün hesablanmaması, vəsaitlərdən tam istifadə edilməməsi ilə nəticələnmiş, boş vakansiyalar hesabına əmək məzuniyyətindən geri çağrılan işçilərə kompensasiya ödənilmişdir. Xarici ölkələrə xidməti səfərlə əlaqədar xərcləri dəvət edən tərəfin öz üzərinə götürməsinə baxmayaraq, 15 halda gündəlik yemək xərci ödənilməklə büdcə vəsaiti artıq sərf edilmiş, Dövlət Enerji Nəzarəti və Dövlət Qaz Nəzarəti idarələri tərəfindən işçilərin ölkədaxili ezamiyyətləri ilə əlaqədar xərclərin hesablanması zamanı qüvvədə olan normaların düzgün tətbiq edilməməsi nəticəsində artıq büdcə vəsaiti xərc edilmişdir. Beynəlxalq və respublika səviyyəli tədbirlərin keçirilməsi zamanı 1 halda tədbir başa çatsa da “gözlənilməz xərclər” adı ilə təsdiqedici sənədlər olmadan vəsait xərc edilmiş, 1 halda tədbirin keçirilməsi ilə əlaqədar satın alınan xidmətlərin dəyərinə ƏDV daxil olmasına baxmayaraq, təkrarən ƏDV adı ilə xərc əlavə edilmiş, avtomobil nəqliyyatı xidmətinə təsdiqedici sənəd olmadan əlavə vəsait ödənilmişdir.

2007-ci ildə istismara verilmiş 2 ədəd Notebook komputeri istismar müddəti tam başa çatmadan silinmiş, təhtəl hesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə 2012-ci il 01 yanvar tarixə 2,3 min manat debitor və 5,6 min manat kreditor borcun yaranmasına yol verilmiş, Nazirliyin aparatının saxlanılması ilə əlaqədar keçirilən satınalmalar zamanı dövlət satınalmalarını tənzimləyən normativ-hüquqi sənədərin tələblərinə tam riayət edilməyərək bir sıra nöqsanlara yöl verilmişdir.

Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu üzrə Nazirliyin sifarişi əsasında Şəki, Şirvan və Kürdəmir Regional sektorlarının inzibati binalarının tikintisinin qaz təchizatı işləri üzrə artım əmsalı və cari qiymətlər səviyyəsində müqavilə qiymətləri Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Tikintidə Qiymətqoyma Mərkəzi tərəfindən müəyyən edilməmiş, müqavilə qiymətinə daxil olan müvəqqəti binalar və nəzərdə tutulmayan işlər üzrə 83,3 min manat xərclərin məbləği podratçı təşkilat tərəfindən təqdim olunan qiymətləndirmə cədvəlində tikinti quraşdırma işlərinin ümumi dəyərinə daxil edilmiş, 3398,4 manat dəyərində işlər yerində olmamışdır.

Dövlət Enerjinəzarət İdarəsinin sifarişi əsasında Xacmaz, Sumqayıt və Tovuz Regional sektorlarının inzibati binalarının tikintisi üzrə sifarişçi olan Dövlət Enerji Nəzarət İdarəsi tərəfindən üç binanın layihə-smeta sənədlərinin hazırlanması üzrə işlərin ehtimal olunan dəyərinin hesabatı aparılmamış, layihə-smeta sənədlərinin hazırlanması üzrə 69,6 min manat dəyərində işlərin satınalınması 2 hissəyə bölünərək kotirovka sorğusu metodu ilə aparılmış, nəzərdə tutulmayan 92,2 min manat işlərin dəyəri tikinti quraşdırma işlərinin ümumi dəyərinə daxil edilmiş, Xaçmaz Regional Sektorunun inzibati binasının tikintisi obyekti üzrə layihə-smeta sənədlərində nəzərdə tutulmadığı və yerinə yetirilmiş iş həcmlərinin artırılması nəticəsində podratçıya 7858,8 manat artıq vəsait ödənilmişdir.

Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi tərəfindən Gəncə və Lənkəran Regional sektorların inzibati binalarının tikintisi obyektləri üzrə layihə-smeta sənədlərinin hazırlanmasına dair

AUDİTOR TRİBUNASI

40

2019, №3

işlərin ehtimal olunan dəyərinin hesabatı aparılmamış, işlərin ehtimal olunan qiymətinə daxil olan müvəqqəti binalar və nəzərdə tutulmayan işlər üzrə 48,5 min manat podratçı təşkilatlar tərəfindən təqdim olunan qiymətləndirmə cədvəlində tikinti quraşdırma işlərinin ümumi dəyərinə daxil edilmiş, Gəncə Regional Sektorunun inzibati binasının tikintisi obyektində 9628,8 manat dəyərində işlər faktiki az olmuş, Gəncə Regional Sektorunun inzibati binasının tikintisi obyekti üzrə tikinti quraşdırma işləri 2009-cu ildə və Lənkəran Regional Sektorunun inzibati binasının tikintisi obyekti üzrə tikinti quraşdırma işləri 2010-cu ildə başa çatdırılsa da, dövlət komissiyası tərəfindən istismara qəbul edilməmişdir.

AUDİTİN KEÇİRİLMƏSİ VƏ SÜBUTLARIN TOPLANILMASI

Auditlə əhatə obyekt (obyektlər) üzrə istifadə olunan vəsaitlər:

Auditin əhatə etdiyi dövr ərzində Nazirlik tərəfindən ümumilikdə dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş 14382,4 min manat vəsaitə qarşı 13481,0 min manat və ya 93,7% həcmində vəsait xərc edilmiş, ilin sonuna istifadə edilməyən 578,3 min manat büdcə vəsaiti geri qaytarılmışdır (Cədvəl 1).

Cədvəl 1. Nazirliyə dövlət büdcəsi xərclərinin funksional təsnifatın bölmələri səviyyəsində 2017-2018-ci illər üzrə ayrılan və istifadə olunan vəsaitlərin ümumilikdə həcmi, min manatla

Dövlət büdcəsindən “Qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının saxlanılması” köməkçi bölməsi üzrə ayrılmış vəsaitdən 2017-ci ildə 2968,6 min manat, 2018-ci ildə 3595,8 min manat vəsait xərc edilmiş, o cümlədən 2017-ci il üzrə 1591,5 min manatı Nazirliyin struktur bölmələri Dövlət Enerji Nəzarəti İdarəsi və Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi və onların yerli bölmələri tərəfindən icra edilmiş, 1720,6 min manat ayrılmış vəsait isə Agentliyə Nazirlər Kabinetinin 2018-ci il 16 fevral tarixli 97s nömrəli Sərəncamı ilə onun nizamnamə kapitalına yönəldilmişdir.

Qeyd: Nazirlik tərəfindən təqdim edilmiş arayışa əsasən ölkə Prezidentinin 2017-ci il 22 dekabr tarixli Fərmanı ilə Nazirliyin struktur bölmələri Dövlət Enerji Nəzarəti İdarəsi və Dövlət Qaz Nəzarəti İdarəsi, habelə onların yerli bölmələri ləğv edildiyi üçün 2017-ci il üzrə

Təyinat Açılmışmaliyyələşmə İcra

Təyinatanisbətən icrasəviyyəsi, %

Dövlət büdcəsinəgeri qaytarılmış

vəsait

Qanunvericilik və icrahakimiyyə� orqanlarınınsaxlanılması”

1.1.3 7102,6 6995,7 6564,4 92,4 431,3

Sair tikinti 11.2.2 3000 3000 2965,9 98,9 34,1

Avropa Komissiyasının Azərbaycan Respublika-sına Energetika Sahəsindəİslahatlara Dəstək Proqramı ilə bağlıAB qrantı hesabınaaparılan xərclər İqtisadifəaliyyətin digər sahələri

13.2.3 65,2 65,2 64,9 99,5 0,3

14.1.0 465 400 398,8 85,8 1,2

Müxtəlif xərclər 14.3.3 3736,9 3585,7 3474,3 93,0 111,4

Büdcədən kənar 14.1.0 12,7 12,7 12,7 100,0 0

Cəmi 14382,4 14059,3 13481 93,7 578,3

Dövlət büdcəsi xərclərininfunksional təsnifatı üzrə

kodParaqrafların adı

Nazirlər KabinetininEhtiyat Fondundan

AUDİTOR TRİBUNASI

41

2019, №3

dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin icrası barədə sənədlər Ləğvetmə komissiyası tərəfindən 2018-ci ilin əvvəlində dövlət arxivinə təhvil verildiyindən audit qrupuna təqdim edilmədi.

Digər bölmələrdən ayrılan vəsaitlər isə cədvəldə göründüyü kimi 85,8%- 99,5% həcmində Nazirlik tərəfindən icra edilmişdir.

Tenderdə iştirak haqlarından toplanmış büdcədən kənar vəsaitlər üzrə 2018-ci ildə 12,7 min manat vəsait təsdiq edilmiş və 100% kassa xərci aparılmışdır.

AUDIT PROSESINDƏ ƏLDƏ OLUNAN SÜBUTLAR (MƏLUMATLAR).

Maliyyə vəsaitlərinin təsdiq edilmiş xərclər smetasında nəzərdə tutulmuş təyinatı üzrə xərc edilməsi

Seçmə qaydada auditlə əhatə olunan dövrdə aşağıdakılar müəyyən edilmişdir:

Əməyin ödənişi xərcləri üzrə:

Nazirlik üzrə ştat cədvəli 140 ştat vahidi olmaqla, 2017-ci ilin əvvəlinə aylıq əmək haqqı fondu 100343,0 manat, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 13 mart 3787 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarında çalışan dövlət qulluqçularınının vəzifə maaşları”nın artımı ilə əlaqədar 2018-ci ilin iyul ayında 107473,0 manat təsdiq edilmiş, təsdiq edilmiş təyinata qarşı “Ştatda olan işçilərin əmək haqqı” paraqrafı üzrə 2017-ci ildə 98,4%, 2018-ci ildə 80,5%, “Əməyin ödənişi ilə bağlı sair pul ödənişləri” paraqrafı üzrə isə 2017 və 2018-ci illərdə 100% icra edilmişdir.

Xərclərin mövcud qanunvericiliyin tələblərinə uyğunluğunun auditi zamanı aşağıdakılar müəyyən edildi:

Ш Əmək Məcəlləsinin 49-cu (Əmək müqaviləsinin hüquqi qüvvəyə minməsi) maddəsinə əsasən, əmək müqaviləsinin bağlanılması, ona dəyişiklik edilməsi və ya xitam verilməsi, bununla bağlı elektron informasiya sisteminə gücləndirilmiş elektron imza vasitəsilə daxil edilmiş əmək müqaviləsi bildirişinin həmin elektron informasiya sistemində qeydiyyata alınmasından və bu barədə işə götürənə elektron qaydada məlumat göndərilməsindən sonra hüquqi qüvvəyə minir. Auditlə müəyyən edilmişdir ki, Nazirlik üzrə əmək müqavilələrinə xitam verilən 4 nəfər işçinin, eləcə də boş vəzifələrə qəbul olunmuş 4 nəfər işçinin əmək müqavilələri, həmçinin Agentlik üzrə 4 əməkdaşın (işçinin) elektron informasiya sisteminə gücləndirilmiş elektron imza vasitəsi ilə əmək müqaviləsi bildirişinin elektron informasiya sistemində qeydiyyata alınması təsdiq edilmiş müddətdən gec qeydiyyata alınmaqla əmək münasibətlərinin hüquqi qüvvəyə minməsi hallarına yol verilmişdir.

Ezamiyyə xərcləri üzrə:

Nazirlik üzrə Nazirlər Kabinetinin Ezamiyyə xərclərinin normaları haqqında 2008-ci il 25 yanvar tarixli 14 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş 2 nömrəli əlavəsinin tələblərinə zidd olaraq, Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində keçiriləcək “EXPO-2017 Gələcəyin enerjisi” Beynəlxalq Sərgisində işlərin gedişatına nəzarət etmək üçün 1 əməkdaş 2017-ci ildə müvafiq əmrlərlə 6 halda (may-avqust aylarında) Astana şəhərinə ezam olunmuş və ona ezamiyyə norması ilə yanaşı ezamiyyə xərclərinin 1 günlük normasına 30% əlavələr hesablanaraq 9470,45 manat artıq vəsait verilmiş;

AUDİTOR TRİBUNASI

42

2019, №3

Ш həmçinin EXPO şəhərciyində Azərbaycan tərəfindən fəaliyyət göstərəcək əməkdaşların müvəqqəti yerləşməsi üçün Nazirlik ilə mehmanxana arasında bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq 36530,6 manat vəsait köçürülsə də, Nazirlik tərəfindən ezam olunmuş əməkdaşa ezamiyyə ilə bağlı gündəlik xərclərlə yanaşı əlavə 16132,7 manat artıq mehmanxana xərci ödənilmiş,

Ш Agentlik üzrə daxili ezamiyyələrdən 3 halda ezamiyyə vərəqələrində gəldi-getdi qeydiyyat günlərinə sonradan müdaxilə edilməklə, ezamiyyə günlərinin sayı uzadılaraq 305,0 manat, cəmi 826,0 manat vəsaitin artıq xərclənməsinə yol verilmişdir.

Nəqliyyat xidmətləri haqqının ödənilməsi üzrə:

Nazirlər Kabinetinin Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə, müəssisə və təşkilatlarda nəqliyyat vasitələrindən istifadə qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında 2011-ci il 18 iyul tarixli 120 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş 1 nömrəli əlavənin Normalarının 2-ci bəndinə əsasən, 1 ədəd xidməti minik avtonəqliyyat vasitəsi üçün aylıq yürüş həddi norması tam iş vaxtı üçün nəzərdə tutulsa da, Nazirlikdə bir sürücüyə iki xidməti avtomaşın həvalə olunmuş və nəticədə normadan 459,9 manat məbləğində artıq yanacaq sərfiyyatına yol verilmiş;

Ш həmçinin Normaların 10.3-cü bəndinə əsasən, avtonəqliyyat vasitələrinə eh�yat hissələrinin alınması və cari təmir xərcləri - aylıq yürüş həddinə uyğun olaraq, yanacaq sərfinin baza xə� normalarına əsasən hesablanmış yanacaq xərcinin 30%-i məbləğində qeyd edilsə də, Nazirliyin balansında 2017-2018-ci illərdə 3 avtonəqliyyat vasitəsi üçün cəmi 4062,01 manat normadan ar�q eh�yat hissələri alınmışdır.

İcarə və muzdlu xidmətlər üzrə:

2018-ci ildə Nazirlik və hüquqi şəxs arasında qeyri-yaşayış sahəsinin icarəyə verilməsi haqqında müqavilə bağlanılaraq, Nazirliyin apara� üçün Bakı şəhəri, Heydər Əliyev prospek� 152 ünvanında “Çinar Plaza”nın 3-cü, 12-ci, 13-cü, 14-cü və 16-cı mərtəbələrində, hər mərtəbənin ümumi sahəsi 720 kv.m göstərilməklə cəmi 3600 kv.m ofis sahələri, binanın avtodayanacağında 352 kv.m-lik 20 (iyirmi) ədəd ödənişsiz qapalı dayanacaq yeri və binanın 1-ci mərtəbəsində 22,68 kv.m olan ayrıca qeydiyyat zonası üçün ümumilikdə 2018-ci il üçün (ayda 63720,0 manat olmaqla) 764640,0 manat vəsait ödənilmişdir. Aparılan audit zamanı müəyyən olundu ki, Nazirliyin apara� tam olaraq binanın 12-ci, 13-cü, 14-cü və 16-cı mərtəbələrində cəmi 2880 kv.m yerləşdirilmiş, lakin müqavilədə qeyd olunan digər 720 kv.m 3-cü mərtəbə isə Agentliyə verilmiş, bununla da (hər ay üçün 11542,66 manat olmaqla) cəmi il ərzində 138511,9 manat Nazirliyin apara� üçün ayrılmış vəsait hesabına əlavə xərc aparılmışdır.

Beynəlxalq və respublika səviyyəli tədbirlərin keçirilməsi ilə əlaqədar xərclər üzrə:

Nazirliyin 2 iyun 2017-ci il tarixli 18 nömrəli əmrinə əsasən, 2017-ci ilin 1 iyun tarixindən 3 ay müddə�nə vətəndaş Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində keçiriləcək “EXPO-2017 Gələcəyin enerjisi” Beynəlxalq Sərgisində Azərbaycan Pavilyonunun direktor müavini vəzifəsinə müvəqqə� təyin olunmuş və onunla müvafiq müqavilə bağlanılmadan hər ay üçün 1500,0 manat məbləğində tədbir üçün nəzərdə tutulmuş vəsait hesabına əmək haqqı müəyyən edilərək cəmi 3800,1 manat (564,9 manat gəlir vergisi və 135,0 manat Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ayırmalar çıxılmaqla) vəsait ödənilmişdir. Aparılan audit zamanı müəyyən edildi ki, həmin vətəndaş 16 iyun-15 iyul 2017-ci il tarixlərində Astana şəhərində

AUDİTOR TRİBUNASI

43

2019, №3

ezamiyyədə olmuş və ona bu müddət ərzində EXPO-şəhərciyində Azərbaycan tərəfindən fəaliyyət göstərəcək əməkdaşların müvəqqə� yerləşməsi üçün nəzərdə tutulmuş mənzildə qaldığı halda, 6 gün üçün ar�q 1225,5 manat ezamiyyə xərci və işləmədiyi 16 iyul-31 avqust 2017-ci il tarixləri üçün 1930,0 manat əmək haqqı, cəmi 3155,5 manat ar�q vəsait ödənilmiş,

Ш 5-7 dekabr 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikası və Qazaxıstan Respublikası arasında Ticarət-iq�sadi Əməkdaşlıq üzrə Birgə Hökümətlərarası Komissiyanın növbə� 14-cü iclasının keçirilməsi ilə bağlı İaşə xidmə�nin göstərilməsinə dair Nazirlik ilə şirkət arasında 01 dekabr 2017-ci il tarixli müqavilə bağlanmış, lakin iaşə xidmə� daxil olan xidmətlərin tərkibi və qiymətlərinə dair (kalkulyasiya) məlumat göstərilməmiş, eyni zamanda razılaşdırma protokolu tər�b edilmədən tərəflər arasında göstərilmiş xidmətlərə dair məzmunu açıqlanmadan tər�b edilmiş Akta əsasən, “Sair xərclər” paraqra�ndan 1860,0 manat vəsait ödənilmişdir.

Dövlət sa�nalmalarını tənzimləyən qanunvericilik aktlarına əməl olunması

Nazirlik tərəfindən audi�n əhatə etdiyi dövrdə malların (işlərin və xidmətlərin) sa�n alınması üzrə 16 halda icra olmuş 7751080,05 mana�n 7680408,5 mana� və ya 99,1%-i bir mənbədən sa�nalma, 70672,0 mana� və ya 0,9%-i ko�rovka sorğusu metodları ilə həyata keçirilmişdir.

