ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา

ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

THE OPINIONS OF TEACHERS AND STUDENTS TOWARD

THE MONK’S ROLES IN THE TEACHING OF DHAMMA STUDIES IN

SCHOOL OF BANGYAI DISTRICT, NONTHABURI PROVINCE

พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการเชงพทธ

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๔

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา

ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการเชงพทธ

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๔

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

THE OPINIONS OF TEACHERS AND STUDENTS TOWARD THE MONK’S

ROLES IN THE TEACHING OF DHAMMA STUDIES IN SCHOOL

OF BANGYAI DISTRICT, NONTHABURI PROVINCE

PhraArnon Khematdatto (Watthanasuwan)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement for the Degree of

Master of Arts

(Buddhist Management)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

C.E. 2011

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบ

วทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการเชงพทธ

................................................... ( พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร. )

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ................................................ ประธานกรรมการ

( พระวสทธภทรธาดา ดร. )

............................................... รองประธานกรรมการ

( อาจารย ดร.ทรงวทย แกวศร )

................................................ กรรมการ

( อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต )

..................................................... กรรมการ

(พระมหาบญเลศ อนทปญโ, ผศ.)

..................................................... กรรมการ

( ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช )

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต ประธานกรรมการ พระมหาบญเลศ อนทปญโ, ผศ. กรรมการ ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช กรรมการ

(๑)

วทยานพนธ : ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ผวจย : พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (การจดการเชงพทธ) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต พ.ม.ช.,พธ.บ.,M.A.,Ph.D.

( Pub.Admint ) : พระมหาบญเลศ อนทปญโญ, ผศ. ป.ธ.๗.,พธ.บ.,ศศ.ม.,รป.ม.

(การจดการความขดแยง) : ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช พธ.บ.,M.A.,Ph.D. (Pol.Sc.) วนส าเรจการศกษา :

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงค คอ ๑) เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๒) เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ด าเนนการวจยเชงส ารวจ (Survey Research) กบกลมตวอยางทเปน คร และนกเรยน ในโรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) กลมตวอยางทงหมด ๓๐๗ คน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถาม แบงเปน ๓ ตอน คอ ตอนท ๑ เปนแบบสอบถามเกยวกบขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท ๒ เปนแบบสอบถามเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร และตอนท ๓ เปนแบบสอบถามเกยวกบปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทม ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยมคาความเชอมนเทากบ ๐.๙๔๕๘ วเคราะหขอมลโดยการใช ค าสถตรอยละ คา เฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานในการอธบายลกษณะขอม ลทว ไป เพ อทดสอบสมมต ฐานระหว างตวแปรทท าการศกษาวา มความสมพนธกนหรอไม โดยการใชสถตไคสแควร (Chi-Square) ทระดบนยส าคญ ๐.๐๕

(๒)

ผลการวจย พบวา ๑. ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวมคร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรโดยภาพรวม อยในระดบมาก ( X = ๔.๓๙, S.D= ๐.๓๙) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา ครมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X =๔.๕๑, S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชวธการสอน ส าหรบนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพอยในระดบมาก ( X =๔.๓๖, S.D= ๐.๓๖) และเมอพจารณาแตละดาน พบวานกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๒๑, S.D= ๐.๒๗) ดานการใชวธการสอน ๒. การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชอปกรณการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน และดานการใชวธการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๓. ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร คอ สงจงใจทเปนและไมเปนปจจยคาตอบแทนนนนอยเกนไป ไมเพ ยงพอตอคาใชจาย ความอสระในการปฏบต งานนน ถกจ ากดเวลามากเกนไป สวนนโยบายและการบรหารนน ผบรหารการศกษาขาดการสนบสนน ดานการยอมรบนบถอ ครอาจารยเหนวาพระทมาสอน อดตเคยเปนนกเรยนของตน จงไมมการยอมรบอยางแทจรงและขาดการประสานงานระหวางผ บรหาร คณะครอาจารยและนกเรยนไมใหความรวมมอเทาทควร สอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน ครและพระสงฆขาดการแลกเปลยนเทคนคการสอน การผลตสอ ซงพระสอนศลธรรมมความตงใจอยางมาก แตนกเรยนไมเหนความส าคญเทาทควร และปญหาอกประการหนงคอ ขาดการวางแผนการเรยนการสอน การจดตารางเรยนและการประเมนผล

(๓)

Thesis Title : The Opinions of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province

Researcher : PhraArnon Khemathatto (Watthanasuwan) Degree : Master of Arts (Buddhist Management) Thesis Supervisory Committe : Dr.Phichet Thangto, B.A., M.A., Ph.d. (Pub. Admin.) : Phramaha Boonlert Inthapanyo, Asst. Prof, Pali VII, B.A., M.A., M.P.A.,

(Conflict Management ) : Asst. Prof.Dr.Thatchanan Issaradet, B.A., M.A., Ph.D. (Pol.Sc.) Date of Graduation :

ABSTRACT

The purposes of studying “The Opinions of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province” are : 1) to study the opinion of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province 2) to study the comparation of the opinion of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies in schools of Bangyai District, Nonthaburi Province and 3) to study the problems, the obstacle and the suggestion of Teachers and Students toward the monks toles in the teaching of Dhamma Studies at schools in Bangyai District Nonthaburi Province. This research used the Survey Research to collect the data from 307 teachers and students of Wat Sakul-ngain and Satri Nonthaburi Bang Yai (Nonthakijpisarn) by using Taro Yamane’s technique and Convenience Sampling. The instrument used for data collecting was opened / closed questionnaires. The reliability was 0.9458. The researcher analyzed data by using the percentage, the mean, the standard deviation and tested the hypothesis by using Chi-Square.

(๔)

The result of this research found that : (1) The overall opinions of teachers and students toward the monks role in Teaching of Dhamma Studies at school in Bangyai District, Nonthaburi Province were forund at high level in all aspects ( X = 4.39, S.D= 0.39) – Having considered by each aspect, it was rated at highest level ( X =4.36, S.D= 0.36) at Teaching Material aspect and at lowest level ( X = 4.21, S.D= 0.27) at teaching technique. (2) To comparatively study the opinion of teacher and students toward the monks’ roles in the teaching of Dhamma Studies in schools at Bangyai District, Pathumthani Province. It was found that there is no difference. Consequently, the hypothesis is rejected. (3) For the problems and obstacles of the Opinions of Teachers and Students toward the Monk’s roles in the Teaching of Dhamma Studies at schools in Bangyai District, Nonthaburi Province depended on the motivations such as less commission fee, work’s independence, having limited time to teach, lack of supporting from the school directors, less acknowledgement and respect. Some teachers thought that the moral priests used to be their students so they didn’t give the real acknowledgement to the priests. The school administrators, the teachers and the students didn’t have cooperation together and they also lacked of cooperation with the moral priests. Moreover, the moral priests didn’t have enough teaching aids and lacked of teaching materials. School teachers and moral priests didn’t exchange the teaching techniques and the way to produce aids. The other problem was the lack of teaching management, studying timetable and evaluation.

(๕)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบน ส าเรจลลวงไปไดดวยด เพราะไดรบความเมตตาอยางยงจากพระวสทธภทรธาดา, Ph.D. ประธานคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ อาจารย ดร. ทรงวทย แกวศร กรรมการผทรงคณวฒ อาจารย ดร.พเชฐ ทงโต ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธ, พระมหาบญเลศ อนทปญโญ, ผศ. และ อาจารย ผศ.ดร.ธชชนนท อศรเดช คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ ทชวยใหแนวคดค าแนะน าและใหค าปรกษาแกผวจย ขอกราบขอบพระคณและขอบคณคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ จนไดเนอหาวทยานพนธทครบสมบรณ ขอขอบคณอาจารย พระมหาโยตะ ปยตโต, อาจารย ดร.ยทธนา ปราณต, ผศ.ประสทธ ทองอน, ผศ.ชวชชย ไชยสา และอาจารยประพฒนพงษ วชระโสภา ทกรณาเปนผเชยวชาญในการตรวจแบบสอบถามพรอมใหค าแนะน าในการปรบปรงแกไขแบบสอบถามใหสมบรณยงขน

ขอนอบนอมสกการะบารมธรรมของหลวงพอวดไรขง และนอมระลกถงพระคณของ พระราชวยาลงการ เจาอาวาสวดไรขง เจาคณะอ าเภอพทธมณฑล ทไดมอบทนการศกษาและสถานท และพระพพฒนศกษากร เจาอาวาสวดบางชางเหนอ ทเออเฟอสถานทในการศกษาคนควาหาขอมลในการท าวทยานพนธจนส าเรจเสรจสนสมบรณ

สดทายน คณคาและประโยชนใดๆ อนจะพงมจากวทยานพนธเลมน ผวจยขอนอมถวายบชาคณพระศรรตนตรย และมอบเปนกตเวทตาคณ แกบดามารดา อปชฌายอาจารย และญาตโยมทกทานทถวายปจจยส ตลอดทานผมอปการะคณทกๆทาน ทมสวนชวยเหลอในการท าวทยานพนธในครงน

พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ) ๑๗ มนาคม ๒๕๕๕

(๖)

สารบญ

เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย (๑) บทคดยอภาษาองกฤษ (๓) กตตกรรมประกาศ (๕) สารบญ (๖) สารบญตาราง (๑๐) สารบญแผนภม (๑๑) ค าอธบายสญลกษณและค ายอ (๑๒) บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๓ ๑.๓ ขอบเขตของการวจย ๓ ๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๔ ๑.๕ สมมตฐานในการวจย ๔ ๑.๖ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๕ ๑.๗ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๕ บทท ๒ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖ ๒.๑ แนวคดทฤษฎเกยวกบความคดเหน ๖ ๒.๑.๑ ความหมายของความคดเหน ๖ ๒.๑.๒ แนวคดเกยวกบการคดเหน ๑๓ ๒.๑.๓ ความส าคญของความคดเหน ๑๕ ๒.๑.๔ หลกการวดความคดเหน ๑๖ ๒.๑.๕ ปจจยทมอทธพลตอความคดเหน ๑๗ ๒.๒ แนวคด และทฤษฎเกยวกบบทบาท ๑๘ ๒.๒.๑ ความหมายของบทบาท ๑๘ ๒.๒.๒ ทฤษฎบทบาท (Role Theory) ๒๔

(๗)

สารบญ (ตอ) เรอง หนา ๒.๓ แนวคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษาไทย ๒๙ ๒.๓.๑ บทบาทพระสงฆกบสงคมไทย ๒๙ ๒.๓.๒ พระพทธศาสนากบการศกษาของไทย ๓๓ ๒.๓.๓ ความหมายของการศกษาตามทศนะ ทางพระพทธศาสนา

๒.๓.๔ เปาหมายของการศกษา ๒.๓.๕ หลกการทวไปของการศกษาในทศนะของพระพทธศาสนา

๓๕

๓๗ ๔๐

๒.๔ แนวคดเกยวกบพทธวธการสอน ๒.๔.๑ แนวคดเกยวกบการสอน ๒.๔.๒ แนวคดการสอนในพระพทธศาสนา ๒.๔.๓ หลกการสอนของพระพทธเจา

๔๐ ๔๐ ๔๓ ๕๐

๒.๕ แนวคดเกยวกบการจดการการเรยนการสอนทางพระพทธศาสนา ๒.๕.๑ การจดกจกรรมการเรยนการสอน ๒.๕.๒ การใชสอการเรยนการสอน ๒.๕.๓ สถานท ๒.๕.๔ การวดและประเมนผล

๕๔ ๖๐ ๖๘ ๗๓ ๗๕

๒.๖ ขอมลโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ๘๖ ๒.๖.๑ ความเปนมาของโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ๘๖ ๒.๖.๒ กระบวนการบรหารจดการโครงการพระสอนศลธรรม ในโรงเรยน

๘๗

๒.๗ งานวจยทเกยวของ ๘๘ ๒.๗.๑ งานวจยทเกยวของกบความคดเหน

๒.๗.๒ งานวจยทเกยวของกบบทบาท ๒.๗.๓ งานวจยทเกยวของกบพระสอนศลธรรมในโรงเรยน

๒.๘ กรอบแนวคดในการวจย

๘๘ ๙๓ ๑๐๒ ๑๐๕

(๘)

บทท ๓ วธด าเนนการวจย ๑๐๖ ๓.๑ รปแบบการวจย ๑๐๖ ๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง ๑๐๗ ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๑๐๗ ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๑๑๐ ๓.๕ การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล ๑๑๐ บทท ๔ ผลการศกษา ๑๑๒ ๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบ แบบสอบถาม

๑๑๓

๔.๒ ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๔

๔.๓ การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาท พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๗

๔.๔ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาท พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๒๐

๔.๕ องคความรทไดจากการวจย ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอ บทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๒๒ บทท ๕ สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ ๑๒๔ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๒๔ ๕.๒ อภปรายผล ๑๒๘ ๕.๓ ขอเสนอแนะ ๑๓๐ บรรณานกรม ๑๓๑ ภาคผนวก ๑๓๙ ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๑๔๐ ภาคผนวก ข หนงสอขอความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๑๔๒ ภาคผนวก ค ผลการหาดชนความสอดคลองของแบบสอบถาม (IOC) ๑๔๘

(๙)

ภาคผนวก ง แบบสอบถาม ๑๕๑ ภาคผนวก จ ผลการหาความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา Alpha) ๑๕๗ ภาคผนวก ฉ หนงสอขอความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๑๕๙ ภาคผนวก ช หนงสอขออนญาตเกบขอมล ๑๖๑ ประวตผวจย ๑๖๔

(๑๐)

สารบญตาราง

ตารางท หนา

๓.๑ แสดงจ านวนประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย ๗๔ ๔.๑ จ านวน และคารอยละของผตอบแบบสอบถามของคร ๗๙ ๔.๒ จ านวน และคารอยละของผตอบแบบสอบถามของนกเรยน ๘๑ ๔.๓ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและ ๘๓ นกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวม ๔.๔ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและ ๘๔ นกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชอปกรณการสอน ๔.๕ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและ ๘๖ นกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ๔.๖ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและ ๘๗ นกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชวธการสอน

๔.๗ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาท ๘๘ พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร แสดงดวยคาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และคาท (t - test)

คาเฉลย สวนเบยงเบน ๔.๘ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาท ๙๑ พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๕.๑ สรปปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาท ๙๙ พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

(๑๑)

สารบญแผนภม

แผนภมท หนา

๒.๑ กรอบแนวคดในการวจย ๗๒ ๔.๑ สรปองคความรใหมจากงานวจย ๙๓

(๑๒)

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

๑. ค ายอชอคมภรพระไตรปฎก

อกษรยอในวทยานพนธเลมน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ เปนหลกโดยใชระบบยอค า ดงตอไปน

พระสตตนตปฎก

ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) อง.นวก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย นวกนบาต (ภาษาไทย)

๒. การระบเลขหมายพระไตรปฎก

ในงานวจยฉบบน ใชพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐ และ

พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ เปนหลกการอางองพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย จะระบ เลม / ขอ /หนา/ เชน หมายความวา ระบถง ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๑๗๖/๑๖๙ หมายความวา การอางองนนระบถง สตตนตปฏก ทฆนกาย ปาฏกวรรค ฉบบภาษาไทย พระไตรปฎกเลมท ๑๑ ขอท ๑๗๖ หนาท ๑๖๙ เปนตน

บทท ๑ บทน ำ

๑.๑ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

องคสมเดจพระสมมาสมพระพทธเจาทรงประทานการอปสมบทแกพระอญญาโกณฑญญะนบวาเปนการสบศาสนทายาทเปนครงแรกและทรงประกาศความจรงแหงชวตดวยการแสดงพระธรรมจกกปปวตนสตรเปนปฐมฤกษแหงการประกาศพระพทธศาสนาณปาอสปตนมฤคทายวนหลงจากนนทรงสงพระสาวกไปประกาศพระสทธรรมดวยพระพทธด ารสวา

“ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจงเทยวจารกไปเพอประโยชนและความสขแกชนหมมากเพออนเคราะหโลกเพอประโยชนเกอกลและความสขแกพวกทวยเทพและมนษย อยาไปโดยทางเดยวกนสองรปจงแสดงธรรมมความงามในเบองตนมความงามในทามกลาง และความงามในทสดจงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะบรสทธบรบรณครบถวน”

นบตงแตบดนนเปนตนมา การประกาศพระพทธศาสนาไดเรมแผขยายไปทวชมพทวป ซงท าใหพระพทธศาสนาเจรญมนคงอยางรวดเรวจ านวนพระสาวกเพมมากขนตามล าดบ พรอมกนนนสงเสรมใหมการศกษาคอวปสสนาธระและคนถธระอนเปนแนวทางประพฤตปฏบตควบคกนไป พระพทธองคทรงปกครองพระสงฆสาวกแบบระบบพอปกครองลกโดยอาศยพระธรรมวนยเปนหลกเชนเมอจะใหการอปสมบทแกกลบตรตองมพระอปชฌายเปนผดแลหรอเปนผปกครองกลาวคอพระอปชฌายเปนเหมอนผค าประกนตวผบวชตอทประชมสงฆวามคณสมบตครบถวนหรอไมอยางไร และเมออปสมบทใหแกกลบตรแลวไดมการอบรมขอวตรปฏบตตางๆทอปชฌายและสทธวหารกพงปฏบตตอกนคอเหมอนพอปกครองลกใชระบบเคารพกนตามล าดบอาวโส การพจารณาวนจฉยโทษอาศยหลกพระธรรมวนยเปนหลกกฎเกณฑในการตดสน

พระพทธศาสนาไดเผยแผเขามาสดนแดนประเทศไทยมานานกอนทคนไทยจะมการอพยพเขามาตงหลกแหลงดนแดนทเปนประเทศไทยนนเมอกอนมชอวาสวรรณภมเมอคนไทยไดเขามาตงหลกแหลงในบรเวณสวรรณภมกไดรบเอาพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาตประชาชนคนไทยนบตงแตพระมหากษตรยจนถงสามญชนทวไปตางกนบถอพระพทธศาสนาจนถงปจจบน

ว.ม. (ไทย) ๔/ /๔๐. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต),นตศำสตรแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม

, ๕๔ ), หนา๔๕. ว.ม. (ไทย) ๔/ /๔ .

ทงนการทพระพทธศาสนาไดเจรญรงเรองในประเทศไทยมาเปนล าดบนนเนองจากพระพทธศาสนามค าสอนทเหมาะสมแกอปนสยใจคอของคนไทยและค าสอนของพระพทธศาสนาไตแทรกซมเขาไปในชวตและสงคมไทยเปนอยางมากจนเปนบอเกดของวฒนธรรมระเบยบประเพณคานยมบรรทดฐานทางศลธรรมพธกรรมตางๆสถาปตยกรรมกบศลปกรรมวรรณคดและสงอนๆอกมากมาย

ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวรชกาลท๖ ไดมการเปลยนแปลงดานการศกษาโดยเฉพาะในสมยพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรสการศกษาของคณะสงฆไดมการปรบปรงใหเจรญยงขนและไดมการจดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมขนควบคกบการศกษาฝายเปรยญแบงเปน ชนคอนกธรรมชนตรนกธรรมชนโทและนกธรรมชนเอกและทางการคณะสงฆไดอนญาตใหคฤหสถเขาสอบความรนกธรรมไดโดยเรยกการศกษาวาธรรมศกษาแบงเปน ชนเชนเดยวกนคอธรรมศกษาตรธรรมศกษาโทและธรรมศกษา

การจดการเรยนรดานคณธรรมจรยธรรมแกประชาชนโดยเฉพาะ เยาวชนไมไดผลเทาทควรทางคณะสงฆทวประเทศไดพยายามสงเสรมใหมการจดการสอนธรรมศกษาแกประชาชนโดยเฉพาะนกเรยนในโรงเรยนหรอซงทางปฏบตในอตตสวนใหญจะมการบรณาการธรรมศกษาเขากบหลกสตรภาคปกตพรอมกน

การใหการศกษาแกเดกและเยาวชนในภาควชาธรรมศกษามความมงหวง เพอใหเดกไดมความรทางธรรม มความเขาใจในศาสนพธการตางๆ รจกพทธประวตขององคพระสมมาสมพทธเจา รจกกาละเทสะเมอตองประพฤตปฏบตตอบคคลทควรเคารพตามสถานะ อาทเชน เมออยตอหนาพระสงฆ บดามารดา ครบาอาจารย เปนตน

กระบวนการเรยน การสอนธรรมศกษาโดยมงเนนใหนกเรยนรจกศล สมาธ และปญญาควบคกบการเรยนภาคปกตเพราะดวยการเปลยนแปลงของสงคมในปจจบนของอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรสวนใหญเปนปญหาทเกดจากการขาดคณธรรมศลธรรมจรรยาบรรณขาดความรในหลกธรรมและการน าปรชญาทางพทธศาสนามาใชในการด ารงชวตจงมความจ าเปนอยางยงดวยปญหาเหลาน ผวจยซงเปนพระภกษและเปนผสอนธรรมศกษาของวดในอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร จงเลงเหนปญหาของเดกและเยาวชนทขาดศลธรรมและคณธรรม ผวจยจงขอความคดเหนของครและนกเรยนเพอจะน าปญหา แนวทางและขอคดเหน มาปรบปรงในการเรยนการสอนธรรมศกษาในอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มประสทธภาพยงขนในอนาคต

๑.๒วตถประสงคของกำรวจย . . เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา

ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร . . เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอน

ธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร . . เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาท

พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑.๓ ขอบเขตของกำรวจย การวจยในครงน เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยน ทมตอบทบาทพระสอน

ธรรมศกษาในโรงเรยนของอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มการก าหนดขอบเขตดงน ๑.๓.๑ ขอบเขตดำนเนอหำ ในการศกษาครงน ผศกษาไดก าหนดขอบเขตเนอหา โดยการทบทวนเอกสารจาก

เอกสารต ารา ผลงานวจยทเกยวของกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอตอบทบาทของพระภกษผสอนธรรมศกษาใน ดาน ประกอบดวย ( ) ดานการใชอปกรณการสอน ( ) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ( ) ดานการใชวธการสอน

๑.๓.๒ขอบเขตดำนตวแปร ในการศกษาครงน ผศกษาไดก าหนดขอบเขตตวแปร โดยแบงออกเปน สวนคอ ๑)ตวแปรตนประกอบดวยปจจยสวนบคคลของคร คอ เพศ อาย โรงเรยน ระดบ

การศกษา ประสบการณในการท างาน สถานภาพ และปจจยสวนบคคลของครและนกเรยนโดยจ าแนกเพศ อาย โรงเรยน ระดบธรรมศกษา

๒)ตวแปรตำมไดแก ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษา ดานคอ ( ) ดานการใชอปกรณการสอน ( ) ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน ( ) ดานการใชวธการสอน

๑.๓.๓ขอบเขตดำนประชำกร ประชากรทใชในการวจยครงน . โรงเรยนวดพกลเงน มจ านวนครและนกเรยน ๐๔ คน

โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) มจ านวนครและนกเรยน ๙๙ คน

๔

๑.๓.๔ ขอบเขตดำนพนท ศกษาเฉพาะโรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) ทสอนธรรมศกษา ทต งอยในเขตอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑.๓.๕ ขอบเขตดำนระยะเวลำ ด าเนนการวจยตงแตเดอนกนยายน พ. ศ. ๕๕๔ – เดอนกมภาพนธ พ.ศ. ๕๕๕รวมเปนระยะเวลา ๖ เดอน

๑.๔ ปญหำทตองกำรทรำบ

.๔. ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เปนอยางไร

.๔. เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร แตกตางกนอยางไร

.๔. ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เปนอยางไร

๑.๕ สมมตฐำนของกำรวจย

.๕. ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน

.๕. ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนแตกตางกน

.๕. ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชวธการสอนแตกตางกน

๕

๑.๖นยำมศพทเฉพำะทใชในกำรวจย

ควำมคดเหน หมายถง การแสดงออกทางดานความรสก ความเชอและการตดสนใจ ตอสงหนงสงใด โดยอาศยความร การรบรประสบการณ ของผตอบแบบสอบถาม

คร หมายถงครในโรงเรยนสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรจ านวน โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ)

นกเรยน หมายถง นกเรยนสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรจ านวน โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ)

บทบำทหมายถง ภาระทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนเปนผด าเนนการและแสดงออกในฐานะเปนผรบผดชอบในบทบาทนน ๆ

พระสอนธรรมศกษำ หมายถง พระทสอนธรรมศกษาโรงเรยนสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรแบงเปน ชนคอธรรมศกษาตรธรรมศกษาโทและธรรมศกษาเอก

โรงเรยน หมายถงโรงเรยนในสงกดอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรจ านวน โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ)

กำรเตรยมกำรสอน หมายถง วธการหรอขนตอนและกระบวนการตาง ๆ ในการรวบรวมเนอหาบทเรยน รวมทงการเตรยมความพรอมของผสอน เพอใหผสอนมความพรอมทงทางดานรางกายและจตใจ ซงจะท าใหการสอนด าเนนไปอยางราบรน

กำรด ำเนนกำรสอน หมายถง อากปกรยาในการสอน ลลาการพด การเขยน ลกษณะทาทางทแสดงออก การใชภาษาทงดงามสละสลวยถกตองตามหลกภาษาไทย

กำรใชวธกำรสอน หมายถง รปแบบวธในการสอน ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอนเปดโอกาสใหนกเรยน เรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง เปนตน

๑.๗ ประโยชนทไดรบจำกกำรวจย .๗. ท าใหทราบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร .๗. ท าใหทราบการเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาท พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร .๗. ท าใหทราบปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

บทท ๒ เอกสารและ งานวจยทเกยวของ

การวจยครงน ผวจยมงศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผศกษาไดรวบรวมแนวคดและทฤษฎตางๆ ทเกยวกบเรองทจะท าการศกษา ดงน

๒.๑ แนวคด และทฤษฎเกยวกบความคดเหน ๒.๒ แนวคด และทฤษฎเกยวกบบทบาท ๒.๓ แนวคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษาไทย ๒.๔ แนวคดเกยวกบพทธวธการสอน ๒.๕ แนวคดเกยวกบการจดการเรยนการสอน ๒.๖ ขอมลโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ๒.๗ งานวจยทเกยวของ ๒.๘ กรอบแนวคดในการวจย

๒.๑ แนวคด และทฤษฎเกยวกบความคดเหน ๒.๑.๑ ความหมายของความคดเหน จากการทบทวนเอกสารทเกยวขอกบ

ความคดเหนพบวา มนกวชาการผใหความหมายเกยวกบความคดเหนไวหลายทาน ดงน ราชบณฑตสถาน ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง เปนขอพจารณา

เหนวาเปนจรงจากการใชปญญาและความคดประกอบ ถงแมวาจะไมไดอาศยหลกฐานพสจนยนยนไดเสมอไปกตาม๑

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดกลาวไววา ความเหน ทฏฐ หมายความรวมถง

ความเชอถอ ลทธ ทฤษฎ ความเขาใจตามนยเหตผล ขอทเขากบความเขาใจของตน หลกการท

เหนสมควร ขอทถกใจ ขอทเชดชเอาไวความใฝนยมหรอทปจจบนเรยกกนวาคานยม รวมไปถง

อดมการณ แนวทศนะในการมองโลกและชวต ทเรยกกนวา โลกทศนและชวทศนตางๆ

ตลอดจนทศนคตพนฐานทสบเนองจากความเขาใจและความใฝนยมเหลานน ถาจะจดเขาเปน

๑ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมสงคมวทยาองกฤษ-ไทย, (กรงเทพมหานคร อมมรนทร,

๒๕๔๖), หนา ๒๓๖.

๗

พวกๆ กคงม ๒ ระดบ คอ ความเหน ความเขาใจเกยวกบคณคาวา ด ไมด ควรจะเปน ไมควร

จะเปน เปนตน๒

กมลรตน หลาสวงษ ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนเพยงการแสดงออกทเกดจากความรสกภายในตาง ๆ ซงความรสกภายในนนอาจเปนเพยงเจตคตหรอความเชอหรอความนยม หรอถาจะกลาวในลกษณะของพฤตกรรมในแงของจตวทยากกลาวไดวาเจตคต ความเชอ ความนยมเปนพฤตกรรมภายในทไมมผใดสงเกตหรอทราบได นอกจากตวของเขาผนน แตความคดเหนพฤตกรรมภายนอกทผอ นสามารถสงเกตหรอทราบไดอยางชดเจนดงนนคนทมเจตคตหรอความเชอหรอคานยมอยางหนง แตถาเขาไมแสดงความคดเหนออกมากจะไมมผใดทราบไดเลยวาเขามเจตคตหรอความเชอหรอคานยมเชนใด๓

จ าลอง เงนด ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง ความรสกของบคคลทมตอสงใดสงหนง ในลกษณะทไมลกซงเหมอนทศนคต ความคดเหนนนอาจจะกลาวไดวาเปนการแสดงออกของทศนคตกได สงเกตและวดไดจากคนแตมสวนทแตกตางไปจากทศนคตตรงททศนคตนนเจาตวอาจจะตระหนกหรอไมตระหนกกได๔ ถวล ธาราโภชน ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา การเกดความคดเหนวา เกดจากประสบการณ การอบรมเลยงด อทธพลของสอมวลชน เหตการณทประทบใจ บคลกภาพขอบคคล ความตองการทจะบรรลผลตามทปรารถนา อน ๆ อกหลายประการ ซงมนษยจะเรยนรหลงเกด อยางไรกดตามสาเหตทท าใหบคคลมความคดเหนตอสงหนงสงใดนน ๔ ประการ คอ๕ ๑) ประสบการณเฉพาะอยาง เปนประสบการณทบคคลไดพบกบเหตการณนนดวยตนเอง และการไปพบนนท าใหเกดความฝงใจกลายเปนความคดเหนของบคคลนน ๒) การตดตอสอสารกบบคคลอน โดยปกตในชวตประจ าวนคนเราตองเกยวของตดตอกบบคคลอน ดงนน จงรบเอาความคดเหนหลาย ๆ อยางไวโดยไมตงใจ เพราะการเกยวของกนนนเปนลกษณะทไมมแบบแผน โดยจะเปนกลมครอบครว เครอญาต หรอผทสนบสนนกน สวนตวกลางทเปนสอส าคญและมอทธพลในการสรางทศนคต คอ โทรทศน วทย หนงสอพมพ หนงสอ วารตาง ๆ เปนตน

๒พระธรรมปฏก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๘), หนา ๗๓๕ - ๗๓๖. ๓กมลรตน หลาสวงษ, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ประสานมตร, ๒๕๒๗), หนา ๑๗๔-๑๗๕. ๔จ าลอง เงนด, เอกสารค าสอนวชาจตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร, ๒๕๓๔), หนา ๒. ๕ถวล ธาราโภชน, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘), หนา ๖๕-๖๗.

๘

๓) รปแบบ บอยครงทความคดเหนพฒนามาจากการเลยนแบบ กลาวคอ เปนการมองดบคคลอนวา การกระท าหรอปฏบตตอสงตาง ๆ อยางไร แลวกจ าเปนเอาเปนรปแบบปฏบต ซงรปแบบนนจะกอใหเกดความคดเหนไดมากหรอนอยเพยงใดกขนอยกบวา ผเปนแบบนน เปนบคคลทเขายอมรบนบถอเพยงใด ๔) องคประกอบของสถาบน อนไดแก ครอบครว โรงเรยน วด หนวยงาน สมาคม องคการตาง ๆ เปนตน ซงสถาบนเหลานนมสวนในการสรางความคดเหนแกบคคล ธงชย สนตวงษ ไดกลาวถง ปจจยทเกยวของกบการแสดงความคดเหน ไดแก๖ ๑) การจงใจทางรางกาย ความคดเหนและทศนคตของคนเกดไดจากความตองการใหไดรบสงตาง ๆ ความตองการทางดานรางกาย ซงถาความคดเหนนน สามารถตอบสนองความตองการของรางกายไดด ความคดเหนและทศนคตกจะออกมาในลกษณะทางบวก และในทางกลบกนหากโอกาสตอบสนองความตองการของรางกายไมดลกษณะของความคดเหนนนจะออกมาในลกษณะทางลบ ๒) ขอมลขาวสาร ความคดเหนและทศนคตสวนมากจะอยบนพนฐานของการไดรบขอมลขาวสารทไดรบนนบางสวนจะไปสรางทศนคตและความคดเหนได ๓) การเกยวของกบกลม ทศนคตและความคดเหนบางอยางจะมาจากกลม โดยทสมาชกของกลมจะแสดงออกมาเพอใหกลมของตนเองอยรอด หรอสามารถด ารงอยและมการพฒนาตลอดทงทเปนประโยชนตอสมาชกใหไดมากทสด ครอบครว กลมเพอน กลมนกเรยน กลมกฬา ชมรมตาง ๆ บางทอาจมการถายทอดขอมลจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนงของกลมแลวท าใหเกดทศนคต และความคดเหนไดเชนกน ๔) ประสบการณ ประสบการณของแตละคนทมตอสงหนงสงใดยอมมสวนท าใหบคคลนนมความคดเหนและทศนคตไดมาก ๕) ปจจยอน ๆ เชน เพศ ของผแสดงความคดเหน และทศนคต เวลาของการแสดงความคดเหน คอ คนเราเมอยในสถานการณหนงกจะมความคดเหนแบบหนง ถาอยในสถานการณหนง ความคดเหนกอาจเปลยนไปเปนอกแบบหนงไมเหมอนเดม โดยทความคดเหนและทศนคตทเกดขนนนมไดมาจากทกปจจยแตจะมาจากหลาย ๆ ปจจย แลวแตสวนไหนมมากกวากน ซงสามารถดไดจากความคดเหนหรอทศนคตนน นพมาศ ธรเวคน ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนนนถกจดวาเปนสวนทมนษยไดแสดงออกมาโดยการพดหรอการเขยน มนษยนนจะพดจากใจจรง

๖ธงชย สนตวงษ, การบรหารงานบคคล, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนา

พานช, ๒๕๔๒), หนา ๑๖๖.

๙

พดตามสงคมหรอพดเพอเอาใจผฟงกตาม แตเมอพดหรอเขยนออกไปแลวกท าใหเกดผลได คนสวนใหญมกจะถอวาสงทมนษยแสดงออกมานนเปนสงทสะทอนถงความในใจ๗ บญเรยง ขจรศลป ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง การแสดงออกทางวาจาของเจตคต การทบคคลกลาววาเขามความเชอหรอความรสกอยางไรนน เปนการแสดงความคดเหนของบคคลนน ดงนน การวดความคดเหนของบคคลนน เปนสงทเปนไปได๘ ปรยาพร วงศอนตรโรจน ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง การแสดงออกซงวจารณญาณทมตอเรองใดเรองหนง เปนการอธบายเหตผลทมตอสงใดสงหนง ความคดเหนมลกษณะทแคบกวาทศนคตในขณะททศนคตเปนสงทแสดงภาพความรสกทวๆ ไป เกยวกบสงตางๆ แตความคดเหนจะอธบายเหตผลเฉพาะ๙ เรองเวทย แสงรตนา ไดอธบายวา ความคดเหนเปนการแสดงออกทางดานความรสกตอสงใด

สงหนงดวยการพดหรอการเขยน โดยอาศยพนฐานความรประสบการณและสภาพแวดลอมการ

แสดงความคดเหนน อาจไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากคนอนกได๑๐

ศรวรรณ เสรรตน ไดใหความหมายไววา ทศนคต/ความคดเหน วา ทงสองค าน มความแตกตางกนแตอาจใชใชแทนกนได โดยทวไป ทศนคต (Attitudes) เปนความพงพอใจ แนวโนมทศนะ หรอความรสกของบคคลตอสงใดสงหนง หรอความรสกทมเกยวกบเหตการณ สวนความคดเหน (Opinion) เปนการแสดงความคดเหนในเรองใดเรองหนงโดยถอวาทงทศนคตและความคดเหนใชแทนกนได๑๑

สชา จนทรเอม ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง ความรสกของบคคลตอสงใดสงหนง แตเปนลกษณะทไมลกซงเชนเดยวกบทศนคต ซงกลาวโดยทวไปคนเราจะมความคดเหนทแตกตางกนออกไป และความคดเหนกเปนสวนหนงของทศนคต๑๒

๗นพม าศ ธ ร เ ว คน , จ ต ว ทย า ส ง คม , พ ม พ ค ร ง ท ๒ , ( ก ร ง เ ทพมห านค ร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๙), หนา ๙๙.

๘บญเรยง ขจรศลป, วธวจยการศกษา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : พชาญ พรนตง, ๒๕๓๔), หนา ๗๘.

๙ปรยาพร วงศอนตรโรจน, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๓๒), หนา ๒๕.

๑๐เรองเวทย แสงรตนา, “ความคดเหนและความสนใจของนกเรยนเตรยมทหารเกยวกบอตราเพมประชากรของประเทศไทย”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (สาขาประชากรศกษา), (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๒๒), หนา ๒๐.

๑๑ศรวรรณ เสรรตน, การวจยการตลาด ฉบบมาตรฐาน, (กรงเทพมหานคร : A.N. การพมพ, ๒๕๔๐), หนา ๔๑๙.

๑๒สชา จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๒๐), หนา ๑๐๓-๑๐๔.

๑๐

สชา จนทรเอม และ สรางค จนทรเอม ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนสวนหนงของทศนคต เราไมสามารถแยกความคดเหนและทศนคตออกจากกนได เพราะความคดเหนมลกษณะคลายทศนคต แตความคดเหนแตกตางจากทศนคตตรงททศนคตนน เปนความพรอมทางจตใจทมตอสงใดสงหนงทอาจแสดงออกมาไดทงค าพดและการกระท า ทศนคตไมเหมอนกบความคดเหนตรงทไมใชสงเราทจะแสดงออกมาอยางเปดเผยหรอตอบสนองอยางตรง ๆ และลกษณะของความคดเหนไมลกซงเหมอนทศนคต๑๓

สพตรา สภาพ ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกของบคคลหรอกลมคนทมตอสงใดสงหนง โดยเฉพาะการพดหรอการเขยน ซงในการแสดงออกนจะตองอาศยพนความร ประสบการณ และพฤตกรรมระหวางบคคล กอนทจะมการตดสนใจแสดงออก ซงการแสดงออกนอาจไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากผอนกได๑๔ สโท เจรญสข ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง สภาพความรสกทาง ดานจตใจทเกดจากประสบการณและการเรยนรของบคคลอนเปนผลให บคคลมความคดตอสงใด สงหนงในลกษณะทชอบไมชอบ หรอเฉย ๆ๑๕

อทย หรญโต ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนของคนมหลายระดบ คอ อยางผวเผนกม อยางลกซงกม ส าหรบความคดเหนทเปนทศนคตนน เปนความคดเหนอยางลกซงและตดตวไปเปนเวลานาน เปนความคดเหนทว ๆ ไป ไมเฉพาะอยางและมอยเปนเวลาอนสน เรยกวา ความคดเหน เปนความคดเหนประเภทหนงทไมตงอยบนรากฐานของพยานหลกฐานทเพยงพอแกการพสจน มความรแหงอารมณนอยและเกดขนไดงายแตกสลายตวเรว๑๖

กดส ซ.ว. (Good,C.V.) กลาววา ความคดเหนหมายถง ความเชอ ความคดหรอการลงความคดเหนเกยวกบสงใดสงหนง โดยไมสามารถบอกไดวา ถกตองหรอไม๑๗

จอน ดบเบลย เบส (John W. Best) ไดใหความเหนวา ในการวดความคดเหนซงเปนการวดการแสดงออกทางดานความรสกตอสงหนงสงใดดวยการเขยนหรอการพดนน กระท าไดในหลาย ๆ วธ วธทใชกนโดยทวไปกคอ การตอบแบบสอบถาม และการสมภาษณ ซงถอวาม

๑๓สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐), หนา ๑๐๔.

๑๔สพตรา สภาพ, สงคมวทยา, พมพครงท ๒๒, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๕), หนา ๑๓๒.

๑๕สโท เจรญสข, หลกจตวทยาและพฒนการของมนษย, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๒๕), หนา ๕๘-๕๙.

๑๖อทย หรญโต, สงคมวทยาประยกต, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), หนา ๘๐-๘๑. ๑๗Good, C.V., Dictionary of Education, (New York : McGraw-Hill Book Company,

1973), p. 338.

๑๑

วธทงายทสดในการทจะบอกถงความคดเหนกคอ การแสดงใหเหนถงจ านวนรอยละของค าตอบในแตละขอความ เพราะจะท าใหเหนวา ความคดเหนจะออกมาในลกษณะเชนไร จงจะสามารถท าตามขอคดเหนเหลานนได หรอการก าหนดนโยบาย แผนงาน โครงการใด ๆ กตาม ความคดเหนทวดออกมาได จะท าใหผบรหารสามารถตดสนใจวา เหนสมควรหรอไม ในการทจะด าเนนการตามนโยบายหรอลมเลกไป๑๘

ซาว & ไรวท (Shaw และ Wright) ใหความหมายวา ความคดเหนเปนการแสดงออก ซงเปนการตดสนใจจากการประเมนคา (Evaluation judgment) หรอทศนะ (Point of view) เกยวกบเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ และความคดเหนยอมไดรบอทธพลของทศนคต๑๙

นนาลล จม ซ (Nunally Jum C.) ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ทงความคดเหนและทศนคตเปนเรองของการแสดงออกของแตละบคคลตอประชาธปไตยทวไป ตอขนบธรรมเนยมประเพณ และการแสดงออกทางความคดเหนในรปทเกยวกบตวเขา และไดกลาวตอไปอกวา ค าวา ความคดเหนนน จะใชในเรองเกยวกบการลงความคดเหน (Judgment) และความร (Knowledge) ในขณะททศนคตนนมกใชกนมากในเรองทเกยวกบความรสก (Feeling) และความชอบพอ (Preference) ทายทสดเขาไดสรปวา เรามกใชค าวาความคดเหนมากกวาทศนคต๒๐

ฟว พ เอม แมน (Feld M.P. man) ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา การส ารวจความคดเหน เปนการศกษา ความรสกของบคคล กลมคนทมตอสงใดสงหนง แตละคนจะแสดงความเชอและความรสกใด ๆ ออกมาโดยการพด การเขยน เปนตน การส ารวจความคดเหนจะเปนประโยชนตอการวางนโยบายตาง ๆ การเปลยนแปลงนโยบาย หรอการเปลยนแปลงระบบงาน รวมทงในการฝกหดท างานดวย เพราะวาจะท าใหการด าเนนงานตาง ๆ เปนไปดวยความเรยบรอย และเปนไปตามความพอใจของผรวมงาน๒๑

มาร แอล กด (Mary L. Good) ไดใหความหมายของความคดเหน (Opinion) ไวหลายความหมาย๒๒ ไดแก

๑๘John W. Best, Research in Education, (New Leasey : Prentice-Hall, 1981), p. 171. ๑๙M.E. Shaw and J.M. Wright, Scale for the Measurement of Attitude, (New York :

McGraw-Hill Book, 1967), p. 320. ๒๐Nunally Jum C., Test and Measurements Assessment and Prediction, (New York :

McGraw Hill Book Co., Inc., 1950), p.285. ๒๑Fled M.P. Man, Psychology in the Industrial Environment, (London : Butterworth

and Co., Ltd., 1971), p.3. ๒๒Mary L. Good, Integrating the Individual and the Organization, (New York : Wiley,

2006), p. 17.

๑๒

๑) ความหมายทวไป หมายถง ความเชอ ความคดเหน ขอพจารณา ความรสก หรอ ทศนะทยงไมไดรบการพสจนอยางแนนอน และยงขาดน าหนกทางเหตผลหรอการวเคราะห หรอกลาวกวาง ๆ ไดวามความเปนไปไดมากกวาความร ๒) ความหมายเฉพาะ หมายถง การพจารณาหรอการวนจฉยอยางมแบบแผนจากแหลงขอมล หรอบคคลทเชอถอได ๓) ความคดเหนสาธารณะ (Public Opinion) หมายถง การพจารณาหรอขอวนจฉยรวม ๆ ของกลมคนในสงคมทเกยวของกบความเชอ หรอขอเทจจรง

ลเทอร ฟรแมน (Luthans Freeman) ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง ความพรอมทางดานจตใจทจะตอบสนองตอบคคล สถานการณ วตถและความคดเหน โดยมลกษณะทคงทแนนอน ซงเปนผลมาจากการเรยนร และมรปแบบการตอบสนองอยางเดยวกน๒๓

แรมเมอร & รมม (Remmers และ Rumme) ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนม ๒ ประเภท คอ๒๔ ๑) ความคดเหนเชงบวกสด-เชงลบสด เปนความคดเหนทเกดจากการเรยนร และประสบการณ ซงสามารถทราบทศทางได ทศทางบวกสด ไดแก ความรกจนหลงบชา ทศทางลบสดไดแก รงเกยจมาก ความคดเหนเหลานรนแรงเปลยนแปลงไดยาก ๒) ความคดเหนจากความรความเขาใจ การมความคดตอสงหนงขนอยกบความรความเขาใจทมตอสงนน เชนความรความเขาใจในทางทด ชอบ ยอมรบ ความรความเขาใจในทางทด ชอบ ยอมรบ ความรความเขาใจในทางไมด ไมชอบ รงเกยจ ไมเหนดวย การวดระดบความคดเหนสามารถวดไดโดยใชมาตราสวนประมาณคา

อะโนนเมส (Anonymous) ไดกลาววา ความคดเหน มหลายความหมาย ไดแก ๑) ความเชอ ทศนคต การพจารณา หรอการวนจฉย หรอการประเมนผลอยางมรปแบบในใจเกยวกบเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ ๒) ความเชอทมน าหนกมากกวาความรสกในใจและมน าหนกนอยกวาความรสกทแทจรง หรอมมมองทเกดขนทว ๆ ไป ๓) การแสดงออกถงการพจารณาหรอค าแนะน าอยางมรปแบบโดยเฉพาะผเชยวชาญหรอการแสดงออก เชน การ

๒๓Luthans Freeman, Ogranization Behavioral, 7th ed., (Singapore : McGraw-Hill,

1995), p. 609. ๒๔Remmers, H.H., H.L. Gage and j. Francis Rummel, Practical Introduction to

Measurement and Evaluation, 2nd ed., (New York : Harper & Row, 1965), p. 154.

๑๓

ตดสนใจ การพจารณาคด หรอการวนจฉนอยางมรปแบบดวยเหตผลกฎหมาย หรอหลกเกณฑทข นอยกบการตดสนใจทมกฎหมายรองรบ๒๕ เฮอลอค อ (Hurlock E.) ไดใหความหมายเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกดานความรสกสงหนงสงใด เปนความรสกเชอถอทไมไดอยบนความแนนอนหรอความจรง แตขนอยกบจตใจบคคลจะแสดงออกโดยมขออาง หรอการแสดงเหตผลสนบสนน หรอปกปองความคดเหนนน ความคดเหนบางอยางเปนผลของการแปลความหมายของขอเทจจรง ขนอยกบคณสมบตเฉพาะตวของแตละคน เชน พนความร ประสบการณในการท างาน สภาพแวดลอม และมอารมณเปนสวนประกอบทส าคญ การแสดงความคดเหนอาจจะไดรบการยอมรบ หรอปฏเสธจากคนอน ๆ กได๒๖

สรปไดวา ความคดเหน หมายถง ความรสกของมนษยทมตอสงใดสงหนง หรอการ แสดงออกซงวจารณญาณทมตอเรองใดเรองหนง เปนเรองของจตใจและเปลยนแปลงไปตามขอเทจจรง หรอสถานการหนง ๆ ขนกบคณสมบตสวนบคคลความคดเหนคลายกบทศนคต แตเปนความรสกทผวเผนหรอหยาบกวาทศนคต ๒ .๑ . ๒ แนวคดเกยวกบความคดเหน จากการตรวจสอบเอกสารปรากฏวา มผใหแนวความคดเกยวกบความคดเหนไวหลายทาน ดงน

กมลรตน หลาสวงษ ไดใหแนวความคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนเพยงการแสดงออกทเกดจากความรสกภายในตางๆ ซงความรสกภายในนนอาจเปนเพยงเจตคตหรอความเชอหรอความนยมหรอถาจะกลาวในลกษณะของพฤตกรรมในแงของจตวทยากกลาวไดวาเจตคต ความเชอ ความนยมเปนพฤตกรรมภายในทไมมผใดสงเกตหรอทราบได นอกจากตวของเขาผนน แตความคดเหนพฤตกรรมภายนอกทผอ นสามารถสงเกตหรอทราบไดอยางชดเจนดงนนคนทมเจตคตหรอความเชอหรอคานยมอยางหนง แตถาเขาไมแสดงความคดเหนออกมากจะไมมผใดทราบไดเลยวาเขามเจตคตหรอความเชอหรอคานยมเชนใด๒๗

นพมาศ ธรเวคน ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนนนถกจดวาเปนสวนทมนษยไดแสดงออกมาโดยการพดหรอการเขยน มนษยนนจะพดจากใจจรง พดตาม

๒๕Anonymus, Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 10th ed., (Merriam-Webster

incorporated : Mussachusetts, 1996), pp. 12-15. ๒๖Hurlock E., Adolescent Development, (New York : McGraw-Hill Book, 1995), pp.

145-148. ๒๗กมลรตน หลาสวงษ, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ประสานมตร, ๒๕๒๗), หนา ๑๗๔ - ๑๗๕.

