open space typology as a framework for design of the ... · open space typology as a framework for...

35

Open Space Typology as a Framework for Design of the Public Realm

Beverly A. Sandalack and Francisco G. Alaniz Uribee-mail ?

The urban experience

Critics of the placelessness of much contemporary urban form and the

decline of the public realm have been numerous, and they have also eff ec-

tively drawn attention to the general qualitative decline of public space in

North America. Jane Jacobs1, Leon Krier2 and Kevin Lynch3 focused their

criticism on urban form, specifi cally the unsatisfying products of modern

development and the lack of proper public urban spaces. Roger Trancik4

brought the term ‘lost space’ into our vocabularies - a new category of

space made necessary by the proliferation of surface parking, empty lots

and traffi c interchanges.

Michael Hough5 and Edward Relph6 eloquently pointed out the lack

of sense of place of much of modern development, and have been among

those who have protested the trend of cities to become standardised in their

appearance and function. Although it can be argued that many cities are re-

cently starting to see a resurgence in public realm design, many of the new

public plazas depend on programming to keep them full of people; places of

spectacle and entertainment have come to replace ordinary civic space.

Over time, the typological rules for space-making, along with its clear

vocabulary, have been somewhat lost. This concern is summarized apo-

calyptically by Manuel Iniquez:

Keywords:urban typology, public realm, urban design

5/2010 The Faces of Urbanized Space

36

“The city, ancient or modern, has some characteristics that defi ne it

forever: the street, the square, the public buildings, the residences, have

established between them, through a slow and uninterrupted process,

laws of composition… If such compositional laws are forgotten, as in re-

cent years, the City, deprived of measurement and proportion, corrupts

the architectural components within it, creating a monstrous medley

which can never be called a true City”7.

How did we get here?

Most cities and towns in North America are less than 200 years old - many

are barely a century old - and they rapidly went from primitive conditions

to total modernity. Early public spaces were an integral part of the urban

structure of most Canadian towns and cities. Most of these settlements

were planned and designed during the time when ideas of urban form

included public space as a matter of course, and streets were considered

as part of the public realm.

Many Canadian cities were planned around a central public space,

and its streets and public open spaces extended out from that. Pub-

lic spaces included railway gardens (a distinct North American form),

central memorial parks, and public spaces associated with public build-

ings, as well as recreation parks, schoolyards and churchyards. For ex-

ample, the city of Halifax was built around the Grand Parade. Grand

Parade in Halifax, Nova Scotia is the oldest town square in Canada,

Another example may be found in numerous public gardens were built

in western Canadian towns and cities similar to that found in Olds, Al-

berta. Early Regina included Victoria Park, and Winnipeg is centred

on the legislative grounds. Smaller towns, as well, were established

around an important public space; countless prairie towns included

a public garden adjacent to the railway station and the emerging com-

mercial street.


37

In the case of Calgary, the original

plan was a grid network of streets –

typical of towns and cities built on

the western railway. The fi rst com-

missioned city plan was prepared by

Thomas Mawson in 1912. Mawson

envisioned a system of streets, civic

spaces and squares, oriented to-

wards the rivers, and modeled after

the City Beautiful movement. The

plan was clearly based on a strong

vision of the public realm and its im-

portance, but due to the combina-

tion of an economic downturn, World

War I, and what was considered by

City Council as the inappropriate-

ness of some of Mawson’s architec-

tural ideas, it was never carried out.

Over time, traffi c fl ows and cir-

culation superseded public space as a part of the permanent infrastruc-

ture, and during the 1960s and 1970s, ambitious urban renewal schemes

transformed many Canadian cities. Town planning departed from the

tradition of designing around the public realm, and became a practice

that facilitated commerce and the associated automobile traffi c. History,

tradition, and local and regional identity were thought to be anti-prog-

ress and old-fashioned, and now economic development generated by

private enterprise took precedence over the concern for the provision of

public amenities. As a result, huge pieces of cities, towns and landscapes

were destroyed to make way for new developments. Historic evolu-

tion analysis reveals that many public spaces were destroyed as urban

redevelopment occurred. In many places, the original fi ne-grained and

human-scaled fabric of blocks, sidewalks, and squares was replaced with

something much coarsely grained. Examples from Calgary and Halifax

are illustrated here.

Figure 1. The excerpt from the Mawson plan, source: Mawson 1912, Glenbow Archives NA-2018-1


38

Up to the 1960s the Calgary downtown had evolved as a fi ne-grained

fabric of small lots that accommodated several types of public space

(including a railway garden, city hall plaza, and several smaller urban

squares). Modernist notions combined with urban renewal to result in

fragmentation and deterioration of the public realm, and by the time

of the 1982, functionalism had edged out civic design as a determinant

of urban form. Land uses such as parking were considered more impor-

tant than the public realm, and huge swaths of urban fabric were torn

down and replaced with surface parking, eliminating many public spaces.

In 1988 one large commercial block of the downtown was rebuilt as Olym-

pic Plaza – to become a place of spectacle rather than a public square.

An area of some 16 acres of downtown Halifax was razed in the urban

renewal scheme, resulting in elimination of tenements and the creation of

some new economic initiatives, and drastically altering the fabric of the

city. The street pattern of Halifax had changed very little since it was estab-

lished in 1749, however as a result of one ambitious scheme, several cross

streets were eliminated, and several small blocks were replaced by massive

buildings, with a resulting decline in the quality of the public realm.

Recently, many cities have embarked on processes of re-urbanization.

In an eff ort to counter suburban spread, municipalities are encouraging

redevelopment and increases in density in inner city areas, and down-

town living has regained much of its cachet. The new residents require

open space and also have a greater expectation of urbanity in their sur-

roundings. As a response, ambitious public realm improvement programs

are becoming more common.

In the suburbs, some recent neo-urbanist developments exhibit an in-

terest in higher quality urban form and urban life, as well as a nostalgia for

many kinds of public space that were formerly more common. This has of-

ten manifested itself in the creation of new urban types that provide the

ingredients necessary for a more humane urban environment, but in some

cases, create a puzzling temporal and locational discontinuity8 . While this

is an improvement in many ways over the suburban form of the previous

decades, and acknowledges the place of public space in the suburb, it still

does not seem to appropriately contribute to the public realm.


39

Without a theoretical underpinning of the vocabulary and the meth-

ods and tools that provide a framework for urban design, the public realm

has little chance of intentionally being brought into existence, and when

it does, it is often relegated to the ranks of nostalgia or spectacle. This

paper will discuss the need for a framework and a typology for the public

realm.

Framework

A framework for considering the built environment was developed over

the course of several projects and publications9. In this framework, the

built environment is understood to be composed of several inter-related

‘layers’, as illustrated in fi gure 6. Each layer represents a degree of per-

manence.

Figure 2. A view of Mackenzie

Towne Square, Calgary, photo:

B. A. Sandalack, 1997


40

Layer 1 Landscape

The land, and landscape character, is the most permanent aspect of the built

environment, with the greatest potential to contribute to a sense of place.

Urban design can be one of the best ways to express good conservation

practices, and to create places that have a relationship to the landscape.

At the scale of the neighbourhood, careful attention to the topography, the

natural features, the view and the connections can help to create memo-

rable places with a strong foundation in the landscape. Good urbanism is

good environmentalism. This can be expressed in highly urban ways.

River path systems or waterfront developments are invariably suc-

cessful, possibly because they build on the natural features of the city.

Calgary’s exceptional urban path system, based on the Bow and Elbow

Rivers and Nose and Fish Creeks, Winnipeg’s river path system, based on

the Red and Assiniboine Rivers, and Halifax’s waterfront are examples.

The Assiniboine and Red River Path System in Winnipeg displays how

a connection with the landscape and commitment to the public realm

Figure 3. Framework for built environment, concept by B. A. Sandalack, 2000, re-drawn by Francisco Alaniz Uribe, 2005


41

has brought four-season value. Winnipeg is, like many Canadian cities,

a winter city, and the path system is used year-round. This development

illustrates the integration of design (for example, the bollard/light fi xtures

were designed to withstand the yearly spring fl ood), maintenance (most

years the path is plowed and kept clear for walking and cross country ski-

ing), and planning (the paths converge at the Forks plaza and market, in-

tegrating the network of high quality spaces) to reinforce the importance

and priority of the public realm.

Layer 2 Public realm

The public realm constitutes the next most permanent component of the

built landscape.

Much of our everyday urban existence occurs within the shared city

spaces, defi ned by both public and private buildings, and made up of

streets, parks, squares and plazas. These elements, known collectively

as the public realm, are spaces where all citizens can be by right. They

Figure 4. Stephen Avenue

Mall in Calgary as a place of frequent

ad hoc meetings, photo: E. Negelev


42

provide primarily access - to homes, offi ces, public buildings, places of

entertainment and culture. They also provide space for the many other

functions traditionally associated with urban life, such as markets and

public festivals, play, and importantly, the ad-hoc meetings and happen-

ings that make urban life “urban”. These are places where the heart of

public life seems to beat at its fullest – they are the “streets full of life”

and “places full of time”10 that help to make a city memorable and enjoy-

able. Within this context, the public realm is the receptacle that contains

and facilitates urbanity, and our experience of the city is mostly of it. It is

mostly from the pedestrian space that we experience the city. The ad-hoc

meetings on Calgary’s Stephen Avenue Mall are examples of where public

space provides the setting for public life.

Block patterns, the structure of streets, and the designation of land

uses and public space are relatively permanent components of the built

environment. Once established, these are very diffi cult and costly to re-

develop, or unlikely (in the case of attempting to convert a park to an-

other use) to change.

Residential streets may be found, conceived and designed when ideas

of the street as public space informed the type, and where the buildings

had a clear relationship to the street. In opposition more recent residen-

tial streets are designed according to a transportation model rather than

according to typology. Thus the public role of the street has been neglect-

ed, and is unsupported by the building edge.

Figure 5. A comparison

between clear and distorted relationship between building and

public space, photo: B. A. Sandalack,

westend Halifax, 1993, and Lake Chaparral,

Calgary, 2001


43

Layer 3 Built form

Buildings are the most visible part of the urban environment, and they

sit within the infrastructure of the public realm, and are somewhat less

permanent. Several generations of built form will come and go within the

life cycle of the urban structure, however if the frame of the public realm

is intact, then the built form has an opportunity for more of a sense of

continuity and meaning over time.

Public space is largely shaped by the buildings around its edges. The

outside of buildings form the inside wall of the public realm, and all build-

ings therefore have a responsibility to help shape space. Making a good

street is diffi cult when the edge conditions are not supportive.