Ш 2017-ci ildə 3 halda, 2018-ci ildə 2 halda “İdarənin xərcləri” maddəsi və “Digər alışlar və xidmətlər” yarımmaddəsi üzrə müxtəlif təyinatlı malların alınması məqsədi ilə müqavilələr bağlanmaqla xərc olunmuşdur,

Ш Azərbaycan Respublikası Preziden�nin 2018-ci il 22 yanvar tarixli 3593 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsində dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu (inves�siya xərcləri) üçün nəzərdə tutulan vəsai�n bölgüsü” ilə Nazirliyin apara�nda və strukturuna daxil olan qurumlarda İKT infrastrukturunun və elektron idarəetmə sisteminin yaradılması, inventar və avadanlıqla təchiz edilməsi üzrə ayrılmış 3000000,0 manat vəsait üzrə Nazirlik tərəfindən İq�sadiyyat Nazirliyinə ünvanlanmış 09.04.2018-ci il tarixli, 01-19-142 nömrəli məktuba İq�sadiyyat Nazirliyi yanında An�inhisar Siyasə� və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmə�ndə baxılmış və mebel avadanlıqlarının alınması üzrə 1307961,56 manat, kompüter avadanlıqlarının alınması və elektron idarəetmə sistemlərinin qurulması üzrə 1636275,3 manat, həmçinin Data Mərkəzin imkanlarından is�fadə edilməsi üzrə 24002,0 manat məbləğində birbaşa müqavilə əsasında həyata keçirilməsini mümkün hesab edilmişdir. 2018-ci il 04 may tarixli № 002 nömrəli, 2018-ci il 04 aprel tarixli BCS 23-24/04-18 nömrəli və 2018-ci il 23 aprel tarixli № 001 nömrəli müqavilələr imzalanmış və icra edilmiş, lakin Nazirlik tərəfindən eh�mal olunan qiymət müəyyən edilməmiş,

Ш “Dövlət sa�nalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 29.3.-cü maddəsinin “Tenderdə iş�rak haqlarından toplanmış vəsait tender xərclərindən çox olduqda fərq sa�nalan təşkila�n ix�yarına keçir (büdcədən maliyyələşdirilən təşkilatlar üzrə isə dövlət büdcəsinə köçürülür), az olduqda isə fərq sa�nalan təşkila�n hesabından ödənilir” tələblərinə əməl edilməmiş, tenderin keçirilməsi ilə bağlı xərclərdən 6451,0 manat ar�q qalmış vəsait dövlət büdcəsinə köçürülmək əvəzinə Nazirliyin aparat xərcləri üzrə xərc edilmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

44

2019, №3

Cərimələrin və digər daxilolmaların hesablanması və ödənilməsinin audi� üzrə

Ш Agentlik tərəfindən 2018-ci ildə 4 "İnziba� xəta haqqında" protokol tər�b edilmiş, müvafiq tədbir görmək üçün Nazirliyə verilmiş, Nazirlik tərəfindən İnziba� tənbeh vermə haqqında Qərar qəbul edilmiş və hər biri üzrə 100,0 manat olmaqla 400,0 manat cərimə tətbiq edilmişdir. Audi�n əhatə etdiyi dövr üzrə tədbiq olunmuş iziba� cərimənin alınması təmin edilməmişdir,

Ш "Elektrik is�lik enerjisi və qaz təchiza� sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrin Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyinə ödədikləri haqqın məbləğinin hesablanması və ödənilməsi Qaydası"nın 4.2 maddəsinə uyğun olaraq haqq ödəməli olan müəssisələr tərəfindən təqdim edilmiş hesabatlara əsasən, 2018-ci il üzrə hesablanmış və ödənilmiş haqlar üzrə 8357,2 min manat və ya 75,3% az vəsait ödənilmiş (debitor borc qalıq), 2019-cu ilin yanvar-mart ayları üzrə 2018-ci il üzrə hesablanmış haqdan 1426,5 min manat daxil olunsa da, 01.04.2019-cu il tarixə 2018-ci il üzrə hesablanmış, lakin 6930,7 min manat vəsait ödənilməmişdir. Nazirlik və Agentlik tərəfindən ödənilməmiş məbləğlərin alınması uçun müvafiq tədbirlərin görülməsi məqsədilə Nazirlər Kabine� və müvafiq qurumlara müraciətlər edilmişdir.

Ш Agentlik tərəfindən büdcədən maliyyələşən müəssisələrdə qazdan səmərəli is�fadənin və qaz qurğularının e�barlı is�smarının təmin edilməsinin, həmçinin Azərbaycan Respublikasının qanunlarının, “Qazdan is�fadə Qaydaları”nın və müvafiq sahəyə dair digər norma�v hüquqi aktların tələblərinə əməl olunması vəziyyə�nin araşdırılması məqsədilə 2018-ci ildə 754 obyektdə və büdcədən maliyyələşən istehlakçılarda elektrik qurğularının texniki is�smar, təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əməl olunmasının və elektrik enerjisindən is�fadənin vəziyyə�nin araşdırılması məqsədilə təsdiq olunmuş iş planına uyğun olaraq 786 obyektdə, cəmi 1540 obyektdə yoxlama keçirilmiş, həmin yoxlamalar zamanı aşkar olunmuş pozuntulara görə müvafiq aktlar tər�b edilmiş, lakin 16 akt üzrə Agentlik tərəfindən Nizamnamənin 3.1.11-ci maddəsinin tələbləbinə əsasən, İnziba� Xəta haqqında protokollar tər�b edilməmişdir.

İllik maliyyə hesabatları, ödəniş-hesablaşma və uçot sənədləri.

Debitor və kreditor borcların reallığı, onların əmələgəlmə səbəblərinin təhlili və hesabatlarda əks etdirilməsi

2017-ci il 10 iyun-10 sentyabr tarixlərində Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində keçirilmiş “EXPO-2017 Gələcəyin enerjisi” Beynəlxalq Sərginin başa çatması ilə bağlı şirkət tərəfindən 1377149,0 manat məbləğində 1 dekabr 2017-ci il tarixində Nazirliklə arasında görülmüş iş və xidmətlərin tam icrası barədə təhvil-təslim ak� tər�b olunsa da, mühasibatlıqda debitor borc bağlanmamış və bu məlumat hesabatlarda və qanunvericiliyə əsasən tələb olunan digər məlumat formalarında informasiya və göstəricilərin tam və ya düzgün əks etdirilməməsinə səbəb olmuşdur.

“Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 19.4-cü bəndinin tələblərinə əməl edilməyərək, ezamiyyə xərcləri üzrə 2016-cı ildə 25625,73 manat kreditor borc 2017-ci il üçün ayrılan vəsait hesabına, 2017-ci ildə isə 23620,77 manat kreditor borc 2018-ci il üçün ayrılan vəsait hesabına cəmi 49246,5 manat (müvafiq qaydada) öhdəlik götürülmədən icra edilmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

45

2019, №3

Tər�b edilmiş illik mühasibat (maliyyə) hesabatlarında göstərilən məlumatların dürüstlüyü və onların sinte�k uçot məlumatlarına uyğunluğu

Nazirlik üzrə:

Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının “Q-11” nömrəli 15 aprel 2013-cü il tarixli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Büdcə təşkilatları üçün hesabat dövrü və maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsi Qaydaları”nın tələbi pozularaq, Nazirliliyin apara� üzrə 2018-ci ilin İllik maliyyə (maliyyə vəziyyə� haqqında, maliyyə fəaliyyə�nin nə�cələri haqqında, Xalis ak�vlər/kapitalda dəyişikliklər haqqında, və pul vəsaitlərinin hərəkə� haqqında) hesabatları hesabat dövrü başa çatdıqdan sonra 2019-cu ilin aprel ayının 30-dan gec olmayaraq müvafiq qaydada Maliyyə Nazirliyinə təqdim olunmalı olduğu halda, bu hesabatlar Nazirlik tərəfindən 16 may 2019-cu il tarixində təqdim olunmuş,

Ш Nazirliyin balansında olan 11957,42 manat və 3182,12 manat dəyərində müxtəlif �kili və avadanlıqlar, həmçinin 14064,42 manat və 23640,5 manat dəyərində Sair torpaq, �kili və avadanlıqlar eh�yatlarda və digər eh�yatlarda uçota alınmış,

Ш 90542,8 manat dəyərində digər eh�yatlar (jalüzlər) isə Sair torpaq, �kili və avadanlıqlarda uçota alınmış və onlara amor�zasiya hesablanaraq 5054,73 manat xərcə silinmiş,

Ш 2018-ci ilin may-iyun aylarında alınmış, is�fadə müddə� 1 il olan 87463,4 manatlıq müxtəlif proqramların lisenziyaları uçotda eh�yatlara aid edilmək əvəzinə müvafiq mühasibat yazılışı verilərək xərcə silinmişdir. Nə�cədə balans gəlirləri həmin məbləğ qədər azalmış, xərclər isə ar�rılmış,

Ш Maliyyə Nazirliyinin 2009-cu il 13 yanvar tarixli İ-05 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş "Büdcə Təşkilatları üçün 17 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standar�"nda “Torpaq, �kili və avadanlıqlar ” üzrə "İkin dəyər – ak�vin sa�n alınması və ya �kilməsi, daşınması və quraşdırılması zamanı, onun əldə edilməsi üçün ödənilmiş pul vəsai� və ya pul vəsaitlərinin ekvivalentləridir" tələbinin qoyulmasına baxmayaraq, 2018-ci ildə əsas vəsaitlərin quraşdırılmasına çəkilmiş 75756,0 manat xərc məbləği onların dəyərinə əlavə olunmamış və bu məbləğ birbaşa xərcə silinmişdir ki, bu da balans gəlirlərinin azalması, xərclərin isə artması ilə nə�cələnmiş, audi�n əhatə etdiyi dövrdə müvafiq mühasibat yazılışı verməklə həmin xərclər aidiyyə� əsas vəsaitlərin dəyərinə əlavə edilmiş,

Ш Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sinte�k uçotun aparılması Qaydası”nın 7.3.4. “təhtəlhesab məbləğlərin uçotunu aparan mühasib avans hesaba�na əlavə edilmiş sənədlərin, avansın təyina� üzrə xərclənməsinin və avans hesaba�nın özünün düzgünlüyünü yoxlayır, imza edir və təsdiq edilməsi üçün baş mühasibə təqdim edir” bəndinin tələblərinə əməl edilməmiş və 2017-ci ildə ezamiyyə ilə bağlı təhtəlhesab məbləğlərin uçotunu aparan mühasib tərəfindən bəzi avans hesabatlarında imza edilməsə də, təhtəlhesab şəxslərə ödənişlər aparılmışdır.

Agentlik üzrə:

Agentlikdə mühasibat uçotu 1C proqramı vasitəsi ilə aparılmaqla, eyni zamanda kassa metodundan is�fadə edilsə də, “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının

AUDİTOR TRİBUNASI

46

2019, №3

Qanununa uyğun olaraq illik maliyyə hesabatları (maliyyə vəziyyə� haqqında, maliyyə nə�cələri haqqında, pul vəsaitlərinin hərəkə� haqqında və s., eyni zamanda əlavələrinin) müvafiq qaydada təqdim olunması təmin edilməmiş,

2018-ci il üzrə muzdlu işlə əlaqədar ödəmə mənbəyində tutulan verginin məbləği 404814,58 manat olmuş, lakin müəssisənin şəxsi vərəqəsində hesablanmış məbləğ 403948,49 manat yəni 866,09 manat az göstərilmiş və nə�cədə muzdlu işlə əlaqədar ödəmə mənbəyində tutulan verginin məbləği 2018-ci il üzrə bəyannamədə 866,09 manat məbləğində az əks olunmuşdur.

Daxili nəzarə�n vəziyyə�

Nazirliyin strukturunda daxili nəzarət şöbəsində audit funksiyasını həyata keçirən müvafiq struktur bölmə nəzərdə tutulmamışdır.

Nazirlikdə 2017-2018-ci illərdə maddi qiymətlilərin inventarizasiyası aparılmamışdır.

NƏTİCƏLƏRİN RƏSMİLƏŞDİRİLMƏSİ

Öyrənilmiş sənədlər və tətbiq olunan meyarlar

Mövcud standartlara əsasən keçirilən audit üzrə müvafiq əminlik əldə etmək və aşkar olunan nöqsanların norma�v sənədlərin tələblərinə uyğunsuzluq səviyyəsini qiymətləndirmək üçün müvafiq meyarlar müəyyənləşdirdim, peşəkar mühakimə (mülahizə) tətbiq edərək aşağıdakı meyarları hesabata daxil etdim:

Ш “Dövlət qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunun 29-cu maddəsi;

Ш Nazirlər Kabine�nin Ezamiyyə xərclərinin normaları haqqında 2008-ci il 25 yanvar tarixli 14 nömrəli Qərarı;

Ш “İşçilərin Ezamiyyə Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında Maliyyə Nazirliyinin 18 yanvar 2012-ci il tarixili Q-01 nömrəli Qərarı;

Ш Nazirlər Kabine�nin Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə, müəssisə və təşkilatlarda nəqliyyat vasitələrindən is�fadə qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında 2011-ci il 18 iyul tarixli 120 nömrəli Qərarı;

Ш Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 385-ci maddəsi;

Ш Nazirlər Kabine�nin 2008-ci il 4 noyabr tarixli 254 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlar tərəfindən beynəlxalq və ölkə səviyyəli tədbirlərin keçirilməsi, habelə xarici ölkələrin nümayəndə heyətlərinin və rəsmi şəxslərinin qəbulu, onlara xidmət göstərilməsi üçün büdcə vəsaitlərinin xərc normaları”nın 2.4-cü bəndi;

Ш “Dövlət sa�nalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 29.3.-cü maddəsi;

Ш "Elektrik is�lik enerjisi və qaz təchiza� sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrin Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyinə ödədikləri haqqın məbləğinin hesablanması və ödənilməsi Qaydası"nın 4.2 maddəsi;

Ш Azərbaycan Respublikası İnziba� Xətalar Məcəsinin 279-cu maddəsi;

Ш Azərbaycan Respublikası Preziden�nin 2017-ci il 22 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Agentliyin Nizamnaməsinin 3.1.11-ci maddəsi;

AUDİTOR TRİBUNASI

47

2019, №3

Ш “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 19.4-cü bəndi;

Ш Maliyyə Nazirliyinin 2009-cu il 13 yanvar tarixli İ-05 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş

"Büdcə Təşkilatları üçün 17 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartı";

Ш Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı

ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Milli Mühasibat

Uçotu Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun

aparılması Qaydası”.

Auditor rəyi ifadə etmək üçün məhdud əminlik audit keçirilən obyektlər üzrə

məlumatların mövcudluğu və məlumatlara çıxış, auditi aparan əməkdaşların səriştəliliyi,

daxili nəzarət mühitinin vəziyyəti və ehtiyatların (resurs) mövcudluğu nəzərdən

keçirildikdən sonra qərara alınmışdır.

Sübutların qiymətləndirilməsi

Yuxarıda göstərilən audit prosedurları ilə toplanan və digər fəaliyyət nəticəsində əldə

olunan məlumatlar (dəlillər, sübutlar) müəyyən edilmiş meyarlar (qanunlar, normativ

sənədlər və s.) üzrə dəyərlləndirilmələri (qiymətləndirmələri) apardım.

Audit predmeti olan məlumatlara dair toplanmış sübutlar, həmçinin audit aparılan

qurumdan alınan yazılı cavablar müvafiq meyarlar ilə müqayisə edildi.

Əhəmiyyətli uyğunsuzluqları əhatə edən dəyər və kəmiyyət ölçülərini əhatə edən

məbləğlərin həcmi və əhəmiyyəti, uyğunsuzluğun mahiyyəti, uyğunsuzluq ilə

nəticələnmənin səbəbi, uyğunsuzluğun yaranmasına təsir edən və digər amillər nəzərdən

keçirildi.

Sübutlar (dəlillər) təhlil edildikdən və onların əhəmiyyətliliyi nəzərdən keçirdikdən

sonra toplanan sübutların meyarlar ilə müqayisə və Hesablama Palatasının Audit qrupunun

hesabatı üzrə Nazrilik tərəfindən təqdim olunan məktublarla göndərilmiş rəyi nəzərə

alınmaqla aşağıdakı nəticəyə gəlindi.

NƏTİCƏ

Ш Əmək Məcəlləsinin 49-cu maddəsinə əsasən, əmək müqaviləsi bildirişinin elektron

informasiya sistemində qeydiyyata alınması təsdiq edilmiş müddətdən gec qeydiyyata

alınmaqla əmək münasibətlərinin hüquqi qüvvəyə minməsi hallarına yol verilmiş;

Ш Nazirlər Kabinetinin Ezamiyyə xərclərinin normaları haqqında 2008-ci il 25 yanvar

tarixli 14 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş 2 nömrəli əlavəsinin tələblərinə zidd olaraq,

Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində keçiriləcək “EXPO-2017 Gələcəyin enerjisi”

Beynəlxalq Sərgisində işlərin gedişatına nəzarət etmək üçün ezam olunmuş aparat

rəhbərinə 2017-ci ildə ezamiyyə norması ilə yanaşı ezamiyyə xərclərinin 1 günlük normasına

30% əlavələr hesablanaraq 9470,45 manat, həmçinin EXPO-şəhərciyində Azərbaycan

tərəfindən fəaliyyət göstərəcək əməkdaşların müvəqqəti yerləşməsi üçün Nazirlik ilə

mehmanxana arasında bağlanmış müqaviləyə uyğun vəsait köçürülsə də, aparat rəhbərinə

gündəlik xərclərlə yanaşı əlavə mehmanxana xərci üzrə 16132,7 manat artıq vəsait

ödənilmiş;

AUDİTOR TRİBUNASI

48

2019, №3

Ш Agentliyin daxili ezamiyyə üzrə 3 halda ezamiyyə vərəqələrində gəldi-getdi qeydiyyat

günlərinə sonradan müdaxilə edilməklə ezamiyyə günlərinin sayı uzadılaraq 305,0 manat

vəsaitin artıq xərc edilmiş;

Ш Nazirlər Kabinetinin Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarə, müəssisə və təşkilatlarda nəqliyyat vasitələrindən istifadə qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında 2011-ci il 18 iyul tarixli 120 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş 1 nömrəli əlavənin Normalarının 2-ci bəndinə əsasən, 1 ədəd xidməti minik avtonəqliyyat vasitəsi üçün aylıq yürüş həddi norması tam iş vaxtı üçün nəzərdə tutulsa da, Nazirlikdə bir sürücüyə iki xidməti avtomaşın həvalə olunmuş və nəticədə normadan 459,9 manat məbləğində artıq yanacaq sərfiyyatına yol verilmiş;

Ш Qeyd edilən qərarın 1 nömrəli əlavəsində (normalarında) avtonəqliyyat vasitələrinə ehtiyat hissələrinin alınması və cari təmir xərcləri - aylıq yürüş həddinə uyğun olaraq, yanacaq sərfinin baza xətt normalarına əsasən hesablanmış yanacaq xərcinin 30 faizi məbləğində qeyd edilsə də, Nazirliyin balansında 2017-2018-ci illərdə 3 avtonəqliyyat vasitəsi üçün normadan artıq ehtiyat hissələri alınmış;

Ш 2018-ci ildə Nazirlik və hüquqi şəxs arasında qeyri-yaşayış sahəsinin icarəyə verilməsi haqqında bağlanmış müqaviləyə əsasən, 720 kv.m 3-cü mərtəbə Agentliyə verilmiş və il ərzində 138511,9 manat Nazirliyin aparatı üçün ayrılmış vəsaitdən əlavə xərc aparılmış;

Ш Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində keçiriləcək “EXPO-2017 Gələcəyin enerjisi” Beynəlxalq Sərgisində Azərbaycan Pavilyonunun direktor müavini vəzifəsinə müvəqqəti təyin olunmuş vətəndaş 16 iyun-15 iyul 2017-ci il tarixlərində Astana şəhərində ezamiyyədə olduğu müddət ərzində EXPO-şəhərciyində Azərbaycan tərəfindən fəaliyyət göstərəcək əməkdaşların müvəqqəti yerləşməsi üçün nəzərdə tutulmuş mənzildə qaldığı halda, 6 gün üçün artıq 1225,5 manat ezamiyyə xərci və işləmədiyi 16 iyul-31 avqust 2017-ci il tarixləri üçün 1930,0 manat əmək haqqı, cəmi 3155,5 manat artıq vəsait ödənilmiş;

Ш 5-7 dekabr 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikası və Qazaxıstan Respublikası arasında Ticarət-iqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Birgə Hökümətlərarası Komissiyanın növbəti 14-cü iclasının keçirilməsi ilə bağlı İaşə xidmətinin göstərilməsinə dair Nazirlik ilə şirkət arasında 01 dekabr 2017-ci tarixli bağlanmış müqavilə əsas götürülərək xidmətlərin məzmunu açıqlanmadan tərtib edilimiş Akta əsasən vəsait ödənilmiş;