๑๔

สงคมหรอพดเพอเอาใจผฟงกตาม แตเมอพดหรอเขยนออกไปแลวกท าใหเกดผลได คนสวนใหญมกจะถอวาสงทมนษยแสดงออกมานนเปนสงทสะทอนถงความในใจ๒๘

สรางค จนทรเอม ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนสวนหนงของทศนคต เราไมสามารถแยกความคดเหนและทศนคตออกจากกนได เพราะความคดเหนมลกษณะคลายทศนคต แตความคดเหนแตกตางจากทศนคตตรงททศนคตนน เปนความพรอมทางจตใจทมตอสงใดสงหนงทอาจแสดงออกมาไดทงค าพดและการกระท า ทศนคตไมเหมอนกบความคดเหนตรงทไมใชสงเราทจะแสดงออกมาอยางเปดเผยหรอตอบสนองอยางตรงๆ และลกษณะของความคดเหนไมลกซงเหมอนทศนคต๒๙

สพตรา สภาพ ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกของบคคลหรอกลมคนทมตอสงใดสงหนง โดยเฉพาะการพดหรอการเขยนซงในการแสดงออกนจะตองอาศยพนความร ประสบการณและพฤตกรรมระหวางบคคล กอนทจะมการตดสนใจแสดงออก ซงการแสดงออกนอาจไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากผอนกได๓๐

อทย หรญโต ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนของคนมหลายระดบ คอ อยางผวเผนกม อยางลกซงกม ส าหรบความคดเหนทเปนทศนคตนน เปนความคดเหนอยางลกซงและตดตวไปเปนเวลานาน เปนความคดเหนทวๆ ไปไมเฉพาะอยางและมอยเปนเวลาอนสน เรยกวา ความคดเหน เปนความคดเหนประเภทหนงทไมตงอยบนรากฐานพยานหลกฐานทเพยงพอแกการพสจน มความรแหงอารมณนอยและเกดขนไดงายแตก สลายตวเรว๓๑

เฟลด เอม.พ. แมน (Feld M.P. man) ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา การส ารวจความคดเหน เปนการศกษา ความรสกของบคคล กลมคนทมตอสงใดสงหนง แตละคนจะแสดงความเชอและความรสกใดๆ ออกมาโดยการพด การเขยน เปนตน การส ารวจความคดเหนจะเปนประโยชนตอการวางนโยบายตางๆ การเปลยนแปลงนโยบายหรอการเปลยนแปลงระบบงาน รวมทงในการฝกหดท างานดวยเพราะวาจะท าใหการด าเนนงานตางๆ เปนไปดวยความเรยบรอยและเปนไปตามความพอใจของผรวมงาน๓๒

๒๘นพมาศ ธรเวคน, จตวทยาสงคม, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, ๒๕๓๙), หนา ๙๙.

๒๙สชา และสรางค จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐), หนา ๑๐๔.

๓๐สพตรา สภาพ, สงคมวทยา, พมพครงท ๒๒, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๕), หนา ๑๓๒. ๓๑อทย หรญโต, สงคมวทยาประยกต, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), หนา ๘๐-๘๑. ๓๒Fled M.P. man, Psychology in the Industrial Environment, (London : Butterworth

and Co., Ltd., 1971), p. 3.

๑๕

เฮอรลอค อ (Hurlock E.) ไดใหแนวคดเกยวกบความคดเหนไววา ความคดเหนเปนการแสดงออกดานความรสกสงหนงสงใด เปนความรสกเชอถอทไมไดอยบนความแนนอนหรอ ความจรง แตขนอยกบจตใจบคคลจะแสดงออกโดยมขออางหรอการแสดงเหตผลสนบสนน หรอปกปองความคดเหนนน ความคดเหนบางอยางเปนผลของการแปลความหมายของขอเทจจรง ขนอยกบคณสมบตเฉพาะตวของแตละคน เชน พนความร ประสบการณในการท างาน สภาพแวดลอมและมอารมณเปนสวนประกอบทส าคญ การแสดงความคดเหนอาจจะไดรบการยอมรบหรอปฏเสธจากคนอนๆ กได๓๓

สรปไดวา ความคดเหน เปนการแสดงออกมาซงการตดสนใจจากการประเมนคาหรอทศนะเกยวกบเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะภายใตทศนคตของแตละบคคล ซงในการแสดงความคดเหนนจะตองอาศยพนความร ประสบการณ และพฤตกรรมระหวางบคคล เปนเครองชวยในการพจารณาและประเมนคา กอนการแสดงความคดเหนออกมา ซงการแสดงออกความคดเหนนอาจจะเปนในทางเหนดวยหรอไมกได ในบางครงความคดเหนอาจจะอยในลกษณะเหนดวยมากหรอเหนดวยนอย และเมอแสดงความคดเหนออกมาแลวอาจไดรบการยอมรบหรอปฎเสธจากผอนหรอไมกได

๒ .๑ . ๓ ความส าคญของความคดเหน จากการตรวจสอบเอกสารปรากฏวา มผใหความส าคญของความคดเหนไวดงน

จตรจ านง สภาพ ไดกลาวถง ความส าคญของความคดเหนวา ความคดเหนมอทธพลครอบง าและมบทบาทก าหนดวถชวตและสงคมของมนษยเปนอยางมาก สามารถน าชวต สงคมหรอมนษยชาตทงหมดไปสความเจรญงอกงามหลดพนหรอน าไปสความเสอมความพนาศกได ดงจะมองเหนในชวตของบคคล ทฐ ความเหนเปนตวชกจงและก าหนดวถชวตทงในดานรบเขาและดานแสดงออกกลาวคอ จะมองเหนโลกและชวตเปนอยางไรและจะปฏบตตอโลกและ

ชวตนนอยางไร เรมตงแตการแปลความหมายของประสบการณทรบเขามาใหมอยางไร จะตคาจะตดสนวนจฉยอยางไร จะหนไปหาหรอเลอกรบสงใด สวนใด ในแงใด จะเหนดวยหรอไม จะอยฝายใดและชกน าแนวความคด การพด การกระท า ทจะสนองตอบได แสดงปฏกรยาออกไปเองวาจะเอาอยางไร พดหรอท าอยางไรกบบคคล สงของ สภาพแวดลอม หรอสถานการณนนๆ พรอมทงสรางเหตผลประกอบส าหรบการทจะพดจะท าเชนนน

สรปไดวา ความส าคญของความคดเหน คอการศกษาความรสกของบคคลทมตอสงใดสงหนง ซงแตละบคคลจะแสดงออก ความเชอและความรสกใดๆ ออกมาโดยการพดหรอการเขยนเปนตน การส ารวจความคดเหนจะเปนประโยชนตอการบรหารงานดานตาง เพราะจะท าใหการบรหารงาน เปนไปดวยความเรยบรอย ถาจะใหส าเรจและบรรลเปาหมายอยางแทจรงแลวกคงจะไดความรวมมอจากผทมสวนเกยวของ จงจะท าใหบรรลตามวตถประสงคทต งไว

๓๓Hurlock E., Adolescent Development, (New York : McGraw-Hill Book, 1995), pp. 145 - 148.

๑๖

๒ .๑ . ๔ หลกการวดความคดเหน ในเรองของการวดความคดเหนนนไดมผใหหลกการไวแตกตางกน ดงน

จตรจ านง สภาพ ไดกลาวไววา ลกษณะของความคดทด ความคดทดจนถงขนเกดปญญา ประกอบดวยปจจยส าคญ คอ การใชความคดถกวธ การรจกคด การคดเปน การคดทม ระบบระเบยบ กลาวโดยรวมๆ กคอ หมายถง การรจกมอง รจกพจารณาสงทงหลายตามทสงนนๆ มนเปนของมน คดหาเหตผล คนหาตนตอหรอตนเคา สบสาวใหตลอดสายและแยกแยะ สงนนๆ หรอปญหานน ออกใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธสบทอดแหงเหตปจจยโดยไมเอาตณหา อปาทานของตนเขาไปเกยวของ๓๔

วเชยร เกตสงค ไดกลาวถงหลกการวดความคดเหนวา การใชแบบสอบถามส าหรบวดความคดเหนจะตองระบใหผตอบ ตอบวาเหนดวยหรอไมเหนดวยกบขอความทก าหนดใหแบบสอบถามประเภทนนยมสรางตามแนวคดของลเคอรท ซงแบงน าหนกความคดเหนเปน ๕ ระดบ ไดแก เหนดวยอยางยง เหนดวยมาก เหนดวย ไมเหนดวยและไมเหนดวยอยางยง สวนการใหคะแนนขนอยกบใจความวาจะเปนปฏฐาน (Positive) หรอนเสธ (Negative) นอกจากน ในการศกษาเกยวกบความคดเหนนน สงทมอทธพลทท าใหความคดเหน แตกตางกนประกอบดวย๓๕

๑ . การอบรมของครอบครว อทธพลของครอบครวมมากกวาปจจยอนๆ เพราะครอบครวเปนสถาบนสงคมแหงแรกของบคคล

๒. กลมและสงคมทเกยวของ บคคลเมออยในกลมใดหรอสงคมใดกจะมความคดเหนทางเดยวกนและสงคมนนๆ กลมเปนสวนผลกดนใหบคคลมการเรยนร

๓ . วฒนธรรม ประเพณ บคคลเมอไดรบอทธพลจากวฒนธรรมและประเพณยอมปฏบตไปตามวฒนธรรมและประเพณนนๆ และมกจะมความคดเหนตอวฒนธรรมและประเพณของตนไปในทางทด

๔. การศกษา ระดบการศกษามอทธพลมากตอการแสดงความคดเหนเพราะเปนการจดประสบการณใหกบบคคล

๕. สอมวลชนไดแก หนงสอพมพ วทย โทรทศน เปนตน สงเหลานมอทธพลมาก ตอการเปลยนแปลงความคดเหนของบคคล เพราะจะเปนสอในการสรางความคดเหนดานบวกและดานลบได

เบส ,เจ .ดบเบลย Best, J.W ไดกลาวไววา ในการทผใดจะแสดงความคดเหนออกมานนวธการทจะใชโดยทวไป คอ วธการตอบแบบสมภาษณและแบบสอบถามไดเสนอแนะ

๓๔เรองเดยวกน, หนา ๒๓๙. ๓๕วเชย ร เก ตสงค , หลกการสร า งและว เคราะห เครอ งมอ ท ใ ช ในการ วจย ,

(กรงเทพมหานคร : ศรวฒนาอนเตอรพรน, ๒๕๒๔), หนา ๙๔ - ๙๗.

๑๗

วา วธทงายทสด ทจะบอกถงความคดเหนคอ การแสดงออกใหเหนรอยละของค าตอบในแตละขอความ เพราะจะท าใหเหนวาความคดเหนจะออกมาในลกษณะใดและจะไดท าตามขอคดเหนเหลานน๓๖

สรปไดวา การวดความคดเหนนนสามารถทจะวดออกมาไดโดยใชแบบสอบถาม ซงมทงแบบเหนดวยหรอไมเหนดวย กบแบบขอความทก าหนดให โดยนยมสรางตามแนวคดของลเคอรท ซงแบงน าหนกความคดเหนเปน ๕ ระดบ ไดแก เหนดวยอยางยง เหนดวยมาก เหนดวย ไมเหนดวยและไมเหนดวยอยางยง ตามแตความรคดของแตละบคคล

๒ .๑ . ๕ ปจจยทมอทธพลตอความคดเหน ในเรองของปจจยทมอทธพลตอความคดเหน ไดมผใหความหมายไว ดงน

จ าเรยง ภาวจตร ไดกลาววาสาธารณมตหรอมตมหาชน หมายถงทศนะความรสกและความคดเหนของประชากรกลมตางๆ เฉพาะกลมเกยวของกบประเดนความสนใจหรอปญหาประเดนใดประเดนหนง ชวระยะเวลาหนงสาธารณมตประเดนใดๆ กตามไมไดหมายความวาจะตองเปนมตหรอความคดเหนของประชาชนทงหมดในประเทศ แตเปนความคดเหนของประชากรสวนใหญซงเปนผลมาจากสงทยงตกลงไมได จ าเปนตองมการถกเถยงหาเหตมาอภปรายกนใหเหนทงขอดและขอเสยในทสดเกดการตดสนใจรวมกนจนเปนมตออกมา คณภาพของมตมหาชนหรอสาธารณมตขนอยกบปจจยหลายประเดน ดงน๓๗

๑. การอภปรายของสาธารณชน ซงตองมความกระตอรอรน มประสทธภาพและสามารถเปลยนมตไปในทศทางหนงทศทางใดได ๒. มขาวสารและขอมลทเพยงพอ ๓. มเสรภาพในการคดและการแสดงออก ๔. คณภาพของความเปนผน าตองด เพราะความคดเหนของผน าและผเชยวชาญจะมอทธพลตอสาธารณมต ๕. กลมกดดนจะแสวงหาผลประโยชนหรอขอไดเปรยบจากการสนบสนนของผมอ านาจในสงคม นอกจากนยงไดกลาวถงกลมทมอทธพลตอสาธารณมต ซงขนอยกบปจจยหลายประการ เชน

๓๖Best, J.W., Reseach in Education, (Englewood Cliffs,New Jersy : Prentice Hall Inc, 1977), p. 169.

๓๗จ าเรยง ภาวจตร, สงคมวทยา มานษยวทยาส าหรบคร, (กรงเทพมหานคร : ส านกวชาการมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๒๕), หนา ๒๔๘.

๑๘

๑. ภมหลงทางสงคม (Social Background) กลมคนทมภมหลงแตกตางกนโดยทวๆ ไปยอมมความคดเหนแตกตางกนไปดวย เชน ความคดเหนระหวางผสงอายกบผเยาว ระหวางสงคมชนบทกบสงคมเมองและระหวางผมรายไดนอยกบผมรายไดสง ๒. กลมอางอง (Reference Groups) โดยปกตจะคบหาสมาคมกนหรอกระท าสงใดใหแกผใดนน ความคดทมกจะค านงถงกคอมอะไรรวมกนไดหรออางองกนได เชน มอาชพแบบเดยวกน เปนสมาชกศษยเกาโรงเรยนเดยวกน ซงแตละคนยอมก าหนดหรอระบกลมทตนเองเปนสมาชกหรอเปนกลมทตนเองมความรสกวาตนเองอยในกลมและมสวนรวมในกจกรรมตางๆ กลมดงกลาวมอทธพลตอสาธารณมต ๓. กลมกระตอรอรนและกลมเฉอยชา (Active and Passive Groups) ผทสนใจและมความเกยวของกบประเดนใดประเดนหนงยอมมความกระตอรอรนเปนพเศษและกอใหเกดกลมผลประโยชนไดในทสดและสามารถมอทธพลตอสาธารณมตโดยเฉพาะการจงใจใหคนเหนดวยหรอไมเหนดวยในประเดนตางๆ ไดซงตรงกนขามกบกลมเฉอยชาทไมมบทบาทอะไรตอ สาธารณมต๓๘

สรปไดวา ความคดเหนเปนสงทแสดงออกทางความรสกตอสงใดสงหนง โดยพจารณาจากขอเทจจรง ประสบการณ สภาพแวดลอม และบรบททางสงคมหรอวฒนธรรมทบคคลประสบพบเจอ ทงนความคดเหนอาจแสดงออกมาในรปแบบของค าพด การเขยนหรออยางใดอยางหนง จากพนฐานความรทมอยเดมหรอประสบการณทผานมา ความคดเหนของบคคลจะมระดบทแตกตางกนในความคดเหนขนอยกบอายและประสบการณของผแสดงความคดเหนเปนส าคญ ๒.๒ แนวคด และทฤษฎเกยวกบบทบาท

๒.๒.๑ ความหมายของบทบาท แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาท มผกลาวถงไวหลายทาน ดงน

ราชบณฑตสถาน ใหความหมายวา บทบาท ไววา การท าตามหนาททก าหนดไว เชนบทบาทของพอแม บทบาทของครหรออกนยหนงกคอ การแสดงพฤตกรรมตามบทบาทหรอต าแหนงหนาท๓๙

พระมหาสภา อทโท ใหความหมายไววา บทบาท คอ พฤตกรรมทบคคลแสดงออก หรอลงมอปฏบตตามคาดหวงของผอน ตามสถานภาพ และต าแหนงทตนด ารงอยในขณะนนๆ๔๐

๓๘เรองเดยวกน, หนา ๒๔๙. ๓๙ราชบณฑตสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร :

บรษทนานมบคพบลเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๖๗๒.

๑๙

กมลรตน หลาสวงษ ไดกลาวถงความหมายของบทบาทสรปไดวา “บทบาท หมายถง การประพฤตปฏบตของบคคลตามต าแหนงและสถานภาพในสงคมนนๆ ถาต าแหนงหรอสถานภาพเปลยนไปบทบาทกจะเปลยนตามไปดวยและถาบคคลใดในสงคมมความสมพนธระหวางบคคลในสงคมมากขนเทาใด บทบาทกจะเพมขนมากเทานน๔๑

ขนษฐา วเศษสาธร และมกดา ศรยงค กลาววา บทบาท หมายถง การประกอบพฤตกรรมตามต าแหนง ความคาดหวง หรอตามหนาทแสดงจรง๔๒

งามพศ สตยสงวน ใหความหมายของบทบาท (Role) วา “เปนการกระท าตามสทธและหนาทของสถานภาพ สถานภาพและบทบาทมกเปนของคกน คอเมอมสถานภาพจะตองมบทบาทดวยแตไมเสมอไป ดงนนบทบาท คอพฤตกรรมทคาดหวงส าหรบผทอยในสถานภาพตางๆ วาจะตองปฏบตอยางไร (Role) เปนบทบาททคาดหวงโดยกลมคนหรอสงคมท าใหคสมพนธมการกระท าระหวางกนทางสงคมได รวมทงสามารถพยากรณพฤตกรรมทจะเกดขนได เชน ผมต าแหนงเปนพอจะไดรบการคาดหวงจากสงคมใหแสดงบทบาทหรอหนาทตางๆ ของพอ ซงจะตองเลยงดลก สงเสยใหเลาเรยนอบรมสงสอน ใหความรกความเอนดและอนๆ อกเปนตน ต าแหนงอนๆ กเชนกน เชน คร อาจารย เสมยน ภารโรง ตางกมบทบาททคาดหวงจะตองท า ในฐานะทครองต าแหนงตางๆ เหลานนนอย”๔๓

ณรงค เสงประชา ไดใหความหมายวา บทบาทเปนพฤตกรรมทส งคมก าหนด และคาดหมายใหบคคลกระท า๔๔ ประภาพศ สญชาตเจตน กลาววา บทบาท หมายถง การปฏบตหนาทหรอการแสดงออกของคน ซงคนอนคาดคดหรอคาดหวงวาเขาจะท าเมออยภายใตสถานการณทางสงคมอยางหนง๔๕ ประเสรฐ แยมกลนฟ ง พจารณาบทบาทนนม ๒ นย คอ ทางดานโครงสรางบทบาทเปนต าแหนงทางสงคม ทมชอเรยกตางๆ กนแสดงบทบาทโดยคณสมบตและกจกรรม

๔๐พระมหาสภา อทโท, “บทบาทพระสงฆในทษวรรษหนา (๒๕๔๑ – ๒๕๖๐)”, วทยานพนธพฒนาชมชนมหาบณฑต, (คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑), หนา ๙.

๔๑กมลรตน หลาสวงษ, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๗), หนา ๕๐.

๔๒ขนษฐา วเศษสาธร และมกดา ศรยงค , จตวทยาสงคมและมนษยสมพนธ , (กรงเทพมหานคร : คณะครศาสตรอตสาหกรรมและวทยาศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง, ๒๕๒๖), หนา ๙.

๔๓งามพศ สตยสงวน, หลกมานษยวทยาวฒนธรรม, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๓๘), หนา ๙๖-๙๗.

๔๔ณรงค เสงประชา, มนษยกบสงคม, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๐), หนา ๘๙. ๔๕ประภาพศ สญชาตเจตน, จตวยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๒๔) หนา ๘๙.

๒๐

ของบคคลทครองต าแหนงนนๆ สวนทางดานการแสดงบทบาท หรอการมปฏสมพนธ (Social Structure) บทบาทเปนผลตอเนองทเกดจากแบบแผนการกระท าของบคคลทไดเรยนรจากสถานการณในสงคม๔๖ ปราชญา กลาผจญ ไดใหความหมายบทบาทไววา สงทบคคลจะตองปฏบตใหสอดคลองกบต าแหนงหรอหนาทการงานทไดรบมอบหมาย เปนการแสดงพฤตกรรมตามอ านาจหนาทการงานทไดรบมอบหมาย เปนการแสดงพฤตกรรมตามอ านาจหนาททไดรบมอบหมาย ใหเหมาะสมสอดคลองกบความคาดหวงของผทมอบหมายอ านาจนน๔๗ พชน วรกวน ไดกลาววา บทบาท กคอ แบบแผนของพฤตกรรมซงเปนไปตามต าแหนง หรอสถานภาพของบคคล อนเกดจากความคาดหวงของบคคลในสงคมนนๆ และบทบาทอาจเปลยนไปไดตามต าแหนงทเปลยนไป๔๘ พทยา สายห ใหความหมายของบทบาทไววา บทบาท คอ การกระท าตางๆ ตาม “บท” ทก าหนดไวใหผแสดงตองท า ตราบใดทยงอยใน “บท” นน เปรยบไดเหมอน “บท” ของตวละครทก าหนดใหผแสดงในละครเรองนนๆ เปนตวอะไร มบทบาททจะตองแสดงอยางไร”๔๙ ไพบลย ชางเรยน ไดอธบายวา บทบาทของคนในสงคมยอมขนกบสถานภาพทตนครองอย และคณสมบตสวนตวของบคคล บทบาทของบคคลจงแตกตางไปตามลกษณะของสถานภาพ อปนสย ความคด ความร ความสามารถ มลเหต จงใจ การอบรมขดเกลาความพอใจ๕๐ ยนต ชมจต กลาววาบทบาท หมายถง ภาระทตองรบผดชอบตามสถานภาพของแตละบคคล เชน เปนพอแม นอกจากจะเลยงดใหลกเตบโตแลว จะตองมบทบาทในการอบรมสงสอนใหความร ปองกนมใหลกท าความชวหรอดแลทกขสขอนๆ สวนครจะตองมบทบาทอนๆ นอกเหนอจากการอบรมสงสอนวชาความร เชน ชวยเหลอนกเรยนทขาดแคลนเสอผา อาหาร สงเสรมและพฒนาจรยธรรมของนกเรยนและดแลรกษาสขภาพอนามยของเดกๆ๕๑

๔๖ประเสรฐ แยมกลนฟง, สถานภาพและบาทบาท, (กรงเทพมหานคร : คณะรฐศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๖), หนา ๑๘. ๔๗ปราชญา กลาผจญ, พฤตกรรมผน าทางการศกษา, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๐), หนา ๓๔. ๔๘พชน วรกวน, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : วฒนาพานชย, ๒๕๒๖), หนา ๕๒. ๔๙พทยา สายห, กลไกของสงคม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๔๗. ๕๐ไพบลย ชางเรยน, สารานกรมศพททางสงคม,(กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๑๖), หนา ๒๙-๓๐. ๕๑ยนต ชมจต, ความเปนคร, ( กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๔๐), หนา ๓๓.

๒๑

ลอชา ธรรมวนยสถต ใหความหมายของบทบาทในแงทางโครงสรางของสงคม วา บทบาท หมายถงภาระหนาททบคคลใดบคคลหนงจะพงกระท าตามสถานภาพทตนด ารงอย เมอบคคลใดไดเขาไปมสถานภาพหนงๆ แลวยอมแสดงบทบาทตามสถานภาพนนๆ สถานภาพและบทบาทจงเกยวของสมพนธกน เปรยบไดกบเหรยญทตองม ๒ ดานเสมอ เมอสถานภาพเปนตวก าหนดแบบแผนความสมพนธนนมความสอดคลองกนและเปนไปตามแบบแผนทก าหนด ดงนนบทบาทจงเปนสวนประกอบทส าคญของโครงสรางทางสงคมประการหนง๕๒

วราคม ทสกะ กลาววา บทบาท คอสงทเราท า หรอหนาททเราตองท า เมอเราเปนอะไรสกอยางหนง สงทเราท าตองมาคกบสงทเราเปนสถานภาพ๕๓

สงวน สทธเลศอรณ กลาววา บทบาท หมายถง การประกอบพฤตกรรมตามต าแหนง ซงเปนไปตามความคาดหวงของสงคมหรอตามลกษณะการรบร หรอตามทแสดงจรง๕๔ สงวนศร วรชชย ไดแบงลกษณะบทบาทออกเปน ๕ ประเภท คอ ๑. บทบาททก าหนด หมายถง บทบาททสงคม กลม หรอองคกรก าหนดไววาเปนรปแบบของพฤตกรรมประจ าต าแหนงตางๆ ทมอยในสงคม กลม หรอองคกรนนๆ ๒. บทบาททผอ นคาดหวง หมายถง บทบาท หรอรปแบบของพฤตกรรมทคนอน (ผเกยวของ) คาดหวงวาผอยในต าแหนงจะถอปฏบต เชน นกเรยนคาดหวงวาครจะชวยอธบายปญหาขอของใจเกยวกบบทเรยนใหกบตน เปนตน บทบาทนมกจะสอดคลองกบบทบาททก าหนด ๓. บทบาทตามความคดของผอยในต าแหนง หมายถง รปแบบของพฤตกรรมทบคคลผอยในต าแหนงคด และเชอวาเปนบทบาทของต าแหนงทตนด ารงอย ๔. บทบาททปฏบตจรง หมายถง พฤตกรรมทผอยในต าแหนงไดปฏบต หรอแสดงออกมาใหเหน ซงมกเปนพฤตกรรมทสอดคลองกบบทบาทตามความคดของเจาตวผอยในต าแหนง ๕. บทบาทผอนรบร หมายถง รปแบบพฤตกรรมทผอนไดร บทราบเกยวกบการปฏบตบทบาทของผอนในต าแหนง๕๕

๕๒ลอชา ธรรมวนยสถต, มนษยกบสงคม, (คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร : สถาบน

ราชภฏเพชรบร, ๒๕๓๙), หนา ๔๗. ๕๓วราคม ทสกะ, สงคมวทยาส าหรบผเรมเรยน, (กรงเทพหมานคร : ไทยวฒนาพานชย,

๒๕๓๔), หนา ๒๙. ๕๔สงวนศร สทธเลศอรณ, จตวทยาสงคมเพอการศกษา, (กรงเทพมหานคร : เกรยงศกดการ

พมพ, ๒๕๒๕), หนา๕๘. ๕๕เรองเดยวกน, หนา ๒๓ – ๒๔.

๒๒

สมคด เพงอดม ไดกลาวถงความหมายของบทบาทตามแนวคดของราลพ (Ralp) โดยสรปไดวาสถานภาพเปนฐานะหรอต าแหนงซงจะเปนสงทก าหนดบทบาทของบคคลต าแหนงและบทบาทจงเปนสงทควบคกนไมสามารถแยกออกจากกนไดเปรยบเสมอนเหรยญ คอ ถาดานหนงของเหรยญเปนต าแหนงอกดานหนงของเหรยญกเปนบทบาท๕๖

สชา จนทรเอม และคณะกลาววา “บทบาทมความหมายใกลเคยงกบสถานภาพมากบทบาทเปนสงทบคคลในสถานภาพตางๆ พงกระท านน คอเมอสงคมก าหนดสทธ และหนาทใหสถานภาพใด อยางใด แลวบคคลในสถานภาพนนๆ จะตองประพฤตหรอปฏบตตามหนาททก าหนดไว”๕๗

สมพนธ เตชะอธก และคณะ ไดกลาวถงบทบาทและพฤตกรรมมนษยไว ๓ ประการ คอ ๑. บทบาททถกก าหนดขน เปนบทบาทต าแหนงหนาทสทธทางสงคม ๒. บทบาททคาดหวงเปนบทบาททอยในระดบความคดสวนบคคลหรอความความคาดหวงของสงคมทตองใหบคคลแสดงบทบาทตามต าแหนงหนาท รวมทงความคาดหวงของตนเองแสดงพฤตกรรมตามความคาดหวง ๓. บทบาททเปนจรงเปนบทบาททเจาของต าแหนงหนาทตามสภาพแสดงจรงอาจเปนบทบาททสงคมคาดหวงหรอเปนบทบาททตนเองคาดหวงหรอเปนบทบาททถกก าหนด หรออาจไมเปนไปตามทงบทบาททถกก าหนด และบทบาททถกคาดหวงกได แสวง รตนมงคลมาศ ไดจ าแนกลกษณะบทบาทไว ๕ ประการ ดงน ๑. บทบาทในอดมคต (ideal roles) หมายถง บทบาททควรจะเปนไปตาม อดมคตอดมการณหรอหลกการในเรองใดเรองหนง ๒. บทบาททเปนจรง (actual roles) หมายถง ขอเทจจรงในดานกจกรรมหรอผลงานทไดปฏบตจรง ๓. บทบาททรบร (perceived role) หมายถง ความรความเขาใจในหนาทความรบผดชอบหรอภาระกจของตนวาควรเปนอยางไร ๔. บทบาททคาดหวง (expecting role) หมายถง ฝายใดฝายหนงมงหวงตองการใหอกฝายหนงประพฤตปฏบตอยางไร ๕. บทบาททถกคาดหวง (expected role) หมายถง การทฝายหนงถกคาดหวงจากอกฝายหนงวา ตองประพฤตปฏบตอยางไรจงจะเปนไปตามคาดหวงของอกใน

๕๖สมคด เพงอดม, “การศกษาบทบาทของพระสงฆทมตอการพฒนาชมชนตามทศนะของ

พระสงฆและเจาหนาทกระทรวงหลกระดบต าบลในจงหวดสมทรสงคราม ”, ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๓๕), หนา ๙.

๕๗สชา จนทรเอม, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๒๐), หนา ๔๖.

๒๓

การศกษาเรองบทบาทในแตละคนน มหลกการวเคราะหวาบทบาทในแตละคควรทจะสอดคลอง (role must be commensuraie) จงจะมความส าเรจสง หากมความขดแยงในบทบาท (role conflict) มากเทาไรความลมสลายจะเกดขน

โสภา ชพกลชย ไดใหความหมายของบทบาทวา หมายถง การแสดงออกหรอการท าหนาทของบคคลซงสมาชกคนอนของสงคมมงหวงใหเขาท า ภายใตสถานการณทางสงคมอยางหนงโดยถอเอาฐานะและหนาททางสงคมของบคคลนนเปนมลฐาน บทบาททท าใหคนในสงคมสามารถคาดคะเนพฤตกรรมของบคคลอน รวาบคคลอนตองการอะไรจากตน ท าใหเกดประโยชนในการท างานรวมกนเปนทม๕๘

เหลอ เอกตะค ไดสรปวา บทบาท หมายถง รปแนวทางของการแสดง พฤตกรรมแสดงความคดเหน และการปฏบตของบคคลตามต าแหนงหนาททไดรบจากสงคม เชน ครมบทบาทหนาทในการสงสอนใหความรแกนกเรยน๕๙

อทย หรญโต ไดใหความหมายวาบทบาท คอหนาท (Function) หรอพฤตกรรม อนพงคาดหมาย (Expected Behavior) ของบคคลแตละคนในกลมหรอในสงคมหนงๆ บทบาทเปน สงทกลมหรอสงคมหรอวฒนธรรมของกลมหรอสงคมนนก าหนดขน ฉะนนบทบาทจงเปนแบบ แหงพฤตกรรมของบคคลในสถานะหนงทพงมตอบคคลในสถานะอกอยางหนงในสงคมเดยว๖๐

ลนตน (Linton, อางองจาก ทตยา สวรรณชฎ) ใหความหมายวา “บทบาทเปนจดของความคาดหวงตามกฎเกณฑทเกยวกบสถานภาพสงคมดงนน บคคลตางๆ ในสงคมจะมบทบาทเปนกรอบและถกคาดหวงวาควรมพฤตกรรมอยางไร”๖๑

เลโอนารด เบอรโควทซ (Leonard Berkowitz) ไดใหความหมายไววา บทบาทหมายถงพฤตกรรมทคาดหวงของบคลผมสถานภาพทางสงคมทไดรบมาหรอหมายถงการกระท าทบคคลในสถานภาพนนแสดงออก๖๒

๕๘โสภา ชพกลชย, จตวทยาสงคมประยกต, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๒),

หนา ๔๕. ๕๙เหลอ เอกตะค, “บทบาทหนาทของคณะกรรมการโรงเรยนมธยมศกษา ในทศนของผบรหาร

โรงเรยนมธยมศกษา สงกดกรมสามญศกษา จงหวดนครราชสมา”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๗), หนา ๗.

๖๐อทย หรญโต, สารานกรมศพทสงคมวทยา-มานษยวทยา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๒๖), หนา ๒๒๗.

๖๑ทตยา สวรรณชฏ, พฒนาการ : ความคาดหวงบทบาทของพฒนากร คณะกรรมการหมบานและเจาหนาทระดบต าบล : สวนทองถน สงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๗), หนา ๔๓.

๖๒Berkowitz Leonard, Social Psychology, (Illinois : Scott Foresma, 1972), p. 20.

๒๔

สรปไดวา บทบาทกคอ พฤตกรรมทแสดงออกตามสถานของบคคลในสงคม บทบาท เปนแบบแผน ความตองการ เปาประสงค ความเชอ ทศนคต คานยมและการกระท าของสมาชกทชมชนคาดหวงวาจะตองเปนตามลกษณะของต าแหนงนนๆ หรออาจกลาวสนๆ วาบทบาทคอสทธหนาทในการกระท าของบคคลหนงทมตอบคคลอนในสงคมตามสถานภาพของตนเอง

๒.๒.๒ ทฤษฎบทบาท (Role Theory) ในการศกษาครงน คงไมสามารถละเลยทจะมกลาวถงแนวคดทฤษฎบทบาท (Role Theory) ได การเขาใจทฤษฎบทบาทจะท าใหสามารถวเคราะหพฤตกรรมมนษยได ดงนนสมาชกทกคนในสงคม จงควรทจะเรยนรบทบาทของกนและกนวาเมอไร เวลาไหน และทใด บคคลควรจะแสดงบทบาทอยางไรจงจะเหมาะสมอนเปนทพงพอใจของทกฝาย พอจะสรปทฤษฎตางๆ ได ดงน

กรรณการ ขวญอารย ไดแบงลกษณะบทบาทของคนในสงคมไวดงน คอ ๑. บทบาททก าหนดไว หรอบทบาทตามอดมคต (The Socially prescribed or ideal Role) เปนบทบาทตามอดมคตทก าหนดสทธ และหนาทของต าแหนงไว ๒. บทบาททควรกระท า (Perceived Role) เปนบทบาทแตละบคคลเชอวา

ควรกระท าในหนาทของต าแหนงนนๆ ซงอาจไมตรง ตามบทบาทอดมคตทกประการ และอาจ

แตกตางกนไปแตละบคคลกได

๓. บทบาททกระท าจรง (The performed Role) เปนบทบาททบคคลไดกระท าจรงตามความเชอ ความคาดหวง ตลอดจนความกดดนและโอกาสทกระท าในแตละสงคมในชวงเวลาหนงๆ๖๓

งามตา สขประเสรฐ ไดกลาววา การสรางผน าจะชวยจงใจใหประชาชนท างานดวยความเตมใจ เพอบรรลเปาหมายหรอวตถประสงครวมกนทงนเพราะผน าเปนปจจยส าคญของการรวมกลมคน จงใจคนไปยงจดประสงค โดยทวไปแลว ผน าอาจจะมทงผน าทด เรยกวา ผน าปฏฐาน (positive leader) ผน าพลวตร คอ เคลอนไหวน าท างานอยเสมอ (dynamic leader) และผน าในทางทไมด คอ ไมมผลงานทสรางสรรค ทเรยกวา ผน านเสธ (negative leader)๖๔

๖๓กรรณกา ขวญอารย, “บทบาทผน าทองถนตอการแกไขปญหาแรงงานเดกในชมชนทมระดบ

การพฒนาตางกน : ศกษาเฉพาะกรณจงหวดสรนทร”, วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต, (มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕), หนา๑๒.

๖๔งามตา สขประเสรฐ, “การมสวนรวมของประชาชนดานการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ศกษาเฉพาะกรณ องคการบรหารสวนต าบลเสมด อ าเภอเมอง จงหวดชลบร”,รฐประศาสนศาสตร มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา,๒๕๔๒), หนา ๕๐.

๒๕

เดโช สวนานนท ไดกลาวถงแนวคดเกยวกบบทบาทซงมสาระส าคญวาบทบาทจะตองประกอบดวยลกษณะ ๓ ประการ ดงตอไปน๖๕

๑. รสถานภาพของตนในสงคม ๒. ค านงถงพฤตกรรมทควรแสดงออกในสถานการณนนๆ ทเหมาะสมกบ

สถานภาพของตน ๓. ค านงถงพฤตกรรมทเกยวของกบผอน ๔. ประเมนผลการแสดงบทบาทของตนเอง

ฑตยา สวรรณชฏ2ไดแสดงความคดเหนในเรองนไววา2บทบาทเปนลกษณะพฤตการณทก าหนด และยงแบงหนาทออกเปน “บทบาทตามอดมคต” (ideal role) หรอบทบาททผด ารงต าแหนงของสงคมควรปฏบต และเปนผลรวมของบทบาทตามอดมคต บคลกภาพของผด ารงต าแหนงอารมณขณะแสดงบทบาทและอปกรณของผด ารงต าแหนงทมอย ปฏกรยาของผเกยวของ อยางไรกตาม ฑตยา สวรรณชฎ ไดกลาวสรปฐานะต าแหนง และบทบาททางสงคมไวดงน คอ ๑. มสถานภาพ (status) อยจรงในสงคม และมอยกอนตวคนจะเขาไปครอง ๒. มบทบาททควรจะเปนประจ าอยในแตละต าแหนง ๓. วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ในสงคมนนๆ เปนสวนหนงซงส าคญในการก าหนดฐานะ ต าแหนงและบทบาททควรจะเปน ๔. ฐานะต าแหนงและบทบาทน นไดมาจากการขดเกลาทางสงคม (socialization) ในสงคมนน ๕./บทบาททควรจะเปนนนไมแนนอนเสมอไปวาจะเหมอนกน พฤตกรรมทเปนจรงของคนทครองฐานต าแหนง เพราะพฤตกรรมจรงเปนผลของปฏกรยาของคนทครองต าแหนงทมบทบาททควรจะเปนบคลกภาพของตนเอง และของคนอนทเขารวมพฤตกรรม และเครองกระตน (Stimulus) ทมอยในเวลา และสถานททเกดการตดตอทางสงคม๖๖

นงเยาว ปฏกรชต ไดกลาวถงทฤษฎบทบาท โดยสรปความมาจากแนวคดของ Cohen วา การทสงคมก าหนดเฉพาะเจาะจงใหบคคลปฏบตหนาทตามบทบาทใดบทบาทหนงนน เรยกวา เปนบทบาททถกก าหนด ถงแมวาบคคลบางคนมไดประพฤตปฏบตตามบทบาท ทสงคมก าหนดให สวนบทบาททปฏบตจรง หมายถง การทบคคลไดแสดงหรอปฏบตออกมาจรง

๖๕ สพร จลทอง, “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวดนครศรธรรมราช”,

ศลปศาสตรมหาบณฑต (วชาเอกไทยคดศกษา), (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐), หนา

๑๙. ๖๖ฑตยา สวรรณชฏ,พฒนาการ : ความคาดหวงบทบาทของพฒนากร คณะกรรมการ

หมบานและเจาหนาทระดบต าบล : สวนทองถน สงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๗), หนา ๔๓.

๒๖

ตามต าแหนงของเขา ความไมตรงกนของบทบาททปฏบตจรงนนอาจมสาเหตมาจากสงตางๆ ตอไปน๖๗

๑. บคคลขาดความเขาใจในบทบาททสงตองการ ๒. ความไมเหนดวยหรอไมลงรอยกบบทบาททถกก าหนด ๓. บคคลไมมความสามารถทจะแสดงบทบาทนนไดอยางมประสทธภาพ ประกอบม โคตรกอง2ไดใหแนวคดเกยวกบบทบาทวา “บทบาทหนาทตาม

ต าแหนงใดต าแหนงหนงนน จะถกคาดหวงจากสงคมรอบดานซงเปนกระบวนการขดเกลาทางสงคม (Socialization) และการแสดงบทบาทของบคคลตามต าแหนงหนาทจะมความถกตองเหมาะสมเพยงใดขนกบปจจย ๓ ประการ ดงน๖๘

๑. ความเขาใจในบทบาททตนเองแสดงหรอปฏบต ๒. ประสบการณของผทตองแสดงบทบาท ๓. บคลกภาพของผแสดงบทบาท ไพบลย ชางเรยน ใหแนวคดเกยวกบบทบาทวา “บทบาทของบคคลในสงคม

ยอมขนอยกบสภาพทตนครองอยและคณสมบตของบคคล ดงนนบทบาทของบคคลจงแตกตางออกไปตามลกษณะสภาพ อปนสย ความคด ความร ความสามารถ มลเหตจงใจ การอบรมเลยงดและความพอใจ”๖๙

สญญา สญญาววฒน กลาววาทฤษฎบทบาทเปนทฤษฎยอยในทฤษฎการกระท าระหวางกนดวยสญลกษณ (Symbolic Interaction Theory) โดยกลาวถงลกษณะของสงคมมนษยและลกษณะของปจเจกบคคล แลวย าใหเหนวา ตวเชอมระหวางมนษยกบสงคมนนกคอบทบาท สงคมมนษย คอโรงละคร มนษยแตละคนคอตวแสดงทมบทบาทชดเจนส าหรบแสดงมบทละครเปนตวก ากบ มนษยแตละคนมต าแหนงตางๆ ชดเจนทจะตองด ารงมบรรทดฐานสงคมควบคมพฤตกรรมตวละครตองเชอฟงผก ากบ มนษยทกคนกปรบตวใหเขากบผชมตองสวมบทบาทผชมประเภทตางๆ (Generalized others) และประการสดทายตองอาศยความรความ

๖๗นงเยาว ปฎกรชต, อางในสพร จลทอง, “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวด

นครศรธรรมราช”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาเอกไทยคดศกษา), (บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐), หนา ๑๘ . ๖๘ประกอบม โคตรกอง, “บทบาทของพระสงฆทเกยวกบเยาวชนในเขตเทศบาลนครขอนแกน”,

วทยานพนธมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๑), หนา ๑. ๖๙ไพบลย ชางเรยน, สารานกรมศพททางสงคมวทยา, (กรงเทพมหานคร : แพรพทยา

การพมพ, ๒๕๑๖), หนา ๑๗.

๒๗

ช านาญตนชวยในการแสดง อาศยศกยภาพของตนและทกษะในการแสดงบทบาทเขาชวยเปนสไตลของตนในการตดตอสมพนธกบ๗๐

พารสนซ (Parsons) เปนนกสงคมวทยา กลาววา ความสมพนธระหวางมนษยในสงคมท าใหมนษยตองเพมบทบาทของตน เชน บคคลทมเพอนมาก กตองแสดงบทบาทมากขนเปนเงาตามตว๗๑

มนตซเบอรก (mintzberg) กลาววา ผบรหารจะตองปฏบตงานในบทบาท ๑๐ บทบาทดวยกน ซงสามารถจดแบงออกไดเปน ๓ กลม คอ กลมบทบาทความสมพนธระหวางบคคล กลมบทบาทดานการแลกเปลยนขอมลขาวสาร และกลมบทบาทการตดสนใจ ๑. บทบาทความสมพนธระหวางบคคล (interpersonal roles) ไดแก บทบาทของความเปนหวหนาในเชงสญลกษณ (figurehead role) เชน ประธานในงานพธการตางๆ บทบาทการแสดงออกในฐานะผน า (leader) ไดแก การจางงาน การอบรม การกระตนจงใจ และการรกษาระเบยบวนยของผใตบงคบบญชา สวนบทบาทสดทาย คอ บทบาทการประสานงานในกลม (liaisonrole) ไดแก การกระท ากจกรรมซงตองสมพนธกบบคคลหรอกลมทอยภายใน และภายนอกองคกร เชน ผจดการฝายการตลาดขอขอมลดานก าลงคนจากผจดการฝายบรหารทรพยากรบคคล ถอเปนการตดตอประสานงานกนภายในองคการแตหากผจดการฝายการตลาดตดตอสอสารกบพนกงานของบรษทอน กถอเปนการประสานงานกนนอกองคการ เปนตน ๒. บทบาทดานการแลกเปลยนขอมลขาวสาร (information roles) ผบรหารมหนาทหรอบทบาทในการรบและเกบรวบรวมขาวสารจากใน และนอกองคการของตน กระท าไดโดยการอานวารสาร นตยสาร หนงสอพมพ แลวน ามาพดคยกบผบรหารคนอนๆ เชน องคการ คแขงขนมการวางแผนอะไรในชวงน รฐออกกฎหมายใหมมผลกระทบตอบรษทหรอไม เปนตน มนตซเบอรก (Mintzberg) เรยกบทบาทนวา บทบาทการตรวจสอบ (monitor role) สวนบทบาทแพรกระจายขาวสาร (disseminator role) กเปนอกบทบาทหนงของผบรหารในการด ารงตนเปรยบเสมอนชองทางทสงตอขาวสารตางๆ ไปยงสมาชกในองคการ และเมอถกเชญไปเปนตวแทนขององคการหรอสถาบนอนๆ ผบรหารจะตองปฏบตหนาทของตนในฐานะบทบาทโฆษก (spoken role) ขององคการดวย ๓. บทบาทการตดสนใจ (decisional roles) มนตซเบอรก (Mintzberg) ไดก าหนดบทบาทของผบรหารในดานนไว ๔ ประการ คอ บทบาทในฐานะผประกอบการ (entrepreneurs) คอ ผดแลโครงการใหมๆ ทจะปรบปรงการปฏบตงานขององคการใหดขน

๗๐สญญา สญญาววฒน, ทฤษฎสงคมวทยา : เนอหาและแนวการใชประโยชนเบองตน,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๓๓-๑๓๔. ๗๑เรองเดยวกน, หนา ๒๐.

๒๘

บทบาทของผขจดความวนวายหรอปญหาตางๆ (disturbance handles) ทเปนปญหาเกดขนอยนอกเหนอความคาดหมาย (unforeseen problems) บทบาทของผจดสรรทรพยากร (resource allocators) ในการรบผดชอบกระจายทรพยากร คน สงของ และเงนไปตามสวนตางๆ ขององคการและสดทาย คอบทบาทของผเจรจาตอรอง (negotiators) เพอท าหนาทถกเถยงและเจรจาตอรองกบกลมอนๆ ซงอาจจะเปนสหภาพแรงงาน ผถอหน ฯลฯ ในการเพมผลประโยชนใหกบองคการทตนเองท างานอย๗๒

ราลฟ ลนตน (ralph linton) เปนนกมานษยวทยาทมชอเสยง เขากลาววา “ต าแหนง สถานภาพ เปนผก าหนดบทบาท ผทมต าแหนงจะปฏบตหนาทไดสมบทบาทหรอไม ยอมขนอยกบองคประกอบหลายๆ อยาง เชน บคลกภาพของผสวมบทบาท ลกษณะของสงคม ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของสงคมนนดวย”๗๓ จากความหมายของบทบาท แนวความคดและทฤษฎเกยวกบบทบาท จงสรปไดวาบทบาท หมายถง พฤตกรรมหรอการกระท าของบคคล ซงอยในฐานะหรอต าแหนงหรอมสถานภาพอยางใดอยางหนง ซงสงคมไดก าหนดใหมหนาทตองปฏบต บทบาท และสถานภาพเปนสงทควบคกน นนคอสถานภาพจะก าหนดวาบคคลนนๆ มหนาทตองปฏบตตอผอนอยางไร สวนบทบาทเปนการปฏบตตามหนาทสงคมไดก าหนดไว ในแตละสถานภาพ การแสดงบทบาทจะสอดคลองกบบรรทดฐานของสงคม ในสถานภาพหนงๆ บคคลอาจจะตองแสดงบทบาทมากมายเมอบคคลด ารงอยในบทบาทใดบทบาทหนงแลว จะตองกระท าตามบทบาทของตนใหดทสด เพอสรางคณคาใหแกตวเอง และสรางประโยชนใหแกครอบครว ชมชน สงคม และประเทศ ตลอดถงมวลมนษยชาตใหมากทสด โดยทไมท าใหตนเอง และผทอยรอบขางเดอดรอนจากการกระท าของตน กลาวคอ กระท าทงประโยชนตอตนเอง และประโยชนบคคลอนใหสมบรณ เพราะหากวาทกคนไมสามารถกระท าตามบทบาททตนเองด ารงอยแลว กอาจจะท าใหสงคมเกดความไมสงบสขขนได

๗๒ตลา มหาพสธานนท, หลกการจดการ หลกการ, ทาเรอแหลมฉบง LAEM CHABANG

PORT, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพต ารวจ, ๒๕๔๖), หนา ๔๖. ๗๓นจร เกตปราชญ,บทบาทของประธานคณะกรรมการพฒนาสตรจงหวดทวประเทศ ในการ

พฒนาสตรระดบจงหวด, วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการบรหารทวไป), (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา), ๒๕๔๔, หนา ๑๐.

