ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

THE OPINIONS OF TEACHERS AND STUDENTS TOWARD THE MONK’S ROLES IN THE TEACHING OF DHAMMA STUDIES IN

SCHOOL OF BANGYAI DISTRICT, NONTHABURI PROVINCE

พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๔

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๔

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

THE OPINIONS OF TEACHERS AND STUDENTS TOWARD THE MONK’S ROLES IN THE TEACHING OF DHAMMA STUDIES IN SCHOOL

OF BANGYAI DISTRICT, NONTHABURI PROVINCE

PhraArnon Khematdatto (Watthanasuwan)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for the Degree of

Master of Arts (Buddhist Management)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Bangkok, Thailand

C.E. 2011 (Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ

................................................... ( พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร. )

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ................................................ ประธานกรรมการ ( พระวสทธภทรธาดา ดร. ) ............................................... รองประธานกรรมการ ( อาจารย ดร.ทรงวทย แกวศร ) ................................................ กรรมการ ( อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต ) ..................................................... กรรมการ (พระมหาบญเลศ อนทปญโ, ผศ.) ..................................................... กรรมการ ( ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช ) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต ประธานกรรมการ พระมหาบญเลศ อนทปญโ, ผศ. กรรมการ ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช กรรมการ

(๑)

วทยานพนธ : ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ผวจย : พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (การจดการเชงพทธ) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : ดร. พเชฐ ทงโต, พ.ม.ช., พธ.บ., M.A., Ph.D. (Public Admin.) : พระมหาบญเลศ อนทปญโญ, ผศ., ป.ธ.๗., พธ.บ., ศศ.ม., รป.ม.

(การจดการความขดแยง) : ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช, พธ.บ.,M.A.,Ph.D. (Pol.Sc.) วนส าเรจการศกษา : ๒๓ มนาคม ๒๕๕๕

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงค คอ ๑) เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๒) เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ด าเนนการวจยเชงส ารวจ (Survey Research) กบกลมตวอยางทเปน คร และนกเรยน ในโรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) กลมตวอยางทงหมด ๓๐๗ คน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถาม แบงเปน ๓ ตอน คอ ตอนท ๑ เปนแบบสอบถามเกยวกบขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท ๒ เปนแบบสอบถามเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร และตอนท ๓ เปนแบบสอบถามเกยวกบปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยมคาความเชอมนเทากบ ๐.๙๔๕๘ ท าการวเคราะหขอมลโดยใช คาความถ คารอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และการทดสอบคาท (t-test)

(๒)

ผลการวจย พบวา ๑. ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวมคร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรโดยภาพรวม อยในระดบมาก ( X = ๔.๓๙, S.D= ๐.๓๙) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา ครมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X =๔.๕๑, S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชวธการสอน ส าหรบนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพอยในระดบมาก ( X =๔.๓๖, S.D= ๐.๓๖) และเมอพจารณาแตละดาน พบวานกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๒๑, S.D= ๐.๒๗) ดานการใชวธการสอน ๒. การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชอปกรณการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน และดานการใชวธการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๓. ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร คอ สงจงใจทเปนและไมเปนปจจยคาตอบแทนนนนอยเกนไป ไมเพยงพอตอคาใชจาย ความอสระในการปฏบตงานนน ถกจ ากดเวลามากเกนไป สวนนโยบายและการบรหารนน ผบรหารการศกษาขาดการสนบสนน ดานการยอมรบนบถ อ ครอาจารย เห นวาพระทมาสอน อด ตเคยเปนนกเร ยนของตน จงไมม การยอมรบอย างแท จร งและขาดการประสานงานระหวางผบรหาร คณะครอาจารยและนกเรยนไมใหความรวมมอเทาทควร สอการเรยนการสอนไมเพ ยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน ครและพระสงฆขาดการแลกเปลยนเทคนคการสอน การผลตสอ ซงพระสอนศลธรรมมความตงใจอยางมาก แตนกเรยนไมเหนความส าคญเทาทควร และปญหาอกประการหนงคอ ขาดการวางแผนการเรยนการสอน การจดตารางเรยนและการประเมนผล

(๓)

Thesis Title : The Opinions of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province

Researcher : Phra Arnon Khemathatto (Watthanasuwan) Degree : Master of Arts (Buddhist Management) Thesis Supervisory Committee : Dr.Phichet Thangto B.A., M.A., Ph.D.(Public. Admin.) : Phramaha Boonlert Inthapanyo, Asst. Prof, Pali VII, B.A.,

M.A., M.P.A., (Conflict Management) : Asst. Prof., Dr.Thatchanan Issaradet, B.A., M.A., Ph.D.,

(Pol.Sc.) Date of Graduation : March 23, 2012

ABSTRACT

The objectives of this research are : “The Opinions of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province” are : 1) to study the opinion of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province 2) to study the compare of the opinion of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province and 3) to study the problems, the obstacle and the suggestion of Teachers and Students toward the monks roles in the teaching of Dhamma Studies at schools in Bangyai District Nonthaburi Province. This research used the Survey Research to collect the data from 307 teachers and students of Wat Sakul-ngain and Satri Nonthaburi Bang Yai (Nonthakijpisarn) by using Taro Yamane’s technique and Convenience Sampling. The instrument used for data collecting was opened / closed questionnaires. The reliability was 0.9458. The researcher analyzed data by using the percentage, the mean, the standard deviation and tested the hypothesis by using T-test.

(๔)

The result of this research found that : (1) The overall opinions of teachers and students toward the monks role in Teaching of Dhamma Studies at school in Bangyai District, Nonthaburi Province were found at high level in all aspects ( X = 4.39, S.D= 0.39) – Having considered by each aspect, it was rated at highest level ( X =4.36, S.D= 0.36) at Teaching Material aspect and at lowest level ( X = 4.21, S.D= 0.27) at teaching technique. (2) To comparatively study the opinion of teacher and students toward the monks’ roles in the teaching of Dhamma Studies in schools at Bangyai District, Pathumthani Province. It was found that there is no difference. Consequently, the hypothesis is rejected. (3) For the problems and obstacles of the Opinions of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies at schools in Bangyai District, Nonthaburi Province depended on the motivations such as less commission fee, work’s independence, having limited time to teach, lack of supporting from the school directors, less acknowledgement and respect. Some teachers thought that the moral priests used to be their students so they didn’t give the real acknowledgement to the priests. The school administrators, the teachers and the students didn’t have cooperation together and they also lacked of cooperation with the moral priests. Moreover, the moral priests didn’t have enough teaching aids and lacked of teaching materials. School teachers and moral priests didn’t exchange the teaching techniques and the way to produce aids. The other problem was the lack of teaching management, studying timetable and evaluation.

(๕)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบน ส าเรจลลวงไปไดดวยด เพราะไดรบความเมตตาอยางยงจากพระวสทธภทรธาดา, Ph.D. ประธานคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ อาจารย ดร. ทรงวทย แกวศร กรรมการผทรงคณวฒ อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธ, พระมหาบญเลศ อนทปญโญ, ผศ. และ ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ ทชวยใหแนวคดค าแนะน าและใหค าปรกษาแกผวจย ขอกราบขอบพระคณและขอบคณคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ จนไดเนอหาวทยานพนธทครบสมบรณ ขอขอบคณอาจารย พระมหาโยตะ ปยตโต, อาจารย ดร.ยทธนา ปราณต, ผศ.ประสทธ ทองอน, ผศ.ชวชชย ไชยสา และอาจารยประพฒนพงษ วชระโสภา ทกรณาเปนผเชยวชาญในการตรวจแบบสอบถามพรอมใหค าแนะน าในการปรบปรงแกไขแบบสอบถามใหสมบรณยงขน

ขอนอบนอมสกการะบารมธรรมของหลวงพอวดไรขง และนอมระลกถงพระคณของ พระราชวรยาลงการ เจาอาวาสวดไรขง เจาคณะอ าเภอพทธมณฑล ทไดมอบทนการศกษาและสถานท และพระพพฒนศกษากร เจาอาวาสวดบางชางเหนอ ทเออเฟอสถานทในการศกษาคนควาหาขอมลในการท าวทยานพนธจนส าเรจเสรจสนสมบรณ

สดทายน คณคาและประโยชนใดๆ อนจะพงมจากวทยานพนธเลมน ผวจยขอนอมถวายบชาคณพระศรรตนตรย และมอบเปนกตเวทตาคณ แกบดามารดา อปชฌายอาจารย และญาตโยมทกทานทถวายปจจยส ตลอดทานผมอปการะคณทกๆทาน ทมสวนชวยเหลอในการท าวทยานพนธในครงน

พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ) ๑๗ มนาคม ๒๕๕๕

(๖)

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย (๑) บทคดยอภาษาองกฤษ (๓) กตตกรรมประกาศ (๕) สารบญ (๖) สารบญตาราง (๑๐) สารบญแผนภม (๑๑) ค าอธบายสญลกษณและค ายอ (๑๒) บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๓ ๑.๓ ขอบเขตของการวจย ๓ ๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๔ ๑.๕ สมมตฐานในการวจย ๔ ๑.๖ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๔ ๑.๗ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๕ บทท ๒ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖ ๒.๑ แนวคดทฤษฎเกยวกบความคดเหน ๖ ๒.๒ แนวคด และทฤษฎเกยวกบบทบาท ๑๘ ๒.๓ แนวคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษาไทย ๒๘ ๒.๔ แนวคดเกยวกบพทธวธการสอน ๔๐ ๒.๕ แนวคดเกยวกบการจดการการเรยนการสอนทางพระพทธศาสนา ๕๔ ๒.๖ ขอมลโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนในอ าเภอบางใหญ ๘๓ ๒.๗ งานวจยทเกยวของ ๘๕

๒.๘ กรอบแนวคดในการวจย ๑๐๓ บทท ๓ วธด าเนนการวจย ๑๐๔ ๓.๑ รปแบบการวจย ๑๐๔ ๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง ๑๐๕ ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๑๐๕

(๗)

สารบญ (ตอ) เรอง หนา ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๑๐๘ ๓.๕ การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล ๑๐๘ บทท ๔ ผลการศกษา ๑๑๐ ๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบ แบบสอบถาม

๑๑๑

๔.๒ ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๒

๔.๓ การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาท พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๖

๔.๔ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะ ๑๑๘ ๔.๕ องคความรทไดจากการวจย ๑๒๐ บทท ๕ สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ ๑๒๒ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๒๒ ๕.๒ อภปรายผล ๑๒๕ ๕.๓ ขอเสนอแนะ ๑๒๗ บรรณานกรม ๑๒๙ ภาคผนวก ๑๔๐ ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๑๔๑ ภาคผนวก ข หนงสอขอความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๑๔๓ ภาคผนวก ค ผลการหาดชนความสอดคลองของแบบสอบถาม (IOC) ๑๔๙ ภาคผนวก ง แบบสอบถาม ๑๕๒ ภาคผนวก จ ผลการหาความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา Alpha) ๑๕๘ ภาคผนวก ฉ หนงสอขอความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๑๖๐ ภาคผนวก ช หนงสอขออนญาตเกบขอมล ๑๖๒ ประวตผวจย ๑๖๕

(๘)

สารบญตาราง ตารางท หนา

๒.๑ ตวอยางแบบตรวจสอบรายการ (Check List) ๗๙ ๒.๒ ตวอยางแบบสงเกตพฤตกรรมของนกเรยน ๘๐ ๒.๓ ตวอยางการใหคะแนนแบบแยกองคประกอบ ๘๑ ๓.๑ แสดงจ านวนประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย ๑๐๕ ๔.๑ จ านวน และคารอยละของผตอบแบบสอบถามของคร ๑๑๑ ๔.๒ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทม

ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวม

๑๑๒

๔.๓ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทม ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอน

๑๑๓

๔.๔ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทม ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน

๑๑๔

๔.๕ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานละระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชวธการสอน

๑๑๕

๔.๖ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน

๑๑๖

๔.๗ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนแตกตางกน

๑๑๗

๔.๘ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชวธการสอนแตกตางกน

๑๑๗

๔.๙ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๘

(๙)

สารบญแผนภาพ

แผนภาพท หนา

๒.๑ กรอบแนวคดในการวจย ๑๐๓ ๔.๑ องคความรจากงานวจย ๑๒๐

(๑๐)

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

๑. ค ายอชอคมภรพระไตรปฎก

อกษรยอในวทยานพนธเลมน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ เปนหลกโดยใชระบบยอค า ดงตอไปน

พระสตตนตปฎก ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ส .ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตรนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

๒. การระบเลขหมายพระไตรปฎก ในงานวจยฉบบน ใชพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐ และ

พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ เปนหลกการอางองพระไตรปฎกฉบบภาษาบาลใชระบบระบ เลม/ขอ/หนา เชน ข.ธ.(บาล) ๒๕/๓๒๑ - ๓๒๒/๗๒ หมายความวา การอางองนนระบถง สตตนตปฏก ขททกนกาย ธมมปทปาล ฉบบภาษาบาล พระไตรปฎกเลมท ๒๕ ขอท ๓๒๑-๓๒๒ หนาท ๗๒ สวนพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย จะระบ เลม / ขอ /หนา/ เชน ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๒๑ - ๓๒๒/๑๓๓ หมายความวา ระบถง สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ฉบบภาษาไทย พระไตรปฎก เลมท ๒๕ ขอท ๓๒๑ - ๓๒๒ หนาท ๑๓๓ เปนตน

บทท ๑ บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

องคสมเดจพระสมมาสมพระพทธเจาทรงประทานการอปสมบทแกพระอญญาโกณฑญญะนบวาเปนการสบศาสนทายาทเปนครงแรกและทรงประกาศความจรงแหงชวตดวยการแสดงพระธรรมจกกปปวตนสตรเปนปฐมฤกษแหงการประกาศพระพทธศาสนาณปาอสปตนมฤคทายวนหลงจากนนทรงสงพระสาวกไปประกาศพระสทธรรมดวยพระพทธด ารสวา

“ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจงเทยวจารกไปเพอประโยชนและความสขแกชนหมมากเพออนเคราะหโลกเพอประโยชนเกอกลและความสขแกพวกทวยเทพและมนษย อยาไปโดยทางเดยวกนสองรปจงแสดงธรรมมความงามในเบองตนมความงามในทามกลาง และความงามในทสดจงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะบรสทธบรบรณครบถวน”

นบตงแตบดนนเปนตนมา การประกาศพระพทธศาสนาไดเรมแผขยายไปทวชมพทวป ซงท าใหพระพทธศาสนาเจรญมนคงอยางรวดเรวจ านวนพระสาวกเพมมากขนตามล าดบ พรอมกนนนสงเสรมใหมการศกษาคอวปสสนาธระและคนถธระอนเปนแนวทางประพฤตปฏบตควบคกนไป พระพทธองคทรงปกครองพระสงฆสาวกแบบระบบพอปกครองลกโดยอาศยพระธรรมวนยเปนหลกเชนเมอจะใหการอปสมบทแกกลบตรตองมพระอปชฌายเปนผดแลหรอเปนผปกครองกลาวคอพระอปชฌายเปนเหมอนผค าประกนตวผบวชตอทประชมสงฆวามคณสมบตครบถวนหรอไมอยางไร และเมออปสมบทใหแกกลบตรแลวไดมการอบรมขอวตรปฏบตตางๆทอปชฌายและสทธวหารกพงปฏบตตอกนคอเหมอนพอปกครองลกใชระบบเคารพกนตามล าดบอาวโส การพจารณาวนจฉยโทษอาศยหลกพระธรรมวนยเปนหลกกฎเกณฑในการตดสน

พระพทธศาสนาไดเผยแผเขามาสดนแดนประเทศไทยมานานกอนทคนไทยจะมการอพยพเขามาตงหลกแหลงดนแดนทเปนประเทศไทยนนเมอกอนมชอวาสวรรณภมเมอคนไทยไดเขามาตงหลกแหลงในบรเวณสวรรณภมกไดรบเอาพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาตประชาชนคนไทยนบต ง แ ตพระมหากษตรยจนถงสามญชนทว ไปตางกนบถอพระพทธศาสนาจนถงปจจบนทงนการทพระพทธศาสนาไดเจรญรงเรองในประเทศไทยมาเปนล าดบนนเนองจากพระพทธศาสนามค าสอนทเหมาะสมแกอปนสยใจคอของคนไทยและค าสอน

ว.ม. (ไทย) ๔/ /๔๐. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต),นตศำสตรแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม

, ๕๔ ), หนา๔๕. ว.ม. (ไทย) ๔/ /๔ .

ของพระพทธศาสนาไตแทรกซมเขาไปในชวตและสงคมไทยเปนอยางมากจนเปนบอเกดของวฒนธรรมระเบยบประเพณคานยมบรรทดฐานทางศลธรรมพธกรรมตางๆสถาปตยกรรมกบศลปกรรมวรรณคดและสงอนๆอกมากมาย

ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวรชกาลท๖ ไดมการเปลยนแปลงดานการศกษาโดยเฉพาะในสมยพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรสการศกษาของคณะสงฆไดมการปรบปรงใหเจรญยงขนและไดมการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมขนควบคกบการศกษาฝายเปรยญแบงเปน ชนคอนกธรรมชนตรนกธรรมชนโทและนกธรรมชนเอกและทางการคณะสงฆไดอนญาตใหคฤหสถเขาสอบความรนกธรรมไดโดยเรยกการศกษาวาธรรมศกษาแบงเปน ชนเชนเดยวกนคอธรรมศกษาตรธรรมศกษาโทและธรรมศกษา

การจดการเรยนรดานคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนโดยเฉพาะ เยาวชนไมไดผลเทาทควรทางคณะสงฆทวประเทศไดพยายามสงเสรมใหมการจดการสอนธรรมศกษาแกประชาชนโดยเฉพาะนกเรยนในโรงเรยนหรอซงทางปฏบตในอตตสวนใหญจะมการบรณาการธรรมศกษาเขากบหลกสตรภาคปกตพรอมกน

การใหการศกษาแกเดกและเยาวชนในภาควชาธรรมศกษามความมงหวง เพอใหเดกไดมความรทางธรรม มความเขาใจในศาสนพธการตางๆ รจกพทธประวตขององคพระสมมาสมพทธเจา รจกกาละเทสะเมอตองประพฤตปฏบตตอบคคลทควรเคารพตามสถานะ อาทเชน เมออยตอหนาพระสงฆ บดามารดา ครบาอาจารย เปนตน

กระบวนการเรยน การสอนธรรมศกษาโดยมงเนนใหนกเรยนรจกศล สมาธ และปญญาควบคกบการเรยนภาคปกตเพราะดวยการเปลยนแปลงของสงคมในปจจบนของอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรสวนใหญเปนปญหาทเกดจากการขาดคณธรรมศลธรรมจรรยาบรรณขาดความรในหลกธรรมและการน าปรชญาทางพทธศาสนามาใชในการด ารงชวตจงมความจ าเปนอยางยงดวยปญหาเหลาน ผวจยซงเปนพระภกษและเปนผสอนธรรมศกษาของวดในอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร จงเลงเหนปญหาของเดกและเยาวชนทขาดศลธรรมและคณธรรม ผวจยจงขอความคดเหนของครและนกเรยนเพอจะน าปญหา แนวทางและขอคดเหน มาปรบปรงในการเรยนการสอนธรรมศกษาในอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เพอท าใหมประสทธภาพยงขนในอนาคต

๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย . . เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรม

ศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร . . เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระ

สอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร . . เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอ

บทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑.๓ ขอบเขตของกำรวจย การวจยในครงน เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยน ทมตอบทบาทพระ

สอนธรรมศกษาในโรงเรยนของอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มการก าหนดขอบเขตดงน ๑.๓.๑ ขอบเขตดำนเนอหำ ในการศกษาครงน ผศกษาไดก าหนดขอบเขตเนอหา โดยการทบทวนเอกสารจาก

เอกสารต ารา ผลงานวจยทเกยวของกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอตอบทบาทของพระภกษผสอนธรรมศกษาใน ดาน ประกอบดวย ( ) ดานการใชอปกรณการสอน ( ) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ( ) ดานการใชวธการสอน

๑.๓.๒ ขอบเขตดำนตวแปร ในการศกษาครงน ผศกษาไดก าหนดขอบเขตตวแปร โดยแบงออกเปน สวนคอ ๑) ตวแปรตนประกอบดวยปจจยสวนบคคลของครและนกเรยน คอ สถานภาพ

เพศ โรงเรยนทสงกด ๒) ตวแปรตำมไดแก ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอน

ธรรมศกษา ดานคอ ( ) ดานการใชอปกรณการสอน ( ) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ( ) ดานการใชวธการสอน

๑.๓.๓ ขอบเขตดำนประชำกร ประชากรทใชในการวจยครงน ไดแก . โรงเรยนวดพกลเงน มจ านวนครและนกเรยน ๐๔ คน

โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) มจ านวนครและนกเรยน ๙๙ คน

๑.๓.๔ ขอบเขตดำนพนท ศกษาเฉพาะโรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) ท

สอนธรรมศกษา ทต งอยในเขตอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๔

๑.๓.๕ ขอบเขตดำนระยะเวลำ ด าเนนการวจยตงแตเดอนกนยายน พ. ศ. ๕๕๔ เดอนกมภาพนธ พ.ศ. ๕๕๕

รวมเปนระยะเวลา ๖ เดอน

๑.๔ ปญหำทตองกำรทรำบ .๔. ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เปนอยางไร .๔. เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร แตกตางกนอยางไร .๔. ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เปนอยางไร

๑.๕ สมมตฐำนของกำรวจย .๕. ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน .๕. ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนแตกตางกน .๕. ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชวธการสอนแตกตางกน

๑.๖ นยำมศพทเฉพำะทใชในกำรวจย

ควำมคดเหน หมายถง การแสดงออกทางดานความรสก ความเชอและการตดสนใจ ตอสงหนงสงใด โดยอาศยความร การรบรประสบการณ ของผตอบแบบสอบถาม

คร หมายถงครในโรงเรยนสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรจ านวน โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

นกเรยน หมายถง นกเรยนสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรจ านวน โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

บทบำทหมายถง ภาระทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนเปนผด าเนนการและแสดงออกในฐานะเปนผรบผดชอบในบทบาทนน ๆ

พระสอนธรรมศกษำ หมายถง พระทสอนธรรมศกษาโรงเรยนสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรแบงเปนจ านวน ชนคอธรรมศกษาตร ธรรมศกษาโทและธรรมศกษาเอก

๕

โรงเรยน หมายถงโรงเรยนในสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรจ านวน โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

กำรเตรยมกำรสอน หมายถง วธการหรอขนตอนและกระบวนการตาง ๆ ในการรวบรวมเนอหาบทเรยน รวมทงการเตรยมความพรอมของผสอน เพอใหผสอนมความพรอมทงทางดานรางกายและจตใจ ซงจะท าใหการสอนด าเนนไปอยางราบรน

กำรด ำเนนกำรสอน หมายถง อากปกรยาในการสอน ลลาการพด การเขยน ลกษณะทาทางทแสดงออก การใชภาษาทงดงามสละสลวยถกตองตามหลกภาษาไทย

กำรใชวธกำรสอน หมายถง รปแบบวธในการสอน ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอนเปดโอกาสใหนกเรยน เรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง เปนตน

๑.๗ ประโยชนทไดรบจำกกำรวจย .๗. ท าใหทราบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร .๗. ท าใหทราบการเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาท พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร .๗. ท าใหทราบปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

บทท ๒ เอกสารและ งานวจยทเกยวของ

การวจยครงน ผวจยมงศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผศกษาไดรวบรวมแนวคดและทฤษฎตางๆ ทเกยวกบเรองทจะท าการศกษา ดงน

๒.๑ แนวคด และทฤษฎเกยวกบความคดเหน ๒.๒ แนวคด และทฤษฎเกยวกบบทบาท ๒.๓ แนวคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษาไทย ๒.๔ แนวคดเกยวกบพทธวธการสอน ๒.๕ แนวคดเกยวกบการจดการเรยนการสอน ๒.๖ ขอมลโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ๒.๗ งานวจยทเกยวของ ๒.๘ กรอบแนวคดในการวจย

๒.๑ แนวคด และทฤษฎเกยวกบความคดเหน ๒.๑.๑ ความหมายของความคดเหน จากการทบทวนเอกสารทเกยวขอกบความคดเหน พบวา มนกวชาการผให

ความหมายเกยวกบความคดเหนไวหลายทาน ดงน ราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง เปนขอพจารณา

เหนวาเปนจรงจากการใชปญญาและความคดประกอบ ถงแมวาจะไมไดอาศยหลกฐานพสจนยนยนไดเสมอไปกตาม๑

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดกลาวไววา ความเหน ทฏฐ หมายความรวมถง

ความเชอถอ ลทธ ทฤษฎ ความเขาใจตามนยเหตผล ขอทเขากบความเขาใจของตน หลกการท

เหนสมควร ขอทถกใจ ขอทเชดชเอาไวความใฝนยมหรอทปจจบนเรยกกนวาคานยม รวมไปถง

อดมการณ แนวทศนะในการมองโลกและชวต ทเรยกกนวา โลกทศนและชวทศนตางๆ

ตลอดจนทศนคตพนฐานทสบเนองจากความเขาใจและความใฝนยมเหลานน ถาจะจดเขาเปน

๑ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมสงคมวทยาองกฤษ-ไทย, (กรงเทพมหานคร : อมมรนทร,

๒๕๔๖), หนา ๒๓๖.

๗

พวกๆ กคงม ๒ ระดบ คอ ความเหน ความเขาใจเกยวกบคณคาวา ด ไมด ควรจะเปน ไมควร

จะเปน เปนตน๒

กมลรตน หลาสวงษ ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนเพยงการแสดงออกทเกดจากความรสกภายในตางๆ ซงความรสกภายในนนอาจเปนเพยงเจตคตหรอความเชอหรอความนยม หรอถาจะกลาวในลกษณะของพฤตกรรมในแงของจตวทยากกลาวไดวาเจตคต ความเชอ ความนยมเปนพฤตกรรมภายในทไมมผใดสงเกตหรอทราบได นอกจากตวของเขาผนน แตความคดเหนพฤตกรรมภายนอกทผอ นสามารถสงเกตหรอทราบไดอยางชดเจนดงนนคนทมเจตคตหรอความเชอหรอคานยมอยางหนง แตถาเขาไมแสดงความคดเหนออกมากจะไมมผใดทราบไดเลยวาเขามเจตคตหรอความเชอหรอคานยมเชนใด๓

จ าลอง เงนด ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง ความรสกของบคคลทมตอสงใดสงหนง ในลกษณะทไมลกซงเหมอนทศนคต ความคดเหนนนอาจจะกลาวไดวาเปนการแสดงออกของทศนคตกได สงเกตและวดไดจากคนแตมสวนทแตกตางไปจากทศนคตตรงททศนคตนนเจาตวอาจจะตระหนกหรอไมตระหนกกได๔ ถวล ธาราโภชน ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา การเกดความคดเหนวา เกดจากประสบการณ การอบรมเลยงด อทธพลของสอมวลชน เหตการณทประทบใจ บคลกภาพขอบคคล ความตองการทจะบรรลผลตามทปรารถนาอนๆ อกหลายประการ ซงมนษยจะเรยนรหลงเกด อยางไรกดตามสาเหตทท าใหบคคลมความคดเหนตอสงหนงสงใดนน ๔ ประการ คอ๕ ๑) ประสบการณเฉพาะอยาง เปนประสบการณทบคคลไดพบกบเหตการณนนดวยตนเอง และการไปพบนนท าใหเกดความฝงใจกลายเปนความคดเหนของบคคลนน ๒) การตดตอสอสารกบบคคลอน โดยปกตในชวตประจ าวนคนเราตองเกยวของตดตอกบบคคลอน ดงนน จงรบเอาความคดเหนหลายๆ อยางไวโดยไมตงใจ เพราะการเกยวของกนนนเปนลกษณะทไมมแบบแผน โดยจะเปนกลมครอบครว เครอญาต หรอผทสนบสนนกน สวนตวกลางทเปนสอส าคญและมอทธพลในการสรางทศนคต คอ โทรทศน วทย หนงสอพมพ หนงสอ วารตางๆ เปนตน

๒พระธรรมปฏก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๘), หนา ๗๓๕ - ๗๓๖. ๓กมลรตน หลาสวงษ, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ประสานมตร, ๒๕๒๗), หนา ๑๗๔-๑๗๕. ๔จ าลอง เงนด, เอกสารค าสอนวชาจตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร, ๒๕๓๔), หนา ๒. ๕ถวล ธาราโภชน, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘), หนา ๖๕-๖๗.

๘

๓) รปแบบ บอยครงทความคดเหนพฒนามาจากการเลยนแบบ กลาวคอ เปนการมองดบคคลอนวา การกระท าหรอปฏบตตอสงตางๆ อยางไร แลวกจ าเปนเอาเปนรปแบบปฏบต ซงรปแบบนนจะกอใหเกดความคดเหนไดมากหรอนอยเพยงใดกขนอยกบวา ผเปนแบบนน เปนบคคลทเขายอมรบนบถอเพยงใด ๔) องคประกอบของสถาบน อนไดแก ครอบครว โรงเรยน วด หนวยงาน สมาคม องคการตางๆ เปนตน ซงสถาบนเหลานนมสวนในการสรางความคดเหนแกบคคล ธงชย สนตวงษ ไดกลาวถง ปจจยทเกยวของกบการแสดงความคดเหน ไดแก๖ ๑) การจงใจทางรางกาย ความคดเหนและทศนคตของคนเกดไดจากความตองการใหไดรบสงตาง ๆ ความตองการทางดานรางกาย ซงถาความคดเหนนน สามารถตอบสนองความตองการของรางกายไดด ความคดเหนและทศนคตกจะออกมาในลกษณะทางบวก และในทางกลบกนหากโอกาสตอบสนองความตองการของรางกายไมดลกษณะของความคดเหนนนจะออกมาในลกษณะทางลบ ๒) ขอมลขาวสาร ความคดเหนและทศนคตสวนมากจะอยบนพนฐานของการไดรบขอมลขาวสารทไดรบนนบางสวนจะไปสรางทศนคตและความคดเหนได ๓) การเกยวของกบกลม ทศนคตและความคดเหนบางอยางจะมาจากกลม โดยทสมาชกของกลมจะแสดงออกมาเพอใหกลมของตนเองอยรอด หรอสามารถด ารงอยและมการพฒนาตลอดทงทเปนประโยชนตอสมาชกใหไดมากทสด ครอบครว กลมเพอน กลมนกเรยน กลมกฬา ชมรมตางๆ บางทอาจมการถายทอดขอมลจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนงของกลมแลวท าใหเกดทศนคต และความคดเหนไดเชนกน ๔) ประสบการณ ประสบการณของแตละคนทมตอสงหนงสงใดยอมมสวนท าใหบคคลนนมความคดเหนและทศนคตไดมาก ๕) ปจจยอนๆ เชน เพศ ของผแสดงความคดเหน และทศนคต เวลาของการแสดงความคดเหน คอ คนเราเมอยในสถานการณหนงกจะมความคดเหนแบบหนง ถาอยในสถานการณหนง ความคดเหนกอาจเปลยนไปเปนอกแบบหนงไมเหมอนเดม โดยทความคดเหนและทศนคตทเกดขนนนมไดมาจากทกปจจยแตจะมาจากหลายๆ ปจจย แลวแตสวนไหนมมากกวากน ซงสามารถดไดจากความคดเหนหรอทศนคตนน นพมาศ ธรเวคน ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนนนถกจดวาเปนสวนทมนษยไดแสดงออกมาโดยการพดหรอการเขยน มนษยนนจะพดจากใจจรง

๖ธงชย สนตวงษ, การบรหารงานบคคล, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนา

พานช, ๒๕๔๒), หนา ๑๖๖.

๙

พดตามสงคมหรอพดเพอเอาใจผฟงกตาม แตเมอพดหรอเขยนออกไปแลวกท าใหเกดผลได คนสวนใหญมกจะถอวาสงทมนษยแสดงออกมานนเปนสงทสะทอนถงความในใจ๗ บญเรยง ขจรศลป ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง การแสดงออกทางวาจาของเจตคต การทบคคลกลาววาเขามความเชอหรอความรสกอยางไรนน เปนการแสดงความคดเหนของบคคลนน ดงนน การวดความคดเหนของบคคลนน เปนสงทเปนไปได๘ ปรยาพร วงศอนตรโรจน ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง การแสดงออกซงวจารณญาณทมตอเรองใดเรองหนง เปนการอธบายเหตผลทมตอสงใดสงหนง ความคดเหนมลกษณะทแคบกวาทศนคตในขณะททศนคตเปนสงทแสดงภาพความรสกทวๆ ไป เกยวกบสงตางๆ แตความคดเหนจะอธบายเหตผลเฉพาะ๙ เรองเวทย แสงรตนา ไดอธบายวา ความคดเหนเปนการแสดงออกทางดาน

ความรสกตอสงใดสงหนงดวยการพดหรอการเขยน โดยอาศยพนฐานความรประสบการณและ

สภาพแวดลอมการแสดงความคดเหนน อาจไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากคนอนกได๑๐

ศรวรรณ เสรรตน ไดใหความหมายไววา ทศนคต/ความคดเหน วา ทงสองค าน มความแตกตางกนแตอาจใชใชแทนกนได โดยทวไป ทศนคต (Attitudes) เปนความพงพอใจ แนวโนมทศนะ หรอความรสกของบคคลตอสงใดสงหนง หรอความรสกทมเกยวกบเหตการณ สวนความคดเหน (Opinion) เปนการแสดงความคดเหนในเรองใดเรองหนงโดยถอวาทงทศนคตและความคดเหนใชแทนกนได๑๑

สชา จนทรเอม ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง ความรสกของบคคลตอสงใดสงหนง แตเปนลกษณะทไมลกซงเชนเดยวกบทศนคต ซงกลาวโดยทวไปคนเราจะมความคดเหนทแตกตางกนออกไป และความคดเหนกเปนสวนหนงของทศนคต๑๒

๗นพมาศ ธรเวคน, จตวทยาสงคม, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, ๒๕๓๙), หนา ๙๙.

๘บญเรยง ขจรศลป, วธวจยการศกษา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : พชาญ พรนตง, ๒๕๓๔), หนา ๗๘.

๙ปรยาพร วงศอนตรโรจน, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๓๒), หนา ๒๕.

๑๐เรองเวทย แสงรตนา, “ความคดเหนและความสนใจของนกเรยนเตรยมทหารเกยวกบอตราเพมประชากรของประเทศไทย”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๒๒), หนา ๒๐.

๑๑ศรวรรณ เสรรตน, การวจยการตลาด ฉบบมาตรฐาน, (กรงเทพมหานคร : A.N. การพมพ, ๒๕๔๐), หนา ๔๑๙.

๑๒สชา จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๒๐), หนา ๑๐๓-๑๐๔.

๑๐

สชา จนทรเอม และ สรางค จนทรเอม ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนสวนหนงของทศนคต เราไมสามารถแยกความคดเหนและทศนคตออกจากกนได เพราะความคดเหนมลกษณะคลายทศนคต แตความคดเหนแตกตางจากทศนคตตรงททศนคตนน เปนความพรอมทางจตใจทมตอสงใดสงหนงทอาจแสดงออกมาไดทงค าพดและการกระท า ทศนคตไมเหมอนกบความคดเหนตรงทไมใชสงเราทจะแสดงออกมาอยางเปดเผยหรอตอบสนองอยางตรงๆ และลกษณะของความคดเหนไมลกซงเหมอนทศนคต๑๓

สพตรา สภาพ ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกของบคคลหรอกลมคนทมตอสงใดสงหนง โดยเฉพาะการพดหรอการเขยน ซงในการแสดงออกนจะตองอาศยพนความร ประสบการณ และพฤตกรรมระหวางบคคล กอนทจะมการตดสนใจแสดงออก ซงการแสดงออกนอาจไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากผอนกได๑๔ สโท เจรญสข ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง สภาพความรสกทาง ดานจตใจทเกดจากประสบการณและการเรยนรของบคคลอนเปนผลให บคคลมความคดตอสงใด สงหนงในลกษณะทชอบไมชอบ หรอเฉยๆ๑๕

อทย หรญโต ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนของคนมหลายระดบ คอ อยางผวเผนกม อยางลกซงกม ส าหรบความคดเหนทเปนทศนคตนน เปนความคดเหนอยางลกซงและตดตวไปเปนเวลานาน เปนความคดเหนทวๆ ไป ไมเฉพาะอยางและมอยเปนเวลาอนสน เรยกวา ความคดเหน เปนความคดเหนประเภทหนงทไมตงอยบนรากฐานของพยานหลกฐานทเพยงพอแกการพสจน มความรแหงอารมณนอยและเกดขนไดงายแตกสลายตวเรว๑๖

กดส ซ.ว. (Good , C.V.) กลาววา ความคดเหนหมายถง ความเชอ ความคดหรอการลงความคดเหนเกยวกบสงใดสงหนง โดยไมสามารถบอกไดวา ถกตองหรอไม๑๗

จอน ดบเบลย เบส (John W. Best) ไดใหความเหนวา ในการวดความคดเหนซงเปนการวดการแสดงออกทางดานความรสกตอสงหนงสงใดดวยการเขยนหรอการพดนน กระท าไดในหลายๆ วธ วธทใชกนโดยทวไปกคอ การตอบแบบสอบถาม และการสมภาษณ ซงถอวาม

๑๓สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐), หนา ๑๐๔.

๑๔สพตรา สภาพ, สงคมวทยา, พมพครงท ๒๒, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๕), หนา ๑๓๒.

๑๕สโท เจรญสข, หลกจตวทยาและพฒนการของมนษย, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๒๕), หนา ๕๘-๕๙.

๑๖อทย หรญโต, สงคมวทยาประยกต, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), หนา ๘๐-๘๑. ๑๗Good, C.V., Dictionary of Education, (New York : McGraw-Hill Book Company,

1973), p. 338.

๑๑

วธทงายทสดในการทจะบอกถงความคดเหนกคอ การแสดงใหเหนถงจ านวนรอยละของค าตอบในแตละขอความ เพราะจะท าใหเหนวา ความคดเหนจะออกมาในลกษณะเชนไร จงจะสามารถท าตามขอคดเหนเหลานนได หรอการก าหนดนโยบาย แผนงาน โครงการใดๆ กตาม ความคดเหนทวดออกมาได จะท าใหผบรหารสามารถตดสนใจวา เหนสมควรหรอไม ในการทจะด าเนนการตามนโยบายหรอลมเลกไป๑๘

ซาว และ ไรวท (Shaw & Wright) ใหความหมายวา ความคดเหนเปนการแสดงออก ซงเปนการตดสนใจจากการประเมนคา (Evaluation judgment) หรอทศนะ (Point of view) เกยวกบเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ และความคดเหนยอมไดรบอทธพลของทศนคต๑๙

นนาลล จม ซ (Nunally Jum C.) ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ทงความคดเหนและทศนคตเปนเรองของการแสดงออกของแตละบคคลตอประชาธปไตยทวไปตอขนบธรรมเนยมประเพณ และการแสดงออกทางความคดเหนในรปทเกยวกบตวเขา และไดกลาวตอไปอกวา ค าวา ความคดเหนนน จะใชในเรองเกยวกบการลงความคดเหน (Judgment) และความร (Knowledge) ในขณะททศนคตนนมกใชกนมากในเรองทเกยวกบความรสก (Feeling) และความชอบพอ (Preference) ทายทสดเขาไดสรปวา เรามกใชค าวาความคดเหนมากกวาทศนคต๒๐

ฟว พ เอม แมน (Feld M.P. man) ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา การส ารวจความคดเหน เปนการศกษา ความรสกของบคคล กลมคนทมตอสงใดสงหนง แตละคนจะแสดงความเชอและความรสกใดๆ ออกมาโดยการพด การเขยน เปนตน การส ารวจความคดเหนจะเปนประโยชนตอการวางนโยบายตางๆ การเปลยนแปลงนโยบาย หรอการเปลยนแปลงระบบงาน รวมทงในการฝกหดท างานดวย เพราะวาจะท าใหการด าเนนงานตางๆ เปนไปดวยความเรยบรอย และเปนไปตามความพอใจของผรวมงาน๒๑

มาร แอล กด (Mary L. Good) ไดใหความหมายของความคดเหน (Opinion) ไวหลายความหมาย๒๒ ไดแก

๑๘John W. Best, Research in Education, (New Leasey : Prentice-Hall, 1981), p. 171. ๑๙M.E. Shaw and J.M. Wright, Scale for the Measurement of Attitude, (New York :

McGraw-Hill Book, 1967), p. 320. ๒๐Nunally Jum C., Test and Measurements Assessment and Prediction, (New York :

McGraw Hill Book Co., Inc., 1950), p.285. ๒๑Fled M.P. Man, Psychology in the Industrial Environment, (London : Butterworth

and Co., Ltd., 1971), p.3. ๒๒Mary L. Good, Integrating the Individual and the Organization, (New York : Wiley,

2006), p. 17.

๑๒

๑) ความหมายทวไป หมายถง ความเชอ ความคดเหน ขอพจารณา ความรสก หรอ ทศนะทยงไมไดรบการพสจนอยางแนนอน และยงขาดน าหนกทางเหตผลหรอการวเคราะห หรอกลาวกวางๆ ไดวามความเปนไปไดมากกวาความร ๒) ความหมายเฉพาะ หมายถง การพจารณาหรอการวนจฉยอยางมแบบแผนจากแหลงขอมล หรอบคคลทเชอถอได ๓) ความคดเหนสาธารณะ (Public Opinion) หมายถง การพจารณาหรอขอวนจฉยรวมๆ ของกลมคนในสงคมทเกยวของกบความเชอ หรอขอเทจจรง

ลเทอร ฟรแมน (Luthans Freeman) ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง ความพรอมทางดานจตใจทจะตอบสนองตอบคคล สถานการณ วตถและความคดเหน โดยมลกษณะทคงทแนนอน ซงเปนผลมาจากการเรยนร และมรปแบบการตอบสนองอยางเดยวกน๒๓

แรมเมอร & รมม (Remmers และ Rumme) ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนม ๒ ประเภท คอ๒๔ ๑) ความคดเหนเชงบวกสด-เชงลบสด เปนความคดเหนทเกดจากการเรยนร และประสบการณ ซงสามารถทราบทศทางได ทศทางบวกสด ไดแก ความรกจนหลงบชา ทศทางลบสด ไดแก รงเกยจมาก ความคดเหนเหลานรนแรงเปลยนแปลงไดยาก ๒) ความคดเหนจากความรความเขาใจ การมความคดตอสงหนงขนอยกบความรความเขาใจทมตอสงนน เชน ความรความเขาใจในทางทด ชอบ ยอมรบ ความรความเขาใจในทางทด ชอบ ยอมรบ ความรความเขาใจในทางไมด ไมชอบ รงเกยจ ไมเหนดวย การวดระดบความคดเหนสามารถวดไดโดยใชมาตราสวนประมาณคา

อะโนนเมส (Anonymous) ไดกลาววา ความคดเหน มหลายความหมาย ไดแก ๑) ความเชอ ทศนคต การพจารณา หรอการวนจฉย หรอการประเมนผลอยางมรปแบบในใจเกยวกบเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ ๒) ความเชอทมน าหนกมากกวาความรสกในใจและมน าหนกนอยกวาความรสกทแทจรง หรอมมมองทเกดขนทวๆ ไป ๓) การแสดงออกถงการพจารณาหรอค าแนะน าอยางมรปแบบโดยเฉพาะผเชยวชาญหรอการแสดงออก เชน การ

๒๓Luthans Freeman, Ogranization Behavioral, 7th ed., (Singapore : McGraw-Hill,

1995), p. 609. ๒๔Remmers, H.H., H.L. Gage and j. Francis Rummel, Practical Introduction to

Measurement and Evaluation, 2nd ed., (New York : Harper & Row, 1965), p. 154.

๑๓

ตดสนใจ การพจารณาคด หรอการวนจฉนอยางมรปแบบดวยเหตผลกฎหมาย หรอหลกเกณฑทข นอยกบการตดสนใจทมกฎหมายรองรบ๒๕ เฮอลอค อ (Hurlock E.) ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกดานความรสกสงหนงสงใด เปนความรสกเชอถอทไมไดอยบนความแนนอนหรอความจรง แตขนอยกบจตใจบคคลจะแสดงออกโดยมขออาง หรอการแสดงเหตผลสนบสนน หรอปกปองความคดเหนนน ความคดเหนบางอยางเปนผลของการแปลความหมายของขอเทจจรง ขนอยกบคณสมบตเฉพาะตวของแตละคน เชน พนความร ประสบการณในการท างาน สภาพแวดลอม และมอารมณเปนสวนประกอบทส าคญ การแสดงความคดเหนอาจจะไดรบการยอมรบ หรอปฏเสธจากคนอนๆ กได๒๖

สรปไดวา ความคดเหน หมายถง ความรสกของมนษยทมตอสงใดสงหนง หรอการ แสดงออกซงวจารณญาณทมตอเรองใดเรองหนง เปนเรองของจตใจและเปลยนแปลงไปตามขอเทจจรง หรอสถานการหนงๆ ขนกบคณสมบตสวนบคคลความคดเหนคลายกบทศนคต แตเปนความรสกทผวเผนหรอหยาบกวาทศนคต ๒ .๑. ๒ แนวคดเกยวกบความคดเหน จากการตรวจสอบเอกสารปรากฏวา มผใหแนวความคดเกยวกบความคดเหนไวหลายทาน ดงน

นพมาศ ธรเวคน ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนนนถกจดวาเปนสวนทมนษยไดแสดงออกมาโดยการพดหรอการเขยน มนษยนนจะพดจากใจจรง พดตามสงคมหรอพดเพอเอาใจผฟงกตาม แตเมอพดหรอเขยนออกไปแลวกท าใหเกดผลได คนสวนใหญมกจะถอวาสงทมนษยแสดงออกมานนเปนสงทสะทอนถงความในใจ๒๗

สรางค จนทรเอม ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนสวนหนงของทศนคต เราไมสามารถแยกความคดเหนและทศนคตออกจากกนได เพราะความคดเหนมลกษณะคลายทศนคต แตความคดเหนแตกตางจากทศนคตตรงททศนคตนน เปนความพรอมทางจตใจทมตอสงใดสงหนงทอาจแสดงออกมาไดทงค าพดและการกระท า ทศนคต

๒๕Anonymus, Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 10th ed., (Merriam-Webster

incorporated : Mussachusetts, 1996), p. 12-15. ๒๖Hurlock E., Adolescent Development, (New York : McGraw-Hill Book, 1995), p. 145-

148. ๒๗นพมาศ ธรเวคน, จตวทยาสงคม, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, ๒๕๓๙), หนา ๙๙.

๑๔

ไมเหมอนกบความคดเหนตรงทไมใชสงเราทจะแสดงออกมาอยางเปดเผยหรอตอบสนองอยางตรงๆ และลกษณะของความคดเหนไมลกซงเหมอนทศนคต๒๘

สพตรา สภาพ ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกของบคคลหรอกลมคนทมตอสงใดสงหนง โดยเฉพาะการพดหรอการเขยนซงในการแสดงออกนจะตองอาศยพนความร ประสบการณและพฤตกรรมระหวางบคคล กอนทจะมการตดสนใจแสดงออก ซงการแสดงออกนอาจไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากผอนกได๒๙

อทย หรญโต ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนของคนมหลายระดบ คอ อยางผวเผนกม อยางลกซงกม ส าหรบความคดเหนทเปนทศนคตนน เปนความคดเหนอยางลกซงและตดตวไปเปนเวลานาน เปนความคดเหนทวๆ ไปไมเฉพาะอยางและมอยเปนเวลาอนสน เรยกวา ความคดเหน เปนความคดเหนประเภทหนงทไมตงอยบนรากฐานพยานหลกฐานทเพยงพอแกการพสจน มความรแหงอารมณนอยและเกดขนไดงายแตก สลายตวเรว๓๐

เฟลด เอม.พ. แมน (Feld M.P. man) ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา การส ารวจความคดเหน เปนการศกษา ความรสกของบคคล กลมคนทมตอสงใดสงหนง แตละคนจะแสดงความเชอและความรสกใดๆ ออกมาโดยการพด การเขยน เปนตน การส ารวจความคดเหนจะเปนประโยชนตอการวางนโยบายตางๆ การเปลยนแปลงนโยบายหรอการเปลยนแปลงระบบงาน รวมทงในการฝกหดท างานดวยเพราะวาจะท าใหการด าเนนงานตางๆ เปนไปดวยความเรยบรอยและเปนไปตามความพอใจของผรวมงาน๓๑

เฮอรลอค อ (Hurlock E.) ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกดานความรสกสงหนงสงใด เปนความรสกเชอถอทไมไดอยบนความแนนอนหรอ ความจรง แตขนอยกบจตใจบคคลจะแสดงออกโดยมขออางหรอการแสดงเหตผลสนบสนน หรอปกปองความคดเหนนน ความคดเหนบางอยางเปนผลของการแปลความหมายของขอเทจจรง ขนอยกบคณสมบตเฉพาะตวของแตละคน เชน พนความร ประสบการณในการท างาน สภาพแวดลอมและมอารมณเปนสวนประกอบทส าคญ การแสดงความคดเหนอาจจะไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากคนอนๆ กได๓๒

๒๘สชา และสรางค จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐),

หนา ๑๐๔. ๒๙สพตรา สภาพ, สงคมวทยา, พมพครงท ๒๒, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๕), หนา ๑๓๒. ๓๐อทย หรญโต, สงคมวทยาประยกต, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), หนา ๘๐-๘๑. ๓๑Fled M.P. man, Psychology in the Industrial Environment, (London : Butterworth

and Co., Ltd., 1971), p. 3. ๓๒Hurlock E., Adolescent Development, (New York : McGraw-Hill Book, 1995), p. 145 - 148.