Ш “Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun tələblərinə tam əməl edilmədən Nazirlik tərəfindən bəzi hallarda ehtimal olunan qiymət müəyyən edilməmiş, bəzi hallarda müxtəlif təyinatlı mallar üzrə satınalma prosesi bağlanmış müqavilələr əsasında icra edilimiş, 29.3.-cü maddəsinin tələblərinə əsasən, tenderin keçirilməsi ilə bağlı xərclərdən 6451,0 manat artıq qalmış vəsait dövlət büdcəsinə köçürülmək əvəzinə Nazirliyin aparat xərclərinə yönəldilmiş;

Ш Agentlik tərəfindən 2018-ci ildə 4 "İnzibati xəta haqqında" protokol tərtib edilmiş və Nazirlik tərəfindən İnzibati tənbeh vermə haqqında Qərar qəbul edilsə də, hər biri üzrə 100,0 manat olmaqla 400,0 manat tədbiq olunmuş izibati cərimədən vəsait daxil olmamış;

Ш "Elektrik istilik enerjisi və qaz təchizatı sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrin Agentliyə ödədikləri haqqın məbləğinin hesablanması və ödənilməsi Qaydası"nın 4.2-ci maddəsinə uyğun olaraq, haqq ödəməli olan müəssisələr tərəfindən ödənilməmiş haqlarla bağlı zəruri tədbirlərin görülməsi üçün Nazirlər Kabineti və müvafiq qurumlara müraciətlər edilmiş;

AUDİTOR TRİBUNASI

49

2019, №3

Ш Agentlik tərəfindən büdcədən maliyyələşən müəssisələrdə 2018-ci ildə 754 obyektdə qazdan səmərəli is�fadənin və qaz qurğularının e�barlı is�smarı, 786 obyektdə elektrik qurğularının texniki is�smar, təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əməl olunması və elektrik enerjisindən is�fadəsi vəziyyə�lə əlaqədar cəmi 1540 obyektdə keçirilmiş yoxlamaların nə�cəsində aşkar olunmuş pozuntulara görə müvafiq aktlar tər�b edilsə də, 16 akt üzrə Agentlik tərəfindən Nizamnamənin 3.1.11-ci maddəsinin tələbləbinə əsasən İnziba� Xəta haqqında protokollar tər�b edilməmiş;

Ш 2017-ci il 10 iyun-10 sentyabr tarixlərində Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində keçirilmiş “EXPO-2017 Gələcəyin enerjisi” Beynəlxalq Sərginin başa çatması ilə bağlı şirkət tərəfindən 1377149,0 manat məbləğində 1 dekabr 2017-ci il tarixində Nazirliklə arasında görülmüş iş və xidmətlərin tam icrası barədə təhvil-təslim ak� tər�b olunsa da, mühasibatlıqda debitor borc növbə� ildə bağlanmamış;

Ш “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 19.4-cü bəndinin tələblərinə əməl edilməyərək, ezamiyyə xərcləri üzrə 2016-2017-ci illərdə cəmi 49246,5 manat kreditor borc (müvafiq qaydada) öhdəlik götürülmədən növbə� illər üçün ayrılan vəsait hesabına icra edilmiş;

ШNazirliyin balansında olan 11957,42 manat və 3182,12 manat dəyərində müxtəlif �kili və avadanlıqlar, həmçinin 14064,42 manat və 23640,5 manat dəyərində Sair torpaq, �kili və avadanlıqlar eh�yatlarda və digər eh�yatlarda uçota alınmış;

Ш 90542,8 manat dəyərində digər eh�yatlar (jalüzlər) Sair torpaq, �kili və avadanlıqlarda uçota alınmış və onlara amor�zasiya hesablanaraq 5054,73 manat xərcə silinmiş;

Ш 2018-ci ilin may-iyun aylarında alınmış is�fadə müddə� 1 il olan 87463,4 manatlıq müxtəlif proqramların lisenziyaları uçotda eh�yatlara aid edilmək əvəzinə müvafiq mühasibat yazılışı verilərək xərcə silindiyi üçün balans gəlirləri həmin məbləğ qədər azalmış, xərclər isə ar�rılmış;

ШMaliyyə Nazirliyinin 2009-cu il 13 yanvar tarixli İ-05 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş "Büdcə Təşkilatları üçün 17 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standar�"nda “Torpaq, �kili və avadanlıqlar ” üzrə "İkin dəyər – ak�vin sa�n alınması və ya �kilməsi, daşınması və quraşdırılması zamanı, onun əldə edilməsi üçün ödənilmiş pul vəsai� və ya pul vəsaitlərinin ekvivalentləridir" tələbinin qoyulmasına baxmayaraq, 2018-ci ildə əsas vəsaitlərin quraşdırılmasına çəkilmiş 75756,0 manat xərc məbləği onların dəyərinə əlavə olunmadan birbaşa xərcə silindiyi üçün balans gəlirlərin azalması xərclərin isə artması ilə nə�cələnmiş;

ШMaliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sinte�k uçotun aparılması Qaydası”nın 7.3.4. bəndinin tələblərinə əməl edilmədən, 2017-ci ildə ezamiyyə ilə bağlı təhtəlhesab məbləğlərin uçotunu aparan mühasib tərəfindən bəzi avans hesabatlarında imza edilməsə də, təhtəlhesab şəxslərə ödənişlər aparılmış;

Ш Agentlikdə “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq, illik maliyyə hesabatlarının (maliyyə vəziyyə� haqqında, maliyyə nə�cələri haqqında, pul vəsaitlərinin hərəkə� haqqında və s., eyni zamanda əlavələrinin) müvafiq qaydada təqdim olunması təmin edilməmiş;

AUDİTOR TRİBUNASI

50

2019, №3

Ш Agentlikdə 2018-ci il üzrə muzdlu işlə əlaqədar ödəmə mənbəyində tutulan verginin məbləği müəssisənin şəxsi vərəqəsində 866,09 manat az göstərilmişdir.

AUDİTOR RƏYİ

Beləliklə, yuxarıda qeyd edilənlər və Nazirlik tərəfindən təqdim olunan 2019-cu il 21, 24 və 28 iyun tarixli məktublarla göstərilənlərə əsasən, dövlət büdcəsindən auditi aparılan Nazirliyə ayrılan vəsaitlərin istifadəsi üzrə maliyyə əməliyyatlarının və təqdim olunan maliyyə hesabatlarının audit meyarları ilə müqayisədə uyğunsuzluq halları mövcuddur.

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

51

Cəfər Həsənovauditor

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ İPOTEKA VƏ KREDİT ZƏMANƏT FONDUNUN VƏSAİTLƏRİNİN FORMALAŞMASI VƏ İSTİFADƏSİ ÜZRƏ APARILAN AUDİTİN

NƏTİCƏLƏRİ HAQQINDA AUDİTOR HESABATI

ÜMUMİ MƏLUMATLAR

Auditin keçirilməsinin əsası: Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2019-cu il 18 aprel tarixli Q-65 nömrəli Kollegiya qərarı ilə təsdiq edilmiş Proqrama əsasən, Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsi üzrə uyğunluq auditi aparılmışdır.

Auditin məqsədi: Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fonduna ayrılan dövlət vəsaitlərinin və fəaliyyət istiqamətindən əldə etdiyi gəlirlərin istifadəsinin hüquqi aktlara uyğunluğu üzrə rəyin bildirilməsi.

Auditin predmeti:

Ш Fondun qanunvericiliyə uyğun olaraq fəaliyyətinin təşkili və vəsaitlərinin formalaşması;

Ш Vəsaitlərin fəaliyyət istiqamətləri üzrə istifadəsi;

Ш Daxili nəzarət.

Auditlə əhatə olunan dövr: Audit 2018-ci il əhatə olunmaqla, 2019-cu ilin aprel ayının 24-ü tarixindən may ayının 25-i tarixinədək keçirilmişdir.

Auditor hesabatı “Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 22.14-cü maddəsinin tələblərinə və “Uyğunluq auditinə dair Təlimat”a uyğun, Ali Audit Qurumlarının Beynəlxalq Standartları (İSSAİ) 100 (Dövlət sektorunda auditin təməl prinsipləri), 400 (Uyğunluq auditinin təməl prinsipləri), 4000 (Uyğunluq auditi standartı) saylı standartların ümumi prinsipləri tətbiq edilməklə hazırlanmışdır.

Audit aparılan qurum: Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu (bundan sonra – Fond).

AUDİTİN KEÇİRİLMƏSİ VƏ SÜBUTLARIN TOPLANILMASI

Auditlə əhatə obyekt (obyektlər) üzrə istifadə olunan vəsaitlər:

Fondun 2018-ci il üzrə təsdiq edilmiş büdcəsi və onun icrası barədə məlumatlar aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir:

AUDİTOR TRİBUNASI

52

2019, №3

Cədvəl 1. Fondun 2018-ci il üzrə təsdiq edilmiş büdcəsi və onun icrasına dair, manatla

Maddələrin adı2018-ci il

Büdcə İcra Fərq

İlin əvvəlinə qalıq (fakt) 7 651 669 7 651 669

Gəlirlər və Daxilolmalar 441 702 037 461 566 618

-19 864 580

İstiqrazların buraxılışından daxilolmalar 245 000 000 200 000 000 45 000 000

2.2. Dövlət büdcəsindən daxilolmalar 90 000 000 140 000 000 -50 000 000

əhalinin mənzilə olan tələbatının ödənilməsi və vətəndaşların güzəştli şərtlərlə mənzil əldə etməsi xərcləri" üçün nəzərdə tutulmuş və Fondun nizamnamə kapitalının artırılması üçünayrılmış vəsait

50 000 000 50 000 000 0 000

sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərəzəmanətlərin verilməsi məqsədilə kapital artımı(veksel ödənişi)

50 000 000 -50 000 000

Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə hesablanmışfaizlərə görə subsidiya verilməsi üçün ayrılmış vəsait

40 000 000 40 000 000 0 000

Kredit portfeli üzrə daxilolmalar

85 028 310 91 668 014 -6 639 705

2.3.1. Əsas borc üzrə ödənişlər

58 243 182 67 409 081 -9 165 898

2.3.2. Kredit portfeli üzrə faiz gəlirləri

26 785 127 24 258 934 2 526 193

İnvestisiya portfeli üzrə daxilolmalar 19 472 320 28 869 616 -9 397 296

2.4.1. İnvestisiya portfeli üzrə daxilolmalar, xalis 4 968 000 5 500 000 -532 000

2.4.3. İnvestisiya portfeli üzrə faiz gəlirləri 14 504 320 23 369 616 - 8 865 296

2.5. Elektron İpoteka və Kredit Zəmanət Sisteminin istifadəsi üzrə daxilolmalar

386 742 384 223 2 520

2.6.

Zəmanətlər üzrə komissiyalar 1 814 665 644 764 1 169 901

2.6.1. İpoteka zəmanət 722 100 2 224 719 876

2.6.2. Kredit zəmanət 1 092 565

642 540

450 025

440 494 643 413 431 368 27 063 275 3.1. İpoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi 315 235 200

270 007 312

45 227 888

3.2. Likvid aktivlərə investisiyalar 0 61 875 316 -61 875 316

3.3.

Fondun emissiya etdiyi istiqrazlar üzrə ödənişlər

63 689 579 63 829 272 -139 693

3.3.1. Əsas borc ödənişi 45 350 000 46 933 000 -1 583 000

3.3.2. Faiz ödənişləri 18 339 579 16 896 272 1 443 307

3.4. Komissiya xərcləri

847 144

813 189 33 955

3.5.

Əmək haqqı fondu 4 253 748 3 456 522 797 226

3.5.1. Əmək haqqı və ona bərabər tutulan ödənişlər 3 482 998 3 050 520 432 478

3.5.2.

Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ayırmalar üzrə xərclər

770 751 406 002 364 748

3.6.

İnsan resursları üzrə digər xərclər

284 608 187 925 96 683

3.6.1.

Sığorta xərcləri

118 673

73 503

45 170

3.6.2. Tədris və ezamiyyə xərcləri

140 935 95 393 45 541

3.6.3. Digər sosial tədbirlər

25 000

19 028

5 972 3.7. İnzibati xərclər 581 795 397 333 184 462

№

2.1.

1.

2.

2.3.

2.4.

Xərc istiqamətləri3.

3.7.1.

Binanın saxlanılması xərcləri 426 768 273 111 153 657

Elektrik enerjisi, dizel yanacağı, qaz, su və kanalizasiya

72 360 45 735 26 624

Əsas vəsaitlərin təmiri xərcləri

31 300 24 021 7 279

Rabitə xərcləri 143 070 50 680 92 391

Ədəbiyyat və nəşr xərcləri 20 309 9 106 11 203

Mühafizə xərcləri 53 000 53 000 0 000

Sığorta xərcləri 24 037 20 949 3 087

İcarə

39 000 39 000 0 000

Dəstəklənmə və digər servis xidmətləri üzrə xərclər 43 693 30 620 13 073

3.7.2. Nəqliyyat xərcləri 56 195 35 344 20 851

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

53

Fondun qanunvericiliyə uyğun olaraq fəaliyyətinin təşkili və vəsaitlərinin formalaşması

2018-ci ildə daxilolmalar

Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin (bundan sonra – Nazirlər Kabineti) 2018-ci il 06 fevral tarixli 68s və 69s nömrəli Sərəncamları ilə Fondun nizamnamə kapitalının 466,0 mln. manata çatdırılmasının təmin edilməsi üçün Fondun 2017-ci il 29 dekabr tarixinə formalaşdırılmış 366,0 mln. manat məbləğində nizamnamə kapitalının Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsində əhalinin mənzilə olan tələbatının ödənilməsi və vətəndaşların güzəştli şərtlərlə mənzil əldə etməsi üçün nəzərdə tutulmuş və Fonda ayrılmış 50,0 mln. manat hesabına və Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi tərəfindən (bundan sonra – Maliyyə Nazirliyi) 1 illik buraxılan 50,0 mln. manat həcmində sadə veksel hesabına artırılması nəzərdə tutulmuşdur. 16 fevral 2018-ci il tarixində Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi tərəfindən Fondun hesabına 50,0 mln. manat məbləğində daxilolma həyata keçirilmiş, 16 mart 2018-ci il tarixində Maliyyə Nazirliyinin 50,0 mln. manat həcmində sadə vekseli Fondun balansına təhvil verilmişdir. Beləliklə, Fondun elan olunmuş 466,0 mln. manat məbləğində nizamnamə kapitalı tam həcmdə formalaşdırılmışdır.

Nazirlər Kabinetinin 2018-ci il 22 yanvar tarixli 3593 nömrəli Sərəncamına əsasən, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 25 dekabr tarixli 1756 nömrəli Fərmanının tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının 2018-ci ilin dövlət büdcəsində dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu (investisiya xərcləri) üçün nəzərdə tutulan vəsaitindən sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə hesablanmış faizlərə görə subsidiya verilməsi üçün Fonda 40,0 mln. manat ayrılması qərara alınmışdır.

Belələklə, 2018-ci ildə Maliyyə Nazirliyi tərəfindən 16 fevral tarixində 50,0 mln. manat, 27 sentyabr tarixində 50,0 mln.manat və hər rübdə 10,0 mln.manat olmaqla, ümumilikdə 140,0 mln.manat məbləğində vəsait Fondun hesabına köçürülmüşdür.

3.7.3. Dəftərxana, azqiymətli və təsərrüfat malları

78 831 72 801 6 030

3.7.4. Nümayəndəlik xərcləri 20 000 16 077 3 923

3.8.Proqram təminatının dəstəklənməsi xərcləri: 586 950 575 086 11 864

3.8.1. Proqram təminatları üzrə 571 300 570 592 0 708

3.8.2. Digər informasiya sistemləri üzrə 15 650 4 494 11 156

3.9.

Audit və konsaltinq xidmətləri üzrə xərclər: 582 920 294 472 288 448

3.9.1.

Kənar audit xidmətləri 45 000 27 730 17 270

3.9.2. Beynəlxalq reytinqin alınması

87 040 76 160 10 880 3.9.3.

Konsalting xidmətləri

450 880 190 582 260 298

3.10.

Subsidiyalar üzrə ödənişlər

40 000 000 26 667 39 973 333

3.11. Zəmanətlər üzrə ödənişlər

1 814 665 0 1 814 665

3.12. Gözlənilməz xərclər 20 000 0 20 000

3.13.

Kapital qoyuluşları (İnvestisiya proqramı)

7 947 594

7 059 643

887 951

3.13.1. Əsas vəsaitlər

122 780

111 989 10 791

3.13.2. Qeyri - maddi aktivlər 7 824 814

6 947 654 877 160

3.14.

Büdcəyə vergi ödənişləri

4 650 440

4 908 631

258 192

3.14.1.

Əmlak vergisi

56 401 81 902 -25 501

3.14.2.

Mənfəət vergisi

4 594 039 4 820 645 -226 606

3.14.3. ƏDV 6 085 -6 085

4. İlin sonuna qalıq 8 859 065 55 786 919

AUDİTOR TRİBUNASI

54

2019, №3

Fondun emissiya etdiyi istiqrazların 01.01.2018-ci il tarixə qalığı 534569,0 min manat, il ərzində yerləşdirilmiş istiqrazlar 200000,0 min manat, il ərzində ödənilmiş istiqrazlar 46933,0 min manat, 01.01.2019-cu il tarixə qalıq 687636,0 min manat olmuşdur.

2018-ci ildə emissiya edilən istiqrazlara görə daxilolma 200692,7 min manat (illik 3%-lə), o cümlədən istiqrazların nominal dəyəri üzrə 200000,0 min manat, premiyalar üzrə 692,7 min manat təşkil etmişdir.

Dövlət istiqrazları üzrə 2018-ci il ərzində Fonda vahidinin dəyəri 100,0 manat və orta gəlirliliyi 9,06% olan 147970,6 min manat nominal dəyərli 1479706 ədəd dövlət istiqrazlarına görə əsas məbləğin geri ödənişləri üzrə 137555,6 min manat, faiz gəlirləri üzrə 19662,7 min manat, cəmi 157218,3 min manat məbləğində vəsait ödənilmişdir.

Kredit portfeli üzrə 2018-ci il ərzində cəmi 91668,0 min manat, o cümlədən adi ipoteka kreditlərinin əsas borcu üzrə 54655,2 min manat, faiz gəlirləri üzrə 21328,0 min manat, güzəştli ipoteka kreditlərinin əsas borc üzrə 12753,8 min manat, faiz gəlirləri üzrə 2930,9 min manat məbləğində daxilolma olmuşdur.

Fondun kommersiya banklarında yerləşdirilmiş depozitlərindən 2018-ci il ərzində əsas məbləğlər üzrə 32000,0 min manat, faiz gəlirləri üzrə 3238,5 min manat, cəmi 35238,5 min manat məbləğində vəsaitlər daxil olmuşdur.

Fondun 01 yanvar 2019-cu il tarixinə banklarda yerləşdirilmiş depozitlərinin məbləği 50500,0 min manat, orta gəlirliliyi isə 5,0% təşkil etmişdir.

Elektron ipoteka və kredit zəmanət sisteminin (bundan sonra – EİKZS) istifadəsi üzrə Fonda 2018-ci il ərzində müvəkkil banklar tərəfindən 347,8 min manat, sığorta şirkətləri tərəfindən isə 36,4 min manat xidmət haqqı ödənilmişdir (xidmət haqları üzrə ƏDV bazar iştirakçıları tərəfindən Fondun ƏDV depozit hesabına ödənilir).

Fonda 2018-ci il ərzində cəmi 644,8 min manat məbləğində zəmanətlər üzrə komissiya ödənilmişdir. O, cümlədən ipoteka kreditlərinə zəmanət üzrə 2,2 min manat, sahibkarlıq kreditlərinə zəmanət üzrə 642,6 min manat məbləğində vəsait ödənilmişdir. Kredit zəmanəti üzrə komissiyalar 625,0 min manat üzvlük haqqından, 12,1 min manat birdəfəlik komissiyadan, 5,2 min manat illik komissiyadan və 0,2 min manat xidmət haqqından ibarət olmuşdur.

