Leyïta qellqëta yachacushun
Aprenddamos a leer y a escribir
Quechua del Callejón de Huaylas y las vertientes
Florio Rolando Niño VicenteNancy Madelin Saenz de Niño
Libro 2
BorradorEnero 2013
Trabajo realizado en el Curso de Lingüística Aplicada para Comunidades Vernáculo-hablantes, auspiciado por SIL International.
Asesoramiento proporcionado por el equipo de Alfabetización y Traducción para lenguas minoritarias.
Todas las ilustraciones fueron tomadas de “Arte para la Alfabetización en México”, © 2013 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. y son usadas con el permiso correspondiente.
Título de la obra: Leyïta qellqeta yachacushunIdioma: Quechua del Callejón de Huaylas, Ancash, Perú
© 2013 por Florio Niño Vicente y Nancy Saenz de Niño Licencia de uso, Creative Commons
(Reconocimiento-NoComercial-SinObraDerivada)http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.es_ES
¿Imapaqtaq que libru ruracashqa?
Que libruqa qellqacashqa quechua nuncuna y warmicuna mana imë escuëlata
ewar qellqëta y leyita yachacushqacunapaqmi.
Cananqa que libruwanmi shumaq quechuantsicchö qellqëta y leyita
yachacuyanqa.
Propósito del material
Este líbro fue elaborado especialmente para los quechuas del Callejón de Huaylas.
Para las mujeres y hombres que nunca tubieron la oportunidad de asistir a la
escuela para aprender a leer y a escribir.Con este material elaborado podremos ejecutar la lectura y la escritura con facilidad en nuestro idioma quechua.
Juc yachaqui
Nuna
Unëshi juc nuna canaq pitsqa warmi tsuriyoq, peru jucpinshi lläpana tsurincuna
ëwcuyanaq maman Anata qatircur juc marcapa. Macharshi nunanqa alläpa maqaq. Tsëshi
alläpa waqarnin tsë nunaqa warminman y warmi tsurincunaman amishtaq ëwanaq.
Rasumpash tsë nuna yarpashqannö, warminwan y tsurincunawan amishtar
cuticuyanaq cushisqa, manash maqaqtsu ni machaqpisnatsu.
1 ¿Imanirtaq Anata wawan chïnacuna qatiyarqan?
2 ¿Qamqa imanötaq tsuquïcunata tratanqui?
4
N n
nuna
nuna n
nu-na nu
nu nu-na
n nuna
a n N nu nun A
u i A na nä u
o u e nan ni ne
Ana nunu nanan nin.
5
n a n a n
n a - n a n
n - a - n - a - n
nanan
n u n u n
n u - n u n
n - u - n - u - n
nunun
n u n a
n u - n a
n - u - n - a
nuna
Ishquë yachaqui
Ruru
Juc chaqwanpash capunaq juq yana
wallpan, tsëshi chunca ishque ruruta wacharnin oqllëcanaq ara rurinchu.
Juc unaqshi wallpaqa yarqaramunaq
micupacoq ruruncunata jaqiricur, peru mana macushqanyaqshi juc allqoqa quima rurunta
shoqurinaq, wallpaqa cutirirnash ruruncunata yuparnin taririnaq isqunllatana. Tsë junaqpitash
wallpaqa yarqunaqtsu ruruncuna pashtashqanyaq.
1. ¿Ëca rurutatan oqllarqan tsë wallpa?
2. ¿Ima animalcunatan ruruta wachayan?
6
R r
ruru
ruru r
ru-ru ru
ru ru-ru
r ruru
r R a ru ri i
e i u rin ni u
n o N ra ran a
Rinri, rinri nanän Ana nin.
7
r u r u
r u - r u
r - u - r - u
ruru
r a r a
r a - r a
r - a - r - a
rara
r i n r i
r i n - r i
r - i - n - r - i
rinri
Quima yachatsiqui
Muru
Juc nunash murucunan triguta, tsëpita
unëtamash cutirinaq trigun wätucaq peru trigucunachöshi triguricoq qora ëqacamushqa
canaq triguwan paqtëpa paqtar winëcanaq.
Tsënash nunaqa ninaq alli murutataq mururqoqa peru ama llupishaqtsu, segue oranam
acratsir cayatsishaq que mana alli murutaqa, tsënomi trigullatana ëllushaq.
1. ¿Imataq nunaqa mururqan?
2. ¿Imanötan qam murucunata churacunquï?
8
M m
muru
muru m
mu-ru mu
mu mu-ru
m muru
M a r Ma ru ri man
I m i ria mi ra më
e u A ma Ir mu ni
Maria raman une rimar, rimar.
9
m u r u
m u - r u
m- u - r - u
muru
Ma r i a
Ma - r i a
M- a - r - i - a
Maria
r a ma n
r a - ma n
r - a - m- a - n
raman
Chuscu yachatsiqui
Cunca
Juanaqa alläpa amimalcunata wätaquï
munarshi imorapis qoya, qoyalla puriquïcaq qewacunata ëllurnin animalnincunapaq. peru
tsëno purishqantash alläpa cunca nane tsaricunaq.
Tsëshi ampita imorapis ashiquïcaq cunca
nanëpita cachacanampaq, tsënoshi usharinaq llapan animalnintapis ranticur.
1. ¿Imanirtaq qeshiacorqan alläpa Juanaqa?
2. ¿Imawanta ampishwan cunca nanëta?
10
C c
cuncacunca c
cun-ca cu
cun- cun
cu cun-ca
c cunca
C a m nan cun ma mä
r i ä ru mä ri mi
u r n ca man Ca Ni
Micu micun, rucunna rican ama nir.
11
c u n c a
c u n - c a
c - u - n - c - a
cunca
r u n c u
r u n - c u
r - u - n - c - u
runcu
ma r c a
ma r - c a
m- a - r - c - a
marca
Pitsqa yachatsiqui Cutipana
Carmina
Carminaqa alläpa caru marcachöshi
paranaq tsëshi jucpinqa mitsiconqanpita cuticurëcanaq wayinta, tsënoshi tincurinaq juc
nuna manca qatucoqwan, que nunash Carminata manquequi ranticushqëqui o cambiashun
üshequïwan ninaq.
Carminash mana munashqanta anir üshanwan camyarinaq.
1. ¿Pitaq üsha mitsec ëwarqan?
2. ¿Imatataq canan shipashcuna rurayan?
12
C c
Carmina
Carmina C
Car-mi-na Car
Car Car-mi-na
C Carmina
C a e cun mi ru Ni
ä n r ni ri na ir
i m o Car ca ma nam
Carmina manam nin. 13
C a r m i n a
C a r - m i - n a
C - a - r - m - i - n - a
Carmina
i r c a
i r - c a
i - r - c - a
irca
m a n c a
m a n - c a
m - a - n - c - a
manca
Joqta yachatsiqui
Shanca
Shamu chöluqa alläpa qela purush
puriquïcaq y manash mamanta ni pita casitapis munaqtsu.
Jucpinnash Shamu chöluqa ornu
rupëcaqman witipar quëcana, tsëchöshi shancaqa juclla pashtëcunaq Shamupa
nawinman, Shamunash "nawilla, nawilla" nir alläpa waqar shancaman yacuta laqchëq tsënash
putsmarnin jucnin nawïnta shancaqa üsharinaq.
1. ¿Shamupa nawinta imanotaq üsharerqan?
2. ¿Imacunatataq shanca yurinampaq wëcantsic?
14
Sh sh
shanca
shanca sh
shan ca shan
shan shan ca
sh shanca
Sh n m ca shan cam ra
c a i sh shu shi rin
u N ü Sha cash mi na
Shaca shuraman niran.
15
s hanc a
s han- c a
s h- a- n- c - ashanca
s h u r a
s h u - r a
s h - u - r - ashura
S h a c a
S h a - c a
S h - a - c - ashaca
Qanchis yachatsiqui
Qaracunca
Tiburciutash alläpa cacashcuna
maqanatsiqui gustaq, jucpinnash machashqa jitaraconqanyaq cacashninta warminqa
llushtucurcunaq, y pënash alläpa waqar juc qaracunca cacashta rantenqanyaq.
Qaracunca cacashninwanshi alläpa puricoq
maqanatsicur, peru jucpinash qaracuncantaqa juc allqu micucurcunaq.
1. ¿Imanö wishpatataq qaracunca nintsic?
2. ¿Imanö cacashcunatataq maqanatsicuntsiq?
16
Q q
qaracuncaqaracunca q
qa-ra-cun-ca qa
qa qa-ra-cun-ca
q qaracunca
q ä ü rü cu qe m qä
a m u qam rü ma qun mash
e r Q cun qa ra qo man
Nöqam qeruno cä.
17
n ö q a m
n ö - q a m
n - ö - q - a - m
nöqam
q e r u
q e - r u
q - e - r - uqeru
q a r a
q a - r a
q - ä - r - aqara
Puwaq yachatsiqui
Täcun
Llullu wamra täcur qallëcuptenqa
mamancuna manam alläpa yarpacachayanatsu mastaqa pucllanancuna y miquïnincuna
tacushqanman churëcapurmi imëcancunatapis ruracuyan.
Peru wamra täcushqanpita purir
qallëcuptenqa canqallanmi mamancuna ricäyanan mana ishquïrnin imantapis
dañacunampaq.
1. ¿Imëtaq wamracuna shumaq tacuyan?
2. ¿Qamqa imanötaq wamrëquita cuydanqui?
18
T t
Täcun
täcun t
tä-cun tä
tä tä-cun
t täcun
t T ä ca ta ra ma tan
a c u qa cum run tu to
ë i n ra Ta cun të qan
tä cu tin S ra
Anitam cutir qatan.
19
t ä c u n
t ä - c u n
t - ä - c - u - ntäcun
q a t a n
q a - t a n
q - a - t - a - nqatan
c u t i n
c u - t i n
c - u - t - i - ncutin
Isqun yachatsiqui
Tsatsa
Juc tsatsash japallanlla paracunaq
wayinchö, tsënollash jucpenqa qeshiacurcunaq.
Tsëno mana pinin captinshi wicsanëwan ninata tsarïcatsir yacu chaqac ëwanaq tsatsaqa,
cutinampaqqa ninaqa sendirinaq tsucllanta, tsëta riquecurshi tsatsaqa mantsaquëwan
wanucunaq.
1. ¿Pitan wanuquicorqan mantsaquëwan?
2. ¿Picunataq tsatsacunata ricayanman?
20
T t
Tsaca
tsaca ts
tsa-ca tsa
tsa tsa-ca
ts tsaca
Ts c a tsaq tsu cun rin tsin
u i n tsun u tsic ma tsu
r e ë na tsa tsi ca can
qaq tsan qo qa cu
Tsatsa tsintsuta tsacan.
21
t s a c a
t s a - c a
t s - a - c - atsaca
t s i nt s u
t s i n- t s u
t s - i - n- t s - utsintsu
t s i c t s i
t s i c - t s i
t s - i - c - t s - itsictsi
Chunca yachatsiqui Cutipana
Utush
Don Juanshi atsca jarata murïcushqa
partidu juc nunacunapa chacrancunachö. Peru don Juanqa mana jampiptinshi casi lläpan
jaracunata pasëpa utush usharishqa.
Don Juannash alläpa yarpacachar caquïn mana imanö utushta ushacatsita puëdirnin y
mas mantsacashqa caquïcan chacrayoqcuna mana utushyoq jarata munayaptin.
1. ¿Imanirtan Juanqa mantsacashqa caquïcan?
2. ¿Imatayantaq utushqa micun?
22
T t
utush
utush t
u-tush tush
tush u-tush
t utush
q u sh mi qa ca u
n a t tsin mash shu tush
i m ä ma tsa maq shi
Mishi micun camtsata.
23
u t u s h
u - t u s h
u - t - u - s hutush
qa mash
qa- mash
q -a - m- a- s h
qamash
mi s h i
mi - s h i
m- i - s h - i
mishi
Chunca juc yachatsiqui
Peqa
Marcantsicchöqa alläpan yarparayan pëqa
nanëwanmi, tsënollam doña Juliapis alläpa quejacur postata cutiracun pëqan nanaptin.
Peru doña Juliaqa yashqayëninchöshi
alläpa nanapacur ampitapis upïta munanaqnatsu sinoqa peqanqa cachacarinaq
canqan wawanta qeshpicuriptinshi.
1. ¿Pïtaq alläpa nanapacur cutiracorqan postata?
2. ¿Cananqa imapitataq peqa nane tsaricun?
24
P p
peqa
peqa p
pe-qa pe
pe pe-qa
p peqa
p c ë pu pë qä tun pin
n i m can qa nin pe tsan
u r a pä pa nï qe tsim
ran ur sha pash pi
Maríapa peqan nanan.
25
p e q a
p e - q a
p - e - q - a
peqa
p u c a n
p u - c a n
p - u - c - a - n
pucan
t s i mp a
t s i m- p a
t s - i - m- p - a
tsimpa
Chunca ishquë yachatsiqui
Wëwash
Wëwashqa alläpam jacata dañucun, tsemi
warmicunaqa chiquïcuyan wëwashtaqa jacancunata micucurcuptin. Pero jinallam
wëwashqa pantaratsir, wishpacunapa yawarnintapis shoqucurcun.
Tsëno captinmi warmicuna wëwash witëqta
musyaraqa wamracunata latacunata wilutsiyan. Wëwash mantsacur mana cutinampaq jaca
suwacoq.
1. ¿Imataq wishpacunapa yawarninta shoqucurcun?
2. ¿Imapaqtaq wëwashpa yawarnin alli?
26
W w
wëwash
wëwash w
wë-wash wë
wë wë-wash
w wëwash
w e i tsan wä ca win nun
u a sh tan wë wash wi pun
n r o ta qu pu wa ran
qi ru wir pa qan
Wëwash wanun witsar.
27
we wa s h
wë - wa s h
w- ë - w- a - s h
wëwash
wi n wi
wi n - wi
w- i - n - w- i
winwi
wa n u n
wa - n u n
w- a - n - u - n
wanun
Chunca quima yachatsiqui
Yapyan
Wamralla quëcaptëmi wayïcuna ladunman
qoya asqulla chamorqan juc nuna yapyaq.
Peru mana jucnin torun yapyëta puediptinmi montiman watëcur sipyaquïcorqan,
tsëpitanam canqan yapyëcanaq, jinallam mana yapyëta puediptin torupa rurunta ninawan
cayëcorqan.
1. ¿Imanirtaq nunaqa wapushqa quëcarqan turunwan?
2. ¿Imanötaq chacrata alistantsic murunapaq?
28
Y y
yapyan
yapyan y
ya-pyan ya
ya ya-pyan
y yapyan
r l y qan na ya yam ta
w a ï yar war nun yun mya
q u n pan yë cun cu ma
yap yan wï ra yu
Nunä ware yapyan.
29
qanyan
qan- yan
q- a- n- y- a- nqanyan
r a y u
r a - y u
r - a - y - urayu
yapyan
ya- pyan
y- a- p- y- a- nyapyan
Chunca chuscu yachatsiqui
Chïna
Chïna Rosalina escuëlata ewanantash
maman munaqtsu ollcuwanmi tupacanqa wawaqa nir. Tseshi chïnätaqa waqëcaqta
üshacuna mitsëq cachanaq, peru jucpenqa maman yarqushqanyaqshi üshacunata
wichqarcur safar ëwcunaq juc marcapa.
Tsë caru marcachöshi estudiacurnin yashqa warmina cutinaq marcanta.
1. ¿Pitaq safar ëwcorqan?
2. ¿Canan mamacunaqa imanötaq warmi wawancunata yachatsiyan?
30
Ch ch
chïna
chïna ch
chï-na chï
chï chï-na
ch chïna
ch ö o pi chï chi wi pin
q ï u wich qo cha chav chun
w ë s chö ra win qa pa
chan pan chu chus qa
china chiwi qochachö
31
c h ï n a
c h ï - n a
c h - ï - n - achïna
q o c h a
q o - c h a
q - o - c h - aqocha
c h i wi
c h i - wi
c h - i - w- ichiwi
Chunca pitsqa yachatsiqui Cutipana
Chinchis
Chinchiscunaqa alläpa tröpëpa, tröparmi
puriyan tsëmi miquïcuna poqoqno captenqa trigumanpis, jaracunamanpis y
shintucunamampis yëcucuriyan.
Tsëmi warmicunaqa wamracunata chinchiscuna qarqoq cachäyan.
Wamracunanam chinchista alläpa piñarnin
qaqtsancunawan sipiar puriyan.
1. ¿Pïcunataq chinchiscunata qarquyan?
2. ¿Pïcunataq miquïcunata dañuyan?
32
Ch ch
chinchis
chinchis ch
chin-chis chin
chi chin-chis
ch chinchis
w ë e chin qu qä pa qa
y ch a chis chi yan yë tsac
u i n wë pi tsim cun man
wa nu cun chan wa
Chipi micun wëquta.
33
chi nchi s
chi n- chi s
ch- i - n- ch- i - schinchis
c h i p i
c h i - p i
c h- i - p - ichipi
w ë q u
w ë - q u
w - ë - q - uwëqu
Chunca joqta yachatsiqui
Llanqi
Don Panchutash alläpa llanqiwan puri
gustecoq, tsëshi juc cutiqa parqoq ëwanaq llanqinwan. Alläpa lëqita captinshi llanqinta
qoturïcur parqunaq, tsenö parqïcaptinshi atsca yacu ëqacurinaq tsënoshi chacrantapish
aparatsinaq y llanqintapis pamparïcatsinaq.
Tsënoshi don Panchöqa llaquishqa llanqïnnaq wayinta cuticunaq.
1. ¿Don Panchuqa imantataq oqrapacurqan?
2. ¿Picunataq llanquiwan purïyan?
34
Ll ll
llanqi
llanqi lla
llan-qi llan
llan llan-qi
ll llanqi
ll a u llan qi nu lla cun
Ll q p llu pï qe lle a
i n e min quin qa llë llim
ma shi qoy llur tu
Llullupaq llanqinpa llupinmi.
35
l l anqi
l l an- qi
l l - a- n- q - illanqi
l l u p ï
l l u - p ï
l l - u - p - ïllupï
l l a n u
l l a - n u
l l - a - n - ullanu
Chunca isqun yachatsiqui
Simpu
Simpuqa tamya tiempun alläpa yarqun,
querucunachömi wayincuna rurayan, mishquincunapis tsëchömi churayan.
Juc cutichöqa toqsi wamracuna, alläpa
simpucunata ricarshi, cänanmi wanutsishun que simpucunata nir shucshuwan toqipar
qallëcuyanaq. Simpucunanash juclla yarqarayamunaq y wamracunata qapareqta
qayarëqta qaticachëcunaq.
1. ¿Pïtaq wamracunata qaticacharqan?
2. ¿Imacunataq chucsicun?
36
S s
simpu
simpu s
sim-pu sim
sim sim-pu
s simpu
S u q tip sim pu sen ta
s e p sin qa si pi saq
i a c qen ra mi sa wa
ras nas chu pu tu
simpuqa senqachömi chucsicun.
37
s i mp u
s i m- p u
s - i - m- p - u
simpu
s i p i
s i - p i
s - i - p - isipi
s e n q a
s e n - q a
s - e - n - q - asenqa
Chunca puwaq yachatsiqui
Jaca
Justinash alläpa atsca jacacunata wätëcoq
y atsca carninshi raslla qëwata ushariyaq.
Tsëshi Justinaqa qëwata ëpallata jacancunapaq arrendecoq peru jucpinqa alläpash
qëwa segeta tardiyëcunaq fiestachö qawaracur.
Peru lläpan jacacunash wanushqa wararayamunaq, lichi qorantawan Justinaqa
tardiyashqa mana aqcrar segëcur qarëcunaq.
1. ¿Imatataq Justinaqa alläpa wätacoq?
2. ¿Imapaqtaq jacacunata wätantsic?
38
J j
jaca
jaca j
ja-ca ja
ja ja-ca
j jaca
j i e qin ja ca jir nan
p r c jeq ra jit ji chö
n a w chan qa cu ran run
a yan ru tun man
Jaca jarata jitan.
39
j a c a
j a - c a
j - a - c - ajaca
j i t q a
j i t - q a
j - i - t - q - ajitqa
j a r a
j a - r a
j - a - r - ajara
Chunca isqun yachatsiqui
Quiru
Maurush alläpa chaqchan cucata, tsëshi
quirunpis päsepa verdi qoyüllana piricun.
Mauroqa manash paqaquïtapis munaqtsu jinallash micucoq peru lichitawan utsutaqa
alläpash mantsëcoq, peru abasta, camtsata y wirutaqa jucllash üshapacurëq alläpa alli quirun
captin.
Peru jucpinqa abasta cachushqantash quirun paquirinaq, Doctorman ëwaptinnash
Maurutaqa qayapëcunaqa qacha quirumpaq.
1. ¿Maurupa quirun imanötaq carqan?
2. ¿Imanötaq quiru nanëwan cantsic?
40
Qu qu
quiru
quiru q
qui-ru qui
qui qui-ru
q quiru
Qu ü qu qui mi rü ma pä
r a i ma nua man qui quin
u m c rü ri llic sha quir
Miquipa quirun quima.
41
q u i r u
q u i - r u
q u - i - r - uquiru
q u i ma
q u - i - ma
q u - i - m- aquima
mi q u i
mi - q u i
m- i - q u - imiqui
Ishque chunca yachatsiqui Cutipana
Quillicsha
Pablo chölush puqllariryan üshancunata
mitsiquïcänaq.
Peru jananpash quillicshaqa bolar puricanaq, Pablunash ondillanwan ondillar
qaticachëcunaq quillicshata. Peru quillicshaqa jucllash chölutaqa picunwan toqïcunaq
wiscuyanqanyay.
Tsë patsapitash Pabluqa ondillar puricuntsu jucnin näwinta ocrëta mantsar.
1. ¿Imata ondillacorta Pabluqa pureq?
2. ¿Allicu wamracuna ondilläpacuyan?
42
Qu qu
quilliqsha
quilliqsha q
qui-llic-sha qui
qui qui-llic-sha
q quillicsha
qu u i llash qui llic si rish
ll a o qam sha mi pan qa
sh p a lla ji ja aa i
quish llan jä sir wa
Mishi quillicshata jipatsin
43
qui l l i csha
qui - l l i c- sha
qu- i - l l - i - c- sh- a
quillicsha
j i p a n
j i - p a n
j - i - p - a - njipan
mi s h i
mi - s h i
m- i s h - imisi
Ishquë chunca juc yachatsiqui
Ñapush
Juc marcachöshi alläpa mallqaqui tiempu
canaq, tsëshi lläpan nunacunapis yarpacachayanaq imatataq micushun, nir.
Peru mama Uñushtapa chacranchöshi juc
qora canaq y tsë qorata cashquir, pichurshi muchi tiemputa pasariyanaq y tsë qorapa
shuntinshi churariyanaq ñapushta y tsë witsampitash ñapushtaqa chacrancunapitapis
jitayaqtsu, sinoqa miratsun nir jaqiriyaq.
1. ¿Imanirtaq yarpacachar quëcayarqan nunacuna?
2. ¿Ima qoracunatataq micuntsic?
44
Ñ ñ
ñapush
ñapush ñ
ña-push ña
ña ña-push
ñ ñapush
ñ p u në ña push nush Ma
sh t a a tin ñan ta ñu
i ë i ma mu ñi ca ra
Ña wiq sha ñush pi
Uñushtaqa ñapushtam pichun
45
ñapus h
ña- pus h
ñ- a- p- u- hsñapush
ñ a ñ a
ñ a - ñ a
ñ - a - ñ - añaña
ñus ht a
ñus h- t a
ñ- u- s h- t - añushta
Ishquë chunca ishquë yachatsiqui
Dedu
Diciembri quillachöqa alläpam wamracuna
pucllayan jueguscunawan.
Ambrosioqa mana mamanta wiyashpash juegusninwan pucllar maqui dedunta
bolaratsinaq. Peru cachacarirnin jucnin wätapis canqanshi pucllëcashqanta jucnin dëduntana
bolaratsinaq.
Tsëpita patsash mana mas pucllannatsu jueguscunawanqa.
1. ¿Imanötaq Ambrosio denduncunata ocrarqan?
2. ¿Imapaqtaq dëduntsiccuna sirwimantsic?
46
D d
dedu
dedu d
de-du de
de de-du
d dedu
ñ n d du da man
e o i de Di dan
D a u ñun ñan mas
Dimas dañucun wäcanwan
47
d e d u
d e - d u
d - e - d - udedu
d a ñ a n
d a - ñ a n
d - a - ñ - a - ndañan
d a ñ u n
d a - ñ u n
d - a - ñ - u - ndañun
Ishquë chunca quima yachatsiqui
Lichu
Chacuan Dumitash jucpinqa ancupar juc
lichun qarecunaq juc castan y tsë lichuntash alläpa cuyëcunaq wachca captin.
Tsë lichuaqa mëta ëwaptinpis qepantashs
qateq.
Tsëno qatishqanchöshi jucpinqa mana alli nunacuna suwäpicuyanaq, tsë lichunpaqshi
chacuan Dumishqa alläpa waqacur pureq.
1. ¿Imantataq chacuan Dumishta suwëcuyarqan?
2. ¿Imapaqtaq lichucunata wätacunqui?
48
L l
Lichu
lichu l
li-chu li
li li-chu
l lichu
l i a luy li la chu lum
p w n le pin laq wan tsi
m o u yin ma lam pa la
mar Lu lo cu chun
Lichum laqwan laqatuta
49
l i c h u
l i - c h u
l - i - c h - ulichu
l a q wa n
l a q - wa n
l - a - q - w- a - n
laqwan
l a p i n
l a - p i n
l - a - p - i - nlapin
Ishquë chunca chuscu yachatsiqui
Galgu
Don Estebampash jatun galgu allqun
capunaq y alläpa lisush cañicoq.
Tsëshi Estebanqa galgunman marcacur pi metapis qallapac.
Peru jucpenqa galunman marcäcur
purïcaqtash galgu galguntawan Estebentaqa maquitsiyänaq, mana mas ashacur purinampaq.
1. ¿Estebanta pitaq washaq?
2. ¿Imapaqtaq allquta wätantsic?
50
G g
galgu
galgu g
gal-gu gal
gal gal-gu
g galgu
y n r gan ga gu gal rë
i g l chu llu yu Gri nu
a u s o mal da grin du
Grimaldapa galgun galluta cañin.51
g a l g u
g a l - g u
g - a - l - g - ugalgu
y u g u
y u - g u
y - u - g - uyugu
g a l l u
g a - l l u
g - a - l l - ugallu
Ishquë chunca pitsqa yachatsiqui Cutipana
Luychü
Don Lorezu wäcancuna watucaq tsaqa,
tsaqalla jallqata ëwashqantash nänichoqa taririnaq luychucunapa yupinta.
Luychupa yupincunaqa alläpa atsca
captinshi cushïcunaq, cananqa luychutam tsarishaq nir.
Tsë ora ashirqa manash ni juc luychuta
tarinaqtsu, peru wayïnta cutirnenqa tarïcunaq juc llullu luychutash y cushirnin apacunaq.
1. ¿Mëchotaq parayan luychucuna?
2. ¿Luychucuna ëcapayantaq wachayan?
52
L l
luychu
luychu l
luy-chu luy
luy luy-chu
l luychu
l i d tin luy Li mas yï
a g e chö da gu ña cu
ch ñ u le chu ñu yu nan
chö la pi cash qa
Luychum dañucun oqata. Waran, waran cutïcur Titupa chacranchö.
53
l uyc hu
l uy - c hu
l - u- y - c h- uluychu
y u g u
y u - g u
y - u - g - uyugu
d a ñ u
d a - ñ u
d - a - ñ - udañu
Ishquë chunca joqta yachatsiqui
Baldi
Libiatash mamanin cachanaq jarata baldiman ishcunampaq.
Peru Libiaqa mana casucurshi jaracunata
lluta ishcushqanta ramapacur jitaricunaq ranracunaman
Tsënash mamanqa piñar astanaq Libiataq
casucunampaq.
1. ¿Imanirtaq Libiata maman piñaparqan?
2. ¿Imapaq mastaq baldi sirwimantsic?
54
B b
baldi
baldi b
bal-di bal
bal bal-di
b baldi
l a ñ rrö bal bes di chö
n d u su la tia bu de
c b i ña bë Bi blia ba
cun Bi a na chi
Baldichö nabu winarëcaptin. Betina qelayashqa ricaracun.
55
b a l d i
b a l - d i
b - a - l - d - ibaldi
n a b u
n a - b u
n - a - b - unabu
b ë l a
b ë - l a
b - ë - l - abëla
Chunca qanchis yachatsiqui
Falda
Fridataqa alläpash falda ranti gustaq.
Peru jucpinqa tsëno alläpa falda
rantishqanchöshi mushoq faldanqa qashqacar lliquirinaq.
Tsë patsapitash Fridaqa faldata rantinnatsu
sinoqa ruripallatanash rantir yacaracun.
1. ¿Imatataq Frida alläpa ranteq?
2. ¿Qamcunaqa imanirtaq faldata yacarayanqui?
56
F f
falda
falda f
fal-da fal
fal fal-da
f falda
l a g di fal fi es del
e i u us da fus la fir
s t f Fi fe yu ta man
Micaëlapa faldanta fegus feyupa rupariptinmi, mantsacar ëwcorqan.
57
f a l d a
f a l - d a
f - a - l - d - afalda
f e g u s
f e - g u s
f - e - g - u - sfegus
f e y u
f e - y u
f - e - y - ufeyu
Chunca Puwaq yachatsiqui Cutipana
Fidel
Fidelqa tsutsinchö paracurshi alläpa
yarpachanaq. ¿Imanotaq cananqa murucushaq mana tamya ratamuptinqa?, nir.
Fidelqa alläpash Teyta Diosta mañacunaq,
ancuparnin tamyanta tamiatsimunampaq.
Fidel mañacushqanmannöshi tamyaqa allïpa ratëcamunaq. ¡Paylla Teyta Dios! Ninaq,
tamyachö cushishqa purinaq Fidelqa.
1. ¿Imatataq Fidel mañacorqan?
2. ¿Picunataq tamyata wanayan?
58
F f
Fidel
Fidel F
Fi-del Fi
Fi Fi-del
F Fidel
F l a fu Fi bes tia li
d t i ru del la bio pi
e b n us de Fa Fe fos
ta Flo ciu nin ren
Fidel bestianta Fidelata qaran, casëta munarnin.
59
F i d e l
F i - d e l
F - i - d - e - lFidel
Fi del a
Fi - de- l a
F- i - d- e - l - aFidela
bes t i a
bes - t i a
b- e - s - t - i - abestia