๑๕

สรปไดวา ความคดเหน เปนการแสดงออกมาซงการตดสนใจจากการประเมนคาหรอทศนะเกยวกบเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะภายใตทศนคตของแตละบคคล ซงในการแสดงความคดเหนนจะตองอาศยพนความร ประสบการณ และพฤตกรรมระหวางบคคล เปนเครองชวยในการพจารณาและประเมนคา กอนการแสดงความคดเหนออกมา ซงการแสดงออกความคดเหนนอาจจะเปนในทางเหนดวยหรอไมกได ในบางครงความคดเหนอาจจะอยในลกษณะเหนดวยมากหรอเหนดวยนอย และเมอแสดงความคดเหนออกมาแลวอาจไดรบการยอมรบหรอปฎเสธจากผอนหรอไมกได

๒ .๑. ๓ ความส าคญของความคดเหน จากการตรวจสอบเอกสารปรากฏวา มผใหความส าคญของความคดเหนไวดงน จตรจ านง สภาพ ไดกลาวถง ความส าคญของความคดเหนวา ความคดเหนม

อทธพลครอบง าและมบทบาทก าหนดวถชวตและสงคมของมนษยเปนอยางมาก สามารถน าชวต สงคมหรอมนษยชาตทงหมดไปสความเจรญงอกงามหลดพนหรอน าไปสความเสอมความพนาศกได ดงจะมองเหนในชวตของบคคล ทฐ ความเหน เปนตวชกจงและก าหนดวถชวตทงในดานรบเขาและดานแสดงออกกลาวคอ จะมองเหนโลกและชวตเปนอยางไรและจะปฏบตตอโลกและชวตนนอยางไร เรมตงแตการแปลความหมายของประสบการณทรบเขามาใหมอยางไร จะตคาจะตดสนวนจฉยอยางไร จะหนไปหาหรอเลอกรบสงใด สวนใด ในแงใด จะเหนดวยหรอไม จะอยฝายใดและชกน าแนวความคด การพด การกระท า ทจะสนองตอบได แสดงปฏกรยาออกไปเองวาจะเอาอยางไร พดหรอท าอยางไรกบบคคล สงของ สภาพแวดลอม หรอสถานการณนนๆ พรอมทงสรางเหตผลประกอบส าหรบการทจะพดจะท าเชนนน

สรปไดวา ความส าคญของความคดเหน คอการศกษาความรสกของบคคลทมตอ

สงใดสงหนง ซงแตละบคคลจะแสดงออก ความเชอและความรสกใดๆ ออกมาโดยการพดหรอการเขยน เปนตน การส ารวจความคดเหนจะเปนประโยชนตอการบรหารงานดานตาง เพราะจะท าใหการบรหารงาน เปนไปดวยความเรยบรอย ถาจะใหส าเรจและบรรลเปาหมายอยางแทจรงแลวกคงจะไดความรวมมอจากผทมสวนเกยวของ จงจะท าใหบรรลตามวตถประสงคทต งไว

๒ .๑. ๔ หลกการวดความคดเหน ในเรองของการวดความคดเหนนนไดมผใหหลกการไวแตกตางกน ดงน จตรจ านง สภาพ ไดกลาวไววา ลกษณะของความคดทด ความคดทดจนถงขนเกด

ปญญา ประกอบดวยปจจยส าคญ คอ การใชความคดถกวธ การรจกคด การคดเปน การคดทม ระบบระเบยบ กลาวโดยรวมๆ กคอ หมายถง การรจกมอง รจกพจารณาสงทงหลายตามทสง

๑๖

นนๆ มนเปนของมน คดหาเหตผล คนหาตนตอหรอตนเคา สบสาวใหตลอดสายและแยกแยะ สงนนๆ หรอปญหานน ออกใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธสบทอดแหงเหตปจจยโดยไมเอาตณหา อปาทานของตนเขาไปเกยวของ๓๓

วเชยร เกตสงค ไดกลาวถงหลกการวดความคดเหนวา การใชแบบสอบถามส าหรบวดความคดเหนจะตองระบใหผตอบ ตอบวาเหนดวยหรอไมเหนดวยกบขอความทก าหนดใหแบบสอบถามประเภทนนยมสรางตามแนวคดของลเคอรท ซงแบงน าหนกความคดเหนเปน ๕ ระดบ ไดแก เหนดวยอยางยง เหนดวยมาก เหนดวย ไมเหนดวยและไมเหนดวยอยางยง สวนการใหคะแนนขนอยกบใจความวาจะเปนปฏฐาน (Positive) หรอนเสธ (Negative) นอกจากน ในการศกษาเกยวกบความคดเหนนน สงทมอทธพลทท าใหความคดเหนแตกตางกนประกอบดวย๓๔

๑ . การอบรมของครอบครว อทธพลของครอบครวมมากกวาปจจยอนๆ เพราะครอบครวเปนสถาบนสงคมแหงแรกของบคคล

๒ . กลมและสงคมทเกยวของ บคคลเมออยในกลมใดหรอสงคมใดกจะมความคดเหนทางเดยวกนและสงคมนนๆ กลมเปนสวนผลกดนใหบคคลมการเรยนร

๓ . วฒนธรรม ประเพณ บคคลเมอไดรบอทธพลจากวฒนธรรมและประเพณยอมปฏบตไปตามวฒนธรรมและประเพณนนๆ และมกจะมความคดเหนตอวฒนธรรมและประเพณของตนไปในทางทด

๔ . การศกษา ระดบการศกษามอทธพลมากตอการแสดงความคดเหนเพราะเปนการจดประสบการณใหกบบคคล

๕ . สอมวลชนไดแก หนงสอพมพ วทย โทรทศน เปนตน สงเหลานมอทธพลมาก ตอการเปลยนแปลงความคดเหนของบคคล เพราะจะเปนสอในการสรางความคดเหนดานบวกและดานลบได

เบส ,เจ .ดบเบลย (Best, J.W) ไดกลาวไววา ในการทผใดจะแสดงความคดเหนออกมานนวธการทจะใชโดยทวไป คอ วธการตอบแบบสมภาษณและแบบสอบถามไดเสนอแนะวา วธทงายทสด ทจะบอกถงความคดเหนคอ การแสดงออกใหเหนรอยละของค าตอบในแตละขอความ เพราะจะท าใหเหนวาความคดเหนจะออกมาในลกษณะใดและจะไดท าตามขอคดเหนเหลานน๓๕

๓๓เรองเดยวกน, หนา ๒๓๙. ๓๔วเชยร เกตสงค, หลกการสรางและวเคราะหเครองมอทใชในการวจย, (กรงเทพมหานคร :

ศรวฒนาอนเตอรพรน, ๒๕๒๔), หนา ๙๔ - ๙๗. ๓๕Best, J.W., Reseach in Education, (Englewood Cliffs,New Jersy : Prentice Hall Inc,

1977), p. 169.

๑๗

สรปไดวา การวดความคดเหนนนสามารถทจะวดออกมาไดโดยใชแบบสอบถาม ซงมทงแบบเหนดวยหรอไมเหนดวย กบแบบขอความทก าหนดให โดยนยมสรางตามแนวคดของลเคอรท ซงแบงน าหนกความคดเหนเปน ๕ ระดบ ไดแก เหนดวยอยางยง เหนดวยมาก เหนดวย ไมเหนดวยและไมเหนดวยอยางยง ตามแตความรคดของแตละบคคล

๒ .๑. ๕ ปจจยทมอทธพลตอความคดเหน ในเรองของปจจยทมอทธพลตอความคดเหน ไดมผใหความหมายไว ดงน จ าเรยง ภาวจตร ไดกลาววาสาธารณมตหรอมตมหาชน หมายถงทศนะความรสก

และความคดเหนของประชากรกลมตางๆ เฉพาะกลมเกยวของกบประเดนความสนใจหรอปญหาประเดนใดประเดนหน ง ชวระยะเวลาหน งสาธารณมตประเดนใดๆ กตามไมไดหมายความวาจะตองเปนมตหรอความคดเหนของประชาชนทงหมดในประเทศ แตเปนความคดเหนของประชากรสวนใหญซงเปนผลมาจากสงทยงตกลงไมได จ าเปนตองมการถกเถยงหาเหตมาอภปรายกนใหเหนทงขอดและขอเสยในทสดเกดการตดสนใจรวมกนจนเปนมตออกมา คณภาพของมตมหาชนหรอสาธารณมตขนอยกบปจจยหลายประเดน ดงน๓๖

๑. การอภปรายของสาธารณชน ซงตองมความกระตอรอรน มประสทธภาพและสามารถเปลยนมตไปในทศทางหนงทศทางใดได ๒. มขาวสารและขอมลทเพยงพอ ๓. มเสรภาพในการคดและการแสดงออก ๔. คณภาพของความเปนผน าตองด เพราะความคดเหนของผน าและผเชยวชาญจะมอทธพลตอสาธารณมต ๕. กลมกดดนจะแสวงหาผลประโยชนหรอขอไดเปรยบจากการสนบสนนของผมอ านาจในสงคม นอกจากนยงไดกลาวถงกลมทมอทธพลตอสาธารณมต ซงขนอยกบปจจยหลายประการ เชน ๑. ภมหลงทางสงคม (Social Background) กลมคนทมภมหลงแตกตางกนโดยทวๆ ไปยอมมความคดเหนแตกตางกนไปดวย เชน ความคดเหนระหวางผสงอายกบผเยาว ระหวางสงคมชนบทกบสงคมเมองและระหวางผมรายไดนอยกบผมรายไดสง ๒. กลมอางอง (Reference Groups) โดยปกตจะคบหาสมาคมกนหรอกระท าสงใดใหแกผใดนน ความคดทมกจะค านงถงกคอมอะไรรวมกนไดหรออางองกนได เชน มอาชพแบบเดยวกน เปนสมาชกศษยเกาโรงเรยนเดยวกน ซงแตละคนยอมก าหนดหรอระบกลมทตนเอง

๓๖จ าเรยง ภาวจตร, สงคมวทยา มานษยวทยาส าหรบคร, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช, ๒๕๒๕), หนา ๒๔๘.

๑๘

เปนสมาชกหรอเปนกลมทตนเองมความรสกวาตนเองอยในกลมและมสวนรวมในกจกรรมตางๆ กลมดงกลาวมอทธพลตอสาธารณมต ๓. กลมกระตอรอรนและกลมเฉอยชา (Active and Passive Groups) ผทสนใจและมความเกยวของกบประเดนใดประเดนหนงยอมมความกระตอรอรนเปนพเศษและกอใหเกดกลมผลประโยชนไดในทสดและสามารถมอทธพลตอสาธารณมตโดยเฉพาะการจงใจใหคนเหนดวยหรอไมเหนดวยในประเดนตางๆ ไดซงตรงกนขามกบกลมเฉอยชาทไมมบทบาทอะไรตอ สาธารณมต๓๗

สรปไดวา ความคดเหนเปนสงทแสดงออกทางความรสกตอสงใดสงหนง โดยพจารณาจากขอเทจจรง ประสบการณ สภาพแวดลอม และบรบททางสงคมหรอวฒนธรรมทบคคลประสบพบเจอ ทงนความคดเหนอาจแสดงออกมาในรปแบบของค าพด การเขยนหรออยางใดอยางหนง จากพนฐานความรทมอยเดมหรอประสบการณทผานมา ความคดเหนของบคคลจะมระดบทแตกตางกนในความคดเหนขนอยกบอายและประสบการณของผแสดงความคดเหนเปนส าคญ ๒.๒ แนวคด และทฤษฎเกยวกบบทบาท

๒.๒.๑ ความหมายของบทบาท แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาท มผกลาวถงไวหลายทาน ดงน ราชบณฑตยสถาน ใหความหมายวา บทบาท ไววา การท าตามหนาททก าหนดไว

เชนบทบาทของพอแม บทบาทของครหรออกนยหนงกคอ การแสดงพฤตกรรมตามบทบาทหรอต าแหนงหนาท๓๘

งามพศ สตยสงวน ใหความหมายของบทบาท (Role) วา “เปนการกระท าตามสทธและหนาทของสถานภาพ สถานภาพและบทบาทมกเปนของคกน คอเมอมสถานภาพจะตองมบทบาทดวยแตไมเสมอไป ดงนน บทบาท คอพฤตกรรมทคาดหวงส าหรบผทอยในสถานภาพตางๆ วาจะตองปฏบตอยางไร (Role) เปนบทบาททคาดหวงโดยกลมคนหรอสงคมท าใหคสมพนธมการกระท าระหวางกนทางสงคมได รวมทงสามารถพยากรณพฤตกรรมทจะเกดขนได เชน ผมต าแหนงเปนพอจะไดรบการคาดหวงจากสงคมใหแสดงบทบาทหรอหนาทตางๆ ของพอ ซงจะตองเลยงดลก สงเสยใหเลาเรยนอบรมสงสอน ใหความรกความเอนดและ

๓๗เรองเดยวกน, หนา ๒๔๙. ๓๘ราชบณฑตสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร :

บรษท นานมบคพบลเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๖๗๒.

๑๙

อนๆ อกเปนตน ต าแหนงอนๆ กเชนกน เชน คร อาจารย เสมยน ภารโรง ตางกมบทบาททคาดหวงจะตองท า ในฐานะทครองต าแหนงตางๆ เหลานนนอย”๓๙

พระมหาสภา อทโท ใหความหมายไววา บทบาท คอ พฤตกรรมทบคคลแสดงออก หรอลงมอปฏบตตามคาดหวงของผอน ตามสถานภาพ และต าแหนงทตนด ารงอยในขณะนนๆ๔๐

กมลรตน หลาสวงษ ไดกลาวถงความหมายของบทบาทสรปไดวา “บทบาท หมายถง การประพฤตปฏบตของบคคลตามต าแหนงและสถานภาพในสงคมนนๆ ถาต าแหนงหรอสถานภาพเปลยนไปบทบาทกจะเปลยนตามไปดวยและถาบคคลใดในสงคมมความสมพนธระหวางบคคลในสงคมมากขนเทาใด บทบาทกจะเพมขนมากเทานน๔๑

ขนษฐา วเศษสาธร และมกดา ศรยงค กลาววา บทบาท หมายถง การประกอบพฤตกรรมตามต าแหนง ความคาดหวง หรอตามหนาทแสดงจรง๔๒

ณรงค เสงประชา ไดใหความหมายวา บทบาทเปนพฤตกรรมทสงคมก าหนดและคาดหมายใหบคคลกระท า๔๓ ประภาพศ สญชาตเจตน กลาววา บทบาท หมายถง การปฏบตหนาทหรอการแสดงออกของคน ซงคนอนคาดคดหรอคาดหวงวาเขาจะท าเมออยภายใตสถานการณทางสงคมอยางหนง๔๔ ประเสรฐ แยมกลนฟ ง พจารณาบทบาทนนม ๒ นย คอ ทางดานโครงสรางบทบาทเปนต าแหนงทางสงคม ทมชอเรยกตางๆ กนแสดงบทบาทโดยคณสมบตและกจกรรมของบคคลทครองต าแหนงนนๆ สวนทางดานการแสดงบทบาท หรอการมปฏสมพนธ (Social Structure) บทบาทเปนผลตอเนองทเกดจากแบบแผนการกระท าของบคคลทไดเรยนรจากสถานการณในสงคม๔๕

๓๙งามพศ สตยสงวน, หลกมานษยวทยาวฒนธรรม, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา,

๒๕๓๘), หนา ๙๖-๙๗. ๔๐พระมหาสภา อทโท, “บทบาทพระสงฆในทษวรรษหนา (๒๕๔๑ – ๒๕๖๐)”, วทยานพนธ

พฒนาชมชนมหาบณฑต, (คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑), หนา ๙. ๔๑กมลรตน หลาสวงษ, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๗), หนา ๕๐. ๔๒ขนษฐา ว เศษสาธร และมกดา ศรยงค , จต วทยาสงคมและมนษยสมพนธ ,

(กรงเทพมหานคร : คณะครศาสตรอตสาหกรรมและวทยาศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง, ๒๕๒๖), หนา ๙.

๔๓ณรงค เสงประชา, มนษยกบสงคม, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๐), หนา ๘๙. ๔๔ประภาพศ สญชาตเจตน, จตวยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๒๔) หนา ๘๙. ๔๕ประเสรฐ แยมกลนฟง, สถานภาพและบาทบาท, (กรงเทพมหานคร : คณะรฐศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๖), หนา ๑๘.

๒๐

ปราชญา กลาผจญ ไดใหความหมายบทบาทไววา สงทบคคลจะตองปฏบตใหสอดคลองกบต าแหนงหรอหนาทการงานทไดรบมอบหมาย เปนการแสดงพฤตกรรมตามอ านาจหนาทการงานทไดรบมอบหมาย เปนการแสดงพฤตกรรมตามอ านาจหนาททไดรบมอบหมายใหเหมาะสมสอดคลองกบความคาดหวงของผทมอบหมายอ านาจนน๔๖ พชน วรกวน ไดกลาววา บทบาท กคอ แบบแผนของพฤตกรรมซงเปนไปตามต าแหนง หรอสถานภาพของบคคล อนเกดจากความคาดหวงของบคคลในสงคมนนๆ และบทบาทอาจเปลยนไปไดตามต าแหนงทเปลยนไป๔๗ พทยา สายห ใหความหมายของบทบาทไววา บทบาท คอ การกระท าตางๆ ตาม “บท” ทก าหนดไวใหผแสดงตองท า ตราบใดทยงอยใน “บท” นน เปรยบไดเหมอน “บท” ของตวละครทก าหนดใหผแสดงในละครเรองนนๆ เปนตวอะไร มบทบาททจะตองแสดงอยางไร”๔๘ ไพบลย ชางเรยน ไดอธบายวา บทบาทของคนในสงคมยอมขนกบสถานภาพทตนครองอย และคณสมบตสวนตวของบคคล บทบาทของบคคลจงแตกตางไปตามลกษณะของสถานภาพ อปนสย ความคด ความร ความสามารถ มลเหต จงใจ การอบรมขดเกลาความพอใจ๔๙ ยนต ชมจต กลาววาบทบาท หมายถง ภาระทตองรบผดชอบตามสถานภาพของแตละบคคล เชน เปนพอแม นอกจากจะเลยงดใหลกเตบโตแลว จะตองมบทบาทในการอบรมสงสอนใหความร ปองกนมใหลกท าความชวหรอดแลทกขสขอนๆ สวนครจะตองมบทบาทอนๆ นอกเหนอจากการอบรมสงสอนวชาความร เชน ชวยเหลอนกเรยนทขาดแคลนเสอผา อาหาร สงเสรมและพฒนาจรยธรรมของนกเรยนและดแลรกษาสขภาพอนามยของเดกๆ๕๐ ลอชา ธรรมวนยสถต ใหความหมายของบทบาทในแงทางโครงสรางของสงคมวา บทบาท หมายถง ภาระหนาททบคคลใดบคคลหนงจะพงกระท าตามสถานภาพทตนด ารงอย เมอบคคลใดไดเขาไปมสถานภาพหนงๆ แลวยอมแสดงบทบาทตามสถานภาพนนๆ สถานภาพและบทบาทจงเกยวของสมพนธกน เปรยบไดกบเหรยญทตองม ๒ ดานเสมอ เมอสถานภาพ

๔๖ปราชญา กลาผจญ, พฤตกรรมผน าทางการศกษา, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๐), หนา ๓๔. ๔๗พชน วรกวน, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : วฒนาพานชย, ๒๕๒๖), หนา ๕๒. ๔๘พทยา สายห, กลไกของสงคม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๔๗. ๔๙ไพบลย ชางเรยน, สารานกรมศพททางสงคม,(กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๑๖), หนา ๒๙-๓๐. ๕๐ยนต ชมจต, ความเปนคร, ( กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๔๐), หนา ๓๓.

๒๑

เปนตวก าหนดแบบแผนความสมพนธนนมความสอดคลองกนและเปนไปตามแบบแผนทก าหนด ดงนนบทบาทจงเปนสวนประกอบทส าคญของโครงสรางทางสงคมประการหนง๕๑

วราคม ทสกะ กลาววา บทบาท คอสงทเราท า หรอหนาททเราตองท า เมอเราเปนอะไรสกอยางหนง สงทเราท าตองมาคกบสงทเราเปนสถานภาพ๕๒

สงวน สทธเลศอรณ กลาววา บทบาท หมายถง การประกอบพฤตกรรมตามต าแหนง ซงเปนไปตามความคาดหวงของสงคมหรอตามลกษณะการรบร หรอตามทแสดงจรง๕๓ สงวนศร วรชชย ไดแบงลกษณะบทบาทออกเปน ๕ ประเภท คอ ๑. บทบาททก าหนด หมายถง บทบาททสงคม กลม หรอองคกรก าหนดไววาเปนรปแบบของพฤตกรรมประจ าต าแหนงตางๆ ทมอยในสงคม กลม หรอองคกรนนๆ ๒. บทบาททผอนคาดหวง หมายถง บทบาท หรอรปแบบของพฤตกรรมทคนอน (ผเกยวของ) คาดหวงวาผอยในต าแหนงจะถอปฏบต เชน นกเรยนคาดหวงวาครจะชวยอธบายปญหาขอของใจเกยวกบบทเรยนใหกบตน เปนตน บทบาทนมกจะสอดคลองกบบทบาททก าหนด ๓. บทบาทตามความคดของผอยในต าแหนง หมายถง รปแบบของพฤตกรรมทบคคลผอยในต าแหนงคด และเชอวาเปนบทบาทของต าแหนงทตนด ารงอย ๔. บทบาททปฏบตจรง หมายถง พฤตกรรมทผอยในต าแหนงไดปฏบต หรอแสดงออกมาใหเหน ซงมกเปนพฤตกรรมทสอดคลองกบบทบาทตามความคดของเจาตวผอยในต าแหนง ๕. บทบาทผอนรบร หมายถง รปแบบพฤตกรรมทผอนไดรบทราบเกยวกบการปฏบตบทบาทของผอนในต าแหนง๕๔ สมคด เพงอดม ไดกลาวถงความหมายของบทบาทตามแนวคดของราลพ (Ralp) โดยสรปไดวา สถานภาพเปนฐานะหรอต าแหนงซงจะเปนสงทก าหนดบทบาทของบคคลต าแหนงและบทบาทจงเปนสงทควบคกนไมสามารถแยกออกจากกนไดเปรยบเสมอนเหรยญ คอ ถาดานหนงของเหรยญเปนต าแหนงอกดานหนงของเหรยญกเปนบทบาท๕๕

๕๑ลอชา ธรรมวนยสถต, มนษยกบสงคม, (คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร : สถาบนราชภฏ

เพชรบร, ๒๕๓๙), หนา ๔๗. ๕๒วราคม ทสกะ, สงคมวทยาส าหรบผเรมเรยน, (กรงเทพหมานคร : ไทยวฒนาพานชย,

๒๕๓๔), หนา ๒๙. ๕๓สงวนศร สทธเลศอรณ, จตวทยาสงคมเพอการศกษา, (กรงเทพมหานคร : เกรยงศกดการ

พมพ, ๒๕๒๕), หนา๕๘. ๕๔เรองเดยวกน, หนา ๒๓ – ๒๔. ๕๕สมคด เพงอดม, “การศกษาบทบาทของพระสงฆทมตอการพฒนาชมชนตามทศนะของ

พระสงฆและเจาหนาทกระทรวงหลกระดบต าบลในจงหวดสมทรสงคราม ”, ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๓๕), หนา ๙.

๒๒

สชา จนทรเอม และคณะกลาววา “บทบาทมความหมายใกลเคยงกบสถานภาพมากบทบาทเปนสงทบคคลในสถานภาพตางๆ พงกระท านน คอเมอสงคมก าหนดสทธ และหนาทใหสถานภาพใด อยางใด แลวบคคลในสถานภาพนนๆ จะตองประพฤตหรอปฏบตตามหนาททก าหนดไว”๕๖

สมพนธ เตชะอธก และคณะ ไดกลาวถงบทบาทและพฤตกรรมมนษยไว ๓ ประการ คอ ๑. บทบาททถกก าหนดขน เปนบทบาทต าแหนงหนาทสทธทางสงคม ๒. บทบาททคาดหวงเปนบทบาททอยในระดบความคดสวนบคคลหรอความความคาดหวงของสงคมทตองใหบคคลแสดงบทบาทตามต าแหนงหนาท รวมทงความคาดหวงของตนเองแสดงพฤตกรรมตามความคาดหวง ๓. บทบาททเปนจรงเปนบทบาททเจาของต าแหนงหนาทตามสภาพแสดงจรงอาจเปนบทบาททสงคมคาดหวงหรอเปนบทบาททตนเองคาดหวงหรอเปนบทบาททถกก าหนด หรออาจไมเปนไปตามทงบทบาททถกก าหนด และบทบาททถกคาดหวงกได แสวง รตนมงคลมาศ ไดจ าแนกลกษณะบทบาทไว ๕ ประการ ดงน ๑. บทบาทในอดมคต (ideal roles) หมายถง บทบาททควรจะเปนไปตามอดมคตอดมการณหรอหลกการในเรองใดเรองหนง ๒. บทบาททเปนจรง (actual roles) หมายถง ขอเทจจรงในดานกจกรรมหรอผลงานทไดปฏบตจรง ๓. บทบาททรบร (perceived role) หมายถง ความรความเขาใจในหนาทความรบผดชอบหรอภาระกจของตนวาควรเปนอยางไร ๔. บทบาททคาดหวง (expecting role) หมายถง ฝายใดฝายหนงมงหวงตองการใหอกฝายหนงประพฤตปฏบตอยางไร ๕. บทบาททถกคาดหวง (expected role) หมายถง การทฝายหนงถกคาดหวงจากอกฝายหนงวา ตองประพฤตปฏบตอยางไรจงจะเปนไปตามคาดหวงของอกในการศกษาเรองบทบาทในแตละคนน มหลกการวเคราะหวาบทบาทในแตละคควรทจะสอดคลอง (role must be commensurate) จงจะมความส าเรจสง หากมความขดแยงในบทบาท (role conflict) มากเทาไรความลมสลายจะเกดขน

โสภา ชพกลชย ไดใหความหมายของบทบาทวา หมายถง การแสดงออกหรอการท าหนาทของบคคลซงสมาชกคนอนของสงคมมงหวงใหเขาท า ภายใตสถานการณทางสงคมอยางหนงโดยถอเอาฐานะและหนาททางสงคมของบคคลนนเปนมลฐาน บทบาททท าใหคนในสงคม

๕๖สชา จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๒๐), หนา ๔๖.

๒๓

สามารถคาดคะเนพฤตกรรมของบคคลอน รวาบคคลอนตองการอะไรจากตน ท าใหเกดประโยชนในการท างานรวมกนเปนทม๕๗

เหลอ เอกตะค ไดสรปวา บทบาท หมายถง รปแนวทางของการแสดง พฤตกรรมแสดงความคดเหน และการปฏบตของบคคลตามต าแหนงหนาททไดรบจากสงคม เชน ครมบทบาทหนาทในการสงสอนใหความรแกนกเรยน๕๘

อทย หรญโต ไดใหความหมายวาบทบาท คอหนาท (Function) หรอพฤตกรรมอนพงคาดหมาย (Expected Behavior) ของบคคลแตละคนในกลมหรอในสงคมหนงๆ บทบาทเปน สงทกลมหรอสงคมหรอวฒนธรรมของกลมหรอสงคมนนก าหนดขน ฉะนนบทบาทจงเปนแบบ แหงพฤตกรรมของบคคลในสถานะหนงทพงมตอบคคลในสถานะอกอยางหนงในสงคมเดยว๕๙

ลนตน (Linton) ใหความหมายวา “บทบาทเปนจดของความคาดหวงตามกฎเกณฑทเกยวกบสถานภาพสงคมดงนน บคคลตางๆ ในสงคมจะมบทบาทเปนกรอบและถกคาดหวงวาควรมพฤตกรรมอยางไร”๖๐

เลโอนารด เบอรโควทซ (Leonard Berkowitz) ไดใหความหมายไววา บทบาทหมายถงพฤตกรรมทคาดหวงของบคลผมสถานภาพทางสงคมทไดรบมาหรอหมายถงการกระท าทบคคลในสถานภาพนนแสดงออก๖๑

สรปไดวา บทบาทกคอ พฤตกรรมทแสดงออกตามสถานของบคคลในสงคม บทบาท เปนแบบแผน ความตองการ เปาประสงค ความเชอ ทศนคต คานยมและการกระท าของสมาชกทชมชนคาดหวงวาจะตองเปนตามลกษณะของต าแหนงนนๆ หรออาจกลาวสนๆ วาบทบาทคอสทธหนาทในการกระท าของบคคลหนงทมตอบคคลอนในสงคมตามสถานภาพของตนเอง

๕๗โสภา ชพกลชย, จตวทยาสงคมประยกต, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๒),

หนา ๔๕. ๕๘เหลอ เอกตะค, “บทบาทหนาทของคณะกรรมการโรงเรยนมธยมศกษา ในทศนของผบรหาร

โรงเรยนมธยมศกษา สงกดกรมสามญศกษา จงหวดนครราชสมา”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๗), หนา ๗.

๕๙อทย หรญโต, สารานกรมศพทสงคมวทยา-มานษยวทยา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๒๖), หนา ๒๒๗.

๖๐ทตยา สวรรณชฏ, พฒนาการ : ความคาดหวงบทบาทของพฒนากร คณะกรรมการหมบานและเจาหนาทระดบต าบล : สวนทองถน สงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๗), หนา ๔๓.

๖๑Berkowitz Leonard, Social Psychology, (Illinois : Scott Foresma, 1972), p. 20.

๒๔

๒.๒.๒ ทฤษฎบทบาท (Role Theory) ในการศกษาครงน คงไมสามารถละเลยทจะมกลาวถงแนวคดทฤษฎบทบาท (Role

Theory) ได การเขาใจทฤษฎบทบาทจะท าใหสามารถวเคราะหพฤตกรรมมนษยได ดงนนสมาชกทกคนในสงคม จงควรทจะเรยนรบทบาทของกนและกนวาเมอไร เวลาไหน และทใด บคคลควรจะแสดงบทบาทอยางไรจงจะเหมาะสมอนเปนทพงพอใจของทกฝาย พอจะสรปทฤษฎตางๆ ได ดงน

กรรณการ ขวญอารย ไดแบงลกษณะบทบาทของคนในสงคมไวดงน คอ ๑. บทบาททก าหนดไว หรอบทบาทตามอดมคต (The Socially prescribed or ideal Role) เปนบทบาทตามอดมคตทก าหนดสทธ และหนาทของต าแหนงไว ๒. บทบาททควรกระท า (Perceived Role) เปนบทบาทแตละบคคลเชอวาควรกระท า

ในหนาทของต าแหนงนนๆ ซงอาจไมตรง ตามบทบาทอดมคตทกประการ และอาจแตกตางกนไป

แตละบคคลกได

๓. บทบาททกระท าจรง (The performed Role) เปนบทบาททบคคลไดกระท าจรงตามความเชอ ความคาดหวง ตลอดจนความกดดนและโอกาสทกระท าในแตละสงคมในชวงเวลาหนงๆ๖๒

งามตา สขประเสรฐ ไดกลาววา การสรางผน าจะชวยจงใจใหประชาชนท างานดวยความเตมใจ เพอบรรลเปาหมายหรอวตถประสงครวมกนทงนเพราะผน าเปนปจจยส าคญของการรวมกลมคน จงใจคนไปยงจดประสงค โดยทวไปแลว ผน าอาจจะมทงผน าทด เรยกวา ผน าปฏฐาน (positive leader) ผน าพลวตร คอ เคลอนไหวน าท างานอยเสมอ (dynamic leader) และผน าในทางทไมด คอ ไมมผลงานทสรางสรรค ทเรยกวา ผน านเสธ (negative leader)๖๓

เดโช สวนานนท ไดกลาวถงแนวคดเกยวกบบทบาทซงมสาระส าคญวาบทบาทจะตองประกอบดวยลกษณะ ๓ ประการ ดงตอไปน๖๔ ๑. รสถานภาพของตนในสงคม ๒. ค านงถงพฤตกรรมทควรแสดงออกในสถานการณนน ๆทเหมาะสมกบสถานภาพของตน

๖๒กรรณกา ขวญอารย, “บทบาทผน าทองถนตอการแกไขปญหาแรงงานเดกในชมชนทมระดบ

การพฒนาตางกน : ศกษาเฉพาะกรณจงหวดสรนทร”, วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต, (มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕), หนา๑๒.

๖๓งามตา สขประเสรฐ, “การมสวนรวมของประชาชนดานการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ศกษาเฉพาะกรณ องคการบรหารสวนต าบลเสมด อ าเภอเมอง จงหวดชลบร”,รฐประศาสนศาสตร มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยบรพา,๒๕๔๒), หนา ๕๐.

๖๔สพร จลทอง, “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวดนครศรธรรมราช”, ศลปศาสตร มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐), หนา ๑๙.

๒๕

๓. ค านงถงพฤตกรรมทเกยวของกบผอน ๔. ประเมนผลการแสดงบทบาทของตนเอง

ฑตยา สวรรณชฏ ไดแสดงความคดเหนในเรองนไววา บทบาทเปนลกษณะพฤตการณทก าหนด และยงแบงหนาทออกเปน “บทบาทตามอดมคต” (ideal role) หรอบทบาททผด ารงต าแหนงของสงคมควรปฏบต และเปนผลรวมของบทบาทตามอดมคต บคลกภาพของผด ารงต าแหนงอารมณขณะแสดงบทบาทและอปกรณของผด ารงต าแหนงทมอย ปฏกรยาของผเกยวของ อยางไรกตาม ฑตยา สวรรณชฎ ไดกลาวสรปฐานะต าแหนง และบทบาททางสงคมไวดงน คอ ๑. มสถานภาพ (status) อยจรงในสงคม และมอยกอนตวคนจะเขาไปครอง ๒. มบทบาททควรจะเปนประจ าอยในแตละต าแหนง ๓. วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ในสงคมนนๆ เปนสวนหนงซงส าคญในการก าหนดฐานะ ต าแหนงและบทบาททควรจะเปน ๔. ฐานะต าแหนงและบทบาทนนไดมาจากการขดเกลาทางสงคม (socialization) ในสงคมนน ๕./บทบาททควรจะเปนนนไมแนนอนเสมอไปวาจะเหมอนกน พฤตกรรมทเปนจรงของคนทครองฐานต าแหนง เพราะพฤตกรรมจรงเปนผลของปฏกรยาของคนทครองต าแหนงทม บทบาททควรจะเปนบคลกภาพของตนเอง และของคนอนทเขารวมพฤตกรรม และเครองกระตน (Stimulus) ทมอยในเวลา และสถานททเกดการตดตอทางสงคม๖๕

นงเยาว ปฏกรชต ไดกลาวถงทฤษฎบทบาท โดยสรปความมาจากแนวคดของ Cohen วา การทสงคมก าหนดเฉพาะเจาะจงใหบคคลปฏบตหนาทตามบทบาทใดบทบาทหนงนน เรยกวา เปนบทบาททถกก าหนด ถงแมวาบคคลบางคนมไดประพฤตปฏบตตามบทบาท ทสงคมก าหนดให สวนบทบาททปฏบตจรง หมายถง การทบคคลไดแสดงหรอปฏบตออกมาจรงตามต าแหนงของเขา ความไมตรงกนของบทบาททปฏบตจรงนนอาจมสาเหตมาจากสงตางๆ ตอไปน๖๖

๑. บคคลขาดความเขาใจในบทบาททสงตองการ ๒. ความไมเหนดวยหรอไมลงรอยกบบทบาททถกก าหนด

๖๕ฑตยา สวรรณชฏ,พฒนาการ : ความคาดหวงบทบาทของพฒนากร คณะกรรมการ

หมบานและเจาหนาทระดบต าบล : สวนทองถน สงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๗), หนา ๔๓.

๖๖นงเยาว ปฎกรชต, อางในสพร จลทอง, “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวดนครศรธรรมราช”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐), หนา ๑๘ .

๒๖

๓. บคคลไมมความสามารถทจะแสดงบทบาทนนไดอยางมประสทธภาพ ประกอบม โคตรกอง2ไดใหแนวคดเกยวกบบทบาทวา “บทบาทหนาทตาม

ต าแหนงใดต าแหนงหนงนน จะถกคาดหวงจากสงคมรอบดานซงเปนกระบวนการขดเกลาทางสงคม (Socialization) และการแสดงบทบาทของบคคลตามต าแหนงหนาทจะมความถกตองเหมาะสมเพยงใดขนกบปจจย ๓ ประการ ดงน๖๗

๑. ความเขาใจในบทบาททตนเองแสดงหรอปฏบต ๒. ประสบการณของผทตองแสดงบทบาท ๓. บคลกภาพของผแสดงบทบาท ไพบลย ชางเรยน ใหแนวคดเกยวกบบทบาทวา “บทบาทของบคคลในสงคม

ยอมขนอยกบสภาพทตนครองอยและคณสมบตของบคคล ดงนนบทบาทของบคคลจงแตกตางออกไปตามลกษณะสภาพ อปนสย ความคด ความร ความสามารถ มลเหตจงใจ การอบรมเลยงดและความพอใจ”๖๘

สญญา สญญาววฒน กลาววาทฤษฎบทบาทเปนทฤษฎยอยในทฤษฎการกระท าระหวางกนดวยสญลกษณ (Symbolic Interaction Theory) โดยกลาวถงลกษณะของสงคมมนษยและลกษณะของปจเจกบคคล แลวย าใหเหนวา ตวเชอมระหวางมนษยกบสงคมนนกคอบทบาท สงคมมนษย คอโรงละคร มนษยแตละคนคอตวแสดงทมบทบาทชดเจนส าหรบแสดงมบทละครเปนตวก ากบ มนษยแตละคนมต าแหนงตางๆ ชดเจนทจะตองด ารงมบรรทดฐานสงคมควบคมพฤตกรรมตวละครตองเชอฟงผก ากบ มนษยทกคนกปรบตวใหเขากบผชมตองสวมบทบาทผชมประเภทตางๆ (Generalized others) และประการสดทายตองอาศยความรความช านาญตนชวยในการแสดง อาศยศกยภาพของตนและทกษะในการแสดงบทบาทเขาชวยเปนสไตลของตนในการตดตอสมพนธกบ๖๙

พารสนซ (Parsons) เปนนกสงคมวทยา กลาววา ความสมพนธระหวางมนษยในสงคมท าใหมนษยตองเพมบทบาทของตน เชน บคคลทมเพอนมาก กตองแสดงบทบาทมากขนเปนเงาตามตว๗๐

๖๗ประกอบม โคตรกอง, “บทบาทของพระสงฆทเกยวกบเยาวชนในเขตเทศบาลนครขอนแกน”,

วทยานพนธมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๑), หนา ๑. ๖๘ไพบลย ชางเรยน, สารานกรมศพททางสงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา

การพมพ, ๒๕๑๖), หนา ๑๗. ๖๙สญญา สญญาววฒน, ทฤษฎสงคมวทยา : เนอหาและแนวการใชประโยชนเบองตน,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๓๓-๑๓๔. ๗๐เรองเดยวกน, หนา ๒๐.

๒๗

มนตซเบอรก (mintzberg) กลาววา ผบรหารจะตองปฏบตงานในบทบาท ๑๐ บทบาทดวยกน ซงสามารถจดแบงออกไดเปน ๓ กลม คอ กลมบทบาทความสมพนธระหวางบคคล กลมบทบาทดานการแลกเปลยนขอมลขาวสาร และกลมบทบาทการตดสนใจ ๑. บทบาทความสมพนธระหวางบคคล (interpersonal roles) ไดแก บทบาทของความเปนหวหนาในเชงสญลกษณ (figurehead role) เชน ประธานในงานพธการตางๆ บทบาทการแสดงออกในฐานะผน า (leader) ไดแก การจางงาน การอบรม การกระตนจงใจ และการรกษาระเบยบวนยของผใตบงคบบญชา สวนบทบาทสดทาย คอ บทบาทการประสานงานในกลม (liaison role) ไดแก การกระท ากจกรรมซงตองสมพนธกบบคคลหรอกลมทอยภายใน และภายนอกองคกร เชน ผจดการฝายการตลาดขอขอมลดานก าลงคนจากผจดการฝายบรหารทรพยากรบคคล ถอเปนการตดตอประสานงานกนภายในองคการแตหากผจดการฝายการตลาดตดตอสอสารกบพนกงานของบรษทอน กถอเปนการประสานงานกนนอกองคการ เปนตน ๒. บทบาทดานการแลกเปลยนขอมลขาวสาร (information roles) ผบรหารมหนาทหรอบทบาทในการรบและเกบรวบรวมขาวสารจากใน และนอกองคการของตน กระท าไดโดยการอานวารสาร นตยสาร หนงสอพมพ แลวน ามาพดคยกบผบรหารคนอนๆ เชน องคการ คแขงขนมการวางแผนอะไรในชวงน รฐออกกฎหมายใหมมผลกระทบตอบรษทหรอไม เปนตน มนตซเบอรก (Mintzberg) เรยกบทบาทนวา บทบาทการตรวจสอบ (monitor role) สวนบทบาทแพรกระจายขาวสาร (disseminator role) กเปนอกบทบาทหนงของผบรหารในการด ารงตนเปรยบเสมอนชองทางทสงตอขาวสารตางๆ ไปยงสมาชกในองคการ และเมอถกเชญไปเปนตวแทนขององคการหรอสถาบนอนๆ ผบรหารจะตองปฏบตหนาทของตนในฐานะบทบาทโฆษก (spoken role) ขององคการดวย ๓. บทบาทการตดสนใจ (decisional roles) มนตซเบอรก (Mintzberg) ไดก าหนดบทบาทของผบรหารในดานนไว ๔ ประการ คอ บทบาทในฐานะผประกอบการ (entrepreneurs) คอ ผดแลโครงการใหมๆ ทจะปรบปรงการปฏบตงานขององคการใหดขน บทบาทของผขจดความวนวายหรอปญหาตางๆ (disturbance handles) ทเปนปญหาเกดขนอยนอกเหนอความคาดหมาย (unforeseen problems) บทบาทของผจดสรรทรพยากร (resource allocators) ในการรบผดชอบกระจายทรพยากร คน สงของ และเงนไปตามสวนตางๆ ขององคการและสดทาย คอบทบาทของผเจรจาตอรอง (negotiators) เพอท าหนาทถกเถยงและเจรจาตอรองกบกลมอนๆ ซงอาจจะเปนสหภาพแรงงาน ผถอหน ฯลฯ ในการเพมผลประโยชนใหกบองคการทตนเองท างานอย๗๑

๗๑ตลา มหาพสธานนท, หลกการจดการ หลกการ, ทาเรอแหลมฉบง LAEM CHABANG

PORT, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพต ารวจ, ๒๕๔๖), หนา ๔๖.

๒๘

ราลฟ ลนตน (Ralph Linton) เปนนกมานษยวทยาทมชอเสยง เขากลาววา “ต าแหนง สถานภาพ เปนผก าหนดบทบาท ผทมต าแหนงจะปฏบตหนาทไดสมบทบาทหรอไม ยอมขนอยกบองคประกอบหลายๆ อยาง เชน บคลกภาพของผสวมบทบาท ลกษณะของสงคม ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของสงคมนนดวย”๗๒ จากความหมายของบทบาท แนวความคดและทฤษฎเกยวกบบทบาท จงสรปไดวาบทบาท หมายถง พฤตกรรมหรอการกระท าของบคคล ซงอยในฐานะหรอต าแหนงหรอมสถานภาพอยางใดอยางหนง ซงสงคมไดก าหนดใหมหนาทตองปฏบต บทบาท และสถานภาพเปนสงทควบคกน นนคอสถานภาพจะก าหนดวาบคคลนนๆ มหนาทตองปฏบตตอผอนอยางไร สวนบทบาทเปนการปฏบตตามหนาทสงคมไดก าหนดไว ในแตละสถานภาพ การแสดงบทบาทจะสอดคลองกบบรรทดฐานของสงคม ในสถานภาพหนงๆ บคคลอาจจะตองแสดงบทบาทมากมายเมอบคคลด ารงอยในบทบาทใดบทบาทหนงแลว จะตองกระท าตามบทบาทของตนใหดทสด เพอสรางคณคาใหแกตวเอง และสรางประโยชนใหแกครอบครว ชมชน สงคม และประเทศ ตลอดถงมวลมนษยชาตใหมากทสด โดยทไมท าใหตนเอง และผทอยรอบขางเดอดรอนจากการกระท าของตน กลาวคอ กระท าทงประโยชนตอตนเอง และประโยชนบคคลอนใหสมบรณ เพราะหากวาทกคนไมสามารถกระท าตามบทบาททตนเองด ารงอยแลว กอาจจะท าใหสงคมเกดความไมสงบสขขนได ๒.๓ แนวคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษาไทย

๒.๓.๑ บทบาทพระสงฆกบสงคมไทย บทบาทพระสงฆกบสงคมไทย เปนความเกยวพนธกนระหวางพระพทธศาสนากบ

สงคมไทยทมมาแตโบราณกาล และมผกลาวไวหลายทาน ดงน พระพทธศาสนา วด และพระสงฆมความผกพนกบชวตและความเปนอยของคนไทยมาชานาน ถงแมในปจจบนส าหรบสงคมเมองหลวงผคนหางเหนจากวดมากขน แตกยงมวดอยมากมาย มประชาชนท าบญตกบาตรกนอยทกวน ส าหรบในชนบทนนความสมพนธระหวางวด พระสงฆและประชาชนยงไมเปลยนแปลงมากนก อาจกลาวไดวา วดและพระสงฆเปนตวแทนของพระพทธศาสนา เปนศนยกลางทรวมจตใจของประชาชนชาวไทย ซงมผรหลายทานไดกลาวไว ดงตอไปน พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดกลาวถงบทบาทความส าคญของวดและพระสงฆกบชมชน ไวดงนคอ

๗๒นจร เกตปราชญ,บทบาทของประธานคณะกรรมการพฒนาสตรจงหวดทวประเทศ ในการ

พฒนาสตรระดบจงหวด, วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๔๔), หนา ๑๐.

๒๙

๑. เปนสถานทศกษาส าหรบชาวบาน สงกลบตรมารบใชพระ รบการอบรมทาง ศลธรรมและเลาเรยนวชาตาง ๆ ตามทมสอนในสมยนน รวมทงเปนศนยรวมของเยาวชน ๒. เปนสถานสงเคราะหบตรหลานของชาวบานทยากจนไดมาอาศยเลยงชวตอย และศกษาเลาเรยนดวย ตลอดถงผใหญทขดสนมาอาศยวด ๓. เปนสถานพยาบาลทแจกจายพวกยารกษาผเจบปวย ๔. เปนทพกคนเดนทาง ๕. เปนสโมสรทชาวบานมาพบปะสงสรรค หยอนใจ หาความรเพมเตม ๖. เปนสถานบนเทงทจดงานเทศกาลและมหรสพตางๆ ส าหรบชาวบาน ๗. เปนทไกลเกลยขอพพาท เปนทปรกษาแกปญหาชวตครอบครวและความทกขตางๆ ๘. เปนศนยกลางศลปวฒนธรรมทรวบรวมศลปกรรมตางๆ ของชาต เปรยบเสมอน พพธภณฑ ๙. เปนคลงวสดส าหรบเกบของไวซงชาวบานจะไดใชรวมกนเมอมงานวดและขอยมไปใชเมอคนมงานตางๆ ๑๐. เปนศนยกลางการปกครองทก านนหรอผใหญบาน จะเรยกลกบานมาประชม กนบอกแจงกจกรรมตางๆ ๑๑. เปนทประกอบพธกรรมหรอใหบรการดานพธกรรม อนเปนเรองผกพนกบชวตของทกคนในระยะตาง ๆ๗๓ กรต ศรวเชยร ไดกลาวถง บทบาทของพระสงฆและวดทควรเปนไปในอนาคตอนทจะสรางความเลอมใสศรทธาแกประชาชนวาควรจะประกอบดวย ๑. บทบาทในการเปนผน าและแบบอยางแกชมชน ในเรองของความเปนระเบยบ เรยบรอย สะอาด และประหยด ๒. บทบาทในการเปนสถานทเรยนพระพทธศาสนาของทงพระสงฆ ชาวบาน และลกหลานของชาวบานรอบวด ๓. บทบาทในการเปนสถานทเรยนเพอการอานออกเขยนไดของชาวบานรอบวด ๔. บทบาทในการเปนแหลงรวบรวม เกบรกษา และศกษาคนควาวฒนธรรมแขนงตาง ๆ ทงศลปกรรม จตรกรรม ประตมากรรม และวรรณกรรมในทองถน ๕. บทบาทในการเปนสถานทไกลเกลยขอพพาทของชาวบาน ๖. บทบาทในการใหการสอนและฝกฝนอาชพทจ าเปนในทองถนแกชาวบานรอบวด ๗. บทบาทในการเปนผน าเอาหลกการและแนวคดใหมๆ มาชวยเหลอการเกษตร๗๔

๗๓พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), สถาบนสงฆกบสงคมไทย, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๗), หนา ๒๐๕–๒๐๖.