2018-ci ildə fəaliyyət istiqamətləri üzrə Fondun vəsaitlərinin istifadəsi

Dövlət istiqrazları üzrə

Fondun dövlət istiqrazları portfelinə dair 01.01.2018-ci il tarixə nominal qalığı 198931,8 min manat, 2018-ci il ərzində alınmış qiymətli kağızlar nominalı 204153,0 min manat (gəlirlilik 8,01%), 2018-ci il ərzində ödənilmiş qiymətli kağızlar nominalı 147970,6 min manat (gəlirlilik 9,06%), 01.01.2019-cu il tarixə dövlət istiqrazları portfelinin nominal qalığı 255114,2 min manat təşkil etmişdir.

Həmin dövlət istiqrazlarının əldə edilməsinə 2018-ci ildə Fond tərəfindən 201512,5 min manat məbləğində vəsait istifadə edilmişdir.

İpoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi

Fond tərəfindən 31.12.2018-ci il tarixə yenidən maliyyələşdirilmiş ümumi ipoteka kredit məbləği 1062137,8 min manat məbləğində 23009 ədəd, o cümlədən adi ipoteka

AUDİTOR TRİBUNASI

55

2019, №3

krediti üzrə 758456,3 min manat məbləğində 16362 ədəd, güzəştli ipoteka krediti üzrə 303681,5 min manat məbləğində 6647 ədəd ipoteka kreditindən ibarət olmuşdur.

Fondun yenidən maliyyələşdirilmiş ipoteka kredit portfelinin 01.01.2018-ci il tarixə qalığı 604236,5 min manat məbləğində olmuş, 2018-ci ildə 244506,4 min manat məbləğində yenidən maliyyələşmə aparılmış, il ərzində 54637,7 min manat məbləğində əsas borc qaytarılmış və 01.01.2019-cu il tarixə qalıq 794105,1 min manat təşkil etmişdir.

Adi və güzəştli ipoteka kreditləşməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 22 iyun tarixli 940 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaiti hesabına ipoteka kreditinin, o cümlədən, güzəştli ipoteka kreditinin verilməsi Qaydası"na görə, ipoteka kreditinin maksimal məbləği ölkədaxili sosial-iqtisadi vəziyyətin təhlili əsasında Şura tərəfindən müəyyən edilir.

Şuranın 2018-ci il 02 may tarixli 03 nömrəli iclas protokolu ilə ipoteka kreditlərinin illik faiz dərəcəsinin yuxarı həddinin zəmanət verilməyən adi ipoteka kreditləri üzrə 8%, zəmanət verilən adi ipoteka kreditləri üzrə 7%, zəmanət verilməyən güzəştli ipoteka kreditləri üzrə 4%, zəmanət verilən güzəştli ipoteka kreditləri üzrə isə 3,7% olması qərara alınmış, yenidən maliyyələşdiriləcək ipoteka kreditləri üçün maksimal məbləğ 150,0 min manat, güzəştli ipoteka kreditləri üçün maksimal məbləğ isə 100,0 min manat məbləğində təsdiq edilmişdir.

Müvəkil banklar tərəfindən 2018-ci ildə 196070,2 min manat məbləğində 2749 ədəd adi ipoteka krediti, 67282,3 min manat məbləğində 994 ədəd güzəştli ipoteka krediti və 9576,9 min manat məbləğində 217 ədəd Mənzil İnşaat Dövlət Agentliyinin (bundan sonra – MİDA) sərəncamında olan mənzillərin güzəştli ipoteka krediti olmaqla, cəmi 272929,4 min manat məbləğində 3960 ədəd ipoteka krediti verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2015-ci il 27 oktyabr tarixli 661 nömrəli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankına (bundan sonra – AMB) Fondun istiqrazlarına likvidlik dəstəyinin verilməsi tapşırığına əsasən, Nazirlər Kabinetinin 2018-ci il 14 may tarixli 322s nömrəli Sərəncamı ilə Fond üçün ipoteka istiqrazlarının emissiyasının yuxarı həddi 2018-ci il üzrə 200,0 mln. manat məbləğində müəyyən edilmiş, Fond tərəfindən 200,0 mln. manat məbləğində ipoteka istiqrazlarının emissiyası müvafiq qaydada həyata keçirilmiş və müxtəlif kommersiya banklarında yerləşdirilmışdir. Cəlb edilmiş vəsaitlər hesabına 2018-ci il ərzində adi ipoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi həyata keçirilmişdir.

Fondun adi ipoteka krediti portfelinin 01.01.2018-ci il tarixə qalığı 390806,3 min manat məbləğində olmuş, il ərzində 187515,2 min manat məbləğində yenidən maliyyələşdirilmiş, 42897,2 min manat məbləğində əsas borc məbləği geri ödənilmiş və 01.01.2019-cu il tarixə qalığı 535424,3 min manat məbləğində təşkil etmişdir.

2018-ci il ərzində dövlət büdcəsindən güzəştli ipoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi üçün 50,0 mln. manat məbləğində vəsait ayrılmışdır.

Fondun güzəştli ipoteka krediti portfelinin 01.01.2018-ci il tarixə qalığı 213430,2 min manat məbləğində olmuş, il ərzində 56991,2 min manat məbləğində yenidən maliyyələşdirilmiş, 11740,5 min manat məbləğində əsas borc qaytarılmış və 01.01.2019-cu il tarixə qalıq 258680,9 min manat təşkil etmişdir.

AUDİTOR TRİBUNASI

56

2019, №3

2018-ci ildə verilən ipoteka kreditlərinin böyük hissəsi Bakı (xüsusi çəkisi 83,66%) və Sumqayıt şəhərlərini (6,60%), həmçinin Abşeron rayonunu (7,61%) əhatə etmiş, Respublikanın digər bölgələrində verilən ipoteka kreditləri isə cəmi 2,13%-lik hissəni təşkil etmişdir.

MİDA-nın sərəncamında olan mənzillərin satışına güzəştli ipoteka kreditlərinin verilməsi

Hazırda kreditləşmə MİDA-nın 5 agent bankı (“Azərbaycan Beynəlxalq Bankı” ASC, “Azər-Türk Bank” ASC, Bank “BTB” ASC, “Bank VTB Azərbaycan” ASC, “Kapital Bank” ASC) tərəfindən həyata keçirilir.

Agentliyin sərəncamında olan güzəştli mənzillərin satışının güzəşti ipoteka kreditləri vasitəsilə maliyyələşdirilməsi üçün Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 10 may tarixli 307s nömrəli Sərəncamının icrası ilə əlaqədar 2017-ci ildə dövlət büdcəsindən Fonda ayrılmış 50 mln. manatın 20 mln. manatının müvəkkil banklar arasında bölgüsü təmin edilmiş, həmin vəsaitdən 2018-ci il ərzində MİDA-nın sərəncamında olan mənzillər üzrə cəmi 9576,9 min manat məbləğində 217 ədəd ipoteka kreditləri maliyyələşdirilmiş, 01.01.2019-cu il tarixə həmin vəsaitlər üzrə 10423,1 min manat qalıq olmuşdur.

Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə hesablanmış faizlərə görə subsidiyanın verilməsi üzrə ödənişlər

Fond 9 sahibkarlıq subyektinə 8 müvəkkil bank tərəfindən 14-20%-lə verilən 17529,0 min manat məbləğində kredit üzrə 9752,5 min manat məbləğində zəmanət vermişdir.

Verilmiş zəmanətlərdən 9279,0 min manatı (52,9%) dövriyyə vəsaitlərinin artırılması, 250,0 min manatı (1,4%) Əsas vəsaitlərin alınması, 4000,0 min manatı (22,8%) avadanlıqların alınması hesabına istehsal gücünün artırılması, 4000,0 min manatı isə (22,8%) istehsal gücünün genişləndirilməsi məqsədi ilə alınan kreditlərdən ibarət olmuşdur.

Fond tərəfindən zəmanət verilmiş, sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə 2018-ci il ərzində 91,1 min manat məbləğində faiz subsidiyaları hesablanmış, bundan yalnız "Azərbaycan Sənaye Bankı" ASC-nin istehsalın genişləndirilməsi məqsədi ilə sahibkara verdiyi kreditə görə 26,7 min manat məbləğində faiz subsidiyası ödənilmişdir.

Fond tərəfindən zəmanət və subsidiya verilməsi zamanı "Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə təminat verilməsi Qaydası"nın tələblərinin pozulması halları müşahidə edilməsə də, vəsaitlərin, əsasən sahibkarların dövriyyə vəsaitlərinin alınması məqsədilə əldə etdikləri kreditlərin faizlərinin subsidiyalaşmasına yönəldilməsinə üstünlük verilmiş, bəzi hallarda təsisçiləri xarici olan hüquqi şəxslər maliyyələşdirilmiş, kredit verilən zamanı kredit alanın (zəmanət və subsidiya verilən) böyük həcmdə digər aktiv kredit öhdəlikləri mövcud olmuşdur.

Fondun emissiya etdiyi ipoteka istiqrazları üzrə

Fond 2018-ci il ərzində 63829,3 min manat məbləğində ödənişlər, o cümlədən 46933,0 min manat əsas borc ödənişi və 16896,3 min manat məbləğində faiz ödənişləri həyata keçirmişdir.

Qiymətli kağızlarla əməliyyatlar üzrə haqq və komissiyalar

Təqdim olunmuş məlumatlara əsasən, 2018-ci ildə Fond tərəfindən Milli Depozit Mərkəzinin (bundan sonra – MDM) xərcləri üzrə 502,5 min manat, birja üzrə 99,2 min

AUDİTOR TRİBUNASI

57

2019, №3

manat, broker-anderayter xidmətləri üzrə 25,9 min manat, dövlət qeydiyyatına rüsumlar üzrə 2,6 min manat, ödəniş sistemləri üzrə 182,9 min manat məbləğində haqq və komissiyalar ödənilmişdir.

2018-ci il ərzində Fondun istiqrazları üzrə MDM-ə 502,5 min manat məbləğində xidmət haqqı ödənilmişdir. Xidmət haqqının 125,2 min manatı nominalı müddət sonu ödənən istiqrazlar, 377,3 min manatı isə ipoteka istiqrazları üçün ödənilmişdir. İpoteka istiqrazları üzrə xidmət haqqı dövriyyədə olan istiqrazların məbləğinə hesablanacağı təqdirdə, ödəniləsi məbləğ 336,0 min manat və ya 41,3 min manat az təşkil edərdi. İpoteka kreditləşməsinin sosial xarakter daşımasını nəzərə alaraq, Fondun əsas fəaliyyəti olan ipoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi üzrə faiz marjası minimal səviyyədə təyin edilmişdir. Hazırda ipoteka kreditləri üzrə Fondun xalis marjası 1%-dir. MDM-ə hazırda ödənilən xidmət haqqı Fondun faiz marjasının təxminən 10%-ə bərabərdir.

Fondun fəaliyyət istiqamətləri üzrə limitlərin müəyyən edilməsi

Zəmanətlər üzrə Ehtiyat Fond (bundan sonra – Ehtiyat Fond)

Ehtiyat Fondun vəsaitlərinin həcminin Fondun zəmanət verdiyi ipoteka kreditlərinin əsas borc üzrə qalıq məbləğlərinə nisbətinin minimum həddini Fondun Himayəçilik Şurası müəyyən edir. (Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 01 may tarixli 29 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu tərəfindən ipoteka kreditləri üzrə təminat verilməsi Qaydası”, bənd 4.2.)

Himayəçilik Şurasının 2018-ci il 23 may tarixli 04 nömrəli qərarı ilə Ehtiyat Fondunun həcminin Fondun zəmanət verdiyi ipoteka kreditlərinin əsas borc üzrə qalıq məbləğinə nisbətinin minimal həddi 5% (1:20) səviyyəsində müəyyən olunmuşdur.

İdarə Heyətinin 2018-ci il 07 iyun tarixli 09-2018 nömrəli qərarı ilə Ehtiyat Fondunun həcminin 10,0 mln. manat məbləğində müəyyən olunmasını nəzərə alaraq, Fond tərəfindən ipoteka kreditlərinə veriləcək zəmanətlərin məcmu məbləği 200,0 mln. manat təşkil edir.

2018-ci ildə Fond tərəfindən ipoteka kreditlərinə zəmanətlərin verilməsi üzrə limit 21 müvəkkil bank üzrə cəmi 171342,5 min manat məbləğində təsdiq edilmiş, il ərzində limiti çərçivəsində verilmiş razılıq 772,7 min manat məbləğində (0,45%) olmuşdur.

Bundan əlavə, 2018-ci ildə 16 müvəkkil bank üzrə ayrılmış cəmi 126673,0 min manat məbləğində limitdən ümumiyyətlə istifadə edilməmişdir.

İpoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi üzrə limitlər

2018-ci ildə ipoteka kreditlərinin alınması üçün vətəndaşlar tərəfindən 673294,2 min manat məbləğində 9057 ədəd müraciət edilmiş, o cümlədən adi ipoteka kreditləri üzrə 486430,0 min manat dəyərində 6412 ədəd, güzəştli ipoteka kreditlər üzrə 174634,5 min manat dəyərində 2368 ədəd, güzəştli MİDA kreditləri üzrə 12229,6 min manat dəyərində 277 ədəd müraciətdən ibarət olmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22.06.2016-cı il tarixli 940 saylı fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaiti hesabına ipoteka kreditinin, o cümlədən güzəştli ipoteka kreditinin verilməsi Qaydası”nın 4.3. bəndi ilə (İpoteka kreditinin verilməsi üçün ipoteka krediti almaq istəyən şəxs tərəfindən birbaşa və ya onun müraciət etdiyi müvəkkil bank tərəfindən həmin şəxsin adından elektron

AUDİTOR TRİBUNASI

58

2019, №3

sistem vasitəsilə müraciət edilir. Müraciətlər növbəlik əsasında qeydiyyata alınır və baxılır. Müraciət etmiş şəxsə qeydiyyat nömrəsi elektron sistem vasitəsilə verilir) ipoteka krediti ilə bağlı müraciətlərin qeydiyyata alınması müəyyən edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, təqdim edilmiş məlumatlar elektron sistemdə qeydiyyatdan keçmiş vətəndaşların müraciətlərini əhatə etmişdir. Lakin sistemə daxil olmaq və qeydiyyata düşmək istəyən və ya (müvafiq limit olmadığı üçün sistem bağlı olduğundan) cəhd edən və qeydiyyata alınmayan vətəndaşların uçotu Fondda müəyyən olunmamışdır. Bu isə öz növbəsində ölkə üzrə adi və güzəştli ipoteka kreditlərinə olan real tələbatın müəyyən olunmadığını əks etdirir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Fond tərəfindən əhalinin ipoteka kreditlərinə olan tələbinin öyrənilməsinə dair sorğu sonuncu dəfə 2013-cü ildə keçirilmişdir. 2018-ci il ərzində analoji sorğu ilə bağlı satınalma keçirilsə də baş tutmamışdır.

Adi ipoteka kreditləri üzrə müvəkkil banklara ayrılmış limitlər 9 bank üzrə 4-69%, 7 bank üzrə 70-81%, 8 bank üzrə 82-99% icra olunmuşdur (Cədvəl 2).

Cədvəl 2. Adi ipoteka kreditləri üzrə müvəkkil banklara ayrılmış limitlər və onun icrasına dair, manatla

Adi ipoteka kreditlərinin verilməsinin icrası prosesində olduğu kimi, güzəştli ipoteka kreditlərinə ayrılan limitlərin də bəzi müvəkkil banklar tərəfindən aşağı səviyyədə icra olunduğu müşahidə edilmişdir (Cədvəl 3).

Müvəkkil banklarLimitdən is�fadə

(%)

2018-ci ilin limiti çərçivəsində verilmiş

kreditlər Yekun

"Nikoyl" İKB ASC

"Bank Respublika" ASC

"Xalq" Bankı ASC

"AGBank" ASC

"PAŞA Bank" ASC

"Bank Avrasiya" ASC

"Kapital Bank" ASC

"UniBank" KB ASC

"Turanbank" ASC

"AFB Bank" ASC

“Premium Bank” ASC

Bank "BTB" ASC

"NBCBank" ASC

"Expressbank" ASC

"YapıKredi Bank Azərbaycan" QSC

"Azər - Türk Bank" ASC

"Rabitəbank" ASC

"Bank VTB (Azərbaycan)" ASC

"Günay Bank" ASC

"AtaBank" ASC

"Azərbaycan Beynəlxalq Bankı" ASC

"Muğanbank" ASC

"Amrahbank" ASC

"Azərbaycan Sənaye Bankı" ASC

Cəmi

20 000 000

10 000 000

10 000 000

5 000 000

10 000 000

12 000 000

10 000 000

5 000 000

8 000 000

4 000 000

2 000 000

14 000 000

36 000 000

10 000 000

2 000 000

10 000 000

22 000 000

7 000 000

8 000 000

2 000 000

20 000 000

10 000 000

5 000 000

5 000 000

247 000 000

19 899 128

8 033 448

4 594 377

1 645 741

7 058 742

9 213 412

6 236 699

3 380 737

5 506 591

2 986 527

1 508 775

11 772 976

33 262 079

9 450 454

954 580

7 819 996

20 653 541

5 743 131

6 822 908

779 959

15 922 102

9 691 412

820 647

208 000

193 965 964

99,50

80,33

45,94

32,91

70,59

76,78

62,37

67,61

68,83

74,66

75,44

84,09

92,39

94,50

47,73

78,20

93,88

82,04

85,29

39,00

79,61

96,91

16,41

4,16

78,53

59

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

Cədvəl 3. Güzəştli ipoteka kreditləri üzrə müvəkkil banklara ayrılmış limitlər və onun icrasına dair, manatla

Sahibkarların manatla aldıqları kreditlərə zəmanətlərin verilməsi üzrə limitlər

Fond tərəfindən verilən zəmanətlər üzrə maksimal limit, veriləcək zəmanətlər üzrə bütün ödənişlərin yuxarı həddi (bundan sonra - ödənişlərin yuxarı həddi) nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.

2018-ci ildə 12 müvəkkil bank üzrə sahibkarların manatla aldıqları kreditlərə zəmanətlərin verilməsi üzrə 162000,0 min manat məbləğində limit təsdiq edilmişdir. Fondun İdarə Heyətinin 2018-ci il 04 dekabr tarixli 26-2018 nömrəli iclas protokoluna əsasən, təsdiq edilmiş limit 148167,5 min manat məbləğində azaldılaraq 10 müvəkkil bank üzrə 13832,5 min manat olmuşdur.

Bu limitə qarşı 9 müvəkkil bank tərəfindən 12752,5 min manat (92%) icra aparılmış, bir bank ayrılmış 70,0 min manat məbləğində limitdən isə ümumiyyətlə istifadə etməmişdir.

Sahibkarların manatla aldıqları kreditlərə hesablanmış faizlərə görə subsidiyaların verilməsi üzrə limitlər

2018-ci ildə 12 müvəkkil banka sahibkarların manatla aldıqları kreditlərə hesablanmış faizlərə görə subsidiyaların verilməsi üzrə 14750,0 min manat məbləğində limitlər təsdiq edilmiş, Fondun İdarə Heyətinin 2018-ci il 04 dekabr tarixli 26-2018 nömrəli iclas protokoluna əsasən, təsdiq edilmiş limit 14534,5 min manat məbləğində azaldılaraq 10 müvəkkil bank üzrə 215,5 min manat müəyyən olunmuş, bundan 8 müvəkkil bank tərəfindən 91,1 min manat (42%) icra aparılmış, 2 müvəkkil banka ayrılmış 11, min manat limitdən isə ümumiyyətlə istifadə edilməmişdir.