Layer 4 Program

Each individual building, if it has a resiliency of form, may be used for

various activities or programs over its lifetime. The robustness of built

form contributes further to the establishment of a sense of place through

continuity of form, rather than continually rebuilding in the name of new-

ness. Buildings of a similar type, in this case low rise apartment buildings

in Calgary, have very diff erent potential resilience. Some of them could be

successful for a mix of uses, including retail at the lower levels, because of

its small front setback and the way its entry and windows addressing the

street. Others would not likely be able to be converted to anything other

than apartment use.

Layer 5 Trends and fashions

The least permanent aspects of the built environment, and of design ac-

tivity, are the transient and ephemeral trends and fashions. While these

frequently add qualities of delight and contemporariness to the built en-

vironment, there is normally a built-in obsolescence to them, and they


44

should be understood as the least

permanent, although not neces-

sarily the least important, aspects

of urban design. Public art is a way

to express something of the con-

text and culture.

It may be that those public

spaces that attract and compel us,

and that are cited as exemplary

places are those that exhibit this

framework, and that have correct

relationships of the various com-

ponents.

The Campo in Siena has deep

connections to landscape and is

widely acknowledged as a super-

lative public space. The arc of the

street and the slope of the plaza

derive from the original topogra-

phy, and from a pilgrimage route that followed the curve of the land. The

piazza was eventually formalized, and aside from the city hall and tower

that provides a strong focal point, it is surrounded by a series of similar

buildings with a common roofl ine. There are public uses at the ground

fl oor that animate the piazza at all hours (there are many restaurants and

cafes), and offi ces and residential in the fl oors above. The piazza itself is

a study in simplicity. A fountain, a series of bollards around the perim-

eter, and practical paving materials are all that are contained in the space.

It is the scene of much activity, most notably the Palio, a mad horse race

that has been held for centuries, and that involves families and communi-

ties and tourists. But mostly, the Campo just exists as a potent place and

a strong attraction for locals, tourists, and urban pilgrims. It is remarkably

consistent with the framework just explained.

Despite the lessons that places like Siena’s Campo provide, cur-

rently more attention seems to be paid to the more ethereal aspects

Figure 6. The sculpture in

Calgary, deriving its meaning from the geology and

archeology of the region, photo:

Braden Abrams Reid, 2006


45

of culture, i.e. to programming, and to trends and fashions, than to

the more permanent elements – the public realm and the landscape.

This leads to a focus on purpose-built spaces and buildings where the

continuity of urban form and structure is less likely. The public realm is

often now relegated to the abstract notions of ‘open space’ and ‘green

space’, or to the idea of space as relief from the urban condition, and

not as an integral part of it. It is also often just considered as places

of entertainment and spectacle, rather than of civic importance. Lost

is the once-cohesive relationship between built form and the urban

landscape, coincident with the loss of a language of public space. This

language is what once provided the vocabulary for conceptualizing,

designing and realizing a coherent and high quality infrastructure of

public streets and spaces.

Typology

The condition of urban space clearly requires attention in a systematic

way as a focus of study, in order to avoid the creation of space by default

as is the case of much of the contemporary public realm. Development of

a working typology of urban space can provide a way of analyzing exist-

ing and designing new forms, as well as a tool for teaching urban design,

planning and architecture.

Typology is the study of elements that cannot be further reduced.

The word ‘type’ represents “not so much the image of a thing to be cop-

ied or perfectly imitated as the idea of an element that must itself serve

as a rule for the model”11 . A type is more of a principle that guides the

creation of form, and something according to which one can conceive

works that do not necessarily resemble one another. Types in built form

developed according to both functional requirements and aesthetic con-

siderations. A particular type (of building or public space) is associated

with a form as well as with a way of life. Types are general (for example,


46

school, church, town square, boulevard) but also culture specifi c, i.e.

the particular shape and details of a type vary from society to society.

Type signifi es something more permanent and long lasting than func-

tion. With this understood, the concept of type then becomes the basis

of design of the public realm.

Built form typologies have been valuable in architecture12, and are

considered by many to be the basis for architectural design, where ele-

ments of building structure, form, and organization fi gure into the com-

fort and appropriateness of any building. By contrast, the urban context -

the public realm - has not received the same attention, although typology

applies to elements of a city as well as to buildings.

A language of open space types can provide the vocabulary for con-

ceptualizing, designing and realizing a coherent and high quality infra-

structure of public streets and spaces. Development of a typology of open

space can help in understanding the relationship between the physical

form of the open space, the functions it provides, and the relationship to

other built form elements.

Public space typology must also be considered within the morphol-

ogy of the city. A space or street by itself as a public space is meaningless

– it must be conceptualized and designed in relation to its physical and

spatial context. Design of urban space needs to consider both the quali-

ties and characteristics of the space and its edge conditions, as well as its

relationship to the rest of the infrastructure of streets and spaces.

Typology is not neutral – spaces should be designed and analysed in

terms of their viability as containers for public life. And this presumes

that the role of the city is to serve all citizens as a matter of public ame-

nity, a view diff erentiated from that of the city as a conglomeration of

individual functions and destinations, with no function for the city as

a whole. The typology so defi ned then determines the internal design

vocabulary, edge conditions, vegetation and other design elements.

Much of the inappropriateness of design occurs when it is not typologi-

cally informed in this way. A typology of open spaces is outlined below,

and examples are discussed.


47

Street

Residential streets

Commercial streets

Civic boulevards

In Canada, the street symbolizes public life, and has a role similar to

squares and plazas in many other parts of the world. However, over time,

the street has become primarily a structure for moving traffi c, rather than

the multi-purpose instrument that it used to be, and still is, in the best

parts of cities. All streets should be places of quality, and deliberately de-

signed parts of the public realm, since it is mostly from the pedestrian

space that we experience the city. How many of us have explored Paris,

Barcelona, New York, London or Montreal by car? Urban experience is

necessarily pedestrian.

The street is a major component of the public realm. We know good

streets when we see them, and our memories of many cities are of these

places. Le Champs-Elysees in Paris, Las Ramblas in Barcelona, and Fifth

Avenue in New York conjure up the character of those cities and the spirit

of their public urban life. A version exists in every Canadian city and makes

up part of their civic identity - Rue St. Denis and Ste. Catherine Street

in Montreal, Spring Garden Road and Argyle Street in Halifax, Osborne

Street and Corydon Avenue in Winnipeg, Whyte Avenue in Edmonton,

and Robson Street and Denman Street in Vancouver are a few of these

good streets. In Calgary, the examples include 4th Street SW, 17th Ave-

nue SW, 9th Avenue SE, 10th Street NW and Kensington Road NW. These

emerged independently and over time, are popular with local residents

and have become destination spots.

Successful commercial streets that attract pedestrian traffi c seem to

have similar characteristics. They are edged by mixed use buildings, usu-

ally fronting close to the property line, with retail uses at the ground fl oor

and offi ces and residential above. The land subdivision along the street is

typically narrow enough to result in a variety of businesses and a frequent

rhythm of entries - the things that pedestrians, with their slow pace, can


48

take in, and are attracted to. The character of the street is in large part

a result of the construction of its edges. The outside of a building is the

inside of the street, and from that perspective, buildings are important

for the spaces that they create by their arrangement and placement on

their lots. An active and continuous street wall of common building edges

fronting onto a well designed sidewalk with ample proportions and good

details provides the setting for a pedestrian culture. Street trees, well

placed benches in sunny spots protected from the wind, and lack of clut-

ter help to create a comfortable human scale, and even in winter Calgar-

ians fl ock to places where these simple amenities are provided; people

always attract more people. These successful streets also seem to have

a suffi cient population within their catchment area - they have the den-

sity, and therefore produce the required urban intensity.

Residential streets are also an important part of the neighbourhood

public realm that should be deliberately designed. Their criteria for suc-

cess are diff erent than those for the commercial streets, however they

still should emphasize a responsiveness to human scale.

Figure 7. Example of successful segment of Calgary commercial street, photo: B. A. Sandalack, 2004


49

Figure 8. Example of successful

segment of Calgary commercial street,

photo: B. A. Sandalack, 2004

Figure 9. Example of successful

segment of Calgary commercial street,

photo: B. A. Sandalack, 2004


50

Three phases of Calgary’s residential neighbourhood development show

the variety that is possible within the typical sixty-six foot right-of-way.

Sixty-six feet was the length of a surveyor’s chain, and this arbitrary unit of

measurement was used to establish the normal road right of way between

property lines. Street layout within that right-of-way varies greatly, and can

include sidewalks on one or both sides, treed boulevards, and street trees,

or can consist only of the driving surface. Streets as public space need to

include sidewalks, street trees, and planted boulevards in order to provide

the scale and amenities that pedestrians require, otherwise they become

simply devices for moving cars, and hostile environments for people.

In the early 1900s, the block pattern usually extended and grafted

onto the existing grid framework, and the street was considered a public

thoroughfare. The City was responsible for planting street trees on boule-

vards which separated the sidewalks from the streets, providing a clear

defi nition between public and private space. Neighbourhoods with this

type of street are still the most walkable, with the permeable grid pro-

viding a choice of routes. Calgary’s established neighbourhoods contain

many uncommonly beautiful streets like these.

During the post World War 2 building boom, planned neighbourhood

units, organised around a centrally located school, resulted in a broad

band of development surrounding the downtown core and established

grid neighbourhoods. The street became an engineering problem of traf-

fi c effi ciency, and street tree planting became the responsibility of indi-

vidual developers. Treed boulevards were omitted, and trees that were

planted were set back some distance from the front sidewalk, reducing

the sense of structure, enclosure and human scale of the streetscape.

Over the last several decades, the street seems to have become solely

a device for moving and storing cars. Edges of most new communities

are high volume collector roads, with huge land buff ers between diff erent

neighbourhoods, and sidewalks are often missing from one or both sides

of the street. Back lanes are usually not included, and huge garages front

onto the streets requiring driveways and curb cuts for auto access. Since

underground utilities and driveway access now needs to take place in the

front of the houses, street tree planting is usually impossible.


51

Square

Civic square, plaza, place (Fr.), piazza (It.)

Church square

Market square

Collegiate square

Most squares can be considered as either a land parcel that is associat-

ed with an adjacent building (for example a church square, courthouse

square or collegiate square) or as an independent land parcel.

Similar to streets, the urban experience of squares is partly created

by the character and form of the built edge, which is made up of both

public and private components, usually buildings, that act to defi ne and

articulate public space.

Two examples of independent land parcels in Calgary, Alberta will be

explained to illustrate how typology and vocabulary should help to in-

form design. In the case of Olympic Plaza, despite much investment in

design, details and materials, because of the incorrect edge conditions,

the plaza is not successful as a public space and depends on signifi cant

programming to bring in people. In the case of Tomkins Square, despite

the lack of good design, the square is a popular public space, because it

has the correct edge conditions. The vocabulary of the urban context in

each case strongly infl uences the use and success.