๒๙

๒.๓ แนวคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษาไทย ๒.๓.๑ บทบาทพระสงฆกบสงคมไทย บทบาทพระสงฆกบสงคมไทย เปนความ

เกยวพนธกนระหวางพระพทธศาสนา กบสงคมไทยทมมาแตโบราณกาล และมผกลาวไวหลายทาน ดงน พระพทธศาสนา วด และพระสงฆมความผกพนกบชวตและความเปนอยของคนไทยมาชานาน ถงแมในปจจบนส าหรบสงคมเมองหลวงผคนหางเหนจากวดมากขน แตกยงมวดอยมากมาย มประชาชนท าบญตกบาตรกนอยทกวน ส าหรบในชนบทนนความสมพนธระหวางวด พระสงฆและประชาชนยงไมเปลยนแปลงมากนก อาจกลาวไดวา วดและพระสงฆเปนตวแทนของพระพทธศาสนา เปนศนยกลางทรวมจตใจของประชาชนชาวไทย ซงมผรหลายทานไดกลาวไว ดงตอไปน พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดกลาวถงบทบาทความส าคญของวดและพระสงฆกบชมชน ไวดงนคอ ๑. เปนสถานทศกษาส าหรบชาวบาน สงกลบตรมารบใชพระ รบการอบรมทาง ศลธรรมและเลาเรยนวชาตาง ๆ ตามทมสอนในสมยนน รวมทงเปนศนยรวมของเยาวชน ๒. เปนสถานสงเคราะหบตรหลานของชาวบานทยากจนไดมาอาศยเลยงชวตอย และศกษาเลาเรยนดวย ตลอดถงผใหญทขดสนมาอาศยวด ๓. เปนสถานพยาบาลทแจกจายพวกยารกษาผเจบปวย ๔. เปนทพกคนเดนทาง ๕. เปนสโมสรทชาวบานมาพบปะสงสรรค หยอนใจ หาความรเพมเตม ๖. เปนสถานบนเทงทจดงานเทศกาลและมหรสพตาง ๆ ส าหรบชาวบาน ๗. เปนทไกลเกลยขอพพาท เปนทปรกษาแกปญหาชวตครอบครวและความทกขตาง ๆ ๘. เปนศนยกลางศลปวฒนธรรมทรวบรวมศลปกรรมตาง ๆ ของชาต เปรยบ เสมอนพพธภณฑ ๙. เปนคลงวสดส าหรบเกบของไวซงชาวบานจะไดใชรวมกนเมอมงานวดและขอยมไปใชเมอคนมงานตาง ๆ ๑๐. เปนศนยกลางการปกครองทก านนหรอผใหญบาน จะเรยกลกบานมาประชม กนบอกแจงกจกรรมตาง ๆ ๑๑. เปนทประกอบพธกรรมหรอใหบรการดานพธกรรม อนเปนเรองผกพนกบชวตของทกคนในระยะตาง ๆ๗๔

๗๔ พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), สถาบนสงฆกบสงคมไทย, พมพครงท ๓, (กรงเทพ

มหานคร : ส านกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๗), หนา ๒๐๕–๒๐๖.

๓๐

กรต ศรวเชยร ไดกลาวถงบทบาทของพระสงฆและวดทควรเปนไปในอนาคตอนทจะสรางความเลอมใสศรทธาแกประชาชนวาควรจะประกอบดวย ๑. บทบาทในการเปนผน าและแบบอยางแกชมชน ในเรองของความเปนระเบยบ เรยบรอย สะอาด และประหยด ๒. บทบาทในการเปนสถานทเรยนพระพทธศาสนาของทงพระสงฆ ชาวบาน และลกหลานของชาวบานรอบวด ๓. บทบาทในการเปนสถานทเรยนเพอการอานออกเขยนไดของชาวบานรอบวด ๔. บทบาทในการเปนแหลงรวบรวม เกบรกษา และศกษาคนควาวฒนธรรมแขนงตาง ๆ ทงศลปกรรม จตรกรรม ประตมากรรม และวรรณกรรมในทองถน ๕. บทบาทในการเปนสถานทไกลเกลยขอพพาทของชาวบาน ๖. บทบาทในการใหการสอนและฝกฝนอาชพทจ าเปนในทองถนแกชาวบานรอบวด ๗. บทบาทในการเปนผน าเอาหลกการและแนวคดใหม ๆ มาชวยเหลอการเกษตร๗๕ จ านง อดวฒนสทธ ไดเสนอความคดเหนเกยวกบบทบาทของ พระสงฆและวดในสงคมปจจบนดงน ๑. พระสงฆเปนผน าประชาชน เปนทพงทางจตใจและชวยแกปญหาสวนตว และปญหาสงคม อนเกดจากการทะเลาะววาท ระหวางสมาชกในสงคมดวยกน ๒. สถาบนวดเปนสถานทใหการศกษาแกประชาชน โรงเรยนประชาบาลหลาย แหงตงอยในบรเวณวด สมภารเปนผใหการอปถมภ และแมกระทงศาลากเปนทเรยนหนงสอนอกจากนวดยงเปนทอยอาศยศกษาเลาเรยนของพระภกษสามเณรและเดกโดยทวไป ๓. วดเปนประดจโรงพยาบาลใหรกษาพยาบาลแกคนเจบไขไดปวยทงทเปน โรคจตและโรค ทางกาย ๔. วดเปนประดจพพธภณฑสถาน คอเปนทเกบและรวบรวมสมบตโบราณ อนล าคา และมประโยชนตอการศกษาทางวฒนธรรมตาง ๆ ของชาต ๕. ศาลาวดบางครงถกใชเปนสถานทประชมราษฎรเพอจะไดรบขาวสารตาง ๆ ๖. วดเปนสถานทแสดงความสามคคเปนน าหนงใจเดยวกนของประชาชน เพราะถอเปนสมบตสวนรวมของประชาชน เปนทประชาชนพบปะแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน ๗. วดเปนสถานสวสดการสงเคราะหแกคนยากจน และคนไรทพ านกพกพงอกทงยงเปนหอพกใหแกนกศกษาทวไป๗๖

๗๕กรต ศรวเชยร, อดต ปจจบน และอนาคตแหงบทบาทของสงคมวด ในการแสวงหาเสนทางการพฒนาชนบทของพระสงฆไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา. ๒๕๒๗), หนา ๑๑๑ – ๑๑๓.

๓๑

ประเวศ วะส ไดเสนอ “บทบาทของพระสงฆและวด” ไวดงน ๑. พระสงฆเปนผสรางชมชนสงฆใหเปนชมชนแหงการเรยนร วตถประสงคของการบวชกคอ เพอการเรยนร ดงนนสงฆคอชมชนแหงการเรยนร ซงควรจะเปน ๓ เรองใหญ ๆ คอ ๑.๑ การเรยนรพทธธรรม ใหลกซงทสดทงทางปรยต และปฏบต ๑.๒ การเรยนรสงคมปจจบน ใหรเทาทนสงคมปจจบน เพอประโยชนในการสอน ๑.๓ การเรยนรการสอสาร ใหเปนทสนใจผคน ใหจบใจผคน ใหมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม หรอทเรยกวา อนสาสนปาฏหารย รวมทงความสามารถในการใช เครองมอตดตอสอสารสมยใหมดวย ๒. การศกษาของสงฆ เปนเรองทควรค านงก าหนดอยในนโยบายของรฐบาลในแผนการศกษาชาต มหาวทยาลยสงฆและมหาวทยาลยทางโลกควรจะรวมกนพฒนาหลกสตรส าหรบการศกษาของพระสงฆ ๓. การท าใหวดเปนสวนหนงของชมชนและสงเสรมความเขมแขงของชมชน ความส าคญของวดคอการเปนสวนหนงของชมชน ดงนนถาวดเขมแขงท าใหโครงสรางของชมชนเขมแขงดวย ทงนเนองจากการมศลธรรมอนดงามของสมาชกในชมชน ถาวดลอยตวออกจาก โครงสรางของสงคมในชมชน จะท าใหชมชนและสงคมออนแอ และสงผลใหสถาบนอน ๆ รวมทงสถาบนทางศาสนาออนแอไปดวย ๔. วดกบการจดการศกษา การศกษาในระบบจากโรงเรยนระดบประถมศกษาและระดบมธยมศกษา จ านวน ๓๐,๐๐๐ โรงเรยน ยงไมสามารถผลตคนใหมความเขมแขงทางปญญา และศลธรรม ในสวนทยงขาดนหากวดสามารถจดกระบวนการเรยนรทสามารถพฒนาคนใหเตมศกยภาพได กจะเปนประโยชนตอสงคมอยางแทจรง ๕. พระสงฆกบการแกไขปญหาความขดแยงดวยสนตวธ เนองจากในโลก ปจจบนมความขดแยงกนอยางรนแรงในสงคมระดบตาง ๆ พระสงฆควรศกษาใหเขาใจวา ความรนแรงนนหมายถงอะไร ขอบเขตแคไหน มกประเภท มสาเหตอะไรบาง มวธปองกนและแกไขอยางไร วธใดไดผล จะพฒนาวธการปองกนและการปองกนใหดขนอยางไร ๖. วดกบการอนรกษสงแวดลอม กระแสการอนรกษสงแวดลอม เปนกระแสใหมของโลกทมการระดมศาสตรทางดานตาง ๆ มาเชอมโยง พระสงฆจงควรตองพยายามศกษาใหเขาใจปญหาสงแวดลอมและวธการแกไข ใหลกซงเพอจะไดสอนประชาชนไดถกตอง และวดควรเปนตนแบบในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแกประชาชน

๗๖จ านงค อดวฒนสทธ, สงคมวทยาศาสนา, (กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๒๕), หนา ๑๔๕–๑๕๒.

๓๒

๗. การบรหารจดการวด วดเปนทรพยากรอนทรงคาของประชาชนในสงคม ดงนน การบรหารจดการวดทกอใหเกดประโยชนสงสดแกสงคมตามอดมการณแหงพระพทธศาสนา เจาอาวาส คณะสงฆ รฐบาล และผเกยวของจะตองใหความรวมมอในการจรรโลง พระศาสนาเพอสงคมตอไป๗๗ รชนกร เศรษโฐ กลาวถงบทบาททเดนและส าคญของ พระสงฆในชนบทไทย สรปไดดงนคอ ๑. พระสงฆ ท าหนาทส งสอนธรรม และสงเสรมชาวบานท าบญกศลตาง ๆ ๒. ภกษอาวโส หรอสมภารวดท าหนาทเปนทปรกษา ผประนประนอมและ บางครงท าหนาทเยยวยารกษาผเจบปวย พระสงฆเปนผชวยสงเสรมความสามคคในหมบาน โดยชวยขจดความขดแยงของประชาชนในหมบานได เพราะคนสวนมากเชอฟงพระผทรงศลอยแลว พระสงฆท าหนาทอบรมสงสอนเดกดอทพอแมหมดความสามารถจะอบรมไดดวย ตนเอง รวมทงอนเคราะหเดกก าพรา พระสงฆเปนผชวยสงสอนเทคนคขนพนฐาน ซงสามารถเรยนรไดจากวด เชน สถาปตยกรรม ชางไม ชางกออฐ โบกปน ชางปรบปรงการเกษตร เปนตน และในปจจบนน พระสงฆไดเรยนรวธการสาธารณสข แลวน าไปเผยแพรแกประชาชนใหรจก การสรางบอน า การสรางและใชสวมซม ตลอดจนรถงหลกการสาธารณสข พระสงฆเปนผน าทไมเปนทางการของหมบาน ท าหนาทชวยวางแผนแนะน าและสนบสนนงานของชาวบาน โครงการพฒนาตาง ๆ ในเมองไทยทส าเรจไปนน สวนหนงเปนเพราะเจาหนาทรฐบาลขอความรวมมอจากชาวบาน โดยผานพระสงฆซงชาวบานเคารพนบถอ พระสงฆเปนผน าประชาชนในทางจตวญญาณ เปนทพงทางจตใจ พระสงฆสามารถแกปญหาสวนตวของผเดอดรอน พระสงฆท าหนาทเปนธรรมทตและพระธรรมจารก ซงไปเผยแพรหลกธรรมแกชาวเขา ท าใหชาวเขาเกดความรสกรกชาต ไมท าไรเลอนลอย และหนมานบถอพทธศาสนา๗๘ สมพร เทพสทธา กลาววา พระสงฆควรมบทบาท ดงนคอ ๑.2เปนผน าทางจตใจ ศรทธาและปญญา พระสงฆควรเปนผน าทางจตใจของประชาชนและชมชน เพอยกระดบจตใจของประชาชนดวยหลกธรรมค าสงสอนทางศาสนา ใหสามารถมชวตอยางมความสข มศรทธาและปญญาทถกตอง ๒. เปนตวอยางแหงความด ใหเปนทเลอมใสของประชาชนทจะประพฤตตาม

๗๗ประเวศ วะส, พระสงฆกบการรเทาทนสงคม, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพหมอ

ชาวบาน, ๒๕๔๐), หนา ๔๖. ๗๘รชนกร เศรษโฐ, สงคมวทยาชนบท, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๘), หนา

๒๔๖-๒๔๗.

๓๓

๓. พฒนาจตใจของประชานชน ดวยกระบวนการสงเสรมและใหการศกษาอบรมกลบตร กลธดา ๔. การสงเคราะหทางจตใจใหแกประชาชน เมอมปญหาเดอดรอนทางจตใจ โดยยดหลกธรรม การใหค าปรกษาแนะน า ๕. ชวยแกไขปญหาชมชน ๗๙ จากการศกษาเอกสารตางๆดงกลาวพบวา บทบาทของพระสงฆม ๒ ดานคอบทบาททเกยวกบกจวตรในการประพฤตปฏบตตน ดานการศกษาธรรม แผนกธรรม แผนกบาล แผนกสามญและการปฏบต สมถะ วปสสนา ทงตอตนเองและตอประชาชน อกบทบาทคอพระสงฆจะตองอบรมสงสอนโดยการแสดงธรรม สอนพระพทธศาสนาในโรงเรยน จดฝกอบรมเขาคายคณธรรม การแนะน า การใหค าปรกษา การสนทนา การตอบปญหาและการแสดงธรรม

๒.๓.๒ พระพทธศาสนากบการศกษาของไทย ตงแตอดตจนถงปจจบนพระสงฆท าหนาทพฒนาการศกษาและสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนอยางกวางขวางและไดผล ทงนเพราะตามประเพณและวฒนธรรมไทยโดยทวไป พระสงฆเปนผเผยแผพระพทธศาสนาเปนครของเดกวดและเปนแบบอยางของผประพฤตดประพฤตชอบอนควรแกการเคารพกราบไหวของสงคมชาวพทธ พระสงฆจงสามารถถายทอดความรตางๆ ในพทธศาสนา เชน ความรเกยวกบหลกพทธธรรม จรยธรรม และการประกอบอาชพการงานเปนตน แกประชาชนท าใหประชาชนมความรความเขาใจหลกธรรมทางพทธศาสนาสามารถน าหลกธรรมดงกลาวมาเปนแนวทางการด าเนนชวตใหประสบความสข ความเจรญและเลอกประกอบอาชพทไมเบยดเบยนตนเองและผอนได นอกจากนน พระสงฆยงมเวลาวางมากกวาฆราวาส เพราะไมจ าเปนตองดนรนหาเลยงชวตหรอมภาระความรบผดชอบในการด ารงชวตและอาชพการงาน เมอวางจากสมณกจ เชน การบณฑบาต การสวดมนตและการทบทวนขอธรรม เปนตน พระสงฆกสามารถใชเวลาเพอชวยเหลอฆราวาสในดานตางๆ ไดปจจบนพระสงฆไดใหการศกษาและพฒนาคณภาพชวตของฆราวาสในรปของพระธรรมทต พระธรรมจารกและเปนผสอนในโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตย การศกษาของไทยไดเรมพฒนาขนทดเทยมอารยประเทศตงแตสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ใน พ.ศ. ๒๔๒๗ พระองคทรงใหสมเดจพระบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพไดจดตงโรงเรยนหลวงส าหรบราษฎรขนในวดโดยถอตามประเพณนยมของราษฎรทมกสงบตรหลานไปศกษาเลาเรยนกบพระสงฆในวดกนอยเสมอ นอกจากนนวดมก

๗๙สมพร เทพสทธา , การพฒนาเศรษฐกจกบบทบาทของพระพทธศาสนา ,

(กรงเทพมหานคร : สมชายการพมพ, ๒๕๒๔), หนา ๕๑-๕๒.

๓๔

ตงอยในเขตชมชน สะดวกตอการเดนทางไปศกษาเลาเรยน โรงเรยนวดแหงแรกททรงจดตงขนคอโรงเรยนวดมหรรณพาราม๘๐

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) กลาววาหากจดการศกษาในฐานะทเปนธรรมะ จดธรรมะใหเปนระบบการศกษาแลว มนษยกจะเปนมนษยทมจตใจสงอยเหนอปญหาทงปวง หลกการศกษาในทางพระพทธศาสนาเมอกลาวโดยสรปแลวม ๓ ประการ ไดแก การศกษาเกยวกบเรองศล การศกษาเกยวกบเรองสมาธและการศกษาเกยวกบเรองปญญา ระบบการศกษาของพระพทธศาสนาทง ๓ ประการนหากเราศกษาใหเขาใจเปนอยางดแลว จะสามารถเอาไปประยกตเขากบการศกษาไดทกแขนง พระพทธศาสนาถกจดเปนวชาส าหรบเรยนรโดยสถานะหลก ๒ อยางคอ ในฐานะทเปนระบบจรยธรรมส าหรบประชาชนสวนใหญหรอเปนแหลงค าสอนจรยธรรมของประชากรแทบทงหมดของประเทศและในฐานะทเปนสวนประกอบส าคญของวฒนธรรมไทยทงในดานวตถธรรมและในดานนามธรรมซงมอทธพลครอบคลมมากทสดอยางหนงในวถชวตของคนในสงคม ลกษณะของสงคมไทยหากมองในแงพระพทธศาสนาแลวจะพบวาดวยอทธพลของพระพทธศาสนาท าใหสงคมไทยมลกษณะดงน

๑. เปนสงคมทมความกรณาเออเฟอเผอแผซงกนและกน ๒. เปนสงคมทไมมชนชนตายตว เพราะเชอในหลกของกรรมวา คนอาจ

ไดรบผลดหรอชวตามกรรม ไมวาจะอยชนชนใดกตาม ๓. เปนสงคมกสกรรม เพราะไมนยมประกอบอาชพทผดหลกธรรม ซง

พระพทธศาสนาหามไว ๕ ประการคอ คาอาวธ คามนษย คาขายสตวส าหรบฆาเปนอาหาร คาน าเมา คายาพษ

๔. เปนสงคมทมความคดกวางขวาง เพราะหลกธรรมในพระพทธศาสนาเปนหลกธรรมสากล ยอมรบความคดของชนกลมอนๆ๘๑

เมอคนไทยจดการศกษาขน การศกษาของไทยกเกดขนในสงคมทมพระพทธศาสนาเปนพนฐานสงทคนไทยสมยแรก ๆเรยนจงเปนสงทมพนฐานมาจากพระพทธศาสนาทงสน พนฐานประการ แรกของการศกษาของไทยนนคอพนฐานทางปรชญาหรอความมงหมายอนสงสดของการศกษาซงเปนปรชญาทเนนเอกลกษณของสงคมไทยและเนนของคบานคเมอง คอพระพทธศาสนานนเอง พนฐาน ทางจตวทยาซงเปนเรองของตวผเรยนเปนส าคญกสามารถศกษาและน าความรจากพระพทธศาสนามาใช ในการพฒนาจตใจไดเชนกน ดงนนจะเหนไดวา พนฐานของการศกษาทงในดานปรชญา สงคมวทยา

๘๐มหามกฎราชวทยาลย, ประวตสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๑๔,), หนา ๑๒๕. ๘๑พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), ศาสนาและเยาวชน, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม,

๒๕๓๙), หนา ๒๗๗ - ๒๘๓.

๓๕

จตวทยาทจะน ามาใชเปนแนวทางเพอจดการศกษาของไทยเรานนมอยอยางพรอมมลบรบรณในพระพทธศาสนา

สรปไดวา พนฐานประการแรกของการศกษาไทย คอ พนฐานทางดานปรชญาหรความมงหมายอนสงสดของการศกษา ซงเปนปรชญาทเนนเอกลกษณของสงคมไทยและเนนของคบานคเมอง

๒.๓.๓ ความหมายของการศกษาตามทศนะทางพระพทธศาสนา ค าวา “การศกษา” ในภาษาสนสกฤตใชค าวา “ศกษา” สวนภาษาบาลใชค าวา “สกขา” แปลวา ท าใหแหง หมายถงการท ากเลส หรอสงชวรายใหหายไป ตามรปศพทแลว อาจแยกออกพจารณาตามแนวพระพทธศาสนาได ๒ ความหมายคอ๘๒

๑. หมายถง เครองมอใหมองเหนตวเอง (สย เตน อกขตต สกขา : Self evidence) คอการเขาใจคณภาพของตวเอง รวาตวเองมพลง มศกยภาพแตไหนเพยงไร มความสามารถอยางไร และควรใชอยางไร เปนตน ซงกคอ การรตนเองในทก ๆ ดาน เชน ในการประกอบอาชพ ตองรวาตวเองมความร ความถนด ความสามารถในดานใดกประกอบอาชพในดานนน เปนตน การมองเหนตวเองน จะท าใหมนษยรจกตวเอง และสามารถน าตวเองเขาไปสมพนธกบสงตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม หนาทของการศกษาตามความหมายน คอ การชวยใหคนพบตวเอง

๒. หมายถง เครองมอท าใหมองเหนความจรง (สจจ เตน อกขตต สกขา : Self realization) คอ มความเขาใจในสภาพของตนเองและสงตาง ๆ อยางแจมแจงชดเจน หรอการมองเหนความจรงตามความเปนจรง

จะเหนวา พระพทธศาสนาสอนใหมนษยพยายามเขาใจธรรมชาตใหมากทสด ทงธรรมชาตทเกยวกบตวมนษยเองและธรรมชาตของสงตาง ๆ ทลอมรอบตวมนษย หรอทไปสมพนธเขา อยางเชน ค าสอนเรอง ยถาภตญาณ คอ การรตามทมนเปน ไดแกตวธรรมชาตจรง ๆ นนเอง หรอแมแตค าวา “ตถาคต” กแปลวา ผไปอยางนน คอ การไปตามทมนเปนไปหรอตามธรรมชาตนนเอง ดงนน ธาตแหงการร (พทธภาวะ) กคอ ธรรมชาตนนเอง

พทธทาสภกข ไดใหค านยามการศกษาไววา “ค าวา สกขา หมายความวา วชโชปาทาน คอ การถอเอาไดซงวชชา” และค าวา วชชา นน ไมไดมความหมายตามวชาทเขาใจกน หากแตเปนวชชา ทมความหมายทางพระพทธศาสนา หมายถง สามารถดบทกขได เปนหวใจส าคญและเปนความหมายทสงสดของการศกษาตามแนวพระพทธศาสนา เรยกวาเปนความรหรอวชชา ในระดบวชชา ๓ หรอญาณ ๓ คอ๘๓

๘๒สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, (กรงเทพมหานคร : นลนาราการพมพ,

๒๕๓๔), หนา ๑๕๓. ๘๓พทธทาสภกข, การศกษาสมบรณแบบ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสขภาพใจ,

๒๕๑๘), หนา ๒๓ - ๓๓.

๓๖

(๑) ปพเพนวาสานสสตญาณ สามารถระลกชาตปางหลงได (๒) จตปปาตญาณ มองเหนการเวยนวายตายเกดของสตวได (๓) อาสวกขยญาณ ท าอาสวะใหสนได พทธทาสภกข ไดแบงจ าแนกการศกษาออกเปน ๒ ประเภทตามลกษณะการศกษา

ทมอยท วโลก คอ ๑. การศกษาทเปนทาสของกเลส คอ การศกษาทเปนไปตามอ านาจแหงกเลสของ

คนทจดการศกษา หรอคนทศกษาเองกศกษาตามใจชอบตามกเลสของตนเอง บางทกกลายเปนคนเหนแกตวเพราะการศกษานนเอง๘๔ เชน บาวฒ บาสถาบน บาเกยรตยศ เปนตน ท าใหเกดปญหาตามมามากมาย เปนตนวา ท าใหเกดการวดคณคาของมนษยดวยการกน ดวยการศกษา กอใหเกดชนชนในสงคม มการดถกเหยยดหยามกน การศกษาในลกษณะทวาน จงเปนไปเพอสรางปญหามากกวาเพอแกปญหา หรอเปนไปเพอสรางปญหามากวาสรางภมปญญา๘๕

๒. การศกษาทไมเปนทาสของกเลส คอ การศกษาทสอนใหคนรจกบงคบกเลส บงคบตว ไมเหนแกตว เปนสภาพบรษทไมมความเลวทรามในการประพฤตปฏบต๘๖ เปนการศกษาเพอยกระดบจตของมนษยใหสงขน คอตองอยในระดบทฝกแลว เปนระดบทเปนมาตรฐานขนต าสดของของผมจตใจสง ไมอยในระดบการเรยนร ทถอวาเปนระดบธรรมดาและเปนเพยงการรตามต าราเทานน นอกเหนอจากนน ตองพฒนาจตใจไปสข นทละความเหนแกตว เพอใหบรรลเปาหมายคอ มนษยไดรบสงทดทสดเทาทมนษยควรจะได

พทธทาสภกข ยงกลาวอกวา “การศกษา คอ การขจดเสยซงสญชาตญาณอยางสตว” (Animal instinct) หมายถง การท าลายเสยซงความรสกทเปนคณคาชนต า อนไดแก กน กาม และเกยรต หรอคณสมบตรวมทคนและสตวมเหมอนกน คอการกน การสบพนธ การปองกนอนตรายหรอการหนภย และการแสวงหาความเของเปนตน พทธทาสภกข มไดคดคานสงเหลาน แตทานเสนอวา ในการเขาไปเกยวของกบสงเหลานนน ควรใหด าเนนไปในลกษณะเปนทางสายกลาง การศกษาตามแนวของทานกคอ การศกษาทสอนคนใหท าอะไร ๆ เปนไปตามธรรมชาต เชน กนแตพอด (ไมกกตน ไมกนทงกนขวาง ไมกนคณคาเทยม) สบพนธแตพอด (สบพนธเพอสรางมนษย ไมใชสนองตณหา) เกยรตยศชอเสยง กควรใหเกดในลกษณะทดงามและชอบธรรมและไมยดตดในเกยรตยศชอเสยงนน เปนตน การศกษาตามแนวพทธทาสภกข จงหมายถง การสรางใหคนเปนมนษยทสมบรณ กลาวคอ ใหเปนผมใจสง จนพนจากอ านาจความเหนแกตว การศกษาทถกตองตามแนวของ

๘๔เรองเดยวกน, หนา ๒๙. ๘๕สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, หนา ๑๖๐. ๘๖พทธทาสภกข, การศกษาสมบรณแบบ, หนา ๒๙ – ๓๐.

๓๗

พทธทาสภกข กคอ การศกษาทไมเปนไปเพอเพมความเหนแกตวใหแกมนษย แตตองลดความเหนแกตวของมนษยลงใหไดมากทสด๘๗

ขอพจารณาเกยวกบค าวา “การศกษา” ค าวา “การศกษา” หลายคนคงมความเขาใจตรงกนวา เปนเพยงการเลาเรยนสงใด

สงหนงแลวยงไมไดน ามาใชใหเกดผลขน ความหมายเชนทวาน เปนความหมายทคนไทยน ามาใชคกบการปฏบต ถาศกษากหมายความวา เลาเรยน ยงไมไดท า เมอปฏบตกคอน าเอาสงทศกษานนมาลงมอท า ความเขาใจดงกลาวน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) กลาววา เปนความเขาใจทไมถกตอง ทานใหเหตผลอธบายเพมเตมวา ค าวา ศกษา นน เดมไมไดคกบการปฏบต ค าทมาคกบปฏบต ทบอกวาเปนเพยงความรทเลาเรยนรบฟงมานน เรยกวา ปรยต ค าทคกบปฏบต คอ ปรยต การศกษาเดมนน มความหมายกวาง ตงแตเรยนรไปจนกระทงฝกหด ลงมอปฏบต ฝกหดเพอท าใหเปนและทงหมดตลอดกระบวนการนน เรยกวา การศกษา ทานยงกลาวอกวา อาจจะเปนไปไดวา ในสมยหลง ๆ น การศกษาไดเนนในดานการเลาเรยนหนงสอ อานต าราหรอคมภรมากไป ความหมายของการศกษากเลยแคบลง เหลอเปนเพยงการเลาเรยนต าราไป จงเปนไดแตปรยตอยางเดยว ซงความจรงแลว ค าวา การศกษา นน มความหมายครอบคลมทงปรยตและปฏบต๘๘

๒.๓.๔ เปาหมายของการศกษา ในพระพทธศาสนานน มงพฒนามนษยใหมคณภาพชวตทด มนษยนนมเหตผล มสตปญญา มอารมณและมรางกาย ระบบการศกษาทมเปาหมายชดเจนสมบรณ จะตองจดการศกษาเพอพฒนาทงในแงของสตปญญา เหตผล อารมณและรางกายของผเรยน รวมถงการด าเนนชวตรวมกบสงคมของตนเองได

สนท ศรส าแดง ไดตงประเดนเพอการศกษาวเคราะหถงเปาหมายของการศกษาจากมองมมของพระพทธศาสนาไวดงน๘๙

๑. เปาหมายดานการด ารงชพ (livelihood) การด ารงชวตเปนเรองส าคญพนฐานทพทธศาสนา ไดใหความส าคญในขอน ใน

ฐานะเปนกระบวนการตอเนองตลอดชวต ในอรยมรรคมองค ๘ ประการ อนเปนทางด าเนนชวตของอารยชน ไดแสดงหลกการด าเนนชวตวา จะตองเปนสมมาชพ (สมมาอาชวะ) ไวในขอท ๖ หลกนสงเสรมอาชพถกตองทกอยาง และปฏเสธอาชพทจรต (มจฉาชพ) ทงปวง รวมถงอาชพทขดตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนด เชน การคาขายทมชอบธรรม ๕ ประการ คอ

๘๗สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, หนา ๑๕๙. ๘๘พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ปฏบตธรรมใหถกทาง, พมพครงท ๓๒, (กรงเทพมหานคร:

สหธรรมก, ๒๕๓๘), หนา ๘ - ๙. ๘๙สนท ศรส าแดง, พทธศาสนากบหลกการศกษา, หนา ๒ - ๙.

๓๘

๑) คาอาวธสงคราม ๒) คามนษย ๓) คาเนอสตว ๔) คาของมนเมา ๕) คายาพษ ๒. เปาหมายดานการพฒนาบคลกภาพ (Development of Personality) การพฒนาบคลกภาพใหสมดล เปนความจ าเปนตอการครองชวตทงสวนตวและ

ในทางสงคม ปราศจากเรองน บคคลไมสามารถกอใหเกดความสขแกตวเองและไมอาจประสบความส าเรจในชวต พระพทธศาสนาสอนหลกการพฒนาบคลกภาพไวอยางดยง เชน หลก สปปรสธรรม ๗ ประการ หลกวาดวยอนสยทเปนสาเหตใหแสดงพฤตกรรมอนไมพงปรารถนาเปนเหตใหเสยบคลกภาพ หลกวาดวยความเกยวของสมพนธกบบคคลระดบตาง ๆ (ทศ ๖) และหลกเวสารชชกรณธรรม ๕ เปนตน ๓. เปาหมายดานพฒนาสตปญญา (Intellectual Development)

มนษยตางจากสตวอนในดานสตปญญา ดวยสตปญญานเองท าใหมนษยสามารถพฒนาไดและใชความร เพ ออย รวมกบธรรมชาต สามารถปรบตว เขากบธรรมชาตได พระพทธศาสนามค าสอนทสงเสรมสตปญญาในทกดาน ไมวาจะเปนสชาตปญญา นปากปญญา หรอวปสสนาปญญา สชาตปญญา เปนสงทไมอาจพฒนาใหดกวาได เพราะเกดมส าเรจดวยอานภาพหรออทธพลของกรรมเกา สวนนปากปญญา หมายถงปญญาหรอความรทใชด ารงชพ เกดจากการขวนขวายศกษาเลาเรยนจนมความร ความช านาญเปนตวน าในการท างานทกอยาง และเปนความรทใชในการบรหาร ตงแตระดบความรพนฐาน ไปถงระดบเชยวชาญในสาขาวชานน ๆ

๔. เปาหมายในการพฒนาดานรางกาย (Physical Development) ในการด าเนนชวตหรอในการพยายามตอสเพอความอยรอด จะตองมรางกาย

สมบรณ และเขงแรง ปราศจากรางกายทแขงแรง เราไมอาจมชวตอยอยางสขสบายหรอไดรบสงทปรารถนาได พระพทธศาสนา กลาวถง สปปายะ ๔ ประการ อนเปนเหตเบองตนของความสข ๕. เปาหมายในดานการพฒนาศลธรรม (Moral Development) คณคาทางศลธรรมและจรยธรรม เปนสงส าคญในชวตมนษย ทกคนสามารถฝกฝนตนเอง ใหเปนคนมอปนสยทดได ความส าเรจทกดานตองอาศยมคณสมบตดานศลธรรม จรยธรรม และตองอาศยการเคารพกฎทางศลธรรม ในการจดการศกษา สงทตองค านงถงคอ เพอประโยชนแกการอยรวมกนอยางสนตสข การพฒนาดานจรยธรรม ใหกระท าโดยการเรมตนคดในสงทดงาม ดงทตรสสอนไววา เพยงแตคดในเรองทด ยงมคณคามาก จงไมจ าตองกลาวถงการลงมอท าดวยการดวยวาจา ฉะนน ควรคดวา แมคนอนเบยดเบยนเรา เรากจะไมเบยดเบยนเขา ไมแกปญหาโดยเอาสงสกปรกช าระสงสกปรก จะท าใหสกปรกมากขนและตรสวา คนทจมลงไปในหลม จะอมคนทจมลงดวยกนขนมาไมได

๓๙

๖. เปาหมายในดานพฒนาความรสกซาบซงในศลปะ (Aesthetic Development) ในฐานะเปนสตวโลกมชวต มนษยมไดพงพอใจเฉพาะเรองทท าใหมชวตอยรอด

เทานน สงประจกษชดอยกคอ มนษยยงแสวงสงเหนอกวาความมชวตรอดและแสวงหาสงจ าเปนมใช เฉพาะดานอตถประโยชนอยางเดยวหากยงสนใจแสวงหาสงทเปนความงามดวย พระพทธศาสนาเอง กไมไดทอดทงในการสงเสรม พร าสอนใหมความสนใจในดานสนทรย หรอโลกแหงความงาม โลกแหงศลปะ ดงทพระองคทรงยกยองพระอานนทวา เปนผเลศดานงานศลปะทออกแบบจวรเชนทเหนกนอยในปจจบน ในขณะเดยวกนงานชางประเภทตาง ๆ อนไมมโทษ ถอเปนมงคล เชน ชางแกว ชางทอง เปนตน ถอวาเปนสงทสามารถส าเรจประโยชนได

๗. เปาหมายดานการพฒนาวญญาณ (Spiritual Development) พระพทธศาสนา มงสงเสรมพฒนาวญญาณของมนษยใหสงขน ประณตขน ดวย

ตระหนกถงขอทวา มนษยมวญญาณธาต (Spiritual Element) ธาตร เปนเหตใหสามารถพฒนาไดสงกวาสตวโลกชนดอนสามารถทร บรและเขาใจสง ท เ ปนนามธรรมได ค าสอนในพระพทธศาสนาเกอบจะทงหมดมงเพอทจะพฒนาวญญาณธาตของมนษยน

๘. เปาหมายในดานพฒนาดานการเมองการปกครอง ในดานการปกครอง พระพทธศาสนาไมเนนตวบคคล และไมเนนทระบบ แตเนนท

จรยธรรมทางการเมอง (Political Codes) ดวยเหตทการเมองเปนเรองของการไดมาและการใชอ านาจ หากการไดและการใชอ านาจนน ปราศจากจรยธรรมไมวาการไดและการใชโดยบคคลใด หรอโดยระบบใด ยอมกออนตรายหายนะ ดวยเหตวามนษยทกคนยงมอคต มความประพฤตออนไหวไมเสมอตนเสมอปลายเปนไปตามอ านาจของความรกความเกลยด ความกลวและความหลง จงตองใชจรยธรรม ควบคมบคคล เพอรกษาระบบไว ดงทพระพทธองคตรสวา “เทพเจากด พระตถาคตกด มองเหนบคคล (นกปกครอง) ประพฤตออนไหวงายไมเสมอภาค ดวยเหตนน ผปกครอง ดวยระบบอตตาธปไตย จะตองมสตควบคม ผปกครองดวยระบบประชาธปไตย ตองมความร และมการตรวจสอบเพงพนจ (ฌาย) ผปกครองดวยระบบธรรมาธปไตย จะตองยดหลกธรรมตามความเหมาะสมส าหรบแตละเรอง”

จากเปาหมายของการศกษาทง ๘ ประการดงกลาวนน จะเหนไดวา พระพทธศาสนานน ไดใหความส าคญรอบดาน มไดมองเพยงจดใดจดหนงทตองการพฒนา เพยงแตเหนวา การศกษาทมงพฒนาดานอาชพหรอการประกอบอาชพในดานตาง ๆ ในการด าเนนชวตนน กมศาสตรเฉพาะทางดานนน ๆ ไดจดการศกษากนอยแลว ดงนน เปาหมายการศกษาในพระพทธศาสนา จงมไดมงไปสการพฒนาอาชพในลกษณะดงกลาว หากแตมงพฒนาคณธรรมเพอยกระดบจตใจหรอพฒนาคณธรรมในการประกอบอาชพนนใหเปนไปโดยความสจรต ยตธรรม ไมสรางความเดอดรอนใหแกตนเองและสงคม

๔๐

๒.๓.๕ หลกการทวไปของการศกษาในทศนะของพระพทธศาสนา ๑. การศกษาจะตองเปนหลกของการด าเนนชวต ไมใชเรยนรฝกหดแคเทาทจ าเปน

พอด ารงชวตอยได แตตองศกษาพฒนาตนยงขนตลอดเวลา ๒. การศกษาจะตองชวยใหมนษยอยไดอยางดทสดในสภาพของสงคมหรอโลกท

เปนโลกาภวฒน ใหมความสามารถในการปรบตว ไมใชเลยนแบบ เพราะการปรบตวนน ตองเขาใจถงผลดและผลเสยกอน

๓. การศกษาจะตองใหความส าคญแกองคประกอบตางๆ โดยเฉพาะองคประกอบทส าคญคอ ตวมนษย วฒนธรรม ฯลฯ

๔. การศกษาจะตองสรางคณสมบตหรอความสามารถในการสอใหคนอนเขาใจ และสามารถน าขาวสารขอมลและความรมาเชอมโยงสรางสรรคองคความรใหม ตลอดจนสามารถชแจงชกจงใหผอนเหนคลอยตาม

๕. การศกษาจะตองใหความส าคญในการรจกใชอายตนะใหไดประโยชน ไมเกดโทษ เรยกวา ดเปนและฟงเปน เปนตน

๖. การศกษาจะตองพฒนามนษยใหมความสามารถในการคดเปน สามารถสรรหาประโยชนสงสดไดจากสงแวดลอมทเลวทสดได

๗. การศกษาจะตองพฒนามนษยใหมดลยภาพในการสมพนธกบวตถ จะตองมทงการไดและการให

๘. การศกษาจะตองแกปญหาเรอง “ทฐ” ของมนษยทต งอยบนฐานของความคดทจะพชตธรรมชาตและความเชอวาความสขอยทการเสพวตถ โดยแกลกลงไปถงแนวความคดและความเชอทอยเบองหลงอารยธรรมทงหมด

จากหลงการศกษาทง ๘ ขอ สามารถสรปไดวา การศกษาในแงของพระพทธศาสนาไมไดเนนแตเฉพาะวชาการเพยงอยางเดยวเทานน แตยงพยายามสอดแทรกหลกธรรมในการด าเนนชวตเพอใหมนษยสามารถใชชวตไดอยางมความสขทสด ๒.๔ แนวคดเกยวกบพทธวธการสอน

๒.๔.๑ แนวคดเกยวกบการสอน แนวคดเกยวกบการสอน มผกลาวไวหลายทาน ซงไดกลาวถงการสอนไวดงน

พระมหาอดศร ถรสโล ไดกลาวถงหลกการพฒนาบคลกภาพของบคคลไวใน “คณธรรมส าหรบคร” วา๙๐

๙๐พระมหาอดศร ถรสโล, ความเปนครไทย, (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส.

๒๕๔๐), หนา ๙๖.

๔๑

๑. การวเคราะหตนเอง (Self Analysis) หมายถง การส ารวจตรวจสอบตงเองวามสงดหรอสงใดบกพรองแลวกปรบปรงแกไข สงเสรมเพมพนตอไป

๒. การปรบปรงตนเอง (Self Improvement) หมายถง การวเคราะหตนเองเปนเบองตน นนคอจะตองฝกตนใหเปนคนรจกเหตผล

๓. การฝกตนเอง (Self Training) หมายถง การหมนฝกฝนปฏบตตนเปนประจ าใหเกดเปนนสย การฝกตนเองจะส าเรจไดตองอาศยความจรงใจ

๔ . การประเมนผล (Self Evaluation) หมายถง การส ารวจตรวจสอบครงสดทาย หลงจากไดกระท าตามขนตอนทไดวางแผนไวหรอตงใจไวแลว

ค าหมาน คนไค )นามแฝง (กลาวไววา “๑๑๙ กระบวนทาของครมออาชพ” วาพนฐานการเปนครเปนเรองของคณสมบตสวนตวหรอสงทมอยในตวตนของคร เชน ความเชอ ความคด จตใจ นสย รปลกษณและการแสดงออกในทางบวกตอศษยหรอผเรยนโดยเฉพาะอยางยงความเปนมตรทดหรอ“กลยาณมตรภาพ” ซงจะชวยสรางความสมพนธทดระหวางครกบศษย นอกจากความเปนมตรทดแลวพนฐานทางจตใจอกประการหนงคอ “จตวญญาณความเปนคร” ไดแก ความรกและเมตตา ความเหนอกเหนใจและตองการจะชวยเหลอผอนโดยบรสทธใจและความสามารถแสดงออกซงจตวญญาณของความเปนครไดอยางเปนธรรมชาต บคคลใดปราศจากพนฐานเหลาน แมวาจะมความรและทกษะทางวชาชพมากมายเพยงใด กยากจะเปนครทดมคณภาพได๙๑

ช านาญ นศารตน กลาวไวใน “การสอนศลธรรมในโรงเรยน” วาการสอนศลธรรมมจดมงหมาย ๒ ประการ คอ๙๒

๑. ใหนกเรยนมความรความเขาใจในเรองศลธรรมและศาสนาอยางถกตอง ๒. ใหนกเรยนน าความรความเขาใจไปประพฤตปฏบต

ในจดมงหมายขอ ๑ เปนการสอนใหรทางศาสนา เรยกวา “ปรยตธรรม” การสอนใหรเปนหนาทของครศลธรรม สวนการอบรมเปนหนาทของครทกคนจะตองชวยกน

ธรศกด อครบวร กลาวถงลกษณะของครทดไวใน “คนเปนครไทย” วา๙๓ ๑. ภมร ไดแก คณสมบตสวนตวทเกยวของกบความรความสามารถดานวชาการท

จะสอน ตลอดจนการเปนผทมสตปญญาด เฉลยวฉลาด เชอมนในตนเอง มความคดสรางสรรค

๙๑ค าหมาน คนไค (นามแฝง), ๑๙๙ กระบวนทาของครมออาชพ, (กรงเทพมหานคร : สายธาร, ๒๕๔๔), หนา ๑๓-๑๔.

๙๒ช านาญ นศารตน, อางในประดษฐ พรหมเสนา, “การน าวธสอนในสมยพทธกาลมาใชสอนจรยศกษาในระดบประถมศกษา”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓), หนา ๒๐.

๙๓ธรศกด อครบวร, ความเปนครไทย, (กรงเทพมหานคร : ก.พลพมพ (1996) จ ากด, ๒๕๔๔), หนา ๗๕.

๔๒

รจกแสวงหาความรใหมๆ เปนตน ภมรอกประการหนงคอ การสอนดและและปกครองด สามารถอธบายไดรวบรดชดเจน สอนสนก ท าเรองทยากใหงายได ควบคมชนเรยนใหอยในระเบยบวนย เปนตน

๒. ภมธรรม ไดแก การประพฤตด เวนจากอบายมขทงปวง กระท าแตสงทดทสจรต ทงกาย วาจา และใจ นอกจากน ครตองมจรรยาบรรณและคณธรรมคร ซอสตย เสยสละ มเมตตากรณา ยตธรรมและมานะอดทน เปนตน

๓ . ภมฐาน ไดแก บคลกภาพดรปรางทาทางด แตงกายสะอาดเรยบรอย พดจาไพเราะนมนวล น าเสยงชดเจน มลกษณะเปนผน าและยงตองเปนผทมมนษยสมพนธด มอธยาศยไมตรกบบคคลทกเพศ ทกวย ทกชนชน

พชราภรณ พสวต ไดสรปแนวคดและการวจยของนกการศกษาทไดกลาวถงสมรรถภาพในการเปนคร ประสทธภาพของครคณลกษณะของครทดและครทดไวในงานวจยเรอง “การศกษาสมรรถภาพความเปนครของนกศกษาฝกสอนคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง” ดงน๙๔

๑. มบคลกภาพด คอมรรางทาทางด ใบหนาสะอาด เสอผาสะอาด เรยบรอยสภาพ เหมาะสมกบกาลเทศะ ฟนสะอาด มอารมณด มความเชอมนในตนเอง มกรยาสภาพ

๒. มคณธรรมและจรยธรรมของคร การแสดงออกในสงทควรประพฤตปฏบตมความยตธรรมมความตงใจสอนนกเรยน มเจตคตทดตออาชพครมความสามารถในการสงสอนอบรมนกเรยนเพอใหนกเรยนเปนคนด ยดถอขนบธรรมเนยมประเพณของคร ดแลชวยเหลอ แนะน าครใหมและนสตนกศกษาทฝกสอนดวยความรกและมความเมตตากรณาไมนนทาหรอใหรายตอผอน รกษาความลบของนกเรยน อทศตนตออาชพคร ถายทอดวชาความรใหแกเดกโดยไมปดบงอ าพราง

๓. เปนผมสมรรถภาพทางดานวชาสามญ วชาเฉพาะและวชาอาชพครเปนอยางด โดยเปนผมสมรรถภาพในดานความรความเขาใจเนอหาวชา มสมรรถภาพในดานการสอนเปนอยางด โดยน าหลกจตวทยามาประยกตใชไดอยางเหมาะสม สามารถจดกจกรรมการเรยนการสอนไดอยางเหมาะกบความตองการของนกเรยนและสภาพสงคม มเทคนคในการสอนนกเรยนใหเกดการเรยนรไดเรว มความสามารถในการน าวธการวดและประเมนผลการเรยนการสอน ตลอดจนน าผลมาปรบปรงการสอนและสามารถท าการศกษาเดกเปนรายบคคล

๙๔พชราภรณ พสวต, “การศกษาสมรรถภาพความเปนครของนกศกษาฝกสอน คณะ

ศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง”, โครงการวจยภาควชาหลกสตรและการสอน (คณะศกษาศาสตร :มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๓), หนา ๑๙-๒๐.