Müvəkkil banklar Yekun2018-ci ilin limi�

çərçivəsində verilmiş kreditlər

Limitdənis�fadə (%)

"Bank Respublika" ASC 500 000 471 260 94,25

"Xalq" Bankı ASC 5 000 000 4 049 781 81,00

"AGBank" ASC 2 000 000 59 380 2,97

"PAŞA Bank" ASC 4 000 000 2 417 651 60,44

"Bank Avrasiya" ASC 1 500 000 1 471 563 98,10

"Kapital Bank" ASC 5 500 000 5 037 434 91,59

"UniBank" KB ASC 1 500 000 1 490 558 99,37

"Turanbank" ASC 3 000 000 2 117 196 70,57

"AFB Bank" ASC 1 000 000 949 322 94,93

Bank "BTB" ASC 1 500 000 1 362 284 90,82

"NBCBank" ASC 9 000 000 8 724 202 96,94

"Expressbank" ASC 1 500 000 1 221 022 81,40

"YapıKredi Bank Azərbaycan" QSC 1 000 000 695 273 69,53

"Azər -Türk Bank" ASC 11 500 000 11 402 509 99,15

"Rabitəbank" ASC 3 000 000 2 468 371 82,28

"Bank VTB (Azərbaycan)" ASC 1 000 000 920 923 92,09

"Günay Bank" ASC 9 000 000 8 782 302 97,58

"AtaBank" ASC 500 000 464 368 92,87

"Azərbaycan Beynəlxalq Bankı" ASC 3 000 000 2 450 323 81,68

"Muğanbank" ASC 8 000 000 7 411 441 92,64

"Amrahbank" ASC 5 000 000 2 846 186 56,92

Cəmi 78 000 000 66 813 351 85,66

60

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

Fond tərəfindən İpoteka kreditlərinə təminatın verilməsi

Fond tərəfindən ipoteka kreditlərinə təminatın verilməsi Fondun Nizamnaməsinə və

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 01 may tarixli 29 nömrəli ilə Fərmanı ilə

təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu tərəfindən

ipoteka kreditləri üzrə təminat verilməsi Qaydası”na əsasən həyata keçirilr.

Fond tərəfindən ipoteka kreditlərinə zəmanət verilməsinə 2018-ci ilin oktyabr ayında

başlanılmış və təqdim edilmiş məlumatlara əsasən, 2018-ci il ərzində 9 müvəkkil bankın 9

borcalana verdiyi cəmi 772,7 min manat məbləğində ipoteka kreditinə zəmanət verilmişdir.

Bunlar 216,5 min manat məbləğində 3 güzəştli ipoteka (3,7%) və 556,2 min manat

məbləğində 6 adi ipoteka (7%) kreditindən ibarət olmuşdur.

Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə təminat verilməsi

Zəmanət üçün müraciət edən potensial borcalanların kredit riskinin qiymətləndirilməsi

məqsədilə auditor şirkəti ilə birgə Fond üçün kredit risk-reytinq modeli hazırlanmış və

zəmanətlərin verilməsi zamanı bu modelin (uyğunluq, ekspertiza və monitorinq rəyləri)

göstəricilərinə əsaslanaraq qərarlar qəbul olunur.

2018-ci il 31 dekabr tarixə Fondun təminatı ilə müvəkkil banklar tərəfindən sahibkarlara

verilən 9 ədəd kreditin ümumi məbləği 17529,0 min manat olmuşdur. Bu kreditlər üzrə Fond

tərəfindən verilən zəmanətlərin məbləği isə 9752,5 min manat təşkil etmişdir.

Daxili nəzarət üzrə

İdarə Heyətinin sədri Fondun əməliyyatlarının həcminə və xarakterinə uyğun olan daxili

nəzarət sistemlərinin işlənib hazırlanması, icrası və saxlanmasına görə məsuliyyət daşıyır.

Rəhbərlik risklərin aşkarlanması və qiymətləndirilməsi, nəzarət sistemlərinin yaradılması və

onların səmərəliliyinin yoxlanılmasına görə məsuliyyət daşıyır, Fondun daxili nəzarət

sistemlərinin səmərəliliyinə nəzarət edir və mütəmadi olaraq əlavə nəzarət sistemləri tətbiq

edir, yaxud zəruri hesab olunduqda, mövcud nəzarət sistemlərinə düzəlişlər edir. Fondun

daxili nəzarət sistemi təqdim olunan məlumatlar əsasında beş element üzrə təhlil edilmişdir.

Daxili nəzarət mühiti

Fondun fəaliyyət istiqamətlərini tənzimləyən bir çox normativ sənədlər mövcuddur.

Belə ki, Fondun vəsaiti hesabına ipoteka kreditinin, o cümlədən güzəştli ipoteka kreditinin

verilməsi, verilən ipoteka krediti, o cümlədən güzəştli ipoteka krediti üzrə borcalanın

(borcalanların) aylıq məcmu gəlirinin hesablanması, reytinq sisteminin və digər risk

menecmenti alətlərinin tətbiqi, ipoteka kreditləri üzrə təminat verilməsi, uzunmüddətli

(beş ildən artıq) ipoteka istiqrazlarına dövlət zəmanətinin verilməsi şərtlərinin və

mexanizminin, onların emissiyasının illik həcminin, güzəştli ipoteka kreditlərinin

maliyyələşdirilməsinə yönəldilən hissəsinin müəyyən edilməsi üzrə Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Fərmanları ilə təsdiq edilmiş qaydalar qəbul edilmişdir.

Risklərin idarəedilməsi

Fondun daxili audit şöbəsinin apardığı audit onu göstərir ki, aktiv-passivlərinin və

risklərin idarəedilməsi üzrə riskli sahələr tam müəyyən edilməmişdir.

61

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

Nəzarət fəaliyyəti

Fondun fəaliyyətini tənzimləyən normativ sənədlər daxili nəzarət fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Belə ki, Fondun vəsaiti hesabına ipoteka kreditlərinin verilməsi, verilən ipoteka kreditləri üzrə borcalanın (borcalanların) aylıq məcmu gəlirinin hesablanması kimi bir çox iş prosesləri üzrə qaydalar müəyyənləşdirilmişdir. Bundan başqa, Fondun fəaliyyət sahələri üzrə işlərin müxtəlif struktur bölmələri arasında məqsədəuyğun şəkildə bölgüsü aparılmışdır.

Buna baxmayaraq, Fondun aşağıda qeyd olunan istiqamətlər üzrə fəaliyyətində müəyyən uyğunsuzluq halları aşkar edilmişdir:

Ш 2017-ci ildə “Elektron hökümət” portalında “Elektron ipoteka” sisteminin yaradılması və tətbiq edilməsi ilə bağlı mal və xidmətlərin satın alınması” barədə keçirilmiş açıq tender satınalma prosedurunun qalibi ilə Fond arasında 2017-ci il 12 iyun tarix imzalanmış müqaviləyə əsasən, icra müddətinin bitmə tarixinin 18 ay, yəni 2018-ci ilin dekabr ayına qədər olduğu qeyd edilmişdir. Lakin təqdim edilən məlumatlara əsasən, müqavilə 2018-ci il dekabr tarixə tam icra edilməmişdir. Belə ki, müqavilənin 5 mərhələdən ibarət hissəsinin yalnız 4 mərhələsi qeyd olunan tarixə icra edilmiş;

Ш Avtonəqliyyat vasitələrinin faktiki istismar xərcləri proqnoz gostəricini üstələməsə də, nəqliyyat vasitələrinin xidməti istifadə sahələri və ya avtomaşınların Fondun əməkdaşlarının hər hansı xidməti fəaliyyət istiqamətləri (təyinatı) üzrə istismar edilməsi rəsmi qaydada müəyyələşdirilməmişdir.

İnformasiya və kommunikasiya

Fondun struktur bölməsində İnformasiya Texnologiyaları şöbəsi mövcuddur. Bu şöbə Fondda həm daxili, həm də xarici kommunikasiya sisteminin qurulmasına, onun işinin effektli təşkil olunmasına cavabdehdir. Aparılan təhlillər və Fondda keçirilən daxili auditin nəticələrinə görə, informasiya və kommunikasiya sisteminin təşkilində müəyyən uyğunsuzluq halları mövcuddur.

Monitorinq

Fondun struktur bölməsində Daxili audit şöbəsi var. Bu şöbə öz fəaliyyətini iş planına uyğun həyata keçirir. Belə ki, “Azərbaycan İpoteka Fondu” ASC-nin 2018-ci il üzrə “Daxili audit yoxlamalarının aparılmasına dair audit plan”ı daxili audit qrupu tərəfindən hazırlanaraq Fondun İdarə Heyətinin sədri tərəfindən təsdiq edilmişdir. Fond yarandıqdan sonra 2018-ci il üzrə daxili audit yuxarıda qeyd olunan Plan əsasında aparılmışdır.

Auditlə əhatə olunan dövrdə Daxili audit şöbəsi tərəfindən “Təhlükəsizlik şöbəsinin auditi”, “İnformasiya texnologiyalarının auditi”, “Fondun aktiv-passivlərinin və risklərin idarəedilməsi”, “Hüquq şöbəsinin fəaliyyəti”, “Mühasibat uçotu və hesablaşmalar əməliyyatları”, “Bağlanmış müqavilələrin icrası”, “Satınalmalar Komissiyası”, “Kredit departamentinin fəaliyyəti”, “Administrativ departamentin fəaliyyəti”, “2017-ci ilin büdcə proqnozunun icrası” auditləri aparılmış və aşkar olunan nöqsanların aradan qaldırılması məqsədilə müəyyən təkliflər verilmişdir. Təkliflər bir çox hallarda icra edilsə də, bəzi istiqamətlərdə işlər tamamlanmamışdır. Belə ki:

Ш Fondun aktiv-passivlərinin və risklərin idarəedilməsi prosesinin auditi üzrə müxtəlif böhran şəraitlərində, o cümlədən əsas makroiqtisadi göstəricilərin dəyişməsi nəticəsində

62

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

baş verə bilən neqativ şoklara Fondun reaksiyasının tədqiqi və digər bu kimi effektlərin Fondun dayanıqlılığına təsirinin ölçülməsi üzrə müxtəlif ssenari təhlillərinin, stress testlərin keçirilməsi işinin daha da aktivləşdirilməsi istiqamətində işlərin tamamlanmaması;

Ш İnformasiya texnologiyalarının auditi üzrə Fondun informasiya texnologiyalarının inkişaf istiqamətləri, onların səmərəliliyi, təhlükəsizliyi, fasiləsiz fəaliyyəti, istifadə qaydaları və digər məsələləri özündə ehtiva edən vahid və əhatəli daxili prosedurların hazırlanmaması və Fondun informasiya sistemlərində baş verən insidentlərin operativ şəkildə aradan qaldırılması, belə halların qeydiyyatı məqsədilə vahid "help desk" xidmətinin tətbiq olunması işlərinin tamamlanmaması.

NƏTİCƏLƏRİN RƏSMİLƏŞDİRİLMƏSİ

Öyrənilmiş sənədlər və tətbiq olunan meyarlar

Hesabatın tərtibi ilə əlaqədar audit qrupu tərəfindən tərtib olunan audit hesabatı və ona əlavələr, həmçinin bu hesabata 2019-cu il tarixli məktubu ilə bildirilən qeydlər, Fondunirad və rəyi öyrənilmiş, Fondun ilə bağlı əldə olunan vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsiməlumatlar araşdırılmışdır.

Mövcud standartlara əsasən keçirilən audit üzrə müvafiq əminlik əldə etmək və aşkar olunan nöqsanların normativ sənədlərin tələblərinə uyğunsuzluq səviyyəsini qiymətləndirmək üçün peşəkar mühakimə tətbiq olunaraq, aşağıdakı meyarlar hesabata daxil edilmişdir:

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 22 iyun tarixli 940 nömrəli Fərmanı və həmin Fərmanla təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaiti hesabına ipoteka kreditinin, o cümlədən güzəştli ipoteka kreditinin verilməsi Qaydası”;

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 29 noyabr tarixli 1691 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə təminat verilməsi Qaydası”;

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 29 noyabr tarixli 1691 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunda reytinq sisteminin və digər risk menecmenti alətlərinin tətbiqi Qaydası”;

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 29 noyabr tarixli 1691 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə hesablanmış faizlərə görə subsidiya verilməsi Qaydası”;

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 01 may tarixli 29 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu tərəfindən ipoteka kreditləri üzrə təminat verilməsi Qaydası”;

Ш Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 16 noyabr tarixli 1113 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin sərəncamında olan mənzilləri vətəndaşların güzəştlə əldə etməsi Qaydası”;

Ш Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 16 noyabr tarixli 464 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş

“Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaiti hesabına verilən

63

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

ipoteka krediti, o cümlədən güzəştli ipoteka krediti üzrə borcalanın (borcalanların) aylıq

məcmu gəlirinin hesablanması Qaydası”;

Ш Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il 5 oktyabr tarixli 381 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş

“Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun uzunmüddətli (beş ildən

artıq) ipoteka istiqrazlarına dövlət zəmanətinin verilməsi şərtlərinin və mexanizminin,

onların emissiyasının illik həcminin, güzəştli ipoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsinə

yönəldilən hissəsinin müəyyən edilməsi Qaydası”.

Sübutların qiymətləndirilməsi

Auditin məqsədi qüvvədə olan Fondun vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsinin

hüquqi aktların tələblərinə əməl olunması vəziyyətinin müəyyənləşdirilməsi və əhəmiyyətli

təhriflərin olmamasına dair kafi əminliyi təmin etmək idi.

Məhdud əminlik audit keçirilən obyektlər üzrə məlumatların mövcudluğu və

məlumatlara çıxış, auditi aparan əməkdaşların səriştəliliyi nəzərdən keçirildikdən sonra

qərara alınmışdır.

Uyğunsuzluqların dəyər və kəmiyyət ölçülərini əhatə edən məbləğlərin həcmi və

əhəmiyyəti, uyğunsuzluğun mahiyyəti, uyğunsuzluq ilə nəticələnmənin səbəbi,

uyğunsuzluğun yaranmasına təsir edən və digər amillər nəzərdən keçirildi.

Yuxarıda göstərilən audit prosedurları ilə toplanan və digər fəaliyyət nəticəsində əldə

olunan məlumatlar (dəlillər, sübutlar) müəyyən edilmiş meyarlar (qanunlar, normativ

sənədlər və s.) üzrə qiymətləndirmələr Hesablama Palatasının Audit qrupunun hesabatı

barədə 2019-cu il 14 iyun tarixli məktubu nəzərə alınmaqla aparıldı.Fondun

NƏTİCƏ

Audit predmeti olan məlumatlara dair toplanmış sübutlar, eləcə də alınan Fonddan

yazılı cavab müvafiq meyarlar ilə müqayisə edilərək aşağıdakı nəticəyə gəlindi:

1. Fondun qanunvericiliyə uyğun olaraq fəaliyyətinin təşkili və vəsaitlərinin

formalaşması üzrə:

1.1. Himayəçilik Şurası tərəfindən Fondun strateji məqsəd və planları, habelə inkişaf

istiqamətləri müvafiq qaydada təsdiq edilməmiş (Fondun Nizamnaməsi, bənd 4.4.5);

1.2. Kommersiya banklarında yerləşdirilmiş depozitlərdən 2018-ci il ərzində əsas

məbləğlər üzrə 32000,0 min manat, faiz gəlirləri üzrə 3238,5 min manat olmaqla, cəmi

35238,5 min manat məbləğində vəsait daxil olmuş, 01 yanvar 2019-cu il tarixinə banklarda

yerləşdirilmiş depozitlərinin məbləği 50500,0 min manat, orta gəlirliliyi isə 5,0% təşkil etmiş;

1.3. Ləğv prosesində olan bankın Fond qarşısında yerinə yetirilməmiş öhdəliyi üzrə

yaranmış 200,9 min manat vəsaitin alınması təmin edilməmiş;

1.4. Fondun istiqrazları üzrə MDM-ə 2018-ci il ərzində 502,5 min manat məbləğində, o

cümlədən xidmət haqqının 125,2 min manatı nominalı müddət sonu ödənən istiqrazlar,

377,3 min. manatı isə ipoteka istiqrazları üçün ödənilmişdir. Lakin ipoteka istiqrazları üzrə

xidmət haqqı dövriyyədə olan istiqrazların məbləğinə uyğun hesablamalar aparılarsa,

ödəniləsi məbləğ 336,0 min manat, yəni 41,3 min manat az təşkil edərdi.

64

AUDİTOR TRİBUNASI 2019, №3

2. Vəsaitlərin istifadəsi üzrə:

2.1. Fond tərəfindən adi ipoteka kreditləri üzrə 2018-ci ildə 24 müvəkkil bank üzrə 247000,0 min manat məbləğində limit müəyyən edilsə də, 193965,96 min manat (78,53%) məbləğində, o cümlədən 9 bank üzrə 4-69%, 7 bank üzrə 70-81%, 8 bank üzrə 82-99% icra olunmuş;

2.2. Auditlə əhatə olunan dövr üzrə güzəştli ipoteka kreditlərinin verilməsi üçün 23 müvəkkil bank üzrə 80000,0 min manat məbləğində limitin ayrılması təsdiq edilsə də, icra 66813,4 min manat (83,52%) təşkil etmiş;

2.3. Fond tərəfindən 2018-ci ildə ipoteka kreditlərinə zəmanətlərin verilməsi üzrə limit 21 müvəkkil bank üzrə 171342,5 min manat məbləğində təsdiq edilsə də, il ərzində limit çərçivəsində verilmiş razılıq 772,7 min manat məbləğində (0,45%) olmuş;

2.4. Sahibkarların manatla aldıqları kreditlərə zəmanətlərin verilməsi məqsədi ilə 2018-ci ildə 12 müvəkkil bank üzrə 162000,0 min manat məbləğində limit müəyyən edilsə də, bu limitə qarşı 9 müvəkkil bank tərəfindən 12752,5 min manat (7,9%) icra aparılmış, bir bank üzrə 70,0 min manat məbləğində limitdən isə ümumiyyətlə istifadə edilməmiş;

2.5. 2018-ci ilin dövlət büdcəsində dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu (investisiya xərcləri) üçün nəzərdə tutulan vəsaitdən sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə hesablanmış faizlərə görə subsidiya verilməsi üçün Fonda 40,0 mln. manat vəsait ödənilsə də, qeyd olunan subsidiyaların verilməsi üçün 12 müvəkkil banka 14750,0 min manat məbləğində limit təsdiq edilsə də, bundan 8 müvəkkil bank tərəfindən 91,1 min manat (0,6%) icra aparılmış, 2 müvəkkil banka ayrılımış 11,0 min manat limitdən isə ümumiyyətlə istifadə olunmamış;

2.6. Müvəkkil banklar tərəfindən 2018-ci ildə verilən ipoteka kreditlərinin böyük hissəsi Bakı (xüsusi çəkisi 83,66%) və Sumqayıt şəhərlərini (6,60%), həmçinin Abşeron rayonunu (7,61%) əhatə etmiş, Respublikanın digər bölgələrində isə verilən ipoteka kreditləri cəmi 2,13% təşkil etmiş;

2.7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 29 noyabr tarixli 1691 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə təminat verilməsi Qaydası"na uyğun olaraq, 2018-ci ildə dövlət büdcəsindən sahibkarlar tərəfindən manatla alınan kreditlərə zəmanət verilməsi məqsədilə Fonda 50,0 mln. manat vəsait ayrılsa da, həmin vəsait üzrə auditlə əhatə olunan dövrdə Fondun təminatı ilə 8 müvəkkil bank tərəfindən 9 sahibkarlıq subyektinə verilən (14-20%-lə) 17529,0 min manat kreditlər üzrə Fond tərəfindən verilən zəmanətlərin məbləği 9752,5 min manat təşkil etmiş;

2.8. Zəmanət və subsidiya verilməsi zamanı vəsaitlərin, əsasən sahibkarların dövriyyə vəsaitlərinin alınması məqsədilə əldə etdikləri kreditlərin faizlərinin subsidiyalaşmasına yönəldilməsinə üstünlük verilmiş, bəzi hallarda təsisçiləri xarici olan hüquqi şəxslər maliyyələşdirilmiş, kredit verilən zaman kredit alanın (zəmanət və subsidiya verilən) böyük həcmdə digər aktiv kredit öhdəlikləri mövcud olmuş;

3. Daxili nəzarət üzrə:

3.1. Fondun daxili audit şöbəsinin apardığı audit onu göstərir ki, aktiv-passivlərinin və risklərin idarəedilməsi üzrə riskli sahələr müəyyən edilməmiş;

3.2. 2017-ci ildə “Elektron hökümət” portalında “Elektron ipoteka” sisteminin yaradılması və tətbiq edilməsi ilə bağlı mal və xidmətlərin satın alınması” barədə keçirilmiş

AUDİTOR TRİBUNASI

65

2019, №3

açıq tenderin qalibi ilə bağlanılmış müqavilənin icra müddətinin 18 ay, yəni 2018-ci ilin dekabr ayına başa çatdırılması müəyyən edilsə də, müqavilə 2018-ci il dekabr tarixinə tam icra edilməmiş;

3.3. Avtonəqliyyat vasitələrinin faktiki istismar xərcləri proqnoz gostəricini üstələməsə də, nəqliyyat vasitələrinin xidməti istifadə sahələri və ya avtomaşınların Fondun əməkdaşlarının hər hansı xidməti fəaliyyət istiqamətləri (təyinatı) üzrə istismar edilməsi rəsmi qaydada müəyyələşdirilməmiş;

3.4. Fondda sistemə daxil olmaq və qeydiyyata düşmək istəyən və ya (müvafiq limit olmadığı üçün sistem bağlı olduğundan) cəhd edən və qeydiyyata alınmayan vətəndaşların uçotu müəyyən olunmamış;

3.5. Fondun aktiv-passivlərinin və risklərin idarəedilməsi prosesinin auditi üzrə müxtəlif böhran şəraitlərində, o cümlədən, əsas makroiqtisadi göstəricilərin dəyişməsi nəticəsində baş verə bilən neqativ şoklara Fondun reaksiyasının tədqiqi və digər bu kimi effektlərin Fondun dayanıqlılığına təsirinin ölçülməsi üzrə müxtəlif ssenari təhlillərinin, stress testlərin keçirilməsi işinin daha da aktivləşdirilməsi istiqamətində işlər başa çatdırılmamış;

3.6. İnformasiya texnologiyalarının auditi üzrə Fondun informasiya texnologiya-larının inkişaf istiqamətləri, onların səmərəliliyi, təhlükəsizliyi, fasiləsiz fəaliyyəti, istifadə qaydalarını və digər məsələləri özündə ehtiva edən vahid və əhatəli daxili prosedurların hazırlanmaması və Fondun informasiya sistemlərində baş verən insidentlərin operativ şəkildə aradan qaldırılması və belə halların qeydiyyatı məqsədilə vahid "help desk" xidmətinin tətbiqi təmin olunmamışdır.

