non form educ manual

8/3/2019 Non Form Educ Manual

1/44

M m

Manual pr Msuesin

Mmdh dh t xt dkm jofom

Hartuar nkuadrin e pro-

jektit Programprfshirs mbi

eliminimine trafkimit

t fmijve,mundsuar

nga ProgramiNdrkombtar

pr Eliminimine Puns s Fmi-jve (ILO-IPEC)

T, 2006


2/44


Autore:Albana Markja

Specialiste n Qendrn e Trajnimit dhe Kualikimit pr Arsimin

Design & layout: Algerta Kambo

Ky manual sht realizuar n kuadrin e projektit Program prfshirs

mbi eliminimin e trakimit t fmijve n tre qytete t przgjedhura tShqipris Kor, Elbasan dhe Berat, bashkpunim i NPF Kor meProgramin Ndrkombtar pr Eliminimin e Puns s Fmijve t Orga-

nizats Ndrkombtare t Puns (ILO-IPEC) n Tiran

Mirnjohje pr mbshtetjen dhe sugjerimet e dhna nga organizatat e

NPF n Kor, Elbasan e Berat si dhe t gjith msuesve q punojn meklasat e shkollimit joformal n kto rrethe.


3/44

M m

pmbjtj

PjesaI: edukImIjoformaldhekurrIkula 6

I.1 Edukimi joformal dhe avantazhet e tij 6

I.2 Edukimi joformal shkollim gjithprfshirs 7

I.3 Kurrikula n edukimin joformal 10

I.4 Objektivat kros dhe ekstrakurrikular n edukimin joformal 15

Pjesae II: msImdhnIadhetnxntefektIvnedukImInjoformal 9

II.1 Msuesi dhe msimdhnia efektive 19

II.2 Procesi i t nxnit 22

II.3 Veprimtarit dhe metodat me n qendr nxnsin 24

II.4 Metoda dhe teknika msimdhnse 27

II.5 Menaxhimi i klass 30

II.6 Motivimi i nxnsve 30

II.7 Planikimi i msimdhnies 30

Pjesae III: vePrImtarItndryshmePrnxnsIt 32


4/44

4



5/44

5

M m

Hyj

anuali Msimdhnia dhe t nxnit n edukimin joformal synon tu vij nndihm t gjith msuesve q punojn me klasat e edukimit joformal n rrethetKor, Elbasan dhe Berat. Nprmjet tij sht br nj prpjekje pr t prm-

bushur nj lloj boshllku t konstatuar n kurrikuln dhe mnyrn e msim-dhnies nklasat e edukimit joformal. Ky manual mendohet t jet nj pjes plotsuese e puns smadhe q bjn msuesit q zhvillojn msim n kto klasa dhe punojn me fmij qpunojn apo n rrezik pr tu punsuar si dhe ata q kan qen trakuar.

Hartimi i manualit pr kta msues sht br i mundur n saj t projektit Programprfshirs mbi eliminimin e trakimit t fmijve n tre qytete t przgjedhura t Shqi-

pris Kor, Elbasan dhe Berat, nancuar nga Zyra ICO - IPEC n Shqipri. Projekti,i zbatuar nga organizata Ndihm pr Fmijt n Kor, ka zhvilluar nj program t gjerveprimesh si nj prgjigje efektive ndaj natyrs shum planshe t problemit t tra-kimit t fmijve nprmjet zhvillimit t nj strategjie gjithprfshirse dhe shum sek-toriale. Ky program veprimesh prfshin edhe ndrhyrjen prmes shkollimit joformal ecila do t aftsoj fmijt n rrezik t trakimit dhe ata q punojn pr t kapur ritmin ebashkmoshatarve q ndjekin shkolln formale.

far do t gjeni n kt manualManuali Msimdhnia dhe t nxnit n edukimin joformal ofron alternativa pr njgam t gjere problemesh q lidhen me kurrikuln, msimdhnien dhe t nxnit nedukimin joformal. Ai sht i organizuar n kapituj. Secili prej tyre synon t zbrthejnj aspekt t edukimit prmes trajtimit t koncepteve dhe ilustrimit me shembuj vep-rimtarish praktike q mund t zhvillohen n klas.o Kapitulli Itrajton kurrikuln n edukimin joformal. Ai prshkohet nga ideja q

prmbajtjen e kurrikulave lndore edukimi joformal duhet ta pasuroj prmesveprimtarive kroskurrikulare dhe ekstrakurrikulare.

o Kapitulli II trajton veorit e msimdhnies efektive dhe t nxnit t nxnsve.Kto prcillen prmes trajtimit t metodave dhe teknikave t msimdhnies sidhe veorive t t nxnit t nxnsve n kt lloj edukimi.

o Kapitulli IIIofron nj sr veprimtarish lndore apo ekstrakurrikulare q mund

t zhvillohen me lehtsi nga msuesit pasi ato jan tashm t planikuara me tgjith etapat e nj ore msimore.Pr prcjelljen e informacionit sht zgjedhur nj mnyr efektive prmes ilustrimit hap pashapi me an t veprimtarive praktike. Manuali ofron rreth 25 veprimtari pr nxnsit.

Si mund ta prdorni kt manual

Pr ta br lehtsisht t prdorshm materiali i prcjell n kt manual sht ishoqruar me shenja t tilla si: Tregon informacion ky, idet kryesore t pjess q vijon Tregon pjes t informacionit q jan m t rndsishme pr tu mbajtur mend nga

msuesi Tregon nj veprimtari praktike q mund t zhvillohet me nxnsit n klas.

M


6/44

6


Pjesa I.

Edukimi joformal dhe kurrikula

I.1 EdukImIjoformaldhEavantazhEtEtIj

Tashm n arsimin ton pranohet plotsisht se nj prpjekje pr zhvillim, e orientuardrejt edukimit pr t gjith, sht mnyra m efektive pr t sulmuar trsin e shkaqevethelbsore t trakimit dhe puns s fmijve dhe pr ti eliminuar ato n vazhdimsi.

Prvoja e deritanishme ka treguar eksperienc pozitive n prdorimin e edukimit pr tluftuar trakimin dhe punn e fmijve. N kt kuadr aplikohet dhe edukimi joformal.Fmijve q frekuentojn klasat joformale iu jepet nj mundsi pr t arritur shokt qe kan lluar shkolln n moshn e duhur apo e kan ndjekur at rregullisht.

Prvoja ka treguar, gjithashtu, se edukimi joformal i izoluar nuk siguron gjithmonmundsi pr edukimin e mtejshm t fmijs, gj q tregon domosdoshmrin e inte-grimit t edukimit joformal n shkollat formale. Kjo dhe pr faktin se Edukimi jofor-mal i jep nxnsve q nuk frekuentojn rregullisht shkolln, elementet baz t shkrimit,leximit dhe nocionet matematikore.

Sot n kuadrin e reformave kurrikulare po itet gjithnj e m shum pr lirin aka -demike dhe pavarsin e msuesit n klas. Klasat joformale jan vendet dhe hap-sirat m t mira pr ti ln vend msuesit pr t qen krijues dhe ideator i prmbajtjesdhe veprimtarive t msimdhnies. Kjo pr shum arsye:

Nuk ka kurrikul t posame pr msimin n klasat joformale; Msuesi duhet t planikoj vet pr periudha t gjata kohe pr informacionin

Ju kujtojm se:

Edukimi joformal sht nj form e edukimit q i mundson fmijve t ecin me ritmin

normal t bashkmoshatarve

Edukimi joformal i krijon hapsir msuesit pr t qen ideator dhe krijues i veprim-

tarive n klas

Gjithprfshirje n edukimin joformal do t thot njohje dhe pranim i ndryshimeve mes

fmijve dhe sigurim i edukimit pr t gjith

Edukimi joformal shtron nevojn e nj kurrikule cilsore q do t thot:o Qllime dhe objektiva t gjra

o Strukturfeksibl

o Prmbajtje e pasur

o Trajtime prmes veprimtarive praktike

Prmes trajtimeve lndore kurrikula realizon objektiva q trajtojn shtje q lidhen me

fenomenet sociale t prekshme pr fmijt


7/44

7

M m

dhe t gjitha veprimtarit q do t zhvillohen. Koha e zhvillimit t msimit n kto klasa nuk ka limite, gj q do t thot se m-

suesi nuk sht i kuzuar nga limiti kohor i msimit n klasat formale. Veprimtarit e zhvilluara n kto klasa mund t zgjasin dhe t shtrihen dhe n m

shum se nj or msimore.

Prmbajtja e ors msimore n klasat joformale prcaktohet nga msuesi q i drejton. Teknikat, metodat dhe strategjit q prdoren n msimdhnie dhe pr t nxnit jant larmishme dhe ndrvepruese dhe shpesh me efektive se n klasat formale.

Ora msimore n klasat joformale sht krejtsisht e shkputur nga msimi tradi-cional pasi n qendr t ksaj or sht fmija me problematikn e tij.

Mungesa e vlersimit me not i liron fmijt nga stresi dhe presioni i nots.

I.2 EdukImIjoformal - shkollImgjIthprfshIrs

Gjithprfshirja n klasat joformale sht nj proces q bn t mundur q t gjith

fmijt, duke prfshir edhe grupet e margjinalizuara, t nxn dhe t marrin pjesn mnyr efektive n procesin e t msuarit. Pr ket arsye e gjith shkolla duhet tndryshoj pr tju prshtatur diversitetit t nevojave t fmijve.

Padyshim q nxnsit q vijn n kto klasa dhe q prfshihen n kt lloj edukimi jant ndryshm. N kt mnyr klasat ku punohet jan diverse.Diversiteti n kt rastduhet t jet kuptimi pozitiv i ndryshimeve t shumta q ekzistojn brenda shoqris,duke prfshir ndryshimet mbi bazn e moshs, gjinis, pasuris, paaftsis, kulturs,fes, vendbanimit, statusit shndetsor, social dhe etik.

Prandaj gjithprfshirja sht nj term i lidhur ngusht me diversitetin. Gjithprfshirjen klasat joformale do t thot njohje dhe pranim i ndryshimeve mes fmijve dhe prdorimpozitiv i ktij fakti pr t siguruar nj edukim pr t gjith n shkolln ton*. N rastin tongjithprfshirja ka t bj m shum me fmijt q kan pengesa n msimnxnie dhepjesmarrjen aktive n procesin msimor.

Pra edukimi gjithprfshirs synon ti drejtohet nevojave n t nxn t t gjith fmi-jve me fokus t veant te ata q jan m vulnerabl dhe t prjashtuar, duke prfshirktu dhe fmijt e trakuar, ato q punojn dhe ato q jan n rrezik t punsohen.

Pr ta dhn mesazhin e nj klase apo shkolle gjithprfshirse si dhe pr t brq nxnsit e prfshir n edukimin joformal t ndjehen t prfshir n edukim dheshkoll mund t planikohen dhe zhvillohen nj sr veprimtarish q i bjn nxnsitt ndjehen mir n procesin e edukimit.

Child Labour and Education - IPEC draft training manual for education practitioners, October, 2005

Klasat gjithprfshirse jan nj mjedis q:

I prgjigjen spektrit t gjer t nevojave n t nxn; Ndryshojn dhe transformojn msimdhnien pr tiu prgjigjur diversitetit t nxnsve;

Lejon si msuesin ashtu dhe nxnsin t pranoj diversitetin dhe ta shoh at si element

pozitiv n edukim;

Pranon dhe vlerson ndryshimet


8/44


Un dhe kultura ime

Qllimi: Tidentikohenaspektetkultursqndikojnsjelljettonadhengan-jhernabjntakemitvshtirtkuptojmsjelljetettjerve.

Objektivat:Nfundtksajveprimtarienxnsitdotjentaftt: dallojnkulturatndryshme; shpjegojnsedisandryshimemesnjerzvevijnngakultura

dhedisangapreferencatpersonale.Materiale t nevojshme:FletaepunsKulturaprdonxns.

Zhvillimi i veprimtaris

1. Ntabelaponnjtabaktmadhletreshkruhenthnietemposhtme:- Asnjnukshtkrejtsishtsiun.

- Unkamplotgjratprbashktamepjestartefamiljestimedhetkomunitetit.

- Tgjithnbotkannevojprdisangagjratqduaedheun.Ikrkohetnxnsvetshkmbejnideqmbshtesinktothnie.Duhetnnvi-

zuarqnjerzitngrupetndryshmeshpeshishikojnnjerzitegrupevettjerashoqroresitndryshm.ikrkohetnxnsvetprshkruajndisangaktondryshime.Psenjerzitnnjgrupshoqrormundtsillenndry-shenganjerzitnnjgruptjetr?Kuritetprsjelljetdhebindjetqkannjgrupicaktuarnjerzish,itregohetnxnsveqpoitetprkulturnosemsaktbrendanjgrupitmadhetnikitetprminikultura.

2. Nxnsveikrkohetqtplotsojnetnepunsnmnyrqtbhetemunduridentikimiiaspektevetkulturaveapominikulturavettyre.Nxnsitduhettiprgjigjendopyetjejemenjfjaliapofraz.Ataduhettirendisinpyet-jet(shtjet)sipasrndsisqmendojnseatokannkulturnetyre.

3. Pasisecilikaplotsuaretnepuns,nxnsveukrkohettmblidhetngrup(5-6veta)dhetibjntditurnjritjetritgjratqkanshkruarnetnepunsstyre.Pokshtunxnsvengrupikrkohettkrahasojndhetdallojnaspektetndryshmetkulturavettyreindividuale.

FLETPUNE

KULTURAShkruaninjfjaliaposhprehjeprdopyetje.Pastajirenditnipyetjetnga1derin8sipasvlersqkashtjenkulturntuaj.

A. fargjuhe/dialektiisniju?__________________________B. farfejepraktikonfamiljajuaj?________________________C. farmuzike/kngshkndohennvendintuajtorigjins?______

______________________________________________________


9/44

9

M m

Qllimi i edukimit joformal pr prfshirjen sa m aktive e nxnsve t margjinalizuarsi dhe rritjen e efektivitetit t t nxnit t ktyre nxnsve do t arrihej kur nxnsitprshihen n veprimtari q i bjn ata t kuptojn se shkolla i mirpret dhe se bn t

gjith prpjekjet q ata t jen plotsisht t motivuar pr t marr pjes. Kjo t on nqartsimin e faktit q natyra e veprimtarive duhet t jet jo vetm prfshirse por edhet prek probleme q ata i shqetsojn do dit.

D. farkrcimeshdinisitvendittuaj,ngakeniorigjinn?____________________________________________________________________________________E. Cilishtgatimimkarakteristik(qedallon)prkuzhinnefamiljestuaj?_______________________________________________________________________F. farvishninrastetveanta,simundtjendasmat?____________________________________________________________________________________G. Dotaprshkruanitfamiljentuajsibrtham(prindritdhefmijt)apotshtrir(megjysht,halla,xhajaapokushrinjtafrt)?___________________________________________________________________________________________H. Emriikulturstimesht_________________________________________

M plqen shkolla ime

Qllimi:Tndihmohennxnsittreektojnmbiatsesaprfshirseshtshkol -laetyredhesesishkollanprgjithsimundtbhetmprfshirse.

Mjete t nevojshme:letrdhestilolapsprdonxns.Zhvillimi i veprimtaris

Nllimtveprimtarisnxnsitjantulurnvendetetyredhembajnprparanjetletreenjstilolaps.Msuesiiushpjegonparaprakishtqartprmnyrnsesidotzhvillohetveprimtariadheietprtekniknevizualizimitdhepratsesidotveprojnata.(Vizualizimishtteknikqprdoretprtrriturprfshirjenemocionaletnxnsvedeprtngriturmotiviminetyre.Zakonishtajorealizohetdukeikrkuarnxnsvetprfytyrojngjratsiatadotidoninapoprfytyrojn)

1. Msuesisigurohetqtgjithnxnsitjannvendetetyretulur.Aiiukrkonatyretmbyllinsytdhetqetsohen:Mbyllnisytdherrinitqet.Dgjojenifrymmarrjentuaj...Dgjonizhurmatrrethjushdhejashtklass.Dgjojiniatodhempasmosuaviniveshinatyre...etj.Imagjinoniqpovininshkollnditnepartvititshkollordheshkollashttamamsiajoqjudotadshironit.farvinirekurarrininhyrjetshkoll?Kushshtatymeju?llojmirseard -hjemerrningamsuesitdhedrejtoriishkolls?Etj.Sishtklasajuaj?(Pyetjettjerarrethaspektevettjeratklass)Sisilletmsuesimeju?Etj,etj

2. Tanimsuesitkthehengradualishtnllimtveprimtaris:dgjonifrymmar-rjentuajapozhurmatrretherrotull.HapnisytdhevazhdonitrriniiqetMpasmsuesiiukrkonqashtutqetdhepakomunikuarmettjerttshkru-ajnnjfjal,fjaliapovizatimndjesinqiukrijuagjatveprimtaris.Pasksajikrkohettshkruajngjratkryesoreqataprfytyruangjatvizualizimi.

3. Nxnsitniftosengrupediskutojnmenjritjetrinprgjrateshkruara.

Nfundtdiskutimitatabiendakordprtreaspektetmkryesoredhetrnd-sishmetshkollsidealeprta.Ktoprfundimeiprezantojnparaklass.


10/44

10


I.3 kurrIkulanEdukImInjoformal

Efektiviteti i msimdhnies dhe i t nxnit n klasat joformale shtron nevojn e njkurrikule cilsore dhe t prshtatshme pr nxnsit n kto klasa. Kjo do t thot njkurrikul shum afr me nevojat e ktyre nxnsve, jo e bazuar n gjinin, motivuesedhe lehtsisht e praktikueshme pr t gjith.

Disa element t rndsishm t kurrikuls q do ta bnin at m efektive dhe m tprshtatshme pr klasat joformale jan: Qllime dhe objektiva t gjer, t prcaktuar pr t gjith nxnsit, q prfshijn

njohurit, aftsit dhe vlerat q duhet t tohen. Nj struktur eksibl q i prgjigjet diversitetit t nxnsve dhe problematikave

dhe shtjeve q trajton. Prmbajtje q siguron njohuri, aftsi dhe vlera lidhur me shtje jo vetm t

lndve q zhvillohen n shkoll por edhe m shtje q kan t bjn meprob-leme sociale aktuale pr nxnsit dhe shoqrin sot.

Trajtime dhe veprimtari q hapin hapsira pr t dal jasht kornizs s klass eshkolls me problematikat q trajtohen.

Nga ato q thuhen m lart duket qart q msuesit q mundsojn edukimin joformalduhet t planikojn t zhvillojn veprimtari lidhur me kurrikulat lndore q ktafmij zhvillojn n edukimin formal. Por, duhet br kujdes q trajtimi i kurrikulst prcillet prmes veprimtarive q prfshijn nxnsit n mnyr aktive dhe q i tra-jtojn njohurit lndore prtej kornizs s ngusht t asaj lnde.

Veprimtarit matematikore apo t shkencave t tjera ekzakte, n kontekste t ndry-shme, u krijojn nxnsve hapsira pr t shpjeguar dukurit e bots prreth. Prvetsi-mi i tyre krijon mundsi pr thithjen dhe prpunimin e informacioneve t dukurivet ndryshme t natyrs. Prandaj sht shum e rndsishme q msuesi t kombinojdhnien e njohurive t reja me probleme nga jeta e prditshme, ku t krkohet pjesmar-

rja aktive e t gjith nxnsve. Rekomandojm trajtimin e problematikave t tilla si:- matematika n shtpi,- matematika n udhtim,- matematika n treg , etj- si dhe t dhna statistikore nga jeta e prditshme n shkoll e familje t jen

t pranishme n ort e msimit.Kjo e bn msimin m interesant dhe u forcon nxnsve besimin n vetvete. N zhvil-limin e aftsive t tilla si klasikimi, matja, krahasimi, konkluzioni etj, msuesi duhett trajtoj shumllojshmri stimujsh e shembujsh duke prdorur materiale konkrete.N prezantimin e koncepteve kshillohet q msuesi t prdor materiale konkrete

q jan familjare pr fmijn, pr t mbajtur e prqendruar vmendjen e fmijve nkonceptet kryesore.

Edukimi n klasat joformale shtron nevojn pr:

Njkurrikul cilsoredhe t prshtatshme

Njvlersim q bazohet n arritjet e nxnsve, i cili mund t prdoret pr t mbshteturdhe inkurajuar t gjith fmijt.


11/44

M m

Si u vu re nga shembulli i msiprm, n klasat joformale mund t realizohen mirdhe objektiva t lnds por gjithmon duke i thjeshtuar ato dhe duke i realizuarprmes veprimtarive ndrvepruese, argtuese dhe trheqse pr nxnsit. Mir shtt ndalohet te ato njohuri q jan ky pr formimin e nxnsit n nj lnd t caktuar.

Studimi i letrsis, gjuhs, historis, gjeogras dhe edukats si fusha t rndsishmee kurrikulit shkollor ofron nj fuqi t madhe pr zhvillimin personal t nxnsve,prfshir ktu njohjen, sjelljet, vshtrimin mbi botn, duke i par ato n perspektivat ndryshme, n prshtatje me nj tradit kulturore t pasur dhe dinamike dhe t njt kuptuari edhe m t gjall t proceseve t tilla q lidhen me fenomenet shqetsueset shoqris son.

Prmes historive, ngjarjeve, pjesve t leximit, studimit gjeograk etj, tregohet kujdesndaj vlerave kulturore t tradits. Mbi kto kontekste fmijt bhen krijues t marrd-hnieve t reja humane dhe vlerave t reja njerzore.M posht vijohet me shembuj t tjer nga kurrikulat lndore.

Lnda: Matematik

Thyesat*Koha:45minuta

Objektivat:Nfundtksajveprimtarienxnsitdotjentaftt: Qartsojnmtejkuptiminethyess; Prforcojnshprehitekrahasimittdythyesave; Argumentojnvendimetetyre; Zhvillojnshprehitekomunikimit.

Materiale t nevojshme: 8skedaprdogrupme4veta.Nsecilnskedshtshkruarnjnganumratthyesor:1/2;1/3;1/4;2/3;3/4;3/2;4/3;5/4.


1. Katrnxnsitenjgrupidallohennganjritjetrisinxnsi1,nxnsi2,nx-

nsi3dhenxnsi4.Tetskedatprzihennganxnsi1.aindannganjskedprsecilinnxnstgrupit.Nxnsitpasiishohinskedatvendosinsekushekaskednmenumrinthyesormtmadh.Ainxnstonnjpik.

2. Lojavazhdonntnjjtnmnyr,portashmmeradhnxnsi2bnprzierjendheshprndarjeneskedaveempasnxnsi3dhe4.nfundshpallettuesiilojsngrup.

3. Msuesi gjat gjith lojs ndihmon nxnsit t bjn krahasimin e thyesave, dukelehtsuaratoqnukarrijntabjnat.Nfundmsuesisharrondhenxjerrnpahmnyratendryshmetkrahasimittthyesave.

* Marr nga Manual i msuesit pr edukimin global, ISP Tiran 2000


12/44


Lnda: Gjeogra

Vshtrim i prgjithshm mbi pozitn gjeograke dhe relievin e Afriks

Objektivat: Nfundtktijaktivitetinxnsitduhettjentaft: tprcaktojnnhartpozitngjeograketkontinentittAfriks; tprmendindisangaveoritkryesoretrelievittAfriks; tevidentojndisangaproblemetemjedisitsotnktkontinent

Mjete t nevojshme: HartzikeeAfriksprgjithklasn,hartzikeosepolitikeprsecilinnxns,harteAfrikseprerprgjatvijsbregdetareprse -cilingrup,letrformatiA4prdonxns,letrformatiprdogrup.


1. Sillimbhetnjaktivitethyrs.Nxnsveiujepet3minutakohqnjcopetrtshkruajgjratqatodotdonintvizitoninnkontinentineAfriks.NxnsitkshillohentshkruajnmeshkronjatmdhanletrnA4qishtdhnngamsuesja.Pasksajkohesecilinxnsllontecnprklas,dukembajturletrntngriturparagjoksittet,dhebisedonmeshoktpratoqkanshkruar.Nxnsitinkurajohenqtasindhetshkmbejnpreferencatetyremenjritjetringjatkohssprcaktuar.

2. Ndahennxnsitngrupepune.SecilitgrupijepetnjharteAfrikseprerprgjatvijsssajbregdetare,tcilnnxnsitdotangjisinnnjletrformat.Mpasnxnsitedogrupidotprcaktojnemratedetevedhetoqeaneveq

elaginkontinentin,ngushticat,gjiretsidheekuatorin.Ktgrupetmundtareal-

izojndukeukonsultuarmehartnevnparaklassoseatlasetqatadispono -jn.Nmbarimtkohssprcaktuarpuntprezantohennganjprfaqsuesigrupit.Msuesibnplotsimetenevojshme.

3. PasimsuesiiuetnxnsveprveoritdalluesetrelievittAfrikshapmenx-nsitdiskutiminmbiatoqatadinprrralliminedisallojekafshshdhebimshnktkontinent.Psendodhkjo?dinataprparqetemdhanatyroreqkanktkontinent?Prseshrbejnato?Etj.

Shnim:Aktivitetihyrsijepmundsinxnsetjapininformacioninpersonalqatokandhetshfaqininteresatetyre.Tilejoshnxnsittshkruajnatqiuplqendhetasinmeshoktetyreprto,dotthottkultivoshtekatosigurinnvet-vete.Msuesidukeprdoruranalogjin,mundtrealizojktveprimtaridhentematepozitsgjeograkedhetrelievittkontinentevettjer


13/44

M m

I.4 objEktIvatkroskurrIkulardhEEkstrakurrIkularEnEdukImInjoformal

Kurrikulat lndore q trajtohen n klasat joformale mund t bhen m efektive dhem trheqse pr nxnsit kur ato kan objektiva m t gjer se thjesht lndore. Kjo

do t thot se do t ishte shum e dobishme q prmes lndve t realizoheshin dheobjektiva q i kaprcejn kujt lndore dhe q trajtojn shtje dhe problematika qlidhen ngushte me fenomenet sociale nga te cilat jan ndikuar jett e nxnsve q vijnn kto klasa. Kto shtje mund t trajtohen prmes realizimit t objektivave kros-kurrikular dhe ekstrakurrikulare.

Objektivat kroskurrikulare prcillen n msim prmes nj veprimtarie q grshetohet bren-da nj ore msimore, e cila ka lidhje me temn dhe konceptet q trajtohen, por dhe q ofronnjohuri t tjera, plotsuese n at drejtim, mbi t cilin sht prqendruar t msuarit

Fushat kroskurrikulare rreth s cilave mund t arrihen objektiva t caktuara jan t

shumta, gj q do t thot se dhe veprimtarit q mund t planikohen jan t shumta.

Lnda: Gjuh

Ligjrata e drejt dhe e zhdrejt*

Objektivat:Nfundtveprimtarisnxnsitjetiaftt: Prvetsojrregullapiksimi,qduhenprdorurnligjrattdrejtdhet

zhdrejt; Komunikojmemirkuptimmettjert; Prdorsiduhetrregullatepiksimit

Mjete t nevojshme:etpuneprdonxnsprgatiturngamsuesi,letr,lapsa.


1. Msuesikaprgatiturdyetpuneprnxnsitsimposht:nnjrnkashkruarfjalinligjrattdrejtdheshtboshpjesanligjrattzhdrejtndrsantjetrnfjalinligjratzhdrejtdheboshkolonntjetr.

Ligjrat e drejt Ligjrat e zhdrejt

donxnspunonnetnetijtpunsdukeikthyerfjalitnligjrattdrejtosetzhdrejtsipasetsspunsqkaprpara.

2. Pasiplotsonetnetij,nxnsiekmbenatmeshokunpran,icilinukekapasuretntnjjtmet.Atakorrigjojnshenjatepiksimitnrastinkurnukjanprdorurdrejtdhe,mpas,komunikojnmenjritjetrin,derisabiendakordprvariantinprfundimtartpunimevettyre.

3. Nfundseciliiftnxnsishtregonpunnebrparaklass.Msuesikorrigjondhekshillonnxnsitprshenjatepiksimit

* Marr nga Manuali i msuesit pr edukimin global ISP, Tiran 2000.


14/44

14


Disa nga kto fusha t rndsishme dhe aktuale n shoqrin ton jan: Edukimi me t drejtat e njeriut Puna e fmijve Trakimi i qenieve njerzore Edukimi mjedisor

Edukimi shndetsor Edukimi global Barazia gjinore Aftsimi pr jetn Edukimi ndr kulturor Zgjidhja e konikteve dhe toleranca Edukimi pr demokraci Edukimi pr paqe dhe armatim Njohja dhe integrimi i fmijve me aftsi t kuzuara Edukimi rrugor Edukimi ekonomik

Etj

Lnda : Histori

Feudalt dhe bujkrobritObjektivat:Nfundtktijaktivitetinxnsiduhettjetiaft:

Dukekrahasuarbujkrobindheskllavin,tnxjerrndryshimetmidistyredhetdrejtatqimohoheshin.

Dukekrahasuarrendinsnor,skllavopronardheatfeudal,tnxjerrinzhvil-limeteshoqris.

Mjete t nevojshme:Tabakletre,ngjyra,lapsa,letrformat.


1. Msuesiparaqetparaklassplaninenjbashksiesnoredhenbashkbisedimmetonxjerrveoritemnyrssjetessnrendinsnor.Pasiushpjegonnxnsveprfeudindheiigun,ukrkonatyreqsbashkutvizatojnplanineiigut.

2. Msuesikrkonprejnxnsvetthonsesi ndodhiprocesii bujkrobrimit tfshatarve(bujqve)tlir.Mpasuetnxnsveprdetyrimetebujkrobit.Pasksajkrkonprejnxnsvetnxjerrinndryshimetmidisskllavitdhebujkrobit.

3. Nxnsit,prpakminuta,lexojnmaterialetplotsuese(leximet)ntekst.Pasksajendanklasnngrupe(5-6nxnsseciligrup).Seciligrupprgatitetsimposht:

a)Dialogmidisnjskllavidhebujkrobi;b)dialogmidisnjfeudalidhebujkrobi;c)vizatoninjkshtjellfeudale;d)vizatoninjveshjefeudale(kalorsi);e)vizatoninjveshjefshatari(bujkrobi).

4. dogrupparaqetpunnetij.Pasigrupiidytparaqetdialogunfeudal-bujkrobzhvillohetdiskutimi:

-farndjenbujkrobikurfeudalinuketrajtonmir? -fartdrejtashimohohenatij?

Shnim:Dygrupetefundit(d,e)vizatimetmundtibjnntabakletre,tpresinmegrshrdhetbjnnjveshjetnjkalorsinmesjet.


15/44

15

M m

Objektivat ekstrakurrikulare jan t gjitha llojet e objektivave q prmbushen jashtprocesit t zhvillimit t kurrikuls t pasqyruar prmes lndve, pr t realizuar syni-met e nj edukimi tjetr, por q ojn n prmbushjen e objektivave dhe krkesat ekurrikuls n prgjithsi. Pra kta objektiva prcillen prmes veprimtarive q nukkan t bjn me lnd t caktuara por q mund t lidhen shum mir me ato dhe

mund tiu shrbejn atyre.

T drejtat tona

Qllimi:Tinkurajohennxnsitqtshqyrtojntdrejtatetyredukeprcaktuardheprioritetetetyre.

Objektivat:Nfundtksajveprimtarienxnsitdotjentaftt: njohintdrejtatepasqyruaranKonventnetDrejtavetFmijs; vendosinprioritetetprdisatdrejta; kuptojnaftsitenevojshmeprvendosjenekonsensusit.

Materiale t nevojshme:Kopjeeetsspuns1Kartatetdrejtavetfmijsprdoiftnxnsish,tabakletreprdogrup,etaepuns2Renditjanformnediamantitprdogrup.


1. Ikrkohetnxnsvetndahennifte.Secilitiftijepetnjsetikartavettdrejtavetfmijs.Setiprmbannntkartateprerangaetaepuns1.iftitikrkohettrendistdrejtatsipasrndsisqatakan.Renditjadotbhetsipasformssdiamantitttreguarnetnepuns2,qdotthot:njkart,

qshtmerndsishmja,nmaj,dyttjeratnnivelintjetrmposht,trenttretin,dyntkatrtindhennivelinepestkartametdrejtnmpaktrndsishme.

2. Pasinxnsittkenrenditurkartatetdrejtave,ikrkoniiftevetbashkohenmedyiftettjerdukeformuarnjgrupmegjashtveta.Ijepennxnsve10minutakohprtrndakortngrupsbashkuprnjrenditjeprfundimtarettdrejtave.

3. Organizoninjdiskutimmegjithklasnmbiveprimtarin.Aishinngjen-djenxnsitprtarriturnkonsensus?Cilatvendimeqentvshtira?Pseshtevshtirtrendisshsdrejtat?Ciladotishtepasojanqoftse

njngatdrejtatdothiqejplotsisht?PseishtdhninjjtistatustdrejtavenKonvent?Nmnyrktotdrejtajantpadukshmedhetndrlidhura?

Krkonimpasqnxnsitsiklastprcaktojnrenditjenetdrejtavesipasrndsisqatandiejnqikushtonqeveriadhekomunitetiityre: Psemendoniqqeveriaikushtonmshumrndsidisatdrejtave? Cilattdrejtaduhenprmirsuarnkomunitetintuajnmnyrqtndr-

tohetnjkulturpaqeje? Cilattdrejtamundtmungojnnkonvent,tcilatdotndihmojnn

krijiminenjkulturepaqeje?


16/44

KARTAT E T DREJTAVE T FMIJS FLET PUNE 1

MOSDISKRIMINIMITgjithtdrejtatidrej -tohentgjithfmijvepa

prjashtim.shtdetyrimishtetevetmbrojnfmi-jtngadollojformedis -kriminimidhetndrmar-rveprimepozitiveprtgarantuartdrejtatetyre.

STANDARTIiJETESSdo fmij ka t drejtne nj standarti jetese t

prshtatshm pr zhvil-limin e tij/saj zik, men-dor, shpirtror, moral dheshoqror. Prindrit kanprgjegjsinkryesoreprtsiguruarqfmijakanjstan -dardjetesetprshtatshm.Detyrae shtetitsht qtsiguroj q kjo prgjegjsimundtprmbushet.

EMRIDHEKOMBSIAFmijakatdrejtnenjemriqnlindje.Gjithash -

tufmijakatdrejttketnjkombsidhetnjohprindrit e tij/saj dhe tgzojkujdesinetyreaqsatjetemundur.

SHNDETIDHESHR-BIMISHNDETSORFmijakatdrejtnestan-dartitm t lart t shn-detitdhekujdesitshndet-sor. Shtetet duhet t vntheks t veant mbi ku-jdesin shndetsor primardheparandalues,edukiminshndetsor dhe uljen evdekshmris foshnjore.

Ata duhet t inkurajojnbashkpunimin ndrkom-btarnlidhjemekt.

QLLIMETEEDUKIM-IT

Edukimiduhettsynojnzhvillimin e personalitetitt fmijs, talenteve dheaftsive mendore e zike.Edukimiduhet tprgatitfmijnprnjjetaktivesiirriturnnjshoqritlirdhe t nxis respektin prprindrit e tyre, identitetin

kulturor t tij/saj, gjuhn,vlerat dhe pr kulturn evleratettjerve.

ADMINISTRIMIiDRE-JTSISRINORENjfmijnkoniktmeligjinkatdrejtnetrajti -miticilisiguronndjenjnedinjitetitdhevlers,merrn konsiderat moshn efmijsdhesiguronriinte-griminetij/sajnshoqri.

KUJDESI PR REHA-BILITIMINShtetikanjdetyrimtsigu-roj q fmijt viktima tkonikteve t armatosura,torturs,shfrytzimit,keqtra-jtimit ose braktisjes marrintrajtimin e duhur pr pr-mirsimdheriintegrimsocial.

PUNAEFMIJVEFmijakatdrejtnprtqen imbrojturnga punaq dmton shndetin,edukimin ose zhvillimin etij/saj.Shtetiduhettven-dosmoshnminimaleprpunsim dhe t rregullojkushtetepuns.

KOHAELIR,D-FRIMIDHEAKTIV-ITETETKULTUROREFmijakatdrejtneko-hsslir,lojsdhepjes-marrjesnaktivitetetkul-turoredheartistike.

Renditjanformnediamantit

1

2 3

456

7 8

9

16



17/44

Cili sht statusi i veprimtarive kurrikulare n edukimin joformal?

Objektivatq prcaktohen n planikimin e msimit dhe t veprimtarive nukjan t detyrueshme t zbatohen si ndodh me objektivat lndor. Kjo do t thot

se msuesi mund t planikoj ato objektiva q ai i mendon m t prshtatshmepr nxnsit. Ai gjithmon bn kujdes q t prcaktoj objektiva q lehtsojn dheprmirsojn t nxnt e nxnsve n msimin formal.

Veprimtarit nuk kan n dispozicion hapsir kohore. Kjo do t thot se prm-

bushja e nj objektivi t caktuar mund t shtrihet n m shum se nj or msi-more. Kjo do t bj q nxnsit t prvetsojn m mir dhe t aftsohen lidhurme shtjet q trajton veprimtaria.

Aplikimi i veprimtarive n edukimin joformal bhet n kushtet kur mungon tra-dita. Edukimi joformal n vendin ton sht n hapat e par. Kjo bn t mundur

q msuesit duhet t prpiqen dhe t aftsohen pr t qen efektiv n msimd-hnie n klasat joformale.

Veprimtarit kurrikulare n kt rast shihen si pjes e liris akademike t m-suesit. Kjo duket n vetvendosjen e msuesit lidhur m tematikat, objektivat dheveprimtarit q zhvillohen n klas.

Veprimtarit q zhvillohen shpesh nuk jan t lidhur me nj nivel t caktuarshkollimi. Ndodh shpesh q nxnsit pavarsisht nga mosha marrin pjes n tnjjtn veprimtari dhe realizojn t njjtt objektiva.

Pr arritjet e nxnsve n kto veprimtari nuk ka vlersim me not. Kjo do t thotq ky sht nj nga rastet e vetme kur nxnsi sht i liruar nga presioni i nots.Kjo e bn msimin m t rehatshm pr nxnsin dhe msuesit.

Aplikimi i veprimtarive kurrikulare n edukimin joformal shihet si mundsi prt afruar disiplinat e mirllta shkencore me problemet bashkkohore. Kjo do tthot se msuesit prpiqen dhe disiplinat m akademike dhe t vshtira prnxnsit t prcillen leht te ata prmes grshetimit t njohurive q ata prmbajnme problemet sociale t prekshme nga fmijt.

17

M m

Siprfundimmundtthemise:

Aplikimiiobjektivavekrosdheekstrakurrikularshikohentashmjosinjzgjedhjepor,sinjzgjidhjeprtkaprcyerproblemetsocialedhetintegrimitnshkolltfmijveqpunojn,qkanqenttrakuarapoqjannrrezikprtpunuar.

Formulimi iobjektivavekros&ekstrakurrikularshttashmnjdetyrem-suesveqpunojnnklasatjoformale

Rndsiaektyreobjektivaveshtjovetmprfaktinseeafrojnnxnsinmenjsistemnjohurishdheshprehishqnukjaofronasnjlndemirlltakademike,por

seijepnxnsitshprehitprtmenaxhuarraportetetijngrupdhemeinstitucionetetjerasociale


18/44


Veprimtaria e mposhtme trajton konceptin e prkatsis gjinore dhe diskriminimit gjinorn mjediset tona shoqrore n prgjithsi dhe shkollore n veanti: ky problem sht irndsishm t trajtohet me fmijt q kan qen t trakuar apo ata q punojn.

Historia e Kristit*

Qllimi:Shqyrtimiiparagjykimeveqbhenzakonishtmbinjerzitbazuarnprkatsingjinoredheetnitetinetyre.


1. Ndajininxnsitndygrupemiksengapikpamjagjinore.ShprndajinigrupitAkopjetHistorissKristit(D)-djaldhegrupitBkopjetHistorissKristit(V)-vajz.

Bj kujdes!:Grupetnukduhettkuptojnqpojujepenhistoritndryshme.Prderisaemratekarakterevejanhomofon,msuesimundtthotqsecilidotlexojHis-torineKristitpakomentuarfaktinqnnjrinrastpersonazhishtvajzdhentjetrindjal.

Grupi A Historia e Kristit (D) Kristishtnjdjal12vjear.Aishtndrdjemtmtqetnklasnetij.Kristishtpakindrojturkuretparatgjithklassporatijiplqentmsojngrupetvogla.Aikashumshokeshoqe.Kristishtshumimirngjuheleximporkaproblemenmatematik.Pasmsimit,Kristitiplqentshohtelevizor.Ailexonshum,sidomoskuriozitetedhehistoriprkafsht.Atijiplqentluajnparkmeshoktdhendonjher,aikujdesetprvllainetij.Ailandheentndonjherkurprindritiakrkojn.

Grupi B Historia e Kristit (V)Kristishtnjvajz12vjeare.Ajoshtndrvajzatmtqetanklasnesaj.Kristishtpakendrojturkuretparatgjithklassporasajiplqentmsojngrupetvogla.Ajokashumshokeshoqe.Kristishtshumemirngjuheleximporkaproblemenmatematik.Pasmsimit,Kristitiplqentshohtelevizor.Ajolexonshum,sidomoskuriozitetedhehistoriprkafsht.Asajiplqentluajnparkmeshoktdhendonjher,ajokujdesetprvllainesaj.Ajolandheentndonjherkurprindritiakrkojn.

2. Hapi i dyt

Drejtojutdygrupevetnjjtatpyetjeporgjithmondukepasurparasyshfaktinqnnjrinrastpersonazhikryesorshtdjaldhentjetrinvajz.gjjubnmshumprshtypjeteKristi(V)/(D)?

o Qshti/endrojturo Qkashumshokeshoqeo Qnukshti/emirnmatematiko Qiplqentluajnparkmeshokto Qkujdesetprvllaino Qlanent

Juprzgjodhtdisaprejtyre.Jepniarsyettuaja,psebtnjzgjedhjettill.AlidhetkjomefaktinqKristishtdjal/vajz?

* Marr nga Paketa burimore mbi prkatsin gjinore, QAGJJZH, Tiran 2006.


19/44

9

M m

Pjesa II.

Msimdhnia dhe t nxnit efektivn edukimin joformal

II.1 MsuesIdheMsIMdhnIaefektIve:

Kur asim pr karakteristikat e nj msuesi efektiv, i referohemi prgjigjeve t py-etjeve t mposhtme:

Si sillet ai/ajo? far di ai/ajo? Si i trajton nxnsit? far kualikimi apo mbshtetje ka ai/ajo? Kujt i ngjan ai/ajo? Si e di ai/ajo q sht nj msues i mir?

Msuesi efektiv sht ai i cili me mnyrn e veprimit dhe qndrimin e tij respektont gjith nxnsit, i dgjon ato dhe i ndihmon t bhen zgjidhs t problemevesi dhe t ndajn ide t mira mes tyre. Mnyra se si jepni msim sht po aq erndsishme sa far ju jepni msim. Qndrimi dhe sjellja e msuesit sht po aqe rndsishme sa dhe aktivitetet q ai/ajo zhvillon me fmijt. Nj msues efektivsht gjithashtu ai q di dhe kupton disa parime baz mbi at se si fmija nx dhegjithashtu di t prdor trajtime t ndryshme n msimdhnie pr t ndihmuar tgjith fmijt.

Ju kujtojm se:

Msues efektiv sht ai q i respekton t gjith nxnsit, pranon ndryshimet e tyre, idgjon dhe i ndihmon t bhen zgjidhs t probleme.

Fmijt kan stile t ndryshme t t nxni dhe kjo krkon mbshtetje nga ana e m-

suesit. Trajtimi i msimit me n qendr nxnsin sht nj msimdhnie aktive, interaktive e re-

fektivedherealizonpjesmarrjenenxnsve,udhheqjendhembshtetjenngamsuesi.

Menaxhimi i klass prfshin aspektin social dhe sht thelbsor n promovimin e eks-periencave pozitive pr nxnsit.

Msuesi ka nj rol model kryesor dhe sht personi ky i aft pr t mbshtetur motivi-min pozitiv dhe t nxnit e nxnsve.


20/44

20


Lnda: Gjeogra

Bregdeti i ShqiprisQllimi: Identikimiinjohuriveqkannxnsitprmesprdorimittpyetjeve

NshpjegiminetemsBregdetiiShqiprismsuesillimishtdrejtonpyetjeprtnxiturkujtesnenxnsve.

Msuesi:Unmendojseshumngajuikalonipushimetverorenbregdet.Mendonidhetregonidisangaplazhetkukeniqen?PauzNxnsi1:UnkamparplazhineDurrsitdheDivjaks.Nxnsi2:Nxnsi3:Nxnsi4:UnkamqennPogradec.Msuesi:Shummir.JuIlirkenipushuarnplazhinePogradecit.Pamendojupak,

cilidetndodhetaty?

5kriteretbazprmsimdhnienefektive

1. Planikondheparaqetmaterialinnnjlinjlogjike;2. Evendosmsiminnnivelinenxnsvedhemerrparasyshdallimetindivid-

ualettyre;3. Krijonmundsiprtpraktikuardheaplikuaratqshtmsuar;4. Imundsonnxnsittdinsefarpritetngaata;5. monitorondhevlersonarritjetenxnsvennjmnyrqikrijonmundsi

tmsojnngagabimet.

Nj msues efektiv sht ai q:

sht i qart n dhnien e instruksioneve; sht entuziast dhe i orientuar nga detyrat;

shkruan qart; prdor shumllojshmri trajtimesh dhe strategjish; i krijon hapsira nxnsve t nxn vet dhe inkurajon suksesin; bn komente dhe sugjerime konstruktive; vlerson kontributin e t gjith nxnsve; respekton nxnsit; dhe tregon kujdes, ndershmri dhe bashkpunim.

Nj msues efektiv mson dhe inkurajon nxnsit t zhvillojn aftsit e t menduaritdhe zgjidhjes s problemit, t prfshihen m shum dhe motivohen n procesin e tnxnit.

Nj msues efektiv prpiqet t msoj nxnsit se si t mendojn, si t nxn dhe sit kontrollojn procesin e tyre t t nxnit. E gjith kjo arrihet prmes t pyeturit dheprdorimit t llojeve t ndryshme t pyetjeve sipas situats q krijohet dhe objektivitmsimor


21/44

M m

Msuesi duhet t jet nj komunikues efekti. Ai duhet:T tregoj komunikim verbal pozitiv duke:

Qen i sjellshm, i respektuar, i qart dhe lehtsisht i kuptueshm; Qen informues dhe njkohsisht interesant; Krijuar hapsir pr pyetje dhe diskutim; Krijuar hapsir q pyetjet t drejtohen pa frik dhe prgjigjet pa stres dhe pre-

sion. Krijuar hapsir q t vlersohen dhe inkurajohen mendimet e secilit.

T tregoj komunikim joverbal pozitiv duke: Prdorur gjuhn trupore; Prdorur t shprehurit me mimik; Qen aktiv

T tregoj aftsi t mira dgjuese duke: Dgjuar informacionin q sjellin fmijt; Menduar rreth informacionit dhe duke ofruar komente Drejtuar pyetje efektive

Disa barriera t komunikimit me fmijt n klas jan: toni i zrit, gjuha trupore, tipi ipyetjeve, pamja e jashtme dhe sjellja.

Nxnsi:Ah,po.AtyshtliqeniiOhrit.Harrovaqpoasimprbregdetin.Msuesi:Mir.TaniArbenmundtnatregoshsiishteplazhiiDivjaks?Nxnsi:Kishteshumrr,detinukishteshumithell.Kishtedhepyll.Msuesi:PoplazhiiDhrmiutIlda,siishte?Nxnsi:Nborshnukkishterrporguralecdheshkmbinj.Atykurrinimneplazhiishteivogldhedetiishteithellqyshnllim.

Msuesivazhdonmetrajtimineinformacionittridukedhnveoritedybregde-tevedheformatqndeshennto.Mpasaiudrejtonpyetjenxnsveprtnxiturtkuptuaritdheimagjinatnetyre.

Msuesi:Taniqunjohmmeveoritedybregdeteve,secilitmendojtjapndryshiminmestyre.Nxnsi:BregdetiAdriatikshtiultmerr,ndrsaaiJonshtilarteshkmbor.

Msuesi:Po,tjetr?PauzAnila?Nxnsi:BregdetiiAdriatikut,npjesndrrmuesettij,prparondrejtdetitndrsaaiJongrryhetngaveprimtariaedetit.

Pasktyrepyetjevemsuesimundtbjpyetjeprtinkurajuarzgjidhjeneprob -lemeveapoprtanalizuar.


22/44


II.2 ProcesIItnxnIt

Fmijtdhe trrituritnxn nmnyrmefektivenqoft seprfshihennmnyraktivennjproces.

Mbi procesin e t nxnit ka shum teori dhe gjithashtu klasikime t shumta t stilevet t nxnit. Por, pr t mos i hyr hollsisht ktij fenomeni, po ndalemi n tre mnyrakryesore (kye) t t nxnit q mund t klasikohen si:

Vizuale Auditive Kinestetike

T gjith ne kemi element t secilit stil t t nxnit, megjithse, zakonisht ne kemipreferenc pr njrin nga stilet e msiprme. Po kshtu ndodh edhe me nxnsit.

Msuesi mund dhe duhet ta prdor stilin e t nxnit t fmijs pr ta inkurajuar at tnxr, pr ta motivuar dhe pr ta br q t ndjehet i suksesshm. Megjithat, msuesiduhet gjithashtu ta inkurajoj nxnsin t provoj stilet e ndryshme dhe ta msoj sesi t prdor secilin prej tyre n jet.

Stili i tnxnit

Tiparet e nxnsit Kshilla pr veprimtari msimdhnse

T nxnitvizual

Preferon pikturn/ dia-gramet e grakt

Ka nevoj t krijoj pamjeapo prfytyrime mendoret gjalla pr t ruajtur in-

formacionin. Plqen t vzhgoj har-

tat, grakt, piktura dhevideo.

Prdorimi i materialeve vizive si piktura, harta,grak, etj.

Hetimi dhe kuptimi i faktit q nxnsi sht i qartdhe kupton mir prsa koh ju isni, q do t thot seata kuptojn e lexojn gjuhn trupore dhe shprehjen

e fytyrs. Prdorimi i ngjyrave pr t nnvizuar shtjet e

rndsishme n tekst. Krijimi i mundsive q nxnsi t marr shnime

dhe t punoj me et pune. Prdorimi i pikturave ose i brainstorming-ut. Krijimi i hapsirave q nxnsit t shkruajn nj

histori dhe ta ilustrojn at. Krijimi i mundsive q nxnsit t punojn t qet

larg nga shqetsimet verbale. Sigurimi i librave me piktura dhe diagrame pr t

lexuar.

T nxnitauditiv

Mson m mir prmesleksionit verbal, diskuti-meve, duke thn mendi-met e tij por njkohsishtduke dgjuar at q ttjert thon.

Interpreton kuptimin egjrave thelbsore n njfjalim prmes dgjimit ttonit, lartsis dhe shpe-

jtsis s zrit, etj. Informacioni i shkruar

mund t ket shum pakkuptim pr t n qoft seai mund ta dgjoj at.

Krijimi i mundsive q nxnsit t marrin pjes ndiskutimet dhe debatet e klass.

Sigurimi i shanseve pr t folur dhe prezantuar. Prdorimi i nj forme regjistrimi t informacionit

se sa t shkruhet gjithka. Leximi i teksteve me z. Krijimi i mundsive q nxnsit t marrin pjes n

muzik, kng, etj. Diskutimi verbalisht i ideve. Diktimi ndrsa nxnsit po shkruajn. Prdorimi i anekdotave pr t demonstruar nj

pikpamje.


23/44

M m

T nxnitkinestetik

(prekja/fzike)

Shprehet prmes lvizjevedhe me ndrveprim nhapsirn prreth tij.

Ka nj sens t mir ekuilibridhe koordinim t syrit edors, p.sh: lojrat me top.

Plqen krcimin, sportet,eksperimentet, prdorimine gjuhs trupore, veprimin,prdorimin e duarve pr tkrijuar ose ndrtuar.

Zhvillimi i sesioneve t shkurtra dhe lejimi i pushi-meve nga ora n or.

Krijimi i mundsis pr t lvizur dhe punuar nqoft se sht e mundur.

Krijimi i mundsis pr prdorimin e ngjyrave prvizatim.

Prezantimi i puns s nxnsve me an t poster-ave ose n loj me role, etj.

Leximi i informacionit si ilim prciptazi dhe pastajkthimi te ai dhe leximi m me shum detaje.

Duke par tabeln* q ka t bj me stilet e t nxnit dhe kolonn e tipareve t nx-nsve s pari t shkon mendja menjher te stili q preferon vet dhe m pas te ai qpreferojn nxnsit q kemi n klasat tona. A i njohim ne ato? A e dim se t ndryshmjan nxnsit n klasat tona?Kolona e tret, e cila ka t bj me veprimtari apo trajtime q mund t bhen gjat ors

s msimit, mund ti vij n ndihm msuesit pr t planikuar dhe zhvilluar veprim-tarit e prditshme n klasat e tij/saj si dhe mund t shtohet e t pasurohet nga ai meforma t reja veprimtarish.

Lnda: Biologji

Faktort e ndotjes s ajrit

Qllimiiksajveprimtariekonsistonnnjohjennganxnsittfaktorvetndry-shmqndikojnnndotjeneajrit.Shpeshherktafaktornukjantdukshm.Emegjithatkjondotjendodhdodit,ajoshprndahetngado.Pormekaliminekohsakumulimiindotjessajritniseshkatrroncilsinetij,dukendikuarnpamjenton,shndetindhecilsinejets.Mjetet e nevojshme:4-5shishe2litrshetransparentepaetiket,4pigmente(ngjyra),

lugdruri,njgotepastr


1. Mbushni shishet2 litrsheme uj.Lrini nxnsit timagjinojn sikuruji nshisheshtajrinzonnkuatajetojnapomsojn.

2. Mbushnigotnepastrmeujdhelrenimnjan.Vendosnidoshishentav-olindherrethdoshishejecaktoni4-5nxns.

3. Hapnishishetmepigmentengjyrash.Parase thidhnipikatprejsecilitpigment,trazoniujinmelugn.Mpashidhninganjpikpigmentndoshishedhelrenitprhapetnujprdisaminuta.Msuesimundtlvizngagrupingrupdukehedhurpigmentet.Prsriteniktproes3herradhazipormepigmentetndry-shme.Lriningjyrattprzihennerrugtnatyrshmeprrreth5minuta.

4. Ndrkohqmsuesi/jahedhnprshishepigmentetmengjyratndryshme,shpjegonsedongjyrprfaqsondisaburimetndotjessajrit.Shembull:

- EkuqjaMakinatdheautomjetetetjera- JeshileNaftadhekarburantet- BluDjegiaeplehrave- etj

Child Labour and Education - IPEC draft training manual for education practitioners, October, 2005


24/44

24


II. 3 vEprImtarItdhEmEtodatmEnqEndrnxnsIn

Duke par cilsit e msimdhnies me n qendr nxnsin vihet re se ajo do t thotq edhe vet msuesi n klas sht nj nxns dhe jo i vetmi person q ka njohurit.Prandaj, n kt rast, msuesi duhet t jet nj lehtsues i mir dhe ai i cili mund tmenaxhoj nj klas me nxns t ndryshm. Msuesi gjithashtu, sht e nevojshmet jet i zoti t prdor shumllojshmri materialesh dhe t siguroj t nxn aktiv,interaktiv dhe reektiv n gjirin e nxnsve.

Tabela e mposhtme tregon katr fazat kryesore ku duhet t marr pjes nxnsi ak-tivisht pr t arritur nj t nxn t suksesshm. Pa dyshim q ky cikl i t nxnit pr-shtatet me msimdhnien me n qendr nxnsin. Fazat e ktij cikli jan*:

5. Pasiiprzieningjyratmir,krahasoniujinnshishemeujinepastrngot.Pyetninxnsit:

- Cilinujdotpreferonintpinin?Pse?- Ponrastsenvendtujitdotkishteajr,dotplqenintthithninatme

ngjyrapotpastrin?- Mendoniseajriipastrshtirndsishmprnjeriun?- Ciltjandisangandotsiteajritqnjihniju?- Mendonisemundtbnidikaprtndikuarnpaksimineksajndotje.Nse

po,far?

far sht msimi me n qendr nxnsin?

Msimimenqendrnxnsin: shtaimsimicilishtaktiv,interaktivdhereektiv. Fokusohetn at qsht e rndsishmee realisteprnxnsitdhe joe

ngurteabstrakteprta. Lejonnxnsittmarrinpjesnnjshumllojshmriaktivitetesh,shpesh

nifteapogrupetvogla,kuatamundtmsojnnganjritjetridhe

gjithashtumundtdiskutojnendajnidetetyre. Prdoreksperiencatevetnxnsvedhengrihetmbiatodukeshtuarnjohu-

ritdhedukezhvilluarmtejaftsitenxnsve. shtaimsimkuekzistonrespektireciprokmesnxnsvedhemsuesit,ku

lejohetkomunikimipozitivprndarjeneidevedhedgjiminettjerve. Prdordisiplinpozitiveprtmbshtetursuksesindheprt inkurajuar

nxnsittprpiqenvazhdimisht.

* Child Labour and Education - IPEC draft training manual for education practitioners, October, 2005


25/44

25

M m

Fazat Krkon ...

1 EksperiencaAktivitete si jan vizitat, loja n role, demonstrimi, punan grupe, etj.

2 RefektimiT menduarit rreth eksperiencave t kaluara dhe gjetja edomethnies s tyre

3Nxjerrja e prfundi-meve

Inkurajimin e nxnsve pr t nxjerr prfundime praktikeeksperiencat dhe feedback i tyre dhe t tjerve n klas.

4 Aplikimi i msimeveInkurajimin e nxnsve pr t lidhur at q sht msuarme jetn e tyre dhe /ose me situata t tjera t ndryshme.

Lnda: Gjuha amtare

Mandolina*

Objektivat:Nfundtzhvillimittmsimitnxnsiduhettjetiaft: tbjparashikimenisurngadisatermaky; tlexojprtkuptuarideteautoritdhemesazhinepjess; tlexojdukeinterpretuardhedukeshprehuremocionetebrendshme; tlexojprtnjohurgjuhneveprsdhetavlersojat; treektojndajsjelljevetpersonazheve.

Fjal kye:Tregim,autor,personazh,mesazh,fjalor,leximmekuptim,interpretim,vlersim.Struktura e ors s msimit E Parashikimmetermaparaprak 10 R Leximidrejtuar 20 R Rrjetiidiskutimit 15

Zhvillimi i msimit

Evokimi(rrahjemendimesh&parashikimmetermaparaprak)Msuesipyetnxnsit:-shtmandolina?Nxnsitshprehinatquvjennmendjeprmandolinn.

Msuesishkruanntabel4fjalt:bie,mandolin,blej,dshiroj,dhekrkonqmetonxnsittndrtojnprdhjetminutanjtregimtshkurtr.Lexohendisangakrijimetenxnsve.Msuesiuthotsempasdotshohinsesaijanafruaratatregimitqdotlexojnmeparashikimetetyre.

Realizimi i kuptimit (lexim i drejtuar)Msuesikrkonvmendjenetgjithnxnsve.Aiushpjegonmnyrnsesidotalexojnpjesn.Tregimidotlexohetderitendalesatqkaparashikuarmsuesi.Pasdondalesedotiprgjigjenpyetjeveqkaprgatiturmsuesirrethasajqatalexuan.

Hapetlibrinfaqen14.

MANDOLINA

* Marr nga Msimdhnia me n qendr nxnsin, QTKA, Tiran 2005.


26/44

26


Ndalesa e par.Parattonankinema.Msuesipyetnxnsit:- Kuikishintuarthollatdjemt?- Pseishintdetyruartpunoninataqnmoshtre?- Prcilnkohettregimi?

- Cilatjanatofjalqtregojnseitetprkohtshkuara?- Abnmirprindritqnukuamornparatfmijve?- SiekuptonishprehjenMirsjelljanaushprblye?- Simendonisedotiprishinfmijtparat?- Kuekuptonikt?- farparashikonisedotndodhmtejntregim?- Kuembshtesniktmendim?

Ndalesa e dyt.Shkuamedhecicrimazogjsh.Msuesipyetnxnsit:- farbnfmijtmeparat?

- Andodhisiekishitparashikuarju?- Cilatishindyqanetetyretpreferuara?Pse?- Cilatjansipasmendimittuajgjratdhesendetminteresanteqblenfmijt?- Potishitjunvendttyrefardotblinit?- farjubnprshtypjenastinkurfmijtpanmandolinn?- fardotndodhmtej?Psemendonikshtu?Kuembshtetniparashi-

kimintuaj?

Ndalesa e tret.-Sabneblejm?Msuesipyetnxnsit:- Prfarpyetnfmijt?- Psemimiisajishteilir?

- Abnfmijtpazarmeshitsen?- fardotthottbshpazar?- farperiudhekohorekaqendhesikaqengjendjanatkoh?- Tregoniedhesituatattjeraqlidhenmektperiudh.- PseiplqeuGjergjitmandolinakurvuridornmbitela:seishteebukur,apo

sepse?- Simendonijuadotablejnfmijtmandolinn?Pse?- Sidotprfundojtregimi?

Ndalesa e katrt.-Mesebrmekrah.Msuesipyetnxnsit:

- Psefmijtvendosntablejnmenjherviolinn?- Ajuplqenvendimiityre?Posakricaqatabn?- Pojuamundtbnisakricatksajnatyre?Nsekenibr,tregoninj

rastkurkandodhurkjo.- Ajuplqeuvendimiifmijveprmnyrnsidotaprdorninmandolinn?- Ajuplqeumbylljaetregimit?- Kandonjrindonjideprtambyllurnnjmnyrtjetrtregimin?- Zgjidhnifjaltevshtiradheshprehjetqjukanplqyerdheejanitishpje-

gojmsbashku.- Aiuafruaparashikimevetuajakytregim?


27/44

27

M m

Reektimi(rrjetiidiskutimit) Diskutojmsbashku

Msuesishkruanntabelpyetjensipasorganizuesittmsiprmgrakdheukrkonnxnsveqpr5minutatshkruajnpapushimargumentenntdyjaprgjigjet.Kurtiprfundojnato,nxnsitdotvendosintmbajnnjqndrimtcaktuardhetbindenprt.

II.4 mEtodadhEtEknIkamsImdhnsE

Pa dyshim q msimdhnia n edukimin joformal duhet t jet ndrvepruese. Kjoform msimdhnieje dallohet nga nj karakteristik themelore. Kjo ka t bj me fak-tin se funksioni dhe qllimi kryesor i ksaj msimdhnieje sht t nxnit. Kjo shtdhe karakteristika m themelore e t gjith metodave dhe teknikave me n qendrnxnsin q prdoren n klas.

N tabeln e mposhtme paraqiten metodat dhe teknikat m t njohura dhe t pr-dorura q bjn pjes te grupi i metodave me n qendr veprimtarin e nxnsit.

Teknikat dhe metodat e puns n grup Teknikat dhe metodat e hulumtimit

Diskutimi Puna n grupe t vogla Grupet e ekspertve Loja n role dhe simulimi

Zgjidhja e problemit Zbulimi Projekti Studimi i rastit Vrojtimi Ekskursioni Eksperimenti

M posht po trajtojm shkurtimisht disa metoda e teknika me an t t cilave mund trealizohen mir objektivat e prcaktuara dhe t nxnit mund t jet m i suksesshm:

Diskutimi: sht nj metod n t ciln nxnsit bisedojn s bashku rreth nj teme tparacaktuar, me qllim q t ndajn, t marrin informacion pr temn e dhn.Procedura e realizimit t ksaj metode lidhet me zgjedhjen e nj teme pr diskutim, meprcaktimin e objektivit t studimit, me ndarjen e detyrave t pjesmarrsve n disku-tim. me krijimin e mjedisit pr zhvillimin e diskutimit dhe me realizimin e diskutimit.

Loja me role: sht nj metod q krkon ndrveprimin e dy a m shum aktorve ndramatizimin e nj situate t planikuar pr tu luajtur nga nxnsi. Procedurat prrealizimin e saj lidhen me kuptimin e situats s lojs, prcaktimin e roleve, ndarja etyre pr nxnsit, t msuarit e roleve( pjesve) nga secili aktor dhe luajtja e rolit.

Puna n grupe: sht nj teknik q krijon mundsin e kompozimit t grupeve me4-5 nxns, me nivele t ndryshme n msime, me seks e rac t ndryshm, q disku-

A duhet ta bnin fmijt at

sakrific pr t bler

mandolinn? Pse?

Po Jo


28/44


tojn dhe punojn s bashku pr nj tem t caktuar. N t mund t trajtohen shtjet ndryshme. do grup mir sht t ket drejtuesin dhe raportuesin e tij. Grupet for-mohen n baz t kritereve t ndryshm por sht e rndsishme q ato t ndryshojnkerr pas here.

T pyeturit: sht nj teknik q ka n themel prdorimin e pyetjeve si dhe marrjene prgjigjeve nga nxnsit. N veprimtari qllimi i prdorimit t tyre jan pr t mo-tivuar fmijt, pr ti prfshir n veprimtari, pr t nxitur t menduarin, pr t ndi-hmuar nxnsit n interpretimin e materialeve.

Intervista: sht nj metod q realizohet mes dy nxnsve (njri interviston ndrsa tje-tri intervistohet). Intervistat n shkolln realizohen pr probleme t thjeshta, por msue-

si duhet ti ndihmoj nxnsit t prcaktojn qllimin e intervists, t caktoj personat qdo t intervistohen, t formulojn pyetje t shkurtra, t qarta dhe t drejtprdrejta.Lojrat: Jan teknika t larmishme, t cilat vn n bashkpunim fmijt me njri-tjetrin ose me objekte t tjera, sipas rregullave t prcaktuara. Procedurat pr realiz-imin e nj loje llojn me njohjen e prmbajtjes s lojs,msimi i rregullave t lojs dhepjesmarrjen e realizimin e lojs.

Filmi: sht nj teknik q e v nxnsin n rolin e vzhguesit me nj piksynim tqart, pr t arritur objektivat e paravendosura. Si procedur metodike llon me pr-gatitjen pr t par lmin, prcaktimin e qllimeve se prse do t shikohet. Gjat pro-cesit t shikimit t lmit mblidhen t dhna q u interesojn pjesmarrsve, t cilatpas prfundimit t lmit prpunohen dhe n fund nxnsit raportojn dhe publikojnprfundimet e nxjerra nga lmi.

Paqja sht

Qllimi:Inkurajimiinxnsveqtshkmbejnmendimenmnyrqtkennjmendimsamtqartprkonceptinepaqes.

Objektivat:Nfundtksajveprimtarienxnsitdotjentaftt:

thonmendimetetyrembikonceptiminepaqes; shkmbejnperceptimetdhetkuptuaritetyrembipaqen.Materiale t nevojshme:Katrshiritaletreprdonxns,tabakletre,markera.

Zhvillimi i veprimtaris:

1. Dukepunuarindividualishtdhedukeshmangurdiskutiminmenjritjetrin,nx-nsitshkruajnnshiritaletretveantkatrthnietndryshmeqllojn:Paqjasht..thnieteshkruaraduhettpasqyrojntkuptuaritetyrembikonceptinepaqes.

2. Nxnsitformojngrupedhekrkohetqngruptshkmbejndhediskutojnatqkanshkruar.Mpasngrupbihetdakordprnjparagraf tshkurtr,tpranuarngatgjith,siprcaktimprpaqen.Mesazhishkruhetnnjtabakletredhesipasdshirsmundtshoqrohetmevizatime(simbole,gurapersoni-kuese,etj)

3. Pasiseciligrupprezantonpunnetij,mundtkalohetndiskutimmegjithklasnprshtjeqmundtkendalnklasgjatveprimtarisapoqm-suesiimendontprshtatshme.


29/44

9

M m

Rrethi: sht nj teknik q i krijon mundsi nxnsve t shprehin lirshm idet, men-dimet dhe ndjenjat e tyre. Procedura e ksaj teknike sht vendosja e t gjith nx-nsve t klass n nj rreth. Nj vendosje e till u tregon atyre se ata jan t gjith tbarabart prball njri-tjetrit Do t pranohet do lloj diskutimi i nxnsve, vese secilinxns ka t drejt t as vetm njher. Ata duhet t asin me radh, t dgjojn

njri-tjetrin dhe t mos ndrhyjn pr t ndrprer t folurin e shokut/shoqes. Duhetkrijuar gradualisht bashkpunimi me njri-tjetrin pr t mos kundrshtuar, pr tgjykuar prgjigjet e gabuara (nuk ka brenda rrethit prgjigje t tilla).Msuesi duhet tthot gjra pozitive pr ti motivuar fmijt t ndjehen, q ata dgjohen nga t tjert.

Votimi: sht nj teknik q n themel ka prdorimin e vots. Ajo shrben pr ti af-tsuar fmijt t marrin vendime n grup pr t zgjedhur nj shok/ shoqe n nj postt caktuar, pr t zgjedhur lojn q plqejn, pr tu prfshir n ndonj veprimtari etj.N shum raste zbatimi i nj teknike t till lehtson shum marrdhniet e bashk-punimit n klas. Si procedur llon me prezantimin e kandidatit, ose alternativs prt ciln do t votohet. Votimi do t jet i fsheht pr secilin. Diskutohet rreth kandi-

datve ose alternativave t prezantuara. Realizohet votimi. Llogariten rezultatet dhen fund publikimi i alternativs s tuar.

Gazeta: Kompozimi dhe hartimi i nj gazete shrben q nxnsit t shprehin lirshmidet dhe mendimet e tyre duke plotsuar dhe nj t drejt t tyre. Brja e gazets re-alizohet n mnyra t ndryshme p.sh: Nxnsit shkruajn, vizatojn, skicojn idet emendimet q duan t shprehin. Ata emrtojn gazetn e tyre. Nj variant tjetr sht kri-jimi i gazets me materiale t prera nga gazeta, revista q ata plqejn. Gazeta mund tshrbej dhe pr t edukuar respektimin dhe mbrojtjen e t drejtave t tyre, por dhe re-alizimin e detyrave dhe prgjegjsive t tyre. Realizimi i gazets krkon bashkpunim t

lart t nxnsve, veprimtari t thell krijuese si dhe imagjinat e fantazi. Gazeta duhett zgjoj interes tek nxnsit , aty ata t gjejn ngrohtsi e probleme t jets s tyre.

Kutia e fjalve

Qllimi:Tndihmojnxnsit,qnnjmnyr tthjesht,t lidhinmendimetmendjenjatetyrelidhurmefmijtemoshsstyreqpunojn.

Objektivat:Nfundtveprimtarisnxnsitduhettjentaftt: Komunikojmendimetdhendjenjatetijlidhurmepunnefmijve; Marrpjesnnjdiskutiminteraktivlidhurmeproblemetqlidhenmepunne

fmijve.

Materiale t nevojshme: LetrA4,njkutikartoni.Zhvillimi i veprimtaris

1. Ikrkohetnxnsvetmendojnprndjenjatdheemocionetqilindinkurimagjinojnoseshohinfmijtqkanlnshkollndhepunojnnrrugdukeshiturapolypur.Pastajnxnsitduhettshkruajnnnjletrtrengaemocionetetyre,dukeprdorurnjfjalprsecilinemocion,siprshembull:ivetmuar,iuritur,itrishtuar,ilodhuretj.Kursecilinganxnsitikashkruartrefjaltikrkohetqatotindajntreshiritaapocopaletrenmnyrqscilishirittkttshkruarnjrnfjal.

2. Mpaskalohetmenjkutikartoniaponjmbajtsetjetrtprshtatshmeprando

nxnsinmnyrqaitihedhbrendatreshiritateletrs.Letratnkutiprzihendhekalohetprsripransecilitnxnsnmnyrqsecilittrheqnjshiritletre


30/44

30


mnjfjalngakutia.Nktfazikrkohetnxnsveq,dukeprdorurfjalnqkanmarrngakutia,tndrtojnnjfjaliecilatshprehndjenjatlidhurmepunnefmijvesidhetprmbajfjalnedhn.Nxnsit,nktrast,duhettavendosinvetennvendtfmijveqpunojnnrrugoselypin.Fjalitduhettllojnmeshprehjetttillakutjetprfshirfjalaezgjedhur:Unjamivetmuarsepse,Unjamifriksuarsepse,Unjamiuritursepseetj.

3. Inkurajohennxnsitprtkaluarnnjdiskutimtprbashktmetgjithklasnprndjenjatdheemocionetqilindinfmijvekurataeimagjinojnvetennvendtfmijveqkanbraktisurshkollndhepunojnnrrug.Bhetkujdesqdiskutimitangazhojsamshumnxnstklass.

II. 5 mEnaxhImIIklass

Menaxhimi i klass prbhet kryesisht nga aspekti zik dhe social i tij dhe shtprgjegjsi e msuesit dhe e nxnsve pr ta siguruar dhe pr ta mbrojtur n mnyrq ai t jet sa m efektiv pr zhvillimin me sukses t msimit.

Disa aspekte ky t menaxhimit t klass jan: Msime t planikuara mir dhe interesante; Zhvillimi i marrdhnieve pozitive n klas; Motivimi i nxnsve pr t nxn; Rregullat e klass; Disiplin pozitive n klas; Aftsi komunikuese t mira t msuesit dhe nxnsve.

II. 6 motIvImIInxnsvE

Nxnsit q vijn n klasat joformale msojn dhe nxn m mir ather kur jan tmotivuar. Kjo ndodh ather kur ata: Jan t qart pr veprimtarit q po kryejn dhe qllimin q ato kan Mund t punojn vet duke u mbshtetur n njohurit q ata vet kan Marrin pjes aktivisht gjat zhvillimit t veprimtarive duke i krijuar hapsir q

t prdorin gjuhn dhe perceptimet e tyre pr t kuptuar.

Prve ksaj, nxnsit q marrin pjes n kto klasa do t prfshiheshin m aktivishtn veprimtarit e zhvilluara n qoft se ata: Kan nj mjedis t prshtatshm dhe i siguron mundsi t punojn s bashku me

t tjert dhe po ashtu e liron nga presioni i nots apo i gabimit. Kan nj sr mundsi zgjedhjesh pr far, kur dhe si duan t msojn Kan koh t mendojn dhe t reektojn rreth asaj q kan msuar.

II.7 planIfIkImIImsImdhnIEs

Planifkimi sht nj pjes e rndsishme e puns s do msuesi. Zemra e plani-kimit sht marrja e vendimeve. Pr do plan msimor q msuesi duhet t bj i


31/44

M m

duhet t vendos se cilat jan objektivat ose qllimet pr do veprimtari, cilat mjetejan t prshtatshme pr t zhvilluar veprimtarin, cilat metoda dhe teknika duhet tprdoren q t prmbushen objektivat dhe se si do t vlersoni arritjet e nxnsve. Kyproces i marrjes s vendimeve sht sa i vshtir dhe i komplikuar pr faktin se ka kaqshum strategji msimdhnieje dhe variante veprimtarish sa ka dhe msues.

Nplanikiminemsimitnklasatjoformalejanthelbsoredyelement:

Tvendosshsefardshirontprmbushet,dhe Sesidotecetprtprmbushurat.

Kjo krkon q msuesi (dhe ndoshta edhe nxnsit) ti drejtojn vetes pyetjet e mposhtme:1. far dua t arrij?2. Si do ta arrij at?3. Kush do ti prmbush ato?

4. Kur dhe n far radhe do t bhen gjrat?5. Cilat burime jan t prshtatshme?6. far materialesh dhe mjetesh jan t nevojshme?7. Si do ti nis gjrat?8. Si do t vijojn ato?9. Si mund t kuptoj n se ja kam arritur qllimeve t mia?

Lnda: Biologji

far arome ndjeni?Qllimiiksajveprimtariekonsistonnfaktinqnxnsitprmesanalogjivemeeks-perimenteqkryhennklastkuptojrndsineajritprjetndhemnyrnsesiiajriindoturzhvendosetnganjrajonntjetrin.Materialet e nevojshme:Hudhra,thikdhepjat,ventilator


Bjkujdes!Demonstrojinxnsverolineersnshprndarjenendotjesnajr.1. Krkojuninxnsvetkthejnkurrizinngajudhetmbyllinsyt.Pritnihudhrat

dheprmesventilatoritshprndaniernehudhrsnklas.Krkojuninxnsvetngrenduartlartsapotndjejnaromn.

2. Shnonintabelkohneprafrtkurnxnsiipardheifunditngritidorn.Diferencatkohoretregojnmnyrnsesiajriqarkullonnprklas.

3. Drejtopyetje:- farprovonikurndjeniernerndthudhrs?- Mendoniqmundtqndroniprnjkohtgjatmenjajrttillnklas?- Ponrastsedotmbanitfrymn,samendonisemundtzgjas?- Sigjykoni,ventilatorieprshpejtoiprhapjenearoms?- mundtthoniprrolineersnshprndarjenepluhurit?

4. Ndjesiaenuhatjesshtshumerndsishme.Jepinidetyrnxnsvetprshk-ruajnsendjejnkurnuhasinajrinnvendetndryshme,sinnjrrugtpa -

shtruarkukalojnmakina,nnjvendkudigjenplehrat,nnjkopshtmepemmimozashebartgjelbr,nplazhbuzdetit,etj.


32/44


Pjesa III.

Veprimtari t ndryshme pr nxnsit

Lnda: Biologji

T kujdesemi pr shndetin

Mjete t nevojshme: Nj kopje e ets s puns Ah moj Eni pr secilin nxnsObjektivat: N fund t ktij aktiviteti nxnsit duhet t jen t aft:

t njohin disa nga rreziqet e jets s prditshme q u kanosen atyre;

t dallojn pasojat e veprimeve q ata bjn;


Kjo sht nj veprimtari e thjesht pr t trhequr vmendjen e nxnsve mbi disarreziqe t jets s prditshme q dmtojn shndetin e tyre ndrkaq q synohet q atat mendojn dhe pr pasojat e ktyre veprimeve si dhe rrugt pr shmangien e tyre.Veprimtaria angazhon gjith masn e nxnsve n mnyr aktive si dhe nxit bashk-punimin dhe diskutimin mes tyre.

1. Msuesi i krkon nxnsve q t dgjojn me kujdes historin e Enit q ai do tu

lexoj. Po kshtu msuesi i krkon nxnsve q kur t dgjojn tregimin sa her qata t kuptojn q Eni ka br dika q sht e rrezikshme ose dmton shndetine saj t bjn nj shenj. Pr kt shenj msuesi me nxnsit bien dakord para-prakisht. P.sh: Kur thuhet n tregim q Eni rrshqiti shkallve t gjith nxnsitq e perceptojn si nj veprim me rrezik bjn Auuuu ose bjn nj shnimn et ose nj veprim tjetr pr t cilin bihet dakord.

2. Ndrkoh q msuesi lexon, sa her q nxnsit bjn veprimin apo zhurmn(pr t ciln ata kan vendosur), ai ndalon leximin dhe i krkon nxnsve q nift (dy nxns t ulur n nj bank) t diskutojn apo ti thoni njri tjetri se far

rreziku mund t paraqes ai veprim q bri Eni (jan t lejueshme t gjitha llojete interpretimeve). M pas diskutimi mund t prqendrohet dhe n at se si mundt ulet ky rrezik pr shndetin.

Shnim: Kjo veprimtari mund t zhvillohet n ort q trajtohen tema t lidhura mekujdesin pr shndetin. Mbase mund t nevojitet q msuesi t jap n llim t vep -rimtaris shpjegimet e nevojshme se kush quhet veprim i rrezikshm apo q dmtonshndetin.

Shtrirje aktivitetiN fund t veprimtaris s prshkruar m lart mund t krkohet q tregimi t rishk-

ruhet nga nxnsit duke vendosur t gjitha veprimet q nuk shfaqin rrezik pr shn-detin pr t cilat ata kan rn dakord gjat diskutimit.


33/44

M m

Flet pune

Ah moj Eni!

Eni nj dit u zgjua shum e gjall dhe plot gzim. Ajo krceu nga krevati dherrshqiti shkallve pr t par se far po prgatiste mamaja e saj pr mngjes.Mbi sob ishte nj en e madhe dhe kshtu q nuk mund t shihje se kishte bren-da. Eni u afrua dhe zhyti gishtin brenda n t. Ua e qullt, e pshtir tha ajo.

Enit i plqente buka e thekur me okokrem, prandaj ajo mori bukn e bardh dhepreu nj fet t holl me nj thik t madhe buke shum t mpreht. Meqensekavanozi i okokremit ishte n nj sirtar t lart ku ajo nuk e arrinte dot, Eni shkoit merrte nj stol i cili ishte i vjetr dhe lvizte pr t hipur n t n mnyr q tarrinte pr ta marr. Ndrkoh, feta e buks, e cila ishte vn n thekse, krceu

sipr dhe si pr udi Eni e kapi me dor dhe e vuri n pjat. Gjalpi ishte i hapurmbi tavolin dhe afr tij qndronte macja e cila shikonte shum e knaqur gati prta shijuar. Eni e przuri nga tavolina, mori gjalpin q kishte mbetur e shtroi mbibukn e thekur dhe pastaj vuri mbi t okokremin. Mmm shum e shijshme,tha ajo!

Meqense ishte nj dit e bukur dhe e ngroht, Eni veshi patinat e saj, t cilat ishintashm dy masa m t vogla, dhe shkoi jasht. Ajo ishte larg nga shtpia kur ukujtua se kishte harruar t vendoste mbrojtset pr gjunjt dhe brrylat. Oh, mir tashm jam shum larg mendoi ajo. N kt moment ajo ishte n maj t njtatpjete dhe lloi t zbriste posht me shpejtsi duke ln ern q t frynte me

forc n fytyrn dhe trupin e saj. Rrugs, duke zbritur posht ajo ndaloi anashrrugs pr t shijuar disa manaferra t kuqe q ishin n nj kaube t vogl. Uhh!Qenkan kaq t hidhura, tha ajo!Me tu kthyer n shtpi, Eni hoqi patinat dhe shkoi t krkonte nj biiklet t sajt vjetr. Ajo ishte n garazh me nj sr veglash t kopshtit q ishin vn si njpirg i madh mbi t. Eni hoqi e hoqi deri sa m n fund biikleta ishte e lir. Ajo emori biikletn megjithse e dinte q nuk i kishte frenat e pasme. Ajo ishte prsrin maj t tatpjets kur u kujtua se kishte harruar kapeln mbrojtse t koks. Ohmir prap jam larg pr tu kthyer mendoi. Zbriti posht me shpejtsi me ern qi prplasej furishm n fytyr dhe i bnte okt e saj t gjat t uturonin sa andejktej. Eni vazhdoi t ecte me biiklet n vendin e saj t preferuar q kaprcentelumin, ku uji i lumit kalonte mbi gurt e vendosur pr t kaluar lumin. Duke eln biikletn anash lumit, ajo hoqi kpuct dhe lloi t krcente nga guri n gurbrenda n lum. Sa mir! litari i vjetr qndronte akoma i varur si kolovarse terrapi i vjetr n buz t ujit. Ajo menjher e mbrtheu litarin, hipi n kolovarsedhe e la veten t kolovitej me sa fuqi q kishte mbi lum.

Ishte kaq e kndshme pr Enin andej nga lumi sa q ajo kaloi gjith mngjesin atjeduke mos treguar fare kujdes pr diellin q i binte n fytyr. Shkoi von, ajo lloit ndiente lodhje dhe shum etje. Mori pak uj nga lumi me nj got t vjetr kosi,piu uj dhe u nis rrugs pr n shtpi.


34/44

34


Lnda: Matematik

Un di t ndrtoj diagrame

Objektivat: Nxnsit t jen t aft t: Grumbullojn t dhna statistikore pr dukuri t ndryshme Hartojn vet kritere klasikimi t objekteve e dukurive Bjn tabela t thjeshta t dhnash statistikore Ndrtojn diagramet prkatse Lexojn diagramet q i kan ndrtuar vet

Mjetet: Flet me katrore, vizore, lapsa me ngjyra, tabela t paraprgatitura n drras

Zhvillimi i veprimtaris1. Disa dit para zhvillimit t msimit, porositen nxnsit q t marrin muajt e lindjes

t t gjith personave t familjes si dhe t disa personave t tjer t afrt (fqinj,kushrinj, shok etj). Secili nxns t marr t dhna pr rreth 20 persona. T

dhnat t hidhen n tabeln si m posht (e cila u jepet nxnsve nga msuesja).

Nr. Muaji Emrat e personave

1. JANAR

2. SHKURT

3. MARS

4. PRILL

5. MAJ

6. QERSHOR

7. KORRIK

8. GUSHT

9. SHTATOR

10. TETOR

11. NNTOR

12. DHJETOR2. Klasa ndahet n grupe me 6-8 nxns. N secilin grup zhvillohen diskutimet si m

posht: Nxnsi a) tregon pr personat q n tabeln e tij kan lindur n muajinJanar. Pr secilin prej tyre jep edhe cilsi t veanta si Bujari sht xhaxhai im, sht43 vje, punon inxhinier, i plqen shum muzika etj. Nxnsi b) tregon pr personatq kan lindur n muajin shkurt, e kshtu me radh etj. Kshtu bhet nj tabelprmbledhse e grupit ( duke mbledhur personat e lindur n t njjtin muaj)

3. Secilit grup i jepet nga msuesi diagrami i

mposhtm. Grupi ndrton diagramin retij. M pas grupet i ndrrojn diagrametdhe prfaqsuesit e tyre bjn leximin e dia-grameve t grupit tjetr

4. Grupet i drejtojn pyetje njeri tjetrit. P.sh. N cilin muaj kan lindur m shum

persona? N cilin muaj nuk ka lindur asnj person? Sa persona m shum kanlindur n muajin prill n krahasim me muajin shtator? etj

0

1

2

3

4

5

janar shkurt mars prill


35/44

35

M m

Lnda: Histori

Kultura ilire

Mjete t nevojshme: Fotogra me pamje nga gjetjet ilire ose album arkeologjik prgjith klasn, hart e Ballkanit, drras e zez.Objektivat: N fund t ktij aktiviteti nxnsit duhet t jen t aft:

t identikojn karakteristikat e artit ilir dhe t veshjes ilire; t prmend karakteristikat e prbashkta me artin dhe veshjen sot; t identikoje lidhjen mes t sotmes dhe tradits.

Zhvillimi i veprimtaris1. Pasim msuesi iu ka treguar nxnsve fotograt q tregojn objekte nga gjetjet

n vendbanimet ilire me an t nj brainstorming-u krkon nga nxnsit t trego-jn veorit e objekteve, vizatimeve, gjuhs dhe mnyrs s jetess s ilirve duke

i shnuar n drras. M pas msuesi bn nj prmbledhje dhe nj renditje ttyre.

2. Ftohen dy nxns nj djal dhe nj vajz para klass. Ata pasi kan par fotogratq tregojn veshjet e grave dhe t burrave ilir n libr apo n album, supozojn sejan veshur me veshje ilire dhe bjn prshkrimin e veshjes q ato mbajn.

3. Msuesi diskuton me nxnsit shtjet si: A gjejm sot element t kulturs ilire n poeri, skulptur, gjuh e mnyr

jetese? Cilt jan disa? Veshja jon e prditshme a ka lidhje me veshjen tradicionale? Cilt element

t veshjes jan trashguar?

Si mendoni se do t ndryshoj veshja jon n t ardhmen?4. Duke par hartn e Ballkanit dhe shtrirjen e Iliris ftohen nxnsit t diskutojnn se ka ndryshuar veshja nga njra zon n tjetrn.

Lnda: Matematik, biologji

Etiketat e ushqimeve

Objektivat: Nxnsit t jen t aft t:

Lexojn etiketat e artikujve t ndryshm n mnyr q t informohen prkohn e tyre t skadencs.

Realizuar llogaritje lidhur me kohn (kalendari n vite, muaj, dit).Mjete t nevojshme: Etiketa dhe ambalazhe t ndryshme ushqimesh.

Zhvillimi i veprimtaris1. Klasa ndahet n grupe me 6-8 nxns. Secilit grup i jepen etiketa e letra ambalazhi

t artikujve t ndryshm (10-12 etiketa) dhe u krkohet ti klasikojn ato. shte udhs q nxnsit ta realizojn vet grupimin. P.sh. mund t bhet grupimive pr vajrat, ve pr okollatat e karamelet, ve pr produktet e qumshtit, vepr produktet e mishit etj. Grupet diskutojn dhe japin argumentet prkats prmnyrn e grupimit dhe vendoset grupimi prfundimtar pr t gjith klasn.

2. Secilit grup i jepen etiketat e nj klasikimi. P.sh. grupit t par etiketat e produk-


36/44

36


teve t qumshtit, grupit t dyt ato t produkteve t sheqerit etj. Nxnsit brendagrupit komentojn etiketat q disponojn. N mnyr t veant duhet vzhguare diskutuar lidhur me datn e skadencs. Grupet llogarisin pr secilin produktkohn q ka kaluar nga afati i skadencs apo kohn q ka mbetur deri n ska-denc. Llogaritjet mund t bhen me vite, me muaj, me jav apo me dit. Artikujt

q jan n prag t skadencs mund t grupohen m vete duke u shoqruar membishkrime t veanta si kujdes, ruaju .3. Nxitet nj debat i lir me nxnsit e t gjith klass. Tregohen raste t ndryshme

t publikuara t artikujve pirat e pa etiketa. Nxirren konkluzione pr rrezikune prdorimit t tyre. Bhen diskutime pr rrezikun e prdorimit t artikujve tskaduar duke i klasikuar edhe ato. P.sh koha e skadencs pr nj artikull i ul atijvlerat , por nuk e bn t rrezikshm pr shndetin ( p.sh nj parfum,nj krem etj).Pr nj artikull tjetr ushqimor q prmban vez prdorimi pas skadencs mbartme vete rrezikun e helmimit. Nj rndsi t veant ka diskutimi lidhur me kohne skadencs s ilaeve, aq m tepr q ato jan t shkruara n gjuh t huaj. Dis-kutimi lidhur me kt t oj n konkluzionin q prindrit t shikojn me kujdes

e t krkojn nga farmacisti respektimin e kohs s skadencs s ilaeve. Lidhurme kt nxnsit t japin shembuj nga prvoja n familjet e tyre.

Lnda: Gjeografa e Shqipris

Alpet shqiptare

Objektivat: N fund t ktij aktiviteti nxnsit duhet t jen t aft:

t prcaktojn pozitn gjeograke dhe disa nga format kryesore t relievit talpeve n artn zike t Shqipris; t evidentojn vlerat turistike t ktij rajoni; t thon veorit e popullsis dhe t shprndarjes s saj n kt zon.

Mjete t nevojshme: Hart e Shqipris pr gjith klasn, hart e Shqipris pr donxns, tabak letre pr do grup, lapostil pr do grup, ngjits, grshr.

Zhvillimi i veprimtaris1. Pasi sht ndar klasa n grupe (mir sht 5 grupe), msuesi llon prezantimin edetyrs q ka secili grup. (Pr t realizuar ndarjen n grupe prdorni forma t ndry-shme n mnyr q prbrja e tyre t mos jet e njjt n do aktivitet). Detyra e do

grupi sht kjo:

Supozoni se punoni n nj agjenci turistike dhe iu duhet t bni nj et palosje (reklam)pr Alpet e Shqipris. N hartimin e tekstit duhet t keni parasysh q me ann e tij ttrhiqni sa m shum turist pr ta vizituar kt zon. Jeni t lir n strukturimin e tekstit,por do t mbani parasysh q n t itet pr: ku shtrihen Alpet shqiptare; si sht relievi (format q mbizotrojn) duke prmendur disa male apo lugina; klim ka; disa lumenj kryesor; bota shtazore e bimore;

bukurit q ofron relievi; popullsia q jeton n kt zon;


37/44

37

M m

disa qendra kryesore; si paraqitet gjendja e ndotjes s mjedisit; e ardhmja e ktij rajoni.

Detyra do t realizohet duke u konsultuar me hartat zike dhe administrative t Shqi-

pris q keni para.

Msuesi pr ta lehtsuar t kuptuarin e detyrs mund ti shkruaj n drrasn e zezshtjet t cilat duhet t pasqyrohen n tekstin q do t shkruhet.Pasi i lihet koha e mjaftueshme pr ta realizuar detyrn, secili grup prezanton menj prfaqsues punn e tij e cila sht e paraqitur n tabakt e letrs q ashohen nmuret e klass. N fund t prezantimit msuesi bn prmbledhjen duke shtuar infor-macionin e pa nxjerr nga nxnsit.2. M pas kalohet n nj diskutim t prbashkt pr shtjet si:

A ka burime t mjaftueshme ky rajon pr zhvillimin e turizmit?

Po n t ardhmen ofron ky rajon? A njihni rajone turistike n bot t ngjashme pr nga kushtet ziko-gjeo-

grake me alpet tona? Nse ndonjri e ka vizituar kt rajon prshtypje sjell ai?

Shnim: Aktiviteti mund t zhvillohet dhe n or t tjera duke prdorur analogjin prrajonet e tjera ziko-gjeograke t Shqipris.

T drejtat dhe prgjegjsit tona n klas

Qllimi: T ndrgjegjsohen nxnsit pr faktin q kur itet pr t drejtat e tyre, gjith-mon itet dhe pr prgjegjsit q shoqrojn prmbushjen e tyre.

Objektivat: N fund t veprimtaris nxnsit duhet t jen t aft t: T njohin t drejtat q ata kan n klasn e tyre; T dallojn prgjegjsit q lidhen me prmbushjen e nj t drejte. T prdorin forma demokratike pr t arritur n konsensus me njri tjetrin.

Materiale t nevojshme: Nj cop e vogl letre pr do nxns, et t mdha letre tbardh, ngjits, lapostila.


1. Msuesi shprndan nga nj cop letr t bardh t gjith nxnsve n klas dhe ikrkon atyre q t shkruajn n t nj t drejt q ata e shohin se duhet ta gzojnn klas. Edhe vet msuesi shkruan nj t drejt. Copat e letrs mblidhen ngamsuesi, lexohen me z nj nga nj dhe votohen. Ato t drejta t shkruara q mar-rin m shum se gjysmn e votave, pranohen, shkruhen n nj tabak t madh letredhe e gjith lista e ktyre t drejtave pranohet si kodi i t drejtave n klasn e tyre.Kjo list qndron e varur n klas.

2. T drejtat e marra nga kodi i t drejtave t klass shkruhen n copa letre t ndaradhe vendosen n nj kuti apo vazo. Nxnsit formojn grupe katrshe. do grupmerr nj cop letre ku sht shkruar nj e drejt dhe krah saj ata hartojn nj listt prgjegjsive q ata apo t tjer kan pr ushtrimin e s drejts pr t ciln dis-kutohet. Grupet merr copa letre t tjera derisa kutia t boshatiset.

3. M pas do grup paraqet t drejtat dhe prgjegjsit q lidhen me to, para klass.


38/44


Lista e prgjegjsive shkruhet n nj tabak letre duke u diskutuar dhe miratuarnga e gjith klasa deri sa t krijohet nj list q le t quhet kodi i prgjegjsive tklass, i cili sht plotsues i kodit t s drejtave. Kto dy lista shkruhen mir ndy stenda dhe qndrojn t ashuara n muret e klass.

Duke ndjekur turmn

Objektivat: N fund t ktij aktiviteti nxnsit duhet: T kuptojn se sa i madh sht presioni i bashkmoshatarve. T ilustrojn efektin e ndikimit t bashkmoshatarve mbi nj njeri q bal-

lafaqohet me nj vendim.Materialet e nevojshme: Fije letre t vogla n t cilat jan shkruar fjalt Ha dhe

Mos ha, nj tas me karamele.


1. Klasa formon nj rreth ku n mes vendoset tasi me karamele. do nxnsi i jepetnga nj je letr ( disa nga letrat lexojn Ha, disa Mos ha). Udhzohen nx-nsit se objekti i veprimtaris sht q ata q kan letrat Ha tu bjn presionatyre q kan letrat Mos ha q t han karamele.

2. M pas diskutohet me nxnsit rreth presionit t bashkmoshatarve mbi shoku shokun (n mnyr t veant pr t pir duhan).

Shnim: Me mjaft kujdes msuesi drejton diskutimin e nxnsve n at mnyr qnxnsit t sjellin prvoja nga jeta e tyre t presionit t bashkmoshatarve apo m t

rriturve pr t pir duhan apo dika tjetr.

Pamjet e prera

Qllimi: Praktikimi i vzhgimit t detajuar, interpretimit t pamjeve dhe fotograve,negocimi dhe vendosja e konsensusit.

Mjetet e nevojshme: Pr secilin grup prej 3-4 nxnsish: nj fotokopje e fotograse prer n dy pjes; nj et muri (eepchart); nj laps; 2 markera me ngjyra tndryshme dhe ngjits.

Zhvillimi i veprimtaris1. Nxnsit formojn grupe me 3 ose 4 veta dhe secilit grup i jepet nj pjes e foto-

gras s prer. Ata e ngjisin at n nj tabak letre. Detyra e tyre e par sht tshprehin mes tyre ndjenjat, reagimet e para dhe pyetjet q i lindin duke par ktpjes t fotogras, duke i shkruar ato anash, prbri fotogras. Detyra e dytsht, q nxnsit n grup t vendosin se far mund t prmbaj fotograa npjes e prer. Pasi ata bien dakord pr kt, vizatohet me laps vazhdimi i fotograf-is, duke e br at nj fotogra t plot ashtu si ata e mendojn.

2. M pas nga msuesi shprndahen kopjet e pjess s dyt t fotogras pr do

grup. Nxnsit e vendosin kt mbi vizatimin e br nga ata dhe kshtu plotso-het fotograa. Antart e grupit shprehin ndjenjat, reagimet dhe pyetjet q i lin-din duke par kt pamje t plot dhe i shkruajn ato anash fotogras, tani duke


39/44

9

M m

prdorur nj marker me ngjyr tjetr.3. Pas ksaj pason diskutimi rreth asaj se sa i afrohet vizatimi i br me laps foto-

gras s vrtet.

Shnim: Pr t zhvilluar aktivitetin e paraqitur m sipr do t ishte mir t zgjidhen

fotogra apo pamje nga tekstet dhe nga burime t tjera, ku pjesa e fshehur e fotograf-is t prmbaj nj surpriz pr nxnsit ose nj material me vler q nxit diskutiminmes tyre. N kt mnyr aktiviteti me fotogran mund t prdoret me efektivitet siveprimtari ekstrakurrikulare pr t diskutuar pr shtje t ndryshme q na shqet-sojn sot.

T lidhur me gjith botn

Qllimi: Ndrgjegjsimi i nxnsve mbi nj sr ndryshimesh q kan shtetet njri

nga tjetriMjetet: harte politike e bots e fotokopjuar pr do nxns, laps.

Zhvillimi i veprimtarisParaprakisht msuesi bn nj fotokopje t nj harte politike t bots. Harta fotokopjo-het pr secilin nxns n klas.

1. Inkurajohen nxnsit q t asin pr njerz t afrm apo t njohur t cilt kanemigruar n vende t ndryshme t bots.

2. ndahen nxnsit n grupe dhe i jepen kopjet e harts s bots. N grup nxnsit

caktojn shtetet ku kan emigruar t afrmit e tyre. Ata mund ti listojn emrat eshteteve n nj et letre.3. Pas ksaj grupeve iu krkohet t thon disa veori q ata din pr shtete e zgjed-

hura. Kto veori kan t bjn me racn, gjuhn, klimn, ushqimet, muzikn,veshjen, monumentet, etj.

4. secili grup prezanton punn dhe mendimet e tyre para klass. Puna e tyrembshtetet me komentet e msuesit.

Variacion: kjo veprimtari mund t zhvillohet dhe n hart memece dhe ti krkohetnxnsve t gjejn shtetet me emrat e tyre. Pjesa tjetr e veprimtaris zhvillohet sisht prshkruar m sipr.

Efektet e puns

Qllimi: Identikimi i rreziqeve pr shndetin, para t cilave fmijt e punsuar jant ekspozuar;

Objektivat: N fund t veprimtaris nxnsit duhet t jen t aft t: identikojn disa lloje punsh q ato apo moshatart e tyre bjn; vlersojn prtimet dhe rreziqet q sjell puna q bjn fmijt.

Materiale t nevojshme: Flet pune pr do nxns, tabak letre, markera.


40/44

40


Zhvillimi i veprimtaris1. Me ann e nj brainstorming iu krkohet nxnsve t listojn lloje t ndryshme

punsh q ato apo moshatart e tyre bjn. Kto lloje punsh mund t prfshijn,si punt e vogla dhe t dobishme, q ata apo moshatart e tyre kryejn, ashtu dhepunt e rnda apo q ata i konsiderojn t paprshtatshme (si p.sh: lyps, shits

ambulant, fatorino,etj).2. M pas duke punuar n ift nxnsit plotsojn etn e puns q i sht dhnsecilit prej tyre. Fleta e puns sht e ndrtuar si nj tabel q nxnsit mund taprgatisin dhe n nj et formati A4

Lloji i puns Prtimet Rreziqet/dmet Kush e ushtron kt pun

N t ata duhet t shkruajn prkrah do lloji pune t thn n fazn e par t veprim-

taris, disa nga prtimet q sjell kjo pun, disa nga rreziqet apo dmet q ajo mundt shkaktoj dhe s fundi kush e ushtron m shum kt pun n zonn e tyre.3. N kt faz, tre ifte mblidhen s bashku dhe shkmbejn shnimet e vna n

ett e puns. N kt faz nxnsit e nj grupi mund t diskutojn dhe debatojnme njri tjetrin rreth prtimeve dhe dmeve q sjellin punt e fmijve q atakan zgjedhur.

4. M tej pasohet me nj diskutim me gjith klasn pr shtje si: A sht secila pun njlloj e prdorshme nga fmijt? Pr nxnsit, cilat jan pun t rrezikshme apo q nuk duhen kryer nga ata

dhe pse? Cilat jan rreziqet dhe dmet m t mdha q sjellin punt e konsideruara si

t paprshtatshme nga nxnsit? A ka raste kur ata jan angazhuar n pun t rrezikshme apo t dmshme?

Dhuna

Qllimi: T shqyrtohen konceptet e dhuns s drejtprdrejt dhe asaj indirekte.Objektivat: N fund t ksaj veprimtarie nxnsit do t jen t aft t:

dallojn konceptet e dhuns s drejtprdrejt dhe asaj indirekte; t bashkpunojn n mnyr efektive pr t vendosur shembujt n diagram; vlersojn kushtet q bjn t mundur krijimin e nj klime paqeje n

shoqri.Materiale t nevojshme: 3 shirita letre pr do nxns, tabak letre pr do grup, ngjits

dhe marker pr do grup.

Zhvillimi i veprimtaris1. I krkohet nxnsve t shkruajn tre shembuj t dhuns, dmtimit, vrasjes

apo injorimit q i sht br nj individi, nj grupi shoqror ose mirqeniesnjerzore, pr t ciln ata kan informacion apo kan dgjuar a lexuar. doshembull duhet t shkruhet n nj shirit letre t veant. Mir sht q njri t

jet n nivel ndrpersonal, nj n nivel komuniteti ose ndrkomunitar dhe njn nivel ndrkombtar.


41/44

41

M m

2. Klass i sht folur dhe shpjeguar q dhuna mund t jet e drejtprdrejt, ecila ndodh n rastet e dhuns zike ushtruar nga nj ose m shum personakundrejt nj ose disa t tjerve, dhe indirekte e cila sht dhuna e ushtruar ndajnjerzve nga sistemet sociale, politike ekonomike dhe t besimit si dhe nprm-

jet abuzimit mendor ose psikologjik. Nxnsit formojn grupe me 5 ose 6 veta

dhe i tregojn njri tjetrit pr shembujt e gjetur. N nj tabak letre ata (si grup)vizatojn diagramin e Venit si n gurn 1. Nxnsve iu krkohet t shqyrtojnsecilin shembull dhe ta vn atn pjesn e duhur t gurs. Pasiplotsohet gura, duke i ngjiturt 15 shembujt, prezantohet punanga nj prfaqsues i grupit.

3. N fund t prezantimeve mund t kalohet n nj diskutim me t gjith nxnsitpr probleme q lidhen me zhvillimin e veprimtaris, me dhunn n prgjithsidhe sigurimin e nj klime paqeje n shkoll dhe n shoqri. Disa probleme qmund t diskutohen mund t jen: far vshtirsish ndeshn grupet n vendosjen e shembujve n dia-

gram? Pse ndodhin kto vshtirsi? N mas format e dhuns s drejtprdrejt dhe indirekte ishin t ndrlid-

hura? ilat mund t jen mjetet e pranueshme dhe efektive pr tiu kundrvn

dhe zhdukur dhunn. A mund t itet pr nj klim pozitive apo paqeje n komunitetin tuaj? Etj.

shtjet rreth t cilave do t diskutohen m tej mund t prcaktohen nga vet m-suesi n varsi t situats apo t kushteve n komunitetin e tyre.

T drejtat n konikt

Qllimi: Shqyrtimi i konikteve midis t drejtave t individveObjektivat: N fund t ksaj veprimtarie nxnsit do t jen t aft t:

dallojn momentin kur t drejtat jan n konikt; argumentojn kur nj e drejt nuk duhet mohuar pr asnj arsye; bashkpunojn duke pranuar me qetsi mendimet dhe pikpamjet e njri

tjetrit.Materiale t nevojshme: Nj set i t drejtave n konikt pr do grup t prera nga

eta e puns.

Zhvillimi i aktivitetitNxnsit formojn grupe prej 4-5 vetsh. N secilin grup nj nxnsi i jepet karta 1nga eta e puns dhe antarve t tjer t grupit karta 2. Pas pak minutash reek -

i

drejtprdrejt jo idrejtprdrejt

Figura 1


42/44

42


timi, msuesi i krkon antarve t secilit grup t marrin rolet e tyre dhe t prpiqent sjellin argumente q lidhen me koniktin e t drejtave n kartn e tyre. Herpas here, msuesi mund ti krkoj nxnsit q mban kartn 1 t ndrroj vend mendonj nxns tjetr n grup dhe t shkmbejn rolet. Rregulli sht q do nxnsduhet t nis argumentimin e vet kur tjetri nuk ka m pr t thn. Gjat diskutimit

t grupeve msuesi mund t thot me z t lart Ngrirje sinjal ky, q do t thotq t gjith t pushojn s foluri dhe po n at ast msuesi mund ti jap fjalnnj nxnsi t caktuar duke thn n jet dhe duke e prekur at n sup. N ktmnyr msuesi organizon m mir diskutimin n klas si dhe heton nxnsit ndrejtim t pikpamjeve dhe argumenteve q sjellin. Nj prekje tjetr n sup e ngrinprsri nxnsin dhe procesi prsritet me nxns t tjer, n grupe t tjer.2. Nxnsve t organizuar n grupe u lihen 5 minuta n dispozicion pr t lexuarkartat 3 deri te 6 dhe pr t diskutuar m pas pyetjen e shtruar pr secilin rast qmerret n shqyrtim. N grup nxnsit i diskutojn t katr rastet n mnyr t tillq secilit ti lihet hapsir pr t thn mendimin e tij/saj. N fund t diskutimin,

nj prfaqsues i grupit prezanton mendimin e shokve pr secilin rast. Diskutimii secilit rast mund t realizohet edhe duke marr 2 prej nxnsve qndrimin proqeveris dhe 2 t tjert kundr qeveris.

FLET PUNE

Kartat e t drejtave n konikt

1. Nj mbrmje ju ktheheni nga njshtitje m nj CD t re q mezi pris-ni ta dgjoni. E keni dshiruar at mekoh dhe m n fund e blet me lekte ditlindjes. Njerzit e familjes poshohin me interes TV n dhomn kusht vendosur dhe impianti i CD. AsCD dhe as TV nuk mund t lvizin.

2. Ju dhe pjesa m e madhe e familjestuaj keni pasur nj dit shum tngarkuar dhe jeni shum i lodhur,kshtu q vendosni t kaloni nj darkt qet para televizorit. Po e shijoniat duke par nj lm t shklqyer qtashm sht nga mesi. Papritur njpjestar i familjes vjen i ngazllyer menj CD t re q do ta dgjoj.

3. Nj familje ka jetuar n t njjtin vendq prej 50 vjetsh. Qeveria do ta detyro-

j q t largohet, sepse shtpia sht nvendin ku do t kaloj nj autostrad ere q do t ndrtohet. Shmangia e auto-strads do ti kushtonte shum qeveris.Familjes iu ofrua nj goxha shum prshtpin, por ata prsri nuk donin tlargoheshin. Ata thoshin se sht e dre-

jta e tyre ta mbajn shtpin e vet.A duhet t detyrohen ata ta shesinat?

4. Qeveria nxori nj ligj t ri i cili nd-alonte pirjen e duhanit n ambientet

e brendshme t dyqaneve, kinemave,teatrove, restoranteve dhe ambientevet tjera publike, sepse ishte vn redmtimi i shndetit t pirsve pasiv.Duhanpirsit protestuan se kjo ishtenj persekutim dhe kuzim i liris styre.Kush ka t drejt? A sht i justikuarkuzimi i lirive t duhanpirsve?


43/44

43

M m

5. Pr t paksuarnivelet e rrezikshme tndotjes dhe pr t shmangur ndrtimine rrugve t reja, qeveria e nj bashkie tmadhe vendosi t prcaktonte rregullat reja sipas t cilave makinat u pajisenme leje qarkullimi me ngjyr t kuqe oseblu. N nj dit lejoheshin t lviznin nrrugt e qytetit vetm makinat m lejeqarkullimi t kuqe dhe ditn tjetr atome leje qarkullimi blu. Shum shoferprotestuan se rregulla t tilla i kuzo-nin lirit e tyre dhe se ata nuk mund tdetyroheshin t prdornin transportinpublik.A sht i justikueshm ky kuzim?

6. Me shtimin e dhuns dhe vrasjeve mearmt e gjahut qeveria vendosi t llontenj system liensimi t armve shumstrict, duke vn mimke shum t lar-ta. Efekti i ksaj do t ishte se shumica enjerzve nuk do t ishin n gjendje t pr-ballonin mbajtjen e nj arme. Zotruesit earmve e quajtn kt vendim nj dhunimt liris pr t patur nj arm pr t gjuaj-tur ose n qoft se do t ishte e nevojshmepr tu vetmbrojtur. Qeveria thoshte sen kt rast lirit individuale duhet t ku-zohen n mnyr q t kemi nj shoqrim t sigurt.Kush ka t drejt?

Zbulimi i thesarit (loj)

Qllimi: T argtohen nxnsit prmes lojrave t shkathtsis q lidhen me aftsitgjuhsore t tyre.

Mjete t nevojshme: letra t mdha, nj dhurat simbolike.


Msuesi sjell n klas nj objekt t cilin n kt veprimtari do ta trajtojn si thesar.Ai prpiqet t trajtoj si thesar nj send q ka lidhje me natyrn, si p.sh. bim, lule,kafsh,etj.1. Nxirren jasht klass nxnsit q duan t luajn lojn e thesarit. Msuesi e ka

fshehur n nj vend objektin dhe nxnsit q doln jasht nuk e din se ku.

2. Vendosen n mur tabak letre t mdha ku jan shkruar fragmente shkronjasht cilat po ti bashkosh tregojn ven

non form educ manual

Documents