๔๓

๔. สมรรถภาพในดานการเตรยมการสอน คอมการเตรยมลวงหนาเกยวกบหนงสอ แบบเรยน ต ารา เอกสารและวสดอปกรณการสอน รวมทงมการเขยนวตถประสงคเชงพฤตกรรมใหสอดคลองกบจดมงหมายของหลกสตรและเนอหาวชา

๕. สมรรถภาพในดานการด าเนนการ จดกจกรรมการเรยนการสอน โดยมล าดบขนตอนการสอนชดเจน รจกจบจดส าคญมาอธบายใหเขาใจ มความรดานวธสอน รจกใชอปกรณการสอน มความสามารถดดแปลงการสอนใหเหมาะสม มการใชภาษาทชดเจน ไมวกวน สามารถสรางบรรยากาศในการเรยนการสอนไดด มอารมณขน มวธการเสรมสรางก าลงใจใหแกนกเรยนไดอยางเหมาะสม ท าใหนกเรยนเกดก าลงใจ เกดความมนใจในการเรยนร เนนใหนกเรยนเกดทกษะในทกดาน ไมวาจะเปนดานจรยธรรมหรอดานความคดสรางสรรคและมการสรปบทเรยน ชวยใหผเรยนเกดความคดรวบยอดไดตรงตามจดประสงคทวางไว

๖. สมรรถภาพในดานการมมนษยสมพนธ มความสามารถท างานรวมกบบคคลอนไดด ปฏบตตนเปนแบบอยางทมคณธรรม รกษาวฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณ ตลอดจนเปนผทสามารถสรางสมพนธภาพทดกบชมชนและรวมมอกบชมชนเปนอยางด ดวยความเสยสละและรบผดชอบ

๗. สมรรถภาพในดานการพฒนาตนเอง โดยรจกเพมพนความรใหแกอาชพครดวยการเขยน พด การคนควาทเกยวของกบวชาการศกษาและใชการสงเกต เพอใหเขาใจเกยวกบระเบยบตางๆ ของโรงเรยน

๒.๔.๒ แนวคดการสอนในพระพทธศาสน พระพทธศาสนา สอนใหมนษยพยายามเขาใจธรรมชาตใหมากทสด ทงธรรมชาตท

เกยวกบตวมนษยเองและธรรมชาตของสงตางๆ ทลอมรอบตวมนษย หรอทไปสมพนธเขา อยางเชน ค าสอนเรอง ยถาภตญาณ คอการรตามทมนเปน ไดแกตวธรรมชาตจรงๆ น นเอง หรอแมแตค าวา “ตถาคต” กแปลวา ผไปอยางนน คอ การไปตามทมนเปนไปหรอตาม

พระพทธศาสนา หมายถง ค าสงสอนของพระพทธเจา ซงทรงคนพบสงทเปนจรง หรอ สจจธรรมทมอยแลวในธรรมชาตและทรงสงสอนใหมนษยพนทกข มองคประกอบทส าคญ ๔ ประการ คอ ศาสนธรรม หรอ ค าสงสอนของพระพทธเจาถอวาเปนแกนแทของศาสนา สวนศาสนธรรม ศาสนวตถ ศาสนพธ และศาสนาบคคล ถอเปนเปลอก หรอ กระพของศาสนา พระพทธศาสนามหลกธรรมตางๆ ทเปนแนวทางใหพทธศาสนกชนไดศกษาและยดถอปฏบต เพอเปนแนวทางในการด าเนนชวต เรยกวา ธรรมจรยา ความหมายของธรรมจรยา แปลวา ความประพฤตธรรม ธรรมจรยา เปนค าสมานจากค าวา ธรรม กบ จรยา สวนค าจรยา แปลวา ความประพฤต กรยาอาการปฏบต รวมความแลวธรรมจรยาจงหมายถงการประพฤตปฏบตตนทอยในคณงามความด หรอการปฏบตตามพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจา โดยเฉพาะสงคมไทยไดยดมนหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาโดยตลอดมา ท าใหสงคมไทยมความสงบสข และเกดความมนคงทางสงคม

๔๔

นอกจากนยงมค าวา “ศลธรรม” ซงใชในสงคมไทยมานาน มความหมายวาความประพฤตทดทชอบ เดมเปนชอวชาทวาดวยหลกธรรมของพระพทธศาสนา ตามหลกสตรในระดบประถมและมธยมศกษา ปจจบนนกปราชญบางทานใชค าวาศลธรรมในความหมายเดยวกบจรยธรรม

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดใหความหมายและความสมพนธของค าวา

“พทธศกษา” และ “จรยศกษา” ไวดงน

ตามความหมายของพระพทธศาสนาทแทจรงแลว พทธศกษาจะไมแยกจากจรยศกษา เมอเจาชายสทธตถะตรสรเปนพระพทธเจาแลว พระองคมจรยะมาพรอมเสรจทรงสมบรณดวยพทธคณทงสองคอ ปญญาทแทมากบคณธรรม มกรณา เปนตน และเปนพนฐานของการแสดงออกทถกตองอยางแทจรงซงเปน จรยธรรมในตวของมนเอง เพราะฉะนนในแงของพทธศาสนาจงถอวา พทธศกษาและจรยศกษาคออนเดยวกน๙๕ จากแนวคดตางๆ ทกลาวแลว จะเหนไดวาการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยน นอกจากใหนกเรยน เรยนรเนอหาสาระของพระพทธศาสนาในดานตางๆ แลวเปาหมายส าคญอกประการหนงคอใหนกเรยนไดปฏบตตามหลกธรรมค าสงสอน จนมธรรมจรยาหรอจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนาดวย เพอความงายตอการศกษา ผศกษาไดแยกมาเปนประเดนการศกษา ดงน

๑. แนวความคดเกยวกบพระพทธศาสนากบการศกษา พระพทธศาสนา เปนหลกธรรมทตองมการถายทอด เผยแผ ซงจ าเปนตองมผท

จะตองเขามาศกษาในหลกพระพทธศาสนานน และมผกลาวถงพระพทธศาสนากบการศกษา ไวหลายทาน ดงน

พทธทาสภกข ไดแสดงทศนะเรองความหมายของค าวา การศกษา จากรากฐานแหงพระพทธศาสนาไววา “ค าวา ศกษา ในภาษาไทย กคอ ค าวา สกขาในภาษาบาล หรอศกษาในภาษาสนสกฤต ส าหรบในประเทศอนเดย ค าวา ศกษา หรอ สกขา หมายถง การประพฤตปฏบต ทเรยกวา ศล สมาธ ปญญา ไมไดหมายถงการเลาเรยนหนงสอในภาษาธรรมดา หมายถงการอบรม ศกษาอบรมใหเกดความสวางแหงปญญารอดพนจากความทกข” ค าวา “ศกษา” ในภาษาบาลใชค าวา สกขา แปลวา เหนดวยตวเองประจกษดวยตวเอง สกขา จงเปนการเรยนเขาไปภายในแทนทจะเรยนเรองทออกไปภายนอก แมวาจะตองเรยนภายนอกในสวนทเกยวกบภายในกตาม แต สกขามาจากค าวา สะ บวกกบ อกขะ รวมความแลวแปลวา เหนดวยตวเอง

๙๕พระราชวรมน (ประยทธ ปย ตโต), พทธธรรม ฉบบขยายความ , พมพครงท ๓,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๔๓.

๔๕

ทานพทธทาสไดเสนอแนวทางการศกษาเพอบรรลจดหมายของการศกษาทถกตองไว ๔ ทาง ดงน๙๖

๑. แนวทางแหงยถาภตสมมปปญญา ปญ แปลวา รอบ ญา แปลวา ร สมม, แปลวา ถกตอง ภต แปลวา เปน, วถา แปลวา เชนนน รวมความแลว หมายถง การรอบรกระจางแจงถงภาวะการณทมนเปนจรง

๒. แนวทางแหงไตรสกขา หรอมรรคมองค ๘ ทมค าวา สมมาน าหนาทงหมด ค าวา สมมา แปลวา ถกตอง คอถกตองตามกฎของธรรมชาตแลวน ากฎเกณฑนนมาควบคมตวเอง การกระท าของตนเอง การด ารงชวตอยและความสมพนธระหวางตนเองกบสงแวดลอมรอบๆ ตวสมมทฏฐเปนจดเรมตนการน าสมมาทฏฐมาเปนแนวทางศกษาจะน าไปสการศกษาทสมบรณ

๓. แนวทางปฏจจสมปปบาท ซงเปนวงจรทมงสความระงบทกข โดยการควบคมสงทเรยกวา สรรพผสสะ เรากสามารถด ารงชวตอยโดยไมเปนเหยอสงแวดลอม คอมชวตไดอยางมปญญา

๔. แนวทางของจตภาวนา คอการพฒนาจตใจ เรยกวา อานาปานสตเพอความรธรรมอนลกซง

พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม ไดใหทศนะไววา พระพทธศาสนา เปนกระบวนทศนการศกษาตลอดชวต (Lifelong education) ของมนษยและเปนกระบวนทศนในรปของการจดกระบวนการใหมผลตอการเรยนรตลอดชวต (Lifelong Learning) อนประกอบดวย การด าเนนการตลอดชวตของมนษย การจดทมการวางแผนท าใหไดรบความร ทกษะและเจตคต อนจ าเปนตอการเปลยนแปลงในชวตซงเกดขนอยตลอดเวลาจนในทสด ท าใหบคคลไดพฒนาตนเองอยางเตมศกยภาพเปนการเรยนรทเกดจากแรงจงใจของผเรยนทจะเรยนรดวยตนเองใชแหลงการเรยนทกประเภท ทงแบบในระบบ (Formal) นอกระบบ (non formal) และไมเปนทางการหรอตามอธยาศย (informal) อยางแทจรงและสมบรณของการศกษา๙๗

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดแสดงทศนะของการศกษาวา การศกษาคอ “การฝกฝนพฒนาตน การฝกฝนพฒนาเปนตวหลกของการศกษา” การศกษานนเปนทงตวการพฒนาและเปนเครองมอส าหรบพฒนา คอเปนการพฒนาตวบคคลขน โดยพฒนาตวคนทงคนหรอชวตทงชวต ตวคนพฒนานน คอ การศกษา เม อผเรยนมการศกษาอยางนแลวกเอา

๙๖พทธทาสภกข, เปาหมายของการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, มปป),

หนา ๑๕. ๙๗พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม , กระบวนการเรยนรแบบ “อรยสจ ๔” ของ

พระพทธศาสนาเปนตนแบบทมงผเรยนเปนศนยกลางโดยแทจรง, (สรนทร : โรงพมพศรรตนออฟเซท, ๒๕๔๕), หนา ๗๕ - ๗๖.

๔๖

คณสมบตทตวซงเกดจากการศกษานไปเปนเครองมอในการด าเนนชวตและสรางสรรคสงตางๆ การศกษากเลยเปนเครองมอของการพฒนา

การพฒนามนษยหรอการพฒนาชวตจะเปนไปไดดวยด ตององอาศยความเชอ ความมนใจและความรความเขาใจทเปนพนฐานส าคญ ๒ ประการ คอ๙๘

๑. ความเชอ ความมนใจในธรรมชาตของมนษยวา เปนสตวทฝกฝนพฒนาไดและม

วสยแหงการพฒนาไดอยางสงสด การพฒนานนมลกษณะเดนอนหนง คอ การดงศกยภาพทม

อยในตวมนษยแตละคน ออกมาพฒนาใหงอกงามอยางเตมทและใชใหไดผลดทสด

๒. การท าใหบคคลแตละคนรจกตวเองและความพรอมความสามารถในการทจะตองรบสงภายนอก

ประเวศ วะส ไดใหความหมายของการศกษาไววา การศกษา คอ การหลอหลอมจตลกษณของมนษย ถงแมมรปกายเปนของคนเหมอนกน แตจตลกษณของมนษยแตกตางกนมากยงกวาความแตกตางของความรปรางวตถทมอยในโลกเสยอก จตลกษณก าเนดการรบร การแปลผลสงรบรความรสก ความคดและความประพฤตกรรม การศกษาจงก าหนดชวทศน โลกทศน ความรสก สข ทกขและความรสกของเราตอผอนและสงแวดลอม หรอสรปอกอยางวามนษยเปนอยอยางไรเพราะการศกษา๙๙

สรปไดวา การศกษา คอ กระบวนการศกษาคนควาและพฒนาตนเองในทกดานตลอดชวต เพอน ามาปรบใชในการด าเนนชวตประจ าวน

๒. วธการจดการศกษาตามแนวพทธศาสนา จากการคนควาวธการจดการศกษาตามแนวพทธศาสนา ไดมผกลาวไว ดงน พทธทาสภกข ไดกลาวไววา๑๐๐ ๑. พทธศกษา คอ ควรจดเรองความร สตปญญา ความคดทมเหตผลอบรมปญญา

สามารถรเรองส าคญทสดของชวต ตลอดจนรวาชวตเกดมาท าไม จะเรยนหนงสอจะท าอะไรกตองร

๒. จรยศกษา ตองเปนการท าลายความเหนแกตวแกพวกพอง รจกส ารวม มธยสถ รหนาท

๓. พลศกษา พละ หรอก าลงม ๒ ประเภท ๑) ก าลงทางวตถ (กาย) แขงแรง มอนามยด

๙๘พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), การศกษาเครองมอพฒนาทยงตองการพฒนา ,

(กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตง กรฟ จ ากด, ๒๕๓๐), หนา ๕๘. ๙๙ประเวศ วะส, พระสงฆกบการรเทาทนสงคม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพพมพด,

๒๕๓๖), หนา ๑๗. ๑๐๐พทธทาสภกข, เปาหมายของการศกษา, หนา ๒๐.

๔๗

๒) ก าลงวญญาณ (จต สมาธ) สะอาด วองไว มนคง แลวน าก าลงกายไปตามทางทถกตอง

๔. หตถศกษา หมายถง การใชมอ ทกวชาเทคนคทงภาคทฤษฎและปฏบต ดงนน การศกษาตามแนวพทธศาสนา กคอการเขามาเพอท าลายสญชาตญาณอยาง

สตวใหสนไป มการประพฤตปฏบตถกตองดงาม คอ การยกระดบจตใจใหสงขน ๓. เปาหมายของการศกษาของพระพทธศาสนา

พทธทาสภกข ไดกลาวถงเปาหมายของการศกษา ไวดงน๑๐๑ ๑. การไมตกเปนทาสวตถนยม ทางประสาทสมผสทง ๕ ๒. การมความรเรองชวตตามความเปนจรง ๓. ความสขทถกตอง สะอาด บรสทธ ๔. การนกคดสงใดใหรอนใจ ๕. มจตวญญาณสงสง สมกบความเปนมนษย

๔. วตถประสงคของการศกษาตามแนวพทธศาสนา

จากการทบทวนเอกสารทเกยวของกบวตถประสงคของการศกษาตามแนวพทธ

ศาสนา มผใหความหมายไวหลายทาน ดงน

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ไดสรปไวเปนประเดนแหงการศกษา ดงน๑๐๒ ๑. ในแงอสรภาพพนฐานของชวต การศกษาชวยใหมนษยเขาใจกลไกแหงชวตของ

ตนเอง เขาใจความจรงอนลลบของธรรมชาตทแวดลอมตนอยและรวธจะเขาไปเกยวของกบธรรมชาตเหลานนในทางทเปนประโยชนของตนรจกปรบตวเขากบธรรมชาตไดอยางดทสด มนษยจงกระท าการตางๆ เพอก าจดความอดอยากโรคภยไขเจบความรอนหนาวและภยธรรมชาตตางๆ

๒. ในแงอสรภาพทางสงคม มนษยเนนปจจยแวดลอม เรยกวา ปจจยแวดลอมทางสงคมมลกษณะพเศษแตกตางกนไปจากปจจยแวดลอมอนในธรรมชาต มนษยจงตองเรยนรทจะอยดวยกน เรยนรการทจะท าตนใหเปนประโยชนรวมกน การท าตนใหอ านวยประโยชนตอสงคม การทจะรวมมอสรางสรรคพฒนาสงตางๆ และการทจะสรางระบบการอยรวมกนดวยด

พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต) ไดกลาวสรปถงจดหมายแหงการจดการศกษาไววา การจดการศกษามหนาทพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณ นนคอการศกษาตองสราง

๑๐๑เรองเดยวกน, หนา ๒๒. ๑๐๒พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), การศกษาเครองมอพฒนาทยงตองการพฒนา, หนา ๗๐.

๔๘

สงคมฐานความร (Knowledge-based Society) หรอสงคมแหงการเรยนร (Learning Society) ขนมาใหจงได มนษยทพฒนาแลวจะเปนฐานส าหรบการพฒนาทกสวนของประเทศ ซงรวมทงเศรษฐกจ ฐานความรและเศรษฐกจแบบพอมพอกน มนษยทพฒนาแลว หมายถง คนทมภาวนา ๔ ไดแก กายภาวนา สลภาวนา จตภาวนาและปญญาภาวนา เทยบไดกบจตสดมภของยเนสโก การจดการศกษาทจะพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณตองยดหลกอธษฐานธรรม ๔ คอ ปญญา สจจะ จาคะและสนต๑๐๓

๕. หลกแหงการสอนธรรมของพระพทธเจา หลกธรรมทพระพทธเจาตรสรแลวนน ถอวาเปนค าสงสอนอนแทจรงทมอยแลวตาม

ธรรมชาต พระองคเปนเพยงแตผคนพบเทานน แลวน ามาเปดเผยใหทราบวา หลกธรรม คอ ความจรงเหลานคงมอยตามธรรมชาตไมไดสญหายไปไหนเปนความจรงตลอดเวลา ทกหมเหลาความจรงอนนคอความจรงแท ซงการทพระองคน าหลกธรรมทตรสรนมาสงสอนทวไปกเพราะมจดมงหมายในการสงสอน ๓ ประการดวยกน คอ

๑. ทรงสอนเพอใหผฟงรแจงในสงทควรรควรเหน หมายความวา สงใดทพระองครแลว เหนแลว เมอทรงเหนวาไมจ าเปนส าหรบผฟงหรอผรบค าสอน พระองคกจะไมทรงสอนสงนน จะสอนแตเฉพาะเทาทจ าเปนเทานน เหมอนบดา มารดา แมมทรพยมาก แตจะใหทรพยแกบตรตามสมควรแกวยและความจ าเปนเทานน

๒. ทรงมความมงหวงเพอใหผฟงตรกตรองเหนจรงได ไดแก ทรงแสดงมเหตผล ทผฟงพอจะตรองตามใหเหนไดดวยตนเอง การสอนทไมยากและไมงายจนเกนไปจนไมตองนกตรงตรอง แตสอนใหใชปญญาพจารณา

๓. ทรงสอนใหผฟงไดรบผลแหงการสอนในเชงปฏบต สามารถจะท าใหผปฏบตไดรบผลตามสมควรแกก าลงแหงการปฏบตของตนๆ ทรงเนนการปฏบตตามค าสงสอนของพระองคเพอประโยชนของผปฏบตวาเปนการบชาพระองคอยางยงดงเชน ทตรสกบพระอานนทวา “การท าบชาตถาคตดวยดอกไมของหอมนนไมชอวา บชาเลย แตผใดปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ผนนแหละไดชอวา บชาตถาคตอยางยง

ในการสอนธรรมะส าหรบพระพทธองคแลวไดทรงมองเหนถงระดบสตปญญาของมนษยวาม ๔ ระดบดวยกนจงตองสอนธรรมตามความเหมาะสมกบสตปญญาของแตละบคคลไป โดยค านงถงผฟงเปนส าคญ หลกการสอนโดยทวไปแลวม ๒ ประการ คอ

๑. เกยวกบตวผเรยนพระองคจะสอนธรรมใหเหมาะสมกบจรตของบคคลหรอประเภทของบคคล นอกจากนนทรงค านงถงความพรอมวามความสกงอมแหงญาณอนทรยมาก

๑๐๓พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), ทศทางการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๓๕.

๔๙

นอยเพยงใดอนนจะทรงพจารณาเปนรายๆ ไปเมอไดเวลาแลวทรงคดวาควรจะสอนในลกษณะใดด เพอใหเกดความรความเขาใจชดเจนและไดผลจรง

๒. เกยวกบการสอนในเรองนพระองคจะสรางสงโนมนาวจตใจกอนแลวดงเขาสเนอหาทหลงแลวจะทรงเรมสนทนากบผทมาพบดวยเรองทเขาใจรอยแลวหรอเรองทเขาสนใจอยขณะนนแลวพระองคยงทรงสอนภกษผธรรมกถกอกวาควรตงธรรม ๕ ประการไวในใจกอนทจะแสดงธรรม คอ๑๐๔ ๑. จกแสดงธรรมไปตามล าดบ หมายถง แสดงธรรมไปตามเนอหาสาระ เชน เรอง ทานกถา สลกถา เปนตน ไมตดล าดบ ไมตดลดใหขาดความ ๒. จกแสดงธรรมอางเหต หมายถง ชแจง โดยยกเหตผลมาแสดงใหเขาใจ มการยกตวอยางมาเปรยบเทยบ เพอเขาใจงายขน ๓. จกแสดงธรรมอาศยความเอนด โดยมงแสดงธรรมดวยจตทมความเมตตาหวงอนเคราะหแกผอน ๔. จกไมแสดงธรรมเพราะเหนอามส ๕. จกไมแสดงธรรมกระทบตนและกระทบผอน

การสอนธรรมของพระพทธเจา มลกษณะเฉพาะพระองคเอง ทรงประกาศธรรมหรอท าการสอนในทามกลางความเจรญของศาสนาอนๆ หลายศาสนาในสมยนน โดยวธการดงน คอ๑๐๕

๑. การสอนโดยวธเอกงสลกษณะ ไดแก ทรงแสดงยนยนไปขางเดยว เชน ความดมผลเปนสข ความชวมผลเปนทกข กศลเปนสงควรเจรญ อกศลเปนสงควรละ

๒. ทรงสอนโดยวธปฏปจฉาลกษณะ คอ ทรงยอนถาม เสยกอนแลวจงตรสสอน ๓. ทรงสอนโดยวธวภชชลกษณะ คอ ทรงแยกแยะประเดนใหชดเจน เชน เรองท

ทรงแสดงแก อภยราชกมาร ๔. สอนโดยฐปนลกษณะ คอ พกปญหาไว ไมทรงพยากรณ คอยงไมทรงตอบเรอง

นน เพราะเหนวาไมมประโยชนหรอยงไมไดเวลา ทาทททรงสอนของพระพทธเจา ๓ ประการ ๑. ทรงสอนอยางละมนละมอม เชนตรสกบภกษทงหลายวา “ดกอนภกษทงหลายจะ

เปนความงามหานอยไมถาหากพวกเธอผบวชในธรรมวนยทเรากลาวไวดแลวยงเปนผมความอดทนมความสข”

๑๐๔อง ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๕๙/๒๖๓. ๑๐๕ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑.

๕๐

๒. ทรงสอนอยางเขมงวดรนแรง แสดงถงวธสอนอยางเขมงวดรนแรงของพระพทธเจาทงนเพอใหเหมาะสมกบอปนสยหรออนทรยของเวไนยชนท านองเดยวกบชางเหลกจะตองใชไฟแรงแกเหลกทแขง

๓. ทรงสอนอยางขอรองวงวอน เชนพระองคทรงสงสอนภกษวา “เธอทงหลายพงเปนธรรมทายาทของเราเถด อยาเปนอามสทายาทเลย”

การทดลองการประเมนผลการสอนของพระพทธเจา

จากการทบทวนเอกสารทเกยวของกบการทดลองการประเมนผลการสอนของ

พระพทธเจา มผกลาวไว ดงน

พระราชวรมน กลาวไววา พระพทธองคไดทดสอบภกษบางรปบางคณะวาไดประสบความส าเรจหรอไมอยางไรจากการทพระองคไดสอนธรรมะโดยภกษทพระองคจะทดสอบนนไปจ าวดในปาชากอนถาหากวาภกษมความกลวแลวกแสดงวากเลสยงไมหมดไปยงไมส าเรจตามมรรคผลทมงหวง การทดสอบตามแนวของพระองค พอสรปไดดงน คอ๑๐๖

๑. การทดสอบดานปรยตธรรม ไดแก การมงใหเกดการจดจ าและเขาใจวาผทไดรบการปลกฝงอบรมแลวมความคดเหนถกตองตามความเปนจรงเพยงใด

๒. การทดสอบทางดานปฏบตการวดผลตามแนวทางพระพทธศาสนานจะไมเพยงแตทางดานการจดจ า การเปนพหสตเทานน แตจะมงไปทางการปฏบตดวย

๓. ทดสอบวดผลเกยวกบฌาน เปนเรองเกยวกบการบ าเพญหรอท าสมาธจนบรรลฌาน สงผลใหผปฏบตมจตใจทสงบเยน

๒.๔.๓ หลกการสอนของพระพทธเจา การสอนของพระพทธเจา พระองคทรงสอนเทาทจ าเปน แมวาพระองคจะมพระนาม

วาเปนสพพญญ อนหมายถงผรส งทงปวง แตสงทไมจ าเปนเพอก าจดทกขพระองคกไมทรงแสดงดงทปรากฏในสสปาวนสตรมความวา๑๐๗

เมอพระผมพระภาคเจาไดประทบอย ณ สสปาวน ใกลกรงโกสมพ พระองคทรงหยบใบประดลาย ๒ - ๓ ใบไวในพระหตถแลวตรสถามพระภกษทงหลายวาใบประดลายทอยในพระหตถกบใบไมประดลายทอยบนตนไมอยางไหนมมากกวากน พวกภกษไดกราบทลวาใบประดลายทอยในพระหตถ พระพทธองคทรงตรสกบพระภกษวาใบไมประดทอยในพระหตถนอยนดเหมอนพระองคทรงรธรรมะมากแตในการสอนนนสอนเทาทจ าเปนเพอระงบดบทกขเหมอนใบไมในก ามอพระหตถสวนธรรมทรแลวมไดทรงแสดงเหมอนใบไมทงหมดและตรสแสดงเหตผลใน

๑๐๖พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), การศกษาของคณะสงฆ : ปญหาทรอทางออก,

(กรงเทพมหานคร : มลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๙), หนา ๖๗. ๑๐๗ส . ม. (ไทย) ๑๙/๑๑๐๑/๖๑๓.

๕๑

การทมไดทรงสอนทงหมดเทาทตรสรวา เพราะสงเหลานนไมเปนประโยชน มใชหลกการด า เนนชวตอนประเสรฐไมชวยใหเกดความรถกตองทจะน า ไปสจดหมาย คอนพพานได๑๐๘

พระพทธองคทรงสงสอนเฉพาะเนอหาทจ าเปนตอผฟงเทานน เมอพระองคทรงพจารณาเหนวาไมจ าเปนส าหรบผฟงหรออาจไมไดเกดประโยชนแกผรบค าสอน กไมทรงสอนสงนนทรงสอนใหรย งกวานนเหนจรงเฉพาะเทาทจ าเปนแกบคคล เหมอนบดามารดาแมจะมทรพยมากกตามยอมใหเทาทจ าเปนแกบตรเทานน กลาวตามแบบแผนทวไปการสอนของพระพทธเจาเปนการสอนใหรในสงทพระองคสอนและเกดผลจรงจากการปฏบตในสงนน

๑. พระองคทรงสอนใหรย งเหนจรงในธรรมทควรรควรเหน ๒. ทรงสอนมเหตผลทผฟงอาจตรองตามใจใหเหนจรงได ๓. ทรงสงสอนเปน

อศจรรยทผปฏบตยอมไดร บผลตามสมควรแกการปฏบต โดยแบงหลกการสงสอนของพระพทธเจา ๓ อยางคอ๑๐๙

๑. ทรงสงสอนโดยการปฏวตเปนการเปลยนแปลง หลกค าสอนดงเดมของศาสนาอนๆ มาประกอบการสอนและพระองคทรงรบรองตามทเปนจรงและเปนประโยชน

๒. ทรงสงสอนโดยการปฏรปเปนการสอนโดยวธดดแปลง ของเกาทยงไมดใหดข นหรอของเกามความหมายอยางหนงแตน ามาแปลความหมายเสยใหมเพอใหตรงกบหลกเหตผลของพระองค

๓. ทรงสงสอนโดยตงหลกขนใหมทยงไมมสอนในทอนแตกเปนไปตามหลกสจจธรรมททรงคนพบ

คณสมบตของผสอน พระพทธศาสนาถอวาผเผยแผกบผฟงหรอผสอนกบผเรยนนนมความสมพนธกนในฐานะกลยาณมตร นกเผยแผพทธธรรมทดจงมลกษณะคณสมบตซงเปนองคของกลยาณมตร ดงน๑๑๐ ๑. ปโย เปนทรกเปนทพอใจ คอ เขาถงจตใจ สรางความรสกสนทสนมเปนกนเอง ชวนใหผฟงอยากสนใจทจะซกถาม ๒. คร เปนทเคารพ คอ มความประพฤตเหมาะแกฐานะ ชวนใหเกดความอบอนใจ เปนทพงไดอยางปลอดภย

๑๐๘เสฐยรพงษ วรรณปก, คดเปนท าเปนตามแนวพทธธรรม, (กรงเทพมหานคร :

หางหนสวนจ ากดอรณการพมพ, พ.ศ ๒๕๔๑), หนา๑๗. ๑๐๙สชพ ปญญานภาพ, คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมลนธมหามกฎราชวทยาลย, พ.ศ ๒๕๔๑), หนา ๑๕. ๑๑๐อง. สตตก (ไทย) ๒๓/๓๗/๕๗.

๕๒

๓. ภาวนโย เปนทยกยอง คอ มความรจรง ทรงภมปญญาแทจรงและเปนผฝกฝนปรบปรงตนเองอยเสมอ เปนทยกยองนาเอาอยางท าใหผฟงเกดศรทธาได ๔. วตตา เปนนกพดโดยอาจจะเลอกใชวธการเผยแผในรปแบบตางๆ เพออธบายใหผฟงเขาใจ ๕. วะจะนกขะโม เปนผอดทนตอถอยค า คอ พรอมทจะรบฟงค าไตถามค าลวงเกนค าตกเตอน วพากษวจารณตางๆ อดทนไดไมเบอหนาย ไมเสยอารมณแมบางครงอาจถกตอตานจาก ลทธภายนอกมาขดขวางตองานเผยแผ ๖. คมภรญจะ กะถง กตตา เปนผพดค าทลกซงได ใหผฟงเขาใจไดงาย นกเผยแผทด จะตองมความรในศาสตรหลายๆ อยางและตองฉลาดในการเลอกใชวธเผยแผแบบตางๆ เพอใหเหมาะสมกบผฟง เพอใหเกดศรทธาและยอมปฏบตตาม ๗. โน จฏฐาเน นโยชะเย ไมชกน าในอฐานะ ไมชกน าใหผฟงใหเดนผดทางไปนอกพทธด ารส แตตองรจกชกจง แนะน าในทางทถกทควร

ลลาการสอน เมอมองกวางๆ การสอนของพระพทธเจาแตละครง จะด าเนนไปจนถงผลส าเรจ โดย

มคณลกษณะซงเรยกไดวาเปนลลาในการสอน ๔ อยาง ดงน๑๑๑ ๑. สนทสสนา อธบายใหเหนชดเจนแจมแจง เหมอนจงมอไปดเหนกบตา ๒. สมาทปนา จงใจใหเหนจรงดวย ชวนใหคลอยตาม จนตองยอมรบและน าไป

ปฏบต ๓. สมตเตชนา เราใจใหแกลวกลา บงเกดก าลงใจ ปลกใหมอตสาหะแขงขน มนใจวา

จะท า ใหส าเรจได ไมหวนและะยอทอตอความเหนอยยาก ๔. สมปหงสนา ชโลมใจใหแชมชน ราเรง เบกบาน ฟงไมเบอ และเปยมดวย

ความหวง เพราะมองเหนคณประโยชนทจะไดรบจากการปฏบตอาจผกเปนค าสนๆ วา แจมแจง จงใจ หาญกลา ราเรง หรอชชด เชญชวน คกคก เบกบาน

วธสอนของพระพทธเจา พระพทธเจาทรงมวธการสอนหลากหลายรปแบบเพอใหเหมาะสมกบบคคล วธการ

สอนของพระองคทพบบอย คอ ๑. แบบสากจฉา หรอสนทนา วธนนาจะเปนวธททรงใชบอยไมนอยกวาวธใดๆ

โดยเฉพาะในเมอผมาเฝาหรอทรงพบนน ยงไมไดเลอมใสศรทธาในพระศาสนา ยงไมร ไมเขาใจหลกธรรม วธการสนทนานพระพทธองคทรงสงเสรมใหพระสาวกใชกนดงทรงยกยองวา “การ

๑๑๑พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก,

๒๕๔๘), หนา ๔๖.

๕๓

สนทนาธรรมตามอดมกาลเปนมงคล” และจะมศาลาเปนทนงสนทนาธรรมของพระภกษสงฆทกบาย เมอไมสามารถตกลงกนไดในบางเรอง พระองคกจะเสดจมาเอง๑๑๒

๒. แบบบรรยาย วธสอนแบบน นาจะทรงใชในทประชมใหญในการแสดงธรรมประจ าวน ซงมประชาชน หรอพระสงฆจ านวนมาก และสวนมากเปนผมพนความรความเขาใจ กบมความเลอมใสศรทธาอยแลว มาฟงเพอหาความรความเขาใจเพมเตมและหาความสงบสขทางจตใจ นบไดวาเปนคนประเภทและระดบใกลเคยงกน พอจะใชวธบรรยายอนเปนแบบกวางๆ ได ๓. แบบตอบปญหา ในการตอบปญหาพระองคทรงสอนใหพจารณาดลกษณะของปญหาและใชวธตอบใหเหมาะ ผถามอาจถามดวยวตถประสงคตางๆ กนบางคนถามเพอใหตอบค าถามในเรองทสงสยมานาน บางคนถามเพอลองภม บางคนถามเพอขมหรอปราบใหผ ตอบ อบอายบางคนถามเพอเทยบเคยงกบความเชอหรอหลกค าสอนในลทธศาสนาของตน พระองคตรสวา “การตอบปญหาใดๆ ตองดลกษณะปญหาและเลอกวธตอบใหถกตองเหมาะสม” จงทรงจ าแนกวธตอบปญหาไว ๔ ประเภทคอ๑๑๓ ๓.๑) เอกงสพยากรณยปญหา ปญหาบางอยางตองตอบตรงไปตรงมา ตอบแบบตายตวไมมเงอนไข เชน ถามวา จกษเปนอนจจงหรอ พงตอบไปทเดยววา ถกแลว ๓.๒) ปฏจปจฉาพยากรณยปญหา ปญหาทพงยอนถามแลวจงแก เชน โสตะกเหมอนจกษ พงยอนถามวา ทถามหมายถงแงไหน ถาบอกวาในแงเปนเครองมอง พงตอบวาไมเหมอนกน ถาถามวา ในแงอนจจง จงควรตอบรบวา เหมอนกน ๓.๓) วภชชพยากรณยปญหา ปญหาทตองแยกความตอบเปนเรองๆ เปนประเดน

เชน พระพทธองคทรงตเตยนตบะใชหรอไม อยารบตอบวาใชหรอไมใช เพราะมสวนผด ตอง

แยกตอบวา พระพทธองคทรงตเตยนตบะททรมานตนเอง แตทรงสรรเสรญวาความอดกลนเปน

ยอดแหงตบะเปนตน

๓.๔) ฐปนยปญหา ปญหาบางอยางตองตดบทไปไมตอบหรอพงยบยงเสยเพราะถาตอบไปจะเปนปญหาทใหเกดความทะเลาะ ตอบไปแลวไมท าใหเกดประโยชน เชน ศาสดานนสอนอยางนน อยางน อยากทราบวาค าสอนของใครถก ค าสอนของใครผด พระองคมกจะตดบทวาเรองนนจงพกไวกอน เราตถาคตจะแสดงธรรมใหฟง นคอวธพกปญหาของพระองค

๔. แบบวางกฎขอบงคบ เมอเกดเรองมภกษกระท า ความผดอยางใดอยางหนงขน เปนครงแรก พระสงฆหรอประชาชนเลาลอโพนทนาตเตยนกนอย มผน าความมา

กราบทลพระพทธเจา พระองคกจะทรงเรยกประชมสงฆ สอบถามพระภกษผกระท า ความผดเมอเจาตวรบไดความเปนสตยจรงแลว กจะทรงต าหนชแจงผลเสยหายทเกดแกสวนรวม

๑๑๒เสฐยรพงษ วรรณปก, พทธวธการสอนจากพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : เพชรรงการพมพ จ ากด, ๒๕๔๐), หนา ๕๔.

๑๑๓ท. ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑.

๕๔

พรรณนาผลรายของความประพฤตไมด และคณประโยชนของความประพฤตทดงาม แลวทรงแสดงธรรมกถาทสมควรเหมาะสมกนกบเรองนนจากนนจะตรสใหสงฆทราบวาจะทรงบญญตสกขาบท โดยทรงแถลงวตถประสงคในการบญญตใหทราบ แลวทรงบญญตสกขาบทขอนนๆ ไว โดยความเหนชอบพรอมกนของสงฆ ในทามกลางสงฆ และโดยความรบทราบรวมกนของสงฆ๑๑๔ จงอาจกลาวไดวา พระพทธเจาทรงใชค าถามเปนเครองกระตนใหผเรยนไดคดแสวงหาค าตอบหรอแกปญหาของตนเอง นอกจากน ยงทรงใชค าถามเปนเครองมอในการเปลยนความคดของผทเขาใจพระองคและค าสอนของพระองค ไมถกตองดวย ทงน พระพทธเจาทรงค านงถง พนฐานของผเรยนเปนส าคญ แลวทรงเลอกใชค าถามทเหมาะสมกบผเรยน และสรปบทเรยนจากค าตอบของผเรยนนนเอง ตอไปน จะไดกลาวถง หลกการตงค าถาม พรอมทงยกตวอยาง จากทปรากฏในพระไตรปฎก

๒.๕ แนวคดเกยวกบการจดการการเรยนการสอนทางพระพทธศาสนา ค าสงสอนของพระพทธเจา ซงทรงคนพบสงทเปนจรง หรอสจธรรมทมอยแลวในธรรมชาตและทรงสงสอนใหมนษยพนทกข มองคประกอบทส าคญ ๔ ประการ คอ ศาสนธรรม หรอ ค าสงสอนของพระพทธเจาถอวาเปนแกนแทของศาสนา สวน ศาสนธรรม ศาสนวตถ ศาสนพธ และศาสนบคคล ถอเปนเปลอก หรอ กระพของศาสนา กระทรวงศกษาธการไดเสนอแนะใหมการปรบปรงหลกสตรพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ (ฉบบปรบปรง พ.ศ.๒๕๓๓) โดยมการเปลยนแปลงค าอธบายรายวชาพระพทธศาสนาเพอใหเหมาะสมยงขน และไดเพมวชาพระพทธศาสนาเปนวชาเลอกเสร ในกลมสงคมศกษา ก าหนดใหเรยนสปดาหละ ๒ คาบตลอดภาคเรยนได ๑ หนวยการเรยน และก าหนดใหนกเรยนทนบถอพระพทธศาสนาทกคนตองเรยน โดยเนนการพฒนาในดานตางๆ อยางแทจรง เชน ดานความรความเขาใจในเนอหา มเจตคตทด ทถกตองทางพระพทธศาสนา เกดศรทธาและส านกในความส าคญของพระพทธศาสนาทมตอสงคม และสามารถปฏบตตนตามหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม ตลอดจนน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนาไปปฏบตในการด าเนนชวตประจ าวน เพอพฒนาตนเองและสงคม วชาพระพทธศาสนาเปนวชาเลอกในกลมวชาสงคมศกษา รวม ๖ รายวชา โดยกลมวชาสงคมศกษา เปนวชาทมความมงหมายในการสรางพลเมองของชาตใหมคณภาพ สามารถคดเปน ท าเปน และแกปญหาเปน สามารถปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทางสงคมไดอยางปกต วชาสงคมศกษาจงเปนการศกษาทเกยวกบมนษย โดยมความมงหมายเพอผลตคนใหสามารถด ารงชวตอยในสงคมทมการเปลยนแปลง ทงทางดานเศรษฐกจและสงคมอย

๑๑๔พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, หนา ๕๑.

๕๕

ตลอดเวลา ใหสามารถพฒนาความรความสามารถ ทกษะ ความรสก หรอคานยมทดงามใหแกคนในสงคม ๑๑๕ กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ ไดก าหนดจดประสงคของหลกสตรวชาสงคมระดบมธยมศกษาตอนปลาย ไวดงน ๑๑๖ ๑) เพอใหมความร ความเขาใจเกยวกบอทธพลของสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม ระบบเศรษฐกจ และการปกครอง ศาสนากบการด ารงชวต ๒) เพอใหสามารถน าความรไปใชในการวเคราะหปญหาของสงคม สามารถแกปญหาและมสวนรวมในการพฒนาสงคมตามบทบาทหนาทของตน โดยใชเหตผล กระบวนการกลม และวธการทหลากหลาย ๓) เพอใหตระหนกในคณคาของวทยาการ ศลปวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ยดมนในวถประชาธปไตย หลกธรรม และคณธรรม มคานยมทพงประสงค รกและผกพนทองถนประเทศชาต มความภมใจในความเปน ไทย และเทดทนสถาบนพระมหากษตรย ๔) เพอใหสามารถปฏบตตนเปนพลเมองทด ตามระบอบการปกครองแนวประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข มงมนในการท าประโยชนใหกบสงคม มสวนรวมในการอนรกษและเสรมสรางศลปวฒนธรรมและสงแวดลอมของประเทศ เน อหาสาระของหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ (ฉบบปรบปรง) ก าหนดเรยงตามหวขอเรองทง ๘ หวขอ เหมอนระดบมธยมศกษาตอนตน แต จะมขอบขายเนอหาสาระและจดเนนของการเรยนรแตกตางกนไปในแตละหวขอ ของแตละรายวชา จดเนน ในบางเรองตองการใหเรยนรในเรองเดยวกน ตลอดทกชน ดงนน เนอหาสาระจะเหมอนกนตลอด แตการก าหนดกจกรรมการเรยนการสอนจะแตกตางกนไปตามวยและความจ าเปนของผเรยนแตละระดบ โดยกรอบสาระหลกสตรพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาตอนปลายทง ๘ หวขอ มดงน ๑) ประวตและความส าคญของพระพทธศาสนา ๒) พทธประวต ประวตพทธสาวก พทธสาวกา และชาวพทธตวอยาง ๓) หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ๔) พระสงฆและการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ๕) พระไตร ปฎก พทธศาสนสภาษต ภาษาบาล และค าศพททางพระพทธศาสนา

๑๑๕กรมวชาการ, หลกสตรมธยมศกษา ตอนปลาย พทธศกราช ๒๕๒๔ (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓),: โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๓๓), หนา ๖๑. ๑๑๖เรองเดยวกน, หนา ๖๒.

๕๖

๖) หนาทชาวพทธ ๗) การบรหารจตปละเจรญปญญา ๘) มารยาทชาวพทธ ศาสนพธ วนส าคญทางพระพทธศาสนา

ดงกลาวน จงไดน า ค าอธบายรายวชาพระพทธศาสนาระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในระดบมธยมศกษาปท ๔ ,มธยมศกษาปท ๕ และระดบมธยมศกษาปท ๖ แสดงใหเหนตามล าดบ

(๑) ระดบมธยมศกษาปท ๔ ๑๑๗ ส ๐๔๘ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยนค าอธบายรายวชา วเคราะหประวตและความส าคญของพระพทธศาสนาเกยวกบลกษณะของชมพทวปและลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนา วเคราะหพทธประวต เรองสถานะทางสงคมของเจาชายสทธตถะ เหตการณทเจาชายสทธตถะออกผนวช ศกษาประวตพระอญญาโกณฑญญะ พระมหาปชาบดโคตรมเถร และพระเจาพมพสาร วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองอปรหานยธรรม ๗ พละ ๔ รวมทงมงคลชวตในหวขอ ไมคบคนพาล คบบณฑต บชาคนทควรบชา และสดบตรบฟงมาก ศกษาความรทเกยวกบพระสงฆ หนาทชาวพทธในเรองศรทธา ๔ และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ฝกอานภาษาบาล สะกดแบบไทยและแบบบาล เกยวกบค าอาราธนาศล ค าอาราธนาพระปรตร และค าอาราธนาธรรม ศกษาฝกอานพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาความเปนมาของพระไตรปฎก และขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน วเคราะหปญหาทางจตของประชาชนในสงคมปจจบน ศกษาความหมาย ประโยชนของสมาธ ศกษาและฝกปฏบตพทธานสต และฝกเจรญปญญาตามหลกปถมนสการ ฝ กปฏบต เ ก ย วกบมารยาทชา วพทธ ศาสนพธ แล ะวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบพระพทธศาสนา สามารถวเคราะหและตระหนกในคณคาพระรตนตรยและหลกพทธธรรม นอมน าหลกมาปฏบตใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคม รวมทงหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม

๑๑๗อางแลว.

๕๗

วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนา ในเรองทฤษฎและวธการทเปนสากลและมขอปฏบตทยดทางสายกลาง วเคราะหพทธประวต เรองราวการตรสรและการเผยแพรพระพทธศาสนา ศกษาประวตพระปณณมนตานบตร และพระอบลวรรณาเถร และพระเจาอชาตศตร วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองอารยวฑฒ ๕ สาราณยธรรม ๖ รวมทงมงคลชวตในหวขอ ช าราญในวชาชพ มระเบยบวนย กลาววาจาด และท างานไมคงคางสบสน ศกษาหนาทของพระสงฆในการศกษา ปฏบตและเผยแพรพระพทธศาสนา หนาทชาวพทธ ในเรองการไปวด และการประกอบพธกรรมในโอกาสตางๆ และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ฝกอานภาษาบาล เกยวกบศล ๕ ศล ๘ และศล ๑๐ และฝกอานพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาเรองการถายทอดพระไตรปฎกจนถงจารกเปนลายลกษณอกษร และขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน วเคราะหความสมพนธระหวางปรยต ปฏบต และปฏเวธ ศกษาและฝกปฏบตธมมานสต สงฆานสต และฝกเจรญปญญาตามหลกปถมนสการ ฝ กปฏบต เ ก ย วกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ แล ะวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบพระพทธศาสนา สามารถวเคราะหและตระหนกในคณคาพระรตนตรยและหลกพทธธรรม นอมน าหลกธรรมมาปฏบตใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคมรวมทงหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม (๒) ระดบชนมธยมศกษาปท ๕ ๑๑๘ ส ๔๐๑๐ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยน ค าอธบายรายวชา วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนาในการพฒนา ศรทธาและปญญาทถกตอง การฝกหดอบรมตน การพงตนเอง และการมงอสรภาพ วเคราะหพทธประวตเกยวกบพทธคณ ๓ ศกษาประวตพระมหากสสปะ พระปฏาจาราเถร และหมอชวกโกมารภจจ วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองกฎแหงกรรม และไตรลกษณ รวมทงมลคลชวต ในหวขอเลยงดบดา มารดา เลยงดบตร เลยงดภรยา และสงเคราะหญาต

๑๑๘อางแลว.

๕๘

ศกษาบทบาทของพระสงฆในการอนรกษธรรมชาต สภาพแวดลอมและศลปวฒนธรรม หนาทชาวพทธในการศกษาพระธรรม และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาลจากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาสาระสงเขปของพระไตรปฎก และขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตสลานสสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปายมนสการ ฝ กปฏบต เ ก ย วกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ แล ะวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบพระพทธศาสนา สามารถวเคราะหและตระหนกในคณคาพระรตนตรยและหลกพทธธรรม นอมน าหลกธรรมมาปฏบต ใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคม รวมทงหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม

ส ๐๔๑๑ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยน ค าอธบายรายวชา วเคราะหหลกการของพระพทธศาสนากบหลกวทยาศาสตร การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบวทยาศาสตร วเคราะหพทธประวต เกยวกบโลกตถจรยา ศกษาประวตพระอบาล พระธมมทนาเถร และพระเจาปเสนทโกศล วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรองกลจรฏฐตธรรม ๔ และโลกธรรม ๘ รวมทงมงคลชวต ในหวขอ มความกตญญ และท างานทไมมโทษแตเปนประโยชนเกอกล ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาคณภาพชวต หนาทชาวพทธ ในการสรางสมมาทฐดวยการปฏบตธรรม และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาลจากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาพระไตรปฎก ในแงเทศนา ๓ และสกขา ๓ รวมทงขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตจาคานสสต เทวตานสสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปายมนสการ ฝ กปฏบต เ ก ย วกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ แล ะวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมทกษะในการคดอยางมวจารณญาณ และปฏบตตนไดอยางถกตองตามหลกพทธธรรมทกอใหเกดประโยชน ตอการพฒนาตนเองและสงคม รวมทงศรทธายดมนในการเปนพทธศาสนกชนทด และปฏบตหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม

๕๙

(๓) ระดบมธยมศกษาปท ๖ ๑๑๙ ส ๐๔๑๒ พระพทธศาสนา ๒ คาบ/สปดาห/ภาค ๑ หนวยการเรยน ค าอธบายรายวชา วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนาในฐานะเปนศาสตรแหงการศกษาและเนนความสมพนธของเหต ปจจย และวธการแกปญหา วเคราะหพทธประวต เกยวกบพทธคณ ๙ ศกษาประวตพระมหากจจายนะ พระภททากจจาเถร และนางขตชตตรา วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรอง อคต ๔ ทศพธราชธรรม ๑๐ รวมทงมงคลชวต ในหวขอ ความไมประมาท ความเคารพ ความออนนอมถอมตน ความสนโดษ และความอดทน ศกษาบทบาทพระสงฆในการพฒนาสงคม หนาทชาวพทธในการถายทอด ชแจงพระพทธศาสน และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาล จากพทธศาสนสภาษต ๑ บท ศกษาพระไตรปฎก ในแงกถา ๓ และศาสน ๓ รวมทงขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตกายคตาสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปปาทมสการ ฝ กปฏบต เ ก ย วกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ แล ะวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมทกษะในการคดแกปญหา มความซาบซงในคณพระรตนตรยและหลกพทธศาสนกชนทด และปฏบตหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม วเคราะหสาระและความส าคญของพระพทธศาสนา ในดานการฝกตนใหไมประมาท มงประโยชนสขแกบคคลและสงคม วเคราะหพทธประวต เกยวกบพทธตถจรยา ศกษาประวตพระนาคเสน พระภททากณฑลเกสเถร และพระเจามหานามะ วเคราะหพทธธรรมเพอชวตและสงคม ในเรอง อธษฐานธรรม ๔ และสรปค าสอนพระพทธศาสนาลงในอรยสจ รวมทงมงคลชวต ในหวขอ ความเปนผวางาย การพบปะสมณะ การฟงธรรม การสนธนาธรรม จตไมหวนไหว ศกษาหนาท บทบาทและการปกครองของคณะสงฆไทยในปจจบน หนาทชาวพทธในการปกปองพระพทธศาสนา และการปฏบตตนทเหมาะสมตอพระสงฆ ศกษาและฝกอานภาษาบาลจากพทธศาสนสภาษต ๑ บท

๑๑๙อางแลว.

๖๐

ศกษาพระไตรปฎก ในเรองหลกตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ รวมทงขอความนารจากพระไตรปฎก ๑ เรอง ศกษาค าศพททางพระพทธศาสนา โดยเลอกจากเนอหาทเรยน ศกษาและฝกปฏบตอานาปานสต มรณสสต อปสมานสสต และฝกเจรญปญญาตามหลกอปปาทมนสการ ฝ กปฏบต เ ก ย วกบมารยาทชาวพทธ ศาสนพธ แล ะวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอใหมทกษะในการคดแกปญหา มความซาบซงในคณพระรตนตรย และหลกพทธธรรม นอมน าหลกธรรมมาปฏบตเพอพฒนาตนเองและสงคม รวมทงศรทธายดมนในการเปนพทธศาสนกชนทด และปฏบตหนาทชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสม สรปไดวา รายวชาพระพทธศาสนาทปรากฏอยในโครงสรางหลกสตรระดบมธยมศกษาตอนปลาย ของกลมวชาสงคมศกษานน ไดถกก าหนดใหเปนวชาเลอก ในกลมวชาเลอกเสร ทงนเพอใหผเรยนทนบถอศาสนาพทธทกคนตองเรยนอยางตอเนองทกภาคเรยนของระดบมธยมศกษาตอนปลาย โดยมจดประสงคเพอใหเกดความรความเขาใจ เจตคตทดทถกตองทางพระพทธศาสนา เกดศรทธาและส านกในความส าคญของพระพทธศาสนาทมตอสงคม ปฏบตตนตามหนาทชาวพทธไดอยางถกตอง ตลอดจนสามารถน าความรทไดไปปฏบตในการด าเนนชวตประจ าวนเพอพฒนาตนเองและสงคม ๒.๕.๑ การจดกจกรรมการเรยนการสอน การจดการการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาแกนกเรยนในโรงเรยน จ าเปนอยางยงจะตองเนนทงภาคความรและการปฏบต ใหนกเรยนสามารถน าไปประยกตใชในชวต ประจ าวนไดจรง มนกการศกษาและทานผรหลายทานไดกลาวเกยวกบการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ไวหลายดาน ดงน กรมการศาสนา ไดเสนอแนวทางเกยวกบการจดการเรยนการสอนในระดบมธยมศกษา ไวดงน ๑๒๐ ๑) สาระส าคญของการเรยนรตองใหเหมาะสมกบวย และใชวธสอนทเหมาะสม ๒) การสอนจะตองมเหตผล สนบสนนใหเปนประโยชน หรอใหเปนโทษของการปฏบต ๓) การปฏบตอยางสม าเสมอเปนสงจ าเปน โดยครเปนตวอยางทด และเปนผน าทางดานจรยธรรม ๔) การน าใหประพฤตดนน ตองกระท าอยตลอดเวลา

๑๒๐กรมการศานา, หลกและวธการจดจรยศกษา และหวขอจรยธรรม ส าหรบใชอบรมสงสอนนกเรยนนกศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๑), หนา ๒๐.

