new datum 12 december 2019 kennisdocument hemelwater- … · 2020. 3. 20. · 2.2.1 full-scale...
TRANSCRIPT
Kennisdocument hemelwater- verwerkende voorzieningen Overzicht van kengetallen en ervaringen op basis van Waternet-onderzoeken in praktijksituaties
Maikel Votel
Najim el Ayadi
Mark Nijman
Datum
12 december 2019
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
2/25
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
3/25
Colofon
Opdrachtgever
Sector Afvalwater/Drinkwater
Afdeling Assetmanagement Waterketen
Projectleider Maaike Bevaart
Projectnummer 01.1944/002
Opdrachtnemer
Sector TOP
Afdeling Onderzoek en Advies
Projectleider Maikel Votel
Kwaliteitsborger Mark Nijman
Projectnummer 01.1944/002
Rapport
Rapporteur Maikel Votel, Najim el Ayadi
Versie 1
Rapportnummer 19.036373
Trefwoorden Drainage, Grondwater, Innovatie, Klimaatadaptatie,
Riolering, Hemelwater, Rainproof, Wadi, Doorlatende
verharding, Infiltratie, Grondwater, Kengetallen
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
4/25
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
5/25
Inhoud
1 Inleiding 7
1.1 Aanleiding 7
1.2 Doel 7
1.3 Afbakening 7
1.4 Leeswijzer 7
2 Materialen en methoden 8
2.1 Onderzochte infiltratievoorzieningen en onderzoekslocaties 8
2.2 Onderzoeksmethoden 9
2.3 Berekening kengetallen 10
3 Overzichtstabel kengetallen en ervaringen 13
4 Natuurvriendelijke wadi met drainage Harkstraat 15
4.1 Ontwerp infiltratiesysteem 15
4.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen 16
5 Waterpasserende bestrating met viltjes Bergen 17
5.1 Ontwerp infiltratiesysteem 17
5.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen 18
6 Strook doorlatende verharding Argonautenstraat 19
6.1 Ontwerp infiltratiesysteem 19
6.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen 20
7 DIT-riool Argonautenstraat 21
7.1 Ontwerp infiltratiesysteem 21
7.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen 22
8 Drainagesysteem Diemen 23
8.1 Ontwerp infiltratiesysteem 23
8.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen 24
9 Verwijzingen 25
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
6/25
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
7/25
1 Inleiding
1.1 Aanleiding
Met betrekking tot klimaatadaptatie en in het kader van het netwerk Amsterdam
Rainproof worden in Amsterdam steeds meer systemen gerealiseerd om hemelwater
op andere manieren te verwerken dan via de traditionele hemelwaterriolering. De
werking van deze systemen is vaak gebaseerd op het introduceren van meer buffer-
en infiltratiemogelijkheden in de openbare ruimte. Waternet onderzoekt hoe deze
voorzieningen in de praktijk functioneren. De resultaten kunnen worden gebruikt bij
het maken van keuzes bij het klimaatbestendig inrichten van de openbare ruimte.
Ook worden de systemen langere tijd gemonitord, zodat kennis wordt ontwikkeld
voor het beheer en onderhoud ervan.
Door de onderzoeken is steeds meer kennis beschikbaar gekomen over het
functioneren van deze hemelwaterverwerkende systemen. Hierdoor is behoefte
ontstaan aan een overzicht waarin de onderzoeksresultaten, kengetallen en ervarin-
gen gezamenlijk worden weergegeven, zodat de systemen met elkaar kunnen
worden vergeleken en hun toepasbaarheid binnen Amsterdam kan worden
afgewogen.
1.2 Doel
Het verzamelen van onderzoeksresultaten, kengetallen en ervaringen op basis van
de uitgevoerde onderzoeken naar het functioneren van hemelwaterverwerkende
systemen, zodat deze informatie kan worden gebruikt bij het onderling vergelijken en
afwegen voor toepassing binnen Amsterdam.
1.3 Afbakening
Gebruikt worden alleen de resultaten van de onderzoeken die door Waternet zijn
uitgevoerd onder representatieve praktijksituaties.
1.4 Leeswijzer
Dit rapport is als volgt opgebouwd:
• Hoofdstuk 2 beschrijft hoe de onderzoeken zijn uitgevoerd en op welke manier de
onderzoeksresultaten zijn verwerkt tot kengetallen.
• Hoofdstuk 3 presenteert de kengetallen en ervaringen in een overzichtstabel.
• De hoofdstukken 4 t/m 8 bevatten een samenvatting van de onderzochte
systemen, resultaten en kengetallen.
Dit rapport is een ‘groeidocument’ en wordt bijgewerkt als nieuwe onderzoeks-
resultaten beschikbaar komen.
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
8/25
2 Materialen en methoden
2.1 Onderzochte infiltratievoorzieningen en onderzoekslocaties
Tabel 2.1 bevat een overzicht van de onderzochte infiltratievoorzieningen. Figuur 2.1
toont de onderzoekslocaties op een kaart.
Tabel 2.1: Onderzochte infiltratievoorzieningen
Nr. op kaart
Soort systeem Type systeem Locatie
1 wadi natuurvriendelijke wadi met drainage Harkstraat, Amsterdam
2* wadi stedelijke wadi (watervertragende groenstrook)
Zuidelijke Wandelweg, Amsterdam
3 doorlatende verharding waterpasserende bestrating met viltjes als voegmateriaal
Julianastraat, Egmond aan Zee
4 doorlatende verharding strook doorlatende verharding met grindkoffer
Argonautenstraat, Amsterdam
5 lineaire ondergrondse infiltratie
DIT-riool Argonautenstraat, Amsterdam
6 lineaire ondergrondse infiltratie
drainagesysteem Schoener, Diemen
7* infiltratieveld grindtuin De Mirandalaan, Amsterdam
* De resultaten van deze systemen worden binnenkort aan dit rapport toegevoegd.
Figuur 2-1: Onderzoekslocaties
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
9/25
2.2 Onderzoeksmethoden
Figuur 2.2: Toepassing van full scale methode
Het functioneren van een infiltratievoorziening wordt in grote mate bepaald door de
snelheid waarmee het water door het systeem naar de bodem kan infiltreren. Voor de
bepaling van de infiltratiesnelheid bestaan verschillende meetmethoden. Waternet
past een methode toe waarbij de gehele infiltratievoorziening, of een zo groot
mogelijk deel van de voorziening, wordt beproefd (figuur 2.2). Hierdoor wordt een
representatieve waarde verkregen voor de infiltratiesnelheid van het totale systeem.
In de literatuur staat deze onderzoeksmethode bekend als ‘full-scale infiltration
testing’ (Boogaard & Lucke, 2019). Waternet past, afhankelijk van de specifieke
situatie en onderzoeksvraag, verschillende varianten van deze methode toe.
2.2.1 Full-scale falling head (FSFH)
Bij de methode full-scale falling head (FSFH) wordt een grote
hoeveelheid water aan de voorziening toegevoegd, zodat zich
een waterlaag vormt op het oppervlak van de voorziening. De
aanvoer van water wordt gestopt zodra het gewenste water-
niveau is bereikt. De daling van het waterniveau (h) in de tijd (t)
als gevolg van de infiltratie wordt gemeten en geregistreerd met
automatische drukopnemers. Deze resultaten worden gevali-
deerd met handmetingen. De infiltratiesnelheid (fi) wordt
vervolgens berekend met:
�� ������� ����
������
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
10/25
2.2.2 Full-scale constant head (FSCH)
Ook bij de methode full-scale constant head (FSCH) wordt een
grote hoeveelheid water aan de voorziening toegevoegd, zodat
zich een waterlaag vormt op het systeem. Met debietmeters
wordt het debiet (Q) gemeten dat nodig is om het waterniveau
constant te houden. Het waterniveau (h) wordt tijdens de proef
gemeten met drukopnemers en gevalideerd met handmetingen.
De infiltratiesnelheid (fi) wordt vervolgens berekend met:
�� ������� ���
���������������� ∙ 1000
2.2.3 Full-scale storm simulation (FS-storm)
Bij de full-scale storm simulation wordt aan de infiltratievoorzie-
ning water toegevoegd volgens een bepaald lozingsschema. Dit
lozingsschema stelt een bepaalde standaardbui voor (zie ook
2.3.3), die wordt gesimuleerd door met een debietmeter continu
te meten en met een afsluiter de wateraanvoer iedere vijf
minuten aan te passen. Met deze methode kan worden getoetst
in hoeverre een systeem de gekozen bui kan verwerken zonder
water op straat. Een time-lapse-video wordt aanvullend op de
druk- en handmetingen gebruikt bij de interpretatie van de meet-
gegevens.
2.3 Berekening kengetallen
2.3.1 Definities
De definities die in deze rapportage worden gebruikt zijn opgesomd in tabel 2.2.
Tabel 2.2: Definities
Term Omschrijving Symbool Eenheid
Infiltratiesnelheid De snelheid waarmee het water door de voorzie-ning wordt geïnfiltreerd onder de gegeven omstandigheden.
fi mm/uur
Infiltratiecapaciteit Het maximale volume water dat per uur door de voorziening kan worden afgevoerd onder de gegeven omstandigheden en bij (het toegepaste ontwerp.
fp m3/uur
Het maximale volume water dat per uur per strekkende meter lineaire voorziening kan worden afgevoerd onder de gegeven omstandigheden en bij het toegepaste ontwerp.
fp
m3/uur/m
Oppervlakte infiltratiesysteem De infiltrerende oppervlakte van het infiltratie-systeem.
Asysteem m2
Grootte van het aangesloten verharde oppervlak
De oppervlakte waarvan het hemelwater dat erop valt wordt verwerkt door het infiltratiesysteem.
Aaangesloten m2
Buffervolume Het volume binnen het infiltratiesysteem dat kan worden gebruikt om hemelwater tijdelijk in te bergen voordat het wordt afgevoerd.
Vbuffer m3
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
11/25
2.3.2 Berekening infiltratiecapaciteit
De infiltratiecapaciteit (fp) wordt berekend op basis van de infiltratiesnelheid volgens:
�� ��
���� �� �������1000 ∙ ������������
In het geval van een lineair infiltratiesysteem wordt de infiltratiecapaciteit uitgedrukt
per strekkende meter voorziening (m3/uur/m).
2.3.3 Verwerking van standaard neerslaggebeurtenissen
Bij de evaluatie van de hemelwaterinfiltratievoorzieningen wordt gekeken in hoeverre
de systemen bepaalde neerslaggebeurtenissen kunnen verwerken. Hiervoor worden
de standaardbuien 8, 9 en 10 gebruikt (Stichting Rioned, 2014). Daarnaast wordt de
zogenaamde Amsterdam Rainproof-bui toegepast. Dit betreft een standaardbui 8 die
is vermenigvuldigd met een factor 3, resulterend in een hoeveelheid neerslag van 60
mm in één uur. Deze bui is afgestemd op de ambitie die de gemeente Amsterdam in
het Gemeentelijk Rioleringsplan Amsterdam 2016-2021 uitspreekt voor de
verwerking van hemelwater. De opbouw van deze standaardbuien is weergegeven in
figuur 2.3.
Figuur 2.3: Standaardbuien 8, 9, 10 en de Amsterdam Rainproof-bui
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
12/25
Figuur 2.4: Voorbeeld verwerking standaardbui 9
Voor iedere 5 minuten wordt het volume neerslag (Vp) berekend door de neerslag-
intensiteit te vermenigvuldigen met de oppervlakte waarvan de gevallen neerslag
wordt afgevoerd. Het verschil met de infiltratie wordt voor iedere tijdstap berekend,
waarbij rekening wordt gehouden met een eventuele aanvulling van het beschikbare
buffervolume (Vbuffer). Wanneer het maximale buffervolume is bereikt, zal bijvoorbeeld
een overstort (Voverstort) naar het hemelwaterriool plaatsvinden of zal zich water op
straat verzamelen. Figuur 2.4 toont hiervan een voorbeeld voor standaardbui 9.
De verwerking van de neerslaggebeurtenis door de infiltratievoorziening wordt
vervolgens berekend aan de hand van de cumulatieve volumen:
������ !"# $� % $&'�(��&(�$� ∙ 100%
Hierbij wordt het volgende opgemerkt:
• De af te voeren hoeveelheden neerslag hangen af van de grootte van het
aangesloten verharde oppervlak. Daarbij is aangenomen dat 100% van de
neerslag die daarop valt door het infiltratiesysteem moet worden verwerkt, in
tegenstelling tot bijvoorbeeld gedetailleerde (model)berekeningen waarin wordt
gerekend met een infiltratie tussen de 0,5 en 2,0 mm/uur voor open verharding.
• Bij de berekening zijn de dimensies van de onderzochte voorziening gebruikt en is
ervan uitgegaan dat het buffervolume aan het begin van de neerslaggebeurtenis
volledig beschikbaar is.
• De verwerking van hemelwater door andere systemen in de omgeving die
hemelwater verwerken is niet meegenomen.
De gegeven percentages zijn dus systeemspecifiek en puur indicatief voor de mate
waarin de voorziening bijdraagt aan de verwerking van hemelwater.
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
13/25
3 Overzichtstabel kengetallen en ervaringen
Tabel 3.1 geeft een overzicht met de kengetallen en ervaringen op basis van het uitgevoerde onderzoek. Bij de interpretatie van deze getallen is het belangrijk om
kennis te nemen van de systeem-specifieke omstandigheden op de onderzoekslocatie (ontwerp, omgeving, bodem, uitgevoerd onderhoud etc.) en de eventuele
voetnoten. Bij iedere voorziening wordt verwezen naar een hoofdstuknummer voor nadere informatie.
Tabel 3.1: Overzichtstabel kengetallen hemelwaterinfiltratievoorzieningen
Soort voorziening
Type voorziening
Onderzoekslocatie (hoofdstuk nr.)
Gemeten infiltratie-snelheden, mm/uur
Aandachtspunten op basis van het onderzoek Toepassingsmogelijkheden in Amsterdam
Ontwerp en realisatie Beheer en onderhoud
wadi
natuurvriendelijke wadi met drainage
Harkstraat, Amsterdam (hoofdstuk 4)
204-1050 (1) Door vergroting van de dimensies van de wadi en/of het verkleinen van het aangesloten verharde oppervlak kun-nen intensievere buien worden verwerkt. Drainagesystemen kunnen het functio-neren van de wadi sterk beïnvloeden. Hiermee moet rekening worden gehouden in relatie tot de doelstelling van de wadi, zoals vertraging van de hemelwaterafvoer en grondwater-aanvulling.
Onderhoud van het groen van een natuurvriendelijke wadi vereist speciale aandacht: niet schoffelen en afvoeren van organisch materiaal.
De inpassing van een wadi in de Amsterdamse binnenstad is wegens het ruimtebeslag niet eenvoudig. In gebieden met grondwateroverlast moet daarnaast de realisatie van een aanvullend drainagesysteem goed worden afgestemd met de doelstelling van de wadi.
doorlatende verharding
waterpasserende bestrating met viltjes
Julianastraat, Egmond aan Zee (hoofdstuk 5)
32-35 De opbouw van het systeem (funde-ringslaag) is inmiddels door de leve-rancier geoptimaliseerd, maar de werking daarvan is door Waternet nog niet in de praktijk onderzocht.
Een effectieve onderhoudsmetho-de waarbij de infiltratiesnelheid wordt geregenereerd is nog niet door Waternet gevonden of getest.
Toepasbaar bij wegen die kunnen worden uitgevoerd met klinkerbestrating, rekening houdend met de grondwater-standen en de noodzaak tot goede drainage. Niet geschikt voor gebieden met een grote kans op vervuiling.
strook doorlatende verharding met grindkoffer
Argonautenstraat, Amsterdam (hoofdstuk 6)
158 (2) Door vergroting van de grindkoffer (meer berging) kunnen theoretisch intensievere buien worden verwerkt. De afstroming van verontreinigingen naar het systeem moet worden voorkomen vanwege dichtslibbing van het doorlatende oppervlak. Het enkele centimeters lager aanleggen van de infiltratiestrook zorgt voor een ophoping van verontreinigingen.
Afhankelijk van de locatie en mate van verstopping zal het oppervlak van de doorlatende elementen frequent moeten worden gereinigd met een ZOAB-reiniger.
Het systeem is erg gevoelig voor verstopping van het doorlatende oppervlak, waardoor de praktische toepasbaarheid in Amsterdam beperkt is. Mogelijk is een grindkoffer waarop direct de hemelwaterafvoer is aangeslo-ten beter toepasbaar, maar zal verstop-ping/reiniging van de grindkoffer aandacht vereisen.
ondergrondse lineaire infiltratie
DIT-riool Argonautenstraat, Amsterdam (hoofdstuk 7)
141 (3) Afstroming van onopgeloste bestand-delen naar het DIT-riool zoveel moge-lijk voorkomen vanwege de kans op dichtslibbing. DIT-riolen moet altijd met water zijn gevuld om verstopping van de poriën met ijzer te voorkomen.
Regelmatig uitvoeren van inspecties en (indien nodig) reiniging van het DIT-riool. Bij reiniging moet een aangepaste reinigingsmethode worden toegepast, aangezien bij de conventionele werkwijze vervuiling de poriën in kan worden gedrukt en het geotextiel kan worden beschadigd.
In een groot deel van Amsterdam is de bodem (goed doorlatend zand) geschikt voor toepassing van DIT-riolen, maar dient de geohydrologische situatie dit ook toe te laten.
12 december 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
14/25
Soort voorziening
Type voorziening
Onderzoekslocatie (hoofdstuk nr.)
Gemeten infiltratie-snelheden, mm/uur
Aandachtspunten op basis van het onderzoek Toepassingsmogelijkheden in Amsterdam
Ontwerp en realisatie Beheer en onderhoud
drainagesysteem Schoener, Diemen (hoofdstuk 8)
173
Door optimalisatie van het ontwerp, zoals vergroting van de drainagebuis wordt het infiltrerende oppervlak vergroot en kan meer water worden geïnfiltreerd. Dit moet wel in samen-hang met het drainage-aspect worden bekeken.
De sliblaag moet regulier uit de hemelwaterputten worden verwijderd om een optimale werking te behouden.
Aan een drainagesysteem kan enige hemelwaterafvoercapaciteit door infiltratie worden toegekend.
(1) De infiltratiesnelheid wordt sterk beïnvloed door de aanwezige drainagesystemen en de heersende grondwaterstand. Raadpleeg hoofdstuk 4 voor meer informatie. (2) Alleen voor een systeem dat niet is verstopt. Het systeem blijkt in de praktijk erg gevoelig te zijn voor dichtslibbing van het doorlatend oppervlak, waardoor de bepaalde infiltratiesnelheid niet meer wordt gehaald. (3) Bij een maximaal potentiaalverschil tussen de grondwaterstand en het niveau in het DIT-riool, zie de meetresultaten in hoofdstuk 7.
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
15/25
4 Natuurvriendelijke wadi met drainage Harkstraat
In de wijk Betondorp heeft de gemeente Amsterdam in 2017 een wadi aangelegd op
de kruising tussen de Harkstraat en de Gaffelstraat.
Soort infiltratievoorziening wadi
Type infiltratievoorziening natuurvriendelijke wadi met drainage
Locatie Harkstraat, Amsterdam
Omgeving woonwijk, laagbouw met relatief veel groen
Bodem 1,8 m matig-grof zand
Grondwater 0,7-1,2 m onder het maaiveld drainagestelsel met instelniveau: NAP -4,7 m
Realisatiejaar 2017
Beheer en onderhoud regulier groenonderhoud
4.1 Ontwerp infiltratiesysteem
Figuur 4.1 toont de dwarsdoorsnede van de wadi in de Harkstraat. Enkele
ontwerpkarakteristieken zijn opgenomen in tabel 4.1.
Figuur 4.1: Dwarsdoorsnede natuurvriendelijke wadi Harkstraat
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
16/25
Tabel 4.1: Ontwerpkarakteristieken natuurvriendelijke wadi Harkstraat
Oppervlakte infiltratiesysteem 100 m2
Aangesloten verhard oppervlak 1340 m2
Buffervolume 12 m3
Opbouw infiltratiesysteem wadi met diverse beplanting
grondverbetering (Green to Colour 3)
drainage op hemelwaterriool (B.O.B. op NAP -4,6 m)
geotextiel
drainage op drainagestelsel (B.O.B. op NAP -5,0 m)
Een nadere (technische) omschrijving van de wadi is opgenomen in het
onderzoeksrapport ‘Wadi Harkstraat’ (El Ayadi, 2018).
4.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen
Tabel 4.2 geeft een samenvatting van de onderzoeksresultaten en de daaruit
berekende kengetallen. Figuur 4.2 toont het verloop van de gemeten infiltratie-
snelheden.
De infiltratiesnelheid blijkt sterk te worden beïnvloed door de aanwezige drainage-
systemen en de heersende grondwaterstand. Daarom is in een droge periode met
lage grondwaterstand, zoals in mei 2019, de vertragende werking en de grondwater-
aanvulling door deze wadi minimaal (Votel, 2019). Hiermee moet rekening worden
gehouden als een wadi (mede) voor die doelen wordt aangelegd. Naar de exacte
invloed van de drainage op het functioneren van de wadi wordt nog nader onderzoek
gedaan.
Tabel 4.2: Onderzoeksresultaten en kengetallen natuurvriendelijke wadi Harkstraat
Datum Leeftijd Methode Infiltratiesnelheid door voorziening
Infiltratiecapaciteit van voorziening
Verwerking
Bui 8 Bui 9 Bui 10 Rainproof
jaar mm/uur m3/uur mm/uur % % % %
20-04-2018 0,5 FSFH 204 20,4 14,2 100 70 53 37
16-05-2019 1,5 FSFH 1050 (1) 105,0 72,9 100 100 100 97
(1) Resultaat sterk is beïnvloed door drainagesystemen.
Figuur 4.2: Verloop gemeten infiltratiesnelheden natuurvriendelijke wadi Harkstraat
0
200
400
600
800
1000
1200
april 2018 mei 2019
Infiltra
tiesnelh
eid
(m
m/u
ur)
Gemeten infiltratiesnelheden wadi Harkstraat
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
17/25
5 Waterpasserende bestrating met viltjes Bergen
Het wegdek van de Julianastraat in Egmond aan Zee is in 2013 deels uitgevoerd met
viltjes als voegmateriaal tussen de klinkers. In samenwerking met de gemeente
Bergen is het functioneren na vijf jaar onderzocht.
Soort infiltratievoorziening doorlatende verharding
Type waterpasserende bestrating met viltjes als voegmateriaal
Locatie Julianastraat, Egmond aan Zee
Omgeving woonwijk, geen bomen, lage verkeersintensiteit
Bodem duinzand
Grondwater ~10 meter onder maaiveld
Realisatiejaar 2013 (systeem is in 2019 verwijderd)
Beheer en onderhoud regulier straatvegen
5.1 Ontwerp infiltratiesysteem
Figuur 6.1 toont de systeemsopbouw (links) en een voorbeeld van een voeg
(viltachtig materiaal, PP/PE) op de onderzoekslocatie. Enkele ontwerpkarak-
teristieken zijn opgenomen in tabel 6.1.
Figuur 5-1: Systeemopbouw (links) en geplaatst vilt op de onderzoekslocatie
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
18/25
Tabel 5.1: Ontwerpkarakteristieken waterpasserende bestrating met viltjes
Oppervlakte infiltratiesysteem 49 m2 , waarvan 5,5% viltjes
Aangesloten verhard oppervlak 81,6 m2
Buffervolume 0 m3
Opbouw infiltratiesysteem Zie figuur 6.1. Een andere opbouw van de fun-deringslaag zou volgens de leverancier kunnen leiden tot beter functioneren van het systeem, maar dit heeft Waternet nog niet in de praktijk onderzocht.
Een nadere (technische) omschrijving van het systeem is opgenomen in het
onderzoeksrapport ‘Drainvoeg Julianastraat Egmond aan Zee’ (El Ayadi & Nijman,
2019).
5.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen
Tabel 6.2 bevat een samenvatting van de onderzoeksresultaten en de daaruit
berekende kengetallen. Figuur 6.2 toont het verloop van de gemeten infiltratie-
snelheden.
De infiltratiesnelheid ligt lager dan de 198 mm/uur die bij laboratoriumonderzoek door
Tauw is gemeten (Boerma & Boogaard, 2012). Een tweede meting na het uitvoeren
van onderhoud met een straatveegmachine resulteerde niet in een substantiële
verhoging van de infiltratiesnelheid (16%). Tijdens de uitvoering van de proef zijn
luchtbellen waargenomen, wat kan duiden op luchtinsluiting in de bodem waardoor
minder water wordt geïnfiltreerd. Hier wordt nog vervolgonderzoek naar gedaan.
Tabel 5.2: Onderzoeksresultaten en kengetallen waterpasserende bestrating met viltjes
Datum Leeftijd Methode Infiltratiecapaciteit van voorziening
Verwerking
Bui 8 Bui 9 Bui 10 Rainproof-bui
jaar mm/uur % % % %
25-05-2018 5 FSFH 32 53 38 25 20
35 (1) 56 40 28 22
(1) Resultaat van de tweede meting na het uitvoeren van onderhoud met een reguliere straatveegmachine.
Figuur 5.2: Gemeten infiltratiesnelheden waterpasserende bestrating met viltjes
0
10
20
30
40
mei 2018 mei 2018 naonderhoud
Infiltra
tiecapaciteit (m
m/u
ur)
Gemeten infiltratiecapaciteitenwaterpasserende klinkerbestrating met viltjes
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
19/25
6 Strook doorlatende verharding Argonautenstraat
In de Argonautenstraat is over een lengte van 129 m een strook doorlatende
verharding met grindkoffer gerealiseerd ter hoogte van de middellijn van het wegdek.
Soort infiltratievoorziening doorlatende verharding
Type strook doorlatende verharding met grindkoffer
Locatie Argonautenstraat, Amsterdam
Omgeving woonwijk, weg met bomen aan weerszijden van de weg
Bodem ophoogzand; k = 5 – 10 m/dag
Grondwater gemiddeld 1 meter onder maaiveld
Realisatiejaar 2015
Beheer en onderhoud regulier straatvegen
6.1 Ontwerp infiltratiesysteem
De opbouw van het infiltratiesysteem en de ligging in de straat zijn weergegeven in
de figuren 7.1 en 7.2. Tabel 7.1 toont enkele ontwerpkarakteristieken.
Figuur 6.1: Doorsnede Argonautenstraat met de ligging van het systeem (Abas, 2017)
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
20/25
Figuur 6.2: Doorsnede en opbouw infiltratiesysteem (Abas, 2017)
Tabel 6.1: Ontwerpkarakteristieken voor onderzoekslocatie
Lengte onderzocht systeem 34 m
Infiltrerend oppervlak grindkoffer 33 m2
Aangesloten verhard oppervlak 596 m2
Buffervolume in grindkoffer 3,12 m3
Opbouw infiltratiesysteem Zie figuur 7.2
Het systeem bestaat uit een grindkoffer met daarboven waterdoorlatende elementen.
Een nadere (technische) beschrijving van het systeem staat in het onderzoeksrapport
(Abas, 2017). Het DIT-riool wordt gezien als een apart infiltratiesysteem en wordt
behandeld in hoofdstuk 8.
6.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen
Tabel 7.2 geeft een samenvatting van de onderzoeksresultaten en de daaruit
berekende kengetallen. De gemeten infiltratiesnelheid geldt voor een systeem dat
niet verstopt is. Uit ervaring blijkt dat het oppervlak van de doorlatende elementen
aan het maaiveld zeer gevoelig is voor vervuiling, waardoor het systeem verstopt en
de infiltratiesnelheid sterk afneemt (figuur 7.3). De conditie van het doorlatende
oppervlak is hierdoor bepalend voor het functioneren van het totaalsysteem in de
praktijk.
Tabel 6.2: Onderzoeksresultaten en kengetallen strook doorlatende verharding met grindkoffer
Datum Leeftijd Methode Infiltratiesnelheid door voorziening
Infiltratiecapaciteit van voorziening
Verwerking
Bui 8 Bui 9 Bui 10 Rainproof
jaar mm/uur m3/uur/m % % % % 10-03-2016 1,0 FS-storm 158,3 0,153 67 46 33 23
Figuur 6-3: Vervuiling van het systeem
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
21/25
7 DIT-riool Argonautenstraat
In de Argonautenstraat is in 2015 tevens een Drainage-Infiltratie en Transportriool
(DIT-riool) aangelegd als vervanging van het traditionele hemelwaterriool. Het doel
van het DIT-riool is het draineren, infiltreren en transporteren van water, afhankelijk
van het waterniveau in de bodem (grondwater) en in het riool (oppervlaktewater).
Soort infiltratievoorziening lineaire ondergrondse infiltratie
Type DIT-riool
Locatie Argonautenstraat, Amsterdam
Omgeving woonwijk, weg met bomen aan weerszijden van de weg
Bodem ophoogzand; k = 5 – 10 m/dag
Grondwater gemiddeld 1 meter onder maaiveld
Realisatiejaar 2015
Beheer en onderhoud reiniging en inspectie van de buis in 2016
7.1 Ontwerp infiltratiesysteem
De ligging van het DIT-riool in de straat is weergegeven in figuur 8.1. Tabel 8.1 toont
enkele ontwerpkarakteristieken.
Figuur 7.1: Doorsnede Argonautenstraat met ligging DIT-riool
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
22/25
Tabel 7.1: Ontwerpkarakteristieken DIT-riool
Lengte onderzocht infiltratiesysteem 62,3 m
Diameter infiltratiesysteem 300 mm
Oppervlakte infiltratiesysteem 58,7 m2
Aangesloten verhard oppervlak 908 m2
Buffervolume n.v.t.
Opbouw infiltratiesysteem Zie figuur 8.1
Een nadere (technische) omschrijving van het systeem is opgenomen in het
onderzoeksrapport (Abas, 2017).
7.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen
Tabel 8.2 bevat een samenvatting van de onderzoeksresultaten en de daaruit
berekende kengetallen. De infiltratiesnelheid hangt af van het potentiaalverschil
tussen de grondwaterstand en het niveau in het DIT-riool. Figuur 8.2 toont de
gemeten infiltratiesnelheden voor de verschillende potentiaalverschillen.
Tabel 7.2: Onderzoeksresultaten en kengetallen DIT-riool
Figuur 7.2: Gemeten infiltratiesnelheden DIT-riool voor verschillende potentiaalverschillen
Datum Leeftijd Methode Infiltratiesnelheid door voorziening
Infiltratiecapaciteit van voorziening
Verwerking
Bui 8 Bui 9 Bui 10 Rainproof
jaar mm/uur m3/uur/m % % % % 13-12-2016 1,7 FSCH 143 (1) 0,135 (1) 43 29 20 15
(1) Bij een maximaal potentiaalverschil tussen de grondwaterstand en het niveau in het DIT-riool.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0,20 m 0,39 m 0,52 m 0,66 m
Infiltra
tiecapaciteit (m
m/u
ur)
potentiaalverschil grondwaterstand - niveau DIT-riool
Infiltratiecapaciteiten DIT-riool voor verschillende potentiaalverschillen
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
23/25
8 Drainagesysteem Diemen
In Diemen ligt onder de hemelwaterriolering een drainagesysteem van circa15 jaar
oud. De infiltrerende werking van dit drainagesysteem is onderzocht om te bepalen
in hoeverre het systeem bijdraagt aan hemelwaterafvoer bij extreme neerslag.
Soort infiltratievoorziening lineaire ondergrondse infiltratie
Type drainagesysteem
Locatie Schoener, Diemen
Omgeving woonwijk, geen bomen, lage verkeersintensiteit
Bodem ophoogzand
Grondwater circa 1 meter onder maaiveld
Realisatiejaar 15 jaar oud (schatting)
Beheer en onderhoud geen
8.1 Ontwerp infiltratiesysteem
De drainagebuizen liggen onder de hemelwaterriolering en zijn aangesloten op de
putten volgens het ontwerp in figuur 9.1.
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
24/25
Figuur 8.1: Ontwerp hemelwaterrioolput met aansluiting drainage
Tabel 8.1: Ontwerpkarakteristieken
Lengte onderzocht infiltratiesysteem 34,3 m
Diameter infiltratiesysteem 100 mm
Aangesloten verhard oppervlak 1224 m2
Buffervolume n.v.t.
Opbouw infiltratiesysteem Zie figuur 9.1
Een nadere (technische) omschrijving van het systeem is opgenomen in het
onderzoeksrapport ‘Infiltratie- en drainagecapaciteit van een drainagesysteem in
Diemen’ (El Ayadi & Votel, 2019).
8.2 Onderzoeksresultaten en kengetallen
Tabel 9.2 toont een samenvatting van de onderzoeksresultaten en de daaruit
berekende kengetallen.
Tabel 8.2: Onderzoeksresultaten en kengetallen drainagesysteem
Datum Leeftijd Methode Infiltratiesnelheid door voorziening
Infiltratiecapaciteit van voorziening
Verwerking
Bui 8 Bui 9 Bui 10 Rainproof jaar mm/uur m3/uur/m % % % %
01-03-2019 15 FSCH 171(1) 0,054 8 5 3 2
(1) Betreft een gemiddelde van de potentiaalverschillen tussen het waterniveau in de put en de grondwaterstand van 0,8 en 0,9 m.
24 september 2019 - Kennisdocument hemelwater-
verwerkende voorzieningen
25/25
9 Verwijzingen
Abbas, I. (2017). Onderzoek naar een nieuw infiltratiesysteem in de
Argonautenstraat, Amsterdam-Zuid. Rapport stagiair TU Delft.
Boerma, E. & Boogaard, F.C. (2012). Test waterpasserende verharding ‘Drainvast’.
Kenmerk R001-1210916EBM-lyv-V01-NL.
Boogaard, F.C. & Lucke, T. (2019). Long-Term Infiltration Performance Evaluation of
Dutch Permeable Pavements Using the Full-Scale Infiltration Method. Water 2019,
11, 320; doi:10.3390/w11020320.
El Ayadi, N. (2018). Wadi Harkstraat. Interne rapportage nr. 18.046560.
El Ayadi, N. & Nijman, M. (2019). Drainvoeg Julianastraat Egmond aan Zee,
infiltratiesnelheidsproef). Interne rapportage nr. 19.022195.
El Ayadi, N. & Votel, M. (2019). Infiltratie- en drainagecapaciteit van een
drainagesysteem in Diemen. Interne rapportage nr. 19.025428.
Stichting Rioned (2014). Neerslaggebeurtenissen. Geraadpleegd van
https://www.riool.net/neerslaggebeurtenissen-1 op 25 juni 2019.
Votel, M. (2019). Wadi Harkstaat: bepaling infiltratiesnelheid 2019. Interne memo.