๓๐

จ านง อดวฒนสทธ ไดเสนอความคดเหนเกยวกบบทบาทของ พระสงฆและวดในสงคมปจจบน ดงน ๑. พระสงฆเปนผน าประชาชน เปนทพงทางจตใจและชวยแกปญหาสวนตว และปญหาสงคม อนเกดจากการทะเลาะววาท ระหวางสมาชกในสงคมดวยกน ๒. สถาบนวดเปนสถานทใหการศกษาแกประชาชน โรงเรยนประชาบาลหลายแหงตงอยในบรเวณวด สมภารเปนผใหการอปถมภ และแมกระทงศาลากเปนทเรยนหนงสอ นอกจากน วดยงเปนทอยอาศยศกษาเลาเรยนของพระภกษสามเณรและเดกโดยทวไป ๓. วดเปนประดจโรงพยาบาลใหรกษาพยาบาลแกคนเจบไขไดปวยทงทเปน โรคจตและโรค ทางกาย ๔. วดเปนประดจพพธภณฑสถาน คอเปนทเกบและรวบรวมสมบตโบราณอนล าคา และมประโยชนตอการศกษาทางวฒนธรรมตางๆ ของชาต ๕. ศาลาวดบางครงถกใชเปนสถานทประชมราษฎรเพอจะไดรบขาวสารตางๆ ๖. วดเปนสถานทแสดงความสามคคเปนน าหนงใจเดยวกนของประชาชน เพราะถอเปนสมบตสวนรวมของประชาชน เปนทประชาชนพบปะแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน ๗. วดเปนสถานสวสดการสงเคราะหแกคนยากจน และคนไรทพ านกพกพงอกทงยงเปนหอพกใหแกนกศกษาทวไป๗๕ ประเวศ วะส ไดเสนอ “บทบาทของพระสงฆและวด” ไวดงน ๑. พระสงฆเปนผสรางชมชนสงฆใหเปนชมชนแหงการเรยนร วตถประสงคของการบวช กคอ เพอการเรยนร ดงนน สงฆคอชมชนแหงการเรยนร ซงควรจะเปน ๓ เรองใหญๆ คอ ๑.๑ การเรยนรพทธธรรม ใหลกซงทสดทงทางปรยต และปฏบต ๑.๒ การเรยนรสงคมปจจบน ใหรเทาทนสงคมปจจบน เพอประโยชนในการสอน ๑.๓ การเรยนรการสอสาร ใหเปนทสนใจผคน ใหจบใจผคน ใหมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม หรอทเรยกวา อนสาสนปาฏหารย รวมทงความสามารถในการใช เครองมอตดตอสอสารสมยใหมดวย ๒. การศกษาของสงฆ เปนเรองทควรค านงก าหนดอยในนโยบายของรฐบาลในแผน การศกษาชาต มหาวทยาลยสงฆและมหาวทยาลยทางโลกควรจะรวมกนพฒนาหลกสตรส าหรบการศกษาของพระสงฆ

๗๔กรต ศรวเชยร, อดต ปจจบน และอนาคตแหงบทบาทของสงคมวด ในการแสวงหาเสนทางการพฒนาชนบทของพระสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา. ๒๕๒๗), หนา ๑๑๑ – ๑๑๓. ๗๕จ านงค อดว ฒ นสทธ , สงคมวทยาศาสนา , (กร ง เทพมหานคร : แพรวทยา , ๒๕๒๕), หนา ๑๔๕–๑๕๒.

๓๑

๓. การท าใหวดเปนสวนหนงของชมชนและสงเสรมความเขมแขงของชมชน ความส าคญ ของวดคอการเปนสวนหนงของชมชน ดงนนถาวดเขมแขงท าใหโครงสรางของชมชนเขมแขงดวย ทงนเนองจากการมศลธรรมอนดงามของสมาชกในชมชน ถาวดลอยตวออกจาก โครงสรางของสงคมในชมชน จะท าใหชมชนและสงคมออนแอ และสงผลใหสถาบนอนๆ รวมทงสถาบนทางศาสนาออนแอไปดวย ๔. วดกบการจดการศกษา การศกษาในระบบจากโรงเรยนระดบประถมศกษาและระดบมธยมศกษา จ านวน ๓๐,๐๐๐ โรงเรยน ยงไมสามารถผลตคนใหมความเขมแขงทางปญญา และศลธรรม ในสวนทยงขาดนหากวดสามารถจดกระบวนการเรยนรทสามารถพฒนาคนใหเตมศกยภาพได กจะเปนประโยชนตอสงคมอยางแทจรง ๕. พระสงฆกบการแกไขปญหาความขดแยงดวยสนตวธ เนองจากในโลกปจจบนมความขดแยงกนอยางรนแรงในสงคมระดบตางๆ พระสงฆควรศกษาใหเขาใจวา ความรนแรงนนหมายถงอะไร ขอบเขตแคไหน มกประเภท มสาเหตอะไรบาง มวธปองกนและแกไขอยางไร วธใดไดผล จะพฒนาวธการปองกนและการปองกนใหดขนอยางไร ๖. วดกบการอนรกษสงแวดลอม กระแสการอนรกษสงแวดลอม เปนกระแสใหมของโลกทมการระดมศาสตรทางดานตางๆ มาเชอมโยง พระสงฆจงควรตองพยายามศกษาใหเขาใจปญหาสงแวดลอมและวธการแกไข ใหลกซงเพอจะไดสอนประชาชนไดถกตอง และวดควรเปนตนแบบในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแกประชาชน ๗. การบรหารจดการวด วดเปนทรพยากรอนทรงคาของประชาชนในสงคม ดงนน การบรหารจดการวดทกอใหเกดประโยชนสงสดแกสงคมตามอดมการณแหงพระพทธศาสนา เจาอาวาส คณะสงฆ รฐบาล และผเกยวของจะตองใหความรวมมอในการจรรโลง พระศาสนาเพอสงคมตอไป๗๖ รชนกร เศรษโฐ กลาวถง บทบาททเดนและส าคญของพระสงฆในชนบทไทย สรปไดดงนคอ ๑. พระสงฆ ท าหนาทส งสอนธรรม และสงเสรมชาวบานท าบญกศลตางๆ ๒. ภกษอาวโส หรอสมภารวดท าหนาทเปนทปรกษา ผประนประนอมและ บางครงท าหนาทเยยวยารกษาผเจบปวย พระสงฆเปนผชวยสงเสรมความสามคคในหมบาน โดยชวยขจดความขดแยงของประชาชนในหมบานได เพราะคนสวนมากเชอฟงพระผทรงศลอยแลว พระสงฆท าหนาทอบรมสงสอนเดกดอทพอแมหมดความสามารถจะอบรมไดดวย ตนเอง รวมทงอนเคราะหเดกก าพรา พระสงฆเปนผชวยสงสอนเทคนคขนพนฐาน ซงสามารถเรยนรไดจากวด เชน สถาปตยกรรม ชางไม ชางกออฐ โบกปน ชางปรบปรงการเกษตร เปนตน และใน

๗๖ประเวศ วะส, พระสงฆกบการรเทาทนสงคม, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพหมอ

ชาวบาน, ๒๕๔๐), หนา ๔๖.

๓๒

ปจจบนน พระสงฆไดเรยนรวธการสาธารณสข แลวน าไปเผยแพรแกประชาชนใหรจก การสรางบอน า การสรางและใชสวมซม ตลอดจนรถงหลกการสาธารณสข พระสงฆเปนผน าทไมเปนทางการของหมบาน ท าหนาทชวยวางแผนแนะน าและสนบสนนงานของชาวบาน โครงการพฒนาตางๆ ในเมองไทยทส าเรจไปนน สวนหนงเปนเพราะเจาหนาทรฐบาลขอความรวมมอจากชาวบาน โดยผานพระสงฆซงชาวบานเคารพนบถอ พระสงฆเปนผน าประชาชนในทางจตวญญาณ เปนทพงทางจตใจ พระสงฆสามารถแกปญหาสวนตวของผเดอดรอน พระสงฆท าหนาทเปนธรรมทตและพระธรรมจารก ซงไปเผยแพรหลกธรรมแกชาวเขา ท าใหชาวเขาเกดความรสกรกชาต ไมท าไรเลอนลอย และหนมานบถอพทธศาสนา๗๗ สมพร เทพสทธา กลาววา พระสงฆควรมบทบาท ดงนคอ ๑.2เปนผน าทางจตใจ ศรทธาและปญญา พระสงฆควรเปนผน าทางจตใจของประชาชนและชมชน เพอยกระดบจตใจของประชาชนดวยหลกธรรมค าสงสอนทางศาสนา ใหสามารถมชวตอยางมความสข มศรทธาและปญญาทถกตอง ๒. เปนตวอยางแหงความด ใหเปนทเลอมใสของประชาชนทจะประพฤตตาม ๓. พฒนาจตใจของประชานชน ดวยกระบวนการสงเสรมและใหการศกษาอบรมกลบตร กลธดา ๔. การสงเคราะหทางจตใจใหแกประชาชน เมอมปญหาเดอดรอนทางจตใจ โดยยดหลกธรรม การใหค าปรกษาแนะน า ๕. ชวยแกไขปญหาชมชน ๗๘ จากการศกษาเอกสารตางๆ ดงกลาว พบวา บทบาทของพระสงฆม ๒ ดานคอบทบาททเกยวกบกจวตรในการประพฤตปฏบตตน ดานการศกษาธรรม แผนกธรรม แผนกบาล แผนกสามญและการปฏบต สมถะ วปสสนา ทงตอตนเองและตอประชาชน อกบทบาทคอพระสงฆจะตองอบรมสงสอนโดยการแสดงธรรม สอนพระพทธศาสนาในโรงเรยน จดฝกอบรมเขาคายคณธรรม การแนะน า การใหค าปรกษา การสนทนา การตอบปญหาและการแสดงธรรม

๒.๓.๒ พระพทธศาสนากบการศกษาของไทย ตงแตอดตจนถงปจจบนพระสงฆท าหนาทพฒนาการศกษาและสงเสรมคณภาพ

ชวตของประชาชนอยางกวางขวางและไดผล ทงนเพราะตามประเพณและวฒนธรรมไทยโดยทวไป พระสงฆเปนผเผยแผพระพทธศาสนาเปนครของเดกวดและเปนแบบอยางของผ

๗๗รชนกร เศรษโฐ, สงคมวทยาชนบท, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๘), หนา

๒๔๖-๒๔๗. ๗๘สมพร เทพสทธา, การพฒนาเศรษฐกจกบบทบาทของพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร :

สมชายการพมพ, ๒๕๒๔), หนา ๕๑-๕๒.

๓๓

ประพฤตดประพฤตชอบอนควรแกการเคารพกราบไหวของสงคมชาวพทธ พระสงฆจงสามารถถายทอดความรตางๆ ในพทธศาสนา เชน ความรเกยวกบหลกพทธธรรม จรยธรรม และการประกอบอาชพการงานเปนตน แกประชาชนท าใหประชาชนมความรความเขาใจหลกธรรมทางพทธศาสนาสามารถน าหลกธรรมดงกลาวมาเปนแนวทางการด าเนนชวตใหประสบความสข ความเจรญและเลอกประกอบอาชพทไมเบยดเบยนตนเองและผอนได นอกจากนน พระสงฆยงมเวลาวางมากกวาฆราวาส เพราะไมจ าเปนตองดนรนหาเลยงชวตหรอมภาระความรบผดชอบในการด ารงชวตและอาชพการงาน เมอวางจากสมณกจ เชน การบณฑบาต การสวดมนตและการทบทวนขอธรรม เปนตน พระสงฆกสามารถใชเวลาเพอชวยเหลอฆราวาสในดานตางๆ ไดปจจบนพระสงฆไดใหการศกษาและพฒนาคณภาพชวตของฆราวาสในรปของพระธรรมทต พระธรรมจารกและเปนผสอนในโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตย การศกษาของไทยไดเรมพฒนาขนทดเทยมอารยประเทศตงแตสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ใน พ.ศ. ๒๔๒๗ พระองคทรงใหสมเดจพระบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพไดจดตงโรงเรยนหลวงส าหรบราษฎรขนในวดโดยถอตามประเพณนยมของราษฎรทมกสงบตรหลานไปศกษาเลาเรยนกบพระสงฆในวดกนอยเสมอ นอกจากนนวดมกตงอยในเขตชมชน สะดวกตอการเดนทางไปศกษาเลาเรยน โรงเรยนวดแหงแรกททรงจดตงขนคอโรงเรยนวดมหรรณพาราม๗๙

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) กลาววา หากจดการศกษาในฐานะทเปนธรรมะ จดธรรมะใหเปนระบบการศกษาแลว มนษยกจะเปนมนษยทมจตใจสงอยเหนอปญหาทงปวง หลกการศกษาในทางพระพทธศาสนาเมอกลาวโดยสรปแลวม ๓ ประการ ไดแก การศกษาเกยวกบเรองศล การศกษาเกยวกบเรองสมาธและการศกษาเกยวกบเรองปญญา ระบบการศกษาของพระพทธศาสนาทง ๓ ประการนหากเราศกษาใหเขาใจเปนอยางดแลว จะสามารถ เอาไปประยกตเขากบการศกษาไดทกแขนง พระพทธศาสนาถกจดเปนวชาส าหรบเรยนรโดยสถานะหลก ๒ อยางคอ ในฐานะทเปนระบบจรยธรรมส าหรบประชาชนสวนใหญหรอเปนแหลงค าสอนจรยธรรมของประชากรแทบทงหมดของประเทศและในฐานะทเปนสวนประกอบส าคญของวฒนธรรมไทยทงในดานวตถธรรมและในดานนามธรรมซงมอทธพลครอบคลมมากทสดอยางหนงในวถชวตของคนในสงคม ลกษณะของสงคมไทยหากมองในแงพระพทธศาสนาแลวจะพบวาดวยอทธพลของพระพทธศาสนาท าใหสงคมไทยมลกษณะ ดงน ๑. เปนสงคมทมความกรณาเออเฟอเผอแผซงกนและกน ๒. เปนสงคมทไมมชนชนตายตว เพราะเชอในหลกของกรรมวา คนอาจไดรบผลดหรอชวตามกรรม ไมวาจะอยชนชนใดกตาม

๗๙มหามกฎราชวทยาลย, ประวตสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๑๔,), หนา ๑๒๕.

๓๔

๓. เปนสงคมกสกรรม เพราะไมนยมประกอบอาชพทผดหลกธรรม ซงพระพทธศาสนาหามไว ๕ ประการคอ คาอาวธ คามนษย คาขายสตวส าหรบฆาเปนอาหาร คาน าเมา คายาพษ ๔. เปนสงคมทมความคดกวางขวาง เพราะหลกธรรมในพระพทธศาสนาเปนหลกธรรมสากล ยอมรบความคดของชนกลมอนๆ๘๐

เมอคนไทยจดการศกษาขน การศกษาของไทยกเกดขนในสงคมทมพระพทธศาสนาเปนพนฐานสงทคนไทยสมยแรก ๆเรยนจงเปนสงทมพนฐานมาจากพระพทธศาสนาทงสน พนฐานประการ แรกของการศกษาของไทยนนคอพนฐานทางปรชญาหรอความมงหมายอนสงสดของการศกษาซงเปนปรชญาทเนนเอกลกษณของสงคมไทยและเนนของคบานคเมอง คอ พระพทธศาสนานนเอง พนฐานทางจตวทยาซงเปนเรองของตวผเรยนเปนส าคญกสามารถศกษาและน าความรจากพระพทธศาสนามาใชในการพฒนาจตใจไดเชนกน ดงนนจะเหนไดวา พนฐานของการศกษาทงในดานปรชญา สงคมวทยา จตวทยาทจะน ามาใชเปนแนวทางเพอจดการศกษาของไทยเราน นมอยอยางพรอมมลบรบรณในพระพทธศาสนา

สรปไดวา พนฐานประการแรกของการศกษาไทย คอ พนฐานทางดานปรชญาหร

ความมงหมายอนสงสดของการศกษา ซงเปนปรชญาทเนนเอกลกษณของสงคมไทยและเนนของคบานคเมอง

๒.๓.๓ ความหมายของการศกษาตามทศนะทางพระพทธศาสนา ค าวา “การศกษา” ในภาษาสนสกฤตใชค าวา “ศกษา” สวนภาษาบาลใชค าวา

“สกขา” แปลวา ท าใหแหง หมายถง การท ากเลส หรอสงชวรายใหหายไป ตามรปศพทแลว อาจแยกออกพจารณาตามแนวพระพทธศาสนาได ๒ ความหมายคอ๘๑

๑. หมายถง เครองมอใหมองเหนตวเอง (สย เตน อกขตต สกขา : Self evidence) คอการเขาใจคณภาพของตวเอง รวาตวเองมพลง มศกยภาพแตไหนเพยงไร มความสามารถอยางไร และควรใชอยางไร เปนตน ซงกคอ การรตนเองในทก ๆ ดาน เชน ในการประกอบอาชพ ตองรวาตวเองมความร ความถนด ความสามารถในดานใดกประกอบอาชพในดานนน เปนตน การมองเหนตวเองน จะท าใหมนษยรจกตวเอง และสามารถน าตวเองเขาไปสมพนธกบสงตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม หนาทของการศกษาตามความหมายน คอ การชวยใหคนพบตวเอง

๘๐พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), ศาสนาและเยาวชน, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม,

๒๕๓๙), หนา ๒๗๗ - ๒๘๓. ๘๑สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, (กรงเทพมหานคร : นลนาราการพมพ,

๒๕๓๔), หนา ๑๕๓.

๓๕

๒./หมายถง เครองมอท าใหมองเหนความจรง (สจจ เตน อกขตต สกขา : Self realization) คอ มความเขาใจในสภาพของตนเองและสงตาง ๆ อยางแจมแจงชดเจน หรอการมองเหนความจรงตามความเปนจรง

จะเหนวา พระพทธศาสนาสอนใหมนษยพยายามเขาใจธรรมชาตใหมากทสด ทงธรรมชาตทเกยวกบตวมนษยเองและธรรมชาตของสงตางๆ ทลอมรอบตวมนษย หรอทไปสมพนธเขา อยางเชน ค าสอนเรอง ยถาภตญาณ คอ การรตามทมนเปน ไดแกตวธรรมชาตจรงๆ นนเอง หรอแมแตค าวา “ตถาคต” กแปลวา ผไปอยางนน คอ การไปตามทมนเปนไปหรอตามธรรมชาตนนเอง ดงนน ธาตแหงการร (พทธภาวะ) กคอ ธรรมชาตนนเอง

พทธทาสภกข ไดใหค านยามการศกษาไววา “ค าวา สกขา หมายความวา วชโชปาทาน คอ การถอเอาไดซงวชชา” และค าวา วชชา นน ไมไดมความหมายตามวชาทเขาใจกน หากแตเปนวชชา ทมความหมายทางพระพทธศาสนา หมายถง สามารถดบทกขได เปนหวใจส าคญและเปนความหมายทสงสดของการศกษาตามแนวพระพทธศาสนา เรยกวาเปนความรหรอวชชา ในระดบวชชา ๓ หรอญาณ ๓ คอ๘๒

(๑) ปพเพนวาสานสสตญาณ สามารถระลกชาตปางหลงได (๒) จตปปาตญาณ มองเหนการเวยนวายตายเกดของสตวได (๓) อาสวกขยญาณ ท าอาสวะใหสนได พทธทาสภกข ไดแบงจ าแนกการศกษาออกเปน ๒ ประเภท ตามลกษณะการศกษา

ทมอยท วโลก คอ ๑. การศกษาทเปนทาสของกเลส คอ การศกษาทเปนไปตามอ านาจแหงกเลสของ

คนทจดการศกษา หรอคนทศกษาเองกศกษาตามใจชอบตามกเลสของตนเอง บางทกกลายเปนคนเหนแกตวเพราะการศกษานนเอง๘๓ เชน บาวฒ บาสถาบน บาเกยรตยศ เปนตน ท าใหเกดปญหาตามมามากมาย เปนตนวา ท าใหเกดการวดคณคาของมนษยดวยการกน ดวยการศกษา กอใหเกดชนชนในสงคม มการดถกเหยยดหยามกน การศกษาในลกษณะทวาน จงเปนไปเพอสรางปญหามากกวาเพอแกปญหา หรอเปนไปเพอสรางปญหามากวาสรางภมปญญา๘๔

๒. การศกษาทไมเปนทาสของกเลส คอ การศกษาทสอนใหคนรจกบงคบกเลส บงคบตว ไมเหนแกตว เปนสภาพบรษทไมมความเลวทรามในการประพฤตปฏบต๘๕ เปนการศกษาเพอยกระดบจตของมนษยใหสงขน คอตองอยในระดบทฝกแลว เปนระดบทเปน

๘๒พทธทาสภกข, การศกษาสมบรณแบบ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสขภาพใจ,

๒๕๑๘), หนา ๒๓ - ๓๓. ๘๓เรองเดยวกน, หนา ๒๙.

๘๔สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, หนา ๑๖๐. ๘๕พทธทาสภกข, การศกษาสมบรณแบบ, หนา ๒๙ – ๓๐.

๓๖

มาตรฐานขนต าสดของของผมจตใจสง ไมอยในระดบการเรยนร ทถอวาเปนระดบธรรมดาและเปนเพยงการรตามต าราเทานน นอกเหนอจากนน ตองพฒนาจตใจไปสข นทละความเหนแกตว เพอใหบรรลเปาหมายคอ มนษยไดรบสงทดทสดเทาทมนษยควรจะได

พทธทาสภกข ยงกลาวอกวา “การศกษา คอ การขจดเสยซงสญชาตญาณอยางสตว” (Animal instinct) หมายถง การท าลายเสยซงความรสกทเปนคณคาชนต า อนไดแก กน กาม และเกยรต หรอคณสมบตรวมทคนและสตวมเหมอนกน คอการกน การสบพนธ การปองกนอนตรายหรอการหนภย และการแสวงหาความเของเปนตน พทธทาสภกข มไดคดคานสงเหลาน แตทานเสนอวา ในการเขาไปเกยวของกบสงเหลานนน ควรใหด าเนนไปในลกษณะเปนทางสายกลาง การศกษาตามแนวของทานกคอ การศกษาทสอนคนใหท าอะไรๆ เปนไปตามธรรมชาต เชน กนแตพอด (ไมกกตน ไมกนทงกนขวาง ไมกนคณคาเทยม) สบพนธแตพอด (สบพนธเพอสรางมนษย ไมใชสนองตณหา) เกยรตยศชอเสยง กควรใหเกดในลกษณะทดงามและชอบธรรมและไมยดตดในเกยรตยศชอเสยงนน เปนตน การศกษาตามแนวพทธทาสภกข จงหมายถง การสรางใหคนเปนมนษยทสมบรณ กลาวคอ ใหเปนผมใจสง จนพนจากอ านาจความเหนแกตว การศกษาทถกตองตามแนวของพทธทาสภกข กคอ การศกษาทไมเปนไปเพอเพมความเหนแกตวใหแกมนษย แตตองลดความเหนแกตวของมนษยลงใหไดมากทสด๘๖

ขอพจารณาเกยวกบค าวา “การศกษา” ค าวา “การศกษา” หลายคนคงมความเขาใจตรงกนวา เปนเพยงการเลาเรยนสงใด

สงหนงแลวยงไมไดน ามาใชใหเกดผลขน ความหมายเชนทวาน เปนความหมายทคนไทยน ามาใชคกบการปฏบต ถาศกษากหมายความวา เลาเรยน ยงไมไดท า เมอปฏบตกคอน าเอาสงทศกษานนมาลงมอท า ความเขาใจดงกลาวน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) กลาววา เปนความเขาใจทไมถกตอง ทานใหเหตผล อธบายเพมเตมวา ค าวา ศกษา นน เดมไมไดคกบการปฏบต ค าทมาคกบปฏบต ทบอกวาเปนเพยงความรทเลาเรยนรบฟงมานน เรยกวา ปรยต ค าทคกบปฏบต คอ ปรยต การศกษาเดมนน มความหมายกวาง ตงแตเรยนรไปจนกระทงฝกหด ลงมอปฏบต ฝกหดเพอท าใหเปนและทงหมดตลอดกระบวนการนน เรยกวา การศกษา ทานยงกลาวอกวา อาจจะเปนไปไดวา ในสมยหลงๆ น การศกษาไดเนนในดานการเลาเรยนหนงสอ อานต าราหรอคมภรมากไป ความหมายของการศกษากเลยแคบลง เหลอเปนเพยงการเลาเรยนต าราไป

๘๖สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, หนา ๑๕๙.

๓๗

จงเปนไดแตปรยตอยางเดยว ซงความจรงแลว ค าวา การศกษา นน มความหมายครอบคลมทงปรยตและปฏบต๘๗

๒.๓.๔ เปาหมายของการศกษา ในพระพทธศาสนานน มงพฒนามนษยใหมคณภาพชวตทด มนษยนนมเหตผล

มสต ปญญา มอารมณและมรางกาย ระบบการศกษาทมเปาหมายชดเจนสมบรณ จะตองจดการศกษาเพอพฒนาทงในแงของสตปญญา เหตผล อารมณและรางกายของผเรยน รวมถงการด าเนนชวตรวมกบสงคมของตนเองได

สนท ศรส าแดง ไดตงประเดนเพอการศกษาวเคราะหถงเปาหมายของการศกษาจากมองมมของพระพทธศาสนาไวดงน๘๘

๑. เปาหมายดานการด ารงชพ (livelihood) การด ารงชวตเปนเรองส าคญพนฐานทพทธศาสนา ไดใหความส าคญในขอน ในฐานะ

เปนกระบวนการตอเนองตลอดชวต ในอรยมรรคมองค ๘ ประการ อนเปนทางด าเนนชวตของอารยชน ไดแสดงหลกการด าเนนชวตวา จะตองเปนสมมาชพ (สมมาอาชวะ) ไวในขอท ๖ หลกนสงเสรมอาชพถกตองทกอยาง และปฏเสธอาชพทจรต (มจฉาชพ) ทงปวง รวมถงอาชพทขดตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนด เชน การคาขายทมชอบธรรม ๕ ประการ คอ

๑) คาอาวธสงคราม ๒) คามนษย ๓) คาเนอสตว ๔) คาของมนเมา ๕) คายาพษ ๒. เปาหมายดานการพฒนาบคลกภาพ (Development of Personality) การพฒนาบคลกภาพใหสมดล เปนความจ าเปนตอการครองชวตทงสวนตวและในทาง

สงคม ปราศจากเรองน บคคลไมสามารถกอใหเกดความสขแกตวเองและไมอาจประสบความส าเรจในชวต พระพทธศาสนาสอนหลกการพฒนาบคลกภาพไวอยางดยง เชน หลกสปปรสธรรม ๗ ประการ หลกวาดวยอนสยทเปนสาเหตใหแสดงพฤตกรรมอนไมพงปรารถนาเปนเหตใหเสยบคลกภาพ หลกวาดวยความเกยวของสมพนธกบบคคลระดบตางๆ (ทศ ๖) และหลกเวสารชชกรณธรรม ๕ เปนตน ๓. เปาหมายดานพฒนาสตปญญา (Intellectual Development)

มนษยตางจากสตวอนในดานสตปญญา ดวยสตปญญานเองท าใหมนษยสามารถพฒนาไดและใชความรเพออยรวมกบธรรมชาต สามารถปรบตวเขาก บธรรมชาตได พระพทธศาสนามค าสอนทสงเสรมสตปญญาในทกดาน ไมวาจะเปนสชาตปญญา นปากปญญา หรอวปสสนาปญญา สชาตปญญา เปนสงทไมอาจพฒนาใหดกวาได เพราะเกดมส าเรจดวย

๘๗พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ปฏบตธรรมใหถกทาง, พมพครงท ๓๒, (กรงเทพมหานคร :

สหธรรมก, ๒๕๓๘), หนา ๘ - ๙. ๘๘สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, หนา ๒ - ๙.

๓๘

อานภาพหรออทธพลของกรรมเกา สวนนปากปญญา หมายถงปญญาหรอความรทใชด ารงชพ เกดจากการขวนขวายศกษาเลาเรยนจนมความร ความช านาญเปนตวน าในการท างานทกอยาง และเปนความรทใชในการบรหาร ตงแตระดบความรพนฐาน ไปถงระดบเชยวชาญในสาขาวชานนๆ

๔. เปาหมายในการพฒนาดานรางกาย (Physical Development) ในการด าเนนชวตหรอในการพยายามตอส เพอความอยรอด จะตองมรางกาย

สมบรณ และเขงแรง ปราศจากรางกายทแขงแรง เราไมอาจมชวตอยอยางสขสบายหรอไดรบสงทปรารถนาได พระพทธศาสนา กลาวถง สปปายะ ๔ ประการ อนเปนเหตเบองตนของความสข ๕. เปาหมายในดานการพฒนาศลธรรม (Moral Development) คณคาทางศลธรรมและจรยธรรม เปนสงส าคญในชวตมนษย ทกคนสามารถฝกฝนตนเองใหเปนคนมอปนสยทดได ความส าเรจทกดานตองอาศยมคณสมบตดานศลธรรม จรยธรรม และตองอาศยการเคารพกฎทางศลธรรม ในการจดการศกษา สงทตองค านงถง คอ เพอประโยชนแกการอยรวมกนอยางสนตสข การพฒนาดานจรยธรรม ใหกระท าโดยการเรมตนคดในสงทดงาม ดงทตรสสอนไววา เพยงแตคดในเรองทด ยงมคณคามาก จงไมจ าตองกลาวถงการลงมอท าดวยการดวยวาจา ฉะนน ควรคดวา แมคนอนเบยดเบยนเรา เรากจะไมเบยดเบยนเขา ไมแกปญหาโดยเอาสงสกปรกช าระสงสกปรก จะท าใหสกปรกมากขนและตรสวา คนทจมลงไปในหลม จะอมคนทจมลงดวยกนขนมาไมได

๖. เปาหมายในดานพฒนาความรสกซาบซงในศลปะ (Aesthetic Development) ในฐานะเปนสตวโลกมชวต มนษยมไดพงพอใจเฉพาะเรองทท าใหมชวตอยรอด

เทานน สงประจกษชดอยกคอ มนษยยงแสวงสงเหนอกวาความมชวตรอดและแสวงหาสงจ าเปนมใช เฉพาะดานอตถประโยชนอยางเดยวหากยงสนใจแสวงหาสงทเปนความงามดวย พระพทธศาสนาเอง กไมไดทอดทงในการสงเสรม พร าสอนใหมความสนใจในดานสนทรย หรอโลกแหงความงาม โลกแหงศลปะ ดงทพระองคทรงยกยองพระอานนทวา เปนผเลศดานงานศลปะทออกแบบจวรเชนทเหนกนอยในปจจบน ในขณะเดยวกนงานชางประเภทตางๆ อนไมมโทษ ถอเปนมงคล เชน ชางแกว ชางทอง เปนตน ถอวาเปนสงทสามารถส าเรจประโยชนได

๗. เปาหมายดานการพฒนาวญญาณ (Spiritual Development) พระพทธศาสนา มงสงเสรมพฒนาวญญาณของมนษยใหสงขน ประณตขนดวย

ตระหนกถงขอทวา มนษยมวญญาณธาต (Spiritual Element) ธาตร เปนเหตใหสามารถพฒนาไดสงกวาสตวโลกชนดอนสามารถทรบรและเขาใจสงทเปนนามธรรมไดค าสอนในพระพทธศาสนาเกอบจะทงหมดมงเพอทจะพฒนาวญญาณธาตของมนษยน

๓๙

๘. เปาหมายในดานพฒนาดานการเมองการปกครอง ในดานการปกครอง พระพทธศาสนาไมเนนตวบคคล และไมเนนทระบบ แตเนนท

จรยธรรมทางการเมอง (Political Codes) ดวยเหตทการเมองเปนเรองของการไดมาและการใชอ านาจ หากการไดและการใชอ านาจนน ปราศจากจรยธรรมไมวาการไดและการใชโดยบคคลใด หรอโดยระบบใด ยอมกออนตรายหายนะ ดวยเหตวามนษยทกคนยงมอคต มความประพฤตออนไหวไมเสมอตนเสมอปลายเปนไปตามอ านาจของความรกความเกลยด ความกลวและความหลง จงตองใชจรยธรรม ควบคมบคคล เพอรกษาระบบไว ดงทพระพทธองคตรสวา “เทพเจากด พระตถาคตกด มองเหนบคคล (นกปกครอง) ประพฤตออนไหวงายไมเสมอภาค ดวยเหตนน ผปกครอง ดวยระบบอตตาธปไตย จะตองมสตควบคม ผปกครองดวยระบบประชาธปไตย ตองมความร และมการตรวจสอบเพงพนจ (ฌาย) ผปกครองดวยระบบธรรมาธปไตย จะตองยดหลกธรรมตามความเหมาะสมส าหรบแตละเรอง”

จากเปาหมายของการศกษาทง ๘ ประการดงกลาวนน จะเหนไดวา พระพทธศาสนานน ไดใหความส าคญรอบดาน มไดมองเพยงจดใดจดหนงทตองการพฒนา เพยงแตเหนวา การศกษาทมงพฒนาดานอาชพหรอการประกอบอาชพในดานตางๆ ในการด าเนนชวตนน กมศาสตรเฉพาะทางดานนนๆ ไดจดการศกษากนอยแลว ดงนน เปาหมายการศกษาในพระพทธศาสนา จงมไดมงไปสการพฒนาอาชพในลกษณะดงกลาว หากแตมงพฒนาคณธรรมเพอยกระดบจตใจหรอพฒนาคณธรรมในการประกอบอาชพนนใหเปนไปโดยความสจรต ยตธรรม ไมสรางความเดอดรอนใหแกตนเองและสงคม

๒.๓.๕ หลกการทวไปของการศกษาในทศนะของพระพทธศาสนา ๑. การศกษาจะตองเปนหลกของการด าเนนชวต ไมใชเรยนรฝกหดแคเทาทจ าเปน

พอด ารงชวตอยได แตตองศกษาพฒนาตนยงขนตลอดเวลา ๒. การศกษาจะตองชวยใหมนษยอยไดอยางดทสดในสภาพของสงคมหรอโลกท

เปนโลกาภวฒน ใหมความสามารถในการปรบตว ไมใชเลยนแบบ เพราะการปรบตวนน ตองเขาใจถงผลดและผลเสยกอน

๓. การศกษาจะตองใหความส าคญแกองคประกอบตางๆ โดยเฉพาะองคประกอบทส าคญคอ ตวมนษย วฒนธรรม ฯลฯ

๔. การศกษาจะตองสรางคณสมบตหรอความสามารถในการสอใหคนอนเขาใจ และสามารถน าขาวสารขอมลและความรมาเชอมโยงสรางสรรคองคความรใหม ตลอดจนสามารถชแจงชกจงใหผอนเหนคลอยตาม

๕. การศกษาจะตองใหความส าคญในการรจกใชอายตนะใหไดประโยชน ไมเกดโทษ เรยกวา ดเปนและฟงเปน เปนตน

๔๐

๖. การศกษาจะตองพฒนามนษยใหมความสามารถในการคดเปน สามารถสรรหาประโยชนสงสดไดจากสงแวดลอมทเลวทสดได

๗. การศกษาจะตองพฒนามนษยใหมดลยภาพในการสมพนธกบวตถ จะตองมทงการไดและการให

๘. การศกษาจะตองแกปญหาเรอง “ทฐ” ของมนษยทต งอยบนฐานของความคดทจะพชตธรรมชาตและความเชอวาความสขอยทการเสพวตถ โดยแกลกลงไปถงแนวความคดและความเชอทอยเบองหลงอารยธรรมทงหมด

จากหลงการศกษาทง ๘ ขอ สามารถสรปไดวา การศกษาในแงของพระพทธศาสนาไมไดเนนแตเฉพาะวชาการเพยงอยางเดยวเทานน แตยงพยายามสอดแทรกหลกธรรมในการด าเนนชวตเพอใหมนษยสามารถใชชวตไดอยางมความสขทสด ๒.๔ แนวคดเกยวกบพทธวธการสอน

๒.๔.๑ แนวคดเกยวกบการสอน แนวคดเกยวกบการสอน มผกลาวไวหลายทาน ซงไดกลาวถงการสอนไวดงน พระมหาอดศร ถรสโล ไดกลาวถงหลกการพฒนาบคลกภาพของบคคลไวใน

“คณธรรมส าหรบคร” วา๘๙ ๑. การวเคราะหตนเอง (Self Analysis) หมายถง การส ารวจตรวจสอบตงเองวาม

สงดหรอสงใดบกพรองแลวกปรบปรงแกไข สงเสรมเพมพนตอไป ๒. การปรบปรงตนเอง (Self Improvement) หมายถง การวเคราะหตนเองเปน

เบองตน นนคอจะตองฝกตนใหเปนคนรจกเหตผล ๓. การฝกตนเอง (Self Training) หมายถง การหมนฝกฝนปฏบตตนเปนประจ าให

เกดเปนนสย การฝกตนเองจะส าเรจไดตองอาศยความจรงใจ ๔ . การประเมนผล (Self Evaluation) หมายถง การส ารวจตรวจสอบครงสดทาย

หลงจากไดกระท าตามขนตอนทไดวางแผนไวหรอตงใจไวแลว ค าหมาน คนไค )นามแฝง (กลาวไววา “๑๑๙ กระบวนทาของครมออาชพ” วา

พนฐานการเปนครเปนเรองของคณสมบตสวนตวหรอสงทมอยในตวตนของคร เชน ความเชอ ความคด จตใจ นสย รปลกษณและการแสดงออกในทางบวกตอศษยหรอผเรยนโดยเฉพาะอยางยงความเปนมตรทดหรอ“กลยาณมตรภาพ” ซงจะชวยสรางความสมพนธทดระหวางครกบศษย นอกจากความเปนมตรทดแลวพนฐานทางจตใจอกประการหนงคอ “จตวญญาณความเปนคร” ไดแก ความรกและเมตตา ความเหนอกเหนใจและตองการจะชวยเหลอผอนโดยบรสทธใจและ

๘๙พระมหาอดศร ถรสโล, ความเปนครไทย, (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส.

๒๕๔๐), หนา ๙๖.

๔๑

ความสามารถแสดงออกซงจตวญญาณของความเปนครไดอยางเปนธรรมชาต บคคลใดปราศจากพนฐานเหลาน แมวาจะมความรและทกษะทางวชาชพมากมายเพยงใด กยากจะเปนครทดมคณภาพได๙๐

ช านาญ นศารตน กลาวไวใน “การสอนศลธรรมในโรงเรยน” วาการสอนศลธรรมมจดมงหมาย ๒ ประการ คอ๙๑

๑. ใหนกเรยนมความรความเขาใจในเรองศลธรรมและศาสนาอยางถกตอง ๒. ใหนกเรยนน าความรความเขาใจไปประพฤตปฏบต

ในจดมงหมายขอ ๑ เปนการสอนใหรทางศาสนา เรยกวา “ปรยตธรรม” การสอนใหรเปนหนาทของครศลธรรม สวนการอบรมเปนหนาทของครทกคนจะตองชวยกน

ธรศกด อครบวร กลาวถงลกษณะของครทดไวใน “คนเปนครไทย” วา๙๒ ๑. ภมร ไดแก คณสมบตสวนตวทเกยวของกบความรความสามารถดานวชาการท

จะสอน ตลอดจนการเปนผทมสตปญญาด เฉลยวฉลาด เชอมนในตนเอง มความคดสรางสรรค รจกแสวงหาความรใหมๆ เปนตน ภมรอกประการหนงคอ การสอนดและและปกครองด สามารถอธบายไดรวบรดชดเจน สอนสนก ท าเรองทยากใหงายได ควบคมชนเรยนใหอยในระเบยบวนย เปนตน

๒. ภมธรรม ไดแก การประพฤตด เวนจากอบายมขทงปวง กระท าแตสงทดทสจรต ทงกาย วาจา และใจ นอกจากน ครตองมจรรยาบรรณและคณธรรมคร ซอสตย เสยสละ มเมตตา กรณา ยตธรรมและมานะอดทน เปนตน

๓ . ภมฐาน ไดแก บคลกภาพดรปรางทาทางด แตงกายสะอาดเรยบรอย พดจาไพเราะนมนวล น าเสยงชดเจน มลกษณะเปนผน าและยงตองเปนผทมมนษยสมพนธด มอธยาศยไมตรกบบคคลทกเพศ ทกวย ทกชนชน

พชราภรณ พสวต ไดสรปแนวคดและการวจยของนกการศกษาทไดกลาวถงสมรรถภาพในการเปนคร ประสทธภาพของครคณลกษณะของครทดและครทดไวในงานวจย

๙๐ค าหมาน คนไค (นามแฝง), ๑๙๙ กระบวนทาของครมออาชพ, (กรงเทพมหานคร : สาย

ธาร, ๒๕๔๔), หนา ๑๓-๑๔. ๙๑ช านาญ นศารตน, อางในประดษฐ พรหมเสนา, “การน าวธสอนในสมยพทธกาลมาใชสอน

จรยศกษาในระดบประถมศกษา”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓), หนา ๒๐.

๙๒ธรศกด อครบวร, ความเปนครไทย, (กรงเทพมหานคร : ก.พลพมพ (๑๙๙๖) จ ากด, ๒๕๔๔), หนา ๗๕.

๔๒

เรอง “การศกษาสมรรถภาพความเปนครของนกศกษาฝกสอนคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง” ดงน๙๓

๑. มบคลกภาพด คอมรรางทาทางด ใบหนาสะอาด เสอผาสะอาด เรยบรอยสภาพ เหมาะสมกบกาลเทศะ ฟนสะอาด มอารมณด มความเชอมนในตนเอง มกรยาสภาพ

๒. มคณธรรมและจรยธรรมของคร การแสดงออกในสงทควรประพฤตปฏบตมความยตธรรมมความตงใจสอนนกเรยน มเจตคตทดตออาชพครมความสามารถในการสงสอนอบรมนกเรยนเพอใหนกเรยนเปนคนด ยดถอขนบธรรมเนยมประเพณของคร ดแลชวยเหลอ แนะน าครใหมและนสตนกศกษาทฝกสอนดวยความรกและมความเมตตากรณาไมนนทาหรอใหรายตอผอน รกษาความลบของนกเรยน อทศตนตออาชพคร ถายทอดวชาความรใหแกเดกโดยไมปดบงอ าพราง

๓. เปนผมสมรรถภาพทางดานวชาสามญ วชาเฉพาะและวชาอาชพครเปนอยางด โดยเปนผมสมรรถภาพในดานความรความเขาใจเนอหาวชา มสมรรถภาพในดานการสอนเปนอยางด โดยน าหลกจตวทยามาประยกตใชไดอยางเหมาะสม สามารถจดกจกรรมการเรยนการสอนไดอยางเหมาะกบความตองการของนกเรยนและสภาพสงคม มเทคนคในการสอนนกเรยนใหเกดการเรยนรไดเรว มความสามารถในการน าวธการวดและประเมนผลการเรยนการสอน ตลอดจนน าผลมาปรบปรงการสอนและสามารถท าการศกษาเดกเปนรายบคคล

๔. สมรรถภาพในดานการเตรยมการสอน คอมการเตรยมลวงหนาเกยวกบหนงสอ แบบเรยน ต ารา เอกสารและวสดอปกรณการสอน รวมทงมการเขยนวตถประสงคเชงพฤตกรรมใหสอดคลองกบจดมงหมายของหลกสตรและเนอหาวชา

๕. สมรรถภาพในดานการด าเนนการ จดกจกรรมการเรยนการสอน โดยมล าดบขนตอนการสอนชดเจน รจกจบจดส าคญมาอธบายใหเขาใจ มความรดานวธสอน รจกใชอปกรณการสอน มความสามารถดดแปลงการสอนใหเหมาะสม มการใชภาษาทชดเจน ไมวกวน สามารถสรางบรรยากาศในการเรยนการสอนไดด มอารมณขน มวธการเสรมสรางก าลงใจใหแกนกเรยนไดอยางเหมาะสม ท าใหนกเรยนเกดก าลงใจ เกดความมนใจในการเรยนร เนนใหนกเรยนเกดทกษะในทกดาน ไมวาจะเปนดานจรยธรรมหรอดานความคดสรางสรรคและมการสรปบทเรยน ชวยใหผเรยนเกดความคดรวบยอดไดตรงตามจดประสงคทวางไว

๖. สมรรถภาพในดานการมมนษยสมพนธ มความสามารถท างานรวมกบบคคลอนไดด ปฏบตตนเปนแบบอยางทมคณธรรม รกษาวฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณ

๙๓พชราภรณ พสวต, “การศกษาสมรรถภาพความเปนครของนกศกษาฝกสอน คณะ

ศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง”, โครงการวจยภาควชาหลกสตรและการสอน (คณะศกษาศาสตร :มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๓), หนา ๑๙-๒๐.

๔๓

ตลอดจนเปนผทสามารถสรางสมพนธภาพทดกบชมชนและรวมมอกบชมชนเปนอยางด ดวยความเสยสละและรบผดชอบ

๗. สมรรถภาพในดานการพฒนาตนเอง โดยรจกเพมพนความรใหแกอาชพครดวยการเขยน พด การคนควาทเกยวของกบวชาการศกษาและใชการสงเกต เพอใหเขาใจเกยวกบระเบยบตางๆ ของโรงเรยน

๒.๔.๒ แนวคดการสอนในพระพทธศาสน พระพทธศาสนา สอนใหมนษยพยายามเขาใจธรรมชาตใหมากทสด ทงธรรมชาตท

เกยวกบตวมนษยเองและธรรมชาตของสงตางๆ ทลอมรอบตวมนษย หรอทไปสมพนธเขา อยางเชน ค าสอนเรอง ยถาภตญาณ คอการรตามทมนเ ปน ไดแกตวธรรมชาตจรงๆ นนเอง หรอแมแตค าวา “ตถาคต” กแปลวา ผไปอยางนน คอ การไปตามทมนเปนไปหรอตาม

พระพทธศาสนา หมายถง ค าสงสอนของพระพทธเจา ซงทรงคนพบสงทเปนจรง หรอ สจจธรรมทมอยแลวในธรรมชาตและทรงสงสอนใหมนษยพนทกข มองคประกอบทส าคญ ๔ ประการ คอ ศาสนธรรม หรอ ค าสงสอนของพระพทธเจาถอวาเปนแกนแทของศาสนา สวนศาสนธรรม ศาสนวตถ ศาสนพธ และศาสนาบคคล ถอเปนเปลอก หรอ กระพของศาสนา พระพทธศาสนามหลกธรรมตางๆ ทเปนแนวทางใหพทธศาสนกชนไดศกษาและยดถอปฏบต เพอเปนแนวทางในการด าเนนชวต เรยกวา ธรรมจรยา ความหมายของธรรมจรยา แปลวา ความประพฤตธรรม ธรรมจรยา เปนค าสมานจากค าวา ธรรม กบ จรยา สวนค าจรยา แปลวา ความประพฤต กรยาอาการปฏบต รวมความแลวธรรมจรยาจงหมายถงการประพฤตปฏบตตนทอยในคณงามความด หรอการปฏบตตามพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจา โดยเฉพาะสงคมไทยไดยดมนหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาโดยตลอดมา ท าใหสงคมไทยมความสงบสข และเกดความมนคงทางสงคม

นอกจากนยงมค าวา “ศลธรรม” ซงใชในสงคมไทยมานาน มความหมายวาความประพฤตทดทชอบ เดมเปนชอวชาทวาดวยหลกธรรมของพระพทธศาสนา ตามหลกสตรในระดบประถมและมธยมศกษา ปจจบนนกปราชญบางทานใชค าวาศลธรรมในความหมายเดยวกบจรยธรรม

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดใหความหมายและความสมพนธของค าวา

“พทธศกษา” และ “จรยศกษา” ไวดงน

ตามความหมายของพระพทธศาสนาทแทจรงแลว พทธศกษาจะไมแยกจากจรยศกษา เมอเจาชายสทธตถะตรสรเปนพระพทธเจาแลว พระองคมจรยะมาพรอมเสรจทรงสมบรณดวยพทธคณทงสองคอ ปญญาทแทมากบคณธรรม มกรณา เปนตน และเปนพนฐาน

๔๔

ของการแสดงออกทถกตองอยางแทจรงซงเปน จรยธรรมในตวของมนเอง เพราะฉะนนในแงของพระพทธศาสนาจงถอวา พทธศกษาและจรยศกษาคออนเดยวกน๙๔ จากแนวคดตางๆ ทกลาวแลว จะเหนไดวาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน นอกจากใหนกเรยน เรยนรเนอหาสาระของพระพทธศาสนาในดานตางๆ แลวเปาหมายส าคญอกประการหนงคอใหนกเรยนไดปฏบตตามหลกธรรมค าสงสอน จนมธรรมจรยาหรอจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนาดวย เพอความงายตอการศกษา ผศกษาไดแยกมาเปนประเดนการศกษา ดงน

๑. แนวความคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษา พระพทธศาสนา เปนหลกธรรมทตองมการถายทอด เผยแผ ซงจ าเปนตองมผท

จะตองเขามาศกษาในหลกพระพทธศาสนานน และมผกลาวถงพระพทธศาสนากบการศกษาไวหลายทาน ดงน

พทธทาสภกข ไดแสดงทศนะเรองความหมายของค าวา การศกษา จากรากฐานแหงพระพทธศาสนาไววา “ค าวา ศกษา ในภาษาไทย กคอ ค าวา สกขาในภาษาบาล หรอศกษาในภาษาสนสกฤต ส าหรบในประเทศอนเดย ค าวา ศกษา หรอ สกขา หมายถง การประพฤตปฏบต ทเรยกวา ศล สมาธ ปญญา ไมไดหมายถงการเลาเรยนหนงสอในภาษาธรรมดา หมายถงการอบรม ศกษาอบรมใหเกดความสวางแหงปญญารอดพนจากความทกข” ค าวา “ศกษา” ในภาษาบาลใชค าวา สกขา แปลวา เหนดวยตวเองประจกษดวยตวเอง สกขา จงเปนการเรยนเขาไปภายในแทนทจะเรยนเรองทออกไปภายนอก แมวาจะตองเรยนภายนอกในสวนทเกยวกบภายในกตาม แต สกขามาจากค าวา สะ บวกกบ อกขะ รวมความแลวแปลวา เหนดวยตวเอง

ทานพทธทาสไดเสนอแนวทางการศกษาเพอบรรลจดหมายของการศกษาทถกตองไว ๔ ทาง ดงน๙๕

๑) แนวทางแหงยถาภตสมมปปญญา ปญ แปลวา รอบ ญา แปลวา ร สมม, แปลวา ถกตอง ภต แปลวา เปน, วถา แปลวา เชนนน รวมความแลว หมายถง การรอบรกระจางแจงถงภาวะการณทมนเปนจรง

๒) แนวทางแหงไตรสกขา หรอมรรคมองค ๘ ทมค าวา สมมาน าหนาทงหมด ค าวา สมมา แปลวา ถกตอง คอถกตองตามกฎของธรรมชาตแลวน ากฎเกณฑนนมาควบคมตวเอง

๙๔พระราชวรมน (ประยทธ ปย ตโต), พทธธรรม ฉบบขยายความ , พมพครงท ๓,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๔๓. ๙๕พทธทาสภกข, เปาหมายของการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, มปป),

หนา ๑๕.