๖๑

พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวถง พทธวธการสอนของพระพทธเจา ไววา การจดการเรยนการสอน หากวเคราะหตามวธการสอนของพระพทธเจาซงมอยหลายวธ แตทสงเกตไดวาทรงใชอยเปนประจ าม ๔ แบบ คอ ๑๒๑ ๑) แบบสากจฉาหรอสนทนา วธนทรงใชกบบคคลทไมศรทธา ไมเลอมใสในพระพทธศาสนามากอน โดยพระพทธองคจะเปนผถามค าถาม น าผสนทนาเขาสความเขาใจในธรรมะ และไดเกดความเลอมใสในธรรมะ และยงสนบสนนใหพระสาวกไดสนใจวธน คอใหสนทนาธรรมกนตามกาล ๒) แบบบรรยาย วธสอนแบบน เปนแบบกวางๆ ทพระองคจะทรงใชกบคนหมมากทมพนฐาน ความร ความเขาใจในหลกธรรม และความเลอมใสเปนพนอยแลว และเปนวธนเปนวธอศจรรยทผฟงธรรมของพระพทธเจาจะรสกเหมอนวาพระองคตรสกบตนโดยตรง ๓) แบบตอบปญหา เปนวธทใชตอบปญหาแกผทสนใจในธรรมะ หรอผทมาสอบถามเพอเทยบเคยงกบค าสอนของคน หรอถามเพอขมปราบใหจน ๔) แบบวางกฎขอบงคบ วธสอนแบบน เปนวธทนยมใชกบพทธบรษทฝายนกบวช คอ เปนภกษ ภกษณ สามเณร สามเณร โดยถอเหตเมอมการประพฤตไมดงามเกดขนในหมสงฆ เมอพระพทธองคไดทรงทราบแลวตรสใหประชมสงฆ แลวตรสชแจงผลเสยหาย ผลรายทเกดขน พรรณนาถงคณประโยชนของการประพฤตดงาม แลวจงไดแสดงธรรมกถาทเหมาะสมกบเรองนน แลวจงไดบญญตสกขาบทขนโดยความเหนของพระสงฆและยอมรบวาดงาม วศน อนทรสระ ไดกลาวถง จดมงหมายในการจดการเรยนการของตามแนวของพระพทธเจาวา ม ๓ ประการ คอ ๑๒๒ ๑) ทรงสอนใหผฟงรแจงเหนจรงในสงทควรร หมายถง ทรงสอนใหรจรง เหนจรง เฉพาะเทาทจ าเปนและเหมาะแกศษย ๒) ทรงสอนใหผฟงตรองตามแลวเหนจรงได นนคอค าสอนนนตองไมยาก และไมงายจนเกนไป เพอใหผฟงสามารถใชปญญาพจารณาดวยตนเองได ๓) ทรงสอนใหผฟงไดรบผลแหงการปฏบตตามสมควร ตามก าลงการปฏบตตน

๑๒๑พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๑), หนา ๑๓. ๑๒๒วศน อนทรสระ, พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามงกฎราชวทยาลย, ๒๕๒๔), หนา ๑๕.

๖๒

ประสาร ทองภกด ไดกลาวถง หลกการสอนของพระพทธเจา ๘ ประการ ดงน ๑) ตองรจกบคคลทจะสอนกอน ๒) ตองเลอกสงทจะสอนใหเหมาะสมกบบคล ๓) สอนจากรปธรรมไปหานามธรรม ๔) สอนจากสงทเหนไดงายไปสสงทเหนไดยาก ๕) สอนจากสงทรแลวไปหาสงทยงไมร ๖) สอนดวยอปมาอปไมยหรอเปรยบเทยบ๗) สอนโดยใชอปกรณการสอน ซงแยกเปน ๓ อยาง คอ

๗.๑) ใชเหตการณทเกดขนเปนอปกรณ ๗.๒) ใชภาพนมตเหมอนภาพยนตร ๗.๓) ใชวธการทดลองดวยตนเอง ๘) สอนโดยการสาธตใหดหรอท าตวอยางใหด พทธทาสภกข (เงอม อนทปญโ) ไดกลาววา หลกการสอนศลธรรมนนควรจะท าเปน ๓ วธ คอ ๑๒๓ ๑) สอนใหเกดความเขาใจ ๒) ท าใหดเพอใหเกดความเลอมใส ๓) มตวอยางความสขใหเหน ท าใหเกดความไววางใจอยากท างาน กรมวชาการ ไดกลาวถงเรอง การจดสาระการเรยนรทางพระพทธศาสนา ไววา การจดกรอบการวดและประเมนผลการเรยนรสาระพระพทธศาสนาตามสภาพจรง (Authentic Assessment) เพอใหสอดคลองกบการจดการเรยนรตามสภาพจรง ตองยดหลกธรรมชาตของวชาและชวตของผเรยนเปนตวตง ในสาระการเรยนพระพทธศาสนาจะเนนการวดและประเมนผลทสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนาคอ นอกจากวดองคความร กระบวนการเรยนร และคณลกษณะอนพงประสงค แลว ยงอาจใชกระบวนการวดตามระบบศล สมาธ ปญญา คอ ๑) ระบบศล พฤตกรรมทดงามทงกาย วาจา และอนทรยทง ๖ เคยชน แคลวคลอง อยตวเปนวนย เขาสชวตโดยการสงเกต การบนทก ๒) ระบบสมาธ จตใจทมคณธรรม มประสทธภาพและมความสข โดยการสงเกต การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง ๓) ระบบปญญา ความรคดเขาใจ การมองเหนความจรง เทาทนทงระบบความสมพนธเปนเหตผลทเชอมโยงประยกตเขาสวถชวตใหมโดยการสงเกต สมภาษณ

๑๒๓พทธทาสภกข, “ทานพทธทาสภกขกบการศกษา”, วารสารครศาสตร, ปท ๑๑ เลมท ๔๒ (เมษายน- มถนายน ๒๕๐๕) : ๓๐.

๖๓

ตรวจสอบตนเอง หรอถาจะใหชดเจนขนความประเมนตามสภาพจรงเพอดการววฒนาวฒภาวะทางธรรมจรยา ตามหลกอรยวฑฒ ๕ ไดแก ศรทธา, ศล, สตะ, จาคะ และปญญา พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาววา หลกการแกปญหาของอารยชนขนพนฐาน เรยกตามบาลวา “อรยมรรค” แปลวา ทางด าเนนสความดบทกขทท าใหเปนอรยชน หรอวธการด าเนน ชวตทประเสรฐ สามารถขยายองคประกอบออกไดเปน ๘ ประการ ซงเรยกวา อฏฐงคกมรรค คอ ๑๒๔ ๑) สมมาทฏฐ (ความเหนชอบ) หมายถง ทศนคต ความคดเหน ความเชอถอ คานยมตางๆ ทดงาม มองสงทงหลายสอดคลองกบปจจยอยางมเหตผลตามความเปนจรง ๒) สมมาสงกปปะ (ความด ารชอบ) หมายถง ความคดความด ารตรตรอง ความใครครวญเปนไปเพอเปลองตนเองใหหลดพนจากกเลสตณหา ไมเปนไปเพอการเบยดเยยนตนเองและผอน ๓) สมมาวาจา (เจรจาชอบ) หมายถง การพดการแสดงออกทางวาจา เปนวจสจรต คอ ไมหลอกลวง ไมสอเสยด ไมหยาบคาย ไมเพอเจอ มเหตผล พดสรางสรรคใหเกดประโยชน ๔) สมมากมมนตะ (กระท าชอบ) หมายถง การกระท าทดงาม ทสจรตชนประพฤตปฏบตกน เปนไปในทางสรางสรรคชวยเหลอเกอกลกนและกน สรางความสมพนธทดงามในสงคม ท าใหอยรวมกนไดดวยด หรองดเวนการเบยดเบยนชวต ทรพยสน ละมดสทธในคครองของรกของผอน ๕) สมมาอาชวะ (อาชพชอบ) หมายถง การประกอบอาชพในทางสจรต ไมกอความเดอดรอนใหแกผอน ๖) สมมาวายามะ (พยายามชอบ) หมายถง ความเพยรพยายามในการท าความดงาม ความชอบธรรม หรอเพยรพยายามละความชว ท าความด และช าระจตของตนใหผองใส ๗) สมมาสต (ระลกชอบ) หมายถง การมสตก ากบตวในการกระท าภารกจทกอยาง ตลอดถงการมสตระลกไดในสงทดงาม ทเปนประโยชนเกอกลไมปลอยสตใหลองลอยไปกบอารมณทมากระทบ ๘) สมมาสมาธ (ตงจตชอบ) หมายถง ความตงจตมนคง สงบไมฟงซาน สม าเสมอ แนวแน เปนอนหนงอนเดยวกน บรสทธ ผองใส ไมขนมว ผอนคลาย ไมตงเครยดกระดาง ไมหดห ทอแท พรอมทจะใชงานทางปญญาใหไดผลเตมท

๑๒๔พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, หนา ๑.

๖๔

วชย วงษใหญ ไดกลาวถงเรอง การจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ไววา การสอนของครตองมงเนนใหเดกเกดการเรยนร ครอบคลมคนทงคน คอ พฒนาทงทางดานความสนใจ อารมณ และคานยม ไมควรเนนการพฒนาสตปญญาอยางเดยว ๑๒๕ สาโรจน บวศร ไดกลาววา จดมงหมายในการสอนวชาใดๆ ยอมมงใหผเร ยนมความร (Knowledge) มน าใจทจะปฏบต (Attitude) และมความคลองแคลวช าชองในการปฏบต (Skill) ในการสอนวชาพระพทธศาสนากเชนเดยวกน จะตองมจดมงหมายในการสอนเพอเปนแนวทางในการเลอกเนอหาและวธสอนทเหมาะสม ๑๒๖ สมน อมรววฒน ไดกลาวถง การเรยนการสอนตามหลกพระพทธศาสนา วา เปนรปแบบของการคดโดยมสตพจารณาดวยเหตผลสมบรณทสด เรยกวา วธการสอนแบบโยนโสมนสการ ซงแบงออกเปน ๓ ขนตอน คอ ๑๒๗ ๑) ขนน า เปนการสรางเจตคตทดตอคร วธการและบทเรยน ไดแก การจดบรรยากาศในชนเรยนใหเหมาะสม, การสรางความสมพนธทดระหวางครกบศษย และการเสนอสอสงเราและแรงจงใจ ๒) ขนสอน เปนการจดกจกรรมการเรยนการสอน ไดแก ครเสนอปญหาทเปนสาระ ส าคญของบทเรยนหรอเสนอหวขอเรองประเดนส าคญของบทเรยนดวยวธการตางๆ, ครแนะน าแหลงวทยาการและแหลงขอมล,นกเรยนฝกรวบรวมขอมล ขอเทจจรง ความร หลกการตางๆ โดยใชทกษะทเปนเครองมอของการเรยนรทกษะวทยาศาสตร และการฝกคดแบบสาวเหตสาวปจจย ๓) ขนสรป เปนการวดและประเมนผล ไดแก การวดและประเมนผลตนเอง , การวดและประเมนผลเพอนรวมเรยน และการวดและประเมนผลโดยครผสอนพรอมกนนยงไดกลาวถง ความมงหมายในการสอนศลธรรม โดยแยกเปนขอๆ ดงตอไปน ๑) เพอใหนกเรยนไดรบความร ความเขาใจในหลกศาสนา และหลกธรรมของศาสนา เหนคณคาของศาสนาอยางลกซง ๒) เพอสรางสงกป (Concept) ทางศลธรรม ซงจะมผลตอเจตคตและตอพฤตกรรมของตน

๑๒๕วชย วงษ ใหญ , กระบวนการพฒนาหลกสตรและการเ รยนการสอน , (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสวรยาสาสน, ๒๕๓๗), หนา ๓๕. ๑๒๖สาโรช บวศร, สาโรช บวศร กบการศกษาศาสตรตามแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพรงเรองศาสนการพมพ, ๒๕๒๘), หนา๔๕. ๑๒๗สมน อมรววฒน, การประยกตพทธวธสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๐), หนา ๘.

๖๕

๓) เพอปพนฐานคณธรรมทางจตใจใหกบนกเรยน ใหสามารถน าหลกศลธรรมไปใชแกปญหาในชวตประจ าวนได ๔) เพอใหนกเรยนไดรจกคด เปรยบเทยบและตดสนไดวา สงใดด สงใดชว สงใดควรท า สงใดควรเวน ๑๒๘ เพราพรรณ โกมลมาลย ไดกล าวถงเรอง การจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ไววา แนวทางในการจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนาและหลกธรรมม ๕ ประการ คอ ๑๒๙ ๑) ตองสอนใหเกดความสนใจ ไมใชสอนใหจ าเพยงอยางเดยว หลกธรรมไมวาจะเปนเรองใดจะตองน ามาสนทนา อภปรายใหเขาใจ เพอใหนกเรยนเกดความนกคด หรอสตปญญาในทางจรยธรรมใหกวางขวางมเหตผล ๒) การสอนศาสนาตองฝกใหเปนคนใจกวาง รจกนบถอและใหเกยรตผทไมใชศาสนาเดยวกบตน ไมดถกลอเรยนผอน อนเปนความแตกแยกบาดหมางในสงคม ๓) การสอนศาสนาเรองหลกธรรม จะตองสอดคลองสมพนธกบเรองในชวต ประจ าวนมงใหผเรยนสามารถน าไปใชในชวตประจ าวน ๔) การสอนทฤษฎ จะตองใหผเรยนเขาใจทฤษฎและหลกการจะตองสอดคลอง สมพนธกบเรองในชวตประจ าวน ไมไดสอนใหผเรยนจ าแตทฤษฏอยางเดยว ๕) การสอนศาสนา ตองใหสมดลกบการสอนเรองอนๆ เพราะผเรยนสามารถน าไปบรณาการใชในชวตประจ าวนได กตตพนธ รจรกล ไดกลาวถงเรอง การจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนา วา การสอนพระพทธศาสนาใหมประสทธภาพ ตองด าเนน การสงเสรมการบรหารการจดการงาน ๖ ดาน คอ ๑๓๐ ๑) ดานวชาการ ๒) ดานงบประมาณ ๓) ดานกจกรรม ๔) ดานบคลากร ๕) ดานอาคารสถานท

๑๒๘สมน อมรววฒ น , การสอนโดยการสรา งศรทธาและโยน โสมนสการ , (กรงเทพมหานคร : โรงพมพตรรณสาร, ๒๕๒๘), หนา ๑๓๑. ๑๒๙เพราพรรณ โกมลมาลย, “การสอนศาสนาและหลกธรรมในประถมศกษา”, สารพฒนาหลกสตร, ปท ๗ (พฤษภาคน ๒๕๓๐) : ๔๐-๔๑. ๑๓๐กตตพนธ รจรกล, ทฤษฎผน าทางการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), หนา ๗๗.

๖๖

๖) ดานสมพนธชมชน พนส หนนาคนทร ไดกลาวถง การสอนเพอปลกฝงจรยธรรมแกนกเรยน วา ตองค านงถงหลกการตอไปน ๑๓๑ ๑) เพงเลงการปฏบตมากกวาเนอหา ๒) จรยธรรมทจะสอนนน ควรจะไดรบการกระท ากนทกระดบชน โดยปลกฝงและพฒนาอยางตอเนอง และสอดแทรกในวชาตางๆ ๓) การประพฤตของครจะตองใหสอดคลองกบสงทตองการปลกฝงและพฒนาใหแกนกเรยน สวนดานการสอน ควรใชหลกการดงน ๑) การปลกฝงควรแบงเปน ๓ ขนตอน - สรางจรยธรรมใหเกดขนตอจรยธรรมหรอคานยมทตองการ - ใหความรวาจรยธรรมเหลานนหมายความวาอะไร มวธการปฏบตอยางไร - ยวยใหปฏบตตามจรยธรรมและมการตดตามผลการปฏบตอยางสม าเสมอ และตอเนองทงในและนอกโรงเรยน ๒) การพฒนาจรยธรรมนน หลกส าคญคอการสรางปญหาและความเขาใจทกระจางชดตอคณคาและวธการปฏบตทถกตองตามกระบวนการแหงจรยธรรม โดยใชเทคนคตางๆ เชน การใชค าถาม การอภปราย เพอใหนกเรยนไดคดไตรตรองอยางรอบคอบ สมน อมรววฒน ไดกลาวถง กระบวนการสอนเพอเผชญสถานการณ โดยจดเปน ๔ ขนตอน เพอใหครสามารถน าเอกหลกธรรมหวขอตางๆ มาใชในการสอนไดอยางเหมาะสม และสามารถฝกฝนใหรกเรยนสามารถน าไปปฏบตจรงเมอเผชญกบสถานการณหรอปญหาได กระบวนการ ๔ ขนตอนน คอ ๑๓๒ ๑) การรวบรวมขาวสารขอมล ขอเทจจรง ความร และหลกการ ๒) การประเมนคาเพอหาคณคาแท คณคาเทยม ๓) การเลอกและการตดสนใจ ๔) การปฏบตจรง

๑๓๑พนส หนนาคนทร, การสรางจรยธรรมใหแกนกเรยน, (กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๒๖), หนา ๙๗-๙๘.

๑๓๒สมน อมรววฒน, สมบตของการศกษาไทย, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๘๔.

๖๗

สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล) ไดกลาวถง การจดการการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาแกนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน และชนมธยมศกษาตอนปลาย วา จ าเปนอยางยงทจะตองเนนทงภาคความร ความเขาใจ และการฝกปฏบต รวมทงการจดบรรยากาศสงแวดลอมและกจกรรมเสรมพเศษ เพอสงเสรมความประพฤตของนกเรยนในขอบเขตทดงามมความรบผดชอบตอการกระท าของตน และยดมนในคณธรรม จรยธรรมตางๆ มาปฏบตจนเกดความเคยชนเปนลกษณะนสย และความสามารถน าไปประพฤตปฏบตในชวตประจ าวนไดดวย ฉะนน โรงเรยนจะตองจดหลายรปแบบทงในหองเรยนหรอหองปฏบตธรรม และนอกหองเรยน ดวยเหตน จงมขอเสนอแนะครอาจารยผสอนวชาพระพทธศาสนาพงน าไปพจารณาและปฏบต ดงน ๑๓๓ ๑) ควรค านงถงจดประสงคของวชาพระพทธศาสนาอยตลอดเวลาในขณะทสอน และศกษาจากคมอหรอแผนการสอนอยเสมอ ๒) การสอนโดยวธแจงสงทถก สงทผด สงทควร สงทไมควร อธบายโดยยกเหตผลใหนกเรยนเหนจรง เพอใหนกเรยนเขาใจและเกดความศรทธาทงทางกาย วาจา ใจ ๓) ควรสอนโดยวธสาธต หรอท าใหดเปนแบบอยางทด ทงในและนอกโรงเรยนเพอใหนกเรยนปฏบตตามดวยความเลอมใสศรทธาตอครอาจารยในโรงเรยนและคนในชมชนหรอในสงคมจะตองเปนแบบอยางทดใหเหนอยเสมอ ๔) ควรสอนดวยความรก ความเอาใจใสอยางจรงใจตอนกเรยน มความรสกทละเอยดออน ชางสงเกตตอพฤตกรรมของนกเรยน เมอพบเหนสงไมดไมงามเกดขนควรจะมความกระตอรอรนทจะแนะน าสงสอน หรอใหค าปรกษาดวยความจรงใจ ๕) ควรหมนศกษาหาความรและขอมล เพมเตมอย เส มอ ท ง ในเร องพระพทธศาสนา และวทยาการดานอนๆ เพอใหทนตอความผนผวน เปลยนแปลงทกดานของสงคม วฒนธรรม และพรอมทจะใหความรทถกตองตามหลกพระพทธศาสนาแกนกเรยน ๖) ควรสอนใหนกเรยนไดมโอกาสอธบายหรอแสดงความคดเหน ใหนกเรยนวเคราะหตามเหตและผล พรอมทงเสนอแนะแนวทางแกไขโดยใชหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ๗) ควรเลอกใชอปกรณ จดบรรยากาศและสงแวดลอมใหเหมาะสมกบวยของผเรยน ๘) ควรเชญวทยากรทางพระพทธศาสนามาบรรยาย เพอใหนกเรยนมความร ความเขาใจทถกตอง

๑๓๓สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล), “หลกธรรมในพระพทธศาสนาในหลกสตร ม.ปลาย”, สารพฒนาหลกสตร, ปท ๖ (พฤษภาคม ๒๕๒๙) : ๗-๘.

๖๘

บญชม ศรสะอาด ไดกลาวถง แนวทางการเลอกวธสอน วา มองคประกอบตางๆ ทควรตองพจารณา ดงน ๑๓๔ ๑) การเลอกวธสอนนนจะตองสอดคลองกบจดประสงคของบทเรยน ๒) การเลอกวธสอนนนจะตองสอดคลองกบลกษณะของเนอหาสาระทจะสอน ๓) วธสอนบางวธไมสามารถใชกบผเรยนไดทกระดบ วธสอนบางวธใชไดเฉพาะกบเดกวยหนง แตไมสามารถจะใชกบเดกอกวยหนงได ๔) การสอนในแตละวธตองก าหนดเวลาใหเพยงพอกบเนอหา จ านวนครง วามก าหนดใหนานเทาใด ตามชวงเวลาดงกลาวเพยงพอส าหรบการสอนดวยวธนนๆ หรอไม ตองพจารณาใหรอบคอบ ๕) สถานทเปนองคประกอบหนงทตองพจารณาเปนกรณพเศษ การสอนบางวธจ าเปนตองจดสภาพหองเรยน โตะ เกาอ ใหเหมาะสม เชน วธสอนแบบศนยการเรยน วธสอนแบบอภปรายกลม วธสอนแบบการเรยนเปนค เปนตน แตละวธจะตองมการจดสภาพหองเรยนแตกตางกน เราสามารถจดสภาพหองเรยนไดตามทตองการไดหรอไม ๖) จ านวนผเรยนมมากนอยเพยงใด และจ านวนผเรยนดงกลาวนนเหมาะสมกบวธทใชหรอไม สรปไดวา การจดการเรยนการสอนในทางพระพทธศาสนา มงใหผเรยนเกดความรแจงเหนจรงในบทเรยนนนๆ และสามารถสรางความศรทธาใหพอใจทจะกระท าตามไดโดยไมตองบงคบ กลาวคด เปนรปแบบของการเรยนการสอน ๓ ขนตอน คอ ขนน า ขนสอน และขนสรปประเมนผล และการจดการเรยนการสอนในทางพระพทธศาสนาพงยดหลกของพระพทธเจา ซงแมพระองคจะทรงมหลากหลายวธ หากแตททรงใชเปนประจ าม ๔ แบบ คอ แบบสนทนา, แบบบรรยาย, แบบตอบปญหา และแบบวางขอบงคบ ซงวธท ง ๔ น กสามารถน ามาประยกตใชในกระบวนการของการจดการเรยนการสอนพระพทธศาสนาในปจจบนไดอยางไดผลดและไมมลาสมย ๒.๕.๒ การใชสอการเรยนการสอน เนองจากพระพทธศาสนาเปนเรองนามธรรม ยากแกการทจะสอนใหนกเรยนเกดความคดทเปนรปธรรม มความคดรวบยอดทกระจางและถกตอง ดงนน ผสอนควรจดการเรยนการสอนโดยใชสอประกอบเพอใหนกเรยนเกดความสนใจเรองทจะเรยน และใหบทเรยนเกดความสนกสนาน ซงจะท าใหเกดความรความเขาใจทถกตองในเรองนนๆ สอการเรยนการสอนจงเปนปจจยทส าคญทจะชวยใหการจดการการเรยนการสอนบรรลไดตามจดมงหมาย เพราะจะท าใหนกเรยนมโอกาสไดเรยนรจากสอทมความ

๑๓๔บญชม ศรสะอาด, การพฒนาการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสวรยสาสน, ๒๕๔๗) ,หนา ๔.

๖๙

หลากหลาย นอกจากนนสอยงเปนสงทจะชวยใหกจกรรมการเรยนการสอนนาสนใจและเราใจแกนกเรยน ภญโญ สาธร ไดกลาววา สอการเรยนการสอน หมายถง วสดทกชนดทน ามาประกอบ การเรยนการสอนเพอใหนกเรยนรอยางมประสทธภาพ ๑๓๕ ทศนย ศภเมธ ไดกลาววา สอการเรยนการสอน หมายถง สอทชวยสงเสรม สนบสนน หรอเปนตวการใหการเรยนการสอนบรรลถงจดหมายปลายทางอยางมประสทธภาพ โดยชวยเราความสนใจ ประหยดเวลา และใหประสบการณทมคณคาแกผเรยน สอการสอนจงเปนสงทส าคญท าใหหลกสตรไปถงผเรยนได ๑๓๖ พระพยอม กลยาโณ ไดใหแนวคดในการน าสอมาใชในการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ดงนคอ สอการสอนหรออปกรณการสอนนน จะตองท าใหผฟงเกดความรสก เกดความเขาใจอยางรวดเรว ซงอปกรณนนมหลายอยางดวยกน สามารถทจะน าไปใชตามความสะดวกและเหมาะสม อาท สอทเปนธรรมชาต ตวครผสอน สอทเปนเทคโนโลยสมยใหม รปภาพทท าใหเกดความเคลอนไหว สอทใชกรณศกษาหรอจดกจกรรมบทบาทสมมต และขาวจากหนงสอพมพ แตสงทมความส าคญมากทสดในการเรยนการสอนคอ สอทเปนคร ผสอนจะตองมคณสมบตทด ซงควรเปนผทมความประพฤตนาเลอมใส นาเอาเปนแบบอยาง จะเปนผลท าใหเปนทดงดดใจใหผฟงเกดความเลอมใสศรทธาและปฏบตตาม ๑๓๗ กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ ไดกลาวถง สอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาชนมธยมศกษาตอนปลาย วา สอการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนา ส าหรบชนมธยมศกษาตอนปลายทกรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ไดด าเนนการจดท าเพอสนบสนนการน าหลกสตรพระพทธศาสนาไปใช ไดแก ๑๓๘ ๑) ในสวนทเกยวของกบหนงสอวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนาชนมธยมศกษาตอนปลายนน ไดมอบหมายใหกรรมการผทรงคณวฒทงฝายฆราวาสและฝายบรรพชตเปนผเรยบเรยงและเปนผตรวจ โดยมแนวทางรวมกนในการวางรปแบบของหนงสอเรยน ดงน

๑๓๕ภญโญ สาธร, หลกการบรหารการศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๖), หนา ๑๖๐. ๑๓๖ทศนย ศภเมธ, หลกสตรและการจดการศกษา, (กรงเทพมหานคร : วทยาลยครธนบร, ๒๕๓๕), หนา ๖๘. ๑๓๗พระพยอม กลยาโณ, “การใชสอการสอนจรยธรรมอยางไรจงจะด”, วารสารการศกษานอกโรงเรยน, เลมท ๑๑๘ (กมภาพนธ-มนาคม ๒๕๒๗) : ๒๔. ๑๓๘กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ, แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยม ศกษาปท ๔ เลมท ๑, : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๙), หนา ๑๙-๒๐.

๗๐

๒) แผนการกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา กรมสามญศกษาและศกษานเทศกรบผดชอบพจารณาหาแนวทางและจดท าโดยมจดประสงคหวขอของค าอธบายรายวชาและจ านวนคาบในแตละภาคเรยนเปนหลก ๓) หนงสอสงเสรมการอานชดพระพทธศาสนาและจรยธรรม โดยมจดมงหมายอบรมสงสอนเยาวชนใหประพฤตด หมนศกษาหาความรและยดมนในหลกธรรม โรงเรยนอาจหาไวในหองสมด เพอใหนกเรยนศกษาหาความรเพมเตม กตตมา ปรดดลก ไดกลาวถง หลกการในการใชสอการเรยนการสอน ๖ หลก ไดแก ๑) เลอกสอการเรยนการสอนทสอดคลองกบจดประสงคของการเรยนการสอน ๒) เลอกสอการเรยนการสอนทเหมาะสมกบเนอวชาทเรยน ๓) เลอกสอการเรยนการสอนทสอดคลองกบเทคนคและวธการสอน ๔) เลอกสอการเรยนการสอนทเหมาะสมกบวยและความสนใจของนกเรยน ๕) เลอกสอการเรยนการสอนทเหมาะกบเครองอ านวยความสะดวกตางๆ ๖) เลอกสอการเรยนการสอนทหาไดงาย ราคาประหยด มความสะดวกรวดเรวในการใช สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล) ไดกลาววา แนวทางการใชสอการเรยนการสอนพระพทธศาสนาในระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย ควรมดงน ๑๓๙ ๑) ควรเลอกใชสอการเรยนการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน เชน ภาพขาวหรอเหตการณในชวตประจ าวน เชน ภาพนง ภาพสไลด โทรทศน หรอวดทศน เทปบรรยายธรรมเกยวกบค าสอนพระพทธศาสนาทบคคลหรอหนวยงานตางๆ ผลต หรอจะผลตขนใชเองกได ๒) ในบางกรณควรเชญวทยากรผทรงคณวฒทรงพระพทธศาสนา เชน พระนกเทศน พระสงฆหรออนศาสนาจารยมาบรรยาย หรอแสดงธรรมพเศษ เพอใหนกเรยนไดมความรความเขาใจในหลกธรรมมากยงขน มนทนา วงศค าฟเจรญ ไดกลาววา ประเภทของสอ ม ๓ ประเภทใหญๆ คอ ๑๔๐ ๑) สอการสอนประเภทเครองมอหรออปกรณ ไดแก เครองฉายสไลด เครองฉายภาพขามศรษะ คอมพวเตอร วดโอเทป โทรทศน เปนตน ๒) สอประเภทวสด ไดแก หนงสอเรยน หนงสอคมอการเรยน รปภาพ แผนฟลม แผนสไลด มวนเทป แผนท หนจ าลอง เปนตน

๑๓๙สรมงคโลภกข (ทอง สรมงคโล), “หลกธรรมในพระพทธศาสนาในหลกสตร ม.ปลาย”, สารพฒนาหลกสตร, ปท ๖ (พฤษภาคม ๒๕๒๙) : ๘. ๑๔๐มนทนา วงคค าฟเจรญ, การจดการเรยนการสอนในหลกสตรนาฏศลปชนกลาง, (เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๖), หนา ๒๕.

๗๑

๓) สอการสอนประเภทวธการ ไดแก การสาธต การจดปายนทรรศการ การศกษานอกสถานท เปนตน สนทร สนนทชย ไดกลาววา อปกรณการสอนทางพระพทธศาสนาสามารถแบงออกไดเปนประเภทตางๆ ดงน ๑๔๑ ๑) รปภาพ เชน ภาพพทธประวต ภาพปชนยวตถและปชนยสถานส าคญๆ การประกอบกจการทางศาสนา การบ าเพญสาธารณประโยชน ภาพขางและเหตการณตางๆ ในชวตประจ าวนทไดมาจากหนงสอพมพ ๒) แผนทใชส าหรบสอนพทธประวต แสดงใหเหนชาตภม และต าบลสวนทเกยวของกบพทธศาสนาในอนเดย ๓) แผนภม ใชส าหรบแสดงวงศาคณาญาตของพระพทธเจา ค าสงของพระองค เชน เบญจศล เบญจธรรม อโบสถศล ๔) ภาพยนตร สไลด ฟลมสตรป ทเกยวกบสถานทส าคญของเมองไทย รวมทงสถานทส าคญทางพระพทธศาสนา ๕) สถานท ตวบคคล ขนบธรรมเนยมประเพณในชมชน เชน วด โรงเรยน สถานทสาธารณะ พระ ประเพณในทองถนตางๆ ๖) จานเสยง เทปเสยง สมทรง ปญญฤทธ ไดกลาวถง สอส าหรบใชสอนศลธรรม จรยธรรม และวชาพระพทธศาสนา วา ควรทจะมความหลากหลาย และเปนสงทนกเรยนสามารถเขาไปมสวนรวมในการจดท า หรอการใชสอนนๆ พรอมกนนยงไดแสดงถง สอประเภทตางๆ ทสามารถน าไปใชในกระบวนการการเรยนการสอนศลธรรม ดงตอไปน ๑๔๒ ๑) การท าโปสเตอร เมอสอนไปแลว ครยอมทราบวาศษยของตนรและเขาใจธรรมะลกซงแคไหน จงควรทดสอบดวยการใหเขาท าโปสเตอร โดยการบรรยายภาพออกมาเปนธรรมะ ผลพลอยไดอกหลายๆ อยางจะตามมา เชน ครอาจใชในการฝกนสยตรงตอเวลาในการสงงาน โดยก าหนดวนสงงานทแนนอน หรอจะดวาเดกมอทธบาท ๔ ตองานมากนอยแคไหนกได ดนสยวาเปนคนละเอยดประณตหรอวาหยาบ มกงายกได แลวน ามาแกไขนกเรยนเปนรายบคคล ๒) การท าภาพธรรมะ เมอนกเรยนไดเรยนไปพอสมควร สก ๗-๘ คาบ กจะใหนกเรยนไดท าภาพธรรมะประกอบค าบรรยายมาสง เพอตรวจดวานกเรยนเขาใจธรรมะลกซงแค

๑๔๑สนทร สนนทชย, เทคนคและวธการสอนสงคมศกษา, (กรงเทพมหานคร : สหบณฑตการพมพ, ๒๕๑๔), หนา ๓๓๐. ๑๔๒สมทรง ปญญฤทธ, เทคนคการสอนศลธรรมในโรงเรยน, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ ประสารมตร จ ากด, ๒๕๓๒), หนา ๒๕-๒๖.

๗๒

ไหน เปนการทดสอบความร ความตงใจในการท างาน ความสะอาดเปนระเบยบ ความประณตความเสยสละทรพยและแรงกาย และผลงานเหลานสามารถน าไปใชในนทรรศการใหหนวยงานตางๆ ยมภาพธรรมะ อาจท าเปนการตน ผลไม รปสตว นก แมลง ของเลนของเดก ดวงดาวตางๆ จะจงใจใหอยากอานอยากด ๓) การท าโมไบลธรรมะ คอ การท าเครองแขวนเปนรปทรงตางๆ แตแฝงดวยธรรมะ ใชในการตกแตงสถานทเมอจดงานเกยวกบศาสนา หองเรยน เพอใหนกเรยนไดอานธรรมะจากโมไบล ส าหรบการท าโมไบลผสอนอาจใหนกเรยนท าจะไดฝกใหเปนคนสขม รอบคอบ ใจเยน มสต สมาธ มฉะนนจะท างานประเภทนไดยาก ๔) การตนชวตหรอภาพเกยวกบธรรมะ การใชสอนอาจบรณาการกบวชาศลปะ จะใหวาดภาพหรอการตนธรรมะในชวโมงเรยน หรอจดประกวดกได ครสอนศลธรรมวางแนวใหเกยวกบภาพวาตองการอะไร เชน ถาอยากใหไดภาพเกยวกบไตรลกษณกอาจแนะครศลปะใหบอกเดกเขยนภาพตนไมทมดอกตม แยมา แลวบาน หรอจะเปนเรองอนกได ๕) สไลด เทป ภาพยนตร ทเกยวกบธรรมะ การใชสไลด เทป ภาพยนตร ฯลฯ จะชวยในการเรยนการสอนไดมาก เพราะท าใหนกเรยนตนตว สนก ไมงวงนอน ซ งสอดคลองกบแนวทางท กรมวชาการ เสนอไว ในค มอหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษา คอ ๑๔๓ ๑) ใชธรรมชาตและปรากฏการณธรรมชาตทนกเรยนพบเหนทกวน เชน ใบไมผล ออน ใบไมเขยวชอม ใบไมทแกเหลองจด ใบไมทลวงหลนทบถมบนพนดน ฯลฯ การใชธรรมชาตเปนสอเราเชนน พระบรมศาสดาไดทรงใชเสมอในสมยพทธกาลและยงคงเปนสอทด ครควรน ามาใชสอนอยเสมอ ๒) ขาวและเหตการณเปนสงเราใหนกเรยนสนใจใครร ชวยใหครสามารถจดกจกรรมเสรมศรทธา กจกรรมเสนอสาระของบทเรยน และกจกรรมสรปไดทกขนตอน การใชขาวและเหตการณน าเขาสการสอนหลกธรรมตางๆ หรอน ามาสอนตามเทศกาลวนส าคญของพระพทธศาสนายอมท าใหนกเรยนตระหนกวาชวตทเรยนอยน มความสมพนธกบชวตประจ าวนและเปนตวอยางใหนกเรยนคดวนจฉยสงผดชอบชวดไดดวยตนเอง ๓) การใชสอและวธการจดเสนอสงตางๆ เพอเราความสนใจ เชน การจดปายนเทศ จดนทรรศการ การใชเพลง ดนตร กรณปญหา กรณตวอยาง สถานการณจ าลอง เสนอเปนวดทศน ภาพเลอน คอมพวเตอร เทปบนทกเสยง ยอมชวยใหนกเรยนเรยนรไดด ๔) การจดใหนกเรยนไดตรวจสอบความร ความคดของตนเอง และไดทราบผลทนท ชวยเสรมแรงจงใจใหนกเรยนปรบปรงตนเอง หรอปรบปรงผลงานใหดขน ดงนน ค า

๑๔๓กรมวชาการ, คมอหลกสตรพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษาตอนตน , (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๓๕), หนา๒๒-๒๓.

๗๓

วจารณอยางมเหตผล ค าชมเชย การใหรางวล การประการเกยรตคณ จงเปนวธหนงทชวยเสรมแรงและจงใจนกเรยนตอการเรยนพระพทธศาสนา จรญ คณม ไดกลาวโดยสรปไววา อปกรณการสอนหรอสอการเรยนการสอนจะท าใหผเรยนเรยนรไดงาย เรว และถกตอง ฝายผสอนกจะสอนไดงาย พระพทธเจาทรงเหนหลกในขอน และไดท าการสอนโดยใชอปกรณการสอนดวยพระองคเอง เชน พระภกษรปหนงเปนศษยของพระสาลบตร ไมสามารถท าจตใจใหสงบตามวธทพระสาลบตรสอน เมอมาเฝาพระพทธเจา พระองคทรงพจารณาเหนแลววา พระภกษรปนนมอชฌาสยรกสวยรกงาม กทรงพาไปดดอกบวในสระ ซงมหลายประเภท ตงแตตม บาน จนถงกลบดอกรวงหลน เมอภกษรปนนเหนความไมแนนอนของสงสวยงามแกตา เมอไดฟงค าสอนของพระพทธเจาอกครง กไดผลดในทางปฏบต ๑๔๔ สรปไดวา สอการเรยนการสอนนบวามความส าคญและจ าเปนอยางยงส าหรบคร ผสอน ทจะใชสอนพระพทธศาสนา เพราะพระพทธศาสนามเนอหาสวนใหญเปนเรองของนามธรรม ทจะตองมการพสจนออกมาใหเหนเปนการปฏบตจรง เมอน าเอาสอมาชวยในการสอน นกเรยนกจะสามารถเกดความรความเขาใจในเนอหาอยางเปนรปธรรม ไดเขาถงและสมผสแนวคดตางๆ ไดงายขน ทส าคญทสดคอ ตวคร ผสอน ทเปนสอการเรยนทส าคญจ าเปนจะตองมความร และประพฤตตนใหเปนแบบอยางทด ยอมชวยใหการจดการการเรยนการสอนส าเรจตามวตถประสงคทไดก าหนดไวได อนง การใหนกเรยนไดมสวนรวมการจดการการเรยนการสอนโดยใชสอตางๆ น สามารถกอใหเกดปฏสมพนธทดระหวางนกเรยนกบคร ผสอน อกดวย ๒.๕.๓ สถานท งานดานนเปนการจดการสถานท อาคารเรยน หองเรยน ทจะเอออ านวยตอการเรยนการสอน เปนประโยชนตอการศกษาของนกเรยน อาจเกดจากอปกรณ หรอวสดทางศลปะ วฒนธรรมทองถน เชน พระพทธรป ตพระธรรม ธรรมมาส ตาลปตร คมภรใบลาน เปนตน เพอชวยสรางบรรยากาศทสงบ สรางสรรคปญญาใหเกดขน หรออาจจดเปนมมพระพทธศาสนาในหองเรยน ระเบยง อาคารเรยน จดสวนหยอมทางพระพทธศาสนาโดยหาพนธไมทปรากฏในพทธประวต เชน ตนจก ตนโพธ ฯลฯน ามาปลกไวในบรเวณโรงเรยน เพอใหเปนสถานทเรยนภายใตรมไม เปนตน กรมวชาการ ไดกลาววา การจดสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนร เปนการจดสภาพในหองเรยน นอกหองเรยน ตลอดจนบรเวณโรงเรยนซงมความส าคญตอนกเรยนมาก

๑๔๔จรญ คณม, การสอนสงคมศกษา, (กาฬสนธ : โรงพมพประสานการพมพ, ๒๕๒๐), หนา๑๐๒.

๗๔

เนองจากนกเรยนตองสมพนธกบสงแวดลอมตลอดเวลาและพรอมทจะสนใจสงแวดลอมตางๆ อยางไมหยดยง และการจดสภาพแวดลอมทดตองค านงถงสงตอไปน ๑๔๕ ๑) ความสะอาด ความปลอดภย ๒) ความมอสระอยางมขอบเขต ๓) ความสะดวกในการท ากจกรรม ๔) ความพรอมของอาคารสถานท เชน หองเรยน หองน า-หองสวม ฯลฯ ๕) ความเพยงพอเหมาะสมในเรองขนาด น าหนก และจ านวน ๖) ความมบรรยากาศในการเรยนร บญเยยม จตรดอน และราศ ทองสวสด ไดกลาวถง การจดสภาพแวดลอมภายในและภายนอกหองเรยน วา การจดสภาพแวดลอมจะเปนสงหนงซงชกจงใหเดกสนใจและเกดความกระตอรอรน อยากเรยน ไมเบอหนาย โดยหลกส าคญของการจดสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกหองเรยน มดงน ก. สภาพแวดลอมในหองเรยน หลกส าคญในการจดตองค านงถงความปลอดภย ความสะอาด เปาหมายการพฒนา ความเปนระเบยบเรยบรอย ซงอาจจดแบงพนทใหเหมาะสมกบการประกอบกจกรรมตามหลกสตร ดงน ๑) พนทอ านวยความสะดวกเพอนกเรยนและคร ๑.๑) ทแสดงผลงานของนกเรยน อาจจดเปนแผนปาย หรอแขวนผลงาน ๑.๒) ทเกบแฟมผลงานของเดก อาจจดท าเปนกลอง หรอจดใสแฟมรายบคคล ๑.๓) ทเกบเครองใชสวนตวของนกเรยน อาจท าเปนชองตามจ านวนของนกเรยน ๑.๔) ทเกบเครองใชคร เชน อปกรณการสอนสวนตวของคร ฯลฯ ๑.๕) ปายนเทศหนวยงานสอน หรอสงทนกเรยนใหความสนใจ ๒) พนทปฏบตกจกรรมและการเคลอนไหวตองก าหนดใหชดเจน ควรมพนททนกเรยนสามารถท างานไดดวยตนเองและท ากจกรรมดวยกนในกลมเลกหรอกลมใหญ โดยนกเรยนสามารถเคลอนไหวไดอยางอสระจากกจกรรมหนงไปยงกจกรรมหนงโดยไมรบกวนผอน ๓) พนทจดมมประสบการณ สามารถจดไดตามความเหมาะสมขนอยกบสภาพของหองเรยน จดแยกสวนทใชเสยงดงและเงยบออกจากกน เชน มมบลอกอยหางจากมมหนงสอ

๑๔๕กรมวชาการ, แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยม ศกษาปท ๔ เลมท ๑, หนา ๙๑.

๗๕

มมวทยาศาสตรอยใกลมมศลปะ เปนตน โดยในการจดมมประสบการณตางๆ ตองค านงถงสงตอไปน ๓.๑) ในหองเรยนควรมมมประสบการณอยางนอย ๓-๕ มม ๓.๒) ควรไดมการผลดเปลยนสอตามมมตางๆ ตามความสนใจของนกเรยน ๓.๓) ควรจดใหมประสบการณทนกเรยนเรยนรไปแลวปรากฎอยในมมประสบการณ เชน เรยนรเรองวงจรชวตของผเสอ อาจจดใหมผเสอสตาฟในมมวทยาศาสตร ฯลฯ ๓.๔) ควรเปดโอกาสใหเดกมสวนรวมในการจดมมประสบการณ ทงนเพอจงใจใหนกเรยนรสกเปนเจาของ ๓.๕) ควรเสรมสรางวนยใหกบนกเรยน โดยใหมสวนรวมรบผดชอบมมประสบการณตางๆ รวมกน ข. สภาพแวดลอมนอกหองเรยน การจดสภาพแวดลอมภายในอาณาบรเวณรอบๆ โรงเรยน จดรกษาความปลอดภย ในบรเวณโรงเรยนและบรเวณรอบนอกโรงเรยน ดแลรกษาความสะอาด ตนไมใหความรมรนรอบๆ บรเวณโรงเรยน จดทตดขาวประชาสมพนธผปกครอง ตวอยางเชน ๑) ทนกเลนพกผอน จดทนงไวใตตนไมมรมเงา อาจใชกจกรรมกลมยอยๆ หรอกจกรรมทตองการความสงบ หรออาจจดเปนลานนทรรศการใหความร ๒) บรเวณธรรมชาต มการปลกไมดอก ไมประดบ ซงหากบรเวณโรงเรยนมไมมากนกอาจปลกพชในกระบะหรอกระถาง จากทกลาวมา สรปไดวา ดานสถานท เปนงานการจดการสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกหองเรยน ซงจะเปนสงหนงซงชกจงใหนกเรยนเกดความสนใจ และเกดความกระตอรอรน อยากเรยน ไมเบอหนาย เชน จดเปนมมพระพทธศาสนาในหองเรยน ระเบยง อาคารเรยน หรออาจจดสวนหยอมทางพระพทธศาสนาโดยหาพนธไมทปรากฏในพทธประวต เชน ตนจก ตนโพธ ฯลฯ ซงการจดการดานสถานทนตองค านงถงความสะอาด ความมระเบยบเรยบรอย และรวมทงตองค านงถงความปลอดภยของนกเรยนเปนส าคญดวย ๒.๕.๔ การวดและประเมนผล เนองจากกระบวนการวดและประเมนผล เปนกระบวนการตอเนองของการจดการการเรยนการสอน ครจงมหนาททจะตองท าการวดและประเมนผลการเรยนของนกเรยน เพอจดประสงคใหญ ๔ ประเภท คอ ๑) เพอปรบปรงการเรยนของนกเรยน ๒) เพอปรบปรงการสอนของคร ๓) เพอตดสนผลการเรยน ๔) เพอพฒนาพฤตกรรมของนกเรยน

๗๖

พนส หนนาคนทร ไดกลาววา การวดผล และการประเมนผล มความหมายตางกน ดงน การวดผล (Measurement) เปนการเปรยบผลทไดจากการเรยนกบมาตรฐานอนหนงทยดถออย ซงมลกษณะเปนรปธรรม คอ จะแสดงผลของการวดออกมาเปนตวเลข เพอแสดงวานกเรยนมความรมากนอยเพยงใดจากทไดเรยนมาแลวและอาจจะบอกไดหลงจากสอบวา นกเรยนไดคะแนน (จากการวด) เทาไร โดยน าผลทนกเรยนไดท ากบค าตอบทครเตรยมเอาไว เปนค าตอบทถกตอง ไปเปรยบเทยบ สวนการประเมนผล (Evaluation) เปนการก าหนดคาหรอราคาจากคะแนนทเราไดจากการวดผลนน เชน เกงไมเกง ดหรอไมด คอ เมอเราไดคะแนนจากการวดมาแลว เรายงบอกไมไดทเดยววาเดกนกเรยนคนนนเกงหรอไมเกง เราจะตองใชวจารณญาณดตอไปอกโดยเปรยบเทยบกบคนอนในหองเรยนเดยวกน ๑๔๖ กตตมา ปรดดลก ไดเสนอแนวคดเกยวกบเรอง การวดและประเมนผล วามประโยชน ดงน ๑) เพอปรบปรงการสอนของคร ใหครทราบวาผลการสอนของตนเองเกงออนอยางไร จะไดปรบปรงแกไขใหดขน ๒) เพอปรบปรงการเรยนของนกเรยน นกเรยนจะไดทราบวาตนเองเกงออนอยางไร และครจะทราบวาเดกคนไหนเกง ออนแคไหน จะไดปรบปรงแกไขเปนรายๆ ไป ๓) เพอปรบปรงการบรหารในโรงเรยน ท าใหทราบสภาพทแทจรงของหลกสตร โครงการสอน และบนทกการสอนทน ามาสภาคปฏบตประสบปญหาอยางไร ตรงทใดทควรจะท าการแกไขหรอพฒนาตอไป ๔) เพอเปนขอมลทางการศกษาทวไป เชน เพอแสดงผลการเรยนจบเปนหลกฐานใหผปกครองทราบ ขนตอนของการวดผลและประเมนผลนน สามารถแบงออกเปน ๓ ขนตอน คอ ๑) การประเมนผลการเรยน เพอชวยใหครไดทราบความสามารถของแตละคนเพอเนนขอมลในการพจารณาตดสนใจวาจะมความสามารถเพยงพอในการศกษาตอหรอไม หากไมดพออาจท าการปรบปรงแกไขใหดขนได ๒) การประเมนผลระหวางการเรยน เมอมการสอนไประยะหนงควรจะมการประเมนผลนกเรยนตามจดประสงคของรายวชาเหลานน เพอจะไดทราบวามความพอใจหรอไม ควรจะไดกาวไปขางหนาไดหรอยง

๑๔๖พนส หนนาคนทร , การมธยมศกษา , (กรงเทพมหานคร : พฆเณศ, ๒๕๒๔), หนา๑๑๙-๒๐๐.

