planiranje hiba

8/2/2019 Planiranje hiba

1/14

PLANIRANJE RATIOTERAPIJE

UVOD

Eksternalno zraenje fotonskim snopovima obino se provodi sa vie zranih snopova (izvie polja zraenja) s ciljem da se postigne homogeni raspored doze u ciljnom volumenu

(volumenu koji se cilj zraenja) uz istovremeno to je mogue manje zraenje okolnih

normalnih tkiva. ICRU Report No. 50 i 62 (International Cmmission on Radiation Unitsand Measurements (ICRU) Prescibing, recording and reporting photon beam therapy,

ICRU Report 50, and Report 62, Bethesda, MD USA, 1993) preporuuje da doza u ciljnom

volumenu bude unutar (ne varira) +7% i -5% propisane doze u definisanoj taci unutar

targeta (referentna taka). Moderna radioterapija fotonskim snopovima provodi se

razliitim energijama i veliinama polja (povrina ulaza zranog snopa , polje zraenja jesvjetlosna projekcija zranog snopa na povrini tijela) i sa jednim od dva konvencionalna

namjetanja: konstantne distance izmeu izvora i koe, SSD (skin source distance), iliizocentrinog namjetanja gdje je distanca izmeu izvora i izocentra (centra u ciljnom

volumenu kroz koji prolazi osovina rotacije gentrija) konstantna, SAD (ili FAD)- (source

axis distance).

Kod SSD postavljanja, distance od izvora do koe pacijenta ostaje ista za sve

zrane snopove, dok je kod SAD centar ciljnog volumena izocentar maine(centar kroj koji prolazi osa obrtanja-kretnji izvora maine).

Energije fotonskih zranih snopova su u rasponu od povrinske rtg terapije (30-100

kV), ortovoltane ( 100-300 kV), do megavoltane (Co-60 25 MV akceleratri)

Veliine polja su u rasponu od malih cirkularnih kod radiohirurgije (gamma knife,cyber knife, stereotaktina radiohirurgija sa fotonima linearnog akceleratora), do

standardnih etverouglih polja raznih veliina (max. 40 cm za standardnu distancu),

do veoma velikih kod zraenja cijelog tijela (total body irradiation-TBI)

Izodozne krive

Izodozne krivulje nastaju kombinacijom (povezivanjem) taaka u fantomu ili ciljnom

tkivu, a koje primaju istu dozu. Izraunavaju se raznim dozimetrijskim mjerenjima, anajvia doza se smatra 100%. Krivulje su poredane procentualnim redoslijedom, i koriste

se za grafiki prikaz distribucije doze u ciljnom tkivu (target volume). Distribucija

zraenja u ciljnom tkivu i okolnim strukturama tako postaje vidljiva iz razliitih uglova.

U ravni izodoznih krivulja Y-osa pokazuje dubinu ispod povrine koe, a X-osa pokazujeraspon u polju.


2/14

Odnos, izraen u %, absorbovane doze centralnog zraka (axis) na dubini d i absorbovane

doze u referentnoj taki d1


3/14

CILJNI VOLUMEN

ODNOS VOLUMENA I DOZEZRAENJA (ICRU 50 )

Ciljni volumen (CV)Ciljni volumen (CV)

KliniKliniki ciljni volki ciljni vol.(CTV).(CTV)

Planirani ciljni volPlanirani ciljni vol.(PTV).(PTV)

ZraZraeni ciljnieni ciljni volvol..(ITV:Treated vol.+OR)(ITV:Treated vol.+OR)

RiziRizini organi (OR)ni organi (OR)

VVrurua ta taakaka (Hot Spot)(Hot Spot)

1.1. International Commission onInternational Commission onRadiation Units and MeasurementsRadiation Units and Measurements

(ICRU). Prescibing, recording and(ICRU). Prescibing, recording and

reporting photon beam therapy, ICRUreporting photon beam therapy, ICRU

Report 50.Report 50. Bethesda, MD,USA: ICRU,Bethesda, MD,USA: ICRU,

1993.1993.

ZraZraenje nakon odstranjenog tumora lijeve dojke.enje nakon odstranjenog tumora lijeve dojke.

Prikaz rasporeda doze u centralnom planu. 1Prikaz rasporeda doze u centralnom planu. 1--Tkivo dojkeTkivo dojke

(ciljni volumen)(ciljni volumen)--svijetlocrvena. Isprekidana svijetlocrvenasvijetlocrvena. Isprekidana svijetlocrvena

linijalinija--granica Planiranog ciljnog volumena; 2granica Planiranog ciljnog volumena; 2--OROR--RiziRizinini

organiorgani--pluplua i srce. Isprekidana plava linijaa i srce. Isprekidana plava linija 95% izodoza95% izodoza

obuhvata ciljni volumen. Izodoze: 95% tamnoplava, 105%obuhvata ciljni volumen. Izodoze: 95% tamnoplava, 105%

tamnocrvena, 50% zelena, 20% svijetloplava.tamnocrvena, 50% zelena, 20% svijetloplava.


4/14

Build-Up Region

Podruje izmeu koe i dubine maksimalne doze (Dmax) kod megavoltanih snpova arezultat je deponovane kinetike energije u pacijentu od sekundarno nabijenih estica

osloboenih u pacijentu interakcijom fotona (fotoelektrini efekat, Komptonov efekat,

produkcija parova).

Ds = povrinska doza sa ulazne strane zranog snopa

Dex= doza na povrini koe sa izlazne strane zranog snopa

Dmax = maksimum doze obino normaliziran na 100.