๔๕

การกระท าของตนเอง การด ารงชวตอยและความสมพนธระหวางตนเองกบสงแวดลอมรอบๆ ตวสมมทฏฐเปนจดเรมตนการน าสมมาทฏฐมาเปนแนวทางศกษาจะน าไปสการศกษาทสมบรณ

๓) แนวทางปฏจจสมปปบาท ซงเปนวงจรทมงสความระงบทกข โดยการควบคมสงทเรยกวา สรรพผสสะ เรากสามารถด ารงชวตอยโดยไมเปนเหยอสงแวดลอม คอมชวตไดอยางมปญญา

๔) แนวทางของจตภาวนา คอการพฒนาจตใจ เรยกวา อานาปานสตเพอความรธรรมอนลกซง

พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม ไดใหทศนะไววา พระพทธศาสนา เปนกระบวนทศนการศกษาตลอดชวต (Lifelong education) ของมนษยและเปนกระบวนทศนในรปของการจดกระบวนการใหมผลตอการเรยนรตลอดชวต (Lifelong Learning) อนประกอบดวย การด าเนนการตลอดชวตของมนษย การจดทมการวางแผนท าใหไดรบความร ทกษะและเจตคต อนจ าเปนตอการเปลยนแปลงในชวตซงเกดขนอยตลอดเวลาจนในทสด ท าใหบคคลไดพฒนาตนเองอยางเตมศกยภาพเปนการเรยนรทเกดจากแรงจงใจของผเรยนทจะเรยนรดวยตนเองใชแหลงการเรยนทกประเภท ทงแบบในระบบ (Formal) นอกระบบ (non formal) และไมเปนทางการหรอตามอธยาศย (informal) อยางแทจรงและสมบรณของการศกษา๙๖

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดแสดงทศนะของการศกษาวา การศกษา คอ “การฝกฝนพฒนาตน การฝกฝนพฒนาเปนตวหลกของการศกษา” การศกษานนเปนทงตวการพฒนาและเปนเครองมอส าหรบพฒนา คอเปนการพฒนาตวบคคลขน โดยพฒนาตวคนทงคนหรอชวตทงชวต ตวคนพฒนานน คอ การศกษา เมอผเรยนมการศกษาอยางนแลวกเอาคณสมบตทตวซงเกดจากการศกษานไปเปนเครองมอในการด าเนนชวตและสรางสรรคสงตางๆ การศกษากเลยเปนเครองมอของการพฒนา

การพฒนามนษยหรอการพฒนาชวตจะเปนไปไดดวยด ตององอาศยความเชอ ความมนใจและความรความเขาใจทเปนพนฐานส าคญ ๒ ประการ คอ๙๗

๑) ความเชอ ความมนใจในธรรมชาตของมนษยวา เปนสตวทฝกฝนพฒนาไดและม

วสยแหงการพฒนาไดอยางสงสด การพฒนานนมลกษณะเดนอนหนง คอ การดงศกยภาพทม

อยในตวมนษยแตละคน ออกมาพฒนาใหงอกงามอยางเตมทและใชใหไดผลดทสด

๙๖พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม , กระบวนการเรยนรแบบ “อรยสจ ๔” ของ

พระพทธศาสนาเปนตนแบบทมงผเรยนเปนศนยกลางโดยแทจรง, (สรนทร : โรงพมพศรรตนออฟเซท, ๒๕๔๕), หนา ๗๕ - ๗๖.

๙๗พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), การศกษาเครองมอพฒนาทยงตองการพฒนา , (กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตง กรฟ จ ากด, ๒๕๓๐), หนา ๕๘.

๔๖

๒) การท าใหบคคลแตละคนรจกตวเองและความพรอมความสามารถในการทจะตองรบสงภายนอก

ประเวศ วะส ไดใหความหมายของการศกษาไววา การศกษา คอ การหลอหลอมจตลกษณของมนษย ถงแมมรปกายเปนของคนเหมอนกน แตจตลกษณของมนษยแตกตางกนมากยงกวาความแตกตางของความรปรางวตถทมอยในโลกเสยอก จตลกษณก าเนดการรบร การแปลผลสงรบรความรสก ความคดและความประพฤตกรรม การศกษาจงก าหนดชวทศน โลกทศน ความรสก สข ทกขและความรสกของเราตอผอนและสงแวดลอม หรอสรปอกอยางวามนษยเปนอยอยางไรเพราะการศกษา๙๘

สรปไดวา การศกษา คอ กระบวนการศกษาคนควาและพฒนาตนเองในทกดาน

ตลอดชวต เพอน ามาปรบใชในการด าเนนชวตประจ าวน ๒. วธการจดการศกษาตามแนวพทธศาสนา จากการคนควาวธการจดการศกษาตามแนวพทธศาสนา ไดมผกลาวไว ดงน พทธทาสภกข ไดกลาวไววา๙๙ ๑) พทธศกษา คอ ควรจดเรองความร สตปญญา ความคดทมเหตผล

อบรมปญญาสามารถรเรองส าคญทสดของชวต ตลอดจนรวาชวตเกดมาท าไม จะเรยนหนงสอจะท าอะไรกตองร

๒) จรยศกษา ตองเปนการท าลายความเหนแกตวแกพวกพอง รจกส ารวม มธยสถ รหนาท

๓) พลศกษา พละ หรอก าลงม ๒ ประเภท ๑. ก าลงทางวตถ (กาย) แขงแรง มอนามยด ๒. ก าลงวญญาณ (จต สมาธ) สะอาด วองไว มนคง แลวน าก าลงกายไปตามทางทถกตอง ๔) หตถศกษา หมายถง การใชมอ ทกวชาเทคนคทงภาคทฤษฎและปฏบต

ดงนน การศกษาตามแนวพทธศาสนา กคอการเขามาเพอท าลายสญชาตญาณอยางสตวใหสนไป มการประพฤตปฏบตถกตองดงาม คอ การยกระดบจตใจใหสงขน

๙๘ประเวศ วะส, พระสงฆกบการรเทาทนสงคม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพพมพด,

๒๕๓๖), หนา ๑๗. ๙๙พทธทาสภกข, เปาหมายของการศกษา, หนา ๒๐.

๔๗

๓. เปาหมายของการศกษาของพระพทธศาสนา พทธทาสภกข ไดกลาวถงเปาหมายของการศกษา ไวดงน๑๐๐ ๑) การไมตกเปนทาสวตถนยม ทางประสาทสมผสทง ๕ ๒) การมความรเรองชวตตามความเปนจรง ๓) ความสขทถกตอง สะอาด บรสทธ ๔) การนกคดสงใดใหรอนใจ ๕) มจตวญญาณสงสง สมกบความเปนมนษย

๔. วตถประสงคของการศกษาตามแนวพทธศาสนา

จากการทบทวนเอกสารทเกยวของกบวตถประสงคของการศกษาตามแนวพทธ

ศาสนา มผใหความหมายไวหลายทาน ดงน

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดสรปไวเปนประเดนแหงการศกษา ดงน๑๐๑ ๑. ในแงอสรภาพพนฐานของชวต การศกษาชวยใหมนษยเขาใจกลไกแหงชวตของ

ตนเอง เขาใจความจรงอนลลบของธรรมชาตทแวดลอมตนอยและรวธจะเขาไปเกยวของกบธรรมชาตเหลานนในทางทเปนประโยชนของตนรจกปรบตวเขากบธรรมชาตไดอย างดทสด มนษยจงกระท าการตางๆ เพอก าจดความอดอยากโรคภยไขเจบความรอนหนาวและภยธรรมชาตตางๆ

๒. ในแงอสรภาพทางสงคม มนษยเนนปจจยแวดลอม เรยกวา ปจจยแวดลอมทางสงคมมลกษณะพเศษแตกตางกนไปจากปจจยแวดลอมอนในธรรมชาต มนษยจงตองเรยนรทจะอยดวยกน เรยนรการทจะท าตนใหเปนประโยชนรวมกน การท าตนใหอ านวยประโยชนตอสงคม การทจะรวมมอสรางสรรคพฒนาสงตางๆ และการทจะสรางระบบการอยรวมกนดวยด

พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต) ไดกลาวสรปถงจดหมายแหงการจดการศกษาไววา การจดการศกษามหนาทพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณ นนคอการศกษาตองสรางสงคมฐานความร (Knowledge-based Society) หรอสงคมแหงการเรยนร (Learning Society) ขนมาใหจงได มนษยทพฒนาแลวจะเปนฐานส าหรบการพฒนาทกสวนของประเทศ ซงรวมทงเศรษฐกจ ฐานความรและเศรษฐกจแบบพอมพอกน มนษยทพฒนาแลว หมายถง คนทมภาวนา ๔ ไดแก กายภาวนา สลภาวนา จตภาวนาและปญญาภาวนา เทยบไดกบจตสดมภของยเนสโก การจดการศกษาทจะพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณตองยดหลกอธษฐานธรรม ๔ คอ ปญญา สจจะ จาคะและสนต๑๐๒

๑๐๐เรองเดยวกน, หนา ๒๒. ๑๐๑พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), การศกษาเครองมอพฒนาทยงตองการพฒนา, หนา ๗๐. ๑๐๒พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), ทศทางการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๓๕.

๔๘

๕. หลกแหงการสอนธรรมของพระพทธเจา หลกธรรมทพระพทธเจาตรสรแลวนน ถอวาเปนค าสงสอนอนแทจรงทมอยแลวตาม

ธรรมชาต พระองคเปนเพยงแตผคนพบเทานน แลวน ามาเปดเผยใหทราบวา หลกธรรม คอ ความจรงเหลานคงมอยตามธรรมชาตไมไดสญหายไปไหนเปนความจรงตลอดเวลา ทกหมเหลาความจรงอนนคอความจรงแท ซงการทพระองคน าหลกธรรมทตรสรนมาสงสอนทวไปกเพราะมจดมงหมายในการสงสอน ๓ ประการดวยกน คอ

๑) ทรงสอนเพอใหผฟงรแจงในสงทควรรควรเหน หมายความวา สงใดทพระองครแลว เหนแลว เมอทรงเหนวาไมจ าเปนส าหรบผฟงหรอผรบค าสอน พระองคกจะไมทรงสอนสงนน จะสอนแตเฉพาะเทาทจ าเปนเทานน เหมอนบดา มารดา แมมทรพยมาก แตจะใหทรพยแกบตรตามสมควรแกวยและความจ าเปนเทานน

๒) ทรงมความมงหวงเพอใหผฟงตรกตรองเหนจรงได ไดแก ทรงแสดงมเหตผล ทผฟงพอจะตรองตามใหเหนไดดวยตนเอง การสอนทไมยากและไมงายจนเกนไปจนไมตองนกตรงตรอง แตสอนใหใชปญญาพจารณา

๓) ทรงสอนใหผฟงไดรบผลแหงการสอนในเชงปฏบต สามารถจะท าใหผปฏบตไดรบผลตามสมควรแกก าลงแหงการปฏบตของตนๆ ทรงเนนการปฏบตตามค าสงสอนของพระองคเพอประโยชนของผปฏบตวาเปนการบชาพระองคอยางยงดงเชน ทตรสกบพระอานนทวา “การท าบชาตถาคตดวยดอกไมของหอมนนไมชอวา บชาเลย แตผใดปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ผนนแหละไดชอวา บชาตถาคตอยางยง

ในการสอนธรรมะส าหรบพระพทธองคแลวไดทรงมองเหนถงระดบสตปญญาของมนษยวาม ๔ ระดบดวยกนจงตองสอนธรรมตามความเหมาะสมกบสตปญญาของแตละบคคลไป โดยค านงถงผฟงเปนส าคญ หลกการสอนโดยทวไปแลวม ๒ ประการ คอ

๑. เกยวกบตวผเรยนพระองคจะสอนธรรมใหเหมาะสมกบจรตของบคคลหรอประเภทของบคคล นอกจากนนทรงค านงถงความพรอมวามความสกงอมแหงญาณอนทรยมากนอยเพยงใดอนนจะทรงพจารณาเปนรายๆ ไปเมอไดเวลาแลวทรงคดวาควรจะสอนในลกษณะใดด เพอใหเกดความรความเขาใจชดเจนและไดผลจรง

๒. เกยวกบการสอนในเรองนพระองคจะสรางสงโนมนาวจตใจกอนแลวดงเขาสเนอหาทหลงแลวจะทรงเรมสนทนากบผทมาพบดวยเรองทเขาใจรอยแลวหรอเรองทเขาสนใจอยขณะนนแลวพระองคยงทรงสอนภกษผธรรมกถกอกวาควรตงธรรม ๕ ประการไวในใจกอนทจะแสดงธรรม คอ๑๐๓ ๑. จกแสดงธรรมไปตามล าดบ หมายถง แสดงธรรมไปตามเนอหาสาระ เชน เรอง ทานกถา สลกถา เปนตน ไมตดล าดบ ไมตดลดใหขาดความ

๑๐๓อง ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๕๙/๒๖๓.

๔๙

๒. จกแสดงธรรมอางเหต หมายถง ชแจง โดยยกเหตผลมาแสดงใหเขาใจ มการยกตวอยางมาเปรยบเทยบ เพอเขาใจงายขน ๓. จกแสดงธรรมอาศยความเอนด โดยมงแสดงธรรมดวยจตทมความเมตตาหวงอนเคราะหแกผอน ๔. จกไมแสดงธรรมเพราะเหนอามส ๕. จกไมแสดงธรรมกระทบตนและกระทบผอน

การสอนธรรมของพระพทธเจา มลกษณะเฉพาะพระองคเอง ทรงประกาศธรรมหรอท าการสอนในทามกลางความเจรญของศาสนาอนๆ หลายศาสนาในสมยนน โดยวธการดงน คอ๑๐๔

๑. การสอนโดยวธเอกงสลกษณะ ไดแก ทรงแสดงยนยนไปขางเดยว เชน ความดมผลเปนสข ความชวมผลเปนทกข กศลเปนสงควรเจรญ อกศลเปนสงควรละ

๒. ทรงสอนโดยวธปฏปจฉาลกษณะ คอ ทรงยอนถาม เสยกอนแลวจงตรสสอน ๓. ทรงสอนโดยวธวภชชลกษณะ คอ ทรงแยกแยะประเดนใหชดเจน เชน เรองท

ทรงแสดงแก อภยราชกมาร ๔. สอนโดยฐปนลกษณะ คอ พกปญหาไว ไมทรงพยากรณ คอยงไมทรงตอบเรอง

นน เพราะเหนวาไมมประโยชนหรอยงไมไดเวลา ทาทททรงสอนของพระพทธเจา ๓ ประการ ๑. ทรงสอนอยางละมนละมอม เชนตรสกบภกษทงหลายวา “ดกอนภกษทงหลายจะ

เปนความงามหานอยไมถาหากพวกเธอผบวชในธรรมวนยทเรากลาวไวดแลวยงเปนผมความอดทนมความสข”

๒. ทรงสอนอยางเขมงวดรนแรง แสดงถงวธสอนอยางเขมงวดรนแรงของพระพทธเจาทงนเพอใหเหมาะสมกบอปนสยหรออนทรยของเวไนยชนท านองเดยวกบชางเหลกจะตองใชไฟแรงแกเหลกทแขง

๓. ทรงสอนอยางขอรองวงวอน เชนพระองคทรงสงสอนภกษวา “เธอทงหลายพงเปนธรรมทายาทของเราเถด อยาเปนอามสทายาทเลย”

การทดลองการประเมนผลการสอนของพระพทธเจา

จากการทบทวนเอกสารทเกยวของกบการทดลองการประเมนผลการสอนของ

พระพทธเจา มผกลาวไว ดงน

พระราชวรมน กลาวไววา พระพทธองคไดทดสอบภกษบางรปบางคณะวาไดประสบความส าเรจหรอไมอยางไรจากการทพระองคไดสอนธรรมะโดยภกษทพระองคจะทดสอบ

๑๐๔ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑.

๕๐

นนไปจ าวดในปาชากอนถาหากวาภกษมความกลวแลวกแสดงวากเลสยงไมหมดไปยงไมส าเรจตามมรรคผลทมงหวง การทดสอบตามแนวของพระองค พอสรปไดดงน คอ๑๐๕

๑. การทดสอบดานปรยตธรรม ไดแก การมงใหเกดการจดจ าและเขาใจวาผทไดรบการปลกฝงอบรมแลวมความคดเหนถกตองตามความเปนจรงเพยงใด

๒. การทดสอบทางดานปฏบตการวดผลตามแนวทางพระพทธศาสนานจะไมเพยงแตทางดานการจดจ า การเปนพหสตเทานน แตจะมงไปทางการปฏบตดวย

๓. ทดสอบวดผลเกยวกบฌาน เปนเรองเกยวกบการบ าเพญหรอท าสมาธจนบรรลฌาน สงผลใหผปฏบตมจตใจทสงบเยน

๒.๔.๓ หลกการสอนของพระพทธเจา การสอนของพระพทธเจา พระองคทรงสอนเทาทจ าเปน แมวาพระองคจะมพระนาม

วาเปนสพพญญ อนหมายถงผรส งทงปวง แตสงทไมจ าเปนเพอก าจดทกขพระองคกไมทรงแสดงดงทปรากฏในสสปาวนสตรมความวา๑๐๖

เมอพระผมพระภาคเจาไดประทบอย ณ สสปาวน ใกลกรงโกสมพ พระองคทรงหยบใบประดลาย ๒ - ๓ ใบไวในพระหตถแลวตรสถามพระภกษทงหลายวาใบประดลายทอยในพระหตถกบใบไมประดลายทอยบนตนไมอยางไหนมมากกวากน พวกภกษไดกราบทลวาใบประดลายทอยในพระหตถ พระพทธองคทรงตรสกบพระภกษวาใบไมประดทอยในพระหตถนอยนดเหมอนพระองคทรงรธรรมะมากแตในการสอนนนสอนเทาทจ าเปนเพอระงบดบทกขเหมอนใบไมในก ามอพระหตถสวนธรรมทรแลวมไดทรงแสดงเหมอนใบไมทงหมดและตรสแสดงเหตผลในการทมไดทรงสอนทงหมดเทาทตรสรวา เพราะสงเหลานนไมเปนประโยชน มใชหลกการด า เนนชวตอนประเสรฐไมชวยใหเกดความรถกตองทจะน า ไปสจดหมาย คอนพพานได๑๐๗

พระพทธองคทรงสงสอนเฉพาะเนอหาทจ าเปนตอผฟงเทานน เมอพระองคทรงพจารณาเหนวาไมจ าเปนส าหรบผฟงหรออาจไมไดเกดประโยชนแกผรบค าสอน กไมทรงสอนสงนนทรงสอนใหรย งกวานนเหนจรงเฉพาะเทาทจ าเปนแกบคคล เหมอนบดามารดาแมจะมทรพยมากกตามยอมใหเทาทจ าเปนแกบตรเทานน กลาวตามแบบแผนทวไปการสอนของพระพทธเจาเปนการสอนใหรในสงทพระองคสอนและเกดผลจรงจากการปฏบตในสงนน

๑. พระองคทรงสอนใหรย งเหนจรงในธรรมทควรรควรเหน

๑๐๕พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), การศกษาของคณะสงฆ : ปญหาทรอทางออก,

(กรงเทพมหานคร : มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๙), หนา ๖๗. ๑๐๖ส . ม. (ไทย) ๑๙/๑๑๐๑/๖๑๓. ๑๐๗เสฐยรพงษ วรรณปก, คดเปนท าเปนตามแนวพทธธรรม, (กรงเทพมหานคร : หาง

หนสวนจ ากดอรณการพมพ, พ.ศ ๒๕๔๑), หนา๑๗.

๕๑

๒. ทรงสอนมเหตผลทผฟงอาจตรองตามใจใหเหนจรงได ๓. ทรงสงสอนเปนอศจรรยทผปฏบตยอมไดร บผลตามสมควรแกการปฏบต โดยแบงหลกการสงสอนของพระพทธเจา ๓ อยางคอ๑๐๘

๑. ทรงสงสอนโดยการปฏวตเปนการเปลยนแปลง หลกค าสอนดงเดมของศาสนาอนๆ มาประกอบการสอนและพระองคทรงรบรองตามทเปนจรงและเปนประโยชน

๒. ทรงสงสอนโดยการปฏรปเปนการสอนโดยวธดดแปลง ของเกาทยงไมดใหดข นหรอของเกามความหมายอยางหนงแตน ามาแปลความหมายเสยใหมเพอใหตรงกบหลกเหตผลของพระองค

๓. ทรงสงสอนโดยตงหลกขนใหมทยงไมมสอนในทอนแตกเปนไปตามหลกสจจธรรมททรงคนพบ

คณสมบตของผสอน พระพทธศาสนาถอวาผเผยแผกบผฟงหรอผสอนกบผเรยนนนมความสมพนธกนในฐานะกลยาณมตร นกเผยแผพทธธรรมทดจงมลกษณะคณสมบตซงเปนองคของกลยาณมตร ดงน๑๐๙ ๑. ปโย เปนทรกเปนทพอใจ คอ เขาถงจตใจ สรางความรสกสนทสนมเปนกนเอง ชวนใหผฟงอยากสนใจทจะซกถาม ๒. คร เปนทเคารพ คอ มความประพฤตเหมาะแกฐานะ ชวนใหเกดความอบอนใจ เปนทพงไดอยางปลอดภย ๓. ภาวนโย เปนทยกยอง คอ มความรจรง ทรงภมปญญาแทจรงและเปนผฝกฝนปรบปรงตนเองอยเสมอ เปนทยกยองนาเอาอยางท าใหผฟงเกดศรทธาได ๔. วตตา เปนนกพดโดยอาจจะเลอกใชวธการเผยแผในรปแบบตางๆ เพออธบายใหผฟงเขาใจ ๕. วะจะนกขะโม เปนผอดทนตอถอยค า คอ พรอมทจะรบฟงค าไตถามค าลวงเกนค าตกเตอน วพากษวจารณตางๆ อดทนไดไมเบอหนาย ไมเสยอารมณแมบางครงอาจถกตอตานจาก ลทธภายนอกมาขดขวางตองานเผยแผ ๖. คมภรญจะ กะถง กตตา เปนผพดค าทลกซงได ใหผฟงเขาใจไดงาย นกเผยแผทดจะตองมความรในศาสตรหลายๆ อยางและตองฉลาดในการเลอกใชวธเผยแผแบบตางๆ เพอใหเหมาะสมกบผฟง เพอใหเกดศรทธาและยอมปฏบตตาม

๑๐๘สชพ ปญญานภาพ, คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมลนธมหามกฎราชวทยาลย, พ.ศ ๒๕๔๑), หนา ๑๕. ๑๐๙อง. สตตก (ไทย) ๒๓/๓๗/๕๗.

๕๒

๗. โน จฏฐาเน นโยชะเย ไมชกน าในอฐานะ ไมชกน าใหผฟงใหเดนผดทางไปนอกพทธด ารส แตตองรจกชกจง แนะน าในทางทถกทควร

ลลาการสอน เมอมองกวางๆ การสอนของพระพทธเจาแตละครง จะด าเนนไปจนถงผลส าเรจ

โดยมคณลกษณะซงเรยกไดวาเปนลลาในการสอน ๔ อยาง ดงน๑๑๐ ๑. สนทสสนา อธบายใหเหนชดเจนแจมแจง เหมอนจงมอไปดเหนกบตา ๒. สมาทปนา จงใจใหเหนจรงดวย ชวนใหคลอยตาม จนตองยอมรบและน าไป

ปฏบต ๓. สมตเตชนา เราใจใหแกลวกลา บงเกดก าลงใจ ปลกใหมอตสาหะแขงขน มนใจ

วาจะท า ใหส าเรจได ไมหวนและะยอทอตอความเหนอยยาก ๔. สมปหงสนา ชโลมใจใหแชมชน ราเรง เบกบาน ฟงไมเบอ และเปยมดวย

ความหวง เพราะมองเหนคณประโยชนทจะไดรบจากการปฏบตอาจผกเปนค าสนๆ วา แจมแจง จงใจ หาญกลา ราเรง หรอชชด เชญชวน คกคก เบกบาน

วธสอนของพระพทธเจา พระพทธเจาทรงมวธการสอนหลากหลายรปแบบเพอใหเหมาะสมกบบคคล วธการ

สอนของพระองคทพบบอย คอ ๑. แบบสากจฉา หรอสนทนา วธนนาจะเปนวธททรงใชบอยไมนอยกวาวธใดๆ

โดยเฉพาะในเมอผมาเฝาหรอทรงพบนน ยงไมไดเลอมใสศรทธาในพระศาสนา ยงไมร ไมเขาใจหลกธรรม วธการสนทนานพระพทธองคทรงสงเสรมใหพระสาวกใชกนดงทรงยกยองวา “การสนทนาธรรมตามอดมกาลเปนมงคล” และจะมศาลาเปนทนงสนทนาธรรมของพระภกษสงฆทกบาย เมอไมสามารถตกลงกนไดในบางเรอง พระองคกจะเสดจมาเอง๑๑๑

๒. แบบบรรยาย วธสอนแบบน นาจะทรงใชในทประชมใหญในการแสดงธรรมประจ าวน ซงมประชาชน หรอพระสงฆจ านวนมาก และสวนมากเปนผมพนความรความเขาใจ กบมความเลอมใสศรทธาอยแลว มาฟงเพอหาความรความเขาใจเพมเตมและหาความสงบสขทางจตใจ นบไดวาเปนคนประเภทและระดบใกลเคยงกน พอจะใชวธบรรยายอนเปนแบบกวางๆ ได ๓. แบบตอบปญหา ในการตอบปญหาพระองคทรงสอนใหพจารณาดลกษณะของปญหาและใชวธตอบใหเหมาะ ผถามอาจถามดวยวตถประสงคตางๆ กนบางคนถามเพอใหตอบค าถามในเรองทสงสยมานาน บางคนถามเพอลองภม บางคนถามเพอขมหรอปราบใหผตอบ

๑๑๐พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก,

๒๕๔๘), หนา ๔๖. ๑๑๑เสฐยรพงษ วรรณปก, พทธวธการสอนจากพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : เพชรรง

การพมพ จ ากด, ๒๕๔๐), หนา ๕๔.

๕๓

อบอายบางคนถามเพอเทยบเคยงกบความเชอหรอหลกค าสอนในลทธศาสนาของตน พระองคตรสวา “การตอบปญหาใดๆ ตองดลกษณะปญหาและเลอกวธตอบใหถกตองเหมาะสม” จงทรงจ าแนกวธตอบปญหาไว ๔ ประเภทคอ๑๑๒ ๑) เอกงสพยากรณยปญหา ปญหาบางอยางตองตอบตรงไปตรงมา ตอบแบบตายตวไมมเงอนไข เชน ถามวา จกษเปนอนจจงหรอ พงตอบไปทเดยววา ถกแลว ๒) ปฏจปจฉาพยากรณยปญหา ปญหาทพงยอนถามแลวจงแก เชน โสตะกเหมอนจกษ พงยอนถามวา ทถามหมายถงแงไหน ถาบอกวาในแงเปนเครองมอง พงตอบวาไมเหมอนกน ถาถามวา ในแงอนจจง จงควรตอบรบวา เหมอนกน ๓) วภชชพยากรณยปญหา ปญหาทตองแยกความตอบเปนเรองๆ เปนประเดน

เชน พระพทธองคทรงตเตยนตบะใชหรอไม อยารบตอบวาใชหรอไมใช เพราะมสวนผด ตอง

แยกตอบวา พระพทธองคทรงตเตยนตบะททรมานตนเอง แตทรงสรรเสรญวาความอดกลนเปน

ยอดแหงตบะเปนตน

๔) ฐปนยปญหา ปญหาบางอยางตองตดบทไปไมตอบหรอพงยบยงเสยเพราะถาตอบไปจะเปนปญหาทใหเกดความทะเลาะ ตอบไปแลวไมท าใหเกดประโยชน เชน ศาสดานนสอนอยางนน อยางน อยากทราบวาค าสอนของใครถก ค าสอนของใครผด พระองคมกจะตดบทวาเรองนนจงพกไวกอน เราตถาคตจะแสดงธรรมใหฟง นคอวธพกปญหาของพระองค

๔. แบบวางกฎขอบงคบ เมอเกดเรองมภกษกระท า ความผดอยางใดอยางหนงขน เปนครงแรก พระสงฆหรอประชาชนเลาลอโพนทนาตเตยนกนอย มผน าความมา

กราบทลพระพทธเจา พระองคกจะทรงเรยกประชมสงฆ สอบถามพระภกษผกระท า ความผดเมอเจาตวรบไดความเปนสตยจรงแลว กจะทรงต าหนชแจงผลเสยหายทเกดแกสวนรวม พรรณนาผลรายของความประพฤตไมด และคณประโยชนของความประพฤตทดงาม แลวทรงแสดงธรรมกถาทสมควรเหมาะสมกนกบเรองนนจากนนจะตรสใหสงฆทราบวาจะทรงบญญตสกขาบท โดยทรงแถลงวตถประสงคในการบญญตใหทราบ แลวทรงบญญตสกขาบทขอนนๆ ไว โดยความเหนชอบพรอมกนของสงฆ ในทามกลางสงฆ และโดยความรบทราบรวมกนของสงฆ๑๑๓ จงอาจกลาวไดวา พระพทธเจาทรงใชค าถามเปนเครองกระตนใหผเรยนไดคดแสวงหาค าตอบหรอแกปญหาของตนเอง นอกจากน ยงทรงใชค าถามเปนเครองมอในการเปลยนความคดของผทเขาใจพระองคและค าสอนของพระองค ไมถกตองดวย ทงน พระพทธเจาทรงค านงถง พนฐานของผเรยนเปนส าคญ แลวทรงเลอกใชค าถามทเหมาะสมกบผเรยน และสรปบทเรยนจากค าตอบของผเรยนนนเอง ตอไปน จะไดกลาวถง หลกการตงค าถาม พรอมทงยกตวอยาง จากทปรากฏในพระไตรปฎก

๑๑๒ท. ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑. ๑๑๓พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, หนา ๕๑.

๕๔

๒.๕ แนวคดเกยวกบการจดการการเรยนการสอนทางพระพทธศาสนา ค าสงสอนของพระพทธเจา ซงทรงคนพบสงทเปนจรง หรอสจธรรมทมอยแลวในธรรมชาตและทรงสงสอนใหมนษยพนทกข มองคประกอบทส าคญ ๔ ประการ คอ ศาสนธรรม หรอ ค าสงสอนของพระพทธเจาถอวาเปนแกนแทของศาสนา สวนศาสนธรรม ศาสนวตถ ศาสนพธ และศาสนบคคล ถอเปนเปลอก หรอ กระพของศาสนา กระทรวงศกษาธการไดเสนอแนะใหมการปรบปรงหลกสตรพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ (ฉบบปรบปรง พ.ศ.๒๕๓๓) โดยมการเปลยนแปลงค าอธบายรายวชาพระพทธศาสนาเพอใหเหมาะสมยงขน และไดเพมวชาพระพทธศาสนาเปนวชาเลอกเสร ในกลมสงคมศกษา ก าหนดใหเรยนสปดาหละ ๒ คาบตลอดภาคเรยนได ๑ หนวยการเรยน และก าหนดใหนกเรยนทนบถอพระพทธศาสนาทกคนตองเรยน โดยเนนการพฒนาในดานตางๆ อยางแทจรง เชน ดานความรความเขาใจในเนอหา มเจตคตทดท ถกตองทางพระพทธศาสนา เกดศรทธาและส านกในความส าคญของพระพทธศาสนาทมตอสงคม และสามารถปฏบตตนตามหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม ตลอดจนน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนาไปปฏบตในการด าเนนชวตประจ าวน เพอพฒนาตนเองและสงคม วชาพระพทธศาสนาเปนวชาเลอกในกลมวชาสงคมศกษา รวม ๖ รายวชา โดยกลมวชาสงคมศกษา เปนวชาทมความมงหมายในการสรางพลเมองของชาตใหมคณภาพ สามารถคดเปน ท าเปน และแกปญหาเปน สามารถปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทางสงคมไดอยางปกต วชาสงคมศกษาจงเปนการศกษาทเกยวกบมนษย โดยมความมงหมายเพอผลตคนใหสามารถด ารงชวตอยในสงคมทมการเปลยนแปลง ทงทางดานเศรษฐกจและสงคมอยตลอดเวลา ใหสามารถพฒนาความรความสามารถ ทกษะ ความรสก หรอคานยมทดงามใหแกคนในสงคม ๑๑๔ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ไดก าหนดจดประสงคของหลกสตรวชาสงคมระดบมธยมศกษาตอนปลาย ไวดงน ๑๑๕ ๑) เพอใหมความร ความเขาใจเกยวกบอทธพลของสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม ระบบเศรษฐกจ และการปกครอง ศาสนากบการด ารงชวต ๒) เพอใหสามารถน าความรไปใชในการวเคราะหปญหาของสงคม สามารถแกปญหาและมสวนรวมในการพฒนาสงคมตามบทบาทหนาทของตน โดยใชเหตผล กระบวนการกลม และวธการทหลากหลาย

๑๑๔กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, หลกสตรมธยมศกษา ตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓), (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๓๓), หนา ๖๑. ๑๑๕เรองเดยวกน, หนา ๖๒.

๕๕

๓) เพอใหตระหนกในคณคาของวทยาการ ศลปวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ยดมนในวถประชาธปไตย หลกธรรม และคณธรรม มคานยมทพงประสงค รกและผกพนทองถนประเทศชาต มความภมใจในความเปนไทย และเทดทนสถาบนพระมหากษตรย ๔) เพอใหสามารถปฏบตตนเปนพลเมองทด ตามระบอบการปกครองแนวประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข มงมนในการท าประโยชนใหกบสงคม มสวนรวมในการอนรกษและเสรมสรางศลปวฒนธรรมและสงแวดลอมของประเทศ เนอหาสาระของหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ (ฉบบปรบปรง) ก าหนดเรยงตามหวขอเรองทง ๘ หวขอ เหมอนระดบมธยมศกษาตอนตน แต จะมขอบขายเนอหาสาระและจดเนนของการเรยนรแตกตางกนไปในแตละหวขอ ของแตละรายวชา จดเนน ในบางเรองตองการใหเรยนรในเรองเดยวกน ตลอดทกชน ดงนน เนอหาสาระจะเหมอนกนตลอด แตการก าหนดกจกรรมการเรยนการสอนจะแตกตางกนไปตามวยและความจ าเปนของผเรยนแตละระดบ โดยกรอบสาระหลกสตรพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาตอนปลายทง ๘ หวขอ มดงน ๑) ประวตและความส าคญของพระพทธศาสนา ๒) พทธประวต ประวตพทธสาวก พทธสาวกา และชาวพทธตวอยาง ๓) หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ๔) พระสงฆและการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ๕) พระไตรปฎก พทธศาสนสภาษต ภาษาบาล และค าศพททางพระพทธศาสนา ๖) หนาทชาวพทธ ๗) การบรหารจตปละเจรญปญญา ๘) มารยาทชาวพทธ ศาสนพธ วนส าคญทางพระพทธศาสนา ดงกลาวน จงไดน า ค าอธบายรายวชาพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในระดบมธยมศกษาปท ๔ ,มธยมศกษาปท ๕ และระดบมธยมศกษาปท ๖ แสดงใหเหนตามล าดบ (๑) ระดบมธยมศกษาปท ๔๑๑๖ ส ๐๔๘ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยนค าอธบายรายวชา วเคราะหประวตและความส าคญของพระพทธศาสนาเกยวกบลกษณะของชมพทวปและลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนา วเคราะหพทธประวต เรองสถานะทางสงคมของเจาชายสทธตถะ เหตการณทเจาชายสทธตถะออกผนวช ศกษาประวตพระอญญาโกณฑญญะ พระมหาปชาบดโคตรมเถร

๑๑๖อางแลว.

๕๖

และพระเจาพมพสาร วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองอปรหานยธรรม ๗ พละ ๔ รวมทงมงคลชวตในหวขอ ไมคบคนพาล คบบณฑต บชาคนทควรบชา และสดบตรบฟงมาก ศกษาความรทเกยวกบพระสงฆ หนาทชาวพทธในเรองศรทธา ๔ และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ฝกอานภาษาบาล สะกดแบบไทยและแบบบาล เกยวกบค าอาราธนาศล ค าอาราธนาพระปรตร และค าอาราธนาธรรม ศกษาฝกอานพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาความเปนมาของพระไตรปฎก และขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน วเคราะหปญหาทางจตของประชาชนในสงคมปจจบน ศกษาความหมาย ประโยชนของสมาธ ศกษาและฝกปฏบตพทธานสต และฝกเจรญปญญาตามหลกปถมนสการ ฝกปฏบตเกยวกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ และวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบพระพทธศาสนา สามารถวเคราะหและตระหนกในคณคาพระรตนตรยและหลกพทธธรรม นอมน าหลกมาปฏบตใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคม รวมทงหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนา ในเรองทฤษฎและวธการทเปนสากลและมขอปฏบตทยดทางสายกลาง วเคราะหพทธประวต เรองราวการตรสรและการเผยแพรพระพทธศาสนา ศกษาประวตพระปณณมนตานบตร และพระอบลวรรณาเถร และพระเจาอชาตศตร วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองอารยวฑฒ ๕ สาราณยธรรม ๖ รวมทงมงคลชวตในหวขอ ช านาญในวชาชพ มระเบยบวนย กลาววาจาด และท างานไมคงคางสบสน ศกษาหนาทของพระสงฆในการศกษา ปฏบตและเผยแพรพระพทธศาสนา หนาทชาวพทธ ในเรองการไปวด และการประกอบพธกรรมในโอกาสตางๆ และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ฝกอานภาษาบาล เกยวกบศล ๕ ศล ๘ และศล ๑๐ และฝกอานพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาเรองการถายทอดพระไตรปฎกจนถงจารกเปนลายลกษณอกษร และขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยนวเคราะหความสมพนธระหวางปรยต ปฏบต และปฏเวธ ศกษาและฝกปฏบตธมมานสต สงฆานสต และฝกเจรญปญญาตามหลกปถมนสการ ฝกปฏบตเกยวกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ และวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบพระพทธศาสนา สามารถวเคราะหและตระหนกในคณคาพระรตนตรยและหลกพทธธรรม นอมน าหลกธรรมมาปฏบตใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคมรวมทงหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม (๒) ระดบชนมธยมศกษาปท ๕ ๑๑๗ ส ๔๐๑๐ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยน ค าอธบายรายวชา

๑๑๗อางแลว.

๕๗

วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนาในการพฒนา ศรทธาและปญญาทถกตอง การฝกหดอบรมตน การพงตนเอง และการมงอสรภาพ วเคราะหพทธประวตเกยวกบพทธคณ ๓ ศกษาประวตพระมหากสสปะ พระปฏาจาราเถร และหมอชวกโกมารภจจวเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองกฎแหงกรรม และไตรลกษณ รวมทงมลคลชวต ในหวขอเลยงดบดา มารดา เลยงดบตร เลยงดภรยา และสงเคราะหญาต ศกษาบทบาทของพระสงฆในการอนรกษธรรมชาต สภาพแวด ลอมและศลปวฒนธรรม หนาทชาวพทธในการศกษาพระธรรม และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาลจากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาสาระสงเขปของพระไตรปฎก และขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตสลานสสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปายมนสการ ฝกปฏบตเกยวกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ และวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบพระพทธศาสนา สามารถวเคราะหและตระหนกในคณคาพระรตนตรยและหลกพทธธรรม นอมน าหลกธรรมมาปฏบตใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคม รวมทงหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม ส ๐๔๑๑ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยน ค าอธบายรายวชา วเคราะหหลกการของพระพทธศาสนากบหลกวทยาศาสตร การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบวทยาศาสตร วเคราะหพทธประวต เกยวกบโลกตถจรยา ศกษาประวตพระอบาล พระธมมทนาเถร และพระเจาปเสนทโกศล วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองกลจรฏฐตธรรม ๔ และโลกธรรม ๘ รวมทงมงคลชวต ในหวขอ มความกตญญ และท างานทไมมโทษแตเปนประโยชนเกอกล ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาคณภาพชวต หนาทชาวพทธ ในการสรางสมมาทฐดวยการปฏบตธรรม และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาลจากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาพระไตรปฎก ในแงเทศนา ๓ และสกขา ๓ รวมทงขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรองศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตจาคานสสต เทวตานสสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปายมนสการ ฝกปฏบตเกยวกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ และวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมทกษะในการคดอยางมวจารณญาณ และปฏบตตนไดอยางถกตองตามหลกพทธธรรมทกอใหเกดประโยชน ตอการพฒนาตนเองและสงคม รวมทงศรทธายดมนในการเปนพทธศาสนกชนทด และปฏบตหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม (๓) ระดบมธยมศกษาปท ๖ ๑๑๘ ส ๐๔๑๒ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยน ค าอธบายรายวชา

๑๑๘อางแลว.

๕๘

วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนาในฐานะเปนศาสตรแหงการศกษาและเนนความสมพนธของเหต ปจจย และวธการแกปญหา วเคราะหพทธประวต เกยวกบพทธคณ ๙ ศกษาประวตพระมหากจจายนะ พระภททากจจาเถร และนางขตชตตราวเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรอง อคต ๔ ทศพธราชธรรม ๑๐ รวมทงมงคลชวต ในหวขอ ความไมประมาท ความเคารพ ความออนนอมถอมตน ความสนโดษ และความอดทน ศกษาบทบาทพระสงฆในการพฒนาสงคม หนาทชาวพทธในการถายทอด ชแจงพระพทธศาสน และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาล จากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาพระไตรปฎก ในแงกถา ๓ และศาสน ๓ รวมทงขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตกายคตาสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปปาทมสการ ฝกปฏบตเกยวกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ และวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมทกษะในการคดแกปญหา มความซาบซงในคณพระรตนตรยและหลกพทธศาสนกชนทด และปฏบตหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนา ในดานการฝกตนใหไมประมาท มงประโยชนสขแกบคคลและสงคม วเคราะหพทธประวต เกยวกบพทธตถจรยา ศกษาประวตพระนาคเสน พระภททากณฑลเกสเถร และพระเจามหานามะ วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรอง อธษฐานธรรม ๔ และสรปค าสอนพระพทธศาสนาลงในอรยสจ รวมทงมงคลชวต ในหวขอ ความเปนผวางาย การพบปะสมณะ การฟงธรรม การสนธนาธรรม จตไมหวนไหว ศกษาหนาท บทบาทและการปกครองของคณะสงฆไทยในปจจบน หนาทชาวพทธในการปกปองพระพทธศาสนา และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาลจากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาพระไตรปฎก ในเรองหลกตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ รวมทงขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตอานาปานสต มรณสสต อปสมานสสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปปาทมนสการ ฝกปฏบตเกยวกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ และวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมทกษะในการคดแกปญหา มความซาบซงในคณพระรตนตรย และหลกพทธธรรม นอมน าหลกธรรมมาปฏบตเพอพฒนาตนเองและสงคม รวมทงศรทธายดมนในการเปนพทธศาสนกชนทด และปฏบตหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม สรปไดวา รายวชาพระพทธศาสนาทปรากฏอยในโครงสรางหลกสตรระดบมธยมศกษาตอนปลาย ของกลมวชาสงคมศกษานน ไดถกก าหนดใหเปนวชาเลอก ในกลมวชาเลอกเสร ทงนเพอใหผเรยนทนบถอศาสนาพทธทกคนตองเรยนอยางตอเนองทกภาคเรยนของระดบมธยมศกษาตอนปลาย โดยมจดประสงคเพอใหเกดความรความเขาใจ เจตคตทดทถกตองทางพระพทธศาสนา เกดศรทธาและส านกในความส าคญของพระพทธศาสนาทมตอสงคม ปฏบตตนตามหนาทชาวพทธได

๕๙

อยางถกตอง ตลอดจนสามารถน าความรทไดไปปฏบตในการด าเนนชวตประจ าวนเพอพฒนาตนเองและสงคม ๒.๕.๑ การจดกจกรรมการเรยนการสอน การจดการการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาแกนกเรยนในโรงเรยน จ าเปนอยางยงจะตองเนนทงภาคความรและการปฏบต ใหนกเรยนสามารถน าไปประยกตใชในชวต ประจ าวนไดจรง มนกการศกษาและทานผรหลายทานไดกลาวเกยวกบการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ไวหลายดาน ดงน กรมการศาสนา ไดเสนอแนวทางเกยวกบการจดการเรยนการสอนในระดบมธยมศกษา ไวดงน ๑๑๙ ๑) สาระส าคญของการเรยนรตองใหเหมาะสมกบวย และใชวธสอนทเหมาะสม ๒) การสอนจะตองมเหตผล สนบสนนใหเปนประโยชน หรอใหเปนโทษของการปฏบต ๓) การปฏบตอยางสม าเสมอเปนสงจ าเปน โดยครเปนตวอยางทด และเปนผน าทางดานจรยธรรม ๔) การน าใหประพฤตดนน ตองกระท าอยตลอดเวลา พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวถง พทธวธการสอนของพระพทธเจา ไววา การจดการเรยนการสอน หากวเคราะหตามวธการสอนของพระพทธเจาซงมอยหลายวธ แตทสงเกตไดวาทรงใชอยเปนประจ าม ๔ แบบ คอ ๑๒๐ ๑)/แบบสากจฉาหรอสนทนา/วธนทรงใชกบบคคลทไมศรทธา/ไมเลอมใสในพระพทธศาสนามากอน โดยพระพทธองคจะเปนผถามค าถาม น าผสนทนาเขาสความเขาใจในธรรมะ และไดเกดความเลอมใสในธรรมะ และยงสนบสนนใหพระสาวกไดสนใจวธน คอใหสนทนาธรรมกนตามกาล ๒) แบบบรรยาย วธสอนแบบน เปนแบบกวางๆ ทพระองคจะทรงใชกบคนหมมากทมพนฐาน ความร ความเขาใจในหลกธรรม และความเลอมใสเปนพนอยแลว และเปนวธนเปนวธอศจรรยทผฟงธรรมของพระพทธเจาจะรสกเหมอนวาพระองคตรสกบตนโดยตรง ๓) แบบตอบปญหา เปนวธทใชตอบปญหาแกผทสนใจในธรรมะ หรอผทมาสอบถามเพอเทยบเคยงกบค าสอนของคน หรอถามเพอขมปราบใหจน

๑๑๙กรมการศาสนา, หลกและวธการจดจรยศกษา และหวขอจรยธรรม ส าหรบใชอบรมสงสอนนกเรยนนกศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๑), หนา ๒๐. ๑๒๐พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๑), หนา ๑๓.