๗๗

๓) การประเมนผลหลงการเรยน เปนการประเมนผลรอบคอบครอบคลมจดประสงค ตางๆ หลายจดประสงค เปนการประเมนผลเพอตดสนความสามารถ เพอดวาตงแตตนจนบดนนกเรยนมความสามารถตามจดประสงคเชงพฤตกรรมตางๆ มากนอยเพยงใด กรมวชาการ ไดกลาวถง การวดผลในวชาพระพทธศาสนา ดงน ๑๔๗ ๑) การวดผลในวชาพระพทธศาสนา เปนการทดสอบวานกเรยนมความเจรญงอกงามในดานความร ความเขาใจเกยวกบพระพทธศาสนา มเจตคตทดตอพระพทธศาสนา ตอธรรมะทเรยนมาหรอไม มความประพฤตดขนหรอไม รจกใชความคดพจารณาสงทด สงทชว กระท าหรองดเวนการกระท าไดดเพยงใด สามารถน าหลกธรรมไปปฏบตในชวตประจ าวนของตนหรอไม ๒) การวดผลวชาพระพทธศาสนา ครสามารถวดผลไดตลอดเวลา ตงแตเรมบทเรยน เมอจบบทเรยน สนภาคเรยนและสนปการศกษา การวดผลจะวดไดทงป ๓) เครองมอทใชในการวดผล อาจวดจากขอทดสอบ วดจากการสงเกต การประพฤตปฏบตของนกเรยน วดผลจากการงานและกจกรรมตางๆ ทนกเรยนปฏบต วดจากการสมภาษณ สนทนา ซกถามเพอดเจตคตของนกเรยน ๔) โรงเรยนควรพจารณาดวาไดใชความพยายามปลกฝงคณธรรม จรยธรรมแกนกเรยนมากนอยเพยงใด สงใดทย งตองปรบปรงแกไขเพอใหนกเรยนเปนพลเมองด เปนพทธศาสนกชน ทด และสงส าคญควรใหนกเรยนไดท าการประเมนผลตนเอง เพอปรบพฤตกรรมของตน คณะกรรมการจดท ารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา กลมสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ไดกลาววา เพอใหสอดคลองกบการจดการการเรยนรตามสภาพจรง โดยยดหลกธรรมชาตของวชาและชวตของผเรยนเปนตวตง ในสาระการเรยนพระพทธศาสนาจะเนนการวดและประเมนผลทสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนา คอ นอกจากวดองคความร กระบวนการเรยนร และคณลกษณะอนพงประสงค แลวยงอาจใชกระบวนการวดตามระบบศล-สมาธ-ปญญา เพอครอบคลมและดดานทฝกปฏบต คอ ๑๔๘ ศล พฤตกรรมทดงามทงกาย วาจา และอนทรยทง ๖ เคยชน แคลวคลอง อยตวเปนวนย เขาสชวต โดยการสงเกต การบนทก

๑๔๗กรมวชาการ, แผนการสอนกลมวชาสงคมศกษา วชาพระพทธศาสนา ชนมธยม ศกษาปท ๔ เลมท ๑, หนา ๔๙. ๑๔๘กรมวชาการ, การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา : กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรมตามหลกสตราการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๔๔, หนา ๒๐๙.

๗๘

สมาธ จตใจมคณธรรม มประสทธภาพ และมความสข โดยการสงเกต การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง ปญญา ความร คด เขาใจ การมองเหนความจรง เ ทาทน ท งระบบ ความสมพนธทเปนเหตผล ทเชอมโยงประยกตเขาสวถชวตใหม โดยการสงเกต การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง หรอถาจะใหชดเจนขน ควรประเมนจากสภาพจรงเพอดการววฒนาวฒภาวะทางธรรมจรยา ตามหลก อรยวฑฒ ๕ คอ ๑) ศรทธา วดวามความเชอทไมงมงาย มเหตผลประกอบดวยปญญา ซงไมเบยดเบยนชวตและสงคม โดยการสงเกต การสะทอนความคด การตรวจสอบตนเอง ๒) ศล วดวามความประพฤตและวถชวตไมเบยดเบยน แตเกอกล มวนย เออตอวฒนธรรม โดยการสงเกต การตรวจสอบตนเอง การบนทกพฤตกรรม ๓) สตะ วดวามความรเกยวกบขาวสาร ขอมล ทนตอเหตการณ สถานการณ และมความรเกยวกบการด าเนนชวต กจการของตน โดยการสอบถาม การสงเกต การสมภาษณ ๔) จาคะ วดวามจตใจกวางขวาง ไมคบแคบเหนแกตว รจกเสยสละ บ าเพญประโยชน โดยการสงเกต การสมภาษณ การบนทก ๕) ปญญา วดวาคด เขาใจ ท าการตางๆ ดวยปญญา รจกแยกแยะชวด คณและโทษ ประโยชนมใชประโยชน มองสงทงหลายตามความเปนจรง หยงถงเหตปจจย และความสมพนธระหวางสงทงหลาย โดยการสอบถาม การสมภาษณ การตรวจสอบตนเอง พนดา สนสวรรณ และคณะ ไดเสนอการวดผลและการประเมนผลของวชาพระพทธศาสนาไว ๓ ทาง คอ ๑๔๙ ๑) การวดผลประเมนผลดานความรสกของผเรยน ๑.๑) การวเคราะหคานยม ๑.๒) การใชแบบแผนภมหรอกราฟ ๑.๓) การวดและการประเมนผลแบบการตน ๑.๔) การใชแบบทดสอบความสนใจเปดใหบรรยาย

๒) การวดผลการประเมนผลดานปรบพฤตกรรม ๒.๑) การสงเกต ๒.๒) การสมภาษณ ๓) การวดผลดานพทธพสยของผเรยน

๑๔๙พนดา สนสวรรณ และคณะ, การสอนวชาพระพทธศาสนาตามหลกสตร พทธศกราช ๒๕๒๔, (เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม , ๒๕๓๓), หนา ๓๐-๓๑.

๗๙

๓.๑) การใชค าถามแบบอตนย ๓.๒) การใชค าถามแบบไมจบในตวเอง สงบ ลกษณะ ไดใหแนวคดการวดผลและประเมนผลทางจรยธรรม ไววา การวดผลทางจรยธรรมเปนการวดคณสมบตภายในทมองดวยตาเปลาไมเหน จ าเปนตองอาศยการวดทางออม โดยวดพฤตกรรมหรอการแสดงออกของบคคลทมคณสมบตตามทจรยธรรมตองการ นนคอ วดพฤตกรรมทางจรยธรรมหลายๆ ดาน แลวกอนมานวาบคคลนนมจรยธรรมเทาใด และการสรางเครองมอวดจรยธรรมน สามารถปรบใชกบการสรางเครองมอวดและประเมนผลวชาพระพทธศาสนาได ดงนคอ ๑๕๐ ๑) การสงเกต ๑.๑) ใชแบบสงเกตในสถานการณตางๆ โดยเดกไมรตวเชน สงเกตพฤตกรรมในหอประชม หรอในโรงอาหาร เปนตน ๑.๒) ใชวธสงเกตในสถานการณทสมมตขน เชน สงเกตการณปฏบตงานในระบบกลม ๒) ใหนกเรยนตอบหรอบอกเรองราวของตน อาจท าไดโดย ๒.๑) แบบตรวจสอบ ๒.๒) มาตราสวนประเมนคา ๒.๓) แบบวดเชงสถานการณ ๓) ใหผอนชวยบอกเรองราวเกยวกบนกเรยน อาจท าไดโดยใชแบบสงคมมต หรอการสมภาษณ หรอใชแบบสอบถามผปกครองและอนๆ ปฏพทธ สวรรณศร ไดกลาวถง การวดผลประเมนผลวชาพระพทธศาสนา วา ลกษณะ ของวชานนาจะเนนทางดานปฏบตมากกวาดานเนอหาความร ซงควรปฏบตตามหลก ๓ ประการ คอ ๑๕๑ ๑) การวดผลนน ผสอนควรจะตระเตรยมเครองมอวดผลใหสอดคลองกบวตถประสงคการเรยนรและกจกรรมการเรยนการสอน พรอมทงก าหนดเวลาในการวดผล และประโยชนทไดจากการวดผลในแตละครงดวย

๑๕๐สงบ ลกษณะ, การประเมนหลกสตรดานคณลกษณะ, (กรงเทพมหานคร : กรมวชาการ, ๒๕๒๖), หนา ๓๒. ๑๕๑ปฏพทธ สวรรณศร, รายงานสรปการอบรมบคลากรเกยวกบการใชหลกสตรสงคมศกษา ในสวนทวาดวยพระพทธศาสนา ระดบมธยมศกษา, (กรงเทพมหานคร : ศนยพฒนาหลกสตร กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๒๘), หนา ๙.

๘๐

๒) ส าหรบวชาพระพทธศาสนานน การฝกสมาธ การปฏบตกจกรรมตางๆ ทางดานศาสนาจ าเปนตองใชพฤตกรรมทางการปฏบต และการปฏบตนนควรใหเหมาะสมกบระดบชนเรยนดวย ๓) ในการก าหนดจดประสงคการเรยนรเ ปนแนวทางในการวดผลและประเมนผลนน ครผสอนควรไดก าหนดเกณฑทผเรยนสามารถผานไดไวดวย กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ ไดกลาวถง หลกการส าคญของการวดและประเมนผลตามสภาพจรง, ขนตอนการด าเนนงานการวดและประเมนผลตามสภาพจรง และเครองมอทใชในการวดและประเมนผลตามสภาพจรง ไวดงน ๑๕๒ ๑) หลกการส าคญของการวดและประเมนผลตามสภาพจรง ๑.๑) เปนการประเมนในสถานการณทปฏบตจรง หรอเกยวของในชวตจรง ผสมผสานไปกบการเรยนการสอน โดยสอดคลองกบเปาหมาย/ผลการเรยนทคาดหวง ๑.๒) เปนการประเมนทครอบคลมการแสดงออก การกระท า กจกรรม และกระบวนการท างาน ผลงาน/ผลการกระท า รวมถงแฟมสะสมงานของผเรยน ๑.๓) เนนประเมนความคดรเรมสรางสรรค การคนคด การใชเหตผล กระบวนการคด แกปญหา การประยกตใช และการปรบปรง ๑.๔) เนนการประเมนพฒนาการ คนหาสงทดงามของผเรยน เปนการประเมนเชงบวก ไมใชการประเมนเพอจบผด หรอคนหาขอบกพรอง และมการน าขอมลจากการประเมนไปใชเพอปรบปรงและพฒนาพฤตกรรมของผเรยนดวย ๑.๕) เปนการประเมนทตอเน อง โดยใชวธการทหลากหลาย และเหมาะสม ๑.๖) เปนการประเมนเชงคณภาพ โดยเปรยบเทยบกบเกณฑทก าหนด โดยจ าแนกองคประกอบของสงทประเมน และอธบายถงระดบคณภาพของผลงาน/การปฏบต (Rubric Assessment) ๑.๗) เปนการประเมนผทเกยวของหลายดาน และผปกครอง ๒) ขนตอนการด าเนนการวดและประเมนผลตามสภาพจรง ๒.๑) ก าหนดผประเมน ไดแก ผสอน ผเรยน เพอนนกเรยน และผปกครอง ๒.๒) ก าหนดเปาหมาย/วตถประสงคในการประเมน ๒.๓) ก าหนดขอบเขต องคประกอบของสงทจะประเมน พรอมทงระบเกณฑการประเมน

๑๕๒กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ, การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา : กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรมตามหลกสตราการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๔๔, หนา ๒๑๐.

๘๑

๒.๔) เลอกวธการและสงประเมนใหเหมาะสมสอดคลองกบกจกรรมและงาน ๒.๕) ก าหนดเวลา และสถานการณทจะประเมน ๒.๖) รวมรวมขอมล วเคราะห และสรปผลการประเมน และน าผลการประเมนไปใชพฒนาผเรยนและการจดกจกรรมการเรยนการสอน ๓) วธการและเครองมอวดทใชในการวดและประเมนสภาพตามจรง การวดและการประเมนผลตามสภาพจรงในการเรยนการสอนตามหลกพระพทธศาสนาน ผสมผสานไปกบการจดกจกรรมการเรยนร ใหแกผเรยนในสถานการณทผเรยนปฏบตจรง โดยเนนใหครอบคลมพฤตกรรมแสดงออก กระบวนการ ผลผลต และแฟมสะสมผลงาน ดงนน วธการและเครองมอทใชจงมหลากหลาย เชน ๓.๑) การสงเกต มทงการสงเกตอยางเปนทางการและไมเปนทางการ สามารถท าไดตลอดเวลาทงในระหวางการเรยนการสอนหรอท ากจกรรมอนๆ นอกหองเรยนจากการสงเกต ผสอนสามารถเหนพฤตกรรมของผเรยนเปนรายบคคลหรอรายกลมได พฤตกรรมทสงเกต ไดแก การแสดงอารมณ ออกสหนา กรยาทาทาง การพดคยโตตอบ ความสนกสนานเพลดเพลน การมปฏสมพนธระหวางกน พฤตกรรมการท างานในกลม ความอดทน วธการแกปญหา ความคลองแคลวในการใชอปกรณเครองมอตางๆ เครองมอทใชในการสงเกต ไดแก แบบตรวจสอบรายการ (Check List) แบบประเมนคา (Rating Scales) เปนตน ๑๕๓

ท พฤตกรรม ม ไมม ๑ การวางแผน ๒ หวหนากลมดแลใหสมาชกมสวนรวมในการท างาน ๓ สมาชกใหความรวมมอตอกลม ๔ การยอมรบฟงความคดเหน ๕ การแสดงความคดเหน ๖ การท างานตามหนาททไดรบมอบหมาย ๗ การตดตามงาน ๘ การปรบปรงงาน ๙ ความรวมมอภายในกลม ๑๐ ผลงานทปรากฏ

๑๕๓เรองเดยวกน, หนา ๒๑๐-๒๑๑.

๘๒

เกณฑการประเมน ถามการปฏบตตงแต ๘ รายการขนไปถอวา ด ถามการปฏบตต ากวา ๘ รายการถอวา ควรปรบปรง แผนภาพท ๒.๑ ตวอยางแบบตรวจสอบรายการ (Check List) ๑๕๔

กลมท/ชอกลม

รายการประเมน

ความสามคค ระดบ ๑-๓

การแสดง ความคดเหน ระดบ ๑-๓

การรบฟง ความคดเหน ระดบ ๑-๓

ความคดรเรม ระดบ ๑-๓

การสรปความ

คดรวบยอด ระดบ ๑-๓

๑. ........

๒. ........

๓. ........

๔. ........

๕. ........

ค าอธบายระดบคณภาพ ๓ หมายถง มพฤตกรรมปฏบตตามคณลกษณะในระดบ ด ๒ หมายถง มพฤตกรรมปฏบตตามคณลกษณะในระดบ พอใช ๑ หมายถง มพฤตกรรมปฏบตตามคณลกษณะในระดบ นอย แผนภาพท ๒.๒ ตวอยางแบบสงเกตพฤตกรรมของนกเรยน ๑๕๕

๑๕๔อางแลว. ๑๕๕อางแลว.

๘๓

๓.๒) การสมภาษณ มทงแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ เปนการสนทนา ซกถามหรอพดคย เพอคนหาขอมลทไมอาจพบเหนอยางชดแจง ในสงทนกเรยนประพฤตปฏบตตน ในการท าโครงการ โครงงาน การท างานกลม ผใหขอมลอาจเปนนกเรยนเอง เพอนรวมงาน หรอผปกครองกได ๓.๓) การประเมนระดบคณภาพเปนการประเมนโดยการวเคราะห องคประกอบและประเดนทจะประเมน พรอมทงอธบายลกษณะของคณภาพงานหรอการกระท าเปนระดบหรอปรมาณ เพอเปนแนวทางและขอมลใหผเกยวของไดทราบวาผเรยนเรยนอะไร ท าอะไร ไดมากนอยเพยงใด มคณภาพผลงานเปนอยางไร โดยมการก าหนดการใหคะแนนเปน ๒ ระบบ ดงน ๓.๓.๑) การใหคะแนนภาพรวมเปนการใหคะแนนผลงาน ชนงาน โดยดภาพรวมวา มความเขาใจ ความคดรวบยอด การสอความหมาย กระบวนการใช และผลงานอยางไร โดยเขยนอธบายคณภาพของงานหรอความส าเรจของงานตามระดบคณภาพทก าหนด ๓.๓.๒) การใหคะแนนแบบแยกองคประกอบ เพอใหมองคณภาพของงานหรอความสามารถของผเรยนไดอยางชดเจน จงไดมการแยกองคประกอบของการใหคะแนนและอธบายคณภาพของงานในแตละองคประกอบเปนระดบ โดยทวไปแลวจะแยกองคประกอบของงานเปน ๔ ดาน คอ ความเขาใจ การสอสาร กระบวนการ และผลผลต

๘๔

ความเขาใจ การสอสาร กระบวนการ ผลผลต

๔ การแสดงความคดรวบยอดไดถกตองครบถวน อยางสมเหตสมผล มการสรปอางอง ประยกตใชและขยายความคดไดด

สามารถสอความหมาย ไดถกตอง น าเสนอไดอยางชดเจน คนทกระดบเขาใจไดอยางด มการใชภาพ สญลกษณ แผนภม ไดอยางถกตองเหมาะสม

มวธการ ยทธวธทเหมาะสมในการแกปญญา การประยกตใชในชวตประจ าวนไดอยางถกตองเหมาะสม

มผลงานทถกตองสมบรณ ครบถวนตรงตามมาตรฐาน ตอบสนองเปาหมาย จดประสงค เชอมโยงการตอบสนองไดอยางสมบรณ

๓ แสดงความคดรวบยอดไดถกตองตรงประเดน มค าอธบายเหมาะสม แสดงเหตผลไดดพอใช

สามารถสอความหมายไดถกตองและน าเสนอไดชดเจน มการใชภาพ สญลกษณประกอบบางในบางสวน

มวธการ ยทธวธทเหมาะสมในการแกปญญา การประยกตใชในชวตประจ าวนเปนบางสวน

มผลงานทถกตองสมบรณ สอดคลองกนเกณฑมาตรฐาน และเชอมโยงไปสการแกปญหาได

๒ แสดงความคดเปนรวบยอดไดบางสวน แสดงเหตผลนอย

สามารถสอความหมายไดพอใช น าเสนอดวยภาพ โมเดลนอย

ใชยทธวธในการแกปญหาและมการประยกตใชในชวต ประจ าวนเปนบางสวน

มผลงานทคอนขางถกตอง สามารถเชอมโยงตอไปไดบางสวน

๑ แสดงความคดเหนรวบยอดไมถกตองเปนสวนใหญ

สอความหมายหรอน าเสนอผดในบางสวน

มการประยกตใชในชวตประจ าวนนอย

ผลงานไมสมบรณตอบปญหาทตองการไดนอย

๐ แสดงความคดเหนผด ไมแสดงเหตผล

สอความหมายไมเขาใจ

ไมมการประยกตใชในชวตประจ าวน

ผลงานไมถกตอง ตอบสนองการแกปญหาไมได

เกณฑการสรปคะแนน เมอสรปคะแนนของทม ๔ องคประกอบ จะมคะแนนเตม ๑๖ คะแนน อาจแบงเปนระดบคณภาพ ดงน ๑๓-๑๖ หมายถง ดมาก มคาระดบ ๔ ๑๐-๑๒ หมายถง ด มคาระดบ ๓ ๗-๙ หมายถง พอใช มคาระดบ ๒ ๔-๖ หมายถง ควรปรบปรง มคาระดบ ๑ ๑-๓ หมายถง ไมผาน มคาระดบ ๐

แผนภาพท ๒.๓ ตวอยางการใหคะแนนแบบแยกองคประกอบ๑๕๖

๑๕๖อางแลว.

องคประกอบ

ความเขาใจ

๘๕

๓.๔) การประเมนแฟมสะสมผลงาน ในการจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญ เปนการจดการเรยนการสอนในสภาพจรง และบรณาการความรในวชาตางๆ เขาดวยกน ผลงานตางๆ ในระหวางการเรยนการสอนนนผเรยนจะเกบไวในแฟมหรอกลอง หรอวสดอนๆ ทเหมาะสมกบชนงาน เรยกวา แฟมสะสมงาน เปนการสะสมงานอยางมจดมงหมาย เพอแสดงความร ความสามารถ ความกาวหนา และผลสมฤทธของผเรยนในการเรยนร ดงนน ขนตอนส าคญของการจดท าแฟมสะสมผลงาน คอ ๓.๔.๑) การสะสมงาน เปนระยะทรวบรวมงานของผเรยน ๓.๔.๒) มการคดเลอกงาน เปนระยะทผเรยนเลอกงาน/ชนงานทดทสดซงอาจมหลายชนทจะแสดงความกาวหนา แสดงศกยภาพ และตอบสนองเปาหมาย หรอจดประสงคการเรยนร แลวจดระบบแฟมใหสมบรณ ๓.๔.๓) การสะทอนความรสกตองาน เปนระยะการประเมน ซงอาจผสมผสานอยในผลงาน ประกอบดวยการประเมนตนเองของผเรยน การประเมนของผสอน ความคดเหนของผเรยนตอชนงาน/ผลงาน และตอแฟมสะสมผลงานของตน ๓.๔.๔) การประเมน เปนการประเมนความส าเรจของผเรยนจากผลงานทแสดง ความกาวหนา และผลสมฤทธตามวตถประสงคในวชาตางๆ ซงจะตองครอบคลมทงการประเมนตนเองของผเรยน การประเมนของผสอน เพอน และผปกครอง ทงน เพอประโยชนในการประเมน ผสอนจะตองเขยนอธบายระดบคณภาพของชนงานเพอใหไดมาตรฐานและแนวทางใหผเรยนจดท าแฟมสะสมผลงานทแสดงความร ความสามารถ และศกยภาพของตนเองอยางชดเจน ใหผสอนสามารถทราบความสามารถทแทจรงและคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยนได สรปไดวา เนอหาสาระในการเรยนวชาพระพทธศาสนานนเนนในเรองการปฏบตจรง และเปนเรองทละเอยดออนเพราะจกเรยนจ าเปนตองน าไปใชในชวตประจ าวนดวย ดงน น การวดและประเมนผลกจะตองท าอยางตอเน อง ทงการสงเกตพฤตกรรม การใชแบบสอบถาม หรอขอสอบเพอใหไดทราบถงความรความเขาใจดวย ดงนน จงตองผสมผสานการวดและประเมนผล ในหลายรปแบบเขาดวยกนจงจะท าใหเกดผลทเปนจรงตามวตถประสงคของหลกสตรได

๘๖

๒.๖ ขอมลโครงการพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนในอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๒.๖.๑ ความเปนมาของโครงการพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ พระสอนศลธรรมเปนอกหนาทหนงของการเผยแผของพระพทธศาสนาทด าเนนการมาอยางตอเนอง และมผกลาวถง โครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ไวหลายทาน ดงน กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรมไดด าเนนการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน มาตงแตปงบประมาณ ๒๕๔๘-๒๕๕๐ โดยแรกเรมรฐบาลไดจดสรรงบประมาณใหจ านวน ๑๐,๐๐๐,๐๐๐ บาท เพออดหนนเปนคาใชจายถวายพระสอนธรรมในโรงเรยนทเขาไปสอนในสถานศกษา ระดบประถมศกษา ระดบมธยมศกษา และระดบอาชวะศกษาทงสวนกลางและสวนภมภาค ประมาณ ๖๐๐ รป ภายหลงตอมาจากการทกระทรวงวฒนธรรมไดท าขอตกลงความรวมมอกบกระทรวงศกษาธการ และมการประชมรวมกน พบวากระทรวงศกษาธการมความตองการพระสอน ฯ ไปสอนในโรงเรยนเฉพาะทสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.)ไมนอยกวา ๕๘,๐๗๓ รป โดยเฉพาะโรงเรยนวถพทธ ซงมอยจ านวนมากกวา ๑๐,๐๐๐ แหง

ดงนน กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม จงไดวเคราะหเหตผลความจ าเปนและบรบททเกยวของทกดาน แลวจงไดมแนวคดวาจะขยายพระสอนฯใหเขาไปสอนโรงเรยน เพอใหสอดคลองกบความตองการของกระทรวงศกษาธการ ครอบคลมพนททวประเทศ คอ ๑ ต าบล ตอ ๑ พระสอนศลธรรมในโรงเรยน โดยจะขยายเพมขนอก ๔,๐๐๐ รปเปนการน ารอง จากนนไดเสนอของบประมาณกลางจากรฐบาลเพออดหนนเปนคาใชจายของพระสอน ฯ จ านวน ๔,๐๐๐ รป รปละ ๒,๐๐๐ บาทตอเดอน และเปนคาด าเนนการจดท าหนงสอ อปกรณเกยวกบการเรยนการสอน การตดตามประเมนผลโครงการเพอใหสาธารณชนทวประเทศเหนความส าคญของพระสงฆ โดยมงเนนประโยชนทจะไดรบ คอ ผเรยนไดแก เดก เยาวชน นกเรยน นกศกษา และมเปาหมายเพมจ านวนพระสอนฯใหมากขนเปน ๒๐,๐๐๐,๐๐๐ รป เพอใหครอบคลมพนทตามเปาหมาย

ในปงบประมาณ ๒๕๕๑ กรมการศาสนาไดเปลยนบทบาทการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทด าเนนการมาแตเดมไปสนบสนนกจกรรมคณธรรมอนๆ โดยไดโอนภาระงานพรอมงบประมาณใหกระทรวงศกษาธการรบด าเนนการ และไดมอบใหมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยรบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน มาด าเนนการจดเขาในพนธกจประเภทงานใหบรการวชาการแกชมชน โดยไดประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ ๕ หนวยงาน ดงน

๑. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยและมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย มพระสงฆทมความพรอมและมพระทสอนอยในสถานศกษาตางๆ อยแลว ๒. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ มศกษานเทศกและสถานศกษา/โรงเรยนทมความตองการพระสอนฯ

๘๗

๓. กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม มวฒนธรรมจงหวดซงเปนผดแลโครงการ ฯ มาแตเรมแรก

๔. ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต มผอ านวยการพระพทธศาสนาจงหวดเปนผสงเสรมพระสอนฯ ทเขาไปท าการสอนในโรงเรยน

๕. ภาคคณะสงฆทง ๑๘ ภาค มเจาคณะภาค เจาคณะจงหวดซงปกครองดแลพระสอน ฯ ทวประเทศ

สรปไดวา พระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนบางใหญไดด าเนนการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน มาตงแตปงบประมาณ ๒๕๔๘-๒๕๕๐ โดยรฐบาลไดจดสรรงบประมาณใหเพออดหนนเปนคาใชจายถวายพระสอนศลธรรมในโรงเรยนระดบประถมศกษา ระดบมธยมศกษา และระดบอาชวะศกษา ทงสวนกลางและสวนภมภาค ภายหลงตอมา กระทรวงวฒนธรรมไดท าขอตกลงความรวมมอกบกระทรวงศกษาธการ และมการประชมรวมกน พบวากระทรวงศกษาธการมความตองการครพระสอนศลธรรมจ านวนมาก ๒.๖.๒ กระบวนการบรหารจดการโครงการพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เมอไดรบมอบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนพรอมทงงบประมาณมาแลว เพอใหการด าเนนงานโครงการครพระสอนศลธรรม มประสทธภาพและเกดประโยชนอนพงประสงคคอนกเรยนไดรบการปลกฝงในเรองคณธรรมจรยธรรมจากพระสอนฯ โดยตรง และคมคากบงบประมาณทไดรบ จงไดเตรยมแผนปฏบตการรองรบ ด าเนนการโครงการฯ อยางเปนระบบ และไดด าเนนการประสานงานกบคณะสงฆ สถานศกษา และหนวยงานทเกยวของ โดยไดมการประชาสมพนธโครงการฯ และจดอบรมถวายความรเพมประสทธภาพพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทวประเทศ เพอสรางศกยภาพในการท างานใหเปนทยอมรบของสถานศกษา และเพอปลกฝงคณธรรมและจรยธรรมใหกบนกเรยนไดมความรความเขาใจในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาอยางถกตองพรอมกบมความประพฤตทดงาม

สบเนองมาจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดรบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมาบรหารตอจากกรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม จงไดมประกาศมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เรอง แตงตงคณะกรรมการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ประกอบดวย (๑) คณะกรรมการทปรกษา (๒) คณะกรรมการอ านวยการ (๓) คณะกรรมการด าเนนงาน เพอก าหนดนโยบายและวางแผนงานโครงการ ฯ เพอใหการด าเนนงานโครงการ ฯ เปนไปตามนโยบายและวตถประสงคของมหาวทยาลยและสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลอยางมประสทธภาพ ซงในรอบ ๑ ป คณะกรรมการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนไดมการประชมกนอยางตอเนอง

๘๘

พรอมกนน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดแตงตงคณะกรรมการอ านวยการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนทวประเทศ ๒๔ ชดโดยสมพนธกบภาคสงฆประกอบดวย ภาคกลาง ๒๓ จงหวด ๖ ภาค มคณะกรรมการอ านวยการดแลชดละ ๑ ภาค ในสวนของวทยาเขต วทยาลยสงฆ หองเรยน และหนวยวทยบรการรวม ๑๘ แหงมคณะกรรมการอ านวยการดแลในแตละพนท ลงนามอนมตโดยอธการบดเมอวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๕๑ ทงน คณะกรรมการแตละชดจะมหนาทรบนโยบายแผนการด า เนนการจากคณะกรรมการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนของสวนกลางมาปฏบตพรอมทงอ านวยการโครงการพระสอนฯ ในพนทไดร บผดชอบประจ าหนวยงานของตนเองเพอควบคมดแล สงเสรม ภารกจของโครงการฯ ใหมประสทธภาพ ซงคณะกรรมการโครงการฯ ในแตละพนทไดจดประชมเชงปฏบตการพรอมทงไดประสานงานกบภาคสงฆและภาครฐพรอมทงหนวยงานทเกยวของ สรปไดวา กระบวนการบรหารจดการโครงการพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน สบเนองมาจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดรบโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนมาบรหารตอจากกรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม จงไดมประกาศมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เรองแตงตงคณะกรรมการบรหารโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยน ประกอบดวย เพอก าหนดนโยบายและวางแผนงานโครงการฯ เพอใหการด าเนนงานโครงการฯ เปนไปตามนโยบายและวตถประสงคของมหาวทยาลยและสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลอยางมประสทธภาพ ซงในรอบ ๑ ป คณะกรรมการโครงการพระสอนศลธรรมในโรงเรยนไดมการประชมกนอยางตอเนอง ๒.๗ งานวจยทเกยวของ ๒.๗.๑ งานวจยทเกยวของกบความคดเหน จาการศกษาวจย ผวจยไดคนควาเกยวกบงานวจยทเกยวของกบความคดเหนไวดงน พระครปลดประเมน เขมนนโท ไดศกษาวจย เร อง ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงค คอ ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร พบวาพทธศาสนกชนผเขารกษาอโบสถศลมความคดเหนเกยวกบการรกษาอโบสถศล โดยภาพรวมอยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายดานพบวา ดานความศรทธา มความคดเหนอยในระดบมากทสด ดานสงคม มความคดเหนอยในระดบปานกลาง สวนดานอนๆ ทเหลออยในระดบมาก

๘๙

ผลการเปรยบเทยบความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร โดยจ าแนกตามขอมลสวนบคคล พบวา พทธศาสนกชนกลมตวอยาง ทมเพศ อาย ระดบการศกษา รายได สถานภาพสมรส ตางกน มความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง แตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๕ จงยอมรบสมมตฐานการวจย สวนพทธศาสนกชนมอาชพตางกน มความคดเหนไมแตกตางกน ปญหาอปสรรค ในการเขารกษาอโบสถศลของพทธศาสนกชนในครงน ไดแก ระยะการเดนทางเนองจากวดอยหางไกลบานทอยอาศย สภาพรางกายไมเอออ านวยตอการเขารกษาศลอโบสถศล การประสานงานหรอประชาสมพนธของวด ยงไมดเทาทควร ขอเสนอแนะ ควรใชเทคนคทางเทคโนโลยเขามาชวยในการสอนระยะไกลใหเกดศรทธา การเทศน บรรยายธรรม ทงในวดและนอกวดอยางเหมาะสมเพอสรางศรทธา และมการประสานงานหรอประชาสมพนธใหไดทราบทกครง๑๕๗ พระครใบฎกาสวนท สวชาโน (สอนเลก) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการศกษาตามแนววถพทธ : กรณศกษาโรงเรยนวดชมนมตร อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงค คอ (๑) ศกษาความคดเหนของครและผปกครองนกเรยนทมตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร และ (๒) เปรยบเทยบความคดเหนของครและผปกครองทมตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร ผลการวจยพบวา ความคดเหนของครและผปกครองนกเรยนทมตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร คอ ดานวชาการ ดานบคลากร ดานกจการนกเรยน ดานธรการ การเงน และพสด ดานอาคารสถานท ดานความสมพนธระหวางโรงเรยนกนชมชน และดานจรยธรรมคณธรรม พบวา ครและผปกครองนกเรยนมความคดเหนตอการบรหารจดการศกษาตามแนววถพทธของโรงเรยนวดชมนมตร โดยภาพรวมและรายดานอยในระดบมากทกดาน๑๕๘

พระครธรรมธรสายณห (คงวฒนะ) ไดศกษางานวจยเรองความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงค ๑) เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาท

๑๕๗พระครปลดประเมน เขมนนโท, ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ในเขตจอมทอง กรงเทพมหานคร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓. ๑๕๘พระครใบฎกาสวนท สวชาโน (สอนเลก), ความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการศกษาตามแนววถพทธ : กรณศกษาโรงเรยนวดชมนมตร อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ , วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓) หนา (๑) – (๒).

๙๐

ของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ๒) เพอเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ และ ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ผลการวจย พบวา ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ โดยรวมแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑ ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดานพบวา ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในดานคณธรรมและจรยธรรมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตท ระดบ .๐๑ และดานความสามารถในการสอนแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๕ นอกจากนในดานความสามารถในการสอน เมอพจารณาเปนดานยอย พบวา ครและนกเรยนมความคดเหนแตกตางกนในดานการเตรยมการสอน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑ และดานการด าเนนการสอน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๕ สวนดานการวดผลและการประเมนผลการเรยน ครและนกเรยนมความคดเหนไมแตกตางกน๑๕๙ พระครนนทคณพพฒน (ประเสรฐ อมโร) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของภกษสามเณรตอการบรหารวดใน อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร โดยมวตถประสงค คอ วตถประสงค เพอ (๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบการบรหารวด (๒) เพอศกษาความคดเหนของพระภกษสามเณรตอการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร และ (๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและแนวทางของการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร ผลการศกษาวจยพบวา ความคดเหนของพระภกษสามเณรตอการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร โดยภาพรวมอยในระดบมาก เพอพจารณาเปนรายดานพบวา ดานการสาธารณปการ และดานการปกครอง มระดบความคดเหนอยในระดบมาก ตามล าดบ สวนดานการเผยแผพระพทธศาสนา ดานการศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห และดานการสาธารณสงเคราะห มระดบความคดเหนอยในระดบปานกลาง ตามล าดบ แนวทางของการบรหารวดในอ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร คอเสนอผบรหารคณะสงฆ พระสงฆาธการ พระสงฆ รวมทงสวนงานทเกยวของ ควรมการจดฝกอบรมภารกจทง ๖ ดาน เพอทจะท าใหพระสงฆไดมทกษะและมความรความเขาใจในเรองการบรหารงานของ

๑๕๙พระครธรรมธรสายณห (คงวฒนะ), ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ,วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๓.

๙๑

กจการคณะสงฆ ทง ๖ ดาน ท าใหการบรหารงานในทกภาระงานทพระสงฆมสวนเกยวของไดอยางมประสทธภาพ๑๖๐ พระครประยตปญญากร (กวว โส) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงคของการวจย คอ ๑) เพอศกษาความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร ๒) เพอ เปรยบเทยบความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร และ ๓) เพอศกษาปญหา และขอเสนอแนะของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร ผลการวจย พบวา พทธศาสนกชน มความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร โดยรวมอยในระดบปานกลาง ) = ๓ .๔๑ (และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา พทธศาสนกชนมความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร อยในระดบมากในขอมการสนบสนนและใหการชวยเหลอในการพฒนาสถานศกษาทงภาครฐและเอกชน ขอสนบสนนใหมการสอนธรรมศกษาแกเยาวชนและบคคลทวไป และขอมการจดสรางหองสมดภายในวดเพอเปดโอกาสใหประชาชนไดศกษาหาความร สวนขออนๆ พทธศาสนกชนมความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร อยในระดบปานกลาง การเปรยบเทยบความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศ กษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร พบวา พทธศาสนกชน มความคดเหนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร โดยภาพรวม ไมแตกตางกน จงปฏเสธสมมตฐานทต งไว ผลการศกษาปญหา และขอเสนอแนะของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร ปญหาในการจดการสงเคราะหไดแก ปญหาเรองการขาดแคลนบคลากร ปญหาดานการจดทนการศกษาทยงไมทวถง ปญหาดานสถานทในการจดการศกษาสงเคราะห ปญหาดานความรวมมอระหวางพระสงฆาธการและหนวยงานของภาครฐ ปญหาดานงบประมาณ เปนตน ขอเสนอแนะ ควรเพมบคลากรใหเพยงพอ ควรมการจดหาทนสนบสนนดานการศกษาใหทวถง จดหาสถานทเพอใชในการจดการศกษาสงเคราะห

๑๖๐พระครนนทคณพพฒน (ประเสรฐ อมโร), ความคดเหนของภกษสามเณรตอการบรหารวดใน อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓.

๙๒

ควรมการท าความรวมมอระหวางพระสงฆาธการและหนวยงานภาครฐในการจดการศกษาสงเคราะห๑๖๑

พระครไพศาลวฒนคณ (สมพร ฐตปญโญ) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองตามหลกอปรหานยธรรม : กรณศกษาเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ คอ (๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบการบรหารงานเทศบาล (๒) เพอศกษาความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน ตามหลกอปรหานยธรรม และ (๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะตอการบรหารงานเทศบาลเมองคคต อ าเภอล าลกกา จงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา ประชาชนมความคดเหนตอการบรหารงานเทศบาลเมองคคตตามหลกอปรหานยธรรม โดยภาพรวมอย ในระดบมาก ( = ๓.๗๖) เมอพจารณาเปนรายดาน ทง ๗ ดาน คอ ดานการหมนประชมกนเนองนตย ดานการพรอมเพรยงกนประชม ดานการเคารพขอบญญต ระเบยบ กฎเกณฑ พบวาอยในระดบมากทกดาน ดานการแสดงความเคารพตอผบงคบบญชา ดานการปฏบตหนาทตามท านองคลองธรรม ดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และ ดานการพฒนาและสงเสรมความสมพนธกบชมชน พบวาอยประชาชนมความคดเหนอยในระดบมากทกดาน๑๖๒ พระครศรนนทวฒน (นนทา นนทปญโ) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยมวตถประสงคคอ วตถประสงค ๑) เพอศกษาความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร ๒) เพอเปรยบเทยบความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยจ าแนกตามปจจยสวนบคคล และ ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร ผลการวจยพบวา นกเรยนมความคดเหนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยภาพรวม อยในระดบมาก ซงมคาเฉลยเทากบ ๔ .๓๒ และเมอพจารณาเปนรายดาน พบวา นกเรยนมความคดเหนตอการจดการเรยน

๑๖๑ครประยตปญญากร (กวว โส), ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการจดการการศกษาสงเคราะหในเขตปทมวน กรงเทพมหานคร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓. ๑๖๒พระครไพศาลวฒนคณ (สมพร ฐตปญโ), ความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงานเทศบาลเมองตามหลกอปรหานยธรรม : กรณศกษาเทศบาลเมองคคต จงหวดปทมธาน , วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๓

การสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร อยในระดบมากทกดาน โดยมคาเฉลยจากมากไปนอย คอ ดานการท าแผนการสอนเทากบ ๔.๔๐ ดานการก าหนดจดประสงคการเรยนรเทากบ ๔.๓๕ ดานการวดผลและประเมนผลเทากบ ๔.๓๒ ดานการด าเนนการจดกจกรรมการเรยนการสอนตามแผนการสอนเทากบ ๔.๒๙ และดานหลกสตรเทากบ ๔.๒๕ การเปรยบเทยบความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร โดยจ าแนกตามปจจยสวนบคคล พบวา นกเรยนทสงกดโรงเรยนตางกน มความคดเหนตอการจดการเรยนการสอนแตกตางกน จงยอมรบสมมตฐานทตงไว สวนนกเรยนทมเพศ และระดบชนทก าลงศกษาตางกนมความคดเหนไมแตกตางกน จงปฏเสธสมมตฐานทต งไว๑๖๓ สรปไดวา ความคดเหนของกลมตวอยางสวนใหญ ใหความศรทธาและความส าคญในการปฏบตกจกรรมทางศาสนา

๒.๗.๒ งานวจยทเกยวของกบบทบาท ผวจยไดคนควางานวจยเกยวกบบทบาท โดยไดน ามาประกอบในสวนนโดยมจดเรยงไวดงตอไปน

พระครปลดทะเล มหณณโว (ทงมอบหมาย) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงค คอ เพอศกษาบทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร เพอศกษาบทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร โดยจ าแนกตามปจจยสวนบคคล และเพอศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการปฏบตงานของพระวนยาธการในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา กลมตวอยางผตอบแบบสอบถามมทศนะ เก ยวกบบทบาทของพระวนยาธการในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร โดยรวมอยในระดบมาก= ๓.๖๕ อนดบแรกไดแก ดานกระบวนการทางยตธรรม )กฎหมาย( = ๓.๘๑ รองลงมาดานภาวะผน าและดานการประสานงาน /การมสวนรวม = ๓.๖๔ และสดทายดานหนาท = ๓.๔๙ ปญหาในการปฏบตหนาทของพระวนยาธการ สวนใหญขาดความมนใจในการปฏบตหนาท พระวนยาธการบางรป ไมเขาใจบทบาทตวเอง และไมมความพรอมในการปฏบตหนาท ตลอดถงจ านวนในการปฏบตหนาทของพระวนยาธการยงไมเพยงพอตอภาระงาน สวนขอเสนอแนะในบทบาท คอ พระวนยาธการตองเขมแขง ตงใจท างานใหสมกบค าวาผน า มความรบผดชอบเอาใจใสตอหนาทไดรบมอบหมาย ควรเลอกผทชอบ และ

๑๖๓พระครศรนนทวฒน (นนทา นนทปญโ), ความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๔

รกพรอมทงเตมใจทจะเปนพระวนยาธการ พระวนยาธการตองมจตส านกตอหนาทเสมอ ควรใหผทจะเปนพระวนยาธการทจะไดรบการแตงตงใหเขาใจบทบาทความเปนผน าทจะตองท า และพรอมทจะท างานดวยความเตมใจ๑๖๔ พระครปลดสมชาย อภวณโณ ไดศกษาวจยเรอง บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร โดยมวตถประสงค คอ ๑) ศกษาแนวคดเกยวกบงานการศาสนศกษาของคณะสงฆไทย ๒) ศกษาบทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษาในจงหวดจนทบร และ ๓) ศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารงานการศาสนศกษาในจงหวดจนทบร ผลการวจยพบวา การศาสนศกษา หมายถง การจดการศกษา พระปรยตธรรมของคณะสงฆ ทงแผนกธรรมบาล แผนกสามญศกษา รวมทงการสงเสรมพระภกษสงฆ สามเณรศกษาพระปรยตธรรมทกๆวธทไมขดแยงตอพระธรรมวนยในปจจบนการศกษาของภกษสงฆแบงออกเปน ๕ ประเภท คอ ๑) การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม ๒) การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล ๓) การศกษาพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ๔) การศกษาในมหาวทยาลยสงฆ ๕) การศกษาวปสสนาธระ บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร โดยภาพรวมและรายดานอยในระดบปานกลาง โดยมคาเฉลย = ๓.๓๔ และเมอจ าแนกเปนแตละรายการแลว พบวา รายการทวามการจดการศกษาพระปรยตธรรมในวด , สงเสรมใหพระภกษสามเณร ไดศกษาพระปรยตธรรม ณ ส านกเรยนอนถาทวดไมไดจดการศกษา,มการควบคม เรงรดใหมการเรยนการสอนนกธรรม ในหลกสตรนกธรรมตามค าสงของมหาเถรสมาคม และมการยกยองและเชดชเกยรตแกผสอบนกธรรมไดในแตละชน มการปฏบตอยในระดบมาก = ๓.๗๗, ๓.๖๖, ๓.๙๔ และ ๓.๕๑ ตามล าดบ สวนรายการอน ๆ มการปฏบตอยในระดบปานกลางทกขอ สวนปญหา และอปสรรค พบวา ไมมงบประมาณสนบสนนในการศกษาจากทางภาครฐไมเพยงพอ และขาดแหลงความรขอมลขาวสารดานเทคโนโลยภายในวด ขอเสนอแนะควรด าเนนการดงน ควรสนบสนนใหวดจดการเรยนการสอนบาล และนกธรรมอยางเปนระบบ ควรสงเสรมสนบสนนใหประชาชนและนกเรยนเรยนธรรมศกษาอยางทวถง และองคกรภาครฐและเอกชนและควรเขามาสงเสรมสนบสนนดานทนทรพยในการเรยนการสอนธรรมและบาล๑๖๕

๑๖๔พระครปลดทะเล มหณณโว (ทงมอบหมาย), บทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆในเขตพญาไท กรงเทพมหานคร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓. ๑๖๕พระครปลดสมชาย อภวณโณ, บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสนศกษา จงหวดจนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย),๒๕๕๓.

