se – 103 34 stockholm sweden - idea
TRANSCRIPT
ISBN: 978-91-7671-347-1 (Print) ISBN: 978-91-7671-348-8 (PDF)
ဖ���စညး
��ပ��အခြေ
��ေေ
�ဥပ�ေ
တညး
���ာက
��ေငး��
လက
��တ��လ
မး��ည
�န�စာအခြေ
�ပ� -
န��ငး�ငး��
တာ�အခြေ
�ပ�ေ��ပ
����က
ဏဍ၏
ေ�ဇ��ငး
��ပ��စ�သ
တ�မး�တ
�မး�
ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေတစ�ေ�၏ အခြေဓ�ကက�သညး� လ�ပ�ငးန��တာဝန�မး�ာ�အခြေနက�မး� တစ��ပ�မး�ာ အခြေစ����
တစ��ပ�လညး�ပတ�န��ငး��န�အခြေတ�က� မး��ာငး�တစ�ေ�ေ�မး�တ��ပ�ပါသညး�။ ဤ ဖ��စညးး�ပ�အခြေ�ေ���ဥပ�ေတညးး
��ာကးေ�ငးး� လကး�တ�လမးး�ညနးစာအခြေပး - နငးးငး��တားအခြေပး��ပး���ကဏဍ၏ ေဇငးး�ပ�စ�သတးမးတးမးတ�ငး�
အခြေစ����စနစ�မး�ာ�က�� �လလာထားာ�ပြးပ�� အခြေ�ပ�ေ��ပ� ���ကဏဍသ��� ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေအခြေ� အခြေပ�န�ငး��ထားာ�
�သာ အခြောဏာာမး�ာ�၏ အခြေေန��ကဏဍန�ငး� အခြေတ��ငး��အခြေတာက�� နငး��ယ�ဉ�ဥပမးာမး�ာ��ဖငး� တငး��ပထားာ�ပါသညး�။
ယေ�စာအခြေ�ပ�သညး� International IDEA က ထား�တ��ဝထားာ��သာ ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေ တညး���ာက�
�ေငး�� လက��တ��လမး��ည�န�စာအခြေ�ပ�တ�ငး� အခြေေန�� ၄ အခြေ�န�ဖငး�ပါဝငး�သညး�။
လမး��ည�န�စာအခြေ�ပ�တစ�အခြေ�ပ�လ���က�� အခြေ�လက�ထား�န��နစ�စာအခြေ�ပ�အခြေသ�ငး� PDF ဖ��ငး�အခြေ�န�ဖငး� https://
www.idea.int/publications/catalogue/practical-guide-constitution-building?lang=my တ�ငး�
����န��ငး�ပြးပ�� ယငး��တ�ငး� မး�တ��က�န�ေါန�� (အခြေေန�� ၁)၊ အခြေ��ေေ�မးမး�ာ�န�ငး� အခြေ�ပန�အခြေလ�န�ေ� �တ��က��န�သာ
အခြေ��ကာငး��အခြေ�ာမး�ာ� (အခြေေန�� ၂)၊ လ�အခြေေ�ငး�အခြေ������ငး��ာ ဓ�လထား���တမး��တညး���ာက��ေငး�� (အခြေေန�� ၃)၊
ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေ တညး���ာက��ေငး��တ�ငး� ဥပ�ေ�ပ�လ�တ��တာ�န�ငး� တ�ာ�စ��ငး����တ���၏ ေ�ဇ��ငး��ပ��စ�
(အခြေေန�� ၅ န�ငး� ၆) န�ငး� ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ �ေတညး���ာက��ေငး��န�ငး�စပ�လ�ဉ��၍ ဗဟ��ေ��ပ�က��ငး�မး��လာေ�
ထားာ��သာ အခြေစ����ပ��စ�မး�ာ� (အခြေေန�� ၇) တ���ပါဝငး�သညး�။
International IDEA
စတ�န��စ���ာဂ�
SE- ၁၀၃၃၄၊ စ�တာဟ�မး��ပြးမး���
���ေငး�န��ငး�ငး�
ဖ�န��န�ပါတ� - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀
အခြေ���မး�လ� - [email protected]
ဝ�����ေ� - www.idea.int
International IDEA Myanmar
�မးန�မးာန��ငး�ငး�အခြေ��ေစ��က�ရး���
၆၈(��)၊ ��ာစ�လမး��၊ ဗဟန��ပြးမး���နယ�၊
�န�က�န�၊ �မးန�မးာန��ငး�ငး�။
ဖ�န��န�ပါတ� - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄
အခြေ���မး�လ� - [email protected]
ဝ�����ေ� - www.idea.int
ယခစာာအပသည International IDEA က ထတဝေ�ထာ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး� လကဝေတ�
လမး�ညနစာာအပတငး အခန� ၄ အဝေနေဖငး ပါ�ငးသည။ လမး�ညနစာာအပတစာအပလ��က အလကထရန�နစာစာာအပ အသငး
PDF ဖငးအဝေနေဖငး http://www.idea.int/publications/catalogue/practical-guide-constitution-building?lang=my
တငးရရနငးပြးပ� ယငး�တငး မးတ�ကနေါန� (အခန� ၁)၊ အဝေေခခ�မးမး�ာ�နငး အေပနအလနခ�တ�ကဝေနဝေသာအဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�
(အခန� ၂)၊ လ�အခငးအဝေရ��ငးရာ ဓလေဝေလထ��တမး�တညဝေ�ာကေခငး� (အခန� ၃)၊ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး�
တငး ဥပဝေေေပလတဝေတာနငး တရာ�စာရငးဝေရ�တ�၏ ေဇငး�ပ�စာ� (အခန� ၅ နငး ၆) နငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပ ဝေေတညဝေ�ာကေခငး�
နငးစာပလ�ဉး�၍ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ထာ�ဝေသာ အစာ�ရပ�စာ�မး�ာ� (အခန� ၇) တ�ပါ�ငးသည။
Markus Böckenförde
II
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး� လကဝေတ�လမး�ညနစာာအပ
© ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာအကအညဝေပ�ဝေရ� နငးငး�တကာ အဖ��အစာည� (International IDEA) ၊ ၂၀၂၀ ခနစာမးပငးေဖစာသည။ အဂ�လပဘာာသာေဖငး ဝေရ�သာ�ထာ�ဝေသာ စာာတမး�က ၂၀၁၁ ခနစာ မးပငးခငးေဖငး ထတဝေ�သည။
ယခပ�နပမးသည ၂၀၁၁ ခနစာတငး ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာအကအညဝေပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA) မး အဂ�လပဘာာသာေဖငးထတဝေ�ဝေသာ A Practical Guide To Constitution Building လကစာ�စာာအပအာ� ေမးနမးာ ဘာာသာသ� တကရကေပန�ထာ�ေခငး� ေဖစာပါသည။ International IDEA (Myanmar) မး ဘာာသာေပနစာာလ��မး�ာ�၏ တက�မးအတက အတတနငး��� ကြးက�စာာ�ထာ�ဝေသာေငးာ� ဤဘာာသာေပန�မးအဝေပ� အခ�ကအလကလ�ဝေခ�ာမးရသညဟ သ�သယတစာစာ�တစာရာရခ�ပါက နငးငး�တစာကာစာ�ထာ� စာာအပအမးတ ISBN: 978-91-86565-38-1 အာ� မးရငး�စာာအပအေဖစာ ရညညန�က�ကာ�သငးပါသည။
ယခ ပ�နပထတဝေ�ေခငး�သည နငးငး�တစာခခ၏ အက���စာ�ပာ� သ�မးဟတ နငးငး�ဝေရ�အက� �စာ�ပာ�မး သ�ေခာ�ကငး�လတပါသည။ ဤစာာအပတငး ဝေဖာေပထာ�ဝေသာအယအ�မး�ာ�သည International IDEA၊ International IDEA ဘာတအဖ�� သ�မးဟတ အဖ���ငးနငးငး�မး�ာ�ဝေကာငးစာ သ�မးဟတ ဘာဏဍာာဝေငးဝေထာကပ�သမး�ာ�၏အေမးငးမး�ာ�၊ သ��သပခ�ကမး�ာ�က က�န�ဝေသဝေပါက ကယစာာ�ေပဝေဖာေပဝေပ�ေခငး�မးရပါ။
ဤစာာအပအာ� အစာအ���ေဖစာဝေစာ၊ မးညသည အစာတအပငး�ကမး�ေဖစာဝေစာ က�ယလပါက ခငးေပခ�ကရရရန ဝေအာကပါအဖ��အစာည�သ� ဝေလာကထာ�သငးပါသည။
ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာအကအညဝေပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
StrömsborgSE – 103 34 StockholmSwedenဖန� - + ၄၆-၈-၆၉၈ ၃၇ ၀၀ဖကစာ - + ၄၆-၈-၂၀ ၂၄ ၂၂အ�ဝေမး�လ - [email protected]�က�ေ - www.idea.int
ေဇငး�နငး အ�ငးအေပငး - တာဘာ ေဇငး�၊ ရာမးာလာမး�ကနာဖ�� ေဇငး� - တာဘာ ေဇငး�၊ ရာမးာလာမး�ကနာဖ�� ရပပ� - ရရစာဖ �ာဟန
ISBN: 978-91-7671-347-1 (Print) ISBN: 978-91-7671-348-8 (PDF)
ဤစာာအပ ဝေရ�သာ�ထတဝေ�ေခငး�က လဇငးဘာာခနငးငး�အစာ�ရ၊ �ေငးနငးငး�အစာ�ရ၊ ဝေနာဝေ��နငးငး� နငးငး�ေခာ�ဝေရ��နကြးက�ဌာာနနငး ဖငးလနနငးငး� နငးငး�ေခာ� ဝေရ��နကြးက�ဌာာနတ�မး ပ�ပ�ကညသည။
III
ကမးာာဝေပ�တငး ဝေရ�အက���� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေက ၁၇ ရာစာတငး ပ�စာ�ခ�မးတခ�ပြးပ� ယငး�
သည နငးငး�ဝေရ�စာနစာသစာမး�ာ�အတက ကဏဍာသစာတရပက အေပညအ� ဖငးလစာဝေပ�ဝေသာဝေ�ကာငး
ဝေတာလနဝေေပာငး�လ�ဝေရ� သဝေဘာာတညခ�ကအေဖစာ ဝေဖာေပခ�ပါသည။ ထစာဉးအခါနငး ယခအခ�န�ကာ�
တငး ကမးာာကြးက�၌ အမး� �မး� �ဝေသာဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ� ဝေေပာငး�လ�ဝေတ�ကြက�လာခ�ရပြးပ� ေဖစာပါ
သည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေသည ေမးကဝေရစာစာနစာကအဝေေခခ�ဝေသာ အဖ��အစာည�မး�ာ၏ ဝေ�ာငးရက
ခ�ကမး�ာ�က ေမးငးတငးဝေပ�ရနရညရယဝေသာဝေ�ကာငး ၁၉၈၉ စာစာဝေအ�တကပ�အပြးပ�တငး အခ� �က ေပေပငး
ဝေေပာငး�လ�ဝေရ�လပငးန�စာဉးအေဖစာ ဝေဖာေပလာခ��ကသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး�၏ အဓလေက လပငးန�စာဉးတစာခမးာ အစာ�ရ၏ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�က
ပ�စာ�ခ�မးတရနနငး နငးငး�ဝေတာ၏အာဏာာနငး လပပငးခငးက မးညသကလပဝေ�ာငးသည၊ ယငး�တ�က
မးညသ�လပဝေ�ာငး�ကမးည၊ မးညသညရညရယခ�ကအတက ဝေ�ာငးရက�ကမးညစာသညက ���ေဖတ
ခ�ကခ�မးတဝေပ�ရန ေဖစာပါသည။ သ�ရာတငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေသည မး�ဝေပ�ကက�လာမးညမးဟတ
သက�သ� အပငးမး အလအဝေလ�ာကသ�ပငးလာမးည အရာလည�မးဟတဝေပ။ တကယတမး�တငး ယငး�
တ�သည လပထ��လပနည�မး�ာ�၊ သမးငး��ငးရာဝေနာကခ�အဝေနအထာ�မး�ာ�၊ ဝေရ�ခ�ယမးမး�ာ�နငး နငးငး�ဝေရ�
ကြးက�ပမး�အာ�ထတမးမး�ာ�၏ ပ�ဝေဖာမးမး�ာ�ဝေ�ကာငး ရရလာဝေသာလသာ�မး�ာ�၏ ဖနတ�မးနငး ရလေမး�ာ�
သာ ေဖစာ�ကပါသည။
ေမးကဝေရစာစာနစာတငး နငးငး�သာ�မး�ာ�သည မးလအာဏာာရသအေဖစာ အခငးအဝေရ�ရရမးည ေဖစာ
ပါသည။ နငးငး�သာ�တစာဦး�တစာဝေယာကအတက ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�သညမးာ နငးငး�သာ�မး�ာ�က
ဝေပ��ပထာ�ရဝေသာ အမး� �သာ�ဝေရ�သစာာာဝေစာာငးသမးနငးညမးသည အက� �အေမးတမး�ာ�၊ ပ�ပ�မးမး�ာ�က
ယငး�တ�အာ� ေပနလညတ��ေပနဝေပ�သညအဝေနေဖငး အစာ�ရက ယငး�၏အာဏာာအသ��ခ�မးက ကန�သတ
ထာ�ဝေသာ လမးဝေရ��ငးရာ ကတက�တတစာရပေဖစာသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ကကညေခငး�
ဟသည ဝေ�ါဟာရသည အာဏာာက�ငးသ��မးအာ� ကန�သတထာ�ေခငး�ဟ၍ အဓလေပါါယဝေ�ာငးပါသည။
တစာခ�နတည�မးာပငး ယဝေန�ဝေခတ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�၏ အဓလေကအဝေရ�ပါမးမး�ာ�သည
လည� ယငး�အဝေေခခ�လပငးန�တာ�နမး�ာ�အဝေပ�တငး မး�ာ�စာာသကဝေရာကလ�က ရဝေနပါသည။ ပမး
ဝေကာငး�မးနဝေသာ နငးငး�ဝေရ�စာနစာတစာခအေဖစာဝေေပာငး�လ�ရန အခ�နက�ဝေရာကလာဝေသာအခါ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�သည ေပညသ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�အာ� အဝေလ�ထာ�ဝေ�ာငးရကရနအတက ရပတည
လာ�ကသည။ ေပညသမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာနငး အပခ�ပဝေရ�၏ ဝေခတသစာေပဿနာရပမး�ာ�အာ� ဝေေဖရငး�
ဝေ�ာငးရကဝေပ�နငးေခငး�က အဝေထာကအကေပမးည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေကသာ လလာ�ဝေမးာလငး
�ကပါသည။ ယဝေန�ဝေခတတငး ဤေပဿနာရပမး�ာ�က အက�ငးပ�ကခ�စာာ�ေခငး�မးအစာ ေပငး�ထနဝေသာ
ဘာဏဍာာဝေရ�အ�ကပအတည�မး�ာ� အ���၊ သဘာာ�ပတ�န�က�ငး ပ�ကစာ�ယယငး�လာေခငး�မးအစာ အစာ
လကအပြပ�လက ဝေေပာငး�ဝေရ�ဝေနထငးေခငး�မး�ာ�အ��� ရဝေထာငးမး� �စာ�မးသ��သပပြးပ� ကမးာာအန��အေပာ�တငး
IV
လည� ယငး�ေပဿနာမး�ာ� ပမးဝေတ�ရရလ�ကရပါသည။ ေပညသမး�ာ�က ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေပါ စာည�
မး�ဉး�မး�ာ�အာ� ခ�မးတ���ေဖတရာတငး ပါ�ငးခငးရရရန လလာ��ကသညအေပငး ပြးပ�ေပညစာ�ပြးပ� ေမးကဝေရစာ
စာနစာက အဝေေခခ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေက တရာ��ငးေဖစာဝေစာဝေရ�လပငးန�စာဉးတငး ပါ�ငးခငးရရန
လည� အခငးအမးာဝေတာငး�ခ�လာ�ကသညကလည� နာ�လညနငးစာရာေဖစာပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�၏ အဝေရ�ပါလာမးကညနေပသည သကဝေသအဝေထာကအထာ�တစာခအေဖစာ “ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေအာ� လကနာက�ငးသ��ေခငး�” ဟဝေသာဝေ�ါဟာရက နငးငး�ဝေရ�အဘာဓလောနတငး ထညသငး�
ဝေဖာေပထာ�သညကလည�ဝေတ�ရသည။ ယငး� စာနဝေခ�မးမးာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ ခ�မးတဝေရ���
ရာတငး အမး� �သမး�မး�ာ�၊ လငးယမး�ာ�၊ အာ�နည�ခ� �ယငး�ခ�ကမး�ာ�ရဝေနဝေသာ လ�အဖ��အစာည�မး�ာ�နငး
ယခအခ�နထတငးဝေအာငး အဝေရ�မးပါဟသတမးတ၍ ခ�ေခာ��က��ေခငး�ခ�ရဝေသာ လမးအဖ��အစာည�
မး�ာ�အပါအ�ငး လ�အဖ��အစာည�တစာခလ��၏ အကြးက�မးာ����ဝေသာအစာတအပငး�မး ထတဝေဖာဝေေပာ�
တငးေပခ�ကမး�ာ�က သငးဝေလ�ာစာာစာစာစာတ��ေပနဝေပ�ရန ေဖစာသည။
ပဋပကခမး�ာ�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအာ� စာနဝေခ�ဝေန��ေဖစာပါသည။ ပမးဝေရ�က�ဝေသာ
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�သည ကလနစာနစာမး ပဋပကခမး�ာ�၏ အဝေမးအနစာပငးေဖစာသည။ ဝေနာကပငး�
နစာမး�ာ�တငး ဝေရ���သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအသစာမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာ၊ နငးငး�သာ�တ�နငး
ပတသက၍ ခ�ယခ�ကခ�ငး�၊ သဝေဘာာထာ�ခ�ငး� အာ�ပြးပငးလ�ကရသည အဖ��အစာည�မး�ာ� အခ�ငး�ခ�ငး�
အ�ကာ� နစာဦး�နစာဖကပ�ကစာ�ဝေစာသည ေပငး�ထနလန�ဝေသာ သဝေဘာာထာ�မး�ာ�က အ���သတရန
ဦး�တညထာ�ပါသည။ ဝေသခ�ာမးတစာခမးာ အ�ပါဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေသစာမး�ာ�က အာဏာာရငးစာနစာ၊
သကဦး���ပငးစာနစာ သ�မးဟတ နငးငး�ဝေရ��ငးရာ ကဝေသာငး�ကနငး�ေဖစာေခငး�မး�ာ�က ဝေက�ာခငး�၍ ပြးငးမး�
ခ�မး�ဝေရ�နငး ေမးကဝေရစာဝေခတသစာက ဝေဖာဝေ�ာငးမးညဟဝေသာ ဝေမးာမးန�ခ�ကေဖငး ခ�မးတဝေ�ာငးရက
ေခငး� ေဖစာပါသည။
ယခအခါ ဝေကာငး�မးနဝေသာအပခ�ပမးစာနစာ၏စာ�မး�ာ�နငး အဝေေခခ�သဝေဘာာတရာ�မး�ာ�ကကမးာာ
ဝေပ�ရ နငးငး�အန�အေပာ�သ� အဝေတာအတနက�ယက�ယေပန�ေပန� ပ� ��န��ဝေရာကရဝေစာမးည ဝေခတကာလ
တငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�က ပ�စာ�ခ�မးတလ�က ရပါသည။ ဤလပဝေ�ာငးခ�ကသည နငးငး�
တကာအဖ��အစာည�မး�ာ�၊ အထ�သေဖငးကလသမးဂဂနငး International IDEA က�သ� အေခာ�အဖ��အစာည�
မး�ာ�၏ လပဝေ�ာငးမးကဏဍာမးပါ�ငးလငး ပမး�ကာေမးငးနငးပါသည။ ေပညနယမး�ာ�အ�ကာ� ေပငး�ထန
ဝေသာ ပဋပကခမး�ာ�က��ငး�လာမး အတငး�အတာသညလည� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာစာနစာ၏
အဝေရ�ပါဝေသာ အစာတအပငး�မး�ာ�ေဖစာ�ကသည လ�အခငးအဝေရ�၊ ဥပဝေေ၊ လတလပခငး၊ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ က�ငးသ��မး၊ တရာ�မးတေခငး�၊ ပငးလငး�ေမးငးသာမးရေခငး�နငး တာ�နခ�ေခငး�စာဝေသာ သတ
မးတထာ�သည စာ�နန�မး�ာ�အဝေပ�ေပလပဝေသာ နငးငး�တကာဝေ��ဝေန�ပ�က အဝေထာကအကေပပါသည။
အာဖရကသမးဂဂနငး အဝေမးရကနေပညနယမး�ာ� အဖ��အစာည�မး�ာ�စာဝေသာ အဖ��အစာည�မး�ာ�က ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�က ဝေလ�စာာ�လကနာေခငး�မးရပါက သတမးတထာ�ဝေသာ စာ�နန�မး�ာ�သည (ဥပမးာ
- လတလပဝေသာဝေရ�ဝေကာကပ�မး�ာ�အပြးပ� အာဏာာကထန�သမး�ေခငး�နငး လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ေခငး�) တရာ�
�ငးအာ�ေဖငး �ကာ��ငးဝေပ�ဝေသာ ယငး�အဖ���ငးနငးငး�မး�ာ�အတငး� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အပ
V
ခ�ပမးစာနစာတငး ပါ�ငးသမး�ာ�၊ သက�ငးသမး�ာ�အေဖစာ ဝေ�ာငးရကနငးရန ခငးေပဝေပ�ပါသည။ အာဖရက
သမးဂဂနငး အဝေမးရကနေပညနယမး�ာ�အဖ��အစာည� စာသည အဖ��အစာည�မး�ာ�အဝေနေဖငး ယငး�တ�၏ အဖ��
�ငးနငးငး�မး�ာ�တငး ခ�မးတထာ�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�အာ� ဝေလ�စာာ�လကနာေခငး� မးရ�က
ဝေ�ကာငး� ဝေတ�ရရပါက ဥပဝေေနငးအည �ကာ��ငးဝေ�ာငးရကနငးသည။ ယငး�တ�အာ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ�ငးရာ စာမး�အပခ�ပမးအတက လပပငးခငးရသမး�ာ�အေဖစာ လကခ�က�ငးသ��လ�ကရဝေသာ စာ�နန�
မး�ာ�က ခငးေပဝေပ�ထာ�သည (ဥပမးာ - လတလပဝေသာဝေရ�ဝေကာကပ�မး�ာ�အပြးပ� အာဏာာကထန�သမး�
ေခငး�နငး လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ေခငး�)။
ကနပသည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကသမး�ာ�အာ� အေခာ�ဝေသာ နငးငး�မး�ာ�နငး
နငးငး�တကာ အစာ�ရအဖ��အစာည�မး�ာ�က ဝေပ�နငးသည သငးခန�စာာမး�ာ�၊ ဝေရ�ခ�ယမးနည�လမး�မး�ာ�၏
အက� �အေမးတမး�ာ�က ရယ�ကရနတကတန�လပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�တငး လ�အခငး
အဝေရ�အတက ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရကေခငး�၊ တရာ�စာရငးဝေရ��ငးရာလတလပမးအတက အာမးခ�ဝေပ�ေခငး�၊
လ�ပြခ�ဝေရ�တပဖ��မး�ာ�က ပြးမး�ေပေမးကဝေရစာစာနစာအရ ထန�ခ�ပဝေရ�ဝေအာကတငး ပါ�ငးဖ��စာည�ေခငး�နငး
နငးငး�သာ�တငး�အဝေနေဖငး လတလပဝေသာ၊ မးတဝေသာ၊ ယ��ကညအာ�ထာ� ရနငးဝေလာကဝေသာ �နဒမး�
ဝေပ�နငးခငးရေခငး�စာဝေသာကစာာရပမး�ာ�က ရငး�ငးဝေေဖရငး�ဝေ�ာငးရကရာ၌ �န�သစာတထငးရန သပမး
လအပလဝေပ။
လကခ�က�ငးသ��လ�ကရသည စာ�ခ�နစာ�ညန�မး�ာ�နငး မး�ါေမး�ာ�၏ ရညရယခ�ကသည ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကသမး�ာ�က အမးနတကယလကဝေတ� လပဝေ�ာငးခ�ကမး�ာ�မးတစာ�ငး
ဝေလလာလ�ကရသညဟသညအခ�ကက နမးက�သာ�ဝေစာေခငး�မး� � မးေဖစာသငးဝေပ။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး�၏ အ�ငးတငး�တငး ဝေေဖရငး�ရနလအပသည ခကခ�ေပငး�ထနဝေသာ အဝေရ�
ကစာာမး�ာ�ကဝေတ�ရရမးည ေဖစာသည (ဥပမးာ - တာ�နထမး�ဝေ�ာငး�� ပဂဂလမး�ာ�သည လကရအာဏာာ
ကစာန�လတ၍ လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ရန ေငးငး��နဝေနေခငး�နငး အပခ�ပခငးအာဏာာရရရန နည�လမး�စာ�က
အသ��ေပဝေနေခငး�)။ ၁၉၉၀ ေပညလနနစာမး�ာ�၏ အက� ��ကမး�ာ�အပြးပ� မးကကယ ဝေဂ�ဘာာခ�ကဗ၏
ယဝေန�ကမးာာကြးက�အဝေပ� လတတဝေလာ�န�စာစာဝေလလာခ�ကအရ အာဏာာက ထပပငး�အ�ငး၌သာ
တစာစာတစာစာည�တည� ထန�သမး�ခ�ပကငးထာ�ေခငး�သည ဝေနရာတငး�ရ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ
ေမးကဝေရစာစာနစာက အမးနတကယပြးခမး�ဝေေခာကမး ေဖစာဝေစာပါသည။
ကမးာာကြးက�သည လငးေမးနဝေသာဝေေခလမး�မး�ာ�ေဖငး ဝေေပာငး�လ�လက ရပါသည။ ယဝေန�ဝေခတ၏
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေဝေရ��� တညဝေ�ာကသသည မးမးဝေရ�မးယခငး ဝေရ���သာ��ကသမး�ာ� မးရရခ�
သည အခငးအဝေရ�မး�ာ�က ရရပါသည။ နငးငး�ဝေတာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�သည တစာကမးာာလ��
�ငးရာသတမးတစာ�နန�မး�ာ�အာ� နာ�လညဝေရ�အတက ကမးာာအန��အေပာ�က�ယက�ယေပန�ေပန�တညရ
ဝေနဝေသာ ရငး�ေမးစာတစာခေဖစာပြးပ� ခလပတစာခ�ကနပရ�မးေဖငး သတငး�နငး နည�ပညာရပမး�ာ�သည
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအတက ဝေရ�ခ�ယစာရာပ�စာ�မး�ာ�က အေမးန���ရယသ��စာ�နငးရန ပ�ပ�နငးစာမး�ရ
ပါသည။
VI
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�လပငးန�စာဉးတငး ပါ�ငးလ�ကရဝေသာ ပဂဂလမး�ာ�
အာ� International IDEA ၏ ယခ လမး�ညနခ�ကအသစာမး ပ�ပ�ဝေပ�ထာ�သည အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�
မးာ - ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�အာ� ပြခ�ငး�သ��သပရန ပမး၍စာနစာက�ဝေသာ နည�လမး�မး�ာ�ေဖစာသည။
ပငးကယအာ�ေဖငး မးဝေေပာငး�မးလ�ဘာ�ခငးမးာဝေသာ၊ သ�မးဟတ သာလနဝေကာငး�မးနဝေသာဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ�ငးရာ စာနစာမး�ာ�ဟ၍ မးရသက�သ� တစာမး� �တည�က�ငးသ��၍ နည�လမး�အာ�လ�� သ�မးဟတ ပ�စာ�
အာ�လ��အတက အ��ငးခငးက�ေဖစာဝေအာငး ဝေ�ာငးရကနငးဝေသာစာနစာဟ၍လည� မးရဝေ�ကာငး�က ယငး�
က အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ဤလမး�ညနခ�ကတငး နငးငး�တငး�အဝေနေဖငး မးမးတ�၏ ကယပငး
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေက ဝေရ���ရနကယပငးနည�လမး�မး�ာ�က ရာဝေဖရမးညဟဝေသာ အခ�ကက
အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ထ�အေပငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခအာ� ပ�စာ�ခ�မးတေခငး�သည
ဝေ�ာငးရကသမး�ာ�က တငး�ေပညအတက အဝေကာငး����နည�ပညာ�ငးရာ ဝေေဖရငး�မးကရာဝေဖရမးည
ပညာရပ�နဝေသာ လပငးန�စာဉးတစာခသကသကသာ မးဟတဝေပ။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအာ� မး�ကမး�
ဝေရ����ကသမး�ာ�နငး ဝေစာစာပဝေ��ဝေန�သမး�ာ�သည ယငး�တ�၏ နငးငး�ဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�က ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ ေပဋဌာာန�ခ�ကတစာခအေဖစာသ� အကခရာတငး၍ အသငးဝေေပာငး�ရနရညရယလ�ကရဝေသာ
နငးငး�ဝေရ�သမးာ�မး�ာ� ေဖစာ�ကပါသည။ သ�ေဖစာရာ ထကရလာဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ
စာာရကစာာတမး�မး�ာ�သည အဝေကာငး����ဝေသာ နည�ပညာရပမး�ာ� ရရနငးမး နည�ပါ�လဝေသာလည�
အဝေကာငး����ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ သဝေဘာာတညခ�ကမး�ာ�ကမး ရရနငးပါသည။
ဤလမး�ညနစာာအပသည နငးငး�ဝေရ��ငးရာ သဝေဘာာတညမးတစာရပ၏ အက� ��ကအဝေန
ေဖငး နငးငး�တစာခမးလအပခ�ကမး�ာ�က ထငးဟပဝေဖာေပဝေပ�သည နမးနာပ�စာ�တစာခကရာဝေဖရနအတက
ဝေ��ဝေန�မးမး�ာ�က တ�ေမးငးဝေ�ာငးရကရန ရညရယထာ�ပါသည။ ကမးာာတစာ�မး�ရ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ တညဝေ�ာက�ကသမး�ာ�က ဝေလလာ�ကညရလငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေက ဝေရ���ဝေနစာဉး
အတငး�ကနဦး�အ�ငးမးာပငး ဤအခ�ကက သငးဝေလ�ာဝေကာငး�မးနစာာ အသ��ခ�ပါသည။ ယငး�သည
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ပ�စာ�ဝေရ�ခ�ယမးအတက ကနဦး�ဝေ��ဝေန�မးမး�ာ�က ဝေ�ာငးရကရနလအပ
သည အခ�ကအလကမး�ာ�က ပ�ပ�ဝေပ�ပြးပ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�၏ ရပဝေထ�
ခကခ�ဝေသာ အပငး�မး�ာ�အာ� နာ�လညရနအတက နေန�ပ� �ေခငး�တစာခအေဖစာ အလနအသ���ငးလ
ဝေ�ကာငး� သကဝေသေပပါလမးမးည။
ကမးာာကြးက�သည အာရပကမးာာတငး လကရ လပရာ�မးအငးအာ�၏ အက� ��ကအဝေနေဖငး ေမး
ကဝေရစာစာနစာက အဝေေခခ�ဝေသာဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�၏ ဝေေသအလကလပရာ�မး
လငး�က မး�ကာမးပငး ဝေတ�ေမးငးမးည ေဖစာပါသည။ သ�ေဖစာရာ ဤလမး�ညနခ�ကစာာအပက အခ�နကက၍
ထတဝေ�လကရပါသည။
Cassam Uteem
ဝေမးာရ�တ�ယပစာ၏ သမးမတဝေဟာငး�
VII
ပြးပ�ခ�ဝေသာ �ယစာနစာမး�ာ�အတငး� တကကြးက�မး�ာ�အာ�လ��မး နငးငး�အာ�လ��သည ယငး�တ�၏
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ စာမး�ဝေ�ာငးရကမးက ေပနလညပ�စာ�ခ�မးတလာပြးပေဖစာရာ လနခ�ဝေသာ ၅ နစာ
အတငး�ကပငး ဝေဘာာလ�ဗ�ယာ�၊ အကဝေကဝေေါ၊ အဂ�စာ၊ အကစာလန၊ ကငးညာ၊ ေမးနမးာ၊ နဝေပါ၊ သရ
လက�ာ၊ �ေန၊ ထငး�နငး တန�ရာ�တ�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�လပငးန�စာဉး၏
အ�ငးတစာခသ�မးဟတ အေခာ�တစာခတငး ဝေရာကရပါ�ငးလာခ�ပါသည။ ၂၀၁၁ အာရပကမးာာတငး လထ
ဦး�ဝေ�ာငးသည ဝေတာလနဝေရ�၏ဝေနာက�ကတ�အေဖစာ နယပယဝေေသတစာခအတငး� သငးဝေလ�ာမးတ
ဝေသာ ေမးကဝေရစာစာနစာကဖနတ�ရာ၌ အဓလေက အဝေရ�ပါသညကဏဍာက ဦး�ဝေ�ာငးနငးရန ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�က ခ�မးတေခငး�ေဖစာပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�သည ပမးက�ယေပန�ဝေသာ နငးငး�ဝေရ�အရ အသငး
က�ဝေေပာငး�မးမး�ာ�တငး ေဖစာဝေပ�ဝေလရပါသည။ ယငး�သည ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�တညဝေ�ာကဝေရ�၊ နငးငး�ဝေတာ
တညဝေ�ာကဝေရ�တ�အေပငး အ�ကပအတည�လနကာလမး�ာ�အတငး� အမး� �သာ�ေပနလညရငး�ကာ�
ဝေစာဝေရ�၊ ပ�ဝေပါငး�ပါ�ငးဝေ�ာငးရကဝေရ�၊ ပဋပကခကာလအပြးပ�တငး သာတညမးဝေသာ ဝေငးအရငး�အန�
မး�ာ� ခ�ဝေ�ခ�ထာ�ဝေပ�ေခငး�အတက လအပခ�ကတ�နငးလည� �ကစာပဝေနပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�စာာတ�သည အစာ�ရ၏နည�လမး�မး�ာ�က အ�ကမး�ဝေရ���ရ�မးသာမးဟတဝေတာပ� တရာ�ဥပဝေေ
အရရေမးငးပြးပ� က�ယက�ယေပန�ေပန�လကခ�မးည ပ�စာ�မး� �ေဖငး ပမးမး�ာ�ေပာ�က�ယေပန�လသည စာနဝေခ�မး
မး�ာ�ကပါ တ��ေပနလ�ကရပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကရန လအပခ�ကမး�ာ� ေမးငးမးာ�
လာသေဖငး ယငး�တ�သည မး�ကာခဏာရပဝေထ�ပြးပ� ရည�ကာတတဝေပရာ ပ�စာ�ခ�မးတရနနငး အဝေကာငး
အထညဝေဖာဝေ�ာငးရကရန စာနဝေခ�မးမး�ာ�စာာရဝေနပါသည။ အက� ��ကအာ�ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေက ပ�ဝေဖာရာတငး ပါ�ငးမးညသမး�ာ�အဝေနေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�လပငးန�
စာဉးမး�ာ�နငး နည�လမး�မး�ာ�နငးပတသက၍ က�ယေပန�ဝေသာစာည�မး�ဉး�ဝေပါငး�စာ�ေဖငး ကြးက��ကပထန�သမး�
ထာ�ဝေသာ၊ လကဝေတ�က�ဝေသာ အသအေမးငးမး�ာ�ကရရရန လအပပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�နငး စာပလ�ဉး�၍ နငး�ယဉးဝေလလာဝေသာ အသအေမးငး
မး�ာ�ကဝေ�မးေခငး�သည International IDEA ၏ အဓလေကလပငးန�စာဉး ကဏဍာမး�ာ�အနကမးတစာခေဖစာ
သည။ �ါရငးစာာဝေရ��ရာမး�ာ�က အဝေလ�ထာ�၍ တစာညတစာညတတည လကနာ�ကသည ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကဝေရ� လကဝေတ�လမး�ညနစာာအပတငး ပထမး���အကြးကမးဝေဖာေပဝေသာပညာ
ရပပငး��ငးရာ နာ�လညတတသမးနငး အထကဝေဖာေပပါ နငး�ယဉးဝေလလာသည အသအေမးငးတ�က
ဤလမး�ညနစာာအပကဝေဖာေပ၍ ပ�စာ�ခ�မးတထာ�ပါသည။
ဤစာာအပသည နငးငး�ဝေရ�သမးာ�မး�ာ�၊ မး�ါေခ�မးတသမး�ာ�နငး ဝေခတမးဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
VIII
ဝေရ���ေခငး�တငး လကဝေတ�ပါ�ငးက�ငးသ��သမး�ာ�က ရငး�ငးလ�ကရဝေနဝေသာ အသအေမးငးလစာဟာမး
မး�ာ�က ေဖည�ည�ဝေပ�ရန ရညရယထာ�ပါသည။ ယငး�၏ အဓလေကရညရယခ�ကမးာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေတညဝေ�ာကဝေရ�တငး လတတဝေလာဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�နငး အလာ�အလာမး�ာ�မး သငးခန�စာာ
မး�ာ�ကရယနငးဝေသာ ပထမးတန�စာာ�နည�လမး�တစာရပ ဖနတ�ဝေပ�ရန ေဖစာသည။ သ�ေခာ�ကဏဍာမး�ာ�
အေဖစာဖတရနငးရန အခန�မး�ာ�ကခ�ထာ�ပြးပ� �န�စာစာဝေရ�အဝေေခခ�မးဝေဘာာငးက အခန�တငး�တငး တသ
မးတတည� အသ��ေပေခငး�ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေခ�မးတဝေရ� လပငးန�စာဉးမး�ာ�က လညပတ
ဝေ�ာငးရကဝေနဝေသာ အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�နငး အဖ��အစာည�မး�ာ�၏ အတငး�အတာက ပမးနကရငး�စာာ
နာ�လညသဝေဘာာဝေပါက လာဝေစာပါမးည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ ခ�မးတဝေရ���ေခငး�ေဖငး အဓလေန�ရညစာာ ခငးမးာတညတ�သည ေမးကဝေရစာ
စာနစာရရဝေအာငးေမးငးရန မးညက�သ� ဖနတ�နငးမးညက ဤဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�
လကဝေတ� လမး�ညနစာာအပက ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေဝေရ���ေခငး�သည ကာလ
ရည အခ�နယဝေသာ၊ သမးငး�နငး�ငးဝေသာ လပငးန�စာဉးတစာခေဖစာပြးပ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခ
အာ� အမးနတကယဝေရ���ဝေသာအခါတငးလည� ကာလတစာခသတမးတထာ�ေခငး� မးရပါ။ ဤစာာအပ
သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာစာနစာမး�ာ�အာ� ပြခ�ငး�၍နာ�လညေခငး�က အထ�အဝေလ�ဝေပ�ပြးပ�
မးတ�ကနေါန� (အခန� ၁)၊ အဝေေခခ�မးမး�ာ�နငး အေပနအလနခ�တ�ကဝေနဝေသာ အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�
(အခန� ၂) နငးလ�အခငးအဝေရ��ငးရာ ဓလေဝေလထ��တမး�မး�ာ�တညဝေ�ာကရနလအပခ�က (အခန� ၃) တ�
အေပငး အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�ခ�မးတမးအတက ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ� (အခန� ၄ မး ၆) နငး
အစာ�ရ၏ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�ပ�စာ�မး�ာ� (အခန� ၇) အပါအ�ငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေစာနစာက
အေပညအစာ�နာ�လညရန အသာ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ယငး�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�
အတက အဝေသ�စာတအစာအစာဉး သ�မးဟတ နမးနာပ�စာ�ကဝေဖာေပထာ�မးညမးဟတဝေသာလည� လကဝေတ�
ဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�နငးအသအေမးငးမး�ာ�မး သငးခန�စာာမး�ာ�ကမးဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�က စာာရကဝေပ�တငး ဝေရ�သာ�ဝေဖာေပရနမးာ ရ�ရငး�လယကမးညေဖစာဝေသာလည� လကဝေတ�
လပဝေ�ာငးခ�ကတငးမး က�ေပာ�ေခာ�နာ�ပါဝေ�ကာငး� သငးခန�စာာရရပါသည။
စာာဝေရ�သမး�ာ�၊ မးမးတ�၏ အဝေတ�အကြက�မး�ာ�မး ရရလာဝေသာ အသဉာာဏာစာမး�မး�ာ�ေဖငး ပ�ပ�ဝေပ�
ခ�ဝေသာ ပ�ဝေပါငး�ပါ�ငးသမး�ာ�နငး ဝေနာဝေ��အစာ�ရကလည� ပ�ပ�မးအတက စာတရငး�ေဖငးဝေက��ဇ�တငးပါ
ဝေ�ကာငး� ဝေဖာေပလပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကဝေရ� လကဝေတ�လမး�ညနစာာအပ
သည ယငး�တ�၏အကအညမးပါပ� ဝေပ�ဝေပါကလာနငးမးည မးဟတပါ။
Vidar Helgesen
အတငး�ဝေရ�မး��ခ�ပ၊ International IDEA
IX
ဤစာာအပသည မး�ာ�စာာဝေသာပဂဂလမး�ာ�နငး အဖ��အစာည�မး�ာ�၏ပ�ပ�မး၊ ပ�ဝေပါငး�ပါ�ငး ကည
မးမး�ာ�မးပါပ� ေဖစာလာနငးမးည မးဟတပါ။
ကနပတ�အဝေနေဖငး စာာဝေရ�သမး�ာ�နငး မးာ�ကပစာ ဝေဘာာကငးဝေဖာေ၊ ဟာ�ငး အဗရာဟငး၊ န
ရာ ဟကေလငး�၊ �ာကန တာလာ ကာေဂါမးာ ရာဂ�စာ�ငးဟမး၊ ဝေပါလ�စာ တကစာဖာဂ�ဝေယာဂ�စာစာနငး
�ငး�လပ �ါဟယ စာဝေသာ အေခာ�ဝေသာ ပ�ပ�သမး�ာ�၏ ကညဝေထာကပ�မးမး�ာ�အာ� ဝေက��ဇ�တငး
ဝေ�ကာငး� ဝေေပာ�ကာ�လပါသည။ ကနပတ�သည ဘာပငး အကေဟ ကာရ၊ စာတဖငး ဂမးကဇ ကမးပ�စာ၊ �
လနေါ ဂငး�စာ၊ ရရငး ဟာ�ငး၊ ဝေတာကာတ ဂ�ာေငးနငး �လဖရေ ဗလာဝေကာတာ တ�ကလည� ယငး�
တ�၏ အဓလေကက�ဝေသာ ပါ�ငးဝေ�ာငးရကမးအတက ဝေက��ဇ�တငးဝေ�ကာငး� ဝေဖာေပလပါသည။
ကယစာမး�၊ ဉာာဏာစာမး�ရသဝေရ� အပငးပန�ခ�ကာ သ��သပစာစာဝေ��ဝေပ��ကဝေသာ တကေပရာ
�ပ ေနဂါနာ၊ ကာ�လ�စာ အယလဘာတတ ဂတယာ၊ နရယာ မးာရမးဘာာ၊ ခရစာစာတ�နာ� မးဝေရ�၊ ဂ�ငးန
တဟကကနငး ဂ�ာယမးပသ �စာခရမး ရကဝေန�တ�အာ� ယငး�တ�၏ ပြးပ�ေပညစာ�ဝေသာ ဝေ�ာငးရကခ�က
မး�ာ�နငး ကမး�က�ငးဝေသာ လမး�ညနမးမး�ာ�အတက ဝေက��ဇ�တငးအပပါသည။ ကာတယာ ပါပါဂယာန
အာ�လည� မး�ကမး�ဝေရ���ေခငး�တငး ထထဝေရာကဝေရာက ပါ�ငးကညမးအတက အထ�ဝေက��ဇ�တငးလ
ပါသည။ အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�အာ� ခ�မးတဝေရ���ရာတငး အဝေတ�အဝေခ� အယအ�သစာမး�ာ�နငး အေမးငး
မး�ာ�က ပ�ပ�ဝေပ�ခ�သည ဝေရာလ အာဗလာ ဝေအာတစာဇ၊ အငးေရ� ဘာရကေဝေလ၊ အငးေရ� အ�လစာစာ၊
ခ�ယရ ဝေ�ာငး�ေါ�စာ၊ လနာ ရစာခလာတာမးနနငး အေခာ�ပဂဂလမး�ာ�၊ မး�ာ�စာာဝေသာ အဝေ�ကာငး�အရာ
မး�ာ�က ဝေဖာေပဝေပ��ကသည IDEA ၏ �နထမး�မး�ာ�အာ�လ�� အပါအ�ငး မး�ာ�စာာဝေသာပဂဂလမး�ာ�က
လည� အထ�ဝေက��ဇ�တငးရဝေ�ကာငး� ဝေဖာေပလပါသည။
ကနပတ�၏ တ�ဘာကလပဝေ�ာငးသေဖစာသည Interpeace ကလည� ဤစာမး�ကန�အတက
အဝေတ�အေမးငးမး�ာ�၊ စာတက�စာတသန�မး�ာ�နငး ဖ��ပြးဖ�တ�တကမးက ဝေ�ာငးရကဝေပ�ဝေသာ ယငး�၏
ကဏဍာအတက အထ�ဝေက��ဇ�တငးလပြးပ� Interpeace ၏ ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရကသမး�ာ�ေဖစာဝေသာ မးက
ကယ ဘာရန�ထ၊ ဝေဂ�လ ဝေကာထရ�လ ရာရဂငး�နငး အနတန ရကဂန တ�ကလည� ဝေက��ဇ�တငးရပါ
သည။
သဝေတသန ေပလပရာတငး ပ�ပ�ဝေပ�ဝေသာ အမးမးလ ဘာငးဇ၊ မး�ဂ� ဖာဇ လဝေယာလ၊ အဗ ဂရ
နာ၊ စာန�လ၊ ဂ�န ဝေအာဂ�စာ၊ အာဘာရတခ �ာတ၊ အန ကကထရငး �ကဝေမးရယာ၊ ကတဂ�ာ စာဝေတာ
ဘာာဂ�ာ၊ အနနာ မးာရယာ ဗာ�ဂတစာ နငး ဖ�လစာ �ငး�စာ ဘာတဂ တ�အာ� ထပဝေလာငး�ဝေက��ဇ�တငးအပ
ပါသည။
X
ထတဝေ�မး�ငးရာ ကမး�က�ငးသ ဝေဂ� မးကသရ� စာထရနေါ နငး အဗ ဂ� ဟန�ငးတ�အေပငး
International IDEA အဖ��၏ စာမး�ဝေ�ာငးရညေမးငးမးာ�ဝေသာ ပ�နပထတဝေ�ဝေရ� အဖ��အစာည� အထ�
သေဖငး နာေယာ ဟနေယဇနေါ၏ ကြးက�ပမး�အာ�ထတမးမး�ာ�အတက ဝေက��ဇ�တငးဝေ�ကာငး�ဝေဖာေပလ
ပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�လပငးန�စာဉးအဖ��၏ ပ�ပ�ဝေ�ာငးရကမးမး�ာ�မးာ
အဖ�မးေဖတနငးပါ။ မးယလနန အယလငး၊ ဂ�ငးန ဖနေယာလန အငးစာဘာာဂ၊ ရစာနာ အစာစာဝေမး�လ - က
လာခနငး တာယ ငး�ငး� တ�ကလည� ဤစာမး�ကန�အတက ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရကမးမး�ာ�နငး စာတအာ�ထက
သနစာာ ပ�ပ�မးမး�ာ�အတက ဝေက��ဇ�တငးလပါသည။
ဝေနာက���တငး ကနပတ�အဝေနေဖငး ဤေမးနမးာဘာာသာေပနစာာအပထတဝေ�နငးရန ကညပ�ပ�
ဝေပ�ဝေသာ လဇငးဘာာခနငးငး�အစာ�ရ၊ �ေငးနငးငး�အစာ�ရ၊ ဝေနာဝေ�နငးငး� နငးငး�ေခာ�ဝေရ��နကြးက�ဌာာနနငး ဖငးလန
နငးငး� နငးငး�ေခာ�ဝေရ��နကြးက�ဌာာနတ�အာ� ဝေက��ဇ�တငးရပါသည။
XI
စကားး�ချးး �� ............................................................................................................................... III
အမာားစး ................................................................................................................................. VII
ကျေးကားး�ဇးး�တငလာား ..................................................................................................................... IX
၁။ နဒါါန� ............................................................................................................................. ၁
၂။ အစ��ရစနစမားး�နာငယင�တ��၏အကားး��သကားကျေးရးကားမာမားး� .................................................. ၃
၂.၁။ သမးမတစာနစာ ...................................................................................................... ၄
၂.၂။ ပါလမးနစာနစာ .................................................................................................... ၅
၂.၃။ အဝေရာစာနစာ (တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာက ရညညန�ပါသည)....................... ၇
၂.၄။ က�ေပာ�ေခာ�နာ�ဝေသာ အစာ�ရစာနစာမး�ာ�မး ေဖစာနငးဝေေခရဝေသာ အာ�သာခ�ကမး�ာ�နငး . ၈
စာနဝေခ�မးမး�ာ�
၂.၅။ အစာ�ရစာနစာအသ�သ�၏ အာ�သာခ�ကမး�ာ�နငး စာနဝေခ�မးမး�ာ�က တငး�တာသည ... ၁၁
အညန�ကန�မး�ာ�၏ အကန�အသတေဖငး အဝေရ�ပါမး