๖๐

๔) แบบวางกฎขอบงคบ วธสอนแบบน เปนวธทนยมใชกบพทธบรษทฝายนกบวช คอ เปนภกษ ภกษณ สามเณร สามเณร โดยถอเหตเมอมการประพฤตไมดงามเกดขนในหมสงฆ เมอพระพทธองคไดทรงทราบแลวตรสใหประชมสงฆ แลวตรสชแจงผลเสยหาย ผลรายทเกดขน พรรณนาถงคณประโยชนของการประพฤตดงาม แลวจงไดแสดงธรรมกถาท เหมาะสมกบเรองนน แลวจงไดบญญตสกขาบทขนโดยความเหนของพระสงฆและยอมรบวาดงาม วศน อนทรสระ ไดกลาวถง จดมงหมายในการจดการเรยนการของตามแนวของพระพทธเจาวา ม ๓ ประการ คอ ๑๒๑ ๑) ทรงสอนใหผฟงรแจงเหนจรงในสงทควรร หมายถง ทรงสอนใหรจรง เหนจรง เฉพาะเทาทจ าเปนและเหมาะแกศษย ๒) ทรงสอนใหผฟงตรองตามแลวเหนจรงได นนคอค าสอนนนตองไมยาก และไมงายจนเกนไป เพอใหผฟงสามารถใชปญญาพจารณาดวยตนเองได ๓) ทรงสอนใหผฟงไดรบผลแหงการปฏบตตามสมควร ตามก าลงการปฏบตตน ประสาร ทองภกด ไดกลาวถง หลกการสอนของพระพทธเจา ๘ ประการ ดงน ๑) ตองรจกบคคลทจะสอนกอน ๒) ตองเลอกสงทจะสอนใหเหมาะสมกบบคล ๓) สอนจากรปธรรมไปหานามธรรม ๔) สอนจากสงทเหนไดงายไปสสงทเหนไดยาก ๕) สอนจากสงทรแลวไปหาสงทยงไมร ๖) สอนดวยอปมาอปไมยหรอเปรยบเทยบ ๗) สอนโดยใชอปกรณการสอน ซงแยกเปน ๓ อยาง คอ ๗.๑) ใชเหตการณทเกดขนเปนอปกรณ ๗.๒) ใชภาพนมตเหมอนภาพยนตร ๗.๓) ใชวธการทดลองดวยตนเอง ๘) สอนโดยการสาธตใหดหรอท าตวอยางใหด พทธทาสภกข๑๒๒ ไดกลาววา หลกการสอนศลธรรมนนควรจะท าเปน ๓ วธ คอ ๑) สอนใหเกดความเขาใจ ๒) ท าใหดเพอใหเกดความเลอมใส ๓) มตวอยางความสขใหเหน ท าใหเกดความไววางใจอยากท างาน

๑๒๑วศน อนทรสระ, พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามงกฎราชวทยาลย, ๒๕๒๔), หนา ๑๕. ๑๒๒พทธทาสภกข, “ทานพทธทาสภกขกบการศกษา”, วารสารครศาสตร, ปท ๑๑ เลมท ๔๒ (เมษายน- มถนายน ๒๕๐๕) : ๓๐.

๖๑

กรมวชาการ ไดกลาวถงเรอง การจดสาระการเรยนรทางพระพทธศาสนา ไววา การจดกรอบการวดและประเมนผลการเรยนรสาระพระพทธศาสนาตามสภาพจรง (Authentic Assessment) เพอใหสอดคลองกบการจดการเรยนรตามสภาพจรง ตองยดหลกธรรมชาตของวชาและชวตของผเรยนเปนตวตง ในสาระการเรยนพระพทธศาสนาจะเนนการวดและประเมนผลทสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนาคอ นอกจากวดองคความร กระบวนการเรยนร และคณลกษณะอนพงประสงค แลว ยงอาจใชกระบวนการวดตามระบบศล สมาธ ปญญา คอ ๑) ระบบศล พฤตกรรมทดงามทงกาย วาจา และอนทรยทง ๖ เคยชน แคลวคลอง อยตวเปนวนย เขาสชวตโดยการสงเกต การบนทก ๒) ระบบสมาธ จตใจทมคณธรรม มประสทธภาพและมความสข โดยการสงเกต การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง ๓) ระบบปญญา ความรคดเขาใจ การมองเหนความจรง เทาทนทงระบบความสมพนธเปนเหตผลทเชอมโยงประยกตเขาสวถชวตใหมโดยการสงเกต สมภาษณ ตรวจสอบตนเอง หรอถาจะใหชดเจนขนความประเมนตามสภาพจรงเพอดการววฒนาวฒภาวะทางธรรมจรยา ตามหลกอรยวฑฒ ๕ ไดแก ศรทธา, ศล, สตะ, จาคะ และปญญา พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาววา หลกการแกปญหาของอารยชนขนพนฐาน เรยกตามบาลวา “อรยมรรค” แปลวา ทางด าเนนสความดบทกขทท าใหเปนอรยชน หรอวธการด าเนน ชวตทประเสรฐ สามารถขยายองคประกอบออกไดเปน ๘ ประการ ซงเรยกวา อฏฐงคกมรรค คอ ๑๒๓ ๑) สมมาทฏฐ (ความเหนชอบ) หมายถง ทศนคต ความคดเหน ความเชอถอ คานยมตางๆ ทดงาม มองสงทงหลายสอดคลองกบปจจยอยางมเหตผลตามความเปนจรง ๒) สมมาสงกปปะ (ความด ารชอบ) หมายถง ความคดความด ารตรตรอง ความใครครวญเปนไปเพอเปลองตนเองใหหลดพนจากกเลสตณหา ไมเปนไปเพอการเบยดเยยนตนเองและผอน ๓) สมมาวาจา (เจรจาชอบ) หมายถง การพดการแสดงออกทางวาจา เปนวจสจรต คอ ไมหลอกลวง ไมสอเสยด ไมหยาบคาย ไมเพอเจอ มเหตผล พดสรางสรรคใหเกดประโยชน ๔) สมมากมมนตะ (กระท าชอบ) หมายถง การกระท าทดงาม ทสจรตชนประพฤตปฏบตกน เปนไปในทางสรางสรรคชวยเหลอเกอกลกนและกน สรางความสมพนธทดงามในสงคม ท าใหอยรวมกนไดดวยด หรองดเวนการเบยดเบยนชวต ทรพยสน ละมดสทธในคครองของรกของผอน ๕) สมมาอาชวะ (อาชพชอบ) หมายถง การประกอบอาชพในทางสจรต ไมกอความเดอดรอนใหแกผอน

๑๒๓พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, หนา ๑.

๖๒

๖) สมมาวายามะ (พยายามชอบ) หมายถง ความเพยรพยายามในการท าความดงาม ความชอบธรรม หรอเพยรพยายามละความชว ท าความด และช าระจตของตนใหผองใส ๗) สมมาสต (ระลกชอบ) หมายถง การมสตก ากบตวในการกระท าภารกจทกอยาง ตลอดถงการมสตระลกไดในสงทดงาม ทเปนประโยชนเกอกลไมปลอยสตใหลองลอยไปกบอารมณทมากระทบ ๘) สมมาสมาธ (ตงจตชอบ) หมายถง ความตงจตมนคง สงบไมฟงซาน สม าเสมอ แนวแน เปนอนหนงอนเดยวกน บรสทธ ผองใส ไมขนมว ผอนคลาย ไมตงเครยดกระดาง ไมหดห ทอแท พรอมทจะใชงานทางปญญาใหไดผลเตมท วชย วงษใหญ ไดกลาวถงเรอง การจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ไววา การสอนของครตองมงเนนใหเดกเกดการเรยนร ครอบคลมคนทงคน คอ พฒนาทงทางดานความสนใจ อารมณ และคานยม ไมควรเนนการพฒนาสตปญญาอยางเดยว ๑๒๔ สาโรจน บวศร ไดกลาววา จดมงหมายในการสอนวชาใดๆ ยอมมงใหผเรยนมความร (Knowledge) มน าใจทจะปฏบต (Attitude) และมความคลองแคลวช าชองในการปฏบต (Skill) ในการสอนวชาพระพทธศาสนากเชนเดยวกน จะตองมจดมงหมายในการสอนเพอเปนแนวทางในการเลอกเนอหาและวธสอนทเหมาะสม ๑๒๕ สมน อมรววฒน ไดกลาวถง การเรยนการสอนตามหลกพระพทธศาสนา วา เปนรปแบบของการคดโดยมสตพจารณาดวยเหตผลสมบรณทสด เรยกวา วธการสอนแบบโยนโสมนสการ ซงแบงออกเปน ๓ ขนตอน คอ ๑๒๖ ๑) ขนน า เปนการสรางเจตคตทดตอคร วธการและบทเรยน ไดแก การจดบรรยากาศในชนเรยนใหเหมาะสม, การสรางความสมพนธทดระหวางครกบศษย และการเสนอสอสงเราและแรงจงใจ ๒) ขนสอน เปนการจดกจกรรมการเรยนการสอน ไดแก ครเสนอปญหาทเปนสาระ ส าคญของบทเรยนหรอเสนอหวขอเรองประเดนส าคญของบทเรยนดวยวธการตางๆ, ครแนะน าแหลงวทยาการและแหลงขอมล,นกเรยนฝกรวบรวมขอมล ขอเทจจรง ความร หลกการตางๆ โดยใชทกษะทเปนเครองมอของการเรยนรทกษะวทยาศาสตร และการฝกคดแบบสาวเหตสาวปจจย

๑๒๔วชย วงษใหญ, กระบวนการพฒนาหลกสตรและการเรยนการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสวรยาสาสน, ๒๕๓๗), หนา ๓๕. ๑๒๕สาโรช บวศร, สาโรช บวศร กบการศกษาศาสตรตามแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพรงเรองศาสนการพมพ, ๒๕๒๘), หนา๔๕. ๑๒๖สมน อมรววฒน, การประยกตพทธวธสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๐), หนา ๘.

๖๓

๓) ขนสรป เปนการวดและประเมนผล ไดแก การวดและประเมนผลตนเอง, การวดและประเมนผลเพอนรวมเรยน และการวดและประเมนผลโดยครผสอนพรอมกนนยงไดกลาวถง ความมงหมายในการสอนศลธรรม โดยแยกเปนขอๆ ดงตอไปน ๑) เพอใหนกเรยนไดรบความร ความเขาใจในหลกศาสนา และหลกธรรมของศาสนา เหนคณคาของศาสนาอยางลกซง ๒) เพอสรางสงกป (Concept) ทางศลธรรม ซงจะมผลตอเจตคตและตอพฤตกรรมของตน ๓) เพอปพนฐานคณธรรมทางจตใจใหกบนกเรยน ใหสามารถน าหลกศลธรรมไปใชแกปญหาในชวตประจ าวนได ๔) เพอใหนกเรยนไดรจกคด เปรยบเทยบและตดสนไดวา สงใดด สงใดชว สงใดควรท า สงใดควรเวน ๑๒๗ เพราพรรณ โกมลมาลย ไดกลาวถงเรอง การจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ไววา แนวทางในการจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนาและหลกธรรมม ๕ ประการ คอ ๑๒๘ ๑) ตองสอนใหเกดความสนใจ ไมใชสอนใหจ าเพยงอยางเดยว หลกธรรมไมวาจะเปนเรองใดจะตองน ามาสนทนา อภปรายใหเขาใจ เพอใหนกเรยนเกดความนกคด หรอสตปญญาในทางจรยธรรมใหกวางขวางมเหตผล ๒) การสอนศาสนาตองฝกใหเปนคนใจกวาง รจกนบถอและใหเกยรตผทไมใชศาสนาเดยวกบตน ไมดถกลอเรยนผอน อนเปนความแตกแยกบาดหมางในสงคม ๓) การสอนศาสนาเรองหลกธรรม จะตองสอดคลองสมพนธกบเรอง ในชวต ประจ าวนมงใหผเรยนสามารถน าไปใชในชวตประจ าวน ๔) การสอนทฤษฎ จะตองใหผเรยนเขาใจทฤษฎและหลกการจะตองสอดคลอง สมพนธกบเรองในชวตประจ าวน ไมไดสอนใหผเรยนจ าแตทฤษฏอยางเดยว ๕) การสอนศาสนา ตองใหสมดลกบการสอนเรองอนๆ เพราะผเรยนสามารถน าไปบรณาการใชในชวตประจ าวนได กตตพนธ รจรกล ไดกลาวถงเรอง การจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนา วา การสอนพระพทธศาสนาใหมประสทธภาพ ตองด าเนน การสงเสรมการบรหารการจดการงาน ๖ ดาน คอ ๑๒๙

๑๒๗สมน อมรววฒน, การสอนโดยการสรางศรทธาและโยนโสมนสการ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพตรรณสาร, ๒๕๒๘), หนา ๑๓๑. ๑๒๘เพราพรรณ โกมลมาลย, “การสอนศาสนาและหลกธรรมในประถมศกษา”, สารพฒนาหลกสตร, ปท ๗ (พฤษภาคน ๒๕๓๐) : ๔๐-๔๑.

๖๔

๑) ดานวชาการ ๒) ดานงบประมาณ ๓) ดานกจกรรม ๔) ดานบคลากร ๕) ดานอาคารสถานท ๖) ดานสมพนธชมชน พนส หนนาคนทร ไดกลาวถง การสอนเพอปลกฝงจรยธรรมแกนกเรยน วา ตองค านงถงหลกการตอไปน ๑๓๐ ๑) เพงเลงการปฏบตมากกวาเนอหา ๒) จรยธรรมทจะสอนนน ควรจะไดรบการกระท ากนทกระดบชน โดยปลกฝงและพฒนาอยางตอเนอง และสอดแทรกในวชาตางๆ ๓) การประพฤตของครจะตองใหสอดคลองกบสงทตองการปลกฝงและพฒนาใหแกนกเรยน สวนดานการสอน ควรใชหลกการดงน ๑) การปลกฝงควรแบงเปน ๓ ขนตอน - สรางจรยธรรมใหเกดขนตอจรยธรรมหรอคานยมทตองการ - ใหความรวาจรยธรรมเหลานนหมายความวาอะไร มวธการปฏบตอยางไร - ยวยใหปฏบตตามจรยธรรมและมการตดตามผลการปฏบตอยางสม าเสมอ และตอเนองทงในและนอกโรงเรยน ๒) การพฒนาจรยธรรมนน หลกส าคญคอการสรางปญหาและความเขาใจทกระจางชดตอคณคาและวธการปฏบตทถกตองตามกระบวนการแหงจรยธรรม โดยใชเทคนคตางๆ เชน การใชค าถาม การอภปราย เพอใหนกเรยนไดคดไตรตรองอยางรอบคอบ สมน อมรววฒน ไดกลาวถง กระบวนการสอนเพอเผชญสถานการณ โดยจดเปน ๔ ขนตอน เพอใหครสามารถน าเอกหลกธรรมหวขอตางๆ มาใชในการสอนไดอยางเหมาะสม และสามารถฝกฝนใหรกเรยนสามารถน าไปปฏบตจรงเมอเผชญกบสถานการณหรอปญหาได กระบวนการ ๔ ขนตอนน คอ ๑๓๑

๑๒๙กตตพนธ รจรกล, ทฤษฎผน าทางการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), หนา ๗๗. ๑๓๐พนส หนนาคนทร, การสรางจรยธรรมใหแกนกเรยน, (กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๒๖), หนา ๙๗-๙๘. ๑๓๑สมน อมรววฒน, สมบตของการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๘๔.

๖๕

๑) การรวบรวมขาวสารขอมล ขอเทจจรง ความร และหลกการ ๒) การประเมนคาเพอหาคณคาแท คณคาเทยม ๓) การเลอกและการตดสนใจ ๔) การปฏบตจรง สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล) ไดกลาวถง การจดการการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาแกนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน และชนมธยมศกษาตอนปลาย วา จ าเปนอยางยงทจะตองเนนทงภาคความร ความเขาใจ และการฝกปฏบต รวมทงการจดบรรยากาศสงแวดลอมและกจกรรมเสรมพเศษ เพอสงเสรมความประพฤตของนกเรยนในขอบเขตทดงามมความรบผดชอบตอการกระท าของตน และยดมนในคณธรรม จรยธรรมตางๆ มาปฏบตจนเกดความเคยชนเปนลกษณะนสย และความสามารถน าไปประพฤตปฏบตในชวตประจ าวนไดดวย ฉะนน โรงเรยนจะตองจดหลายรปแบบทงในหองเรยนหรอหองปฏบตธรรม และนอกหองเรยน ดวยเหตน จงมขอเสนอแนะครอาจารยผสอนวชาพระพทธศาสนาพงน าไปพจารณาและปฏบต ดงน ๑๓๒ ๑) ควรค านงถงจดประสงคของวชาพระพทธศาสนาอยตลอดเวลาในขณะทสอน และศกษาจากคมอหรอแผนการสอนอยเสมอ ๒) การสอนโดยวธแจงสงทถก สงทผด สงทควร สงทไมควร อธบายโดยยกเหตผลใหนกเรยนเหนจรง เพอใหนกเรยนเขาใจและเกดความศรทธาทงทางกาย วาจา ใจ ๓) ควรสอนโดยวธสาธต หรอท าใหดเปนแบบอยางทด ทงในและนอกโรงเรยนเพอใหนกเรยนปฏบตตามดวยความเลอมใสศรทธาตอครอาจารยในโรงเรยนและคนในชมชนหรอในสงคมจะตองเปนแบบอยางทดใหเหนอยเสมอ ๔) ควรสอนดวยความรก ความเอาใจใสอยางจรงใจตอนกเรยน มความรสกทละเอยดออน ชางสงเกตตอพฤตกรรมของนกเรยน เมอพบเหนสงไมดไมงามเกดขนควรจะมความกระตอรอรนทจะแนะน าสงสอน หรอใหค าปรกษาดวยความจรงใจ ๕) ควรหมนศกษาหาความรและขอมลเพมเตมอยเสมอ ทงในเรองพระพทธศาสนา และวทยาการดานอนๆ เพอใหทนตอความผนผวน เปลยนแปลงทกดานของสงคม วฒนธรรม และพรอมทจะใหความรทถกตองตามหลกพระพทธศาสนาแกนกเรยน ๖) ควรสอนใหนกเรยนไดมโอกาสอธบายหรอแสดงความคดเหน ใหนกเรยนวเคราะหตามเหตและผล พรอมทงเสนอแนะแนวทางแกไขโดยใชหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ๗) ควรเลอกใชอปกรณ จดบรรยากาศและสงแวดลอมใหเหมาะสมกบวยของผเรยน

๑๓๒สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล), “หลกธรรมในพระพทธศาสนาในหลกสตร ม.ปลาย”, สารพฒนาหลกสตร, ปท ๖ (พฤษภาคม ๒๕๒๙) : ๗-๘.

๖๖

๘) ควรเชญวทยากรทางพระพทธศาสนามาบรรยาย เพอใหนกเรยนมความร ความเขาใจทถกตอง บญชม ศรสะอาด ไดกลาวถง แนวทางการเลอกวธสอน วา มองคประกอบตางๆ ทควรตองพจารณา ดงน ๑๓๓ ๑) การเลอกวธสอนนนจะตองสอดคลองกบจดประสงคของบทเรยน ๒) การเลอกวธสอนนนจะตองสอดคลองกบลกษณะของเนอหาสาระทจะสอน ๓) วธสอนบางวธไมสามารถใชกบผเรยนไดทกระดบ วธสอนบางวธใชไดเฉพาะกบเดกวยหนง แตไมสามารถจะใชกบเดกอกวยหนงได ๔) การสอนในแตละวธตองก าหนดเวลาใหเพยงพอกบเนอหา จ านวนครง วามก าหนดใหนานเทาใด ตามชวงเวลาดงกลาวเพยงพอส าหรบการสอนดวยวธนนๆ หรอไม ตองพจารณาใหรอบคอบ ๕) สถานทเปนองคประกอบหนงทตองพจารณาเปนกรณพเศษ การสอนบางวธจ าเปนตองจดสภาพหองเรยน โตะ เกาอ ใหเหมาะสม เชน วธสอนแบบศนยการเรยน วธสอนแบบอภปรายกลม วธสอนแบบการเรยนเปนค เปนตน แตละวธจะตองมการจดสภาพหองเรยนแตกตางกน เราสามารถจดสภาพหองเรยนไดตามทตองการไดหรอไม ๖) จ านวนผเรยนมมากนอยเพยงใด และจ านวนผเรยนดงกลาวนนเหมาะสมกบวธทใชหรอไม สรปไดวา การจดการเรยนการสอนในทางพระพทธศาสนา มงใหผเรยนเกดความรแจงเหนจรงในบทเรยนนนๆ และสามารถสรางความศรทธาใหพอใจทจะกระท าตามไดโดยไมตองบงคบ กลาวคด เปนรปแบบของการเรยนการสอน ๓ ขนตอน คอ ขนน า ขนสอน และขนสรปประเมนผล และการจดการเรยนการสอนในทางพระพทธศาสนาพงยดหลกของพระพทธเจา ซงแมพระองคจะทรงมหลากหลายวธ หากแตททรงใชเปนประจ าม ๔ แบบ คอ แบบสนทนา, แบบบรรยาย, แบบตอบปญหา และแบบวางขอบงคบ ซงวธท ง ๔ น กสามารถน ามาประยกตใชในกระบวนการของการจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนาในปจจบนไดอยางไดผลดและไมมลาสมย ๒.๕.๒ การใชสอการเรยนการสอน เนองจากพระพทธศาสนาเปนเรองนามธรรม ยากแกการทจะสอนใหนกเรยนเกดความคดทเปนรปธรรม มความคดรวบยอดทกระจางและถกตอง ดงนน ผสอนควรจดการเรยน

๑๓๓บญชม ศรสะอาด, การพฒนาการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสวรยสาสน, ๒๕๔๗) ,หนา ๔.

๖๗

การสอนโดยใชสอประกอบเพอใหนกเรยนเกดความสนใจเรองทจะเรยน และใหบทเรยนเกดความสนกสนาน ซงจะท าใหเกดความรความเขาใจทถกตองในเรองนนๆ สอการเรยนการสอนจงเปนปจจยทส าคญทจะชวยใหการจดการการเรยนการสอนบรรลไดตามจดมงหมาย เพราะจะท าใหนกเรยนมโอกาสไดเรยนรจากสอทมความหลากหลาย นอกจากนนสอยงเปนสงทจะชวยใหกจกรรมการเรยนการสอนนาสนใจและเราใจแกนกเรยน ภญโญ สาธร ไดกลาววา สอการเรยนการสอน หมายถง วสดทกชนดทน ามาประกอบ การเรยนการสอนเพอใหนกเรยนรอยางมประสทธภาพ ๑๓๔ ทศนย ศภเมธ ไดกลาววา สอการเรยนการสอน หมายถง สอทชวยสงเสรม สนบสนน หรอเปนตวการใหการเรยนการสอนบรรลถงจดหมายปลายทางอยางมประสทธภาพ โดยชวยเราความสนใจ ประหยดเวลา และใหประสบการณทมคณคาแกผเรยน สอการสอนจงเปนสงทส าคญท าใหหลกสตรไปถงผเรยนได ๑๓๕ พระพยอม กลยาโณ ไดใหแนวคดในการน าสอมาใชในการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ดงนคอ สอการสอนหรออปกรณการสอนนน จะตองท าใหผฟงเกดความรสก เกดความเขาใจอยางรวดเรว ซงอปกรณนนมหลายอยางดวยกน สามารถทจะน าไปใชตามความสะดวกและเหมาะสม อาท สอทเปนธรรมชาต ตวครผสอน สอทเปนเทคโนโลยสมยใหม รปภาพทท าใหเกดความเคลอนไหว สอทใชกรณศกษาหรอจดกจกรรมบทบาทสมมต และขาวจากหนงสอพมพ แตสงทมความส าคญมากทสดในการเรยนการสอนคอ สอทเปนคร ผสอนจะตองมคณสมบตทด ซงควรเปนผทมความประพฤตนาเลอมใส นาเอาเปนแบบอยาง จะเปนผลท าใหเปนทดงดดใจใหผฟงเกดความเลอมใสศรทธาและปฏบตตาม๑๓๖ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ไดกลาวถง สอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาชนมธยมศกษาตอนปลาย วา สอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ส าหรบชนมธยมศกษาตอนปลายทกรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ไดด าเนนการจดท าเพอสนบสนนการน าหลกสตรพระพทธศาสนาไปใช ไดแก ๑๓๗

๑๓๔ภญโญ สาธร, หลกการบรหารการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๖), หนา ๑๖๐. ๑๓๕ทศนย ศภเมธ, หลกสตรและการจดการศกษา, (กรงเทพมหานคร : วทยาลยครธนบร, ๒๕๓๕), หนา ๖๘. ๑๓๖พระพยอม กลยาโณ, “การใชสอการสอนจรยธรรมอยางไรจงจะด”, วารสารการศกษานอกโรงเรยน, เลมท ๑๑๘ (กมภาพนธ-มนาคม ๒๕๒๗) : ๒๔. ๑๓๗กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ , แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยมศกษา ปท ๔ เลมท ๑, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๒๙), หนา ๑๙-๒๐.

๖๘

๑) ในสวนทเกยวของกบหนงสอวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนาชนมธยมศกษาตอนปลายนน ไดมอบหมายใหกรรมการผทรงคณวฒทงฝายฆราวาสและฝายบรรพชตเปนผเรยบเรยงและเปนผตรวจ โดยมแนวทางรวมกนในการวางรปแบบของหนงสอเรยน ดงน ๒) แผนการกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา กรมสามญศกษาและศกษานเทศกรบผดชอบพจารณาหาแนวทางและจดท าโดยมจดประสงคหวขอของค าอธบายรายวชาและจ านวนคาบในแตละภาคเรยนเปนหลก ๓) หนงสอสงเสรมการอานชดพระพทธศาสนาและจรยธรรม โดยมจดมงหมายอบรมสงสอนเยาวชนใหประพฤตด หมนศกษาหาความรและยดมนในหลกธรรม โรงเรยนอาจหาไวในหองสมด เพอใหนกเรยนศกษาหาความรเพมเตม กตตมา ปรดดลก ไดกลาวถง หลกการในการใชสอการเรยนการสอน ๖ หลก ไดแก ๑) เลอกสอการเรยนการสอนทสอดคลองกบจดประสงคของการเรยนการสอน ๒) เลอกสอการเรยนการสอนทเหมาะสมกบเนอวชาทเรยน ๓) เลอกสอการเรยนการสอนทสอดคลองกบเทคนคและวธการสอน ๔) เลอกสอการเรยนการสอนทเหมาะสมกบวยและความสนใจของนกเรยน ๕) เลอกสอการเรยนการสอนทเหมาะกบเครองอ านวยความสะดวกตางๆ ๖) เลอกสอการเรยนการสอนทหาไดงาย ราคาประหยด มความสะดวกรวดเรวในการใช สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล) ไดกลาววา แนวทางการใชสอการเรยนการสอนพระพทธศาสนาในระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย ควรมดงน ๑๓๘ ๑) ควรเลอกใชสอการเรยนการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน เชน ภาพขาวหรอเหตการณในชวตประจ าวน เชน ภาพนง ภาพสไลด โทรทศน หรอวดทศน เทปบรรยายธรรมเกยวกบค าสอนพระพทธศาสนาทบคคลหรอหนวยงานตางๆ ผลต หรอจะผลตขนใชเองกได ๒) ในบางกรณควรเชญวทยากรผทรงคณวฒทรงพระพทธศาสนา เชน พระนกเทศน พระสงฆหรออนศาสนาจารยมาบรรยาย หรอแสดงธรรมพเศษ เพอใหนกเรยนไดมความรความเขาใจในหลกธรรมมากยงขน มนทนา วงศค าฟเจรญ ไดกลาววา ประเภทของสอ ม ๓ ประเภทใหญๆ คอ ๑๓๙

๑๓๘สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล), “หลกธรรมในพระพทธศาสนาในหลกสตร ม.ปลาย”, สารพฒนาหลกสตร, ปท ๖ (พฤษภาคม ๒๕๒๙) : ๘. ๑๓๙มนทนา วงคค าฟเจรญ, การจดการเรยนการสอนในหลกสตรนาฏศลปชนกลาง, (เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๖), หนา ๒๕.

๖๙

๑) สอการสอนประเภทเครองมอหรออปกรณ ไดแก เครองฉายสไลด เครองฉายภาพขามศรษะ คอมพวเตอร วดโอเทป โทรทศน เปนตน ๒) สอประเภทวสด ไดแก หนงสอเรยน หนงสอคมอการเรยน รปภาพ แผนฟลม แผนสไลด มวนเทป แผนท หนจ าลอง เปนตน ๓) สอการสอนประเภทวธการ ไดแก การสาธต การจดปายนทรรศการ การศกษานอกสถานท เปนตน สนทร สนนทชย ไดกลาววา อปกรณการสอนทางพระพทธศาสนาสามารถแบงออกไดเปนประเภทตางๆ ดงน ๑๔๐ ๑) รปภาพ เชน ภาพพทธประวต ภาพปชนยวตถและปชนยสถานส าคญๆ การประกอบกจการทางศาสนา การบ าเพญสาธารณประโยชน ภาพขางและเหตการณตางๆ ในชวตประจ าวนทไดมาจากหนงสอพมพ ๒) แผนทใชส าหรบสอนพทธประวต แสดงใหเหนชาตภม และต าบลสวนทเกยวของกบพทธศาสนาในอนเดย ๓) แผนภม ใชส าหรบแสดงวงศาคณาญาตของพระพทธเจา ค าสงของพระองค เชน เบญจศล เบญจธรรม อโบสถศล ๔) ภาพยนตร สไลด ฟลมสตรป ทเกยวกบสถานทส าคญของเมองไทย รวมทงสถานทส าคญทางพระพทธศาสนา ๕) สถานท ตวบคคล ขนบธรรมเนยมประเพณในชมชน เชน วด โรงเรยน สถานทสาธารณะ พระ ประเพณในทองถนตางๆ ๖) จานเสยง เทปเสยง สมทรง ปญญฤทธ ไดกลาวถง สอส าหรบใชสอนศลธรรม จรยธรรม และวชาพระพทธศาสนา วา ควรทจะมความหลากหลาย และเปนสงทนกเรยนสามารถเขาไปมสวนรวมในการจดท า หรอการใชสอนนๆ พรอมกนนยงไดแสดงถง สอประเภทตางๆ ทสามารถน าไปใชในกระบวนการการเรยนการสอนศลธรรม ดงตอไปน ๑๔๑ ๑) การท าโปสเตอร เมอสอนไปแลว ครยอมทราบวาศษยของตนรและเขาใจธรรมะลกซงแคไหน จงควรทดสอบดวยการใหเขาท าโปสเตอร โดยการบรรยายภาพออกมาเปนธรรมะ ผลพลอยไดอกหลายๆ อยางจะตามมา เชน ครอาจใชในการฝกนสยตรงตอเวลาในการสงงาน

๑๔๐สนทร สนนทชย, เทคนคและวธการสอนสงคมศกษา, (กรงเทพมหานคร : สหบณฑตการพมพ, ๒๕๑๔), หนา ๓๓๐. ๑๔๑สมทรง ปญญฤทธ, เทคนคการสอนศลธรรมในโรงเรยน, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ ประสารมตร จ ากด, ๒๕๓๒), หนา ๒๕-๒๖.

๗๐

โดยก าหนดวนสงงานทแนนอน หรอจะดวาเดกมอทธบาท ๔ ตองานมากนอยแคไหนกได ดนสยวาเปนคนละเอยดประณตหรอวาหยาบ มกงายกได แลวน ามาแกไขนกเรยนเปนรายบคคล ๒) การท าภาพธรรมะ เมอนกเรยนไดเรยนไปพอสมควร สก ๗-๘ คาบ กจะใหนกเรยนไดท าภาพธรรมะประกอบค าบรรยายมาสง เพอตรวจดวานกเรยนเขาใจธรรมะลกซงแคไหน เปนการทดสอบความร ความตงใจในการท างาน ความสะอาดเปนระเบยบ ความประณตความเสยสละทรพยและแรงกาย และผลงานเหลานสามารถน าไปใชในนทรรศการใหหนวยงานตางๆ ยมภาพธรรมะ อาจท าเปนการตน ผลไม รปสตว นก แมลง ของเลนของเดก ดวงดาวตางๆ จะจงใจใหอยากอานอยากด ๓) การท าโมไบลธรรมะ คอ การท าเครองแขวนเปนรปทรงตางๆ แตแฝงดวยธรรมะ ใชในการตกแตงสถานทเมอจดงานเกยวกบศาสนา หองเรยน เพอใหนกเรยนไดอานธรรมะจากโมไบล ส าหรบการท าโมไบลผสอนอาจใหนกเรยนท าจะไดฝกใหเปนคนสขม รอบคอบ ใจเยน มสต สมาธ มฉะนนจะท างานประเภทนไดยาก ๔) การตนชวตหรอภาพเกยวกบธรรมะ การใชสอนอาจบรณาการกบวชาศลปะ จะใหวาดภาพหรอการตนธรรมะในชวโมงเรยน หรอจดประกวดกได ครสอนศลธรรมวางแนวใหเกยวกบภาพวาตองการอะไร เชน ถาอยากใหไดภาพเกยวกบไตรลกษณกอาจแนะครศลปะใหบอกเดกเขยนภาพตนไมทมดอกตม แยมา แลวบาน หรอจะเปนเรองอนกได ๕) สไลด เทป ภาพยนตร ทเกยวกบธรรมะ การใชสไลด เทป ภาพยนตร ฯลฯ จะชวยในการเรยนการสอนไดมาก เพราะท าใหนกเรยนตนตว สนก ไมงวงนอน ซงสอดคลองกบแนวทางท กรมวชาการ เสนอไวในคมอหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษา คอ ๑๔๒ ๑) ใชธรรมชาตและปรากฏการณธรรมชาตทนกเรยนพบเหนทกวน เชน ใบไมผล ออน ใบไมเขยวชอม ใบไมทแกเหลองจด ใบไมทลวงหลนทบถมบนพนดน ฯลฯ การใชธรรมชาตเปนสอเราเชนน พระบรมศาสดาไดทรงใชเสมอในสมยพทธกาลและยงคงเปนสอทด ครควรน ามาใชสอนอยเสมอ ๒) ขาวและเหตการณเปนสงเราใหนกเรยนสนใจใครร ชวยใหครสามารถจดกจกรรมเสรมศรทธา กจกรรมเสนอสาระของบทเรยน และกจกรรมสรปไดทกขนตอน การใชขาวและเหตการณน าเขาสการสอนหลกธรรมตางๆ หรอน ามาสอนตามเทศกาลวนส าคญของพระพทธศาสนายอมท าใหนกเรยนตระหนกวาชวตทเรยนอยน มความสมพนธกบชวตประจ าวนและเปนตวอยางใหนกเรยนคดวนจฉยสงผดชอบชวดไดดวยตนเอง

๑๔๒กรมวชาการ, คมอหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนตน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๓๕), หนา๒๒-๒๓.

๗๑

๓) การใชสอและวธการจดเสนอสงตางๆ เพอเราความสนใจ เชน การจดปายนเทศ จดนทรรศการ การใชเพลง ดนตร กรณปญหา กรณตวอยาง สถานการณจ าลอง เสนอเปนวดทศน ภาพเลอน คอมพวเตอร เทปบนทกเสยง ยอมชวยใหนกเรยนเรยนรไดด ๔) การจดใหนกเรยนไดตรวจสอบความร ความคดของตนเอง และไดทราบผลทนท ชวยเสรมแรงจงใจใหนกเรยนปรบปรงตนเอง หรอปรบปรงผลงานใหดขน ดงนน ค าวจารณอยางมเหตผล ค าชมเชย การใหรางวล การประการเกยรตคณ จงเปนวธหนงทชวยเสรมแรงและจงใจนกเรยนตอการเรยนพระพทธศาสนา จรญ คณม ไดกลาวโดยสรปไววา อปกรณการสอนหรอสอการเรยนการสอนจะท าใหผเรยนเรยนรไดงาย เรว และถกตอง ฝายผสอนกจะสอนไดงาย พระพทธเจาทรงเหนหลกในขอน และไดท าการสอนโดยใชอปกรณการสอนดวยพระองคเอง เชน พระภกษรปหนงเปนศษยของพระสาลบตร ไมสามารถท าจตใจใหสงบตามวธทพระสาลบตรสอน เมอมาเฝาพระพทธเจา พระองคทรงพจารณาเหนแลววา พระภกษรปนนมอชฌาสยรกสวยรกงาม กทรงพาไปดดอกบวในสระ ซงมหลายประเภท ตงแตตม บาน จนถงกลบดอกรวงหลน เมอภกษรปนนเหนความไมแนนอนของสงสวยงามแกตา เมอไดฟงค าสอนของพระพทธเจาอกครง กไดผลดในทางปฏบต ๑๔๓ สรปไดวา สอการเรยนการสอนนบวามความส าคญและจ าเปนอยางยงส าหรบคร ผสอน ทจะใชสอนพระพทธศาสนา เพราะพระพทธศาสนามเนอหาสวนใหญเปนเรองของนามธรรม ทจะตองมการพสจนออกมาใหเหนเปนการปฏบตจรง เมอน าเอาสอมาชวยในการสอน นกเรยนกจะสามารถเกดความรความเขาใจในเนอหาอยางเปนรปธรรม ไดเขาถงและสมผสแนวคดตางๆ ไดงายขน ทส าคญทสดคอ ตวคร ผสอน ทเปนสอการเรยนทส าคญจ าเปนจะตองมความร และประพฤตตนใหเปนแบบอยางทด ยอมชวยใหการจดการการเรยนการสอนส าเรจตามวตถประสงคทไดก าหนดไวได อนง การใหนกเรยนไดมสวนรวมการจดการการเรยนการสอนโดยใชสอตางๆ น สามารถกอใหเกดปฏสมพนธทดระหวางนกเรยนกบคร ผสอน อกดวย ๒.๕.๓ สถานท งานดานนเปนการจดการสถานท อาคารเรยน หองเรยน ทจะเอออ านวยตอการเรยนการสอน เปนประโยชนตอการศกษาของนกเรยน อาจเกดจากอปกรณ หรอวสดทางศลปะ วฒนธรรมทองถน เชน พระพทธรป ตพระธรรม ธรรมมาส ตาลปตร คมภรใบลาน เปนตน เพอชวยสรางบรรยากาศทสงบ สรางสรรคปญญาใหเกดขน หรออาจจดเปนมมพระพทธศาสนาในหองเรยน ระเบยง อาคารเรยน จดสวนหยอมทางพระพทธศาสนาโดยหาพนธไมทปรากฏใน

๑๔๓จรญ คณม, การสอนสงคมศกษา, (กาฬสนธ : โรงพมพประสานการพมพ, ๒๕๒๐), หนา๑๐๒.

๗๒

พทธประวต เชน ตนจก ตนโพธ ฯลฯน ามาปลกไวในบรเวณโรงเรยน เพอใหเปนสถานทเรยนภายใตรมไม เปนตน กรมวชาการ ไดกลาววา การจดสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนร เปนการจดสภาพในหองเรยน นอกหองเรยน ตลอดจนบรเวณโรงเรยนซงมความส าคญตอนกเรยนมาก เนองจากนกเรยนตองสมพนธกบสงแวดลอมตลอดเวลาและพรอมทจะสนใจสงแวดลอมตางๆ อยางไมหยดยง และการจดสภาพแวดลอมทดตองค านงถงสงตอไปน ๑๔๔ ๑) ความสะอาด ความปลอดภย ๒) ความมอสระอยางมขอบเขต ๓) ความสะดวกในการท ากจกรรม ๔) ความพรอมของอาคารสถานท เชน หองเรยน หองน า-หองสวม ฯลฯ ๕) ความเพยงพอเหมาะสมในเรองขนาด น าหนก และจ านวน ๖) ความมบรรยากาศในการเรยนร บญเยยม จตรดอน และราศ ทองสวสด ไดกลาวถง การจดสภาพแวดลอมภายในและภายนอกหองเรยน วา การจดสภาพแวดลอมจะเปนสงหนงซงชกจงใหเดกสนใจและเกดความกระตอรอรน อยากเรยน ไมเบอหนาย โดยหลกส าคญของการจดสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกหองเรยน มดงน ก. สภาพแวดลอมในหองเรยน หลกส าคญในการจดตองค านงถงความปลอดภย ความสะอาด เปาหมายการพฒนา ความเปนระเบยบเรยบรอย ซงอาจจดแบงพนทใหเหมาะสมกบการประกอบกจกรรมตามหลกสตร ดงน ๑) พนทอ านวยความสะดวกเพอนกเรยนและคร ๑.๑) ทแสดงผลงานของนกเรยน อาจจดเปนแผนปาย หรอแขวนผลงาน ๑.๒) ทเกบแฟมผลงานของเดก อาจจดท าเปนกลอง หรอจดใสแฟมรายบคคล ๑.๓) ทเกบเครองใชสวนตวของนกเรยน อาจท าเปนชองตามจ านวนของนกเรยน ๑.๔) ทเกบเครองใชคร เชน อปกรณการสอนสวนตวของคร ฯลฯ ๑.๕) ปายนเทศหนวยงานสอน หรอสงทนกเรยนใหความสนใจ ๒) พนทปฏบตกจกรรมและการเคลอนไหวตองก าหนดใหชดเจน ควรมพนททนกเรยนสามารถท างานไดดวยตนเองและท ากจกรรมดวยกนในกลม เลกหรอกลมใหญ โดยนกเรยนสามารถเคลอนไหวไดอยางอสระจากกจกรรมหนงไปยงกจกรรมหนงโดยไมรบกวนผอน

๑๔๔กรมวชาการ, แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยม ศกษาปท ๔ เลมท ๑, หนา ๙๑.

๗๓

๓) พนทจดมมประสบการณ สามารถจดไดตามความเหมาะสมขนอยกบสภาพของหองเรยน จดแยกสวนทใชเสยงดงและเงยบออกจากกน เชน มมบลอกอยหางจากมมหนงสอ มมวทยาศาสตรอยใกลมมศลปะ เปนตน โดยในการจดมมประสบการณตางๆ ตองค านงถงสงตอไปน ๓.๑) ในหองเรยนควรมมมประสบการณอยางนอย ๓-๕ มม ๓.๒) ควรไดมการผลดเปลยนสอตามมมตางๆ ตามความสนใจของนกเรยน ๓.๓) ควรจดใหมประสบการณทนกเรยนเรยนรไปแลวปรากฎอยในมมประสบการณ เชน เรยนรเรองวงจรชวตของผเสอ อาจจดใหมผเสอสตาฟในมมวทยาศาสตร ฯลฯ ๓.๔) ควรเปดโอกาสใหเดกมสวนรวมในการจดมมประสบการณ ทงนเพอจงใจใหนกเรยนรสกเปนเจาของ ๓.๕) ควรเสรมสรางวนยใหกบนกเรยน โดยใหมสวนรวมรบผดชอบมมประสบการณตางๆ รวมกน ข. สภาพแวดลอมนอกหองเรยน การจดสภาพแวดลอมภายในอาณาบรเวณรอบๆ โรงเรยน จดรกษาความปลอดภย ในบรเวณโรงเรยนและบรเวณรอบนอกโรงเรยน ดแลรกษาความสะอาด ตนไมใหความรมรนรอบๆ บรเวณโรงเรยน จดทตดขาวประชาสมพนธผปกครอง ตวอยางเชน ๑) ทนกเลนพกผอน จดทนงไวใตตนไมมรมเงา อาจใชกจกรรมกลมยอยๆ หรอกจกรรมทตองการความสงบ หรออาจจดเปนลานนทรรศการใหความร ๒) บรเวณธรรมชาต มการปลกไมดอก ไมประดบ ซงหากบรเวณโรงเรยนมไมมากนกอาจปลกพชในกระบะหรอกระถาง สรปไดวา ดานสถานท เปนงานการจดการสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกหองเรยน ซงจะเปนสงหนงซงชกจงใหนกเรยนเกดความสนใจ และเกดความกระตอรอรน อยากเรยน ไมเบอหนาย เชน จดเปนมมพระพทธศาสนาในหองเรยน ระเบยง อาคารเรยน หรออาจจดสวนหยอมทางพระพทธศาสนาโดยหาพนธไมทปรากฏในพทธประวต เชน ตนจก ตนโพธ ฯลฯ ซงการจดการดานสถานทนตองค านงถงความสะอาด ความมระเบยบเรยบรอย และรวมทงตองค านงถงความปลอดภยของนกเรยนเปนส าคญดวย ๒.๕.๔ การวดและประเมนผล เนองจากกระบวนการวดและประเมนผล เปนกระบวนการตอเนองของการจดการการเรยนการสอน ครจงมหนาททจะตองท าการวดและประเมนผลการเรยนของนกเรยน เพอจดประสงคใหญ ๔ ประเภท คอ ๑) เพอปรบปรงการเรยนของนกเรยน

๗๔

๒) เพอปรบปรงการสอนของคร ๓) เพอตดสนผลการเรยน ๔) เพอพฒนาพฤตกรรมของนกเรยน พนส หนนาคนทร ไดกลาววา การวดผล และการประเมนผล มความหมายตางกน ดงน การวดผล (Measurement) เปนการเปรยบผลทไดจากการเรยนกบมาตรฐานอนหนงทยดถออย ซงมลกษณะเปนรปธรรม คอ จะแสดงผลของการวดออกมาเปนตวเลข เพอแสดงวานกเรยนมความรมากนอยเพยงใดจากทไดเรยนมาแลวและอาจจะบอกไดหลงจากสอบวา นกเรยนไดคะแนน (จากการวด) เทาไร โดยน าผลทนกเรยนไดท ากบค าตอบทครเตรยมเอาไว เปนค าตอบทถกตอง ไปเปรยบเทยบ สวนการประเมนผล (Evaluation) เปนการก าหนดคาหรอราคาจากคะแนนทเราไดจากการวดผลนน เชน เกงไมเกง ดหรอไมด คอ เมอเราไดคะแนนจากการวดมาแลว เรายงบอกไมไดทเดยววาเดกนกเรยนคนนนเกงหรอไมเกง เราจะตองใชวจารณญาณดตอไปอกโดยเปรยบเทยบกบคนอนในหองเรยนเดยวกน ๑๔๕ กตตมา ปรดดลก ไดเสนอแนวคดเกยวกบเรอง การวดและประเมนผล วามประโยชน ดงน ๑) เพอปรบปรงการสอนของคร ใหครทราบวาผลการสอนของตนเองเกงออนอยางไร จะไดปรบปรงแกไขใหดขน ๒) เพอปรบปรงการเรยนของนกเรยน นกเรยนจะไดทราบวาตนเองเกงออนอยางไร และครจะทราบวาเดกคนไหนเกง ออนแคไหน จะไดปรบปรงแกไขเปนรายๆ ไป ๓) เพอปรบปรงการบรหารในโรงเรยน ท าใหทราบสภาพทแทจรงของหลกสตร โครงการสอน และบนทกการสอนทน ามาสภาคปฏบตประสบปญหาอยางไร ตรงทใดทควรจะท าการแกไขหรอพฒนาตอไป ๔) เพอเปนขอมลทางการศกษาทวไป เชน เพอแสดงผลการเรยนจบเปนหลกฐานใหผปกครองทราบ ขนตอนของการวดผลและประเมนผลนน สามารถแบงออกเปน ๓ ขนตอน คอ ๑) การประเมนผลการเรยน เพอชวยใหครไดทราบความสามารถของแตละคนเพอเนนขอมลในการพจารณาตดสนใจวาจะมความสามารถเพยงพอในการศกษาตอหรอไม หากไมดพออาจท าการปรบปรงแกไขใหดขนได ๒) การประเมนผลระหวางการเรยน เมอมการสอนไประยะหนงควรจะมการประเมนผลนกเรยนตามจดประสงคของรายวชาเหลานน เพอจะไดทราบวามความพอใจหรอไม ควรจะไดกาวไปขางหนาไดหรอยง

๑๔๕พนส หนนาคนทร, การมธยมศกษา, (กรงเทพมหานคร : พฆเณศ, ๒๕๒๔), หนา ๑๑๙-๒๐๐.

