iiNhandejry Nhe'

New Testament in Kaiw (BR:kgk:Kaiw)copyright 2006 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: KaiwTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information 2006, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works.(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the above copyrightinformation:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Kaiw

2006, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2014-04-27UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 3 Jul 2018 from source files dated 14 Jun 20187ba4d793-0e4f-5efd-8f91-509f2a6d9f6a

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/kgkhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=kgkNThttps://eBible.org

Contents

MATEUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175ATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2811 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3082 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337GLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355EFSIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375COLOSSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3811 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3882 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3941 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3972 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410FILEMOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413HEBREUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415TIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4361 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4452 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4541 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4602 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4663 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468APOCALIPSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

iii

MATEUS 1:1 1 MATEUS 1:22-23

Hesu Cristo rehegwa nhe' porMateus remimombe'ukweo evangelho de Mateus

Hesu Cristo rembypykwe hry kwry(Lc 3.23-38)

1 Hesu Cristo Davi amyr remiarir joapyri pyri voi. Ha Davi amyr katu Abrao amyr remiarirjoapyri pyri voi. Hembypykwe hry kwry a-rami. 2 Yma ete va'ekwe oiko va'ekwe Abrao amyr.Ta'ry jevy jevyha ko va'e. Ta'ry Isaque. Upi Isaque ra'y jevy Jac. Upi ta'ry jevy Jud tyvrykwry ave. 3Upi Jud ra'y jevy, Perez tyvry Zer ndive oiko va'ekwe. Isy hry Tamar. Upi Perezra'y jevy Esrom. Upi ta'ry jevy Aro. 4Upi ta'ry jevy Aminadabe. Upi ta'ry jevy Naassom. Upita'ry jevy Salmom. 5Upi ta'ry jevy Boaz. Isy katu hry Raabe. Upi Boaz ra'y jevy Obede. Isy katuhry Rute. Upi Obede ra'y jevy Jess. 6Upi ta'ry jevy mburuvixagwasu Davi.

Upixa Abrao amyr-gwimburuvixagwasu Davi amyr peve o va'ekwe quatorze he'i joapyri pyriva'ekwe.

Upi Davi ra'y jevy Salomo. Isy katu Urias rembirekokwe. 7Upi Salomo ra'y jevy Roboo. Upita'ry jevy Abias. Upi ta'ry jevy Asa. 8Upi ta'ry jevy Josaf. Upi ta'ry jevy Joro. Upi ta'ryjevy Uzias. 9Upi ta'ry jevy Joto. Upi ta'ry jevy Acaz. Upi ta'ry jevy Ezequias. 10Upi ta'ryjevy Manasss. Upi ta'ry jevy Amom. Upi ta'ry jevy Josias. 11 Upi ta'ry jevy Jeconias tyvykwry ndive.

Oiko jave Jeconias, he'i kwry ndive oipyhy-ma xupe heraha-vy Babilnia yvy akno-py.Upixa Davi amyr-gwi yvy akno-py ojereraha hagwe peve o va'ekwe quatorze he'i joapyri pyri

va'ekwe. 12 Yvy akno-py ojereraha rire, oiko va'ekwe Jeconias ra'y Salatiel amyr. Upi ta'ry jevyZorobabel. 13Upi ta'ry jevy Abide. Upi ta'ry jevy Eliaquim. Upi ta'ry jevy Azor. 14Upi ta'ryjevy Sadoque. Upi ta'ry jevy Aquim. Upi ta'ry jevy Elide. 15Upi ta'ry jevy Elezar. Upi ta'ryjevy Mat. Upi ta'ry jevy Jac. 16Upi ta'ry jevy Jos. Ha'e Maria mna. Upe Maria Hesu sy voi.Hesu hry ave Cristo, Nhandejry rembiporavokwe voi, judeu kwry remiha'ar va'e voi.

17 Upixa yvy akno-py ojereraha hagwe-gwi Cristo peve o va'ekwe quatorze he'i joapyri pyriva'ekwe.

Hesu Cristo oikomaha(Lc 2.1-7)

18Hesu Cristo oikomaha a-rami. Oiko va'ekwe Maria isyr Jos rembirekor. Omenda e'mboyve,oikwaa-ma va'ekwe omembyr. Ome'-ma va'ekwe xupe imembyr Nhe' Marangatu tee va'e.Ndaha'i kwimba'e-gwi. 19 Ha imenar Jos katu tekoha-rupi voi oiko va'e. Oikwaa gwembirekorimemby-tagwi, opoise mo' xugwi: Imemby rei-ta xe rembirekor he'i mo'. Xe nda'e mo'ijoty mba'eve atra-py he'i ojupe ojepy'amongeta-vy. Upa-gwi, Apoi nhemi-ta xugwi he'i mo'ojupe.

20 Pyhare onhemongeta ha'e ae opy'a ndive: Mba'ixa po apoi-ta xugwi? he'i he'i ojupe. Upiikra-py ojehexa uka xupe Nhandejry rembigwi yvy pygwa:

Nde, Jos, Davi remiarirre, he'i oheni-vy xupe. Eraha katu Maria-pe nde rga-py nerembirekor. Ani katu eret te ereiko-vy indive. Ani erenot te ne rembirekor ogwereko-ta va'emit, he'i xupe. Nhe' Marangatu tee va'e-rupi ae ogwereko-ta upe va'e mit, he'i xupe. 21 Oiko-ta imemby kwimba'e va'e. Gwe'i kwry-gwi omboyke va'er hembiapo vaikwe, he'i xupe ikrapygwa. Upa-gwi ereheni va'er xupeHesu-py. Pene resendehar-gwi embohry xupeHesu, he'ixupe Nhandejry rembigwi ikra-py imombe'u-vy.

22-23Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety remimogwe kwatia-rehe a-rami:O oikwaa va'er omembyr omenda e' reheve. Ha upe rire katu oiko-ma va'er imemby. Emanuel-

py oheni va'er imemby-pe

MATEUS 1:24 2 MATEUS 2:12he'i upe Nhandejry rembiporavokwe Cristo syr-rehe. Emanuel he'i Nhandejry-rehe nhanemoirhar-rehe. Ipokatu voi upe va'e Nhandejry kwatia nhe'. Upa-gwi yma gware he'i hagwe-rami y oiko-ma.*

24 Ko'mba rire opy-ma Jos. Ohendupa-ma Nhandejry nhe'. Ogweraha-ma Maria gwga-pygwembirekor mo'. 25 Hembireko jepe, gwembireko e'-rami joty ogwereko. Omboete-gwi xupe,ogwerekomombyry joty xupe. Ndokiry vyteri hendive. Ha upe rire ae katu imemby kwimba'e oiko-ma rire, ogwereko ete-ma katu gwembireko-pe, ojehe'a tee-ma hese. y katu oiko tee gwembirekondive. Maria memby rypykwe-pe, Hesu he'i ombohry-vy xupe.

2Kwarahy res-gwi ogwah ou-vy hi'arandu eterei va'e

1 Ha upi katu Herodes mburuvixagwasu ramo oiko jave, oiko-ma Hesu. Belm tet-my, Judiayvy-py oiko-ma. Upe jave ogwah-ma ou-vy Jerusalm tet-my mombyrygwa hi'arandu eterei va'e.Mombyry-gwi kwarahy res-gwi ou ra'e:

2Kipy tipo oime mit'i judeu kwry ruvixagwasur oiko va'ekwe? he'i oporandu-vy. Pe mit'ioikomaha kwaa ukaha va'e jasytata ojeupi oho-vy ramo kwarahy res-my, orohexa-ma va'ekwe.Upa-gwi mit'i-pe oroju oromboete-vy, he'i Jerusalm tet mygwa-pe.

3 Judeu ruvixar rerakw ohendu-ma ramo judeu ruvixagwasu Herodes, onhemondi voi.Ndaipy'agwapyvi-ma voi upa oikwaa ramo. Entro Jerusalm tet mygwa gwive onhemondyipahikwi. Ndaipy'agwapyviry oikwaa ramo upa hikwi. 4 Upa-gwi Herodes oheni ou hagw pa'iruvixa kwry gwive judeu rekombo'ehaty kwry ndive:

Mamo-py po oiko va'er upe Nhandejry rembiporavo Cristo? Kipy tipo hekwagw? Mbava'etipo he'i va'ekwe yma gware kwatia nhe'? he'i oporandu-vy xupe kwry.

5 Belm tet-my, Judia yvy-py oiko-ta, he'i. Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety remi-mogwe kwatia-rehe he'i a-rami:6Ha'e-ta Belm tet, Judia yvy pygwa-rehe. Tet'i jepe tuvixave va'e-rami joty. Upe-gwi oiko va'er

mburuvixagwasu. Gwymba-rehe onhangarekoha-rami, onhangareko va'er Israel kwry xere'i kwry-rehe

he'i Nhandejry kwatia nhe'. Upa-gwi upe Nhandejry rembiporavo oiko-ta Belm-py, he'iHerodes-pe hikwi.*

7 Upe ramo Herodes oheni ou hagw upe hi'arandu va'e kwry. Omoha'e anho oheni-vyoporandu hagw upe jasytata-rehe:

Araka'e pyhare po ojehexa uka ra'e pe-my jasytata? he'i oporandu-vy xupe kwry.8Oikwaa-ma ramo omondo Belm-py:Tapeho pejohu peve peheka xupe, he'i. Mamo pa oime pehexa por. Petopa-ma ramo xupe,

peju jevy kuri pemombe'u xe-vy aikwaa hagw xe ave aha hagw ahexa xupe, aha hagw xe aveamboete xupe, he'i mo' upe hi'arandu va'e-pe.

9 Ohendu-ma ramo mburuvixa nhe', oje'i hikwi oheka-vy. Upi upe jasytata ojeupi ypy javekwarahy res-my ohexa va'ekwe oho henonde-rupi. Upi mit'i oimeha ri opyta yvate-py. 10Ohexaramo, ovy'a eterei.

Ipor ete katu. Jahexa jevy-ma jasytata, he'i herovy'a-vy.11Upi ogwah oho-vy ga-py. Upe-py ohexamit'i-pe isyMaria ndive oiko ramo. Gwetypy'-rehe

onhes imboete-vy xupe. Omomba'egwasu xupe hikwi. Upi oipe'a imba'e ryru-gwi. Omboeteeterei-vy, ome' rei mit-pe ouro hepy va'e. Ome' xupe hyakw por va'e, incenso hry va'e. Ome'ave xupe hyakw por va'emirra hry va'e ave. 12Pyhare ogwah ou-vy Nhandejry rembigwi yvygwigwa. He'i:

Anke peho jevy mburuvixa rga-rupi, he'i hi'arandu va'e-pe.Ike-py omombe'u xupe. Upa-gwi oikupe'o pe'o oje'i-vy hikwi gwe'i ha-py.Ogwerokanhy heraha-vy mit'i Egito-py

* 1:22-23 Is 7.14 * 2:6 Mq 5.2

MATEUS 2:13 3 MATEUS 2:2313 Oho rire oje'i-vy upe hi'arandu va'e, pyhare ojehexa uka ou-vy Nhandejry rembigwi yvy

gwigwa. Jos oke jave, ojehexa uka xupe:Epu' katu, he'i, eraha isy ndive mit'i. Erokanhy heraha-vy mit'i Egito yvy-py. Epyta ranhe

upe-py eiko-vy. Xe ha'e ramo ae, ereju jevy va'er, he'i xupe. Mburuvixa Herodes katu ohekauka-ta xupe ojuka uka hagw. Upa-gwi epyta upe-py, he'i xupe Nhandejry rembigwi.

14 Upe-ma ramo opu' pyhare ogwerokanhy heroje'i-vy. Ogweraha isy ndive mit'i. Oho Egitoyvy-py. 15Upe-py opyta mit'i ndive. Herodes omano ra'ar-vy opyta Egito-py. Yma ete Nhandejrynhe'-py omombe'u va'ety remimogwe kwatia-rehe he'i a-rami:Aheni-ma xe ra'y-pe Egito yvy-gwi ou hagwhe'i upe Nhandejry rembiporavo Cristo-rehe. Ipokatu voi Nhandejry nhe'. Upa-gwi yma gwarehe'i hagwe-rami, y oiko-ma.*

Ojejuka mit kwimba'e16Ha upi katu ndouvi-ma Herodes renda-py pe hi'arandu va'e. Oikupe'o-ma ra'e oho-vy xupe.Xe mbotavy rei ra'e he'i ojupe Herodes. Upa ombopoxy eterei-ma xupe, ojupe

nomombe'iry-gwi. Upa-gwi omondo Hesu oiko hagwe-py. Mit'i gwive he'i ojuka ukapa hagw.Belm tetmygwa ijerekwe rehegwa ave he'i ojuka ukapa hagwmit kwimba'e-pe gwive. Moki ro'yogwereko va'e, ne'r omboty vyteri moki ro'y va'e-pe gwive he'i ojuka ukapa hagw. Pe hi'aranduva'e omombe'u ha-rupi rei xupe, he'i ojuka ukapa hagw. 17-18Yma Nhandejry nhe'-py omombe'uva'ety Jeremias remimogwe kwatia-rehe a-rami he'i:Omemby ohapir va'e nhahendu-ma tet hry va'e Ram-py. Raquel remiarirre voi upe va'e

ohapir omemby kwry. Ojahe'o ramo omemby kwry-rehe nhahendu-ma voi. Ndoikovi-magwi omemby nohendusiry voi ombopy'agwapyhar mo' nhe'

he'i va'ekwe imemby ojejuka va'ekwe-rehe. Upixa yma he'i hagwe-rami, y oiko-ma Belm tet-my.*

Ogweru jevy-ma mit'i Egito yvy-gwi19Ha upi katu omano Herodes. Omano rire, ojehexa uka jevy Jos-pe Nhandejry rembigwi yvy

gwigwa. Egito-py vyteri oime ramo, ikra-py ojehexa uka jevy xupe:20Omano-mamit-rehe ija'e' va'ekwe. y ereraha jevy jepe ar upe-py. Ijukasehargwe omano-

ma. Epu' katu, he'i eraha jevy mit isy ndive. Ereiko hagwe-py tereho jevy. Israel kwry yvy-pytereho, he'i Jos-pe.

21Upe-ma ramo opu' oje'i-vy. Mit ogweraha isy ndive jevy gwet-my. Israel kwry yvy-py oho.22Ha upi katu:

y Herodes ra'yre Arquelau oiko jevy mburuvixagwasu ramo Judia yvy-py, he'i Jos-peomombe'u-vy.

Upixa-gwi ikyhyje oho hagw ta'yre manda ha-py. Pyhare ojehexa uka jevy xupe ou-vyNhandejry rembigwi yvy pygwa. Jos oke jave, ojehexa uka xupe:

Ani ereho te upe-py, he'i xupe.Upixa-gwi ndohiry oyvy-py. Galilia yvy-py ae ha'e oho.23 Upe-py oho opyta Nazar tet-my. Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety remimogwe

kwatia-rehe he'i a-rami:He'i va'er xupe Nazar pygwahe'i upe Nhandejry rembiporavo Cristo-rehe. Ipokatu voi Nhandejry nhe'. Upa-gwi yma he'ihagwe-rami, y oiko-ma.

3Ojekwaa Joo Batista Nhandejry nhe'mombe'u-vy(Mc 1.1-8; Lc 3.1-18; Jo 1.19-28)

* 2:15 Os 11.1 * 2:17-18 Jr 31.15

MATEUS 3:1 4 MATEUS 3:171Upe ramo ojekwaa-ma ou-vy Joo Batista. Tekwaty e'-my Judia yvy-py ojekwaa-maNhandejry

nhe'mombe'u-vy:2 Onhemo'agw-ma katu ou-vy Nhandejry nhande ruvixar. Pemboasy katu pene rembiapo

vaikwe. Perova pende rekoha pemoir hagw xupe, he'i omombe'u-vy.3Upear-rehe yma gware Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaas remimogwe kwatia-rehe

a-rami:O tekwaty e'-my onhe' hat va'e. Pemopot katu Nhandejry raper. Pembohape kar e' katu

xupe. Penhemoatyr katu henonde, he'i onhe' hat-vy*he'i Joo Batista rekor mombe'u-vy. 4Ha'e camelo mymba ragwekwe-gwi onhemonde oiko-vy. Haixumbe katu vaka pire gwigwa. Ho'u tukry-pe oiko-vy. Ei ka'agwy ho'u ave. 5 Upe jave ohopaoje'i-vy henda-py Jerusalm tet mygwa, Judia yvy pygwa ave. Jordo ysyry jere rupigwa aveohopa iha-py. 6 Ogwah ramo henda-py, pete te onhemombe'u Joo-pe gwembiapo vaikwe-rehe:Amboasy-ma xe rembiapo vaikwe pete te onhemombe'u ramo, omongarai-ma xupe. Jordoysyry-py oporomongarai oiko-vy.

7 Ha upi katu ogwah ave ou-vy heta fariseu saduceu ndive. Onhemongarai ukase-vy ou xupehikwi. Ohexa ramo xupe kwry Joo he'i:

Mbi-rami pe pende reko mbi reko-rami, he'i xupe Joo. Kiva'e po nde-vy he'i erekanhyhagw? Ndikati erekanhy nde rereko asyhar-gwi, he'i xupe kwry.

8Ererova ramo nde rekoha, ehexa uka nde reko porha. 9 Abrao amyr nhande ru voi. Nhandekwry hemiarirre tee voi ere rei erenhemboete ukase-vy. Ani joty ere upa. Pehexa katu ko va'eita. Ha'e-ta pe-my. Ko itakwe Nhandejry omondo kwaa va'er kente ramo. Hetave omondo kwaava'er Abrao remiarirre ramo. Ndaheko rasiry ar hemimondo ramo ita. 10Yva mta hi'a e' va'eoity va'er. Hapy hagw-pyma ogweraha va'er. O-ma hxa ijypy-py ombogwi hagw hapo-rupi.Upixa ete ogwereko asy va'er hekoha vai va'e-pe.

11Xe, he'i y-pymante apomongarai va'e penhemboasy-gwi pende rekoha vaikwe-rehe ojekwaahagw pe penhemboasyha pende rekoha vaikwe-rehe. Ha o xe rapykwerigwa katu napenemongaraimo'i xe oromongaraiha-rami. Ha'e ombogwejy va'er omoingo-vy pende py'apy-pyNhe'Marangatu tee va'e, he'i. Tata-py ae penemongarai va'er omokanhy ngatu-vy pende reko tujakwependhegwi. Tata-py imombopyr jahapyha-rami ave, pende reko tujakweoipe'a va'er pendhegwi.Pende aigwe ohapypa-ma va'er. Ha'e ipu'akave va'e xhegwi. Upa-gwi, xe reko'ive xugwi-gwi,xe ave at xugwi. Ni hembigwi ramo jepe ndikatiry aiko. 12 Yrup-my nhamombo yvate-kotyimboveve-vy. Upi inhongatu haty-py nhamo ha'igwe. Ha ha'i e' va'e pirekwe katu jahapy.Upixa ete ha'e ogwah-ma ou-vy oipe'a hagw hekoha vai va'e-gwi hekoha por va'e. Upe va'eogweraha va'er oha-py. Ha hekoha vai va'e katu ogwereko asy va'er xupe. Oki voi Nhandejryrata. Ndoiki voi imbogwehar, he'i judeu ruvixa kwry-pe Joo Batista imombe'u-vy.

Onhemongarai Hesu(Mc 1.9-11; Lc 3.21-22; Jo 1.32-34)

13 Upe ramo ogwah ou-vy Hesu Galilia yvy-gwi. Jordo ysyry-py ou. Ojupe ave oipotaomongarai. 14Ha Joo katu nomongaraisi xupe:

Iporve katu xe mongarai nde voi. Nde, nde reko porve xhegwi, he'i xupe Joo. Nde rekoporve jepe, ma'er ereju joty xe renda-py? Ma'er erenhemongarai ukase joty xe-vy, he'i oporandu-vy.

15y eheja katu tanhemongarai, he'i Hesu. Upixa ipor jajapo entro Nhandejry oipota va'egwive, he'i Joo-pe.

Ha Joo he'i:Ni. Aipo ramo toromongarai, he'i Hesu-pe.

Ha omongarai xupe.16 Onhemongarai rire-ma, os y-gwi ou-vy. Upe-ma ramo ojekwaa pya'e yvy-py. Upe-gwi ha'e

ohexa ogwejy va'e. Pykasu-rami ogwejy ou-vy Nhe'Marangatu tee va'e. jehe ogwejy ramo ohexa.17Upi ohendu yvy-gwi onhe' va'e. He'i:* 3:3 Is 40.3

MATEUS 4:1 5 MATEUS 4:16Ka xe ra'y xe rembiayhu voi. Xe rembierohory por ete va'e voi ko va'e, he'i yvy-gwi onhe'

va'e Hesu-rehe.4

Anhy ruvixa ombojejavyse mo' Hesu-pe(Mc 1.12-13; Lc 4.1-13; Hb 4.15)

1 Ha upi katu ogweraha Hesu-pe Nhe' Marangatu tee va'e. Tekwaty e'-my ogweraha xupe.Anhy renda-py ogweraha xupe anhy ruvixa otantea hagw xupe ombojejavy hagw mo'.2 Quarenta ry, quarenta pyhare ave ohasa okaru e' reheve. Ha upe rire ae katu ivare'a-ma. 3 Uperamo ohekoteta-vy ou anhy ruvixa. Ombojejavyse mo' xupe. Anhy he'i xupe:

Nde ere ndjehe, Xe Nhandejry ra'y voi. Aipo ramo ere ko ita-pe eremondo hagw xupembojape ramo, he'i Hesu-pe anhy itantea-vy, ombojejavyse mo'-vy.

4Hesu ae ndojapiry joty inhe'. Nhandejry nhe' ae joty omombe'u xupe:Ko'a-rami ae voi Nhandejry nhe' o va'e kwatia-rehe, he'i xupe:

Nhane rembi'ukwe-rehe anho rei ndaha'i nhande rekover tee. Nhandejry he'i va'e gwive aenhande rekover tee

he'i Hesu, Nhandejry kwatia nhe' omombe'u-vy xupe.*5Upe rire anhy ruvixa ogweraha xupe Jerusalm tetmarangatu-py. Nhandejry rga kakwaa-py

ogweraha xupe. Upe-py ijyvateve va'e ri omonhembo'y xupe. Anhy he'i xupe:6Xe Nhandejry ra'y voi ere nde ndjehe, he'i xupe. Aipo ramo, he'a katu a-gwi. Ko'a-rami

ae o Nhandejry kwatia nhe' he'i anhy Hesu-pe ombojejavy ukase mo'-vy:Nhandejry omonhangareko uka va'er nde-rehe gwembigwi yvy pygwa-pe. Ipo-py nde joko

va'er pono ere'a-vy ererokwa hat nde py ita-rehehe'i Nhandejry kwatia nhe' oiporu rei-vy. Upa-gwi he'a katu, he'i mo' Hesu-pe.*

7Ha Hesu ae katu ndojapiry joty inhe'. Nhandejry nhe' ae joty omombe'u xupe:Ko'a-rami ave o Nhandejry kwatia nhe', he'i ave xupe Hesu omombe'u-vy.

Ani katu eretantea te Tup nde Jry-pe imbojejavy ukase-vy mo'he'i anhy ruvixa-pe Nhandejry kwatia nhe' omombe'u-vy.

8Upi ogweraha jevy Hesu-pe yvyatygwasu ri. Upe-py ohexa uka xupe entro tet tet ko yvy-pyo va'e gwive. Mburuvixa vixa rga kakwaa ohexa uka xupe. Ijapo por porpyre, heta iporve rveva'e ohexa uka xupe. 9Ohexa ukapa rire he'i xupe:

Entro ne rembiexakwe gwive ame' ar nde-vy, he'i xupe anhy. Ne retypy'-rehe erenhesranhe ramo xe mboete-vy, ame' ar nde-vy, he'i otantea-vy imbojejavy ukase-vy mo' Hesu-pe.

10Ha Hesu ae katu ndojapiry inhe'. He'i joty xupe:Tereho katu, nde Satans, he'i joty xupe. Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia nhe', he'i ave

xupe Hesu:Pemomba'egwasu katu Tup pende Jry-pe. xupe anho mante pehendu pemboete-vyhe'i anhy ruvixa-pe onhe'mbojevy-vy.

11Upa he'i rire anhy ruvixa oheja xupe oho-vy. Ha Nhandejry rembigwi yvy pygwa ogwahou-vy iha-py. Hemikotev ogweru.

Onhepyr Hesu Nhandejry nhe'mombe'u-vy(Mc 1.14-15; Lc 4.14-15)

12Ha upi katu Joo Batista onhemo preso. Oherakw rendu ramo, Hesu os jevy oho-vy Galiliayvy-py. 13 Gwet Nazar-py ndopyti. Ova oho-vy Cafarnaum tet-my. Pe Cafarnaum Galiliayugwarusu rembe'y-py. Zebulon yvy pygwa, Naftali yvy pygwa ave he'i yma gware. 14 Upe-py ovaHesu yma gware he'i hagwe-rami oiko hagw y. Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaasremimogwe kwatia-rehe a-rami:15 O Zebulon yvy pygwa, Naftali yvy pygwa ave. O yugwarusu rape-koty o va'e, o Jordo ysyry

rovi pygwa, o Galilia yvy pygwa, judeu e' kwry va'e. 16Upe va'e kwry pyt-my rei oiko* 4:4 Dt 8.3 * 4:6 Sl 91.11-12

MATEUS 4:17 6 MATEUS 5:7

va'e-rami oiko va'ekwe. y katu hendy va'e-py ohexa por va'e-rami oiko-ma va'er hikwi.Gw omano va'er-rami, ohexa jokupe rei-ma va'e-rami oiko va'ekwe hikwi, y katu ohesapexupe va'e-rami oiko va'er hikwi*

he'i Nhandejry kwatia nhe'. Yma he'i hagwe-rami, y oiko-ma.17 Cafarnaum tet-my ova rire, onhepyr Hesu Nhandejry nhe' omombe'u-vy:Pene mo'agw-ma ou-vy Nhandejry pende ruvixar. Upa-gwi pemboasy pete te pene

rembiapo vaikwe. Perova katu pende rekoha vaikwe, he'i omombe'u-vy xupe kwry.Peju katu xe moir he'i Hesu(Mc 1.16-20; Lc 5.1-11)

18 Ha upi katu Hesu ogwata oho-vy Galilia yugwarusu yke-rehe. Ohexa oho-vy Simo-pe, hryva'e Pedro ave, tyvry Andr ndive. Ohexa omombo ramo oity hagw y-py kyha oipyhy hagw pira.Pira jopoihaty voi ha'e kwry:

19Peju katu xe moir, he'i xupe kwry. Nde katu pira jopi kwaahaty. y ae orohekombo'e-taxe moir uka hagw gw kente kwry-pe, he'i oheni-vy xupe kwry Hesu.

20Upe-ma ramo pya'e oheja okyha. Omoir-ma oho-vy Hesu-pe.21Ha upi ohasave Hesu oho-vy gwenonde-koty. Ohexa oho-vy moki Zebedeu ra'y, Tiago tyvry

Joo ave. Gwu ndive omoatyr oiko-vy kanoagwasu-py kyha. Oheni xupe ojupe omoir hagw:Peju katu xe moir, he'i xupe kwry.22Upe-ma ramo pya'e oheja okana gwu reheve. Oho hupive omoir-vy Hesu-pe.Hesu oporombo'e oporombogwera ave(Lc 6.17-19)

23Ha upi katu Hesu oho Galilia tet tet-rupi. Ojeporahi haty haty-rupi oporombo'e. Nhande-jry nhande ruvixar rehegwa nhe' por omombe'u mbe'u. Entro mba'asy-gwi oporombogweragwera oiko-vy. 24Upe-ma ramo isarambi oho-vy herakw. Sria tet tet-rupi oho herakw. Upixa-gwi ogweru xupe opamba'e mba'asy rerekoha va'e gwive. Gw hasy ete va'e, gw anhy rerekoha,gw he'o''o' va'e, gw hajy jeapa va'e ogweru ave xupe. Entro hasy va'e xupe ojereru va'ekwegwive, ombogwerapa joty ha'e. 25Upe ramo heta ojogweroaty Hesu-rehe hikwi. O heta Galilia yvypygwa, o heta Dez Cidades oje'eha tetmygwa. O heta Jerusalm tetmygwa, Judia yvy pygwa ave.O heta Jordo ysyry rovi pygwa. Heta eta kente oho ijave oje'i-vy.

5Heko vy'a tee va'e(Lc 6.20-23)

1 Ha upi katu heta eterei ijaty va'e omoirse Hesu-pe. Ha ha'e katu ohexa ramo xupe kwry,ipa'-gwi ojeupi oho-vy. Ijavyte kwry-gwi ojeupi oho-vy. Yvyaty ri-ma ojeupi oho-vy. Upe-pyogwah ramo, ogwapy-ma yvyaturu-rehe. Ogwapy rire, omoir xupe hemimbo'e kwry. 2Upe ramoonhepyr-ma ohekombo'e por-vy gwemimbo'e kwry-pe. He'i omombe'u-vy xupe kwry:

3Gw, Iporiahu va'e-rami ko yvy-py xe aiko he'i jehe va'e, gw, Xejhegwi rei ndikatiry xeaiko he'i jehe va'e, heko vy'a tee va'e. Nhandejry nhande ruvixa ndive gwar voi. Upa-gwi ovy'a.

4 Gw gwembiapokwe omboasy-vy has va'e, heko vy'a tee joty. Nhandejry remim-bopy'agwapyr voi upa. Upa-gwi ovy'a.

5Gw ipoxy pya'e e' va'e, heko kirir va'e, heko vy'a tee va'e. Ko yvy pygwa xupe gwar. Ko yvyimba'e teer. Upa-gwi ovy'a joty.

6Gw Nhandejry remimbota gwive ojaposeve seve va'e, heko vy'a tee va'e. Ivare'a va'e-rami,ijuhi va'e-rami ave oiko hemimbota ojapose eterei-gwi. Ojapo rire ovy'a va'er. Onhembopy'ajekotee va'e-rami ovy'a-ma va'er oiko-vy.

7 Gw gwapixa-pe oiporiahuvereko va'e, heko vy'a tee va'e. Oiporiahuvereko va'er ave xupeNhandejry. Upa-gwi ovy'a.* 4:16 Is 9.1-2

MATEUS 5:8 7 MATEUS 5:218Gw hesakatu reheve ipy'a pot va'e, heko vy'a tee va'e. Ohexa va'er Nhandejry-pe. Upa-gwi

ovy'a.9Gw gwapixa petexa omoingo por va'e, ombojoja va'e, heko vy'a tee va'e. Xe ra'y voi, xe rajy

voi he'i va'er hese Nhandejry. Upa-gwi ovy'a.10 Gw Nhandejry remimbota ojapo-gwi ogwereko asy ramo jepe xupe, heko vy'a tee joty.

Nhandejry nhande ruvixa ndive gwar voi. Upa-gwi ovy'a.11Ha pe ave xe moir-gwi onhe' rei rei va'er pende-rehe. Pende rereko asy va'er. Xe-rehe

ndaija'i-gwi opaixagwa ivai va'e omombe'u vai va'er pende-rehe, ijapu va'er pende-rehe. Upixapende rereko jave, pende reko vy'a tee voi. 12 Pevy'a katu. Perovy'a joty katu pende-rehe hembiapovai va'e. Yvy-py heta eterei ombohekovia va'er pe-my ome'-vy Nhandejry. Upa-gwi pevy'ajoty. Pende rerekoha-rami ave ogwereko asy va'ekwe myamyr Nhandejry nhe'-py omombe'uva'ety-pe. Yma gware-pe pene renonder-rehe ogwereko asy hagwe-rami ave, y pende rereko asyave va'er.

Juky rehegwa nhe', yvypry kwry-pe ohesape va'e-rami oiko va'e rehegwa nhe' ave(Mc 9.50; Lc 14.34-35)

13 Pejeapysaka katu juky rehegwa nhe'-rehe. Juky-rami pe peiko ko yvy-py. Pono ine so'o-rehe juky nhamo va'e-rami, pe peiko ko yvy-py ani hagw teko rei ivaive ive oho-vy. He por jukyha ndahe porvi ramo, ndikatuvi-ma nhamoatyr xupe. Naiporvi-ma nhamoatyr hagw. Ndeeremombo-ma va'er. Erepyr va'er hese.

14Yvypry kwry-pe pehesape va'e-rami ave pe peiko. Ojekwaa por tet yvyaty ri onhemova'ekwe. Ndikatiry onhomi nhomi xupe. 15 Ojekwaa por ave tataendy. Nhamoendy ramo,ndajajaho'ry nha' gwy-py. Tataendy'y ri ae nhamo. Upe ramo entro ga pygwa-pe pe tataendyohesapepa o-vy. 16Upixa ete ohesape va'e-rami, tojekwaa por ne rembiapo porkwe. Upixa ramonde rapixa kwry ohexa va'er ne rembiapo por. Ohexa ramo, omomba'egwasu va'er nde Ru yvypygwa-pe, he'i Hesu.

Moiss amyr remimombe'ukwe rehegwa nhe'17Upi he'i jevy Hesu:Ani ere te: Ogwah-ma ou-vy Hesu ohekoviar hagw Moiss amyr remimombe'ukwe

tekoha ani ere te. Ou-ma ohekoviar hagw Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety amyrremimombe'ukwe tekoha ani ere te. Agwah-ma ae aju-vy ipokatu hagw upe Nhandejryremimo'arandukwe nhe' oiko hagw he'i hagwe-rupi, he'i.

18Upi he'i ave:Pejeapysaka katu xe nhe'-rehe. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Ko yvy ry ndive oiko

jave, nonhemohekoviar mo'i va'er Moiss amyr remimombe'ukwe nhe'. Nomokanhy mo'i nipete ojehai va'ekwe. Ni pete ndyky jaiporu va'e kwatia nhamonhe'por hagwnomokanhi va'er.He'i hagwe-rami oikopa peve nonhemohekoviarmo'i va'er Nhandejry kwatia nhe'. 19Upa-gwio ramo Nhandejry kwatia nhe' ohendu rire mix eterei va'e nohendusevi va'e. Upi ohendu e'uka hagw ombo'e gwapixa-pe. Upe va'e apohare-pe nomomba'egwasi ar voi Nhandejry oiko ha-rupi nhande ruvixar. Ombohekomixve va'er ae voi xupe. Ha Nhandejry kwatia nhe' apoha,Pehendu katu Nhandejry kwatia nhe' Moiss amyr remimombe'ukwe he'i ae va'er gwapixa-pe, omomba'egwasu va'er xupe Nhandejry oiko ha-rupi. 20 Ha gw judeu rekombo'ehaty kwry,fariseu kwry ndive ojapose mo' Nhandejry remimbota gwive ogwah hagwmo' oho-vy nhanderuvixa ramo Nhandejry oiko haty-py. Heta nhane rembiapo por por he'i jehe kwry. Upa-gwi nhagwah va'er jaha-vy Nhandejry oiko haty-py he'i mo' jehe kwry. Ha nogwah mo'ivoi. Ha'e kwry heko-rupi peiko ramo, napemoir mo'i Nhandejry pene ruvixar-pe. Nhandejryremimbota gwive pehenduseve seve ramoae, pemoir va'er xupe, he'i gwemimbo'e kwry-peHesu.

Ipoxy rei va'e rehegwa nhe'21Upe rire katu he'i jevy Hesu:Ani ereporojuka te he'i araka'e yma gware-pe. Oporojuka va'ekwe-pe ogweraha va'er

mburuvixa rovagwy-py oporanduhagw xupehembiapokwe-rehehe'i araka'e ymagware-pe. Upa

MATEUS 5:22 8 MATEUS 5:36pehendu-ma. 22 y xe ae katu nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Gwe'i-rehe ipoxyrei va'e-pe gwive ogweraha va'er mburuvixa renda-py ogwereko hagw xupe hembiapokwe-rami.Gwe'i-rehe onhe' rei va'e-pe ogweraha va'ermburuvixa kwry ojogweroaty haty-py omoporanduuka hagw hembiapokwe-rehe xupe. Ha, Nde tavy. Ne arandu e' va'e he'i va'e gwive gwapixa-pekatu, ojereraha va'er tata opa rei rei e' va'e-py.

23 Upixa ramo ereho ramo Nhandejry rga-py ne remime'r ereme'-ma hagw xupeNhandejry apyka nhamboete haty-py, upe-py nde re'i nde-rehe ija'e'ha-rehe ne mandu'a ramo,ani ereme' ranhe te Nhandejry-pe ne remime'r. 24 Eheja rei katu Nhandejry apyka renonde-py. Tereho ranhe katu nde rapixa ha-py erehekombojoja ranhe hagw xupe petexa ereiko hagw.Ha upe rire katu eju jevy Nhandejry ha-py ne remime'r ereme' hagw xupe. 25 Embojoja manikatu nde-rehe ija'e'ha-pe peho jave mburuvixa ha-py. Ne'r vyteri eregwah jave, embojoja ranhekatu ne nhe' nde rapixa ndive erembovy'a jevy hagw xupe. Nerembojoji ramo xupe, ne me'ar mburuvixa po-py. Upi mburuvixa ne me' va'er polcia po-py. Upi nde reja va'er preso.26Anhetegwa amombe'u-ta pe-my. Preso erepyta rire, ndopoi reimo'i ndhegwi. Nanemosmo'i.Ndereve reveha gwive ne mbopaga uka va'er. Erepagapa rire mante, ne mos va'er, he'i Hesu.

Mba'ixa nhanhemongy'a(Mt 19.3-9; Mc 9.43-47; 10.11-12; Lc 16.18)

27Upi he'i jevy Hesu:Ani erenhomongy'a te nde rapixa rembireko ndive, nde rapixa mna ndive ereiko-vy he'i

araka'e yma gware-pe. Upa pehendu-ma. Ha y katu xe ae nde rekoha porve hagw amombe'u-tape-my.

28 Gw opy'apy-py imandu'a gwapixa rembireko-rehe oikose-gwi indive va'e, hendive ndoikivyteri ramo jepe, ojejavy joty. Gwesa-rupi joty ogwereko gwapixa rembireko. Omongy'a-ma va'e-rami, ojapo vai-ma hese.

29Upixa ramo nde resa nde akata-koty o va'e-gwi erejejavy-ta ramo, ejejoko joty ne rembiapovairgwe-gwi. Enoh katu pete nde resakwe emombo ndejhegwi nde resakwe, pete hesa peh va'e-rami ereiko hagw. Nde resa moki reheve nde reraha ramo tata ijapy e' va'e renda-py, ivai etereiva'er nde-vy. Iporve erenoh eremombo pete nde resakwe ndejhegwi.

30 Ha nde po nde akata-koty o va'e-gwi erejejavy-ta ramo, ejejoko ae katu ne rembiapovairgwe-gwi. Ejahya ae katu upe nde po emombo ndejhegwi. Pete ipo va'e rekoha-rami ae katueiko. Moki nde po reheve nde reraha ramo tata ijapy e' va'e renda-py, ivai eterei ar. Iporveerejahya pete nde po ndhegwi.

31 Gwembireko-gwi opoise va'e gwive, tojapo kwatia ome' hagw gwembireko-pe, Apoi-tandhegwi, he'i-vy va'e tome' xupe upa he'i ave araka'e yma gware. 32Ha y katu xe ae nde rekohaporve hagw amombe'u-ta pe-my. Gwembireko-gwi opoi va'e ojapo vai hese. Upi hembirekokweomenda jevy ramo, onhemongy'a-ma va'er. Ha Nhandejry katu omoingo asy va'er imenakwe-pe, omenda amboaese jevy-gwi oheja rei gwembireko hagwe-rehe. Ha kunha hejapyre-rehe omendajevy va'e katu, onhemongy'a va'er ha'e-rami ave. Ha kwimba'e ambue ndive ojohu va'e gwembirekokatu, opoi ramo gwembireko-gwi, ndojapo vary hese, he'i Hesu.

Ani ereiporu te imba'e rry rei ne nhe' pokatuve hagw mo'(Tg 5.12)

33Upi he'i jevy Hesu:Ani erejapo e' te ne nhe'. Xe apu ramo xe rendu va'er Nhandejry, ere ramo, ejapo katu ne

nhe' he'i araka'e yma gware-pe. Upa ave pehendu-ma.34 y ae katu nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Nanhe' rei mo'i, ajapo-ta

voi ere ramo, ani ereiporu te imba'e rry rei ererovia uka hagw ne renduhar-pe ne nhe'. Aniereiporu yvy rry. Upe-py Nhandejry ogwapy haty. Nde ae ne nhe' eiporu. 35 Ani ereiporute yvy rry. Upe-py Nhandejry opyr haty. Ani ereiporu te Jerusalm tet rry. Upe-py oikoNhandejry nhande ruvixagwasu. Nde ae ne nhe' eiporu. 36 Ani ereiporu te ne ak rry ereroviauka hagw ne renduhar-pe ne nhe'. Nhandejry mba'e ne ak. Nde vy pete va'e neremomorot

MATEUS 5:37 9 MATEUS 6:2kwai, neremoh kwai ave. Nde ae ne nhe' eiporu. 37Erenhomongeta ramo, erejapose va'er-rehe.Ajapo-ta ere. Ha nderejaposi va'er-rehe, Ndajapo mo'i ere ave. Imba'e rry rei ani ereiporute. Imba'e rry rei ereiporu ramo, nde rekombo'e ra'e anhaygwasu. Anhaygwasu rape-rupi ereikora'e, he'i Hesu gwemimbo'e kwry-pe.

Ani erejehepy te nde rapixa-rehe(Lc 6.29-30)

38Upi he'i jevy Hesu gwemimbo'e kwry-pe:Ipor erejepy he'i araka'e yma gware-pe. Nde resa ombyai ramo nde rapixa, embyai katu hesa

hekovia. Ne ri omop ramo nde rapixa, emop katu hi hekovia. Nde-rehe ojapo hagwe-ramima nderapixa ejapo ave hese he'i araka'e nhande rekor omombe'u-vy araka'e. Upa pehendu-ma.

39 y ae katu iporve amombe'u-ta pe-my. Anke upixa erejapo te. Nde rapixa nde-reheojapose va'e ojapo ramo, ani joty kuri erejepy te hese. Nde rovapete ramo jepe nde akata-gwi,ani joty kuri erejepy te hese. Nde rovapete ramo jepe, ejerova rova joty xupe. Eme' joty xupende rova asu nde rovapete jevy hagw. 40 Nde reraha ramo mburuvixa renonde-py oipe'a hagwndhegwi ne kamisa, eme' xupe togweraha ne kamisa nde ao jo'a ndive. 41 Eraha katu areko va'epete quilmetro he'i ramo nde-vy pete soldado omanda-vy, ejapo katu inhe'. Ejapove joty inhe'.Eraha joty katu ogwereko va'e moki quilmetro. 42 Gw oikotev va'e ojerure ramo nde-vy, eme'katu xupe. Ne mba'e oiporuse va'e-pe eiporuruka joty ave xupe, he'i Hesu.

Nde-rehe ija'e' ramo jepe, ehayhu joty kuri xupe(Lc 6.27-28,32-36; Rm 12.14)

43Upi he'i jevy Hesu:Ehayhu katu nde re'i-pe ha nde-rehe ija'e' va'e-pe ani ave erehayhu te he'i araka'e yma

gware-pe. Upa pehendu-ma.44y ae katu nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Nde-rehe ija'e' va'e jepe, ehayhu

joty xupe. Nde rereko asy va'e-rehe, ejapo joty orao. Embojeupi joty katu ne nhe'Nhandejry-pehese kwry. 45 Upixa Nhandejry rekoha. Upixa ereiko va'er nde Ru yvy pygwa ra'y tee ramo.Nhande resape uka va'e petexa nhande rereko. Hekoha vai va'e-pe hekoha por va'e-pe ave omoskwarahy omoendy-vy petexa Nhandejry. Hembiapo por va'e-pe hembiapo vai va'e-pe ave omongypetexa. Enterove va'e-pe ohayhu-gwi ojapo upixa. Pende Ru yvy-py o va'e ojapoha-rami ave, pepejapo katu.

46 Nde rayhu va'e-pe anho erehayhu ramo, Hekoha por eterei nde'i mo'iry nde-reheNhandejry. Nde reko-ramima ave oiko gw plata-py nhane mbopaga va'ety, hese imandu'a vai va'e.47Nde re'i anho ererovy'a ramo, Hembiapo por eterei nde'ry va'er nde-rehe Nhandejry. Xerekoha por ere rei ar ndjehe. Nde reko-ramima ave oiko va'er judeu e' va'e Nhandejry kwaae'ha, gwe'i anho ogwerovy'a-vy.

48Peiko ae katu Pende Ru yvy pygwa reko-rupi. Ha'e hekoha por tee rei voi heko jejavy e'reheve. Ha'e-ramima peiko meme katu, he'i Hesu gwemimbo'e kwry-pe.

6Ne rembiapo por ramo, ani erejapo te enterove resa-py erejehexa ukase-vy

1Hesu he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Xke, enhangareko por katu ndjehe, he'i. Ne rembiapo por ramo, ani erejapo te enterove

va'e resa-py erejehexa uka porse-vy imandu'a por hagw mo' nde-rehe. Upixa ereiko ramo,Hekoha por upe va'e. xupe gwar ame'-ta nde'i mo'i ar voi nde-rehe Nhandejry pende Ruyvy pygwa. Nde rekoha oikwaa voi. Ani erejapo te upixa. Ndaipoti upixa erenhemboete ukaseereiko-vy.

2 Iporiahu va'e-pe ereme'se ramo, ani ereiko gw gweko-gwi rei enterove resa-py ojehexauka porse va'e reko-rupi, opy'a ky'aha omo' kwaa va'e reko-rupi. Atra-py ojeporahi haty-py omonhe' gwemimbygwasu, enterove imandu'a por hagw mo' hese. Tape-rupi ombopuonhemboete ukase-vy mo'. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Hexahry-pe onhemboete uka

MATEUS 6:3-4 10 MATEUS 6:20rire, mba'eve nome' mo'vi-ma xupe Nhandejry. 3-4 Iporiahu va'e-pe ereme'se ramo ae, eme'nhemi xupe. Tojekwaa e' ne remime'. Toikwaa e' jepe nde po asu va'e nde po akata va'erembiapo. Toikwaa e' nde reko ir kwry ne remime'. Upixa nde Ru yvy pygwa ombohekoviava'er nde-vy ome'-vy. Ndaipri xugwi okanhy va'e. Okanhy va'ergwe jepe ae ojohu jotyNhandejry, he'i Hesu.

Orao erejapo ramo, a-rami ejapo5Upi he'i jevy Hesu:Gw nombojekwai joty va'e opy'a ky'aha, ojehexa uka porse-vy rei ojapo va'e mo' orao,

onhembo'yse orao apo-vy. Ojeporahi haty-py ojapo orao imandu'a por hagw mo' hese.Ojhegwi rei ojapo mo' orao enterove resa-py. Onhemboete ukase-vy rei ae onhembo'yse tapekurusu-py. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Ojekwaa por rire, mba'eve xupe nombohekoviamo'vi-ma Nhandejry. Ani peiko te ha'e kwry heko-rami, he'i.

6 Orao erejapo jave ae, eike katu koty-py. Ne rok emboty ndejeheve. Upi ne anho ha-pyembojeupi ne nhe' nde Ru jahexa e' va'e-pe. Ha upe rire katu nde Ru yvy pygwa ne anho ha-pyerejapo va'e rexa-vy, nde rovasa por va'er ombohekovia-vy nde-vy.

7 Gw judeu e' va'e Nhandejry kwaa e'ha onhembo'e mbo'e rei. Heta nhe' oiporu rei va'eomondo rei onhe' Nhandejry-pe. Xe nhe' puku ramo, anhe' por-ma he'i mo' jehe. Heta-gwi xe nhe', ohendu-ta xe nhe' Nhandejry he'i mo' jehe. 8Ani peiko te ha'e kwry heko-rami.Erejerure e' reheve ne remikotev oikwaa-ma Nhandejry nhande Ru.

9Orao erejapo ramo, a-rami ae kuri ere:Ore Ru yvy-py ereime va'e. Opa-rupi tomboete nde rry marangatu va'e. 10 Ejehexa uka uka katu

yvypygwa-pehuvixar. Ne remimbota yvypygwaojapoha-rami, tojapo yvypygwa ave. 11yeme' ore-vy ore remi'ur y gwar. 12Ore poriahuvereko katu orojejavy rire. Ore rapixa-peore-rehe ojejavy rire oroiporiahuverekoha-rami, ore poriahuvereko katu ore-vy ave. 13Ani teereheja ore rekombo'e vai anhy. Ore resende ae katu xugwi. Nde ae komburuvixa teeve voi.Nde pu'aka porve va'e voi nde. Tane momba'egwasu enterove va'e opa e' reheve. Amm.*

14Ha'e-ta pe-my. Nde-rehe ojejavy rire nde rapixa-pe ereiporiahuvereko ramo, nde-vy ave ndeporiahuvereko va'er nde Ru yvy pygwa. 15Ha nde rapixa-pe ndereiporiahuvereki ramo katu, nde-vy ave nande poriahuvereko mo'i va'er nde Ru yvy pygwa, he'i Hesu.

Jakaru e' reheve rehegwa nhe'16Upi he'i jevy Hesu:Gw opy'a ky'aha omo' kwaa va'e gweko-rehe rei onhemboete ukase va'e, okaru e' reheve

ohasa mo' Nhandejry mboete-vy. Upixa ojapo ramo, hova asy oiko-vy ovy'are' va'e-rami.Ndojehovahiry. Ndojekyvu pori ave ojehexa uka por hagw okaru e'ha onhemboete ukase-vy rei. Oipota enterove omanha hese. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Onhemboete rire,nombohekoviamo'i va'er xupe ome'-vy Nhandejry. Ani peiko te ha'e kwry heko-rami. 17-18Hape katu Nhandejry mboete-vy pekaru e' reheve pehasa ramo, pejekyvu por katu. Pejehovahikatu. Upixa pende rapixa-pe ndojekwai va'er pekaru e'ha. Ha Nhandejry ha'e anho manteoikwaa va'er pekaru e'ha. Ndaipri xugwi okanhy va'e. Ne rembiapo nhemi oikwaa ramo,ombohekovia va'er nde-vy ome'-vy ne rembiapo porgwe-rehe, he'i Hesu.

Yvy pygwar-rehe katu pepena(Lc 12.33-34; 2 Tm 4.8; 1 Pe 1.4)

19Upi he'i jevy Hesu:Ani erenhongatu rei te ko yvy-rehe ne mba'e kwry. Onhembotapurupa ar nde ao. Onhem-

byaipa ar ne mba'e. Ombokwa ar nde rga-rehe imonda va'e oike hagw nde koty-py. Ndaha'iyvy pygwar ko yvy pygwa va'e. Nhane rembiejar meme voi. 20Nhandejry reminhongatu yvy-py pe-my gwar-rehe ae katu pepena peiko-vy ko yvy-py. Yvy-py onhongatu va'e-rami peiko katu* 6:13 Lc 11.1-4

MATEUS 6:21 11 MATEUS 6:34

ko yvy-py. Upe-py ndaipri nhande ao ombotapuru rei va'er. Ndaipri nhane mba'e ombyai reiva'er. Upe-py ndaipri nhande rga-rehe ombokwa mbokwahar nhande koty-py oike-vy omondava'er nhandhegwi nhane reminhongatu va'e. 21Nhane rakate'ha-ma nhane renonde-py nhamomeme jaiko-vy. Upa-gwi ani erenhongatu rei te ko yvy-rehe ne mba'e kwry. Hese anho ereity arnde resa ereiko-vy. Epena ae katu nde reko porr yvy pygwar-rehe, he'i Hesu.

Nhande resa nhande rete resapeha(Lc 11.34-36)

22Upi he'i jevy Hesu:Ha nhande resa reheve katu ohexa va'e-rami oiko nhande rete. Jahexa por ramo, ohexa vrami

ave nhande rete. Hembipepa xupe va'e-rami oiko. Upixa nde rekoha por tee ramo, arakatu pygwavrami ereiko va'e, erejehesa rerova uka-vy Nhandejry-rehe. 23Ha naipori ramo nhande resa katuhesa e' va'e-rami oiko nhande rete. Ndohexa uka pori ramo nhande-vy, pyt-my oiko ave nhanderete. Upixa voi nde rekoha vai ramo, pyt-my vrami ereiko va'e, erejehesa rerova uka e'-vyNhandejry-rehe. Ipytmba rei voi nde-vy. Ndahapi voi nde-vy, he'i Hesu.

Ne remikotev-rehe gwive ani erepena pena ereiko-vy(Lc 12.22-31; Fp 4.6; 1 Pe 5.7)

24Upi he'i jevy Hesu:Avave ndikati ojry moki va'e nhe'-py omba'apo. O ramo nhande-rehe moki omanda va'e,

pete va'e-rehe nanhande a'i va'er. Outro-pe jahayhu va'er. Pete va'e-rehe nhane rakate'va'er. Ha outro-pe ndajahexasi va'er. Upa-gwi naipori nhane rakate' eterei plata-rehe.Erembotuvixave ramo plata, ipu'aka va'er nde-rehe. Nerepeni va'er Nhandejry-rehe. Nde kupe-py o va'e-rami erereko va'er xupe.*

25Upa-gwi ha'e-ta pe-my. Anke erepena pena anho rei ere'u va'er-rehe ereikove hagw. Ndeaor-rehe eremonde va'er-rehe, gwa-rehe ani erepena eterei te. Nhane remi'ur anho rei-rehenaipori jaiko. Nhande rete pegwar anho voi nhande ao, nhane remi'ur ave. Naipori nhapenaupe va'e anho-rehe jaiko-vy. Upe va'e anho-rehe ndikati nhapena jaiko-vy. 26 Pehexa katu gwyrareko. Onhemit e' ramo jepe, koty-py onhongatu hagw heraha-vy oikyt e' ramo jepe, omongarujoty xupe nde Ru yvy pygwa. Ha gwyra kwry natuvixamba'e etiry Nhandejry-pe. Ha pe katupende tuvixave xupe gwyra kwry-gwi. 27Ani erepena eterei te ndjehe. Ereiko pukusevemo'-gwirei, ndereiko pukuve mo'iry.

28 Nde aor or-rehe ani erepena eterei te ereiko-vy. Pehexa katu yvoty reko. Nomba'apiopotyr-rehe. Oipogw va'e-rami ndoikiry. Nomba'api ramo jepe, opyta por ete voi joty. 29 Ymaoiko va'ekwe myamyr mburuvixa Salomo. Imba'e reta va'ekwe. Ijao por ave va'ekwe. Upe va'e-rehe onhemomba'egwasu ete va'ekwe. Ha ha'e-ta pe-my. Xe ae katu amboeteve upa yvoty-pe.Ha'e ijehexaha-rami e' jepe, iporve joty katu xugwi. 30Ha Nhandejry katu ombopoty por kapi'i.Etera henhi por. Ko' ramo oikyt-ma ar, omombo va'er tata-py ohapy-vy. Pe kapi'i Nhandejryremimbopoty voi. Onhangareko por hese-gwi, ipoty por voi. Ha pende-rehe katu onhangarekoporve. Ne monde uka va'er. Ma'er ndapejerovii hese? Hese anho ae pejerovia katu. Ome'va'er nde-vy nde aor. 31Upa-gwi ani erepena ndjehe. Mbava'e tipo ja'u va'er? Mbava'e tipojay'u va'er? Mbava'e-py tipo nhanhemonde va'er? ani ere te upixa. 32Upeixagwa-rehe openapena oiko-vy judeu e' va'e Nhandejry kwaa e'ha. Ha nde Ru yvy pygwa katu ne remikotev gwiveoikwaa va'e. Upa rehegwa ereikotev va'e-rehe ha'e oikwaa voi. Upa-gwi ani erepena pena te heseereiko-vy. 33 Pepena ranhe ae katu Nhandejry pende ruvixar-rehe. Pemo meme pene renonde-pyha'e ae hemimbota erejapo hagw. Hese anho mante epena eiko-vy. Upi upa rehegwa gwive neremikotev va'e ome' rei va'er nde-vy. 34Ani pepena te ko' ramogwar-rehe. Pono penemytu'e'pendjehe ani pepena te ko' ramo ojehu-ta va'e-rehe, gw ivai-ta va'e-rehe. Ko' ramo ae pepenakuri hese, he'i Hesu gwemimbo'e kwry-pe omombe'u-vy.* 6:24 Lc 16.13

MATEUS 7:1 12 MATEUS 7:167

Ani nde rapixa rembiapo-rehe, Ivai ere te erepondera-vy(Lc 6.37-38,41-42; Rm 2.1-3; 1 Co 2.14-15; Tg 4.11-12)

1Hesu he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Ani nde rapixa rembiapo-rehe, Ivai ere te erepondera-vy. Ne rembiapo ojohu vai ave ar nde-

rehe Nhandejry.2 Upe erejavaeterekoha-rami ave, Ivai he'i ar nde-rehe Nhandejry. Nde rapixa ererekoha-

rami nde ave nde rereko va'er Nhandejry.3 y amombe'u-ta pene rekor-rehe. Yvyra ra'ykwe rehegwa nhe'-rami aiporu-ta pe-my

imombe'u-vy. O ra'e nde resa-py yvyra ra'ykwe ere te nde rapixa-pe. Ha nde ave tuvixave nderesa-py o va'e. Heko por va'e-rami ereikose mo' nde rapixa-pe. 4Upixa ramo ma'er ere te nderapixa-pe: Taipe'a nde resa-gwi pe yvyra ra'ykwe mix o va'e. Nde ave tuvixave nde resa-py ova'e. 5 Nde, Ndaxe py'a ky'i, ere mo' ndjehe. Nde nde rekoha vai-ma. Erova ranhe katu nderekoha. Eipe'a ranhe katu ndejhegwi pe yvyra tuvixave va'e nde resa-py o va'e. Upi erehexa porar ereipe'a hagw nde rapixa resa-gwi upe yvyra ra'ykwe mix o va'e. 6 Ani ereme' te jagwa-peimarangatu por va'e ja'e. Ojere ar nde su'u-vy. Ani eremombo kure rovagwy-py ne mba'e porhepy va'e. Opyr rei ar hese omongy'apa-vy ja'e. Nde rapixa ne nhe'por ombojevy va'e, ndaha'ine nhe' por xupe gwar.

Hekoha por tee va'e Nhande Ru yvy pygwa(Lc 11.9-13; Jo 14.13-14)

7 Ejerure rure katu Nhandejry-pe. Ha ne rembijerure katu ome' va'er nde-vy. Eheka hekakatu ndejupe gwar. Ha ne rembieka katu erejohu va'er. Ok onhemboty va'e oipe'a uka hagwombota mbota va'e-rami, pene kyre' katu pejapo hagw orao. Nde-vy oipe'a-ma va'e-rami ok,ohenduva'erNhandejry penenhe'. 8Gw ojerure rure va'e-pe gwive ome' va'er. Gw ohekahekava'e gwive ojohu va'er. Gw ombota mbota va'e-rami oha'ar o-vy va'e-pe gwive ojepe'a va'er.9Ta'ry gwemi'ur-rehe ojerure ramo, ndaipri pene pa'-my ita ome' va'er xupe. 10Ta'ry pira-rehe ojerure ramo, ndaipri pene pa'-my mbi ome' va'er xupe. 11 Pe kwry pende rekoha vairamo jepe, peme' kwaa joty ipor por va'e pende ra'y kwry-pe. Ha pende Ru yvy pygwa katuhekoha por tee va'e. Upa-gwi ome' kwaa porve voi pejerure va'e-pe gwive ipor por tee va'e.12 Ha nhande kwry katu jaipota nhande rapixa ojapo por nhande-rehe. Aipo ramo, nde hese aveejapo por. Petexa pejapo por ojehe, he'i. Tuvixamba'eve ko va'e nhe'. Ko va'e nhe'-py anohkuri pe-my judeu rekoharMoiss amyr remimombe'ukwe gwive, Nhandejry nhe'-py omombe'uva'ekwe gwive ave. Pete nhe'-py amombe'upa kuri pe-my, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

O moki tape(Lc 13.24)

13Upi Hesu he'i jevy:Tapeho katu tape por-rupi. Upe tape ypyrha tape po'i voi. Upe-rupi tapeho katu. Ani

peho te tape vai-rupi. Upe tapegwasu mombyry nhande rerahaha voi Nhandejry-gwi. Tapegwasunhepyrha tuvixa o va'e. Ndahekorasi jaha hagw upe tapegwasu-rupi. Heta oho tapegwasu-rupiva'e. 14Ha ndaupixairy tape Nhandejry ha-py oho va'e. Upe tape ypyrha tape po'i voi. Hasy-pynhagwah va'er upe tape-rupi Nhandejry ha-py. Ha upe tape-rupi ogwata va'e ndahetiry, he'iHesu.

O, Nhandejry nhe'-py amombe'u he'i va'e mo' jehe(Lc 6.43-44; Tg 3.11-12; 1 Jo 3.10)

15Upi Hesu he'i jevy:O, Nhandejry nhe'-py amombe'u he'i va'e mo' jehe. Xke. Ani penhembotavy uka xupe.

Ojehexa uka por va'er ogwah ou-vy pende ha-py. Ou va'er ovexa-rami. Ipoxy e' va'e-rami ouva'er ojehexa uka-vy. Ha opy'apy-py kwry katu ipoxy. Heko poxy va'e-rami, jagwarete ivare'a va'e-rami voi ipoxy opy'a-py. 16Pehexa kwaa va'er hembiapo-rehe. Nhuat-gwi ndikati jaipo'o hi'a uva.

MATEUS 7:17 13 MATEUS 8:4Karapxu-gwi ndikati jaipo'o figo aju. Ndaha'i figo aju-rami karapixu'a. 17 Hi'a por yvyra por.Ha ndahi'a pori yvyra vai. 18 Ndoiki yvyra por hi'a por e' va'e. Ha yvyra vai hi'a por va'endoiki ave. 19 Entro yvyra ndahi'a pori va'e gwive oity va'er. Tata ri imombopyr. 20 Upixayvyra'a-rami pehexa kwaa va'er hekoha-rehe. Nhandejry nhe'-py oromombe'u he'i ramomo',hembiapo-rehe pehexa kwaa va'er, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

Enterove nomoirmbi va'er Nhandejry nhande ruvixa-pe(Lc 13.25-27; 1 Jo 2.3-6)

21Upi Hesu he'i jevy:Heta o, Nde xe Jry, nde xe Jry he'i rei va'er xe-vy. Upa nomoiri va'er oho-vy Nhandejry

nhande ruvixa-pe. Nogwahi va'er oho-vy oiko haty-py. Ha xe Ru yvy pygwa remimbota ojapo va'eae katu omoir va'er xupe oho-vy, he'i.

22Upe ry-py, enterove va'e-pe hembiapo apokwe-rami areko hagw ry-py, heta, Nde xe Jry,nde xe Jry he'i rei va'er xe-vy. Nde rry-py Nhandejry nhe' oromombe'u va'ekwe. Nde rry-pyoromosmos oromondo-vy anhy-pe. Nde rry-py heta hexapyr-rupi ore rembiapo por va'ekwe.Heta ipu'aka va'e orojapo va'ekwe he'i va'er mo' xe-vy. 23 Ha upe rire katu Hesu rry-py xerembiapo. y ae Hesu re'i tee-ma voi xe he'i jehe mo' va'e-pe xe Hesu ha'e va'er xupe kwry:Yma gwive ko'nga ete peve pe ndaha'i xe re'i. Ndoroikwai voi. Xe re'i e' voi pe, xe ha'eva'er xupe kwry. Pende rekoha vai. Tapeho jevy katu xhegwi, ha'e va'er xupe kwry, he'i Hesu.

Gwogar ojapose ramo, o ita ri omo va'e, o ave yvy ku'i ri omo va'e(Lc 6.47-49)

24Upi Hesu he'i jevy:Ko' va'e xe nhe' renduha, xe nhe' apoha hi'arandu por voi. Ha hi'arandu va'e katu gwogar

ojapose ramo, ita ri omo. 25Ojapopa rire, oky-ma. Oky-gwi y hygwasu ojaho'ipa hagw ga. Ou aveyvytugwasu heity hagwmo' ha ndo'iry. Ita ri ojapo ra'e. Upa-gwi ndo'iry. Upixa ete xe nhe'ojapo va'e oho por voi ojeity ukase e'-vy. 26Ha ko' va'e xe nhe' renduse e' va'e xe nhe' ojapoe' va'e katu nahi'arandu pori. Ha hi'arandu e' va'e katu gwogar ojapose ramo, nomory ita ri.Yvy ku'i ri rei omo gwga. 27Upi oky-ma. Oky-gwi ovu y ga ojaho'ipa hagw. Ou yvytugwasu oityhagw ave ga-pe. Ha upe rire katu ho'a. Ho'apa ete voi hga. Ho'a e' va'ekwe ndopytiry. Omboasyeterei ho'a va'ekwe hga. Upixa ete ojeity uka-vy oho vai hi'arandu e' va'e, xe nhe' renduse e'ha,he'i Hesu Nhandejry nhe' omombe'u-vy.

Imbaraete voi inhe' he'i28Omombe'upa rire, heta ojogweroaty aty va'e ogwerovy'a inhe' omboete-vy xupe hikwi:Ipor ete Hesu nhe', he'i hikwi. 29Inhe' ndaha'i gw nhande rekombo'ehaty kwry nhe'-

rami, he'i Hesu nhe'-rehe hikwi. Ha'e kwry ndoikwaapiry. Ha'e ae onhe' nomombe'iry.Ha Hesu ae katu ha'e ae onhe' omombe'u. Oporomonhe'gendu kwaa va'e-rami onhemonhe'.Imbaraete voi inhe', he'i Hesu-rehe opondera-vy hikwi.

8Hesu ombogwera ijai aipa va'e-pe(Mc 1.40-45; Lc 5.12-16)

1 Ha upi katu Hesu ogwejy jevy ou-vy upe yvyatyrusu ri-gwi. Ogwejy rire heta ijaty jaty va'ekente kwry omoir xupe oje'i-vy hikwi. 2Upe jave ogwah ou-vy iha-py mba'asy vai ogwerekova'e ijai aipa va'e. Gwetypy'-rehe onhes omboete-vy hovagwy-py:

Nhane mbogwerahaty voi nde, xe Jry. Xe-vy pa xe mbogwera ave ar nde? he'i Hesu-pe.3Ha'e oipyso opo omo hese:Orombogwera-ta voi katu nde-vy, he'i xupe. Xe nhe'-py tane pot katu, he'i hasy va'e-pe.Upe-ma ramo opa-ma ojei xugwi ijai aikwe. Okwera por-ma.4Upi he'i Hesu:Ejeapysaka katu xe nhe'-rehe. Ani eremombe'u avave-pe orombogwera-ma hagwe, he'i hasy

va'ekwe-pe Hesu. Tereho katu pa'i o ha-py ejehexa uka-vy. Ehexa uka xupe erekweramaha. Eme'

MATEUS 8:5 14 MATEUS 8:19xupe upemyamyr Nhame' katu he'i va'ekwe. Upixa ramo, Okwera-ma. Onhemopot jevy-mahe'i va'er nde-rehe, atra-py ne mombe'u-vy, he'i xupe Hesu.

Hesu ombogwera capito, soldado kwry ruvixa rembigwi-pe(Lc 7.1-10)

5 Ha upi katu ogwah oho-vy Hesu Cafarnaum tet-my. Upe-py oike rire ogwah ou-vy iha-pycapito, soldado kwry ruvixa va'e:

6Xe pytygw katu, Xe Jry Hesu, he'i. Xe rembigwi oime koty-py. Nopu'vi-ma, hajy jeapa-gwi ndoryriry. Hasy ete voi o-vy, he'i xupe soldado ruvixa.

7Aipo ramo, aha-ta nde rga-py ambogwera hagw xupe, he'i soldado ruvixa-pe.8 Nde, nde tuvixa mba'e-gwi, mba'ixa ereike-ta ereho-vy xe rga gwy-py? he'i omboete-vy

xupe. Erenhembohekomirve-ta para'e ereike ereho-vy. Tuvixave e' va'e-rami joty ereike-ta upe-py. Aipo ramo ne nhe'-py rei embogwera katu xe rembigwi-pe, he'i. Tokwera ere ramo, okwerava'er. A-gwi rei ne nhe'-py mante okwera va'er xe rembigwi hasy va'e, he'i Hesu-pe.

9O xe-rehe omanda va'e. Inhe' ajapo va'e. Xe pogwy-py ave o soldado xe amanda hese va'e.Ka-pe, Tereho katu ha'e ramo, oho ave ar voi. Ha upa-pe, Eju katu ha'e ramo, ou ave ar voi.Xe rembigwi-pe, Ejapo katu xe nhe' ha'e ramo, ojapo ave ar voi. Upixa ave ne nhe'-py rei ndepu'aka nipo ra'e mba'asy-rehe erembogwera hagw xe rembigwi-pe, he'i xupe upe soldado ruvixa.

10Upa nhe' rendu-vy Mba'ixa ojerovia tee xe-rehe he'i Hesu opondera-vy hese.Ojerovia tee voi xe-rehe upe va'e, he'i kente kwry-pehapykwri ogwa' va'e-pe. Amombe'u-ta

pe-my anhetegwa, he'i. O Israel remiarirre judeu kwry xe-rehe ojerovia va'e. Ha ko va'e soldadoruvixa judeu e' ramo jepe, ojerovia teeve joty xe-rehe, he'i. 11Ha'e-ta pe-my. Heta mombyrygwaogwah va'er oho-vy Nhandejry nhande ruvixa ramo oiko haty-py. Heta kwarahy res gwigwa ohova'er jekarugwasu haty-py. Heta ka'aru gwigwa oho va'er ave. Ogwapy va'er okaru-vy Abraondive, Isaque ndive, Jac ndive ave. 12Ha judeu kwry va'e Nhandejry re'i va'e oho va'ergwe katunogwah mo'i va'er upe-py. Omos va'er xupe imondo-vy pyt kwa-py. Upe-py ojahe'o va'er.Has va'er onhemboasy-gwi. Nhandejry-rehe onhemoyr-gwi, onhemohingyry ngyru va'eroiko-vy, he'i judeu kwry-rehe.

13Upi he'i upe soldado ruvixa-pe:Tereho jevy katu nde rga-py. Xe reroviaha-rami, toiko katu nde-vy, he'i.Upe-ma ramo okwera-ma hembigwi.Entro hasy va'e-pe gwive ombogwera Hesu(Mc 1.29-34; Lc 4.38-41)

14 Ha upi katu Hesu oho Pedro rga-py. Ogwah ramo upe-py ohexa Pedro raixo. Onheno ra'eo-vy. Hasy ete voi heteraku-gwi. 15 Omboja opo ipo-rehe. Opa-ma xugwi heterakukwe. Opu'-maHesu remi'ur-rehe onhangareko-vy.

16 Ka'aru ete-ma ojereru iha-py heta anhy ojepota hese va'e. Onhe'-py rei omos mos anhyimondo-vy. Entro hasy va'e-pe gwive ombogwera-ma. 17 Upa rehegwa ojapo Hesu, upixahembiapo yma gware he'i hagwe-rami oiko hagw y. Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'etyIsaas remimogwe kwatia-rehe a-rami:Nhande kwry nhande rasy ramo, omboyke-ma opaixagwa mba'asy heraha-vy nhandhegwi.*Yma he'i hagwe-rami, y oiko-ma.

Xe oromoir-ta, xe Jry he'i(Lc 9.57-62)

18 Ha upi katu heta kente onhemboaty Hesu-rehe. Ohexa ramo heta onhemboaty hese, he'igwemimbo'e kwry-pe:

Jahasa katu y rovi, he'i.19Ne'r vyteri onhemboyru jave kana-py, ou ohogwait-vy xupe pete judeu rekombo'ehaty:Xe oromoir-ta, porombo'ehry, he'i Hesu-pe. Mamo ereho ha-rupi oromoir-ta, he'i xupe.

* 8:17 Is 53.4

MATEUS 8:20 15 MATEUS 9:220Hesu he'i jevy xupe:Mykur, yvykwa o xupe hgar. Gwyra, o ave xupe haityr. Ha xe ae katu Nhande Ryke'y tee

va'e, ndaipri xe-vy xe renagw atongea-vy xe apyta hagw, he'i. Xe moirse joty pa nde? he'i petekombo'ehaty-pe.

21Upi outro pete hemimbo'e va'e he'i Hesu-pe:Xe oromoir va'er, xe Jry, he'i. Aha'ar ranhe-ta xe ru omano ramo ajaty hagw, he'i xupe.22Nahniry. y voi aipota xe moir, he'i xupe. Xe moirse e' va'e ae taimandu'a ranhe katu

omano va'ekwe ojaty hagw-rehe, he'i upe gwemimbo'e-pe.Ekirir katu he'i y-pe(Mc 4.35-41; Lc 8.22-25)

23Upi onhemboyru-ma kana-pyHesu. Hemimbo'e kwry onhemboyru ave indive. 24Upe jave ouyvytugwasu marny. Ho'a yugwarusu-rehe omomi hagw yugwarusu. Upe-ma ramo omopu' pu'y-pe, ojaho'i ho'i kana-pe y. Ha Hesu ae katu oke joty o-vy. 25Ha hemimbo'e kwry oho omombyxupe:

Ore resende katu, ore Jry, he'i. Nhanheapymi-tama nhande, he'i Hesu-pe hikwi.26Mbava'e-gwi tipo pende py'amir, he'i xupe kwry. Ndapejerovia teiry ra'e xe-rehe, he'i

xupe kwry.Upi opu' onhe'-py omokirir hagw. He'i yvytugwasu-pe, y opu' va'e-pe aveEkirir katu, he'i ipoxy va'e-pe.Upe-ma ramo ohopa-ma yvytu. Opytu'u jevy y. Okirir pormba jevy-ma y. 27Ha'e kwry opondera

voi hese:Mba'eixagwa heko va'e po, he'i opondera-vy hese. Yvytugwasu jepe, y opu' pu' va'ekwe jepe

ohendu inhe', he'i Hesu-rehe hikwi.Moki anhy rerekoha(Mc 5.1-20; Lc 8.26-39)

28 Upi ogwah-ma oho-vy y rovi. Gadara yvy-py ogwah. Upe-py ogwah-ma ramo, ouohogwait-vy xupe moki anhy rerekoha va'e. Ijyta-gwi os ou-vy. Heko poxy eterei va'e. Upa-gwi ohasase va'e oikupe'o xupe ohasa hagw. Ndikati ohasa ijypy-rupi. 29Onhe'hat hatHesu-peombojevyse-vy mo':

Nde ko Nhandejry ra'y. Ma'er ereju ko'a-py, he'i Hesu-pe ombojevyse-vy mo'. Ne'r vyteriore moingo asyha ry. Ma'er ereju? he'i. Ore moingo asyha ry-py ae ereju va'er mo', he'iHesu-pe. y katu ani ereju ore moingo asy-vy, he'i xupe.

30Mombyry-gwi ohexa heta kure okaru jave. 31Upa-gwi ojerure rure xupe:Ore mos-ta ramo, ore mondo katu kure kwry-pe. Ore mondo katu ipy'a kwry-py, he'i anhy

kwry Hesu-pe.32Tapeho, he'i xupe kwry.Inhe'-rupi os oho-vy oike kure kwry py'a-py. Ha kure kwry katu oriparapa oje'i-vy.

Yugwarusu-py ogwejy oje'i-vy. Hi'ap ogwejy oje'i-vy. Ho'a onheapymi oje'i-vy y-py. 33 Hakure nhangarekoha oripara oje'i-vy. Atygwasu-py oho omombe'u-vy. Anhy rerekohare-pe ojehuva'ekwe gwive omombe'u. 34Upe ramo atygwasu pygwa Hesu rogwait-vy os ogwa'-vy. Ohexa-maramo Hesu-pe, ombojevyse xupe:

Ekwa jevy katu ore yvy-gwi, he'i Hesu-pe ojapura-gwi hikwi.9

Hesu ombogwera hajy jeapa va'e-pe(Mc 2.1-12; Lc 5.17-26)

1 Ha upi katu Hesu onhemboyru jevy-ma oho-vy kana-py. Upi ohasa y rovi ogwah oho-vyha'e ae oiko ha-py. 2Upe-py ojereru xupe hajy jeapa apa va'e. Gwupa reheve ou onheno o-vy. jeheojerovia tee ramo, ohexakwaa hese. Upa-gwi he'i upe hajy jeapa apa va'e-pe:

Ani erekyhyje te, xe ra'y, he'i xupe ombopy'agwapy-vy.

MATEUS 9:3 16 MATEUS 9:15

Gwa'ry-pe he'iha-rami he'i xupe:Amboyke-ma ndhegwi ne rembiapo vaikwe, he'i upe hajy jeapa apa va'e-pe.3Upe-py o judeu rekombo'ehaty. Ohendu-ma ramo Hesu nhe', ndojohu pori:Onhemonhandejry rei ou-vy, he'i mo' Nhandejry Hesu-rehe. Onhe' vai rei, he'i ojupe

hese.4Ha ipy'apry oikwaa Hesu:Ma'er-gwi erenhe' vai rei nde py'apy-py? he'i. 5 Pejeapysaka por katu xe nhe'-rehe.

O ramo, Amboyke-ma ndhegwi ne rembiapo vaikwe he'i va'e katu, ndajahexi hemimboyke.Omboyke para'e. Tapa nomboykiry ra'e. Ndajahexiry. Ha o ramo, Epu' katu egwata eho-vyhe'i rei va'e katu, jahexa ave. Nomopu'iry upe va'e. 6y aikwaa uka-ta pe-my xe nhe' rei e'ha koyvy-py. Xe Nhande Ryke'y tee va'e xe nhe'-py rei amboyke-ma voi yvypry rembiapo vaikwe, he'iHesu onhe'-vy gw imbo'ehry-pe.

Upe ramo he'i hajy jeapa va'e-pe:Epu' katu ehupi nde rupagwe. Tereho nde rga-py, he'i.7Upe-ma ramo opu' oho-ma gwga-py. 8Upa ohexa ramo ijaty va'e kente, opondera eterei hese.

Inhe'-py rei omopu'-gwi:Omopu'-ma ngatu, he'i Hesu-rehe. Ipor por ete va'e voi hembiapo, he'i hese. Nhandejry

omombaraete voi upe kwimba'e. Herovia hexapyr-rupi ha'e hembiapo, he'i Hesu-rehe Nhandejry-pe omomba'egwasu-vy.

Xe moir katu he'i Mateus-pe(Mc 2.13-17; Lc 5.27-32)

9Upe-gwi ohasave Hesu oho-vy. Oho jave, ohexa Mateus hry va'e-pe ogwapy o-vy ramo. Nhanembopaga haty-py ogwapy o-vy:

Xe moir katu, he'i xupe.Upe-ma ramo opu' omoir-ma xupe.10 Upi oho okaru Mateus rga-py. Ha'e okaru jave gwemimbo'e kwry ndive ogwah ave ou-vy

heta nhane mbopaga uka va'ety, heta ojejavy va'e ou ave okaru ojoha-py. 11Upa ohexa ramo fariseukwry, oporandu Hesu remimbo'e kwry-pe:

Ma'er-gwi ne mbo'ehry okaru nhane mbopaga uka va'ety ndive, ojejavy va'e ndive ave? he'iHesu-rehe.

12Upa fariseu nhe' ohendu ramo Hesu:Nhane resi ramo, nanhaikotevi nhane mbogwerahar-rehe. Ha nhande rasy ramo ae katu,

nhaikotev-ma nhane mbogwerahar-rehe, he'i hemimopotse-rehe onhemoir uka hagw.13Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia nhe':

Ijukapyr xe mboete-vy pejuka rei ramo, pende py'a por e' reheve ojupe, xe ndajohu pori ar.Ha pejoporiahuvereko rei ramo katu xe ajohu por ar pende reko. Upe va'e xe aipota voi,he'i Nhandejry.*

Upixa he'i Nhandejry kwatia nhe'. Upa nhe', tapeho katu peikwaa hagw he'ise va'e. Ndajiva'ekwe aheni-vy Xe pot he'i jehe va'e-pe ou xe moir. Gw ojejavy va'e-pe ae aju arova uka-vyhekoha xupe xe moir hagw, he'i fariseu kwry-pe.

Hesu remimbo'e kwry ndohasi okaru e' reheve(Mc 2.18-22; Lc 5.33-39)

14Upi ogwah ou-vy Hesu renda-py Joo remimbo'e:Ore orohasa orokaru e' reheve Nhandejry oipotaha-rami, he'i. Ohasa ave okaru e' reheve

fariseu kwry. Ha ne remimbo'e kwry katu ndohasi voi okaru e' reheve. Ma'er po ndoiki orereko-rami, he'i Hesu-pe oporandu-vy.

15Upi Hesu he'i:* 9:13 Os 6.6

MATEUS 9:16 17 MATEUS 9:31Amombe'u-ta pe-my arandu rehegwa nhe' omenda va'e rehegwa-rami. Oime vyteri ramo

omenda va'e, ndovy'are'iry he'i kwry. Okaru e' reheve ndohasiry. Ha ojererahaha ra ogwah-ta. Upe ra-py ohasa va'er okaru e' reheve he'i kwry, he'i ojehegwa omombe'u-vy.

16Upi he'i jevy upe pygwa-pe:Outro arandu rehegwa nhe' hma amombe'u-ta pe-my ao rehegwa-rami, uva rykwere

rehegwa-rami ave. Nanharemendi ipyahu va'e-py ao tuja. Nharemenda ramo ae katu on-hynhy ar ra'e ipyahu va'e. Ojepoapy-vy omondoro ar ao tuja. Osorogwasuve va'er ao tuja.17Nanhanhunhiry ave uva rykwere pyahu va'e hyrur tuja-py vakapi iperer va'e-py. Ha nhanhunharamo ae katu, ovu va'er ra'e ipyahu va'e. Gwyru tuja va'e omondoro va'er. Osyrypa ar ra'e pe uvarykwere onheh-vy. Osoropa ar hyrukwe. Ha uva rykwere pyahu va'e ae katu nhanhunha hyrupyahu-py. Upixa ramo opyta por gwyru ndive, he'i Hesu oipota-gwi fariseu kwry onhembohekopyahu.

Hesu omoingove jevy kunhata-pe(Mc 5.21-43; Lc 8.40-56)

18 Upa he'i jave, ogwah ou-vy pete mburuvixa. Gwetypy'-rehe onhes Hesu rovagwy-pyimboete-vy:

Omano-ma xe rajy, he'i. Omano ramo jepe, ipor ereho joty katu eremo nde po hese oikovejevy hagw, he'i Hesu-pe.

19 Inhe'-py opu' oho-vy mburuvixa ndive. Hemimbo'e kwry hendive ave oho. 20Upe-ma ramoogwah ou-vy pete kunha. Are-ma hasy. Hasy doze ro'y ijysapy ogwejy eterei xupe-gwi. Upa-gwi ou hapykwri, Hesu rapykwri. Opoko-ma ijao poty-rehe. 21 Amboja ramo jepe xe po ijao-rehe,akwera-ma va'er he'i ra'e ojupe.

22Upe-ma ramo ha'e ojere. Oma' ramo, ohexa-ma upe kunha-pe:Ani erekyhyje te xhegwi, xe rajy, he'i imbopy'agwapy-vy xupe. Gwajry-pe he'iha-rami, he'i

kunha-pe: Nde erejerovia-magwi xe-rehe, erekwera-ma, he'i kunha-pe.Upa nhe' he'i-ma ramo, pya'e okwera upe kunha.23Ha upi katu ojere jevy oho hagwmburuvixa rga-py. Upe-py ohexa heta o ga-py ijayvu va'e.

Gwemimby ombopu ohapir-vy. Hasmba-ma ave. Ohexa ramo:24Tapehopa katu, he'i. Nomano etiry voi mit kunha. Oke ae-ma o-vy, he'i omos-vy.Ha ga-py o va'e gwive katu onhembohory hese.25Omosmba rire, oike koty-py mit kunha o ha-py. Oipopyhy xupe imopu'-vy. 26Upe ramo upe

mit kunha omopu' jevy va'ekwe rerakw opa-rupi osarambi upe yvy-rupi oho-vy.Hesu ombohesapyso jevy moki hesapyso e' va'e-pe

27Upe-gwi ohasave oho-vy Hesu. Ha moki hesapyso e' va'e katu ou hapykwri:Davi remiarirre nhane remiha'ar va'e, he'i oheni hat-vy xupe. Ore poriahuvereko katu,

ore poriahuvereko katu, he'i oheni hat-vy xupe.28Upi ha'e oike koty-py. Oike rire, ogwah ave ou-vy upe moki hesapyso e' va'e:Pejerovia tipo xe-rehe apombohesapyso por hagw, he'i xupe kwry Hesu.Ha'e voi, he'i. Orojerovia-ma nde-rehe, ore Jry, he'i xupe.29Upi omo hesa ri opo:Xe reroviaha-rami pehexa por katu, he'i hesapyso e' va'e-pe.30Upe ramo hesapyso por-ma. Ha Hesu ndoheji omombe'u ojehegwa:Erekwera hagwe anke eremombe'u mbe'u te avave-pe, he'i xupe omanda pohi-vy.31Ha okwera va'e katu ojoko ramo jepe xupe, os joty oho-vy. Omosarambi ra'e opa-rupi. Herakw

oho joty opa-rupi. Upe yvy-rupi osarambi joty ra'e.Hesu ombogwera inhe'nge' va'e-pe(Lc 11.14-15)

MATEUS 9:32 18 MATEUS 10:1132 Koty-gwi os jave, ojereru Hesu renda-py anhy rerekoha inhe'nge' va'e. 33 Omos imondo-

vy anhy-pe. Inhe'nge' va'ekwe onhe'-ma. Ojogweroaty va'e kente ohexa ramo, opondera etereihese:

Yma gwive ko'nga ete peve ndajahexi voi a ramigwa, he'i. Nhande kwry yvy-rupi, Israelyvy-rupi ndajahexi voi a ramigwa, he'i opondera-vy hese.

34Ha fariseu kwry katu ndojohu pori hembiapo:Anhy ruvixa nhe'-py ae nipo ra'e omos imondo-vy anhy-pe Hesu. Anhy ae nipo om-

bopu'aka ra'e Hesu-pe, he'i mo' hese hikwi.Hesu oiporiahuvereko ijaty jaty va'e kente kwry-pe

35 Ha upi katu Hesu ohasa oho-vy tet tet-rupi gwive. Tet'i t'i-rupi gwive ave ohasa oho-vy. Ojeporahi haty haty-rupi Nhandejry nhande ruvixar rehegwa nhe' por omombe'u mbe'u.Opaixagwa mba'asy-gwi ombogwera gwera hasy va'e-pe.

36Ohexa ramo ijaty jaty va'e kente, oiporiahuvereko xupe kwry:Ovexa-rami rei oiko ra'e hikwi, he'i. Ndoikiry ramo ovexa-rehe onhangareko va'e, ndoiko

pori. Ipyrasypa, heterasypa ave. Ho'a ramo, ndaipri henohhar. Upixa ete ovexa hasy va'e-rami, herekwa e' va'e-rami oiko ko ijaty va'e kente xe moirse va'e. Upa-gwi aiporiahuvereko-maxupe kwry, he'i ojogweroaty va'e kente kwry-rehe.

37 Upe ramo omombe'u gwemimbo'e kwry-pe nhe' mombe'uhar rehegwa nhe' temitgwekythar rehegwa nhe' oiporu-vy.

Heta hi'a por ramo jepe, ndahetiry joty oikyt va'e heraha-vy. 38Upixa ete heta eterei o ramojepe nhe' por ohenduse va'e, ndahetiry joty imombe'uhar xupe kwry. Upa-gwi pejapo oraotemitgwe jry-pe omondo hagw oikythar, he'i Nhandejry-rehe, nhe' por mombe'uhar-reheorao ojapo uka-vy.

10Doze voi Hesu ir tee(Mc 3.13-19; Lc 6.12-16)

1 Ha upi katu Hesu oheni gwemimbo'e kwry omoir teeha doze va'e-pe. Upe va'e doze va'eoheni ou hagw. Ou ramo ombopu'aka xupe kwry omos hagw anhy imondo-vy. Opaixagwamba'asy-rehe ave ombopu'aka xupe kwry ombogwera hagw hasy va'e-pe. 2Gw doze hemimondova'e hry a-rami. O Simo ha'e tenonde va'e, tuvixave va'e. Pedro ombohry jo'a xupe. Tyvryhry Andr. O ave moki Zebedeu ra'y Tiago, tyvry hry Joo ave. 3O ave Filipe Bartolomeu ndive.O Tom Mateus ndive. Mateus nhane mbopaga uka va'ety plata-py governo pegwar. O Alfeu ra'yTiago. O Tadeu ave. 4 O ave Simo. Ha'e gw ojehegwa e' va'e huvixa ramo oiko va'e-pe omosseva'e kwry ir va'ekwe. Indive o Judas Iscariotes, upe va'e Hesu pyhy ukahar voi.

Hesu omondo upa doze gwemimbo'e nhe' por omombe'u hagw(Mc 6.7-13; Lc 9.1-6)

5Upa doze gwemimbo'e omondo nhe' por omombe'u hagw:Tapeho a-rami, he'i. Ani ereho te judeu e' va'e oiko ha-rupi. Tet Samaritano oiko ha-rupi

ani ereike te upe-py. 6 Tapeho ae katu Israel remiarirre judeu kwry oiko ha-rupi. Ovexa okanhyva'ekwe-rami oiko hikwi. Tapeho ae katu peheka-vy xupe kwry. 7 Pemombe'u mbe'u pehokwe-vy Nhandejry rehegwa nhe' xupe kwry: Ogwah-ma ngatu hi'ra. Pene mo'agw-ma ou-vyNhandejry pende ruvixar peje kuri judeu kwry-pe, he'i. 8Pembogwera gwera katu hasy va'e-pepeho-vy. Pemoingove jevy katu omano va'ekwe-pe. Pembogwera katu mba'asy vai-gwi ijai aipa va'e-pe. Pemosmos katu anhy-pe. Pende rexakwaa rei hagwe-rami ave, pehexakwaa rei pende rapixapembopaga e' reheve. 9Ani ereraha te plata nde ku'akwaha gwy-py. Hepy va'e ouro ani ereraha te.Ani ereraha plata. Moeda jepe ani ereraha te. 10 Nde vosa ani ereraha te ave ne ndive ereho jave.Ne kamisa ani erembojo'a ave kuri. Nde pyryru, nde pykoka ave ani ereraha te. Omba'apo va'e-penhame' hemikotev ja'e. 11Atygwasu-py ereike ramo, tet'i-my ereike ramo ave, eporandu ranhehembiapo por por va'e-rehe. Kipy kipy tipo o hembiapo por va'e peje. Epyta indive eres peve

MATEUS 10:12 19 MATEUS 10:29pe tet-gwi ereiko-vy upe-py. 12 Ereike ramo ga-py, Tapene mbopy'agwapy katu Nhandejry erega pygwa-pe. 13 ga pygwa pene mogwah por ramo, peheja katu pene nhe' xupe. Ha napenemogwahi ramo, ani peheja te xupe pene nhe'. Upe pene nhe' perupa jevy katu xugwi. 14 Hao ramo ga pygwa pende rerohory e' va'e, o ramo tet mygwa ave pene nhe' renduse e'hava'e katu, pe tet-gwi eres jave, embovava nde py ho'apa hagw yvy timbore nde py-gwi. Upixaerejapo ramo, eremomandu'a uka ar hembiapo vaikwe-rehe. Nhandejry re'i e'-rami nipo ra'enhande he'i va'er jehe. 15 Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Upe ry-py, yvypry rembiapoapokwe-rami ojererekoha ry-py, omoingo asy va'er gw hekoha vai va'ekwe-pe Sodoma tetmygwaamyr kwry-pe. Gomorra tet mygwa amyr kwry-pe ave. Ogwereko asy va'er xupe kwry. Hape tet mygwa-pe ne nhe' renduse e' va'e-pe katu ogwereko asyve syve va'er Nhandejry, he'igwemimbo'e kwry-pe.

Pende rereko asy va'er he'i(Lc 12.11-12)

16Upi Hesu he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Pejeapysaka katu xe nhe'-rehe. Xke pende-rehe. Oromondo-ta hekoha vai va'e pa'-rupi

ereiko hagw. Ovexa jagwarete pa'-my oiko va'e-rami pe peiko ar ipa'-my. Aipo ramopenhangareko por katu pendjehe pe. Ju'igwasu onhangareko jehe ha-rami, peiko arandu katupe ave. Pykasu inhar e' va'e reko-rami, peiko katu pe ave.

17Xke pende reraha va'er pende ruvixa renda-py. Ojeporahi haty haty-rupi pene nup va'er.18Xe-rehe ha-py pende reraha va'er mburuvixa renda-py. Mburuvixagwasu renonde-py ave pendereraha va'er. Judeu kwry-pe, judeu e' kwry-pe ave, pemombe'u va'er Nhandejry tuvixa mba'evoiha. 19 Pende reraha ramo, ani pemo te pende py'a-rehe pene nhe'r. Upe ra-py ou reiva'er nde juru-py ne nhe'r. 20 Erenhe' ramo, ndaha'i va'er ne arandu-rupi. Nde juru-py aeNhandejry ombou va'er nde-vy ne nhe'r. Pende Ru yvy pygwa va'e nhe'marangatu ou va'ernde juru-py ne nhe'r ne monhe' hagw. 21 Ha tyke'ry oipyhy va'er heraha-vy gwyvry ojukauka hagw. Tyvry ojuka uka va'er gwyke'ry-pe. Tvy ojuka uka va'er gwa'ry-pe gwajry-pe ave. Ha ta'ry kwry tajry kwry ave ogwereko asy va'er gwu-pe ojuka uka-vy. Imembykwry ojuka ukase va'er osy-pe. 22 Xe-rehe ha-py enterova ipy'a vai va'er oiko-vy pende-rehe.Ha xhegwi ova e' va'e, ogwereko asy ukahar-pe onheme' e' va'e, ojerereko asy ramo jepeonhembopyat joty va'e katu, oresende va'er xupe Nhandejry. 23 Pende rereko asy hagwe-gwi,tapekanhy katu peho-vy outro henda-py. Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Xe Nhande Ryke'ytee va'e ajekwaa aju hagw ry-py, o vyteri va'er Israel yvy pygwa tet ne'r vyteri pegwah upe-py. 24Hemimbo'e nonhembotuvixamba'i voi ombo'ehry-pe. Nonhembotuvixamba'i ave ojry-pehembigwi. 25 Ipor katu ombo'ehry-pe ohekoarupityse ramo hemimbo'e. Ojry-pe ohekoarupityseramo hembigwi, ipor ave. Onhe' vai rei kuri xe-rehe, Anhy ruvixa Belzebu he'i kuri xe-rehe.Upixa he'i ramo xe-rehe, onhe' vaive va'er voi pende-rehe. Xe ga jry-rami. Pe ga pygwa.Xe-rehe onhe' vaiha-rami ave, pende-rehe onhe' vaive va'er, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

Nhandejry-gwi ae katu pekyhyje he'i(Lc 12.2-7)

26Upi he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Upixa ramo, ani erekyhyje te pende rereko asy ukahar-gwi. Entro nhanhomi va'ekwe gwive,

ojehexa jevy joty va'er voi. Entro nhamokanhy va'e gwive, ojekwaa jevy joty va'er.27Nhemi ha-py pe-my xe remimombe'ukwe, atra-py pemombe'u mbe'u jevy. Pende apysa-py

pe-my xe rembierovovo xe remimombe'ukwe, pende rga apotaha ri, penhomboaty haty haty-rupi, perosapuki va'e-rami pemombe'u jevy. 28 O nhande rete jukahar. Ha nhane nhe'gwe-reheae katu ndaipu'akiry. Anke erekyhyje te xugwi. Ha Nhandejry katu ipu'aka nhane nhe'gwe-rehe. Omondose ramo, omondo ar omondose ha-py. Tata opa opa rei e' va'e haty-py nhanemondose ramo, nhande rete reheve nhane mondo va'er. xugwi ae katu pekyhyje. xugwi ae katuenhemokirir. 29Moki gwyra'i ovende ramo, ndahepi. Nanhapeni joty hese. Ha Nhandejry katu

MATEUS 10:30-31 20 MATEUS 11:2onhangareko hese. Hymba voi. Yvy-py pete ho'a ramo, ojhegwi rei ndo'iry. Nhandejry nhe'-py ae ho'a omano-vy. 30-31Heta eterei gwyra'i ovende ramo jepe ndahepy eti joty. Ha nde ae katutuvixa mba'eve Nhandejry-pe gwyra kwry-gwi. Ne ak ragwe jepe, mbovy po o oikwaa-ma. Petete oipapa-ma nde-rehe opena eterei-gwi. Tuvixamba'e he'i nde-rehe Nhandejry. Upa-gwi ankepekyhyje te pendjehe, he'i gwemimbo'e kwry-pe.

Atra-py, Hesu re'i voi xehe'i va'e(Lc 12.8-9)

32Upi he'i jevy Hesu:Atra-py, Hesu re'i voi xe ere ramo katu, xe Ru yvy pygwa va'e renonde-py, Xe re'i voi upe

va'e ha'e ar nde-rehe, he'i. 33Ha atra-py, Hesu remimbo'e e' voi xe ere ramo katu, xe Ru yvypygwa renonde-py, Xe re'i e' voi upe va'e ha'e ar nde-rehe, he'i gwemimbo'e kwry-pe.

Entro yvypry ijoja por hagw ndaji va'ekwe he'i(Mc 8.34-35; Lc 9.24; 12.51-53; 14.26-27; Ap 12.11)

34Upi he'i jevy Hesu:Ojekwaa-ma ou-vy Hesu entro yvypry ijoja por hagw ani ere mo' ndejupe. Upe va'er-

rehe ndaji va'ekwe. Ha ijoja e' hagw onhondive xe renduse e'ha xe rendusehar ave ae katu ajuva'ekwe. 35 Xe aju va'ekwe-gwi, ndoiko joji va'er ta'ry gwu ndive. Ndojoeko rayhu rery va'erimemby kunha osy ndive. Imemby rembireko ndoiko pori va'er ome sy ndive ave. 36Nhande rgapygwa jepe nhande a'e'ha voi, he'i Nhandejry kwatia nhe' oiporu-vy.*

Upi he'i jevy:37 O ramo xe rayhu va'e, gwu-pe xhegwi ohayhuve va'e, osy-pe ohayhuve va'e xhegwi,

ndaha'i ar xe re'i tee. O ramo xe rayhu va'e, gwa'ry-pe, gwajry-pe ohayhuve va'e xhegwi,omemby-pe ohayhuve va'e xhegwi, ndaha'iry xe re'i tee upe va'e, he'i. 38 Gw xe moir teehagw okurusugwasu ohupi heraha-vy va'e-rami ijukapyr-rami oiko va'e ae, xe re'i tee va'er, he'i.Upa reko-rupi ndereiki ramo, ndaha'i ar xe re'i tee. 39 Gwekove-rehe hakate' va'e ndoikovemo'i va'er Nhandejry ndive. Ha xe-rehe ha-py gwekove-rehe nopeni va'e katu, oikove memeva'er Nhandejry ndive, he'i gwemimbo'e kwry-pe.

Ne rembiapo porkwe repy ohekoviar va'er voi nde-vy Nhandejry(Mt 25.34-40; Mc 9.41; Jo 13.20)

40Upi he'i jevy Hesu:Ne mogwah por va'e, xe hma ave xe mogwah por va'er. Xe mogwah por va'e, ha'e

hma ave Nhandejry xe mbou va'ekwe-pe omogwah por va'er. 41Ogwah ou-vy ramo nde rga-py Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety, emogwah por katu xupe Nhandejry rembigwi-gwi.Nhandejry ombohekovia va'er upe inhe'-py omombe'u va'ety-pe. Ha'e-rami ave ne rembiapoporkwe repy ohekoviar va'er voi nde-vy yvy-py. Ogwah ou-vy ramo nde rga-py hekoha porva'e, emogwah por katu xupe hekoha por-gwi. Nhandejry ombohekovia va'er upe hekohapor va'e-pe. Ha'e-rami ave ne rembiapo porkwe repy ohekoviar va'er nde-vy yvy-py. 42 Xeremimbo'e va'e heko'ive va'e jepe ijy'uhi-ma ramo, eme' y xupe toy'u. Xe remimbo'e-gwi,emboy'u joty xupe. Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Ne rembiapo porkwe repy ohekoviarva'er voi nde-vy yvy-py, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

11Ogwah ou-vy Hesu renda-py Joo Batista remimbo'e(Lc 7.18-35)

1 Upixa Hesu ombo'e mbo'e upe doze gwemimbo'e kwry-pe. Ombo'epa rire, os oho-vy Hesurupive hikwi. Upe-gwi ohasave oho-vy tet tet-rupi. Oporombo'e mbo'e Hesu oho-vy. Omombe'umbe'u oho-vy ave Nhandejry nhe'. 2 Ha Joo Batista katu onhemo preso oiko-vy. Ohendu* 10:36 Mq 7.6

MATEUS 11:3 21 MATEUS 11:19ramo Cristo Nhandejry rembiporavo va'e rerakw, moki gwemimbo'e omondo Hesu ha-py oikwaahagw: Mba'eixagwa po nde omoporandu uka hagw omondo xupe.

3Ogwah oho-vy ramo he'i:Nde tipo upe temiha'ar va'e voi, he'i oporandu-vy xupe. Ndaha'i tipo nde? Tapa outro ae

nhaha'ar va'er? he'i oporandu-vy Hesu-pe.4Tapeho jevy katu, he'i Joo remimbo'e kwry-pe. Emombe'u Joo-pe ne remiendu endukwe,

ne rembiexagwe xagwe ave emombe'u xupe, he'i. 5 Hesapyso e' va'ekwe hesapyso por-ma.Ogwata e' va'ekwe ogwata por-ma. Mba'asy vai-gwi ijai aipa va'ekwe okwera-ma. Ijapysa e'va'ekwe ijapysa por-ma. Omano ete va'ekwe oikove jevy-ma. Ha iporiahu va'e kwry-pe katuomombe'u-ma Nhandejry rehegwa nhe' por. 6 Xe rembiapo rerakw rendu ramo, ohexa kwaa-ma va'er xe rekoha-rehe. Oikwaa-ma va'er xe-rehe. Xe-rehe ojerovia ku'a ku'a va'e, Nhandejryrembiporavo tee para'e. Nhandejry rembiporavo e' para'e he'i rei va'e xe-rehe, ndovy'a mo'iva'er. Ha xe-rehe ojerovia tee va'e, xe rerovia ku'a ku'a e' va'e katu xe rerovy'a tee va'er, he'iJoo-rehe.

7 Os-ma ramo oho jevy-vy Joo remimbo'e, omombe'u Hesu ojogweroaty aty va'e kente-pe Joorehegwa nhe' omombe'u:

Peho kuri tekwaty e'-my. Ma'er tipo peho araka'e? Upe-py heta o kapiyvanhe' yvytuogwerova rova va'e. Upa-rehe ndapehi ra'e. 8Mbava'e rexa-vy rei tipo peho araka'e? Ijao por va'erexa-vy ndapehi araka'e. Mburuvixagwasu rga kakwaa-py oiko ijao por va'e. 9Mbava'e rexa-vyrei tipo peho araka'e. Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety rexa-vy rei po peho araka'e? Upa-rehe voi katu peho araka'e. Ha'e-ta pe-my: Gw Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety kwry-gwituvixave va'e, Joo Batista hry va'e pehexa voi araka'e. 10 Pe Nhandejry kwatia nhe' omotenondexupe va'ekwe-pe pehexa araka'e. Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia nhe':Xe nhe' mombe'uhar amondo va'er xupe ne renonde-rupi. Ne'r ereho jave, omopot va'er

nde raper*he'i va'ekwe Joo Batista rekohar-rehe, upe xe nhe' ohendu uka va'er-rehe.

11Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Yma gwive y peve ndaipri va'ekwe Joo Batista-gwituvixave va'e. Ha y katu, Nhandejry nhande ruvixa-pe omoir tee va'e gwive, tuvixave va'e JooBatista-gwi. Onhomboete e' ete va'e jepe, Nhandejry nhande ruvixa-pe omoir tee joty ramo,tuvixave va'e Joo Batista-gwi. 12 Are-ma va'ekwe Joo omombe'u va'ekwe ko'nga ete peve. Hetakente onhemokyre' eterei omoir hagw Nhandejry-pe gwuvixar. Ojapura-ma va'e-rami ikyre'.Oikese ha-py pya'e a'e oike ha-rami itarova-ma va'e-rami, omoirse nga'u Nhandejry-pe gwuvixar.13 Entro yma gware Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety gwive omotenonde va'ekwe y oikova'er. Nhandejry nhande ruvixar oiko va'er omotenonde va'ekwe Nhandejry kwatia nhe'-pyomombe'u-vy. Joo Batista peve omotenonde va'ekwe omombe'u-vy: Onhemoingove jevy va'erElias amyr he'i va'ekwe yma gware, Nhandejry kwatia nhe' mombe'u-vy. 14 Pehenduse ramope-my ha'e va'e, pejeapysaka katu. Upe Elias amyr upe ou va'er he'i va'ekwe yma gware, he'iJoo Batista-rehe, ojekwaa ramo va'e-rehe. Elias rekovia ojekwaa-ma Joo. y nomotenondeviimombe'u-vy. Yma he'i hagwe-rami, y oiko-ma. 15Ne aranduse ramo ejeapysaka por katu xe nhe'-rehe.

16 Xe amombe'u-ta pe-my mba'eixa po oiko ko'ygwa. Mit-rami voi ko'ygwa. Mba'ejogwa haty-py onhembosari mit. Osapuki oirrgwe-pe: 17 Ore remimby orombopu kuri hape ndapejerokysi ra'e. Orohapir ra'anga kuri ha pe ndapejahe'osiry ra'e he'i oirrgwe-pe nonhembosaraisi-gwi indive kwry. Upe mit oir remimbota ndojaposiry. Upe mitgwereko-rami ygwa ndogwerovy'i gwapixa reko. 18 Ojekwaa va'ekwe ou-vy Joo Batista. Nhandejryoipotaha-rami ohasa okaru e' reheve. Uva rykwere ndo'i va'ekwe. Ha hexahry ae katu, Anhyrerekoha he'i mo' Joo Batista-rehe va'ekwe. 19 y xe Nhande Ryke'y tee va'e ajekwaa-ma aju-vy.Akaru-vy aju. Uva rykwere'u-vy aju. Ha xe rexahry ae katu: Okaru eterei upe va'e he'i xe-rehe.Ho'u eterei uva rykwere upe va'e. Oporombopaga uka va'ety ndive oiko va'e upa. Gw ojejavy va'endive ave oiko va'e upa he'i voi xe-rehe hikwi. Ha Joo rembiapo por rexa kwaa-vy hese, xe* 11:10 Ml 3.1

MATEUS 11:20 22 MATEUS 12:2rembiapo por rexa kwaa-vy xe-rehe ave katu, Hi'arandu tee nipo ra'e peje va'er ore-rehe, he'iJoo-rehe ijaty jaty va'e kente kwry-pe.

Hesu ndojohu pori upe tet mygwa inhe' rendu e' va'e-pe(Lc 10.13-15)

20 Ha upi katu Hesu ndojohu pori upe tet mygwa inhe' rendu e' va'e-pe. Upe-py hetaheroviapyr-rupi hembiapopor por ramo jepe, ndogwerovi joty gwekoha. Nomboasi gwembiapovaikwe. 21Upe ramo he'i:

Apomboasy eterei pe-my Corazim tet mygwa kwry. Apomboasy eterei pe-my Betsaida tetmygwa kwry. Heroviapyr-rupi xe rembiapo por por kuri pene ret pa'-rupi apombojeroviaukase-vy mo' xjehe. Ko' ramigwa voi ajapo ramo ra'e Tiro tet-my Sidom tet-my ave, pya'e voiomboasy ar araka'e gwembiapo vaikwe ra'e. Pya'e voi ogwerova ar araka'e gwekoha. Gwekoha-rupiivy'are' va'e ao nhane mopirehat va'e ao omonde ar araka'e. Tanimbu oipixy ar jehe araka'eojekwaa hagw hese gwembiapokwe omboasyha.

22 Upe ry-py yvypry gwive hembiapo apokwe-rami ojerereko hagw ry-py, ogwereko asyva'er Tiro tet mygwa-pe, Sidom tet mygwa ndive. Ha pe ae pende rereko asy asyve va'erkatu. 23 Ha pe Cafarnaum tet mygwa katu, Jajeupi va'er yvate yvy-py jaiko hagw peje mo'pendjehe penhembotuvixa ukase-vy. Ahniry, napene mbojeupi mo'i va'er Nhandejry. Pegwejyae va'er yvy gwy-py peho-vy, tata opa opa rei e' haty-py. Heroviapyr-rupi xe rembiapo por porkuri pene ret pa'-rupi apombojerovia ukase-vy mo' xjehe. Upixa ndajapi araka'e Sodomatet-my, upe hekoha vai eterei oiko va'e haty-py. Ha upixa xe ajapo ramo ae katu araka'e upe-py, omboasy ar voi araka'e gwembiapo vaikwe, ogwerova ar araka'e gwekoha. Nonhehundry araraka'e. Ko'nga ete peve opyta ar ra'e pe tet. 24Upe ry-py yvypry gwive hembiapo apokwe-ramiojerereko hagw ry-py, omoingo asy va'er Nhandejry Sodoma tet mygwa-pe. Ha pe Cafarnaumtet mygwa ae katu, pene moingo asyve syve va'er voi, he'i Hesu upe tat mygwa-pe omboasy-vy.

Peju katu xe ha-py apomotongea va'er he'i(Lc 10.21-22)

25-26Upe ramo he'i Nhandejry-pe Hesu:Xe Ru, he'i Nde yvy pygwa Jry, yvy pygwa Jry ave. O oak-gwi rei hi'arandu va'e.

Nahi'arandu pori. Ore ae oroikwaa va'e he'i va'e mo' jehe, upe va'e-pe ndereikwaa ukiinharandu porr. Ha gw mit vrami ne'r inharandu va'e, Ore oroikwaa va'e he'i e' va'e jehekatu, upa va'e-pe ereikwaa uka inharandu porr. Upa ne remimbota por voi, xe Ru. Ereipota voiupe va'e. Upa-rehe atima por nde-vy, he'i Nhandejry-pe Hesu.

27Upi he'i:Opamba'e-rehe xe mbopu'aka va'ekwe xe Ru. Xe pogwy-py opamba'e omo, he'i. Xe kwaa

porha voi ndoiki. Xe Ru, ha'e anho mante xe kwaapa. Xe Ru kwaa porha ndoiki. Xe ae Ta'ry xeanho mante aikwaapa va'e xupe. Ha outro kwry-pe xe aikwaa ukase ramo katu, oikwaapa ave arxe Ru-pe, he'i.

28Peju katu xe ha-py. Pe pene kane' va'e, ipohi va'e ogwerahaha-rami oiko va'e-rami peikova'e, peju katu xe ha-py. Apomotongea va'er, apomombytu'u va'er. 29Xe ko xe reko kirir va'e. Xereko amomir va'e voi xe. Upa-gwi xe nhe' pehendu katu, xe nhe'-rupi peiko katu. Xe remimbo'eramo peiko ramo, pende py'agwapy va'er, he'i. 30 Ndahasiry niko xe remimombe'u pejapohagw. Pejapo ramo xe nhe', omanda pohi va'e pogwy-py ndapeikovi-ma va'er. Upa-gwi pendepy'agwapy por va'er peiko-vy, he'i Hesu upe pygwa-pe onhemombe'u-vy.

12Xe nhande pytu'uha ry jry he'i jehe Hesu(Mc 2.23-28; Lc 6.1-5)

1 Ha upi katu nhande pytu'uha ry-py oho ogwata Hesu. Trigoty mbyte-rupi oho ogwata. Hahemimbo'e kwry katu ivare'a-ma oho-vy. Upa-gwi oipo'o-ma oho-vy trigo rope ho'u hagw. 2Upaohexa ramo fariseu kwry, he'i:

MATEUS 12:3 23 MATEUS 12:20Ema' hese, he'i xupe. Ma'er po ne remimbo'e oipo'o trigo rope pytu'uha ry-py? Yma gware

reko-rupi ndoikiry. Pytu'uha ry-py oipo'o ramo, ndatekohiry ogwereko, he'i xupe fariseu kwry.3Upe-ma ramo Hesu he'i:Pemonhe' nhe' rei peiko-vy ndapeikwairy Davi amyr rehegwa nhe' kwatia-rehe omo

va'ekwe, he'i. Nahembi'i-gwi, ivare'apa va'ekwe Davi oir kwry ndive. 4 Upa-gwi oike koty-py va'ekwe, Nhandejry-pe nhamboete haty-py oike va'ekwe. O upe-py upe mbojape Nhandejryrovagwy-py pa'i remimogwe. Nhandejry nhe'-py ndaja'i voi upe mbojape. Ha pa'i kwry anhomante ho'u ar. Ha Davi katu pa'i e' ramo jepe, ho'u joty upe mbojape. Omongaru joty aveoir kwry-pe. Ivare'a-gwi, Nhandejry, Pejejavy ko nde'ry xupe. Ojohu por hembiapokwe,ogwerovy'a ave. 5Pemonhe' nhe' rei peiko-vy ndapeikwai Moiss amyr remimombe'ukwe nhanerekor. Ndatekoha-ramiry jaiko nhamba'apo ramo pytu'uha ry-py. Ha pa'i kwry katu omba'apojoty pytu'uha ry-py. Nhandejry rga kakwaa-py omba'apo. Upe ry-py omba'apo ramo jepe,Nhandejry, Pejejavy ko nde'ry joty xupe. Pytu'uha ry-py omba'apo ramo Nhandejry rga-py,ojohu por joty huvixa kwry hembiapo.

6Ha xe katu xe mbaraeteve Nhandejry rga ruvixa kwry-gwi. 7-8 Xe Nhande Ryke'y tee va'e.Upa-gwi xe ko pytu'uha ry jry ave. Upixa-gwi ipor joty xe amba'apo pytu'uha ry-py. He'iNhandejry kwatia nhe':Ha pe katu ndapejoporiahuvereko kwairy peiko-vy. Aipo ramo, pene kyre' ramo jepe pejapo

hagw Moiss amyr remimombe'ukwe gwive, pejapo rei joty. Xe aipota ae katu pende py'apor onhondive

he'i Nhandejry nhe'. Upa kwatia nhe' pemonhe' rei peiko-vy, ndapeikwairy. Ne arandu ramora'e, ipy'a pot va'e-rehe, Ipy'a ky'a nde'ry ar ra'e, he'i fariseu kwry-pe Hesu.

Hesu ombogwera ipo ypi va'e-pe(Mc 3.1-6; Lc 6.6-11)

9 Upe-gwi Hesu ohasave oho-vy ojeporahi haty-py oike oho-vy. 10 Upe-py o ipo ypi va'e. Hafariseu kwry, Hembiapo vai va'e upe va'e he'ise Hesu-rehe. Upa-gwi oporandu xupe hikwi:

Tekoha-rami pa jaiko ra'e nhambogwera ramo pytu'uha ry-py? he'i ombojase rei hese-vy.11Ha Hesu he'i:Pytu'uha ry-py pene rymba ovexa ho'a ramo yvy kwa-py, ndapeheja rery va'er, he'i xupe

kwry. Pehupi jevy va'er ae heraha-vy, he'i.12Ovale voi nhane rymba ovexa. Ha tekove hasy va'e katu ovaleve voi ovexa-gwi. Ovaleve voi.

Upa-gwi pytu'uha ry-py nhaipytygw ramo nhande rapixa, tekoha-rupi joty jaiko, he'i fariseukwry-pe.

13Upa he'i rire:Eipyso katu nde po, he'i ipo ypi va'e-pe.Oipyso-ma, okwera por-ma. Ijoja-ma ipo mokive.14Ha fariseu kwry ndojohu pori hembiapo por va'e. Os oho-vy ha'e kwry nhemi ha-py:Mba'ixa tamo ra'e jajuka Hesu-pe? he'i. Nhaha'ar jajuka hagw xupe, he'i onhonhe'rendu-

vy hikwi.Nhandejry rembiporavo tee va'e

15Upa oikwaa ramoHesu, otekwarai-ma oho-vy outro henda-py. Otekwarai oho jave, heta va'e aveoho hapykwri. Heta va'e-pe ombogwera gwera oho-vy. 16Ombogwera-ma ramo, Anke xemombe'ute he'i okwera va'e-pe. 17Upixa ojapo y oiko hagw Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaasamyr he'i hagwe-rami. 18A-rami voi omo va'ekwe kwatia-rehe:Upe va'e xe rembigwi, xe rembiporavo va'e. Ha'e xe rembihayhu. Xe rembierovy'a va'e upa.

Xe Nhe'Marangatu amo-ta hese. Omombe'u va'er entro yvypry-pe gwive. Nhandejrypende py'a omopothar, he'i va'er xe-rehe. 19 Ipoxy va'e onhonhe' mbojevy jevyha va'e-rami ndoiki va'er. Osapuki va'e-rami ndoiki va'er. Okirir va'e-rami ae oiko va'er.Atra-py nohendi va'er xupe onhe' hat-vy. 20 Heko kirir va'er. Takwry, Xky, he'iheseve va'e nomopi va'er. Upixa opena va'er iporiahu va'e-rehe. Tataendy ogwe-tama

MATEUS 12:21 24 MATEUS 12:34ramo, imbogwe e'har. Upixa ete onhemboete e' va'e-pe ogwereko por va'er. Upixahembiapo por por va'er. Ndovi va'er Nhandejry rape-gwi. Opa-rupi ojekwaa va'eranhetegwa. 21Hese ojerovia-ma va'er yvypry kente kwry: Nhaha'ar katu xupe jaiko-vy.Ou va'er, he'i va'er hese*

he'i va'ekwe Nhandejry kwatia nhe' gwa'ry rehegwa omombe'u-vy.Hesu omombe'u Belzebu rehegwa nhe'(Mc 3.20-30; Lc 11.14-23)

22Upe ramo ojereru xupe, Hesu-pe pete anhy rerekoha. Hesapyso e' va'e, inhe'nge' va'e ave.Ombogwera-ma ramo xupe, inhe'nge' va'ekwe onhe' por-ma, ha hesapyso e' va'ekwe hesapysopor-ma.

23Hembiapo por rexa-vy,Mba'ixa po oporombogwera, he'i ojupe opondera-vy hese. Upa ko ndaha'i para'e Davi

amyr remiarirre, nhane remiha'ar? he'i hese ijaty jaty va'e kwry.24Ha fariseu kwry katu upa ohendu ramo: Ojhegwi rei ndaipu'aki omos hagw anhy he'i.

Anhy ruvixa Belzebu nhe'-rupi ae omos imondo-vy he'i mo' ojupe hikwi.25Ha ha'e ipy'apry oikwaa ramo, he'i fariseu kwry-pe:Tape vai-rupi oho mburuvixagwasu re'i onhondive onhorair-vy. Naimbaraetevi-ma. Tet

mygwa ndaija'i ramo ojehe, hga pygwa ave ndaija'i ramo ojehe, tape vai-rupi oho. Hasy va'e-rami ndaipu'akavi-ma jehe. Ikangyve ngyve oho-vy, he'i arandu rehegwa nhe' omombe'u-vy.

26 Aipo ramo, gw Satans re'i kwry ave ndaijoji ramo, ndoikovi ar ra'e. Ndaijoji aronhondive ra'e. Aipo ramo, ndaipu'aki ar joty jehe ra'e.

27Belzebu nhe'-rupi omos anhy peje kuri xe-rehe. Aipo ramo, kiva'e nhe'-rupi pende re'ikwry omos anhy? Anhy ruvixa nhe'-rupi para'e, Nhandejry nhe'-rupi para'e. Ha Nhandejrynhe'-rupi omos ramo katu, ma'er po, Anhy ruvixa nhe'-rupi hembiapo Hesu peje kuri jotyxe-rehe. Ijapu he'i va'er pende-rehe pende re'i kwry.

28HaNhandejryNhe'Marangatu tee va'e-rupi katu xe amos anhy. Aipo ramo, xe rekoha-rehepehexa kwaa ramo ra'e, Oiko-ma nipo ra'e Nhandejry nhande ruvixa ramo peje ar ra'e xe-rehe.

29 Amombe'u jevy-ta pe-my xe pu'akaveha Satans-rehe. Ndikati avave oike imbaraete va'erga-py omonda hagw imba'e kwry-rehe. Onhapyt ranhe ramo ae xupe, ogwerahapa ar hga-py o va'e, he'i Hesu anhy rerekoha ombogwera-vy pono ipu'akave hese Satans.

30Upi he'i jevy:Xe ndive omba'apo e' va'e, ojoko xe rembiapo. Xe renda-py ogwenogwa' e' va'e, xe renda-gwi

omondo mombyry omosarambi-vy, he'i jehe ndaija'i-gwi Satans.31-32Upi he'i jevy:Aipo ramo, anhete ko xe ha'e-ta pe-my: Ne rembiapo vai ramo, erenhe' vai ramo Nhandejry-

rehe, omboyke-ta ndhegwi Nhandejry entro ne rembiapo vaikwe gwive. Erenhe' vai ramo ave xeNhande Ryke'y tee va'e-rehe, omboyke-ta ndhegwi ne rembiapo vaikwe. Ha erenhe' vai ramo katuNhe'Marangatu tee va'e-rehe, nande poriahuvereko mo'iry Nhandejry. Nde py'a ky'a eterei-ma.y nande py'a pot mo'vi-ma va'er. Ha upe ry-py xe aju jevyha ry-py nande py'a potvi-mava'er opa e'-rehe, he'i fariseu kwry-pe, Anhy nhe'-rupi hembiapo ra'e Hesu he'i-gwi Hesu-rehe.

Hi'a-rehe jaikwaa yvyrahe'i Hesu(Lc 6.43-45)

33Upi omombe'u xupe kwry arandu rehegwa nhe' yva mta rehegwa-rami:Yva mta jaikwaa hi'a-rehe. Yvyra por hi'a por meme. Ha yvyra vai ndahi'a pori. Hi'a vai

meme voi. Hi'a-rehe jaikwaa yvyra, he'i fariseu rekoha-rehe.34Upi he'i jevy Hesu:

* 12:21 Is 42.1-4

MATEUS 12:35 25 MATEUS 12:45

Pe mbi ipoxy va'e rekoha-rami peiko. Pende reko vai-gwi, ndikati penhe' por. Nhandepy'apry-rehe nhande nhanhe'. Entro nhande py'a-py jareko va'e-rehe, nhanhe' ave nhande.35 Ipy'a-py hekoha por va'e reminhongatu ipor. Upe-gwi ogwenoh noh ipy'apry ipor va'e.Ha hekoha vai va'e reminhongatu ipy'a-py katu, ivai vai. Upe-gwi ogwenoh noh ojhegwi ivaiva'e. Ipy'apry ivai va'e ogwenoh. 36 Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Upe ry-py yvyprygwive hembiapo apokwe-rami ojerereko hagw ry-py, ogwereko asy va'er onhe' rei rei va'e-pe.Pete te pene remimombe'ukwe rei-rehe pene monhe' uka va'er Nhandejry pende rereko asy-vy. 37 Erenhe' por ramo, Ipy'a pot-ma he'i va'er nde-rehe. Ha erenhe' rei ramo katu, Ipy'aky'a-ma he'i va'er nde-rehe, he'i gw fariseu kwry-pe hekoha mombe'u-vy.

Judeu kwry ohexase Hesu rembiapo por(Mc 8.11-12; Lc 11.29-32)

38Upe ramo oporandu Hesu-pe gw fariseu kwry, judeu rekombo'ehaty kwry ndive:Oroipota ne rembiapo por, porombo'ehry, he'i xupe. Ore rembiexar-rupi ejapo jahexa e'

va'e, he'i xupe.39Upi Hesu he'i xupe kwry:Pe katu y peiko va'e pende reko vai-ma. Ome tee-pe oheja va'e-rami pe peiko. Gwembireko

tee-gwi opoi va'e-rami ave pe peiko. Pejehesa rerova rova va'e Nhandejry-gwi. Upa-gwi pejerurejahexa e' va'er-rehe, he'i. Ha ndahexa uka mo'i pe-my upeixagwa, he'i. Ha Jonas amyrrehegwa nhe' ojehu xupe va'ekwe katu amombe'u-ta pe-my. Hexapyr-rupi xupe ojehu va'ekwe-rami ave, ojehu va'er xe-vy. Upe va'er anho mante ahexa uka-ta pe-my, he'i.

40 Amombe'uve-ta pe-my Jonas amyr rehegwa nhe'. Yma va'ekwe piragwasu omok-maxupe, Jonas-pe. Ha upe rire katu piragwasu rye py-py ohasa mbohapy ry mbohapy pyhare ave.Upi os jevy. Upixa ete xe Nhande Ryke'y tee va'e anhemo va'er itagwasu kwa-py mbohapy rymbohapy pyhare ave ko itagwasu rye py-py. 41Ha yma gware Jonas amyr oho va'ekwe Nhandejrynhe' omombe'u-vy. Nnive tet mygware-pe omombe'u mbe'u va'ekwe. Upe nhe' ohendu ramova'ekwe omboasy-ma gwembiapokwe, ogwerova-ma gwekoha va'ekwe. Ha ko'a-rupi oime tuvixamba'eve va'e Jonas amyr-gwi, he'i jehe Hesu xupe kwry. Ha xe nhe' rendu-vy jepe, ndaperovijoty pende rekoha ra'e. Upa-gwi upe ry-py, yvypry hembiapokwe pokwe-rami ojerereko hagwry-py, Nnive tet mygware opu' jevy va'er Nhandejry rovagwy-py pene mombe'u-vy, he'i. Ojohu vai va'er pene rembiapokwe. 42 Yma va'ekwe pete mburuvixagwasu kunha va'e arapopy-koty oiko va'ekwe, oho mombyry va'ekwe mburuvixagwasu Salomo renda-py. Onhemo'aranduuka-vy oho. Yvy apy gwive mombyry ete oho va'ekwe ohendu hagw Salomo nhe'. Ha ko'a-rupi oime hi'ar