Olympic Plaza was built in downtown Calgary in conjunction with the

1988 Winter Olympics and is a place of spectacle, and one of the contem-

porary visual icons of the city. It was created by a political act that as-

sembled the majority of an entire block and that joined to an adjacent

block by a pedestrian mall, and that ignored the block patterns, lot sub-

division patterns, building types, and land uses over most of a century of

Calgary’s development. Although it has a prominent location and is fi lled

with many high quality elements and public art pieces, it is not a success-

ful public space. Aside from the many programmed events and lunchtime

offi ce workers, it is usually vacant except for vagrants and drug dealers

in the evening. It is also not typologically appropriate. The public build-


52

ings around the edges (Arts Centre, Concert Hall, City Hall) are separated

from the plaza and don’t contribute to it – there is little transition be-

tween the buildings and the space. The plaza’s size, shape and even its

existence do not help one in understanding anything about the city form,

and despite much eff ort13, do not contribute much to civic life. It is a place

of spectacle designed around program, not typology, and is dependent

upon programming in order to function as a public place. The City has

been engaged for many years14 in populating the plaza with “desirable”

clientele, however this requires considerable eff ort and much program-

ming of events.

Analysis of the public edges of the plaza and the adjacent streets

shows that most of the buildings contain private uses, with few open-

ings onto the space. The plaza is diffi cult to animate without program-

ming since the edge conditions do not form the appropriate enclosure for

a public square.

Tomkins Square occupies a half block by one block area on 17th Avenue

and 8th Street S.W. Calgary. It was dedicated in the early 1900s as a public

space, and was renovated several times, most recently in the last decade.

Figure 10. Olympic Plaza in Calgary , photos: B. A. Sandalack, 1999


53

It is located at the intersection of two busy streets, and its context (mixed

use including high density residential), edge conditions (small lots, many

entries, many uses), and exposure (sunny and with no tall buildings

nearby to create shade or wind turbulence), refl ect its appropriate urban

square typology, although the internal elements and design are inappro-

priate. Contained in this small plaza are: a gazebo, a fountain, naturalis-

tic groupings of sandstone, formal paths and fl ower beds, a geometric

maze of paths, wooden sculptures of books, several commemorative

cairns, over two dozen benches, several kinds of waste receptacles and

light standards, and a tossed salad of plantings. Too many ideas, many

of them out of place, for a small urban square! However, although its in-

ternal design is confused, the edge conditions contribute to the park’s

success. It is always full of people, un-programmed, exercising their civic

rights to gather in a civic space. The older buildings and the newer build-

Figure 11. Degree of publicness of the edges of Olympic Plaza indicated by colour: public areas – light, and private areas – dark, drawing, 2000


54

ings have similar characteristics – narrow lot subdivision, many entries,

and a mix of uses. And, it has occupied this space for almost the entirety

of Calgary’s history, giving a sense of continuity to the street. The degree

of publicness of the edges of Tomkins Square illustrates a much greater

degree of permeability than Olympic Plaza, and is likely responsible for

the liveliness of the square.

Figure 12. Edges of Tomkins Square, photo: B. A. Sandalack, 2000

Figure 13. Edges of Tomkins Square, photo: B. A. Sandalack, 2000


55

Although this article has focused primarily on streets and squares in

the discussion of the public realm, the other open space types that consti-

tute an open space system will also be briefl y mentioned:

Park, Garden, Cemetery

Gardens

Cemeteries

Ornamental parks

Most settlements and communities have one or several formal or infor-

mal parks or gardens that have civic or ceremonial purposes. This cate-

gory also includes informal recreation areas or green spaces in housing

areas, and hard surfaces designed for pedestrians. Parks and gardens are

usually population-based, and should be readily available to all sectors of

the city and all of the population. There are normative standards for pro-

vision of this type of open space that correspond to population numbers,

densities and distribution.

Figure 14.The degree of publicness of Tomkins Square area, drawing by B. A. Sandalack and F. Alaniz Uribe, 2009, colors marked as in fi g. 11.


56

Linear System, Green Corridor, Path

Paths

Bikeways

Trails

Rights-of-way

Green corridors are important as the sites of recreation pathways and

access points to ecological areas and recreation fi elds, and many are re-

lated to existing green spaces. An overall infrastructure of open spaces

can develop, with the various types of open space connected by a system

of paths and trails. Ideally, the linear system should be based on the envi-

ronmental framework, and should link major nodes.

Outdoor Sport and Recreation Facility

Tot lots

Playgrounds

Sports fi elds

School sites

Golf courses

Skateboard parks

These are spaces that are designed for active sports and recreation uses.

They vary in their degree of publicness (tennis courts and golf courses

often function on a fee-for-service basis). The specifi cs may change over

time as certain activities, such as skateboarding, become more or less

popular. The distribution of open spaces of this type is generally popula-

tion-based. Playing fi elds have a larger catchment area than playgrounds

and tot lots, and would have a somewhat coarser grain of distribution.

These types of open spaces are generally population-based, and should

be provided according to the accepted norms and standards. The require-


57

ments for diff erent types of sports and recreation facilities vary from

place to place, and from time to time.

Campground & Picnic Area

Camping areas

Picnic and day-use areas

Places for camping and day use are often associated with natural areas,

and are usually close to road access. They can also take advantage of views

or existing places of interest. Campgrounds and day use areas should be

located within access of all of the population, but are best located in as-

sociation with either an ecological feature or a cultural landscape. Road

access is a requirement.

Natural/Semi Natural Green Space

Woodland

Grasslands

Wetlands

Canals

Open and running water

Ecological reserve

The ‘natural capital’ of many places is often a major asset. Identifying

the open spaces that are based on, or associated with, natural areas or

ecological features is important in establishing an ecological framework.

These sites have intrinsic ecological value, and may have greater poten-

tial for recreation or interpretation purposes. The issue of authenticity

and ecological integrity is also of concern in the development of a sys-

tem of open spaces. Natural and semi-natural areas occur where they are

found, directly related to the landscape. The presence of these spaces is


58

related to the environmental conditions and features of the area. Preser-

vation of natural systems is important in guaranteeing that open spaces

of this type are present and that they maintain ecological integrity.

Successful public realm systems are built around the existing resources

and distinguishing features of a place. The extent to which one type of open

space will be found depends on local availability, needs and circumstances,

and also depends on the age of a settlement – open space systems take

time to develop, and therefore great care should be taken to the establish-

ment of a proper framework upon which the system can evolve.

Where do we go from here?

Currently most design intent is applied to individual buildings, to pro-

gramming, and especially to trends and fashions than to the most per-

manent elements - the public realm and the landscape. The less perma-

nent elements come and go, but the public infrastructure - the integrated

system of public spaces - persists and can give a sense of continuity and

quality to a place. What has been neglected has been design at the city

scale, and the focus on the public realm.

Two important infl uences on the decline of the public realm are the

privatization of the urban development process, and the growing segre-

gation of city planning and the design professions. The pro-active, vision-

ary urban planning and development that produced our early civic cen-

tres, especially in the capital cities, was replaced by a hands-off (from the

civic side) development process where urban councils and their planners

assume the roles of private development facilitators and regulators15.

In a related process, the various design disciplines involved in the devel-

opment of urban form have been pre-occupied with staking out their

individual jurisdictions; architects are too often focusing on individual

buildings and rarely considering the spaces in between, and landscape

architects deal largely with site specifi c and market driven projects.


59

We know now (again) that integration and inter-relationships are im-

portant and inherent in environmental design. The physical fabric, and

the way it is managed, sets constraints on what we can or cannot do. This

is the case in a building, a park, a street or a town. Ideals need to be trans-

lated into appropriate form, and city planning should again be concerned

with building and protecting the public realm. Urbanism can be one of

the highest forms of environmentalism - it can be one of the best expres-

sions of good conservation practices. A return to the best traditions of

city building, combined with a renewed vision of public and civic life, may

provide the means of developing a high quality public realm.

The question of the public realm is also a more fundamental questions

of “who do we want to be or what do we aspire to become, as a commu-

nity?”, and “what kind of society do we value?” By searching for the an-

swers to these questions, we will fi nd direction and focus for a renewed

planning process in which we would make decisions based on a collective

vision. This vision could set goals and performance standards to be met by

any development. The roles of the specialists (the traffi c engineers, plan-

ners, urban designers, architects and landscape architects) would then be

clear, as enablers of this vision, and all decisions would be subservient to

the greater good - that of the public nature of all development. It is the

public realm, the spaces now created mostly by default, that needs to be

an important focus of municipal planning departments, and fi rst of all,

the community. However, development of the public realm infrastructure

needs to be understood as a highly important layer of urban infrastruc-

ture, so that it becomes more important in the process of city-making.

Currently, the development of public spaces falls within the purview of

only one municipal department at a time; for example, in Calgary the des-

ignation of lands for public space is a planning decision at the time of land

use, there is no general oversight regarding coordination of design of ad-

jacent properties, and the City Parks Department can prepare or approve

designs for City-owned spaces independent of the urban design review

required of privately-owned lands. The results of these processes can in-

clude lack of connections between adjacent public realm components,

and decline of design quality.


60

Urban landscape and design projects are frequently conceived of as

individual unrelated problems by those concerned with planning the city,

and unrelated and disconnected to any typological framework. However,

urban interventions should not be regarded as merely individual projects

with unique requirements requiring unique and individual solutions. In or-

der to realize a high quality public realm, it is important to understand an

overall typological framework, and to recognize and learn the grammar

of its various parts, within the context of the layers of the broader urban

fabric within which each project occurs.

What comes to us as individual urban design problems, because we

receive them as separate commissions or assignments, should not be

regarded as merely individual site-specifi c projects with unique require-

ments. The public realm is common ground – it is a place where all citi-

zens can be by right and it is recognition and confi rmation that all citizens

have something to enjoy in the city, as well as a responsibility to it. This

concept of the city is essential to the conception and design of a public

realm – without this concept, a public realm will not occur. However this

concept alone is not suffi cient. It requires both an understanding of the

city as a whole, together with the various layers that make up the built

environment (the framework), and the development of a language of its

parts (a typological framework) that discusses the role of the public realm

within the overall urban structure, the constituent parts and their rela-

tionships, and the internal design appropriate to each. Development of

a typology of public space can provide a tool for use in urban design to

help in re-establishing the public realm as one of the deepest and most

important layers of urban infrastructure.

Notes

1 Jacobs (1961). 2 Krier (1984). 3 Lynch (1981). 4 Trancik (1986). 5 Hough (1990). 6 Relph (1987). 7 Ellin (1996: 25).


61

8 Mackenzie Towne Square in Calgary is a good example. It shows confusing notions of time and place – a bit of New England in the heart of the prairies - but is an attempt, however isolated, to design for a public realm.