๗๕

๓) การประเมนผลหลงการเรยน เปนการประเมนผลรอบคอบครอบคลมจดประสงค ตางๆ หลายจดประสงค เปนการประเมนผลเพอตดสนความสามารถ เพอดวาตงแตตนจนบดนนกเรยนมความสามารถตามจดประสงคเชงพฤตกรรมตางๆ มากนอยเพยงใด กรมวชาการ ไดกลาวถง การวดผลในวชาพระพทธศาสนา ดงน ๑๔๖ ๑) การวดผลในวชาพระพทธศาสนา เปนการทดสอบวานกเรยนมความเจรญงอกงามในดานความร ความเขาใจเกยวกบพระพทธศาสนา มเจตคตทดตอพระพทธศาสนา ตอธรรมะทเรยนมาหรอไม มความประพฤตดขนหรอไม รจกใชความคดพจารณาสงทด สงทชว กระท าหรองดเวนการกระท าไดดเพยงใด สามารถน าหลกธรรมไปปฏบตในชวตประจ าวนของตนหรอไม ๒) การวดผลวชาพระพทธศาสนา ครสามารถวดผลไดตลอดเวลา ตงแตเรมบทเรยน เมอจบบทเรยน สนภาคเรยนและสนปการศกษา การวดผลจะวดไดทงป ๓) เครองมอทใชในการวดผล อาจวดจากขอทดสอบ วดจากการสงเกต การประพฤตปฏบตของนกเรยน วดผลจากการงานและกจกรรมตางๆ ทนกเรยนปฏบต วดจากการสมภาษณ สนทนา ซกถามเพอดเจตคตของนกเรยน ๔) โรงเรยนควรพจารณาดวาไดใชความพยายามปลกฝงคณธรรม จรยธรรมแกนกเรยนมากนอยเพยงใด สงใดทย งตองปรบปรงแกไขเพอใหนกเรยนเปนพลเมองด เปนพทธศาสนกชน ทด และสงส าคญควรใหนกเรยนไดท าการประเมนผลตนเอง เพอปรบพฤตกรรมของตน คณะกรรมการจดท ารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ไดกลาววา เพอใหสอดคลองกบการจดการการเรยนรตามสภาพจรง โดยยดหลกธรรมชาตของวชาและชวตของผเรยนเปนตวตง ในสาระการเรยนพระพทธศาสนาจะเนนการวดและประเมนผลทสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนา คอ นอกจากวดองคความร กระบวนการเรยนร และคณลกษณะอนพงประสงค แลวยงอาจใชกระบวนการวดตามระบบศล-สมาธ-ปญญา เพอครอบคลมและดดานทฝกปฏบต คอ ๑๔๗ ศล พฤตกรรมทดงามทงกาย วาจา และอนทรยทง ๖ เคยชน แคลวคลอง อยตวเปนวนย เขาสชวต โดยการสงเกต การบนทก สมาธ จตใจมคณธรรม มประสทธภาพ และมความสข โดยการสงเกต การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง

๑๔๖กรมวชาการ, แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยม ศกษาปท ๔ เลมท ๑, หนา ๔๙. ๑๔๗กรมวชาการ, การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา : กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรมตามหลกสตราการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๔๔, หนา ๒๐๙.

๗๖

ปญญา ความร คด เขาใจ การมองเหนความจรง เทาทน ทงระบบ ความสมพนธทเปนเหตผล ทเชอมโยงประยกตเขาสวถชวตใหม โดยการสงเกต การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง หรอถาจะใหชดเจนขน ควรประเมนจากสภาพจรงเพอดการววฒนาวฒภาวะทางธรรมจรยา ตามหลก อรยวฑฒ ๕ คอ ๑) ศรทธา วดวามความเชอทไมงมงาย มเหตผลประกอบดวยปญญา ซงไมเบยดเบยนชวตและสงคม โดยการสงเกต การสะทอนความคด การตรวจสอบตนเอง ๒) ศล วดวามความประพฤตและวถชวตไมเบยดเบยน แตเกอกล มวนย เออตอวฒนธรรม โดยการสงเกต การตรวจสอบตนเอง การบนทกพฤตกรรม ๓) สตะ วดวามความรเกยวกบขาวสาร ขอมล ทนตอเหตการณ สถานการณ และมความรเกยวกบการด าเนนชวต กจการของตน โดยการสอบถาม การสงเกต การสมภาษณ ๔) จาคะ วดวามจตใจกวางขวาง ไมคบแคบเหนแกตว รจกเสยสละ บ าเพญประโยชน โดยการสงเกต การสมภาษณ การบนทก ๕) ปญญา วดวาคด เขาใจ ท าการตางๆ ดวยปญญา รจกแยกแยะชวด คณและโทษ ประโยชนมใชประโยชน มองสงทงหลายตามความเปนจรง หยงถงเหตปจจย และความสมพนธระหวางสงทงหลาย โดยการสอบถาม การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง พนดา สนสวรรณ และคณะ ไดเสนอการวดผลและการประเมนผลของวชาพระพทธศาสนาไว ๓ ทาง คอ ๑๔๘ ๑) การวดผลประเมนผลดานความรสกของผเรยน ๑.๑) การวเคราะหคานยม ๑.๒) การใชแบบแผนภมหรอกราฟ ๑.๓) การวดและการประเมนผลแบบการตน ๑.๔) การใชแบบทดสอบความสนใจเปดใหบรรยาย ๒) การวดผลการประเมนผลดานปรบพฤตกรรม ๒.๑) การสงเกต ๒.๒) การสมภาษณ ๓) การวดผลดานพทธพสยของผเรยน ๓.๑) การใชค าถามแบบอตนย ๓.๒) การใชค าถามแบบไมจบในตวเอง สงบ ลกษณะ ไดใหแนวคดการวดผลและประเมนผลทางจรยธรรม ไววา การวดผลทางจรยธรรมเปนการวดคณสมบตภายในทมองดวยตาเปลาไมเหน จ าเปนตองอาศยการวด

๑๔๘พนดา สนสวรรณ และคณะ, การสอนวชาพระพทธศาสนาตามหลกสตร พทธศกราช ๒๕๒๔, (เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม , ๒๕๓๓), หนา ๓๐-๓๑.

๗๗

ทางออม โดยวดพฤตกรรมหรอการแสดงออกของบคคลทมคณสมบตตามทจรยธรรมตองการ นนคอ วดพฤตกรรมทางจรยธรรมหลายๆ ดาน แลวกอนมานวาบคคลนนมจรยธรรมเทาใด และการสรางเครองมอวดจรยธรรมน สามารถปรบใชกบการสรางเครองมอวดและประเมนผลวชาพระพทธศาสนาได ดงนคอ ๑๔๙ ๑) การสงเกต ๑.๑) ใชแบบสงเกตในสถานการณตางๆ โดยเดกไมรตวเชน สงเกตพฤตกรรมในหอประชม หรอในโรงอาหาร เปนตน ๑.๒) ใชวธสงเกตในสถานการณทสมมตขน เชน สงเกตการณปฏบตงานในระบบกลม ๒) ใหนกเรยนตอบหรอบอกเรองราวของตน อาจท าไดโดย ๒.๑) แบบตรวจสอบ ๒.๒) มาตราสวนประเมนคา ๒.๓) แบบวดเชงสถานการณ ๓) ใหผอนชวยบอกเรองราวเกยวกบนกเรยน อาจท าไดโดยใชแบบสงคมมต หรอการสมภาษณ หรอใชแบบสอบถามผปกครองและอนๆ ปฏพทธ สวรรณศร ไดกลาวถง การวดผลประเมนผลวชาพระพทธศาสนา วา ลกษณะ ของวชานนาจะเนนทางดานปฏบตมากกวาดานเนอหาความร ซงควรปฏบตตามหลก ๓ ประการ คอ ๑๕๐ ๑) การวดผลน น ผสอนควรจะตระเตรยมเครองมอวดผลใหสอดคลองกบวตถประสงคการเรยนรและกจกรรมการเรยนการสอน พรอมทงก าหนดเวลาในการวดผล และประโยชนทไดจากการวดผลในแตละครงดวย ๒) ส าหรบวชาพระพทธศาสนานน การฝกสมาธ การปฏบตกจกรรมตางๆ ทางดานศาสนาจ าเปนตองใชพฤตกรรมทางการปฏบต และการปฏบตนนควรใหเหมาะสมกบระดบชนเรยนดวย ๓) ในการก าหนดจดประสงคการเรยนรเปนแนวทางในการวดผลและประเมนผลนน ครผสอนควรไดก าหนดเกณฑทผเรยนสามารถผานไดไวดวย

๑๔๙สงบ ลกษณะ, การประเมนหลกสตรดานคณลกษณะ, (กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๒๖), หนา ๓๒. ๑๕๐ปฏพทธ สวรรณศร, รายงานสรปการอบรมบคลากรเกยวกบการใชหลกสตรสงคมศกษา ในสวนทวาดวยพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษา, (กรงเทพมหานคร : กระทรวง ศกษาธการ, ๒๕๒๘), หนา ๙.

๗๘

กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ไดกลาวถง หลกการส าคญของการวดและประเมนผลตามสภาพจรง, ขนตอนการด าเนนงานการวดและประเมนผลตามสภาพจรง และเครองมอทใชในการวดและประเมนผลตามสภาพจรง ไวดงน ๑๕๑ ๑) หลกการส าคญของการวดและประเมนผลตามสภาพจรง ๑.๑) เปนการประเมนในสถานการณทปฏบตจรง หรอเกยวของในชวตจรง ผสมผสานไปกบการเรยนการสอน โดยสอดคลองกบเปาหมาย/ผลการเรยนทคาดหวง ๑.๒) เปนการประเมนทครอบคลมการแสดงออก การกระท า กจกรรม และกระบวนการท างาน ผลงาน/ผลการกระท า รวมถงแฟมสะสมงานของผเรยน ๑.๓) เนนประเมนความคดรเรมสรางสรรค การคนคด การใชเหตผล กระบวนการคด แกปญหา การประยกตใช และการปรบปรง ๑.๔) เนนการประเมนพฒนาการ คนหาสงทดงามของผเรยน เปนการประเมนเชงบวก ไมใชการประเมนเพอจบผด หรอคนหาขอบกพรอง และมการน าขอมลจากการประเมนไปใชเพอปรบปรงและพฒนาพฤตกรรมของผเรยนดวย ๑.๕) เปนการประเมนทตอเนอง โดยใชวธการทหลากหลาย และเหมาะสม ๑.๖) เปนการประเมนเชงคณภาพ โดยเปรยบเทยบกบเกณฑทก าหนด โดยจ าแนกองคประกอบของสงทประเมน และอธบายถงระดบคณภาพของผลงาน /การปฏบต (Rubric Assessment) ๑.๗) เปนการประเมนผทเกยวของหลายดาน และผปกครอง ๒) ขนตอนการด าเนนการวดและประเมนผลตามสภาพจรง ๒.๑) ก าหนดผประเมน ไดแก ผสอน ผเรยน เพอนนกเรยน และผปกครอง ๒.๒) ก าหนดเปาหมาย/วตถประสงคในการประเมน ๒.๓) ก าหนดขอบเขต องคประกอบของสงทจะประเมน พรอมทงระบเกณฑการประเมน ๒.๔) เลอกวธการและสงประเมนใหเหมาะสมสอดคลองกบกจกรรมและงาน ๒.๕) ก าหนดเวลา และสถานการณทจะประเมน ๒.๖) รวมรวมขอมล วเคราะห และสรปผลการประเมน และน าผลการประเมนไปใชพฒนาผเรยนและการจดกจกรรมการเรยนการสอน ๓) วธการและเครองมอวดทใชในการวดและประเมนสภาพตามจรง

๑๕๑กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ, การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา : กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรมตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๔๔, หนา ๒๑๐.

๗๙

การวดและการประเมนผลตามสภาพจรงในการเรยนการสอนตามหลกพระพทธศาสนาน ผสมผสานไปกบการจดกจกรรมการเรยนร ใหแกผเรยนในสถานการณทผเรยนปฏบตจรง โดยเนนใหครอบคลมพฤตกรรมแสดงออก กระบวนการ ผลผลต และแฟมสะสมผลงาน ดงนน วธการและเครองมอทใชจงมหลากหลาย เชน ๓.๑) การสงเกต มทงการสงเกตอยางเปนทางการและไมเปนทางการ สามารถท าไดตลอดเวลาทงในระหวางการเรยนการสอนหรอท ากจกรรมอนๆ นอกหองเรยนจากการสงเกต ผสอนสามารถเหนพฤตกรรมของผเรยนเปนรายบคคลหรอรายกลมได พฤตกรรมทสงเกต ไดแก การแสดงอารมณ ออกสหนา กรยาทาทาง การพดคยโตตอบ ความสนกสนานเพลดเพลน การมปฏสมพนธระหวางกน พฤตกรรมการท างานในกลม ความอดทน วธการแกปญหา ความคลองแคลวในการใชอปกรณเครองมอตางๆ เครองมอทใชในการสงเกต ไดแก แบบตรวจสอบรายการ (Check List) แบบประเมนคา (Rating Scales) เปนตน ๑๕๒ ตารางท ๒.๑ ตวอยางแบบตรวจสอบรายการ (Check List) ๑๕๓

ท พฤตกรรม ม ไมม ๑ การวางแผน ๒ หวหนากลมดแลใหสมาชกมสวนรวมในการท างาน ๓ สมาชกใหความรวมมอตอกลม ๔ การยอมรบฟงความคดเหน ๕ การแสดงความคดเหน ๖ การท างานตามหนาททไดรบมอบหมาย ๗ การตดตามงาน ๘ การปรบปรงงาน ๙ ความรวมมอภายในกลม ๑๐ ผลงานทปรากฏ

เกณฑการประเมน ถามการปฏบตตงแต ๘ รายการขนไปถอวา ด ถามการปฏบตต ากวา ๘ รายการถอวา ควรปรบปรง

๑๕๒เรองเดยวกน, หนา ๒๑๐-๒๑๑. ๑๕๓อางแลว.

๘๐

ตารางท ๒.๒ ตวอยางแบบสงเกตพฤตกรรมของนกเรยน ๑๕๔

กลมท/ชอกลม

รายการประเมน

ความสามคค ระดบ ๑-๓

การแสดง ความคดเหน ระดบ ๑-๓

การรบฟง ความคดเหน ระดบ ๑-๓

ความคดรเรม ระดบ ๑-๓

การสรปความ

คดรวบยอด ระดบ ๑-๓

กลมท.. กลมท.. กลมท.. กลมท.. กลมท..

ค าอธบายระดบคณภาพ ๓ หมายถง มพฤตกรรมปฏบตตามคณลกษณะในระดบ ด ๒ หมายถง มพฤตกรรมปฏบตตามคณลกษณะในระดบ พอใช ๑ หมายถง มพฤตกรรมปฏบตตามคณลกษณะในระดบ นอย ๓.๒) การสมภาษณ มทงแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ เปนการสนทนา ซกถามหรอพดคย เพอคนหาขอมลทไมอาจพบเหนอยางชดแจง ในสงทนกเรยนประพฤตปฏบตตน ในการท าโครงการ โครงงาน การท างานกลม ผใหขอมลอาจเปนนกเรยนเอง เพอนรวมงาน หรอผปกครองกได ๓.๓) การประเมนระดบคณภาพเปนการประเมนโดยการวเคราะห องคประกอบและประเดนทจะประเมน พรอมทงอธบายลกษณะของคณภาพงานหรอการกระท าเปนระดบหรอปรมาณ เพอเปนแนวทางและขอมลใหผเกยวของไดทราบวาผเรยนเรยนอะไร ท าอะไร ไดมากนอยเพยงใด มคณภาพผลงานเปนอยางไร โดยมการก าหนดการใหคะแนนเปน ๒ ระบบ ดงน ๓.๓.๑) การใหคะแนนภาพรวมเปนการใหคะแนนผลงาน ชนงาน โดยดภาพรวมวา มความเขาใจ ความคดรวบยอด การสอความหมาย กระบวนการใช และผลงานอยางไร โดยเขยนอธบายคณภาพของงานหรอความส าเรจของงานตามระดบคณภาพทก าหนด ๓.๓.๒) การใหคะแนนแบบแยกองคประกอบ เพอใหมองคณภาพของงานหรอความสามารถของผเรยนไดอยางชดเจน จงไดมการแยกองคประกอบของการใหคะแนนและ

๑๕๔อางแลว.

๘๑

อธบายคณภาพของงานในแตละองคประกอบเปนระดบ โดยทวไปแลวจะแยกองคประกอบของงานเปน ๔ ดาน คอ ความเขาใจ การสอสาร กระบวนการ และผลผลต ตารางท ๒.๓ ตวอยางการใหคะแนนแบบแยกองคประกอบ๑๕๕ ความเขาใจ การสอสาร กระบวนการ ผลผลต

๔ การแสดงความคดรวบยอดไดถกตองครบถวน อยางสมเหตสมผล มการสรปอางอง ประยกตใชและขยายความคดไดด

สามารถสอความหมาย ไดถกตอง น าเสนอไดอยางชดเจน คนทกระดบเขาใจไดอยางด มการใชภาพ สญลกษณ แผนภม ไดอยางถกตองเหมาะสม

มวธการ ยทธวธทเหมาะสมในการแกปญญา การประยกตใชในชวตประจ าวนไดอยางถกตองเหมาะสม

มผลงานทถกตองสมบรณ ครบถวนตรงตามมาตรฐาน ตอบสนองเปาหมาย จดประสงค เชอมโยงการตอบสนองไดอยางสมบรณ

๓ แสดงความคดรวบยอดไดถกตองตรงประเดน มค าอธบายเหมาะสม แสดงเหตผลไดดพอใช

สามารถสอความหมายไดถกตองและน าเสนอไดชดเจน มการใชภาพ สญลกษณประกอบบางในบางสวน

มวธการ ยทธวธทเหมาะสมในการแกปญญา การประยกตใชในชวตประจ าวนเปนบางสวน

มผลงานทถกตองสมบรณ สอดคลองกนเกณฑมาตรฐาน และเชอมโยงไปสการแกปญหาได

๒ แสดงความคดเปนรวบยอดไดบางสวน แสดงเหตผลนอย

สามารถสอความหมายไดพอใช น าเสนอดวยภาพ โมเดลนอย

ใชยทธวธในการแกปญหาและมการประยกตใชในชวต ประจ าวนเปนบางสวน

มผลงานทคอนขางถกตอง สามารถเชอมโยงตอไปไดบางสวน

๑ แสดงความคดเหนรวบยอดไมถกตองเปนสวนใหญ

สอความหมายหรอน าเสนอผดในบางสวน

มการประยกตใชในชวตประจ าวนนอย

ผลงานไมสมบรณตอบปญหาทตองการไดนอย

๐ แสดงความคดเหนผด ไมแสดงเหตผล

สอความหมายไมเขาใจ

ไมมการประยกตใชในชวตประจ าวน

ผลงานไมถกตอง ตอบสนองการแกปญหาไมได

เกณฑการสรปคะแนน เมอสรปคะแนนของทม ๔ องคประกอบ จะมคะแนนเตม ๑๖ คะแนน อาจแบงเปนระดบคณภาพ ดงน ๑๓-๑๖ หมายถง ดมาก มคาระดบ ๔ ๑๐-๑๒ หมายถง ด มคาระดบ ๓ ๗-๙ หมายถง พอใช มคาระดบ ๒ ๔-๖ หมายถง ควรปรบปรง มคาระดบ ๑ ๑-๓ หมายถง ไมผาน มคาระดบ ๐

๑๕๕อางแลว.

องคประกอบ

ความเขาใจ

๘๒

๓.๔) การประเมนแฟมสะสมผลงาน ในการจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญ เปนการจดการเรยนการสอนในสภาพจรง และบรณาการความรในวชาตางๆ เขาดวยกน ผลงานตางๆ ในระหวางการเรยนการสอนนนผเรยนจะเกบไวในแฟมหรอกลอง หรอวสดอนๆ ทเหมาะสมกบชนงาน เรยกวา แฟมสะสมงาน เปนการสะสมงานอยางมจดมงหมาย เพอแสดงความร ความสามารถ ความกาวหนา และผลสมฤทธของผเรยนในการเรยนร ดงนน ขนตอนส าคญของการจดท าแฟมสะสมผลงาน คอ ๓.๔.๑) การสะสมงาน เปนระยะทรวบรวมงานของผเรยน ๓.๔.๒) มการคดเลอกงาน เปนระยะทผเรยนเลอกงาน/ชนงานทดทสดซงอาจมหลายชนทจะแสดงความกาวหนา แสดงศกยภาพ และตอบสนองเปาหมาย หรอจดประสงคการเรยนร แลวจดระบบแฟมใหสมบรณ ๓.๔.๓) การสะทอนความรสกตองาน เปนระยะการประเมน ซงอาจผสมผสานอยในผลงาน ประกอบดวยการประเมนตนเองของผเรยน การประเมนของผสอน ความคดเหนของผเรยนตอชนงาน/ผลงาน และตอแฟมสะสมผลงานของตน ๓.๔.๔) การประเมน เปนการประเมนความส าเรจของผเรยนจากผลงานทแสดง ความกาวหนา และผลสมฤทธตามวตถประสงคในวชาตางๆ ซงจะตองครอบคลมทงการประเมนตนเองของผเรยน การประเมนของผสอน เพอน และผปกครอง ทงน เพอประโยชนในการประเมน ผสอนจะตองเขยนอธบายระดบคณภาพของชนงานเพอใหไดมาตรฐานและแนวทางใหผเรยนจดท าแฟมสะสมผลงานทแสดงความร ความสามารถ และศกยภาพของตนเองอยางชดเจน ใหผสอนสามารถทราบความสามารถทแทจรงและคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยนได สรปไดวา เนอหาสาระในการเรยนวชาพระพทธศาสนานนเนนในเรองการปฏบตจรง และเปนเรองทละเอยดออนเพราะจกเรยนจ าเปนตองน าไปใชในชวตประจ าวนดวย ดงนน การวดและประเมนผลกจะตองท าอยางตอเนอง ทงการสงเกตพฤตกรรม การใชแบบสอบถาม หรอขอสอบเพอใหไดทราบถงความรความเขาใจดวย ดงนน จงตองผสมผสานการวดและประเมนผล ในหลายรปแบบเขาดวยกนจงจะท าใหเกดผลทเปนจรงตามวตถประสงคของหลกสตรได

๘๓

๒.๖ ขอมลโครงการพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนในอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๒.๖.๑ ความเปนมา โครงการพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ พระสอนศลธรรมเปนอกหนาทหนงของการเผยแผของพระพทธศาสนาทด าเนนการมาอยางตอเนอง และมผกลาวถง โครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ไวหลายทาน ดงน กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรมไดด าเนนการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน มาตงแตปงบประมาณ ๒๕๔๘-๒๕๕๐ โดยแรกเรมรฐบาลไดจดสรรงบประมาณใหจ านวน ๑๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท เพออดหนนเปนคาใชจายถวายพระสอนธรรมในโรงเรยนทเขาไปสอนในสถานศกษา ระดบประถมศกษา ระดบมธยมศกษา และระดบอาชวะศกษาทงสวนกลางและสวนภมภาค ประมาณ ๖๐๐ รป ภายหลงตอมาจากการทกระทรวงวฒนธรรมไดท าขอตกลงความรวมมอกบกระทรวงศกษาธการ และมการประชมรวมกน พบวากระทรวงศกษาธการมความตองการพระสอน ฯ ไปสอนในโรงเรยนเฉพาะทสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.)ไมนอยกวา ๕๘,๐๗๓ รป โดยเฉพาะโรงเรยนวถพทธ ซงมอยจ านวนมากกวา ๑๐,๐๐๐ แหง

ดงนน กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม จงไดวเคราะหเหตผลความจ าเปนและบรบททเกยวของทกดาน แลวจงไดมแนวคดวาจะขยายพระสอนฯใหเขาไปสอนโรงเรยน เพอใหสอดคลองกบความตองการของกระทรวงศกษาธการ ครอบคลมพนททวประเทศ คอ ๑ ต าบล ตอ ๑ พระสอนศลธรรมในโรงเรยน โดยจะขยายเพมขนอก ๔,๐๐๐ รปเปนการน ารอง จากนนไดเสนอของบประมาณกลางจากรฐบาลเพออดหนนเปนคาใชจายของพระสอน ฯ จ านวน ๔,๐๐๐ รป รปละ ๒,๐๐๐ บาทตอเดอน และเปนคาด าเนนการจดท าหนงสอ อปกรณเกยวกบการเรยนการสอน การตดตามประเมนผลโครงการเพอใหสาธารณชนทวประเทศเหนความส าคญของพระสงฆ โดยมงเนนประโยชนทจะไดรบ คอ ผเรยนไดแก เดก เยาวชน นกเรยน นกศกษา และมเปาหมายเพมจ านวนพระสอนฯใหมากขนเปน ๒๐,๐๐๐,๐๐๐ รป เพอใหครอบคลมพนทตามเปาหมาย

ในปงบประมาณ ๒๕๕๑ กรมการศาสนาไดเปลยนบทบาทการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทด าเนนการมาแตเดมไปสนบสนนกจกรรมคณธรรมอนๆ โดยไดโอนภาระงานพรอมงบประมาณใหกระทรวงศกษาธการรบด าเนนการ และไดมอบใหมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยรบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน มาด าเนนการจดเขาในพนธกจประเภทงานใหบรการวชาการแกชมชน โดยไดประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ ๕ หนวยงาน ดงน

๑. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยและมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย มพระสงฆทมความพรอมและมพระทสอนอยในสถานศกษาตางๆ อยแลว

๘๔

๒. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ มศกษานเทศกและสถานศกษา/โรงเรยนทมความตองการพระสอนฯ

๓. กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม มวฒนธรรมจงหวดซงเปนผดแลโครงการ ฯ มาแตเรมแรก

๔. ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต มผอ านวยการพระพทธศาสนาจงหวดเปนผสงเสรมพระสอนฯ ทเขาไปท าการสอนในโรงเรยน

๕. ภาคคณะสงฆทง ๑๘ ภาค มเจาคณะภาค เจาคณะจงหวดซงปกครองดแลพระสอน ฯ ทวประเทศ

สรปไดวา พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนบางใหญไดด าเนนการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน มาตงแตปงบประมาณ ๒๕๔๘-๒๕๕๐ โดยรฐบาลไดจดสรรงบประมาณใหเพออดหนนเปนคาใชจายถวายพระสอนศลธรรมในโรงเรยนระดบประถมศกษา ระดบมธยมศกษา และระดบอาชวะศกษา ทงสวนกลางและสวนภมภาค ภายหลงตอมา กระทรวงวฒนธรรมไดท าขอตกลงความรวมมอกบกระทรวงศกษาธการ และมการประชมรวมกน พบวากระทรวงศกษาธการมความตองการครพระสอนศลธรรมจ านวนมาก

๒.๖.๒ กระบวนการบรหารจดการโครงการพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เมอไดรบมอบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนพรอมทงงบประมาณมาแลว เพอใหการด าเนนงานโครงการครพระสอนศลธรรม มประสทธภาพและเกดประโยชนอนพงประสงคคอนกเรยนไดรบการปลกฝงในเรองคณธรรมจรยธรรมจากพระสอนฯ โดยตรง และคมคากบงบประมาณทไดรบ จงไดเตรยมแผนปฏบตการรองรบ ด าเนนการโครงการฯ อยางเปนระบบ และไดด าเนนการประสานงานกบคณะสงฆ สถานศกษา และหนวยงานทเกยวของ โดยไดมการประชาสมพนธโครงการฯ และจดอบรมถวายความรเพมประสทธภาพพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทวประเทศ เพอสรางศกยภาพในการท างานใหเปนทยอมรบของสถานศกษา และเพอปลกฝงคณธรรมและจรยธรรมใหกบนกเรยนไดมความรความเขาใจในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาอยางถกตองพรอมกบมความประพฤตทดงาม

สบเนองมาจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดรบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมาบรหารตอจากกรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม จงไดมประกาศมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เรอง แตงตงคณะกรรมการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ประกอบดวย (๑) คณะกรรมการทปรกษา (๒) คณะกรรมการอ านวยการ (๓) คณะกรรมการด าเนนงาน เพอก าหนดนโยบายและวางแผนงานโครงการ ฯ เพอใหการด าเนนงานโครงการ ฯ เปนไปตามนโยบายและวตถประสงคของมหาวทยาลยและสอดคลองกบ

๘๕

นโยบายของรฐบาลอยางมประสทธภาพ ซงในรอบ ๑ ป คณะกรรมการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนไดมการประชมกนอยางตอเนอง

พรอมกนน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดแตงตงคณะกรรมการอ านวยการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทวประเทศ ๒๔ ชดโดยสมพนธกบภาคสงฆประกอบดวย ภาคกลาง ๒๓ จงหวด ๖ ภาค มคณะกรรมการอ านวยการดแลชดละ ๑ ภาค ในสวนของวทยาเขต วทยาลยสงฆ หองเรยน และหนวยวทยบรการรวม ๑๘ แหงมคณะกรรมการอ านวยการดแลในแตละพนท ลงนามอนมตโดยอธการบดเมอวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๕๑ ทงน คณะกรรมการแตละชดจะมหนาทรบนโยบายแผนการด าเนนการจากคณะกรรมการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนของสวนกลางมาปฏบตพรอมทงอ านวยการโครงการพระสอนฯ ในพนทไดร บผดชอบประจ าหนวยงานของตนเองเพอควบคมดแล สงเสรม ภารกจของโครงการฯ ใหมประสทธภาพ ซงคณะกรรมการโครงการฯ ในแตละพนทไดจดประชมเชงปฏบตการพรอมทงไดประสานงานกบภาคสงฆและภาครฐพรอมทงหนวยงานทเกยวของ

สรปไดวา กระบวนการบรหารจดการโครงการพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน สบเนองมาจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดรบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมาบรหารตอจากกรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม จงไดมประกาศมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เรองแตงตงคณะกรรมการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน เพอก าหนดนโยบายและวางแผนงานโครงการฯ เพอใหการด าเนนงานโครงการฯ เปนไปตามนโยบายและวตถประสงคของมหาวทยาลยและสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลอยางมประสทธภาพ ซงในรอบ ๑ ป คณะกรรมการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนไดมการประชมกนอยางตอเนอง ๒.๗ งานวจยทเกยวของ ๒.๗.๑ งานวจยทเกยวของกบความคดเหน จาการศกษาวจย ผวจยไดคนควาเกยวกบงานวจยทเกยวของกบความคดเหนไวดงน พระครปลดประเมน เขมนนโท ไดศกษาวจย เร อง ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงค คอ ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร พบวาพทธศาสนกชนผเขารกษาอโบสถศลมความคดเหนเกยวกบการรกษาอโบสถศล โดยภาพรวมอยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายดานพบวา ดานความศรทธา มความคดเหน

๘๖

อยในระดบมากทสด ดานสงคม มความคดเหนอยในระดบปานกลาง สวนดานอนๆ ทเหลออยในระดบมาก ผลการเปรยบเทยบความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร โดยจ าแนกตามขอมลสวนบคคล พบวา พทธศาสนกชนกลมตวอยาง ทมเพศ อาย ระดบการศกษา รายได สถานภาพสมรส ตางกน มความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง แตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๕ จงยอมรบสมมตฐานการวจย สวนพทธศาสนกชนมอาชพตางกน มความคดเหนไมแตกตางกน ปญหาอปสรรค ในการเขารกษาอโบสถศลของพทธศาสนกชนในครงน ไดแก ระยะการเดนทางเนองจากวดอยหางไกลบานทอยอาศย สภาพรางกายไมเอออ านวยตอการเขารกษาศลอโบสถศล การประสานงานหรอประชาสมพนธของวด ยงไมดเทาทควร ขอเสนอแนะ ควรใชเทคนคทางเทคโนโลยเขามาชวยในการสอนระยะไกลใหเกดศรทธา การเทศน บรรยายธรรม ทงในวดและนอกวดอยางเหมาะสมเพอสรางศรทธา และมการประสานงานหรอประชาสมพนธใหไดทราบทกครง๑๕๖ พระครใบฎกาสวนท สวชาโน (สอนเลก) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการศกษาตามแนววถพทธ : กรณศกษาโรงเรยนวดชมนมตร อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงค คอ (๑) ศกษาความคดเหนของครและผปกครองนกเรยนทมตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร และ (๒) เปรยบเทยบความคดเหนของครและผปกครองทมตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร ผลการวจยพบวา ความคดเหนของครและผปกครองนกเรยนทมตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร คอ ดานวชาการ ดานบคลากร ดานกจการนกเรยน ดานธรการ การเงน และพส ด ดานอาคารสถานท ดานความสมพนธระหวางโรงเรยนกนชมชน และดานจรยธรรมคณธรรม พบวา ครและผปกครองนกเรยนมความคดเหนตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร โดยภาพรวมและรายดานอยในระดบมากทกดาน๑๕๗

๑๕๖พระครปลดประเมน เขมนนโท, ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓. ๑๕๗พระครใบฎกาสวนท สวชาโน (สอนเลก), ความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการศกษาตามแนววถพทธ : กรณศกษาโรงเรยนวดชมนมตร อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๘๗

พระครธรรมธรสายณห (คงวฒนะ) ไดศกษางานวจยเรองความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงค ๑) เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ๒) เพอเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ และ ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ผลการวจย พบวา ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ โดยรวมแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑ ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดานพบวา ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในดานคณธรรมและจรยธรรมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตท ระดบ .๐๑ และดานความสามารถในการสอนแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๕ นอกจากนในดานความสามารถในการสอน เมอพจารณาเปนดานยอย พบวา ครและนกเรยนมความคดเหนแตกตางกนในดานการเตรยมการสอน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑ และดานการด าเนนการสอน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๕ สวนดานการวดผลและการประเมนผลการเรยน ครและนกเรยนมความคดเหนไมแตกตางกน๑๕๘ พระครนนทคณพพฒน (ประเสรฐ อมโร) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของภกษสามเณรตอการบรหารวดใน อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร โดยมวตถประสงค คอ วตถประสงค เพอ (๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบการบรหารวด (๒) เพอศกษาความคดเหนของพระภกษสามเณรตอการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร และ (๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและแนวทางของการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร ผลการศกษาวจยพบวา ความคดเหนของพระภกษสามเณรตอการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร โดยภาพรวมอยในระดบมาก เพอพจารณาเปนรายดานพบวา ดานการสาธารณปการ และดานการปกครอง มระดบความคดเหนอยในระดบมาก ตามล าดบ สวนดานการเผยแผพระพทธศาสนา ดานการศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห และดานการ สาธารณสงเคราะห มระดบความคดเหนอยในระดบปานกลาง ตามล าดบ แนวทางของการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร คอเสนอผบรหารคณะสงฆ พระสงฆาธการ พระสงฆ รวมทงสวนงานทเกยวของ ควรมการจดฝกอบรมภารกจทง

๑๕๘พระครธรรมธรสายณห (คงวฒนะ), ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ,วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๘๘

๖ ดาน เพอทจะท าใหพระสงฆไดมทกษะและมความรความเขาใจในเรองการบรหารงานของกจการคณะสงฆ ทง ๖ ดาน ท าใหการบรหารงานในทกภาระงานทพระสงฆมสวนเกยวของไดอยางมประสทธภาพ๑๕๙ พระครประยตปญญากร (กวว โส) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงคของการวจย คอ ๑) เพอศกษาความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร ๒) เพอ เปรยบเทยบความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร และ ๓) เพอศกษาปญหา และขอเสนอแนะของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร ผลการวจย พบวา พทธศาสนกชน มความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร โดยรวมอยในระดบปานกลาง ( = ๓.๔๑) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา พทธศาสนกชนมความคดเหนตอการจดการเขตปทมวน กรงเทพอยในระดบมากในขอมการสนบสนนและใหการชวยเหลอในการพฒนาสถานศกษาทงภาครฐและเอกชน ขอสนบสนนใหมการสอนธรรมศกษาแกเยาวชนและบคคลทวไป และขอมการจดสรางหองสมดภายในวดเพอเปดโอกาสใหประชาชนไดศกษาหาความร สวนขออนๆ พทธศาสนกชนมความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร อยในระดบปานกลาง การเปรยบเทยบความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร พบวา พทธศาสนกชน มความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร โดยภาพรวม ไมแตกตางกน จงปฏเสธสมมตฐานทต งไว ผลการศกษาปญหา และขอเสนอแนะของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร ปญหาในการจดการสงเคราะหไดแก ปญหาเรองการขาดแคลนบคลากร ปญหาดานการจดทนการศกษาทยงไมทวถง ปญหาดานสถานทในการจดการศกษาสงเคราะห ปญหาดานความรวมมอระหวางพระสงฆาธการและหนวยงานของภาครฐ ปญหาดานงบประมาณ เปนตน ขอเสนอแนะ ควรเพมบคลากรใหเพยงพอ ควรมการจดหาทนสนบสนนดานการศกษาใหทวถง จดหาสถานทเพอใชในการจดการศกษาสงเคราะห

๑๕๙พระครนนทคณพพฒน (ประเสรฐ อมโร), ความคดเหนของภกษสามเณรตอการบรหารวดใน อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๘๙

ควรมการท าความรวมมอระหวางพระสงฆาธการและหนวยงานภาครฐในการจดการศกษาสงเคราะห๑๖๐

พระครไพศาลวฒนคณ (สมพร ฐตปญโญ) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองตามหลกอปรหานยธรรม : กรณศกษาเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ คอ (๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบการบรหารงานเทศบาล (๒) เพอศกษาความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน ตามหลกอปรหานยธรรม และ (๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะตอการบรหารงานเทศบาลเมองคคต อ าเภอล าลกกา จงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา ประชาชนมความคดเหนตอการบรหารงานเทศบาลเมองคคตตามหลกอปรหานยธรรม โดยภาพรวมอยในระดบมาก ( = ๓.๗๖) เมอพจารณาเปนรายดาน ทง ๗ ดาน คอ ดานการหมนประชมกนเนองนตย ดานการพรอมเพรยงกนประชม ดานการเคารพขอบญญต ระเบยบ กฎเกณฑ พบวาอยในระดบมากทกดาน ดานการแสดงความเคารพตอผบงคบบญชา ดานการปฏบตหนาทตามท านองคลองธรรม ดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และ ดานการพฒนาและสงเสรมความสมพนธกบชมชน พบวาอยประชาชนมความคดเหนอยในระดบมากทกดาน๑๖๑ พระครศรนนทวฒน (นนทา นนทปญโ) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยมวตถประสงคคอ วตถประสงค ๑) เพอศกษาความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร ๒) เพอเปรยบเทยบความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยจ าแนกตามปจจยสวนบคคล และ ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร ผลการวจยพบวา นกเรยนมความคดเหนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยภาพรวมอยในระดบมาก ( = ๔.๓๒) และเมอพจารณาเปนรายดานพบวา นกเรยนเทศบาลนครนนทบร มความคดเหนตอการเรยน

๑๖๐ครประยตปญญากร (กวว โส), ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓. ๑๖๑พระครไพศาลวฒนคณ (สมพร ฐตปญโ), ความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองตามหลกอปรหานยธรรม : กรณศกษาเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๐

การสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน อยในระดบมากทกดาน โดยมคาเฉลยจากมากไปนอย คอ ดานการท าแผนการสอนเทากบ ๔.๔๐ ดานการก าหนดจดประสงคการเรยนรเทากบ ๔.๓๕ ดานการวดผลและประเมนผลเทากบ ๔.๓๒ ดานการด าเนนการจดกจกรรมการเรยนการสอนตามแผนการสอนเทากบ ๔.๒๙ และดานหลกสตรเทากบ ๔.๒๕ การเปรยบเทยบความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยจ าแนกตามปจจยสวนบคคล พบวา นกเรยนทสงกดโรงเรยนตางกน มความคดเหนตอการจดการเรยนการสอนแตกตางกน จงยอมรบสมมตฐานทตงไว สวนนกเรยนทมเพศ และระดบชนทก าลงศกษาตางกนมความคดเหนไมแตกตางกน จงปฏเสธสมมตฐานทต งไว๑๖๒ สรปไดวา ความคดเหนของกลมตวอยางสวนใหญ ใหความศรทธาและความส าคญในการปฏบตกจกรรมทางศาสนาและควรเพมบคลากรใหเพยงพอ ควรมการจดหาทนสนบสนนดานการศกษาใหทวถง จดหาสถานทเพอใชในการจดการศกษาสงเคราะห ควรมการท าความรวมมอระหวางพระสงฆาธการและหนวยงานภาครฐในการจดการศกษาสงเคราะห

๒.๗.๒ งานวจยทเกยวของกบบทบาท ผวจยไดคนควางานวจยเกยวกบบทบาท โดยไดน ามาประกอบในสวนนโดยม

จดเรยงไวดงตอไปน พระครปลดทะเล มหณณโว (ทงมอบหมาย) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทของพระ

วนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงค คอ เพอศกษาบทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร เพอศกษาบทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร โดยจ าแนกตามปจจยสวนบคคล และเพอศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการปฏบตงานของพระวนยาธการในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา กลมตวอยางผตอบแบบสอบถามมทศนะเกยวกบบทบาทของพระวนยาธการในเขตพญาไท กร งเทพมหานคร โดยรวมอยในระดบมาก = ๓.๖๕ อนดบแรกไดแก ดานกระบวนการทางยตธรรม )กฎหมาย( = ๓.๘๑ รองลงมาดานภาวะผน าและดานการประสานงาน /การมสวนรวม = ๓.๖๔ และสดทายดานหนาท = ๓.๔๙ ปญหาในการปฏบตหนาทของพระวนยาธการ สวนใหญขาดความมนใจใน

๑๖๒พระครศรนนทวฒน (นนทา นนทปญโ), ความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๑

การปฏบตหนาท พระวนยาธการบางรป ไมเขาใจบทบาทตวเอง และไมมความพรอมในการปฏบตหนาท ตลอดถงจ านวนในการปฏบตหนาทของพระวนยาธการยงไมเพยงพอตอภาระงาน สวนขอเสนอแนะในบทบาท คอ พระวนยาธการตองเขมแขง ตงใจท างานใหสมกบค าวาผน ามความรบผดชอบเอาใจใสตอหนาทไดรบมอบหมาย ควรเลอกผทชอบ และรกพรอมทงเตมใจทจะเปนพระวนยาธการ พระวนยาธการตองมจตส านกตอหนาทเสมอ ควรใหผทจะเปนพระวนยาธการทจะไดรบการแตงตงใหเขาใจบทบาทความเปนผน าทจะตองท า และพรอมทจะท างานดวยความเตมใจ๑๖๓ พระครปลดสมชาย อภวณโณ ไดศกษาวจยเรอง บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร โดยมวตถประสงค คอ ๑) ศกษาแนวคดเกยวกบงานการศาสนศกษาของคณะสงฆไทย ๒) ศกษาบทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษาในจงหวดจนทบร และ ๓) ศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารงานการศาสนศกษาในจงหวดจนทบร ผลการวจยพบวา การศาสนศกษา หมายถง การจดการศกษา พระปรยตธรรมของคณะสงฆ ทงแผนกธรรมบาล แผนกสามญศกษา รวมทงการสงเสรมพระภกษสงฆ สามเณรศกษาพระปรยตธรรมทกๆวธทไมขดแยงตอพระธรรมวนยในปจจบนการศกษาของภกษสงฆแบงออกเปน ๕ ประเภท คอ ๑) การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม ๒) การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล ๓) การศกษาพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ๔) การศกษาในมหาวทยาลยสงฆ ๕) การศกษาวปสสนาธระ บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร โดยภาพรวมและรายดานอยในระดบปานกลาง โดยมคาเฉลย = ๓.๓๔ และเมอจ าแนกเปนแตละรายการแลว พบวา รายการทวามการจดการศกษาพระปรยตธรรมในวด , สงเสรมใหพระภกษสามเณร ไดศกษาพระปรยตธรรม ณ ส านกเรยนอนถาทวดไมไดจดการศกษา,มการควบคม เรงรดใหมการเรยนการสอนนกธรรม ในหลกสตรนกธรรมตามค าสงของมหาเถรสมาคม และมการยกยองและเชดชเกยรตแกผสอบนกธรรมไดในแตละชน มการปฏบตอยในระดบมาก = ๓.๗๗, ๓.๖๖, ๓.๙๔ และ ๓.๕๑ ตามล าดบ สวนรายการอน ๆ มการปฏบตอยในระดบปานกลางทกขอ สวนปญหา และอปสรรค พบวา ไมมงบประมาณสนบสนนในการศกษาจากทางภาครฐไมเพยงพอ และขาดแหลงความรขอมลขาวสารดานเทคโนโลยภายในวด ขอเสนอแนะควรด าเนนการดงน ควรสนบสนนใหวดจดการเรยนการสอนบาล และนกธรรมอยางเปนระบบ ควรสงเสรมสนบสนนใหประชาชนและนกเรยนเรยนธรรมศกษาอยาง

๑๖๓พระครปลดทะเล มหณณโว (ทงมอบหมาย), บทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓.