๙๕

ปญหาเกยวกบบทบาทของวดทพงประสงคในเขตอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร สวนมากจะเปนปญหาเกยวการการจดหาทนทรพย และบคลากรในการใหความรแกประชาชนผสนใจหลกธรรม กลาวคอ พระสงฆขาดบคลากรหลกในการใหความรแกประชาชนและไมมความรทหลากหลายในแตละดานเพอตอบสนองความตองการของประชาชนไดครบ ดงนน จงท าใหการบรหารจดการซงรวมไปถงผลตอบสนองตอความคดเหนของประชาชนทมตอบทบาทของพระสงฆของวดในเขตอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบรทพงประสงคจงอยในระดบปานกลาง ซงถอวาอยในเกณฑทต าถาเปรยบเทยบกบอยางอนแลว ฉะนนจงตองมการปรบปรงหรอแกไขปญหาเหลานใหดข น เพอทจะตอบสนองตอความตองการของประชาชนดงกลาวแลว

สวนแนวทางการแกไขปญหาเกยวกบบทบาทของวดทพงประสงคในเขตอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร นน กควรจะทจดหาบคลาทมความรความสามารถในแตละดานทประชาชนมความตองการใหชวยเหลอ กลาวคอ บคลากรทมความรทางดานหลกธรรมทางพทธศาสนาอยางดยง รวมไปถงผทมความรดานการบรหารจดการ ดานการเผยแผ และดานอน ๆ อก เพอใหสมกบความตองการของประชาชนตอไป๑๖๖ พระครอาทรธญญานรกษ ไดศกษาวจยเรอง บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารงานเผยแผของคณะสงฆ : กรณศกษาคณะสงฆจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ ๑) ศกษากจการคณะสงฆดานการเผยแผ ๒) ศกษาบทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธานและ ๓) ศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา การเผยแผศาสนธรรม เปนการประกาศหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธศาสนา แกประชาชน โดยมงเนนใหประชาชน ไดมความรความเขาใจในหลกธรรม แลวนอมน าไปประพฤตปฏบตใชเปนแนวทางในการด าเนนชวต โดยวธทภกษสงฆใชในการเผยแผศาสนธรรมในปจจบนมหลายวธ ไดแกการเทศนาธรรม ปาฐกถาธรรม อภปรายธรรม สนทนาธรรม การสอนวปสสนากรรมฐานและการใชสอประกอบการสอนธรรมะจะเลอกใชวธใดขนอยกบลกษณะของผรบ โดยมการเผยแผพระพทธศาสนาเปนงานทมความส าคญในการบรหารกจการคณะสงฆไทยในปจจบน บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธาน โดยภาพรวมอยในระดบมาก = ๓.๗๘ และเมอจ าแนกเปนรายขอพบวา ทกขอมการปฏบตอยในระดบมาก

๑๖๖พระครวสทธนนทคณ (ทว สทธว โส), บทบาทของวดทพงประสงคตามความคดเหนของประชาชน : ศกษาเฉพาะกรณวดในอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๖

ปญหา อปสรรค ในการบรหารกจการคณะสงฆดานการเผยแผในจงหวดปทมธาน คอ มการจดอบรมความรใหแกพระภกษสามเณรทจะท าหนาทในการเผยแผคอนขางนอย ท าใหพระภกษและสามเณรขาดความรความเขาใจทถกตองในการเผยแผพระพทธศาสนาใหแกประชาชนขาดงบประมาณในการด าเนนการดานเผยแผ บคลากรดานการเผยแผมไมมากนก ขาดทมงานทเขมแขง เพอชวยกนท างานดานเผยแผ อกทงยงไมไดรบความรวมมอเทาทควร ผท าหนาทเผยแผ ยงบกพรองในเรองอาจาระหรอความประพฤต การเผยแผยงไมไดรบการสนบสนนเทาทควรและในการเผยแผพระศาสนาบางครงไมสอดคลองกบความตองการของพทธศาสนกชน๑๖๗

พระครสวรรณวรการ (ไดศกษาวจยเรอง) ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ (๑) ศกษาบทบาทของพระสงฆตอการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน ดานสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม สาธารณสข และสงแวดลอมและ (๒) ศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะเกยวกบบทบาทของพระสงฆตอการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา บทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธานซงมทงหมด ๔ ดานไดแก การพฒนาชมชนดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานสาธารณสข และดานสงแวดลอม อยในระดบปานกลาง สวนบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน ดานวฒนธรรมอยในระดบมาก๑๖๘ พระครสงฆรกษพศวร ธรปญโ ไดวจยเรอง “บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ : ศกษากรณ พระสงฆาธการในจงหวดนนทบร” จากผลการวจยพบวา การจดประชมพระภกษสามเณรเพออบรมดานวตรปฏบตตามหลกพระธรรมวนย ถงจะมการปฏบตมากกจรง แตบางวดโดยเฉพาะเจาอาวาสยงไมคอยเครงครดเทาทควร ทงนควรจะก าหนดเปนตารางการท าวตรไวอยางชดเจน และถาพระรปใดไมลงมาท าวตรกควรจะมบทก าหนดลงโทษไวอยางชดเจน นอกจากพระรปนนตดภารกจจ าเปน เชน สอนหนงสอในโรงเรยน๑๖๙

๑๖๗พระครอาทรธญญานรกษ (ตสโล), บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารงานเผยแผของคณะสงฆ : กรณศกษาคณะสงฆจงหวดปทมธาน, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓. ๑๖๘ พระครสวรรณวรการ, ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน , วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓. ๑๖๙พระครสงฆรกษพศวร ธรปญโ, “บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ : ศกษากรณ พระสงฆาธการในจงหวดนนทบร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๑.

๙๗

พระครใบฎกาสชาต (พศาลพนธ) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงค คอ เพอศกษาบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนา เพอศกษาบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ และเพอศกษารปแบบและแนวทางในการสงเสรมบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ ผลการวจยพบวา บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ โดยเผยแผผานกจการคณะสงฆ ๖ ดาน บทบาทดานการเผยแผ วธการเผยแผทน ามาใชเพอการเผยแผ ไดแก การเทศนา การปาฐกถาธรรม บรรยายธรรม สมโมทนยกถา การใหโอวาท เอกสารหนงสอ เทปธรรม และคดค าคมตามตนไม โดยแบงการเผยแผ ๒ ดาน คอ การเผยแผในวด โดยใชประเพณเปนสอกลาง และการเผยแผนอกวด สงเสรมใหพระภกษสงฆใหไปบรรยายธรรมตามสถานทตางๆ รปแบบการน าเสนอโดยการใชสอในการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนชาวมอญ คอการใชสอในการเผยแผ ๓ วธการคอ การใชสอบคคลในการเผยแผพระพทธศาสนา การใชสอมวลชนในการเผยแผพระพทธศาสนา ในรปแบบการใชสอมวลชน ไดแก สอวทยโทรทศน สอวทยกระจายเสยง สอสงพมพ เชน หนงสอคมอประกอบภาพ หนงสอสวดมนต การใชสอเฉพาะกจในการเผยแผพระพทธศาสนา เปนสอทชวยวางรากฐานทางศลธรรมไดเปนอยางด แยกประเภทไดแก การสรางวตถมงคล บทความ แถบบนทกเสยง แนวทางในการสงเสรมบทบาทของพระสงฆดานการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ แยกออกเปนแนวทางไดสองแนวทางดวยกน คอ แนวทางการเผยแผในเชงรก และแนวทางการเผยแผในเชงรบ๑๗๐

พระมหากฤษฎา นนทเพชร ไดวจยเรอง ทศนคตของพระสงฆตอบทบาทการพฒนาสงคมโดยมวตถประสงค ๓ ประการ คอ ประการแรก เพอศกษาทศนคตของพระสงฆของพระสงฆผไดรบการศกษาระดบปรญญาตรหรอเทยบเทา ทมตอบทบาทการพฒนาสงคม ประการทสอง เพอศกษาถงปจจยทมผลกระทบตอทศนคตของพระสงฆทไดรบศกษาในระดบปรญญาตร ประการทสาม เพอศกษาบทบาทในการพฒนาสงคมดานตางๆ ของพระสงฆในการศกษาในระดบปรญญาตรในปจจบน และแนวโนมในอนาคต การเกบขอมลแบบสอบถาม โดยใชวธเกบขอมลแบบบงเอญ จากกลมพระสงฆทเรยนบาลเปรยญธรรมเกาประโยคในโรงเรยนปรยตธรรมของคณะสงฆสวนกลาง วดสามพระยา กรงเทพมหานคร และพระนกศกษาชนปท ๔ ของมหาลยสงฆ ๒ แหงในกรงเทพมหานคร คอ สภาการศกษามหามกฏราช

๑๗๐พระครใบฎกาสชาต (พศาลพนธ), บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาในชมชนมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๙๘

วทยาลย วดบวรนเวศ และมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาต จ านวนตวอยาง ๑๘๕ ตวอยาง และน าขอมลวเคราะหโดยใชสถตในการวเคราะห ไดแก คารอยละ คามชฌมเลขคณต และคา F-test จากผลการวจย พบวา พระสงฆทเรยนวชาเอกในมหามงกฎราชวทยาลยตางกน มทศนคตตอบทบาทในการพฒนาสงคมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต คอ พระสงฆทเรยนเอกสงคมวทยา มทศนคตเหนดวยกบบทบาทพระสงฆในการพฒนาสงคม สงกวาพระสงฆทเรยนวชาเอกภาษาองกฤษ วชาเอกศาสนาปรชญา และวชาเอก บาล-สนสกฤต และมแนวโนมวาปจจยอนๆ เชน พรรษา สถาบนการศกษา จ านวนครงในการตดตามสอโทรทศนจะสงผลใหพระสงฆมทศนคตตอบทบาทในการพฒนาสงคมบางดานแตกตางกนดวย๑๗๑

พระมหาจตตภทร อจลธมโม ไดวจยเรองบทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา พบวา ทานมบทบาทในการเผยแผในลกษณะการใหค าแนะน าให ค าปรกษา สนทนา ตอบปญหาขอของใจและแสดงธรรม โดยททานไดรบฟงจากพระพทธเจา แลวน าไปถายทอดหรอเผยแผแกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา และบคคลทวไปดวยวธการท ตางๆ เชน การบรรยาย การอธบายขยายขอความ เปรยบเทยบ และถามตอบ เปนตน จนเปนทศรทธาเลอมใส และยอมรบนบถอพระรตนตรยกนอยางแพรหลาย แตกมบางสวนทมไดหนมา นบถอพระรตนตรย เพราะยงยดตดอยกบลทธดงเดม ถงกระนนกยงมความเคารพนบถอในตวทานเปนกรณพเศษ ซงกเทากบวา ทานไดสรางความเขาใจอนดระหวางกลมความเชอตางๆ นบวาเปนตวแทนแหงการประกอบศาสนกจด าเนนชวต และเผยแผพระพทธศาสนาของพทธศาสนกชนในปจจบนไดเปนอยางด๑๗๒

พระเทพรตนสธ (สมศกด โชตนธโร) ไดศกษาวจยเรอง บทบาทการบรหารกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงค คอ ๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบการบรหารกจการคณะสงฆ ๒) เพอศกษาการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน และ ๓) เพอศกษาปญหา อปสรรค และแนวทางในการแกปญหาในการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน ผลการวจยพบวา การบรหารกจการคณะสงฆไดมมาตงแตสมยพทธกาล หลกทใชในการบรหารครงนน คอ พระธรรมวนย พระพทธเจาทรงปกครองคณะสงฆโดยธรรมมาธปไตย กลาวคอ ทรงแสดงธรรมและบญญตพระวนย เพอการบรหารกจการคณะสงฆและการพระพทธศาสนา

๑๗๑พระมหากฤษฎา นนทเพชร , ทศนคตของพระสงฆตอบทบาทการพฒนาสงคม , วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต คณะพฒนาสงคม, (สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร), ๒๕๔๐. ๑๗๒พระมหาจตตภทร อจลธมโม, “บทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๓๗.

๙๙

ปจจบนการบรหารกจการคณะสงฆ เปนไปตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท ๑๕ ขอท ๕ วาดวยเรอง การ ไดแก กจการทคณะสงฆจะตองถอเปนธระหนาท เพราะเปนการคณะสงฆและการพระศาสนา หรอเพราะเกยวกบการคณะสงฆและการพระศาสนา ม ๖ ฝาย คอ ๑) การเพอความเรยบรอยดงาม ๒) การศาสนศกษา ๓) การศกษาสงเคราะห ๔) การเผยแผพระพทธศาสนา ๕)การสาธารณปการ และ ๖) การสาธารณสงเคราะห

การบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน พบวาพระสงฆมความคดเหนตอบทบาทการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน โดยภาพรวมอยในระดบมาก = ๓.๙๑ เมอพจารณารายละเอยดในแตละขอพบวา พระสงฆมความคดเหนอยในระดบมากทกขอ ผลการศกษาปญหา อปสรรค และแนวทางในการแกปญหาในการบรหารจดการกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน พบวา ปญหาทส าคญไดแก พระสงฆบางรปไมเขาใจพระธรรมวนยและกฎหมายคณะสงฆ และผปกครองขาดการเปดโอกาสใหพระภกษ สามเณร มสวนรวมในการก าหนดนโยบาย วางกฎระเบยบและการด าเนนกจกรรมตางๆ ทางการปกครอง แนวทางในการแกไขปญหา ไดแก ควรอบรมพระภกษสามเณรใหมสมณสญญาและอบรมในเรองพระธรรมวนย จรรยา มารยาทการปฏบตอนเกยวกบพธหรอแบบอยางทด และมการดแลพระสงฆภายในวดอยางทวถงเทาเทยมกนและเปนธรรม รวมทงมการยกยองและชมเชยพระสงฆทปฏบตตามกฎระเบยบ กจวตรอยางสม าเสมอ๑๗๓

พระธนดล นาคพพฒน ไดวจยเรอง “การบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย” โดยมวตถประสงคเพอศกษาบทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆศกษาเปรยบเทยบการบรหารกจการคณะสงฆ ปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย ซงผลการวจย สรปวา พระสงฆาธการในจงหวดบรรมย มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆโดยรวมอยในระดบปานกลาง และเมอพจารณาเปนรายดาน พบวา มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆในดานการปกครองอยในระดบมาก สวนดาน ศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การเผยแผพระพทธศาสนา การสาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะหอยในระดบปานกลาง สวนผลการเปรยบเทยบบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย พบวา พระสงฆาธการทมอาย ต าแหนงพระสงฆาธการ จ านวนพรรษาวฒการศกษาทางสามญ การศกษาทางธรรม วฒการศกษาทางเปรยญธรรม และประสบการณ ในการปฏบตหนาทของพระสงฆาธการทแตกตางกน มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆไมแตกตางกน และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย ควรมการปกครอง

๑๗๓พระเทพรตนสธ (สมศกด โชตนธโร) , บทบาทการบรหารกจการคณะสงฆดานการปกครองของจงหวดปทมธาน, วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๓.

๑๐๐

พระภกษ สามเณร ใหปฏบตตามพระวนยอยางเครงครด มกองทนสงเสรมดานการศกษาแก พระภกษ สามเณร ใหพระภกษ สามเณร เอาใจใสตอกจกรรมดานพระพทธศาสนา ใหพระภกษ สามเณร ด าเนนกจกรรมบางอยางภายในวดอยางมระเบยบ๑๗๔

ธนยพร พงษโสภณ ไดวจยเรอง บทบาทของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชน เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส จงหวดกาญจนบร โดยมวตถประสงค เพอศกษาการเปดรบขาวสารทางสอสารมวลชนของพระสงฆ และการน าขาวสารทไดรบไปใชประโยชน การเลอกใชวธการสอสารของพระสงฆในการชน า และปลกจตส านกประชาชนชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ความสมพนธระหวางคณลกษณะประชากรของพระสงฆความสมพนธระหวางคณลกษณะประชากรของพระสงฆซงไดแก อาย พรรษา การศกษาทางโลก และการศกษาทางธรรม กบการชน า และปลกจตส านกประชาชนชนบทเพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน กลมประชากรทใชในการวจยครงน ไดแก พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส รองเจาอาวาส หรอผชวยเจาอาวาส ซงจ าพรรษาอยในวดทตงอยในเขตพนทจงหวดกาญจนบร จ านวน ๒๘๐ รป ศกษาประชากรทงหมด พบวา ประชากรพระสงฆตดตามขาวสารตางๆ จากหนงสอพมพและวทยกระจายเสยงมากทสด ประชากรพระสงฆสวนใหญ อานหนงสอพมพทกวน และเปดรบขาวสารเกยวกบการพฒนาในดานสงคม เศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม และสงแวดลอมทางหนงสอพมพมากทสด ในกรณขาวสารจากแหลงสอสารมวลชนไมสอดคลองกน พระสงฆสวนใหญจะตกลงใจเชอขาวสารจากหนงสอพมพมากทสด และประชากรพระสงฆสวนใหญน าขาวสารทไดจากการอาน รบฟงหรอรบชม จากสอมวลชนตางๆ ไปใชประโยชนในการชน าอบรมสงสอนใหประชาชนในชมชน๑๗๕ นวรตน สวรรณผอง มงศกษาบทบาทของพระสงฆทมตองานสงคมสงเคราะหจตเวช โดยพจารณาบทบาทในการใหค าแนะน าปรกษาปญหาทางดานจตใจ บทบาทในการรดน ามนต ใหว ตถมงคลอนเปนเรองเกยวกบขวญและก าลงใจ บทบาทในการสอนวปสสนากรรมฐานเพอความสงบสขทางดานจตใจบทบาทในการใหอยทอยอาศยแกคนทไรทพงและผเจบปวยและบทบาทในการสงเสรมจรยธรรมและการพฒนาทางดานจตใจ ผลการวจย พบวา พระสงฆมบทบาทในการใหค าแนะน าปรกษาปญหาทางดานจตใจและดานการสงเสรมจรยธรรม

๑๗๔พระธนดล นาคพพฒน, การบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย, วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๑. ๑๗๕ธนยพร พงษโสภณ, “บทบาทของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชนชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน (ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาสจงหวดกาญจนบ ร ) ” , ว ทยา นพนธ วารสารศาสตรมหาบณฑตมหาบณฑต ( ส อสารมวลชน) , (มหาวทยาลยธรรมศาสตร), ๒๕๓๙.

๑๐๑

กบการพฒนาทางดานจตใจเปนสวนใหญ บทบาทดานอนนนมนอย สงทเปนอปสรรคในการปฏบตงานของพระสงฆมากทสดในการชวยเหลอประชาชนกคอการขาดแคลนทนทรพย นอกจากน ยงพบวาพระสงฆสวนใหญคดวามความสามารถ มความพรอมเหมาะสมทจะชวยเหลอประชาชนไดอยางมประสทธภาพ โดยไมวาจะเปนในระดบบคคล กลม หรอชมชนกตาม๑๗๖ พนจ ลาภธนานนท ไดวจยเรองบทบาทพระสงฆในการพฒนาชนบทวา ในปจจบน แมบทบาทของวด และพระสงฆตอชมชนจะสญเสยไปมากตามสภาพความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม แตส าหรบในชนบทบางแหง พระสงฆยงสามารถด ารงสถานภาพความเปนผน าชมชน แตบทบาททมตอชมชนอาจจะมลกษณะทผดเพยนไปจากเดม ทวาบทบาททมประโยชนมากตอชมชนชนบท คอ บทบาทในดานการพฒนาชนบท ซงจะเหนไดวา ในชมชนชนบทบางแหง เมอมงานพฒนาเขาไปถงชมชน พระสงฆในชมชนจะเขาไปรวมงาน อาจจะเปนผน าในการเสนอความคดรเรม เปนศนยรวมเรยกความรวมมอจากประชาชนในกจกรรมพฒนาเหลานน ซงสวนใหญทพบเหนมกจะเปนโครงการพฒนาในการสรางสาธารณะและสงสาธารณปโภคตางๆ เชน บอน า สะพาน ท านบ ถนน ศาลา หรอหองประชม เปนตน เปนการแสดงใหเหนวาพระสงฆเองกไดตนตวในบทบาทดานการพฒนาชนบทอยบางแลว ถงแมจะเปนเพยงจ านวนนอยกตาม๑๗๗

เรงฤทธ พลนามอนทร ไดวจยเรอง บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาตามแนวพทธศาสนาในจงหวดอดรธาน ผลการวจยพบวา พระสงฆในจงหวดอดรธานมบทบาทในการพฒนาตามแนวพทธศาสนาทง ๓ ดาน ดงน ๑. การพฒนาดานวตถ พระสงฆสวนใหญมบทบาทในการพฒนาภายในบรเวณวดเปนส าคญ ไดแก จดสรางหองน า หองสวม และถงเกบน าฝน เพอการจดการดานโภชนาการและสขภาพอนามย จดตงโรงเรยนพระปรยตธรรม เพอใหการศกษาแกบคคลทกวยทกระดบ การอนรกษปาไม รวมทงการรกษาสภาพแวดลอมภายในวด และสรางศาลาการเปรยญเพอสาธารณปการ สวนนอกวดไดบรจาคเงนเปนกองทนการศกษา หรอสมทบทนอาหารกลางวน และสนบสนนการกอสรางศาลาประชาคมในต าบลและหมบาน ๒. การพฒนาดานจตใจ พระสงฆสวนใหญไดอบรมประชาชนในการสวดมนต รกษาศลพอๆ กบการแสดงพระธรรมเทศนาในวนพระ อบรมโดยใชค าคม อทาหรณ และ

๑๗๖นวรตน สวรรณผอง, “การศกษาบทบาทของพระสงฆไทยกบงานสงคมสงเคราะหจตเวช : ศกษากรณวดทมส านกสมถวปสสนากรรมฐานเขตกรงเทพมหานคร”, วทยานพนธสงคมสงเคราะห ศาสตรมหาบณฑต, (คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร), ๒๕๒๔. ๑๗๗พนจ ลาภธนานนท, รายงานการวจยบทบาทพระสงฆในการพฒนาชนบท , (กรงเทพมหานคร : สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย), ๒๕๒๙.

๑๐๒

สภาษต ประกอบตามโอกาสอนควร จากกลมคนสวนนอยไปสกลมคนสวนใหญ รวมทงแนะน าและชกชวนใหลด ละ เลกอบายมขอกดวย

๓. การพฒนาดานสงคม พระสงฆสวนใหญไดชวยกระตนจตใจประชาชนใหกระท าความด ปฏบตหนาทดวยความบรสทธ ยตธรรม รวมประชมและใหขอเสนอแนะการท างานแกคณะกรรมการหมบาน เพอสรางความสามคคและความสงบสขในชมชน๑๗๘

สรปไดวา พระสงฆมบทบาทในการใหค าแนะน าปรกษาปญหาทางดานจตใจและดานการสงเสรมจรยธรรมกบการพฒนาทางดานจตใจเปนสวนใหญ บทบาทดานอนนนมนอย สงทเปนอปสรรคในการปฏบตงานของพระสงฆมากทสดในการชวยเหลอประชาชนกคอการขาดแคลนทนทรพย นอกจากน ยงพบวาพระสงฆสวนใหญคดวามความสามารถ มความพรอมเหมาะสมทจะชวยเหลอประชาชนไดอยางมประสทธภาพ โดยไมวาจะเปนในระดบบคคล กลม หรอชมชนกตาม

๒.๗.๓ งานวจยทเกยวของกบพระสอนศลธรรมในโรงเรยน จากการทบทวนงานวจยทเกยวของกบพระสอนศลธรรมในโรงเรยนพบวามผท าการวจยไว ดงน

พระราชวชรดลก ไดศกษาเรองกระบวนการบรหารงานบคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนธรรมเขตการปกครองของคณะสงฆภาค ๔ ผลการวจยพบวา (๑) ผบรหารและครสอนมความคดเหนเกยวกบระดบการปฏบตงานในกระบวนการบรหารงานบคคลอยในระดบปานกลาง (๒) ผบรหารและครสอนมความคดเหนเกยวกบกระบวนการบรหารงานบคคลไมแตกตางกน (๓) ผบรหารและครสอนทมอายพรรษาและวฒการศกษาตางกนมความคดเหนเกยวกบกระบวนการบรหารงานบคคลไมแตกตางกน สวนผบรหารและครสอนทมประสบการณจรง อายจรง และวฒการศกษาตางกน มความคดเหนแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๐๕ (๔) ปญหาการบรหารงานบคคล ไดแกระบบการคดเลอกบคคลขาดความชดเจน บคคลขาดขวญก าลงใจและโรงเรยนมงบประมาณนอยขอเสนอแนะ คอ ควรมหนวยงานเฉพาะด าเนนงานบรหารงานบคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรม๑๗๙

พระชาล ชาตวโร ไดศกษาเรองผลสมฤทธในการปฏบตหนาทของอนศาสนาจารย ในฐานะศาสนาจารย ในฐานะเปนผสอนศลธรรมในกองทพ : ศกษากรณกองทพบก ผลการวจยพบวา ทหารทไดรบการอบรมศลธรรมมการน าหลกธรรมอทธบาท ๔ อนเปนคณเครองใหเกดความส าเรจความประสงคมาใชในการประกอบกจการงานดงน (๑) การท างานใหส าเรจดวย

๑๗๘เรงฤทธ พลนามอนทร, “บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาตามแนวพทธศาสนาในจงหวดอดรธาน”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาไทยคดศกษา, (มหาวทยาลยมหาสารคาม), ๒๕๔๐. ๑๗๙พระราชวชรดลก, “กระบวนการบรหารงานบคคลของโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกธรรม เขตการปกครองคณะสงฆภาค ๔ ”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช), ๒๕๔๓.

๑๐๓

ความสมบรณจะตองอาศยความขยนเหนดวยจ านวน ๑๙๔ นาย คดเปนรอยละ ๙๓.๕ ไมแนใจ ๗ นาย คดเปนรอยละ ๓.๕ ไมเหนดวยจ านวน ๖ นาย คดเปนรอยละ ๓, (๒) การท างานใหส าเรจดวยความสมบรณจ าเปนตองอาศยความขยนเหนดวยจ านวน ๑๙๔ นาย คดเปนรอยละ ๙๗ ไมแนใจ ๔ นาย คดเปนรอยละ ๒ ไมเหนดวยจ านวน ๒ นาย คดเปนรอยละ ๑, (๓) การปฏบตหนาทการงานดวยความซอสตย เอาใจใส ใฝใจ ขยน ถอวาเปนหวใจของการท างานเหนดวยจ านวน ๑๙๕ นาย คดเปนรอยละ ๙๗.๕ ไมแนใจ ๓ นาย คดเปนรอยละ ๑.๕ ไมเหนดวย ๖ นาย คดเปนรอยละ ๑, (๔) งานสวนรวมมผรบผดชอบหลายคน ไมจ าเปนททานตองตงใจท าและทมเทใหกบงานนนเหนดวยจ านวน ๒๓ นาย คดเปนรอยละ ๑๓.๕ ไมแนใจ ๑๐ นาย คดเปนรอยละ ๕ ไมเหนดวยจ านวน ๑๖๗ นาย คดเปนรอยละ ๘๓.๕๑๘๐ ชยวฒน อตพฒน ไดศกษาเรองหลกธรรมาภบาลกบการบรหารสถานศกษาสงกดกรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญด ารงต าแหนงเปนครผสอนและเปนเพศหญงมการศกษาอยในระดบปรญญาตร มอาย ๕๐ ปขนไป และมระยะเวลาในการด ารงต าแหนง ๒๐ ปขนไป การบรหารงานตามหลกธรรมาภบาลของผบรหารสถานศกษา สงกดส านกงานเขตตลงชน กรงเทพมหานคร พบวา โดยภาพรวมและรายดานอยในระดบมากทสด สวนครผสอนในสถานศกษา สงกดส านกงานเขตตลงชน กรงเทพมหานคร พบวา ครผสอนมการบรหารงานตามหลกธรรมาภบาลโดยภาพรวมและรายดานอยในระดบมาก การเปรยบเทยบการใชหลกธรรมาภบาล ระหวางผบรหารสถานศกษาและครผสอนในสถานศกษา สงกดส านกงานเขตตลงชน กรงเทพมหานคร พบวา มการใชหลกธรรมาภบาลแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑ การน าหลกการและแนวการบรหารสถานศกษาทเหมาะสม และสอดคลองกบหลกธรรมาภบาล พบวาผบรหารสถานศกษาและครผสอน น าหลกธรรมาภบาลมาใชในการบรหารงานทง ๖ งานของสถานศกษาเปนอยางด มความเหมาะสมในระดบมากและมากทสด๑๘๑ ปราการ บตรโยจนโท ไดศกษาเรองคณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาตามความคดเหนของบคลากรในสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดเลย ผลการวจยพบวาการปฏบตตนเกยวกบคณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาทง ๖ งาน โดยภาพรวมอยในระดบมาก ซงการประพฤตตนจะตองปฏบตตวดจงจะไดชอวาเปน

๑๘๐พระชาล ชาตวโร, “ผลสมฤทธในการปฏบตหนาทของอนศาสนาจารย ในฐานะศาสนาจารย ในฐานะเปนผสอนศลธรรมในกองทพ : ศกษากรณกองทพบก”, วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย), ๒๕๔๑.

๑๘๑ชยวฒน อตพฒน, “หลกธรรมาภบาลกบการบรหารสถานศกษาสงกดกรงเทพมหานคร”, วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, (กรงเทพมหานคร : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยรามค าแหง), ๒๕๔๔.

๑๐๔

ผบรหารทมคณธรรม ซงสงผลใหเปนทรก นบถอ ยกยอง ศรทธาของครผสอน นกเรยน ผปกครอง และชมชน๑๘๒ พชน แสงนล ไดศกษาเรองครและหลกธรรมของครตามแนวพทธปรชญา ผลการวจยพบวา แนวคดของพทธปรชญาตงอยบนพนฐานของสจจธรรม มจดสนใจอยทการพฒนาคนและการรเทาทนธรรมชาตอนแทจรงของมนษย จงมวธการและแนวคดทสอดคลองกบความเปนจรงในชวตของบคคลและสงคมสามารถน าหลกการมาประยกตใชกบครซงมบทบาททส าคญในการพฒนาบคคลและสงคมไดอยางเหมาะสม ส าหรบหลกธรรมในการพฒนาตนของคร เปนหลกธรรมทสงเสรมคณภาพของครในดานคณธรรมความรและวชาการใหสามารถท าหนาทครไดอยางมประสทธภาพไดแกหลกอทธบาท ๔ พรหมวหาร ๔ และสปปรสธรรม ๗ เปนตน๑๘๓

สถต รชปตย ไดศกาษาเรองการประยกตหลกอทธบาท ๔ ไปใชในการศกษาเลาเรยนของนกศกษาคฤหสถ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด ผลการวจยพบวา ความเขาใจในองคประกอบของอทธบาท ๔ อนประกอบไปดวย ฉนทะคอความพอใจ วรยะ คอความเพยร จตตะ คอเอาใจฝกใฝ วมงสา คอความไตรตรอง โดยนกศกษาสวนใหญ (รอยละ ๗๘.๓๕) มความเขาใจความหมายทถกตองตรงกน ดวยวธปฏบตพบวา นกศกษาคฤหสถสวนใหญใหทศนะทคลายคลงกนวา ในการท าสงใดสงหนงนน เปาหมายทต งไวคอการประสบผลส าเรจในสงทท า ตองเรมทฉนทะใหเกดขนในใจของตนเองกอน คอชอบอยากทจะท าในสงนน จากนนจะตองใชวรยะ คอความเพรยรพยายาม มความอดทนไมทอถอย พยายามท าอยางสดความสามารถ เพอใหงานหรอสงทท าใหส าเรจ หากเกดปญหาหรออปสรรคกควรจะใชวมงสา คอการไตรตรองหาเหตผลวเคราะหถงปญหาทเกดขนพยายามแกไขปญหาเพอใหปญหาน นผอนคลายหรอสนสดลงไปการงานหรอสงทท าน นกจะประสบผลส าเรจและมประสทธภาพสงสด๑๘๔ สรปไดวา องคประกอบในการจดการการศาสนศกษาจะดหรอไมประการใด ขนอยกบเจาส านกเรยน หรอเจาส านกศาสนศกษา และ ครอาจารยผบรหารการศาสนศกษา ทไดชวยแบกรบภาระการศาสนศกษาอยางเตมก าลง อนเปนการแสดงความกตญญตอพระศาสนา และคณะสงฆ การจดการศาสนศกษานนแผนกทประสบปญหามาก คอ การจดการศกษาแผนกบาล

๑๘๒ปราการ บตรโยจนโท, “คณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาตามความคดเหนของบคลากรในสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดเลย ”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน), ๒๕๓๘.

๑๘๓พชน แสงนล, “ครและหลกธรรมของครตามแนวพทธปรชญา”, วทยานพนธครศาสตร มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย), ๒๕๓๓.

๑๘๔สถต รชปตย, “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ไปใชในการศกษาเลาเรยนของนกศกษาคฤหสถ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด”, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม), ๒๕๔๘.

๑๐๕

เพราะขาดแคลนทงคร นกเรยน และอปสรรคอนๆ ซงคณะสงฆจะตองชวยจดการศกษาแผนกบาล อนเปนการศกษาพระพทธศาสนาโดยตรง เพอใหพระสงฆเจรญดวยวชาความร ๒.๘ กรอบแนวคดในการวจย งานวจยเรอง “ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร” ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ โดยก าหนดกรอบแนวคดการวจย (Conceptual Framework) ประกอบดวยตวแปรตน (Independent Variables) และตวแปรตาม (Dependent Variables) ดงน ตวแปรตน (Independent Variables) คอ สถานภาพสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ไดแก สถานภาพ เพศ โรงเรยนทสงกด ตวแปรตาม (Dependent Variables) คอ บทบาทพระสอนศลธรรมในโรงเรยนอ าเภอลาดหลมแกว จงหวดปทมธาน ไดแก ๑) ดานการเตรยมการสอน ๒) ดานการด าเนนการสอน ๓) ดานการวดผลและการประเมนผลการเรยน

แผนภาพท ๒.๑ แสดงกรอบแนวคดในการวจย

ตวแปรตน (Independent Variables)

สถานภาพสวนบคคลของครและนกเรยน

- สถานภาพ - เพศ - โรงเรยนทสงกด

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๑) ดานการใชอปกรณการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใน หองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

ตวแปรตาม (Dependent Variables)

บทท ๓

วธด ำเนนกำรวจย

การวจยเรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอวตถประสงคพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เปนการศกษาวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) โดยใชระเบยบวธการวจยเชงส ารวจ (Survey Research) มงศกษาเพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร และเพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรผวจยไดด าเนนการตามล าดบขนตอน ดงน ๓.๑ รปแบบการวจย ๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๓.๕ การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล ๓.๑ รปแบบกำรวจย งานวจยเรอง “ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร” เปนการศกษาวจยระเบยบวธการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) โดยใชระเบยบวธการวจยเชงส ารวจ (Survey Research) มงศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผวจยไดก าหนดขนตอนวธการด าเนนการศกษาตามล าดบดงน ๑. ศกษาหลกการ แนวคดทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ๒. ก าหนดกรอบแนวคด ปญหา และวตถประสงคในการวจย ๓. ก าหนดกลมประชากร และกลมตวอยางทใชในการวจย ๔. สรางเครองมอส าหรบเกบขอมลการวจยรวมกบอาจารยทปรกษา ๕. น าเครองมอเสนอผเชยวชาญตรวจสอบเพอปรบปรงแกไขใหสมบรณยงขน ๖. ทดสอบเครองมอกบกลมตวอยางทไมใชกลมตวอยางจรงทใชในการวจย (Try out) ๗. ด าเนนการสงขอมลใหกลมตวอยาง และเกบรวบรวมขอมล ๘. วเคราะหขอมลและแปลผลขอมล ๙. สรปและรายงานผลการศกษาวจย

๑๐๗

๓.๒ ประชำกรและกลมตวอยำง ในการวจยครงนผวจยไดก าหนดประชากรและกลมตวอยางดงน ๓.๒.๑ ประชำกร ทใชในการท าวจยครงนไดแกครและนกเรยนในโรงเรยนอ าเภอบาง

ใหญ จงหวดนนทบร จ านวน ๒ โรงเรยน โรงเรยนวดพกลเงนจ านวน ครจ านวน ๖๔ คน นกเรยน จ านวน ๑๗๒ คน และคณะครจากโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) จ านวน ๔๐ คน และนกเรยนจ านวน ๑๒๗ คน รวมทงหมด ๔๐๓ คน ๓.๒.๒ กลมตวอยำง การก าหนดขนาดของกลมตวอยางและการสมตวอยาง ผวจยไดก าหนดขนาดของกลมตวอยาง ตามหลกความแปรผนรวมกนระหวางขนาดของกลมตวอยางกบความคลาดเคลอนทเกดขนเนองจากการสมตวอยางตามสตรของ Taro Yamane๑ จ านวน ๓๐๗ คน ไดกลมตวอยาง ดงตารางท ๓.๑ ตำรำงท ๓.๑ แสดงจ านวนประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย

โรงเรยน ประชำกร (N) กลมตวอยำง (n) คร นกเรยน คร นกเรยน

โรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

๖๔ ๔๐

๑๗๒ ๑๒๗

๕๕ ๓๖

๑๒๐ ๙๖

รวม ๑๐๔ ๒๙๙ ๙๑ ๒๑๖ ๓.๓ เครองมอทใชในกำรวจย ผวจยไดด าเนนการสรางเครองมอในการวจย โดยศกษาเอกสารวชาการและจากงานวจยตาง ๆ ทเกยวของกบหลกการสอนธรรมศกษา โดยมขนตอนดงน

๓.๑.๑ กำรสรำงเครองมอทใชในกำรวจยและตรวจสอบคณภำพเครองมอ ผวจยไดด าเนนการสรางเครองมอในการวจย โดยศกษาเอกสารวชาการและจากงานวจยตาง ๆ ทเกยวของกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา โดยมขนตอนดงน ๑. ศกษาเอกสาร ต ารา และงานวจยทเกยวของ ๒. ก าหนดกรอบแนวคดในการสรางเครองมอ

วรยา ภทรอาชาชย, ผศ., หลกกำรวจยเบองตน, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : อนเตอร

เทคพรนตง, ๒๕๓๙), หนา ๓๑๔.

๑๐๘

๓. สรางเครองมอ จากกรอบเนอหาในค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๔. เสนอรางเครองมอการวจยตออาจารยทปรกษาและปรบปรงแกไขตามทอาจารยทปรกษาแนะน า ๕. น าเครองมอทปรบปรงแกไขแลวใหผเชยวชาญจ านวน ๕ ทาน โดยท าตามขนตอนดงน ๑) ขอค าแนะน าจากอาจารยทปรกษาวทยานพนธและผเชยวชาญ เพอตรวจ สอบเครองมอทสรางไว

๒) หาความเทยงตรง (Validity) โดยการน าแบบสอบถามทสรางเสรจ เสนอประธานและกรรมการทปรกษาวทยานพนธ เพอขอความเหนชอบและน าเสนอตอผเชยวชาญ แลวน ามาปรบปรงแกไขใหเหมาะสม จ านวน ๕ ทาน ประกอบดวย

๑. พระมหาโยตะ ปยตโต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวรยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๒. ดร.ยทธนา ปราณต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. ผศ.ประสทธ ทองอน อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวรยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

๔. ผศ.ชวชชย ไชยสา อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕. อาจารย ประพฒนพงษ วชระโสภาอาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะสงคมศาสตร หนวยวรยบรการวดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม

เพอตรวจสอบความเทยงตรง (Validity) ทงความตรงของเนอหา (Content validity) และความตรงตามโครงสราง(Construct validity)โดยการหาคา IOC (Rovinelle & Hambleton) โดยมคาตงแต .๐๕ ขนไปจงจะใชได ๖. น าเครองมอทตรวจสอบแลวไปทดลองใช (Try out) กบกลมตวอยางทเปนครและนกเรยน ทโรงเรยนประสาทรฐประชากจ จ านวน ๓๐ ชด เพอหาความเทยงตรง (Reliability) โดยใชสตรสมประสทธแอลฟา (Alpha Coefficients) ตามวธของ Cronbach ไดคาสมประสทธของความเทยงรายขอ และสมประสทธของความเทยงทงฉบบเทากบ .๙๔๕๘ ๗. น าเครองมอทแกไขปรบปรงสมบรณแลวไปเกบขอมล ภายในโรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ) จ านวน ๓๐๗ ชด

๑๐๙

๓.๑.๒ ลกษณะของเครองมอ เครองมอทใชในการวจยครงน ผวจยไดสรางขนมา โดยศกษาจากแนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ภายใตกรอบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน แลวปรกษาอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญแลวน ามาปรบปรงแกไข ซงแบงแบบสอบถามออกเปน ๓ ตอนดงน

ตอนท ๑ เปนแบบสอบถามเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ม

ลกษณะเปนแบบเลอกตอบ หรอตรวจสอบรายการ ประกอบดวย ครและนกเรยน ปจจยสวน

บคคลของคร คอ เพศ อาย โรงเรยน ระดบการศกษา ประสบการณในการท างาน สถานภาพ

และปจจยสวนบคคลของนกเรยน คอ เพศ อาย โรงเรยน ระดบธรรมศกษาโดยใชแบบสอบถาม

แบบตรวจสอบรายการ (Check list)

ตอนท ๒ เปนแบบสอบถามเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอ

บทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดาน

การใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

โดยแบบสอบถามมลกษณะเปนมาตราสวนประเมนคา (Rating Scale) ม ๕ ระดบ มากทสด.

มาก ปานกลาง นอย และนอยทสด จ านวน ๒๑ ขอ โดยมเกณฑการใหน าหนกของคะแนน ดงน

๕ หมายถง มการปฏบตในระดบมากทสด ๔ หมายถง มการปฏบตในระดบมาก ๓ หมายถง มการปฏบตปานกลาง ๒ หมายถง มการปฏบตนอย ๑ หมายถง มการปฏบตนอยทสด ตอนท ๓ เปนแบบสอบถามปลายเปด (Open Ended Question) เพอสอบถามปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน

๑๑๐

๓.๔ กำรเกบรวบรวมขอมล ในการวจยครงน ผวจยไดด าเนนการรวบรวมขอมล ดงน ๑.) ท าหนงสอขอความอนเคราะหในการเกบรวบรวมขอมลจากโครงการหลกสตร

พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ หนวยวทยบรการ คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดไรขง อ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม เพอ หนงสอขอความอนเคราะหเกบขอมลเพอการวจย ๒ โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ) อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๒.) ขอความรวมมอจากครและนกเรยน ๒ โรงเรยน ไดแก โรงเรยนวดพกลเงน และโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ) อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ซงมกลมตวอยางจ านวน ๓๐๗ คน ๓.) น าขอมลทเกบไดโดยอยในสภาพทสมบรณ จ านวน ๓๐๗ ชด ไปวเคราะหและประมวลผลตอไป

๓.๕ กำรวเครำะหขอมลและสถตทใชในกำรวเครำะหขอมล ๓.๕.๑ กำรวเครำะหขอมลแบบสอบถำม

ผวจยด าเนนการวเคราะหขอมลตามแนวทางการวจยเชงปรมาณ ดงน ตอนท ๑ ขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถและรอยละ น าเสนอเปนตารางประกอบการบรรยายผล ตอนท ๒ ขอมลเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรเปนแบบมาตราสวนประมาณคา วเคราะหขอมลโดยใชสถตคาเฉลยเลขคณต (X ) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D) น าเสนอในรปตารางประกอบค าบรรยาย โดยก าหนดเกณฑในการวเคราะห โดยใชหลกเกณฑดงน๒ ชวงคำเฉลย กำรแปลควำมหมำย ๔.๕๐ – ๕.๐๐ ระดบความคดเหนตอการบรหารมากทสด ๓.๕๐ – ๔.๔๙ ระดบความคดเหนตอการบรหารมาก ๒.๕๐ – ๓.๔๙ ระดบความคดเหนตอการบรหารปานกลาง ๑.๕๐ – ๒.๔๙ ระดบความคดเหนตอการบรหารนอย ๑.๐๐ – ๑.๔๙ ระดบความคดเหนตอการบรหารนอยทสด ตอนท ๓ แบบสอบถามปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดาน

ชศร วงศรตนะ, เทคนคกำรใชสถตเพอกำรวจย, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร : เทพเนรมต, ๒๕๔๑), หนา ๗๕.

๑๑๑

การใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน วเคราะหเนอหาสาระประเดนส าคญ แลวน าเสนอเปนตารางบรรยายผล ๓.๕.๒ สถตทใชในกำรวเครำะหขอมล ผวจยวเคราะหขอมลจากแบบสอบถามโดยใชโปรแกรมส าเรจรปส าหรบการวเคราะหขอมลทางสงคมศาสตร สถตทใชคอ ๑. สถตพรรณนำ (Descriptive Statistics) ใชส าหรบการอธบายลกษณะทวไปของกลมตวอยาง สถตทใช คอ คาความถ (frequency), คารอยละ (Percentage), คาเฉลย (Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ๒. สถตอนมำน (Inferential Statistics) ใชส าหรบการทดสอบสมมตฐาน เพอเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๓ ดาน คอ ๑) ดานการใชอปกรณในการสอน ๒) ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๓) ดานการใชวธการสอน สถตทใช คอ การทดสอบคาเอฟ (t – test)

๑๑๒

บทท ๔ ผลการศกษา

การศกษาวจยเรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรม

ศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรผศกษาน าแบบสอบถามทรวบรวมได มาวเคราะหโดยใชโปรแกรมส าเรจรปมาวเคราะหขอมลทางสงคมศาสตร โดยแบงการน าเสนอผลการศกษาออกเปน ๔ สวน ดงตอไปน

๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ๔.๒ ผลการวเคราะหความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรม

ศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๔.๓ ผลการวเคราะหการเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอ

บทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๔.๔ ผลการวเคราะหปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะ ตอบทบาทพระสอนธรรม

ศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๔.๕ องคความรทไดจากการวจยเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑๑๓

๔.๑ ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบปจจยสวนบคคลของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระ

สอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรมรายละเอยดดงตารางท ๔.๑

ตารางท ๔.๑ จ านวน และคารอยละของผตอบแบบสอบถามของคร

ปจจยสวนบคคล คร นกเรยน

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ - ชาย - หญง

๓๘ ๕๓

๔๑.๗๖ ๕๘.๒๔

๘๒ ๑๓๔

๓๗.๙๖ ๖๒.๐๔

โรงเรยนทสงกด - โรงเรยนวดพกลเงน - โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล)

๕๕ ๓๖

๖๐.๔๔ ๓๙.๕๖

๑๒๐ ๙๖

๕๕.๕๖ ๔๔.๔๔

จากตารางท ๔.๑ ครเปนผตอบแบบสอบถามการวจย

๑. เพศ ครสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน ๕๓ คน คดเปนรอยละ ๕๘.๒๔ ครนอยทสดเปนเพศชาย มจ านวน ๓๘ คน คดเปนรอยละ ๔๑.๗๖

๓. โรงเรยนทสงกด ครสวนใหญอยโรงเรยนวดพกลเงน จ านวน ๕๕คน คดเปนรอยละ ๖๐.๔๔ ครนอยทสดอยโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจพศาล) จ านวน ๓๖ คน คดเปนรอยละ ๓๙.๕๖

๑๑๔

๔.๒ ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ผลการวเคราะหความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวม และจ าแนกรายดาน ประกอบดวย ๓ ดาน ไดแก (๑) การใชอปกรณการสอน (๒) การสรางบรรยากาศในหองเรยน (๓) การใชวธการสอนตามล าดบ รายละเอยดดงตารางท ๔.๒ – ๔.๖ ตารางท ๔.๒ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวม

ค ว าม ค ด เ ห น ข อ ง ค ร แ ล ะนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ระดบความคดเหน คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล X S.D การแปลผล

๑. การใชอปกรณการสอน ๔.๕๑ ๐.๓๒ มากทสด ๔.๕๖ ๐.๓๙ มากทสด ๒. การสรางบรรยากาศในหองเรยน

๔.๒๓ ๐.๔๕ มาก ๔.๓๒ ๐.๔๓ มาก

๓. การใชวธการสอน ๔.๔๒ ๐.๓๙ มาก ๔.๒๑ ๐.๒๗ มาก ภาพรวม ๔.๓๙ ๐.๓๙ มาก ๔.๓๖ ๐.๓๖ มาก

จากตารางท ๔.๒ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรโดยภาพรวม อยในระดบมาก ( X = ๔.๓๙, S.D= ๐.๓๙) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา ครมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X =๔.๕๑, S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชวธการสอน ส าหรบนก เรยนมความคด เหน ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพอยในระดบมาก ( X =๔.๓๖, S.D= ๐.๓๖) และเมอพจารณาแตละดาน พบวานกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๒๑, S.D= ๐.๒๗) ดานการใชวธการสอน

๑๑๕

ตารางท ๔.๓ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอน

ดานการใชอปกรณในการสอน ระดบความคดเหน

คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล X S.D การแปรผล ๑.ใชอปกรณการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน

๔.๕๒ ๐.๘๘ มากทสด ๔.๕๕ ๐.๓๙ มากทสด

๒.ใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท

๔.๐๘ ๐.๘๒ มาก ๔.๕๗ ๐.๔๖ มากทสด

๓.ใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน ๔.๕๖ ๐.๘๓ มากทสด ๔.๕๖ ๐.๓๔ มากทสด ๔.ใชอปกรณการสอนประกอบการอธบายเนอหาบทเรยน

๔.๕๑ ๐.๘๔ มากทสด ๔.๕๒ ๐.๔๒ มากทสด

๕.ใชอปกรณการสอนสรปบทเรยน ๔.๕๘ ๐.๘๓ มากทสด ๔.๖๕ ๐.๓๒ มากทสด ๖.ใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม

๔.๕๑ ๐.๘๓ มากทสด ๔.๓๔ ๐.๓๕ มาก

๗.ใชอปกรณการสอนตรงกบเนอหาบทเรยน

๔.๕๖ ๐.๗๕ มากทสด ๔.๕๔ ๐.๓๖ มากทสด

๘.ใชอปกรณการสอนเราความสนใจของนกเรยน

๔.๕๙ ๐.๘๒ มากทสด ๔.๕๒ ๐.๕๔ มากทสด

๙.ใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว ๔.๗๐ ๐.๗๖ มากทสด ๔.๕๑ ๐.๓๘ มากทสด ภาพรวม ๔.๕๑ ๐.๘๒ มากทสด ๔.๕๓ ๐.๔๐ มากทสด

จากตารางท ๔.๓ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชอปกรณการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =๔.๕๑, S.D= ๐.๘๒) ) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา คาเฉลยสงสด ( X =๔.๗๐, S.D= ๐.๗๖) ดานใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๐๘, S.D= ๐.๘๒) ดานใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท ส าหรบ นก เรยนมความคด เหน ตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =๔.๕๓, S.D= ๐.๔๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖,S.D=

๑๑๖

๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๓๔, S.D= ๐.๓๕) ดานการใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม ตารางท ๔.๔ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน

ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน

ระดบความคดเหน คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปลผล X S.D การแปลผล

๑. สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา

๔.๔๒ ๐.๕๐ มาก ๔.๖๒ ๐.๖๘ มากทสด

๒.ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง ๔.๗๐ ๐.๕๔ มากทสด ๔.๖๐ ๐.๖๘ มากทสด ๓. สรางบรรยากาศใหนกเรยนเกดความสนใจในการเรยน

๔.๒๖ ๐.๕๖ มาก ๔.๕๔ ๐.๖๙ มากทสด

๔. สรางบรรยากาศใหนกเรยนมความกระตอรอรน

๔.๒๐ ๐.๖๑ มาก ๔.๓๒ ๐.๖๙ มาก

๕. เปดโอกาสใหนกเรยนแสดงความคดเหน

๔.๑๒ ๐.๖๔ มาก ๔.๒๘ ๐.๗๐

มาก

๖. การยอมรบความคดเหนของนกเรยน ๔.๐๑ ๐.๖๘ มาก ๔.๑๘

๐.๗๐

มาก

รวม ๔.๒๙ ๐.๕๙ มาก ๔.๔๒ ๐.๖๙ มาก จากตารางท ๔.๔ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X = ๔.๒๙, S.D= ๐.๕๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๐, S.D= ๐.๕๔) ดาน ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐๑, S.D= ๐.๖๘) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยนส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน โดยสวนใหญอยในระดบมาก ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๖๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๖๒ , S.D= ๐.๖๘) ดาน สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๑๘, S.D= ๐.๗๐) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยน

๑๑๗

ตารางท ๔.๕ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานละระดบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชวธการสอน

ดานการใชวธการสอน ระดบความคดเหน

คร (๙๑) นกเรยน (๒๑๖)

X S.D การแปรผล X S.D การแปรผล ๑. ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน

๔.๒๐ ๐.๖๑ มาก ๔.๓๒ ๐.๖๙ มาก

๒. เปดโอกาสใหเรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง

๔.๑๒ ๐.๖๔ มาก ๔.๒๘ ๐.๗๐ มาก

๓. ใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๔.๐๑ ๐.๖๘ มาก ๔.๐๑ ๐.๖๓ มาก ๔. เปดโอกาสใหนกเรยนซกถามระหวางนกเรยนดวยกน

๔.๕๒ ๐.๗๙ มากทสด ๔.๑๘ ๐.๗๐ มาก

๕. ใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท ๔.๒๘ ๐.๗๐ มาก ๔.๗๙ ๐.๕๔ มากทสด ๖. จดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก

๔.๖๔ ๐.๖๐ มากทสด ๔.๑๒ ๐.๘๖ มาก

ภาพรวม ๔.๓๐ ๐.๖๗ มาก ๔.๒๘ ๐.๖๙ มาก จากตารางท ๔.๕ พบวา คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๓๐, S.D= ๐.๖๗) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานจดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐๑, S.D = ๐.๖๘) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยนส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๒๘, S.D = ๐.๗๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐๑, S.D = ๐.๖๓) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๔.๓ การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร สมมตฐานท ๑ ครและนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน

๑๑๘

ตารางท ๔.๖ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอมความคดเหนตอบทบาทพระสอน

ธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนแตกตางกน

สถานภาพ n S.D. t Sig.