9 Sandalack (2000); Sandalack and Nicolai (2006).10 Sennett (1990).11 Quatremere de Quincy, Rossi (1982: 40).12 See, for example Rossi (1982), Vidler (1977), Moudon (1994).13 The arches were designed as a stage set for the televised medal presentations during the

1988 Winter Olympics, and they serve no purpose now.14 Since 1999 in a formalized way through the formation of the Calgary Cultural District

Partnership.15 Nicolai (1997).

Doświadczenie miejskie

Brak zakorzenienia w przestrzeni dużej części współczesnych form urbanistycznych oraz de-precjacja obszaru publicznego znalazły wielu krytyków, którzy zdecydowanie zwrócili uwa-gę na ogólne pogarszanie się jakości prze-strzeni publicznej w Ameryce Północnej. Jane Jacobs1 (1961), Leon Krier2 (1984) oraz Kevin Lynch3 (1981) skupili swoją krytykę na formach urbanistycznych, w szczególności na niezado-walających wytworach współczesnego rozwo-ju i braku odpowiednich publicznych przestrze-ni miejskich. Roger Trancik4 (1986) wprowadził do słownictwa pojęcie „przestrzeni utraconej” (ang. lost space) — nowej kategorii przestrze-ni, niezbędnej do opisania coraz większej licz-by parkingów naziemnych, pustych parceli oraz węzłów komunikacyjnych.

Michael Hough5 (1990) oraz Edward Relph6 (1987) wymownie ukazali brak poczucia przy-

należności do miejsca (ang. sense of place) du-żej części współczesnej zabudowy, a także byli wśród tych, którzy sprzeciwili się trendowi stan-daryzacji miast pod względem wyglądu i funk-cji. I chociaż można twierdzić, że w ostatnim czasie w wielu miastach zaczyna się odradzać planowanie obszaru publicznego, wiele spośród nowych placów miejskich uzależnionych jest od działań programowych nastawionych na to, aby wypełnić je ludźmi; miejsca widowisk i rozrywki zastępują zwykłą przestrzeń miejską.

Z biegiem czasu, typologiczne reguły two-rzenia przestrzeni, wraz z ich przejrzystym języ-kiem - zanikły. Manuel Iniquez podsumowuje to w tonie apokaliptycznym:

„Miasto, antyczne czy współczesne, ma pewne cechy, które definiują je na zawsze: uli-ca, skwer, budynki użyteczności publicznej, re-zydencje, w trakcie powolnego i nieprzerwa-nego procesu ukształtowały wzajemne zasady

Typologia przestrzeni otwartej jako podstawa dla projektowania obszaru publicznego

Beverly A. Sandalack i Francisco G. Alaniz Uribe


62

kompozycji (…) Jeśli o tych zasadach kompo-zycji się zapomina, tak jak w ostatnich latach, Miasto, pozbawione skali i proporcji, niweczy własne walory architektoniczne tworząc prze-rażający konglomerat, którego nie da się nigdy nazwać prawdziwym Miastem.”7

Jak do tego doszło?

Większość miast w Ameryce Północnej ma mniej niż 200 lat – wiele ledwie 100 lat – przeszły one od prymitywnych warunków do całkowitej no-woczesności. Wczesne przestrzenie publiczne stanowiły integralną część struktury miejskiej większości kanadyjskich miasteczek i miast. Większość z tych osad była planowana i projek-towana w czasie, gdy idee formy urbanistycz-nej uwzględniały przestrzeń publiczną jako coś oczywistego, a ulice uważano za część obszaru publicznego.

Wiele kanadyjskich miast zaplanowano wo-kół centralnej przestrzeni publicznej, od której rozciągały się ulice i otwarte przestrzenie pu-bliczne. Przestrzeń ta obejmowała ogrody kole-jowe (formę szczególną dla Ameryki Północnej), centralne parki-pomniki (ang. memorial parks) oraz przestrzenie publiczne związane z budyn-kami użyteczności publicznej, jak również parki rekreacyjne i ogrody przyszkolne i przykościel-ne. Dla przykładu, miasto Halifax zbudowano wokół placu Grand Parade. Plac Grand Parade w mieście Halifax (Nowa Szkocja) jest najstar-szym skwerem miejskim w Kanadzie. Inny przy-kład znajdujemy w zachodnich miastach Kanady, gdzie zbudowano liczne ogrody publiczne, po-dobne do tego w Olds (Alberta), w mieście Regi-na na początku zaplanowano Park Wiktorii (ang. Victoria Park), a z kolei Winnipeg koncentruje się wokół terenów rządowych. Również mniejsze miasta zakładano wokół ważnej przestrzeni pu-blicznej — niezliczone miasteczka na prerii posia-

dały ogród publiczny przyległy do stacji kolejo-wej i odchodzącej od niego ulicy handlowej.

W przypadku Calgary, oryginalnym założe-niem była sieć ulic w układzie siatki — typowa w miastach budowanych wzdłuż zachodnich li-nii kolejowych. Pierwszy plan miejski stworzony na zamówienie przygotował w 1912 r. Thomas Mawson. Mawson miał wizję układu ulic, prze-strzeni i skwerów publicznych, skierowanych ku rzekom i wzorowanych na ruchu urbanistycz-nym City Beautiful. Plan Mawsona wyraźnie opierał się na silnej wizji przestrzeni publicznej o dużym znaczeniu dla miasta. Nie został jed-nak nigdy zrealizowany z uwagi na zbieg sze-regu czynników, takich jak kryzys gospodarczy, I Wojna Światowa oraz uznanie przez radę mia-sta niektórych z rozwiązań architektonicznych Mawsona za nieodpowiednie.

Z biegiem czasu, nasilający się ruch ulicz-ny i jego obsługa stały się ważniejsze niż prze-strzeń publiczna będąca częścią infrastruktu-ry stałej. W konsekwencji, w latach 60. i 70. XX wieku, ambitne plany rewitalizacji przekształ-ciły wiele miast w Kanadzie. W planowaniu miast odstąpiono od tradycji ich projektowa-nia wokół obszaru publicznego, a powszechnie wprowadzano ułatwienia dla rozwoju handlu i skojarzonego z nim ruchu samochodowego. Historia, tradycja oraz tożsamość lokalna i re-gionalna uznane zostały za hamujące rozwój i niemodne, a rozwój gospodarczy, napędzany przez prywatną inicjatywę, wziął górę nad tro-ską o zapewnienie obiektów użyteczności pu-blicznej. Na skutek tego zniszczono ogromne połacie miast, miasteczek i terenów otwartych, aby przygotować miejsce pod nowe projekty. W wielu lokalizacjach, pierwotny układ budyn-ków, chodników i skwerów, złożony z niewiel-kich obiektów, przyjaznych dla mieszkańców, został zastąpiony rozwiązaniami na znacznie większą skalę. Przytoczono tu przykłady z Cal-gary i Halifaxu.


63

Aż do lat 60. XX wieku, śródmieście Calga-ry rozwijało się jako struktura złożona z małych parceli, które mieściły kilka rodzajów przestrze-ni publicznej (takich jak ogród kolejowy, plac przed ratuszem i wiele pomniejszych miejskich placów). Idee modernizmu w połączeniu z rewi-talizacją miast doprowadziły do fragmentary-zacji i pogorszenia stanu przestrzeni publicznej. Do roku 1982 funkcjonalizm zdążył już zatrium-fować nad projektowaniem z myślą o mieszkań-cach jako czynnikiem określającym formy urba-nistyczne. Zagospodarowanie terenu w formie parkingów uważano za ważniejsze od wykorzy-stania go na przestrzenie życia publicznego i w konsekwencji olbrzymie kwartały miejskie wy-burzano i zastępowano parkingami naziemnymi, eliminując wiele obszarów publicznych. W roku 1988, jeden z wielkich kwartałów handlowych śródmieścia został przemianowany na Olympic Plaza (Plac Olimpijski), stając się bardziej miej-scem widowisk, aniżeli skwerem publicznym.

W ramach planu rewitalizacji miasta zrów-nano z ziemią obszar o powierzchni około 16 akrów w centrum Halifax, wyburzając kamie-nice mieszkalne, tworząc nowe inicjatywy go-spodarcze i drastycznie zmieniając strukturę miasta. Przebieg ulic w Halifax, od czasu zało-żenia miasta w 1748 roku, uległ tylko niewiel-kim zmianom. Jednak na skutek jednego z am-bitnych projektów zniknęły liczne boczne ulice, a niewielkie kwartały mieszkaniowe zastąpiono potężnymi budynkami, obniżając jakość prze-strzeni publicznej.

W ostatnim czasie, w wielu miastach ob-serwuje się procesy powtórnej urbanizacji. Sta-rając się powstrzymać rozrost przedmieść, za-rządy miast zachęcają do ponownego rozwoju i zagęszczenia obszaru wewnątrzmiejskiego, a życie w śródmieściu odzyskuje sporo z dawne-go prestiżu. Nowi mieszkańcy wymagają prze-strzeni otwartych, a zarazem mają większe oczekiwania wobec miejskiego charakteru swo-

jego otoczenia. W odpowiedzi coraz powszech-niejsze stają się ambitne plany uzdrowienia przestrzeni publicznej.

Na przedmieściach, niektóre z najnow-szych realizacji neo-urbanistycznych wykazują zainteresowanie formą miejską i życiem miej-skim wysokiej jakości, jak również nostalgię za różnego rodzaju przestrzenią publiczną, któ-ra kiedyś była bardziej powszechna. Przejawia się to często poprzez tworzenie nowych form miejskich, które wykorzystują składniki ko-nieczne dla stworzenia bardziej ludzkiego śro-dowiska miejskiego, które to jednak, w nie-których wypadkach, powodują zadziwiający brak ciągłości czasowej i miejscowej8. O ile pod wieloma względami można mówić o poprawie w stosunku do form miejskich minionych de-kad, które nie brały pod uwagę znaczenia prze-strzeni publicznej na przedmieściach, to jednak w dalszym ciągu nowe formy miejskie niewy-starczająco przyczyniają sie do zmian w prze-strzeni publicznej.

Pozbawiona teoretycznego wsparcia termi-nologii, metod i narzędzi, które stanowią pod-stawę planowania urbanistycznego, przestrzeń publiczna ma nikłe szanse na to, aby świadomie została powołana do życia, natomiast kiedy to już następuje, jest często relegowana do katego-rii nostalgii lub staje się jedynie areną widowisk. Artykuł omówi potrzebę struktury bazowej i ty-pologii przestrzeni publicznej.

Struktura bazowa

Model bazowy dla rozważań nad środowiskiem zabudowanym powstał w toku licznych projek-tów i publikacji9. W modelu tym środowisko za-budowane rozumiane jest jako złożone z licz-nych, wzajemnie powiązanych „warstw”, jak przedstawiono na ilustracji nr 6. Każda warstwa przedstawia stopień trwałości.