Fondun strateji məqsəd və planları, habelə inkişaf istiqamətlərinin vaxtında hazırlanıb müvafiq qaydada təsdiqinin təmin olunmaması, informasiya texnologiyalarının inkişaf istiqamətləri, onların səmərəliliyi, təhlükəsizliyi, fasiləsiz fəaliyyəti, istifadə qaydalarını və digər məsələləri özündə ehtiva edən vahid və əhatəli daxili prosedurların tam hazırlanmaması, ümumiyyətlə Nizamnaməsində nəzərdə tutulan məqsədə nail olunması istiqamətində bəzi hallarda - dövlət (büdcə) vəsaitlərinin Fondun yaradılmasında əsas strateji hədəf və prioritetlərdən biri kimi müəyyən edilən sahibkarların, xüsusilə də kiçik və orta sahibkarların maliyyə mənbələrinə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi, əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və yaşayış sahəsinə olan ehtiyacının ödənilməsi, aztəminatlı ailələrin mənzil-məişət şəraitinin və maliyyə xidmətləri ilə təminatının yaxşılaşdırılması istiqaməti üzrə tam istifadə edilməməsinə gətirib çıxarmışdır.

AUDİTOR RƏYİ

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının Audit qrupunun hesabatına dair İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun 2019-cu il 14 iyun tarixli izahat məktubuna və yuxarıda göstərilənlərə əsasən qeyd olunur ki, əsaitlərinin dövlət (büdcə) v Fondunfəaliyyət istiqamətləri üzrə istifadəsinin audit meyarları ilə müəyyən edilən müqayisəsində bəzi hallarda uyğunsuzluqlar müşahidə edilir.

66

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

Hilal HüseynovBeynəlxalq əməkdaşlıq və informasiya

texnologiyaları şöbəsinin müdiri

DÖVLƏT SEKTORUNDA İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN STRATEJİ VƏ OPERATİV İDARƏ EDİLMƏSİNİN AUDİTİ

Son dövrdə Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində müşahidə edilən dayanıqlı inkişaf meylləri informasiya kommunikasiya texnologiyalarından (İKT) da yan ötməmişdir. Qlobal rəqabətin sərt oyun qaydaları şəraitində inkişaf edən İKT ölkəmizin iqtisadi sistemi üçün potensiallı qeyri-neft sahəsi olaraq böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu baxımdan, davamlı olaraq bu sahəyə ayrılan diqqət, aparılmış islahatlar və yönəldilmiş sərmayənin məntiqli ardı olaraq, ümummilli səviyyədə strateji yanaşmaların formalaş-masına gətirib çıxarmışdır. Təbii ki, ölkədə İKT-nin inkişaf potensialının artırılması, iqtisadiyyatın rəqəmsallaşdırılması üçün İKT infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, İKT xidmətlərinə olan tələbin daxili mənbələr hesabına effektiv qarşılanması və dövlət sektorunun fəaliyyətində İKT-nin tətbiqi ilə səmərəliliyin daha da artırılması məqsədilə telekommunikasiya sektoru qarşısında duran yeni çağırışlar və imkanlar müasir formatlı direktiv sənədin hazırlanmasını da şərtləndirmişdir.

Beləliklə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi və bundan irəli gələn məsələlər haqqında” 2016-cı il 16 mart tarixli 1897 nömrəli Sərəncamı ilə müəyyən edilmiş vəzifələrin icra edilməsi məqsədilə “Azərbaycan Respublikasında telekommuni-kasiya və informasiya texnologiyalarının inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi” hazırlanmışdır.

Strateji Yol Xəritəsi qısa, orta və uzunmüddətli dövrləri əhatə etməklə, 2020-ci ilədək strateji baxış və tədbirlər planı, 2025-ci ilədək olan dövr üçün uzunmüddətli baxış və 2025-ci ildən sonrakı dövr üçün hədəf baxışdan ibarətdir. Strateji Yol Xəritəsində 2020-ci ilədək müəyyən edilmiş məqsədlərə çatmaq üçün 3 strateji hədəf və 10 prioritet müəyyən edilmişdir.

Strateji Yol Xəritəsində innovasiyaların tətbiqinin genişləndirilməsi üçün səmərəli mexanizmlərin yaradılması və inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanın ümumdünya elektron məkanına daha sürətli inteqrasiyası, sosial və iqtisadi fəaliyyətin yeni formalarının təşəkkül tapması, informasiya və bilik bazarının yaradılması, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində səmərəliliyin artırılması, məhsul və xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və ümumilikdə İKT-nin inkişaf etdirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır.

Hazırkı güclü tərəf və imkanlarla Azərbaycanın 2025-ci ilədək telekommunikasiya sektorunun perspektivinə baxışı ölkənin telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları infrastrukturunu gücləndirmək, bu sahədə göstərilən xidmətləri genişləndirmək və bütün

67

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

tərəfləri bu xidmətlərdən istifadəyə təşviq etməkdən ibarətdir. Bu baxışın davamı kimi 2025-ci ildən sonrakı dövrdə gündəlik həyatda istifadə olunan xidmətlərin geniş tətbiqi nəticəsində regionun aparıcı texnologiyaəsaslı ölkəsinə çevrilmək əsas prioritetlərdən biridir. Bu məqsədlə ölkədə, ilk növbədə, geniş əhatə dairəsinə malik yüksəksürətli genişzolaqlı infrastrukturun inkişaf etdirilməsi planlaşdırılır. Bu məqsədə nail olmaq üçün 2020-ci ilədək aşağıda göstərilən üç strateji hədəfə çatmaq planlaşdırılır:

Ш idarəetmə strukturlarının təkmilləşdirilməsi və İKT-nin gücləndirilməsi;

Ш sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyətində məhsuldarlığın və əməliyyat səmərəliliyinin artırılması;

Ш hökumətin və sosial mühitin rəqəmsallaşdırılması.

Strateji Yol Xəritəsində 2020-ci ilədək olan dövr üçün müəyyən edilmiş hədəfə nail olunması nəticəsində Azərbaycanda real ÜDM-in 235 milyon manat artacağı və 1450 yeni iş yerinin yaranacağı proqnozlaşdırılır. Bunun reallaşdırılması üçün isə Azərbaycana potensial olaraq 585 milyon manat investisiya qoyuluşu tələb olunduğu qeyd edilmiş və bunun dövlət-özəl tərəfdaşlığı hesabına təmin ediləcəyi təklif edilmişdir.

Beynəlxalq trendə çevrilmiş “Elektron hökumət”in (ingilis dilində e-Government) formalaşdırılması da ölkənin strateji hədəflərinə aid edilmiş və bununla əlaqədar gözəçarpan işlər həyata keçirilmişdir. Bunun nəticəsi olaraq, Azərbaycanda qurulmuş “Elektron hökumət” - müasir informasiya texnologiyalarından istifadə etməklə, dövlət qurumları tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaşayan bütün vətəndaşlara, hüquqi və fiziki şəxslərə, xarici vətəndaşlara və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə informasiya və elektron xidmətlərin göstərilməsininə şərait yaradır.

Yaradılan imkanların əsas məqsədi sosial xidmət təminatında dövlət qulluqçuları və vətəndaşlar arasında olan “məsafəni” azaltmaq, həmçinin, bu münasibətləri sadələşdirmək və şəffaflaşdırmaqdır. Dövlət orqanları tərəfindən e-xidmətlərin geniş tətbiqi, onların sayının və keyfiyyətin artırılması, vətəndaşların xidmətlərdən məmnunluğunun yüksəldilməsi bu məqsədə çatmağın vasitələridir. Beynəlxalq təcrübəyə əsasən vətəndaşların dövlət orqanları ilə təmaslarının daha münasib şəkildə təşkili üçün “bir pəncərə” prinsipi əsasında təşkil olunan və dövlət orqanlarının göstərdiyi e-xidmətlərin cəmləşdirildiyi “Elektron hökumət” portalı tətbiq edilir.

Ölkəmizdə “Elektron hökumət”in formalaşdırılması beynəlxalq təcrübəyə əsaslanır və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramının (Elektron Azərbaycan)” təsdiq edilməsi haqqında Sərəncamı, “Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” 23 may 2011-ci il tarixli Fərmanı və digər normativ hüquqi aktlarla fəaliyyəti üçün hüquqi baza yaradılıb.

“Elektron hökumət”in formalaşması üzrə digər dövlət orqanları ilə birgə işlər görülür və müvafiq infrastrukturun yaradılması üzrə fəaliyyət həyata keçirilir. Artıq elektron imzaların istifadəsi üçün Milli Sertifikasiya Xidmətləri Mərkəzi yaradılıb, dövlət qurumlarının informasiya sistemləri arasında informasiya mübadiləsini təmin edən infrastruktur qurulub, həmçinin “Elektron hökumət” portalı hazırlanaraq istifadəyə verilib. Bütün dövlət qurumları bunlardan bəhrələnərək vətəndaşlara elektron xidmətlərin göstərilməsini təmin edə bilirlər.

68

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

Geniş miqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi dövlət büdcəsi daxil olmaqla müxtəlif mənbələrdən sərmayelərin cəlb olunmasını zəruri edir bu da öz növbəsində maliyyə idarəçilyinin ayrılmaz hissəsi olan kənar dövlət auditi funksiyasının tətbiqi üçün imkanlar yaradır. İKT sahəsində investisiyaların müxtəlif texnoloji proseslərlə əlaqədar olduğundan və müxtəlif informasiya sistemlərinin qurulması məqsədini daşıyan ayrı-ayrı layihələrin həyata keçirilməsini nəzərdə tutduğundan xüsusi növ – informasiya sistemlərinin (İS) auditi tələb edir. İS auditi predmet olaraq bir çox sahələri əhatə edə bilər, lakin təməl sahələrdən biri İS idarəçiliyi hesab olunur.

İS idarəçiliyi dövlət qurumunun fəaliyyəti ilə bağlı cari və gələcək ehtiyacları nəzərə almaqla istifadə edilən İS-lərini yönəldən ümumi çərçivə kimi nəzərdən keçirilə bilər. Bu audit olunan qurumun ayrılmaz hissəsidir və bura təşkilati rəhbərlik, institusional struktur və proseslər, eləcə də digər mexanizmlər daxildir. Bunlar da İS-lərin təşkilati məqsəd və strategiyaları saxlamaqla risklərin balanslaşdırılması və resursların effektiv idarə edilməsini təmin edir.

İS idarəçiliyi nəzarət mühitinin müəyyən edilməsində əsas rola malikdir və rəhbərlik tərəfindən nəzarət və müşahidənin aparılmasında funksional səviyyələrdə şəffaf daxili nəzarət təcrübələri və hesabatvermənin yaradılmasının əsasını təşkil edir.

İS idarəçiliyi və konsepsiyalarını müəyyən edən və qurumun bunları necə tətbiq etməsi ilə bağlı müxtəlif standartlar və çərçivələr vardır.

Ümumi İS idarəçiliyi aşağıdakı şəkildə təsvir edilə bilər:

İS idarəçiliyi ümumi korporativ idarəçiliyin əsas komponentidir. İS idarəçiliyi təşkilatın ümumi korporativ idarəetmə strategiyasına uyğun olan dəyərin yaradılması kimi baxılmalı və öz-özlüyündə intizam kimi düşünülməməlidir. Bu yanaşmanı əsas tutaraq bütün maraqlı tərəflərdən qərar vermə prosesində iştirak etmələri tələb olunacaqdır. Bu əhəmiyyətli sistemlər üzrə birgə məsuliyyətin qəbul edilməsini ifadə edir və ümumi fəaliyyətdə İS ilə bağlı qərarların verilməsini və icrasını təmin edir.

İS idarəçiliyi üçün İS-in ümumi fəaliyyətə fayda verməsi məqsədilə investisiyaların qoyulması və İS ilə bağlı risklərin azalmasını təmin etmək üçün məlumat məsuliyyəti, ümumi fəaliyyət prosesləri, proqramlar və infrastrukturla bağlı məsuliyyətlər üzrə yaxşı müəyyən edilmiş vəzifələrlə birgə təşkilati strukturun olması əsasdır.

İdarəçilik(Ehtiyacların müəyyən edilməsi, istiqamətləndirmə və monitorinq)

İS Strategiyası və planlaşdırma

Təşkilatı struktutlar, standartlar, siyasətlər və proseslər

Daxili nazarət (riskin qiymətləndirilməsi və uyğunluqmexanizmləri)

İnvestisiya qərarları Fəaliyyət

Kadrlar və resurslar

69

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

İS idarəçiliyinin əsas elementləri: 1) İS ilə bağlı Strategiya və planlaşdırma və 2) Təşkilati strukturlar, standartlar, siyasətlər, prosedurlar və proseslərdir.

İT idarəçiliyi və menecmenti ayırd edilməsi olduqca əhəmiyyətlidir. Bu iki məvhum fərqli fəaliyyətləri ehtiva edir, müxtəlif təşkilati strukturları tələb edir və tam fərqli məqsədlərə xidmət edirlər. ISACA təşkilatının COBIT 5 çərçivəsi aşağıdakı kimi tərifləri təklif edir:

İdarəçilik – əsas maraqlı tərəflərin ehtiyacları və şərtlərinin qurumun razılaşdırılmış və balanslaşdırılmış məqsədlərini müəyyən etmək üçün qiymətləndirdiyini, həmçinin, üstünlük verilmə və qərar qəbuletmə yolu ilə istiqamətin müyyən edilməsini və fəaliyyət nəticələrinin razılaşdırılmış istiqamət və hədəflər nəzərən monitorinqi təmin edir.

Menecment – qurumun yuxarı səviyyə idarə etmə orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş direktivlərə uyğun olaraq ümumi təsərrüfat fəaliyyətinin məqsədlərinə nail olmaq üçün planlaşdırma, hazırlama, icra və monitorinq fəaliyyətlərini həyata keçirir.

İT idarəçiliyi və menecmenti ilə bağlı fəaliyyət sahələrinin qarşılıqlı əlaqəsi aşağıdakı şəkildə verilmişdir.

İS auditi zamanı İS idarəçiliyinin strukturunun müxtəlif komponentləri ayırd edilməli və qiymətləndirilməlidir. Eyni zamanda, bu sahəyə aid qərarların, tənzimləyici qaydaların, resursların, idarəetmənin və monitorinqin yoxlanılan qurumun ümumi strategiya və hədəflərinə nə dərəcədə dəstəklədiyi müəyyən edilməlidir. Qiymətləndirmə aparmaq üçün İS idarəçiliyinin və idarə etməsinin əsas elementləri və onlarla əlaqəli risklər barədə yetərli məlumat tələb olunur.

Hər bir qurum rast gəldiyi risklər fərdi mühit, iqtisadi, siyasi, coğrafi, sosial və s. amillərdən asılı olmaqla unikaldır. Buna baxmayaraq, məqbul səviyyədə İS idarəçiliyinin olmaması səbəbindən audit olunan qurum bir sıra oxşar problemlərlə üzləşir – qeyri-effektiv informasiya sistemləri, təsərrüfat fəaliyyətinin tələblərinə xidmət etməyən istiqamətsiz İT funksiyası, resursların qeyri-effektiv idarə olunması, qeyri-adekvat qərar vermə, uğursuz layihələr, üçüncü tərəfdən (vendor) asılılıq, informasiya təhlükəsizliyi riskləri və digərləri.

İdarəçilik

Təsərrüfatfəaliyyətinin tələbləri

idarəetmə mılumatları

Yönəltmə Monitorinq

Qiymətləndirmə

Menecment

Planlama Hazırlama İcra Monitorinq

70

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

Tamerlan Yusif-zadəAnalitik hesabatlar və icmallaşdırma

sektorunun aparıcı məsləhətçisi

ETİKA AUDİTİ YENİ AUDİT NÖVÜ KİMİ: ETİKA AUDİTİNİN TƏTBİQİ ÜÇÜNMÖVCUD ŞƏRTLƏR VƏ ONUN ƏHƏMİYYƏTİ

Dövlət sektorunda fəaliyyət göstərən təşkilatların və onların əməkdaşlarının etik davranışları hər bir ölkənin vətəndaşları üçün dövlət sektoruna etimad etmək baxımından əsas hesab edilir. Digər tərəfdən hazırkı dövrdə davamlı inkişafın məqsədləri etik məsələləri ön plana çıxarır. Belə ki, gələcək nəsillərin öz ehtiyaclarını ödəmək qabiliyyətinə toxunmadan günümüzün ehtiyaclarına cavab verən inkişaf davamlı inkişaf adlanır. Başqa sözlə, bu gün mövcud olan resursların gələcəkdə əldə edilə bilməməsi şəraitində resurs qıtlığı və bu resurslardan gəlirlərin gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanılması etik dəyərlərin və prinsiplərin möhkəmlənməsini tələb edir.

Etika anlayışı ilə bağlı bir sıra yanaşmalar mövcuddur. Etika dedikdə, fərdi davranışın əsasını təşkil edən əxlaq prinsipləri başa düşülür. Başqa bir anlayışa əsasən, etika insanlara necə davranmağı göstərən dəyərlər, standartlar, prinsiplərdir. Dövlət sektorunda etikanın möhkəmləndirilməsi fırıldaqçılığın və korrupsiyanın qarşısının alınması ilə bağlı aparılan mübarizədə vacib rol oynamaqla, dövlətdə və ictimaiyyətdə düzgünlüyün reqenerasiyası və üstünlüyünün təmin edilməsinə köklənir.