๙๒

ทวถง และองคกรภาครฐและเอกชนและควรเขามาสงเสรมสนบสนนดานทนทรพยในการเรยนการสอนธรรมและบาล๑๖๔

ปญหาเกยวกบบทบาทของวดทพงประสงคในเขตอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร สวนมากจะเปนปญหาเกยวการการจดหาทนทรพย และบคลากรในการใหความรแกประชาชนผสนใจหลกธรรม กลาวคอ พระสงฆขาดบคลากรหลกในการใหความรแกประชาชนและไมมความรทหลากหลายในแตละดานเพอตอบสนองความตองการของประชาชนไดครบ ดงนน จงท าใหการบรหารจดการซงรวมไปถงผลตอบสนองตอความคดเหนของประชาชนทมตอบทบาทของพระสงฆของวดในเขตอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบรทพงประสงคจงอยในระดบปานกลาง ซงถอวาอยในเกณฑทต าถาเปรยบเทยบกบอยางอนแลว ฉะนนจงตองมการปรบปรงหรอแกไขปญหาเหลานใหดข น เพอทจะตอบสนองตอความตองการของประชาชนดงกลาวแลว

สวนแนวทางการแกไขปญหาเกยวกบบทบาทของวดทพงประสงคในเขตอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร นน กควรจะทจดหาบคลาทมความรความสามารถในแตละดานทประชาชนมความตองการใหชวยเหลอ กลาวคอ บคลากรทมความรทางดานหลกธรรมทางพทธศาสนาอยางดยง รวมไปถงผทมความรดานการบรหารจดการ ดานการเผยแผ และดานอนๆ อก เพอใหสมกบความตองการของประชาชนตอไป๑๖๕ พระครอาทรธญญานรกษ (ตสโล) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารงานเผยแผของคณะสงฆ : กรณศกษาคณะสงฆจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ ๑) ศกษากจการคณะสงฆดานการเผยแผ ๒) ศกษาบทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธานและ ๓) ศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา การเผยแผศาสนธรรม เปนการประกาศหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธศาสนา แกประชาชน โดยมงเนนใหประชาชน ไดมความรความเขาใจในหลกธรรม แลวนอมน าไปประพฤตปฏบตใชเปนแนวทางในการด าเนนชวต โดยวธทภกษสงฆใชในการเผยแผศาสนธรรมในปจจบนมหลายวธ ไดแกการเทศนาธรรม ปาฐกถาธรรม อภปรายธรรม สนทนาธรรม การสอนวปสสนากรรมฐานและการใชสอประกอบการสอนธรรมะจะเลอกใชวธใดขนอยกบลกษณะของผรบ โดยมการเผยแผพระพทธศาสนาเปนงานทมความส าคญในการบรหารกจการคณะสงฆไทยในปจจบน

๑๖๔พระครปลดสมชาย อภวณโณ, บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓. ๑๖๕พระครวสทธนนทคณ (ทว สทธว โส), บทบาทของวดทพงประสงคตามความคดเหนของประชาชน : ศกษาเฉพาะกรณวดในอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๓

บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธาน โดยภาพรวมอยในระดบมาก = ๓.๗๘ และเมอจ าแนกเปนรายขอพบวา ทกขอมการปฏบตอยในระดบมาก ปญหา อปสรรค ในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธาน คอ มการจดอบรมความรใหแกพระภกษสามเณรทจะท าหนาทในการเผยแผคอนขางนอย ท าใหพระภกษและสามเณรขาดความรความเขาใจทถกตองในการเผยแผพระพทธศาสนาใหแกประชาชนขาดงบประมาณในการด าเนนการดานเผยแผ บคลากรดานการเผยแผมไมมากนก ขาดทมงานทเขมแขง เพอชวยกนท างานดานเผยแผ อกทงยงไมไดรบความรวมมอเทาทควร ผท าหนาทเผยแผ ยงบกพรองในเรองอาจาระหรอความประพฤต การเผยแผยงไมไดรบการสนบสนนเทาทควรและในการเผยแผพระศาสนาบางครงไมสอดคลองกบความตองการของพทธศาสนกชน๑๖๖

พระครสวรรณวรการ ไดศกษาวจยเรอง ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ (๑) ศกษาบทบาทของพระสงฆตอการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน ดานสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม สาธารณสข และสงแวดลอมและ (๒) ศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะเกยวกบบทบาทของพระสงฆตอการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา บทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธานซงมทงหมด ๔ ดานไดแก การพฒนาชมชนดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานสาธารณสข และดานสงแวดลอม อยในระดบปานกลาง สวนบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน ดานวฒนธรรมอยในระดบมาก๑๖๗

พระครสงฆรกษพศวร ธรปญโ ไดวจยเรอง “บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ : ศกษากรณ พระสงฆาธการในจงหวดนนทบร” จากผลการวจย พบวา การจดประชมพระภกษสามเณรเพออบรมดานวตรปฏบตตามหลกพระธรรมวนย ถงจะมการปฏบตมากกจรง แตบางวดโดยเฉพาะเจาอาวาสยงไมคอยเครงครดเทาทควร ทงนควรจะก าหนดเปน

๑๖๖พระครอาทรธญญานรกษ (ตสโล), บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารงานเผยแผของคณะสงฆ : กรณศกษาคณะสงฆจงหวดปทมธาน, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓. ๑๖๗ พระครสวรรณวรการ, ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน , วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๔

ตารางการท าวตรไวอยางชดเจน และถาพระรปใดไมลงมาท าวตรกควรจะมบทก าหนดลงโทษไวอยางชดเจน นอกจากพระรปนนตดภารกจจ าเปน เชน สอนหนงสอในโรงเรยน๑๖๘ พระครใบฎกาสชาต ฐตวโร (พศาลพนธ) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงค คอ เพอศกษาบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนา เพอศกษาบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ และเพอศกษารปแบบและแนวทางในการสงเสรมบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ ผลการวจยพบวา บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ โดยเผยแผผานกจการคณะสงฆ ๖ ดาน บทบาทดานการเผยแผ วธการเผยแผทน ามาใชเพอการเผยแผ ไดแก การเทศนา การปาฐกถาธรรม บรรยายธรรม สมโมทนยกถา การใหโอวาท เอกสารหนงสอ เทปธรรม และคดค าคมตามตนไม โดยแบงการเผยแผ ๒ ดาน คอ การเผยแผในวด โดยใชประเพณเปนสอกลาง และการเผยแผนอกวด สงเสรมใหพระภกษสงฆใหไปบรรยายธรรมตามสถานทตางๆ รปแบบการน าเสนอโดยการใชสอในการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ คอการใชสอในการเผยแผ ๓ วธการคอ การใชสอบคคลในการเผยแผพระพทธศาสนา การใชสอมวลชนในการเผยแผพระพทธศาสนา ในรปแบบการใชสอมวลชน ไดแก สอวทยโทรทศน สอวทยกระจายเสยง สอสงพมพ เชน หนงสอคมอประกอบภาพ หนงสอสวดมนต การใชสอเฉพาะกจในการเผยแผพระพทธศาสนา เปนสอทชวยวางรากฐานทางศลธรรมไดเปนอยางด แยกประเภท ไดแก การสรางวตถมงคล บทความ แถบบนทกเสยง แนวทางในการสงเสรมบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ แยกออกเปนแนวทางไดสองแนวทางดวยกน คอ แนวทางการเผยแผในเชงรก และแนวทางการเผยแผในเชงรบ๑๖๙

พระมหากฤษฎา นนทเพชร ไดวจยเรอง ทศนคตของพระสงฆตอบทบาทการพฒนาสงคมโดยมวตถประสงค ๓ ประการ คอ ประการแรก เพอศกษาทศนคตของพระสงฆของพระสงฆผไดรบการศกษาระดบปรญญาตรหรอเทยบเทา ทมตอบทบาทการพฒนาสงคม ประการทสอง เพอศกษาถงปจจยทมผลกระทบตอทศนคตของพระสงฆทไดรบศกษาในระดบ

๑๖๘พระครสงฆรกษพศวร ธรปญโ, “บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ : ศกษากรณ พระสงฆาธการในจงหวดนนทบร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๑. ๑๖๙พระครใบฎกาสชาต ฐตวโร (พศาลพนธ), บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๕

ปรญญาตร ประการทสาม เพอศกษาบทบาทในการพฒนาสงคมดานตางๆ ของพระสงฆในการศกษาในระดบปรญญาตรในปจจบน และแนวโนมในอนาคต การเกบขอมลแบบสอบถาม โดยใชวธเกบขอมลแบบบงเอญ จากกลมพระสงฆทเรยนบาลเปรยญธรรมเกาประโยคในโรงเรยนปรยตธรรมของคณะสงฆสวนกลาง วดสามพระยา กรงเทพมหานคร และพระนกศกษาชนปท ๔ ของมหาลยสงฆ ๒ แหงในกรงเทพมหานคร คอ สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย วดบวรนเวศ และมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาต จ านวนตวอยาง ๑๘๕ ตวอยาง และน าขอมลวเคราะหโดยใชสถตในการวเคราะห ไดแก คารอยละ คามชฌมเลขคณต และคา F-test จากผลการวจย พบวา พระสงฆทเรยนวชาเอกในมหามงกฎราชวทยาลยตางกน มทศนคตตอบทบาทในการพฒนาสงคมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต คอ พระสงฆทเรยนเอกสงคมวทยา มทศนคตเหนดวยกบบทบาทพระสงฆในการพฒนาสงคม สงกวาพระสงฆทเรยนวชาเอกภาษาองกฤษ วชาเอกศาสนาปรชญา และวชาเอก บาล-สนสกฤต และมแนวโนมวาปจจยอนๆ เชน พรรษา สถาบนการศกษา จ านวนครงในการตดตามสอโทรทศนจะสงผลใหพระสงฆมทศนคตตอบทบาทในการพฒนาสงคมบางดานแตกตางกนดวย๑๗๐

พระมหาจตตภทร อจลธมโม ไดวจยเรองบทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา พบวา ทานมบทบาทในการเผยแผในลกษณะการใหค าแนะน าให ค าปรกษา สนทนา ตอบปญหาขอของใจและแสดงธรรม โดยททานไดรบฟงจากพระพทธเจา แลวน าไปถายทอดหรอเผยแผแกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา และบคคลทวไปดวยวธการท ตางๆ เชน การบรรยาย การอธบายขยายขอความ เปรยบเทยบ และถามตอบ เปนตน จนเปนทศรทธาเลอมใส และยอมรบนบถอพระรตนตรยกนอยางแพรหลาย แตกมบางสวนทมไดหนมา นบถอพระรตนตรย เพราะยงยดตดอยกบลทธดงเดม ถงกระนนกยงมความเคารพนบถอในตวทานเปนกรณพเศษ ซงกเทากบวา ทานไดสรางความเขาใจอนดระหวางกลมความเชอตางๆ นบวาเปนตวแทนแหงการประกอบศาสนกจด าเนนชวต และเผยแผพระพทธศาสนาของพทธศาสนกชนในปจจบนไดเปนอยางด๑๗๑

พระเทพรตนสธ (สมศกด โชตนธโร) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทการบรหารกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ ๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบการบรหารกจการคณะสงฆ ๒) เพอศกษาการบรหารจดการกจการคณะสงฆ

๑๗๐พระมหากฤษฎา นนทเพชร , ทศนคตของพระสงฆตอบทบาทการพฒนาสงคม , วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะพฒนาสงคม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร), ๒๕๔๐. ๑๗๑พระมหาจตตภทร อจลธมโม, “บทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๓๗.

๙๖

ดานการปกครองของจงหวดปทมธาน และ ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรค และแนวทางในการแกปญหาในการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา การบรหารกจการคณะสงฆไดมมาตงแตสมยพทธกาล หลกทใชในการบรหารครงนน คอ พระธรรมวนย พระพทธเจาทรงปกครองคณะสงฆโดยธรรมมาธปไตย กลาวคอ ทรงแสดงธรรมและบญญตพระวนย เพอการบรหารกจการคณะสงฆและการพระพทธศาสนา ปจจบนการบรหารกจการคณะสงฆ เปนไปตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท ๑๕ ขอท ๕ วาดวยเรอง การ ไดแก กจการทคณะสงฆจะตองถอเปนธระหนาท เพราะเปนการคณะสงฆและการพระศาสนา หรอเพราะเกยวกบการคณะสงฆและการพระศาสนา ม ๖ ฝาย คอ ๑) การเพอความเรยบรอยดงาม ๒) การศาสนศกษา ๓) การศกษาสงเคราะห ๔) การเผยแผพระพทธศาสนา ๕)การสาธารณปการ และ ๖) การสาธารณสงเคราะห

การบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน พบวาพระสงฆมความคดเหนตอบทบาทการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน โดยภาพรวมอยในระดบมาก = ๓.๙๑ เมอพจารณารายละเอยดในแตละขอพบวา พระสงฆมความคดเหนอยในระดบมากทกขอ ผลการศกษาปญหา อปสรรค และแนวทางในการแกปญหาในการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน พบวา ปญหาทส าคญไดแก พระสงฆบางรปไมเขาใจพระธรรมวนยและกฎหมายคณะสงฆ และผปกครองขาดการเปดโอกาสใหพระภกษ สามเณร มสวนรวมในการก าหนดนโยบาย วางกฎระเบยบและการด าเนนกจกรรมตางๆ ทางการปกครอง แนวทางในการแกไขปญหา ไดแก ควรอบรมพระภกษสามเณรใหมสมณสญญาและอบรมในเรองพระธรรมวนย จรรยา มารยาทการปฏบตอนเกยวกบพธหรอแบบอยางทด และมการดแลพระสงฆภายในวดอยางทวถงเทาเทยมกนและเปนธรรม รวมทงมการยกยองและชมเชยพระสงฆทปฏบตตามกฎระเบยบ กจวตรอยางสม าเสมอ๑๗๒

พระธนดล นาคพพฒน ไดวจยเรอง “การบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย” โดยมวตถประสงคเพอศกษาบทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆศกษาเปรยบเทยบการบรหารกจการคณะสงฆ ปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย ซงผลการวจย สรปวา พระสงฆาธการในจงหวดบรรมย มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆโดยรวมอยในระดบปานกลาง และเมอพจารณาเปนรายดาน พบวา มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆในดานการปกครองอยในระดบมาก สวนดาน ศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การเผยแผพระพทธศาสนา การสาธารณปการ และการ

๑๗๒พระเทพรตนสธ (สมศกด โชตนธโร) , บทบาทการบรหารกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการเชงพทธ (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๗

สาธารณสงเคราะหอยในระดบปานกลาง สวนผลการเปรยบเทยบบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย พบวา พระสงฆาธการทมอาย ต าแหนงพระสงฆาธการ จ านวนพรรษาวฒการศกษาทางสามญ การศกษาทางธรรม วฒการศกษาทางเปรยญธรรม และประสบการณ ในการปฏบตหนาทของพระสงฆาธการทแตกตางกน มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆไมแตกตางกน และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย ควรมการปกครอง พระภกษ สามเณร ใหปฏบตตามพระวนยอยางเครงครด มกองทนสงเสรมดานการศกษาแก พระภกษ สามเณร ใหพระภกษ สามเณร เอาใจใสตอกจกรรมดานพระพทธศาสนา ใหพระภกษ สามเณร ด าเนนกจกรรมบางอยางภายในวดอยางมระเบยบ๑๗๓

ธนยพร พงษโสภณ ไดวจยเรอง บทบาทของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชน เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส จงหวดกาญจนบร โดยมวตถประสงค เพอศกษาการเปดรบขาวสารทางสอสารมวลชนของพระสงฆ และการน าขาวสารทไดรบไปใชประโยชน การเลอกใชวธการสอสารของพระสงฆในการชน า และปลกจตส านกประชาชนชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ความสมพนธระหวางคณลกษณะประชากรของพระสงฆความสมพนธระหวางคณลกษณะประชากรของพระสงฆซงไดแก อาย พรรษา การศกษาทางโลก และการศกษาทางธรรม กบการชน า และปลกจตส านกประชาชนชนบทเพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน กลมประชากรทใชในการวจยครงน ไดแก พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส รองเจาอาวาส หรอผชวยเจาอาวาส ซงจ าพรรษาอยในวดทตงอยในเขตพนทจงหวดกาญจนบร จ านวน ๒๘๐ รป ศกษาประชากรทงหมด พบวา ประชากรพระสงฆตดตามขาวสารตางๆ จากหนงสอพมพและวทยกระจายเสยงมากทสด ประชากรพระสงฆสวนใหญ อานหนงสอพมพทกวน และเปดรบขาวสารเกยวกบการพฒนาในดานสงคม เศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม และสงแวดลอมทางหนงสอพมพมากทสด ในกรณขาวสารจากแหลงสอสารมวลชนไมสอดคลองกน พระสงฆสวนใหญจะตกลงใจเชอขาวสารจากหนงสอพมพมากทสด และประชากรพระสงฆสวนใหญน าขาวสารทไดจากการอาน รบฟงหรอรบชม จากสอมวลชนตางๆ ไปใชประโยชนในการชน าอบรมสงสอนใหประชาชนในชมชน๑๗๔

๑๗๓พระธนดล นาคพพฒน, การบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๑. ๑๗๔ธนยพร พงษโสภณ, “บทบาทของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชนชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาสจงหวดกาญจนบร”, วทยานพนธวารสารศาสตรมหาบณฑตมหาบณฑต (สอสารมวลชน), (มหาวทยาลย ธรรมศาสตร), ๒๕๓๙.

๙๘

นวรตน สวรรณผอง มงศกษาบทบาทของพระสงฆทมตองานสงคมสงเคราะหจตเวช โดยพจารณาบทบาทในการใหค าแนะน าปรกษาปญหาทางดานจตใจ บทบาทในการรดน ามนต ใหวตถมงคลอนเปนเรองเกยวกบขวญและก าลงใจ บทบาทในการสอนวปสสนากรรมฐานเพอความสงบสขทางดานจตใจบทบาทในการใหอยทอยอาศยแกคนทไรทพงและผเจบปวยและบทบาทในการสงเสรมจรยธรรมและการพฒนาทางดานจตใจ ผลการวจย พบวา พระสงฆมบทบาทในการใหค าแนะน าปรกษาปญหาทางดานจตใจและดานการสงเสรมจรยธรรมกบการพฒนาทางดานจตใจเปนสวนใหญ บทบาทดานอนนนมนอย สงทเปนอปสรรคในการปฏบตงานของพระสงฆมากทสดในการชวยเหลอประชาชนกคอการขาดแคลนทนทรพย นอกจากน ยงพบวาพระสงฆสวนใหญคดวามความสามารถ มความพรอมเหมาะสมท จะชวยเหลอประชาชนไดอยางมประสทธภาพ โดยไมวาจะเปนในระดบบคคล กลม หรอชมชนกตาม๑๗๕ พนจ ลาภธนานนท ไดวจยเรองบทบาทพระสงฆในการพฒนาชนบทวา ในปจจบน แมบทบาทของวด และพระสงฆตอชมชนจะสญเสยไปมากตามสภาพความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม แตส าหรบในชนบทบางแหง พระสงฆยงสามารถด ารงสถานภาพความเปนผน าชมชน แตบทบาททมตอชมชนอาจจะมลกษณะทผดเพยนไปจากเดม ทวาบทบาททมประโยชนมากตอชมชนชนบท คอ บทบาทในดานการพฒนาชนบท ซงจะเหนไดวา ในชมชนชนบทบางแหง เมอมงานพฒนาเขาไปถงชมชน พระสงฆในชมชนจะเขาไปรวมงาน อาจจะเปนผน าในการเสนอความคดรเรม เปนศนยรวมเรยกความรวมมอจากประชาชนในกจกรรมพฒนาเหลานน ซงสวนใหญทพบเหนมกจะเปนโครงการพฒนาในการสรางสาธารณะและสงสาธารณปโภคตางๆ เชน บอน า สะพาน ท านบ ถนน ศาลา หรอหองประชม เปนตน เปนการแสดงใหเหนวาพระสงฆเองกไดตนตวในบทบาทดานการพฒนาชนบทอยบางแลว ถงแมจะเปนเพยงจ านวนนอยกตาม๑๗๖

เรงฤทธ พลนามอนทร ไดวจยเรอง บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาตามแนวพทธศาสนาในจงหวดอดรธาน ผลการวจยพบวา พระสงฆในจงหวดอดรธานมบทบาทในการพฒนาตามแนวพทธศาสนาทง ๓ ดาน ดงน ๑. การพฒนาดานวตถ พระสงฆสวนใหญมบทบาทในการพฒนาภายในบรเวณวดเปนส าคญ ไดแก จดสรางหองน า หองสวม และถงเกบน าฝน เพอการจดการดานโภชนาการ

๑๗๕นวรตน สวรรณผอง, “การศกษาบทบาทของพระสงฆไทยกบงานสงคมสงเคราะหจตเวช : ศกษากรณวดทมส านกสมถวปสสนากรรมฐานเขตกรงเทพมหานคร”, วทยานพนธสงคมสงเคราะห ศาสตรมหาบณฑต, (คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร), ๒๕๒๔. ๑๗๖พนจ ลาภธนานนท, รายงานการวจยบทบาทพระสงฆในการพฒนาชนบท , (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย), ๒๕๒๙.

๙๙

และสขภาพอนามย จดตงโรงเรยนพระปรยตธรรม เพอใหการศกษาแกบคคลทกวยทกระดบ การอนรกษปาไม รวมทงการรกษาสภาพแวดลอมภายในวด และสรางศาลาการเปรยญเพอสาธารณปการ สวนนอกวดไดบรจาคเงนเปนกองทนการศกษา หรอสมทบทนอาหารกลางวน และสนบสนนการกอสรางศาลาประชาคมในต าบลและหมบาน ๒. การพฒนาดานจตใจ พระสงฆสวนใหญไดอบรมประชาชนในการสวดมนต รกษาศลพอๆ กบการแสดงพระธรรมเทศนาในวนพระ อบรมโดยใชค าคม อทาหรณ และสภาษต ประกอบตามโอกาสอนควร จากกลมคนสวนนอยไปสกลมคนสวนใหญ รวมทงแนะน าและชกชวนใหลด ละ เลกอบายมขอกดวย

๓. การพฒนาดานสงคม พระสงฆสวนใหญไดชวยกระตนจตใจประชาชนใหกระท าความด ปฏบตหนาทดวยความบรสทธ ยตธรรม รวมประชมและใหขอเสนอแนะการท างานแกคณะกรรมการหมบาน เพอสรางความสามคคและความสงบสขในชมชน๑๗๗

สรปไดวา พระสงฆมบทบาทในการใหค าแนะน าปรกษาปญหาทางดานจตใจและ

ดานการสงเสรมจรยธรรมกบการพฒนาทางดานจตใจเปนสวนใหญ บทบาทดานอนนนมนอย สงทเปนอปสรรคในการปฏบตงานของพระสงฆมากทสดในการชวยเหลอประชาชนกคอการขาดแคลนทนทรพย นอกจากน ยงพบวาพระสงฆสวนใหญคดวามความสามารถ มความพรอมเหมาะสมทจะชวยเหลอประชาชนไดอยางมประสทธภาพ โดยไมวาจะเปนในระดบบคคล กลม หรอชมชนกตาม

๒.๗.๓ งานวจยทเกยวของกบพระสอนศลธรรมในโรงเรยน จากการทบทวนงานวจยทเกยวของกบพระสอนศลธรรมในโรงเรยน พบวา ม

ผท าการวจยไว ดงน พระราชวชรดลก (กตตวฒน กตตวฑฒโน) ไดศกษาเรองกระบวนการบรหารงาน

บคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนธรรมเขตการปกครองของคณะสงฆภาค ๔ ผลการวจยพบวา (๑) ผบรหารและครสอนมความคดเหนเกยวกบระดบการปฏบตงานในกระบวนการบรหารงานบคคลอยในระดบปานกลาง (๒) ผบรหารและครสอนมความคดเหนเกยวกบกระบวนการบรหารงานบคคลไมแตกตางกน (๓) ผบรหารและครสอนทมอายพรรษาและวฒการศกษาตางกนมความคดเหนเกยวกบกระบวนการบรหารงานบคคลไมแตกตางกน สวนผบรหารและครสอนทมประสบการณจรง อายจรง และวฒการศกษาตางกน มความคดเหนแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๐๕ (๔) ปญหาการบรหารงานบคคล ไดแกระบบ

๑๗๗เรงฤทธ พลนามอนทร, “บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาตามแนวพทธศาสนาในจงหวดอดรธาน”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาไทยคดศกษา, (มหาวทยาลยมหาสารคาม), ๒๕๔๐.

๑๐๐

การคดเลอกบคคลขาดความชดเจน บคคลขาดขวญก าลงใจและโรงเรยนมงบประมาณนอยขอเสนอแนะ คอ ควรมหนวยงานเฉพาะด าเนนงานบรหารงานบคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรม๑๗๘

พระชาล ชาตวโร ไดศกษาเรองผลสมฤทธในการปฏบตหนาทของอนศาสนาจารย ในฐานะศาสนาจารย ในฐานะเปนผสอนศลธรรมในกองทพ : ศกษากรณกองทพบก ผลการวจยพบวา ทหารทไดรบการอบรมศลธรรมมการน าหลกธรรมอทธบาท ๔ อนเปนคณเครองใหเกดความส าเรจความประสงคมาใชในการประกอบกจการงานดงน (๑) การท างานใหส าเรจดวยความสมบรณจะตองอาศยความขยนเหนดวยจ านวน ๑๙๔ นาย คดเปนรอยละ ๙๓.๕ ไมแนใจ ๗ นาย คดเปนรอยละ ๓.๕ ไมเหนดวยจ านวน ๖ นาย คดเปนรอยละ ๓, (๒) การท างานใหส าเรจดวยความสมบรณจ าเปนตองอาศยความขยนเหนดวยจ านวน ๑๙๔ นาย คดเปนรอยละ ๙๗ ไมแนใจ ๔ นาย คดเปนรอยละ ๒ ไมเหนดวยจ านวน ๒ นาย คดเปนรอยละ ๑, (๓) การปฏบตหนาทการงานดวยความซอสตย เอาใจใส ใฝใจ ขยน ถอวาเปนหวใจของการท างานเหนดวยจ านวน ๑๙๕ นาย คดเปนรอยละ ๙๗.๕ ไมแนใจ ๓ นาย คดเปนรอยละ ๑.๕ ไมเหนดวย ๖ นาย คดเปนรอยละ ๑, (๔) งานสวนรวมมผรบผดชอบหลายคน ไมจ าเปนททานตองตงใจท าและทมเทใหกบงานนนเหนดวยจ านวน ๒๓ นาย คดเปนรอยละ ๑๓.๕ ไมแนใจ ๑๐ นาย คดเปนรอยละ ๕ ไมเหนดวยจ านวน ๑๖๗ นาย คดเปนรอยละ ๘๓.๕๑๗๙ ชยวฒน อตพฒน ไดศกษาเรองหลกธรรมาภบาลกบการบรหารสถานศกษาสงกดกรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญด ารงต าแหนงเปนครผสอนและเปนเพศหญงมการศกษาอยในระดบปรญญาตร มอาย ๕๐ ปขนไป และมระยะเวลาในการด ารงต าแหนง ๒๐ ปขนไป การบรหารงานตามหลกธรรมาภบาลของผบรหารสถานศกษา สงกดส านกงานเขตตลงชน กรงเทพมหานคร พบวา โดยภาพรวมและรายดานอยในระดบมากทสด สวนครผสอนในสถานศกษา สงกดส านกงานเขตตลงชน กรงเทพมหานคร พบวา ครผสอนมการบรหารงานตามหลกธรรมาภบาลโดยภาพรวมและรายดานอยในระดบมาก การเปรยบเทยบการใชหลกธรรมาภบาล ระหวางผบรหารสถานศกษาและครผสอนในสถานศกษา สงกดส านกงานเขตตลงชน กรงเทพมหานคร พบวา มการใชหลกธรรมาภบาลแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑ การน าหลกการและแนวการบรหารสถานศกษาทเหมาะสม และสอดคลองกบหลกธรรมาภบาล พบวาผบรหารสถานศกษาและครผสอน น าหลกธรรมาภบาลมา

๑๗๘พระราชวชรดลก (กตตวฒน กตตวฑฒโน), “กระบวนการบรหารงานบคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกธรรม เขตการปกครองคณะสงฆภาค ๔”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช), ๒๕๔๓.

๑๗๙พระชาล ชาตวโร, “ผลสมฤทธในการปฏบตหนาทของอนศาสนาจารย ในฐานะศาสนาจารย ในฐานะเปนผสอนศลธรรมในกองทพ : ศกษากรณกองทพบก”, วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย), ๒๕๔๑.

๑๐๑

ใชในการบรหารงานทง ๖ งานของสถานศกษาเปนอยางด มความเหมาะสมในระดบมากและมากทสด๑๘๐ ปราการ บตรโยจนโท ไดศกษาเรองคณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาตามความคดเหนของบคลากรในสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดเลย ผลการวจยพบวาการปฏบตตนเกยวกบคณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาทง ๖ งาน โดยภาพรวมอยในระดบมาก ซงการประพฤตตนจะตองปฏบตตวดจงจะไดชอวาเปนผบรหารทมคณธรรม ซงสงผลใหเปนทรก นบถอ ยกยอง ศรทธาของครผสอน นกเรยน ผปกครอง และชมชน๑๘๑ พชน แสงนล ไดศกษาเรองครและหลกธรรมของครตามแนวพทธปรชญา ผลการวจยพบวา แนวคดของพทธปรชญาตงอยบนพนฐานของสจจธรรม มจดสนใจอยทการพฒนาคนและการรเทาทนธรรมชาตอนแทจรงของมนษย จงมวธการและแนวคดทสอดคลองกบความเปนจรงในชวตของบคคลและสงคมสามารถน าหลกการมาประยกตใชกบครซงมบทบาททส าคญในการพฒนาบคคลและสงคมไดอยางเหมาะสม ส าหรบหลกธรรมในการพฒนาตนของคร เปนหลกธรรมทสงเสรมคณภาพของครในดานคณธรรมความรและวชาการใหสามารถท าหนาทครไดอยางมประสทธภาพไดแกหลกอทธบาท ๔ พรหมวหาร ๔ และสปปรสธรรม ๗ เปนตน๑๘๒

สถต รชปตย ไดศกาษาเรองการประยกตหลกอทธบาท ๔ ไปใชในการศกษาเลาเรยนของนกศกษาคฤหสถ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด ผลการวจยพบวา ความเขาใจในองคประกอบของอทธบาท ๔ อนประกอบไปดวย ฉนทะคอความพอใจ วรยะ คอความเพยร จตตะ คอเอาใจฝกใฝ วมงสา คอความไตรตรอง โดยนกศกษาสวนใหญ (รอยละ ๗๘.๓๕) มความเขาใจความหมายทถกตองตรงกน ดวยวธปฏบตพบวา นกศกษาคฤหสถสวนใหญใหทศนะทคลายคลงกนวา ในการท าสงใดสงหนงนน เปาหมายทต งไวคอการประสบผลส าเรจในสงทท า ตองเรมทฉนทะใหเกดขนในใจของตนเองกอน คอชอบอยากทจะท าในสงนน จากนนจะตองใชวรยะ คอความเพรยรพยายาม มความอดทนไมทอถอย พยายามท าอยางสดความสามารถ เพอใหงานหรอสงทท าใหส าเรจ หากเกดปญหาหรออปสรรคกควรจะใชวมงสา คอการไตรตรองหาเหตผลวเคราะหถงปญหาทเกดขนพยายามแกไขปญหาเพอให

๑๘๐ชยวฒน อตพฒน, “หลกธรรมาภบาลกบการบรหารสถานศกษาสงกดกรงเทพมหานคร”,

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยรามค าแหง), ๒๕๔๔. ๑๘๑ปราการ บตรโยจนโท, “คณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาตามความคดเหน

ของบคลากรในสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดเลย ”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยขอนแกน), ๒๕๓๘.

๑๘๒พชน แสงนล, “ครและหลกธรรมของครตามแนวพทธปรชญา”, วทยานพนธครศาสตร มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย), ๒๕๓๓.

๑๐๒

ปญหาน นผอนคลายหรอสนสดลงไปการงานหรอสงทท าน นกจะประสบผลส าเรจและมประสทธภาพสงสด๑๘๓

สรปไดวา องคประกอบในการจดการการศาสนศกษาจะดหรอไมประการใด ขนอยกบเจาส านกเรยน หรอเจาส านกศาสนศกษา และ ครอาจารยผบรหารการศาสนศกษา ทไดชวยแบกรบภาระการศาสนศกษาอยางเตมก าลง อนเปนการแสดงความกตญญตอพระศาสนา และคณะสงฆ การจดการศาสนศกษานนแผนกทประสบปญหามาก คอ การจดการศกษาแผนกบาล เพราะขาดแคลนทงคร นกเรยน และอปสรรคอนๆ ซงคณะสงฆจะตองชวยจดการศกษาแผนกบาล อนเปนการศกษาพระพทธศาสนาโดยตรง เพอใหพระสงฆเจรญดวยวชาความร

๑๘๓สถต รชปตย, “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ไปใชในการศกษาเลาเรยนของนกศกษา

คฤหสถ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม), ๒๕๔๘.

๑๐๓

๒.๘ กรอบแนวคดในการวจย งานวจยเรอง “ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร” ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ โดยก าหนดกรอบแนวคดการวจย (Conceptual Framework) ประกอบดวยตวแปรตน (Independent Variables) และตวแปรตาม (Dependent Variables) ดงน ตวแปรตน (Independent Variables) คอ สถานภาพสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ไดแก สถานภาพ เพศ โรงเรยนทสงกด ตวแปรตาม (Dependent Variables) คอ บทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ไดแก ๑) ดานการใชอปกรณการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

แผนภาพท ๒.๑ กรอบแนวคดในการวจย

ตวแปรตน (Independent Variables)

สถานภาพสวนบคคลของครและนกเรยน

- สถานภาพ - เพศ - โรงเรยนทสงกด

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน

อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๑) ดานการใชอปกรณการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

ตวแปรตาม (Dependent Variables)

บทท ๓ วธด ำเนนกำรวจย

การวจยเรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอวตถประสงคพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เปนการศกษาวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) โดยใชระเบยบวธการวจยเชงส ารวจ (Survey Research) ผวจยไดด าเนนการตามล าดบขนตอน ดงน ๓.๑ รปแบบการวจย ๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๓.๕ การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล ๓.๑ รปแบบกำรวจย งานวจยเรอง “ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร” เปนการศกษาวจยระเบยบวธการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) โดยใชระเบยบวธการวจยเชงส ารวจ (Survey Research) มงศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผวจยไดก าหนดขนตอนวธการด าเนนการศกษาตามล าดบดงน ๑. ศกษาหลกการ แนวคดทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ๒. ก าหนดกรอบแนวคด ปญหา และวตถประสงคในการวจย ๓. ก าหนดกลมประชากร และกลมตวอยางทใชในการวจย ๔. สรางเครองมอส าหรบเกบขอมลการวจยรวมกบอาจารยทปรกษา ๕. น าเครองมอเสนอผเชยวชาญตรวจสอบเพอปรบปรงแกไขใหสมบรณยงขน ๖. ทดสอบเครองมอกบกลมตวอยางทไมใชกลมตวอยางจรงทใชในการวจย (Try out) ๗. ด าเนนการสงขอมลใหกลมตวอยาง และเกบรวบรวมขอมล ๘. วเคราะหขอมลและแปลผลขอมล ๙. สรปและรายงานผลการศกษาวจย

๑๐๕

๓.๒ ประชำกรและกลมตวอยำง ในการวจยครงนผวจยไดก าหนดประชากรและกลมตวอยางดงน ๓.๒.๑ ประชำกร ทใชในการท าวจยครงนไดแกครและนกเรยนในโรงเรยนอ าเภอบาง

ใหญ จงหวดนนทบร จ านวน ๒ โรงเรยน โรงเรยนวดพกลเงนจ านวน ครจ านวน ๖๔ คน นกเรยน จ านวน ๑๗๒ คน และคณะครจากโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) จ านวน ๔๐ คน และนกเรยนจ านวน ๑๒๗ คน รวมทงหมด ๔๐๓ คน ๓.๒.๒ กลมตวอยำง การก าหนดขนาดของกลมตวอยางและการสมตวอยาง ผวจยไดก าหนดขนาดของกลมตวอยาง ตามหลกความแปรผนรวมกนระหวางขนาดของกลมตวอยางกบความคลาดเคลอนทเกดขนเนองจากการสมตวอยางตามสตรของ Taro Yamane๑ จ านวน ๓๐๗ คน ไดกลมตวอยาง ดงตารางท ๓.๑ ตำรำงท ๓.๑ แสดงจ านวนประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย

โรงเรยน ประชำกร (N) กลมตวอยำง (n) คร นกเรยน คร นกเรยน

โรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

๖๔ ๔๐

๑๗๒ ๑๒๗

๕๕ ๓๖

๑๒๐ ๙๖

รวม ๑๐๔ ๒๙๙ ๙๑ ๒๑๖

๔๐๓ ๓๐๗ ๓.๓ เครองมอทใชในกำรวจย ผวจยไดด าเนนการสรางเครองมอในการวจย โดยศกษาเอกสารวชาการและจากงานวจยตาง ๆ ทเกยวของกบหลกการสอนธรรมศกษา โดยมขนตอนดงน

๓.๓.๑ กำรสรำงเครองมอทใชในกำรวจยและตรวจสอบคณภำพเครองมอ ผวจยไดด าเนนการสรางเครองมอในการวจย โดยศกษาเอกสารวชาการและจากงานวจยตาง ๆ ทเกยวของกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา โดยมขนตอนดงน ๑. ศกษาเอกสาร ต ารา และงานวจยทเกยวของ

วรยา ภทรอาชาชย, ผศ., หลกกำรวจยเบองตน, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : อนเตอร

เทคพรนตง, ๒๕๓๙), หนา ๓๑๔.

๑๐๖

๒. ก าหนดกรอบแนวคดในการสรางเครองมอ ๓. สรางเครองมอ จากกรอบเนอหาในค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๔. เสนอรางเครองมอการวจยตออาจารยทปรกษาและปรบปรงแกไขตามทอาจารยทปรกษาแนะน า ๕. น าเครองมอทปรบปรงแกไขแลวใหผเชยวชาญจ านวน ๕ ทาน โดยท าตามขนตอนดงน ๑) ขอค าแนะน าจากอาจารยทปรกษาวทยานพนธและผเชยวชาญ เพอตรวจ สอบเครองมอทสรางไว

๒) หาความเทยงตรง (Validity) โดยการน าแบบสอบถามทสรางเสรจ เสนอประธานและกรรมการทปรกษาวทยานพนธ เพอขอความเหนชอบและน าเสนอตอผเชยวชาญ แลวน ามาปรบปรงแกไขใหเหมาะสม จ านวน ๕ ทาน ประกอบดวย

๑. พระมหาโยตะ ปยตโต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวทยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๒. ดร.ยทธนา ปราณต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. ผศ.ประสทธ ทองอน อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวทยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๔. ผศ.ชวชชย ไชยสา อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕. อาจารย ประพฒนพงษ วชระโสภา อาจารยพเศษภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวทยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

เพอตรวจสอบความเทยงตรง (Validity) ทงความตรงของเนอหา (Content validity) และความตรงตามโครงสราง(Construct validity)โดยการหาคา IOC (Rovinelle & Hambleton) โดยมคาตงแต .๐๕ ขนไปจงจะใชได ๖. น าเครองมอทตรวจสอบแลวไปทดลองใช (Try out) กบกลมตวอยางทเปนครและนกเรยน ทโรงเรยนประสาทรฐประชากจ จ านวน ๓๐ ชด เพอหาความเทยงตรง (Reliability) โดยใชสตรสมประสทธแอลฟา (Alpha Coefficients) ตามวธของ Cronbach ไดคาสมประสทธของความเทยงรายขอ และสมประสทธของความเทยงทงฉบบเทากบ .๙๔๕๘ ๗. น าเครองมอทแกไขปรบปรงสมบรณแลวไปเกบขอมล ภายในโรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) จ านวน ๓๐๗ ชด

๑๐๗

๓.๓.๒ ลกษณะของเครองมอ

เครองมอทใชในการวจยครงน ผวจยไดสรางขนมา โดยศกษาจากแนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ภายใตกรอบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน แลวปรกษาอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญแลวน ามาปรบปรงแกไข ซงแบงแบบสอบถามออกเปน ๓ ตอนดงน

ตอนท ๑ เปนแบบสอบถามเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ม

ลกษณะเปนแบบเลอกตอบ หรอตรวจสอบรายการ ประกอบดวย ครและนกเรยน ปจจยสวน

บคคลของคร คอ เพศ อาย โรงเรยน ระดบการศกษา ประสบการณในการท างาน สถานภาพ

และปจจยสวนบคคลของนกเรยน คอ เพศ อาย โรงเรยน ระดบธรรมศกษาโดยใชแบบสอบถาม

แบบตรวจสอบรายการ (Check list)

ตอนท ๒ เปนแบบสอบถามเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอ

บทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดาน

การใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

โดยแบบสอบถามมลกษณะเปนมาตราสวนประเมนคา (Rating Scale) ม ๕ ระดบ มากทสด.

มาก ปานกลาง นอย และนอยทสด จ านวน ๒๑ ขอ โดยมเกณฑการใหน าหนกของคะแนน ดงน

๕ หมายถง มความคดเหนในระดบมากทสด ๔ หมายถง มความคดเหนในระดบมาก ๓ หมายถง มความคดเหนปานกลาง ๒ หมายถง มความคดเหนนอย ๑ หมายถง มความคดเหนนอยทสด ตอนท ๓ เปนแบบสอบถามปลายเปด (Open Ended Question) เพอสอบถามปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

๑๐๘

๓.๔ กำรเกบรวบรวมขอมล ในการวจยครงน ผวจยไดด าเนนการรวบรวมขอมล ดงน ๑.) ท าหนงสอขอความอนเคราะหในการเกบรวบรวมขอมลจากโครงการหลกสตร

พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ หนวยวทยบรการ คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม เพอ หนงสอขอความอนเคราะหเกบขอมลเพอการวจย ๒ โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๒.) ขอความรวมมอจากครและนกเรยน ๒ โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ซงมกลมตวอยางจ านวน ๓๐๗ คน ๓.) น าขอมลทเกบไดโดยอยในสภาพทสมบรณ จ านวน ๓๐๗ ชด ไปวเคราะหและประมวลผลตอไป

๓.๕ กำรวเครำะหขอมลและสถตทใชในกำรวเครำะหขอมล

๓.๕.๑ กำรวเครำะหขอมลแบบสอบถำม ผวจยด าเนนการวเคราะหขอมลตามแนวทางการวจยเชงปรมาณ ดงน ตอนท ๑ ขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถและรอยละ น าเสนอเปนตารางประกอบการบรรยายผล ตอนท ๒ ขอมลเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรเปนแบบมาตราสวนประมาณคา วเคราะหขอมลโดยใชสถตคาเฉลยเลขคณต (X ) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D) น าเสนอในรปตารางประกอบค าบรรยาย โดยก าหนดเกณฑในการวเคราะห โดยใชหลกเกณฑดงน๒ ชวงคำเฉลย กำรแปลควำมหมำย ๔.๕๐ – ๕.๐๐ ระดบความคดเหนมากทสด ๓.๕๐ – ๔.๔๙ ระดบความคดเหนมาก ๒.๕๐ – ๓.๔๙ ระดบความคดเหนปานกลาง ๑.๕๐ – ๒.๔๙ ระดบความคดเหนนอย ๑.๐๐ – ๑.๔๙ ระดบความคดเหนนอยทสด

ชศร วงศรตนะ, เทคนคกำรใชสถตเพอกำรวจย, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร : เทพเนรมต, ๒๕๔๑), หนา ๗๕.

๑๐๙

ตอนท ๓ แบบสอบถามปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน วเคราะหเนอหาสาระประเดนส าคญ แลวน าเสนอเปนตารางบรรยายผล ๓.๕.๒ สถตทใชในกำรวเครำะหขอมล ผวจยวเคราะหขอมลจากแบบสอบถามโดยใชโปรแกรมส าเรจรปส าหรบการวเคราะหขอมลทางสงคมศาสตร สถตทใชคอ ๑. สถตพรรณนำ (Descriptive Statistics) ใชส าหรบการอธบายลกษณะทวไปของกลมตวอยาง สถตทใช คอ คาความถ (frequency), คารอยละ (Percentage), คาเฉลย (Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ๒. สถตอนมำน (Inferential Statistics) ใชส าหรบการทดสอบสมมตฐาน เพอเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน สถตทใช คอ การทดสอบคาเอฟ (t – test)

๑๑๐

บทท ๔ ผลการศกษา

การศกษาวจยเรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรผศกษาน าแบบสอบถามทรวบรวมได มาวเคราะหโดยใชโปรแกรมส าเรจรปมาวเคราะหขอมลทางสงคมศาสตร โดยแบงการน าเสนอผลการศกษาออกเปน ๔ สวน ดงตอไปน ๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ๔.๒ ผลการวเคราะหความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๔.๓ ผลการวเคราะหการเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๔.๔ ผลการวเคราะหปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะ ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๔.๕ องคความรทไดจากการวจยเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๑

๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรมรายละเอยดดงตารางท ๔.๑ ตารางท ๔.๑ จ านวน และคารอยละของผตอบแบบสอบถามของคร

ปจจยสวนบคคล คร นกเรยน

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ - ชาย - หญง

๓๘ ๕๓

๔๑.๗๖ ๕๘.๒๔

๘๒ ๑๓๔

๓๗.๙๖ ๖๒.๐๔

โรงเรยนทสงกด - โรงเรยนวดพกลเงน - โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

๕๕ ๓๖

๖๐.๔๔ ๓๙.๕๖

๑๒๐ ๙๖

๕๕.๕๖ ๔๔.๔๔

จากตารางท ๔.๑ ครเปนผตอบแบบสอบถามการวจย พบวา ๑. เพศ ครสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน ๕๓ คน คดเปนรอยละ ๕๘.๒๔ ครจ านวนนอยทสดเปนเพศชาย มจ านวน ๓๘ คน คดเปนรอยละ ๔๑.๗๖ ๒. โรงเรยนทสงกด ครสวนใหญอยโรงเรยนวดพกลเงน จ านวน ๕๕คน คดเปนรอยละ ๖๐.๔๔ ครจ านวนนอยทสดอยโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) จ านวน ๓๖ คน คดเปนรอยละ ๓๙.๕๖

๑๑๒

๔.๒ ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผลการวเคราะหความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวม และจ าแนกรายดาน ประกอบดวย ๓ ดาน ไดแก (๑) การใชอปกรณการสอน (๒) การสรางบรรยากาศในหองเรยน (๓) การใชวธการสอนตามล าดบ รายละเอยดดงตารางท ๔.๒ – ๔.๖ ตารางท ๔.๒ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวม ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ

จงหวดนนทบร

ระดบความคดเหน คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล X S.D การแปลผล

๑. การใชอปกรณการสอน ๔.๕๑ ๐.๓๒ มากทสด ๔.๕๖ ๐.๓๙ มากทสด ๒. การสรางบรรยากาศใน หองเรยน

๔.๒๓ ๐.๔๕ มาก ๔.๓๒ ๐.๔๓ มาก

๓. การใชวธการสอน ๔.๔๒ ๐.๓๙ มาก ๔.๒๑ ๐.๒๗ มาก ภาพรวม ๔.๓๙ ๐.๓๙ มาก ๔.๓๖ ๐.๓๖ มาก

จากตารางท ๔.๒ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรโดยภาพรวม อยในระดบมาก ( X = ๔.๓๙, S.D= ๐.๓๙) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา ครมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X =๔.๕๑, S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชวธการสอน ส าหรบนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพอยในระดบมาก ( X =๔.๓๖, S.D= ๐.๓๖) และเมอพจารณาแตละดาน พบวานกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๒๑, S.D= ๐.๒๗) ดานการใชวธการสอน

๑๑๓

ตารางท ๔.๓ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอน

ดานการใชอปกรณในการสอน

ระดบความคดเหน คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล X S.D การแปลผล ๑.ใชอปกรณการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน

๔.๕๒ ๐.๘๘ มากทสด ๔.๕๕ ๐.๓๙ มากทสด

๒.ใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท

๔.๐๘ ๐.๘๒ มาก ๔.๕๗ ๐.๔๖ มากทสด

๓.ใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน

๔.๕๖ ๐.๘๓ มากทสด ๔.๕๖ ๐.๓๔ มากทสด

๔.ใชอปกรณการสอนประกอบการอธบายเนอหาบทเรยน

๔.๕๑ ๐.๘๔ มากทสด ๔.๕๒ ๐.๔๒ มากทสด

๕.ใชอปกรณการสอนสรปบทเรยน

๔.๕๘ ๐.๘๓ มากทสด ๔.๖๕ ๐.๓๒ มากทสด

๖.ใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม

๔.๕๑ ๐.๘๓ มากทสด ๔.๓๔ ๐.๓๕ มาก

๗.ใชอปกรณการสอนตรงกบเนอหาบทเรยน

๔.๕๖ ๐.๗๕ มากทสด ๔.๕๔ ๐.๓๖ มากทสด

๘.ใชอปกรณการสอนเราความสนใจของนกเรยน

๔.๕๙ ๐.๘๒ มากทสด ๔.๕๒ ๐.๕๔ มากทสด

๙.ใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว

๔.๗๐ ๐.๗๖ มากทสด ๔.๕๑ ๐.๓๘ มากทสด

ภาพรวม ๔.๕๑ ๐.๘๒ มากทสด ๔.๕๓ ๐.๔๐ มากทสด

จากตารางท ๔.๓ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชอปกรณการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมากทสด( X =๔.๕๑, S.D= ๐.๘๒) ) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา คาเฉลยสงสด ( X =๔.๗๐, S.D= ๐.๗๖) ดานใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๐๘, S.D= ๐.๘๒) ดานใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท

๑๑๔

ส าหรบ นกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษ าในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =๔.๕๓, S.D= ๐.๔๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖,S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๓๔, S.D= ๐.๓๕) ดานการใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม ตารางท ๔.๔ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน

ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน

ระดบความคดเหน คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล X S.D การแปลผล ๑. สรางบรรยากาศใน หองเรยนใหสนกสนานม ชวตชวา

๔.๔๒ ๐.๕๐ มาก ๔.๖๒

๐.๖๘ มากทสด

๒.ใหความสนใจนกเรยนได ทวถง

๔.๗๐ ๐.๕๔ มากทสด ๔.๖๐ ๐.๖๘ มากทสด

๓. สรางบรรยากาศให นกเรยนเกดความสนใจ ในการเรยน

๔.๒๖ ๐.๕๖ มาก ๔.๕๔

๐.๖๙ มากทสด

๔. สรางบรรยากาศให นกเรยนมความ กระตอรอรน

๔.๒๐ ๐.๖๑ มาก ๔.๓๒

๐.๖๙ มาก

๕. เปดโอกาสใหนกเรยน แสดงความคดเหน

๔.๑๒ ๐.๖๔ มาก ๔.๒๘

๐.๗๐ มาก

๖. การยอมรบความคดเหน ของนกเรยน

๔.๐๑ ๐.๖๘ มาก ๔.๑๘

๐.๗๐ มาก

รวม ๔.๒๙ ๐.๕๙

มาก ๔.๔๒ ๐.๖๙

มาก

๑๑๕

จากตารางท ๔.๔ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X = ๔.๒๙, S.D= ๐.๕๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๐, S.D= ๐.๕๔) ดาน ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐๑, S.D= ๐.๖๘) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยนส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน โดยสวนใหญอยในระดบมาก ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๖๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๖๒ , S.D= ๐.๖๘) ดาน สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๑๘, S.D= ๐.๗๐) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยน ตารางท ๔.๕ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานละระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชวธการสอน

ดานการใชวธการสอน

ระดบความคดเหน คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล

X S.D การแปลผล

๑. ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน

๔.๒๐ ๐.๖๑ มาก ๔.๓๒ ๐.๖๙ มาก

๒. เปดโอกาสใหเรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง

๔.๑๒ ๐.๖๔ มาก ๔.๒๘ ๐.๗๐ มาก

๓. ใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๔.๐๑ ๐.๖๘ มาก ๔.๐๑ ๐.๖๓ มาก ๔. เปดโอกาสใหนกเรยนซกถามระหวางนกเรยนดวยกน

๔.๕๒ ๐.๗๙ มากทสด

๔.๑๘ ๐.๗๐ มาก

๕. ใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท

๔.๒๘ ๐.๗๐ มาก ๔.๗๙ ๐.๕๔ มากทสด

๖. จดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก

๔.๖๔ ๐.๖๐ มากทสด

๔.๑๒ ๐.๘๖ มาก

ภาพรวม ๔.๓๐ ๐.๖๗ มาก ๔.๒๘ ๐.๖๙ มาก จากตารางท ๔.๕ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมาก

๑๑๖

( X = ๔.๓๐, S.D= ๐.๖๗) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานจดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐๑, S.D = ๐.๖๘) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยนส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๒๘, S.D = ๐.๗๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐๑, S.D = ๐.๖๓) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๔.๓ การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร สมมตฐานท ๑ ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน

ตารางท ๔.๖ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอมความคดเหนตอบทบาทพระ

สอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน

สถานภาพ n S.D. t Sig.

คร ๙๑ ๓.๗๐ ๐.๔๘ ๐.๓๗๐ ๐.๕๔๔

นกเรยน ๒๑๖ ๓.๗๑ ๐.๕๖

จากตารางท ๔.๖ ครและนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๑๑๗

สมมตฐานท ๒ ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ

จงหวดนนทบร ในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนแตกตางกน

ตารางท ๔.๗ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนแตกตางกน สถานภาพ n S.D. t Sig.