64

Warstwa 1: Rzeźba terenu

Teren i jego rzeźba są najbardziej stałymi wy-różnikami środowiska zabudowanego, które w największym stopniu przyczyniają się do po-czucia przynależności do miejsca. Miejskie pla-ny projektowe mogą być jednym z najlepszych sposobów wyrażenia działań korzystnych dla środowiska naturalnego i dla tworzenia miejsc mających związek z rzeźbą terenu. W skali naj-bliższego otoczenia, przywiązywanie wagi do topografii, cech naturalnych środowiska, wido-ków i wzajemnych relacji może pomóc w two-rzeniu miejsc zapadających w pamięć, moc-no osadzonych w krajobrazie. Dobre praktyki urbanistyczne to dobre praktyki środowisko-we. Można to wyrazić urbanistycznymi środka-mi wyrazu.

Systemy szlaków rzecznych oraz nabrzeży niezmiennie odnoszą sukcesy, być może dla-tego, że zasadzają się na naturalnych cechach danego miasta. Przykładami mogą być: wzor-cowy układ ciągów miejskich w Calgary naśla-dujący przebieg rzek Bow i Elbow oraz rzeczek Nose i Fish, sieć szlaków rzecznych w Winni-peg, wzorowana na rzekach Red i Assiniboine, oraz nabrzeże w Halifax. Układ szlaków rzecz-nych Assiniboine i Red w Winnipeg pokazuje, jak idea przestrzeni publicznej w połączeniu z rzeźbą terenu wnoszą konkretną wartość. Winnipeg, jak wiele miast w Kanadzie, jest miastem zimowym, a układ szlaków wykorzy-stywany jest przez cały rok. Budowa ilustruje połączenie projektowania (przykładowo, mo-cowania pachołków i oświetlenia zostały za-projektowane tak, aby wytrzymać coroczne wiosenne podtopienia), konserwacji (niemal co roku szlak jest orany i przez to drożny dla ru-chu pieszego i dla narciarzy) i planowania (szla-ki zbiegają się przy placu The Forks, łącząc sieć przestrzenną wysokiej klasy) dla wzmocnienia wagi obszaru publicznego.

Warstwa 2: przestrzeń publiczna

Przestrzeń publiczna stanowi kolejny najbar-dziej trwały składnik środowiska zbudowanego.

Sporą część naszego miejskiego życia spę-dzamy we wspólnych przestrzeniach miejskich, określonych przez budynki publiczne i prywat-ne, a złożonych z ulic, parków, skwerów i pla-ców. Te elementy, łącznie nazywane obszarem publicznym, są przestrzenią, w której mają pra-wo przebywać wszyscy mieszkańcy. W pierwszej kolejności zapewniają one dostęp — do domów, biur, budynków użyteczności publicznej, miejsc rozrywki i kultury. Zapewniają także miejsce dla licznych innych wydarzeń tradycyjnie związa-nych z życiem miejskim, takich jak targi uliczne, otwarte festiwale, sztuki teatralne oraz, co waż-ne, spontaniczne spotkania i happeningi, któ-ry czynią życie miejskie naprawdę „miejskim”. Są to miejsca, w których serce życia publiczne-go zdaje się bić najmocniej — są to „ulice pełne życia” i „miejsca pełne czasu”10, które sprawia-ją, że miasta są miejscami wartymi uwagi i przy-jemnymi. W tym kontekście, obszar publiczny jest zasobnikiem, który zawiera w sobie miej-skość i ułatwia jej doznanie i, a nasze doświad-czanie miasta opiera się głównie o ten obszar. Nasze doświadczanie miasta bierze się głównie z przestrzeni dla pieszych. Spontaniczne zebra-nia na Stephen Avenue Mall w Calgary są przy-kładem tego, jak przestrzeń publiczna zapewnia warunki do życia publicznego.

Układ kwartałów, struktura ulic, określenie zagospodarowania terenu oraz obszaru publicz-nego są względnie stałymi składnikami środowi-ska zbudowanego. Kiedy już raz zostaną ustalo-ne, ich ponowne zagospodarowanie jest bardzo trudne i kosztowne, bądź mało prawdopodobne (na przykład, próba przekształcenia parku w in-nego rodzaju użytek).

Znajdujemy ulice domów mieszkalnych, któ-rych koncepcja i projekt powstały w czasie, gdy


65

idea ulicy jako przestrzeni publicznej zaczęła być wdrażana i, gdy budynki miały ścisły związek z ulicą. Są jednak ich przeciwieństwa – bardziej współcześnie realizowane ulice, zaprojektowa-ne zgodnie z modelem arterii komunikacyjnej. Publiczna rola ulicy została tu zaniedbana i nie jest zapewniana przez układ budynków.

Warstwa 3: forma zbudowana

Budynki są najbardziej widoczną częścią środo-wiska miejskiego, znajdują się wewnątrz infra-struktury obszaru publicznego i są jakby mniej stałe. Wiele kolejnych warstw formy zbudowa-nej pojawia się i znika w czasie cyklu życiowego struktury miejskiej. Jednakże, jeśli rama obsza-ru publicznego jest nietknięta, wówczas forma zbudowana ma większe szanse, aby z czasem wytworzyć poczucie ciągłości i znaczenia.

Przestrzeń publiczna jest w dużej mierze ukształtowana przez budynki znajdujące się na jej skraju. Zewnętrzna część budynków stanowi wewnętrzną ścianę obszaru publicznego, wobec czego wszystkie budynki mają powinność, aby pomóc w kształtowaniu tej przestrzeni. Two-rzenie dobrej ulicy jest trudne, jeśli nie sprzyja temu układ budynków na jej skraju.

Warstwa 4: program

Każdy budynek, jeśli jego forma wykazuje ela-styczność, może w czasie swojego istnienia słu-żyć różnym zastosowaniom. Siła formy zbu-dowanej przyczynia się w dalszym stopniu do ustanowienia poczucia miejsca poprzez ciągłość formy, w odróżnieniu od ciągłej przebudowy w imię nowości.

Budynki podobnego typu, w tym wypadku niskie apartamentowce w Calgary, charaktery-zują się różnym stopniem elastyczności formy. Są budynki, które mogłyby być z powodzeniem użyte dla różnych celów, uwzględniających han-

del na niższych piętrach, a to dzięki niewielkie-mu spadkowi frontu i sposobowi, w jaki jego wejście i okna korespondują z ulicą. Są jednak także i takie, które raczej nie mogą zostać prze-znaczone na nic innego, niż dom mieszkalny.

Warstwa 5: trendy i mody

Najmniej trwałym aspektem środowiska zbu-dowanego oraz działań projektowych są prze-mijające trendy i mody. O ile często nadają one wrażenie piękna i współczesności środowisku zbudowanemu, o tyle mają one jakby wbudowa-ną ulotność i powinny być rozumiane jako naj-mniej stałe, aczkolwiek niekoniecznie najmniej istotne elementy projektowania miejskiego. Sztuka publiczna jest sposobem wyrażenia za-równo kontekstu przestrzennego jak i kultury.

Być może jako wzorcowe wymieniane są te przestrzenie publiczne, które przyciągają i przy-kuwają naszą uwagę, i które odzwierciedlają taką strukturę oraz posiadają właściwy związek między różnymi swymi składnikami.

Campo w Sienie jest głęboko związane z kra-jobrazem. Łuk ulicy i nachylenie placu wynika-ją z oryginalnej topografii oraz z trasy pielgrzy-mek, która biegła wzdłuż zakrzywienia terenu. Plac został w końcu wytyczony i za wyjątkiem ratusza i wieży, które stanowią punkt central-ny, otoczony jest ciągiem podobnych budyn-ków o wspólnej linii dachu. Na parterze znajdują się obiekty użytku publicznego, które ożywiają plac o każdej godzinie (są tu liczne restauracje i kawiarnie), a na piętrach — biura i przestrzeń mieszkalna. Plac sam w sobie jest studium pro-stoty. Fontanna, ciąg pachołków dookoła oraz praktyczny budulec chodnika są wszystkim, co znajduje się w tej przestrzeni. Jest ona sceną wielu wydarzeń, w szczególności Palio, szalo-nej gonitwy koni, która odbywa się tu od stuleci i która angażuje rodziny, całe społeczności oraz turystów. Przede wszystkim jednak Campo po


66

prostu istnieje jako miejsce o wielkim potencjale i silny magnes dla lokalnych mieszkańców, tury-stów i miejskich pielgrzymów. W idealny sposób wpisuje się w dopiero co omówiony schemat.

Pomimo przykładów takich miejsc jak Cam-po w Sienie, w obecnym czasie więcej uwagi wydaje się być poświęcone ulotnym aspektom kulturowym, tj. planowaniu, trendom i modom, raczej niż bardziej stałym elementom - obszarze publicznym i krajobrazie. Prowadzi to do kon-centrowania się na przestrzeniach i budynkach wznoszonych dla spełnienia konkretnych celów, podczas gdy ciągłość formy i struktury miejskiej usuwana jest na dalszy plan. Obszar publiczny jest obecnie często sprowadzany do abstrak-cyjnych pojęć przestrzeni otwartej” czy „prze-strzeni zielonej”, bądź też do idei przestrzeni jako ucieczki od warunków miejskich, a nie sta-nowi integralnej jej części. Obszar ten jest tak-że często postrzegany jako miejsce rozrywki i spektakli, a nie jako teren ważny dla obywa-teli miasta. Zanika niegdyś spójna relacja mię-dzy formą zbudowaną a krajobrazem miejskim, a wraz z nią – język przestrzeni publicznej. Język ten zapewniał kiedyś środki wyrazu dla tworze-nia wizji, projektowania i realizowania spójnej, wysokiej jakości infrastruktury publicznych ulic i przestrzeni.

Typologia

Stan przestrzeni miejskiej wyraźnie wymaga systematycznej uwagi, jako obiekt badań, dla uniknięcia tworzenia przestrzeni według utarte-go schematu, jak to ma miejsce w znacznej czę-ści współczesnych terenów publicznych. Stwo-rzenie trafnej typologii przestrzeni miejskiej może zapewnić sposób analizowania istnieją-cych oraz projektowania nowych form, jak rów-nież dać narzędzie do nauczania wzornictwa, planowania i architektury miejskiej.