၃။ရညရယချးးကား/ခြချး��င��သ���သပချးးကား ........................................................................................ ၁၅
၄။ကျေးနးကားချး�အကျေးေချးအကျေးန၏အကျေးရ�ပါမာ ..................................................................................... ၂၁
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး� ............................................................................................... ၂၅
၅.၁။ ေမးကဝေရစာစာနစာက ပ�စာ�ခ�မးတရာ၌ ဗဟခ�ပကငးမးမး�ာ�ဝေသာ
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� ပ�စာ�ခ�မးတေခငး� ............................................... ၂၅
၅.၂။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�က အပခ�ပဝေရ�အငးစာတက���ရငး�
အ�ငး�ငးသ� ခ�ဝေ�ဝေပ�ရာတငး ဝေရ�ခ�ယစာရာနည�လမး�မး�ာ� ............................... ၂၇
၅.၂.၁။ တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေသာ နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�
(collegial executive) ........................................................................ ၂၈
၅.၂.၂။ အပခ�ပသ နစာမး� �နစာစာာ� ပါ�ငးဝေသာ နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�စာနစာ ....... ၃၁
၅.၂.၃။ သမးမတ၏ တာ�နထမး�ဝေ�ာငးရနကာလ သတမးတခ�ကမး�ာ� ................. ၃၄
၅.၂.၄။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက အစာ�ရ၏ အ�ငးအသ�သ�သ� ......... ၃၆
လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ဝေသာ နည�လမး�ေဖငး ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး�
၅.၃။ အပခ�ပဝေရ�မးဏဍာငးအဝေပ� အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ထန�ဝေက�ာငး�မးမး�ာ� .......... ၄၁
၅.၃.၁။ အစာ�ရ၏ အကြးက�အက� (�နကြးက�ခ�ပ) အာ� ခန�အပ/ဝေရ�ခ�ယ/ ................ ၄၃
ထတပယနငးဝေသာအာဏာာ
XII
၅.၃.၂။ �နကြးက�အဖ��အဝေပ� ထန�ခ�ပေခငး� ......................................................... ၄၄
၅.၃.၃။ အယ�အ�ကညမးရ အ�တငးသငး�ေခငး� ................................................... ၄၅
၅.၃.၄။ ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ� ဖ�ကသမး�ေခငး� .............................................. ၄၆
၅.၃.၅။ စာ�ခ�ကတငးေခငး� .................................................................................... ၄၇
၅.၃.၆။ နငးငး�သာ�မး�ာ�ကအပခ�ပဝေရ�အစာ�ရက တာ�နမးေပနလညရပသမး�ခငး ... ၄၉
၅.၄။ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ထဝေရာကမးရဝေသာအာဏာာက ေဇငး�ဝေရ���ေခငး� ................ ၅၀
၅.၄.၁။ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အဝေရ�ကြးက�ဝေသာ ���ေဖတခ�ကခ�မးတဝေရ�
လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး အေခာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးသမး�ာ�၏ပါ�ငးမး . ၅၀
၅.၄.၂။ ဥပဝေေဝေရ���ေခငး�လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
သကဝေရာကမးက ကန�သတေခငး� .......................................................... ၅၄
၆။ နဂး���................................................................................................................................. ၅၉
မးတစာမး�ာ� ............................................................................................................................. ၆၄
အဓလေက စာာလ��မး�ာ� ................................................................................................................ ၆၇
အေခာ�ဝေသာရငး�ေမးစာမး�ာ� ........................................................................................................ ၆၈
အဓလေပါါယဖငး�ခ�ကမး�ာ� ......................................................................................................... ၇၀
စာာဝေရ�သအဝေ�ကာငး�............................................................................................................... ၇၄
International IDEA အဝေ�ကာငး� ............................................................................................ ၇၅
XIII
ဇးယး�
ဇယာ� ၁။ က�ေပာ�ေခာ�နာ�ဝေသာ အစာ�ရစာနစာမး�ာ�မး ေဖစာနငးဝေေခရဝေသာ အာ�သာခ�ကမး�ာ�နငး ....... ၉
စာနဝေခ�မးမး�ာ�
ဇယာ� ၂။ ဤအခန�တငး အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ဝေသာ အဝေရ�ကစာာရပမး�ာ� ................................ ၆၁
ပ��
ပ� ၁။ သမးမတစာနစာအစာ�ရ ......................................................................................................... ၅
ပ� ၂။ ပါလမးနစာနစာ............ ...................................................................................................... ၆
ပ� ၃။ အဝေရာစာနစာ အစာ�ရ ....................................................................................................... ၈
ပ� ၄။ ဗဟအ�ငးမး လကဝေအာကသ� အာဏာာမး�ာ�ခ�ဝေ�က�ငးသ��ေခငး�အတက ............................ ၁၉
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�နငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ဝေရ�ခ�ယစာရာမး�ာ�
ပ� ၅။ �ေနနငးငး�၏ အပခ�ပဝေရ�ပငး� ခ�ထတမးမးတငးမး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပ ဝေရ�အဖ��ပ�စာ� .............. ၂၈
ပ� ၆။ ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�တ�၏ တာ�နဝေ�မးခ�ဝေ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ� ...... ၂၉
အဖ��ပ�စာ�
ပ� ၇။ �စာဇာလနနငးငး�၏ တာ�နဝေ�မးခ�ဝေ�ဝေသာ အပခ�ပဝေရ�အဖ�� .......................................... ၃၁
ပ� ၈။ ဗဟအ�ငးမး ဝေေသနတရ အ�ငးသ� တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး�၊ လပပငးခငးအာဏာာ...... ၃၈
ဝေပ�ေခငး�နငး တာ�နလ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ေခငး�တ�၏ က�ေပာ�ထငးရာ�ခ�ကမး�ာ�
ပ� ၉။ နငးငး�ဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး� ဥပမးာမး�ာ� ............................................................. ၄၀
ဇးယး�ကားကား
ဇယာ�ကက ၁။ သမးမတစာနစာ အစာ�ရ၏ အဂ�ါရပမး�ာ� ................................................................. ၄
ဇယာ�ကက ၂။ ပါလမးနစာနစာ အစာ�ရ၏ အဂ�ါရပမး�ာ� ................................................................ ၅
ဇယာ�ကက ၃။ ဝေရာဝေထ� ဝေပါငး�စာည�ထာ�ဝေသာ အစာ�ရစာနစာ၏ အဂ�ါရပမး�ာ� ............................ ၇
1န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
၁။ နဒါါန�
နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ
ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမးအတက အဓလေကက�ဝေသာ အစာ�ရ၏ကဏဍာသ��ခအနကမးကဏဍာတစာခေဖစာပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၊ ဥပဝေေေပလတဝေတာနငး တရာ�စာရငးဝေရ�အဖ��ဟသည အစာ�ရ၏ ကဏဍာ
သ��ခအ�ကာ� အာဏာာခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး�နငး ထကဏဍာသ��ခအ�ကာ� အခ�ငး�ခ�ငး��ကစာပဝေနမးမး�ာ�
သည ဤသ�ပ�စာ�ခ�မးတရနအတက အဓလေကက�ဝေသာ အဝေေခခ�သဝေဘာာတရာ�မး�ာ�ေဖစာပါသည။ တရာ�
ဥပဝေေမး�ာ�က ဝေရ���ခ�မးတပြးပ� ရသ��မးန�ဝေေခဝေငးစာာရငး�ကအတညေပရသည ဥပဝေေေပလတဝေတာ၊
ဥပဝေေမး�ာ�က အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးရကရသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး တရာ�ဥပဝေေ
မး�ာ�အဝေပ�စာရငး���ေဖတဝေပ�ဝေသာ တရာ�စာရငးဝေရ�အဖ��ဟသည အ�ပါကဏဍာသ��ရပ၏ က�ယေပန�
ဝေသာ ဝေယဘာယ�က�ေပာ�မးမး�ာ�အတငး� သငးဝေလ�ာမးတဝေသာ ဟနခ�ကညမးက ပ�စာ�ခ�မးတနငးရနနငး
ေပဿနာရပမး�ာ�စာာကရငး�ငးပြးပ� ကငးတယဝေေဖရငး�ရန လအပပါသည။ ယငး�ကဏဍာသ��ခတ�၏ တစာခ
နငးတစာခအ�ကာ� က�ေပာ�ေခာ�နာ�ဝေသာအေပနအလနစာစာဝေ��မးမး�ာ�နငး ကြးက��ကပထန�ဝေက�ာငး�မးမး�ာ�
သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအသစာတစာခအာ� မး�ကမး�ဝေရ���ေခငး� သ�မးဟတ လကရဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေအာ� ေပေပငးဝေေပာငး�လ�ဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး စာဉး�ကမးေပတဝေ��ဝေန�ေငးငး�ခ�နငးရနအတက
အဝေ�ကာငး�အရငး�တစာရပေဖစာပါသည။ သ�ေဖစာရာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�အဝေ�ကာငး�
ဝေ��ဝေန�ရာတငးသ�သန�အဝေ�ကာငး�အရာတစာခအေဖစာ ဝေ��ဝေန�နငးမးညမးဟတဘာ� ယငး�ပါ�ငးလညပတ
ဝေနသည အစာ�ရဖ��စာည�ပ�တစာခလ��က နာ�လညထာ�ရနလအပပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတက ပ�စာ�ခ�မးတဝေရ�နည�လမး�မး�ာ�က ပ၍အဝေသ�စာတက�
စာာစာဉး�စာာ�ေခငး�မးေပမး နငးငး�ဝေတာ၏ကဏဍာသ��ရပအ�ကာ� အခ�ငး�ခ�ငး��ကစာပဝေနမးမး�ာ�အဝေပ� အက�ဉး�
2 ဒမ�ကရေ�ေစနင� �ေး��ကရောကရေပ�ဆ�ငောအကရေအည�ပ��ေ� န�ငငတကရောအဖ��အစည� (International IDEA)
ခ�ပ ပြခ�ငး�သ��သပခ�ကသည အဝေထာကအကေပမးညဟ ယ�ရပါသည။ အထ�သေဖငး အစာ�ရ၏
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး ဥပဝေေေပလတဝေတာတ�အ�ကာ�ရ အဖ��အစာည��ငးရာ ဟနခ�ကည
မးသည မးတညဝေသာစာမး�ဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�နငး ပ�စာ�သတမးတမးနည�လမး�မး�ာ�ကဝေပ�စာမး�နငးပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေကဝေလလာ၍ ဝေ��ဝေန��ကသမး�ာ�သည သမးမတစာနစာ၊ လတဝေတာစာနစာနငး
ယငး�တ�နစာခ၏ အဂ�ါရပမး�ာ� ဝေရာဝေထ�စာာရဝေနဝေသာ �ကာ�စာနစာဟသည အမး� �အစာာ�သ��ခအသငး
အေဖစာ က�ယေပန�သညအခငး�အက�ငး�ရသညစာနစာမး�ာ�က ခ�ေခာ�သတမးတဝေလရ�ကပါသည။ သမးမတ
စာနစာနငး လတဝေတာစာနစာအ�ကာ� အဝေေခခ�ကာေခာ�ခ�ကမးာ သမးမတစာနစာတစာခတငး ဥပဝေေေပလတ
ဝေတာနငး အစာ�ရ၏ အကြးက�အက�တ�က ပ�ဝေသသတမးတထာ�ဝေသာ ကာလတစာခအတက တကရက
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကဝေသာလည�လတဝေတာ
စာနစာတငး လတဝေတာကသာ တကရကဝေရ�
ဝေကာကတငးဝေေမးာက၍ အစာ�ရ၏ အကြးက�အက�
က လတဝေတာကပငး ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာက
ပြးပ� ၄ငး�သညလတဝေတာ၏ အပြးမး�တမး�ပ�ပ�မးက
လအပပါသည။ ထစာနစာနစာခအ�ကာ� အေခာ�
ဝေသာက�ေပာ�ခ�ကမး�ာ�က ထတနတနငးဝေသာ
လည� အ�ပါက�ေပာ�ခ�ကမး�ာ�သည သမးမတ
စာနစာ၊ လတဝေတာစာနစာ သ�မးဟတ တစာစာတ
တစာပငး�သမးမတစာနစာစာသေဖငး အမး� �အစာာ� ခ�ေခာ�
ရာတငးဝေထာကကပ�ပ�ေခငး� ရ၊မးရအဝေပ�မးတည
၍ အယအ�မး�ာ�က�ေပာ�ေခာ�နာ��ကပါသည။
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၊ဥပကျေးဒါေပ�
လာာတကျေးတးနာငတရး�စ�ရငကျေးရ�အဖ��ဟးသည
အစ��ရ၏ကားဏဍသ���ချး�အကြားကားး�အးဏားကား�
ချး�ကျေး�သတမာာတကျေးပ�ေချးင�နာငအချးးင�ချးးင�
ဆကားစပကျေးနမာမားး�သညဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�
ဥပကျေးဒါ၏အဓကားကားးကျေးသးအကျေးေချးချး�သကျေးား
တရး�မားး�ေဖစပါသည။ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�
ဥပကျေးဒါတစချး�ချးးင�စ�သညအဆ�ပါကားဏဍ
သ���ရပအကြားကားး�တင၎င�တ��ကား�ယပ�ငကျေးေမာေပင
အကျေးနထားး�နာငကား�ကားည�ပြးပ��တကားးကျေးသး
ဟနချးးကားည�မာတမာရာကျေးစရနပ��စ�ချးးမာာတပါသည။
3န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
ေမးကဝေရစာစာနစာက အဝေေခခ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး�နငး ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတေခငး� (constitutional design) ၏ အဓလေကက�ဝေသာ အဝေ�ကာငး�အရာ
တစာရပမးာ နငးငး�ဝေတာဖ��စာည�ပ� (state structure) အာ� ပ�စာ�သတမးတေခငး�ပငးေဖစာပါသည။
ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�က ယငး�တ�အဝေနေဖငး သမးမတစာနစာ၊ လတ
ဝေတာစာနစာ သ�မးဟတ အဝေရာစာနစာက လကခ�က�ငးသ��ဝေန�ကဝေ�ကာငး� တက�ေပတသာ�စာာ တရာ��ငး
ဝေဖာေပထာ�ေခငး�မးရပါ။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး�သည အစာ�ရ၏ကဏဍာနစာရပအ�ကာ� ၎ငး�တ�ကယပငး
ဝေေမးေပငးအဝေနအထာ�နငးကကညပြးပ� တက�ဝေသာဟနခ�က ညညတမးတမးရဝေစာရန ပ�စာ�ဝေဖာခ�မးတပါ
သည။ ထ�ဝေနာကတငးမး နငးငး�ဝေရ�သပါ�ပညာရငးမး�ာ�သည ၄ငး�တ�က အမး� �အစာာ�အလက ဝေအာက
ဝေဖာေပပါအတငး� ေဇငး�ပ�စာ�အတအက� ေပနလညခ�ေခာ�ပါသည။ ပညာရငးအသ�သ�သည အ�ပါပ�စာ�မး�ာ�
က သတမးတခ�ကဝေဘာာငးအမး� �မး� �အဝေပ�မးတညကာ သတမးတ�ကဝေသာဝေ�ကာငး အခ� �ဝေသာနငးငး�မး�ာ�
သညလည� မးတညဝေသာစာာဝေရ��ရာအလက
အမး� �အစာာ�အမး� �မး� � သတမးတခ�ရပါသည။
စာနစာတစာခအတငး�ေဖစာလာနငးဝေေခရဝေသာ အာ�
သာခ�ကနငး အာ�နည�ခ�ကမး�ာ�ကဝေ��ဝေန�
ရာတငး ဤမးဝေရရာမးသည အလနခကခ�ဝေစာပါ
သည။1 ထ�ဝေ�ကာငး ဤအခ�ကက ထညသငး�
စာဉး�စာာ�ကာ ဝေအာကပါစာာပေမး�ာ�တငး စာနစာ
မး�ာ�အဝေ�ကာငး�က အက�ဉး�ခ�ပမးတ�ကပြးပ�
ဝေယဘာယ� သ��သပတငးေပထာ�ပါသည။ အစာ�ရ
စာနစာတစာရပကရညညန�ဝေဖာေပရာတငး အမး�ာ�စာ
ပြးငမာ�ချးးမာ�ကျေးရ�နာငတး�န�တတရး�မားး�ကား�
ထားမာ�ကျေးဆးငန�ငကျေးသးအစ��ရတစရပ
တညကျေးဆးကားကျေးရ�အတကားတညပြးငမာကျေးသး၊
ဒါ�မာ�ကားကျေးရစ�စနစကား�အကျေးေချးချး�ကျေးသးဖ��စည�ပ��
အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါအး�ရားကျေးဖေချးင�သည
အစ��ရစနစအသ��သ��၏ဆကားစပကျေးနကျေးသး
အဆ��အကျေးကားးင�၊အကားး��အေပစမားး�အး�
ဆန�စစအကား�ေဖတေချးင�နာငဒါနတ�ကျေးနကျေးလာ
ရာပါသည။
4 ဒမ�ကရေ�ေစနင� �ေး��ကရောကရေပ�ဆ�ငောအကရေအည�ပ��ေ� န�ငငတကရောအဖ��အစည� (International IDEA)
ကဝေယဘာယ�လကခ�ထာ�သည သတမးတခ�ကဝေဘာာငးတစာခ (parameter) ၏ လကခဏာာရပမး�ာ�က
ဇယာ�ကက ၁ မး ၃ တငး စာာလ��အမးည�မး�ာ�ေဖငး ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ အခ� �ဝေသာ ဝေစာာငး�ကညဝေလ
လာသမး�ာ�က ရညညန�ဝေဖာေပဝေလရပြးပ� အခ� �ကမး သငးဝေလ�ာေခငး�မးရဟ၍ ယ�ထာ�ဝေသာ စာ�
သတမးတခ�ကမး�ာ�ကလည� ဤစာာတငး ထညသငး�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ သ�ဝေသာ ၄ငး�တ�က သက
�ငးရာအစာ�ရစာနစာမး�ာ�အာ� အမး� �အစာာ�သတမးတသည အဂ�ါရပတစာခအဝေနေဖငး ထညသငး�စာဉး�စာာ�
ထာ�ေခငး�မးရပါ။
၂.၁။ သမာမတစနစ
ဇးယး�ကားကား၁။သမာမတစနစအစ��ရ၏အဂး�ါရပမားး�
သမးမတစာနစာ၏ အဓလေကလကခဏာာရပမး�ာ�မးာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငးဥပဝေေေပ
လတဝေတာတ�သည မး��နဒရငးမး�ာ�၏ သ�ေခာ�ကယစာာ�ေပအဖ��အစာည�မး�ာ�ေဖစာပြးပ� ယငး�တ�၏
ဝေနာကခ�အဝေေခအဝေနနငး ရပတညမးမး�ာ�သညလည� က�ေပာ�ေခာ�နာ�ပါသည။ (ယငး�အဝေေခအဝေန
သည ထကဝေပါကမးရဝေသာအဝေေခအဝေနမး လတဝေေမးာကရန ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ညညတ
ဝေသာ နည�လမး�မးရပ� အ�ပါကဏဍာနစာရပအ�ကာ� ဝေခ�ာငးပတမးဝေသာ အဝေေခအဝေနက ဖနတ�
နငးပါသည။)
- သမးမတသည နငးငး�ဝေတာနငး အစာ�ရ၏ အကြးက�အက�ေဖစာသည။
- ေပညသလထ၏မး��နဒေဖငးသာ (သ�မးဟတ ေပညသ�သဝေဘာာထာ�ကအဝေကာငးအထည
ဝေဖာဝေပ�မးည �ကာ�ခ�အဖ��အစာည�တစာခမး) သမးမတက ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါသည။
- သမးမတ၏ အာဏာာတညဝေသာ ရာထ�သကတမး�က ပ�ဝေသသတမးတထာ�ပါသည (အ
ယ�အ�ကညမးရအ� တငးသငး�ေခငး�ေဖငးေဖတခ�၍ မးရပါ) ။ ယငး�အဝေနေဖငး ဥပဝေေေပ
လတဝေတာအဝေပ� နငးငး�ဝေရ�အရတာ�နမး�ာ�မးရသက�သ� အာဏာာတညဝေနဝေရ�အတက
၄ငး�၏ပါတမး ပ�ပ�မးအဝေပ� မးခေခငး�လည� မးရပါ။
- ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး အစာ�ရအဖ��သည ယငး�၏ လပပငးခငးအာဏာာက သမးမတထ�မးသာ
ရရပါသည။
- သမးမတသည ရ�ဖနရ�ခါ၌ ဥပဝေေေပေခငး�လပငးန�စာဉးအဝေပ�တငး နငးငး�ဝေရ�အရ အာဏာာ
သကဝေရာကမး အနည�ငးယ ရပါသည။
5န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
ပ��၁။သမာမတစနစအစ��ရ
သမးမတစာနစာ
နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�
ဥပဝေေေပလတဝေတာသမးမတအဖ��
�နကြးက�အဖ��/�နကြးက�မး�ာ�*
ေပညသလထ
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကသည ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကသည
အစာ�ရအကြးက�အက�
*�နကြးက�မး�ာ�က ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး သမးမတကသာ ခန�အပေခငး�၊ ထတပယေခငး�မး�ာ� ေပလပနငးသည။
ရငး�ေမးစာ။ Adapted from Diehl, Katharina, et. al. Max Planck Manuals on Constitution Building: Structures and Principles of a Constitution, 2nd edn (Max Planck Institute, 2009) ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး� - ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခ တညဝေ�ာကပ�နငး မး�ါေမး�ာ�လကစာ�စာာအပမး ရယက�ကာ�ပါသည။
၂.၂။ ပါလာ�မာနစနစ
ဇးယး�ကားကား၂။ပါလာ�မာနစနစအစ��ရ၏အဂး�ါရပမားး�
ဤစာနစာ၏ အဓလေကစာ�သတမးတခ�ကမးာ အာဏာာကထပပငး�အ�ငး၌သာ တစာစာတစာ
စာည�တည�ခ�ပကငးေခငး�ပငးေဖစာသည။ �ါစာဉးအရ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဥပဝေေေပ
လတဝေတာ၏လကဝေအာကတငး ရရမးညေဖစာဝေသာဝေ�ကာငး ယငး�၏ ဝေနာကခ�အဝေနအထာ�မး�ာ�
နငး ရပတညမးသည ဥပဝေေေပလတဝေတာအဝေပ�၌ မးတညဝေနပါသည။
၂။အစ��ရစနစမားး�နာငယ
င�တ��၏အ
ကားး��သ
ကားကျေးရးကား
မာမားး�
6 ဒမ�ကရေ�ေစနင� �ေး��ကရောကရေပ�ဆ�ငောအကရေအည�ပ��ေ� န�ငငတကရောအဖ��အစည� (International IDEA)
- အစာ�ရ၏အကြးက�အက�က ဥပဝေေေပလတဝေတာကသာ ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါသည။
- (လတဝေတာသညအယ�အ�ကညမးရအ�က တငးသငး�နငးဝေသာဝေ�ကာငး) အစာ�ရအကြးက�
အက�သည လတဝေတာထ�တာ�နခ�ရပြးပ� ၄ငး�၏ပါတမး ပ�ပ�မးအဝေပ� မးခေခငး� မးရပါ။
- ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး (ဘာရငးေဖစာဝေစာ၊ အာဏာာရဝေသာ သမးမတေဖစာဝေစာ) နငးငး�ဝေတာ၏
အကြးက�အက�နငး အပခ�ပသအစာ�ရ၏ အကြးက�အက�တ�သည လတစာဦး�တစာဝေယာက
တည� မးဟတပါ။
ပ��၂။ပါလာ�မာနစနစအစ��ရ
*�နကြးက�မး�ာ�က အစာ�ရအကြးက�အက�က ခန�အပေခငး�၊ ထတပယေခငး�မး�ာ� ေပလပနငးပြးပ�
ရ�ဖနရ�ခါတငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ သဝေဘာာတညမးက ရယရပါသည။
ရငး�ေမးစာ။ Adapted from: Diehl, Katharina, et. al. Max Planck Manuals on Constitution Building: Structures and Principles of a Constitution, 2nd edn (Max Planck Institute, 2009) ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး� - ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခ တညဝေ�ာကပ�နငး မး�ါေမး�ာ�လကစာ�စာာအပ မး ရယက�ကာ�ပါသည။
ပါလမးနစာနစာ
နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�အဓလေကအာ�ေဖငး အာဏာာရဝေသာ၊ အဓလေကက�ဝေသာ
လပငးန�တာ�နမး�ာ�က ဝေ�ာငးရကပါသည။
သမးမတ/ဘာရငး
အစာ�ရအကြးက�အက�
အစာ�ရအဖ��/�နကြးက�မး�ာ�*
ဥပဝေေေပလတဝေတာ
ဝေရ�ဝေကာကသည/ထတပယသည
ေပညသမး�ာ�
တစာဦး�တစာဝေယာကခ�ငး� သ�မးဟတ
အေခာ�ဝေသာအဖ��အစာည�
အထ�အဖ��အစာည�ကဝေရ�ခ�ယသည။
ဝေရ�ဝေကာကသည
7န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
၂.၃။ အကျေးရးစနစ(တစစတတစပ�င�သမာမတစနစကား�ရညညာန�ပါသည)
ဇးယး�ကားကား၃။အကျေးရးစနစအစ��ရ၏အဂး�ါရပမားး�
အဝေရာစာနစာ၏ အဓလေကအဂ�ါရပမးာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနစာခရေခငး�ပငး ေဖစာပါသည။
ယငး�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး ဥပဝေေေပလတဝေတာက အ�ငးတစာခတည�အေဖစာ
သတမးတ၍ ကဏဍာနစာခ၏လပငးန�စာဉး�ငးရာ�ကနယမးက ဝေပါငး�စာပထာ�ပါသည။
- နငးငး�ဝေတာ၏ဝေခါငး�ဝေ�ာငးအေဖစာ ထမး�ဝေ�ာငးဝေသာသမးမတက ေပညသလထ၏ မး��နဒ
ေဖငးသာ ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါသည။
- သမးမတကေဖစာဝေစာ၊ ဥပဝေေေပလတဝေတာကေဖစာဝေစာ ဝေရ�ခ�ယေခငး�၊ ခန�အပေခငး�၊ ထတ
ပယေခငး�တ�အာ� �နကြးက�ခ�ပကသာ အေပညအ� ကြးက��ကပဝေ�ာငးရကပါသည။
- (လတဝေတာသည အယ�အ�ကညမးရအ�က တငးသငး�နငးဝေသာဝေ�ကာငး) အစာ�ရအဖ��
၏အကြးက�အက�ေဖစာသည �နကြးက�ခ�ပသည လတဝေတာထ�တာ�နခ�ရပါသည။
- ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး သမးမတတငး အဝေတာအတနကြးက�မးာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
အာဏာာရပါသည။
၂။အစ��ရစနစမားး�နာငယ
င�တ��၏အ
ကားး��သ
ကားကျေးရးကား
မာမားး�
8 ဒမ�ကရေ�ေစနင� �ေး��ကရောကရေပ�ဆ�ငောအကရေအည�ပ��ေ� န�ငငတကရောအဖ��အစည� (International IDEA)
ပ��၃။အကျေးရးစနစအစ��ရ
နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�
သမးမတဝေရ�ဝေကာကပ�လပငးန�စာဉး
ဝေရ�ဝေကာကသည၊ ထတပယသည
ဝေရ�ဝေကာကသည
ဥပဝေေေပလတဝေတာဝေရ�ဝေကာကသည
ေပညသမး�ာ�
အစာ�ရအကြးက�အက�
အစာ�ရအဖ��/�နကြးက�မး�ာ�
* �နကြးက�မး�ာ�ကခန�အပရာတငး အစာ�ရအဖ��အကြးက�အက�အာ� ဝေရ�ခ�ယခန�အပေခငး�/ ထတပယေခငး�ေပသညလပငးန�စာဉး၏ တစာစာတတစာပငး�က အသ��ေပ၍ ခန�အပပါသည။ သ�မးဟတ �နကြးက�မး�ာ�က အစာ�ရအဖ��၏ အကြးက�အက�က ခန�အပေခငး�ေဖစာ
ဝေစာ/ ထတပယေခငး�ေဖစာဝေစာ ေပလပနငးပြးပ� ရ�ဖနရ�ခါတငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ အတညေပခ�ကက ရယရပါသည။
ရငး�ေမးစာ။ Adapted from: Diehl, Katharina, et. al. Max Planck Manuals on Constitution Building: Structures and Principles of a Constitution, 2nd edn (Max Planck Institute, 2009) ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတညဝေ�ာကေခငး� - ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခ တညဝေ�ာကပ�နငး မး�ါေမး�ာ�လကစာ�စာာအပ မး ရယက�ကာ�ပါသည။
၂.၄။ ကား�ေပး�ေချးး�နး�ကျေးသးအစ��ရစနစမားး�မာာေဖစန�ငကျေးေချးရာကျေးသး အး�သးချးးကားမားး�နာငစနကျေးချးမာမားး�
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကသမး�ာ�သည ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�၊ တညပြးငးမးမး၊ ေပနလည
ရငး�ကာ�ဝေစာဝေရ�နငး (မး�ကာခဏာ�သလ) ေမးကဝေရစာစာနစာအသငးက�ဝေေပာငး�ေခငး�တ�အေပငး ထဝေရာက
သညစာမး�ရညရပြးပ� လပပငးခငးအာဏာာမး�ာ�က အလ�သ��စာာ�မးလပဝေသာ အစာ�ရပါ၀ငးသည ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာရပက ဝေရ���နငးရနဝေမးာမးန��ကပါသည။ သငးဝေလ�ာဝေကာငး�မးနဝေသာ အစာ�ရစာနစာ
အာ�ရာဝေဖေခငး�သည အ�ပါသတမးတခ�ကမး�ာ�ကရရဝေစာရန သက�ငးရာအစာ�ရစာနစာမး�ာ�၏�က
စာပဝေနဝေသာ အ��အဝေကာငး�၊ အက� �အေပစာမး�ာ�အာ� �န�စာစာအက�ေဖတေခငး�နငး ေနတ�ဝေနဝေလရပါ
သည။ အမးနစာငးစာစာ စာနစာတစာခေခငး�စာ၏ အာ�သာခ�ကမး�ာ�နငး စာနဝေခ�မးမး�ာ�အာ� ဝေလလာတငးေပ
ထာ�သည ဝေရ�သာ�ဝေဖာေပခ�ကမး�ာ� မး�ာ�စာာရပါသည။ ဇယာ� ၁ သည သငးဝေလ�ာဝေသာအစာ�ရစာနစာ
9န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
မး�ာ�တငး အမး�ာ�စာဝေတ�ရဝေလရဝေသာ အာ�သာခ�ကမး�ာ�နငး ယငး�စာနစာတစာခခ�ငး�စာနငး �ကစာပဝေန
ဝေသာ စာနဝေခ�မးမး�ာ�က အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။
ဇးယး�၁။ကား�ေပး�ေချးး�နး�ကျေးသးအစ��ရစနစမားး�မာာေဖစန�ငကျေးေချးရာကျေးသးအး�သးချးးကားမားး�နာငစနကျေးချးမာမားး�
အး�သးချးးကားမားး� စနကျေးချးမာမားး�
သမာမတစနစ တ�ကားရ�ကားလာ�ပပ�ငချးငအးဏား။
တကရကလပပငးခငးအာဏာာတငး နငးငး�သာ�
မး�ာ�သည ဝေရ�ခ�ယမးမး�ာ� ပမးဝေ�ာငးရကနငး
ပါသည။ ၄ငး�တ�၏ သတမးတထာ�ဝေသာ ဦး�
စာာ�ဝေပ�ကစာာရပမး�ာ�က ပမးထငးဟပစာာ လပ
ဝေ�ာငးဝေပ�နငးမးည လတဝေတာကယစာာ�လယ
မး�ာ�နငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ ကယစာာ�လယ
မး�ာ�က ဝေရ�ခ�ယခငးေပထာ�သည။ ထ�ဝေ�ကာငး
ယငး�သညနငးငး�သာ�မး�ာ�မး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ
က တာ၀နယမးရနငးဝေစာရနအတကပမး၍ ထ
ဝေရာကဝေသာတကရကယနတရာ�တစာခအဝေနေဖငး
ဝေထာကပ�ဝေပ�ပါသည။
တညပြးငမာမာ။
သမးမတ၏ အာဏာာတညဝေသာ ရာထ�ကာလ
က အတအက�သတမးတထာ�ေခငး�သည မး�ါေ
ခ�မးတဝေရ� လပငးန�စာဉးတငး ကြးကတငးခန�မးန�
၍ရနငးေခငး�နငး တညပြးငးမးေခငး�က ရ�ဖနရ�ခါတငး
လတဝေတာ စာနစာမး�ာ�ထက ပ၍ဖနတ�ဝေပ�နငး
ပါသည။ ပါလမးနစာနစာတငး တစာစာတစာစာနငး
မး�ကာခဏာဖ�ကသမး�ေခငး�၊ မး�ကာခဏာေပနလည
ဖ��စာည�ရေခငး� သ�မးဟတ အစာ�ရအဖ��၏ တည
ပြးငးမးမးမးရေခငး�သည အစာ�ရ၏ စာမး�ကန�မး�ာ�
အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးရကမးက ထခက
ဝေစာပြးပ� နငးငး�ဝေရ�စာနစာကလည� မးတညမးပြးငးမး ေဖစာ
ဝေစာပါသည။
အးဏားကား�ချး�ကျေး�သတမာာတကျေးပ�ေချးင�။
အပခ�ပ ဝေရ�နငးဥပဝေေေပလတဝေတာသည အာ�
ပြးပ ငးဝေနဝေသာ ပ�စာ�နစာမး� �ကကယစာာ�ေပပြးပ� ပ�စာ�
တစာမး� �ေခငး�စာသည အေခာ�ပ�စာ�တစာမး� �ကထန�
ဝေက�ာငး�နငးပါသည။ ယငး�တငး က�ေပာ�ေခာ�နာ�
ဝေသာ မး�ါေ�ငးရာ နည�လမး�မး�ာ�ကဝေ��ဝေန�
ေငးငး�ခ�နငးရန လတလပခငးကလည�ပဖနတ�
အးဏားရာငစနစဆ�သ��ယမာ�န�ငကျေးေချးရာေချးင�။
သမးမတစာနစာ ဝေရ�ဝေကာကပ�၏ “အနငးရသ
အကနယ” ဟဝေသာ သဝေဘာာသဘာာ�
ဝေ�ကာငး သမးမတမး�ာ�သညမး��နဒရငးအမး�ာ�
စာ၏ ဝေထာကခ�မး�ေဖငး ပြးပငးဘာကအာ� ပတ
ကာသကာ အနငးရေခငး�မးတစာပါ� အေခာ�
ဝေသာအခ�ကမး�ာ�ဝေ�ကာငး ဝေရ�ဝေကာကခ�ရ
ေခငး�မးာေဖစာခ�ဝေလရပြးပ� နငးငး�ဝေတာ၏ တစာ
ခတည�ဝေသာဂဏာသကခာနငးအာဏာာအရ
���ဝေသာ နငးငး�ဝေရ�ရာထ�ကပါ တစာဦး�
တည� ရဝေလရသည။
တစာခါတစာရ�တငး ဝေထာကခ�မး�အနည�ငးယ
ပမးရရဝေသာလည� တငး�ေပညတစာခလ��
အာ� ကယစာာ�ေပသညဟဝေသာစာတ �ငး
ဝေနသညအခါ သမးမတသညအတကအခ�
မး�ာ�အဝေပ� သည�ခ�နငးစာမး� နည�ပါ�ေခငး�၊
ဝေနာကတစာကြးကမး ေပနလညဝေရ�ဝေကာကခ�
ရရနအတက အပခ�ပဝေရ�အာဏာာက
အလ�သ��စာာ�ေပလပနငးဝေခ�မး�ာ� ေဖစာဝေပ�
နငးေခငး�၊ သ�မးဟတ ဥပဝေေအထကတငး
ရဝေနသညဟဝေသာ ခ�စာာ�ထငးေမးငးခ�ကမး� �
ဝေပ�ဝေပါကဝေစာရန ဖနတ�ေခငး�မး� �မး�ာ�ပငး
ေဖစာနငးသည။
န�ငင�ကျေးရ�ကျေးချးးးငပတမာအကျေးေချးအကျေးန။
ကဏဍာနစာရပလ��က ���ေဖတဝေရ�အာဏာာ
က ညတညမးရထာ�ဝေသာဝေ�ကာငး သမးမတ
အဝေနေဖငး လတဝေတာမးတစာ�ငး ယငး�၏
လပငးန�စာဉးမး�ာ�က ဝေ�ာငးရကရနအတက
လအပဝေသာ �နဒမး�ပမးာဏာ အမး�ာ�စာက
မးရရပါက နငးငး�ဝေရ�အရ မးတ�သာ မး�တ
သာအဝေေခအဝေနမး� �က ေဖစာဝေပ�ဝေစာပါသည။
၂။အစ��ရစနစမားး�နာငယ
င�တ��၏အ
ကားး��သ
ကားကျေးရးကား
မာမားး�
ဝေပ�ပါသည။ အစာ�ရအဝေပ�အတကအခ�ေပလပ
ေခငး�သညအစာ�ရ၏ ရပတညခ�ကက ထခက
နစာနာဝေစာေခငး�မးရသက�သ� ဝေရ�ဝေကာကပ�အသစာ
မး�ာ� ထပမး�က�ငး�ပရန လအပမးကလည�မးေဖစာ
ဝေပ�ဝေစာပါ။
ပါလာ�မာနစနစ အမားး�ပါ�ငမာရာေချးင�။
ပါလမးနစာနစာသည က�ေပာ�ေခာ�နာ�မးမး�ာ�
ကြးက�မးာ�စာာ တညရဝေနသည လ�အဖ��အစာည�
တစာခအတငး� က�ယေပန�၍ ေပညစာ�ဝေသာ
ပါ၀ငးမးရသည အစာ�ရစာနစာက ဖနတ�ဝေပ�
နငးရန အလာ�အလာ ဝေပ�စာမး�နငးပါသည။
ကျေးေပးင�လာယေပငလာယရာေချးင�။
အစာ�ရအဖ�� အကြးက�အက�တစာဦး�၏ နငးငး�ဝေရ�
စာမး�ခ�ကမး�ာ�သည ေပညသလထအမး�ာ�စာ၏
သဝေဘာာထာ�က ကယစာာ�ေပေခငး�မးရပါက
၄ငး�အာ� ရာထ�မးအခ�နမးဝေရ� ထတပယနငး
ပါသည။ အကယ၍ ၄ငး�သညလတဝေတာ၏
ဝေထာကခ�မးမးရရပါကအစာ�ရအကြးက�အက�က
ဝေရ�ဝေကာကပ�အသစာ က�ငး�ပနငးပါသည။
ထားကျေးရးကားမာမားး�။
အပခ� ပဝေရ�ကဏဍာသည နငးငး�ဝေရ�ဗတအာဏာာ
သ��ကာ ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏လပငးန�တာ
၀နက ဝေနာငးဝေန�ဝေစာေခငး� သ�မးဟတ ပတ��
ေခငး�မး�ာ� မးေပလပဝေသာဝေ�ကာငး ဥပဝေေေပ
လပငးန�မး�ာ� ပမးေမးန�နလာနငးပါသည။
တညပြးငမာမာမာရာေချးင�။
အစာ�ရသည အမး�ာ�စာ၏ �နဒမး�အရ ပြးပက�
နငးပါသည။ အထ�သေဖငးညန�ဝေပါငး� အစာ�ရ
သည အစာ�ရအဖ��အာ� တညပြးငးမးဝေစာရန
အတက အခကအခ�မး�ာ�ပမး၍ကြက �ဝေတ� နငး
ပါသည။
အးဏားကား�ချး�ကျေး�သတမာာတကျေးပ�သည
အကျေးနအထားး�မားး�မာရာေချးင�။
ရငး�န�ဝေသာ �က��ဝေရ�ကဝေထာကထာ�
၍ လတဝေတာသည အစာ�ရအာ� ဝေ�ဖန
ေခငး�မးေပ�ကပါ။ ထ�အေပငး အစာ�ရမးလည�
ေဖတခ�ခ�ရမးညက စာ�ရမးသေဖငး ခငးမးာ
ဝေသာ မး�ါေမး�ာ�နငး စာမး�ခ�ကမး�ာ� က�ငးသ��
နငးမးမးရေခငး� ေပဿနာရပမး�ာ�လည� ရ
ပါသည။
အကျေးရးစနစ ပြးပ��ေပညစ��မာရာေချးင�။
အဝေရာစာနစာသည အတကအခ� အငးအာ�စာ
မး�ာ�အ�ကာ� အာဏာာခ�ဝေ� သတမးတဝေပ�
ေခငး�က အတငး�အတာတစာခအထ ခငးေပ
ဝေပ�ပါသည။ ပါတတစာခသည သမးမတဝေနရာ
ကရရနငးပြးပ� အေခာ�တစာခသည �နကြးက�ခ�ပ
ရာထ�က ရရပငး�ငးနငးဝေသာဝေ�ကာငး နစာခ
စာလ��သည အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ပ�စာ�
ခ�မးတမးစာနစာမး�ာ�တငး ခငးမးာဝေသာဝေနရာက
ရရနငးပါသည။ ၄ငး�ကစာာရပအဝေပ� အဝေကာငး�
ေမးငးရဝေထာငးမး ေဖစာနငးဝေေခက ခန�မးန�ရပါက
ယငး�သည က�နစာနစာနစာခလ��၏ အာ�သာ
ခ�ကအခ� �ကဝေပါငး�စာည�ထာ�နငးပါသည။
မာတ��သးမာဆ�တသးအကျေးေချးအကျေးန။
အဝေရာစာနစာတငး သမးမတနငး �နကြးက�ခ�ပ
အ�ကာ� အပခ�ပမးပငး��ငးရာ ပဋပကခ
မး�ာ�ရနငးသည။ အထ�သေဖငးမးတညဝေသာ
ပါတမး�ာ�မး သမးမတနငး �နကြးက�ခ�ပ 'ယဉး
တ�ထမး�ဝေ�ာငး' ရဝေသာအဝေေခအဝေနမး� �
တငး ေဖစာတတသည။ ပြးငးမး�ခ�မး�စာာ အတ
ယဉးတ�ဝေနထငးမးဝေအာကတငး သမးမတဝေရာ
�နကြးက�ခ�ပကပါ ေပညသ�ကယစာာ�ဝေေပာ
�ကာ�ရန အာဏာာရဝေ�ကာငး� တရာ��ငး
အတညေပဝေဖာေပနငးပါသည(သမးမတစာနစာ
နငးအလာ�တစာာ)။ ၄ငး�ကစာာရပအဝေပ� အ
��ေမးငးရဝေထာငးမး ခန�မးန�ရမးည �ပါက
10 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ယငး�သည က�နစာနစာနစာခလ��မး စာနဝေခ�မး
အခ� �ကလည� ဝေပါငး�စာည�ထာ�နငးပါ
သည။
၂.၅။ အစ��ရစနစအသ��သ��၏အး�သးချးးကားမားး�နာငစနကျေးချးမာမားး�ကား� တ�င�တးသညအညာန�ကားန�မားး�၏အကားနအသတေဖငအကျေးရ�ပါမာ
တငး�ေပညတစာေပညရ နငးငး�ဝေရ�အဝေေခအဝေနအဝေပ� အစာ�ရစာနစာတစာခ၏ သကဝေရာကမးမး�ာ�
က ကြးကတငးခန�မးန�ရနမးာ ခကခ�ဝေသာတာ�နတစာရပေဖစာပါသည။ အ�ပါစာနစာမး�ာ�၏ အာ�သာခ�က
မး�ာ�၊ စာနဝေခ�မးမး�ာ�နငး စာပလ�ဉး�၍ စာာဝေရ��ရာအမး� �မး� �၏ က�ေပာ�ေခာ�နာ�ဝေသာ အယအ�မး�ာ�က
စာစာည�ဝေဖာေပထာ�သည ဇယာ� ၁ က ဖတရရာတငး အဝေ�ကာငး�အမး� �မး� �အရ သတေပ၍ ဖတရဝေလ
လာသငးပါသည။
ပထမးဦး�စာာ အထကတငးဝေဖာေပခ�သညအတငး� စာနစာတစာခခ�ငး�စာ၏ ဖငး�ရငး�လငး�ခ�ကမး�ာ�
အဝေပ� ဝေယဘာယ�လကခ�အတညေပထာ�သည သဝေဘာာတညခ�ကဟ၍မးရပါ။ လကရတငး အဝေရာ
စာနစာ/ တစာစာတတစာပငး�သမးမတ (semi-presidential) စာနစာ၏ က�ေပာ�ဝေသာအဓလေပါါယဖငး�ခ�က
အနည���� ၃ ခ က လကခ�က�ငးသ��ဝေန�ကပြးပ� တစာခခ�ငး�စာသည နငးငး�မး�ာ�ကအမး� �မး� �သတမးတ�က
ပါသည။ သက�ငးရာ အဓလေပါါယဖငး�ခ�ကမး�ာ�အဝေပ�မးတည၍ အခ� �နငးငး�မး�ာ�သည ပါလမးနစာနစာ
က�ငးသ��ဝေန��ဟ သတမးတခ�ထာ�ရပြးပ� အခ� �ကမး တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာက က�ငးသ��ဝေနေခငး�
ေဖစာသညဟ သတမးတလာ�ကတာမး� �လည�ရပါသည (ဥပမးာ �သစာကြးတ�ယာ�၊ အငးယာလန)။ တစာခ� �
နငးငး�မး�ာ�ကမး တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာအစာာ� သမးမတစာနစာကသာက�ငးသ��ဝေနေခငး�ေဖစာသညဟ
သတမးတ�ကပါသည (ဥပမးာ ကရ�ယာ�သမးမတနငးငး� သ�မးဟတ ဝေတာငးကရ�ယာ�)။ အပခ�ပမးစာနစာ
၏ သဝေဘာာတရာ�တစာခခ�ငး�စာက မးညက�သ�အဓလေပါါယဖငး��ကမးည�သညအဝေပ� ဘာ�သဝေဘာာတည
မးမးရပါက သမးမတစာနစာ သ�မးဟတ တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာသည ေပဿနာဝေပ�လာနငးမးည �
သညက အက� �သငးအဝေ�ကာငး�သငးဝေ��ဝေန�ေငးငး�ခ�ရန ခကခ�ပါသည။
ေတယအခ�ကအဝေနေဖငး သမးမတ
စာနစာ၏ ပ�စာ�မး�ာ�မးာ အမး� �အစာာ�စာ�လငးမး�ာ�ေပာ�
ပြးပ� သမးမတ၏အာဏာာနငး တာ၀န၀တတရာ�မး�ာ�
မးာလည� မးတက�ေပာ�ပါသည။ ထ�ဝေ�ကာငး
သမးမတစာနစာက ဝေယဘာယ�အမး� �အစာာ�တစာခ
အေဖစာသာစာဉး�စာာ�ပြးပ� ၄ငး�စာနစာ၏အက� ��က
မး�ာ�က သာမးနပြခ�ငး�ဝေကာကခ�ကခ�လကပါက
တက�ေပတသာ�ေခငး�မးရဝေသာ ပ�စာ�ကသာဝေပ�
စာမး�ပါလမးမးည။ နငးငး�ဝေရ�ရလေမး�ာ�က ရငး�
န�ငင�ကျေးရ�စနစမားး�၏ကားးယေပန ကျေးသး
အမား��အစး�ပ��စ�မားး�ကား�သမာမတစနစ၊
ပါလာ�မာနစနစနာငယင�စနစနာစချး�ကျေးပါင�စပ
ထားး�သညလာကားခဏားရပမားး�ရာကျေးနကျေးသး
အကျေးရးစနစဟး၍၃မား��ချး�ေချးး�န�ငပါသည။
စနစတစချး�ချးးင�စ�၏ဖငဆ�ရာင�လာင�ချးးကားမားး�
အကျေးပကျေးယာ�ယးအတညေပ�သကျေးားတးည�
ချးးကားမာရာပါ။
၂။အစ��ရစနစမားး�နာငယ
င�တ��၏အ
ကားး��သ
ကားကျေးရးကား
မာမားး�
11နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