Modifikatori zranih snopova

BolusBolus se koristi za kompenzaciju tkiva, popunjavanje neravnina-udubljenja na povrinikoe i stavlja se na kou ravno ( okomito na osovinu zranog snopa). Napravljen je odmaterijala koji je ekvivalentan tkivu. Koritenjem bolusa poveava se apsorpcijarasipnog zraenja u koi. Zato ulazna doza u koi raste poto je bolus u kontaktu skoom (Dmaxje blizu povrine koe). Bolus se dakle stavlja i na ravne povrine uklikoelimo maksimalnu dozu apsorbovanje energije (Dmax) podii u povrne slojeve ( ako

je cilj zraenja koa).


5/14

Sl. Bolusni material i njegov efekat na kou

Kompenzacijski filteri (Kompenzatori)

Distribucija doze nije homogena ako povrina pacijenta nije ravna. Stoga se

kompenzacijski filter postavlja izmeu izvora zraenja i koe pacijenta da reducira

isporuenu dozu na podruje sa tanjim slojem tkiva da bi se postigla homogenostdistribucije doze u iradiranom volumenu. Kompnzacijski filteri se prave od mjeavine

aluminija i bakra i dizajnirani su individualno da kompenziraju neravnine tkiva.


6/14


7/14

Klinasti filteriMetalni klinasti filteri mogu se koristiti kod zraenja fotonima i na ravnim povrinama pod

kosim uglovima. Ovi filteri mogu biti statini, dinamini ili morotizovani. Najee se

koriste kod tangencijalnih zraenja (podruja dojke, glave i vrata) u cilju postizanjahomogenosti dozne distribucije i da preveniraju vrue take i hladne take u poljimazraenja.

Zatitni blokovi

Prave se sa ciljem zatite normalnih struktura koje ne treba zraiti (u poljima zraenja).Dva su tipa zatitnih blokova. Standardni blokovi dobijeni zajedno sa opremom za

teleradioterapiju, imaju razliit oblik i veliinu, a dizajnirani su prema potrebama

podruja koje treba zatiti ( na pr blok za bubreg). Individualno izlijevani blokovi prave se

u modelarnici a prema simulacijskoj slici.Standardni blokovi koriste se samo u sluaju hitnosti, inae se prave individualni.

Nainjeni su od Cerrobend legure-mjeavine olova (26%), bizmuta (50%), cinka (13.3%) i


8/14

kadmiuma (10%) koji se zagrijava na 700C i ima filtersku poluvrijednost (HVL) od 1.3 cm.

Individualni blokovi imaju i tu prednost to je divergencija snopa vrlo blizu regije koja se

titi i lahko se postavljaju fiksirani na pleksinosau. Meutim njihova izrada oduzimamnogo vremena i skupi su.

Debljina materijala koji smanjuje intenzitet ulaznog snopa zraenja na polovinu inicijalne

vrijednosti zove se filterska poluvrijednost (half- value layer, HVL), a izraava se u mm ilicm absorbirajueg materijala, od kojih se uglavnom koristi aluminij, bakar i olovo.

Individualno izraeni blkovi za individualno dizajniranje ciljnog volumena (i zatitu

okoolnih tkiva koja ne treba zraiti).

Multilif Collimator (MLC)Iregularna polja se ne mogu oblikovati bez individualnih blokova u konvencionalnimradioterapijskim mainama. Sistem kolimatora u kobaltnoj maini i starim akceleratorima

omoguava samo etverougla polja zraenja. Multilif kolimatori sastoje se od vie listova

od kojih se svaki moe kretati neovisno. Araniranjem tih listova oblikuju se iregularna

polja zraenja kakva zahtijeva tretmanski plan.


9/14


10/14


11/14


12/14

Treba upamtiti

Efekat zatite koe i sposobnost prodiranja zrang snopa raste sa porastom energije

Komptonov efekat je dominantan kod linaka, dok je kod Co-60 maina dominantanfotoelektrini efekat.

Izvor Co-60 ima dijametar 2 cm, stoga ima veu penambru nego linak, pa je granica polja

zraenja otrija kod linaka.

Fizika penambra je direktn proporcionalna energiji

Za Co-60 5 mm

Za 6 MV 3 mmZa 25 MV 2 mm

Geometrijska penabra je direktno proporcionalna dijametru izvora


13/14

Kona doza raste sa porastom energije elektrona

Kona doza opada sa porastom energije fotona

Prednost TLD dozimetara u odnosu na jonizacijsku komoru je to mogu biti

koriteni in vivo.

Maksimala debljina blkova za elektrone je 1 cm.

Debljina olovnog bloka za elektrone 0.5 cm (5 mm) za svaku energiju MeV

Debljina bloka (olovo):

Za Co-60, 5 cm

Za 6 MV X-zrake 6 cm

Za 25 MV X-zrake 7 cm5 HVL: 3.125% radijacije kja prolazi ispod blka kod Co-60. Za linak, debljina

bloka je 4 HVL

Stara jedinica za ekspoziciju, rentgen, ne moe se kristiti za zraenje esticama. Ona sekristi samo za ekspoziciju X-zracima i gama zracima.

Elektron gubi 2 MeV-a energije kada prolazi kroz 1 cm mehkog tkiva.

Fotoni se prostiru brzinom svjetlosti jer nemaju masu, elektroni su sporiji jer imaju masu

(makar i minimalnu).

Poto elektroni pokazuju brzi pad doze u dubinu, tkivo iza targeta je zatieno, apovrinska doza kod elektrona je uniformna (na cijeloj povrini polja ista).

Mogui scenario kada foton ue u ljudsko tijelo

- Nema interakcije


14/14

- Deava se interakcija foton-materija, koja skree foton sa njegove originalne

putanje

- Rasipni fotoni mgu prducirati sekundarne fotn-materija interakcije

planiranje hiba

Documents