Typologia jest nauką o elementach, których liczby nie da się zmniejszyć. Wyraz „typ” określa „nie tyle obraz rzeczy, która ma zostać powielo-na lub doskonale podrobiona, co ideę elementu, który musi sam w sobie służyć za regułę dla da-nego modelu”11. Typ jest bardziej zasadą, która przyświeca tworzeniu formy i czymś, w oparciu o co można tworzyć dzieła, które niekoniecznie są do siebie podobne. Typy w formie zbudowa-nej rozwinęły się zgodnie z wymogami funkcjo-nalności, jak i rozważaniami estetycznymi. Kon-kretny typ (budynku czy przestrzeni publicznej) skojarzony jest z formą, jak również ze stylem życia. Typy mogą być ogólne (dla przykładu, szkoła, kościół, rynek, bulwar), jak i specyficz-ne dla danej kultury, tj. konkretny kształt i deta-le danego typu różnią się pomiędzy społeczno-ściami. Typ oznacza coś trwalszego niż funkcja. Przy takim założeniu pojęcie typu staje się pod-stawą kształtowania obszaru publicznego.

Typologie formy zbudowanej są cenione w architekturze12 i uważane są przez wielu za podstawę dla planu architektonicznego, w któ-rym elementy struktury budynku, jego forma i organizacja rzutują na wygodę i stosowność każdego budynku. Dla kontrastu, kontekst miej-ski – obszar publiczny – nie cieszy się taką samą uwagą, chociaż typologia odnosi się zarówno do elementów miasta, jak i do budynków.

Język typów przestrzeni otwartej może za-pewnić środki wyrazu dla tworzenia wizji, pro-jektowania i realizowania spójnej i będącej na wysokim poziomie infrastruktury publicznych ulic i przestrzeni. Rozwój typologii przestrze-ni otwartej może pomóc zrozumieć zależność między fizyczną formą przestrzeni otwartej i jej funkcjami, a jej związkiem z innymi elementami formy zbudowanej.

Typologia przestrzeni publicznej musi być także rozpatrywana wewnątrz morfologii mia-sta. Przestrzeń, czy sama ulica jako przestrzeń publiczna, jest pozbawiona znaczenia – musi


67

być wymyślona i zaprojektowana w odniesieniu do jej kontekstu fizycznego i przestrzennego. Projektowanie przestrzeni miejskiej powinno uwzględniać zarówno wartości i cechy prze-strzeni, jak również jej warunki brzegowe, a po-nadto zależności pomiędzy nią a pozostałą czę-ścią infrastruktury ulic i przestrzeni.

Typologia nie jest rzeczą neutralną – prze-strzenie powinny być projektowane i analizowa-ne pod względem ich przydatności jako miejsc, w których zawiera się życie miasta. To zno-wuż zakłada, że rolą miasta jest służyć wszyst-kim jego mieszkańcom jako obiekt społecznie użyteczny, co jest poglądem różnym od tego, w którym miasto jest konglomeratem poszcze-gólnych funkcji i kierunków, pozbawionym ja-kiejś funkcji dla miasta jako całości. Tak zdefi-niowana typologia określa więc wewnętrzny język projektu, warunki brzegowe, roślinność oraz inne elementy projektu. Projekt wydaje się w znacznej mierze niestosowny kiedy nie jest typologicznie w ten sposób zorientowany. Poni-żej zarysowana jest typologia przestrzeni otwar-tych, wraz z omówieniem przykładów.

Ulica

ulice mieszkanioweulice handlowebulwary miejskie

W Kanadzie ulica symbolizuje życie publicz-ne i pełni rolę zbliżoną do tej pełnionej przez skwery i place w wielu innych częściach świa-ta. Tym niemniej, z biegiem czasu, ulica stała się w pierwszej kolejności strukturą, po której odby-wa się ruch pojazdów, aniżeli narzędziem wie-lozadaniowym, którym zwykła być i nadal jest — w najlepszych częściach miasta. Wszystkie ulice powinna charakteryzować wysoka jakość architektoniczna, powinny być celowo zapro-jektowanymi cząstkami obszaru publicznego,

ponieważ to głównie z przestrzeni dla pieszych „doświadczamy” miasto. Ilu z nas odkrywało Pa-ryż, Barcelonę, Nowy Jork czy Montreal z okien samochodu? Miejskie doświadczenie jest przede wszystkim doświadczeniem pieszego.

Ulica jest głównym składnikiem obszaru pu-blicznego. Wiemy, że ulica jest dobrze zaprojek-towana, gdy ją widzimy, a nasze wspomnienia z wielu miast dotyczą właśnie ulic. Pola Elizej-skie w Paryżu, Las Ramblas w Barcelonie, Pią-ta Aleja w Nowym Jorku przywołują atmosferę tych miast i ducha ich publicznego życia miej-skiego. Jakaś ich imitacja powstała w każdym kanadyjskim mieście i służy jako część ich miej-skiej tożsamości — Rue St. Denis i St. Catheri-ne Street w Montrealu, Spring Garden Road i Ar-gyle Street w Halifax, Osborne Street i Corydon Avenue w Winnipeg, Whyte Avenue w Edmon-ton oraz Robson Street i Denman Street w Van-couver stanowią tylko kilka przykładów dobrych ulic. W Calgary, do takich przykładów zaliczamy, między innymi, 4th Street SW (południowo-za-chodnią), 17th Avenue SW (południowo-zachod-nią), 9th Avenue SE (południowo-wschodnią), 10th Street NW (północno-zachodnią) i Ken-sington Road NW (północno-zachodnią). Po-wstały one niezależnie od siebie w różnym cza-sie, cieszą się popularnością wśród lokalnych mieszkańców i stały się centralnymi punktami życia miejskiego.

Udane ulice handlowe, które przyciągają ruch pieszy, zdają się mieć podobne cechy. Są otoczone budynkami o przeznaczeniu miesza-nym, z frontami dochodzącymi zwykle do grani-cy posesji, z obiektami handlowymi na parterze oraz biurami i częścią mieszkalną na wyższych kondygnacjach. Działki wzdłuż ulicy podzielone są na wąskie pasy umożliwiające lokowanie naj-różniejszych punktów handlowych, do których wejścia rozplanowane są rytmicznie – coś, co piesi, idąc powoli, mogą chłonąć i co ich przycią-ga. Charakter ulicy jest w dużej mierze wypad-


68

kową zabudowy jej skrajnych części. Zewnętrz-na część budynków stanowi wewnętrzna część ulicy i z tej perspektywy budynki są ważne dla przestrzeni, które tworzą poprzez swój układ i lokalizację na swoich działkach. Aktywna i nie-przerwana ściana ulicy złożona ze współdzielo-nych krawędzi budynków, których fronty zwró-cone są na dobrze zaprojektowany chodnik, o dobrych proporcjach, zawierający ciekawe de-tale architektoniczne, zapewnia warunki kulturze pieszej. Uliczne drzewa, dobrze rozmieszczone ławki, w miejscach nasłonecznionych i chronio-nych od wiatru oraz unikanie zbyt dużej liczby elementów pomagają stworzyć ulicę w przyja-znej dla człowieka skali i nawet zimą mieszkańcy Calgary ściągają do miejsc, w których udostęp-niono te proste udogodnienia; obecność ludzi zawsze przyciąga innych ludzi. Takie udane uli-ce zdają się także mieć dostateczną ilość miesz-kańców w swoim polu przyciągania – występuje stosowne zagęszczenie, które tworzy oczekiwa-ną intensywność życia miejskiego.

Również ulice mieszkaniowe są ważną czę-ścią wspólnego obszaru publicznego, i dlatego powinny być zaprojektowane celowo. Sukces takich ulic opiera się na innych kryteriach niż tych dotyczących ulic handlowych. I tutaj pod-stawą zdaje się być dostosowanie architektury do ludzkiej skali.

Trzy etapy rozbudowy dzielnicy mieszka-niowej w Calgary pokazują, jaką różnorodność można osiągnąć w ramach typowego przejaz-du o szerokości około 20,10 metra (66 stóp). 66 stóp była to długość łańcucha stosowanego przez geometrów. Ta arbitralna jednostka mia-ry służyła do wyznaczania szerokości przejazdu pomiędzy granicami działek. Układ ulicy w ob-rębie takiego przejazdu wykazuje duże zróżni-cowanie i może uwzględniać chodnik po jed-nej lub po obu stronach, zadrzewione bulwary, drzewa uliczne, bądź też może zawierać jedynie jezdnię. Stanowiąc przestrzeń publiczną, uli-

ce powinny zawierać chodniki, drzewa i rośliny dla zapewnienia odpowiedniej skali i przyjazne-go otoczenia, których wymagają piesi, w prze-ciwnym razie stają się one jedynie arteriami dla ruchu samochodowego, a dla ludzi – środowi-skiem wrogim.

Na początku XX wieku układ kwartałów mieszkalnych zwykle był powielany i przeszcze-piany na istniejącą siatkę uliczną, a ulicę trakto-wano jak publiczne arterie. Miasto odpowiada-ło za sadzenie drzew na bulwarach, rozdzielając w ten sposób chodniki od ulic, i zapewniając czy-telny rozdział przestrzeni publicznej od prywat-nej. Dzielnice, w których występują tego rodza-ju ulice najlepiej nadają sie do spacerowania, a przenikająca się siatka połączeń umożliwia wy-bór trasy. W Calgary, w szanowanych dzielnicach znajduje sie wiele niezwykle pięknych ulic.

W czasie boomu budowlanego po II wojnie światowej, planowane kwartały dzielnic, zor-ganizowane wokół centralnie zlokalizowanej szkoły, dały efekt w postaci szerokiego pasa zabudowy otaczającego śródmieście i istnieją-cych dzielnic w układzie siatkowym. Ulica sta-ła się problemem inżynieryjnym, problemem zapewnienia płynności ruchu samochodowe-go, a sadzenie drzew ulicznych stało się zada-niem poszczególnych deweloperów. Przesta-ły powstawać bulwary obsadzone drzewami, a drzewa, które jeszcze sadzono umieszczano w pewnej odległości od chodnika przed domami, umniejszając poczucie struktury, domknięcia i ludzkiej skali ulicznego krajobrazu.

W ciągu ostatnich kilku dekad ulica zdała się stać jedynie jezdnią, po której przemiesz-czają się i, na której parkują samochody. Obrze-ża większości nowych budynków mieszkalnych wyznaczają drogi główne o dużej przepusto-wości, z bardzo dużymi pustymi działkami roz-dzielającymi poszczególne osiedla. Tutaj często brak chodnika po jednej, lub obu stronach ulicy. Zwykle brak jest też tylnych dróg dojazdowych,


69

a olbrzymie garaże wychodzą wprost na ulicę, wymagając tworzenia podjazdów dla samocho-dów z obniżonym krawężnikiem. Ponieważ in-stalacje podziemne oraz dojazdy muszą znajdo-wać się przed frontami domów, sadzenie drzew na ulicy jest zwykle niemożliwe.

Skwer

plac miejski, plaza, place (fr.), piazza (wł.)plac przykościelnyplac targowyplac uniwersytecki

Większość placów można rozpatrywać jako par-cele związane ze znajdującymi sie przy nich bu-dynkami (na przykład: plac przy kościele, sądzie czy uniwersytecie), bądź jako parcele niezależne.