Etik davranışın möhkəmlənməsi ilə bağlı aparılan işlərdə dövlət idarəetməsində vacib yer tutan Ali Audit Qurumlarının (bundan sonra – AAQ-lar) rolu da mühümdür. AAQ-lar özlərinin ənənəvi sayılan maliyyə, uyğunluq və səmərəlilik auditləri ilə dövlət idarəetməsində hesabatlılıq və şəffaflığın təmin edilməsi, dövlət sektoruna inamın qorunması istiqamətində mühüm işlər aparırlar.

AAQ-lar özlərinin audit işlərinə etik yanaşmanı tətbiq edərlərsə, bu, dövlət sektorunun qurumları tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyətin etik prinsiplər baxımından təkmilləşdirilməsinə təsir edəcəkdir. Başqa sözlə, AAQ-lar tərəfindən etika auditi və auditlərdə etik məsələlərə baxılmanın tətbiq edilməsi tövsiyələr və follow-up (tövsiyələrin icrasının izlənilməsi) vasitəsilə idarəetmənin və nəzarətin yaxşılaşmasına xidmət etməklə dövlət sektoruna etibar və inamın gücləndirilməsinə kömək edir.

AAQ-lar özlərinin audit fəaliyyətinin nəticələrini birbaşa Parlamentə çatdırırlar. Etik məsələlərə diqqət yetirməklə onlar birbaşa ictimaiyyətin və Parlamentin diqqətini bu məsələyə çəkə bilərlər.

Ənənəvi audit növlərinin predmeti etik idarəetmə infrastrukturuna hər zaman tələb qoymasa da, bu auditlərdə ayrı-ayrı etik məsələlər tədqiq edilə bilər.

71

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

Maliyyə auditində etik məsələlər daxili nəzarət mühiti ilə bağlı öyrənilə və burada maliyyə hesabatlarının məlumatlarının etik davranışdan necə təsirləndiyi araşdırıla bilər.

Uyğunluq auditində predmet və fəaliyyətin etik məsələləri tənzimləyən sənədlərə uyğunluğu araşdırıla bilər.

Səmərəlilik auditində isə proqram, layihə, fəaliyyət, əməliyyat, idarəetmə və informasiya sistemlərinin qənaətliliyinə, səmərəliliyinə və nəticəliliyinə etik aspektin təsiri müəyyənləşdirilə bilər.

Son zamanlar bir sıra AAQ-lar etika auditini digər auditlərdən sərbəst olaraq keçirməyə başlayırlar. Etika auditi AAQ-lar üçün yeni audit növü olmaqla, audit olunan təşkilatın etik davranışının müxtəlif tərəflərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan sistemli, obyektiv, peşəkar prosesdir və bu təşkilatın (təşkilatların) fəaliyyətinin etik standartların meyarlarına necə uyğun olduğunu qiymətləndirir.

Dövlət inzibatçılığında və idarəetməsində islahatların həyata keçirilməsi, ictimaiyyət üçün açıqlıq və demokratiyanın güclənməsi, vətəndaşların dövlət sektorundan gözləntiləri dövlət qulluğunun və ümumiyyətlə dövlət sektorunda etika strukturunun və idarəetməsinin güclənməsini tələb edir. Bu isə etika məsələlərini audit mövzusu edir.

Etika auditinin keçirilməsi ilə bağlı AAQ-ların mandatı

AAQ-ların əsasən etikanın auditi ilə bağlı spesifik mandatı olmasa da, çoxlu sayda AAQ-ın ümumi mandatı onlara ümumi etika auditi və ya digər auditlər daxilində etik məsələləri əhatə etmək imkanını verir.

AAQ-ların bəzi beynəlxalq standartları da etika auditinin keçirilməsi ilə bağlı ayrı-ayrı məsələləri müəyyən edir. İNTOSAI 9100-ə (“Dövlət sektorunda daxili nəzarətlə bağlı standartlara tövsiyələr”), ISSAI 1315/14-ə (Müəssisə və onun mühitinin öyrənilməsi vasitəsilə əhəmiyyətli təhrif risklərinin müəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi), həmçinin COSO (Treadway Komissiyasının Sponsorluq Təşkilatları Komitəsi) çərçivəsinə əsasən, etik aspekt daxili nəzarətin əsas məqsədlərindən sayılır. Belə ki, daxili nəzarət – təşkilatın rəhbərliyi və işçiləri tərəfindən həyata keçirilən elə bir fəaliyyətdir ki, bu fəaliyyətin nəticəsində risklər minimallaşdırılaraq aşağıda göstərilən məqsədlərə nail olunur:

Ш Etik, iqtisadi, effektiv və nəticəli fəaliyyət;

Ш Hesabatlılıqla bağlı vəzifələrin icrası;

Ш Normativ aktların tələblərinə riayət edilmə;

Ш Resursların qeyri-səmərəli istifadəsindən və itkisindən müdafiə olunma.

Daxili nəzarət bir-biri ilə sıx əlaqədə olan 5 komponentdən ibarətdir.

¹COSO VƏ İNTOSAI-GOV 9100-ə əsasən, daxili nəzarət sisteminin əsas elementi nəzarət mühitidir. Nəzarət mühitinin ilk prinsipinə isə təşkilatın və onun işçilərinin ədalətliliyə və etik dəyərlərə bağlılığı, onların etik davranışları aid edilir. İNTOSAI etik məsələləri əldə ediləcək ümumi məqsədlərin bir elementi olaraq açıq şəkildə tanıyır.

Nəzarət mühi�Risk

qiymətləndir-məsi

Nəzarət fəaliyyətiİnformasiya

və kommunikasiya

Monitorinq

72

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

Niyə etika auditi keçirilməlidir?

1. AAQ-lar şəffaflıq və hesabatlılıqla bağlı tövsiyələr verirlər ki, bəzi hallarda hesabatlılıq və yaxşı idarəetmə etikanın bir hissəsi kimi qəbul edilir.

2. Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (bundan sonra – DİM): Uzunmüddətli dövr üzrə özündə bütün millətlər üçün hərəkətlər planını ehtiva edən DİM həm də etik ölçüləri öz məqsədlərinə daxil edir. Bu sıraya inklüzivlik, ədalətə əlçatanlıq, effektivlik, hesabatlılıq, antikorrupsiya yanaşması, gender bərabərliyi kimi ölçüləri aid etmək olar.

3. İSSAİ standartları. İSSAİ-lar etika auditi üçün bəzi vəzifələr yaradır. Məsələn, İSSAİ 100/17 və İSSAİ 12/5.

Ш İSSAİ 100/17. Dövlət sektorunun auditi dövlət sektoru təşkilatlarının və dövlət qulluqçularının öz vəzifələrini effektiv, səmərəli, etik normalar çərçivəsində, habelə tətbiq olunan qanunlara və normativ aktlara uyğun tərzdə yerinə yetirmələri üçün əlverişli şərait yaratmağa, o cümlədən belə ümidlərini möhkəmləndirməyə kömək edir.

Ш İSSAİ 12/5. Bu sənəddə qeyd edilən prinsiplər AAQ-ların vətəndaşların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi kimi təməl gözləntiləri ətrafında qurulmuşdur. AAQ-ların vətəndaşların həyat səviyyəsini nə dərəcədə yüksəldə bilməsi onların aşağıdakıları etməsindən asılıdır:

a. hökumət və dövlət təşkilatlarında hesabatlılıq, şəffaflıq və dürüstlüyün möhkəmləndirilməsi;

b. vətəndaşlara, parlamentə və digər maraqlı tərəflərə faydalılığın davamlı olaraq nümayiş etdirilməsi;

c. örnək göstəriləcək davranışla nümunəvi təşkilat olması.

4. Etika auditinin faydaları və təsirləri. AAQ-lar tərəfindən həyata keçirilən etika auditi dövlət idarəetmə sistemi və ümumiyyətlə cəmiyyət üçün müəyyən faydaları və təsirləri təmin edir. Gözlənilən faydalar və təsirlər AAQ-lar üçün etika auditinin keçirilməsi üzrə motivasiya elementi kimi çıxış edə bilər. Etika auditi tərəfindən aşkar edilmiş nəticələr üzrə verilən tövsiyələr dövlət sektoru üçün aşağıdakı irəliləyişləri verə bilər:

Ш Dövlət sektorunda inam və etimadın möhkəmləndirilməsi;

Ш Hesabatlılıq və şəffaflığın gücləndirilməsi;

Ш Dövlət sektorunun fəaliyyətində səmərəliliyin etik prinsiplərə uyğunlaşdırılma ilə artırılması;

Ш Nəzarət sisteminin effektivliyinin artırılması, belə ki, etika risk qiymətləndirilməsi amili və daxili nəzarət mühitinin elementidir;

Ш Saxtakarlıq və korrupsiyanın aradan qaldırılması;

Ш Dövlət sektorunda maraqların toqquşmasının qarşısının alınması( xüsusilə dövlət satınalmalarında);

Ш İnsan resurslarının idarə edilməsinə etik ölçülərin daxil edilməsi;

Ш İşçilər arasında düzgünlüyün təmin edilməsi;

Ш Etika ilə bağlı təlimlərin stimullaşdırılması;

73

AKTUAL PROBLEMLƏR 2019, №3

ШMəsələlərin həllində etik yanaşmanın yaranması, etik standartlara riayət edilmənin stimullaşdırılması;

Ш Qanunvericilikdə dəyişikliklərin edilməsi;

Ш Prosedurların yaxşı təcrübəyə uyğunlaşdırılması və s.

Təşkilatın etik davranışının müxtəlif tərəflərinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunan etika auditinin 3 növü mövcuddur:

Uyğunluq auditi ən əhatəli etika auditidir. Bu auditlərdə auditor audit olunan təşkilatın etik proqramının tətbiq olunan qanuna, tənzimləmə və siyasətdə göstərilən standartların tələblərinə cavab vermə dərəcəsini müəyyənləşdirir.

Mədəni auditlər işçilərin və digər maraqlı tərəflərin təşkilatın standartları və davranışları barədə necə düşündüyünü araşdırır. Bu tip audit çox nadir hallarda tətbiq edilir.

Sistem auditləri həm uyğunluq, həm də mədəni e�ka audi�ni özündə birləşdirməklə, təşkila�n e�k prinsiplərinin, qaydalarının idarəetmə sisteminə necə inteqrasiya olunduğunu öyrənir.

E�k məsələlərlə bağlı pozuntular ayrı-ayrı sahələri əhatə edə bilər. Lakin bəzi sahələr e�k pozuntulara daha çox həssasdır. EUROSAI-ın “Audit və E�ka” xüsusi qrupunun dövlət sektorunda e�ka audi� ilə bağlı rəhbər sənədində də qeyd edildiyi kimi, aşağıdakı sahələr e�k pozuntulara daha çox həssas olan sahələrdir:

Ш Dövlət sa�nalmaları;

Ш Dövlət tədarükü və ya sifarişi;

Ш Vergi və digər ödənişlərin ödənilməsi;

Ш Dəstəklərin, qrantların, müavinətlərin ödənilməsi;

Ш Lisenziyaların verilməsi;

Ш Təhlükəsizlik, müdafiə, təhsil və səhiyyə sahələrində fəaliyyət;

Ш Dövlət müəssisələrinin fəaliyyə�;

Ш Daşınmaz əmlak alqı-satqısı və idarə edilməsi və s.

Digər auditlərdə olduğu kimi, e�ka audi� də təkmil planlaşdırma və həyata keçirilməni tələb edir. Audit prosesi audit mövzusunun seçilməsi, audit məqsədinin, əhatə dairəsinin və suallarının müəyyən edilməsi, məlumat toplama, toplanmış məlumatların təhlili, hesaba�n hazırlanması və follow-up ilə bağlı mərhələlərdən ibarətdir.

Audit mövzularının seçilmə prosesi audi�n gözlənilən təsirlərinin maksimallaş-

Etika auditinin növləri

Uyğunluq Mədəni Sistem

AKTUAL PROBLEMLƏR

74

2019, №3

dırılmasını özünə hədəf kimi qoymalıdır. Audit mövzularının seçilməsi AAQ-ların Strateji Planlaşdırma işinin bir parçası hesab edilir. Mövzuların seçilməsində Parlamentdə aparılan müzakirələr, media və ic�maiyyət, Parlamen�n təklifləri nəzərə alına bilər. Beynəlxalq təcrübədə aparılan aşağıdakı e�ka audi� mövzularını qeyd edə bilərik (Cədvəl 1):

Cədvəl 1. Bəzi dövlətlərin AAQ-ları tərəfindən həyata keçirilən e�ka audi� mövzuları

Audi�n məqsədinin müəyyən edilməsi tətbiq edilən audit yanaşmasından asılıdır. Məsələn, daxili nəzarə�n audi� zamanı nəzarət mühi�ndə e�k komponen�n güclü və zəif tərəflərinin müəyyən edilməsi yanaşmasından is�fadə oluna bilər.

Audit yanaşması, auditin əhatə dairəsi və məqsədi müəyyən edildikdən sonra audit sualları tərtib edilir. Audit məqsədlərinin kifayət qədər aydın olması düzgün audit suallarının qoyulmasına imkan verir. Audit sualları spesifik, məntiqi ardıcıl, müvafiq və birmənalı olmalıdırlar.

Audit və təhlil mövzuları Həyata keçirən AAQ

Maraqların toqquşmasının qarşısının alınması ilə bağlı səhiyyə sektorunda audit Fransa AAQ-ı

Daxili nəzarət və idarəetmə auditi İrlandiya AAQ-ı

Davranış kodeksinin auditi İslandiya AAQ-ı

Maraqların toqquşmasının auditi Portuqaliya AAQ-ı

Vergi saxtakarlığına qarşı aparılan mübarizənin auditi Fransa AAQ-ı

Dövlət əmlakından istifadənin auditi, Baş nazirlik rezidensiyalarının xərclərinin auditi İsrail AAQ-ı

Seçilmiş vəzifəli məmurların xidmətinə bağlı etik cəhətlərin auditi İsrail AAQ-ı

Kənd təsərrüfatı müəssisələrində korrupsiyanın qarşısının alınmasının auditi Estoniya AAQ-ı

Hədiyyələrin və qonaqpərvərliyinin araşdırılması Böyük Britaniya AAQ-ı

Dövlət satınalmalarının tematik təhlili Malta AAQ-ı

Dövlət qulluqçuları üçün hədiyyə və imtiyazların auditi İsrail AAQ-ı

Dövlət qulluqçularına ödənilən xarici qrantların auditi Hollandiya AAQ-ı

Audit yanaşması: Daxili nəzarət sisteminin etik komponentinin auditi

(nəzarət mühiti).

Audit məqsədi: İdarəetmə mühitinin etik tərkibində güclü və zəif tərəflərin müəyyən edilməsi.

Audit sualı: Təşkilatın nəzarət mühiti COSO prinsiplərinə cavab verirmi? Bu prinsiplər müəyyən edildiyindən, hər bir prinsip üçün alt-audit sualları formalaşdıra bilər. Məsələn:

1. Etik dəyərlərə riayət edilirmi? İdarəetmə rəhbərliyinin hərəkətlərində etik davranışlar və etik prinsiplərə bağlılıq nümayiş etdirilirmi? Rəhbərlik işçilərin və bölmələrin fəaliyyətini etik davranışın gözləntiləri baxımından qiymətləndirirmi?

2. Risklər müəyyənləşdirilir və təhlil edilirmi: Təşkilat düzgünlüklə bağlı riskləri müəyyən edir, qiymətləndirir və həll edirmi?

3. Xarici əlaqələr: Təşkilat xarici iştirakçılarla (istehlakçılar, müştərilər, tədarükçülər, xarici auditorlar) açıq kanallar qurur və tətbiq edirmi? Bu, etik pozuntular barədə məlumatlar almaq üçün imkan yarada bilirmi?

4. Davamlı və ya ayrı-ayrı qiymətləndirmələr aparılırmı? Müəssisədə düzgünlüklə bağlı məqsədlərin əldə olunmasını təmin etmək üçün aparılan nəzarət adekvatdırmı və onun effektivliyi mütəmadi qiymətləndirilirmi?

AKTUAL PROBLEMLƏR

75

2019, №3

Audit çərçivəsinə aid rəy və tövsiyələrin hazırlanması məqsədilə qiymətləndirməni aparmağa imkan verən audit meyarlarından istifadə edilir.

Etikanın auditi zamanı mənbə və xarakterindən asılı olaraq, 3 cür meyar növünü qeyd etmək olar:

Binding (məcburi) meyarları- dövlət tələbləri, dövlət idarəetmə sistemi ilə bağlı milli qanunvericilik aktları və ya beynəlxalq razılaşmalar, konvensiyalar.

Non-binding (məcburi olmayan) meyarları- COSO çərçivəsinin, İNTOSAİ GOV və OECD-nin etik çərçivə ilə bağlı təlimat və tövsiyələri.

Yaxşı təcrübələr.

Hər bir auditdə olduğu kimi etika auditində də ən uyğun məlumat toplama metodunun seçilməsi audit prosesinin önəmli hissəsidir. Hər bir metodun (sorğular, müsahibə, sənədlərin yoxlanılması, fokus qruplar, seçmə, sual kitabçaları) üstünlük və çatışmazlıqları vardır.

Toplanmış məlumatların təhlili üçün yaxşı təcrübə, ekspert qiymətləndirməsi, seminar və praktik seminar, hadisə analizi metodlarından istifadə olunur.

Audit prosesinin sonrakı mərhələləri isə audit hesabatının hazırlanması və verilən tövsiyələrin icra edilməsinin izlənilməsi ilə bağlıdır.

Etika auditinin keçirilməsi üçün Azərbaycanda mövcud şərait

Bu gün ölkəmizdə dövlət sektorunda etik davranış qaydalarını və prinsiplərini, onların əməl edilməsi ilə bağlı hüquqi mexanizmləri müəyyən edən bir neçə normativ hüquqi akt mövcuddur. Bu sənədlərin məqsədi dövlət orqanlarına vətəndaşların etimadının yüksəldilməsindən, dövlət sektorunun və orada çalışanların fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılmasından ibarətdir. Bu kimi normativ aktlara “Dövlət qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında”, “Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının etik davranış qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunlarını, Hakimlərin Etik Davranış Kodeksini, Müəllimlərin etik davranış Qaydalarını aid etmək olar. Həmçinin, son zamanlar etik dəyərlərlə bağlı məsələlərin ön plana çıxması ayrı-ayrı sahələrdə etik davranışları tənzimləyən yeni normativ aktların da qəbul edilməsini labüd edir. Artıq bununla bağlı müəyyən sənədlər də təsdiq edilməkdədir. Buna misal olaraq, 2019-cu il 19 mart tarixində Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 118 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət satınalmalarına cəlb olunan vəzifəli şəxslərin Davranış Kodeksi”ni qeyd etmək olar.

“Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun ayrı-ayrı maddələrində göstərilən daxili nəzarətin qiymətləndirilməsi ilə bağlı normalar, eləcə də Qanunun 22.2.4-cü maddəsində audit növləri siyahısında digər audit növlərinin əks olunması Hesablama Palatası tərəfindən etika auditinin həm ənənəvi audit növlərindən (uyğunluq, maliyyə, səmərəlilik) kənar sərbəst şəkildə, həm də ənənəvi audit növlərinin tərkibində etik məsələləri araşdırılma imkanını verir. Digər tərəfdən ölkəmizdə dövlət inzibatçılığı ilə bağlı aparılan islahatlar, İSSAI standartlarının tələbləri, DİM, etika auditinin cəmiyyət üçün faydaları və yaratdığı əlavə dəyər, ölkədə bu sahədə mövcud normativ-hüquqi baza, digər dövlətlərin AAQ-ları tərəfindən həyata keçirilən etika auditləri, bu sahədə yaxşı təcrübələr Hesablama Palatası tərəfindən bu audit növünün keçirilməsi üçün motivasiya elementi kimi çıxış edə bilər.

