Szkoła austriacka

Rozwój głównych idei od Mengera do libertarianizmu

The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974Gunnar Myrdal, Friedrich August von Hayek

"for their pioneering work in the theory of money and economic fluctuations and for their penetrating analysis of the interdependence of economic, social and institutional phenomena"

Gunnar Myrdal

Born: 6 December 1898, Skattungbyn, Sweden

Died: 17 May 1987, Stockholm, Sweden

Prize motivation: "for their pioneering work in the theory of money and economic fluctuations and for their penetrating analysis of the interdependence of economic, social and institutional phenomena"

Field: institutional economics, macroeconomics

Contribution: Research on the interrelations between economic, social and political processes.

Friedrich August von Hayek

Born: 8 May 1899, Vienna, Austria

Died: 23 March 1992, Freiburg, Germany

Prize motivation: "for their pioneering work in the theory of money and economic fluctuations and for their penetrating analysis of the interdependence of economic, social and institutional phenomena"

Field: institutional economics, macroeconomics

Contribution: Research on the interrelations between economic, social and political processes.

Banquet SpeechF. Hayek, 1974

"Students of social science, must fear popular approval: Evil is with them when all men speak well of them„ (A. Marshall).

Yet I must confess that if I had been consulted whether to establish a Nobel Prize in economics, I should have decidedly advised against it.

There is no reason why a man who has made a distinctive contribution to economic science should be omnicompetent on all problems of society - as the press tends to treat him till in the end he may himself be persuaded to believe.

I am therefore almost inclined to suggest that you require from your laureates an oath of humility, a sort of hippocratic oath, never to exceed in public pronouncements the limits of their competence.

Opinie o Hayeku

Herbert Simon* (Economics & Psychology, Stanford), “No one has characterized market mechanisms better than Friedrich von Hayek“. (Herbert Simon, The Sciences of the Artificial, 2nd Edition, Cambridge: The MIT Press, 1981, p. 41).

Vernon Smith* (Economics, U. of Arizona) “Hayek, in my view, is the leading economic thinker of the 20th century.” (Vernon Smith, “Reflections on Human Action after 50 years”, Cato Journal. Vol. 9, No. 2. Fall, 1999).

Robert Skidelsky* “[Hayek] became [in his later years] the dominant intellectual influence of the last quarter of the twentieth century”. (Skidelsky is the highly regarded biographer of John Maynard Keynes.)

Milton Friedman* (Hoover Institution)

“There is no figure who had more of an influence, no person had more of an influence on the intellectuals behind the Iron Curtain than Friedrich Hayek. His books were translated and published by the underground and black market editions, read widely, and undoubtedly influenced the climate of opinion that ultimately brought about the collapse of the Soviet Union.”

Rewolucja marginalna Szkoła austriacka

Szkoła neoklasyczna

Szkoła matematyczna

Przedmiot ekonomii

Rzadkość dóbr i zasobów i nieograniczoność potrzeb

Problem ekonomiczny - to problem racjonalnego wykorzystania danych zasobów. W miejsce klasycznej teorii rozwoju pojawia się statyczna teoria równowagi.

Ekonomia to teoria racjonalnego działania. Teoria wyboru.

Indywidualizm, subiektywizm, prymat konsumpcji

Zjawiska ekonomiczne mogą być wyjaśnione przez odwołanie się do wiedzy, przekonań, odczuć i oczekiwań jednostek.

Szczególnego znaczenia nabiera konsument

Rozwój mikroekonomii: teorii zachowania konsumenta i teorii przedsiębiorstwa.

Zasada optymalizacji, znaczenie wielkości krańcowych i metod matematycznych

Szukając maksymalnych wartości takich zmiennych jak wielkość produkcji, użyteczność, zysk - stosowano w każdym przypadku tę samą procedurę analityczną –poszukiwano maksymalnej wartości określonej funkcji. Rozwiązanie sprowadzało się do zasady zrównania wielkości krańcowych.

U podstaw tego rozumowania założenie, że zachowanie ekonomiczne to zachowania maksymalizujące przy określonych założeniach (prawo malejących przychodów i prawo malejącej użyteczności).

Szkoła austriacka nie akceptowała metod matematycznych.

Szkoła austriackaCarl Menger 1840 - 1921

Założyciel szkoły austriackiej

i współtwórca marginalizmu.

Subiektywna teoria wartości

Geneza pieniądza – naturalny

(organiczny) rozwój instytucji

społecznych

Ludwig Mises Friedrich Hayek

1881 – 1973 1899 -1992

Israel M. Kirzner Murray N. Rothbard

1930 - 1926 - 1995

Friedrich Hayek po polsku

Ludwig Mises po polsku

W duchu libertariańskim

Ważne debaty z udziałem szkoły austriackiej

Przedmiot sporu Uczestnicy Stanowiska

Metodologia ekonomii Carl Menger Potrzeba teorii ekonomicznej, stosowanie metody abstrakcji i dedukcyjnego rozumowania

Gustaw Schmoller Ekonomia nauką opartą o historię indukcję .

Racjonalnośćgospodarki socjalistycznej

L. Mises, F. Hayek Bez rynku i cen niemożliwe jest efektywnegospodarowanie zasobami

Oskar Lange Socjalizm może być efektywniejszy niż kapitalizm

Keynesowska rewolucja F. Hayek Znaczenie struktury kapitału i struktury cen

J. M. Keynes Znaczenie efektywnego popytu i ogólnego poziomu cen

Charakterystyczne idee szkoły austriackiej

Do II wojny światowej

Indywidualizm metodologiczny

Marginalizm czyli akcentowanie znaczenia zmian wielkości krańcowych.

Wpływ użyteczności i malejącej użyteczności krańcowejna popyt i ceny rynkowe.

Akcentowanie znaczenia kosztów alternatywnej decyzji.

Rozpatrywanie struktury produkcji jako wyrazu czasowych preferencji konsumentów w powiązaniu z teorią produkcyjności procesów okrężnych.

Późniejszy rozwój ujawnił nowe idee, świadczące o odmienności austriaków od

głównego nurtu

Rynek i konkurencja jako procesy uczenia się i odkrywania rozproszonej wiedzy.

Decyzje jednostek jako autonomiczne akty wyboru podejmowane w sytuacji generalnej niepewności wynikającej z niepełnej informacji i zmieniających się warunków działania.

Odrzucenie neoklasycznej statycznej teorii równowagi i zastąpienie jej koncepcją procesu dochodzenia do równowagi rynkowej.

Nowa teoria wartości

Użyteczność, a nie poniesiony koszt podstawą ceny. Wartość dóbr nie wynika z pracy zużytej na ich wytworzenie, ale ze zdolności tych dóbr do zaspokajania ludzkich potrzeb.

Menger odwrócił logikę teorii wartości. To nie praca i inne czynniki produkcji decydują o wartości dóbr finalnych, lecz wartość dóbr finalnych określona przez użyteczność decyduje o dochodach uzyskują czynników produkcji.

Decyduje popyt i konsument, a nie podaż i warunki produkcji.

???

Czy możemy dużo zarobić, bo konsumenci są gotowi dużo płacić za produkowany przez nas produkt?

Czy produkt jest drogi, bo nasza praca niezbędna do jego wytworzenia wymaga wysokiego wynagrodzenia?

„Perły nie dlatego są cenne, że ludzie nurkowali, aby je zdobyć, ale ludzie nurkują poszukując ich, bo perły są cenne”.

Dzieła artysty nie

dlatego osiągają wysokie ceny, że artysta musi być wysoko wynagradzany. Raczej powiemy, że artysta dużo zarabia, bo ludzie chcą dużo płacić za jego dzieła.

Dwa aspekty zjawiska wartości

Subiektywny, związany z intensywnością potrzeb i ludzkimi doznaniami –użyteczność

Obiektywny związany z warunkami produkcji – ilość dóbr

Łańcuch logiczny Jevonsa

Koszt produkcji wyznacza podaż

Podaż wyznacza krańcowy stopień użyteczności

Krańcowa użyteczność wyznacza wartość produktu

Koszt alternatywny

Austriacy zastosowali zasadę użyteczności do wyjaśnienia wartości wszystkich dóbr i czynników produkcji.

Na użyteczności oparli także pojęcie kosztu produkcji. Koszt produkcji wyprowadzili z faktu, iż czynniki produkcji mają alternatywne zastosowania. Czynnik produkcji wykorzystany do produkcji dobra A mógł być wykorzystany do produkcji dobra B. Utracona użyteczność dobra B jest kosztem produkcji dobra A. Tak rozumiany koszt produkcji nazywamy kosztem alternatywnym.

Pojęcie i znaczenie kapitału

Menger: dobra niższych i wyższych rzędów

Böhm-Bawerk: pierwotne i pochodne czynniki produkcji

Struktura produkcji jako wyraz preferencji czasowych konsumentów i produkcyjności procesów okrężnych

Znaczenie oszczędzania i stopy procentowej

Pieniężna teoria cyklu koniunkturalnego

Okrężne procesy produkcji zwiększają wydajność

Dzięki zwiększeniu ilości stadiów produkcji z danej ilości pracy i ziemi można wyprodukować więcej dóbr konsumpcyjnych

Wydobywanie przetwarzanie, handel surowców, hurtowy, detaliczny

Wcześniejsze późniejsze stadia

Pieniężna teoria przeinwestowania

Ważne pojęcia

Wyższe (wcześniejsze) i niższe (późniejsze stadia) produkcji. Im bliżej konsumenta, tym niższe stadium produkcji.

Okrężne metody produkcji

Wertykalna dysproporcja w procesie produkcji – brak dostosowania struktury produkcji do podziału dochodu na konsumpcję i oszczędności

Naturalna i pieniężna (bankowa) stopa procentowa. NSP to stopa równowagi - równoważy popyt na kapitał i oszczędności.

Przebieg cyklu

Obniżenie stopy % poniżej naturalnej i ekspansja kredytowa

Strumień pieniądza płynie do przedsiębiorców

Przestawianie gospodarki na bardziej okrężne metody produkcji i wzrost cen dóbr produkcyjnych

Wzrost dochodów z pracy pociąga za sobą wzrost popytu konsumpcyjnego, co staje się impulsem do powrotu do mniej okrężnych metod produkcji

Ponieważ groźba inflacji i ograniczenia systemu bankowego wyznaczają granice ekspansji kredytowej , nie można kontynuować wydłużonych procesów produkcyjnych.

Pieniądz

nie jest neutralny nie jest egzogeniczny

Kredyty prywatne

Kredyty banków komercyjnych

Kredyty banku centralnego

Baza gotówkowa

Efekt Cantillona (1680-1734)

Oddziaływanie wzrostu ilości pieniądza na ceny i dochód zależy od sposobu, w jaki strumień gotówki dostaje się do gospodarki.

Wzrost podaży pieniądza nie tylko podnosi poziom cen, ale także zmienia strukturę cen w zależności od tego, kim będą początkowi odbiorcy nowych zasobów gotówkowych, oraz od ich relatywnego popytu na dobra.

Hayek: Pieniądz nie jest neutralny

Wpływ ilości pieniądza na stopy procentowe, a w konsekwencji na strukturę produkcji

Krytyka idei zmiennej podaży pieniądza i stabilności cen

Postulat stałej podaży pieniądza – wówczas większa szansa, że pieniądz będzie neutralny.