လငး�ဝေဖာေပရာတငး အငးစာတက���ရငး�မး�ာ�၏ဖ��စာည�ပ� (institutional structure) အဝေသ�စာတ
အခ�ကအလကမး�ာ�အဝေပ� ပမးအဝေလ�ထာ�ရန လအပပါသည။
တတယအခ�ကမးာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခ ရငးသနတညပြးမး�နငးရနနငး တညပြးငးမးပြးပ�
စာမး�ဝေ�ာငးရညေမးငးဝေသာ အစာ�ရဝေပ�ထကလာဝေစာရန ���ေဖတရာတငး အငးစာတက���ရငး��ငးရာ
အဝေေပာငး�အလ�ရနငးဝေသာ ကစာာရပ (အစာ�ရစာနစာ) မး�ာ�အဝေပ�ကသာ အဝေလ�ဝေပ�ေခငး�ေဖငး ���ေဖတ
ေခငး�သညအထငးနငးအေမးငးလ�ဝေစာတကပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး စာည�ကမး�ေပည�ဝေသာနငးငး�ဝေရ�ပါတ
မး�ာ�နငး မး��နဒနယတစာခတငး ကယစာာ�လယတစာဦး�သာ ဝေရ�ခ�ယခငးရသည လတဝေတာစာနစာ (single-
member plurality electoral districts) မး�ာ�သညသမးမတစာနစာမး�ာ�ထကပ၍ ‘အနငးရသအာ�လ��ယ’
�သညနည�လမး�က ေမးငးတငးဝေပ�သည။ အမးနစာငးစာစာ အထကဝေဖာေပပါအခ�ကမး�ာ�၏ အက� ��က
အဝေနေဖငး အစာ�ရစာနစာအမး� �အစာာ�မး�ာ�၏ နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးခ�ကအဝေပ� အမးနတကယ အက� �
သကဝေရာကမးနငးစာပလ�ဉး�၍ အေငးငး�ပာ�မးမး�ာ�
ရပါသည။ သဝေတသနေပသအခ� �က သမးမတ
စာနစာမး�ာ�သညပါလမးနစာနစာမး�ာ�ထက မးဝေအာငး
ေမးငးမးနငး ပကြက�ဝေတ�နငးပြးပ� အာဏာာရငးစာနစာ
မး�ာ�ေဖငး အစာာ�ထ�နငးသညဟ အေငးငး�ပာ��က
ဝေသာလည�2 အခ� �ကမးယငး�အခ�ကကအတက
အခ�ေပ၍ ေငးငး��န�ကပြးပ�3 အခ� �ကမးညသ��
ဝေစာ ယငး�တ�နစာခ�ကာ� မးညသ�မး �ကစာပမးမးရ
ဟ၍ အေငးငး�ပာ��ကပါသည။4
စာတတထအခ�ကမးာ နငးငး�အလက တက�ဝေသာဝေရခ�ဝေေမးခ�အဝေနအထာ�အေပငး တစာသ�ပဂဂလ
လပရာ�ဝေ�ာငးရကသမး�ာ�သညလည� အဝေရ�ကြးက�ပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး ရရာ�တငး သမးမတနငး
�နကြးက�ခ�ပပါ�ငးဝေသာ ဝေခါငး�ဝေ�ာငးမးနစာရပပါ�ငးသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာက က�ငးသ��ပါ
သည။ ဝေဘာာရစာစာယက�ငး သမးမတေဖစာဝေနစာဉးအတငး� အခ� �ဝေသာ �နကြးက�ခ�ပမး�ာ�သည အစာ�ရ၏
မး�ါေမး�ာ�အဝေပ�တငး �သဇာသကဝေရာကနငးဝေသာလည� ဗလာေမးာပတငး၏သမးမတသကတမး�တငးမး
၄ငး�၏ မး�ါေ�ငးရာ ���ေဖတခ�ကမး�ာ�ကလကနာရနအတက �နကြးက�ခ�ပမး�ာ�အာ� နတထကဝေစာခ�
သည။ ယငး�သည တရာ��ငးဖ��စာည�ပ� (formal structure) ေဖစာဝေသာလည� နငးငး�ဝေရ�သပါ� ပညာရငး
မး�ာ�က ဗလာေမးာပတငး၏ အစာ�ရသည တရာ�လနသမးမတစာနစာက က�ငးသ��ဝေနသညဟ ယ��က
သည။ ဗလာေမးာပတငး �နကြးက�ခ�ပေဖစာပြးပ� ေမးစာထရ မးကေဗေကအာ� သမးမတအေဖစာ ဝေရ�ဝေကာက
တငးဝေေမးာကခ�ဝေသာအခါတငး ဤယ�ခ�ကသည ထပမး�၍ဝေေပာငး�လ�ခ�ပါသည။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
အာဏာာသည ရရာ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအာ� ေပငး�ငးမးမး�မး�မးမးရပ� တစာသ�ပဂဂလ လပရာ�မးမး�ာ�
၏ ကယပငးလကခဏာာရပမး�ာ�ဝေ�ကာငး ဝေေပာငး�လ�ခ�ပါသည။
ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါတစချး�ရာငသန
တညပြးမာ�န�ငရနနာငတညပြးငမာပြးပ��စမာ�ကျေးဆးင
ရညေမာငကျေးသးအစ��ရကျေးပထားကားလားကျေးစရန
ဆ���ေဖတရးတငအငစတ�ကားး��ရာင�ဆ�ငရး
အကျေးေပးင�အလာ�ရာန�ငကျေးသးကားစစရပ(အစ��ရ
စနစ)မားး�အကျေးပသးအကျေးလာ�ကျေးပ�ေချးင�ေဖင
ဆ���ေဖတေချးင�သညအထားငနာငအေမာငလာ�ကျေးစ
တတပါသည။
12 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ပဥာမးအဝေနေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ မး�ကမး�ဝေရ���သမး�ာ�သည ပ�စာ�တစာခနငး အေခာ�
ဝေသာပ�စာ�မး�ာ�အ�ကာ� မးေဖစာမးဝေနဝေရ�ခ�ယဝေပ�ရန မးလအပပါ။ လကဝေတ�တငး ပါလမးနစာနစာဝေရ�ခ�ယ
သငးလာ� သ�မးဟတ သမးမတစာနစာက ဝေရ�ခ�ယ
သငးလာ��သညမးာ ေပဿနာမးဟတပ� လက
ဝေတ�၌အ�ငးဝေေပထဝေရာကမးရမးည စာနစာအာ�
ရာဝေဖေခငး�သညသာကစာာရပတစာခေဖစာပါသည။
မး�ကာခဏာ�သလ နငးငး�တစာနငးငး�တငး တည
ရဝေနဝေသာအငးစာတက���ရငး�စာနစာအတက အဝေေခ
အဝေနမး�ာ�၊ သမးငး��ငးရာနငး သဝေက�တ�ငးရာ
အဝေ�ကာငး�ေပခ�ကမး�ာ�ရသည။ အလနတ က�
ဝေသာ အဝေေခအဝေနမး�ာ�ဝေအာကမးသာလငး အငး
စာတက���ရငး� စာနစာတစာခမး ဝေနာကတစာခသ�
အဝေေပာငး�အလ�တငး သသာဝေသာဝေေပာငး�လ�မးေဖစာ
တတသည။
အ�ပါဝေဖာေပခ�ကမး�ာ�က သ��သပေခငး�ေဖငး ဤအခန�သည အစာ�ရ၏ကဏဍာတစာခအတငး�
နငး အစာ�ရ၏ကဏဍာမး�ာ�အခ�ငး�ခ�ငး��ကာ� အေပနအလန�ကစာပမးက ထငးဟပဝေစာဝေသာအငးစာတက���
ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး၏ တက�ဝေသာရဝေထာငးမး�ာ�အဝေပ� အဝေလ�ထာ�ဝေ��ဝေန�ဝေဖာေပ
ထာ�ပါသည။ (ဥပမးာအာ�ေဖငး- ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ� ဖ�ကသမး�ေခငး�၊ အစာ�ရအဖ��အာ� ဝေရ�ခ�ယ
ေခငး�၊ သမးမတသကတမး�ကန�သတခ�ကမး�ာ�နငး ဥပဝေေေပလတဝေတာအတငး� အထကလတဝေတာနစာ
ရပ၏ အစာည�အဝေ��အတက လပထ��လပနည�မး�ာ�အစာရသည) ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အထ�
လပငးန�စာဉးမး�ာ�က ဝေဖာေပေခငး�အာ�ေဖငး ဤအခန�တငး အ�ပါရဝေထာငးမး�ာ�က ပမးကြးက�မးာ�ပြးပ� ပြးပ�ေပည
စာ�သည အစာတအပငး�မး�ာ�ေဖစာဝေ�ကာငး� အသအမးတေပဝေဖာေပပါသည။ ၎ငး�တ�၏လပဝေ�ာငးပ�နငး
�ကစာပပ�တ�သည ၎ငး�တ�အာ� လကနာက�ငးသ��သည ပမးက�ယေပန�ဝေသာ ဝေနာကခ�အဝေနအထာ�
ဝေပ� မးတညဝေနပါသည။ သ�ရာတငး အ�ပါအဝေရ�ကြးက�မးနည�ပါ�သည အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�က ပထမး
ဦး�စာာ ဝေရ�ခ�ယခ�ထတကာ ဝေ��ဝေန�ေငးငး�ခ�ေခငး�မး�ာ�စာတငးေခငး�သည မးညသညစာနစာက အမးနတကယ
လအပခ�ကမး�ာ�က ေဖည�ည�ဝေပ�နငးသညက သတမးတရနအဝေထာကအကေပပါသည။ တက�စာာ
သတမးတထာ�ဝေသာ အငးစာတက���ရငး��ငးရာအာဏာာမး�ာ�၊ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ စာစာဝေ��ထန�
ဝေက�ာငး�မးမး�ာ�၊ အငးစာတက���ရငး�မး�ာ�အတငး�ရ ���ေဖတခ�ကခ�မးတဝေရ� လပငးန�စာဉးမး�ာ�အဝေပ�
အတညေပေခငး�သည အမး� �အစာာ�စာ�လငးဝေသာ ပ�စာ�သတမးတမးမး�ာ� ေဖစာဝေပ�လာဝေစာနငးမးည ေဖစာပါ
သည။။ ဤသ� ပြခ�ငး�သ��သပခ�ကကအဝေေခခ�သညနည�လမး�သည တစာသ�တစာသန�လပကလပရမးည
အရာဟ �လေခငး�မးဟတပါ။ ယငး�သည မးညသညအစာ�ရစာနစာက ဝေရ�ခ�ယရမးညနငး စာပလ�ဉး�၍
ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါ၏မားကြားကားမာ�ကျေးရ�ဆ�သး
မားး�သညပ��စ�တစချး�နာငအေချးး�ကျေးသးပ��စ�မားး�
အကြားကားး�မာေဖစမာကျေးနကျေးရ�ချးးယကျေးပ�ရနမာလာ�အပ
ပါ။လာကားကျေးတ�တငပါလာ�မာနစနစကျေးရ�ချးးယ
သငလား�သ��မာဟ�တသမာမတစနစကား�ကျေးရ�ချးးယ
သငလား�ဆ�သညမာားေပဿနးမာဟ�တပ�
ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါတညကျေးဆးကားေချးင�
လာ�ပငန�စဉအကျေးနအထားး�ကျေးပမားတညကားး
လာကားကျေးတ�၌အဆငကျေးေပထားကျေးရးကားမာရာမာည
စနစအး�ရားကျေးဖေချးင�သညသးကားစစရပတစချး�
ေဖစပါသည။
၂။အစ��ရစနစမားး�နာငယ
င�တ��၏အ
ကားး��သ
ကားကျေးရးကား
မာမားး�
13နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ကနဦး� နငးငး�ဝေရ��ငးရာ ဝေ��ဝေန�ခ�ကမး�ာ�တငး ဝေခ�ာငးပတမးဝေနဝေသာအဝေေခအဝေနမး ဝေရာငးရာ�ရန
အဝေထာကအကေပနငးပါသည။
အစာ�ရစာနစာမး�ာ�အာ� သ��သပရာတငး ထညသငး�ပါ�ငးဝေလမးရဝေသာလည� အေပနအလန
ထန�ဝေက�ာငး�ေခငး� (checks and balances) နငး အာဏာာခ�ဝေ� ေခငး� အစာရသည ပမးက�ယေပန�ဝေသာ
ကစာာရပမး�ာ�တငး အဝေရ�ကြးက�ဝေသာ အခန�ကဏဍာကဝေန ပါ�ငးဝေလရသည အေခာ�အခ�ကတစာခ�ကရပါ
ဝေသ�သည။ ၄ငး�မးာ တရာ�ဝေရ�အဖ��ဝေရ�ခ�ယခန�အပေခငး� လပထ��လပနည�မး�ာ�အေပငး ယငး�တ�၏
အငးစာတက���ရငး��ငးရာ လတလပမးနငး ဥပဝေေမး�ာ�က ေပနလညသ��သပရန သ�မးဟတ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ ေပငး�ငးမးမး�မး�မးမး�ာ�ကပငး စာစာဝေ��ရနအခငးအာဏာာရသည တရာ�စာရငးဝေရ�အဖ��၏
အခန�ကဏဍာေဖစာပါသည။ ၄ငး�အဝေ�ကာငး�အရာက ဤလမး�ညနစာာအပ၏ အခန� ၆ တငး ဝေဖာေပထာ�
ပါသည။
14 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
15န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဥပဝေေေပလတဝေတာက မး�ကမး�ဝေရ���လကပြးပ� တရာ�
စာရငးဝေရ�က အဓလေပါါယဖငး�လကဝေသာဥပဝေေမး�ာ�အာ� ေပဋဌာာန�ရနနငး အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငး
ရကရနဟသည အစာဉးအလာအာ�ေဖငး သတမးတထာ�ဝေသာရညရယခ�ကရပြးပ� အစာ�ရ၏ ရငးသန
တညပြးမး�ဝေသာ ကဏဍာသ��ရပအနကမး တစာခေဖစာဝေ�ကာငး�က သက�ငးရာေပဋဌာာန�စာာအပမး�ာ�က ဖတရ
ေခငး�ေဖငး သရနငးပါသည။ လကဝေတ�တငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ပြးပငးဘာကကငး�သည
အာဏာာရဝေသာ အခန�ကဏဍာတငး တာ�နထမး�ဝေ�ာငးလ�ကရပါသည။ နငးငး�ဝေတာ၏ ပ�ရပက
ေပညတငး�တငးဝေရာ နငးငး�တကာတငးပါ ကယစာာ�ေပေမးငးတငးနငးသည နငးငး�တစာနငးငး�၏ သဝေဘာာ
သဘာာ�နငးအည ခန�အပထာ�ဝေသာဝေခါငး�ဝေ�ာငး သ�မးဟတ အပခ�ပသဟ၍လည� ေမးငးနငးပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�အာ� ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကေခငး�သည ကြးက�စာာဝေသာ
သဝေဘာာထာ�မးတက�ငးမးမး�ာ� ေဖစာဝေစာနငးသည
အလနအဝေရ�ပါဝေသာ ကစာာရပတစာခေဖစာသည။
အထ�သေဖငး တငး�ရငး�သာ� လမး� �ဝေရ�လကခဏာာ
အစာ�မး�ာ�ဝေ�ကာငး ပဋပကခမး�ာ�ေဖစာပာ�ဝေသာ လ�
အဖ��အစာည�တငး ပ၍အဝေရ�ကြးက�ပါသည။ ဝေရ�
ဝေကာကပ�သည အနငးရသနငး ရ��နမးသမး�ာ�က
ခ�ေခာ�ဝေပ�ဝေသာဝေ�ကာငး ဝေခါငး�ဝေ�ာငးအသစာ
က ၄ငး�အာ� ဝေထာကခ�သမး�ာ�ကသာ ဦး�စာာ�ဝေပ�
အဝေနေဖငး အဝေလ�ဝေပ�ဝေ�ာငးရကဝေပ�၍အတက
အခ�ပါတမး�ာ�နငး၄ငး�တ�နငးပ�ဝေပါငး�ေခငး�မးရဝေသာ
သမး�ာ�အာ� ထခကနစာနာဝေစာမးညက ရ��နမးသ
အထားး�သေဖငတ�င�ရင�သး�လားမား��စ�မားး�နာင
သဟဇးးတေဖစမာမာရာေချးင�၊စ�ပြးမာ�ကျေးသးကား�ယစး�
ေပ�မာမားး�ရာေချးင�စသညအကျေးကြားကားးင�မားး�ကျေးကြားကားးင
ေဖစကျေးပလားရကျေးသးပဋပကားခမားး�
တညရာကျေးနကျေးသးလားအဖ��အစည�တင
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏အကြးကား��အကား�
အး�ကျေးရ�ကျေးကားးကားတငကျေးေမာားကားေချးင�သည
အလာနအကျေးရ�ပါကျေးသးကားစစရပတစချး�အေဖစ
ရာကျေးနသညမာားအ�သး�သငစရးကားစစရပ
မာဟ�တပါ။
မး�ာ�က အထကအဝေလ�ာက စာ�ရမး�ကမးညေဖစာပါသည။ အမးနစာငးစာစာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမးဝေဘာာငး
အတငး� သ�မးဟတ မးဝေဘာာငးအေပငးကဝေန နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက ထန�သမး�ေခငး�၊ ဗဟ
အ�ငး၌သာ တစာစာတစာစာည�တည� ခ�ပကငးထာ�ေခငး�နငး အငးအာ�ကြးက�မးာ�ဝေစာရန ကြးက�ပမး�အာ�ထတ
မးတ�၏ တစာစာတတစာပငး�အဝေနေဖငး မး�ာ�စာာဝေသာေပညတငး�ပဋပကခမး�ာ�စာတငးနငး သ�မးဟတ ေပနလည
ေဖစာဝေပ�လာနငးပါသည။
သ�ရာတငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ မး�ကမး�ဝေရ���ေခငး�လပငးန�စာဉးက လပဝေ�ာငး�ကသ
မး�ာ�က မးမးတ�၏တငး�ေပညအတက ရရနငးဝေသာအဝေကာငး����နည�လမး�မး�ာ�အဝေပ� မးတည၍ ဝေေဖ
ရငး�ခ�ကမး�ာ�ရာဝေဖ�ကသည ပညာရပ�နဝေသာ လပငးန�စာဉးသကသက တစာခမးသာမးဟတပါ။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအာ� မး�ကမး�ဝေရ����ကသမး�ာ�နငး ညနငး�ဝေ��ဝေန��ကသမး�ာ�သည ၄ငး�တ�၏
ကယပငးနငးငး�ဝေရ�အစာစာဉးမး�ာ�က ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�အေဖစာ အသငးဝေေပာငး�
ရနရညရယဝေသာ နငးငး�ဝေရ�လပရာ�သမး�ာ�/နငးငး�ဝေရ�ပါတမး�ာ� ေဖစာ�ကပါသည။ သ�ေဖစာရာ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ ပ�စာ�သတမးတမးသည စာတပါ�ငးစာာ�မးအမး� �မး� �၊ ဝေမးာမးန�ခ�က အမး� �မး� �ရ�ကသည
မး�ာ�စာာဝေသာ လပဝေ�ာငး�ကသမး�ာ�အ�ကာ�ရ သဝေဘာာတညမးက ကယစာာ�ေပပါသည။ အဖ�ကသမးာ�
မး�ာ�နငး အ�ကမး�ဖကသမးာ�မး�ာ�အပါအ�ငး ပဋပကခဝေနာကပငး� မး�ာ�စာာဝေသာအဖ��အစာည�မး�ာ�သည
ညနငး�ဝေေပလညမးမး�ာ�က ဝေတာငး���ကမးညေဖစာသည။ သ�ေဖစာရာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တည
ဝေ�ာကသမး�ာ�သည အဝေကာငး�မးန��� လပထ��လပနည��ငးရာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေက ရရ
ဝေအာငးေမးငးနငးမးည မးဟတဝေသာလည� အဝေကာငး�မးန���ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ
သဝေဘာာတညခ�ကကရရဝေအာငး ဝေ�ာငးရကေခငး�ေဖငး ဝေအာငးေမးငးနငးပါသည။ အက� ��ကအဝေနေဖငး
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ပ�စာ�ခ�မးတမးမး�ာ�သည ခငးမးာဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပမးအဝေေခအဝေန
ရမးရအဝေပ�မးတည၍ က�ေပာ�ေခာ�နာ�မးညေဖစာပြးပ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ လပငးန�စာဉး၏လမး�
ဝေ�ကာငး�အဝေပ� �သဇာလမး�မး�မးမး�ာ�လည�ရပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ဝေရ�ခ�ယစာရာနည�လမး�မး�ာ�က နငး�ယဉးရဝေထာငးကဝေန ဝေရ�
ဝေနာကညညတစာာ စာနစာတက�စာစာဉး ဝေဖာေပထာ�ဝေသာဝေ�ကာငး ဤအခန�သည သက�ငးသမး�ာ�အာ�
ယငး�တ�ခ�မးတထာ�သညနငးငး�ဝေရ�ကစာာရပမး�ာ� (agenda) က ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေပ�စာ� (constitutional
format) အေဖစာသ� ဝေေပာငး�လ�နငးရနအတက အဝေထာကအကေပသည။ ထ�ေပငး အာ�ပြးပငးမးရသည
အက� �စာ�ပာ�အသ�သ�က အလာ�အလာရဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ညနငး�သဝေဘာာတ
ညခ�က (constitutional compromise) အေဖစာ ထညသငး�ရာတငး အ�ငးဝေေပလယကဝေစာရန
အတကအဝေထာကအကေပပါသည။ ဤအခန�သည အဓလေကအာ�ေဖငးနငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာ
မး�ာ�က ခ�ဝေ�သတမးတနငးမးည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ဝေရ�ခ�ယစာရာနည�လမး�မး�ာ�အဝေ�ကာငး�
က အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ဤအခန�သည အခ� �ဝေသာအဝေေခအဝေနမး� �တငး ခငးမးာအာ�
ဝေကာငး�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး ရနငးဝေသာအက� �အေမးတမး�ာ�အာ�လည� လ�စာလ��ရ
ထာ�ေခငး�မးရပ� အာဏာာက လနည�စာကသာ ဗဟအ�ငးတငး စာစာည�ထန�ခ�ပထာ�ပြးပ� အမး�ာ�စာက
16 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ဖယ�ကဉးထာ�သည အလနအမးငး�ခ�ပကငးထာ�
ဝေသာ အပခ�ပဝေရ�က အတငး�အတာတစာခထ
ေပငး�ထနဝေသာ ပဋပကခမး�ာ�စာာတ�အာ� ေဖစာဝေပ�
ဝေစာနငးသည သ�မးဟတ ကြးက�ထာ�လာဝေစာနငး
သညဟ ယ�ပါသည။
နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�အာဏာာအာ�
ဗဟအ�ငးမး လကဝေအာကအ�ငးမး�ာ�သ� ခ�ဝေ�
ဝေပ�ရာတငး အနမး���စာ�နန�အဝေနေဖငး ���ေဖတ
ခ�ကခ�မးတဝေရ� လပငးန�စာဉးတငး ပါ�ငးသငး
ပါ�ငးထကသမး�ာ�ပမး၍ ပါ�ငးနငးဝေရ�အတက
ခငးေပဝေပ�ရန ေဖစာပါသည။ ထသ�အပခ�ပဝေရ�
အာဏာာခ�ဝေ�သတမးတေခငး�သည အပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာအတကေဖစာနငးသလ အစာ�ရ၏အေခာ�
ဝေသာကဏဍာမး�ာ�နငးအပြးပငး အငးစာတက���ရငး�
�ငးရာ အေပနအလနထန�ဝေက�ာငး�ေခငး�စာနစာ၏ တစာစာတတစာပငး�အဝေနေဖငးလည� ေဖစာနငးပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� ကြးက��ကပထန�ဝေက�ာငး�ဝေရ� သ�မးဟတ ယငး�၏အာဏာာမး�ာ�က စာစာ
ဝေ��ထန�ဝေက�ာငး�ရာတငး လပဝေ�ာငး�ကသမး�ာ�ပမးပါ�ငးေခငး�သည ���ေဖတခ�ကခ�မးတဝေရ�လပငးန�
စာဉးကဝေနာငး ဝေန��ကန��ကာဝေစာပြးပ� တစာခ�နတည�မးာပငး ဗတအာဏာာသ��ရန အလာ�အလာမး�ာ�က
ပမး၍ဖနတ�ဝေပ�ပါသည။ သ�ရာတငးအာ�လ��ပါ၀ငးမးရဝေသာအပခ�ပမးပ�စာ�နငး ထဝေရာကမးရဝေသာ လပ
ဝေ�ာငးမးမး�ာ��ကာ� ဟနခ�ကညမးမး ရရနလအပပါသည။
ဤအခန�တငး ဝေရ�သာ�ထာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာပ�စာ� ဝေရ�ခ�ယမးမး�ာ�၏
အစာတအပငး�အသ�သ�က ပ� ၄ တငးဝေဖာေပထာ�ပြးပ� နစာပငး�ခ�ထာ�ပါသည။ ပထမးအပငး�သည နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ပကတေဇငး�ပ�စာ� သ�မးဟတ အငးစာတက���ရငး�ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး ဝေရ�ခ�ယ
စာရာနည�လမး�မး�ာ� (formal or institutional design options) ေဖစာပြးပ�၊ ေတယအပငး�မးာ အငးစာတ
က���ရငး�ေဇငး�ပ�စာ�အတငး� နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� အမးနတကယတာ�နဝေပ�အပထာ�သည
ခငးမးာဝေသာအခငးအာဏာာနငးစာပလ�ဉး�၍ အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပခ�ကမး�ာ� ေဖစာပါသည။
၁။ ပထမးအပငး�နငး စာပလ�ဉး�၍ အငးစာတက���ရငး��ငးရာေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး၏ က�ေပာ�ေခာ�
နာ�ဝေသာ ရဝေထာငးနစာခအာ� အဝေလ�ဝေပ� ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ယငး�တ�မးာ နငးငး�ဝေတာအပ
ခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး�ရ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမးနငး နငးငး�ဝေတာအပ
ခ��ပဝေရ�ကဏဍာနငး အစာ�ရ၏ အေခာ�ကဏဍာမး�ာ�အ�ကာ� အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�
သတမးတမးတ�ေဖစာပါသည။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး�ရ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားအး�ဗဟ�
အဆငမာာလာကားကျေးအးကားအဆငမားး�သ��ချး�ကျေး�
ကျေးပ�ရးတငအနမာဆ���စ�နန�အကျေးနေဖင
ဆ���ေဖတချးးကားချးးမာာတကျေးရ�လာ�ပငန�စဉတင
ပါ�ငသငပါ�ငထား�ကားသးမားး�ပ�မာ�၍ပါ�ငန�င
ကျေးရ�အတကားချးငေပ�ကျေးပ�ရနေဖစသည။
ထား�သ��အ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားချး�ကျေး�သတမာာတ
ေချးင�သညအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍအတင�အတကား
ေဖစန�ငသလာ�အစ��ရ၏အေချးး�ကျေးသးကားဏဍမားး�
နာငအပြးပ�ငအငစတ�ကားး��ရာင�ဆ�ငရး
အေပနအလာာနထားန�ကျေးကားးးင�ေချးင�စနစ၏
တစစတတစပ�င�အကျေးနေဖငလာည�ေဖစန�င
ပါသည။
၃။ရညရယ
ချးးကား/ခြချး��င��သ
���သပချးးကား
17နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမးတငး အလ�ာ�လကနငး ဝေေါငးလကဟဝေသာ ရဝေထာငးနစာမး� �ရပါသည။
အလ�ာ�လကရဝေထာငးတငး နငးငး�ဝေတာအ�ငးအပခ�ပမး၏ ဖ��စာည�ပ�အာ� ခ�ဝေ�သတမးတ
ဝေသာနည�လမး�မး�ာ�က ဝေလလာဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ထသ� ခ�ဝေ�သတမးတရာတငး စာဝေပါငး�
သမးမတစာနစာ ဖ��စာည�ေခငး� (သမးမတ၏ လပငးန�ကစာာရပမး�ာ�တငး လပဂဂ လတစာဦး�တစာဝေယာက
ထကပ၍ ပါ�ငးခငးရေခငး�က �လသည)၊ နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�နငး အစာ�ရအကြးက�အက�
ဟ၍ အပခ�ပသနစာဦး�ထာ�ရဝေသာ အပခ�ပမးစာနစာထာ�ရေခငး� (သမးမတနငး �နကြးက�ခ�ပ)
သ�မးဟတ သမးမတ၏ အာဏာာတညဝေသာ ရာထ�သကတမး�ကာလအတက စာည�မး�ဉး�မး�ာ�
သတမးတေခငး�တ�ေဖငး လပဝေ�ာငးနငးသည။ ဝေေါငးလကရဝေထာငးတငးမး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပ
ဝေရ�အာဏာာမး�ာ�က နည�လမး�အမး� �မး� �ေဖငး ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ကာ အစာ�ရ၏ အ�ငး
အသ�သ�သ� ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ပါသည။ နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး� ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ပ�စာ�ခ�မးတမးအေပငး အစာ�ရ၏ကဏဍာမး�ာ��ကာ�ရ အငးစာတက���ရငး�
�ငးရာ �ကစာပမးမး�ာ�သညလည� အလနအဝေရ�ကြးက�လပါသည။ အစာ�ရ၏က�ေပာ�ေခာ�နာ�
ဝေသာစာနစာမး�ာ�တငး အာဏာာခ�ဝေ�ေခငး�နငး အေပနအလနစာစာဝေ��၍ ဟနခ�ကညဝေစာေခငး�
လပငးန�စာဉးမး�ာ�အာ�ပြခ�ငး�၍ ပ�စာ�သတမးတေခငး�သည အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအဝေပ� အက� �သက
ဝေရာကမးအမး� �မး� � ရဝေစာနငးပါသည။ ထ�အေပငး ပ၍တက�စာာသတမးတထာ�ဝေသာ အငးစာတ
က���ရငး��ငးရာ ေဇငး�သတမးတမးနည�လမး�မး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
လပဝေ�ာငးမးက�န�စာစာရန အခငးအလမး�အမး� �မး� �နငး ထသ��န�စာစာနငးသည အတငး�
အတာပမးာဏာအမး� �မး� �က ဝေပ�ပါသည။
၂။ အပခ�ပဝေရ�အကြးက�အက�အာ� အပနငး�ထာ�သည တက�ဝေသာလပပငးခငးအာဏာာမး�ာ�သည
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�ထန�သမး�ခ�ပကငးထာ�နငးမးည အတငး�အတာက ���ေဖတဝေပ�ပါ
သည။ အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနက ဝေ�ကေငးာေခငး�၊ လတပြးငးမး�ဝေစာေခငး� သ�မးဟတ လတပြးငးမး�
ခ�မး�သာခငးမး�ာ�ဝေပ�ေခငး�၊ သ�မးဟတ စာစာဝေ�ကေငးာေခငး� အစာရသေဖငး အစာဉးအလာအရ နငးငး�
ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာက လပဝေ�ာငးရသည အာဏာာမး�ာ�နငး အစာဉးအလာအရ ဥပဝေေေပ
ဝေရ�ကဏဍာ၏ လပပငးခငးအာဏာာဝေအာကတငးရဝေသာလည� အပခ�ပဝေရ�၏ ပ�ဝေပါငး�ပါ�ငး
ဝေ�ာငးရကမးလဝေသာ လပငးန�ဝေ�ာငးတာဟ၍ ခ�ေခာ�ဝေကာငး�ခ�ေခာ�နငးပါလမးမးည။ အပခ�ပ
ဝေရ�အကြးက�အက�၏ ဥပဝေေေပဝေရ�နငးစာပလ�ဉး�ဝေသာ အာဏာာမး�ာ�အနက အခ� �မးာ ဥပဝေေေပ
လတဝေတာက အတညေပလကသည ဥပဝေေမး�ကမး�မး�ာ�အာ� ဗတအာဏာာသ��၍ ပယခ�
ေခငး�၊ ေကရ (decree) အမးန�ညန�ကာ�ခ�ကေဖငး ဥပ ဝေေအတညေပေပဌာာန�ေခငး�၊ အခ� �ဝေသာ
မး�ါေဝေရ�ရာမး�ာ�တငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး ဦး�ဝေ�ာငးေခငး�၊ ေပညလ��ကတ�နဒ
ခ�ယပ� သ�မးဟတ လထ�နဒခ�ယပ�မး�ာ�ကက�ငး�ပေခငး�နငး ရသ��မးန�ဝေေခဝေငးစာာရငး� ပ�စာ�ခ�မးတ
ေခငး�အစာရသည အာဏာာမး�ာ� ပါ�ငးပါသည။
18 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ပ��၄။ဗဟ�အဆငမာာလာကားကျေးအးကားသ��အးဏားမားး�ချး�ကျေး�ကားးငသ���ေချးင�အတကားအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားမားး�
နာငဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါဆ�ငရးကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
အာဏာာမး�ာ�က ဗဟအ�ငးမး လကဝေအာကသ� လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ရာတငး
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�နငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ နည�လမး�မး�ာ�
သမးာ�ရ�က�နည�လမး� (အငးစာတက���ရငး��ငးရာ�ငးရာ)
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး�
(၅.၂ က �ကညပါ)
အလ�ာ�လက
• တာ�နမး�ာ�
ခ�ဝေ�ဝေသာ
နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�
• အပခ�ပသ
နစာဦး� ပါ�ငး
အပခ�ပဝေသာ
နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�
စာနစာ
• တာ�နထမး�
ဝေ�ာငးရန
သတမးတ
ရာထ�ကာလ
• တစာစာတ
တစာပငး�
သမးမတစာနစာ
• ပါလမးနစာနစာ
• စာစာဝေ�ကေငးာေခငး�
• အဝေရ�အဝေပ�
အဝေေခအဝေန
ဝေ�ကေငးာေခငး�
• အေပစာေဏာမး
ခ�မး�သာခငးဝေပ�ေခငး�/
လတပြးငးမး�ခ�မး�သာ
ခငးေပေခငး�
• သတမးတထာ�ဝေသာ
အာဏာာပငးမး�ာ�
အာ� ခန�အပေခငး�
• နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�
အာဏာာအာ�
အစာ�ရအ�ငး
အသ�သ�တငး
ခ��သတမးတ
ဝေပ�ေခငး�
• စာ�ခ�ကတငးေခငး�
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာအဝေပ� အာဏာာနငး
သမးမာနစာာ�ငးဝေခ�ေခငး�
• နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာ၏အကြးက�အက�က
ေပညသမး�ာ�က
ဝေရ�ခ�ယေခငး�
• နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�
အကြးက�အက�/နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�အစာ�ရအဖ��
မး�ာ�၏ လတလပဝေသာ
စာ�စာမး�စာစာဝေ��မးက
ဝေ�ာငးရကရန
ဥပဝေေေပေခငး�အာဏာာ
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာ၏လပဝေ�ာငးခ�က
မး�ာ�အာ�တရာ�စာရငးဝေရ�
အရ ေပနလည�န�စာစာ
ေခငး�
• ဥပဝေေက�သ�
အာဏာာတည
ဝေသာအမးန�မး�ာ�က
ထတေပနေခငး�
• ဗတအာဏာာ
• ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ�ငးရာ
ေပငး�ငးမးမး�မး�မး
မး�ာ�တငး ပါ�ငး
ေခငး�
အစာ�ရစာနစာမး�ာ�ဝေေါငးလက ထန�ဝေက�ာငး�စာစာဝေ��မးမး�ာ�
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ���ေဖတခ�က ခ�မးတ ေခငး�တငး အေခာ�ဝေသာ ကဏဍာ
မး�ာ�၏ ပါ�ငးမး (၅.၄.၁ က �ကညပါ)
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး အစာ�ရအေခာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ� သ�မးဟတ
ေပညသမး�ာ� အ�ကာ�
ဥပဝေေဝေရ���ေခငး� လပငးန�စာဉးတငး
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ ပါ�ငးမး
(၅.၄.၂ က�ကညပါ)
ထဝေရာကဝေသာနည�လမး�
၃။ရညရယ
ချးးကား/ခြချး��င��သ
���သပချးးကား
19နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
21န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
နငးငး�ဝေရ� လပငးန�စာဉး၊ ေပညသ�မး�ါေ၊ နငးငး�ဝေရ�တညပြးငးမးမး၊ လမးအဖ��အစာည�မး�ာ�၏ ဝေပါငး�
စာည�ညညတမး စာသညတ�အတက ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာေဇငး�ပ�စာ�၏ တက�စာာသတမးတ
ထာ�ခ�ကမး�ာ�အာ� အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးရကမးမး�ာ�၊ အက� ��ကမး�ာ�နငး စာပလ�ဉး�သည
အ��ကမး� (အယအ�) မး�ာ�နငး ခန�မးန�ခ�ကမး�ာ�အဝေပ� ဝေရ�သာ�ဝေဖာေပခ�က အမး�ာ�အေပာ�ရပါ
သည။5 သ�ရာတငး လကဝေတ�အဝေနအထာ�အရ ဤအဝေ�ကာငး�အရာနယပယအတငး� ရငး�လငး�ေပတ
သာ�စာာဝေဖာေပထာ�ဝေသာ ပြခ�ငး�ဝေကာကခ�ကခ�မးမး�ာ�အလနနည�ပါ�ပါသည။ စာာဝေရ��ရာတစာဦး�ဝေရ�သာ�
ထာ�သက�သ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ကြးကတငးခန�မးန�မးသည အရာမးဝေရာကဝေသာ ဝေမးာမးန�
ခ�ကမး�ာ�၊ ဝေမးာမးန�မးထာ�ဝေသာ အက� �ရလေမး�ာ�ေဖငး ေပန�က��ဝေနသညဟ �ပါသည။6 ဤသ� ေဖစာရ
ေခငး�မးာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေပါ အဝေ�ကာငး�အရာ၏ စာကာ�လ��သ��နန�မးနငး ယငး�၏အက� �
သကဝေရာကမးမး�ာ�အ�ကာ� �ကာ��ငးနငးဝေသာ နငးငး�ဝေရ�၊ စာ�ပာ�ဝေရ�နငး လမးဝေရ�စာသည အမး� �မး� �ဝေသာ
ဝေေပာငး�လ�မးမး�ာ�စာာရဝေသာဝေ�ကာငး ေဖစာပါသည။7 ဤဝေေပာငး�လ�ဝေစာဝေသာ တန�အာ�မး�ာ�က အသ
အမးတေပေခငး�ေဖငး ဤအခန�သည ကမးာာတစာ�မး�တငး ဝေရ���ေပဋဌာာန�ခ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
�ငးရာ ဝေရ�ခ�ယစာရာနည�လမး�မး�ာ�က နငး�ယဉးဝေလလာ ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ထသ�ဝေဖာေပရာတငး
နငးငး�တစာခခရ ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�၏ ဝေနာကခ�သမးငး�ဝေ�ကာငး�အဝေေခအဝေနက ရငး�လငး�ဝေဖာေပေခငး�မးပါ
ရပါ။ အဘာယဝေ�ကာငး�ဝေသာ မးတညဝေသာအဝေနအထာ�အမး� �မး� �တငး တညဝေသာ စာ�နန�သတမးတ
ခ�ကတစာမး� �တည�က အသ��ေပဝေသာအခါ မးတညဝေသာရလေအသ�သ� ထကဝေပ�လာနငးဝေသာ
ဝေ�ကာငးေဖစာသည။ ထနည�တ ပ�စာ�မး� �စာ�ေဖငးက�ေပာ�လ�ကရဝေသာ စာ�နန�သတမးတခ�ကမး�ာ�က အသ��ေပ
ပါကလည� အလာ�တအက� �သကဝေရာကမးမး� �ကသာ ရရမးညေဖစာသည။
‘��ကပါစာ�။ တ�မးတတ� ဂတတရယာဝေတရယ၊ တ�မးတသဝေတရယက မးတဝေတာဘာ��ရငး
တရာ�ဥပဝေေ�တ� ဂတသ�စာဉးဟာလည� ဝေေပာငး�လ�သာ�ပါတယ’
ေမး�ာကာ မးရဂ�န (ပါဝေမးာကခ၊ ဝေယ�လ တကကသလ)၊ ‘အဝေထာကအထာ��ငးရာ ဝေေပာငး�လ�
ေခငး�၏မးဝေရရာဝေသာက��ကမးမာ။ အငးဂလ-အဝေမးရကနနငး တကကြးက�မး�ာ��ငးရာစာမး�သပခ�ကမး�ာ�’
၄၅ Am/မးတတမး�မး�ာ�၊ စာစာည�မး ၈၃၉ (၁၉၉၇)
ထပတညဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနစာခမးရနငးဝေသာဝေ�ကာငး တစာခမး သငးခန�စာာမး�ာ�
က အေခာ�ဝေသာမးတညသည အဝေနအထာ�မး�ာ�၊ အေခာ�လမး�ာ� သ�မးဟတ အေခာ�ဝေသာ ယဉးဝေက��မး
ဝေနာကခ�အဝေနအထာ�မး�ာ�တငး က�ေပာ�စာာ အသ��ခ�နငးပါသည။ အခ� �ဝေသာ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ
စာမး�ဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�သည လမးဝေရ�အဝေေခ
အဝေနတစာမး� �တငး အလနသငးဝေလ�ာပြးပ� ထ
ဝေရာကမးရနငးဝေသာလည� အေခာ�ဝေသာ အဝေန
အထာ�တစာမး� �တငး အသ��မး�ငးေခငး� သ�မးဟတ
ထခကနစာနာဝေစာေခငး�မး�ာ�ပငး ေဖစာနငးပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�သည ဥပဝေေမး�ာ�၊
စာည�မး�ဉး�မး�ာ�ကခ�မးတနငးဝေသာလည� အ�ပါ
ဥပဝေေစာည�မး�ဉး�မး�ာ� ကယတငးကပငး လ�အဖ��
အစာည�က ဝေေပာငး�လ�ဝေစာနငးမးညမးဟတပါ။
ဥပမးာအာ�ေဖငးထငး�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး ဘာရငးသည အဓလေကအာ�ေဖငး အခမး�အနာ�နငးပ�တကက�ငး�ပသည အကြးက�အက�
အေဖစာသာ သတမးတထာ�ပါသည။ သ�ရာတငး ထငး�နငးငး�သာ�မး�ာ�သည ၄ငး�အာ� ခ�ငးခငးေမးတန�မး၊
ဝေလ�စာာ�မးတ�ေဖငး တငး�ေပည၏ နငးငး�ဝေရ�ကစာာရပမး�ာ�ကညန�ကာ�ရန ပ�စာ�တက�ေဖငး သတမးတထာ�
ေခငး�မးဟတဝေသာ အာဏာာမး�ာ�က နငး�အပထာ�ပါသည။ အလာ�တစာာပငး အေခာ�ဝေသာနငးငး�မး�ာ�တငး
လည� အေပငးလမး�ာ�မးသရနငးသည တရာ�ဥပဝေေအရ သယ�က၍ သ�မးဟတ နငးငး�ဝေရ��ငးရာ
သဝေဘာာတညမးမး�ာ�အရ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအတငး�အတာထကပ၍ အာဏာာမး�ာ�က လ�ဝေေပာငး�
ခ�ဝေ�နငးပါသည။ အ�ပါသဝေဘာာတညမးမး�ာ�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအတငး� ဝေရ���ဖနတ�
ထာ�ေခငး�မးရသက�သ� ဝေထာကခ�ေခငး�မး�ာ�မးရဝေသာလည� ယငး�တ�သည နငးငး�ဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�က
ပ�စာ�သတမးတဝေပ�နငးပါသည။ ယငး�သည အထ�သေဖငး အခ� �ဝေသာ ဓလေနအငးအာ�ကြးက�မးာ�သည နငးငး�
မး�ာ�တငး ပ၍သသာထငးရာ�မးရပါသည။ �သစာဝေ�တ�လ�တငး ေဖစာဝေပ�ခ�ဝေသာ ‘ရာထ�မးထတပယေခငး�’8
နငးစာပလ�ဉး�သည အကြးက�မးာ����နငးငး�ဝေရ�နငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အက�ပရကမးအဝေေခ
ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါပါအကျေးကြားကားးင�အရး၏
စကားး�လာ���သ���နန�မာနာငယင�၏အကားး��
သကားကျေးရးကားမာမားး�အကြားကားး�ကြားကားး��ငန�ငကျေးသး
န�ငင�ကျေးရ�၊စ��ပး�ကျေးရ�နာငလားမာကျေးရ�စသည
အမား��မား��ကျေးသးကျေးေပးင�လာ�မာမားး�စးရာပါသည။
မာတးည�ကျေးသးအကျေးနအထားး�အမား��မား��တငတးည�
ကျေးသးစ�နန�သတမာာတချးးကားတစမား��တည�ကား�
အသ���ေပ�ကျေးသးအချးါမာတးည�ကျေးသးရလားဒါ
အသ��သ��ထားကားကျေးပလားန�ငပါသည။
22 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
အဝေနသည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး မးည
ညတဝေသာဥပဝေေက တတက�က�ေပဋဌာာန�ေခငး�
မးဟတဝေပမး�လည� အခ�န�ကာရညစာာတညရခ�
ဝေသာ �သစာဝေ�တ�လ�နငးငး�၏ သဝေဘာာတညမး
မး�ာ�နငး �န�က�ငးဝေနသည လပငးန�စာဉးအရ
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာေဖစာဝေသာ ဥပဝေေ
တစာခ� �က စာဝေပါငး�လကဝေသာအခါ ယငး�အဝေန
အထာ�သ� ဝေရာကရခ�ပါသည။
အစာ�ရစာနစာမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအပ
ခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏အာဏာာက က�ေပာ�စာာသတ
မးတနငးဝေသာလည� အမးနတကယအဝေနအထာ�
မး�ာ�က အဝေေခတည၍ ေဖစာဝေပ�ဝေေပာငး�လ�လာ
သည အာဏာာတညရပ� (power dynamics) ကသာ ညနေပနငးပါသည။ ခငးမးာဝေသာဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ�ငးရာအာဏာာမး�ာ�က အပနငး�ေခငး�ခ�ရသည သမးမတတစာဦး�သည အပငး�ပငး�က�ဝေနဝေသာ
နငးငး�ဝေရ�ပါတစာနစာ၊ ဥပဝေေေပလတဝေတာအတငး� အာ�ထာ�၍မးရဝေသာ ပ�ပ�မးမး�ာ�နငး ရငး�ငးရာတငး
အာ�နည�နငးပါသည။ အလာ�တစာာပငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာလပပငးခငး အာဏာာအနည�
ငးယသာရသည သမးမတသည ၄ငး�၏ပါတမး ဥပဝေေေပလတဝေတာအတငး� အမးတဝေနရာအမး�ာ�စာက
ရရထာ�ပါက မး�ါေခ�မးတဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�က လမး�မး�နငးသလ ထမး�ခ�ပမး/စာည�ကမး�တငး��ကပ
မးမး�ာ�လည� ခ�ရနငးပါသည။ အေခာ�တစာဘာကက�ကညလငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏အမး�ာ�����နဒမး�
ေဖငး �နကြးက�ခ�ပကဝေရ�ခ�ယဝေသာလတဝေတာစာနစာမးာပငး လတဝေတာဝေရ�ဝေကာကပ�အတက ကြးက�ပမး�
ဝေန�ကဝေသာ နငးငး� ဝေရ�ပါတမး�ာ�သည အေခာ�ဝေသာနည�လမး�မး�ာ�/ စာမး�ကန�မး�ာ�ထက ယငး�တ�ဝေခါငး�
ဝေ�ာငး၏ ကယရညကယဝေသ�နငး စာရကလကခဏာာအဝေပ�တငးသာမးတည၍ စာည�ရ���ကပါသည။
ဝေရ�ဝေကာကပ�ရလေမး�ာ�က ဝေ�ကေငးာဝေသာအခါ ‘အနငးရရသ’ တစာဦး�အာ� မးေယာမးတစာ�ငးဝေ�ကေငးာ
ပါသည။ အထကတငးဝေဖာေပခ�ဝေသာ ရရာ�နငးငး�၏ဥပမးာက�သ� စာစာမးနဝေသာအာဏာာေဇငး�နငးပတသက
လာလငး တစာသ�ပဂဂလ လပရာ�ဝေ�ာငးရကသမး�ာ�သညလည� အဝေရ�ပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�၏ အမးနတကယ အက� �သကဝေရာကမး
မး�ာ�က ���ေဖတဝေပ�ဝေသာ အဝေ�ကာငး�တရာ�မး�ာ�၏ အေပနအလနသကဝေရာကမးက စာဉး�စာာ�ရပါလငး
�ကစာပေဖစာဝေပ�ဝေနသည အဝေနအထာ�တစာခအာ� ရငး�န�ကမး��ငးစာာ သနာ�လညေခငး�မးရပ� အ�ပါ
ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�၏ အက� �သကဝေရာကမးက ခန�မးန�နငးမးညမးဟတဝေပ။ မးညသညပ�စာ�သည သငး
ဝေလ�ာစာာ အ��ငးခငးက�ေဖစာမးညက ဝေယဘာယ�ဝေကာကခ�ကခ�ရာ၌ မးမးမးေငးမး�လကဝေသာ ေပဋဌာာန�ခ�က
တစာခကက�ငးသ��သည ဝေနာကခ�အဝေနအထာ�နငး ထေပဋဌာာန�ခ�ကက လကဝေတ�ေပနလညအသ��ေပ
မးည လကရဝေနာကခ�အဝေနအထာ�က အဝေသအခ�ာနာ�လညသဝေဘာာဝေပါကေခငး�မးရပါက မးဝေအာငး
အစ��ရစနစမားး�သညန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ကားဏဍ၏အးဏားကား�ကား�ေပး�စးပ��စ�သတမာာတ
န�ငကျေးသးလာည�အမာာနတကားယအကျေးနအထားး�
မားး�ကား�အကျေးေချးတည၍ေဖစကျေးပကျေးေပးင�လာ�လား
သညအးဏားကား�သးရညညာန�န�ငပါသည။
အေချးး�ကျေးသးန�ငင�မားး�တငလာည�ေပငပမာာမာ
သရာန�ငသညတရး�ဥပကျေးဒါအရသယ��ကား၍
သ��မာဟ�တန�ငင�ကျေးရ�ဆ�ငရးသကျေးားတးည�မာ
မားး�သညဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါ၏
အတ�င�အတးထားကားပ�၍အးဏားမားး�ကား�
လာာ�ကျေးေပးင�ချး�ကျေး�န�ငပါသည။
၄။ကျေးနးကားချး�အ
ကျေးေချးအကျေးနသ
ညအ
ကျေးရ�ပါသည
23နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ေမးငးဝေသာအဝေေခအဝေနမး�ာ�နငး ကြက�ဝေတ�ရနငး
ပါသည။ ထ�ဝေ�ကာငး ဝေအာကဝေဖာေပပါ ဝေ��ဝေန�
တငးေပမးမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ
အတက ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပေ�ငးရာ ေဇငး�
ပ�စာ�သတမးတမးက နာ�လညသဝေဘာာဝေပါကဝေစာ
ရနပ�ပ�ဝေပ�သငးပြးပ� အေခာ�နငးငး�တစာခခ၏ နမးနာ
ေဖစာရပမး�ာ�နငး အကြက�ေပခ�ကမး�ာ�ကတငးေပရန ကြးက�ပမး�ထာ�ေခငး�မးရပါ။ နငးငး�တစာနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ နည�လမး�မး�ာ�ကေမးငးရ�နငး လကခ�ကာ မးမးနငးငး�အတက အဝေထာကအကေပ
နငးသညဟ သတမးတပြးပ�လကသညနငးတစာပြးပငးနက တက�ဝေသာဝေေမးေပငးအဝေနအထာ�တစာခနငးအတ
ပမးနကရငး�စာာဝေလလာရနသာ အကြက�ေပထာ�ပါသည။
ဆကားစပေဖစကျေးပကျေးနသညအကျေးနအထားး�
တစချး�အး�ရင�နာ��ကားမာ��ငစးသနး�လာည
ေချးင�မာရာပ�ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါဆ�ငရး
ေပဋဌားန�ချးးကားမားး�၏အကားး��သကားကျေးရးကားမာကား�
ချးနမာာန�န�ငမာညမာဟ�တကျေးပ။
24 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
25န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
၅.၁။ ဒါ�မာ�ကားကျေးရစ�စနစကား�ပ��စ�ချးးမာာတရး၌ဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာမားး�ကျေးသး
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍအး�ပ��စ�ချးးမာာတေချးင�
ဗဟခ�ပကငးမးမး�ာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတစာခတငး တစာဦး�တစာဝေယာက၊ အဖ��
အစာည�တစာခတည�က အစာ�ရနငး တငး�ေပညကကယစာာ�ေပလ�က အာဏာာက နငးငး�ဝေတာအ�ငး၌
တစာစာတစာစာည�တည� ထန�သမး�ထာ�ရပါသည။ နငးငး�ဝေရ�အရ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ အကြးက�
အက�၏အာဏာာသည ဥပဝေေေပလတဝေတာမးဝေပ�ဝေပါကလာေခငး�မးဟတသေဖငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ
သည ယငး�အာ�အယ�အ�ကညမးရအ�က တငးသငး�ေခငး�အာ�ေဖငးဖယရာ�ခငးမးရပါ။ ထ�အေပငး အကြးက�
အက�သည �နကြးက�အဖ��ကလည� အေပညအ�ထန�ခ�ပနငးပါသည။ ထ�ဝေ�ကာငး�ကာ�ေဖတဝေရ�ဝေကာကပ�
မး�ာ�မးလ�၍ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�သည နငးငး�ဝေရ�အရ ကြးက��ကပမးမးလတဝေေမးာက
ပြးပ� ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ အတကအခ�ေပခ�ရနငးေခငး�ကလည� ကန�သတထာ�ပါသည။ ဤလကခဏာာ
ရပမး�ာ�သည သမးမတစာနစာ၏ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�က သာ�ဝေရာကထငးဟပဝေနပါသည။
သ�ရာတငး ဗဟခ�ပကငးမးမး�ာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး�ာ�က သမးမတစာနစာက�ငးသ��ဝေသာ
နငးငး�မး�ာ�၌သာ ဝေတ�ရရသညမးဟတပါ။ တစာစာတတစာဝေေသအာ�ေဖငး ယငး�သည အငးစာတက���ရငး�
�ငးရာ ေဇငး�သတမးတမး၏ အဝေရ�ပါမးဝေ�ကာငးသာမးက နငးငး�ဝေရ�ပါတစာနစာ၏ ခငးမးာမးနငး ဖ��စာည�ပ�
(အပငး� ၂.၅ က �ကညပါ) သ�မးဟတ အစာ�ရ၏ အာဏာာရငး�နဝေသာလကခဏာာရပမး�ာ�ဝေ�ကာငး ဤသ�
ေဖစာရေခငး�ေဖစာပါသည။ လတဝေတာစာနစာအတငး�ရ အမး� �မး� �ဝေသာအငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�
သတမးတမးမး�ာ�သည ဗဟခ�ပကငးမးမး�ာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာအဝေပ� အက� �သက
ဝေရာကမးမး�ာ� ရနငးပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး အေခာ�ဝေသာရဝေထာငးတစာခမးာ လတဝေတာစာနစာတစာခ
အတငး� �နကြးက�ခ�ပအဝေနေဖငး �နကြးက�အဖ��အဝေပ� မးညသညအတငး�အတာေဖငး အေပညအ�ထန�ခ�ပ
နငးသနည�ဟ၍ပငးေဖစာသည (၅.၃.၂ က �ကညပါ)။ သ�ေဖစာရာ လတဝေတာစာနစာ၏ အဓလေကက�သည
အဝေေခခ�သဝေဘာာတရာ�မးာ ဥပဝေေေပလတဝေတာအဝေပ� အစာ�ရ၏နငးငး�ဝေရ�အရ မးခေခငး�ေဖစာဝေသာလည�
�နကြးက� အဖ��အာ�လ��သည �နကြးက�ခ�ပ၏ တာ�နေဖစာေခငး�၊ မးေဖစာေခငး�မးာပငး အလနပငးက�ေပာ�ေခာ�နာ�
ပါသည (ဂ�ာမးန၏ ဥပမးာက �ကညပါ 9) ။ အငးစာတက���ရငး��ငးရာေဇငး�သတမးတမးအေပငး နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�အကြးက�အက�အာ� ခ�မးတထာ�ဝေသာ တာ�နမး�ာ�သညလည� အပခ�ပ ဝေရ�အာဏာာအာ�
ဗဟတငး အမးနတကယခ�ပကငးထာ�ရမးအဝေပ� သကဝေရာကမး သာ�ရဝေနပါသည။ နငးငး�၏အဝေရ�ဝေပ�
အဝေေခအနဝေ�ကေငးာေခငး� (နငးအတ ထအဝေေခအဝေနတငး အပခ�ပမးအာဏာာက တ�ေမးငးေခငး�)၊ လတပြးငးမး�
ဝေစာေခငး� သ�မးဟတ လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�ေခငး� သ�မးဟတ စာစာဝေ�ကေငးာေခငး� စာသညတ�သည အပ
ခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏အာ�ကြးက�မးက ညနေပဝေနဝေသာအရာမး�ာ�ေဖစာပါသည။ အဘာယဝေ�ကာငး�ဝေသာ ထ
ကစာာရပမး�ာ�နငး ပတသကသည ဥပဝေေဝေရ���ဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး အပခ�ပဝေရ�အကြးက�အက�၏
သကဝေရာကမးရဝေနဝေသာဝေ�ကာငးေဖစာပါသည။
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ အာ�ကြးက�ဝေနေခငး�သည သဝေဘာာသဘာာ�အရ ထခက���ရ��ဝေစာနငးေခငး� မး
ရပါ။ ယငး�သည တညပြးငးမးမးကဖနတ�ဝေပ�နငးပြးပ� သဝေဘာာထာ�က�လ�ဝေနဝေသာ အငးအာ�စာမး�ာ�စာာရ
သည နငးငး�ဝေတာကလည� တစာခတစာစာည�တည� ေဖစာဝေစာနငးပါသည (ဘာရာဇ�၏ဥပမးာက �ကညပါ)။
ယငး�သည မး�ါေမး�ာ�အာ� တစာညတစာညတတည�ရဝေစာပြးပ� ကာလရညစာမး�ကန�မး�ာ�အတက ပ�ပ�ဝေပ�
ရာတငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာက ခငးမးာဝေတာငးတငး�ဝေစာပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး အဝေမးရကန
ေပညဝေထာငးစာတငး ဝေရ�ဝေကာကပ�မး��ယကာလအတငး� ကတက�တေပထာ�ခ�ဝေသာ ေပေပငးဝေေပာငး�လ�
ဝေရ�ကစာာရပမး�ာ�က အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးေခငး�နငးစာပလ�ဉး�၍ သမးမတ ဘာာ�ရကအဘာာ�မးာ�
အစာ�ရလကထက လကရ ရငး�ငးဝေနရဝေသာ
စာနဝေခ�မးဥပမးာသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာအဝေနေဖငး အေခာ�ဝေသာအစာ�ရကဏဍာမး�ာ�မး
ဗတအာဏာာက�ငးသ��သမး�ာ�နငး ညနငး�ဝေ�ာငး
ရကရန လအပ ဝေနသညစာနဝေခ�မးက မး�ဝေမးာငး�
ထ�ေပထာ�ပါသည။ ခငးမးာဝေသာ နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ�ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�ခ�မးတမး
အတက အဓလေကစာနဝေခ�မးမးာ အာဏာာရငးစာနစာ
သ�မးဟတ ေမးကဝေရစာစာနစာ ပ�ကသန�ဝေစာနငး
သည အပခ�ပဝေရ�စာနစာသ� ဝေေပာငး�လ�သာ�နငး
ေခငး�က ကာကယေခငး�ပငးေဖစာပါသည။ နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာသည တရာ�ဥပဝေေ�ငးရာ
ကြးက��ကပမးမး လ���လတလပပါက သ�မးဟတ
အေမးငး���တရာ�သကြးက�ခ�ပမး�ာ�နငး နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအ�ကာ� �ကစာပမးသည
ချး�ငမားကျေးသးန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ကားဏဍဆ�ငရးပ��စ�ချးးမာာတမာအတကားအဓကား
စနကျေးချးမာမာားအးဏားရာငစနစသ��မာဟ�တ
ဒါ�မာ�ကားကျေးရစ�စနစပးကားသ�န�ကျေးစန�ငသည
အ�ပချးး�ပကျေးရ�စနစသ��ကျေးေပးင�လာ�သး�န�ငေချးင�
ကား�ကားးကားယေချးင�ပငေဖစပါသည။
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားသညတရး�
ဥပကျေးဒါဆ�ငရးကြးကား��ကြားကားပမာမာာလာ����လာတလာပ
ပါကားသ��မာဟ�တအေမာငဆ���တရး�သးကြးကား��ချးး�ပ
မားး�နာငန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍအကြားကားး�
ဆကားစပမာသညအလာနန��စပပါကား
အးဏားရာငစနစာကားသ��ယမာ�လာ�ဟနရာကျေးန
ေချးင�ကား�စ�မာ�အ�ပချးး�ပရသညမာားပ�၍
ကြးကား��မား�ကျေးသးစနကျေးချးမာတစချး�ေဖစပါသည။
26 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
အလနန�စာပပါက ဝေရ�ခ�ယခန�အပ ဝေရ�မး�ာ�သည အဓလေကအာ�ေဖငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
လက�ယတငးသာရဝေသာဝေ�ကာငး အာဏာာရငးစာနစာဘာကသ� ယမး�လဟနရဝေနေခငး�က စာမး�အပခ�ပရ
သညမးာ ပ၍ကြးက�မးာ�ဝေသာ စာနဝေခ�မးတစာရပေဖစာပါသည။
အဂ�စာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး လနခ�ဝေသာ နစာဝေပါငး� ၄၀ အတငး� ယငး�၏ဖ��ပြးဖ�တ�တက
လာမးသည ဗဟအ�ငးတငး အာဏာာကခ�ပကငးထာ�ဝေသာ စာနစာက အလနအမးငး�က�ငးသ��သည
အပခ�ပမးကဏဍာ၏ စာနဝေခ�မးမး�ာ�က မး�ဝေမးာငး�ထ�ေပထာ�ပါသည။ ယငး�သည အာဏာာရငးစာနစာက
ကနဦး�အဝေနေဖငး ဝေပ�ဝေပါကဝေစာခ�ပြးပ� ထ�ဝေနာကတငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာကဦး�ဝေ�ာငးဝေသာ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေေပငး�ငးမးမး�ာ�သည အငးစာတက���ရငး�မး�ာ�အ�ကာ� ဟနခ�ကမးညမးက ေဖစာဝေပ�ဝေစာခ�
ပါသည။ အဂ�စာနငးငး�၏ ၂၀၀၇ ခနစာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေသည သကတမး�ကန�သတခ�ကမးရသည
ဗဟခ�ပကငးဝေသာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက သမးမတထ�အပနငး�ခ�ပါသည။ ထ�အေပငးလအပပါက ဥပဝေေ
ေပလတဝေတာမး�ာ�ကဖ�ကသမး�ရနနငး ဝေအာကဥပဝေေေပလတဝေတာအဖ���ငးတစာခ� �သာမးက အထက
လတဝေတာအမးတ (သ��ပ�တစာပ�)က ခန�အပနငးသည အာဏာာက သမးမတအာ� အပနငး�ထာ�သညသာ
မးက အာ�ဝေကာငး�ဝေသာ ဥပ ဝေေေပဝေရ��ငးရာ ဗတအာဏာာကလည� ဝေပ�ထာ�ပါသည။ ထမးမးက
‘အ�ကမး�ဖကမးက တကဖ�ကေခငး�’ ဟသည ကဏဍာဝေအာကတငး လပပငးခငးအမး�ာ�အေပာ�ရသညသာ
မးက တပမးဝေတာဦး�စာ�ခ�ပ အကြးက�အက�၊ ရ�ဌာာန၏အရာရခ�ပ အကြးက�အက�အေဖစာပါ ဝေပ�အပထာ�
ပါသည။ ဤက�သ� အလာ�တပ�စာ�မး�ာ�ရဝေသာ နငးငး�မး�ာ�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ေပေပငး
ဝေေပာငး�လ�မးမး�ာ� ေပလပရာတငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အာဏာာဝေလာခ�ခ�ဝေ�နငးမးည နည�လမး�မး�ာ�
အဝေပ� အဓလေကထာ�နငးပါသည။
၅.၂။ န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားမားး�ကား�အ�ပချးး�ပကျေးရ�အငစတ�
ကားး��ရာင�အဆငဆငသ��ချး�ကျေး�ကျေးပ�ရးတငကျေးရ�ချးးယစရးနည�လာမာ�မားး�
မး�ကမး�ဝေရ����ကသမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး�ရ အပခ�ပဝေရ�အာဏာာ
အာ�လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ရနနည�လမး�
နစာမး� �ကဝေတ�ရထာ�ပါသည။ ယငး�တ�မးာ (က)
သမးမတနငး�ငးဝေသာကစာာရပမး�ာ�တငး လပဂဂ လ
တစာဦး�တစာဝေယာကထက ပပါ�ငးခငးရဝေသာ
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ (collegial exe-
cutive) သ�မးဟတ အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ
အပခ�ပဝေရ�စာနစာ (dual executive) က ပ�စာ�
သတမးတသညအလ�ာ�လကနည�လမး�နငး(ခ)
အစာ�ရအ�ငးအသ�သ� ထပမး�ဖ��စာည�သည
ဝေေါငးလကနည�လမး�ဟ၍ ေဖစာပါသည။
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားမားး�ကား�
တး�နချး�ကျေး�သတမာာတကျေးသးန�ငင�ကျေးတး
အ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍသ��မာဟ�တအ�ပချးး�ပသး
နာစမား��ပါ�ငကျေးသးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အး�
ဖ��စည�ေချးင�ေဖငလာည�ကျေးကားးင�၊အစ��ရ၏
အဆငအသ��သ��ကား�ထားပမာ�ဖ��စည�ေချးင�
အး�ေဖငလာည�ကျေးကားးင�ချး�ကျေး�သတမာာတ
ကျေးပ�န�ငပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
27နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
၅.၂.၁။ တး�နချး�ကျေး�သတမာာတကျေးသးန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�(collegialexecutive)
တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�တငး နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�/ နငးငး� ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအကြးက�အက�၏ အငးစာတက���ရငး�အတငး� အမး� �မး� �ဝေသာတာ၀နထမး�ဝေ�ာငး�က
သမး�ာ�ေဖငး ပါ�ငးဖ��စာည�ထာ�ပါသည။ တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�တငး ပ�စာ�
မး�ာ�စာာ ရပါသည။ ၂၀၀၄ ခနစာတငး လကမးတဝေရ�ထ�ခ�ဝေသာ ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�သဝေဘာာတညမးအပြးပ�တငး
�ေနနငးငး�သည တက�ေပတသာ�ဝေသာ ရာထ�အ�ငးအတန�သတမးတခ�ကေဖငး သမးမတတစာဦး�၊
အကြးက�တန�ေတယ သမးမတတစာဦး�နငး အေခာ�ဝေသာ ေသမးမတတစာဦး�ပါ�ငးသည ဝေလ�ာရ�ဝေသာ စာဖ��မး
ပ�စာ�ေဖငး တညဝေထာငးခ�ပါသည (ပ� ၅ က�ကညပါ)။ �ေနဝေတာငးပငး� လတလပဝေရ�မးရရမး ၂၀၁၁ ခ
နစာ ဇလငးလအထ �ေနသမးမတသည တငး�ေပည၏တစာဦး�တည�ဝေသာ အကြးက�အက�အေဖစာ ဝေ�ာငး
ရကခ�ဝေသာလည� အမး� �မး� �ဝေသာ���ေဖတခ�ကမး�ာ�ဝေ�ကာငး သမးမတစာနစာ၏ သ�မးဟတ အကြးက�တန�
ေတယသမးမတ၏ သဝေဘာာတညမးေဖငး ဝေ��ဝေန�ညနငး�ရန လအပခ�ပါသည။ သမးမတသည ယငး�၏
လကဝေအာကခ�ရာထ�ဝေနရာမး�ာ�အတက တစာဦး�က �ေနနငးငး�ဝေေမးာကပငး�မး ဝေခ�ယခ�ေခငး�ေဖစာပြးပ� က�န
တစာဦး�က �ေနနငးငး� ဝေတာငးပငး�မး (ယခအခါ �ေနနငးငး�ဝေတာငးပငး�သည လတလပဝေရ�ရပြးပ� ေဖစာ
သည) ခန�အပခ�ေခငး� ေဖစာပါသည။ ထ�အေပငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအရ အကြးက�တန� ေသမးမတသည
သမးမတနငး ဇာတဝေေမးေခငး�မးတညရပါ။ အကြးက�တန�ေသမးမတသည သမးမတ၏သဝေဘာာ�နဒေဖငး အာဏာာ
ကထန�သမး�ထာ�၍ မးရနငးပါ။ ယငး�တ�၏ တာ�နထမး�ဝေ�ာငးေခငး�သကတမး�က ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေက အေခာ�နည�လမး�မး�ာ�ေဖငး ကြးကတငးသတမးတေပဋဌာာန�ထာ�ပါသည။
ပ��၅။ဆးဒါနန�ငင�၏အ�ပချးး�ပကျေးရ�ပ�င�ချး�ထား�တမာမာတ�ငမာာ�န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အဖ��ပ��စ�
အကြးက�တန� ေသမးမတ
ေသမးမတ
အမး� �သာ�ညလာခ�တငး ဝေေမးာကပငး� အတက အမးတ
ဝေနရာအမး�ာ����ေဖငးပါတက ဝေထာကခ� တာ�ဝေသာ ပဂဂလ
ခန�အပ ဝေတာငးပငး�မးေဖစာပါက
ခန�အပဝေေမးာကပငး�မးေဖစာပါက
နငးငး�ဝေတာ သမးမတ(ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကခ�)
(သမးမတက ခန�အပသည)
�ေနဝေတာငးပငး�သမးမတ
28 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�ရ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ မး�ကမး�ဝေရ����ကသမး�ာ�သည
ပမးအာ�ဝေကာငး�ဝေသာ ပ�တ�အပခ�ပဝေရ�အဖ��ပ�စာ�က ဝေရ���ခ��ကပြးပ�၊ ယငး�အပခ�ပဝေရ�အဖ��ပ�စာ�တငး
ပ�တ�အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ သ��ရပစာလ��သ� အာဏာာညတ ညမးရရဝေစာမးည ပ�စာ�ေဖငးသတမးတခ�ပါသည
(ပ� ၆ က �ကညပါ)။ သမးမတစာနစာတငး ပါ�ငးမးည ကယစာာ�လယမး�ာ�က တငး�ရငး�သာ�လမး� �စာဝေပါငး�
စာ�မးဝေပ�မးတည၍ ���ေဖတဝေပ�ပါသည။ ခရဝေအ�ရာ�မး တစာဦး�၊ �ာဘာ�ယာ�မးတစာဦး�နငး ဝေဘာာစာန�
ယာ�မးတစာဦး�စာသေဖငး နယဝေေမးတစာခေခငး�စာက ကယစာာ�လယတစာဦး�က ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါ
သည။ တစာဦး�ခ�ငး�စာသည ေပညပဝေရ�ရာမး�ာ�တငး တငး�ေပညက ကယစာာ�ေပဝေသာ အမးညခ�သမးမတ
အေဖစာ ထမး�ဝေ�ာငးရဝေသာလည� ၄ငး�တ�သည အလညက�စာနစာအရ အကြးက�အက�အေဖစာ ဝေ�ာငးရက
�ကပါသည။ ေဖစာနငးမးည�ပါက နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည အမး�ာ�ေပညသတ�၏ သဝေဘာာ�နဒ
ေဖငး ���ေဖတခ�ကအမး�ာ����ကခ�မးတရပြးပ� ဤသ�မးဟတပါက မး�ပသာသည အဝေရအတက ���ေဖတ
ခ�ကကသာ ရယပါသည။ သ�ရာတငး အမး�ာ�သဝေဘာာထာ�နငး �န�က�ငးဝေသာသမးမတသည ယငး�၏
နယဝေေမးအတငး� အလနအဝေရ�ပါဝေသာ သဝေဘာာထာ�မး�ာ�အဝေပ� ‘ထခကနစာနာဝေစာသည’ ဟ၍ ���
ေဖတကာ ဝေ�ကေငးာနငးဝေသာဝေ�ကာငး အမး�ာ�ေပညသ၏ �နဒကသာသဝေဘာာတလကခ�ပါသည။ အ�ပါ
ဝေေသ၏ ဥပဝေေေပလတဝေတာသည သ��ပ�နစာပ� မး�အသာစာ�အဝေရအတကေဖငး ဤ���ေဖတခ�ကက
ဟန�တာ�နငးရနအတက �နဒမး�ဝေပ�နငးပါသည။
ပ��၆။ကျေးားစန��ယး�နာငဟးဇး�ဂး�ဗ��နး�တ��၏တး�နကျေး�မာချး�ကျေး�ကျေးသးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အဖ��
ဝေဘာာစာန�ယာ� ခရဝေအ�ရာ� �ာ�ဘာ�ယာ�
သမာမတရးထားး�
(၂းး၁ အမး�ာ�စာ�နဒမး�ေဖငး ���ေဖတခ�ကမး�ာ�)
အဖ��အစာည�မး�ာ�၏ အဝေရ�ပါလသည အက� �စာ�ပာ�က ထခကနစာပါဝေစာပါက �နဒမး�အသာရ၍ အနငးရရသာ�ဝေသာကယစာာ�ေပေခငး�သညဝေေသနတရအ�ငး၌ ယငး�၏ ကယစာာ�လယမး�ာ�အာ� ရညညန�ပါသည။
ေပညသးလာာတကျေးတးဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ� ဖကေဝေရ�ရငး�
ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ� ဖကေဝေရ�ရငး�မးမး��နဒရငးမး�ာ� �ာပါစာကာ သမးမတနငးငး�မး မး��နဒရငးမး�ာ�
ဝေဘာာစာန�ယာ�ကယစာာ�လယမး�ာ�(မး��နဒရငး၏ သ��ပ� နစာပ�ကကန�ကကနငးပါသည)
(သက�ငးရာ ကယစာာ�လယက ေပညသ�လတဝေတာအတငး�တငး ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပြးပ� ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ခရဝေအ�ရာ�
ကယစာာ�လယမး�ာ�က သမးမတက ဝေရ�ခ�ယပါသည။)
(ညလာခ�၏ ကယစာာ�လယမး�ာ�နငး �ာ�ဘာ�ယာ�၏ကယစာာ�လယမး�ာ�က သမးမတက ဝေရ�ဝေကာကသည။)
ခရဝေအ�ရာ�ကယစာာ�လယ မး�ာ� (မး��နဒရငး၏ သ��ပ�နစာပ�က ကန�ကကနငးပါသည)
(မး��နဒရငး၏ သ��ပ� နစာပ�က ကန�ကကနငးပါသည)
ေပညသးလာာတကျေးတးဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�ဖကေဝေရ�ရငး�
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
29နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�တ�၏ တာ�နခ�ဝေ�သတမးတ၍ ထမး�ဝေ�ာငးဝေသာ နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�အဖ��နစာခလ��သည တငး�ရငး�သာ�မး� �နယစာမး�ာ�နငး ေဖစာပာ�သည ေပငး�ထနဝေသာ ေပည
တငး�စာစာမး�ာ�အပြးပ�ဝေ�ာငးရကရသည ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�၏ အစာတအပငး�တစာရပေဖစာသည
(�ေနနငးငး�၏ ၂၀၀၅ ဘာကစာ�ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�သဝေဘာာတညမးနငး ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�တ�၏
၁၉၉၅ ဝေေတန ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�သဝေဘာာတညမး)။ ယငး�တ� နစာခစာလ��တငး နငးငး�ဝေတာအာဏာာက ခ�တမး�
ခ�ရာ၌ �ကာ��ငးဝေ�ာငးရကဝေပ�သသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အေမးငး���အ�ငးတငးရ
ဝေသာ ကယစာာ�လယမး�ာ�မးပါပ� ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးခ�ကက ဝေ�ာငးရကနငးမးည မးဟတပါ။ စာစာ
ဖကပြးပငးဝေန�ကဝေသာ ဂဏာ�ဂဏာမး�ာ�အ�ကာ�ရ ရနလမးမး�ာ�က အ���သတရန အလနအဝေရ�ကြးက�လ
ဝေသာလည� အ�ပါ သဝေဘာာတညခ�ကမး�ာ�သည အပခ�ပဝေရ�က သသာစာာပငး ပ၍ခကခ�ဝေစာနငးပါ
သည။ အထ�သေဖငး ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�တငး တငး�ရငး�သာ�လ�အဖ��အစာည�မး�ာ�အ�ကာ�
အေပနအလန ယ��ကညမးကငး�မး�ဝေနေခငး�သည ရဝေန��ေဖစာပြးပ��ကလကခ�တကရမးည လမး�ခရ�အတက
ကြးက�ပမး�အာ�ထတမးမး�ာ�က အဟန�အတာ�ေဖစာဝေစာပါသည။
တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ� ပဝေရ�အဖ��၏ တတယဝေေမးာကပ�စာ�က �စာဇာလန
နငးငး�တငး က�ငးသ��ပါသည (ပ� ၇ က �ကညပါ)။ ဖကေရယဝေကာငးစာသည တငး�ေပညတစာေပည၏
အေမးငး���နငးငး�ဝေတာအ�ငးရသည အပခ�ပဝေရ�အငးစာတက���ရငး�ေဖစာသည။ ၄ငး�အငးစာတက���ရငး�
တငး နငးငး�ဝေတာအစာ�ရပါ�ငးပြးပ� အကြးက�အက�အေဖစာတစာစာတစာစာည� တာ�နယဝေ�ာငးရကရပါသည။
ထ�ဝေ�ကာငး ဘာာသာစာကာ�အမး� �မး� �ဝေေပာ��ကသည လ�အဖ��အစာည�မး�ာ�က လ�ဝေလာကမးတစာာ
ကယစာာ�ေပနငးရန သငးဝေလ�ာသည စာဉး�စာာ�မးမး�ာ�ရဝေသာ၊ မးတညသည လကဝေအာကခ�ေပည နယ
မး�ာ�မး ဝေရ�ခ�ယခန�အပဝေသာ ကယစာာ�လယ (၇) ဦး�ပါ�ငးဝေစာပါသည။10 ဖကေရယဝေကာငးစာ�ငး ၇ ဦး�
က (ဥပဝေေေပဝေရ�) ဖကေရယဝေကာငးစာက သ�ေခာ�စာဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပြးပ� ဝေလ�နစာတာ
တာ�နထမး�ဝေ�ာငးခငးရရပါသည။ ထဝေကာငးစာ�ငးမး�ာ�က အယ�အ�ကညမးရအ�ေဖငး ဖယရာ�၍ မး
ရပါ။ အဓလေကအာ�ေဖငး နငးငး�ဝေတာကယစာာ�ေပရနနငး နငးငး� ဝေတာပ�မး�ာ�တကဝေရာကရန�သည ရည
ရယခ�ကေဖငး နစာစာဉးနစာတငး�တငး ယငး�ဝေကာငးစာ�ငးမး�ာ�အနကမး တစာဦး�ကသမးမတအေဖစာ အ�ေပ
ဝေသာလည� ယငး�တ�က ညတညမးသာဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါသည။ ထသ�ဝေ�ာငးရကရာတငး
လည� ဖကေရယဝေကာငးစာက အဖ��အစာည�တစာရပအဝေနေဖငး ���ေဖတပါသည။ ဝေကာငးစာ�ငးတငး�သည
သတမးတထာ�ဝေသာ လပပငးခငးအာဏာာ အတငး�အတာအရ အပခ�ပရပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေက အာဏာာကသတမးတဝေပ�ထာ�ေခငး� မးရဝေသာလည� ၁၉၅၉ ခနစာမးစာတငး၍ အကြးက����ပါတ
ဝေလ�ခသည ဖကေရယဝေကာငးစာတငး ပါ�ငးကယစာာ�ေပထာ��ကပါသည။ �စာဇာလနနငးငး�တငး ညန�
ဝေပါငး�အစာ�ရအသ��ေပေခငး� အဝေေခခ�အဝေ�ကာငး�တရာ�မး�ာ�မးာ တကရကေမးကဝေရစာလပငးန�စာဉးမး�ာ�၏
အက� ��ကမး�ာ�သာ ေဖစာပါသည။
30 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ပ��၇။ဆစဇးးလာနန�ငင�၏တး�နကျေး�မာချး�ကျေး�ကျေးသးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အဖ��
ဖကားဒါရယကျေးကားးငစ�နငးငး�ဝေတာ၏ အကြးက�အက�/အစာ�ရ၏ အကြးက�အက�
အဖ���င၇ဦး�အမး�ာ�စာ�နဒမး�ေဖငး ���ေဖတေခငး�
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါသည(ေပညနယတစာခလငး ကယစာာ�လယတစာဦး�သာ ပါ�ငးသည။ ဘာာသာစာကာ�အသ�သ�
ဝေေပာ�ကဝေသာလ�အဖ��အစာည�မး�ာ�၏ လ�ဝေလာကမးတဝေသာ ကယစာာ�ေပေခငး�)
ဖယေရယ ညလာခ� (ဥပဝေေေပလတဝေတာ)နငးငး�ဝေတာဝေကာငးစာ (ဝေအာကလတဝေတာ) + ေပညနယမး�ာ� ဝေကာငးစာ (အထကလတဝေတာ)
ဥပမးာ ၃ ခက ရငး�လငး�ဝေဖာေပထာ�သညအတငး� တာ�နခ�ဝေ�ထမး�ဝေ�ာငးဝေသာ နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�အဖ��သည အေခာ�ဝေသာအစာ�ရစာနစာ တစာမး� �မး� �နငး �ကစာပဝေနေခငး�မးရပါ။ ယငး�က
သမးမတစာနစာ (�ေန)၊ တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာ (ဝေဘာာစာန�ယာ�နငး ဟာဇဂဗ�နာ�) နငး တစာပငး�
လတဝေတာစာနစာ (�စာဇာလန) တ�တငး အသ��ေပပါသည။
၅.၂.၂။ အ�ပချးး�ပသးနာစမား��နာစစး�ပါ�ငကျေးသးန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�စနစ
အာဏာာမး�ာ�က အလ�ာ�လကနည�လမး�ေဖငး ခ�ဝေ�ေခငး�သည နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�နငး
အစာ�ရအကြးက�အက�ဟ၍ အပခ�ပသနစာဦး�ေဖငး ပါ�ငးဖ��စာည�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�စာနစာက
ခ�မးတေခငး�အာ�ေဖငးလည� ေဖစာဝေပ�နငးပါသည။ ပကတသဝေဘာာအရ ‘အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�စာနစာ’ သည ကြးက�မးာ�ဝေသာအစာဉးအလာမး�ာ�ရပြးပ� ယငး�က က�ယက�ယေပန�ေပန�
လကခ��ကပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး နငးငး�မး�ာ�စာာတ�တငး အစာ�ရအကြးက�အက�သည အစာ�ရကစာာရပမး�ာ�
က စာမး�အပခ�ပေခငး�၊ မး�ါေမး�ာ�က ခ�မးတေခငး�တ�ကဝေ�ာငးရကပြးပ� နငးငး�ဝေတာ၏အကြးက�အက� (သမးမတ
သ�မးဟတ ဘာရငး) သည အခမး�အနာ�ပ�တကသညရာထ�ပငး�ငးကာ နငးငး�ဝေရ��ငးရာလပပငးခငး
အာဏာာအနည�ငးယသာရပါသည (နငးငး�ဝေတာ၏အကြးက�အက�သည အပစာ�မးငး�မး၍ အစာ�ရ၏အကြးက�
အက�သည အပခ�ပပါသည)။ တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာဟ ရညညန�ဝေလရသည ပ၍အတ�
အဖကညဝေသာ အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးသညအပခ�ပဝေရ�သည လနခ�ဝေသာ�ယစာနစာနစာခအတငး�ပ၍
ထငးရာ�အသ��မး�ာ�လာပါသည။ သမးမတစာနစာတစာ�ကသာက�ငးသ��သည တစာစာတတစာပငး�သမးမတ
စာနစာ (semi-presidential system) ရ အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပဝေရ� (dual executive)
သည အပခ�ပ ဝေရ�ကဏဍာက ဥပဝေေအရ အသအမးတေပထာ�သည၊ လတလပစာာတညရသည အဖ��
နစာဖ��အေဖစာ ခ�လကပါသည။ ၄ငး�အဖ��နစာဖ��မးာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအရ သ�ေခာ�ထငးရာ�ဝေသာ
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
31နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
အငးစာတက���ရငး�မး�ာ�ေဖစာ�ကပါသည။ တစာဖ��မးာ တကရကဝေရ�ဝေကာက တငးဝေေမးာကထာ�ေခငး�မးခ�ရ
သည�နကြးက�ခ�ပေဖစာပြးပ� ၄ငး�သည အစာ�ရ၏အကြးက�အက�ေဖစာပါသည။ ၄ငး��နကြးက�ခ�ပသည လတဝေတာ
တငး� အမး�ာ�စာဝေထာကခ�မးလအပပါသည။ ဝေနာကတစာဖ��သည ေပညသလထက ဝေရ�ဝေကာကတငး
ဝေေမးာကလကသည နငးငး�ဝေတာ၏ဝေခါငး�ဝေ�ာငးေဖစာသသမးမတတ� ေဖစာ�ကပါသည။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပ
ဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�နစာရပ�ကာ� အာဏာာဟနခ�ကညမးမးသည အလနကာဟနငးပါသည။
အာဏာာဟနခ�ကညမးမးဝေပ�တငးမးတည၍ အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�၏ အခ� �
ဝေသာပ�စာ�မး�ာ�သည သမးမတစာနစာဘာကသ�ပအာ�သာပြးပ� အေခာ�ဝေသာပ�စာ�မး�ာ�မးာမး လတဝေတာစာနစာဘာက
သ� ပ၍အာ�သာဝေနပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး အဂ�စာနငးငး�၏ ၂၀၀၇ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး အစာ�ရ
သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး အပခ�ပဝေရ��ငးရာ အေမးငး���အဖ��အစာည�ေဖစာကာ �နကြးက�ခ�ပ
သည ၄ငး�အစာ�ရအဖ��၏ ထပ���တငးရသညဟ သတမးတထာ�ပါသည။ သ�ရာတငး ဤသတမးတ
ခ�ကက အစာ�ရ၏အဓလေကလပငးန�တာ�နသည သမးမတအာ� ယငး�၏မး�ါေမး�ာ�က အဝေကာငးအထည
ဝေဖာရာ၌ ပ�ပ�ကညရနေဖစာသညဟသညအခ�ကက ရငး�လငး�ေပတသာ�စာာ ဝေဖာေပထာ�ေခငး�မးရပါ။
အဝေရ�ပါဝေသာ မး�ါေဝေရ�ရာအာ�လ��အဝေပ� အပြးပ�သတ���ေဖတခ�ကမး�ာ�သည သမးမတဝေပ�တငးသာ
တညမးဝေနေခငး�ေဖစာပြးပ� �နကြးက�ခ�ပသည (လတဝေတာ၏ အယ�အ�ကညအေပငး) သမးမ၏ အယ�အ�ကည
အဝေပ� မးခပါသည။ အငးယာလနနငးငး�တငး တကရကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကထာ�ဝေသာ သမးမတ
သည ၄ငး�အာ�ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအရ လပပငးခငးဝေပ�ထာ�သည အာဏာာနငး လပငးန�တာ�နမး�ာ�
မးလ�၍ က�နအဝေရ�မး�ာ�တငး အစာ�ရ၏ အကြက�ဝေပ�ခ�ကအရသာလငး က�ငးသ��ဝေ�ာငးရကရပါသည။
အဝေ�ကာငး�အရာနစာရပလ��တငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပ ဝေရ�၏ အကြးက�အက�နစာဦး�အနက တစာဦး�မးာ အပခ�ပ
ဝေရ�အတငး� ဗတအာဏာာက အသ��ခ�ပငးခငးမးရပါ။ နငးငး�မး�ာ�စာာတ�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာ၏ သက�ငးရာအကြးက�အက�နစာဦး�တ�အာ� လပပငးခငးအာဏာာဝေပ�ရာတငး ပမး၍ဟနခ�ကည
ဝေသာ လပငးန�စာဉးကဝေရ�ခ�ယထာ�ပါသည။ စာစာမးနဝေသာလပပငးခငးအာဏာာအေပငး (မးညသညလပငးန�
တာ�နမး�ာ�က သမးမတအတကထာ�၍ မးညသညတ�ကအစာ�ရအတကထာ�ရမးညက စာဉး�စာာ�နငးရန
အတက) �နကြးက�ခ�ပနငး�နကြးက�အဖ��အာ� ဝေရ�
ခ�ယခန�အပေခငး� သ�မးဟတ ထတပယေခငး�
လပငးန�စာဉးအတငး� သမးမတ၏ ပါ�ငးမးသည
အလနအဝေရ�ကြးက�ပါသည။ �နကြးက�ခ�ပသည
ဥပဝေေေပလတဝေတာအတက တာ�နရဝေသာ
ဝေ�ကာငး အပခ�ပသနစာမး� �ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပ
ဝေရ�၏ ေဇငး�ပ�စာ�မး�ာ� (အစာ�ရ၏အကြးက�အက�
(�နကြးက�ခ�ပ)အာ�ဝေရ�ခ�ယ/ခန�အပ/ထတပယ
ရနအာဏာာ အစာရသညတ�က) အပငး� ၅.၃.၁
တငး ဝေဖာေပထာ�ပါသည။
‘အ�ပချးး�ပသးနာစဦး�ပါ�ငကျေးသးန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�စနစ’တငကြးကား��မား�ကျေးသးအစဉအလားမားး�ရာပါသည။န�ငင�မားး�စးတ��တငအစ��ရ၏အကြးကား��အကား�သညအစ��ရ၏ကားစစရပမားး�ကား�စ�မာ�အ�ပချးး�ပေချးင�၊မား�ါဒါမားး�ကား�ချးးမာာတေချးင�တ��ကား�ကျေးဆးငရကားပြးပ��န�ငင�ကျေးတး၏အကြးကား��အကား�သညအချးမာ�အနး�ပ�တကားသညရးထားး�ပ�ငဆ�ငကားးန�ငင�ကျေးရ�ဆ�ငရးလာ�ပပ�ငချးငအးဏားအနည�ငယသးရာပါသည
32 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
အာဏာာမး�ာ�ကခ�ဝေ�သတမးတရာတငး အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပဝေရ�စာနစာက
က�ငးသ��ေခငး�ေဖငး ရရနငးမးညအလာ�အလာဝေကာငး�မး�ာ�ကဝေမးာလငးကာ အခ� �ဝေသာ နငးငး�မး�ာ�သည
အေငးငး�ပာ�ဖယေဖစာဝေသာဝေရ�ဝေကာကပ�မး�ာ�အပြးပ� ပဋပကခမး�ာ�ဝေလ�ာပါ�ဝေစာရနနငး ‘ညန�ဝေပါငး�အစာ�ရ’
ကဖနတ�ရနအတက ယငး�စာနစာအာ� �ကာ�ေဖတဝေေဖရငး�ခ�ကတစာခအေဖစာ စာတငးက�ငးသ��ခ�ပါသည။
ကငးညာနငးငး� (၂၀၀၈) နငး ဇငးဘာာဝေဘာနငးငး�
(၂၀၀၈) တ�၏ အဝေရ�ကစာာမး�ာ�တငး �ကာ�ေဖတ
ဝေ�ာငးရကခ�ကအရ အတကအခ�ဝေခါငး�ဝေ�ာငး
မး�ာ�က �နကြးက�ခ�ပမး�ာ�အေဖစာ ခန�အပထာ�ရန
ေဖစာဝေသာလည� သမးမတအာ� နငးငး�ဝေတာအကြးက�
အက�နငး အစာ�ရအကြးက�အက�တ�၏ လပငးန�
တာ�နနစာရပလ��ကထမး�ဝေ�ာငးရန�ကလက
အပနငး�ထာ�ရပါသည။ �လသညမးာ ညန�
ဝေပါငး�အစာ�ရတစာခတည�တငး အတဝေပါငး�စာည�
၍အပခ�ပဝေစာမးညအစာာ� �နကြးက�ခ��ပမး�ာ�က
အဝေရ�ပါသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာ
အနည�ငးယသာဝေပ�၍သမးမတဖ��စာည�ပ�မးဝေဘာာငး
အတငး� ထညသငး�ထာ�ေခငး�ေဖစာသည။
၁၉၉၆ နငး ၂၀၀၁ ခနစာအတငး� အစာာဝေရ�နငးငး�၏ အစာ�ရစာနစာသည အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငး
ဝေသာအပခ�ပဝေရ�အတက ဝေရ�ဝေကာကပ�က ပ�မးနအတငး�မးဟတပ� ဝေေပာငး�ေပနက�ငး�ပခ�ပါသည။
�လသညမးာ နငးငး�ဝေတာ၏အကြးက�အက� (အခမး�အနာ�တကပဂဂလ) က ဥပဝေေေပလတဝေတာမးဝေရ�
ဝေကာကတငးဝေေမးာက၍ အစာ�ရ၏အကြးက�အက� (�နကြးက�ခ�ပ)က အသစာဝေရ�ဝေကာကဖ��စာည�လကဝေသာ
ဥပဝေေေပလတဝေတာနငး ေပညသမး�ာ�က တစာ
ပြးပငးနက တကရကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာက
ေခငး�ေဖစာသည။ အစာာဝေရ�နငးငး�တငး တစာစာစာပြးပ
က�ဝေနဝေသာဥပဝေေေပလတဝေတာဝေ�ကာငး တည
ပြးငးမးဝေသာ အစာ�ရက ဖနတ�ရာတငး ဤစာနစာ
သညလည� မးဝေအာငးေမးငးခ�ပါ။ အဝေ�ကာငး�မးာ
�နကြးက�ခ�ပ၏ပါတသည ဥပဝေေေပလတဝေတာအတငး�အလနအာ�နည�ဝေနပြးပ� တညပြးငးမးဝေသာ အစာ�ရ
ဖနတ�နငးရန မးေဖစာနငးခ�ပါ။ အမး� �မး� �ဝေသာ ဝေနာကခ�အဝေေခအဝေနမး�ာ� (ဥပမးာ- မးတညဝေသာ ပါတ
အဝေနအထာ�မး�ာ�) က ဤနည�လမး�အဝေပ� မးတညဝေသာအဝေကာငး�ေမးငးမးအမး� �မး� � ရနငး�ကဝေသာ
လည� အစာာဝေရ�၏ကစာာတငးမး ယငး�သညဝေအာငးေမးငးခ�ေခငး� မးရခ�ပါ။
�နကြးကား��ချးး�ပနာင�နကြးကား��အဖ��အး�ကျေးရ�ချးးယ
ချးနအပေချးင�သ��မာဟ�တထား�တပယေချးင�
လာ�ပငန�စဉတငသမာမတ၏ပါ�ငေချးင�သည
အလာနအကျေးရ�ပါပါသည။
တစပ�င�သမာမတစနစဟ�ရညညာန�ကျေးလာရာသည
ပ�၍အတ�အဖကားည�ကျေးသးအ�ပချးး�ပသးနာစဦး�
ပါ�ငသညအ�ပချးး�ပကျေးရ�သညလာနချး�ကျေးသး
ဆယစ�နာစနာစချး�အတင�ပ�၍ထားငရား�အသ���
မားး�လားပါသည။ဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါ
အး�မားကြားကားမာ�ကျေးရ�ဆ�ကြားကားသးမားး�သည
အေငင�ပး�ဖယေဖစကျေးသးကျေးရ�ကျေးကားးကားပ�မားး�
အပြးပ��ပဋပကားခမားး�ကျေးလားးပါ�ကျေးစရနနာင‘
ညနကျေးပါင�အစ��ရ’ကား�ဖနတ��ရနစသည
အထားး�ကားစစရပအတကားယင�စနစအး�
ကြားကားး�ေဖတကျေးေဖရာင�ချးးကားတစချး�အေဖစစတင
ကားးငသ���ချး�ပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
33နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
၅.၂.၃သမာမတရးထားး�သကားတမာ�ကားနသတချးးကား
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအကြးက�အက�၏ ရာထ�သကတမး�က ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
တငး သတမးတေပဋဌာာန�ေခငး�ေဖငး လတစာဦး�တစာဝေယာကထ�တငးသာ အပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�စာဝေ��
တညရဝေနမးက ဝေေဖဝေလာဝေပ�နငးသည။ ထ�ဝေ�ကာငး အခ�နကာလသတမးတခ�ကသညလည� အာဏာာ
ဝေေဖဝေလာခ�ဝေ�ရာတငး အဝေရ�ပါဝေသာအခ�ကတစာခ�ကေဖစာသည။ ေပညသလထက မးမးတ�အာဏာာရဝေစာ
လဝေသာသက ေမးကဝေရစာစာနစာအရဝေရ�ခ�ယရာတငး ထသ�ဝေသာရာထ�သကတမး�သတမးတခ�ကမး�ာ�
သည ေပညသတ�၏ အေပညအ�ဝေရ�ခ�ယပငးခငးက ကန�သတလကသက�သ�ေဖစာသည။ သ�ဝေသာလည�
ရာထ�သကတမး� သတမးတခ�ကမး�ာ�သည ေမးကဝေရစာအသငးက�ဝေေပာငး�ဝေရ�နငး ဝေရ�ဝေကာကတငး
ဝေေမးာကဝေသာအာဏာာရငးအစာ�ရမး�ာ� (electoral authoritarian regimes) သ�မးဟတ တညဝေထာငး
ကာစာ ေမးကဝေရစာစာနစာမး�ာ�၏ ခငးမးာဝေတာငးတငး�ဝေစာမးအတကပ�ပ�သည အဝေရ�အပါ���ဝေသာလပငးန�
စာဉးမး�ာ�အနကမး တစာခေဖစာပါသည။ ‘မး�ကဝေမးာကဝေခတအာဖရကတငး အပခ�ပမးအဝေေပာငး�အလ�နငး
ဝေခါငး�ဝေ�ာငးအဝေေပာငး�အလ�လပရာတငး အာဏာာသမး�ေခငး�အစာာ� အခ�နကာလ (ရာထ�သကတမး�)
သတမးတခ�ကမး�ာ�နငးအတ ဝေရ�ဝေကာကပ�မး�ာ�ပ�မးနက�ငး�ပေခငး�က အဝေေခခ�က�ဝေသာ နည�လမး�
တစာရပအေဖစာအသ��ေပကာ အစာာ�ထ�နငးခ�သည’ဟ စာာဝေရ��ရာနစာဦး�က�ထာ�ပါသည။11 ထ�ေခာ�
တာကဝေတာ တန�ရာ�နငး အဂ�စာနငးငး�တ�တငး ရာထ�သကတမး�ကန�သတခ�ကမး�ာ�က ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�အတငး� ထညသငး�ေပဋဌာာန�ထာ�ေခငး�မးရပါ။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ အကြးက�
အက�၏ဝေနရာအဝေေပာငး�အလ�တစာခခ�ငး�စာသည
အဝေ�ကာငး�အမး� �မး� �ဝေ�ကာငး အဝေရ�ကြးက�သည
ဟယ�ပါသည။ ရာထ�ကာလသတမးတခ�က
မး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက� အပခ�ပရ
မးည အခ�နသကတမး�ကသာ ကန�သတထာ�
နငးသည။ အပခ�ပဝေနစာဉးအတငး� မးညသည
အခ�နကာလတငးမး� ၎ငး�အကြးက�အက�၏ အာ
ဏာာက ကန�သတထာ�နငးေခငး�မးရပါ။ သ�ဝေသာ
လည� အခ�နကာလ ကန�သတခ�ကမး�ာ�မးရ
ပါက နငးငး�ဝေတာအပခ�ပ ဝေရ�အကြးက�အက�သည
အာဏာာရငးစာနစာဝေအာကတငး ၎ငး�တ�အပြးမး�တမး�
ေပနလညဝေရ�ဝေကာကခ�ရနငးမးယ အဝေနအထာ�
တစာခ ဖနတ�ရနအတက အာဏာာကအသ��ခ�
လစာတရနငးပြးပ� ထစာတကတန�လနနငးစာမး�
ရးထားး�သကားတမာ�သတမာာတချးးကားမားး�သည
ဒါ�မာ�ကားကျေးရစ�အသငကားး�ကျေးေပးင�ကျေးရ�နာင
ကျေးရ�ကျေးကားးကားတငကျေးေမာားကားကျေးသးအးဏားရာင
အစ��ရမားး�သ��မာဟ�တတညကျေးထားးငကားးစ
ဒါ�မာ�ကားကျေးရစ�စနစမားး�၏ချး�ငမားကျေးတးငတင�ကျေးစ
မာအတကားပ�ပ��သညအကျေးရ�အပါဆ���ကျေးသး
လာ�ပငန�စဉမားး�အနကားမာာတစချး�ေဖစပါသည။
အချးးနကားးလာကားနသတချးးကားမားး�မာရာပါကား
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အကြးကား��အကား�သည
အးဏားရာငစနစကျေးအးကားတင၎င�တ��
အပြးမာ�တမာ�ေပနလာညကျေးရ�ကျေးကားးကားချး�ရန�ငမာယ
အကျေးနအထားး�တစချး�ကား�ဖနတ��ရနအတကား
အးဏားကား�အသ���ချးးလာ�စတရာန�ငပြးပ��
ထား�စတကား�တန�လာာနန�ငစမာ�မာရာတကားကြားကားကျေးပ။
34 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
မးရတက�ကဝေပ။ သ�ေဖစာရာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအကြးက�အက�အာ� ကာလကန�သတခ�ကမးရပ�
အကြးကမးကြးကမးေပနလည ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကေခငး�က ကာကယရနအတက ရာထ�သကတမး�ကန�
သတေခငး�သည အလနအဝေရ�ကြးက�ပါသည။ အခ�နကာလသတမးတခ�က ပ�စာ�နစာမး� �ရပါသည။ ပထမး
ပ�စာ�တစာမး� �မးာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငးခငးေပထာ�ဝေသာ �ကတကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကခ�ရသည
အကြးကမးအဝေရအတကက ကန�သတေခငး�ေဖစာသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး- ရရာ�နငးငး� 12 နငး �သစာကြးတ�ယာ�
နငးငး�13 တ�သည �ကတကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကေခငး�က နစာကြးကမးထသာ ခငးေပထာ�ပါသည။
သ�ဝေသာ သမးမတဝေဟာငး�က ကာလတစာခရပနာ�ပြးပ�ပါက ဝေရ�ဝေကာကပ�အတငး� ေပနလည�ငးဝေရာက
အဝေရ�ခ�ေခငး�အာ� တာ�ေမးစာထာ�ေခငး�မးရပါ။ ပနာ�မးာ�နငးငး�တငး14 ဤသ� ရပနာ�သညကာလက သမးမတ
တစာဦး� တာ�နထမး�ဝေ�ာငးဝေသာ သကတမး�နစာခစာာထ တ�ေမးငးသတမးတထာ�ပါသည။ ေတယ
အမး� �အစာာ�မးာမး တာ�နထမး�ဝေ�ာငးနငးမးည အကြးကမးအဝေရအတကက လ���ကန�သတထာ�ေခငး�
ေဖစာပါသည။ အခ� �ဝေသာနငးငး�မး�ာ�တငး (ဥပမးာ ပါရာဝေဂ�15 နငး ဝေတာငးကရ�ယာ�16) သမးမတသကတမး�
တစာကြးကမးစာနစာကသာ က�ငးသ��ပြးပ� အမး�ာ�စာဝေသာနငးငး�မး�ာ�မးာမး (ဥပမးာ ဝေတာငးအာဖရက 17 နငး
တရက 18) သကတမး�က နစာကြးကမးထာ�ရန ���ေဖတ�ကပါသည။
ကမးာာအန��အေပာ�တငး သမးမတသကတမး�၏ အခ�နကာလကန�သတခ�ကမး�ာ�က ခ�မးတ
ထာ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�ဥပဝေေပါ အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�ဝေလာက ေပငး�ငးမးမး�မး�ရဝေသာ၊ အစာာ�ထ�
ရဝေသာ သ�မးဟတ ဝေေပာငး�လ�ဝေဖာေပရဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ� မးရပါ
(ဥပမးာ- အယဂ��ရ�ယာ�၊ ဘာလာရစာ၊ ဘာာကနာ ဖာ�၊ ကေေအဗငး�၊ ဂါဘာန၊ ကာဇာခါစာတန၊ နမးဘာ�
ယာ�၊ ပရ�၊ သရလက�ာ၊ ယဂနေါ) ။ တရာ��ငးအာ�ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ ေပငး�ငးဝေေပာငး�လ�မး
လပငးန�စာဉးအတငး� အဓလေကလပဝေ�ာငးသမး�ာ�အေဖစာ ပါ�ငးဝေလမးရဝေသာလည� ထက�သ� ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အထ�ညနငး�ေပငး�ငးမးမး�ာ� ေပလပနငးရနအတက သမးမတက စာမး�ဝေ�ာငးရက
ပါသည။ အ�ပါအဝေေပာငး�အလ�မး�ာ�က ကန�သတရနအတက ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ကမး�ဝေရ���
�ကသမး�ာ�သည အကာအကယမး�ာ�က ထပမး�၍ထညသငး�ေပဋဌာာန��ကပါသည။ အယလ�ာဗာဝေေါ 19၊
ဟနေ�ရပစာ 20 နငး နစာဂါ 21 တ�တငး သမးမတ၏ သကတမး�ကာလ သတမးတခ�ကအဝေပ� ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာေပဋဌာာန�ခ�ကသည ဝေေပာငး�လ�၍မးရဟ သတမးတထာ�ပြးပ� ဟနေ�ရပစာ 22 တငး
ဤသ� တညပြးမး�ဝေနမးကကာကယရနအတက စာစာတပကပငး လပပငးခငးအာဏာာဝေပ�အပထာ�ပါသည။
ဝေတာငးကရ�ယာ� 23 ၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမးာမး က�ေပာ�ေခာ�နာ�ပါသည။ ဝေတာငးက�ရ�ယာ�နငးငး�
တငး သမးမတ၏ အာဏာာတညဝေသာသကတမး�က တ�ခ���ေခငး�နငး စာပလ�ဉး�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေေပငး�ငးဝေေပာငး�လ�ခ�ကသည ၎ငး�အ�ေပခ�ကတငးေပဝေသာအခ�နတငး အာဏာာရဝေသာ သမးမတ
အတက သကဝေရာကမးရမးညမးဟတပါ။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
35နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
၅.၂.၄။ န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားကား�ဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာကျေးလားချးးေချးင�နည�လာမာ�ေဖင ချး�ကျေး�သတမာာတကျေးပ�ေချးင�
အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပဝေရ�စာနစာ၏ ပ�စာ�မး�ာ�သည လပဂဂလအသ�သ�တ�အာ�
���ေဖတခ�ကမး�ာ� အတတက ခ�မးတဝေစာေခငး� သ�မးဟတ က�ေပာ�ေခာ�နာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
အာဏာာမး�ာ�ကပဂဂလ၊ ဌာာနအသ�သ�တ�အာ� အပနငး�ေခငး�ေဖငး အစာ�ရ၏နငးငး�ဝေတာအ�ငး အေမးငး���
အာဏာာက တစာဦး�တစာဝေယာကထကပဝေသာသမး�ာ�အ�ကာ� ခ�ဝေ�သတမးတရန အခငးအလမး�မး�ာ�က
ဖနတ�ဝေပ�ပါသည။ အေခာ�တစာနည�မးာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�က အစာ�ရအ�ငးအသ�
သ�သ� လ�ဝေေပာငး�သတမးတဝေပ�ဝေသာ ဝေေါငးလကနည�ေဖငးလည� ခ�ဝေ�ဝေပ�နငးပါသည။ (တငး�ဝေေသ
ကြးက�မး�ာ�၊ ေပညနယမး�ာ�၊ ဝေက��ရာမး�ာ� စာသေဖငး) အစာ�ရအ�ငးအသ�သ�တငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာက
ထာ�ရေခငး�သည ၎ငး�ကဏဍာတငး နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးသမး�ာ� ပမးပါ�ငးလပဝေ�ာငး�ကရနအတက
အေခာ�ဝေသာနည�လမး�တစာခ ေဖစာပါသည။ လပပငးခငးအာဏာာတစာရပက အပခ�ပဝေရ�/အစာ�ရ၏
ဝေအာကပငး�အ�ငးမး�ာ�သ� လပပငးခငးဝေပ�ေခငး�/လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ� သတမးတဝေပ�ေခငး�အာ�ေဖငး တာ�န
�တတရာ�နငး အဝေရ�ပါဝေသာအာဏာာမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး လကဝေအာကသ� သယ
ေဖာစာ��ငး�လာေခငး� ေဖစာပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး အဝေမးရကနေပညဝေထာငးစာ၏ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
သည ေပစာမး�ငးရာဥပဝေေအမး�ာ�စာကခ�မးတေခငး�အတက သက�ငးရာေပညနယမး�ာ�ကသာ တာ�န
ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ပါသည။ သ�ေဖစာရာ ေပညနယအစာ�ရမး�ာ�သည ဝေသေဏာစာရငးခ�ကက က�ငးသ��ပါက
အ�ပါေပညနယမး�ာ�အတငး� ဝေသေဏာက�ခ�ရမးည ေပစာမးက���လနသမး�ာ�၏ လတပြးငးမး�ခငးဝေတာငး��
မးမး�ာ�အပါအ�ငး လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးအတက ပန�ကာ�ခ�ကမး�ာ�ကပါ ဝေေဖရငး�ဝေပ�ရမးညေဖစာပါ
သည။ အဝေမးရကနေပညဝေထာငးစာအတငး�ရ နငးငး�ဝေတာရာဇ�တမးမး� �တငး ေပစာမးက���လနသမး�ာ�က
လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�နငးသည သမးမတ၏အခငးအဝေရ�က တရာ�ဥပဝေေေဖငး ဖယရာ�ေခငး�မးေပပ�
အာဏာာမး�ာ�က လကဝေအာကအ�ငး�ငးသ�လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ေခငး�သည သမးမတ၏အာဏာာက ဝေလ�ာပါ�
သာ�ဝေစာပါသည။
ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�ပ�စာ�အမး� �
မး� �သည အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအဝေပ�က�ေပာ�ေခာ�
နာ�စာာ အက� �သကဝေရာကမး ရဝေစာပါသည။
ယငး�က�သ� ခ�ဝေ�ဝေပ�ေခငး�၏ အတငး�အတာနငး
အတမးအနကသည ဝေမး�ခန�နစာခအဝေပ�တငး
မးတညဝေနပါသည။ “ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
သည အပခ�ပဝေရ�/ အစာ�ရ (administration/
government) ၏ အေခာ�ဝေသာအ�ငးအသ�သ�
သ� မးညသညတာ�နအမး� �အစာာ�မး�ာ�က လ�
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားမားး�ကား�
အစ��ရအဆငအသ��သ��သ��လာာ�ကျေးေပးင�
သတမာာတကျေးပ�ေချးင�ေဖငချး�ကျေး�ကျေးပ�န�ငပါသည
(တ�င�ကျေးဒါသကြးကား��မားး�၊ေပညနယမားး�၊ကျေးကားး�ရး
မားး�စသေဖင)အစ��ရအဆငအသ��သ��တင
အ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍကား�ထားး�ရာေချးင�သည၎င�
ကားဏဍတငန�ငင�ကျေးရ�လာ�ပကျေးဆးငသးမားး�ပ�မာ�
ပါ�ငလာ�ပကျေးဆးငကြားကားရနအတကားအေချးး�
ကျေးသးနည�လာမာ�တစချး�ေဖစပါသည။
36 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ဝေပ�သနည�နငးနငးငး�ဝေတာအပခ�ပ ဝေရ�ကဏဍာက ဝေစာာငး�ကညကြးက��ကပဝေရ�အတငး�အတာ
မးညမးက ထန�သမး�ထာ�မးညနည�” တ�ေဖစာ သည။ ေပစာမး�ငးရာဥပဝေေ သ�မးဟတ ရ�၊ ပလပမး�ာ�၏
လပပငးခငးစာသေဖငး အပခ�ပဝေရ�/အစာ�ရအဖ��မး�ာ�သ� လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�အပဝေသာ အပခ�ပဝေရ�အာဏာာ ပ
၍ကြးက�မးာ�လာသညအတငး�တာအဝေလ�ာက အာဏာာက လကဝေအာကခ�အဖ��အစာည�မး�ာ�သ� ခ�ဝေ�
သတမးတဝေပ�သညအတငး�အတာ ေမးငးမးာ�လာဝေလေဖစာပါသည။ ယငး�အတငး�အတာသည နငးငး�ဝေတာ
အ�ငး၌သာအာဏာာက တငး��ကပစာာခ�ပကငးထာ�ဝေသာစာနစာမး အာဏာာကလကဝေအာကအဖ��အစာည�
မး�ာ�ထ�သ� လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ဝေပ�ေခငး�စာနစာအထ စာနစာမး�ာ�တစာဝေလာက အခ�န�ကာလာသညနငးအမး
သသာေခာ�နာ�လာနငးပါသည။
ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�သည ပမးာဏာက ပမးတက�စာာတငး�တာရနအတက အပခ�ပဝေရ��ငး
ရာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�၊ နငးငး�ဝေရ��ငးရာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�နငး ဘာဏဍာာဝေရ��ငးရာ
ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�ဟ၍ အဓလေကက�ဝေသာ အဝေေခခ�သဝေဘာာတရာ�သ��မး� �က ထညသငး�စာဉး�
စာာ�ရန လအပပါသည။ အပခ�ပဝေရ��ငးရာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး��သညမးာ ဗဟအစာ�ရနငး
�ကစာပ၍ ဝေေသနတရအစာ�ရအဖ��အစာည�မး�ာ�က ပငး�ငးထာ�ဝေသာ လပပငးခငးအတငး�အတာက
ရညညန�ပါသည။ နငးငး�ဝေရ��ငးရာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး��သညမးာ ဗဟအစာ�ရက ဝေေသနတရ
အစာ�ရမး�ာ�အာ� နငးငး�ဝေရ�ကယစာာ�ေပေခငး�က�သ�ဝေသာ နငးငး�ဝေရ��ငးရာလပငးန�တာ�နမး�ာ� ဝေ�ာငး
ရကနငးရနခငးေပထာ�ဝေသာ အတငး�အတာေဖစာပါသည။ ဝေနာက���ေဖစာသည ဘာဏဍာာဝေရ��ငးရာဗဟ
ခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး��သညမးာ ဗဟအစာ�ရကဝေေသနတရအဖ��အစာည�မး�ာ�အာ� ဘာဏဍာာဝေရ�တာ�န
ထမး�ဝေ�ာငးရန ဝေပ�အပထာ�သညအတငး�အတာ ေဖစာပါသည။ အာဏာာလ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ေခငး��ငးရာ
အ�ပါအဝေေခခ�သဝေဘာာတရာ�သ��ခက ဝေအာကတငးအဝေသ�စာတဝေဖာေပထာ�ပါသည။
အ�ပါ အဝေေခခ�သဝေဘာာတရာ� သ��ခ
အ�ကာ�ခ�ေခာ�ေခငး�သည လပဝေ�ာငးမးအတငး�
အတာက ပမးလယကဝေစာဝေသာလည� ထဝေရာက
ဝေသာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး� ေဖစာဝေစာရန
အတက ယငး�တ�သ��မး� �က ညနငး�ဝေ�ာငးရက
ရန လအပပါသည။ အကယ၍ အပခ�ပဝေရ�နငး
ဘာဏဍာာဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�သည နငးငး�ဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�အဝေပ� ပ�ပ�ေခငး�
သ�မးဟတ လကနာေခငး�မးရပါက ဗဟခ�ပကငးမးအာဏာာဝေလာခ�ေခငး�သည အဝေလ�အနကရသည မး
ဝေခ��နငးပါ။
အ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာကျေးလားချးးေချးင�
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ရာတငး ပ�စာ�သ��မး� �ရပါသည။ ‘ဗဟအ�ငးမး
ဝေေသနတရအ�ငးသ� တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး� (de-concentration)’24 ၊ ‘ကယစာာ�ေပလပပငးခငး
အ�ပချးး�ပကျေးရ�ဆ�ငရးအးဏားချး�ကျေး�ကျေးပ�ေချးင�
ဆ�သညမာားဗဟ�အဆငမာာကျေးဒါသနတရအဆငသ��
အးဏားချး�ကျေး�သတမာာတကျေးပ�ေချးင�၊ကား�ယစး�
ေပ�လာ�ပပ�ငချးငကျေးပ�ေချးင�နာငလာ�ပပ�ငချးငအးဏား
မားး�လာာ�ကျေးေပးင�အပနာင�ေချးင�ကား�ဆ�လာ�ပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
37နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ဝေပ�ေခငး� (delegation)’ နငး ‘လပပငး ခငးအာဏာာမး�ာ� လ�ဝေေပာငး�အပနငး�ေခငး� (devolution)’ တ�ေဖစာ
ပါသည။ တစာခခ�ငး�စာသည အပခ�ပ ဝေရ��ငးရာလပပငးခငးအတငး�အတာ တ�ခ���ရရဝေစာပါသည (ပ� ၈
က�ကညပါ)။
ပ��၈။ဗဟ�အဆငမာာကျေးဒါသနတရအဆငသ��တး�နချး�ကျေး�သတမာာတကျေးပ�ေချးင�၊ကား�ယစး�ေပ�လာ�ပပ�ငချးငကျေးပ�
ေချးင�နာငလာ�ပပ�ငချးငအးဏားမားး�လာာ�ကျေးေပးင�အပနာင�ေချးင�တ��၏ကား�ေပး�ထားငရား�ချးးကားမားး�
ဗဟအစာ�ရမး မး�ါေအဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးဝေရ�တာ�နမး�ာ�က သက�ငးရာဝေေသနတရ
အဖ��မး�ာ�သ� ခ�ဝေ�ဝေပ�သညအခါ ဗဟအ�ငးမးဝေေသနတရအ�ငးသ� တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး�ေဖစာ
ဝေပ�သည။ ဤသ� လ� ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ဝေပ�သညအခါ နယဝေေမးနငး ပထ�အဝေနအထာ��ငးရာ လပပငးခငး
ခ�ဝေ�မးအဝေေပာငး�အလ�မး�ာ�ေဖစာဝေပ�ဝေစာသည။ သ�ဝေသာတာ�နနငးအာဏာာသည ဗဟအ�ငး၌သာ က�န
ရပါသည။ ဤသ�လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�မးသည ဝေေသနတရအ�ငးအစာ�ရမး�ာ�သ� အမးနတကယလပပငးခငးခ�ဝေ�
ဝေပ�ေခငး�မးဟတပါ။ ထ�ဝေ�ကာငး ဝေနာကထပအစာ�ရအ�ငးမး�ာ�ကလည� မးေဖစာဝေပ�ဝေစာပါ (ပ� ၈ က�ကညပါ)။
တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး�
ဗဟအ�ငး အငးစာတက���ရငး��ငးရာ အမးတလကခဏာာကြးက��ကပဝေရ�/အမးဝေ�ာငး-ဝေအ�ဂ�ငး�က��ဝေရ�
အာဏာာလ�ဝေေပာငး�ေခငး�ေပညနယအ�ငး
ကယစာာ�ေပလပပငးခငးဝေပ�ေခငး� လပပငးခငးအာဏာာမး�ာ�လ�ဝေေပာငး�
အပနငး�ေခငး�
အရငး�အေမးစာ - Diehl, Katharina, et. al. Max Planck Manuals on Constitution Building: Structures and Principles of a Constitution, 2nd edn (Max Planck Institute, 2009) မး က�ကာ�သည။ Böckenförde, M., Decentralization from a Legal Perspective: Options and Challenges (Unpublished, 2010) ကလည�
�ကညနငးသည။
ကယစာာ�ေပလပပငးခငးဝေပ�ရာတငး ဗဟအစာ�ရသည အမး� �မး� �ဝေသာ ေပညသ�ဝေရ�ရာလပငးန�
မး�ာ�အတက ���ေဖတခ�ကခ�မးတေခငး�နငး စာမး�ခန�ခ�ဝေရ�တာ�နမး�ာ�က အေခာ�အစာ�ရအ�ငးတစာခသ�
ဝေပ�ရနလအပသည။ ကယစာာ�ေပလပပငးခငးဝေပ�အပေခငး�သည အမးဝေ�ာငးအကြးက�အမး��နငး ဝေအ�ဂ�ငး
အ�ကာ� �က��ဝေရ�ပ�စာ�မး� � ေဖစာပါသည။ ဗဟအစာ�ရသည အမးဝေ�ာငးအကြးက�အမး��က�သ�ေဖစာပြးပ�
38 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ဝေေသနတရအငးစာတက���ရငး�မး�ာ�သည ဝေအ�ဂ�ငးက�သ�ေဖစာပါသည။ ကြးက��ကပမးအ�ငးမးာက�ေပာ�ပြးပ� အလန
အမးငး�ဗဟထန�ခ�ပမးမး�ာ� ပါ၀ငးနငးကာ ဝေအာကဝေေခအ�ငးမး�ာ�သ� လပပငးခငးနည�နည�သာ ခငးေပ
သည။ �န�က�ငးဘာကတငးမး တရာ�၀ငးလမး�ညနခ�ကမး�ာ�ကလကနာရန ေပဋဌာာန�ထာ�သညအတငး�
တစာခ�နတည�မးာပငး ဗဟအစာ�ရသည အပခ�ပဝေရ�နငးမး�ါေအဝေကာငးအထညဝေဖာမးက အေပညအ�
ခ�ဝေ�ခ�ထာ�ဝေပ�နငးသည။
လပပငးခငးအာဏာာမး�ာ� လ�ဝေေပာငး�အပနငး�ေခငး�သည ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�၏ အငးအာ�
အဝေကာငး����ပ�စာ�ေဖစာပြးပ� ဝေေသနတရ သ�မးဟတ ဝေေသနတရအစာ�ရမး�ာ�သ� အာဏာာလ�ဝေေပာငး�ဝေပ�အပေခငး�
ပါ�ငးသည။ တစာဖန ဤနည�တငးလည� ပ�စာ�အမး� �မး� �ရပါသည။ ဝေ�ာငးရကပငးခငးရဝေသာတာ�န
မး�ာ�တငး ကဏဍာတစာခအတက နငးငး�ဝေတာဥပဝေေမး�ာ�ေပဋဌာာန�နငးသည လပပငးခငးမး�ာ� အကန�အသတ
ေဖငး ပါ၀ငးနငးပြးပ� (အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးနငးရနအတက သသာထငးရာ�ဝေသာ ���ေဖတပငးခငး
မး�ာ� သ�မးဟတ ဥပဝေေေပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�က က�ငးသ��နငးခငးရဝေသာ ကယပငးအပခ�ပဝေရ�ပ�စာ�အလာ�
တနငးတက) စာည�မး�ဉး�စာည�ကမး�မး�ာ�ခ�မးတေခငး�နငး မး�ါေမး�ာ�နငးမးဟာဗ��ဟာမး�ာ� တထငးခ�မးတ
နငးသည။ လပပငးခငးအာဏာာလ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ေခငး� အတငး�အတာဝေပ�မးတညပြးပ� ဗဟမးအစာ�ရသည
အကန�အသတေဖငးသာ �ငးဝေရာကစာကဖကနငးသည။ ဗဟအစာ�ရသည ဝေေသနတရအဖ��ခ�မး�ာ�အာ�
အေပညအ၀ တာ၀နယမးမးရဝေတာဝေသာဝေ�ကာငး နငးငး�ဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ဝေရ� အတငး�အတာ
သညတာ�န လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�နငးအတ တစာပါ
တည� ေဖစာဝေနရမးညေဖစာသည။ မး��နဒရငးမး�ာ�
အဝေနေဖငး ေပညလ��ကတဝေရ�ဝေကာကပ�မး�ာ�
တငး�နဒမး�ဝေပ�ေခငး�ေဖငးထတာ�နကယရမးည။
န�ငင�ကျေးရ�ဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာကျေးလားချးးေချးင�
နငးငး�ဝေရ� ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�တငး အခ�ကနစာခ�ကပါ�ငးပါသည။ ၎ငး�အခ�ကနစာ
ခ�ကမးာ (က) ဗဟအစာ�ရမး ဝေေသနတရအစာ�ရမး�ာ�သ� ဝေေသနတရအာဏာာပငးမး�ာ�က ဝေရ�ခ�ယခန�အပနငး
ဝေသာအာဏာာ လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�ေခငး�နငး (ခ) ဝေေသနတရ သ�မးဟတ ဝေေသအ�ငးတငး အစာ�ရဖ��စာည�ရန
အာဏာာက လ�ဝေေပာငး�ေခငး�တ� ေဖစာပါသည။ ပထမးအခ�ကသည ဗဟအစာ�ရအစာာ� နငးငး�သာ�မး�ာ�အာ�
ဝေေသ သ�မးဟတ ဝေေသနတရအ�ငးမး�ာ�တငးအမးထမး�မးည ကယစာာ�လယမး�ာ�က ဝေရ�ဝေကာကတငး
ဝေေမးာကရန အခငးဝေပ�ဝေသာဝေ�ကာငး ၎ငး�က ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ဝေရ�ဟ
ဝေဖာေပနငးသည။ သ�ဝေသာဝေေသခ�အရာရမး�ာ�အာ� ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကနငးစာမး�ရသညတငး ဝေရ�
ဝေကာကတငးဝေေမးာကခ�အရာရမး�ာ�သည ဗဟညန�ကာ�ခ�ကမး�ာ�က �ကလကအဝေကာငးအထည ဝေဖာ
ဝေနသမးကာလပတလ�� နငးငး�သာ�မး�ာ�အဝေနေဖငး မး�ါေကအကန�အသတေဖငးသာ လမး�မး�နငးဝေပလမး
မးည။ ထ�ဝေ�ကာငး နငးငး�သာ�မး�ာ�အဝေနေဖငး ကယစာာ�လယမး�ာ�က အဝေကာငးအထည ဝေဖာဝေ�ာငးမး
အတကသာ တာ�နခ�နငးဝေစာပြးပ� အဝေရ�ပါဝေသာမး�ါေမး�ာ�ခ�မးတရနမး တာ�နမးရဝေပ။ (ပ� ၉ ၏ ညာ
ဘာက ဇယာ�ကကက �ကညပါ)။
န�ငင�ကျေးရ�ဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာကျေးလားချးးကျေးရ�အတ�င�
အတးသညတး�နလာာ�ကျေးေပးင�ကျေးပ�နာငအတး
တစပါတည�ေဖစကျေးနရမာညေဖစသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
39နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
နငးငး�ဝေရ��ငးရာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�၏ ေတယအခ�ကကေမးငးတငးရာတငး မး��နဒရငး
မး�ာ�အာ� ၎ငး�တ�၏ဝေေသ�ငးရာဝေခါငး�ဝေ�ာငးက ဝေရ�ခ�ယခငးေပေခငး�အေပငး ဝေေသနတရနငးငး�ဝေရ�ဝေခါငး�
ဝေ�ာငးမး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာဗဟမး လ�ဝေေပာငး�အပနငး�ဝေသာ မး�ါေ�ငးရာ တာ�နမး�ာ�က ခ�မးတ ေခငး�၊
ဝေစာာငး�ကညေခငး�နငး အက�ေဖတေခငး�တ�ကဝေ�ာငးရကနငးဝေစာမးည ဖ��စာည�တညဝေ�ာကပ��ငးရာအစာ
အမး�မး�ာ�နငး အဝေလအက�ငးမး�ာ�က အဝေကာငးအထညဝေဖာေခငး�ပါ�ငးသည။ ထက�သ�ဝေသာအစာအမး�
မး�ာ�သည ေမးငးမးာ�ဝေသာ ဝေေသနတရလပပငးခငးအတငး�အတာနငး လတလပစာာရပတညနငးခငးရဝေသာ
ဥပဝေေေပဝေရ� (သ�) တစာစာတတစာပငး�ဥပဝေေေပအဖ��မး�ာ� (quasi-legislative) လအပပြးပ� ၎ငး�ဥပဝေေေပ
အဖ��၏ လပပငးခငးသည နငးငး�ဝေတာအစာ�ရမး လ�ဝေေပာငး�အပနငး�ဝေသာ မး�ါေဝေရ�ရာကစာာရပမး�ာ�အာ�
ေဇငး�ဝေရ���ေခငး�နငး အဝေသ�စာတဝေရ���ေခငး�မး�ာ� ေပလပနငးသညအထ က�ယေပန�သည (ပ� ၉ ၏
ဘာယဘာက ဇယာ�ကကက �ကညပါ) ။
ပ��၉။န�ငင�ကျေးရ�ဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာကျေးလားချးးေချးင�ဥပမားမားး�
အရငး�အေမးစာ - Böckenförde, M., Decentralization from a Legal Perspective: Options and Challenges (Gießen: TransMIT, 2010). တရာ�ဥပဝေေရဝေထာငးမး ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး� - နည�လမး�မး�ာ�နငး စာနဝေခ�မးမး�ာ�
န�ငင�ကျေးတးအစ��ရအဆင န�ငင�ကျေးတးအစ��ရအဆင
ဥပဝေေ၊ အမးန�၊ ညန�ကာ�ခ�ကတ�ေဖငး ညန�ကာ�သည
ကျေးဒါသနတရအစ��ရအဆငအပခ�ပဝေရ� လပငးန�တာ�နသည
နငးငး�ဝေတာအ�ငးမး ညန�ကာ�ခ�ကမး�ာ�ကအဝေကာငးအထညဝေဖာပါသည။
ေပညသမး�ာ� ေပညသမး�ာ�
ကျေးဒါသနတရအစ��ရအဆငလပပငးခငး အာဏာာရရဝေသာနယပယကခ�မးတဝေပ�ရန အဝေရ�ပါဝေသာ အာဏာာ
(ဥပဝေေေပဝေရ� အာဏာာအပါအ�ငး)
လပပငးခငးအာဏာာ၏နယပယမး�ာ�က လ�ဝေေပာငး�ဝေပ�သည
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကသည
အဝေ�ကာငး�အရာ မးဟတပ�အဝေကာငးအထညဝေဖာေခငး�နည�လမး�မး�ာ�ကကန�သတရနတာ�န
တငး��ကပဝေသာ ကြးက��ကပအပခ�ပဝေရ�ကန�သတထာ�ဝေသာ/အာ�နည�ဝေသာ ကြးက��ကပအပခ�ပဝေရ�
အဝေ�ကာငး�အရာနငး အဝေကာငးအထညဝေဖာေခငး� အတကတာ�နရေခငး�
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကသည
40 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ာဏဍးကျေးရ�ဆ�ငရးဗဟ�ချးး�ပကား�ငမာကျေးလားချးးေချးင�
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာ ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�သည အစာ�ရတာ၀န၀တတရာ�မး�ာ� ခ�ဝေ�မး
အဝေပ�တငး အဓလေကထာ�ပြးပ� နငးငး�ဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမး ဝေလာခ�ေခငး�တငး ထတာ၀န�တတရာ�မး�ာ�က
အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးရာတငး ကယပငးစာမး�အပခ�ပနငးခငးအတငး�တာ ပါ�ငးသည။ ဘာဏဍာာ
ဝေရ� ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�သညမး ဘာဏဍာာဝေရ��ငးရာလပပငးခငးအတငး�အတာက ���ေဖတ
သတမးတပါသည။ လ�ဝေလာကဝေသာ ဘာဏဍာာဝေရ�အရငး�အေမးစာမး�ာ�မးရပါက ဝေေသ�ငးရာ သ�မးဟတ
ဝေေသနတရအာဏာာပငးမး�ာ�သည ၄ငး�တ�အပနငး�ခ�ရဝေသာတာ၀နအသစာမး�ာ�အာ� လ�ဝေလာကစာာလပ
ဝေ�ာငးနငးေခငး�မးရေခငး�ဝေ�ကာငး တာ၀နခ�မးနငးတရာ�၀ငးမးက အာ�နည�ဝေစာသည။
ထ�အေပငး ဘာဏဍာာဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�က ခ�နလပထာ�ေခငး� သ�မးဟတ ဝေနာငး
ဝေန�ဝေစာေခငး�တ�သည ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�၏ အေခာ�ရဝေထာငး၊ ကဏဍာမး�ာ�ကလည� ထဝေရာကမး
မးရေခငး� ေဖစာဝေစာနငးသည။
ဗဟအ�ငးအပခ�ပဝေရ�မး�ာ�သည ေပညနယအ�ငးအရာရမး�ာ�ခန�အပေခငး�က �သဇာလမး�မး�
ေခငး�ေဖငး ထန�ခ�ပကပက�ခငး အလယအလတရသည။ အာဖဂနနစာာတနနငးအနဒယတ�တငး သမးမတ
သည ေပညနယအ�ငးမး�ာ�၏ အပခ�ပဝေရ�အကြးက�အက�မး�ာ�က ခန�အပသည။ ဂါနာတငး ဝေေသနတရနငး
ဝေက��လကအစာ�ရ၀နကြးက�ဌာာနသည ခရငးအ�ငးအပခ�ပဝေရ�အကြးက�အက�ရာထ�အတက ကယစာာ�
လယဝေလာငး�မး�ာ�က အမးညစာာရငး�တငးသငး�သည။ သမးမတကအမးညစာာရငး�တငးသငး�ခ�ရသမး�ာ�က
ခန�အပပြးပ� ခရငးလတဝေတာက သ��ပ�နစာပ�မး�ေဖငး ကယစာာ�လယဝေလာငး�မး�ာ�က အတညေပသည။ ထ�
အေပငး မးတသာ�စာရာရသညမးာ ခရငးလတဝေတာ၏အဖ���ငး ၃၀ ရာခငးနန�အထက သမးမတက ခန�အပ
သည။
ဘာဏဍာာဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�က ခ�နလပထာ�ေခငး� သ�မးဟတ ဝေနာငးဝေန�ဝေစာေခငး�
တ�သည ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�၏ အေခာ�ရဝေထာငး၊ ကဏဍာမး�ာ�ကလည� ထဝေရာကမးမးရေခငး�
ေဖစာဝေစာနငးသည။ ဘာဏဍာာဝေရ�အသ��စာရတ�ငးရာ တာ၀န၀တတရာ�မး�ာ� ခ�မးတေခငး�သည ဝေ�ာငးရကရ
မးည လပငးန�တာ၀နမး�ာ�နငးကမး�က�ငးမးမး�ာ� ခ�မးတတာ�နဝေပ�ေခငး�နငး တ�ဖကညဝေနရမးည။
၅.၃။ အ�ပချးး�ပကျေးရ�မာဏဍ�ငအကျေးပအငစတ�ကားး��ရာင�ဆ�ငရး
ထားန�ကျေးကားးးင�မာမားး�
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက ထန�ခ�ပရနအတက အေခာ�ဝေသာ နည�လမး�တစာခမးာ
ထန�ဝေက�ာငး�စာစာဝေ��ဝေရ�စာနစာမး�ာ�က ပ�စာ�သတမးတေခငး�နငး အစာ�ရ၏ အေခာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ�အဝေပ�
မးခအာ�ထာ�ေခငး�ပငး ေဖစာပါသည။ ဤအခန�၏ အစာပငး�တငး အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပခ�သညအတငး�
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက စာစာဝေ��ရာတငး အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
41နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
နစာမး� �က အလနအသ��ေပ�ကပါသည။ ယငး�တ�မးာ လတဝေတာစာနစာနငး တစာစာတတစာပငး� သမးမတ
စာနစာဟဝေခ�ဝေသာ အပခ�ပသနစာမး� �ပါ�ငးသည အပခ�ပဝေရ�စာနစာတ�ေဖစာပါသည။ နငးငး�ဝေရ�လပပငး
ခငးကထန�သမး�ရနနငး အာဏာာက နစာဖကစာလ��တငးထာ�ရရန နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည
ဥပဝေေေပလတဝေတာနငးကငး�ကာ၍မးရပါ။ လတဝေတာစာနစာမး�ာ�တငး အပခ�ပဝေရ�အာဏာာသည (က)
ဥပဝေေေပလတဝေတာမး�ငး�သကလာေခငး�ေဖစာသည၊ (ခ) ဥပဝေေေပလတဝေတာသည အစာ�ရကေဖတ
ခ�နငးသည အယ�အ�ကညမးရအ�က တငးသငး�နငးသည။ ဝေဖာေပပါဖ��စာည�မးပ�စာ�သည ဥပဝေေေပ
လတဝေတာက အာ�သာဝေစာသည အစာ�ရ၏ကဏဍာမး�ာ�အ�ကာ� အထကဝေအာက�က��ဝေရ�က ဖနတ�
ပါသည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာသည �နကြးက�အဖ�� ဖ��စာည�မးအဝေပ� တကရကသကဝေရာကမးရပါက
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက ထပဝေလာငး�ထန�ခ�ပထာ�နငးပါသည။ တစာစာတတစာပငး�သမးမတ
စာနစာက�ငးသ��ဝေသာအပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးသည
အပခ�ပဝေရ�စာနစာတငး ပ�မးနအာ�ေဖငး နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ�ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
အရ တရာ��ငး လတလပစာာရပတညဝေသာ
သ�ေခာ� အငးစာတက���ရငး�နစာခအေဖစာ ခ�ေခာ�
ထာ�ပါသည။ ယငး�တ�မးာ တကရကဝေရ�ခ�ယ
ေခငး�မးဟတပ� ဥပဝေေေပလတဝေတာတငးဝေထာက
ခ�မး�အမး�ာ����ရရ၍ ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာက
ေခငး�ခ�ရဝေသာ အစာ�ရ၏အကြးက�အက�ေဖစာသည
�နကြးက�ခ�ပနငး ေပညသလထက ဝေရ�ဝေကာက
တငးဝေေမးာကသည နငးငး�ဝေတာ၏ အကြးက�အက�
ေဖစာသ သမးမတတ� ေဖစာပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး ဥပဝေေေပ
လတဝေတာတ�အ�ကာ� ဟနခ�ကညမးမးသည ကြးက�မးာ�စာာကာဟနငးပါသည။ အညန�ကန�ဝေလ�ခတ�
က နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာမး�ာ�နငးဥပဝေေ ေပလတဝေတာ၏ ပ�စာ�ခ�မးတမးမး�ာ�အတက သငးဝေလ�ာ
ဝေသာအတငး�အတာက သတမးတရန အဝေထာကအကေပပါသည။ ယငး�တ�မးာ (က) အပခ�ပသနစာဦး�
ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပဝေရ�စာနစာအတငး� အစာ�ရအကြးက�အက� (�နကြးက�ခ�ပ)က ခန�အပ/ဝေရ�ခ�ယ/ထတ
ပယနငးဝေသာ အာဏာာ (ခ) �နကြးက�အဖ��အဝေပ�ကြးက��ကပဝေရ� (ဂ) အယ�အ�ကညမးရ အ�တငးသငး�နငး
ရန၊ ဝေ�ဖနေပစာတငးနငးရန ေဖစာနငးဝေေခနငး (ဃ) ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဖ�ကသမး�နငးမးညအာဏာာတ�
ေဖစာ�ကပါသည။
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားကား�ထားန�ချးး�ပ
ရနအေချးး�ကျေးသးနည�လာမာ�တစချး�မာား
ထားန�ကျေးကားးးင�စစကျေးဆ�ကျေးရ�စနစမားး�ကား�ပ��စ�
သတမာာတေချးင�နာငအစ��ရ၏အေချးး�ကျေးသး
ကားဏဍမားး�အကျေးပမာာ�ချး�အး�ထားး�ေချးင�ပငေဖစ
ပါသည။န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားကား�
စစကျေးဆ�ရးတငအငစတ�ကားး��ရာင�ဆ�ငရး
ဒါ�ဇး�င�ပ��စ�သတမာာတမာနာစမား��ကား�အလာနအသ���
ေပ�ကြားကားပါသည။ယင�တ��မာားလာာတကျေးတးစနစ
နာငတစစတတစပ�င�သမာမတစနစဟ�ကျေးချး
ကျေးသးအ�ပချးး�ပသးနာစဦး�ပါ�ငသညအ�ပချးး�ပ
ကျေးရ�စနစတ��ေဖစပါသည။
42 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
၅.၃.၁။ အစ��ရ၏အကြးကား��အကား�(�နကြးကား��ချးး�ပ)အး�ချးနအပ/ကျေးရ�ချးးယ/ထား�တပယန�ငကျေးသး အးဏား
အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာအပခ�ပဝေရ�စာနစာက ဝေရ�ခ�ယေပဋဌာာန�ထာ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�စာာတ�တငး သမးမတအာ� �နကြးက�ခ�ပက ဝေရ�ခ�ယခန�အပရန ခငးေပထာ�ပါသည (ဥပမးာ-
ေပငးသစာ၊ မးနဂလ�ယာ�၊ မးဇမးဘာခ၊ နမးဘာ�ယာ�၊ ပရ�၊ ပလန၊ ရရ၊ �နဝေဂါ တ�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�) ။ အခ� �ဝေသာနငးငး�မး�ာ�တငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပအဝေေအတငး� ‘သမးမတစာနစာ လတဝေတာ
၏ ညလာခ�အတငး� ကယစာာ�ေပပါတမး�ာ�၏ အေမးငးကလကခ�ရနနငး အဝေထဝေထဝေရ�ဝေကာကပ�ရလေ
မး�ာ�ကဝေလ�စာာ�လကနာမးရရန' သတမးတထာ�ေခငး�အာ�ေဖငး သမးမတ၏ကယပငး���ေဖတခငးက အတငး�
အတာတစာခအထ ဝေလာခ�ထာ�ပါသည(ဝေပ�တဂ)25 ။ တစာခါတစာရ�တငး �နကြးက�ခ�ပအာ� ထတပယ
ရနအာဏာာသည ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ မး�အသာစာ�ရဝေသာ အဝေရအတကဝေပ�တငးသာ လ���မးတည
ဝေနပါသည (ဥပမးာ- ေပငးသစာ၊ ဝေပ�တဂ၊ �နဝေဂါ)။ အက� ��ကအာ�ေဖငး သမးမတ၏ ဝေရ�ခ�ယမးသည
စာရငး���ေဖတဝေပ�နငးေခငး�မးရဝေတာပါ။ သမးမတအဝေနေဖငး ဥပဝေေေပလတဝေတာမးဝေထာကခ�မး (အနည�
���အဝေနေဖငး သဝေဘာာတညမး) ကရရဝေစာရန ဝေမးာမးန�ထာ�သတစာဦး�တစာဝေယာကက သတမးတနငး
ဝေသာဝေ�ကာငး သမးမတ၏ဝေရ�ခ�ယမးက ထသ�ကန�သတထာ�ေခငး�ေဖစာပါသည။ ထ�အေပငး �နကြးက�ခ�ပ
က ဝေရ�ခ�ယခန�အပပြးပ�သညနငး ၄ငး�သည သမးမတ၏ထန�ခ�ပမးဝေအာကတငး မးရဝေတာဘာ� သမးမ၏
လကဝေအာကခ�လည� မးဟတဝေတာပါ။ သ�ရာတငး �နကြးက�ခ�ပသည ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ လက
ဝေအာကခ�ေဖစာဝေသာဝေ�ကာငး အစာ�ရ၏မး�ါေမး�ာ�အာ� စာမး�ဝေ�ာငးရကရာတငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ
ဘာကသ�သာ အာ�သာပါသည။ အခ� �ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�၌ သမးမတအဝေနေဖငး �နကြးက�
ခ�ပအာ� ထတပယရာတငး ကယပငး���ေဖတ
ခ�ကရဝေစာရနအတက ဖနတ�ဝေပ�ေခငး�အာ� ေဖငး
သမးမတ၏ ဝေနရာက တညတ�ခငးပြးမး�ဝေစာပါသည
(ဥပမးာ- မးဇမးဘာခ၊ နမးဘာ�ယာ�၊ ပရ�၊ ရရာ�)။
အက� ��ကအာ�ေဖငး �နကြးက�ခ�ပသညသမးမတ
နငး ဥပ ဝေေေပလတဝေတာအ�ကာ� �ကာ�ညပဝေန
ပြးပ� ၄ငး�သမးမတနငး ဥပဝေေေပလတဝေတာတ�၏
နငးငး�ဝေရ� နည�ဗ��ဟာမး�ာ�အဝေပ�ကလည� မးခ
အာ�ထာ�ဝေနရပါသည။
လတဝေတာစာနစာမး�ာ�တငး ၀နကြးက�ခ�ပအာ� ဝေရ�ခ�ယသညနည�လမး�မး�ာ�မးာ က�ေပာ�ေခာ�နာ�
�ကဝေသာလည� ယငး�၏မးလပ�စာ�သည ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ �နဒအဝေပ�တငး မးတညဝေနပါသည။
အခ� �ဝေသာနငးငး�မး�ာ�တငး �နကြးက�ခ�ပအာ� ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကေခငး�သည ဥပဝေေေပလတဝေတာ
၏ လကထ�တငးသာ လ���ဥဿ�ရဝေနပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး �ေငးနငးငး�တငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပမာကားဏဍအကျေးပတညရာ
ကျေးသးန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားနာင
ဥပကျေးဒါေပ�လာာတကျေးတး၏ပ��စ�ချးးမာာတမာအတ�င�
အတး၏ညာနေပချးးကားတစချး�မာားအ�ပချးး�ပသး
နာစဦး�ပါ�ငကျေးသးအ�ပချးး�ပကျေးရ�စနစအတင�
အစ��ရ၏အကြးကား��အကား�(�နကြးကား��ချးး�ပ)ကား�
ချးနအပ/ကျေးရ�ချးးယ/ထား�တပယန�ငကျေးသး
သမာမတ၏အးဏားေဖစပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
43နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ဥကကဌာက �နကြးက�ခ�ပက အ�ေပခန�ထာ�နငးပါသည။ အေခာ�ဝေသာ နငးငး�မး�ာ�တငး �နကြးက�ခ�ပဝေနရာ
အတက သမးမတက မးညသ�ပငးအ�ေပနငးဝေသာလည� သမးမတ၏ အ�ေပခ�ကက �နဒမး�အမး�ာ�စာမး
ဝေထာကခ�ေခငး� မးရ�ကပါက ဥပဝေေေပလတဝေတာသည အေခာ�ဝေသာ ပဂဂလတစာဦး�တစာဝေယာကက
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကနငးပါသည (ဂ�ာမးနနငးငး�)။ ထအခါ သမးမတကလည� အ�ပါ ဝေရ�ဝေကာက
တငးဝေေမးာကထာ�သကသာ ခန�အပရပါသည။ အေခာ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�တငး သမးမတ
သည ဥပဝေေေပလတဝေတာဝေရ�ဝေကာကပ�တငး ကယစာာ�လယဝေနရာအဝေရအတက အမး�ာ����ရရ
ထာ�ဝေသာပါတမးဝေရ�ခ�ယကာ �နကြးက�ခ�ပတစာဦး�က အ�ေပနငးပါသည (ဂရနငးငး�)။ အခ� � နငးငး�မး�ာ�
တငး ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကထာ�ဝေသာသက နငးငး�ဝေတာ၏ အကြးက�အက�
အေဖစာခန�အပဝေပ�ရန ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအရ သတမးတထာ�ပါသည (ဂ�ပန)။ အကယ၍ သမးမတ
သည အခ�နကာလတစာခတငးဝေအာငး ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကထာ�သက �နကြးက�ခ�ပအေဖစာ ခန�အပ
ေခငး� မးရပါက အခ� �နငးငး�မး�ာ�တငး ဥပဝေေေပလတဝေတာမး ၄ငး�အာ� ခန�အပရန���ေဖတနငးပါသည