Podobnie jak w przypadku ulic, miejskie doświadczenie placów jest po części tworzone przez charakter i formę zabudowy ich obrzeży, która składa się z elementów zarówno publicz-nych, jak i prywatnych, zwykle budynków, które kształtują i nadają wyraz przestrzeni publicznej.

Dla zilustrowania, w jaki sposób typologia i słownictwo powinny przenikać do projektu, przedstawione i objaśnione zostaną dwa przy-kłady niezależnych działek w Calgary (Alberta). W przypadku Olympic Plaza, pomimo dużych środków przeznaczonych na projekt, detale ar-chitektoniczne i materiały, z uwagi na nieko-rzystne warunki otoczenia placu plaza nie udała się jako przestrzeń publiczna i potrzebuje spe-cjalnych, planowych działań, aby przyciągnąć ludzi. W przypadku Tomkins Square, pomimo nienajlepszego projektu, plac jest popularną przestrzenią publiczną, dlatego iż posiada wła-ściwe warunki otoczenia. Język kontekstu miej-skiego w każdym przypadku mocno wpływa na the use and success.

Park miejski Olympic Plaza został zbudo-wany w śródmieściu Calgary z okazji XV Zimo-

wych Igrzysk Olimpijskich w roku 1988. Jest on miejscem widowisk i jedną ze współczesnych ikon miasta. Park stworzony został dzięki de-cyzji politycznej, zabierając większą część jed-nego kwartału, łącząc go z sąsiednim przy po-mocy pieszego deptaku, i ignorując dotychczas istniejący układ kwartałów, podział gruntów na poszczególne działki, typy budynków i przezna-czenie gruntów, które tworzono przez większą część stuletniego rozwoju Calgary. Mimo iż park powstał w bardzo dobrej lokalizacji i zawiera wiele cennych elementów architektonicznych oraz publiczne dzieła sztuki, nie stanowi udanej przestrzeni publicznej. Pominąwszy liczne zor-ganizowane wydarzenia oraz pracowników oko-licznych biur schodzących tu na lunch, plac jest zwykle pusty, jeśli nie liczyć włóczęgów i handla-rzy narkotyków, którzy pojawiają sie tu wieczo-rami. Również typologicznie nie jest to miejsce właściwe. Otaczające je budynki publiczne (cen-trum sztuki, sala koncertowa, ratusz) są od niego oddalone i nie dodają mu wartości – przejście od budynków do przestrzeni jest mało płynne. Wiel-kość, kształt, a nawet samo istnienie placu nijak nie pomagają oglądającemu go zrozumieć cokol-wiek z formy miejskiej i pomimo sporego wysił-ku13, plac ten niewiele wnosi do życia miejskiego. Jest miejscem widowisk rozwijających sie zgod-nie z programem, bez którego nie może funkcjo-nować jako przestrzeń publiczna. Miasto od lat stara się przyciągnąć na plac „pożądaną” kliente-lę14 (, jednakże wymaga to sporego wysiłku i pro-gramowego wywoływania wydarzeń.

Analiza obrzeży placu i przyległych ulic wy-kazuje, że większość budynków jest w rękach prywatnych, które w małym stopniu otwierają sie na przestrzeń parku. Plac trudno ożywić bez działań programowych, ponieważ jego warunki na obrzeżach nie stanowią właściwego otocze-nia dla przestrzeni publicznej.

Plac Tomkins Square zajmuje obszar poło-wy kwartału między 17th Avenue a 8th Street


70

– ulicą południowo-zachodnią w Calgary. Zo-stał stworzony na początku pierwszego dzie-sięciolecia XX wieku jako przestrzeń publiczna i od tego czasu przeszedł kilkakrotna renowa-cję, ostatnio w minionym dziesięcioleciu. Znaj-duje się on na przecięciu dwóch ruchliwych ulic, a jego kontekst (budynki różnego rodzaju, w tym mieszkalne o dużym zagęszczeniu), warunki na obrzeżach (małe działki, liczne wejścia i różno-rodność budynków) oraz położenie (słoneczne, bez wysokich budynków w pobliżu, które mo-głyby rzucać cień bądź powodować silny wiatr), oddają jego właściwą typologię placu miej-skiego, aczkolwiek jego wewnętrzne elementy i projekt są niewłaściwe. Na tym niewielkim pla-cu znajdują się: altana, fontanna, głazy narzu-towe z piaskowca, wytyczone ścieżki i grząd-ki z kwiatami, geometryczny labirynt ścieżek, drewniane rzeźby książek, kilka pamiątkowych kamiennych kopców, ponad dwa tuziny ławek, wszelakiego rodzaju pojemniki na śmieci i słu-py oświetleniowe oraz chaotycznie sadzone rośliny. Zbyt wiele pomysłów, w tym wiele nie na miejscu, jak na mały miejski skwer! Mimo, że plan wewnętrzny placu jest pogmatwany, warunki na jego obrzeżach kształtują sukces tej przestrzeni publicznej. Jest on zawsze pe-łen ludzi – bez działania programowego – któ-rzy korzystają ze swojego prawa do gromadze-nia się w przestrzeni miejskiej. Starsze i nowsze budynki mają podobne cechy – wąskie działki, liczne wejścia i różnorodność funkcji zabudo-wy. Co więcej, plac zajmuje swoje miejsce nie-mal od początku historii Calgary, zapewniając ulicy poczucie ciągłości. Stopień ogólnodostęp-ności obrzeży placu Tomkins Square potwierdza dużo większy potencjał akumulowania społecz-nych interakcji niż Olympic Plaza i najprawdo-podobniej przyczynia sie do dynamiki obserwo-wanej na placu.

Mimo iż artykuł ten koncentruje się przede wszystkim na ulicach i placach, w dyskusji na te-

mat obszaru publicznego, zostaną wspomniane także inne typy przestrzeni stanowiącej system przestrzeni otwartej :

Park, ogród, cmentarz

ogrodycmentarzeparki ozdobne

Większość miejscowości i społeczności posia-da jeden lub kilka reprezentatywnych parków czy też ogrodów służących celom obywatelskim lub uroczystym. Do tej kategorii zaliczają się także zwykłe tereny rekreacyjne i tereny zielo-ne w dzielnicach mieszkalnych oraz powierzch-nie utwardzone dla pieszych. Obecność parków i ogrodów powiązana jest zwykle z liczbą miesz-kańców. Parki i ogrody powinny występować we wszystkich częściach miasta i być dostęp-ne dla wszystkich mieszkańców. Istnieją normy określające powoływanie i kształtowanie tego rodzaju przestrzeni otwartych w odniesieniu do liczby, gęstości zaludnienia i rozmieszczenia mieszkańców.

Systemy liniowe, zielone korytarze, ścieżki

ścieżkidrogi roweroweszlakiprzejazdy

Zielone korytarze są ważne jako miejsca, w których zlokalizowane są ścieżki rekreacyjne i punkty dostępu do obszarów ekologicznych i rekreacyjnych, a wiele z nich stanowi część istniejących już terenów zielonych. Sprzyja to rozwojowi ogólnej infrastruktury przestrzeni otwartych, w której różne jej rodzaje połączo-ne są siecią ścieżek i szlaków. W rozwiązaniu do-skonałym, system liniowy powinien zasadzać


71

się na bazie elementów środowiska naturalnego i powinien łączyć główne węzły tego systemu.

Użytki sportowe i rekreacyjne na wolnym powietrzu

place zabaw dla małych dzieciplace zabawboiska sportowetereny przyszkolnepola golfoweparki do jazy na deskorolce

Te przestrzenie przeznaczone są do czynne-go uprawiania sportu i do celów rekreacji. Róż-nią się poziomem ogólnodostępności (korty te-nisowe i pola golfowe często funkcjonują jako obiekty odpłatne). Ich konkretny kształt i prze-znaczenie może się zmieniać z upływem czasu, podobnie jak różne formy rekreacji, na przykład jazda na deskorolce, zyskują lub tracą na po-pularności. Występowanie przestrzeni otwar-tej tego typu jest zasadniczo zależne od liczby mieszkańców. Boiska sportowe mają szerszy zasięg przyciągania niż place zabaw, czy place zabaw dla małych dzieci, i występują w struktu-rze miejskiej rzadziej. Tego rodzaju przestrze-nie otwarte są, ogólnie rzecz ujmując, zależne od gęstości zaludnienia i powinny powstawać w oparciu o przyjęte normy i standardy. Wy-mogi różnych typów obiektów sportowych i re-kreacyjnych różnią się w zależności od danego miejsca i czasu.

Tereny kempingowe i piknikowe

tereny kempingowetereny piknikowe i codziennego użytku

Miejsca kempingowe i codziennego użytku są często związane z terenami naturalnymi i zwy-kle położone są blisko drogi. Mogą również po-

wstawać w miejscach posiadających atrakcyjny widok, czy też w miejscach wartych zobacze-nia. Tereny kempingowe oraz polany użytkowe powinny znajdować się w zasięgu wszystkich mieszkańców, jednak najlepiej jest umiejsca-wiać je w pobliżu miejsc atrakcyjnych przyrod-niczo, bądź też w krajobrazie o znaczeniu kul-turowym. Wymagana jest możliwość dojazdu samochodem.

Naturalne/półnaturalne obszary zielone

grunty zalesionegrunty trawiastegrunty podmokłekanałyzbiorniki wodne i cieki wodnerezerwaty przyrody

„Przyrodnicze centrum” znajdujące sie w wielu miejscowościach stanowi często ich główny wa-lor. Ważnym dla ustanowienia bazy ekologicz-nej jest ustalenie przestrzeni otwartych, które są oparte bądź powiązane z terenami naturalny-mi lub obiektami ekologicznymi. Miejsca takie mają wartość ekologiczną same w sobie i mogą mieć większy potencjał dla celów rekreacyjnych. Kwestia autentyczności i ekologicznej spójności jest również ważna dla rozwoju systemu prze-strzeni otwartych. Tereny naturalne i na wpół naturalne występują w swoich pierwotnych lo-kalizacjach, będąc w bezpośrednim związku z krajobrazem. Zachowanie systemów przyrod-niczych jest istotne, aby zagwarantować obec-ność przestrzeni otwartych tego rodzaju i utrzy-manie spójności ekologicznej.

Udane rozwiązania systemowe obszaru pu-blicznego powstają wokół istniejących zasobów i wyróżniających cech danego miejsca. Stopień dominacji danego rodzaju przestrzeni otwartej zależy od jego dostępności, potrzeb i okoliczno-ści, jak i czasu powstania danej miejscowości –


72

systemy przestrzeni otwartej potrzebują czasu do rozwoju i stąd należy dołożyć wszelkich sta-rań w celu ustanowienia odpowiedniej bazy, na której dany system ma się opierać.