BEYNƏLXALQ ƏMƏKDAŞLIQ

76

2019, №3

İDİ VƏ UNDESA TƏŞKİLATLARININ BİRGƏ TOPLANTISI

2019-cu il 21-22 iyul tarixlərində BMT-nin ABŞ-ın Nyu York şəhərində yerləşən qərargahında İNTOSAİ-ın İnkişaf Təşəbbüsü (bundan sonra- İDİ) və BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər üzrə Departamentinin “Ali Audit Qurumları tərəfindən dəyişiklik etmək: dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə (bundan sonra - DİM) nail olunmasının auditi” mövzusunda birgə toplantısı keçirilmişdir. Ali Audit Qurumlarının (bundan sonra- AAQ) rəhbərliyinin və maraqlı tərəflərin görüşü formatında keçirilmiş tədbirdə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının sədri Vüqar Gülməmmədovun rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti də daxil olmaqla, İNTOSAİ-ın müxtəlif regionlarını təmsil edən AAQ-ların, vətəndaş cəmiyyətinin, hökumətin 240 nəfərdən artıq nümayəndəsi iştirak etmişdir. Toplantının canlı yayımı BMT-nin rəsmi Veb televiziya kanalı- http://webtv.un.org üzərindən təmin edilmişdir.

Görüşün açılış mərasimində UNDESA-nın Baş katibinin Siyasətin koordinasiyası və qurumlararası münasibətlər üzrə müavini xanım Mariya-Françeska Spatolisano və İDİ-nin İdarə heyətinin üzvü, Kosta Rikanın Baş Auditoru xanım Marta Akosta salamlama nitqi ilə çıxış etmiş və BMT tərəfindən müəyyən edilmiş DİM-ə nail olunmasında dünya AAQ-larının əhəmiyyətli rolundan söz açmışlar.

Görüşün əsas hissəsi aşağıdakı mövzuları əhatə etməklə, 10 sessiya çərçivəsində aparılmış müzakirə panelləri formasında keçirilmişdir:

· Dövlətlər 2030-cu il gündəliyini icra etməyə hazırdırmı? DİM-ə hazırlığın auditi ilə bağlı baxışlar və tövsiyələr;

BEYNƏLXALQ ƏMƏKDAŞLIQ

77

2019, №3

· DİM-ə hazırlıq auditi ilə bağlı baxışlar və tövsiyələr: İnstitusional hazırlıq;

· DİM-ə hazırlıq auditi ilə bağlı baxışlar və tövsiyələr: Siyasət inteqrasiyası, büdcələr və tərəfdaşlıq;

· DİM-ə hazırlıq auditi ilə bağlı baxışlar və tövsiyələr: Məlumat və monitorinq;

· DİM-ə hazırlıq auditi ilə bağlı baxışlar və tövsiyələr: Heç kim kənarda qalmamışdır, gender bərabərliyi və maraqlı tərəflərin cəlb olunması;

· Auditlər nə fərqlilik yaratmışdır?

· Auditin təsiri: DİM auditləri ətrafında məlumat-landırma və əməkdaşlıq;

· DİM-ə nail olmanın auditi: AAQ-larla bağlı strateji yanaşmalar;

· DİM-ə nail olmanın auditi: DİM-lərin audit təcrübəsinə inteqrasiya edilməsi;

· DİM-ə nail olmanın auditi: Əməkdaşlıq imkanlarının axtarışı.

Birinci sessiyada çıxış edən İDİ-nin direktor müavini xanım Arçana Şirsat İDİ və İNTOSAİ-ın Biliyin Mübadiləsi Komitəsinin “DİM-lərin auditi” adlı birgə proqramı çərçivəsində hazırlanmış təhlil hesabatını təqdim etmiş və onun İDİ-nin rəsmi veb-saytında - https://www.idi.no onlayn rejimdə yerləşdirilməsi mərasimini keçirmişdir. Cari sənədin hazırlanmasında 40-dan artıq AAQ-ın DİM-in auditi üzrə təcrübəsindən istifadə edilmişdir.

Qeyd edilməlidir ki, “Millətlər 2030-cu il Planının həyata keçirilməsinə hazırdırlarmı?” adlı hesabatın tarixçəsi kökünü 2015-ci ildən alır. Həmin ildə BMT-yə üzv dövlətlərin birgə qəbul etdikləri DİM geniş miqyaslı və əhəmiyyətli məsələlər üzrə uzun müddətli fəaliyyət planının icra edilməsini gündəmə gətirmişdir. BMT-nin DİM ilə bağlı bəyannaməsində təsbit edildiyi kimi - “Bizim dünyanın dəyişdirilməsi: Dayanıqlı inkişaf üçün Plan 2030”-a əsasən,

BEYNƏLXALQ ƏMƏKDAŞLIQ

78

2019, №3

“bizim dövlətlər növbəti on beş il üçün müəyyən edilmiş məqsədlərə nail olunmasında əldə edilmiş tərəqqinin milli, regional və qlobal səviyyədə izlənilməsi və nəzərdən keçirilməsi üzrə başlıca məsuliyyət daşıyırlar”. Bu baxımdan, AAQ-lar öz mandatlarına uyğun olaraq keçirdikləri auditlər vasitəsilə bu istiqamətdə olan milli səylərə dəyərli töhfə verə və DİM-in tam dəsti üzrə təkmilləşmə imkanlarını müəyyən edə bilərlər. Bununla əlaqədar, İNTOSAİ 2017-2020-ci illər üzrə strateji planında DİM-i əsaslı şəkildə nəzərə almağı qərara almış və 2016-cı ilin dekabr ayında keçirilmiş İNCOSAİ (INTOSAİ-ın Konqresi) zamanı DİM-ə nail olunmasında İNTOSAİ və hər bir AAQ-ın ayrılıqda necə iştirak edə biləcəyinə dair yanaşmalar müəyyən etmişdir.

İDİ və İNTOSAİ-ın müvafiq alt-komitəsi bu təşəbbüsə dəstək vermək və AAQ-ların potensiallarını artırmaq məqsədilə “DİM-in auditi” adlı proqram başlatmışlar. Bu proqram İDİ-nin 3i proqramı, AAQ-ın korrupsiyaya qarşı mübarizəsi proqramı və İDİ-nin gender balansı ilə bağlı dəyərləri və s. kimi digər proqramlarla əlaqələndirilmişdir.

Digər sessiyalarda Argentina, ABŞ, Braziliya, Çili, Finlandiya, Rusiya, Slovakiya, Malta, Fici, İndoneziya, Hindistan, Filippin, Uqanda, Seneqal, Mavritaniya, Monqolustan AAQ-larının və İNTOSAİ, UNDESA, Dünya Bankı, GİZ, OLACEFS, CAAF və digər təşkilatların nümayəndələri panel müzakirələrdə fikir mübadiləsi aparmışlar.

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının nümayəndə heyəti qeyd edilən mövzular ətrafında müzakirələrdə iştirak etməklə yanaşı, müxtəlif layihələr üzrə əməkdaşlıq etdiyi AAQ-ların nümayəndə heyətləri (Polşa, Gürcüstan, Ukrayna və s.) ilə görüşlər keçirmişdir.

Tədbirin sonunda BMT tərəfindən müəyyən edilmiş 2030-cu il gündəliyinə uyğun olaraq, DİM-ə nail olunması istiqamətində qlobal AAQ cəmiyyətinə aid kənar dövlət auditi funksiyasının gücləndirilməsinin əhəmiyyəti vurğulanmış və müvafiq təşəbbüslərə dair çağırışlar səsləndirilmişdir.

HƏMKARLAR

79

2019, №3

QIRĞIZISTAN RESPUBLİKASI HESABLAMA PALATASI

Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatası 1996-cı ilin oktyabr ayında Qırğızıstan Respublikasının Parlamen� tərəfindən qəbul edilmiş “Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatası” haqqında Qanun əsasında təsis edilmişdir. Hesablama Palatasından əvvəl 1992-ci il 6 mart tarixində Qırğızıstan Respublikası Ali Şurasının Fərmanı, həmçinin “Nəzarət Palatası” haqqında Qanun əsasında Qırğızıstan Respublikası Nəzarət Palatası yaradılmışdır.

Qırğızıstan Respublikası Preziden�nin “Qırğızıstan Respublikasında dövlət maliyyə-iq�sadi nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsi tədbirləri” barədə 2000-ci ildə qəbul edilmiş Fərmanına əsasən, dövlət maliyyə-iq�sadi nəzarət sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi və onun dünya təcrübəsinə uyğunlaşdırılması, maliyyə in�zamının gücləndirilməsi və iq�sadi cinayətkarlıqla mübarizənin ar�rılması, həmçinin nəzarət tədbirlərinin təkrarlanmasına yol verməmək üçün Qırğızıstan Respublikası Hökumə� nəzdindəki Maliyyə Nəzarə�nin Dövlət Tə�işi ləğv edilərək, maliyyə-iq�sadi dövlət nəzarə� funksiyası Hesablama Palatasına verilmişdir. Beləliklə, dövlət maliyyə nəzarə� funksiyası və səlahiyyə� vahid müstəqil ali qurumda – Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatasında (bundan sonra – Hesablama Palatası) birləşmişdir.

Hesablama Palatasının formalaşması prosesi ölkənin maliyyə-iq�sadi siyasə�ndə dəyişiklikləri nəzərə almaqla, op�mal struktur axtarışı is�qamə�ndə davam etmişdir. Hesablama Palatası fəaliyyə�nin ilk günlərindən əsas diqqə� qanunla müəyyən edilmiş əsas funksiyasının – dövlət büdcəsinin icrasına nəzarə�n həyata keçirilməsinə yönəltmişdir. Həmin andan e�barən Hesablama Palatasının statusu Qırğızıstan Respublikası Preziden� və Parlament tərəfindən yaradılan və onlara hesabat verən daimi və müstəqil nəzarət orqanına çevrilmişdir.

“Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatası” haqqında 1996-cı ildə qəbul edilmiş Qanuna əsasən, Palatanın rəhbərliyi sədr, 12 auditor və aparat rəhbərindən ibarət idi, Prezident və Parlament tərəfindən hər biri 4 il müddə�nə seçilirdi. Hesablama Palatasının Sədri Parlamen�n razılığı ilə 5 il müddə�nə Prezident tərəfindən təyin edilirdi.

2004-cü ildə “Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatası” haqqında Qanuna edilmiş əlavə və dəyişikliklərə əsasən, Hesablama Palatası dövlət audi� üzrə müstəqil ali orqana çevrildi və rəhbərliyi sədr və 14 auditordan ibarət oldu. Sədr Parlamen�n razılığı ilə 5 il müddə�nə Prezident tərəfindən təyin edilir. Auditorların yarısını 5 il müddə�nə olmaqla Prezident, digər yarısını isə Parlament təyin edir.

2008-ci ildə “Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatası” haqqında Qanuna edilmiş əlavə və dəyişikliklərə əsasən isə auditorların sayı 3 nəfərə salınmışdır. Hazırda Qırğızıstan Respublikasının yeni kons�tusiyası və Palata haqqında Qanuna edilmiş düzəlişlərə əsasən, rəhbərlik 9 auditordan ibarətdir.

Beynəlxalq təcrübədən yararlanmaq və öz fəaliyyə�ni beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmaq is�qamə�ndə Hesablama Palatası INTOSAI və onun regional işçi qrupu olan ASOSAI təşkilatlarına üzv olmuşdur. Eyni zamanda, Qırğızıstan Ali Audit Qurumu (bundan

HƏMKARLAR

80

2019, №3

sonra - AAQ) MDB üzvü olan dövlətlərin Ali Maliyyə Nəzarəti Orqanlarının rəhbərləri Şurası və ECOSAI kimi regional əhəmiyyətə malik təşkilatlarla da fəal əməkdaşlıq edir.

Azərbaycan Respublikası Hesab-lama Palatası Qırğızıstanın həmkar təşkilatı ilə ənənəvi təcrübə və bilik mübadiləsinə əsaslanan, həmçinin birgə peşəkar fəal iyyətləri əhatə edən münasibətlərə malikdir. Belə ki, 2016-cı ildə Azərbaycan və Qırğızıstan AAQ-ları ECOSAI təşkilatının Audit komitəsinin

üzvləri olaraq həmin təşkilatın 2013-2015-ci illər üzrə fondların idarə olunmasını əks etdirən maliyyə hesabatlarının auditini keçirmişlər. Auditin nəticələri ECOSAI-ın VII Assambleyasında məruzə edilmiş və qəbul edilmişdir.

İki qurum arasında çoxtərəfli tədbirlər çərçivəsində aparılan mütəmadi fikir mübadiləsindən əlavə ikitərəfli görüş səfərlərinin yer alması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu sıradan, 2018-ci ilin mart ayında Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının müxtəlif struktur bölmələrinin rəhbərləri səviyyəsində nümayəndə heyətinin Bişkek şəhərinə səfəri və keçirilmiş görüş münasibətlərin daha da dəqiqləşmiş istiqamətdə inkişaf etməsinə təkan vermişdir.

İki ölkə AAQ-ı arasında qurulmuş dost və peşəkar münasibətləri daha da intensivləşdirmək və sistemləşdirmək məqsədilə 5 sentyabr 2018-ci il tarixində Rusiya Federasiyasının Moskva şəhərində keçirilmiş MDB üzvü olan dövlətlərin Ali Maliyyə Nəzarəti Orqanlarının rəhbərləri Şurasının XVIII Sessiyası zamanı Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının sədri Vüqar Gülməmmədov və Qırğızıstan Hesablama Palatasının sədri Ulukbek Maripov Azərbaycan və Qırğızıstan Hesablama Palataları arasında əməkdaşlıq haqqında Saziş imzalamışlar.

Ulukbek Maripov 30 avqust

1979-cu ildə Qırğızıstan

Respublikasında anadan

olmuşdur. 1997-ci ildən əmək

fəaliyyə�nə başlamış və

Qırğızıstan Respublikası

Maliyyə Nazirliyi, Parlament,

Prezident Administrasiyası

kimi qurumlarda çalışmışdır.

2016-cı ildə Qırğızıstan Respublikası Hesablama Palatasının Sədri

təyin edilməzdən əvvəl həmin qurumda auditor vəzifəsində

fəaliyyət göstərmişdir

HƏMKARLAR

81

2019, №3

EUROSAİ

82

2019, №3

TƏBRİK EDİRİK

83

2019, №3

Hörmətli Nailə xanım !

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının kollektivi Sizi anadan olmağınızın 60 illik yubileyi münasibəti ilə ürəkdən təbrik edir, ən xoş arzularını bildirir.

Bu il həm də Sizin mətbuat sahəsində fəaliyyətinizin 40 ili tamam olur - 1979-cu ildə korrektor kimi işə başlamış, çoxtirajlı qəzetin redaktoru vəzifəsinədək yüksəlmişsiniz.

Ölkəmizin nüfuzlu təhsil ocaqlarından biri – Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmiş, 1990-1997-ci illərdə “Azərbaycan” qəzetində müxbir işləmiş, dövrün nüfuzlu “7 gun”, “Xalq qəzeti” və onun əlavəsi olan ”Cümə” qəzeti ilə sıx əməkdaşlıq etmiş, əmək fəaliyyətinizə Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyində Kollegiyanın məsul katibi, Maliyyə Nazirliyi nəzdində “Maliyyə və Uçot” jurnalının redaktoru kimi davam etmişsiniz.

Hesablama Palatasının yarandığı ilk aylardan - 2002-ci ilin may ayından Palatanın kollektivi sıralarına daxil olmuşsunuz.

Yeni Azərbaycan Partiyasının, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Palatanın mətbuat katibi kimi vəzifənizi qüsursuz və ləyaqətlə yerinə yetirirsiniz.

Uzun illər, eyni zamanda sizə həvalə edilmiş Hesablama Palatasının Kollegiya katibi kimi məsul vəzifəni icra etmişsiniz.

Bu illər ərzində sizə tapşırılan işləri layiqincə yerinə yetirmiş, etik və səmimi davranışınızla kollektivin dərin rəğbətini qazanmışsınız. Palatanın kollektivi Sizi zəhmətkeş və layiqli vətəndaş, qayğıkeş ana kimi tanıyır.

2011-ci ildə Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələri Həmkarlar İttifaqının “Qızıl Qələm” mükafatına, 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalına layiq görülmüşsünüz.

2016-cı ildə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının yaranmasının 15 illik yubileyi münasibəti ilə Palatanın “Fəxri Fərman”ı ilə təltif olunmuşsunuz.

Ömrünüzün müdriklik dövrünə qədəm qoyduğunuz, 60 yaşınızın tamam olduğu bu gündə Sizə bir daha möhkəm can sağlığı, gələcək fəaliyyətinizdə uğurlar və ailənizə xoşbəxtlik arzulayırıq.

XRONİKA

84

2019, №3

Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının Kollegiyası tərəfindən 2019-cu ilin iyul-sentyabr aylarında baxılmış məsələlər:

İyul

Ш Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsi üzrə aparılan auditin nəticələri (auditor Cəfər Həsənov)

Ш “Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin 2018-ci il üzrə maliyyə hesabatlarının auditinin nəticələri (auditor Firsənd Qurbanov)

Ш Dövlət büdcəsindən Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyinə ayrılan vəsaitlərin istifadəsinə, eləcə də nazirlik sistemi üzrə daxilolmaların hesablanması və ödənilməsinə dair aparılan uyğunluq auditinin nəticələri (auditor Mehriban Əlişanova)

Ш Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin Bakı şəhər Baş Səhiyyə İdarəsinə ayrılan büdcə vəsaitlərinin icrasına dair maliyyə və uyğunluq auditinin nəticələri (auditor Firsənd Qurbanov)

Ш Dövlət büdcəsindən Azərbaycan Respublikasının Türkiyə Respublikasındakı Səfirliyinin saxlanılmasına ayrılan vəsaitlərin istifadəsinin və dövlət rüsumunun tutulmasının auditinin nəticələri (auditor Mehriban Əlişanova)

Ш “Azəristiliktəchizat” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə dövlət büdcəsindən ayrılmış vəsaitlərin istifadəsinin auditinin nəticələri (auditor Vaqif Həsənov)

Sentyabr

Ш Azərbaycan Respublikasının Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi tərəfindən mənzil tikintisinə yönəldilən vəsaitlərdən istifadənin auditinin nəticələri (auditor Cəfər Həsənov)

Ш Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən geoloji-kəşfiyyat və axtarış işlərinə yönəldilmiş vəsaitlərdən istifadənin auditinin nəticələri (auditor Cəfər Həsənov)

Ш “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin icrasının və dövlət əmlakından istifadəsinin auditinin nəticələri (auditor Vaqif Həsənov)

Ш Abşeron Rayon İcra Hakimiyyəti və tabeliyində olan idarə, müəssisə və təşkilatlara dövlət büdcəsinin “Mənzil və kommunal təsərrüfatı” bölməsindən, dövlət əsaslı vəsait qoyuluşundan və Ehtiyat fondlarından ayrılmış vəsaitlərin istifadəsinin auditinin nəticələri (auditor Vaqif Həsənov)

DƏYƏRLİ DEYİMLƏR

85

2019, №3

Bir düzgün işləməyən mühasib düşmən ordusundan daha qorxuludur.

(Napaleon Bonopart)

Biz çatışmazlıqlarımızı göstərənlərə minnətdar olmalıyıq.

(Paskal)

İnsanı nəyi bildiyinə görə yox, nəyə sevindiyinə görə tanımaq olur.

(Rabindranat Taqor)

Kitabları yandırmaqdan daha pis əməllər də var. Məsələn, onları oxumamaq.

(Rey Bredberi)

Səhv edib, səhvini düzəltməyən insan növbəti dəfə səhv etmiş olur.

(Konfutsi)

Həyat velosiped sürmək kimidir: tarazlığı saxlamaq üçün daim hərəkət etməlisən.

(Albert Enşteyn)

Qorxunun qaynağı məlumatsızlıqdır. (Emerson)