(အသယ�ပ�ယာ�)။
၅.၃.၂။ �နကြးကား��အဖ��အကျေးပထားန�ချးး�ပေချးင�
�နကြးက�အဖ��အဝေပ� ထန�ခ�ပေခငး�အာ� ပ�စာ�သတမးတေခငး�သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာနငး ဥပဝေေေပလတဝေတာအ�ကာ� �ကစာပမးကလမး�မး�ရန သ�မးဟတ အဝေသ�စာတခ�နညရန
အေခာ�ဝေသာနည�လမး�တစာခ ေဖစာပါသည။ သမးမတစာနစာ အမး�ာ�စာတငး �နကြးက�အဖ��က သမးမတကသာ
ခန�အပ၍ ယငး�၏သဝေဘာာအတငး�သာ အေပညအ�တာ�နထမး�ဝေ�ာငးပါသည။ သ�ရာတငး အနည�
ငးယဝေသာ သမးမတစာနစာမး�ာ�တငး ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ� ၀နကြးက�အဖ��၏ဖ��စာည�မးတငး နငးငး�ဝေရ�အရ
�ငးဝေရာကစာကဖကခငးေပထာ�ပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး ကလ�ဘာယာတငး �နကြးက�မး�ာ�အာ� ဥပဝေေေပ
လတဝေတာက ေပငး�ထနစာာဝေ�ဖနဝေေပာ�နငးပြးပ�26 အာဂ�ငးတ�နာ�တငးလည� �နကြးက�အဖ��၏ အကြးက�
အက�အာ� အလာ�တေပမးနငးပါသည။27 အပ
ခ�ပသနစာဦး� ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပဝေရ�စာနစာ၏
စာနဝေခ�မးတစာခမးာ �နကြးက�အဖ��မး အဖ���ငးမး�ာ�
ကဝေရ�ခ�ယေခငး�/ထတပယေခငး�ေပလပရာတငး
သမးမတ၊ �နကြးက�ခ�ပနငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ
တ�၏ လပဝေ�ာငးခ�ကမး�ာ�အ�ကာ�လ�ဝေလာက
ဝေသာဟနခ�ကညမးမး ရရနေဖစာသည။ ေပငးသစာ
နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�ဥပဝေေအရ �နကြးက�
ခ�ပသည ခန�အပရမးည သ�မးဟတ ထတပယ
ရမးည ကယစာာ�လယမး�ာ�အာ� အ���အေဖတ
ဝေပ�မးညသမးမတထ� အကြက�ေပတငးေပ ရပါသည။
�နကြးကား��အဖ��အကျေးပထားန�ချးး�ပေချးင�အး�ပ��စ�
သတမာာတေချးင�သညန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ကားဏဍနာငဥပကျေးဒါေပ�လာာတကျေးတးအကြားကားး�
ဆကားစပမာကား�လာာမာ�မာ��ရနသ��မာဟ�တ
အကျေးသ�စတချးးနညာရနအေချးး�ကျေးသး
နည�လာမာ�တစချး�ေဖစပါသည။�နကြးကား��အဖ��၏
ပ��စ�ချးးမာာတမာကား�လာာမာ�မာ��ေချးင�ေဖငဥပကျေးဒါေပ�
လာာတကျေးတးသညန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ကားဏဍ၏ဦး�တညချးးကားလာမာ�ကျေးကြားကားးင�ကား�လာည�
ပ��ကျေးဖးကျေးပ�န�ငပါသည။
44 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
လတဝေတာ၏ အယ�အ�ကညမးရအ� တငးသငး�မးသည အစာ�ရအဖ��အဝေပ�သာ အက� �သကဝေရာကမး
ရပြးပ� အစာ�ရအဖ��၏ တစာဦး�တစာဝေယာကခ�ငး�အဝေပ� သကဝေရာကမးမးရပါ။ ပရ�နငးငး�တငး ဥပဝေေေပ
လတဝေတာသည �နကြးက�အဖ��မး ကယစာာ�လယမး�ာ�အာ� ေပငး�ထနစာာ ဝေ�ဖနကန�ကကရန အာဏာာ
ရဝေသာဝေ�ကာငး �နကြးက�ခ�ပ၏ဝေနရာက အာ�နည�ဝေစာပါသည။ မးနဂလ�ယာ�တငး �နကြးက�ခ�ပသည
သမးမတနငးဝေ��ဝေန�ပြးပ�ဝေနာက �နကြးက�အဖ�� ဖ��စာည�ရနအ�ေပပြးပ� လတဝေတာက ကယစာာ�လယ
ဝေလာငး�မး�ာ�က တစာဦး�ခ�ငး�စာအတညေပ ခန�အပဝေပ�ပါသည။ တစာဖန�နကြးက�အဖ��၏ ေဇငး�ပ�စာ�က
လမး�မး�ေခငး�ေဖငး ဥပဝေေေပလတဝေတာသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ဦး�တညခ�ကလမး�ဝေ�ကာငး�
ကလည� ပ�ဝေဖာဝေပ�နငးပါသည။
ဝေတာငးအာဖရကနငးငး�၏ �ကာ�ေဖတဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ (၁၉၉၄-၆) တငး မးတညဝေသာ
နည�လမး�ေဖငး လပဝေ�ာငးခ�ပါသည။ ယငး�မးာ ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ဖ��စာည�မး (the composition
of legislature) သည ၀နကြးက�အဖ�� ဖ��စာည�မး (the composition of the Cabinet) အာ� အ���အေဖတ
ဝေပ�ေခငး�ေဖစာပါသည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာတငး စာစာဝေပါငး�အမးတဝေနရာ ၅ ရာခငးနန�ဝေက�ာ ရရထာ�
ဝေသာပါတက အစာ�ရအဖ��၌ ရာထ�တစာဝေနရာရခငးရသည။28 ဤေပဋဌာာန�ခ�က၏ ရညရယခ�ကမးာ
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ� စာနစာဝေအာကတငး မးတက�ေပာ�ဝေသာ လမး� �စာမး�ာ�အာ�လ�� ပါ၀ငးသည အစာ�ရ
တစာရပက ဖ��စာည�ရနေဖစာပါသည။
၅.၃.၃။ အယ��အကြားကားညမာရာအဆ�တငသင�ေချးင�
နငးငး�ဝေရ�အခငး�အက�ငး�၏ အစာတအပငး�တစာရပအရ အစာ�ရအကြးက�အက�က ဝေ�ဖနကန�
ကကနငးသည ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ အာဏာာက နည�လမး�အမး� �မး� �ေဖငး ေဇငး�ပ�စာ�ခ�မးတနငးပြးပ�
အလာ�အလာရဝေသာအငးအာ�အဝေရ� (dynamics) မး�ာ� ဝေဖာဝေ�ာငးနငးပါသည။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�စာာတ�တငး �နကြးက�ခ�ပအဝေပ� အယ�အ�ကညမးရအ�တငးသငး�နငးသည ဥပဝေေေပလတ
ဝေတာ၏ အာဏာာကေပနလညရပသမး�ေခငး�ေဖငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ အခငးအာဏာာကန�သတမး
မး�ာ�ေပလပခ�ပါသည။ ရရာ�နငးငး�တငး သမးမတသည လတဝေတာ၏မး�ကပယခ�နငးပြးပ� လတဝေတာ
သည ဝေနာငးသ��လအ�ကာတငးသာ အယ�အ�ကညမးရအ� ထပမး�တငးသငး�ေခငး�ေပလပနငးပါသည။
အေခာ�ဝေသာနည�လမး�မး�ာ�တငး �နကြးက�ခ�ပအာ�ထတပယေခငး�က ၄ငး�၏သတမးတသကတမး�အထ
တာ�နထမး�ဝေ�ာငးဝေစာပြးပ�ဝေသာအခါမး လပဝေ�ာငးရမးည သ�မးဟတ ကာလတစာခတငး�နကြးက�မး�ာ�
အာ�ကန�သတထာ�ဝေသာ အဝေရအတကအရသာလငး ထတပယနငးသညဟ၍ ပါ�ငးပါသည။29 အခ� �
ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�သည ထ�ထကပ၍ပငးက�ယေပန�ပါသည။ ယငး�တ�တငး အယ�အ�ကည
မးရအ�သည အေပသဝေဘာာဝေ�ာငးရန လအပဝေ�ကာငး�ေပဋဌာာန�ထာ�ပါသည။ �လသညမးာ �နဒမး�
အမး�ာ�စာအရ �နကြးက�ခ�ပအာ�ထတပယပါက တစာခ�နတည�မးာပငး �နဒမး�အမး�ာ�စာအရ �နကြးက�ခ�ပ
အသစာအာ� ဝေရ�ခ�ယခန�အပဝေပ�ရပါမးည (ဂ�ာမးန30၊ ဟနဝေဂရ31၊ လ�သ32၊ ပလန33၊ စာပန34)။
အက� ��ကအာ�ေဖငး အယ�အ�ကညမးရအ�အာ� တငးသငး�ေခငး�သည �နကြးက�အဖ��အာ� တာ၀နမး
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
45နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
နတထကရန သ�မးဟတ အသစာဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကရနအတက မးလ�မးဝေသဖအာ�ဝေပ�ေခငး�မးဟတ
ပါ။ ဤသ� အသစာခန�ထာ�ရန သဝေဘာာတညနငးေခငး�မးရပါက �နကြးက�ခ�ပသည လနည�စာကကယစာာ�
ေပဝေသာ ဝေခါငး�ဝေ�ာငးအေဖစာ �ကလက၍
တာ�နထမး�ဝေ�ာငးနငးပါသည။ အပခ�ပသနစာ
ဦး�ပါ�ငးသညအပခ�ပဝေရ�စာနစာကက�ငးသ��ဝေသာ
နငးငး� (ပလန) တငး အေပသဝေဘာာဝေ�ာငးဝေသာ
အယ�အ�ကညမးရ အ�တငးသငး�ရာ၌အက� �
သကဝေရာကမးနစာမး� �ရပါသည။ ယငး�မးာ �နကြးက�
ခ�ပ/�နကြးက�အဖ��အာ�ထတပယရနခကခ�သေဖငး
ကနဦး� ခန�အပမးတငး သမးမတ၏ လတလပစာာ
လပပငးခငးက ပမးက�ယေပန�စာာခငးေပဝေပ�ရနေဖစာပြးပ� အေခာ�တစာဘာကတငးလည� အယ�အ�ကညမးရအ�
ကတငးသငး�ပြးပ�ဝေနာက အစာ�ရသစာတညဝေ�ာကဝေရ�လပငးန�စာဉးတငး သမးမတသည ပါ�ငးမးမးရရပါ။
၅.၃.၄။ ဥပကျေးဒါေပ�လာာတကျေးတးအး�ဖးကားသမာ�ေချးင�
ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကထာ�ဝေသာညလာခ�က ဖ�ကသမး�နငးသည သမးမတ၏အာဏာာသည
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�နငး ဥပဝေေေပလတဝေတာတ�အ�ကာ�ရ �ကစာပမးက ���ေဖတဝေပ�သည အရာ
ေဖစာပါသည။ လတဝေတာကဖ�ကသမး�ရန သမးမတအာ� အာဏာာအပနငး�ေခငး�သည မး��နဒရငးအာ�လ��
က တာ�နဝေပ�အပထာ�သည လတဝေတာ၏ မးလသတမးတကာလသကတမး�က ဝေလ�ာနည�ဝေစာပါ
သည။ ဖ�ကသမး�နငးေခငး�အာဏာာ၏ အမးနတကယ ေဇငး�ပ�စာ�ခ�မးတမးအဝေပ�မးတည၍ အာဏာာ၏
ဟနခ�ကညမးမးအဝေပ� အက� �သကဝေရာကမးအခ� � ရနငးပါသည။ အကယ၍ အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငး
ဝေသာအပခ�ပဝေရ�စာနစာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�တငး ဝေလ�နကသညကန�သတမးမး�ာ�မးရပါက သမးမတအဝေနေဖငး
လတဝေတာ၏ သဝေဘာာတညမးကရယေခငး�မးေပပ� အစာ�ရကခန�အပနငးပါသည။ အကယ၍ ဥပဝေေေပ
လတဝေတာက အစာ�ရအာ�အယ�အ�ကညမးရအ�က တငးသငး�ရနရညရယပါက သမးမတသည လတ
ဝေတာကဖ�ကသမး�မးညဟ ပြးခမး�ဝေေခာကကာ အယ�အ�ကညမးရအ�တငးသငး�ေခငး�က ကြးကတငးဟန�
တာ�ေခငး�မး�ာ� ေပလပနငးပါသည။ ဖ�ကသမး�နငးေခငး�အာဏာာသည သမးမတအာ� လတဝေတာဝေရ�
ဝေကာကပ�မး�ာ�၏ အခ�နကာလအဝေပ�လမး�မး�ခငးဝေပ�ေခငး�ေဖငး ယငး�၏နငးငး�ဝေရ�လပငးန�စာဉးနငး လက
ဝေလ�ာညဝေထမးရဝေစာရန ကြးက�ပမး�ဝေစာနငးပါသည။ အစာ�ရအကြးက�အက�က ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဝေရ�
ဝေကာကတငးဝေေမးာကသည အစာ�ရစာနစာမး�ာ�တငး ဖ�ကသမး�နငးမးအာဏာာသည သမးမတအာ� (လတဝေတာ
အတငး� ကယစာာ�လယဝေနရာအမး�ာ�စာရရထာ�ဝေသာ၎ငး�၏ပါတမးတစာ�ငး) ၎ငး�ေပနလညဝေရ�ဝေကာက
တငးဝေေမးာကခ�ရနငးမးည အလာ�အလာက ေမးငးတငးဝေပ�နငးသည နည�ဗ��ဟာက�ကရယာတစာခ ေဖစာ
လာနငးသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး ဂ�ပနနငးငး�၏ ဥပဝေေေပလတဝေတာတငး ဝေအာကလတဝေတာက �နကြးက�
ခ�ပက စာတငးဦး�ဝေ�ာငးပြးပ� (နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�၏ လပထ��လပနည�မးတစာ�ငး) အခ�နမးဝေရ�
အစ��ရအကြးကား��အကား�အး�အယ��အကြားကားညမာရာ
အဆ�ေဖငကျေး�ဖနကားနကားကားန�ငသညဥပကျေးဒါေပ�
လာာတကျေးတး၏အးဏားကား�နည�လာမာ�အမား��
မား��ေဖငဒါ�ဇး�င�ပ��စ�ချးးမာာတန�ငပြးပ��အလား�အလား
ရာကျေးသးအငအး�အကျေးရ�(dynamics)မားး�
ကျေးဖးကျေးဆးငန�ငပါသည။
46 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ဖ�ကသမး�နငး ဝေသာလည� ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ ဝေလ�နစာတာကာလအပြးပ� ဝေနာကအက����အခ�န
မးသာ ယငး�ကဖ�ကသမး�ရန လအပပါသည။ ဝေလ�နစာတာကာလအ���တငး ဖ�ကသမး�ေခငး�က နစာ
ဝေပါငး� ၆၀ ဝေက�ာအတငး� တစာကြးကမးသာဝေတ�ရရပါသည။ အေခာ�ဝေသာ ဥပဝေေေပလတဝေတာမး�ာ�ကမး
သကတမး�မးဝေစာမး ကြးကတငး၍ဖ�ကသမး�ပါသည။
အထကတငး ဝေဖာေပခ�သည စာနဝေခ�မးအမး� �မး� �အရ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�စာာတ�သည
လတဝေတာကဖ�ကသမး�နငးသညအာဏာာက သမးမတအာ�ဝေပ�အပရာတငး ထပဝေ�ာငး�လအပခ�က
မး�ာ�၊ အကန�အသတမး�ာ�ေဖငးဝေပ�အပပါသည။ ၎ငး�လအပခ�ကနငး ကန�သတခ�ကမး�ာ�တငး ဖ�ကသမး�
ရမးညအခ�နကာလကန�သတခ�ကမး�ာ� (ဝေပ�တဂတငး လတဝေတာ၏ဝေရ�ဝေကာကပ�အပြးပ� ပထမးဝေေခာက
လအတငး�၌ ဖ�ကသမး�ေခငး� မးေပရပါ) ၊ ဖ�ကသမး�နငးမးည အကြးကမးအဝေရအတကကန�သတခ�ကမး�ာ�
(ေပငးသစာနငးငး�တငး တစာနစာလငးတစာကြးကမးသာ
ဖ�ကသမး�ခငးရသည)၊ ဂါဘာနတငး (တစာနစာ
လငးတစာကြးကမး ဖ�ကသမး�ခငးက ဝေပ�ထာ�ဝေသာ
လည� သမးမတသကတမး�တစာခအတငး� နစာကြးကမး
ထကပ၍ ဖ�ကသမး�ခငးမးေပပါ)၊ ဖ�ကသမး�ရ
မးည အဝေ�ကာငး�ရငး� (ဩစာတ�ယာ�တငး
အဝေ�ကာငး�ေပခ�က တစာမး� �အတက တစာကြးကမး
သာ ဖ�ကသမး�ခငးရသည) သ�မးဟတ ဖ�က
သမး�ရမးည ဝေရ�ဦး�အဝေေခအဝေနတစာရပသတ
မးတေခငး� - ဥပမးာ လတဝေတာ၏အေပအမး/
လပရပ (မးဇမးဘာခ၊ ပလန) စာသည အကန�အသတမး�ာ� ပါ�ငးပါသည။ အခ� �ဝေသာ နငးငး�မး�ာ�တငး
ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ� သမးမတကဖ�ကသမး�ေခငး�သည တစာခ�နတည�မးာပငး သမးမတဝေရ�ဝေကာက
တငးဝေေမးာကပ�မး�ာ� က�ငး�ပရနအတက အစာပ� �ဝေပ�လကသက�သ� ေဖစာပါသည(နမးဘာ�ယာ�35)။ အေခာ�
ဝေသာနငးငး�မး�ာ�တငးမး သမးမတသည ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ� ဖ�ကသမး�ေခငး�က စာတငးဦး�ဝေ�ာငးရ�သာ
လပနငးပြးပ� အပြးပ�သတ���ေဖတခ�ကသည ေပညလ��ကတ�နဒခ�ယပ�မး မး��နဒရငးမး�ာ�အဝေပ� မးတည
ပါသည (အဂ�စာ ၂၀၀၅36)။
၅.၃.၅။ စ�ချးးကားတငေချးင�
စာ�ခ�ကတငးေခငး�ဟသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာကထန�ခ�ပရန အေခာ�ဝေသာနည�
လမး�တစာခေဖစာပါသည။ စာ�ခ�ကတငးေခငး�သည အယ�အ�ကညမးရအ�ကတငးသငး�သည နငးငး�ဝေရ�
�ငးရာကြးက��ကပမးနငးမးတညပ� နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�သည တရာ�ဥပဝေေနငး
�န�က�ငးဝေနပြးပ� မးမးနမးကနလပဝေ�ာငးဝေနပါက ယငး�အာ�ထတပယနငးဝေသာ လပပငးခငးအာဏာာက
ဝေပ�ပါသည။ သမးမတစာနစာမး�ာ�တငး ဥပဝေေေပလတဝေတာက နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�
ကျေးရ�ကျေးကားးကားတငကျေးေမာားကားထားး�ကျေးသး
ည�လားချး�ကား�ဖးကားသမာ�န�ငသညသမာမတ၏
အးဏားသညန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�နာင
ဥပကျေးဒါေပ�လာာတကျေးတးတ��အကြားကားး�ရာဆကားစပမာ
ကား�ဆ���ေဖတအကျေးေဖထား�တကျေးပ�သညအရးတစချး�
ေဖစပါသည။၎င�ဒါ�ဇး�င�ပ��စ�အကျေးပမားတည၍
အးဏား၏ဟနချးးကားည�မာမာအကျေးပအကားး��
သကားကျေးရးကားမာအချးး��ရာန�ငပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
47နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
အက�အာ� နငးငး�ဝေရ�အရထတပယေခငး�သည အငးစာတက���ရငး��ငးရာ စာမး�ဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�၏
အခန�ကဏဍာမးဟတသည နငးငး�မး�ာ�တငး စာ�ခ�ကတငးေခငး�သည အထ�သေဖငး သငးဝေလ�ာလာပါသည။
ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး အဝေ�ကာငး�ရငး�နစာခက ထညသငး�စာဉး�စာာ�သငးပါသည။ ယငး�တ�မးာ စာ�ခ�ကတငး
ေခငး�ေပလပနငးမးည ေပစာေဏာအမး� �အစာာ�နငး ဤလပငးန�စာဉးအတငး� အစာ�ရ၏ အေခာ�ဝေသာကဏဍာ
မး�ာ�၏ပါ�ငးဝေ�ာငးရကမးတ� ေဖစာ�ကပါသည။ အခ� �ဝေသာဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�တငး နငးငး�ဝေတာ
သစာာာဝေဖာကမးစာသည ကြးက�မးာ�ဝေသာေပစာေဏာမး�ာ�အာ� စာ�ခ�ကတငးသညဝေ�ာငးရကခ�ကက ကန�သတ
ထာ�ပါသည။ အေခာ�ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�တငးမး ပ၍က�ယေပန�ပြးပ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
သ�မးဟတ အေခာ�ဝေသာဥပဝေေတစာခခက ယငး�တ� အာဏာာတညဝေနစာဉး ခ� �ဝေဖာကပါက က�ခ�ရမးည
ေပစာေဏာမး�ာ�ကပငး ေပဋဌာာန�ထာ�ပါသည (ဟနဝေဂရ)။ အစာန�ဝေရာကေပငး�ထနဝေသာ ကစာာတစာရပမးာ
သမးမတသည နငးငး�ဝေတာအစာ�ရ၏ ဂဏာသကခာက ထခကပ�ကစာ�ဝေစာပါက ၎ငး�အာ�စာ�ခ�ကတငးနငး
ဝေသာ တာဇန�န�ယာ�နငးငး�၏ အဝေ�ကာငး�အရာေဖစာပါသည။ ဤက�သ� မးရငး�လငး�ဝေသာ သ�မးဟတ
က�ယေပန�ဝေသာ သတမးတခ�ကမး�ာ�သည စာ�ခ�ကတငးေခငး�က နငးငး�ဝေရ��ငးရာလပငးန�စာဉးအေဖစာ
ဝေေပာငး�လ�ရာတငး ေပဿနာေဖစာဝေပ�ဝေစာနငးပါသည။ အထ�သေဖငး(ဝေမးာလေဗာနငးငး�မးာက�သ�)���ေဖတ
ခ�ကသည ဥပဝေေေပလတဝေတာအဝေပ� အေပညအ�မးတညဝေနပါက စာ�ခ�ကတငးေခငး�က နငးငး�ဝေရ�
�ငးရာလပငးန�စာဉးအေဖစာဝေေပာငး�လ�ရာတငး ေပဿနာေဖစာဝေပ�ဝေစာနငးပါသည။ သ�ရာတငး ဝေယဘာယ�
အာ�ေဖငး တရာ�စာရငးဝေရ�ကဏဍာသည သမးမတ၏အေပအမးမး�ာ�အာ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ည
ညတမးရဝေစာရန ထန�ဝေက�ာငး�ေခငး�ေဖငးဝေသာလည�ဝေကာငး�၊ စာ�စာမး�စာစာဝေ��ဝေရ�ဝေကာမးတ၏ လပငးန�
စာဉးမး�ာ�တငးပါ�ငးေခငး�ေဖငးလည�ဝေကာငး� ဝေစာာငး�ကညသညတာ�နထမး�ဝေ�ာငးဝေပ�ပါသည။ ဟနေ�
ရပစာနငးငး�တငး အေခာ�နည�လမး�တစာမး� �က လကနာက�ငးသ��ပါသည။ အကယ၍ သမးမတသည
အေခာ�အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�ရသညအနကမး၎ငး�
၏အာဏာာရာထ�သကတမး�နငးစာပလ�ဉး�သည
ကန�သတခ�ကမး�ာ�က ေပငး�ငးဝေေပာငး�လ�ေခငး�
ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အစာအမး�က
ပ�ကေပာ�ဝေစာပါက တပမးဝေတာသည ဖ�စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ အပေခ� ၂၇၂ (၂) အရ �ကာ�
�ငးစာကဖကမးမး�ာ� ေပလပနငးပါသည။ ဖ�စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ အပေခ� ၂၇၂ (၂) တငး ‘ယငး�
(စာစာတပ) က ပငးနကနယဝေေမး၏ တညတ�ခငးပြးမး�
မး၊ သမးမတနငးငး�ဝေတာ၏အခ�ပအေခာအာဏာာက
ကာကယရန၊ ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�၊ နငးငး�ဝေတာအမးန�၊
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ အပစာ�မး၊ လတလပ
ဝေသာ မး�ဝေပ�ပငးခငးရဝေစာရနနငး နငးငး�ဝေတာ
အ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏အကြးကား��အကား�သည
တရး�ဥပကျေးဒါနာငည�ညတေချးင�မာရာပ�မာမာာန
မာကားနလာ�ပကျေးဆးငကျေးနပါကားယင�အး�
ထား�တပယေချးင�ဟးသညစ�ချးးကားတငေချးင�သည
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍကား�ထားန�ချးး�ပရန
အေချးး�ကျေးသးနည�လာမာ�ေဖစပါသည။
ဥပကျေးဒါေပ�လာာတကျေးတးကားန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပ
ကျေးရ�ကားဏဍ၏အကြးကား��အကား�အး�န�ငင�ကျေးရ�အရ
ထား�တပယေချးင�သညအငစတ�ကားး��ရာင�ဆ�ငရး
စ�မာ�ကျေးဆးငရကားချးးကားမားး�၏အချးန�ကားဏဍ
မာဟ�တသညန�ငင�မားး�တငစ�ချးးကားတငေချးင�
သညအထားး�သေဖငသငကျေးလားးလားပါသည။
48 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
သမးမတအက�အဝေေပာငး�တငး လတလပမးရဝေစာရနအတက ဖ��စာည�တညဝေထာငးထာ�ေခငး�ေဖစာသည’
ဟ၍ အဝေလ�ဝေပ�ဝေဖာေပထာ�ပါသည။
၅.၃.၆။ န�ငင�သး�မားး�ကားအ�ပချးး�ပကျေးရ�အစ��ရကား�တး�နမာာေပနလာညရ�ပသမာ�ချးငအစာ�ရ၏ အခန�ကဏဍာအသ�သ�အတငး�ရ သ�မးဟတ ကဏဍာအသ�သ��ကာ�ရ အငးစာတက���
ရငး��ငးရာ ကြးက��ကပဝေရ�အေပငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�အာ� ယငး�၏တာ�န
ထမး�ဝေ�ာငးမးကာလ မးပြးပ����မး တာ�နမးေပနလညရပသမး�ခငးရသည နငးငး�သာ�မး�ာ�၏အခငးအဝေရ�
သည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာက ဝေစာာငး�ကညစာစာဝေ��နငးရနအတက အေခာ�ဝေသာနည�လမး�
တစာခေဖစာပါသည။ ဝေယဘာယ�အာ�ေဖငး အမး� �သာ�အ�ငး၌ တာ�နမးေပနလညရပသမး�ေခငး�နည�လမး�
နစာမး� �ရပါသည။ တစာစာတတစာဝေေသ လပပငးခငးရဝေသာနည�လမး�နငး အေပညအ�လပပငးခငးရဝေသာ
နည�လမး�ဟ၍ ေဖစာပါသည။ အေပညအ�လပပငးခငးရဝေသာနည�လမး��သညမးာ အစာ�ရအာ�တာ�န
မးေပနလညရပသမး�ရာတငး စာတငးလပရာ�မးမး�ာ�နငး အပြးပ�သတ���ေဖတခ�ကမး�ာ�သည ေပညသေပည
သာ�မး�ာ�အဝေပ�တငးသာ လ���ဥဿ�တညမးဝေနဝေသာစာနစာ ေဖစာပါသည။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ
နငးစာပလ�ဉး�၍ ဤနည�လမး�ေဖငး တာ�နမးေပနလညရပသမး�ေခငး�သညအသ��နည�ပြးပ� အခ� �ဝေသာ
လကတငးအဝေမးရကနငးငး�မး�ာ�တငးသာ ယငး�နည�လမး�အာ� အသ��ခ�သညကဝေတ�ရပါသည (ဥပမးာ-
အကဝေကဝေေါ37)။ တစာစာတတစာဝေေသလပပငးခငးရဝေသာ နည�လမး�မးာမး တာ�နမးေပနလညရပသမး�
ရနအတက စာတငး ဝေ�ာငးရကမး သ�မးဟတ ေပညလ��ကတ�နဒခ�ယပ�တငး ပါ�ငး���ေဖတေခငး� စာသည
အ�ငးနစာ�ငးရသညအနကမး အ�ငးတစာခတငးသာ ေပညသလထ ပါ�ငးနငးေခငး�ေဖစာသည။ အခ� �
ဝေသာ နငးငး�မး�ာ�တငး သမးမတ၏ မးမးနမးကနလပရပမး�ာ�ဝေ�ကာငး ၎ငး�အာ��ငး�ငး�သညလပငးန�စာဉးမး�ာ�
တငးလည� ေပညသလထသညတစာစာတတစာပငး�အဝေနေဖငးပါ�ငးပါသည (ရဝေမး�န�ယာ�38)။ အခ� �ကစာာ
ရပမး�ာ�တငး ေပညသလထသည သမးမတအာ�ဖယရာ�ေခငး�က သဝေဘာာတအတညေပရသည နငးငး�ဝေရ�
သ�သန�ဝေ��ဝေန�မးမး�ာ�တငး အစာတအပငး�တစာရပအေဖစာ ပါ�ငးလာပါသည (�သစာကြးတ�ယာ�39နငး
အကစာလန40)။
ေပညသလထမး အစာ�ရအာ� တာ�နမးေပနလညရပသမး�ရာတငး အမး�ာ�ပါ�ငးဝေရ�၊ ထဝေရာက
ဝေသာအပခ�ပဝေရ�၊ ကယစာာ�ေပေမးကဝေရစာစာနစာရ ထဝေရာကဝေသာအငးစာတက���ရငး�မး�ာ�နငး တာ�နမး
ေပနလညရပသမး�ေခငး�လပထ��လပနည�မး�ာ� လကဝေလ�ာညဝေထရဝေရ� စာသည အဝေေခခ�မးမး�ာ�အာ�
ဟနခ�ကညမးဝေစာရန လအပပါသည။ အေခာ�တစာဘာကက �ကညေပနလငးလည� မး�ကာခဏာ အစာ�ရ
ဖယရာ�ေဖတခ�ေခငး� ေပလပပါက အဖ��အစာည�အာ�လ��က ကယစာာ�ေပဝေသာ ေမးကဝေရစာစာနစာ၏
သဝေဘာာတရာ�က ဝေလ�ာပါ�ဝေစာပြးပ� နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� ယငး�၏ကာလလတနငးကာလ
ရည နငးငး�ဝေရ� လပငးန�စာဉးမး�ာ�က အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးရာတငး ဝေနာငးဝေန��ကန��ကာဝေစာမးည
ေဖစာသည။ အေခာ�တစာဖကတငးလည� အစာ�ရေဖတခ�နငးခငးအဝေပ� အလနအက �အသ��ခ�မးမး�ာ�ဝေရာငး
ရာ�ရနအတက လပငးန�စာဉးအာ� အလနအမးငး�ခကခ�ဝေအာငး ဖနတ�ေခငး�သည နငးငး�ဝေရ�ကယစာာ�
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
49နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
လယမး�ာ�က နငးငး�သာ�မး�ာ�ထ�တကရကတာ�နခ�မးရဝေစာနငးဝေရ��သည မးလရညရယခ�ကက ကန�
သတလကသလေဖစာနငးသည။
၅.၄။ အ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏ထားကျေးရးကားမာရာကျေးသးအးဏားကား�
ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ဆ�ေချးင�
အထကတငးဝေဖာေပခ�သညအတငး� အငးစာတက���ရငး��ငးရာ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတရာတငး
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာခ�ဝေ�မးမး�ာ�အေပငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ မး�ကမး�ဝေရ���သမး�ာ�သည ���ေဖတ
ခ�ကခ�သညလပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး အေခာ�နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးသမး�ာ� ထညသငး�ပါ�ငးဝေစာေခငး�ေဖငး
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာက ထန�ခ�ပဝေကာငး�ထန�ခ�ပခ�ငး�ကပါသည။ ယငး�အဝေေခအဝေနအတက နည�
လမး�နစာခက စာဉး�စာာ�သငးပါသည။ ပထမးအခ�ကမးာ ���ေဖတခ�ကခ�ေခငး�လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး အေခာ�
ဝေသာ နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးသမး�ာ�၏ ပါ၀ငးမးမး�ာ�အာ� အစာဉးအလာအရ အပခ�ပသမး�ာ�၏ဝေအာကတငး
ထာ�ေခငး�နငး ေတယအခ�ကအဝေနေဖငး အစာ�ရ၏အေခာ�ကဏဍာမး�ာ�အတငး�ရ အဝေရ�ပါဝေသာနယပယ
မး�ာ�အဝေပ� အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ လမး�မး�နငးမးအာဏာာအာ� ကန�သတေခငး�တ� ေဖစာပါသည။
၅.၄.၁။ န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏အကျေးရ�ကြးကား��ကျေးသးဆ���ေဖတချးးကားချးးမာာတကျေးရ� လာ�ပငန�စဉမားး�တငအေချးး�ကျေးသးန�ငင�ကျေးရ�လာ�ပကျေးဆးငသးမားး�၏ပါ�ငမာ
အပခ�ပဝေရ�အဖ��၏ လပပငးခငးမး�ာ�အာ� ခ�ဝေ�ယမးည ပထမးအမး� �အစာာ�တငး အဝေရ�ဝေပ�
အဝေေခအဝေန ဝေ�ကေငးာေခငး�၊ အေပစာေဏာမး ကငး�လတမး သ�မးဟတ လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�ေခငး�၊
သ�မးဟတ တရာ��ငးစာစာဝေ�ကေငးာေခငး� စာသညတ�နငးစာပလ�ဉး�ဝေသာ ���ေဖတခ�ကမး�ာ� ပါ�ငးပါသည။
အစာဉးအလာအာ�ေဖငး ဥပဝေေေပလတဝေတာက အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏လမး�မး�မးက တာ���ကာကယ
ဝေသာအ���အေဖတမး�ာ�ေဖစာသည ေတယအမး� �အစာာ�တငး တရာ�ဥပဝေေမး�ာ� သ�မးဟတ ဥပဝေေက�သ�
အာဏာာတညဝေသာအမးန�မး�ာ� ထတေပနနငးသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏အာဏာာက ကန�
သတေခငး�နငး ပ�မးနဥပဝေေဝေရ���ဝေရ�လပငးန�စာဉးက စာစာဉးဖနတ�ရန နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
ကြးက�ပမး�ခ�ကမး�ာ�အဝေပ� ကန�သတထာ�ေခငး�မး�ာ� ပါ�ငးနငးပါသည။
အကျေးရ�ကျေးပအကျေးေချးအကျေးန
အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနက မးညသက ဝေ�ကေငးာမးညနည�၊ မးညသညနည�လမး�ေဖငး လပဝေ�ာငး
ရမးညနည�ဟသည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ဝေမး�ခန�နစာခလ��သည ထလပငးန�စာဉးတငး အပ
ခ�ပဝေရ�အဖ��အေပငး အေခာ�အငးစာတက���ရငးမး�ာ� ပါ�ငးနငးမးည အတငး�အတာအမး� �မး� �က ဝေပ�စာမး�
ပါသည။ ထပါ�က���ဝေက�ာေခငး��ငးရာ သ�မးဟတ သဘာာ�ကပဝေဘာ��ကမးမး�ာ��ငးရာ အစာရဝေသာ
အဝေေခအဝေနမး� �တငး (သာ) အစာ�ရသည အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနက ဝေ�ကေငးာနငးသညက ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေတငး ရငး�လငး�ေပတသာ�စာာ အဝေသ�စာတဝေဖာေပနငးပါသည။ သ�ရာတငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
50 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
�ငးရာ မး�ကမး�ဝေရ����ကသမး�ာ�သည ကယပငး���ေဖတခငးအတက အခငးအလမး�မး�ာ�က ထာ�ရလ
�ကပါသည (ဥပမးာအာ�ေဖငး ေပညသ�က�န�မးာဝေရ� သ�မးဟတ ေပညတငး�အမးန� ညန�ကာ�ခ�ကမး�ာ�
အာ� ပြးခမး�ဝေေခာကမးမး�ာ� ေဖစာဝေပ�လာ ဝေသာအဝေေခအဝေနမး� �အတက)။ အ�ပါ အဝေနအထာ�အာ�လ��
က ရငး�လငး�စာာ ဝေရ�သာ�ဝေဖာေပရန ကြးက�ပမး�ေခငး�သည ေဖစာနငးဝေေခမးရသက�သ� ဉာာဏာအဝေေမးာအေမးငးမး
ရရာလည�က�ပါသည။ ပြးခမး�ဝေေခာကမးအတငး�အတာသည အဝေရ�ဝေပ�အဝေနအထာ�သ� ဝေရာကရလာ
ဝေသာအခါ အခ� �ဝေသာ မး�ကမး�ဝေရ����ကသမး�ာ�အဝေနေဖငး အလ�သ��စာာ� ေပလပမးက ဝေရာငးရာ�ရန
အတက ���ေဖတခ�ကမး�ာ�က�န�စာစာရန တစာဦး�တစာဝေယာကက လပပငးခငးအာဏာာဝေပ�ရမးညေဖစာ
သည။ ပရ�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�က
အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနက ဝေ�ကေငးာေခငး�မးေပမး
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး� အာဏာာ
မး�ာ�က ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ထာ�မးအရ �နကြးက�
ဌာာနကဦး�စာာအတညေပဝေပ�ရနလအပပါသည။
ဝေမးာလ�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး အပ
ခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေန ဝေ�က
ေငးာ ေခငး�ေပရန ခငးေပထာ�ဝေသာလည� သတမးတ
ထာ�ဝေသာကာလတစာခအတငး�၌ အခ�နဝေနာက
ဝေ�ကာငး�ေပန အက� �သကဝေရာကမးည လတ
ဝေတာ၏ အတညေပခ�ကကလည� လအပပါ
သည။ အသယ�ပ�ယာ�နငး ဖဂ�တ�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�တငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး
အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနက ဝေ�ကေငးာေခငး�မးေပမး လတဝေတာကဦး�စာာအတညေပရမးည လပပငးခငး
အာဏာာ အပနငး�ထာ�ပါသည။ မးနဂလ�ယာ�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး လတဝေတာကသာ
အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနဝေ�ကေငးာနငးသညဟေပဋဌာာန�ထာ�ကာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏အာဏာာက အက�ယ
ေပန����ခ�ဝေ�ဝေပ�ထာ�ပါသည။ လတဝေတာသညယာယအာ�ေဖငး �ငး�ငး�ကာလအတငး� ရဝေနပါက
သမးမတက တာ�နထမး�ဝေ�ာငးဝေပ�ရဝေသာလည� လတဝေတာသညမးညသညတ��ေပနခ�ကမး မးေပလပ
ပါက ဤသ�ဝေ�ကေငးာေခငး�သည အခ�နကာလအာ�ေဖငး ၇ ရကသကတမး�သာ�ကာရညပြးပ� ပ�ကေပယ
သာ�ပါသည။
မးညသ�ပငး�ဝေစာ အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနဝေ�ကေငးာေခငး�သည အေခာ�ဝေသာအပခ�ပဝေရ�ဥပဝေေ
မး�ာ�နငးမးတပ� အေပနအလနဝေစာာငး�ကညေခငး�မး�ာ�က ဖယရာ�လ�က တစာဖကသတလပငးန�စာဉးမး�ာ�
အေဖစာ အာဏာာကခ�ပကငးထာ�ေခငး�ပငး ေဖစာသည။ ပဋပကခေဖစာဝေပ�ပြးပ�ဝေနာကပငး� နငးငး�မး�ာ�စာာတ�
သည ရန�ရငး��ကမး�တမး�ဝေသာ နည�လမး�မး�ာ�က အသ��ေပထာ�သည အဝေရ�ဝေပ�ဥပဝေေ၏ေဏာက ေပငး�
ထနစာာခ�စာာ��ကရသည။ ဤသ� ေဖစာတတဝေသာသဝေဘာာတ�အဝေပ�တငး သတထာ�လ�က ဖ��စာည�ပ�
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏အးဏားကား�
ဆ���ေဖတချးးကားချးးမာာတကျေးရ�လာ�ပငန�စဉမားး�တင
အေချးး�ကျေးသးန�ငင�ကျေးရ�လာ�ပကျေးဆးငမာမားး�၏
ပါ�ငမာေဖငကျေးသးလာည�ကျေးကားးင�(ဥပမား
အး�ေဖင-အကျေးရ�ကျေးပအကျေးေချးအကျေးနကျေးကြားကားေငး
ေချးင�)၊အစ��ရ၏အေချးး�ကျေးသးကားဏဍမားး�
အတင�ရာအကျေးရ�ပါကျေးသးနယပယမားး�အကျေးပ
ရာကျေးနကျေးသးန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏
လာာမာ�မာ��မာအး�ကားနသတထားး�ေချးင�ေဖင
လာည�ကျေးကားးင�ထားန�ချးး�ပထားး�န�ငပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
51နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
အဝေေခခ�ဥပဝေေအာ� မး�ကမး�ဝေရ����ကသမး�ာ�စာာတ�သည အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနဝေ�ကေငးာေခငး�အတက
မးေဖစာမးဝေန ကြးကတငးလကနာရမးညလအပခ�ကမး�ာ�က အလနအမးငး�သတကြးက�စာာအမး�ာ�အေပာ�ထည
သငး�ေပဋဌာာန�ေခငး�ေဖငး လနက�စာာထန�ခ�ပတက�ကပါသည။ အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနမး�ာ� တကယတမး�
ဝေပ�ဝေပါကလာဝေသာအခါ လပငးန�တာ�နထမး�ဝေ�ာငးဝေနဝေသာ အဖ��အစာည�မး�ာ�မးရပါက လအပခ�က
မး�ာ�က ေပညမးဝေစာေခငး�ငးာ မးေဖစာနငးဝေပ။ ဥပမးာအာ�ေဖငး ဝေဟတနငးငး�တငး သမးမတ၏���ေဖတခ�က
အတငး�အတာနငး လအပခ�ကတ�က အဝေလ�ထာ�ကာ လတဝေတာက ဝေနာငးဝေန��ကန��ကာမးမးရပ�
���ေဖတခ�ကခ�မးတေခငး�အေပငး မးညသညအဝေရ�ဝေပ� ဝေ�ကေငးာခ�ကမး� �နကြးက�ခ�ပနငး အေခာ�ဝေသာ
အစာ�ရ�နကြးက�အာ�လ��က ထပ�ငးလကမးတမး�ာ�ထ�ရန ေပဋဌာာန�ထာ�သည။ မး�ကာဝေသ�မးက ဝေဟတ
နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတငး သဘာာ�ဝေဘာ�အနတရာယမး�ာ�မးပါပ� နငးငး�ရပေခာ�မး က���ဝေက�ာ
ဝေစာာကာ�မးမး�ာ�နငး ေပညတငး�စာစာပ�မး�ာ�ကသာ
အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနအေဖစာ သတမးတထာ�ခ�
သည။ သ�ရာတငးမးကြက�စာဖ�ေပငး�ထနသညငးလ�ငး
ေဖစာဝေပ�ခ�ပြးပ�ဝေနာက�နကြးက�မး�ာ�စာာ၊ လတဝေတာ
ကယစာာ�လယမး�ာ�စာာတ� ဝေသဝေ�ကပ�ကစာ�ခ�ရ
ဝေသာအခါ ဤသ� ကန�သတထာ�ဝေသာ စာကာ�
လ��သ��နန�မးနငးလတတဝေလာအဝေရ�ယဝေ�ာငး
ရကရနလအပဝေနသည အဝေေခအဝေနမး�ာ�ဝေ�ကာငး
ဝေဟတအစာ�ရသည သက�ငးဝေသာဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�ကလ�စာ
လ��ရခ�ပြးပ� မးညသ�ပငးေဖစာဝေစာကာမး အခ�ပအေခာ
အာဏာာကကာကယနငးဝေရ�အတကအဝေရဝေပ�
အဝေေခအဝေနဝေ�ကေငးာခ�ကာ တရာ�ဥပဝေေ�ငးရာ
စာည�မး�ဉး�မး�ာ�က အတငး�အ�ကပလ�စာလ��ရဝေစာ
ခ�ပါသည။
လာတပြးငမာ�ချးးမာ�သးချးငကျေးပ�ေချးင�/လာတပြးငမာ�ချးငကျေးပ�န�ငသညအးဏား
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအဝေနေဖငး ပ�မးနထမး�ဝေ�ာငး�ကသည အေခာ�ဝေသာလပငးန�တာ�နတစာရပ
မးာ လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�ေခငး� သ�မးဟတ လတပြးငးမး�ခငးဝေပ�နငးသညအာဏာာ ေဖစာပါသည။ ပဋ
ပကခအလနအဝေေခအဝေနမး�ာ�တငး လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးကစာာရပမး�ာ�ပါ�ငးဝေသာ အက�အဝေေပာငး��ငး
ရာတရာ�မးတဝေရ�အတက ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာစာည�မး�ဉး�မး�ာ� (constitutional regulations)
သည အလနအဝေရ�ပါလပြးပ� သမးငး�သစာက ပြးငးမး�ခ�မး�စာာစာတငးရနမးရမးေဖစာ လအပပါသည။ အ�ပါ
စာည�မး�ဉး�မး�ာ�၏ အစာတအပငး�တစာရပေဖစာသည ေပငး�ထနဝေသာပဋပကခမး�ာ�ေဖစာဝေပ�ပြးပ�သညဝေနာက
မာညသ��ဆ�ကျေးစအကျေးရ�ကျေးပအကျေးေချးအကျေးန
ကျေးကြားကားေငးေချးင�သညအေချးး�ကျေးသးအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ဥပကျေးဒါမားး�နာငမာတးပ�အေပနအလာာနကျေးစးင
ကြားကားညေချးင�မားး�ကား�ဖယရား�လားကား
တစဖကားသတလာ�ပငန�စဉမားး�အေဖစ
အးဏားကား�ချးး�ပကား�ငထားး�ေချးင�ပငေဖစသည။
ဤသ��ေဖစတတကျေးသးသကျေးားတ��အကျေးပတင
သတထားး�လားကားဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါမား
ကြားကားမာ�ကျေးရ�ဆ�ကြားကားသးမားး�စးတ��သညအကျေးရ�ကျေးပ
အကျေးေချးအကျေးနကျေးကြားကားေငးေချးင�အတကားမာေဖစမာကျေးန
ကြးကား�တငလာ�ကားနးရမာညလာ�အပချးးကားမားး�ကား�
အလာနအမာင�သတကြးကား��စးအမားး�အေပး�
ထားညသင�ေပဋဌားန�ေချးင�ေဖငလာနကား�စး
ထားန�ချးး�ပတကားကြားကားပါသည။
52 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�ေခငး�ကမး ဤအခန�တငးဝေဖာေပထာ�ေခငး�မးရပါ။ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
သကတမး�၏ သာမးနလမး�ဝေ�ကာငး�တစာခအတငး� ဝေ�ာငးရကရနရညရယထာ�သည လတပြးငးမး�
ခ�မး�သာခငးနငး အေပစာေဏာမးကငး�လတခငးဝေပ�ေခငး�အတက ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�ကသာ ဤအခန�၌
ဝေလလာတငးေပသာ�မးည ေဖစာပါသည။ သ�ရာတငး ဤအဝေနအထာ�၌ပငး လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�
ေခငး�/လတပြးငးမး�ခငးဝေပ�ရနအာဏာာသည အမးာ�မးခ�ဝေသာဝေ�ကာငး စာဉး�စာာ�ဝေေမးာေမးငးဉာာဏာမးရပ� အသ��
ခ�ပါက တရာ� ဝေရ�စာရငးဝေ�ာငးရကမးမး�ာ�အဝေပ� အတငး�အတာကြးက�ကြးက�မးာ�မးာ�ေဖငး လမး�မး�နငးဝေသာ
အလာ�အလာမး�ာ� ေဖစာပ�ဝေစာပါသည။ သ�ေဖစာရာ လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငး/လတဝေေမးာကခငးဝေပ�ေခငး�
လပငးန�စာဉးတငး ပါ�ငးဝေ�ာငးရက�ကသမး�ာ�၏ သငးဝေလ�ာဝေသာ ဟနခ�ကညမးမးအာ�သတမးတေခငး�
သည အလနအဝေရ�ပါလပါသည။ ဤတငး
လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးဝေပ�နငးဝေသာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာ၏ သ�သန�အာဏာာ (ဘာာကနာ ဖာ�၊
ခ�ကရပတဘာလစာ) သ�မးဟတ အေပစာေဏာမး
ခငးလတဝေပ�ေခငး� (ဝေဂ�ာဂ�ယာ၊ ကငးညာ)နငး
လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငး ���ေဖတခ�ကမး�ာ�ခ�မးတ
ရာတငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� မးပါ�ငးဝေစာေခငး�
(ဟနဝေဂရ) အထ အတငး�အတာ အသ�သ�ရ
ရဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ နည�
လမး�မး� �စာ�ကဝေဖာေပထာ�ပါသည။ ၎ငး�အစာန�
နစာဖကအ�ကာ�ဝေရ�ခ�ယနငးမးညနည�လမး�မး�ာ�
မးာ ေပစာေဏာခငးလတဝေပ�ေခငး�နငး လတပြးငးမး�
ခ�မး�သာခငးအာဏာာတ�က အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ
နငး ဥပဝေေေပလတဝေတာကပြးပငးတက�ငးသ��ေခငး�
(မးဇမးဘာခ၊ ၁၉၉၀)၊ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည
လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးနငး အေပစာေဏာမး လတ
ဝေေမးာကခငးဝေပ�ေခငး�တ�က ကန�သတသတမးတ
ထာ�ဝေသာ အဝေေခအဝေနဝေအာကတငးသာလပဝေ�ာငးဝေစာေခငး� (ဝေဟတ)၊ လတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးနငးအေပစာ
ေဏာမးလတဝေေမးာကခငးကအတညေပရန အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ� ပ�တ�အာဏာာ
ဝေပ�အပေခငး� (အငးေန�ရာ�၊ ဝေတာငးကရ�ယာ�) စာသညတ�ေဖစာ�ကပါသည။ ဝေနာက���နည�လမး�နစာမး� �
က ဝေပါငး�စာပအဝေကာငးအထညဝေဖာဝေသာ ဂရနငးငး�တငးလတပြးငးမး�ခ�မး�သာခငးသည နငးငး�ဝေရ��ငးရာ
ေပစာမးမး�ာ�အတကသာ သတမးတထာ�ေခငး�ေဖစာပြးပ� အပခ�ပဝေရ�နငးလတဝေတာတ�က အတညေပမးသာ
ယငး�အခငးအဝေရ�ကဝေပ�ေခငး�ေဖစာပါသည။
ပဋပကားခအလာနအကျေးေချးအကျေးနမားး�တင
လာတပြးငမာ�ချးးမာ�သးချးငကားစစရပမားး�ပါ�ငကျေးသး
အကားး�အကျေးေပးင�ဆ�ငရးတရး�မာတကျေးရ�
(transitionaljustice)အတကားဖ��စည�ပ��
အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါဆ�ငရးစည�မားဉ�မားး�
(constitutionalregulations)သည
ထားပတန�အကျေးရ�ပါလာာပြးပ��သမာ�င�သစကား�
ပြးငမာ�ချးးမာ�စးစတငရနမာရာမာေဖစလာ�အပပါ
သည။လာတပြးငမာ�ချးးမာ�သးချးငကျေးပ�ေချးင�/
လာတပြးငမာ�ချးငကျေးပ�ရနအးဏားသညအမာား�
မာချး�သေဖငစဉ�စး�ကျေးေမားေမာငဉားဏာမာရာပ�
အသ���ချးးပါကားတရး�ကျေးရ�ဆ�ငရးအ�ပချးး�ပမာ
မားး�အကျေးပအတ�င�အတးကြးကား��ကြးကား��မား�မား�
လာာမာ�မာ��န�ငကျေးသးအလား�အလားမားး�
ေဖစကျေးပကျေးစပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
53နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
၅.၄.၂။ ဥပကျေးဒါကျေးရ�ဆ�ေချးင�လာ�ပငန�စဉမားး�တငအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏ သကားကျေးရးကားမာကား�ကားနသတေချးင�
ပ�မးနအာ�ေဖငး ဥပဝေေက မး�ကမး�ဝေရ���ရနအာဏာာသည ဥပဝေေေပလတဝေတာနငးသာ သက
�ငးပြးပ� အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာနငး မး�ငးပါ။ အပခ�ပဝေရ�အာဏာာသည ဥပဝေေေပေခငး�က�သ�ဝေသာ အစာ�ရ
၏ အေခာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ�မး အဓလေကလပ ဝေ�ာငးမးမး�ာ�က ပတ��ေခငး�၊ စာစာဝေ��ေခငး� သ�မးဟတ
လမး�မး�ေခငး�မး�ာ�ေပရနအာဏာာမး�ာ�က ဗဟအ�ငးတငးခ�ပကငးဝေကာငး�ခ�ပကငးနငးပါသည။ ဥပဝေေ
ေပဝေရ�လပငးန�စာဉးအဝေပ� အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး �ငးဝေရာကလမး�မး�နငးမးညအတငး�အတာက ဝေလ�ာပါ�
ဝေအာငး ဝေ�ာငးရကေခငး�သည အပခ�ပ ဝေရ�အာဏာာကပ�စာ�ခ�မးတရာတငး စာဉး�စာာ�ရမးညဝေနာကထပ
အခ�ကတစာခေဖစာပါသည။
ဥပဝေေေပဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး အပ
ခ�ပဝေရ�ကဏဍာက ပါ�ငးသည ပ�စာ�နစာမး� �နစာစာာ�
ရပါသည။ ယငး�တ�မးာ (က)ေကရအမးန�(decree)
ေဖငး ဥပဝေေေပနငးသည အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
အာဏာာနငး (ခ) ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ ဥပဝေေ
ေပဝေရ�လပငးန�စာဉးတငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
ပါ�ငးမးတ� ေဖစာ�ကပါသည။
ဒါ�ကားရ�အမာနေဖငဥပကျေးဒါေပ�ေချးင�
အပခ�ပဝေရ�သဝေဘာာသဘာာ�အရ ဥပဝေေက�သ� အာဏာာတညဝေသာအမးန�က ထတေပနနငး
ဝေသာအာဏာာနငး ေကရအမးန�ညန�ကာ�ခ�ကေဖငး ဥပဝေေေပေခငး�အာဏာာ နစာမး� �အ�ကာ� ဝေရာဝေထ�မး
မးရဝေစာရနအဝေရ�ကြးက�ပါသည။ အနည����အဝေနေဖငး အကြးက�အက�က ေပညသလထက တကရကဝေရ�
ခ�ယတငးဝေေမးာကသည အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအမး�ာ�စာသည နငးငး�ဝေရ�လပငးန�စာဉးက အဝေကာငးအထည
ဝေဖာဝေ�ာငးရကရန နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အမးန�မး�ာ�က ထတေပနနငးဝေသာအာဏာာက ရရ�ကပါ
သည။ အခ� �ဝေသာကစာာရပမး�ာ�၌ သမးမတသည ဥပဝေေကအဝေကာငးအထညဝေဖာရာ၌ ဥပဝေေေပ
လတဝေတာ၏ ရညရယခ�ကမး�ာ�ကဝေ�ာငးရကရနအတက က�ယေပန�ဝေသာကယပငး���ေဖတခ�က
သမးမတထ�တငး ရပါသည။41
ေကရအမးန�ညန�ကာ�ခ�ကေဖငး ဥပဝေေေပရာတငး ပ�စာ�နစာမး� �ရပါသည။ ယငး�တ�မးာ (က)
ဥပဝေေေပလတဝေတာမး အပနငး�သည အာဏာာနငး (ခ) ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအရ မးလရရဝေသာ
အာဏာာမး�ာ�ဟ၍ ေဖစာပါသည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာမး အပနငး�သည အာဏာာအရ ဥပဝေေေပလတဝေတာ
သည ယငး�အာဏာာအပနငး�ထာ�ေခငး�က ကြးက��ကပပ� အခ�နမးဝေရ�ေပနလညပယဖ�ကနငးပါသည (ခရ
ဝေအ�ရာ�)။ အကယ၍ ၄ငး�အာဏာာက ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ ဝေထာကခ�မး�အမး�ာ�စာေဖငး ယာယဝေပ�
ဥပကျေးဒါေပ�ကျေးရ�လာ�ပငန�စဉအကျေးပအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ကားဏဍမာာ�ငကျေးရးကားလာာမာ�မာ��န�ငမာည
အတ�င�အတးကား�ကျေးလားးပါ�ကျေးအးင
ကျေးဆးငရကားေချးင�သညန�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပ
ကျေးရ�အးဏားကား�ကား�ပ��စ�ချးးမာာတရးတငစဉ�စး�
ရမာညကျေးနးကားထားပအချးးကားတစချး�ေဖစပါသည။
54 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
အပထာ�ပြးပ� ၄ငး�နငးပါ၀ငးပတသကသည အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�အဝေသ�စာတက ဝေသခ�ာစာစာစာဝေဖာေပ
ထာ�လငး သတမးတထာ�ဝေသာနယပယတစာခခ�ငး�စာ၏ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�က ပမးထဝေရာကစာာအဝေကာငး
အထညဝေဖာနငးရနအတက အဝေထာကကေပပါလမးမးည။ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငး တကရကအပနငး�
ထာ�ဝေသာ ဥပဝေေေပဝေရ�အာဏာာနငးစာပလ�ဉး�၍ ရဝေထာငးနစာမး� �က ထညသငး�စာဉး�စာာ�သငးပါသည။
ပထမးတစာခ�ကမးာ ခြခငး�ခ�ကအဝေနအထာ�မး�ာ�အတက ဥပဝေေေပဝေရ�အာဏာာနငး ေတယအခ�ကမးာ
အထ�ကစာာရပမး�ာ�အတက ဥပဝေေေပဝေရ�အာဏာာ ေဖစာပါသည။ အမး�ာ�စာဝေသာ ခြခငး�ခ�ကအဝေနအထာ�
မး�ာ�သည ဥပဝေေေပလတဝေတာက အစာည�အဝေ��က�ငး�ပဝေနေခငး�မးရဝေသာကာလမး�ာ� ေဖစာ�ကပါသည။
သ�ရာတငး အ�ပါအမးန�မး�ာ�အာ� ဥပဝေေေပလတဝေတာက အစာည�ဝေ��က�ငး�ပပြးပ�ဝေနာက တက�ဝေသာ
အခ�နကာလတစာခအတငး� အတညေပေခငး�မးရဝေသာအခါ အမး�ာ�အာ�ေဖငး ပ�ကေပယသာ�ဝေလရပါသည
(ဘာရာဇ�လနငးငး�)။ အေခာ�ဝေသာ ခြခငး�ခ�ကတစာခမးာ အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေန ေဖစာပါသည။ သ�ရာတငး
ယငး�က ဝေသခ�ာစာာပ�စာ�ခ�မးတထာ�ေခငး�မးရပါက
အ�ပါေပဋဌာာန�ခ�ကသည ဥပဝေေေပဝေရ�အာဏာာ
၏ အဝေတာအတနက�ယေပန�ဝေသာပ�စာ�ေဖငး လတ
လပစာာလပဝေ�ာငးနငးဝေသာ အလာ�အလာမး�ာ�
ရဝေနပြးပ� အဂ�စာ၊ �ေနနငး အေခာ�ဝေသာ နငးငး�
မး�ာ�တငး ဝေတ�ရသညအတငး� အာဏာာအာ�
အလ�သ��စာာ�ေပေခငး�မး� � ေဖစာတတပါသည။
တစာနည�အာ�ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခသည နငးငး�ဝေတာအပခ�ပသမး�ာ�အာ�
အထ�မး�ါေကဏဍာမး�ာ�တငး ဥပဝေေက�သ�အာဏာာတညဝေသာ အမးန�မး�ာ�ကထတေပနရန ခငးေပထာ�နငး
သေဖငး ဥပဝေေေပလတဝေတာမး�ာ�က ထနယပယမး�ာ�မး ဖယရာ�လကသက�သ� ေဖစာဝေစာပါသည (ေပငး
သစာ)။
ဥပကျေးဒါေပ�ကျေးရ�လာ�ပငန�စဉအတင�အ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍ၏ပါ�ငမာ
ဥပဝေေေပဝေရ�လပငးန�စာဉးတငး ဥပဝေေေပေခငး�၏ ပဏာာမးဝေေခလမး�မး�ာ�က စာတငးေခငး�မးအစာ
ဥပဝေေမး�ကမး�အာ� ဥပဝေေအေဖစာ ထတေပနဝေ�ကေငးာေခငး�အ���ထ အ�ငးမး�ာ�စာာ ပါ�ငးပါသည။ ဤ
လပငးန�စာဉးအတငး� အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ထဝေရာကဝေသာပါ�ငးမးသည (က) ကနဦး�အ�ငး နငး (ခ)
ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဥပဝေေမး�ကမး�က အတညေပပြးပ� ဝေနာကပငး�အ�ငးဟသည အ�ငးနစာ�ငး
တငး ေဖစာဝေပ�နငးပါသည။
(က) ဥပဝေေေပရန စာတငးလပဝေ�ာငးနငးေခငး�
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ အမး�ာ�စာ၌ ဥပဝေေေပလတဝေတာသည ကစာာရပအာ�လ��တ�၏ ဥပဝေေ
ေပဝေရ�လပငးန�စာဉးအာ� စာတငးရနအတက အကန�အသတမးရဝေသာ အာဏာာက ခ�ပကငးထာ�ပြးပ�
ရ�ဖနရ�ခါတငး သ�သန�ပငးခ�ပကငးထာ�ပါသည (ဥပမးာ- အဝေမးရကနေပညဝေထာငးစာ)။ သ�ရာတငး နငးငး�
အမာနညာနကြားကားး�ချးးကားေဖငဥပကျေးဒါေပ�ရန
န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�အးဏားဆ�သညမာား
ဥပကျေးဒါေပ�လာာတကျေးတးမာာအပနာင�ထားး�ကျေးသး
အးဏားသ��မာဟ�တဖ��စည�ပ��အကျေးေချးချး�ဥပကျေးဒါ
ဆ�ငရးမားလာအးဏားကား�ဆ�ေချးင�ေဖစပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
55နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
မး�ာ�စာာတ�၌ ဥပဝေေမး�ကမး�မး�ာ�ဝေရ���ပငးခငးအာဏာာက အနည����အဝေနေဖငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာအာ� အတငး�အတာတစာခအထ ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ပါသည။ အခ� �ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေမး�ာ�တငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ရသ��မးန�ဝေေခဝေငးစာာရငး�ဥပဝေေမး�ာ�၊ နငးငး�တကာသဝေဘာာတ
ညမးစာာခ�ပမး�ာ� သ�မးဟတ နငးငး�တကာကနသယမးနငး သငး�ကနစာည��ကပခန ဥပဝေေေပေခငး�တ�က
က�ငးသ��ဝေ�ာငးရကရန သ�သန�အာဏာာရပါသည (ဥပမးာ - ဘာရာဇ�လ၊ ခ�လနငး ကလ�ဘာယာ)။ “
တ�ခါ�မး��လပဝေ�ာငးခ�က”ဟတငးစာာ�နငးသည အ�ပါဝေစာာငး�ကညသည ဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�သည
အပခ�ပဝေရ�အဝေနေဖငး သက�ငးရာမး�ါေနယပယမး�ာ�တငး မးလရရငး�စာ�အဝေနအထာ�က ထန�သမး�
ထာ�နငးပါသည။ သမးမတတစာဦး�အဝေနေဖငး အတကအခ�အဖ��စာည�မး�ာ� လမး�မး�ထာ�သည ဥပဝေေေပ
လတဝေတာအာ� သတမးတထာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ�အတငး� ဝေေပာငး�လ�မးမး�ာ�မးေပလပဝေစာလလငး ဥပဝေေ
ေပဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�က ၀ငးဝေရာကစာကဖကေခငး�မးဝေရာငး�ကဉးေခငး�ေဖငး ထန�သမး�နငးပါသည။
(ခ) သမးမတ၏ ဗတအာဏာာမး�ာ�
ဥပဝေေေပလတဝေတာသည ဥပဝေေမး�ကမး�တစာခအာ� အတညေပပြးပ�ဝေသာအခါ သမးမတအဝေန
ေဖငး ယငး�အာ��ငးဝေရာကလမး�မး�ရန၊ ဝေနာငးဝေန��ကန��ကာဝေစာရန နငး ပတပငးတာ���ရန ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေဝေတာဝေတာမး�ာ�မး�ာ�က ခငးေပထာ�ပါသည။ သ�ေဖစာရာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ ဗတ
အာဏာာသတမးတထာ�သညပ�စာ�သည အာဏာာအာ� ဗဟအ�ငးတငးခ�ပကငးထာ�ေခငး� သ�မးဟတ
လကဝေအာကခ� အဖ��အစာည�အသ�သ�သ� ခ�ဝေ�သတမးတေခငး�နစာမး� �စာလ��ေဖစာနငးပါသည။ သမးမတ၏
�ကာ��ငးစာကဖကေခငး� အမး� �အစာာ�ကလည� နစာမး� �နစာစာာ�ခ�ေခာ�နငးပါသည။ သမးမတအဝေနေဖငး (က)
နငးငး�ဝေရ��ငးရာ အဝေ�ကာငး�ရငး�မး�ာ�အတက ဥပဝေေမး�ကမး�က ေပငး�ေပငး�ထနထန ေငးငး��နပယခ�
နငးသည သ�မးဟတ (ခ) ဥပဝေေမး�ကမး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ညညတမးအဝေပ� �န�စာစာနငး
ပါသည။ ပထမးအခ�ကက နငးငး�ဝေရ�ဗတအာဏာာဟဝေခ�၍ ေတယအခ�ကအာ� ဥပဝေေမး�ကမး�၏
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ညညတမး�ငးရာ ဗတအာဏာာဟ ဝေခ��ပါ သည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာ
ကဝေရ�ခ�ယတငးဝေေမးာကေခငး�မးဟတပ� မး��နဒရငးမး�ာ�က သမးမတကတကရကဝေရ�ဝေကာက တငးဝေေမးာက
�ကသည သမးမတစာနစာနငး တစာစာတတစာပငး�သမးမတစာနစာမး�ာ�တငး နငးငး�ဝေရ�ဗတအာဏာာမး�ာ�က ပ၍
အသ��မး�ာ�ပါသည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာသည ဝေ��ဝေန�လ�ကရဝေသာ ဥပဝေေမး�ကမး�က ကနဦး�
အတညေပခ�သည ဝေထာကခ�မး�အမး�ာ�စာနငး ညမး ဝေသာ သ�မးဟတ သာလနဝေသာမး�အဝေရအတကေဖငး
ဗတ အာဏာာက ဝေက�ာလန၍ပယခ�နငးသည (ဥပမးာ ဝေဘာာစာ�ါနာ၊ အနဒယ၊ တရက)။ ထသ�ဝေသာ
အဝေေခအဝေနသည သမးမတ၏ ဗတအာဏာာက အာ�ဝေပ�ာဝေစာပြးပ� ဝေနာငးဝေန��ကန��ကာမးမး�ာ� ေဖစာဝေပ�ဝေစာ
ပါသည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဥပဝေေမး�ကမး�က ေပနလညစာဉး�စာာ�ေခငး�မးေပမး ဗတအာဏာာတစာရပ
သည လဝေပါငး�မး�ာ�စာာ�ကာနငးပါသည။ ၄ငး��ကာ�ကာလသညဝေနာကထပဝေ��ဝေန�မးမး�ာ� သ�မးဟတ
မးေယာ၏ အာရ�စာကမး�ာ�က ဝေပ�ဝေပါကဝေစာနငးပါသည (ဥရဝေဂ�)။ သမးမတ၏ ဗတအာဏာာက ဝေက�ာ
လနပယခ�ရန လအပဝေသာဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ မး�အဝေရအတကသည ပ၍ေမးငးဝေလ သမးမတ၏
56 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
အာဏာာသည ပမးခငးမးာမးရရလာမးညေဖစာသည။ ဥပမးာအခ� �မးာ ဥပဝေေေပလတဝေတာမး အမးနတကယ
တကဝေရာကဝေသာ အဖ���ငးအာ�လ��တ�၏ ဝေထာကခ�မး� ရာနန�ေပညေဖစာရနလအပဝေသာ ပရ�နငးငး�၊
မး�အသာရနငးမးနန� ၆၀% လအပဝေသာ ပလနနငးငး�၊ မး�အသာရနငးမး နန� ၆၇% လအပဝေသာ ခ�လ
နငးငး�နငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ အဖ���ငးအာ�လ��အနက ၆၇% ဝေထာကခ�မး� အသာစာ�ရရရမးည အ
ဂ�စာနငးငး� တ�ေဖစာ�ကပါသည။ ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ ဖ��စာည�ပ�နငး အတကအခ�ေပသမး�ာ�၏ အငးအာ�
တ�အဝေပ� မးတည၍ သမးမတ၏ဗတအာဏာာသည အကြကငး�မး�ဗတအာဏာာနငး တန�တေဖစာလာနငးပြးပ�
ထအာဏာာကက�ငးသ��ပါက ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ ဝေ�ာငးရကခ�ကအာ�လ��က ပတပငးဟန�တာ�
နငးမးညေဖစာသည။ ဥပဝေေအာ�ေဖငး တရာ��ငးတညရဝေသာ ရာနန�ေပညဗတအာဏာာက ဝေတ�ရဝေလမးရ
ပါ။ ရပါကလည� ကန�သတထာ�ဝေသာ မး�ါေနယပယမး�ာ�အတကသာ အက����ငးပါသည။
သမးမတအဝေနေဖငး လကခ�သည၊ မးခ�သညကသာ ဝေဖာေပရနလဝေသာ ‘မး�ကမး�တစာခလ��က
ပယခ�ခငးဗတအာဏာာ’ အေပငး သမးမတအာ� ဥပဝေေမး�ကမး�တစာခ၏ အစာတအပငး�မး�ာ�က ကန�ကက
နငးခငးဝေပ�ထာ�ဝေသာ ‘တစာစာတတစာပငး� ပယ
ခ�ခငးဗတအာဏာာ’လည� ရပါသည (ဥရဝေဂ�)။
မးညသ��ဝေစာ တစာစာတတစာပငး� ပယခ�ခငးရ
သည ဗတအာဏာာသည နငးငး�ဝေတာသမးမတ
အာ� ဥပဝေေေပေခငး��ငးရာ အဝေသ�စာတအခ�က
အလကမး�ာ�အတငး� အကန�အသတေဖငး ပါ၀ငး
ပတသကေခငး�အာ�ေဖငး ဥပဝေေေပဝေရ�လပငးန�
စာဉးမး�ာ�တငး ပ၍န�ကပမးရဝေစာပါသည။ ဤသ�
ကန�သတထာ�ဝေသာ�ကာ��ငးမးမး�ာ�သညတစာစာ
တစာစာေဖငးတရာ�ဥပဝေေ၏အပြးပ�သတပ�စာ�အဝေပ�
ကြးက�မးာ�ဝေသာ လမး�မး�မးက ေဖစာဝေပ�ဝေစာပါသည။
အေခာ�ဝေသာ နည�လမး�တစာရပမးာ သမးမတက အ�ေပထာ�ဝေသာ ဥပဝေေအတက လအပ
ဝေသာ အတညေပ ဝေရ�လပငးန�စာဉး၏နယပယ က�ယေပန�လာဝေစာရနေဖစာပါသည။ တကရကလမး�ာ�စာ
�နဂမး�ေဖငး အတညေပေခငး� သ�မးဟတ ပယခ�ေခငး�ေပလပနငးရန အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဥပဝေေမး
�ကမး�က ေပညလ��ကတ�နဒခ�ယပ�တငး တငးေပေခငး�အာ�ေဖငး ဥပဝေေေပဝေရ�လပငးန�စာဉးအဝေပ� လမး�မး�
နငးပါသည(ေပငးသစာ၊ ပရ�)။ ေပညလ��ကတ�နဒခ�ယပ� (referendum) သ�မးဟတ လထ�နဒခ�ယပ�
(plebiscite) ကက�ငး�ပရန လပပငးခငးအာဏာာသည သမးမတ၏မး�ါေ အ�ေပခ�ကက သဝေဘာာတည
ဝေစာဝေရ�အတက ဥပဝေေေပလတဝေတာအာ�ဖအာ�ဝေပ�ရန သမးမတကသာအသ��ေပသည အဝေရ�ပါဝေသာ
အရာေဖစာနငးပါသည။ ၄ငး�အာဏာာကအသ��ေပကာ ဥပဝေေမး�ကမး�တစာခမးာပါရတ� စာစာမးနဝေသာ
အဝေ�ကာငး�အရာဝေပ�ကသာ သ�သ�သန�သန�အဝေေခခ�ပြးပ� ေငးငး�ခ�ဝေ��ဝေန�မးမး�ာ� လပတာရနငးသက�သ�
ဥပကျေးဒါေပ�ကျေးရ�လာ�ပငန�စဉတငအ�ပချးး�ပကျေးရ�
ကားဏဍ၏ပါ�ငမာသညဥပကျေးဒါေပ�ေချးင�အးဏား
သ��မာဟ�တဗ�တ�အးဏားကား�ဆ�လာ�ပါသည။
န�ငင�မားး�စးတ��၌ဥပကျေးဒါမားကြားကားမာ�မားး�အး�
ကျေးရ�ဆ�ပ�ငချးငအးဏားကား�အနည�ဆ���
အကျေးနေဖငအ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍအး�
အတ�င�အတးတစချး�အထားချး�ကျေး�သတမာာတ
ကျေးပ�ပါသည။သ��မာဟ�တပါကားဗ�တ�အးဏားကား�
အကျေးနအထားး�အမား��မား��တငအသ���ချးးကားး
ကြးကား��စ��ေချးယလာာယန�ငပါသည။
၅။ပ��စ�ဒါ�ဇး�င�ကျေးရ�ချးးယစရးမားး�
57နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
သမးမတသည လပပငးခငးအာဏာာနငး တရာ��ငးေဖစာေခငး�တ�က ထပဝေလာငး�အတညေပဖ�အတက ၄ငး�
အာဏာာကအသ��ခ�ေခငး�မး� �လည�ရနငးပါသည။
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေတစာခသည ဥပဝေေမး�ကမး�တစာခက သငးဝေလ�ာရာတရာ�ရ��သ� �န�
စာစာသ��သပမးေပရန လက�ငးကမး�၍ ဝေပ�ပ�ေခငး�အာ�ေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ကကညမး ရမးရ
ကသ��သပရန သမးမတအာ� လပပငးခငးဝေပ�ထာ�ပါသည (ခရဝေအ�ရာ�၊ ဝေတာငးအာဖရက)။ ဤတငး
ယငး�က သငးဝေလ�ာရာ တရာ�ရ��က လကခ�ပါက �ကန��ကာမးမး�ာ�ရနငးပြးပ� ဥပဝေေအာ� ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ကကညမးရမးရနငး စာပလ�ဉး�၍ သမးမတ၏ အဝေလ�ဝေပ�မးသည (ယငး�ကသငးဝေလ�ာ
ရာတရာ�ရ��က ဝေထာကခ�ပါက) နငးငး�ဝေရ�အဝေ�ကာငး�ေပခ�ကအစာာ� ဥပဝေေဝေရ�ရာအဝေ�ကာငး�ေပခ�က
မး�ာ�အဝေပ� အဝေေခခ�ဝေသာလပငးန�စာဉးအေဖစာ ဝေနာငးဝေန��ကန��ကာဝေစာပြးပ� အ���သတေခငး�မး� � ေဖစာဝေပ�
ဝေစာပါသည။ သမးမတအဝေနေဖငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ဝေနာကခ�အဝေ�ကာငး�တရာ�မး�ာ�နငး
စာပလ�ဉး�၍ ဥပဝေေမး�ကမး�တစာခအာ�ပယခ�ရန လပပငးခငးရေခငး�သည တရာ�ဝေရ��ငးရာဝေစာာငး�ကည
ထန� ဝေက�ာငး�မးက အဝေစာာပငး�အဝေေခအဝေနမးာပငး လပဝေ�ာငးနငးဝေစာပါသည။
58 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
59န�ငငတော� အ�ပချ�ပတော�းကဏဍ၏ ဒဇ�ငးပ�စသ�မ�မ
အစာ�ရ၏ နငးငး� ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� ေဇငး�ပ�စာ�ခ�မးတဝေသာ နည�လမး�မး�ာ�သည
အမး� �အစာာ�စာ�လငးပြးပ� ထအမး� �အစာာ�အမး�ာ�အေပာ�အနကမး အခ� �ဥပမးာမး�ာ�ကသာ ဝေရ�ခ�ယစာရာ
နည�လမး�မး�ာ�အေဖစာ အထကတငးဝေဖာေပခ�ေခငး�ေဖစာပါသည။ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အာဏာာအာ�
လကဝေအာကအ�ငးအသ�သ�သ� ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ရန အမး� �မး� �ဝေသာအကြက�ေပခ�ကမး�ာ�ကလည�
နငးငး�ဝေရ�အယအ�မး�ာ�က တရာ�ဝေရ��ငးရာပ�စာ�သတမးတမးအေဖစာအသငးဝေေပာငး�လ�ဖ� ဝေ��ဝေန�
ရာတငးအဝေထာက အကေပဝေကာငး�မးနဝေစာနငးပါသည။ သ�ရာတငး အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး�သာမးက
အစာ�ရ၏ကဏဍာသ��ရပလ��အ�ကာ�မးာရဝေသာ လပပငးခငးအာဏာာမး�ာ�နငး တာ�နမး�ာ�က ဟနခ�ကည
မးတမးရဝေစာရနအတက အငးစာတက���ရငး�အ�ကာ�ရ �ကနယမးမး�ာ�အာ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
ေဖငး တညဝေ�ာကေပဋဌာာန�ေခငး�သည ပထမးအ�ငးလပဝေ�ာငးခ�ကသာ ေဖစာပါသည။ နငးငး�ဝေရ�
လပရာ�သကဝေရာကမး (political dynamics) နငး နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငး�ကသမး�ာ�သည ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေေပဌာာန�ခ�ကမး�ာ�က လသလအသ��ေပကာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ကမး� ဝေရ���ထာ�
�ကသမး�ာ� ရညမးန�ထာ�သညနငး မးဝေလ�ာညဝေသာရလေမး�ာ�က ထကဝေပ�ဝေစာနငးပါသည။ အခါ
အာ�ဝေလ�ာစာာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပ ဝေရ�ကဏဍာမး ဥပဝေေအာ�အလနအမးငး�ခ���ကာ�၍ ဝေ�ာငးရကဝေနေခငး�
မး�ာ�က ဝေရာငးရာ�ရနအတကသက�ငးရာ နငးငး�ဝေရ�လပဝေ�ာငးသမး�ာ�ထ�မး ပ�ပ�ကညမးနငး န��ကာ�
သတရမးတစာသတမးတတည� လအပပါသည။ ဥပမးာအာ�ေဖငး ဘာရာဇ�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေက ‘�ဝေလ�ာသက�ငးမးရသညအဝေရ�ဝေပ�’ အဝေေခအဝေနမး�ာ�တငး ‘ယာယဝေ�ာငးရကခ�က
မး�ာ�’ကထတေပနရန အာဏာာက သမးမတအာ�ဝေပ�အပထာ�ပါသည။ ၁၉၈၈ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏
ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�အရ အ�ပါဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�သည ဥပဝေေအာ�ေဖငး အတညေပေခငး�မးရပါက ရက
ဝေပါငး� ၃၀ ဝေက�ာလနပါက တရာ�မး�ငးဝေတာဝေ�ကာငး� ဝေဖာေပထာ�ပါသည။ သ�ရာတငး ဤေပဋဌာာန�
ခ�ကသည ယာယဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�က အကြးကမးအကန�အသတမးရ ေပနလညထတေပနရန သမးမတ
အာ� ခငးေပထာ�သညဟလည� အဓလေပါါယဖငး�လ�ရဝေနပါသည။ ၂၀၀၁ ေပေပငးဝေေပာငး�လ�မးက သက
�ငးရာအခ�နကာလက ရကဝေပါငး� ၆၀ အထ တ�ေမးငးခ�ရ�မးမးက ယာယဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�က တစာ
ကြးကမးသာ သကတမး�တ�ရနသတမးတထာ�ခ�ပါသည။ သ�ဝေသာ အပခ�ပဝေရ�အဖ��၏အာဏာာက ထန�
ခ�ပနငးရနအတက ေဇငး�ဝေရ���ထာ�သည အာဏာာခ�ဝေ�ေခငး�နငး အငးစာတက���ရငး�အ�ကာ� အေပန
အလနဝေစာာငး�ကညထန� ဝေက�ာငး�ေခငး��ငးရာ နည�ဥပဝေေမး�ာ�သည တစာခါတစာရ�တငး မးသငးဝေလ�ာ
ပါ။ �နကြးက�ခ�ပသည သ/သမး၏ နငးငး�ဝေရ�ပါတအဝေပ� ကြးက��ကပထန�ခ�ပပါက ထနည�ဥပဝေေမး�ာ�
သညမးသငးဝေလ�ာဝေ�ကာငး� သကဝေသေပဝေနပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာမး�ာ�အာ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအတငး� ခငးေပထာ�သည
ရာထ�သကတမး�/လပပငးခငးမး�ာ�ထက ဝေက�ာလန၍လပဝေ�ာငးေခငး�မး ကာကယရနအတက ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အခကအခ�ရပါသည။ ၄ငး�မးာ နငးငး�ဝေရ�အရ ဝေထာကပ�မးမးရဝေသာ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ေပဋဌာာန�ခ�ကမး�ာ�က အကန�အသတေဖငးသာ လကလမး�မးဝေစာေခငး�ေဖစာပါသည။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပမးကဏဍာ၏ အကြးက�အက�မး�ာ�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေေပငး�ငးမးမး�မး�ဝေရ�လပ
ငးန�စာဉးတငးပါ�ငးဝေလမးရ�ကဝေသာလည� ၄ငး�တ�အဝေနေဖငး ယငး�တ�၏ သကတမး�မး�ာ�တ�ေမးငးေခငး�က
ေဖစာဝေပ�ဝေစာဝေသာ အ�ပါလပငးန�စာဉးမး�ာ�အာ� ဦး�ဝေ�ာငးရနနငး ညန�ကာ�ရန တစာသမးတတည� စာမး�
အပခ�ပရပါသည (ဘာာကနာ ဖာ�၊ က�ေဗာ� ၊ ဂါဘာန၊ ယဂနဓလေါ)။ ဤရလေမး� � မးေဖစာဝေပ�ဝေစာရန
အတက အခ� �ဝေသာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ� (အယလ�ာဗာဝေေါ၊ ဟနေ�ရပစာ၊ နဂါ) က သမးမတ
၏ သကတမး�ကာလက ေပေပငးဝေေပာငး�လ�၍ မးရဟ၍ ဝေ�ကေငးာခ�ပြးပ� ဟနေ�ရပစာ၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေတငးမး တပမးဝေတာအာ� (အထကဝေဖာေပပါ) ဤေပဋဌာာန�ခ�ကက အတညေပရန လပပငးခငးဝေပ�
ထာ�ပါသည။ ဟနေ�ရပစာနငး နဂါတ�တငး ဤကန�သတခ�ကကဝေက�ာလာ�ရန သမးမတမး�ာ�က ကြးက�ပမး�
ခ�ဝေသာအခါ ၄ငး�တ�၏ ကြးက�ပမး�ခ�ကသည မးဝေအာငးေမးငး�ကပ� အာဏာာရပသမး�ခ�ရသညမးာလည�
တက�ငးမးတစာခဟ ယ�၍မးရနငးပါ။ ယငး�က ကာကယရနအတက ဤစာ�သတမးတခ�ကမး�ာ�
အဝေပ� ဝေေပာငးဝေေပာငးတငး�တငး� က���လနဝေသာ မးဝေလ�စာာ�မးမး�ာ�နငး အစာ�ရ၏ အေခာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ�
မး �ကာ��ငးစာကဖကေခငး�မး�ာ�က လ�စာလ��ရလကဝေသာဝေ�ကာငး အတကအခ�မး�ာ�နငး ပဋပကခမး�ာ�က
ေဖစာဝေပ�ဝေစာခ�သည။ အ���တငး နစာနငးငး�စာလ��မး သမးမတမး�ာ�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေအဝေပ�ေခယ
လယရနကြးက�စာာ�မးက စာစာတပ၏ �ကာ��ငးမးေဖငး အ�ငးအသ�သ�၌ ရပတန�သာ�ဝေစာခ�သည။
60 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ဇးယး�၂။ဤအချးန�တငအကျေးလာ�ကျေးပ�ကျေးဖးေပထားး�ကျေးသးအကျေးရ�ကားစစရပမားး�
အကျေးကြားကားးင�အရး ကျေးမာ�ချးန�မားး�
၁။အစ��ရစနစ • အစာ�ရ အကြးက�အက�အာ� သတမးတထာ�ဝေသာ ကာလတစာခတငး တာ�နထမး�ဝေ�ာငး
ရနအတက ေပညသလထက တကရကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကရမးညလာ� သ�မးဟတ
၎ငး�၏တရာ��ငးမးသည ဥပဝေေေပလတဝေတာမး�ငး�သကပြးပ� ၎ငး�၏ စာတငးေဖစာတညမး
နငး ရငးသနရပတညမးသည လတဝေတာအဝေပ�တငးသာ မးခရမးညလာ�။
• နငးငး�ဝေတာ အကြးက�အက�သည အစာ�ရအကြးက�အက�ေဖစာနငးပါသလာ�။ ဤသ�ေဖစာနငး
ပါက ယငး�ကေပညသလထက ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကရမးညလာ� (သမးမတစာနစာ)
သ�မးဟတ ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကရမးညလာ� (ဝေတာငးအာ
ဖရက၊ ဝေဘာာစာ�ါနာ)။
• ေပညသမး�ာ�က တကရကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကသည နငးငး�ဝေတာ အကြးက�အက�
တစာဦး�၊ ဥပဝေေေပလတဝေတာနငး နငးငး�ဝေတာ၏ အကြးက�အက�က ဝေရ�ဝေကာကတငး
ဝေေမးာကသည အစာ�ရအကြးက�အက�တစာဦး�ေဖငး ဖ��စာည�အပသည ဝေခါငး�ဝေ�ာငးနစာဦး�
အပခ�ပသည အပခ�ပမးစာနစာမး� � ရသငးပါသလာ�။
၂။န�ငင�ကျေးတးအဆင
အ�ပချးး�ပကျေးရ�ကားဏဍအး�
ပ��စ�ချးးမာာတေချးင�
• အစာ�ရ အကြးက�အက� (နငး နငးငး�ဝေတာ အကြးက�အက�) တ�၏ဝေနရာမး�ာ�က လတစာဦး�တစာ
ဝေယာကတည�ကသာ ရရနငးပါသလာ� သ�မးဟတ သမးမတရာထ�က အဖ���ငးမး�ာ�စာာ
ေဖငးဖ��စာည�ထာ�ပြးပ� တာ�နခ�ဝေ�သတမးတ�ကဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ပ�စာ�
(collegial executive) ေဖငး အပခ�ပမးညလာ�။
• တာ�နခ�ဝေ�သတမးတ�ကပါက သမးမတတာ�န စာဝေပါငး�ထမး�ဝေ�ာငးဝေသာ အဖ���ငး
မး�ာ�သည အာဏာာက ညတညမး ရရရမးညလာ� သ�မးဟတ ကယစာာ�လယမး�ာ�တငး
မးတညဝေသာ အာဏာာတစာမး� �စာရပြးပ� အဝေရ�ကြးက�ဝေသာအဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�ကသာ
စာဝေပါငး����ေဖတခ�က ခ�ဝေစာမးညလာ�။
• ဝေခါငး�ဝေ�ာငးနစာဦး� အပခ�ပဝေသာ အစာ�ရစာနစာ (dual executive) က က�ငးသ��ပါက
နငးငး�ဝေတာ အကြးက�အက�သည အစာ�ရအကြးက�အက�အာ� ခန�အပ/ဝေရ�ခ�ယ/ထတပယ
ရန အာဏာာရပါသလာ�။
• ဝေခါငး�ဝေ�ာငးနစာဦး� အပခ�ပဝေသာ အစာ�ရစာနစာတငး နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�သည
�နကြးက�အဖ���ငးမး�ာ�က ခန�အပေခငး�/ထတပယေခငး� လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး ပါ�ငးေခငး�
ရပါသလာ� သ�မးဟတ ဤအခငးအာဏာာသည အစာ�ရအကြးက�အက�ကသာ အပနငး�
ထာ�ပါသလာ�။
၃။သမာမတ၏ရးထားး�
သကားတမာ�သတမာာတချးးကား
မားး�
• ေပညသလထက တကရကဝေရ�ဝေကာက တငးဝေေမးာကထာ�ဝေသာသမးမတ၏ တာ�န
ထမး�ဝေ�ာငးရမးည အခ�နကာလ သတမးတခ�ကမး�ာ�ရပါသလာ�။ ဤသတမးတခ�က
မး�ာ�သည အလယတက ေပငး�ငးမးမး�မး�မးမး�ာ� ေပလပ၍မးရဝေအာငး မးညက�သ� ကာ
ကယဝေပ�နငးသနည�။
၆။နဂး���
61နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
၄။န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပကျေးရ�
အးဏားကား�လာကားကျေးအးကား
အဆငမားး�သ��လာာ�ကျေးေပးင�
ချး�ကျေး�ကျေးပ�ေချးင�
• ဝေေါငးလကစာနစာအရ နငးငး�တစာနငးငး�တငး အပခ�ပဝေရ�အ�ငး အမး� �မး� �သ�မးဟတ
အစာ�ရအ�ငးအမး� �မး� � ရပါသလာ�။
• အစာ�ရ၏ အ�ငးအမး� �မး� �ရပါက သက�ငးရာအပခ�ပဝေရ�အကြးက�အက�က ေပညသ
လထကဝေရ�ဝေကာကတငးဝေေမးာကပါသလာ� သ�မးဟတ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ
က ဝေရ�ခ�ယပါသလာ�။
• နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�/အစာ�ရ၏ အကြးက�အက�သည အမး� �သာ�မး�ါေမး�ာ�ကသာ
အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးဝေပ�ေခငး� ရပါသလာ�သ�မးဟတ ယငး�အာ� အဝေ�ကာငး�
အရာ တစာမး� �မး� �က ကယပငး���ေဖတခ�ကေဖငး (အစာ�ရအ�ငးတစာရပတငး ယငး�
ကယတငးေဖစာဝေစာ ဥပဝေေေပလတဝေတာညလာခ�မး ေဖစာဝေစာ) မး�ါေမး�ာ�အာ����ေဖတရန
နငး ယငး�အစာ�ရအ�ငးက ကယစာာ�ေပရနအာဏာာအပနငး�ထာ�ပါသလာ�။
• အစာ�ရအ�ငးသည ယငး�၏ ကယပငး�ငးဝေငးမး�ာ�က ေမးငးတငးနငးေခငး�ရပါသလာ�။
၅။န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပ
ကျေးရ�ကားဏဍ၏အငစတ�
ကားး��ရာင�ဆ�ငရးအးဏား
မားး�
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငး ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဖ�ကသမး�ရနအာဏာာရပါ
သလာ�။ ရမးည�ပါက မးညသညအဝေနအထာ�မး� �တငး ဖ�ကသမး�နငးမးညနည�။
၆။န�ငင�ကျေးတးအ�ပချးး�ပ
ကျေးရ�ကားဏဍအကျေးပအငစတ�
ကားး��ရာင�ဆ�ငရး
ထားန�ကျေးကားးးင�မာမားး�
• နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ အကြးက�အက�သည �နကြးက�အဖ��အဝေပ�အေပညအ�
ကြးက��ကပထန�ခ�ပနငးပါသလာ� သ�မးဟတ ဥပဝေေေပလတဝေတာနငး တ�ဖက၍ အပ
ခ�ပရပါသလာ�။
• ဥပဝေေေပလတဝေတာက အစာ�ရ၏ အကြးက�အက�အာ� နငးငး�ဝေရ�အရအယ�အ�ကညမးရ
အ�တငးသငး�ေခငး� ရနငးပါသလာ�။
• နငးငး�ဝေတာ အကြးက�အက�/အစာ�ရ အကြးက�အက�တ�အာ� စာ�ခ�ကတငးေခငး�လပငးန�စာဉးတငး
မးညသတ�က ပါ�ငး�ကမးညနည�။
• သတမးတထာ�ဝေသာ အဝေေခအဝေနမး�ာ�တငး နငးငး�သာ�မး�ာ�သည နငးငး�ဝေတာအကြးက�
အက�က တာ�နမးေပနလညရပသမး�နငးမးည အခငးအလမး� ရပါသလာ�။
62 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
၇။အ�ပချးး�ပကျေးရ�မာဏဍ�င၏
ထားကျေးရးကားကျေးသးအးဏား
မားး�
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငး အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနဝေ�ကေငးာရန သ�သန�အာဏာာ
ရပါသလာ� သ�မးဟတ အေခာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ� (ဥပမးာ- ဥပဝေေေပလတဝေတာ) က
ပါ�ငးဝေ�ာငးရကေခငး� ရနငးပါသလာ�။
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငး စာစာဝေ�ကေငးာရန သ�သန�အာဏာာ ရပါသလာ�။
သ�မးဟတ အေခာ�ဝေသာကဏဍာမး�ာ� (ဥပမးာ-ဥပဝေေေပလတဝေတာ) က ပါ�ငးဝေ�ာငး
ရကေခငး� ရနငးပါသလာ�။
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငး အေပစာေဏာမး လတဝေေမးာကခငး/လတပြးငးမး�ခ�မး�သာ
ခငးဝေပ�ရန သ�သန�အာဏာာ ရပါသလာ�။သ�မးဟတ အေခာ�ဝေသာ ကဏဍာမး�ာ� (ဥပမးာ
- ဥပဝေေေပလတဝေတာ) ကပါ�ငးဝေ�ာငးရကေခငး� ရနငးပါသလာ�။
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဥပဝေေေပဝေရ� လပငးန�စာဉးတငးပါ�ငးဝေ�ာငးရက
ေခငး� ရပါသလာ�။ ဤသ��လငး နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသညေကရအမးန�ညန
�ကာ�ခ�ကေဖငး ဥပဝေေေပရနအခငးအလမး� ရပါသလာ�။ မးညသည ကန�သတခ�ကမး�ာ�
ထာ�ရပါသနည�။
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဥပဝေေေပေခငး�က ဦး�ဝေ�ာငးခငးနငး အခ� �ဝေသာ
ကဏဍာမး�ာ�တငး ဥပဝေေေပဝေရ��ငးရာသ�သန�လပပငးခငး ရပါသလာ�။ နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာသည ဥပဝေေမး�ကမး�မး�ာ�ကပယခ�ပငးခငး ရပါသလာ�။
• ဤသ�ရပါက ယငး�သည�ငး�ငး�ထာ�နငးသည ပယခ�ခ�ကသကသကသာေဖစာပါသလာ�
သ�မးဟတ သမးမတ၏ပယခ�ခ�ကက ကန�ကကရန ဥပဝေေေပလတဝေတာ၏ သာလန
အမး�ာ�စာဝေထာကခ�မး�မး�ာ�က လအပပါသလာ� သ�မးဟတ အခ� �ဝေသာ နယပယမး�ာ�
တငး ရာနန�ေပည ကန�ကကပယခ�မးမး�ာ� ရပါသလာ�။
• နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာတငး ဥပဝေေမး�ကမး�တစာခအာ�တရာ��ငးအတညေပေခငး�
မးေပလပမး ယငး�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေနငး ညညတေခငး� ရ၊ မးရ က ဝေမး�ေမးန�
ပငးခငး ရပါသလာ�။
၆။နဂး���
63နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
မာာတစ�မားး�
1. See Mainwaring, S. and Shugart, M. S., ‘Juan Linz, Presidentialism, and Democracy:
A Critical Appraisal’, Comparative Politics, 29/4 (1997), pp. 449–71. သမးမတစာနစာနငး ေ
မးကဝေရစာ - အ ဝေရ�ပါဝေသာ �န�စာစာခ�က
2. Linz, J. J., ‘The Perils of Presidentialism’, Journal of Democracy, 1/4 (1990), pp. 51-69.
သမးမတစာနစာ၏ အနတရာယ
3. Horowitz, D., ‘Constitutional Design: Proposals Versus Processes’, in A. Reynolds
(ed.), The Architecture of Democracy: Constitutional Design, Conflict Management,
and Democracy (Oxford and New York: Oxford University Press, 2002), pp. 15–36.
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ ပ�စာ�ခ�မးတမး - အ�ေပခ�ကမး�ာ�နငး လပငးန�စာဉးမး�ာ�၏ အာ�ပြးပငးမး
4. Carey, J. and Shugart, M. S., Presidents and Assemblies: Constitutional Design and
Electoral Dynamics (Cambridge: Cambridge University Press, 1992). သမးမတနငး
ညလာခ�မး�ာ� - ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ ပ�စာ�ခ�မးတမးနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာတန�အာ�မး�ာ�
5. Simeon, R., ‘Constitutional Design and Change in Federal Systems: Issues and
Questions’, Publius: The Journal of Federalism, 39/2 (2009), pp. 241–61. ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာပ�စာ�ခ�မးတမးနငး ဖကေရယစာနစာမး�ာ�အတငး�ရဝေေပာငး�လ�မးမး�ာ� - အဝေ�ကာငး�
အရာမး�ာ�နငး ဝေမး�ခန�မး�ာ�
6. Horowitz, ‘Constitutional Design: Proposals Versus Processes’. ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
�ငးရာ ပ�စာ�ခ�မးတမး - အ�ေပခ�ကမး�ာ�နငး လပငးန�စာဉးမး�ာ�၏ အာ�ပြးပငးမး
7. Simeon, ‘Constitutional Design and Change in Federal Systems’. ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ�ငးရာ ပ�စာ�ခ�မးတမးနငး ဖကေရယစာနစာမး�ာ�အတငး�ရ ဝေေပာငး�လ�မးမး�ာ�
8. For an in-depth analysis of the ‘Dimissal (ထတပယေခငး�)’ see Kelly, P., The Dismissal
(Melbourne: Angus & Robertson, 1983). A similar dynamic framed the 2008–09
Canadian parliamentary dispute, which opposition parties in the House of Commons
triggered by supporting a motion of no confidence against the minority government.
(အလာ�တေငးနမးစာတစာခသည ၂၀၀၈-၀၉ ကဝေနေါလတဝေတာအေငးငး�ပာ�မးက ေဖစာပာ�ဝေစာခ�
ပါသည။ ထအေငးငး�ပာ�မးသည ဝေအာကလတဝေတာရ အတကအခ�ပါတမး�ာ�က လနည�စာအစာ�ရ
အဝေပ� ယ��ကညမးကငး�မး�သညအ�က ဝေထာကခ�ေခငး�ေဖငး အစာပ� �ခ�သည။)
9. Article 64 of the German Basic Law (1949) as of 2009. (၁၉၄၉) ဂ�ာမးနအဝေေခခ�ဥပဝေေ၏
ပေမးခ� ၆၄ (၂၀၀၉ ခနစာ ေပငး�ငးဝေဖာေပခ�ကအရ)
64 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
10. Article 175 of the Swiss Constitution. �စာဇာလန ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ ပေမး ၁၇၅။
11. Posner, D. N. and Young, D. J., ‘The Institutionalization of Political Power in Africa’,
Journal of Democracy, July 2007, p. 131. အာဖရကတငး နငးငး�ဝေရ�အာဏာာက သတမးတ
ေပဋဌာာန�ေခငး�
12. Article 81 (3) of the Constitution of the Russian Federation (1993) as of 2008. ရရာ�
ဖကေဝေရ�ရငး�နငးငး�ဝေတာ၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ ၊ ပေမး ၈၁ (၃)(၁၉၉၃) တငး ေပဌာာန�၍
၂၀၀၈ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
13. Article 60 (5) of the Constitution of the Republic of Austria (1920) as of 2004. ဩစာ
တ�ယာ� သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၆၀ (၅)၊ (၁၉၂၀) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၄
တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
14. Article 178 of the Constitution of the Republic of Panama (1972) as of 2004. ပနာ�မးာ�
သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၇၈၊ (၁၉၇၂) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၄ တငး ေပငး�ငး
မးမး�မး�ထာ�သည။
15. Article 229 of the Constitution of Paraguay 1992. ပါရာဝေဂ�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ၊ ပေမး ၂၂၉၊ (၁၉၉၂)
16. Article 70 of the Constitution of the Republic of Korea (1948) as of 1987. ကရ�ယာ�
သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၇၀၊ (၁၉၄၈) တငး ေပဌာာန�၍ ၁၉၈၇ တငး ေပငး�ငး
မးမး�မး�ထာ�သည။
17. Article 88 (2) of the Constitution of South Africa (1996) as of 2007. ဝေတာငးအာဖရက
နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၈၈ (၂)၊ (၁၉၉၆) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၇ တငး ေပငး�ငး
မးမး�မး�ထာ�သည။
18. Article 101 (2) of the Constitution of the Republic of Turkey (1982) as of 2008. တရက
သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၀၁ (၂)၊ (၁၉၈၂) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၈ တငး
ေပငး�ငး မးမး�မး�ထာ�သည။
19. Article 248 of the Constitution of El Salvador (1983). အယ�ာဗာဝေေါနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၂၄၈ (၁၉၈၃)
20. Article 374 of the Constitution of Honduras (1982). ဟနေ�ရပစာနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ၊ ပေမး ၃၇၄ (၁၉၈၂)
21. Article 36 and 136 of the Constitution of Niger (1999). နဂါနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ၊ ပေမး ၃၆ နငး ၁၃၆ (၁၉၉၉)
65နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
22. Article 272 of the Constitution of Honduras (1982). ဟနေ�ရပစာနငးငး� ၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ၊ ပေမး ၂၇၂ (၁၉၈၂)
23. Article 128 (2) of the Constitution of the Republic of Korea (1948) as of 1987. ကရ�
ယာ� သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၂၈(၂)၊ (၁၉၄၈) တငး ေပဌာာန�၍ ၁၉၈၇
တငး ေပငး�ငး မးမး�မး�ထာ�သည။
24. ‘ဗဟအ�ငးမး ဝေေသနတရအ�ငးသ� တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး�’ �သညစာကာ�လ��သည ဗဟ
ခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�က အတငး�အတာတတက�က�ေဖငးဝေဖာေပရန အသ��ေပဝေသာဘာာသာ ရပ
�ငးရာ စာကာ�လ��ေဖစာသည။ အပခ�ပဝေရ�အာဏာာဝေလာခ�ေခငး�ကဝေဖာေပရန တကရက�က
စာပအသ��မးေပပါက ထစာကာ�လ��က ဝေယဘာယ�အဓလေပါါယေဖငးသာ အသ��မး�ာ�ဝေလရသည။
25. Article 187 (1) of the Constitution of Portugal (1976) as of 2004. ဝေပ�တဂနငးငး�၏
ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၈၇ (၁)၊ (၁၉၇၆) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၄ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�
ထာ�သည။
26. Article 135 (9) of the Constitution of Colombia (1991) as of 2005. ကလ�ဘာယာနငးငး�၏
ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၃၅ (၉) (၁၉၉၁) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၅ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�
ထာ�သည။
27. Article 101 of the Constitution of Argentina (1994). အာဂ�ငးတ�နာ�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၀၁၊ (၁၉၉၄)
28. Article 88 of the Interim Constitution of South Africa (1994–96). ဝေတာငးအာဖရက နငးငး�
၏ �ကာ�ေဖတဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၈၈ (၁၉၉၄-၉၆)
29. Article 87 of the Constitution of Ukraine (1996) as of 2004. ယကရန�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၈၇ (၁၉၉၆) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၄ တငးေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
30. Article 67/Article 68 of the German Basic Law (1949) as of 2009. ဂ�ာမးနအဝေေခခ�ဥပဝေေ
၏ ပေမး ၆၇/၆၈၊ (၁၉၄၉) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၉ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
31. Article 39 A of the Constitution of Hungary (1949) as of 2007. ဟနဝေဂရနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၃၉ က၊ (၁၉၄၉) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၇ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
32. Article 87 (8) of the Constitution of Lesotho (1993). လ�သနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�
ဥပဝေေ၊ ပေမး ၈၇ (၈) (၁၉၉၃)
33. Article 158 (1) of the Constitution of Poland (1997). ပလနနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�
ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၅၈ (၁)၊ (၁၉၉၇)
66 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
34. Article 113 of the Constitution of Spain (1978) as of 1992. စာပနနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�
ဥပဝေေ ၊ ပေမး ၁၁၃ (၁၉၇၈) တငး ေပဌာာန�၍ ၁၉၉၂ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
35. Article 57 of the Constitution of Namibia (1990) as of 1998. နမးမး�ဘာ�ယာ�နငးငး�၏
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၅၇ (၁၉၉၀) တငးေပဌာာန�၍ ၁၉၉၈ တငးေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
36. Article 136 of the Constitution of Egypt (1971) as of 2005 (before the 2007
amendments). အဂ�စာနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၃၆ (၁၉၇၁) တငး ေပဌာာန�၍
၂၀၀၅ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည (၂၀၀၇ ေပငး�ငးမးမး�မး�မးမး�ာ� မးတငးမး)။
37. Article 105 of the Constitution of the Republic of Ecuador (1998) as of 2008.
အကဝေကဝေေါ သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၀၅၊ (၁၉၉၈) တငး ေပဌာာန�၍
၂၀၀၈ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
38. Article 95 of the Constitution of Romania (1991) as of 2003. ရဝေမး�န�ယာ�နငးငး�၏
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၉၅ (၁၉၉၁) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၃ တငး ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
39. Article 60 (6) of the Constitution of the Republic of Austria (1920) as of 2004.
ဩစာကြးတ�ယာ�နငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၆၀(၆)၊ (၁၉၂၀) တငး ေပဌာာန�၍ ၂၀၀၄ တငး
ေပငး�ငးမးမး�မး�ထာ�သည။
40. Article 11 of the Constitution of the Republic of Iceland (1944) as of 1999. အကစာလန
သမးမတနငးငး�၏ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၊ ပေမး ၁၁ (၁၉၄၄) တငး ေပဌာာန�၍ ၁၉၉၉ တငး ေပငး�ငး
မးမး�မး�ထာ�သည။
41. Payne, J. M. et al., Democracies in Development: Politics and Reform in Latin
America (Washington, DC: Inter-American Development Bank, International IDEA et
al., 2007). ဖ��ပြးဖ�တ�တကဝေနဝေသာ ေမးကဝေရစာစာနစာမး�ာ� - လကတငးအဝေမးရကတငး နငးငး�ဝေရ�
နငး ေပေပငးဝေေပာငး�လ�ဝေရ�
အဓကားစးလာ���မားး�
တာ�နခ�ဝေ�သတမးတဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�အဖ�� (Collegial executive)၊ နငးငး�ဝေတာ
အကြးက�အက�နငး အစာ�ရ အကြးက�အက�ဟ၍ အပခ�ပသနစာဦး�ပါ�ငးဝေသာ အပခ�ပဝေရ�စာနစာ (Dual
executive)၊ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပမးအာဏာာက ဝေေါငးလကစာနစာေဖငး ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး� (Vertical
separation of executive powers)၊ အငးစာတက���ရငး��ငးရာ မးခအာ�ထာ�မး (Institutional
dependence)
67နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
အေချးး�ကျေးသးရင�ေမာစမားး�
• PeacebuildingInitiative
<http://www.peacebuildinginitiative.org/>
ဤ�ကဘာ�ေသည ပဋပကခမး�ာ�ေဖစာပာ�ခ�ပြးပ�ဝေနာကပငး� ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�တညဝေ�ာကရန လအပ
ဝေနဝေသာအဝေနအထာ�မး�ာ�၌ ေမးကဝေရစာနငး အပခ�ပဝေရ�စာနစာ�ငးရာ အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�က
ဝေေခဝေေခေမးစာေမးစာ ဝေလလာသ��သပ တငးေပဝေပ�ပါသည။ ယငး�သည ေမးကဝေရစာစာနစာ၊ အပခ�ပဝေရ�
နငး တရာ�ဥပဝေေတ�၏ အယအ�မး�ာ�နငး စာပလ�ဉး�သည အဓလေပါါယသတမးတခ�ကမး�ာ�နငး
သဝေဘာာတရာ�မး�ာ�က ဝေဖာေပဝေပ�ပါသည။ ယငး�သည လနခ�ဝေသာ နစာဝေပါငး�နစာ�ယဝေက�ာက
ပဋပကခေဖစာပာ�ခ�ပြးပ�ဝေနာက ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�တညဝေ�ာကရနအတက အခ�ကအခ�ာက�ဝေသာ
နငးငး�ဝေရ� အဝေေခခ�မးဝေဘာာငးတစာခအဝေနေဖငး ေမးကဝေရစာစာနစာကအဝေေခေပဝေသာ အပခ�ပဝေရ� မးည
က�သ� ေဖစာဝေပ�လာပ�က�န�စာစာဝေပ�ပြးပ� ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�အတက သ�သန� ရညညန�
၍ ဝေ��ဝေန�ထာ�ပါသည။
• ACEElectoralKnowledgeNetwork
<http://www.aceproject.org>
International IDEA၊ အာဖရကဝေတာငးပငး�၏ ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာအဖ��အစာည� (ESIA)၊ ကဝေနေါ
၏ ဝေရ�ဝေကာကပ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�၊ မးကက�က၏ ဖယေရယဝေရ�ဝေကာကပ�အဖ��အစာည�၊ ဝေရ�ဝေကာကပ�
စာနစာမး�ာ��ငးရာ နငးငး�တကာ ဝေဖာငးဝေေ�ရငး� (IFES)၊ ကလသမးဂဂ၏ စာ�ပာ�ဝေရ�နငး လမးဝေရ�ရာ
မး�ာ�ဌာာန (UNDESA)၊ ကလသမးဂဂ ဖ��ပြးဖ�တ�တကဝေရ�အစာအစာဉး (UNDP)နငး ကလသမးဂဂ ဝေရ�
ဝေကာကပ��ငးရာ ပ�ပ�ဝေရ�ဌာာန (UNEAD) ဟဝေသာ အဖ��အစာည�မး�ာ�၏ ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရက
ခ�ကေဖစာဝေသာ ACE ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာ အသပညာ ဗဟသတ ကနယကသည ဝေရ�ဝေကာကပ�
�ငးရာအသအေမးငးမး�ာ�၊ ပ�ပ�မးမး�ာ�နငး စာမး�ဝေ�ာငးရညေမးငးမးာ�မးတ�နငးစာပလ�ဉး�သည �နဝေ�ာငး
မးမး�ာ�က က�ယက�ယေပန�ေပန�ဖနတ�ဝေပ�ထာ�ဝေသာ အနလငး�ဗဟသတ ဘာဏာတကကြးက� ေဖစာ
ပါသည။ ဤ�ကဘာ�ေတငး ဝေေခဝေေခေမးစာေမးစာရဝေသာဝေ�ာငး�ပါ�မး�ာ�၊ တစာကမးာာလ���ငးရာကန�
ဂဏာန�မး�ာ�ေဖငး မးတတမး�သငး�ထာ�သည အခ�ကအလကမး�ာ�၊ ဝေရ�ဝေကာကပ�ဝေပါငး�စာ�က ဝေဖာေပ
ထာ�သည စာယစာ�က�မး�မး�ာ�၊ ဝေရ�ဝေကာကပ�အတက အဝေထာကအကေပမးည အခ�ကအလက
မး�ာ�၊ ဝေစာာငး�ကညဝေလလာမးမး�ာ�နငး အတတပညာ�ငးရာ ဖ��ပြးဖ�တ�တကမးမး�ာ�၊ တငး�ဝေေသကြးက�
မး�ာ�နငး နငးငး�၏ တက�စာာသတမးတထာ�ဝေသာ အရငး�အေမးစာမး�ာ�၊ ဝေန�စာဉး ဝေရ�ဝေကာကပ�သတငး�
မး�ာ�၊ ဝေရ�ဝေကာကပ�ဝေန�စာ�မး�ာ�၊ ပဝေဟဠမး�ာ�နငး ကမး�က�ငးသမး�ာ�၏ကနယကမး�ာ�ပါ�ငးပါသည။
68 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
• InstituteofFederalism
<http://www.federalism.ch>
ဖယေရယမး�ါေ�ငးရာ အဖ��အစာည�သည ဖယေရယမး�ါေနငး ယဉးဝေက��မး�ငးရာ ��ါေက�ေပာ�
ေခာ�နာ�မးမး�ာ� အဝေပ�တငး အဝေလ�ဝေပ�ဝေသာ သဝေတသနနငး ပညာရပ�ငးရာ ကမး�က�ငးမးဌာာန
တစာခေဖစာပါသည။ ယငး�၏�ကဘာ�ေသည ယဉးဝေက��မးဝေပါငး�စာ�ေဖငးဖ��စာည�ထာ�ဝေသာ လ�အဖ��
အစာည�မး�ာ�အာ� ပြးငးမး�ခ�မး�စာာဖနတ�ဝေရ�အဝေပ� အဝေလ�ဝေပ�သည နငးငး�တကာသဝေတသနနငး
ဝေ��ဝေန�နငးမးည စာငးတာတစာခအေဖစာ ဝေပ�စာမး�ပါသည။
• GenevaCentrefortheDemocraticControlofArmedForces
<http://www.dcaf.ch>
ေမးကဝေရစာစာနစာက အဝေေခခ�၍ တပမးဝေတာအာ� ကြးက��ကပခ�ပထန�ဝေရ� စာငးတာ (DCAF)သည
နငးငး�ဝေတာနငး နငးငး�သာ�မး�ာ�အတက တာ�နထမး�ဝေ�ာငးရဝေသာ လ�ပြခ�ဝေရ�တပမး�ာ�၏ ဖ��ပြးဖ�
တ�တကဝေရ�က ပ�ပ�ဝေပ�သည နငးငး�တကာ ဝေဖာငးဝေေ�ရငး�တစာခ ေဖစာပါသည။ ဤ�ကဘာ�ေ
သည အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေနမး�ာ�အာ� ဝေ��ဝေန�တငးေပထာ�သည မး�ါေစာာတမး�မး�ာ� (‘ဥဝေရာပရ
အဝေရ�ဝေပ� အာဏာာသကဝေရာကမးမး�ာ�အဝေပ� နငး�ယဉးဝေလလာဝေသာ �န�စာစာခ�က၊ ေမးကဝေရစာ
စာနစာအာ� ကာကယေခငး�’ (၂၀၀၉)) အပါအ�ငး စာာအပမး�ာ�၊ ထတဝေ�မးမး�ာ�က ဝေဖာေပထာ�ပါ
သည။
• NationalDemocraticInstitute
<http://www.ndi.org/>
အမး� �သာ�ေမးကရကတစာအဖ��အစာည� (NDI) သည နငးငး�သာ�တ�၏ ပါ�ငးဝေ�ာငးရကမး၊ ပငး
လငး�မးနငး အစာ�ရ၏ တာ�န�တတရာ�တ�ေဖငး ကမးာာအန��အေပာ�ရ ေမးကရကတစာ အဖ��အစာည�မး�ာ�
ကပ�ပ�သည အေမးတအစာန�က ဝေရ�ရေခငး�မးရဝေသာ၊ ဘာကမးလကဝေသာ အဖ��အစာည�တစာခ ေဖစာ
ပါသည။ ဤ�ကဘာ�ေသည အဓလေကက�ဝေသာ စာာရကစာာတမး�မး�ာ�အေပငး အေခာ�ဝေသာ ထတ
ဝေ�မးမး�ာ�က ထညသငး�ဝေဖာေပထာ�သည အနလငး�စာာ�ကညတက တစာခေဖစာပါသည။
• Organization for Security and Co-operation in Europe Office for Democratic
InstitutionsandHumanRights
<http://osce.org/odihr>
ဥဝေရာပရ လ�ပြခ�ဝေရ�နငး ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရကဝေရ� အဖ��အစာည� (OSCE) သည ကြးကတငးသတဝေပ�
ခ�က၊ ပဋပကခမး�ာ�အာ� တာ���ကာကယဝေရ�၊ အက�ပအတည�မး�ာ�အာ� စာမး�ခန�ခ�ေခငး�နငး ပဋ
ပကခမး�ာ�ေဖစာပာ�ပြးပ�ဝေနာကပငး� ေပနလညထဝေထာငးဝေရ� စာသည နယပယမး�ာ�တငး နငးငး�ဝေရ��ငး
ရာ ညနငး�ဝေ�ာငးရကခ�ကမး�ာ�နငး ���ေဖတခ�ကခ�မးတဝေရ�အတက ဖရမးတစာခ ဖနတ�ဝေပ�ရန
ရညရယထာ�ဝေသာ ဝေေသနတရလ�ပြခ�ဝေရ�အဖ��အစာည�တစာခ ေဖစာပါသည။ ယငး�၏ အဖ���ငးနငးငး�
69နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
မး�ာ�မးဝေထာကပ�ကညထာ�ဝေသာဤအဖ��အစာည�သည ပါ�ငးဝေသာနငးငး�မး�ာ�၏ နငးငး�ဝေရ�သဝေဘာာ
ထာ�က ယငး�၏ ကငး��ငး�လပငးန�ကနယကမး�ာ�မးတစာ�ငး လကဝေတ�က�ငးသ��အဝေကာငး
အထညဝေဖာပါသည။ ဤ�ကဘာ�ေသည စာယစာ�ရငး�ေမးစာမး�ာ�၊ သတငး��နဝေ�ာငးမးမး�ာ�၊ သမး�
�ည�ထာ�ဝေသာအခ�ကအလကမး�ာ� (database) နငး မးတတမး�မးတရာမး�ာ� ပါ�ငးပါသည။
• Semi-presidentialOneWebsite
<http://www.semipresidentialism.com/The_Semi-presidental_One/Blog/Blog.html>
ဤ�ကဘာ�ေတငး နငးငး�ဝေရ�သပါ�ပညာရငးဝေရာဘာတအယလဂ�ဝေရ�သာ�ထာ�ဝေသာ တစာစာတ
တစာပငး�သမးမတစာနစာ နငး ယငး�စာနစာ၏ အစာ�ရမး�ာ�အဝေ�ကာငး�က ဝေဖာေပထာ�ပါသည။
အဓပါါယဖငဆ�ချးးကားမားး�
အပခ�ပဝေရ�အာဏာာ
ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�
ေခငး� (Administrative
decentralization)
အစာ�ရ၏ အဝေရ�ကစာာမး�ာ�က ဝေ�ာငးရကရာတငး ဗဟအစာ�ရနငး စာပ
လ�ဉး�၍ ဝေေသနတရအစာ�ရ အဖ��ခ�မး�ာ�က ပငး�ငးသည ကယပငးအပ
ခ�ပမး အတငး�အတာ။ အပခ�ပဝေရ� အာဏာာလ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ဝေပ�သည
ပ�စာ�မး�ာ�မးာ ဥပမးာအာ�ေဖငး ဗဟအ�ငးမး ဝေေသနတရ အ�ငးသ� တာ�န
ခ�ဝေ�သတမးတဝေပ�ေခငး� (de-concentration)၊ ကယစာာ�ေပလပပငး
ခငးဝေပ�ေခငး� (delegation)နငး လပပငးခငးအာဏာာမး�ာ� လ�ဝေေပာငး�
အပနငး�ေခငး� (devolution) တ�ေဖစာပါသည။
အစာ�ရ၏ ကဏဍာမး�ာ�
(Branches of
government)
နငးငး�တစာနငးငး�၏ ဖ��စာည�မးပ�စာ�အတငး� အာဏာာနငး လပပငးခငး�ငးရာ
က�ေပာ�ေခာ�နာ�သည အခန�ကဏဍာမး�ာ�။ ပ�မးနအာ�ေဖငး ဝေခတသစာ
နငးငး�ဝေတာတစာခတငး နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၊ ဥပဝေေေပ လတ
ဝေတာနငး တရာ�စာရငးဝေရ�ဟသည ကဏဍာသ��ရပ ရပါသည။
စာဝေပါငး�သမးမတစာနစာ
(Collegial presidency)
က�ေပာ�ေခာ�နာ�စာာ တညရဝေနထငးဝေန�ကသည အဖ��အစာည�မး�ာ�အာ�
ညနငး�ဝေေပလညဝေစာရန နည�လမး�တစာရပအေဖစာ အသ��ေပသည သမးမတ
၏တာ�နမး�ာ�က ကြးက��ကပထမး�ဝေ�ာငးရာတငး ဦး�စာ�ဝေ�ာငးရကသ
တစာဦး�ထကပဝေသာစာနစာ။
ဗဟအ�ငးမး ဝေေသနတရ
အ�ငးသ� တာ�နခ�ဝေ�
သတမးတဝေပ�ေခငး�
(De-concentration)
ဗဟအစာ�ရသည မး�ါေတစာရပကအဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးရက
ဝေရ�အတက ယငး�၏အဖ��ခ�မး�ာ�ထ�သ�လပပငးခငးအာဏာာမးလ�ဝေေပာငး�
ဘာ� တာ�န�တတရာ�မး�ာ�ကသာ လ�ဝေေပာငး�ဝေသာစာနစာ။
70 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
ကယစာာ�ေပလပပငးခငး
ဝေပ�ေခငး� (Delegation)
ဗဟအစာ�ရသည နငးငး�ဝေတာ၏ လပငးန�တာ�နဝေပါငး�စာ�က ထမး�ဝေ�ာငး
ဝေရ�အတက ���ေဖတခ�ကခ�မးတဝေရ�နငး အပခ�ပဝေရ�တာ�နမး�ာ�က
အေခာ�ဝေသာအစာ�ရ အ�ငးမး�ာ�သ� အခ�နမးဝေရ� ေပနလညရပသမး�နငး
သညစာနစာေဖငး လ�ဝေေပာငး�အပနငး�ေခငး� လပငးန�စာဉး။ ကြးက��ကပေခငး�
အတငး�အတာသည အမး� �မး� �ကာေခာ�နငးပြးပ� ထဝေရာကဝေသာဗဟ၏
ကြးက��ကပေခငး�မး�ာ�လည�ပါ�ငးနငးသညအေပငး အပခ�ပဝေရ�နငးအဝေကာငး
အထညဝေဖာဝေ�ာငးဝေရ� မး�ါေမး�ာ�ကလည� ဝေေသနတရအစာ�ရအဖ��မး�ာ�
သ� အေပညအ�ခ�ဝေ� သတမးတဝေပ�နငးပါသည။
လပပငးခငးအာဏာာမး�ာ�
လ�ဝေေပာငး�အပနငး�ေခငး�
(Devolution)
ဝေေသနတရ သ�မးဟတ ဝေေသနတရအစာ�ရမး�ာ�သ� လပပငးခငးအာဏာာလ�
ဝေေပာငး�ဝေပ�အပသည ဗဟခ�ပကငးမးဝေလာခ�ေခငး�၏အငးအာ�အဝေကာငး�
���ပ�စာ�။
နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�နငး
အစာ�ရအကြးက�အက�ဟ၍
အပခ�ပသနစာဦး�
ပါ�ငးသည နငးငး�ဝေတာ
အပခ�ပဝေရ�စာနစာ
(Dual executive)
သမးမတတစာဦး�နငး �နကြးက�ခ�ပတစာဦး�တ�က အတတက အပခ�ပ�က
သညစာနစာ။
နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�
ကဏဍာ (Executive
branch)
အစာ�ရ၏ ကဏဍာသ��ရပအနက နငးငး�ဝေတာအပခ�ပမးကဏဍာသညတစာခ
အပါအ�ငးေဖစာသည။ ယငး�၏အဓလေကတာ�နမးာ ဥပဝေေမး�ာ�က အဝေကာငး
အထညဝေဖာဝေ�ာငးရကရန ေဖစာပါသည။
ဘာဏဍာာဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမး
ဝေလာခ�ေခငး� (Fiscal
decentralization)
ဝေေသနတရ အစာ�ရအဖ��မး�ာ�အဝေနေဖငး အခနဝေငးမး�ာ� ဝေကာကခ�ဝေပ�ေခငး�၊
အသ��စာရတစာသည ဘာဏဍာာဝေရ�တာ�နမး�ာ�က ထမး�ဝေ�ာငးရမးည
အတငး�အတာ။
အေပညအ� တာ�နမး
ေပနလညရပသမး�နငးခငး
(Full recall)
ဖ��စာည�ပ� အဝေေခခ�ဥပဝေေမး�ာ�အရ အေပညအ� ရာထ�မးဖယရာ�နငးခငး
ဝေပ�ထာ�ပါက ကနဦး�အ�ငးမး အပြးပ�သတ ���ေဖတခ�ကမး�ာ�ခ�မးတမး
သည ေပညသလထဝေပ�၌သာ အေပညအ�မးတညဝေနသည။
71နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
အလ�ာ�လကစာနစာအရ
အာဏာာခ�ေခာ�သတမးတ
ေခငး� (Horizontal
separation of
authority)
အစာ�ရ၏ကဏဍာ တစာခအတငး�၌ဝေသာလည�ဝေကာငး� (ဥပမးာ- နငးငး�
ဝေတာအပခ�ပမးကဏဍာအတငး� တစာဦး�ထကပ၍အပခ�ပဝေသာ သမးမတ
စာနစာ သ�မးဟတ ဥပဝေေေပလတဝေတာအတငး� အထကလတဝေတာ)၊
နငးငး�ဝေတာအ�ငး၌ရဝေသာ အစာ�ရ၏ ကဏဍာအသ�သ�အ�ကာ�တငး
ဝေသာလည�ဝေကာငး�၊ အာဏာာမး�ာ�လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ� သတမးတဝေပ�ရန
နည�လမး�မး�ာ�က ဝေလလာဝေသာဝေ�ာငးရကခ�က။
စာ�ခ�ကတငးေခငး�
(Impeachment)
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ ထပပငး�အာဏာာပငးမး�ာ�၊ ေပညသ�
အာဏာာပငး သ�မးဟတ တရာ�သကြးက�မး�ာ�အာ� ရာထ�မးဖယရာ�နငး
မးည တရာ�ဥပဝေေအရ အမးရငး�ငးဝေရ� လပငးန�စာဉး။
ေကရအမးန�ညန�ကာ�ခ�က
အရ ဥပဝေေေပေခငး�
(Legislating by decree)
ဥပဝေေေပလတဝေတာ မး လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ဝေပ�သညအာဏာာ သ�မးဟတ
မးလ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ၏ အာဏာာမး�ာ�အေဖစာ ဝေဖာေပထာ�ဝေသာ
နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏ ဥပဝေေေပရနအာဏာာ။ ဥပဝေေေပ
လတဝေတာက ခ�ဝေ�ခ�ဝေပ�သညအာဏာာတငး ဥပဝေေေပလတဝေတာ
သည လ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ဝေပ�ထာ�သည ယငး�အာဏာာအာ� အခ�နမးဝေရ�
ေပနလညရပသမး�နငးသည။
တစာစာတတစာဝေေသ
တာ�နမးေပနလည
ရပသမး�နငးခငး
(Mixed recall)
ဤစာနစာအရ ရာထ�မး ဖယရာ�ရနအတက စာတငးဝေ�ာငးရကမး
သ�မးဟတ ေပညလ��ကတ�နဒခ�ယပ�တငး ပါ�ငး���ေဖတေခငး� စာသည
အ�ငးနစာ�ငးရသညအနကမး အ�ငးတစာခတငးသာ ေပညသလထ
ပါ�ငးနငးေခငး�။
အဝေရာစာနစာ
(Mixed system)
သမးမတစာနစာ နငး လတဝေတာစာနစာ တ�၏ သဝေဘာာတရာ�မး�ာ�က နည�
လမး�တက� ဝေပါငး�စာည�ထာ�ဝေသာ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာ၏
ပ�စာ�ခ�မးတမး။
ပါလမးနစာနစာ
(Parliamentary system)
အစာ�ရ၏အကြးက�အက�အာ� ဥပဝေေေပလတဝေတာက ဝေရ�ဝေကာကတငး
ဝေေမးာကပြးပ� အစာ�ရ၏အကြးက�အက�သည လတဝေတာကတာ�နခ�ရဝေသာ
အစာ�ရ၏ အငးစာတက���ရငး�ေဇငး�ပ�စာ�။
နငးငး�ဝေရ�ဗဟခ�ပကငးမး
ဝေလာခ�ေခငး� (Political
decentralization)
ဝေေသနတရ အစာ�ရအဖ��အစာည�မး�ာ�က ကယစာာ�ေပ ပါ�ငးေခငး�ေဖငး
အပခ�ပဝေရ�၏ နငးငး�ဝေရ�နငး�ငးဝေသာ လပငးန�တာ�နမး�ာ�က ထမး�
ဝေ�ာငးနငးမးည အတငး�အတာ။
72 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
သမးမတစာနစာ
(Presidential system)
သတမးတကာလတစာခအတက ေပညသလထကတကရကဝေရ�ဝေကာက
တငးဝေေမးာကသည နငးငး�ဝေတာအကြးက�အက�နငး အစာ�ရအကြးက�အက�တ�
တစာဦး�တည�ေဖစာဝေနဝေသာ အစာ�ရ၏ အငးစာတက���ရငး�ေဇငး�ပ�စာ�။
တာ�နမးေပနလည
ရပသမး�နငးခငး
(Recall)
ဥပဝေေေပလတဝေတာ သ�မးဟတ နငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအတငး�
ရ ကယစာာ�လယမး�ာ�အာ� ယငး�တ�၏ တာ�နထမး�ဝေ�ာငးရမးည
သတမးတကာလမးပြးပ����မး ရာထ�မးဖယရာ�ရန မး��နဒရငးမး�ာ�၏
လပပငးခငးအာဏာာ။ နငးငး�သာ�မး�ာ�၏ ပါ�ငးဝေ�ာငးရကမးအဝေပ�
မးတည၍ အေပညအ�ရာထ�မးဖယရာ�နငးခငးနငး တစာစာတတစာဝေေသ
သာ ရာထ�မးဖယရာ�နငးခငးဟ၍ က�ေပာ�ပါသည။
အာဏာာခ�ဝေ�ေခငး�
(Separation of powers)
အစာ�ရ၏ မးညသညကဏဍာကမး အေခာ�ကဏဍာသ� အထ�အပနငး�ထာ�
ဝေသာ အာဏာာမး�ာ�က အသ��ခ�ေခငး�မးရဝေစာရန အစာ�ရ၏ က�ေပာ�ေခာ�
နာ�ဝေသာ ကဏဍာအသ�သ�နငး အဖ��အစာည�မး�ာ�အ�ကာ� အာဏာာမး�ာ�
က ခ�ဝေ�သတမးတေခငး�။
အဝေရ�ဝေပ�အဝေေခအဝေန
(State of emergency)
အဝေရ�ဝေပ�ဟ ယ�ရသည အဝေေခအဝေနမး�ာ�အာ� ကငးတယဝေေဖရငး�
ဝေရ�အတကနငးငး�ဝေတာအပခ�ပဝေရ�ကဏဍာအာ� အဓလေကအာ�ေဖငး အာဏာာ
နငး တာ�နအထ�အပနငး�ထာ�သည ယာယကာလအပငး�အေခာ�။
ဝေေါငးလကစာနစာအရ
အာဏာာခ�ဝေ�ဝေပ�ေခငး�
(Vertical separation of
authority)
အာဏာာလ�ဝေေပာငး�ခ�ဝေ�ေခငး� ပ�စာ�အမး� �မး� �က အသ��ေပေခငး�ေဖငး အစာ�ရ
၏ အ�ငးအသ�သ�အ�ကာ� အာဏာာမး�ာ�က သတမးတခ�ဝေပ�ဝေသာ
ဝေ�ာငးရကခ�က။
ဗတအာဏာာ (Veto) ���ေဖတခ�က ခ�မးတဝေရ�နငး တရာ�ဥပဝေေက အတညေပဝေရ�အာ�
တာ���၊ ဟန�တာ�၊ ဝေရ��ငး�နငးဝေသာ အာဏာာပငးတစာဦး� သ�မးဟတ
အဖ��အစာည�တစာရပ၏အာဏာာ။
ဗတအာဏာာက
က�ငးသ��နငးသမး�ာ�
(Veto players)
ဥပဝေေေပဝေရ� လပငးန�စာဉးစာသညတ�အဝေပ� ပယခ�ခငးအာဏာာရဝေသာ
ဥပဝေေေပအထကလတဝေတာ သ�မးဟတ သမးမတမး�ာ� စာသည နငးငး�ဝေရ�
အာဏာာရသမး�ာ�နငး အဖ��အစာည�မး�ာ�။
73နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
စးကျေးရ�သးအကျေးကြားကားးင�
Markus Böckenförde သည စာ�ပာ�ဝေရ� ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရကေခငး�နငး ဖ��ပြးဖ�တ�တကဝေရ�
ဖယေရယ�နကြးက�ဌာာန၏ မး�ါေခ�မးတလပဝေ�ာငးဝေသာ�နထမး�မး�ာ�အတက အကြက�ဝေပ�အဖ��အစာည�၏
ဝေခါငး�ဝေ�ာငးတစာဦး�ေဖစာသညအေပငး ဂ�ာမးနဖ��ပြးဖ�တ�တကဝေရ�အဖ��အစာည�၏ အကြးက�တန�သဝေတ
သနပညာရငးလည� ေဖစာပါသည။ ၂၀၀၉ မး ၂၀၁၁ ခနစာအထ စာဝေတာခဟမး�ရ International IDEA ၌
ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ�စာမး�ကန�၏ စာမး�ကန�အရာရေဖစာပြးပ� စာမး�ကန�မးနဝေနဂ�ာ
အေဖစာလည� အတငး�အတာတစာခအထဝေ�ာငးရကပါသည။ IDEA အဖ��အစာည�သ��ငးဝေရာကေခငး�
မးေပမး အာဖရက စာမး�ကန�၏ဝေခါငး�ဝေ�ာငးနငး ဟနေယလဘာာဂရ နငးငး�ဝေတာဥပဝေေနငး နငးငး�တကာ
ဥပဝေေတ�အာ� နငး�ယဉးဝေလလာဝေရ� မးကစာပလန�ခ (Max Planck ) အဖ��အစာည�(MPIL) ၏ အကြးက�
တန�သဝေတသနပညာရငးတစာဦး�ေဖစာခ�သည (၂၀၀၁-၂၀၀၈)။ ၂၀၀၆-၂၀၀၇ ခနစာ တငး �ေနနငးငး�ရ
�န�စာစာဝေရ�နငး အက�ေဖတဝေရ�ဝေကာမးရငး (ACE) ၏ ဂ�ာမးနနငးငး�ေခာ�ဝေရ�ဌာာန၌ တရာ�စာရငးဝေရ��ငးရာ
ကမး�က�ငးပညာရငးအေဖစာ ဝေရ�ဝေေပာငး�ထမး�ဝေ�ာငးခ�သည။ �ေန၏ ပြးပ�ေပညစာ�ဝေသာ ပြးငးမး�ခ�မး�ဝေရ�
သဝေဘာာတညမးအာ� အဝေကာငးအထညဝေဖာဝေ�ာငးဝေရ�ကပ�ပ�ရနနငး ကြးက��ကပရန ACE က လပပငး
ခငးဝေပ�ထာ�ပါသည။ ၁၉၉၅ မး ၁၉၉၇ ခနစာအထ ယငး�သည ဗငး�နစာစာဝေကာမးရငး၏ ဂ�ာမးနကယစာာ�
လယေဖစာသ တရာ�ဝေရ�ပါဝေမးာကခ ဟ�လမးတထ စာတငးဘာာဂ�ာ၏ လကဝေထာကသဝေတသနမး��အေဖစာ
(ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ အဝေ�ကာငး�အရာမး�ာ�အဝေပ� ဥဝေရာပဝေကာငးစာ၏ အကြက�ဝေပ�အဖ��)
ဝေ�ာငးရကပါသည။
ဝေေါကတာ Böckenförde သည ဟနေယဘာတဂ တကကသလမး ဥပဝေေဘာ��နငး ပါဝေမးာကခဘာ��
အေပငး မးငးန�တာ တကကသလမး ဥပဝေေ�ငးရာမးဟာဘာ��ကရရပြးပ� ယငး�သည နငးငး�ဝေရ�သပါ�ဘာာသာ
ရပ၏ ဘာ��နငးညမးပါသည (ဖရ� ဘာာဂ တကကသလ)။ ယငး�သည �ေနနငး �မးာလယာတ�၏ ဖ��စာည�ပ�
အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကဝေရ� လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငးပါ�ငးပြးပ� သက�ငးရာ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
�ငးရာလတဝေတာမး�ာ�နငး တ�ဖကလပဝေ�ာငးခ�သညအေပငး အာဖဂနနစာာတနနငး နဝေပါတ�တငးလည�
ပါ�ငးလပဝေ�ာငးခ�ပါသည။
ယငး�သည ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ�ငးရာ စာည�မး�ဉး�ဥပဝေေနငး ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ
တညဝေ�ာကဝေရ� စာသညနယပယမး�ာ�၌ စာာအပစာာတမး� ထတဝေ�မးမး�ာ�က က�ယက�ယေပန�ေပန�
ေပလပခ�ပြးပ� မးကစာခလန�ခစာမး�ကန�မး�ာ�အတက ဝေလက�ငးသငး�ကာ�ဝေရ� ပစာာည�မး�ာ�အေဖစာ အသ��ေပ
သည မးကစာပလန�ခ၏ လကစာ�စာာအပမး�ာ�တငး တ�ဖကဝေရ�သာ�ခ�ပါသည။ ကလသမးဂဂ ဖ��ပြးဖ�တ�တက
ဝေရ�အစာအစာဉး (UNDP)၊ နည�ပညာ�ငးရာ ပ�ဝေပါငး�ဝေ�ာငးရကဝေရ�အတက ဂ�ာမးနအဖ��အစာည�၊
ဂ�ာမးနနငးငး�ေခာ� ဝေရ�ဌာာန၊ ကနနရကေ အာေငးဝေနာ ဝေဖာငးဝေေ�ရငး�နငး ဖရကေရစာ အ�လဘာတဝေဖာငး
ဝေေ�ရငး�စာသညတ�၏ အတငးပငးခ�အေဖစာ ဝေ�ာငးရကပါသည။
74 ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာပ�ပ�ဝေရ� နငးငး�တကာအဖ��အစာည� (International IDEA)
InternationalIDEAအကျေးကြားကားးင�
ေမးကဝေရစာနငး ဝေရ�ဝေကာကပ��ငးရာ အကအညဝေပ�ဝေရ�နငးငး�တကာအဖ�� (International
IDEA) သည အစာ�ရအမး�ာ� ပါ�ငးဝေသာအဖ��အစာည�တစာရပေဖစာပြးပ� ကမးာာတစာ�န� ေမးကဝေရစာ
ဝေရရညတညတ�နငးဝေရ�ပ�ပ�မးဝေပ�ပါသည။ International IDEA ၏ လပငးန�တာ�နမးာ နငး�ယဉး
ဝေလလာလ�က အသပညာ ေဖည�ည�ဝေပ�ေခငး�၊ ေမးကဝေရစာ ေပေပငးဝေေပာငး�လ�ဝေရ�က အကအည
ဝေပ�ေခငး�၊ မး�ါေမး�ာ�နငး နငးငး�ဝေရ�အဝေပ� �သဇာသကဝေရာကေခငး�တ�ေဖငး ဝေရရညတညတ�နငးမးည
ေမးကဝေရစာအဝေေပာငး�အလ�က ပ�ပ�မးဝေပ�ရန ေဖစာပါသည။
InternationalIDEAသညမာညသညလာ�ပငန�မားး�ကား�လာ�ပကျေးဆးငပါသနည�။
ဝေရ�ဝေကာကပ�မး�ာ��ငးရာ၊ ဖ��စာည�ပ�အဝေေခခ�ဥပဝေေ တညဝေ�ာကေခငး��ငးရာ၊ နငးငး�ဝေရ�
ပါတမး�ာ��ငးရာ၊ ေမးကဝေရစာစာနစာတငး က�ာ�-မး အခန�ကဏဍာ�ငးရာ၊ အမး� �သမး�မး�ာ� နငးငး�ဝေရ�
ပငး� စာမး�ဝေ�ာငးနငးဝေစာေခငး��ငးရာနငး ေမးကဝေရစာ ကယတငးအက�ေဖတေခငး��ငးရာ နယပယ
မး�ာ�တငး လပငးန�မး�ာ�က သ��ပငး�ခ�ေခာ�လ�က လပငးန�ဝေ�ာငးရကပါသည။
၁။ ကမးာာတစာ�န� မးတက�ေပာ�ဝေသာ ပကတအဝေေခအဝေနအသ�သ�မး ေမးကဝေရစာ တညဝေထာငး
သည လပငးန�စာဉးမး�ာ��ငးရာ လကဝေတ�အဝေတ�အကြက�မးရရသည နငး�ယဉးဝေလလာ
ထာ�ဝေသာ အသပညာဗဟသတမး�ာ� ေဖည�ည�ဝေပ�ေခငး�
၂။ ေမးကဝေရစာ အငးစာတက���ရငး�မး�ာ�နငးလပငးန�စာဉးမး�ာ�က ေပေပငးဝေေပာငး�လ�ရာတငး
နငးငး�ဝေရ�ပါ�ငးဝေ�ာငးရကဝေနသမး�ာ�က အကအညဝေပ�ေခငး�နငး ဖတ�ကာ�လာပါက
နငးငး�ဝေရ�လပငးန�စာဉးမး�ာ�တငး ထဝေတ�ပါ�ငးဝေ�ာငးရကေခငး�
၃။ နငး�ယဉးဝေလလာထာ�သည အသပညာဗဟသတ အရငး�အေမးစာမး�ာ�က ေဖည�ည�
ဝေပ�ေခငး�၊နငးငး�ဝေရ�ပါ�ငးဝေ�ာငးရကဝေနသမး�ာ�က အကအညဝေပ�ေခငး�ေဖငး ေမးကဝေရစာ
တညဝေ�ာကဝေရ� မး�ါေမး�ာ�အဝေပ� �သဇာသကဝေရာကေခငး�
InternationalIDEAသညမာညသညကျေးနရးကျေးဒါသမားး�တငလာ�ပငန�ကျေးဆးငရကားပါသနည�။
International IDEA သည ကမးာာတစာ�န�တငး လပငးန�ဝေ�ာငးရကပါသည။ စာဝေတာ
ဟမး�ပြးမး�တငး ရ��စာကပြးပ� အာဖရက၊ အာရ-ပစာဖတ၊ လကတငးအဝေမးရကနငး ကယရစာဘာယန
ဝေေသမး�ာ�တငးရ��မး�ာ� ဖငးလစာထာ�ရပါသည။ International IDEA သည ကလသမးဂဂတငး
အပြးမး�တမး� ဝေလလာသေဖစာပါသည။
�ကားာဆ�ကား-<http://www.idea.int>
75နငးငး�ဝေတာ အပခ�ပမးကဏဍာ၏ ေဇငး�ပ�စာ�သတမးတမး
ISBN: 978-91-7671-347-1 (Print) ISBN: 978-91-7671-348-8 (PDF)
ဖ���စညး
��ပ��အခြေ
��ေေ
�ဥပ�ေ
တညး
���ာက
��ေငး��
လက
��တ��လ
မး��ည
�န�စာအခြေ
�ပ� -
န��ငး�ငး��
တာ�အခြေ
�ပ�ေ��ပ
����က
ဏဍ၏
ေ�ဇ��ငး
��ပ��စ�သ
တ�မး�တ
�မး�
ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေတစ�ေ�၏ အခြေဓ�ကက�သညး� လ�ပ�ငးန��တာဝန�မး�ာ�အခြေနက�မး� တစ��ပ�မး�ာ အခြေစ����
တစ��ပ�လညး�ပတ�န��ငး��န�အခြေတ�က� မး��ာငး�တစ�ေ�ေ�မး�တ��ပ�ပါသညး�။ ဤ ဖ��စညးး�ပ�အခြေ�ေ���ဥပ�ေတညးး
��ာကးေ�ငးး� လကး�တ�လမးး�ညနးစာအခြေပး - နငးးငး��တားအခြေပး��ပး���ကဏဍ၏ ေဇငးး�ပ�စ�သတးမးတးမးတ�ငး�
အခြေစ����စနစ�မး�ာ�က�� �လလာထားာ�ပြးပ�� အခြေ�ပ�ေ��ပ� ���ကဏဍသ��� ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေအခြေ� အခြေပ�န�ငး��ထားာ�
�သာ အခြောဏာာမး�ာ�၏ အခြေေန��ကဏဍန�ငး� အခြေတ��ငး��အခြေတာက�� နငး��ယ�ဉ�ဥပမးာမး�ာ��ဖငး� တငး��ပထားာ�ပါသညး�။
ယေ�စာအခြေ�ပ�သညး� International IDEA က ထား�တ��ဝထားာ��သာ ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေ တညး���ာက�
�ေငး�� လက��တ��လမး��ည�န�စာအခြေ�ပ�တ�ငး� အခြေေန�� ၄ အခြေ�န�ဖငး�ပါဝငး�သညး�။
လမး��ည�န�စာအခြေ�ပ�တစ�အခြေ�ပ�လ���က�� အခြေ�လက�ထား�န��နစ�စာအခြေ�ပ�အခြေသ�ငး� PDF ဖ��ငး�အခြေ�န�ဖငး� https://
www.idea.int/publications/catalogue/practical-guide-constitution-building?lang=my တ�ငး�
����န��ငး�ပြးပ�� ယငး��တ�ငး� မး�တ��က�န�ေါန�� (အခြေေန�� ၁)၊ အခြေ��ေေ�မးမး�ာ�န�ငး� အခြေ�ပန�အခြေလ�န�ေ� �တ��က��န�သာ
အခြေ��ကာငး��အခြေ�ာမး�ာ� (အခြေေန�� ၂)၊ လ�အခြေေ�ငး�အခြေ������ငး��ာ ဓ�လထား���တမး��တညး���ာက��ေငး�� (အခြေေန�� ၃)၊
ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ�ေ တညး���ာက��ေငး��တ�ငး� ဥပ�ေ�ပ�လ�တ��တာ�န�ငး� တ�ာ�စ��ငး����တ���၏ ေ�ဇ��ငး��ပ��စ�
(အခြေေန�� ၅ န�ငး� ၆) န�ငး� ဖ���စညး��ပ��အခြေ��ေေ�ဥပ �ေတညး���ာက��ေငး��န�ငး�စပ�လ�ဉ��၍ ဗဟ��ေ��ပ�က��ငး�မး��လာေ�
ထားာ��သာ အခြေစ����ပ��စ�မး�ာ� (အခြေေန�� ၇) တ���ပါဝငး�သညး�။
International IDEA
စတ�န��စ���ာဂ�
SE- ၁၀၃၃၄၊ စ�တာဟ�မး��ပြးမး���
���ေငး�န��ငး�ငး�
ဖ�န��န�ပါတ� - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀
အခြေ���မး�လ� - [email protected]
ဝ�����ေ� - www.idea.int
International IDEA Myanmar
�မးန�မးာန��ငး�ငး�အခြေ��ေစ��က�ရး���
၆၈(��)၊ ��ာစ�လမး��၊ ဗဟန��ပြးမး���နယ�၊
�န�က�န�၊ �မးန�မးာန��ငး�ငး�။
ဖ�န��န�ပါတ� - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄
အခြေ���မး�လ� - [email protected]
ဝ�����ေ� - www.idea.int