Utopijność postulatu pełnej neutralności pieniądza – trudność kontroli podaży pieniądza

Pieniądz jako czynnik endogeniczny, który nie poddaje się pełnej kontroli władz monetarnych

Krytyka inflacji

Argumenty za państwową kontrolą pieniądza: pieniądz jako luźne złącze, system kreacji kredytu, wysokość wydatków rządowych.

Postulat urynkowienia pieniądza

Rozkład korzyści ze zwiększonej podaży pieniądza

https://chrispacia.files.wordpress.com/2013/09/counterfeiting.jpg

Argumenty Hayeka za urynkowieniem pieniądza

Nacisk na zwiększenie podaży pieniądza w warunkach demokracji

Konieczność ratowania pieniądza przed politykami

Odrzucenie systemu waluty złotej

Odrzucenie zasady zrównoważonego budżetu

Spór o racjonalność gospodarki socjalistycznejMises i Hayek kontra Lange

Ludwig Mises 1881- 1973 Oskar Lange 1904 -1965

Stanowiska w sporze

Mises: bez rynku nie ma cen, a zatem niemożliwy jest rachunek ekonomiczny

Lange: możliwe są dwa rozwiązania

1. Zastosowanie koncepcji równowagi ogólnej szkoły matematycznej

2. Naśladowanie procedury rynkowej przez CUPmetoda prób i błędów

Hayek: trudności dwojakiego rodzaju

1. Techniczne: jak rozwiązać równania?2. Merytoryczne: jak posiąść odpowiednią wiedzę?

System Walrasa - założenia

ilość dóbr wytwarzanych w gospodarce wynosi n

pi oznacza cenę,

qi ilość i- tego dobra;

liczba usług produkcyjnych wynosi m

Pj oznacza cenę, Qj ilość j-tej usługi produkcyjnej

System Walrasa - równania

1. Równania popytu na dobra

qi = fi ( p1, ....., pn ; P1 , ......Pm) (i = 1, ....n)

2. Równania kosztów. Aby system był w równowadze cena każdego dobra musi równać się kosztowi wytworzenia.

Pi = Σ aji Pj ( i = 1, ....., n )

3. Współczynniki substytucji technicznej

aji = fji(P, .......,P) ( i = 1,.......,n; j = 1,....., m )

4. Podaż usług produkcyjnych

Qj = fj (p1,......pn; Pj, .........Pm) ( j = 1, ......., m )

5. Warunki równowagi na rynkach usług produkcyjnych

Qj = Σajiqi ( j = 1,......, m )

6. Dobro obrachunkowe ( numeraire )

pn = 1

Socjalizm rynkowy Langego

Decyzjami kierowników produkcji nie rządzi zasada maksymalizacji zysku, lecz reguły postępowania mające na celu najlepsze zaspokojenie preferencji konsumentów:

I. reguła wyboru kombinacji czynników produkcji minimalizującej przeciętny koszt produkcji

II. reguła wyboru wielkości produkcji zapewniającej zrównanie kosztu krańcowego z ceną produktu.

Spór: cytaty

Należy wspomnieć, że taka procedura (wyznaczania cen za pomocą rozwiązania układu równań – przypis J.G.L) żadną miarą nie może mieć na celu ustalania cen. Uczyńmy najbardziej sprzyjające założenia dla takiej kalkulacji: załóżmy, że przezwyciężyliśmy wszystkie trudności ze znalezieniem danych, znamy ophelimites różnych towarów dla każdej

jednostki, wszystkie warunki produkcji wszystkich towarów itd.. To jest właśnie przyjęcie absurdalnej hipotezy. Ale to jeszcze nie wystarcza, aby uczynić rozwiązanie problemu możliwym. W przypadku 100 osób i 700 towarów będzie 70 699 warunków, musimy zatem rozwiązać układ 70 699 równań. Praktycznie przerasta to możliwości analizy algebraicznej, tym bardziej, jeżeli rozważymy fantastyczną liczbę równań, którą otrzymamy dla czterdziestu milionów ludzi i kilku tysięcy towarów. Wówczas role zostałby zmienione: to nie matematyka pomagałaby ekonomii politycznej, ale ekonomia pomagałaby matematyce. (Pareto , cyt. za Hayek)