คร ๙๑ ๓.๗๐ ๐.๔๘ ๐.๓๗๐ ๐.๕๔๔

นกเรยน ๒๑๖ ๓.๗๑ ๐.๕๖

จากตารางท ๔.๖ ครและนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชอปกรณการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว ตารางท ๔.๗ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนแตกตางกน สถานภาพ n S.D. t Sig.

คร ๙๑ ๓.๕๙ ๐.๕๘ ๐.๕๒๒ ๐.๔๗๑

นกเรยน ๒๑๖ ๓.๗๕ ๐.๖๐

จากตารางท ๔.๗ ครและนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๑๑๙

ตารางท ๔.๘ เปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชวธการสอนแตกตางกน

สถานภาพ n S.D. t Sig.

คร ๙๑ ๓.๔๖ ๐.๖๙ ๐.๑๐๐ ๐.๗๕๒

นกเรยน ๒๑๖ ๓.๖๒ ๐.๖๔

จากตารางท ๔.๘ ครและนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรในดานการใชวธการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๑๒๐

๔.๔ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ตารางท ๔.๙ ปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ปญหา อปสรรค ขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข

๑. จ านวนครพระสอนธรรมศกษา ไมเพยงพอกบจ านวนนกเรยน ท าใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนไมทวถง

๑. ควรเพมจ านวนครพระสอนธรรมศกษาใหมากขน เพอใหเพยงพอกบจ านวนนกเรยน

๒. การจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนไมเหมาะสม

๒. ควรจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนใหเหมาะสม

๓. ขาดการประชมความรวมมอกนระหวาง พระสอนธรรมศกษา และคณะครอาจารย

๓. ควรมการประชมรวมกนระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผบรหารของโรงเรยนเพอใหการเรยนธรรมศกษาสอดคลองและเหมาะสมกบหลกสตร

๔. ผบรหารการศกษาขาดการสนบสนนและไมเหนความส าคญถงการสอนธรรมศกษา

๔. ควรจดวางนโยบายอยางชดเจนและเหนเ ปนเร อ งส าคญทจะปลกฝ งศลธรรมในโรงเรยน

๕. สอการสอนของครพระสอนธรรมศกษามนอยและไมทนสมยเทาทควร

๕. ควรปรบปรงสอการสอนของพระสอนธรรมศกษา ใหเปนมาตรฐานเดยวกน

๖. สภาพแวดลอมในการปฏบตงานนน มสอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน

๖. ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน

๗. ความสมพนธระหวางบคคลนน ขาดการประสานงานระหวางผบรหาร

๗. ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอไดมปฏสมพนธซงกนและกน

๘. การมสวนรวมนน คณะครอาจารยและนกเรยนไมใหความรวมมอเทาทควร

๘. ควรมสงเสรมตงแตนโยบายจนถงระดบปฏบตการ

๙. ความกาวหนาและการพฒนานน ครและพระสงฆขาดการแลกเปลยนเทคนคการสอน การผลตสอ

๙. ควรจะมแหลงคนควาขอมลหรอมการอบรมเทคนคการสอน

๑๒๑

ตารางท ๔.๙ (ตอ)

ปญหา อปสรรค ขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข ๑๐. ครพระสอนธรรมศกษามปญหาในเรองการควบคมดแลนกเรยน

๑๐. ควรพฒนาพระสอนธรรมศกษาใหมความสามารถทงดานเนอหาธรรมศกษาและจตวทยาเกยวกบการสอน

๑๑. ขาดความรวมมอจากภาครฐ ๑๑. ควรมสงเสรมจากภาครฐ เพอพฒนาดานธรรมศกษาใหจรงจง ดจดงศาสนาอนๆ ทท าอยางจรงจง

๑๒. พระธรรมค าสงสอนของพระพทธองคมหลายคนมองวาสงเกนไป เขาใจยาก

๑๒. การอบรมธรรมะทถกตอง ตองกระท ารวมกนทงบาน โรงเรยน วด หรอสงคม ทงหมด โดยตองปลกฝ งตงแตยงเดกอย

๑๒๒

๔.๕ องคความรใหมเกยวกบ ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร จากการวจย เรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร สรปเปนองคความรใหม ไดดงน

ปจจยสวนบคคลของคร

๑. เพศ

๒. โรงเรยน ปจจยสวนบคคลของนกเรยน

๑. เพศ ๒. โรงเรยน

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรม

ศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

๑. การใชอปกรณการสอน

- ครและนกเรยนมความพงพอใจในการใช

อปกรณ ของพระสอนธรรมศกษามากทสด

๒. การสรางบรรยากาศในหองเรยน

- ครและนกเรยนมความพงพอใจในการการสราง บรรยากาศใน

หองเรยนของพระสอนธรรมศกษามาก

๓. การใชวธการสอน

- ครและนกเรยนมความพงพอใจในการใชวธการ

สอนของพระสอนธรรมศกษามาก

๑๒๒

๑๒๓

องคความรใหมเกยวกบ ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

แผนภมท ๔.๙ สรปองคความรทไดจากการวจย

ปจจยสวนบคคลของคร

เพศ โรงเรยน

ครและนกเรยนมความพงพอใจใน

การใชอปกรณ ของพระสอนธรรม

ศกษามากทสด

ครและนกเรยนมมความพงพอใจใน

การสรางบรรยากาศในหองเรยนของ

พระสอนธรรมศกษามาก

ครและนกเรยนมความพงพอใจ

ในการใชวธการ สอนของ พระสอน

ธรรมศกษามาก

ปจจยสวนบคคลของนกเรยน

เพศ โรงเรยน

การใชอปกรณการสอน

การสรางบรรยากาศในหองเรยน

การใชวธการสอน

๑๒๓

บทท ๕

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาเรอง ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร มวตถประสงค เพอศกษาความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร เพอศกษาเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร และเพอศกษาปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร กลมตวอยางทใชในการศกษาครงน ผวจยไดท าการสมมาจากประชากรทเปนคร นกเรยนในโรงเรยนวดพกลเงน โรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ) ประชากรทงหมดจ านวน ๔๐๓ คน จากการค านวณหาตวอยางตามสตรของ TaroYamane ไดกลมตวอยางจ านวน ๓๐๗ คน โดยใชการสมตวอยางแบบบงเอญใชแบบสอบถามเปนเครองมอการเกบรวบรวมขอมล ประมวลผลโดยใชคอมพวเตอรโปรแกรมส าเรจรป ใชคาสถตรอยละ คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานในการอธบายลกษณะขอมลทวไป เพอทดสอบสมมตฐานระหวางตวแปรทท าการศกษาวา มความสมพนธกนหรอไม โดยการใชสถตไคสแควร (Chi-Square) ทระดบนยส าคญ ๐.๐๕ ปรากฏผลวจยดงน ๕.๑ สรปผลการวจย ๕.๑.๑ ขอมลเกยวกบสถานภาพสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม กลมตวอยางทเปนคร

๑. เพศ ครสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน ๕๓ คน คดเปนรอยละ ๕๘.๒๔ ครนอยทสดเปนเพศชาย มจ านวน ๓๘ คน คดเปนรอยละ ๔ .๗๖

๒. โรงเรยนทสงกด ครสวนใหญอยโรงเรยนวดพกลเงน จ านวน ๕๕คน คดเปนรอยละ ๖๐.๔๔ ครนอยทสดอยโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ) จ านวน ๓๖ คน คดเปนรอยละ ๓๙.๕๖

วรยา ภทรอาชาชย, ผศ., หลกการวจยเบองตน, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : อนเตอร

เทคพรนตง, ๒๕๓๙), หนา ๓ ๔.

๒๕

กลมตวอยางเปนนกเรยน . เพศ นกเรยนสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน ๓๔ คน คดเปนรอยละ ๖๒.๐๔

นกเรยนนอยทสดเปนเพศชาย จ านวน ๘๒ คน คดเปนรอยละ ๓๗.๙๖ตามล าดบ ๒. โรงเรยนทสงกด นกเรยนสวนใหญอยโรงเรยนวดพกลเงน จ านวน ๒๐คน คดเปน

รอยละ ๕๕.๕๖ นกเรยนนอยทสดอยโรงเรยนสตรนนทบรบางใหญ (นนทกจบางใหญ) จ านวน ๙๖ คน คดเปนรอยละ ๔๔.๔๔ ตามล าดบ ๕.๑.๒ ความความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษา ในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรโดยภาพรวม อยในระดบมาก ( X = ๔.๓๙, S.D= ๐.๓๙) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา ครมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X =๔.๕ , S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชวธการสอน ส าหรบนกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพอยในระดบมาก ( X =๔.๓๖, S.D= ๐.๓๖) และเมอพจารณาแตละดาน พบวานกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ทคาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖, S.D= ๐.๓๙) ดานการใชอปกรณการสอน สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๒ , S.D= ๐.๒๗) ดานการใชวธการสอน ดานการใชอปกรณการสอน

คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดคร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ดานการใชอปกรณการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมากทสด( X =๔.๕ , S.D= ๐.๘๒) ) และเมอพจารณาแตละดาน พบวา คาเฉลยสงสด ( X =๔.๗๐, S.D= ๐.๗๖) ดานใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว สวนคาเฉลยต าสด ( X =๔.๐๘, S.D= ๐.๘๒) ดานใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท ส าหรบ นกเรยนมความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชอปกรณการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =๔.๕๓, S.D= ๐.๔๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๕๖,S.D= ๐.๓๒) ดานการใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๓๔, S.D= ๐.๓๕) ดานการใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม

๒๖

ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนโดยภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X = ๔.๒๙, S.D= ๐.๕๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๐, S.D= ๐.๕๔) ดาน ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐ , S.D= ๐.๖๘) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยน ส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน โดยสวนใหญอยในระดบมาก ( X =๔.๔๒, S.D= ๐.๖๙) และเมอพจารณาเปนรายขอ คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๖๒ , S.D= ๐.๖๘) ดาน สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔. ๘, S.D= ๐.๗๐) ดานการยอมรบความคดเหนของนกเรยน ดานการใชวธการสอน

คร มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอนโดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๓๐, S.D= ๐.๖๗) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานจดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐ , S.D = ๐.๖๘) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน

ส าหรบนกเรยน มความคดเหนตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบรดานการใชวธการสอน โดยภาพรวมอยในระดบมาก ( X = ๔.๒๘, S.D = ๐.๗๐) และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวา คาเฉลยสงสด ( X = ๔.๗๙ , S.D = ๐.๕๔) ดานใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท สวนคาเฉลยต าสด ( X = ๔.๐ , S.D = ๐.๖๓) ดานใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๕.๑.๓ การเปรยบเทยบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ในดานการใชอปกรณการสอน, ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยน และดานการใชวธการสอนไมแตกตางกน จงไมเปนไปตามสมมตฐานทต งไว

๒๗

๕.๑.๔ สรปปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ตารางท ๕.๑ สรปปญหา อปสรรคและขอเสนอแนะของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ปญหา อปสรรค ขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข .จ านวนครพระสอนธรรมศกษา ไมเพยงพอกบจ านวนนกเรยน ท าใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนไมทวถง

.ควรเพมจ านวนครพระสอนธรรมศกษาใหมากขน เพอใหเพยงกบจ านวนนกเรยน

๒.การจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนไมเหมาะสม

๒.ควรจดเวลาในการเรยนธรรมศกษาของโรงเรยนใหเหมาะสม

๓.ขาดการประชมความรวมมอกนระหวางพระสอนธรรมศกษา และคณะครอาจารย

๓.ควรมการประชมรวมกนระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผบรหารของโรงเรยนเพอใหการเรยนธรรมศกษาสอดคลองและเหมาะสมกบหลกสตร

๔.ผบรหารการศกษาขาดการสนบสนนและไมเหนความส าคญถงการสอนธรรมศกษา

๔.ควรจดวางนโยบายอยางชดเจนและเหนเปนเรองส าคญทจะปลกฝงศลธรรมในโรงเรยน

๕.สอการสอนของครพระธรรมศกษามนอยและไมทนสมยเทาทควร

๕.ควรปรบปรงสอการสอนของพระสอนธรรมศกษา ใหเปนมาตรฐานเดยวกน

๖.สภาพแวดลอมในการปฏบตงานนน มสอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณการเรยนการสอน

๖.ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน

๗.ความสมพนธระหวางบคคลน น ขาดการประสานงานระหวางผบรหาร

๗.ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอไดมปฏสมพนธซงกนและกน

๘.การมสวนรวมน น คณะครอาจารยและนกเรยนไมใหความรวมมอเทาทควร

๘.ควรมการสงเสรมตงแตนโยบายจนถงระดบปฏบต

๙.ความกาวหนาและการพฒนานน ครและพระสงฆขาดการแลกเปลยนเทคนคการสอน การผลตสอ

ควรจะมแหลงคนควาขอมลหรอมการอบรมเทคนคการสอน

๒๘

๕.๒ อภปรายผลการวจย จากการวจยเรอง ความคดเหนเกยวกบขอเสนอแนะทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร พบวา ครและนกเรยนมความคดเหนเกยวกบขอเสนอแนะทมตอบทบาทของพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร โดยภาพรวมอยในระดบมาก แสดงใหเหนวาครพระสอนธรรมศกษามความเตมใจทจะถายทอดความร ประสบการณและเรองราวในพระพทธศาสนาทถกตองใหกบนกเรยนอยางเตมความสามารถและเตมเวลา เพอใหนกเรยนสามารถเขาใจหลกธรรมค าสอนและสามารถน าเอาหลกธรรมค าสอนตางๆ ไปปรบใชในสถานการณตางๆ ในชวตประจ าวนได เมอทานไดมโอกาสเขาไปสอนธรรมศกษาใหแกนกเรยนในโรงเรยน ทานยงเปนผมสวนชวยในการสงเสรมใหเกดการจดกจกรรมทางศาสนาซงจะท าใหนกเรยนไดมโอกาสในการเผยแผพระพทธศาสนาแกชมชนทตนอาศยอยดวย ซงจะชวยใหคนในชมชนมความรในเรองพระพทธศาสนาอกทางหนงดวย ซงเปนไปตามท ศ .ดร.ชยอนนต สมทวณช๒ ผบงคบการวชราวธวทยาลย ไดเคยเสนอวา “การสอนวชาพระพทธศาสนาใหไดผลตองน าไปบรณาการเขากบชวตจรง เพออบรมคณธรรมจรยธรรมใหกบเดกๆ ไมมงสอนเฉพาะวชาการแตควรสอนเรองคณธรรมจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา โดยนมนตพระมาสอนทโรงเรยน เพอใหเปนแบบอยางทางศลธรรมใหแกเดกและเยาวชน ดวยการสอนใหร ท าใหด อยใหเหน” เมอพจารณาในแตละดานสามารถอภปรายผลไดดงน ๑ ดานการใชอปกรณการสอนผลการศกษาพบวา ครมความคดเหนอยในระดบมาก ทสด และนกเรยนมความคดเหนอยในระดบมากทสด แสดงใหเหนวาครพระสอนธรรมศกษาเปนผทเพยบพรอมไปดวยความรความสามารถในการเตรยมการสอนเปนอยางด อนเน องมาจากพระสอนธรรมศกษานนมรความกระตอรอรนในการสอนเปนทนเดมอยแลว ประกอบกบทานไดเตรยมความพรอมในการสอนกอนลวงหนาและศกษาหาความรตางๆ เกยวกบแบบเรยน ต ารา เอกสารและหลกธรรมทเกยวของเพอใหสอดคลองและเหมาะสมกบวยของผเรยน ๒ ดานการสรางบรรยากาศในหองเรยนผลการศกษาพบวา ครและนกเรยนมความคดเหนอย ในระดบมากแสดงวาการสอนของทานไดสอดแทรกเน อหาสาระเกยวกบพระพทธศาสนา หลกธรรม และค าสอนตางๆ ซงบางเรองอาจเปนเรองยากทจะท าใหผเรยนเขาใจได ฉะนนพระสอนธรรมศกษาจงตองเตรยมเนอหาและวธการสอนทเหมาะสมกบผเรยน

พระมหาไชยา ชยสทธ (เสนแสนยา), “ศกษาทศนะคตและความคาดหวงของครและนกเรยน

ทมตอพระภกษผสอนธรรมศกษา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต (สาขาพระพทธศาสนา), (บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗).

๒๙

ทานจงตองมเทคนคและวธการสอนเพอดงดดความสนใจของผ เรยนซงกสอดคลองกบหลกค าสอน ซงพระพทธเจาตรสวา วธการสอนมหลากหลายรปแบบเพอใหเหมาะสมกบบคคล ซงวธทพระองคพบหรอใชบอย๓ คอ ( ) แบบสากจฉาหรอสนทนา (๒) แบบบรรยาย (๓) แบบตอบปญหา และ (๔) แบบวางกฎขอบงคบ วธการสอนจงเปนสงทส าคญอยางยงในการสอนของพระสอนธรรมศกษาทตองเอาใจใสเปนพเศษจงท าใหครพระสอนธรรมศกษาตองเตรยมความพรอมในดานเนอหา อปกรณ และเทคนคตางๆในการสอนเพอใหผเรยนสนใจเรยนมากยงขน การน าเขาสบทเรยนเปนจดเรมตนทส าคญในการสอน ครพระสอนธรรทศกษาตองใชถอยค าและทวงท านองทนาฟงและดงดดความสนใจของผเรยนตลอดจนความแมนย าของเนอหาและภาษาทชดเจนไมก ากวมรวมทงสอทประกอบการสอนตองมความสมพนธกบเนอหาทเรยน มการใชเทคนคในการตงค าถามเพอใหผเรยนไดใชความคดและปฏภาณไหวพรบในการแกปญหาเฉพาะหนาทเกดขนตลอดจนความพยายามทจะสอดแทรกจรยธรรมเพอการอบรมควบคไปในขณะทม การเรยน ซงจะเสรมสรางก าลงใจและความมนใจใหกบผเรยนอนจะสงผลใหผเรยนสามารถใชหลกธรรมค าสอนไปแกปญหาตางๆ ในชวตประจ าวนไดอยางถกตอง ๓. ดานการใชวธการสอน ผลการศกษาพบวา ครและนกเรยนมความคดเหนอยในระดบมากแสดงวา การวดและประเมนผลมความหลากหลายเหมาะสมกบวยของผเรยน ซงจะเปนสงบงชทส าคญวาผเรยนสามารถน าสงทเรยนไปใชแกไขปญหาในชวตประจ าวนไดหรอไม การวดความรของผเรยนอาจท าโดยใชแบบสอบถามกอนการเรยน และหลงจากทเรยนจบแลวกได ซงจะท าใหครพระสอน ธรรมศกษาเหนความแตกตางของผเรยนวาผเรยนมความพฒนาการหรอมความเขาใจในสงทเรยนเพมขนมากนอยเพยงใด และมจดใดบางทผเรยนยงไมเขาใจหรอมความเขาใจคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงซงจะท าใหพระสอนธรรมศกษาสามารถทจะเขาถงผเรยนไดมากขนและเขาใจผเรยน ไดอยางลกซง ซงจะท าใหสมพนธภาพระหวางครพระสอนธรรม ไดมากขนและเขาใจผเรยนไดอยางลกซง ซงจะท าใหสมพนธภาพระหวางครพระสอนธรรมศกษาและผเรยนมความใกลชดกนมากขนเกดความไววางใจและเชอใจมากขน ซงจะสงผลดตอการโนมนาวจตใจผเรยนใหประพฤตปฏบตตามในแบบอยางทดไดตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก,

๒๕๔๘), หนา๔๗ – ๕ .

๓๐

๕.๓ ขอเสนอแนะ ผลการศกษาวจยเรองความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ผวจยมขอเสนอแนะ ดงน ๕.๓.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย . หลกสตรการเรยนการสอน ควรมการปรบใหมความเหมาะสมทงทางดานเนอหาและเวลา เพราะบางเนอหาเปนเรองทเขาใจไดยาก จ าเปนตองใชเวลาในการอธบายหรอท าใหผเรยนไดเขาใจ ๒. บคลากรภายในสถานศกษา ผบรหาร คร อาจารยและผทมสวนเกยวของ จ าเปนตองใหความรวมมอ ใหความส าคญตอการเรยนการสอน เพราะไมเชนนนแลว ผเรยนและพระสอนศลธรรมในโรงเรยนจะไมใหความเอาใจใส ท าใหเกดปญหาตางๆ ตามมา ๓. คาตอบแทนตางๆ นอยเกนไป ไมเพยงพอตอคาใชจาย ควรใหเหมาะสมสอดคลองตามความเปนจรง ๔. สอการเรยนการสอนไมเพยงพอ และขาดแคลนวสดอปกรณในการเรยนการสอน ควรมการสนบสนนงบประมาณดานสอการเรยนการสอน และสถานศกษารวมจดหาสอใหเพยงพอและเหมาะสม ๕. การประสานงานระหวางผบรหาร คณะครอาจารย ควรมการประชมหรอแลกเปลยนทศนคตมมมองตางๆ เพอไดมปฏสมพนธซงกนและกน ทกสปดาหหรอทกเดอน ๕.๓.๒ ขอเสนอแนะเพอท าการวจยครงตอไป . ควรศกษาปจจยทมผลตอการปฏบตงานของครพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยน ๒. ควรศกษาเชงพฒนาเพอสงเสรมและกระตนใหครพระผสอนธรรมศกษามความตนตวและมความพรอมในการสอนมากยงขน ๓. ควรศกษาเปรยบเทยบปจจยทสงเสรมความสามารถในการสอนของครพระผสอนธรรมศกษาในโรงเรยน

๔. ควรมการศกษาความคดเหนของครพระผสอนธรรมศกษาในการจดการเรยนการสอนทเหมาะสมกบผเรยนและสอดคลองกบหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ ๕. ควรศกษาประสทธภาพการเรยนการสอนธรรมศกษาในโรงเรยนอนๆดวย

๑๓๑

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย. ฉบบมหาจฬาลงกรณวทยาลย. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

กมลรตน หลาสวงษ. “จตวทยาสงคม”กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๗.

กรรณกา ขวญอารย.“บทบาทผน าทองถนตอการแกไขปญหาแรงงานเดกในชมชนทมระดบการพฒนาตางกน : ศกษาเฉพาะกรณจงหวดสรนทร”วทยานพนธสงคมสงเคราะห ศาสตรมหาบณฑต:มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕.

กรตศรวเชยร.“อดตปจจบนและอนาคตแหงบทบาทของสงคมวดในการแสวงหาเสนทาง การพฒนาชนบทของพระสงฆไทย”กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา ,๒๕๒๗. ขนษฐา วเศษสาธร และมกดา ศรยงค.“จตวทยาสงคมและมนษยสมพนธ” กรงเทพมหานคร :

คณะครศาสตรอตสาหกรรมและวทยาศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง, ๒๕๒๖.

งามตาสขประเสรฐ.“การมสวนรวมของประชาชนดานการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ศกษาเฉพาะกรณองคการบรหารสวนต าบลเสมดอ าเภอเมองจงหวดชลบร”รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑตบณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยบรพา,๒๕๔๒.

งามพศ สตยสงวน. “หลกมานษยวทยาวฒนธรรม”กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๓๘.

จตรจ านง สภาพ . “ทฤษฎธรซาวด”กรงเทพมหานคร : ศนยการพมพพลชย, ๒๕๔๔. จ านงคอดวฒนสทธ .“สงคมวทยาศาสนา”กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๒๕. จ าลอง เงนด.“เอกสารค าสอนวชาจตวทยาสงคม” กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย เกษตรศาสตร, ๒๕๓๔.

๑๓๒

จ าเรยง ภาวจตร.“สงคมวทยา มานษยวทยาส าหรบคร”กรงเทพมหานคร : ส านกวชาการ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๒๕.

ณรงค เสงประชา.“มนษยกบสงคม”กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๐. ตลามหาพสธานนท.“หลกการจดการหลกการ ทาเรอแหลมฉบง LAEM CHABANG PORT” กรงเทพมหานคร : โรงพมพต ารวจ, ๒๕๔๖. ชยวฒนอตพฒน.“หลกธรรมาภบาลกบการบรหารสถานศกษาสงกดกรงเทพมหานคร”

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต.กรงเทพมหานคร บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๔.

ช านาญ นศารตน . อางในประดษฐ พรหมเสนา.“การน าวธสอนในสมยพทธกาลมาใชสอน จรยศกษาในระดบประถมศกษา”วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑตบณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓.

ตลามหาพสธานนท.“หลกการจดการหลกการ ทาเรอแหลมฉบง LAEM CHABANG PORT”กรงเทพมหานคร : โรงพมพต ารวจ, ๒๕๔๖.

ถวล ธาราโภชน.“จตวทยาสงคม”กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘. ทตยาสวรรณชฏ. “พฒนาการ : ความคาดหวงบทบาทของพฒนากรคณะกรรมการหมบาน

และเจาหนาทระดบต าบล”สวนทองถน สงคมวทยา.กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช ธรศกด อครบวร.“ความเปนครไทย”กรงเทพมหานคร : ก.พลพมพ 1996จ ากด, ๒๕๔๔. ธงชย สนตวงษ.“การบรหารงานบคคล” พมพครงท ๑๐.กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช,

๒๕๔๒. ธนยพร พงษโสภณ.“บทบาทของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชน ชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน”ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจา

อาวาสจงหวดกาญจนบรวทยานพนธวารสารศาสตรมหาบณฑต สอสารมวลชน :มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๙.

นงเยาว ปฎกรชต. อางในสพร จลทอง. “บทบาทในการพฒนาสงคมของพระสงฆในจงหวดนครศรธรรมราช” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาเอกไทยคดศกษาบณฑตวทยาลย:มหาวทยาลยทกษณ, ๒๕๔๐.

นพมาศ ธรเวคน.“จตวทยาสงคม” พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๙.

นวรตน สวรรณผอง.“การศกษาบทบาทของพระสงฆไทยกบงานสงคมสงเคราะหจตเวช :

๑๓๓

ศกษากรณวดทมส านกสมถวปสสนากรรมฐานเขตกรงเทพมหานคร”วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑตคณะสงคมสงเคราะหศาสตร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๒๔.

นจรเกตปราชญ. “บทบาทของประธานคณะกรรมการพฒนาสตรจงหวดทวประเทศในการพฒนาสตรระดบจงหวด”รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต(สาขาวชาการบรหารทวไป)บณฑตวทยาลย:มหาวทยาลยบรพา.

บญเรยง ขจรศลป.“วธวจยการศกษา” พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : พชาญ พรนตง, ๒๕๓๔.

ประกอบม โคตรกอง.“บทบาทของพระสงฆทเกยวกบเยาวชนในเขตเทศบาลนครขอนแกน”วทยานพนธมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ประภาพศ สญชาตเจตน.“จตวทยาสงคม”กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๒๔. ประเสรฐแยมกลนฟง.“สถานภาพและบาทบาท” กรงเทพมหานคร : คณะรฐศาสตรจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๑๖. ปราการ บตรโยจนโท.“คณธรรมและจรยธรรมของผบรหารสถานศกษาตามความคดเหน

ของบคลากรในสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดเลย” .วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๓๘.

ปราชญา กลาผจญ.“พฤตกรรมผน าทางการศกษา” กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๐.

ปรยาพร วงศอนตรโรจน. “จตวทยาสงคม” . กรงเทพมหานคร : แพรพทยา อนเตอรเนชนแนล, ๒๕๓๒.

รชนกรเศรษโฐ.“สงคมวทยาชนบท”กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช,๒๕๒๘. เรงฤทธ พลนามอนทร.“บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาตามแนวพทธศาสนาในจงหวด

อดรธาน”วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาไทยคดศกษา : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๐.

เรองเวทย แสงรตนา.“ความคดเหนและความสนใจของนกเรยนเตรยมทหารเกยวกบอตราเพมประชากรของประเทศไทย”วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑตสาขาประชากรศกษาบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหดล, ๒๕๒๒.

ลอชา ธรรมวนยสถต.“มนษยกบสงคม”คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร :สถาบนราชภฏเพชรบร, ๒๕๓๙.

๑๓๔

วราคม ทสกะ.“สงคมวทยาส าหรบผเรมเรยน” กรงเทพหมานคร : ไทยวฒนาพานชย,๒๕๓๔. พระธรรมปฎก .“ปฏบตธรรมใหถกทาง”พมพครงท ๓๒.กรงเทพมหานคร: สหธรรมก

,๒๕๓๘. พระพรหมคณาภรณ. “พทธวธในการสอน”กรงเทพมหานคร :สหธรรมก, ๒๕๔๘. พระราชวรมน .“การศกษาของคณะสงฆ : ปญหาทรอทางออก”กรงเทพมหานคร : มลนธโกมล

คมทอง, ๒๕๒๙. พระราชวรมน . “การศกษาเครองมอพฒนาทยงตองการพฒนา”กรงเทพมหานคร : อมรนทรพ

รนตงกรฟ จ ากด, ๒๕๓๐. พระราชวรมน .“พทธธรรม ฉบบขยายความ” พมพครงท ๓.กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙. พระมหากฤษฎา นนทเพชร.“ทศนคตของพระสงฆตอบทบาทการพฒนาสงคม”วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต คณะพฒนาสงคมสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๐. พระมหาอดศร ถรสโล.“ความเปนครไทย” กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตงเฮาส, ๒๕๔๐. พชน วรกวน.“จตวทยาสงคม”กรงเทพมหานคร : วฒนาพานชย, ๒๕๒๖. พทยาสายห.“กลไกของสงคม”กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙. ไพบลยชางเรยน.“สารานกรมศพททางสงคม” กรงเทพมหานคร : แพรวทยา, ๒๕๑๖. ยนต ชมจต.“ความเปนคร”กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๔๐.

สงวนศร สทธเลศอรณ.“จตวทยาสงคมเพอการศกษา” กรงเทพมหานคร : เกรยงศกดการพมพ,

๒๕๒๕. สมคด เพงอดม.“การศกษาบทบาทของพระสงฆทมตอการพฒนาชมชนตามทศนะของ

พระสงฆและเจาหนาทกระทรวงหลกระดบต าบลในจงหวดสมทรสงคราม”ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑตบณฑตวทยาลย :มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๓๕.

สมพร เทพสทธา. “การพฒนาเศรษฐกจกบบทบาทของพระพทธศาสนา”กรงเทพมหานคร : สมชายการพมพ ,๒๕๒๔. สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม“จตวทยาสงคม” กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐. สโท เจรญสข. “หลกจตวทยาและพฒนการของมนษย”กรงเทพมหานคร : แพรพทยา, ๒๕๒๕.

๑๓๕

สถต รชปตย.“การประยกตหลกอทธบาท ๔ ไปใชในการศกษาเลาเรยนของนกศกษาคฤหสถ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด” .วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑตบณฑตวทยาลย :มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๘.

สพตรา สภาพ. “สงคมวทยา” พมพครงท ๒๒. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๔๕.

เสฐยรพงษวรรณปก. “คดเปนท าเปนตามแนวพทธธรรม”กรงเทพมหานคร : หางหนสวน

จ ากดอรณการพมพ, พ.ศ ๒๕๔๑.

สชพปญญานภาพ.“คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา” กรงเทพมหานคร : โรงพมพมลนธ

มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

สญญา สญญาววฒน.“ทฤษฎสงคมวทยา : เนอหาและแนวการใชประโยชนเบองตน”

กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๓. ศรวรรณเสรรตน.“การวจยการตลาดฉบบมาตรฐาน”กรงเทพมหานคร : A.N. การพมพ,

๒๕๔๐. อทย หรญโต.“สงคมวทยาประยกต”กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙. (๒) งานวจย และวทยานพนธ :

พระครธรรมธรสายณห.“ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทของพระสอนธรรม

ศกษาในโรงเรยนอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครนนทคณพพฒน.“ความคดเหนของภกษสามเณรตอการบรหารวดใน อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระครใบฎกาสชาต (พศาลพนธ).“บทบาทของพระสงฆตอการเผยแผพระพทธศาสนาใน ชมชนมอญ อ าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ”วทยานพนธปรญญาพทธ ศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

๑๓๖

พระครใบฎกาสวนท สวชาโน. “ความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการศกษาตามแนว วถพทธ : กรณศกษาโรงเรยนวดชมนมตร อ าเภอพระประแดง จงหวด สมทรปราการ”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการจดการเชง พทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระครปลดทะเล มหณณโว.“บทบาทของพระวนยาธการตามทศนะของพระสงฆใน เขตพญาไท กรงเทพมหานคร”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๕๓. พระครปลดประเมน เขมนนโท.“ความคดเหนของพทธศาสนกชนตอการรกษาอโบสถศล ใน เขตจอมทอง กรงเทพมหานคร”.วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๕๓. พระครปลดสมชาย อภวณโณ. “บทบาทของพระสงฆาธการในการบรหารงานการศาสน ศกษา จงหวดจนทบร”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการ จดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม.“กระบวนการเรยนรแบบ อรยสจ ๔ ของพระพทธศาสนา เปนตนแบบทมงผเรยนเปนศนยกลางโดยแทจรง” . สรนทร : โรงพมพศรรตน ออฟเซท, ๒๕๔๕. พระครวสทธนนทคณ .“บทบาทของวดทพงประสงคตามความคดเหนของประชาชน : ศกษา เฉพาะกรณวดในอ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร”วทยานพนธปรญญาพทธ ศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระครศรนนทวฒน. “ความคดเหนของนกเรยนตอการจดการเรยนการสอนวชา พระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมศกษาตอนตน สงกดเทศบาลนครนนทบร” วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑต วทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระครสวรรณวรการ.“ศกษาบทบาทของพระสงฆในการพฒนาชมชนในจงหวดปทมธาน” วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑต วทยาลย :มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

๑๓๗

พระครสงฆรกษพศวรธรปญโญ.“บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ : ศกษากรณ พระสงฆาธการในจงหวดนนทบร”วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. พระครอาทรธญญานรกษ.“บทบาทพระสงฆาธการในการบรหารงานเผยแผของคณะสงฆ : กรณศกษาคณะสงฆจงหวดปทมธาน”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๕๓. พระครไพศาลวฒนคณ (สมพร ฐตปญโญ).“ความคดเหนของประชาชนตอการบรหารงาน เทศบาลเมองตามหลกอปรหานยธรรม : กรณศกษาเทศบาลเมองคคต จงหวด ปทมธาน”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระชาล ชาตวโร.“ผลสมฤทธในการปฏบตหนาทของอนศาสนาจารย ในฐานะศาสนาจารย ในฐานะเปนผสอนศลธรรมในกองทพ : ศกษากรณกองทพบก” วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราช วทยาลย, ๒๕๔๑. พระธนดล นาคพพฒน. “การบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย”วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๑. พระมหาจตตภทร อจลธมโม.“บทบาทของพระอานนทในการเผยแผพระพทธศาสนา” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๓๗. พระมหาสภา อทโท.“บทบาทพระสงฆในทศวรรษหนา (๒๕๔๑ - ๒๕๖๐)” .วทยานพนธพฒนา ชมชนมหาบณฑต คณะสงคมศาสตร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑. พระเทพรตนสธ (สมศกด โชตนธโร).“ บทบาทการบรหารกจการคณะสงฆดานการปกครอง ของจงหวดปทมธาน ”วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการ จดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระเทพโสภณ .“ทศทางการศกษาไทย”กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๖.

๑๓๘

พนจ ลาภธนานนท.“รายงานการวจยบทบาทพระสงฆในการพฒนาชนบท”กรงเทพมหานคร : สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙. พชราภรณ พสวต. “การศกษาสมรรถภาพความเปนครของนกศกษาฝกสอน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง”โครงการวจยภาควชาหลกสตรและการสอนคณะ ศกษาศาสตร :มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๓. ๒. ภาษาองกฤษ : (1)Books Anonymus.“Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary”10th ed., Merriam-Webster incorporated :Mussachusetts, 1996. Berkowitz Leonard, “Social Psychology”Illinois: Scott Foresma, 1972.

Best, J.W., “Reseach in Education” Englewood Cliffs,NewJersy : Prentice Hall Inc, 1977. Fled M.P. Man.“Psychology in the Industrial Environment”London : Butterworth and Co., Ltd., 1971.

Good ,C.V. “Dictionary of Education” New York : McGraw-Hill Book Company, 1973. Hurlock E.“Adolescent Development”New York : McGraw-Hill Book, 1995. Isaak, A.C.“Scope and Methods of Political Scienec : An Introduction to the Methodology of Political Inquiry” Illinois : The Dorsey Press, 1981. John W. Best.“Research in Education”.New Leasey : Prentice-Hall, 1981. Luthans Freeman.“Ogranization Behavioral” 7th ed., (Singapore : McGraw-Hill, 1995. Mary L. Good, “Integrating the Individual and the Organization”New York : Wiley, 2006. M.E. Shaw and J.M. Wright. “Scale for the Measurement of Attitude”New York : McGraw-Hill Book, 1967. NunallyJum C.“Test and Measurements Assessment and Prediction”New York : McGraw Hill Book Co. Inc., 1950.

๑๓๙

ภาคผนวก

๑๔๐

ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบคณภาพเครองมอ

๑๔๑

รายนามผเชยวชาญตรวจสอบคณภาพเครองมอ

๑. พระมหาโยตะ ปยตโต อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตรคณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒. ดร.ยทธนา ปราณต

อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตรคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. ผศ.ประสทธ ทองอน อาจารยจางสอนพเศษ ประจ าภาควชารฐศาสตรคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔. ผศ.ชวชชย ไชยสา อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตรคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕. อาจารยประพฒนพงษ วชระโสภา อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตรคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๔๒

ภาคผนวก ข หนงสอขอความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพเครองมอ

๑๔๓

๑๔๔

๑๔๕

๑๔๖

๑๔๗

๑๔๘

ภาคผนวก ค ผลการหาดชนความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา IOC)

๑๔๙

ผลการหาคาดชนความสอดคลองตามวตถประสงค (IOC) ของแบบสอบถามเกยวกบงานวจย

เรอง : ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

…………………………………………………………………….

ขอท

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวด

นนทบร ผเชยวชาญคนท สรปและแปลผล ๑. ดานการใชอปกรณในการสอน

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ รวม คา Ioc

แปลผล

๑ ใชอปกรณการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๒ ใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๓ ใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๔ ใช อปกรณการสอนประกอบการอธบายเนอหาบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๕ ใชอปกรณการสอนสรปบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๖ ใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๗ ใชอปกรณการสอนตรงกบเน อหาบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๘ ใชอปกรณการสอนเราความสนใจของนกเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๙ ใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๑๕๐

ขอท

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวด

นนทบร ผเชยวชาญคนท สรปและแปลผล ๒. ดานการสรางบรรยากาศให

หองเรยน ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ รวม คา Ioc

แปลผล

๑ สรางบรรยากาศในหอง เ รยนใหสนกสนานมชวตชวา ๑ ๑ ๑ ๐ ๑ ๔ ๐.๘๐ ใชได

๒ ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๓ สรางบรรยากาศใหนกเรยนเกดความสนใจในการเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๔ สรางบรรยากาศใหนกเรยนมความกระตอรอรน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๕ เปดโอกาสใหนกเรยนแสดงความคดเหน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๖ ยอมรบความคดเหนของนกเรยน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๓. ดานการใชวธการสอน

๑

ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๒ เปดโอกาสใหเรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง ๑ ๑ ๑ ๐ ๑ ๔ ๐.๘๐ ใชได

๓ ใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๑ ๑ ๑ ๐ ๑ ๔ ๐.๘๐ ใชได

๔ เปดโอกาสใหนกเรยนซกถามระหวางนกเรยนดวยกน ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๕ ใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๖ จดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๕ ๑.๐๐ ใชได

๑๕๑

ภาคผนวก ง แบบสอบถามเพอการวจย

๑๕๒

แบบสอบถามเพอการวจย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย สาขาวชาการจดการเชงพทธ เรอง : ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษา

ในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร -------------------------------

ค าชแจง แบบสอบถามนจดท าขนเพอใชประกอบการศกษาวจย เรอง “ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร” สาขาวชาการจดการเชงพทธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

แบบสอบถามฉบบนแบงออกเปน ๓ ตอนคอ ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผกรอกแบบสอบถาม ตอนท ๒ แบบสอบถามเกยวกบความคดเหนของครและนกเรยนทมตอ

บทบาทพระสอนธรรมศกษา ตอนท ๓ ปญหาอปสรรค และแนวทางการแกไข

ผศกษาขอขอบคณเปนอยางยง ในความรวมมอ ในการตอบแบบสอบถามในครงน พระอานนท เขมทตโต นสตปรญญาโท สาขาวชาการจดการเชงพทธ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๕๓

ตอนท๑สถานภาพทวไปของผตอบแบบสอบถาม ค าชแจง : โปรดท าเครองหมายลงใน( ) หนาขอความหรอเตมค าลงในชองวางทตรงกบความเปนจรงของทาน ( ) นกเรยน ( ) คร อาจารย(ส าหรบนกเรยน) ๑. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง ๒. อาย ( ) ๕ – ๑๐ ป ( ) ๑๑ – ๑๕ ป ( ) ๑๖ – ๒๐ ป ๓. โรงเรยน ( ) โรงเรยนวดพกลเงน ( ) โรงเรยนสตรนนทบร บางใหญ(นนทกจพศาล) ๔. ระดบธรรมศกษา ( ) ธรรมศกษาชนตร ( ) ธรรมศกษาชนโท ( ) ธรรมศกษาชนเอก

(ส ำหรบคร อำจำรย) ๑. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง ๒. อาย ( ) นอยกวา๓๐ป

( ) ๓๐ – ๓๕ป ( ) ๓๖ – ๔๐ป ( ) ๔๑ – ๔๕ป ( ) มากกวา๔๕ป

๓. โรงเรยน ( ) โรงเรยนวดพกลเงน ( ) โรงเรยนสตรนนทบร บางใหญ (นนทกจพศาล) ๔. ระดบการศกษา

( )ต ากวาปรญญาตร ( )ปรญญาตร ( ) ปรญญาโท( ) ปรญญาเอก ( ) อนๆ ๕. ประสบการณในการท างาน

( ) ๑ - ๕ ป ( ) ๖ – ๑๕ ป ( ) ๑๖ – ๒๕ ป ( ) ๒๖ ปขนไป

๖. สถานภาพ ( ) โสด ( ) สมรส

๑๕๔

ตอนท๒ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย ลงในชองททานคดวาตรงกบสภาพความคดเหนของทาน

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ระดบความเหมาะสม มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

๑. ดานการใชอปกรณในการสอน ๑.๑ใชอปกรณการสอนทเหมาะสมกบวยของผเรยน ๑.๒ใชอปกรณการสอนทเตรยมไวพรอมจะใชทนท ๑.๓ใชอปกรณการสอนน าเขาสบทเรยน ๑.๔ใชอปกรณการสอนประกอบการอธบายเนอหาบทเรยน

๑.๕ใชอปกรณการสอนสรปบทเรยน ๑.๖ใชอปกรณการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวม ๑.๗ใชอปกรณการสอนตรงกบเนอหาบทเรยน ๑.๘ใชอปกรณการสอนเราความสนใจของนกเรยน ๑.๙ใชอปกรณการสอนอยางคลองแคลว

๒. ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน

๒.๑สรางบรรยากาศในหองเรยนใหสนกสนานมชวตชวา ๒.๒ใหความสนใจนกเรยนไดทวถง ๒.๓สรางบรรยากาศใหนกเรยนเกดความสนใจในการเรยน

๒.๔สรางบรรยากาศใหนกเรยนมความกระตอรอรน ๒.๕เปดโอกาสใหนกเรยนแสดงความคดเหน ๒.๖การยอมรบความคดเหนของนกเรยน

๑๕๕

ความคดเหนของครและนกเรยนทมตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร

ระดบความเหมาะสม มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

๓. ดานการใชวธการสอน ๓.๑ใหนกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน ๓.๒เปดโอกาสใหเรยนรเพอคนควาหาค าตอบเอง ๓.๓ใหนกเรยนชวยสรปบทเรยน ๓ .๔เปดโอกาสใหนกเรยนซกถามระหวางนกเรยนดวยกน

๓.๕ใหนกเรยนรผลการปฏบตงานทนท ๓.๖จดเนอหามกระบวนการตามล าดบขนจากงายไปหายาก

ตอนท ๓แบบสอบถามปลายเปด (Open) ใหผตอบแบบสอบถามแสดงความคดเหนเพมเตมเกยวกบปญหาอปสรรค และขอเสนอแนะตอบทบาทพระสอนธรรมศกษาในโรงเรยน อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ๑. ๑. ดานการใชอปกรณในการสอน ๑.๑)ปญหาและอปสรรค ดานการใชอปกรณในการสอน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๑.๒)ขอเสนอแนะ ดานการใชอปกรณในการสอน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

๑๕๖

๒. ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ๒.๑)ปญหาและอปสรรค ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๒.๒)ขอเสนอแนะ ดานการสรางบรรยากาศใหหองเรยน............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๓. ๓. ดานการใชวธการสอน ๓.๑)ปญหาและอปสรรค ดานการใชวธการสอน............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ๓.๒)ขอเสนอแนะ ดานการใชวธการสอน ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

ขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบค าถาม

๑๕๗

ภาคผนวก จ ผลการหาความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา Alpha)

๑๕๘

ผลการหาความสอดคลองของแบบสอบถาม (คา Alpha) R E L I A B I L I T Y A N A L Y S I S - S C A L E (A L P H A) Item-total Statistics Scale Scale Corrected Mean Variance Item- Alpha if Item if Item Total if Item Deleted Deleted Correlation Deleted V1 120.3333 323.3333 .4956 .9658 V2 120.6000 301.9034 .7659 .9645 V3 120.3333 314.1609 .6570 .9649 V4 120.2000 317.4069 .6545 .9649 V5 120.4000 315.1448 .6540 .9649 V6 120.0333 323.0678 .5467 .9655 V7 120.1667 325.8678 .5133 .9657 V8 120.4333 315.9092 .6456 .9650 V9 120.4333 311.7713 .7790 .9640 V10 120.5333 307.8437 .7262 .9645 V11 120.3000 318.2172 .7119 .9646 V12 120.3667 310.7920 .8084 .9638 V13 120.5000 316.1207 .6763 .9647 V14 120.5000 312.5345 .6995 .9646 V15 120.2667 313.7885 .7700 .9641 V16 120.3667 313.2747 .6702 .9648 V17 119.9667 313.2747 .7093 .9645 V18 120.0000 318.7586 .7124 .9646 V19 119.8667 320.1195 .7559 .9645 V20 120.0667 310.8230 .7393 .9643 V21 120.3667 309.2057 .7635 .9641 Reliability Coefficients N of Cases = 30.0 N of Items = 21 Alpha = .9458

๑๕๙

ภาคผนวก ฉ หนงสอขอความอนเคราะหทดสอบคณภาพเครองมอ

๑๖๐

๑๖๑

ภาคผนวก ช หนงสอขออนญาตเกบขอมล

๑๖๒

๑๖๓

๑๖๔

ประวตผวจย ชอ : พระอานนท เขมทตโต (วฒนสวรรณ) เกด : ๗ ตลาคม ๒๕๒๐ สถานทเกด : ๖๒ หมท ๓ ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร การศกษา : นกธรรมชนเอก (น.ธ.เอก) ปรญญาตร พทธศาสตรบณฑต (พธ.บ.) อปสมบท : ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๔๒วดเอนกดสฐาราม ต าบลบางใหญ

อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร สงกด : วดเอนกดษฐาราม ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร หนาท : ครสอนปรยตธรรม ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร ทอยปจจบน : วดเอนกดษฐาราม ต าบลบางใหญ อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร