leyïta qellqëta yachacushun - lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh-...

59
Leyïta qellqëta yachacushun Aprenddamos a leer y a escribir Quechua del Callejón de Huaylas y las vertientes Florio Rolando Niño Vicente Nancy Madelin Saenz de Niño Libro 2 Borrador Enero 2013

Upload: others

Post on 01-Aug-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Leyïta qellqëta yachacushun

Aprenddamos a leer y a escribir

Quechua del Callejón de Huaylas y las vertientes

Florio Rolando Niño VicenteNancy Madelin Saenz de Niño

Libro 2

BorradorEnero 2013

Page 2: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Trabajo realizado en el Curso de Lingüística Aplicada para Comunidades Vernáculo-hablantes, auspiciado por SIL International.

Asesoramiento proporcionado por el equipo de Alfabetización y Traducción para lenguas minoritarias.

Todas las ilustraciones fueron tomadas de “Arte para la Alfabetización en México”, © 2013 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. y son usadas con el permiso correspondiente.

Título de la obra: Leyïta qellqeta yachacushunIdioma: Quechua del Callejón de Huaylas, Ancash, Perú

© 2013 por Florio Niño Vicente y Nancy Saenz de Niño Licencia de uso, Creative Commons

(Reconocimiento-NoComercial-SinObraDerivada)http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.es_ES

Page 3: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

¿Imapaqtaq que libru ruracashqa?

Que libruqa qellqacashqa quechua nuncuna y warmicuna mana imë escuëlata

ewar qellqëta y leyita yachacushqacunapaqmi.

Cananqa que libruwanmi shumaq quechuantsicchö qellqëta y leyita

yachacuyanqa.

Propósito del material

Este líbro fue elaborado especialmente para los quechuas del Callejón de Huaylas.

Para las mujeres y hombres que nunca tubieron la oportunidad de asistir a la

escuela para aprender a leer y a escribir.Con este material elaborado podremos ejecutar la lectura y la escritura con facilidad en nuestro idioma quechua.

Page 4: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Juc yachaqui

Nuna

Unëshi juc nuna canaq pitsqa warmi tsuriyoq, peru jucpinshi lläpana tsurincuna

ëwcuyanaq maman Anata qatircur juc marcapa. Macharshi nunanqa alläpa maqaq. Tsëshi

alläpa waqarnin tsë nunaqa warminman y warmi tsurincunaman amishtaq ëwanaq.

Rasumpash tsë nuna yarpashqannö, warminwan y tsurincunawan amishtar

cuticuyanaq cushisqa, manash maqaqtsu ni machaqpisnatsu.

1 ¿Imanirtaq Anata wawan chïnacuna qatiyarqan?

2 ¿Qamqa imanötaq tsuquïcunata tratanqui?

4

Page 5: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

N n

nuna

nuna n

nu-na nu

nu nu-na

n nuna

a n N nu nun A

u i A na nä u

o u e nan ni ne

Ana nunu nanan nin.

5

n a n a n

n a - n a n

n - a - n - a - n

nanan

n u n u n

n u - n u n

n - u - n - u - n

nunun

n u n a

n u - n a

n - u - n - a

nuna

Page 6: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë yachaqui

Ruru

Juc chaqwanpash capunaq juq yana

wallpan, tsëshi chunca ishque ruruta wacharnin oqllëcanaq ara rurinchu.

Juc unaqshi wallpaqa yarqaramunaq

micupacoq ruruncunata jaqiricur, peru mana macushqanyaqshi juc allqoqa quima rurunta

shoqurinaq, wallpaqa cutirirnash ruruncunata yuparnin taririnaq isqunllatana. Tsë junaqpitash

wallpaqa yarqunaqtsu ruruncuna pashtashqanyaq.

1. ¿Ëca rurutatan oqllarqan tsë wallpa?

2. ¿Ima animalcunatan ruruta wachayan?

6

Page 7: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

R r

ruru

ruru r

ru-ru ru

ru ru-ru

r ruru

r R a ru ri i

e i u rin ni u

n o N ra ran a

Rinri, rinri nanän Ana nin.

7

r u r u

r u - r u

r - u - r - u

ruru

r a r a

r a - r a

r - a - r - a

rara

r i n r i

r i n - r i

r - i - n - r - i

rinri

Page 8: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Quima yachatsiqui

Muru

Juc nunash murucunan triguta, tsëpita

unëtamash cutirinaq trigun wätucaq peru trigucunachöshi triguricoq qora ëqacamushqa

canaq triguwan paqtëpa paqtar winëcanaq.

Tsënash nunaqa ninaq alli murutataq mururqoqa peru ama llupishaqtsu, segue oranam

acratsir cayatsishaq que mana alli murutaqa, tsënomi trigullatana ëllushaq.

1. ¿Imataq nunaqa mururqan?

2. ¿Imanötan qam murucunata churacunquï?

8

Page 9: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

M m

muru

muru m

mu-ru mu

mu mu-ru

m muru

M a r Ma ru ri man

I m i ria mi ra më

e u A ma Ir mu ni

Maria raman une rimar, rimar.

9

m u r u

m u - r u

m- u - r - u

muru

Ma r i a

Ma - r i a

M- a - r - i - a

Maria

r a ma n

r a - ma n

r - a - m- a - n

raman

Page 10: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chuscu yachatsiqui

Cunca

Juanaqa alläpa amimalcunata wätaquï

munarshi imorapis qoya, qoyalla puriquïcaq qewacunata ëllurnin animalnincunapaq. peru

tsëno purishqantash alläpa cunca nane tsaricunaq.

Tsëshi ampita imorapis ashiquïcaq cunca

nanëpita cachacanampaq, tsënoshi usharinaq llapan animalnintapis ranticur.

1. ¿Imanirtaq qeshiacorqan alläpa Juanaqa?

2. ¿Imawanta ampishwan cunca nanëta?

10

Page 11: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

C c

cuncacunca c

cun-ca cu

cun- cun

cu cun-ca

c cunca

C a m nan cun ma mä

r i ä ru mä ri mi

u r n ca man Ca Ni

Micu micun, rucunna rican ama nir.

11

c u n c a

c u n - c a

c - u - n - c - a

cunca

r u n c u

r u n - c u

r - u - n - c - u

runcu

ma r c a

ma r - c a

m- a - r - c - a

marca

Page 12: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Pitsqa yachatsiqui Cutipana

Carmina

Carminaqa alläpa caru marcachöshi

paranaq tsëshi jucpinqa mitsiconqanpita cuticurëcanaq wayinta, tsënoshi tincurinaq juc

nuna manca qatucoqwan, que nunash Carminata manquequi ranticushqëqui o cambiashun

üshequïwan ninaq.

Carminash mana munashqanta anir üshanwan camyarinaq.

1. ¿Pitaq üsha mitsec ëwarqan?

2. ¿Imatataq canan shipashcuna rurayan?

12

Page 13: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

C c

Carmina

Carmina C

Car-mi-na Car

Car Car-mi-na

C Carmina

C a e cun mi ru Ni

ä n r ni ri na ir

i m o Car ca ma nam

Carmina manam nin. 13

C a r m i n a

C a r - m i - n a

C - a - r - m - i - n - a

Carmina

i r c a

i r - c a

i - r - c - a

irca

m a n c a

m a n - c a

m - a - n - c - a

manca

Page 14: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Joqta yachatsiqui

Shanca

Shamu chöluqa alläpa qela purush

puriquïcaq y manash mamanta ni pita casitapis munaqtsu.

Jucpinnash Shamu chöluqa ornu

rupëcaqman witipar quëcana, tsëchöshi shancaqa juclla pashtëcunaq Shamupa

nawinman, Shamunash "nawilla, nawilla" nir alläpa waqar shancaman yacuta laqchëq tsënash

putsmarnin jucnin nawïnta shancaqa üsharinaq.

1. ¿Shamupa nawinta imanotaq üsharerqan?

2. ¿Imacunatataq shanca yurinampaq wëcantsic?

14

Page 15: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Sh sh

shanca

shanca sh

shan ca shan

shan shan ca

sh shanca

Sh n m ca shan cam ra

c a i sh shu shi rin

u N ü Sha cash mi na

Shaca shuraman niran.

15

s hanc a

s han- c a

s h- a- n- c - ashanca

s h u r a

s h u - r a

s h - u - r - ashura

S h a c a

S h a - c a

S h - a - c - ashaca

Page 16: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Qanchis yachatsiqui

Qaracunca

Tiburciutash alläpa cacashcuna

maqanatsiqui gustaq, jucpinnash machashqa jitaraconqanyaq cacashninta warminqa

llushtucurcunaq, y pënash alläpa waqar juc qaracunca cacashta rantenqanyaq.

Qaracunca cacashninwanshi alläpa puricoq

maqanatsicur, peru jucpinash qaracuncantaqa juc allqu micucurcunaq.

1. ¿Imanö wishpatataq qaracunca nintsic?

2. ¿Imanö cacashcunatataq maqanatsicuntsiq?

16

Page 17: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Q q

qaracuncaqaracunca q

qa-ra-cun-ca qa

qa qa-ra-cun-ca

q qaracunca

q ä ü rü cu qe m qä

a m u qam rü ma qun mash

e r Q cun qa ra qo man

Nöqam qeruno cä.

17

n ö q a m

n ö - q a m

n - ö - q - a - m

nöqam

q e r u

q e - r u

q - e - r - uqeru

q a r a

q a - r a

q - ä - r - aqara

Page 18: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Puwaq yachatsiqui

Täcun

Llullu wamra täcur qallëcuptenqa

mamancuna manam alläpa yarpacachayanatsu mastaqa pucllanancuna y miquïnincuna

tacushqanman churëcapurmi imëcancunatapis ruracuyan.

Peru wamra täcushqanpita purir

qallëcuptenqa canqallanmi mamancuna ricäyanan mana ishquïrnin imantapis

dañacunampaq.

1. ¿Imëtaq wamracuna shumaq tacuyan?

2. ¿Qamqa imanötaq wamrëquita cuydanqui?

18

Page 19: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

T t

Täcun

täcun t

tä-cun tä

tä tä-cun

t täcun

t T ä ca ta ra ma tan

a c u qa cum run tu to

ë i n ra Ta cun të qan

tä cu tin S ra

Anitam cutir qatan.

19

t ä c u n

t ä - c u n

t - ä - c - u - ntäcun

q a t a n

q a - t a n

q - a - t - a - nqatan

c u t i n

c u - t i n

c - u - t - i - ncutin

Page 20: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Isqun yachatsiqui

Tsatsa

Juc tsatsash japallanlla paracunaq

wayinchö, tsënollash jucpenqa qeshiacurcunaq.

Tsëno mana pinin captinshi wicsanëwan ninata tsarïcatsir yacu chaqac ëwanaq tsatsaqa,

cutinampaqqa ninaqa sendirinaq tsucllanta, tsëta riquecurshi tsatsaqa mantsaquëwan

wanucunaq.

1. ¿Pitan wanuquicorqan mantsaquëwan?

2. ¿Picunataq tsatsacunata ricayanman?

20

Page 21: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

T t

Tsaca

tsaca ts

tsa-ca tsa

tsa tsa-ca

ts tsaca

Ts c a tsaq tsu cun rin tsin

u i n tsun u tsic ma tsu

r e ë na tsa tsi ca can

qaq tsan qo qa cu

Tsatsa tsintsuta tsacan.

21

t s a c a

t s a - c a

t s - a - c - atsaca

t s i nt s u

t s i n- t s u

t s - i - n- t s - utsintsu

t s i c t s i

t s i c - t s i

t s - i - c - t s - itsictsi

Page 22: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca yachatsiqui Cutipana

Utush

Don Juanshi atsca jarata murïcushqa

partidu juc nunacunapa chacrancunachö. Peru don Juanqa mana jampiptinshi casi lläpan

jaracunata pasëpa utush usharishqa.

Don Juannash alläpa yarpacachar caquïn mana imanö utushta ushacatsita puëdirnin y

mas mantsacashqa caquïcan chacrayoqcuna mana utushyoq jarata munayaptin.

1. ¿Imanirtan Juanqa mantsacashqa caquïcan?

2. ¿Imatayantaq utushqa micun?

22

Page 23: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

T t

utush

utush t

u-tush tush

tush u-tush

t utush

q u sh mi qa ca u

n a t tsin mash shu tush

i m ä ma tsa maq shi

Mishi micun camtsata.

23

u t u s h

u - t u s h

u - t - u - s hutush

qa mash

qa- mash

q -a - m- a- s h

qamash

mi s h i

mi - s h i

m- i - s h - i

mishi

Page 24: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca juc yachatsiqui

Peqa

Marcantsicchöqa alläpan yarparayan pëqa

nanëwanmi, tsënollam doña Juliapis alläpa quejacur postata cutiracun pëqan nanaptin.

Peru doña Juliaqa yashqayëninchöshi

alläpa nanapacur ampitapis upïta munanaqnatsu sinoqa peqanqa cachacarinaq

canqan wawanta qeshpicuriptinshi.

1. ¿Pïtaq alläpa nanapacur cutiracorqan postata?

2. ¿Cananqa imapitataq peqa nane tsaricun?

24

Page 25: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

P p

peqa

peqa p

pe-qa pe

pe pe-qa

p peqa

p c ë pu pë qä tun pin

n i m can qa nin pe tsan

u r a pä pa nï qe tsim

ran ur sha pash pi

Maríapa peqan nanan.

25

p e q a

p e - q a

p - e - q - a

peqa

p u c a n

p u - c a n

p - u - c - a - n

pucan

t s i mp a

t s i m- p a

t s - i - m- p - a

tsimpa

Page 26: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca ishquë yachatsiqui

Wëwash

Wëwashqa alläpam jacata dañucun, tsemi

warmicunaqa chiquïcuyan wëwashtaqa jacancunata micucurcuptin. Pero jinallam

wëwashqa pantaratsir, wishpacunapa yawarnintapis shoqucurcun.

Tsëno captinmi warmicuna wëwash witëqta

musyaraqa wamracunata latacunata wilutsiyan. Wëwash mantsacur mana cutinampaq jaca

suwacoq.

1. ¿Imataq wishpacunapa yawarninta shoqucurcun?

2. ¿Imapaqtaq wëwashpa yawarnin alli?

26

Page 27: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

W w

wëwash

wëwash w

wë-wash wë

wë wë-wash

w wëwash

w e i tsan wä ca win nun

u a sh tan wë wash wi pun

n r o ta qu pu wa ran

qi ru wir pa qan

Wëwash wanun witsar.

27

we wa s h

wë - wa s h

w- ë - w- a - s h

wëwash

wi n wi

wi n - wi

w- i - n - w- i

winwi

wa n u n

wa - n u n

w- a - n - u - n

wanun

Page 28: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca quima yachatsiqui

Yapyan

Wamralla quëcaptëmi wayïcuna ladunman

qoya asqulla chamorqan juc nuna yapyaq.

Peru mana jucnin torun yapyëta puediptinmi montiman watëcur sipyaquïcorqan,

tsëpitanam canqan yapyëcanaq, jinallam mana yapyëta puediptin torupa rurunta ninawan

cayëcorqan.

1. ¿Imanirtaq nunaqa wapushqa quëcarqan turunwan?

2. ¿Imanötaq chacrata alistantsic murunapaq?

28

Page 29: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Y y

yapyan

yapyan y

ya-pyan ya

ya ya-pyan

y yapyan

r l y qan na ya yam ta

w a ï yar war nun yun mya

q u n pan yë cun cu ma

yap yan wï ra yu

Nunä ware yapyan.

29

qanyan

qan- yan

q- a- n- y- a- nqanyan

r a y u

r a - y u

r - a - y - urayu

yapyan

ya- pyan

y- a- p- y- a- nyapyan

Page 30: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca chuscu yachatsiqui

Chïna

Chïna Rosalina escuëlata ewanantash

maman munaqtsu ollcuwanmi tupacanqa wawaqa nir. Tseshi chïnätaqa waqëcaqta

üshacuna mitsëq cachanaq, peru jucpenqa maman yarqushqanyaqshi üshacunata

wichqarcur safar ëwcunaq juc marcapa.

Tsë caru marcachöshi estudiacurnin yashqa warmina cutinaq marcanta.

1. ¿Pitaq safar ëwcorqan?

2. ¿Canan mamacunaqa imanötaq warmi wawancunata yachatsiyan?

30

Page 31: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ch ch

chïna

chïna ch

chï-na chï

chï chï-na

ch chïna

ch ö o pi chï chi wi pin

q ï u wich qo cha chav chun

w ë s chö ra win qa pa

chan pan chu chus qa

china chiwi qochachö

31

c h ï n a

c h ï - n a

c h - ï - n - achïna

q o c h a

q o - c h a

q - o - c h - aqocha

c h i wi

c h i - wi

c h - i - w- ichiwi

Page 32: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca pitsqa yachatsiqui Cutipana

Chinchis

Chinchiscunaqa alläpa tröpëpa, tröparmi

puriyan tsëmi miquïcuna poqoqno captenqa trigumanpis, jaracunamanpis y

shintucunamampis yëcucuriyan.

Tsëmi warmicunaqa wamracunata chinchiscuna qarqoq cachäyan.

Wamracunanam chinchista alläpa piñarnin

qaqtsancunawan sipiar puriyan.

1. ¿Pïcunataq chinchiscunata qarquyan?

2. ¿Pïcunataq miquïcunata dañuyan?

32

Page 33: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ch ch

chinchis

chinchis ch

chin-chis chin

chi chin-chis

ch chinchis

w ë e chin qu qä pa qa

y ch a chis chi yan yë tsac

u i n wë pi tsim cun man

wa nu cun chan wa

Chipi micun wëquta.

33

chi nchi s

chi n- chi s

ch- i - n- ch- i - schinchis

c h i p i

c h i - p i

c h- i - p - ichipi

w ë q u

w ë - q u

w - ë - q - uwëqu

Page 34: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca joqta yachatsiqui

Llanqi

Don Panchutash alläpa llanqiwan puri

gustecoq, tsëshi juc cutiqa parqoq ëwanaq llanqinwan. Alläpa lëqita captinshi llanqinta

qoturïcur parqunaq, tsenö parqïcaptinshi atsca yacu ëqacurinaq tsënoshi chacrantapish

aparatsinaq y llanqintapis pamparïcatsinaq.

Tsënoshi don Panchöqa llaquishqa llanqïnnaq wayinta cuticunaq.

1. ¿Don Panchuqa imantataq oqrapacurqan?

2. ¿Picunataq llanquiwan purïyan?

34

Page 35: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ll ll

llanqi

llanqi lla

llan-qi llan

llan llan-qi

ll llanqi

ll a u llan qi nu lla cun

Ll q p llu pï qe lle a

i n e min quin qa llë llim

ma shi qoy llur tu

Llullupaq llanqinpa llupinmi.

35

l l anqi

l l an- qi

l l - a- n- q - illanqi

l l u p ï

l l u - p ï

l l - u - p - ïllupï

l l a n u

l l a - n u

l l - a - n - ullanu

Page 36: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca isqun yachatsiqui

Simpu

Simpuqa tamya tiempun alläpa yarqun,

querucunachömi wayincuna rurayan, mishquincunapis tsëchömi churayan.

Juc cutichöqa toqsi wamracuna, alläpa

simpucunata ricarshi, cänanmi wanutsishun que simpucunata nir shucshuwan toqipar

qallëcuyanaq. Simpucunanash juclla yarqarayamunaq y wamracunata qapareqta

qayarëqta qaticachëcunaq.

1. ¿Pïtaq wamracunata qaticacharqan?

2. ¿Imacunataq chucsicun?

36

Page 37: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

S s

simpu

simpu s

sim-pu sim

sim sim-pu

s simpu

S u q tip sim pu sen ta

s e p sin qa si pi saq

i a c qen ra mi sa wa

ras nas chu pu tu

simpuqa senqachömi chucsicun.

37

s i mp u

s i m- p u

s - i - m- p - u

simpu

s i p i

s i - p i

s - i - p - isipi

s e n q a

s e n - q a

s - e - n - q - asenqa

Page 38: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca puwaq yachatsiqui

Jaca

Justinash alläpa atsca jacacunata wätëcoq

y atsca carninshi raslla qëwata ushariyaq.

Tsëshi Justinaqa qëwata ëpallata jacancunapaq arrendecoq peru jucpinqa alläpash

qëwa segeta tardiyëcunaq fiestachö qawaracur.

Peru lläpan jacacunash wanushqa wararayamunaq, lichi qorantawan Justinaqa

tardiyashqa mana aqcrar segëcur qarëcunaq.

1. ¿Imatataq Justinaqa alläpa wätacoq?

2. ¿Imapaqtaq jacacunata wätantsic?

38

Page 39: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

J j

jaca

jaca j

ja-ca ja

ja ja-ca

j jaca

j i e qin ja ca jir nan

p r c jeq ra jit ji chö

n a w chan qa cu ran run

a yan ru tun man

Jaca jarata jitan.

39

j a c a

j a - c a

j - a - c - ajaca

j i t q a

j i t - q a

j - i - t - q - ajitqa

j a r a

j a - r a

j - a - r - ajara

Page 40: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca isqun yachatsiqui

Quiru

Maurush alläpa chaqchan cucata, tsëshi

quirunpis päsepa verdi qoyüllana piricun.

Mauroqa manash paqaquïtapis munaqtsu jinallash micucoq peru lichitawan utsutaqa

alläpash mantsëcoq, peru abasta, camtsata y wirutaqa jucllash üshapacurëq alläpa alli quirun

captin.

Peru jucpinqa abasta cachushqantash quirun paquirinaq, Doctorman ëwaptinnash

Maurutaqa qayapëcunaqa qacha quirumpaq.

1. ¿Maurupa quirun imanötaq carqan?

2. ¿Imanötaq quiru nanëwan cantsic?

40

Page 41: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Qu qu

quiru

quiru q

qui-ru qui

qui qui-ru

q quiru

Qu ü qu qui mi rü ma pä

r a i ma nua man qui quin

u m c rü ri llic sha quir

Miquipa quirun quima.

41

q u i r u

q u i - r u

q u - i - r - uquiru

q u i ma

q u - i - ma

q u - i - m- aquima

mi q u i

mi - q u i

m- i - q u - imiqui

Page 42: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishque chunca yachatsiqui Cutipana

Quillicsha

Pablo chölush puqllariryan üshancunata

mitsiquïcänaq.

Peru jananpash quillicshaqa bolar puricanaq, Pablunash ondillanwan ondillar

qaticachëcunaq quillicshata. Peru quillicshaqa jucllash chölutaqa picunwan toqïcunaq

wiscuyanqanyay.

Tsë patsapitash Pabluqa ondillar puricuntsu jucnin näwinta ocrëta mantsar.

1. ¿Imata ondillacorta Pabluqa pureq?

2. ¿Allicu wamracuna ondilläpacuyan?

42

Page 43: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Qu qu

quilliqsha

quilliqsha q

qui-llic-sha qui

qui qui-llic-sha

q quillicsha

qu u i llash qui llic si rish

ll a o qam sha mi pan qa

sh p a lla ji ja aa i

quish llan jä sir wa

Mishi quillicshata jipatsin

43

qui l l i csha

qui - l l i c- sha

qu- i - l l - i - c- sh- a

quillicsha

j i p a n

j i - p a n

j - i - p - a - njipan

mi s h i

mi - s h i

m- i s h - imisi

Page 44: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë chunca juc yachatsiqui

Ñapush

Juc marcachöshi alläpa mallqaqui tiempu

canaq, tsëshi lläpan nunacunapis yarpacachayanaq imatataq micushun, nir.

Peru mama Uñushtapa chacranchöshi juc

qora canaq y tsë qorata cashquir, pichurshi muchi tiemputa pasariyanaq y tsë qorapa

shuntinshi churariyanaq ñapushta y tsë witsampitash ñapushtaqa chacrancunapitapis

jitayaqtsu, sinoqa miratsun nir jaqiriyaq.

1. ¿Imanirtaq yarpacachar quëcayarqan nunacuna?

2. ¿Ima qoracunatataq micuntsic?

44

Page 45: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ñ ñ

ñapush

ñapush ñ

ña-push ña

ña ña-push

ñ ñapush

ñ p u në ña push nush Ma

sh t a a tin ñan ta ñu

i ë i ma mu ñi ca ra

Ña wiq sha ñush pi

Uñushtaqa ñapushtam pichun

45

ñapus h

ña- pus h

ñ- a- p- u- hsñapush

ñ a ñ a

ñ a - ñ a

ñ - a - ñ - añaña

ñus ht a

ñus h- t a

ñ- u- s h- t - añushta

Page 46: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë chunca ishquë yachatsiqui

Dedu

Diciembri quillachöqa alläpam wamracuna

pucllayan jueguscunawan.

Ambrosioqa mana mamanta wiyashpash juegusninwan pucllar maqui dedunta

bolaratsinaq. Peru cachacarirnin jucnin wätapis canqanshi pucllëcashqanta jucnin dëduntana

bolaratsinaq.

Tsëpita patsash mana mas pucllannatsu jueguscunawanqa.

1. ¿Imanötaq Ambrosio denduncunata ocrarqan?

2. ¿Imapaqtaq dëduntsiccuna sirwimantsic?

46

Page 47: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

D d

dedu

dedu d

de-du de

de de-du

d dedu

ñ n d du da man

e o i de Di dan

D a u ñun ñan mas

Dimas dañucun wäcanwan

47

d e d u

d e - d u

d - e - d - udedu

d a ñ a n

d a - ñ a n

d - a - ñ - a - ndañan

d a ñ u n

d a - ñ u n

d - a - ñ - u - ndañun

Page 48: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë chunca quima yachatsiqui

Lichu

Chacuan Dumitash jucpinqa ancupar juc

lichun qarecunaq juc castan y tsë lichuntash alläpa cuyëcunaq wachca captin.

Tsë lichuaqa mëta ëwaptinpis qepantashs

qateq.

Tsëno qatishqanchöshi jucpinqa mana alli nunacuna suwäpicuyanaq, tsë lichunpaqshi

chacuan Dumishqa alläpa waqacur pureq.

1. ¿Imantataq chacuan Dumishta suwëcuyarqan?

2. ¿Imapaqtaq lichucunata wätacunqui?

48

Page 49: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

L l

Lichu

lichu l

li-chu li

li li-chu

l lichu

l i a luy li la chu lum

p w n le pin laq wan tsi

m o u yin ma lam pa la

mar Lu lo cu chun

Lichum laqwan laqatuta

49

l i c h u

l i - c h u

l - i - c h - ulichu

l a q wa n

l a q - wa n

l - a - q - w- a - n

laqwan

l a p i n

l a - p i n

l - a - p - i - nlapin

Page 50: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë chunca chuscu yachatsiqui

Galgu

Don Estebampash jatun galgu allqun

capunaq y alläpa lisush cañicoq.

Tsëshi Estebanqa galgunman marcacur pi metapis qallapac.

Peru jucpenqa galunman marcäcur

purïcaqtash galgu galguntawan Estebentaqa maquitsiyänaq, mana mas ashacur purinampaq.

1. ¿Estebanta pitaq washaq?

2. ¿Imapaqtaq allquta wätantsic?

50

Page 51: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

G g

galgu

galgu g

gal-gu gal

gal gal-gu

g galgu

y n r gan ga gu gal rë

i g l chu llu yu Gri nu

a u s o mal da grin du

Grimaldapa galgun galluta cañin.51

g a l g u

g a l - g u

g - a - l - g - ugalgu

y u g u

y u - g u

y - u - g - uyugu

g a l l u

g a - l l u

g - a - l l - ugallu

Page 52: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë chunca pitsqa yachatsiqui Cutipana

Luychü

Don Lorezu wäcancuna watucaq tsaqa,

tsaqalla jallqata ëwashqantash nänichoqa taririnaq luychucunapa yupinta.

Luychupa yupincunaqa alläpa atsca

captinshi cushïcunaq, cananqa luychutam tsarishaq nir.

Tsë ora ashirqa manash ni juc luychuta

tarinaqtsu, peru wayïnta cutirnenqa tarïcunaq juc llullu luychutash y cushirnin apacunaq.

1. ¿Mëchotaq parayan luychucuna?

2. ¿Luychucuna ëcapayantaq wachayan?

52

Page 53: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

L l

luychu

luychu l

luy-chu luy

luy luy-chu

l luychu

l i d tin luy Li mas yï

a g e chö da gu ña cu

ch ñ u le chu ñu yu nan

chö la pi cash qa

Luychum dañucun oqata. Waran, waran cutïcur Titupa chacranchö.

53

l uyc hu

l uy - c hu

l - u- y - c h- uluychu

y u g u

y u - g u

y - u - g - uyugu

d a ñ u

d a - ñ u

d - a - ñ - udañu

Page 54: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Ishquë chunca joqta yachatsiqui

Baldi

Libiatash mamanin cachanaq jarata baldiman ishcunampaq.

Peru Libiaqa mana casucurshi jaracunata

lluta ishcushqanta ramapacur jitaricunaq ranracunaman

Tsënash mamanqa piñar astanaq Libiataq

casucunampaq.

1. ¿Imanirtaq Libiata maman piñaparqan?

2. ¿Imapaq mastaq baldi sirwimantsic?

54

Page 55: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

B b

baldi

baldi b

bal-di bal

bal bal-di

b baldi

l a ñ rrö bal bes di chö

n d u su la tia bu de

c b i ña bë Bi blia ba

cun Bi a na chi

Baldichö nabu winarëcaptin. Betina qelayashqa ricaracun.

55

b a l d i

b a l - d i

b - a - l - d - ibaldi

n a b u

n a - b u

n - a - b - unabu

b ë l a

b ë - l a

b - ë - l - abëla

Page 56: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca qanchis yachatsiqui

Falda

Fridataqa alläpash falda ranti gustaq.

Peru jucpinqa tsëno alläpa falda

rantishqanchöshi mushoq faldanqa qashqacar lliquirinaq.

Tsë patsapitash Fridaqa faldata rantinnatsu

sinoqa ruripallatanash rantir yacaracun.

1. ¿Imatataq Frida alläpa ranteq?

2. ¿Qamcunaqa imanirtaq faldata yacarayanqui?

56

Page 57: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

F f

falda

falda f

fal-da fal

fal fal-da

f falda

l a g di fal fi es del

e i u us da fus la fir

s t f Fi fe yu ta man

Micaëlapa faldanta fegus feyupa rupariptinmi, mantsacar ëwcorqan.

57

f a l d a

f a l - d a

f - a - l - d - afalda

f e g u s

f e - g u s

f - e - g - u - sfegus

f e y u

f e - y u

f - e - y - ufeyu

Page 58: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

Chunca Puwaq yachatsiqui Cutipana

Fidel

Fidelqa tsutsinchö paracurshi alläpa

yarpachanaq. ¿Imanotaq cananqa murucushaq mana tamya ratamuptinqa?, nir.

Fidelqa alläpash Teyta Diosta mañacunaq,

ancuparnin tamyanta tamiatsimunampaq.

Fidel mañacushqanmannöshi tamyaqa allïpa ratëcamunaq. ¡Paylla Teyta Dios! Ninaq,

tamyachö cushishqa purinaq Fidelqa.

1. ¿Imatataq Fidel mañacorqan?

2. ¿Picunataq tamyata wanayan?

58

Page 59: Leyïta qellqëta yachacushun - Lengamer.org€¦ · shan-ca sh-a-n-c-a shanca shur a shu- r a sh- u- r - a shura Shaca Sha- ca Sh- a- c- a shaca. Qanchis yachatsiqui Qaracunca Tiburciutash

F f

Fidel

Fidel F

Fi-del Fi

Fi Fi-del

F Fidel

F l a fu Fi bes tia li

d t i ru del la bio pi

e b n us de Fa Fe fos

ta Flo ciu nin ren

Fidel bestianta Fidelata qaran, casëta munarnin.

59

F i d e l

F i - d e l

F - i - d - e - lFidel

Fi del a

Fi - de- l a

F- i - d- e - l - aFidela

bes t i a

bes - t i a

b- e - s - t - i - abestia