O. Lange, Maszyna licząca i rynek, 1965

Gdybym pisał dziś na nowo mój artykuł miałbym zadanie o wiele łatwiejsze. Hayekowi odpowiedziałbym: na czym właściwie polega trudność? Dajmy układ równań równoczesnych komputerowi do rozwiązania i wyniki otrzymamy w niecałą sekundę. Proces rynkowy i jego kłopotliwe tâtonnements okazują

się przestarzałe. W gruncie rzeczy można go uznać za swoistą aparaturę obliczeniową ery przedelektronicznej.

Hayek, Dwie strony fikcji, 1982

Jeżeli mówimy, że pewne informacje są dane, tzn. znane to należy zapytać: komu są znane? Są znane tysiącom jednostek w gospodarce rynkowej, ale z tego nie wynika, że mogą być znane władzy planującej w gospodarce socjalistycznej. Wyrażenie analfabety dana data ciągle powraca u Langego. Wydaje się ono mieć nieodparty urok dla ekonomistów matematycznych, ponieważ fałszywie zapewnia ich, że wiedzą to, czego nie wiedzą... Na pomieszaniu podtrzymywanym przez ten pleonazm oparte jest całe obalenie dowodu Misesa przez Langego. (Hayek, Two Pages Fiction..., 1982)

Rola „sporu” w rozwoju poglądów Hayeka

Argumentacja epistemologiczna (wyprowadzona z teorii poznania):

Rynek jako proces uczenia się i odkrywania wiedzy.

Krytyczny stosunek do ekonomii matematycznej i neoklasycznej –ekonomia austriacka jako heterodoksja.

Znaczenie szkoły austriackiej

Wkład do teorii: wartości, kapitału, cyklu koniunkturalnego, pieniądza

Obrona wolnego rynku: rynek jako system warunkujący wolność jednostki i racjonalne gospodarowanie – znaczenie mechanizmu cenowego

Argumentacja epistemologiczna Funkcja alokacyjna i dystrybucyjna cen Wolność negatywna i sprawiedliwość komutatywna

Wolność negatywna i pozytywna

Wolność negatywna – „niezależność od arbitralnej woli kogoś innego” (wolność od przymusu personalnego, a nie przymusu wynikającego z praw przyrody, braku środków do życia). Zakłada odpowiedzialność jednostki za jej los. Wiąże się z koncepcją sprawiedliwości komutatywnej.

Wolność pozytywna – prawo do zaspokojenia potrzeb na elementarnym poziomie ( zawiera w sobie postulat sprawiedliwości, równości i powszechnego dobrobytu). Związana z koncepcją sprawiedliwości dystrybutywnej.

Zwycięstwo Hayeka

Libertarianizm

Dwaj uczniowie I. M. Kirzner i M. N. Rothbard reprezentują postawę skrajnie leseferystyczną. Aby odciąć się od amerykańskiego liberalizmu, który przyswoił sobie wiele elementów interwencjonizmu państwowego i zamanifestować swa wierność skrajnie wolnościowym ideałom, uczniowie Misesa używają terminu libertarianizm.

Libertarianie nie tylko odrzucają ekonomiczną ingerencję państwa, ale są pełni wrogości do państwa w ogóle, a szczególnie państwa amerykańskiego. Zdaniem Rothbarda problemy współczesności takie, jak ubóstwo, zanieczyszczenie środowiska, nadużycia władzy można rozwiązać realizując bez ograniczeń logikę systemu rynkowego

Rothbard o państwie

Rothbard patrzy na historię i człowieka z perspektywy nieustannego konfliktu między wolnością a władzą reprezentowaną przez instytucje państwowe i kościelne, między pokojową, produktywną jednostką, a państwem uzurpującym sobie prawo do jej produktów.

„Państwo przywłaszczyło sobie monopolistyczną władzę do uświęconego prawem kidnapingu i nazwało to poborem do wojska; tak jak uzyskało monopol na zalegalizowany rabunek i nazywa to opodatkowaniem”.

Libertarianizm to bezwarunkowa wierność ideom

Wolności jednostki

Ograniczonego rządu (nieingerencji państwa w gospodarkę)

Co może oznaczać

równość?

Równość

wobec prawa

Prawo

do równych

dochodów

Prawo

do równości szans

Tylko z tym

zgadza się

zwolennik

libertarianizmu

Jego realizacja

wymagałaby

nierównego traktowania

ludzi

Jego pełna realizacja

oznaczałaby, ze piękni

są oszpecani, uroczy

krępowani, inteligentni

poddawani praniu mózgu

q

Stosunek libertarian do

wybranych kwestii społecznych i ekonomicznych: rasizmu,

edukacji, religii, ubezpieczeń

Problem rasizmu

Rasizm to poszukiwanie automatycznego szacunku (raczej pseudoszacunku) dla samego siebie (Ayn Rand).

Krytyka rasowych i płciowych kryteriów jako przejawów dyskryminacji

(konflikty na tle „kwot rasowych)

Rozdział państwa i kościoła jako warunek wolności sumienia

Państwo nie może ingerować w sprawy sumienia jednostki

Usunięcie religii z życia politycznego zwiększa harmonię społeczną

Konkurencja wzmacnia religie i kościoły

Przedsiębiorstwa przywykłe do subwencji, czy taryf stają się słabe i niekonkurencyjne, podobnie dzieje się z kościołami, synagogami, meczetami, czy innymi świątyniami, (Boaz, s. 145).

Ubezpieczenia zdrowotne

Medyczne rachunki oszczędnościowe (nieopodatkowane)

Ubezpieczenie z wysokim udziałem własnym – na wypadek „katastrof” (prawdziwe ubezpieczenie-porównanie z ubezpieczeniem samochodu)

Kalkulacja:Składka 2200 zamiast 5200, 3000 na indywidualnym rachunku medycznym.Pracownik oszczędza, jeżeli jego wydatki na zdrowie są mniejsze niż 3000 (94% rodzin am.) – stanowiłoby to motywację do zdrowego stylu życia.

Państwo dobrobytu - problem biedy - rodzina

Podwójna pułapka: z jednej strony płace minimalne i licencje na wykonywanie zawodu (ograniczenia możliwości zarobkowania), a z drugiej programy socjalne jako sposób na przetrwanie (łatwość uzależnienia od pomocy socjalnej i państwa).

Aby nie znaleźć się poniżej poziomu ubóstwa należy 1. Skończyć szkołę, 2. Nie zajść w ciążę, 3. Znaleźć pracę

Tymczasem w systemie państwa dobrobytu są reguły, które utrudniają spełnienie powyższych warunków

Wartości rodzinne

Dopóki państwo sprzyjać będzie młodym niepracującym kobietom mającym dzieci bez ojców, liczba nieślubnych dzieci będzie duża ( 68% wśród czarnych, 23% wśród białych)

Programy socjalne niszczą więzi rodzinne, odpowiedzialność wynikająca z więzów rodzinnych przenoszona jest na państwo

Libertarianie nie uważają, że państwo powinno popierać tradycyjne formy rodziny, ale powinno zaprzestać destrukcyjnego oddziaływania na rodzinę

Małżeństwo jest dobrowolną umową, która dla wielu ma religijne znaczenie. Należy powrócić do koncepcji małżeństwa jako kontraktu cywilnego lub aktu religijnego

Pary powinny mieć prawo do spisywania własnych umów, a sądy powinny je respektować.