Dokąd zmierzamy?

Obecnie najwięcej uwagi przy projektowaniu poświęca się poszczególnym budynkom, dzia-łaniom programowym, a w szczególności tren-dom i modom, zamiast elementom najbardziej stałym — obszarowi publicznemu i krajobrazo-wi. Części mniej stałe pojawiają się i znikają, lecz infrastruktura publiczna – zintegrowany system przestrzeni publicznych – pozostaje i nadaje po-czucie płynności i jakości danemu miejscu. Za-niedbane zostało projektowanie na skalę całego miasta i koncentrowanie uwagi na obszarze pu-blicznym.

Dwoma istotnymi czynnikami przyczynia-jącymi się do upadku obszaru publicznego są prywatyzacja procesu rozwoju miasta oraz na-rastający podział dziedzin związanych z plano-waniem i projektowaniem miast. Nastawione na aktywność, wizjonerskie planowanie i roz-wój miast, które dały owoc w postaci wcze-snych centrów miejskich, zwłaszcza w miastach stołecznych, zastąpiono niezaangażowanym (z punktu widzenia obywateli) procesem rozwo-ju, w którym rady miejskie i planiści przyjmują rolę osób ułatwiających i regulujących prywat-ny rozwój15. W ramach związanego procesu, różne dyscypliny mające wkład w rozwój formy miejskiej zajęły się okopywaniem w obrębie je-dynie tych zadań, za które same odpowiadają. Architekci zbyt często skupiają się na poszcze-gólnych budynkach, rzadko biorąc pod uwagę przestrzeń pomiędzy jednym a drugim, a archi-tekci krajobrazu zajmują się głównie projektami dotyczącymi konkretnego miejsca, realizowa-nymi na potrzeby rynku.

Teraz (ponownie) wiemy, że połączenie i wzajemne zależności są ważne i nieuniknio-ne w projektowaniu środowiskowym. Fizyczne tworzywo i sposób, w jakim się nim zarządza, narzuca ograniczenia mówiące, co możemy, a czego nie możemy robić. Tak jest w przypad-ku budynku, parku, ulicy czy miasta. Ideały na-leży przekuwać w odpowiednią formę, a plano-wanie miast powinno znowu brać pod uwagę budowę i ochronę obszaru publicznego. Urbani-zacja może być jedną z najwyższych form troski o środowisko – może być jednym z najlepszych wyrazów dobrych praktyk w stosunku do środo-wiska naturalnego. Powrót do najlepszych tra-dycji budowania miast, połączony z odnowioną wizją życia publicznego i obywatelskiego, może zapewnić możliwości stworzenia wysokiej jako-ści obszaru publicznego.

Obszar publiczny rodzi także bardziej fun-damentalne pytania, w rodzaju: „kim chcemy być lub kim chcemy zostać jako społeczność?” oraz „jakiego rodzaju społeczność cenimy?” Szukając odpowiedzi na te pytania, odszuka-my kierunek i cel na nowo realizowanego pro-cesu planowania, w którym podejmowalibyśmy decyzje w oparciu o wspólną wizję. Taka wizja mogłaby wyznaczać cele i standardy, które mu-siałaby wypełnić każda inwestycja budowlana. Role specjalistów (inżynierów ruchu, planistów, urbanistów, architektów i architektów krajobra-zu) byłyby wówczas jasno zdefiniowane, jako tych, którzy umożliwiają przekształcenie tej wizji w rzeczywistość, a wszystkie ich działa-nia podlegałyby wyższemu celowi — publicznej funkcji inwestycji budowlanych. To obszar pu-bliczny – przestrzenie teraz tworzone głównie z braku alternatywy – powinien zaprzątać uwa-gę wydziałów planowania i, przede wszystkim, społeczności. Jednakże rozwój infrastruktu-ry obszaru publicznego powinien być rozumia-ny jako wysoce istotna warstwa infrastruktury miejskiej, tak, aby stał się ważniejszy w procesie


73

tworzenia miast. Obecnie za rozwój przestrzeni publicznej w danym momencie odpowiada za-ledwie jeden wydział urzędu miasta. Dla przy-kładu, w Calgary przeznaczanie gruntów pod przestrzeń publiczną jest decyzją planistyczną podejmowaną w czasie użytkowania gruntu, bez ogólnego dozoru nad koordynacją rozwoju gruntów przyległych, a zarząd zieleni miejskiej może przygotowywać i zatwierdzać projekty przestrzeni, których miasto jest współwłaścicie-lem, niezależnie od nadzoru urbanistycznego koniecznego przy gruntach prywatnych. W re-zultacie takich procesów może dojść do braku spójności między przyległymi składnikami ob-szaru publicznego i do spadku jakości projektu.

Krajobraz miejski i projekty architektonicz-ne są często traktowane przez osoby zajmują-ce sie planowaniem miasta jak pojedyncze, od-izolowane zagadnienia, niezwiązane z żadnymi podstawami typologicznymi. Jednakże miej-skie realizacje nie powinny być postrzegane je-dynie jako indywidualne projekty o specjalnych wymaganiach, które wymagają wyjątkowych i jednostkowych rozwiązań. Dla zrealizowania obszaru publicznego wysokiej klasy ważne jest zrozumienie ogólnych podstaw typologicznych oraz uznanie i opanowanie zasad działania ich poszczególnych części, w kontekście nakładają-cych się warstw szerszej tkanki miejskiej, w któ-rej każdy projekt się znajduje.

To, co widzimy jako pojedyncze zagadnie-nia w projektowaniu miast tylko dlatego, że do-cierają do nas jako osobne zlecenia czy zadania, nie powinno być postrzegane jako osobne pro-jekty dla danego miejsca, mające swoje szcze-gólne wymagania. Obszar publiczny jest obsza-rem wspólnym – jest miejscem, w którym mają prawo przebywać wszyscy mieszkańcy, a zara-zem uznaniem i potwierdzeniem tego, że wszy-scy mieszkańcy mają coś, czym mogą się w mie-ście cieszyć i za co są odpowiedzialni. Koncepcja miasta jest podstawą powstania i projektowa-nia przestrzeni publicznej – bez tej koncepcji ob-szar publiczny nie może zaistnieć. Jednak sama koncepcja nie wystarczy. Potrzeba także rozu-mienia miasta jako całości, wraz z różnymi war-stwami, które składają się na środowisko zbu-dowane (podstawa systemu miejskiego) oraz stworzenia języka opisującego różne jego ele-menty (podstawa typologiczna systemu) umoż-liwiającego dyskusję o roli obszaru publicznego wewnątrz ogólnej struktury miejskiej, o ele-mentach składowych i zależnościach między nimi oraz o wewnętrznym projektowaniu wła-ściwym dla każdego z nich. Stworzenie typo-logii przestrzeni publicznej może zapewnić na-rzędzie do projektowania miejskiego, pomocne w przywróceniu rangi obszaru publicznego jako jednej z najgłębszych i najważniejszych warstw miejskiej infrastruktury.

Przypisy

1 Jacobs (1961). 2 Krier (1984) 3 Lynch (1981) 4 Trancik (1986) 5 Hough (1990) 6 Relph (1987) 7 Ellin (1996: 25) 8 Dobrym przykładem jest McKenzie Towne Square w Calgary. Pokazuje pomieszane pojęcia czasu i miejsca –

odrobina Nowej Anglii w sercu prerii – jest jednak próbą, jakkolwiek osamotnioną, zaprojektowania obszaru publicznego.


74

Bibliography

Ellin, Nan (1996) Postmodern Urbanism. Oxford: Blackwell Publishers Hough, Michael (1990) Out of Place: Restoring Identity to the Regional Landscape New Haven and

London: Yale University PressJacobs, Jane (1961) The Death and LIfe of Great American Cities. New York: Vintage BooksKrier, Leon (1984) Houses, Palaces, Cities D. Porphyrios (ed.) Arch. Design Profi le, Berlin - Tegel: Bel-

vedereLynch, Kevin (1981) A Theory of Good City Form. Cambridge, MA: MIT PressMawson, TH & Sons (1912) The City of Calgary: Past, Present and Future City Planning Commission

of CalgaryMoudon, Anne Vernez (1994) ‘Getting to Know the Built Landscape: Typomorphology,’ in Ordering

Space: Types in Architecture and Design eds. K.A. Franck and L.H. Schneekloth, eds. Van Nostrand Reinhold

Nicolai, Andrei (1997) ‘Where To; From Where? A critical review of Canadian planning’ in Beyond Form: Transformation Through Imagery and Action, NSCAD Papers, Nova Scotia College of Art and Design, Halifax, Nova Scotia, Canada

Rossi, Aldo (1982) The Architecture of the City Cambridge, Mass.: MIT PressSandalack, Beverly A and Andrei Nicolai (1998) Urban Structure - Halifax: and urban design approach

Halifax: Tuns PressSandalack, Beverly A (1999) ‘Evolution of the Public Realm: streets, squares, parks and open spaces

in a prairie town’ Environments: A Journal of Interdisciplinary Studies Vol. 26, No. 3, p.49-58 Sandalack, Beverly A (2000) ‘Urban Design: a re-newed approach to environmental design educa-

tion,’ Cross Currents: Trans-Cultural Architecture, Education and Urbanism refereed published proceedings, ACSA International Conference, Hong Kong, p.273-277

Sandalack, Beverly A et al (2001) Calgary Cultural District: a framework for the future. Unpublished report by The Urban Lab, Faculty of Environmental Design for the Calgary Cultural District Part-nership

Sandalack, Beverly A and Andrei Nicolai (2006) The Calgary Project: urban form/urban life University of Calgary Press: Calgary

9 Sandalack (2000); Sandalack i Nicolai (2006)10 Sennett (1990).11 Quatremere de Quincy. Rossi (1982: 40)12 Patrz na przykład, Rossi (1982), Vidler (1977), Moudon (1994)13 Łuki (zdjęcie po lewej) zaprojektowano jako scenę dla transmitowanych przez telewizję ceremonii wręczania

medali podczas igrzysk w 1988 r. i obecnie niczemu nie służą.14 Od roku 1999 odbywa się to w sposób sformalizowany poprzez powołaną organizację Calgary Cultural District

Partnership15 Nicolai (1997)


75

Sennett, Richard (1990) The Conscience of the Eye: the design and social life of cities New York: Norton

Trancik, Roger (1986) Finding Lost Space: Theories of Urban Design New York: Van Nostrand Reinhold Vidler, Anthony (1977) ‘The Idea of Type’ in Oppositions 8, p. 95-11‘Whatever became of the public square?’ (1990) Harper’s Magazine July, pp. 49-60

open space typology as a framework for design of the ... · open space typology as a framework for...

Documents