คร ๙๑ ๓.๕๙ ๐.๕๘ ๐.๕๒๒ ๐.๔๗๑

นกเรยน ๒๑๖ ๓.๗๕ ๐.๖๐

จากตารางท ๔.๗ ครและนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

สมมตฐานท ๓ ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ

จงหวดนนทบรในดานการใชวธการสอนแตกตางกน

ตารางท ๔.๘ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชวธการสอนแตกตางกน

สถานภาพ n S.D. t Sig.

คร ๙๑ ๓.๔๖ ๐.๖๙ ๐.๑๐๐ ๐.๗๕๒

นกเรยน ๒๑๖ ๓.๖๒ ๐.๖๔

จากตารางท ๔.๘ ครและนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชวธการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๑๑๘

๔.๔ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ตารางท ๔.๙ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ปญหา อปสรรค ขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข ๑. จ านวนครพระสอนธรรมศกษา ไมเพยงพอกบจ านวนนกเรยน ท าใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนไมทวถง

๑. ควรเพมจ านวนครพระสอนธรรมศกษาใหมากขน เพอใหเพยงพอกบจ านวนนกเรยน

๒. การจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนไมเหมาะสม

๒. ควรจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนใหเหมาะสม

๓. ขาดการประชมความรวมมอกนระหวาง พระสอนธรรมศกษา และคณะครอาจารย

๓. ควรมการประชมรวมกนระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผบรหารของโรงเรยนเพอใหการเรยนธรรมศกษาสอดคลองและเหมาะสมกบหลกสตร

๔. ผบรหารการศกษาขาดการสนบสนนและไมเหนความส าคญถงการสอนธรรมศกษา

๔. ควรจดวางนโยบายอยางชดเจนและเหนเ ปนเร อ งส าคญทจะปลกฝ งศลธรรมในโรงเรยน

๕. สอการสอนของครพระสอนธรรมศกษามนอยและไมทนสมยเทาทควร

๕. ควรปรบปรงสอการสอนของพระสอนธรรมศกษา ใหเปนมาตรฐานเดยวกน

๖. สภาพแวดลอมในการปฏบตงานนน มสอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน

๖. ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน

๗. ความสมพนธระหวางบคคลนน ขาดการประสานงานระหวางผบรหาร

๗. ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอใหมปฏสมพนธซงกนและกน

๘. การมสวนรวมนน คณะครอาจารยและนกเรยนไมใหความรวมมอเทาทควร

๘. ควรมสงเสรมตงแตนโยบายจนถงระดบปฏบตการ

๙. ความกาวหนาและการพฒนานน ครและพระสงฆขาดการแลกเปลยนเทคนคการสอน การผลตสอ

๙. ควรจะมแหลงคนควาขอมลหรอมการอบรมเทคนคการสอน

๑๑๙

ตารางท ๔.๙ (ตอ)

ปญหา อปสรรค ขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข ๑๐. ครพระสอนธรรมศกษามปญหาในเรองการควบคมดแลนกเรยน

๑๐. ควรพฒนาพระสอนธรรมศกษาใหมความสามารถทงดานเนอหาธรรมศกษาและจตวทยาเกยวกบการสอน

๑๑. ขาดความรวมมอจากภาครฐ ๑๑. ควรมสงเสรมจากภาครฐ เพอพฒนาดานธรรมศกษาใหจรงจง ดจดงศาสนาอนๆ ทท าอยางจรงจง

๑๒. พระธรรมค าสงสอนของพระพทธองคมหลายคนมองวาสงเกนไป เขาใจยาก

๑๒. การอบรมธรรมะทถกตอง ตองกระท ารวมกนทงบาน โรงเรยน วด หรอสงคม ทงหมด โดยตองปลกฝ งตงแตยงเดกอย

๑๒๐

๔.๕ องคความรทไดจากการวจย (Body Of Knowledge)

แผนภมท ๔.๑ องคความรทไดจากการวจย (Body Of Knowledge)

๑๒๐

ปจจยสวนบคคล

พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน

อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑. การใชอปกรณการสอน

๒. การสรางบรรยากาศในหองเรยน

๓. การใชวธการสอน

Output

นกเรยน

ธรรม

ศกษา

ทมความร

ทถกตอง

สรป ประเมนผล

น าขอเสนอแนะไปปรบปรงพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน

Input

นกเรยนธรรม

ศกษา

ปจจยภายนอก

Strengths จดแขง

Opportunities โอกาส

Weaknesses จดออน

Threats อปสรรค

SWOT

๑๒๑

องคความรทไดจากการวจย (Body Of Knowledge) จากการวจยพบวา กระบวนการเรยน การสอนธรรมศกษาโดยมงเนนใหนกเรยนรจกศล สมาธ และปญญาควบคกบการเรยนภาคปกตนน ซงจากองคความรทไดจากการวจยมขอเสนอแนะในการน าความรเหลานไปปรบปรงการเรยนการสอนธรรมศกษาไดดงน ควรเพมจ านวนครพระสอนธรรมศกษาใหมากขน เพอใหเพยงพอกบจ านวนนกเรยน ควรจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนใหเหมาะสม ควรมการประชมรวมกนระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผบรหารของโรงเรยนเพอใหการเรยนธรรมศกษาสอดคลองและเหมาะสมกบหลกสตร ควรจดวางนโยบายอยางชดเจนและเหนเปนเรองส าคญทจะปลกฝงศลธรรมในโรงเรยน ควรปรบปรงสอการสอนของพระสอนธรรมศกษา ใหเปนมาตรฐานเดยวกน ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอใหมปฏสมพนธซงกนและกน ควรมสงเสรมตงแตนโยบายจนถงระดบปฏบตการ ควรจะมแหลงคนควาขอมลหรอมการอบรมเทคนคการสอน ควรพฒนาพระสอนธรรมศกษาใหมความสามารถทงดานเนอหาธรรมศกษาและจตวทยาเกยวกบการสอน ควรมการสงเสรมจากภาครฐ เพอพฒนาดานธรรมศกษาใหจรงจง ดจดงศาสนาอนๆ ทท าอยางจรงจง การอบรมธรรมะทถกตอง ตองกระท ารวมกนทงบาน โรงเรยน วด หรอสงคม ทงหมด โดยตองปลกฝ งตงแตยงเดกอย และเมอน าภาพรวมขององคความรทไดจากการวจยมาวเคราะหยงท าใหเราทราบ

จดออน จดแขง อปสรรค และโอกาส ทสามารถน าไปประเมนผล และสรปเพอน าไปพฒนาการ

เรยนการสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ไดอกดวย

บทท ๕ สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาเรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มวตถประสงค เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร และเพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร กลมตวอยางทใชในการศกษาครงน ผวจยไดท าการสมมาจากประชากรทเปนคร นกเรยนในโรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) ประชากรทงหมดจ านวน ๔๐๓ คน จากการค านวณหาตวอยางตามสตรของ TaroYamane ไดกลมตวอยางจ านวน ๓๐๗ คน โดยใชการสมตวอยางแบบบงเอญใชแบบสอบถามเปนเครองมอการเกบรวบรวมขอมล ประมวลผลโดยใชคอมพวเตอรโปรแกรมส าเรจรป ใชคาสถตรอยละ คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานในการอธบายลกษณะขอมลทวไป เพอทดสอบสมมตฐานระหวางตวแปรทท าการศกษาวา มความสมพนธกนหรอไม โดยการใช t – test ปรากฏผลวจยดงน ๕.๑ สรปผลการวจย ๕.๑.๑ ขอมลเกยวกบสถานภาพสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม กลมตวอยางทเปนคร ๑. เพศ ครสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน ๕๓ คน คดเปนรอยละ ๕๘.๒๔ ๒. โรงเรยนทสงกด ครสวนใหญสงกดโรงเรยนวดพกลเงน จ านวน ๕๕ คน คดเปนรอยละ ๖๐.๔๔ กลมตวอยางทเปนนกเรยน . เพศ นกเรยนสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน ๓๔ คน คดเปนรอยละ ๖๒.๐๔ ๒. โรงเรยนทสงกด นกเรยนสวนใหญสงกดโรงเรยนวดพกลเงน จ านวน ๒๐ คน คดเปนรอยละ ๕๕.๕๖

วรยา ภทรอาชาชย, ผศ., หลกการวจยเบองตน, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : อนเตอร

เทคพรนตง, ๒๕๓๙), หนา ๓ ๔.

๒๓

๕.๑.๒ ความความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษา ในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรโดยภาพรวม อยในระดบมาก ( X = ๔.๓๙, S.D= ๐.๓๙) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา ครมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X =๔.๕ , S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชวธการสอน ส าหรบนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพอยในระดบมาก ( X =๔.๓๖, S.D= ๐.๓๖) และเมอพจารณาแตละดาน พบวานกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๒ , S.D= ๐.๒๗) ดานการใชวธการสอน ๑) ดานการใชอปกรณการสอน คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดคร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชอปกรณการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมากทสด( X =๔.๕ , S.D= ๐.๘๒) ) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา คาเฉลยสงสด ( X =๔.๗๐, S.D= ๐.๗๖) ดานใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๐๘, S.D= ๐.๘๒) ดานใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท ส าหรบ นกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =๔.๕๓, S.D= ๐.๔๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖,S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๓๔, S.D= ๐.๓๕) ดานการใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม ๒) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X = ๔.๒๙, S.D= ๐.๕๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๐, S.D= ๐.๕๔) ดาน ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐ , S.D= ๐.๖๘) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยน ส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน โดยสวนใหญอยในระดบมาก (

๒๔

X =๔.๔๒, S.D= ๐.๖๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๖๒ , S.D= ๐.๖๘) ดาน สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔. ๘, S.D= ๐.๗๐) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๓๐, S.D= ๐.๖๗) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานจดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐ , S.D = ๐.๖๘) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๒๘, S.D = ๐.๗๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐ , S.D = ๐.๖๓) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๕.๑.๓ การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชอปกรณการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน และดานการใชวธการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไวทง ๓ ขอ ๕.๑.๔ สรปปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ตารางท ๕.๑ สรปปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดงน ปญหาอปสรรค ไดแก จ านวนครพระสอนธรรมศกษา ไมเพยงพอกบจ านวนนกเรยน ท าใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนไมทวถง การจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนไมเหมาะสม ขาดการประชมความรวมมอกนระหวาง พระสอนธรรมศกษา และคณะครอาจารย ผบรหารการศกษาขาดการสนบสนนและไมเหนความส าคญถงการสอนธรรมศกษา สอการสอนของครพระสอนธรรมศกษามนอยและไมทนสมยเทาทควร สภาพแวดลอมในการปฏบตงานนน มสอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน ความสมพนธระหวางบคคลนน ขาดการประสานงานระหวางผบรหาร การมสวนรวม

๒๕

นน คณะครอาจารยและนกเรยนไมใหความรวมมอเทาทควร ความกาวหนาและการพฒนานน ครและพระสงฆขาดการแลกเปลยนเทคนคการสอน การผลตสอ ครพระสอนธรรมศกษามปญหาในเรองการควบคมดแลนกเรยน ขาดความรวมมอจากภาครฐ พระธรรมค าสงสอนของพระพทธองคมหลายคนมองวาสงเกนไป เขาใจยาก ขอเสนอแนะ ควรเพมจ านวนครพระสอนธรรมศกษาใหมากขน เพอใหเพยงพอกบ

จ านวนนกเรยน ควรจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนใหเหมาะสม ควรมการประชม

รวมกนระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผบรหารของโรงเรยนเพอใหการเรยนธรรมศกษา

สอดคลองและเหมาะสมกบหลกสตร ควรจดวางนโยบายอยางชดเจนและเหนเปนเรองส าคญท

จะปลกฝงศลธรรมในโรงเรยน ควรปรบปรงสอการสอนของพระสอนธรรมศกษา ใหเปน

มาตรฐานเดยวกน ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน ควรมการประชม

หรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอใหมปฏสมพนธซงกนและกน ควรมสงเสรมตงแต

นโยบายจนถงระดบปฏบตการ ควรจะมแหลงคนควาขอมลหรอมการอบรมเทคนคการสอน ควร

พฒนาพระสอนธรรมศกษาใหมความสามารถทงดานเนอหาธรรมศกษาและจตวทยาเกยวกบ

การสอน ควรมการสงเสรมจากภาครฐ เพอพฒนาดานธรรมศกษาใหจรงจง ดจดงศาสนาอนๆ ท

ท าอยางจรงจง การอบรมธรรมะทถกตอง ตองกระท ารวมกนทงบาน โรงเรยน วด หรอสงคม

ทงหมด โดยตองปลกฝ งตงแตยงเดกอย

๕.๒ อภปรายผลการวจย จากการวจยเรอง ความคดเหนเกยวกบขอเสนอแนะทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร พบวา ครและนกเรยนมความคดเหนเกยวกบขอเสนอแนะทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวมอยในระดบมาก แสดงใหเหนวาครพระสอนธรรมศกษามความเตมใจทจะถายทอดความร ประสบการณและเรองราวในพระพทธศาสนาทถกตองใหกบนกเรยนอยางเตมความสามารถและเตมเวลา เพอใหนกเรยนสามารถเขาใจหลกธรรมค าสอนและสามารถน าเอาหลกธรรมค าสอนตางๆ ไปปรบใชในสถานการณตางๆ ในชวตประจ าวนได เมอทานไดมโอกาสเขาไปสอนธรรมศกษาใหแกนกเรยนในโรงเรยน ทานยงเปนผมสวนชวยในการสงเสรมใหเกดการจดกจกรรมทางศาสนาซงจะท าใหนกเรยนไดมโอกาสในการเผยแผพระพทธศาสนาแกชมชนทตนอาศยอยดวย ซงจะชวยใหคนในชมชนมความรในเรองพระพทธศาสนาอกทางหนงดวย ซงเปนไปตามท ศ .ดร.ชยอนนต

๒๖

สมทวณช๒ ผบงคบการวชราวธวทยาลย ไดเคยเสนอวา “การสอนวชาพระพทธศาสนาใหไดผลตองน าไปบรณาการเขากบชวตจรง เพออบรมคณธรรมจรยธรรมใหกบเดกๆ ไมมงสอนเฉพาะวชาการแตควรสอนเรองคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา โดยนมนตพระมาสอนทโรงเรยน เพอใหเปนแบบอยางทางศลธรรมใหแกเดกและเยาวชน ดวยการสอนใหร ท าใหด อยใหเหน” เมอพจารณาในแตละดานสามารถอภปรายผลไดดงน ๑ ดานการใชอปกรณการสอนผลการศกษาพบวา ครมความคดเหนอยในระดบมาก ทสด และนกเรยนมความคดเหนอยในระดบมากทสด แสดงใหเหนวาครพระสอนธรรมศกษาเปนผทเพยบพรอมไปดวยความรความสามารถในการเตรยมการสอนเปนอยางด อนเน องมาจากพระสอนธรรมศกษานนมรความกระตอรอรนในการสอนเปนทนเดมอยแลว ประกอบกบทานไดเตรยมความพรอมในการสอนกอนลวงหนาและศกษาหาความรตางๆ เกยวกบแบบเรยน ต ารา เอกสารและหลกธรรมทเกยวของเพอใหสอดคลองและเหมาะสมกบวยของผเรยน ๒ ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนผลการศกษาพบวา ครและนกเรยนมความคดเหนอยในระดบมากแสดงวาการสอนของทานไดสอดแทรกเนอหาสาระเกยวกบพระพทธศาสนา หลกธรรม และค าสอนตางๆ ซงบางเรองอาจเปนเรองยากทจะท าใหผเรยนเขาใจได ฉะนนพระสอนธรรมศกษาจงตองเตรยมเนอหาและวธการสอนทเหมาะสมกบผเรยน ทานจงตองมเทคนคและวธการสอนเพอดงดดความสนใจของผ เรยนซงกสอดคลองกบหลกค าสอน ซงพระพทธเจาตรสวา วธการสอนมหลากหลายรปแบบเพอใหเหมาะสมกบบคคล ซงวธทพระองคพบหรอใชบอย๓ คอ ( ) แบบสากจฉาหรอสนทนา (๒) แบบบรรยาย (๓) แบบตอบปญหา และ (๔) แบบวางกฎขอบงคบ วธการสอนจงเปนสงทส าคญอยางยงในการสอนของพระสอนธรรมศกษาทตองเอาใจใสเปนพเศษจงท าใหครพระสอนธรรมศกษาตองเตรยมความพรอมในดานเนอหา อปกรณ และเทคนคตางๆในการสอนเพอใหผเรยนสนใจเรยนมากยงขน การน าเขาสบทเรยนเปนจดเรมตนทส าคญในการสอน ครพระสอนธรรทศกษาตองใชถอยค าและทวงท านองทนาฟงและดงดดความสนใจของผเรยนตลอดจนความแมนย าของเนอหาและภาษาทชดเจนไมก ากวมรวมทงสอทประกอบการสอนตองมความสมพนธกบเนอหาทเรยน มการใชเทคนคในการตงค าถามเพอใหผเรยนไดใชความคดและปฏภาณไหวพรบในการแกปญหาเฉพาะหนาทเกดขนตลอดจนความพยายามทจะสอดแทรกจรยธรรมเพอการอบรมควบคไปในขณะทม

พระมหาไชยา ชยสทธ (เสนแสนยา), “ศกษาทศนะคตและความคาดหวงของครและนกเรยน

ทมตอพระภกษผสอนธรรมศกษา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต (สาขาพระพทธศาสนา),(บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗).

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก,

๒๕๔๘), หนา๔๗ – ๕ .

๒๗

การเรยน ซงจะเสรมสรางก าลงใจและความมนใจใหกบผเรยนอนจะสงผลใหผเรยนสามารถใชหลกธรรมค าสอนไปแกปญหาตางๆ ในชวตประจ าวนไดอยางถกตอง ๓. ดานการใชวธการสอน ผลการศกษาพบวา ครและนกเรยนมความคดเหนอยในระดบมากแสดงวา การวดและประเมนผลมความหลากหลายเหมาะสมกบวยของผเรยน ซงจะเปนสงบงชทส าคญวาผเรยนสามารถน าสงทเรยนไปใชแกไขปญหาในชวตประจ าวนไดหรอไม การวดความรของผเรยนอาจท าโดยใชแบบสอบถามกอนการเรยน และหลงจากทเรยนจบแลวกได ซงจะท าใหครพระสอน ธรรมศกษาเหนความแตกตางของผเรยนวาผเรยนมความพฒนาการหรอมความเขาใจในสงทเรยนเพมขนมากนอยเพยงใด และมจดใดบางทผเรยนยงไมเขาใจหรอมความเขาใจคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงซงจะท าใหพระสอนธรรมศกษาสามารถทจะเขาถงผเรยนไดมากขนและเขาใจผเรยน ไดอยางลกซง ซงจะท าใหสมพนธภาพระหวางครพระสอนธรรม ไดมากขนและเขาใจผเรยนไดอยางลกซง ซงจะท าใหสมพนธภาพระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผเรยนมความใกลชดกนมากขนเกดความไววางใจและเชอใจมากขน ซงจะสงผลดตอการโนมนาวจตใจผเรยนใหประพฤตปฏบตตามในแบบอยางทดไดตอไป ๕.๓ ขอเสนอแนะ ผลการศกษาวจยเรองความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผวจยมขอเสนอแนะ ดงน ๕.๓.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย . หลกสตรการเรยนการสอน ควรมการปรบใหมความเหมาะสมทงทางดานเนอหาและเวลา เพราะบางเนอหาเปนเรองทเขาใจไดยาก จ าเปนตองใชเวลาในการอธบายหรอท าใหผเรยนไดเขาใจ ๒. บคลากรภายในสถานศกษา ผบรหาร คร อาจารยและผทมสวนเกยวของ จ าเปนตองใหความรวมมอ ใหความส าคญตอการเรยนการสอน เพราะไมเชนนนแลว ผเรยนและพระสอนศลธรรมในโรงเรยนจะไมใหความเอาใจใส ท าใหเกดปญหาตางๆ ตามมา ๓. คาตอบแทนตางๆ นอยเกนไป ไมเพยงพอตอคาใชจาย ควรใหเหมาะสมสอดคลองตามความเปนจรง ๔. สอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน และสถานศกษารวมจดหาสอใหเพยงพอและเหมาะสม ๕. การประสานงานระหวางผบรหาร คณะครอาจารย ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอไดมปฏสมพนธซงกนและกน ทกสปดาหหรอทกเดอน

๒๘

๕.๓.๒ ขอเสนอแนะเชงปฏบต ) หลกสตรการเรยนการสอน ควรมการปรบใหมความเหมาะสมทงทางดานเนอหาและเวลา เพราะบางเนอหาเปนเรองทเขาใจไดยาก จ าเปนตองใชเวลาในการอธบายหรอท าใหผเรยนไดเขาใจ ๒) บคลากรภายในสถานศกษา ผบรหาร คร อาจารยและผทมสวนเกยวของ จ าเปนตองใหความรวมมอ ใหความส าคญตอการเรยนการสอน เพราะไมเชนนนแลว ผเรยนและพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนจะไมใหความเอาใจใส ท าใหเกดปญหาตางๆ ตามมา ๓) คาตอบแทนตางๆ นอยเกนไป ไมเพยงพอตอคาใชจาย ควรใหเหมาะสมสอดคลองตามความเปนจรง ๔) สอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน และสถานศกษารวมจดหาสอใหเพยงพอและเหมาะสม ๕) การประสานงานระหวางผบรหาร คณะครอาจารย ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอใหมปฏสมพนธซงกนและกน ทกสปดาหหรอทกเดอน ๕.๓.๓ ขอเสนอแนะเพอท าการวจยครงตอไป . ควรศกษาปจจยทมผลตอการปฏบตงานของครพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยน ๒. ควรศกษาเชงพฒนาเพอสงเสรมและกระตนใหครพระผสอนธรรมศกษามความตนตวและมความพรอมในการสอนมากยงขน ๓. ควรศกษาเปรยบเทยบปจจยทสงเสรมความสามารถในการสอนของครพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยน ๔. ควรมการศกษาความคดเหนของครพระผสอนธรรมศกษาในการจดการเรยนการสอนทเหมาะสมกบผเรยนและสอดคลองกบหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ ๕. ควรศกษาประสทธภาพการเรยนการสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอนๆดวย

๑๒๙

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย. ฉบบมหาจฬาลงกรณวทยาลย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

กมลรตน หลาสวงษ. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศร นครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๗.

กรมการศาสนา. หลกและวธการจดจรยศกษา และหวขอจรยธรรม ส าหรบใชอบรมสงสอนนกเรยนนกศกษา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๑.

กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยมศกษา ปท ๔ เลมท ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๒๙. _________.หลกสตรมธยมศกษา ตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ กรงเทพมหานคร : โรง

พมพครสภาลาดพราว, ๒๕๓๓. กรมวชาการ. คมอหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนตน. กรงเทพมหานคร

: โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๓๕. กตตพนธ รจรกล. ทฤษฎผน าทางการศกษา. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙. กรต ศรวเชยร .อดต ปจจบน และอนาคตแหงบทบาทของสงคมวด ในการแสวงหา

เสนทางการพฒนาชนบทของพระสงฆไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๗.

ขนษฐา วเศษสาธร และมกดา ศรยงค. จตวทยาสงคมและมนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร : คณะครศาสตรอตสาหกรรมและวทยาศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง, ๒๕๒๖.

ค าหมาน คนไค (นามแฝง). ๑๙๙ กระบวนทาของครมออาชพ. กรงเทพมหานคร : สายธาร, ๒๕๔๔.

งามพศ สตยสงวน. หลกมานษยวทยาวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๓๘. จรญ คณม. การสอนสงคมศกษา. กาฬสนธ : โรงพมพประสานการพมพ, ๒๕๒๐.

๑๓๐

จ านงค อดวฒนสทธ. สงคมวทยาศาสนา. กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๒๕. จ าเรยง ภาวจตร. สงคมวทยา มานษยวทยาส าหรบคร. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

สโขทย ธรรมาธราช, ๒๕๒๕. จ าลอง เงนด.เอกสารค าสอนวชาจตวทยาสงคม.กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,

๒๕๓๔. ฑตยา สวรรณชฏ. พฒนาการ : ความคาดหวงบทบาทของพฒนากร คณะกรรมการ

หม บ านและ เ จ าห น า ท ร ะดบต าบล : ส วน ทอ ง ถ น สง คม วทยา . กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๗.

ณรงค เสงประชา. มนษยกบสงคม. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๐. ตลา มหาพสธานนท. หลกการจดการ หลกการ ทาเรอแหลมฉบง LAEM CHABANG

PORT, กรงเทพมหานคร : โรงพมพต ารวจ, ๒๕๔๖. ถวล ธาราโภชน. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘. ทศนย ศภเมธ. หลกสตรและการจดการศกษา. กรงเทพมหานคร : วทยาลยครธนบร, ๒๕๓๕. ธงชย สนตวงษ. การบรหารงานบคคล พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช,

๒๕๔๒. ธรศกด อครบวร. ความเปนครไทย. กรงเทพมหานคร : ก.พลพมพ (๑๙๙๖) จ ากด, ๒๕๔๔. นพมาศ ธรเวคน. จตวทยาสงคม พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๓๙. บญชม ศรสะอาด. การพฒนาการสอน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพสวรยสาสน, ๒๕๔๗. บญเรยง ขจรศลป. วธวจยการศกษา พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : พชาญ พรนตง, ๒๕๓๔. ปฏพทธ สวรรณศร. รายงานสรปการอบรมบคลากรเกยวกบการใชหลกสตรสงคมศกษา

ในสวนทวาดวยพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษา. กรงเทพมหานคร : กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๒๘.

ประภาพศ สญชาตเจตน. จตวยาสงคม. กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๒๔. ประเวศ วะส. พระสงฆกบการรเทาทนสงคม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพพมพด, ๒๕๓๖. _________. พระสงฆกบการรเทาทนสงคม. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพหมอชาวบาน, ๒๕๔๐. ประเสรฐ แยมกลนฟง.สถานภาพและบาทบาท.กรงเทพมหานคร : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๑๖.

๑๓๑

ปราชญา กลาผจญ .พฤตกรรมผน าทางการศกษา .กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๐.

ปรยาพร วงศอนตรโรจน. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๓๒.

พน จ ล าภธนานนท .รายงานการ วจยบทบาทพระสงฆ ในการพฒนาชนบท . กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙.

พนส หนนาคนทร. การมธยมศกษา. กรงเทพมหานคร : พฆเณศ, ๒๕๒๔. _________.การสรางจรยธรรมใหแกนกเรยน. กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๒๖. พนดา สนสวรรณ และคณะ .การสอนวชาพระพทธศาสนาตามหลกสตร พทธศกราช

๒๕๒๔.เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม , ๒๕๓๓. พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม .กระบวนการเรยนรแบบ “อรยสจ ๔” ของ

พระพทธศาสนาเปนตนแบบทมงผเรยนเปนศนยกลางโดยแทจรง. สรนทร : โรงพมพศรรตนออฟเซท, ๒๕๔๕.

พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต). ทศทางการศกษาไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). ปฏบตธรรมใหถกทาง พมพครงท ๓๒, กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๓๘. _________. พทธธรรม, กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. _________. พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๑. _________. ศาสนาและเยาวชน. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๙. พระพยอม กลยาโณ. “การใชสอการสอนจรยธรรมอยางไรจงจะด”. วารสารการศกษานอก

โรงเรยน, เลมท ๑๑๘ กมภาพนธ-มนาคม ๒๕๒๗. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๘. พระมหาอดศร ถรสโล. ความเปนครไทย. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส. ๒๕๔๐. พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต).การศกษาของคณะสงฆ : ปญหาทรอทางออก .

กรงเทพมหานคร : มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๙. _________.การศกษาเครองมอพฒนาทยงตองการพฒนา. กรงเทพมหานคร : อมรนทร

พรนตง กรฟ จ ากด, ๒๕๓๐. _________.พทธธรรม ฉบบขยายความ พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙.

๑๓๒

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต).สถาบนสงฆกบสงคมไทย พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๗.

พชน วรกวน. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : วฒนาพานชย, ๒๕๒๖. พทยา สายห. กลไกของสงคม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙. พทธทาสภกข. “ทานพทธทาสภกขกบการศกษา” วารสารครศาสตร, ปท ๑๑ เลมท ๔๒

(เมษายน - มถนายน), ๒๕๐๕. _________. การศกษาสมบรณแบบ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสขภาพใจ, ๒๕๑๘. _________. เปาหมายของการศกษา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, มปป. เพราพรรณ โกมลมาลย. “การสอนศาสนาและหลกธรรมในประถมศกษา”. สารพฒนา

หลกสตร. ปท ๗ (พฤษภาคน ๒๕๓๐), ๒๕๓๐. ไพบลย ชางเรยน. สารานกรมศพททางสงคม. กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๑๖. ภญโญ สาธร. หลกการบรหารการศกษา. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๖. มหามกฎราชวทยาลย.2ประวตสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๑๔. มนทนา วงคค าฟเจรญ. การจดการเรยนการสอนในหลกสตรนาฏศลปชนกลาง. เชยงใหม

: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๖. ยนต ชมจต. ความเปนคร. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๔๐. รชนกร เศรษโฐ. สงคมวทยาชนบท. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๘. ราชบณฑตสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร :

บรษท นานมบคพบลเคชน, ๒๕๔๖. ลอชา ธรรมวนยสถต. มนษยกบสงคม. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร : สถาบนราชภฏ

เพชรบร, ๒๕๓๙. วราคม ทสกะ. สงคมวทยาส าหรบผเรมเรยน. กรงเทพหมานคร : ไทยวฒนาพานชย, ๒๕๓๔. วศน อนทรสระ. พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามงกฎราชวทยาลย,

๒๕๒๔. วชย วงษใหญ. กระบวนการพฒนาหลกสตรและการเรยนการสอน. กรงเทพมหานคร : โรง

พมพสวรยาสาสน, ๒๕๓๗. วเชยร เกตสงค. หลกการสรางและวเคราะหเครองมอทใชในการวจย. กรงเทพมหานคร :

ศรวฒนาอนเตอรพรน, ๒๕๒๔.

๑๓๓

ศรวรรณ เสรรตน. การวจยการตลาด ฉบบมาตรฐาน. กรงเทพมหานคร : A.N. การพมพ, ๒๕๔๐.

สงบ ลกษณะ. การประเมนหลกสตรดานคณลกษณะ. กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๒๖. สงวนศร สทธเลศอรณ. จตวทยาสงคมเพอการศกษา. กรงเทพมหานคร : เกรยงศกดการ

พมพ, ๒๕๒๕. สนท ศรส าแดง. พทธศาสนากบหลกการศกษา. กรงเทพมหานคร : นลนาราการพมพ, ๒๕๓๔. สมทรง ปญญฤทธ. เทคนคการสอนศลธรรมในโรงเรยน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

ประสารมตร จ ากด, ๒๕๓๒. สมพร เทพสทธา. การพฒนาเศรษฐกจกบบทบาทของพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร :

สมชายการพมพ, ๒๕๒๔. สญญา สญญาววฒน.2ทฤษฎสงคมวทยา : เนอหาและแนวการใชประโยชนเบองตน .

กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๓. สาโรช บวศร. สาโรช บวศร กบการศกษาศาสตรตามแนวพทธ. กรงเทพมหานคร : โรง

พมพรงเรองศาสนการพมพ, ๒๕๒๘. สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล). “หลกธรรมในพระพทธศาสนาในหลกสตร ม.ปลาย”. สาร

พฒนาหลกสตร, ปท ๖ (พฤษภาคม), ๒๕๒๙. สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช,

๒๕๒๐. _________.จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๒๐. _________.และสรางค จนทรเอม. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐. สชพ ปญญานภาพ. คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มลนธมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๑. สโท เจรญสข. หลกจตวทยาและพฒนการของมนษย. กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๒๕. สนทร สนนทชย. เทคนคและวธการสอนสงคมศกษา. กรงเทพมหานคร : สหบณฑตการ

พมพ, ๒๕๑๔. สพตรา สภาพ. สงคมวทยา พมพครงท ๒๒. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๕. สมน อมรววฒน. การประยกตพทธวธสอน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๐.

๑๓๔

สมน อมรววฒน. การสอนโดยการสรางศรทธาและโยนโสมนสการ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพตรรณสาร, ๒๕๒๘.

_________. สมบตของการศกษาไทย. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕.

เสฐยรพงษ วรรณปก. คดเปนท าเปนตามแนวพทธธรรม. กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดอรณการพมพ, ๒๕๔๑.

_________. พทธวธการสอนจากพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร : เพชรรงการพมพ จ ากด, ๒๕๔๐.

โสภา ชพกลชย. จตวทยาสงคมประยกต. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๒. อทย หรญโต. สงคมวทยาประยกต. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙. _________. สารานกรมศพทสงคมวทยา-มานษยวทยา. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

โอเดยน สโตร, ๒๕๒๖.

(๒) งานวจย และวทยานพนธ : กรรณกา ขวญอารย. “บทบาทผน าทองถนตอการแกไขปญหาแรงงานเดกในชมชนทมระดบการ

พฒนาตางกน : ศกษาเฉพาะกรณจงหวดสรนทร”. วทยานพนธสงคมสงเคราะห ศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕.

งามตา สขประเสรฐ. “การมสวนรวมของประชาชนดานการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ศกษาเฉพาะกรณ องคการบรหารสวนต าบลเสมด อ าเภอเมอง จงหวดชลบร”. รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยบรพา,๒๕๔๒.

ช านาญ นศารตน อางในประดษฐ พรหมเสนา. “การน าวธสอนในสมยพทธกาลมาใชสอน จรยศกษาในระดบประถมศกษา”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓.

ชยวฒน อตพฒน.“หลกธรรมาภบาลกบการบรหารสถานศกษาสงกดกรงเทพมหานคร ”. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๔.

ธนยพร พงษโสภณ. “บทบาทของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชนชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาสจงหวดกาญจนบร”. วทยานพนธวารสารศาสตรมหาบณฑตมหาบณฑต สอสารมวลชน. มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, ๒๕๓๙.

๑๓๕

นจร เกตปราชญ. บทบาทของประธานคณะกรรมการพฒนาสตรจงหวดทวประเทศ ในการพฒนาสตรระดบจงหวด. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๔๔.

นงเยาว ปฎกรชต อางในสพร จลทอง. “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวดนครศรธรรมราช”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐.

นวรตน สวรรณผอง. “การศกษาบทบาทของพระสงฆไทยกบงานสงคมสงเคราะหจตเวช : ศกษากรณวดทมส านกสมถวปสสนากรรมฐานเขตกรงเทพมหานคร”. วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต. คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, ๒๕๒๔.

ประกอบม โคตรกอง. “บทบาทของพระสงฆทเกยวกบเยาวชนในเขตเทศบาลนครขอนแกน”. วทยานพนธมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๑.

ปราการ บตรโยจนโท. “คณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาตามความคดเหนของบคลากรในสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดเลย”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๓๘.

พชราภรณ พสวต. “การศกษาสมรรถภาพความเปนครของนกศกษาฝกสอน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง”. โครงการวจยภาควชาหลกสตรและการสอน คณะศกษาศาสตร :มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๓.

พระครธรรมธรสายณห (คงวฒนะ). ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครนนทคณพพฒน (ประเสรฐ อมโร) ความคดเหนของภกษสามเณรตอการบรหารวดใน อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๕๓.

พระครใบฎกาสชาต ฐตวโร (พศาลพนธ). บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต.สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครใบฎกาสวนท สวชาโน (สอนเลก). ความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการศกษาตามแนววถพทธ : กรณศกษาโรงเรยนวดชมนมตร อ าเภอพระประแดง จงหวด

๑๓๖

สมทรปราการ. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครปลดทะเล มหณณโว (ทงมอบหมาย). บทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครปลดประเมน เขมนนโท. ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร .วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครประยตปญญากร (กวว โส). ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครปลดสมชาย อภวณโณ. บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครไพศาลวฒนคณ (สมพร ฐตปญโ). ความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองตามหลกอปรหานยธรรม : กรณศกษาเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครวสทธนนทคณ (ทว สทธว โส). บทบาทของวดทพงประสงคตามความคดเหนของประชาชน : ศกษาเฉพาะกรณวดในอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร . วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครศรนนทวฒน (นนทา นนทปญโ). ความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

๑๓๗

พระครสงฆรกษพศวร ธรปญโ. “บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ : ศกษากรณ พระสงฆาธการในจงหวดนนทบร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑.

พระครสวรรณวรการ. ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน , วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครอาทรธญญานรกษ (ตสโล). บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารงานเผยแผของคณะสงฆ : กรณศกษาคณะสงฆจงหวดปทมธาน. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระชาล ชาตวโร. “ผลสมฤทธในการปฏบตหนาทของอนศาสนาจารย ในฐานะศาสนาจารย ในฐานะเปนผสอนศลธรรมในกองทพ : ศกษากรณกองทพบก”. วทยานพนธศาสนศาสตร มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

พระเทพรตนสธ (สมศกด โชตนธโร). บทบาทการบรหารกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๓.

พระธนดล นาคพพฒน. การบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๑.

พระมหากฤษฎา นนทเพชร. ทศนคตของพระสงฆตอบทบาทการพฒนาสงคม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. คณะพฒนาสงคม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๐.

พระมหาจตตภทร อจลธมโม. “บทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

พระมหาสภา อทโท. “บทบาทพระสงฆในทษวรรษหนา (๒๕๔๑ – ๒๕๖๐)”. วทยานพนธพฒนาชมชนมหาบณฑต, คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑.

พระราชวชรดลก (กตตวฒน กตตวฑฒโน). “กระบวนการบรหารงานบคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกธรรม เขตการปกครองคณะสงฆภาค ๔”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ๒๕๔๓.

๑๓๘

พชน แสงนล. “ครและหลกธรรมของครตามแนวพทธปรชญา”. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๓.

เรงฤทธ พลนามอนทร. “บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาตามแนวพทธศาสนาในจงหวดอดรธาน”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาไทยคดศกษา. มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๐.

เรองเวทย แสงรตนา. “ความคดเหนและความสนใจของนกเรยนเตรยมทหารเกยวกบอตราเพมประชากรของประเทศไทย”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๒๒.

สพร จลทอง. “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวดนครศรธรรมราช ”. ศลปศาสตร มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐.

สถต รชปตย. “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ไปใชในการศกษาเลาเรยนของนกศกษาคฤหสถ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๘.

สมคด เพงอดม. “การศกษาบทบาทของพระสงฆทมตอการพฒนาชมชนตามทศนะของพระสงฆและเจาหนาทกระทรวงหลกระดบต าบลในจงหวดสมทรสงคราม”. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๓๕.

เหลอ เอกตะค. “บทบาทหนาทของคณะกรรมการโรงเรยนมธยมศกษา ในทศนของผบรหารโรงเรยนมธยมศกษา สงกดกรมสามญศกษา จงหวดนครราชสมา”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๗.

๒. ภาษาองกฤษ : Anonymus.“Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary”10th ed., Merriam-Webster incorporated :Mussachusetts, 1996. Berkowitz Leonard, “Social Psychology”Illinois: Scott Foresma, 1972. Best, J.W., “Reseach in Education” Englewood Cliffs,NewJersy : Prentice Hall Inc, 1977. Fled M.P. Man.“Psychology in the Industrial Environment”London : Butterworth and

Co., Ltd., 1971. Good ,C.V. “Dictionary of Education” New York : McGraw-Hill Book Company, 1973. Hurlock E.“Adolescent Development”New York : McGraw-Hill Book, 1995.

๑๓๙

Isaak, A.C.“Scope and Methods of Political Scienec : An Introduction to the Methodology of Political Inquiry” Illinois : The Dorsey Press, 1981.

John W. Best.“Research in Education”.New Leasey : Prentice-Hall, 1981. Luthans Freeman.“Ogranization Behavioral” 7th ed., (Singapore : McGraw-Hill, 1995. Mary L. Good, “Integrating the Individual and the Organization”New York : Wiley, 2006. M.E. Shaw and J.M. Wright. “Scale for the Measurement of Attitude”New York :

McGraw-Hill Book, 1967. NunallyJum C.“Test and Measurements Assessment and Prediction”New York :

McGraw Hill Book Co. Inc., 1950. Remmers, H.H., H.L. Gage and j. Francis Rummel. Practical Introduction to

Measurement and Evaluation, 2nd ed., New York : Harper & Row, 1965.

๑๔๐

ภาคผนวก

๑๔๑

ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบคณภาพเครองมอ

๑๔๒

รายนามผเชยวชาญตรวจสอบคณภาพเครองมอ

๑. พระมหาโยตะ ปยตโต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวทยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๒. ดร.ยทธนา ปราณต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. ผศ.ประสทธ ทองอน อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวทยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๔. ผศ.ชวชชย ไชยสา อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕. อาจารย ประพฒนพงษ วชระโสภา อาจารยพเศษภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวทยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๑๔๓

ภาคผนวก ข หนงสอขอความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพเครองมอ

๑๔๔

๑๔๕

๑๔๖

๑๔๗

๑๔๘

๑๔๙

ภาคผนวก ค ผลการหาดชนความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา IOC)

๑๕๐

ผลการหาคาดชนความสอดคลองตามวตถประสงค (IOC) ของแบบสอบถามเกยวกบงานวจย

เรอง : ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

…………………………………………………………………….

ขอท

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวด

นนทบร

ผเชยวชาญคนท สรปและแปลผล

๑. ดานการใชอปกรณในการสอน ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ รวม คา Ioc

แปลผล

๑ ใชอปกรณการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๒ ใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๓ ใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๔ ใชอปกรณการสอนประกอบการอธบายเนอหาบทเรยน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๕ ใชอปกรณการสอนสรปบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๖ ใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๗ ใชอปกรณการสอนตรงกบเนอหาบทเรยน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๘ ใชอปกรณการสอนเราความสนใจของนกเรยน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๙ ใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๑๕๑

ขอท

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวด

นนทบร

ผเชยวชาญคนท สรปและแปลผล

๒. ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ รวม คา Ioc

แปลผล

๑ สรางบรรยากาศในหอง เ รยนใหสนกสนานมชวตชวา

๑ ๑ ๑ ๐ ๑ ๔ ๐.๘๐ ใชได

๒ ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๓ สรางบรรยากาศใหนกเรยนเกดความสนใจในการเรยน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๔ สรางบรรยากาศใหนกเรยนมความกระตอรอรน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๕ เปดโอกาสใหนกเรยนแสดงความคดเหน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๖ ยอมรบความคดเหนของนกเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๓. ดานการใชวธการสอน

๑ ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๒ เปดโอกาสใหเรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง

๑ ๑ ๑ ๐ ๑ ๔ ๐.๘๐ ใชได

๓ ใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๐ ๑ ๔ ๐.๘๐ ใชได

๔ เปดโอกาสใหนกเรยนซกถามระหวางนกเรยนดวยกน

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๕ ใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๖ จดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๑๕๒

ภาคผนวก ง แบบสอบถามเพอการวจย

๑๕๓

แบบสอบถามเพอการวจย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย สาขาวชาการจดการเชงพทธ เรอง : ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา

ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร -------------------------------

ค าชแจง แบบสอบถามนจดท าขนเพอใชประกอบการศกษาวจย เรอง “ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร” สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

แบบสอบถามฉบบนแบงออกเปน ๓ ตอนคอ ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผกรอกแบบสอบถาม ตอนท ๒ แบบสอบถามเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอ

บทบาทพระสอนธรรมศกษา ตอนท ๓ ปญหาอปสรรค และแนวทางการแกไข

ผศกษาขอขอบคณเปนอยางยง ในความรวมมอ ในการตอบแบบสอบถามในครงน พระอานนท เขมทตโต นสตปรญญาโท สาขาวชาการจดการเชงพทธ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๔

ตอนท๑สถานภาพทวไปของผตอบแบบสอบถาม ค าชแจง : โปรดท าเครองหมายลงใน( ) หนาขอความทตรงกบความเปนจรงของทาน ๑. สถานภาพ เปน ( ) นกเรยน ( ) คร อาจารย ๒. เพศ ( ) เพศชาย ( ) เพศหญง ๓. สงกดโรงเรยน ( ) โรงเรยนวดพกลเงน ( ) โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

๑๕๕

ตอนท๒ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย ลงในชองททานคดวาตรงกบสภาพความคดเหนของทาน

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ระดบความเหมาะสม มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

๑. ดานการใชอปกรณในการสอน ๑.๑ใชอปกรณการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน ๑.๒ใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท ๑.๓ใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน ๑.๔ใชอปกรณการสอนประกอบการอธบายเน อหาบทเรยน

๑.๕ใชอปกรณการสอนสรปบทเรยน ๑.๖ใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม ๑.๗ใชอปกรณการสอนตรงกบเนอหาบทเรยน ๑.๘ใชอปกรณการสอนเราความสนใจของนกเรยน ๑.๙ใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว

๒. ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน

๒.๑สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา ๒.๒ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง ๒.๓สรางบรรยากาศใหนกเรยนเกดความสนใจในการเรยน

๒.๔สรางบรรยากาศใหนกเรยนมความกระตอรอรน ๒.๕เปดโอกาสใหนกเรยนแสดงความคดเหน ๒.๖การยอมรบความคดเหนของนกเรยน

๑๕๖

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ระดบความเหมาะสม มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

๓. ดานการใชวธการสอน ๓.๑ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน ๓.๒เปดโอกาสใหเรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง ๓.๓ใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๓ .๔เปดโอกาสใหนกเรยนซกถามระหวางนกเรยนดวยกน

๓.๕ใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท ๓.๖จดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก

ตอนท ๓แบบสอบถามปลายเปด (Open) ใหผตอบแบบสอบถามแสดงความคดเหนเพมเตมเกยวกบปญหาอปสรรค และขอเสนอแนะตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๑. ๑. ดานการใชอปกรณในการสอน ๑.๑)ปญหาและอปสรรค ดานการใชอปกรณในการสอน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๑.๒)ขอเสนอแนะ ดานการใชอปกรณในการสอน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

๑๕๗

๒. ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๒.๑)ปญหาและอปสรรค ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๒.๒)ขอเสนอแนะ ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๓. ๓. ดานการใชวธการสอน ๓.๑)ปญหาและอปสรรค ดานการใชวธการสอน............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๓.๒)ขอเสนอแนะ ดานการใชวธการสอน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

ขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบค าถาม

๑๕๘

ภาคผนวก จ ผลการหาความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา Alpha)

๑๕๙

ผลการหาความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา Alpha) R E L I A B I L I T Y A N A L Y S I S - S C A L E (A L P H A) Item-total Statistics Scale Scale Corrected Mean Variance Item- Alpha if Item if Item Total if Item Deleted Deleted Correlation Deleted V1 120.3333 323.3333 .4956 .9450 V2 120.6000 301.9034 .7659 .9456 V3 120.3333 314.1609 .6570 .9482 V4 120.2000 317.4069 .6545 .9451 V5 120.4000 315.1448 .6540 .9456 V6 120.0333 323.0678 .5467 .9450 V7 120.1667 325.8678 .5133 .9455 V8 120.4333 315.9092 .6456 .9485 V9 120.4333 311.7713 .7790 .9428 V10 120.5333 307.8437 .7262 .9458 V11 120.3000 318.2172 .7119 .9436 V12 120.3667 310.7920 .8084 .9481 V13 120.5000 316.1207 .6763 .9476 V14 120.5000 312.5345 .6995 .9453 V15 120.2667 313.7885 .7700 .9455 V16 120.3667 313.2747 .6995 .9482 V17 119.9667 313.2747 .7093 .9451 V18 120.0000 318.7586 .7124 .9456 V19 119.8667 320.1195 .7559 .9450 V20 120.0667 310.8230 .7393 .9455 V21 120.3667 309.2057 .7635 .9456 Reliability Coefficients N of Cases = 30.0 N of Items = 21 Alpha = .9458

๑๖๐

ภาคผนวก ฉ หนงสอขอความอนเคราะหทดสอบคณภาพเครองมอ

๑๖๑

๑๖๒

ภาคผนวก ช หนงสอขออนญาตเกบขอมล

๑๖๓

๑๖๔

๑๖๕

ประวตผวจย ชอ : พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ) เกด : ๗ ตลาคม ๒๕๒๐ สถานทเกด : ๖๒ หมท ๓ ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร การศกษา : นกธรรมชนเอก (น.ธ.เอก) ปรญญาตร พทธศาสตรบณฑต (พธ.บ.) อปสมบท : ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๔๒วดเอนกดสฐาราม ต าบลบางใหญ

อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร สงกด : วดเอนกดษฐาราม ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร หนาท : ครสอนปรยตธรรม ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ทอยปจจบน : วดเอนกดษฐาราม ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร