didakhe-a thu chhuahte hi atc emaw editorial board … thu chhuahte hi atc emaw editorial board emaw...

35
1 www.mizoramsynod.org

Upload: nguyendat

Post on 12-May-2018

241 views

Category:

Documents


5 download

TRANSCRIPT

Page 1: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

1

www.mizoramsynod.org

Page 2: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

2

www.mizoramsynod.org

Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emawngaih dàn a ni kher lo.

Published by the Didakhe Board, Aizâwl,Post Box 167, PIN - 796001, Mizoram

A chhûnga thu awmte

Phêk1. Editorial ............................................................................ 1

2. Keimahni ........................................................................... 3

3. Tunlai Kohhran Mamawh - Theology Zir ...................... 5

4. Counselling |ulna leh Hlawkna .................................... 18

5. Rorelna Dik ...................................................................... 26

6. Mizoram Mamawh: Development Politics ................... 28

Editor : Rev. Prof. Vanlalnghaka RaltePh. 2361694 (R) 2361663 (O)

Joint Editors : Rev. Dr. Tlanghmingthanga: Rev. Vanlalrova Khiangte: Rev. B. Zohmangaiha: Ms Rosy Zoramthangi

Manager : Rev. K. RamdinthraPh. 9436556411/982315973

(Kum khat lâk man: Ram chh<ngah - ̀ 50)

Vol. XLII No. 5 September - October, 2013

Page 3: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

3

www.mizoramsynod.org

Editorial

“Kan kal d^n ngai hi a \ha” kan la ti em?

Mizoram Presbyterian Kohhran chuan Kohhran inkhâwmpui liankan nei zo chiah a, a lian zâwk kan la hmabâk mêk bawk a.Kohhran inkhâwmpuia kan thu rêl tam tak chu rei tak sawi hnuah,“Kan kal dân pangngai hi a \ha e kan ti,” tiin emaw, “kan tihlaimêk a ni tiin kan inhrilhfiah,” titein emaw kan titâwp \hîn a. Hei hinuihza fiamthu siam nân kan hmang ta fo mai a. Mahse Kohhranrorêlna boruak chu a rawn nghawng pha lo a ni ang, chutianga thupassed chu kan la nei \euh reng tho mai.

Hetianga kan tih hian eng tak nge maw kan tum le? Kohhranrorêlna hmuna tel ve lo, inkhâwmpuia palai ve lote hian nuihzatangreng takin fiamthu thawh nân kan/an hmang fo a, mahse anni hichuan a boruak an hre ve lo va, a chhan an hrethiam tak tak lo va,a \awngkam hi an lo hriat avânga sawi chhâwng mai an ni thei a.Chuti a nih loh vêk chuan pâwn lam a\angin Kohhran rorêlna hi anlo thlîr a, hmasâwnna kawng zawh tur leh danglamna eng emawtak siam turin an beisei te pawh a ni thei bawk.

Inkhawmpuia tel ve ngei te tân tak hian he thu hi ngaihtuahngun a ngai âwm asin. Agenda pawimawh tak, Kohhran mal a\angalo kal Bial inkhawmpuiah te, Bial inkhâwmpui a\anga thu lûtPresbytery inkhâwmpuiah te, Presbytery inkhawmpui a\angaSynod inkhawmpuia thu thlen te, a thehlûttuten uluk leh duh takaan rawn theh luh, “Kan kal dân pangngai hi a \ha e kan ti,” tia lotihtâwp hi a thehlûttu bial/presbytery tân chuan a runthlâk duh viauâwm asin! Mahse Kohhran kalhmang a ni a, atua mah hianlunglohvah kan la lo va, remchâng dangah thehluh leh emaw, kawngdanga a tihdân emaw zawn hi kan tihdân a ni mai a, a \ha khawpmai. Mahse, “Kan kal dân pangngai hi a la \ha” tak zet em? tihchu inennân chuan kan hman phah ve tho âwm e.

He thu hi ngun taka ngaihtuah a lo ngai hle mai a, fiamthuinemaw, tih takzetin emaw kan sawi hian eng nge kan rilrûk tih pawh

Page 4: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

4

www.mizoramsynod.org

inngaihtuah a \ha ve tho âwm e. Kohhran kal zêlna atâna \ha kanrêl hian mahni hmakhua chauh - tualchhûng, bial leh presbytery(Synod pawh) thlîra thu thehluh te a awm thei. Mahni awmhmuna\anga thil \ûl leh \ha nia kan ngaih te pawh kan thehlût thei. A longaihtuahpuitu palaite pawhin mi agenda an thlîr dâna a \ûlna thlîrpuitum lo va mahni chânkhân a\anga lo lambun ngawt mai pawh aawm thei. Hetiang a nih chuan a enga mah hi a \ha lo ve veah ngaiphawt ila. Agenda neituten midangte pawmpui theih tur agendarawt thiam ila, midangte agenda pawh an ngaihtuahna zâwnangaihtuahpui dân thiam ila chuan engti zâwng pawhin inkhâwmpuithu tlûkna chu siam ila, kan lungawi tlâng zêl ang.

A dang leh chu, tih dân thlâk ve hrim hrim duhna avângin “kaldân ngai hi a \ha e,” tih hi ngaihmawhna a awm thei bawk. Mahsehetianga danglam ve hrim hrim duhna hi chu mimal rilru chak tak(individualism) a ni duh viau mai. Eng kohhran pawh ni se, mipuinâwlpuite kal rual theih dân tur ngaihtuah chunga a kal loh chuanmimal ngaihdân chak tak, zui theih vak lohvin min kaihhruai mai ahlauhawm thei. A sawhkhâwk zawh loh palh a hlauhawm bawk a.

Kohhran/pâwl \henkhata an hruaitute chu mi chak tak, sumhmanna tur hre tak, mi dangte ngaihdân pal deuh zung zung anawm a, an hun lai chuan hna pawh an thawk nasa a, hmun leh ramleh thil pawh an ti thar nasa a. Mahse an hun a lo liam a, an ngaihtuahanga a hnua hruaituten ngaihtuahna an hman ve loh avânginKohhranin/pâwlin a chauh phah dêr thei a ni.

Chuvângin “Kan kal dân pângngai hi a \ha e,” tia kan rêl leh anih pawhin Kohhran nâwlpui, mi fing deuh te, mi mâwl deuh te,ding leh vei thliar thiam tak leh thliar thiam lêm lote aiawha rorêlkan nih hre reng ila, Pathianin rem a tihzâwng a nih chuan hunremchângah kan duhdân chu kan la tipuitling leh mai ang chu.

Page 5: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

5

www.mizoramsynod.org

KEIMAHNI - Ms. Rosy Zoramthangi

1. Mobile Theological School Aizawl Khaw chhûngah: Aizawlkhawchhûnga Vênghlui Bialah September thla chhûng khân Mo-bile Theological School neih a ni a, hetiangin:

a. September 20-21, 2013 Vênghlui Kohhranah. Rev. Chuau\huama, Rev. Dr. H. Lalrinthanga leh Rev. K. Ramdinthara te an kal.b. October 20-21, 2013: College Vêng Kohhranah. Dr. Lalnghâk\huami, Rev. Vanlalrâwna, Rev. Laldintluanga leh Rev. Dr. Tlânghmingthanga te an kal.c. October 25-26, 2013 Aizawl Kohhran (Vênghlui)

2. First Semester Exam leh Presbytery Chawlh: ATC Zirlaitechuan First Semester exam September 23 - October 8, 2013chhûng khân tluang takin an nei a. Dam lohna leh harsatna dangavânga exam thei lo an awm lo. October ni 9 a\ang khân Presbyteryinkhâwmpui hmang turin chawlh a ni a, office erawh chu apangngaiin a kal zêl. Zirlaite hi October ni 16-ah an rawn hawkhâwm leh a, October ni 21 a\angin Second semester class \an lehnghâl a ni.3. Rev. P. R. Hmuaka viva vocé tura kohna: Rev. P. R.Hmuaka chu a Doctoral Thesis en \ha leh tura tih a nih hnuah Nov.1, 2013 hian hmaichhana biangbiakna hun (viva voce) hmachhawnturin kohna a dawng ta. Rei lo têah doctorate degree a dawntheih mai a beisei awm.4. Didakhe editor lo haw ta: Rev. Prof. Vanlalnghaka Ralte,Didakhe Editor chu Medica Superspecialty Hospital, Kolkata-a kal thlâk (kidney transplant) hlawhtling takin a paltlang a; thla 6dâwnlai damdâwia enkawl zui a nih hnuin tunah chuan ATC Cam-pus-ah a lo haw leh ta. Amah pawh a \ha viau va, mahse BP sângte a la neih zui deuh avângin la indim deuh a ngai. Kohhranten in lo\awng\aisak reng a, kan lawm hle. Lo \awng\ai sak zui zêl turinkan sâwm a che u.

Page 6: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

6

www.mizoramsynod.org

5. CWM Face to Face 2013 India: A \um hnihna atân Sep-tember 21 -18 October chhûng awh Council for World MissionIntercultural Face to Face programme chu ATC-in a thleng a.Khawvel hmun hrang hrang atangin programme hmang turin mi 8an lo tel thei a. September 27 khân anmahni lawmna atân ‘Mod-erator ruai’ buatsaih a ni. September ni 23-27 khân Orientationweek a hman niin zîng inkhâwmna leh paper chi hrang 2 zirhonaneih a ni a. September 30 - October 7 chhûng hian khawpuipâwn Pastor Bial hrang hrangah sem darh in hmasawnna chi hranghrang in mipui nun a nghawng a neih te an zir anga. October 10-16 chhûngin khawpui chhung Pastor Bial hrang hrangah sem darhan ni leh a. Hêngah hian an kalna bial kohhranten an thiam angangin Mizo nun leh khawsak phung te, kohhran zia te lo zirtîra lokawhhmuhin an lo kaihruaia; ATC-a programme an hman zawhhian October ni 18 khân thla khat vêl la châm zui turin Bishop’sCollege, Kolkata lam an pan ta.

He programme hi ATC aiawhin Dr. Lalrindiki Ralte (Coordi-nator) leh Rev. Dr. K. Lallawmzuala (Asst. Coordinator) ten hnehleh tlin takin an enkawl a. ATC-ah eisiam thiam Pi Sangpuii(Cookie Jar, Aizawl Chanmari) te chhûngkua punin chaw tui takan siam sak a. An feh chhuahna lamah pawh Kohhran mitenduhsak takin an lo buaipui a, an hriat atâna pawimawh âwmte anlo kawh hmuh a, ATC-ah pawh mikhual room kan neih ang angteTheological Education Board ruahmanpuinain chei \hat a ni a.Mizorama an awm chhûngin nuam an ti hle. An zînga pakhat,Netherlands a\anga lo kal tih loh chu mihâng (African) vek, Af-rica ram hrang paruk a\anga lo kal an ni. Kan ram dinhmun a\angazirlai kan lo pêkte (orientation) pawh \ha an tiin \angkai an ti hle.An ram chanchin zirna hmanrua atân \ha hle dâwnin an ring.

He programme hi Pathianin rem a tih chuan kum dangah pawhkan la nei leh dâwn a, kohhrante \awiawmna a \angkai a, min\anpui tura kan sâwmte lo inhawng zêl turin kan ngên lâwk e.

Page 7: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

7

www.mizoramsynod.org

TUNLAI KOHHRAN MAMAWH -THEOLOGY ZIR

-Rev. Dr. Tlanghmingthanga

ThuhmahruaiMizorama thuhriltu tam tak hi theology (school leh college)-a zirlo, mahnia inzir chawp an ni hlawm a, anni ho hi kan chhawr \angkaiêm êm laiin a lehlamah chuan kan buai phah êm êm thung a ni. Kan\hatpuina a hen êm loh pawhin kan buai phahna chu nasa tak a ni.Tûnlaia [Pathianthu hrilhfiah kawnga] kan buaina langsâr ber bertepawh hi lay preacher-te zirtîrna rah te, kan zalênna rahte niin alang. Hetiang a nih avâng hian 'a grik \awngah chuan' ti \hîn te chukan ngaisâng lova, " 'Theology' ti ti tawh chu an hul hak mai a nia,Thlarau pâwlna a pawimawh ber, Pathian rin tlut mai hi a \ûl ber ani," kan ti fo \hîn. Hetianga ngaitu chuan theology awmzia lehpawimawhna a hre tâwk lo tihna a ni. Pathian thu [Bible bung lehchâng] hre tak, mahse Pathian thu thiam si lo an awm a. =henkhatchu Pathian thu hre teh chiam lo, mahse thiam ang reng tak an awmbawk. Pathian thu hre bawk si, thiam bawk si te hi an duhawmber. Pathian thuthiam te hi Theology thiam tihna a ni. Kohhranrawngbâwlna, thuhril leh rinna innghahna bulpui ber chu theologyhi a ni. Kohhran chu Pathian inpuanna thu dik ring tur leh nunthianghlim nei tura koh a ni a. Pathian thu pawm dân te, sawi dân teleh nun dân te tehfung ber chu Isua Krista a ni. Chumi hre chiangtur chuan theology awmzia leh pawimawhna i lo zir dâwn teh ang.

1. Theology Awmzia leh NihphungTheology tih hi Grik \awngkam pahnih 'theos' leh 'logia' a\anga

lâk chhâwn a ni a. Grik \awng 'Theos' tih chu 'Pathian' tihna a ni a,'logia' chu ngaihtuahna fîm (reason) hmanga thuril chhuina emaw,sawifiahna emaw, hrilhfiahna emaw, zirna emaw tihna a ni. Tichuan,theology chu rilru leh ngaihtuahna fîm hmanga Pathian thu zirna lehsawifiahna tihna a ni. Pathian tak erawh chu chhui leh zir theih a nilova. A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng an hriat dânleh an sawi dânte chhui leh zir a ni ber. Chuvangin, theology chu

Keimahni

Page 8: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

8

www.mizoramsynod.org

Pathian chhuina leh zirna ni lovin, Pathian chungchâng chhuina emawPathian thu zirna leh sawifiahna emaw ni zâwkin a lang.

Miten Pathian chungchâng emaw, a thu emaw an puan chhuahleh sawi \hinte hi Pathian nihna chauh ni lovin, mihring leh khawvelnêna a inlaichînna thute a ni deuh ber zâwk a. Chuvângin, theologychu Pathian chungchâng te, Pathian leh a thiltih te, a bîkin mihringleh thil siam khawvel nena an inlaichînna te, miten an hriat dân zuzir chianna leh midangte hriat thiam theih tura awmze nei takasawifiah tumna hi a ni a. Chutah chuan Kristian theology chumihringte hnêna Pathian inpuanna famkim, a vâwrtâwp - Isua Kristapawmtute thlîrna a\ang chauhva ziak a ni bawk.

1.1. Pathian thu leh theology a inzawmPathian thu leh theology hi \hen hran theih lohvin a inzawm a,

thil thuhmuna ngaih tur erawh chu a ni lo. Pathian thu tia kan sawi hirinna thu \awngkama puan chhuah sawina a ni deuh ber a. Churinna thu - \awngkama puan chhuah chu ngaihtuahna fîm hmangasawifiah a lo nih hian, a sawifiahna thu leh tawngkam chu theologytia sawi a ni. Entîrnan, Petera'n, "Krista, Pathian nung fapa chu ini," (Mt.16:16) a tih kha rinna thu puanchhuahna a ni. Pentikost niaa sermon, Isua Krista Pathian fapa a nihzia a sawifiahna leh Lalpaleh Chhandamtu a nih thu a sawite (Tirh.2:14-40) erawh kha chungaihtuahna fîm hmanga rinna thu sawifiahna a nih avângin 'theol-ogy' tia sawi theih a ni. Tichuan, rinna thu \awngkama puan chhuahemaw ziak emaw, mite hriat thiam theih tur zâwnga sawifiahna lehhrilhfiahna kha theology chu a ni. Theologian ropui tak, Anselm-achuan, "Rinna thu mite hriatthiam theih tura sawifiahna hi theologychu a ni e," tiin a sawi.

1.2. Kristian theology hi Bible theology a ni.Pathian hriatna hi a inpuanna azâra nei leh dawng thei kan ni.

Kristiante chuan Isua Krista hi Pathian inpuanna famkim lehvâwrtâwp niin kan pawm a. Isua Kristaa Pathian inpuanna chuBible thuziak kal tlangin kan dawngin kan hre thei a ni. Hetih avânghian Isua Krista hi Kristian theology innghahna ber a ni a. Bible thu

Page 9: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

9

www.mizoramsynod.org

ziak pawh hi theology innghahna pawimawh bera sawi theih a nibawk.

Bible-a thuziakte hi Pathian thu a ni a. Pathian miten Pathian anrinna thu an puan chhuahna mai bâkah a sawifiahna pawh a telnghâl bawk a. Hei vâng hian Bible thuziakte hi rinna thu a nih rualin,theology tiin a sawi theih bawk. Bible bu hrang hrangte hian Pathianchungchâng te, mihring chungchâng te, sual leh chhandamna thu te,Kohhran leh a rawngbâwlna te, sakramen te, ringtute tih turte lehhun hnuhnûng chungchângte kawng hrang hrangin an sawi a ni.Amaherawhchu, bu hrang hrang ziak dânte a thuhmun vek lo va,thil inkâwlkalh deuhte pawh a awm a, ngun taka zir chiang lo tânphei chuan Bible bu hrang hrangin Pathian thu min zirtîr dân hi hriatthiam harsa tak niin a lang. Hetianga Bible bu hrang hrangin Pathianthu a sawi dân hrang hrangte mite hriatthiam theih tura fel tak lehawmze nei taka rem khawm leh sawifiahna hi theology chu a ni a,Kristian thurin tiin a sawi theih bawk.

John Calvin-a leh Martin Luther-a te leh an hnung zuitute khânBible thuneihna an chawisâng a, Bible bu 66-a thuziakte hi Pathianthu a ni tiin an zirtîr \hîn. Chutiang zûl zui chuan Calvin-a chuantheology hi Bible-a Pathian thu awmzia sawifiahna emaw hrilhfiahnaemaw a ni tiin a zirtîr. Hei hi Protestant Kohhran huang chhûngahchuan mi tam berin theology awmzia an hriat dân niin a lang. Bibleziaktute hian an hun laia an thil thlîr dânin thu an sawi \hîn. Pathianthu dawngtu chuan a dawng famkim zo hauh lo, a thiam tâwkin athu dawn chu mi dang hriat turin a ziak chhâwng leh \hîn a.Chuvângin hmun dang leh hun hrana mite tân a awmzia sawifiahthar leh \hin a \ul a. Chutianga Bible thuziak sawifiah thar leh \hinchu theology leh Kohhran tih tur a ni.

1.3. Kristian theology hi Kohhran theology a ni.Theology hi Bible-a Pathian thu sawifiahna emaw hrilhfiahna

emaw a nih rualin, hun hrang hrang leh hmun hrang hranga Kohhranina hun laia mite hriatthiam tura Pathian thu a sawifiahna a ni bawk.Protestant Kohhran thurin chi hrang hrangte hi Bible-a Pathian thutlângpui sawifiahnate a ni hlawm a. Chutianga Kohhranin thurin a

Tunlai Kohhran mamawh Theology zir

Page 10: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

10

www.mizoramsynod.org

lo siam tâkte chu hun kal zêla mite tân hrilhfiah leh chhâwn(hrilhfiahnawn) a lo \ûl ve leh a. Chûng hrilhfiahnate huam tel chuantheology awmzia hi hrilhfiah a ni \hîn. Chuvângin, theology hi Bible-a Pathian thu awmzia sawifiahnate chauh ni mai lovin, Kohhran/Kristian thurin hrang hrangte leh chûng thurin hrang hrang awmziasawifiahnate chu a ni tel bawk a ni. Chuvangin, theologian lâr tak,Owen C. Thomas chuan, "Theology hi awmze nei taka Kohhran/Kristian thurin sawifiahna a ni," tiin a sawi. Kohhran thurin leh zirtîrna(doctrine/tradition)-te hi Bible thu ziak tlângpui mite hriat thiamtheih tura sawifiahna a ni a. Theology innghahna pawimawh tak anih rualin theology anga sawi theih a ni bawk.

1.4. Theology leh Mihring ngaihtuahna a inzawmTheology hi Pathian thu awmzia emaw thurin awmzia emaw

sawifiahna a nih avângin, mihring finna leh ngaihtuahna nen a inzawma. Pathian thu hi Pathian lam thil deuh bîka ngaih a nih laiin, theol-ogy ve thung chu Pathian thuril awmzia mihringin a chhui fiahna lehsawifiahna a ni thung a. Hei vang hian Thomas Aquinas phei chuan"science lalnu" tiin a lo sawi nghe nghe a ni. Theology awmzia pawh,"Pathian chungchâng ngaihtuahna fîm hmanga chhuina," tiin asawifiah a ni.

Pathian thu emaw thurin emaw hi thlarau lam thil ni mah se,mihring \awngkama sawi leh ziak a nih avângin mihring finna lehngaihtuahna fîm hmanga zir theih leh chhui theih a ni. Hei vâng hianJohn Macquarrie chuan, "Theology hi Kristian thurinin a fûn khâwmthilte mihring ngaihtuahna fîm leh \awngkam hmanga fiah tak lehawmze nei taka sawifiahna a nih thu leh a taka kan nunin a tawnavânga hriatna (experience) hmanga chîk taka zir leh chhui chiannaa ni," tiin a hrilhfiah.

Tunlai theologian Kaufmann leh David Tracy te chuan theol-ogy hi mihring chher leh siam chhuah a nih thu an sawi uarin, hunleh hmun danglam ang zêla siam thar leh chher thar ngai a nih thu ansawi uar a. Hêng mite ngaihdân hi chuan theology hi Bible thuziakhrilhfiahna mai ni lovin, ngaihtuahna fîm hmanga Pathian chungchângchhuina leh sawifiahna a ni. Engpawh nise, Pathian thu hi mihring

Page 11: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

11

www.mizoramsynod.org

\awngkam famkim lo hmanga sawi leh ziak a nih avângin hun lo kalzêlah mite hriat thiam tura sawi fiah thar leh \hin a ngai a. Hun lehhmun lo danglam zêl kârah theology hi mihring dinhmun ngaihtuahachher thar leh siam thar zêl chi a ni.

2. Theology Siamna HmanruateKohhran leh ringtu mi mal emaw pâwlho emawin Pathian thu

hi mite hriatthiam turin mihring ngaihtuahna fîm leh \awngkamhmanga sawi fiahin an hrilhfiah \hîn a. Kohhran inpumkhatnasawhngheh leh thurin awm sa humhalh hi theology chher chhuah\ûlna a ni a. Kohhran chhûng leh pâwn lama zirtîrna chi hrang hranglo awm \hinte dona hmanrua a ni \hîn. Hetiang a nih avâng hiantheology hi Kohhran kut leh ke, a himna leh \hatna thlentu ang teinsawi a ni bawk. Chuvângin, mite hriat thiam theih tura Pathian thusawi fiah tur chuan hmanrua chi hrang hrang hman a awm a. Chûngtechu lo ngaihtuah zui ila.

2.1. Pathian InpuannaTheology siam chhuahna atân Pathian inpuanna hi a bulpui ber

a ni kan ti thei ang. Pathian hriatna hi a inpuanna avâng chauha loawm a ni. Pathian inpuanna tel lovin mi tumahin Pathian hriatna annei thei lo. Israel faten Pathian an hriatna te, a chanchin leh aduhzâwng an hriat theihna te kha a bîka Pathian inpuanna a\angalo awm a ni.

Pathian inpuanna hi kawng hnihin sawi a ni a. Pakhatna chuPathian inpuanna naran emaw mi zawng zawng huapa inpuanna(general revelation) emaw a ni a, thilsiama Pathian inpuanna tiaan sawi \hin hi a ni. Pahnihna chu a bîka Pathian inpuanna (specialrevelation) a ni a, Bible-a Pathian inpuanna (Biblical revelation)an ti bawk thin. A inpuanna vâwr tâwp, Fapa Isua Krista nun lehthiltiha a inpuanna tiin a sawi theih bawk. A bîka Pathian inpuannatia sawi a nih ang tak hian Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thara Pathianthuziak te chauh a huam a, Protestant Kohhran huam chhûngahchuan Bible-a bu 66 te hi a huam chin a ni. Chuvângin, theologychher chhuahna hmanrua pawimawh ber chu Bible thute hi an ni a.

Tunlai Kohhran mamawh Theology zir

Page 12: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

12

www.mizoramsynod.org

Theology dik leh dik loh, \hat leh \hat loh tehna a ni nghal bawk.

2.2. BibleBible pawimawhzia an sawinaah mi \henkhat chuan Kristian

sakhua hi 'Lehkhabu (Bible) thu ziaka innghat Sakhua' (Religionof the Book) an lo ti \hîn a. Theology siam chhuahna atâna hmanruapawimawh ber nia an sawi \hin chu Bible hi a ni. Bible-a thu ziaktehi Pathian inpuanna thu, a nihna ropui leh ril tak mai te, mihring lehkhawvel nêna a inlaichînna thu ziakna bu a ni. Kawng danga ainpuanna kan hriat theih loh thil tam tak Bible-ah hian kan hmuinkan hre thei a. Theology hi Pathian thu sawifiahna a ni tih kan hriaa. Pathian thu tih leh Bible tih hi thil thuhmun ni lo mahse, Protes-tant-hote inzirtîrna leh inkaihhruainaah hian thuhmuna ngaih theihhial khawpin an lo hmer kawp \hîn a. Luthera leh Calvin-a te au hlaber pawh, "Pathian thuziak chauh," tih a nih avângin, Bible leh The-ology hi \hen hran hleih theih loh khawpin Protestant huang chhûngahchuan a kal dûn \hîn a ni. Chuvângin, Protestant theology chu Bible-a Pathian thuziak awmze dik laih lan leh mite hriatthiam turasawifiahna leh hrilhfiahna hi a ni. Chutianga Pathian thuziak zu hailang tur leh sawifiah tur pawh chuan Bible-a Pathian thuziak vêktehi an hmang nghe nghe \hîn a ni. Bible hi theology innghahna leh asiamna hmanraw pawimawh ber a ni a tih theih ang.

Amaherawhchu, Bible hi theology siam chhuahna atâna \hafamkim ber leh tih sual pakhat mah awm lo anga ngaih tur a ni lo. Abu lâwng lâwng hi chu Pathian inhriattîrna famkim a ni lo. Pathian hilehkhabu hmang ni lovin, Isua Krista hmangin a inpuang a. Pathianinpuanna thu chu Bible-ah, lehkhabuah ziak a ni chauh zâwk a ni.Bible-a Pathian inpuanna thuziakte hi an hun laia mite ngaihtuahnaleh tawng hmanga ziak leh sawi chhawn a ni a. Pathianin Hebrai\awngin emaw Grik \awngin emaw zawlneite kha a be lova, a longaithlatu erawh chuan ama pianpui \awng angin a lo dawng a, athiam tâwkin a thu dawn chu midang hriat turin a ziak a, apuangchhuak bawk a ni. Lehkha ziak thiam deuh chi a nih chuan athu ziak pawh chu a ril deuh mahna. Mi famkim lovin Pathianinhriattîrna chu famkim lo takin a lo dawng a, famkim lo takin mite

Page 13: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

13

www.mizoramsynod.org

hnênah a sawi chhâwng a ni. Chu a sawi chhâwn chu kan Bible hia ni. Mahni a\anga chhuak leh Pathian hnên a\anga kan dawn hingaihfin awl tak a ni a, mah se thliar hran thiam tur a ni.

2.3. ExperienceExperience hi a taka thil kan tawn leh kan hriat sawina hi a ni.Bible-a thuziakte hi miin a taka Pathian an hriatna leh a zahngaihnaleh a rorêlna an chan leh an dawn thu sawina a ni. Chanchin =ha buli te leh Lehkhathawnte pawh Tirhkohte leh Kohhran hovin a takaPathian khawngaihna an hmuh dân leh hriat dân sawina a ni deuhvek a ni. Mi malin emaw pâwl hovin emaw a taka Pathian ropuinakan hriat leh a khawngaihna kan chan dân hian Pathian thu kansawifiahna a kaihruai thui hle a ni. Experience hi chi hrang hrang aawm a, kan experience thûk dân leh nasat dân (quality) pawh hia inang vek lo a ni. He mi inang lo vek phenah hian thil thuhmun lehchan thu hmun (common element) erawh chu a awm a ni. Chuvânginmimal experience a pawimawh viau rualin kal nasatpui lutuk erawha hlauhawm thei a, ringtute inpâwl khâwmna - Kohhranah a huhovarinna experience zêl hi a \ha. Kohhranin emaw pâwlhoin emaw anhriat dân leh chan dânte hi theology chher chhuahna atân thilpawimawh leh \angkai tak a ni a, Pathian thu a\angin a dik leh dikloh pawh teh zêl tur a ni.

2.4. Kohhran thurin leh zirtîrna (Tradition)Kohhranin a tîr a\angin thurin innghahna leh inkaihhruaina fel

tak a nei a. Hei hi theology siamna hmanraw pawimawh tak a ni.Protestant Kohhran huang chhûngah Kohhran thurin leh zirtîrnatehi Bible zirtîrna tlângpui hlâwm khâwmna anga sawi theih a ni a.Pathian thu thiam \henkhat phei chuan Bible hi Kohhran thurin lehzirtîrnain a hrin chhuah angin an sawi hial nghe nghe a ni. Kohhranleh ringtu mi mal experience pawh hi Kohhran thurin leh zirtîrnahian a kaihruai thui hle \hîn a. Mizoramah ngei pawh hian kanawmna Kohhran a zirin Pathian \hatzia leh ropuizia kan hriat dânleh chan dân a inang lo thei viauin a lang. Chutiang zêlin, thurin lehzirtîrna kan pawmte a zirin kan theology kalpui dân hi a inang lo

Tunlai Kohhran mamawh Theology zir

Page 14: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

14

www.mizoramsynod.org

thei \hîn a ni. Kristiante thurin innghahna bulpui chu Isua KristaaPathian inpuanna a ni a, chu Pathian inpuanna chu ziak chhuah a nia, mahse chûng hun laiah chuan tumah kan kîr thei tawh lova,chuvângin Kohhranin a inhlan chhâwn zêl dân leh zirtîr chhunzawmzêl dân hi Kristian theology chherna hmanraw pawimawh tak a nilo thei lo a ni.

2.5. CultureMihring nunphung leh khawsak dân nghet kâwkin culture hi

hman a ni a. Hnamzia, nun phung leh \awng tih te pawhin a hmantheih bawk. Pathian thu sawifiah leh hrilfiah nân \awng hman a \ula. =awng hi culture a nih avângin, culture tel lovin theology siamtheih a ni lova, chuvângin, theology siamna atân culture hi apawimawh ber emaw tih theih a ni. Mihring nunphung lehkhawsakzia hi a pangngai reng lova, \awng pawh a \hangin, adanglam ve reng a. Pathian thu hi pangngai reng mahse, culturedanglam dân azirin, theology pawh siam \hat leh tihdanglam fo a\ûl phah \hîn a ni. Mahni culture mila theology chher hi Bible zirtîrnaa ni. Lal Isua, Pathian mihringa a lo chan khân Juda culture kha apian nan leh sei len nân a rawn hmang a, chu culture hmang chuanPathian thu a puan chhuah \hin avângin, culture hian theology akaihruai thui hle tih a hriat theih. Bible kan thlîr pawhin hnamzia lehtih dân phung hmang leh chumi mila Pathian thu an puan chhuah\hin zia kan hmu. Chuvângin, hnam tin leh \awng tina miten kanhnam zia leh \awng hmanga theology chher ve hi kan mawhphurhnapawimawh tak a ni.

2.6. ReasonReason hi ngaihtuahna fîm tiin sawi a ni a, chu chuan chhia leh

\ha hriatna thiang tak hmanna a kâwk a ni. Hei hi theology siamnahmanraw pawimawh tak a ni. Theology chu miten Pathian thu anpawm ngei theihna tura fiah taka sawi tumna a ni; chuvângin theol-ogy hi ngaihtuahna fîm hmanga chher chhuah leh kalpui a ni a. The-ology kalphung leh a nihna kengtu pawimawh tak a ni. Kohhranpate hun a\anga Pathian thu awmze neia sawifiahna kawngah

Page 15: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

15

www.mizoramsynod.org

ngaihtuahna fîm hian hmun pawimawh tak a luah chho \hîn a ni.Philosophy hi ngaihtuahna fîm hmanga thil awm dân leh nih phungchhuina a ni a. Bible pawh hian philosophy a keng tel a, ThuthlungThar phei chu Grik Philosophy-ah a innghat thui hle. Chuvângin,theology siamna atân mihring ngaihtuahna fîm hi hmanraw pawimawhtak a ni. Mahse, Bible leh Pathian inpuanna aia ngaih pawimawhzâwk tur erawh chu a ni lo.

2.7. Mihring khawvel dinhmunTheology chher chhuahna atâna hmanraw pawimawh dang leh

chu mihring khawvel dinhmun (socio-political & economic con-text) hi a ni. Khawtlâng nun phung te, ram rorêlna kalphung te lehei leh bâr zawnna dinhmun te hian Pathian thu kalpui dân hi a khawihthui hle. Kan khawvel boruak tawn leh dinhmun a zirin kanngaihtuahna hi a kal thui hle \hîn a, Pathian thu kan ngaihtuah lehthlîr dân pawh a kaihruai thui hle a ni. Mi hausa thlîrnaah chuanPathian ngilneihna leh zaidamna a langsâr a. Mi rethei hnehchhiahtuarte thlîrna zâwnah ve thung chuan Pathian chu mi retheihnehchhiahtute laka tharum thawh pawh hnial lo hial khawpa thinurchîng niin a lang ve thung a ni. Pathian chu mi rethei leh hnehchhiahtuarte chhanchhuaktu, mi rethei, ei tur tlachhamte tân ei tur petu,hnehchhiah leh rahbeha awmte tân chhan chhuaktu (liberator),hmeichhiate tân nu, mi hânghote tâna hâng angin a hmuh theih a ni.Hetiang taka mihring khawvel dinhmun hian Pathian thu kanngaihtuah dânte a kaihhruai theih avâng hian theology chherchhuahna kawngah hmanraw pawimawh taka ngaih a ni.

3. Theology Zir PawimawhnateKan sawi tâkte a\ang khian theology pawimawhna chu kan

hre dêr tawhin a rinawm. Theology hi Kohhran dinna atân leh ringtuteleh Kohhran awm tawhsa tihngheh nân leh humhalhna atân apawimawh êm êm a ni. Hetiang zâwng hian theology pawimawhnalo ngaihtuah ila.

3.1. Zirtîrna dik lo pumpelhna a ni.Kohhran \iak tirh a\anga vawiin thlengin zirtîrna dik lo chi hrang

Tunlai Kohhran mamawh Theology zir

Page 16: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

16

www.mizoramsynod.org

hrangin Kohhran leh ringtu mi mal a tichîâi hle \hîn. Zirtîrna dik lorêng rêng hi mi tui leh \hahnemngai, Pathian thu man fuh si lotetihchhuah a ni deuh zêl a. Tirhkohte hun laiin Gnostic hote zirtîrnainKohhran a tibuai hle \hîn a. Hetiang zirtîrna laka Kohhran humhalhnân Lehkhathawn \henkhatte hi ziak an ni nghe nghe a. Hun lo kalzêlah Isua Krista nihna chungchângah zirtîrna dik lo avângin inhnialnanasa tak a chhuak a, Kohhran leh rawngbâwlna pawhin a tuar hlea. Hetiang zirtîrna dik lo laka Kohhran humhalh leh vênhimna atânNicea thurin siam chhuah a ni. Theology hi Pathian thu awmze neiamite hriatfiah theih tura sawifiahna a nih rualin, zirtîrna dik lo lakaKohhran leh ringtute vênhimna hmanrua pawimawh tak a ni. Mimalin Bible-a Pathian thuziak kan hriat dânte leh kan pawm dântea dik lo thei a. Chutiang avâng chuan mi tam takin rinna kawng anlo pên bosan tawh \hîn a. Zirtîrna dik lo pumpelha, rinna kawngdik zawh turin Kohhran hoten theology (thurin) an lo siam a \ûl\hîn a, chu chu ngaihchân thiam a pawimawh hle a ni. Chuvângin,mahni thinlunga a lo lan dân leh 'ka hmuh dân' tih reng mai hi a himloh theih \hin avângin kan hriat dân, hmuh dân leh zirtîr dân chuanBible (theology) zirtîrna dik leh Kohhranho hrilhfiah dânah \an chhana nei em tih chhût fo a ngai a ni.

3.2. Ringtu nun tihnghehna a niKan rinna tihnghehna atân Pathian thu kan hriat dik a pawimawh.

Bible kan chhiarin mi tam ber chuan a awmzia kan hre fiah theinghâl mai lo. Lehkhathiam tak tân pawh rinna thute hi mihring finnaa\anga hriatthiam mai theih a ni lo. Thlarau Thianghlim tih ênna kanmamawh a, taima tak, chîk tak leh ngun taka kan zir a pawimawh.Kohhran thurinte hi Pathian thu awmze tlângpui khaikhâwmna anih avângin, Pathian thu awmzia te hriat fiahna atân a pawimawh a.Apostol-te thurin te, Nicea thurin te bâkah Kohhranin uluk tak lehfîmkhur taka a lo buatsaih thurinte hi kan hriat a pawimawh. Hêngtheology (thurin) chi hrang hrangte hi Bible-a Pathian thu awmziamin hriat chiantîrtu a ni a, rinna kawnga min tinghettu leh min tichaktua nih avângin a pawimawh êm êm a ni.

Page 17: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

17

www.mizoramsynod.org

3.3. Kohhran nun phuar khâwmtu a niTheology \ha lo leh him lo, zirtîrna dik lo tia kan sawi \hinte hi

Kohhran inpumkhatna tichhetu, Kohhran in\hendarhna thlentu anih laiin, theology \ha leh thurin \ha ve thung erawh chu Kohhrannun phuar khâwmtu leh inpumkhatna tinghettu a ni. Kohhran thurintehi Thlarau Thianghlim \anpuinaa ngun tak leh fîmkhur taka buatsaiha nih avângin a dikin a \ha a, belh chian pawh a dâwl \hîn. Mitetuipui zâwng leh ngaihnawm tih zâwng ni lo mahse, Pathian thu dikpuanchhuahna leh sawifiahna \ha a nih avângin a tloin, a ngêlngheta ni. Kohhran nun phuar nghettu a nih avângin Kohhran nuninnghahna atân pawh a pawimawh êm êm a ni.

3.4. Kristian zirtîrna hnukpui hriat nân a pawimawh a niKohhran zirtîrna leh inkhaihhruai dân tlângpui hriat hi ringtu tân

chuan thil \ûl tak a ni. Ephesi khuaa ringtute chu an tui ve hle tawhnain Thlarau Thianghlim a awm tih pawh an lo hre lo va (TT. 19: 1-7). Rawngbâwltuten Kohhran zirtîrna tlângpui hi kan ngaihtuahnaina man loh chuan \angkai thui a har. =angkai a hnêkin hnawksak lehpawikhawih mai awl tak a ni. Bible-a thumal leh \awngkamte hiPathian thu sawifiah nân a \ha êm êm nachungin \henkhat chu sawitum sawi chhuak zo lo a awm thei a. A \awngkamin a huam theihzawng zawng lah a sawi tum a ni vek kher lo thei. Chuvângin a\awngkam aiin a theology a pawimawh a ni. Entirnân Isaia 45:7 ah"Êng ka siam \hîn a, thim pawh ka siam \hîn a ni; remna ka siam\hîn a, sualna pawh ka siam \hîn a ni; kei hi Lalpa chûng thil zawngzawng ti \hîntu chu ka ni," tih kan hmu a. Hetia ngaih mai chuansual hi Pathian siam ni mai âwm tak a ni. Bible lehlin tharah chuan."Sualna pawh ka siam \hîn," tih hi, "Vanduainate ka thlentîr bawk,"'tiin a dah a. He thuah hian lehlin thar dah dân hi a \ha zâwk a, achiang zâwk bawk. Isaia 45: 5-7-in a sawi duh ber chu Pathianchungnunzia leh engmah hi a thunun phâk loh leh a khawih phâkloh a awm lo va, Pathian dang rêng rêng awm loh thu a ni. Chuvânginsual hi Pathian siam a ni lo va, siam thei dang pathian pawh an awmhek lo a ni. Hetiangah hian Pathian thu thiam lo chuan a \awngkamchauh an hria a, a sawi lai huna mite dinhmun leh ngaihdân leh rilru

Tunlai Kohhran mamawh Theology zir

Page 18: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

18

www.mizoramsynod.org

te hriat loh chuan tun din hmun atan a thuchah ni lo pui a chahtîrtheih a, a thuchah ngei pawh a hmaih leh daih theih si a ni. ChuvânginBible-in engnge a sawi a, ringtuin engtinnge a dâwn a, Kohhraninengtinnge an zirtîr tak zêl tih hriat hi a pawimawh êm êm a ni.

3.5. Rawngbâwlna \angkai tak nei turin theology apawimawh

Chanchin =ha hril hna hi Kohhran rawngbâwlna bulpui ber ani a. Sakhaw dang biate Krista hnêna hruai tura beih hi hna hautakleh fîmkhur ngai tak a ni. Theology hre rêng rêng lo tân sakhawdang betute nun thûk taka luhchilh har tak a ni. Tûnlai kan ramahnam dang kan beih dân hi ennawn ngai tak niin a lang. Theitâwpchhuahin Kristianah siam kan tum tur chu a ni. Amaherawhchu anduh leh duh loh pawh ngaituah teh chiam lovin tihluihna ang lek lekrawng kaiin kan camp pui a, Kristiana inpe tura kan nawr chiam\hîn hi chu thil fel lo tak a ni. Thinlung taka Kristiana inpêk duhnanei si lo, hnathawh duh vâng leh innawrna avânga inpe an nih chuanrawngbâwlna hlawhling lo ber a ni ang. India khua leh tui an ni emtih ngaihtuah lova number tam leh ringthar neih kan duh avângabaptisma chantîr kan nih chuan kan ti sual dêr thei a ni. Sakhawthu ril leh theology thu thûk lam sawi ho lahin a \hente phei chukeini ai mahin an thûk zawk emaw tih mai tur an ni, an thurinah annghet êm êm a, chuti maia inlâk chu thil awlai a ni lo. Kan tih angdeuh bawk hian vairamah Hindu sakhuaa inlet turin min camp puive ta mai se la, engtinnge kan ngaih ang? Mizoram hi sakhawzalênna bawhchhiat nasatna hmun angin min ngai mai ang em le?Kawng hmang fel tak neia Pathian thu (theology) zirna engemawchen tal kan neih loh chuan hriat thiam leh sawi thiam harsa a tama, rawngbâwlna \angkai leh nung tak kan neih thei lo vang.

3.6. Mite nun tawk zâwnga Pathian thu kan sawi thiamtheih nân

Hebrai 13:8-ah chuan "Isua Krista chu niminah nen, vawiinahnen, kumkhua pawhin a pângngaiin a awm fo vang," tih kan hmu.Krista chu a danglam lo, mahse Krista kan hriatthiam dân leh

Page 19: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

19

www.mizoramsynod.org

Pathian thuin kan nun a tawh (khawih) dân leh kan lo dawnsawndân chu a danglam reng thei. Mizo te nun tawk êm êm Pathian thute hian hnam dang nun a tawk ve lo mai thei. Kristian hmasa tetuipui êm êm kha, tûnah chuan kan tuipui ber a ni tawh lo mai thei.Hun hrang hrang leh hmun hrang hrangah kan Pathian thu mamawha inang lo fo. Pathian thu chu kan mamawh ril ber thlenga minchâwm zo tur a nih avângin Pathian thu kan sawifiah dân hi apangngai reng thei lo. Theology chuan mite hriatthiam theih turzâwnga Pathian thu hrilhfiah a tum avângin hun hrang hrang lehdinhmun hrang hranga mite nun tawk zâwnga Pathian thu sawithei turin a pui a ni.

Tl^ngkawmnaKan sawi tâk a\angte khian theology awmzia leh pawimawhna

kan hre thei awm e. Theology-a innghahna mumal nei lo tân chuanrawngbâwlna daih rei leh tlo tak neih a har. Theology him lehrintlâk, Pathian thua innghat chuan beiseina thar min pe a ni. The-ology chherchhuahna chi hrang hrang kan sawite pawh khi inbûktâwk taka hman tur a ni. Pakhat emaw, a dang emaw uar bîklutukna hian Pathian thu pawm dân dik lo a thlen thei a. Experi-ence dah pawimawhna hian mimal zalênna leh pawimawhna auar a, phûrna dik lo a thlen thei. Pathian inpuanna te, Bible lehKohhran inzirtîrna (Revelation, Bible, tradition) te hi khawngtaka ken kawhna hian Pathian thu pawm dân leh ngaihdân thlâkdanglam hreh lutuknaah a hruai lût thei bawk. Culture leh rea-son lam uar lutukna hian thlarau lam nun pâwnlânna a thlen theia, tûnlaina leh khawvel thil ngaipawimawhna a thlen thei bawk.Chuvângin, an pawimawh dân inang tlâng thei ang bera hmanthiam a \ul hle a ni. Krista tel lovin Kristian theology a awm theilova, Kristian theology tel lovin Krista rawng a bâwl theih lohtih hi i chhinchhiah tlat ang u.

Tunlai Kohhran mamawh Theology zir

Page 20: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

20

www.mizoramsynod.org

COUNSELLING |ULNA LEH HLAWKNA - Rev. C. Chawngliana,

Dawrpui Vêngthar

Counselling awmziaCounselling \ulna leh hlâwkna kan sawi tur a fiah zâwk theih

nân Counselling awmzia han sawi hmasa ila a \ha awm e. 'Coun-selling' tih hian a huamzau hle a, engti zâwng pawha midang nênakan inbiaktawnna zawng zawng hi a huam thei vek a ni.Amaherawhchu counselling tih kan han sawia kan rilruin a kawhber \hin chu, \anpui theitu-in a \anpuina tur kawnga inbiakna akâwk a, chutah pawh chuan harsatna sutkiansak tura hrilh ni mailovin, harsatna neiten anmahni ngeiin an sutkian theihna tura \anpuinaa ni. Counsellor dinhmun pawh harsatna sutkiansaktu ni mai lovin,harsatna sukiang tura \anpuitu a ni.

Mihring tungchhoa lo piang tawh rêng rêngte chuan engharsatna emaw chu kan tâwk vek a. Harsatna kan tawh leh kanbuaina erawh chu a inang vek lêm lo thung. Vântlâng hriatpuiaharsatna nei an awm laiin, tuma hriatpui ve loh, nun chhungril luahtlattu harsatna tâwk an awm bawk. |henkhat harsatna chu sawizahthlâk lêm lo a awm laiin \henkhat harsatna erawhchu midanginan hre ve palh ang tih an hlauh ngawih ngawih, Counsellor hnênahpawh an sawi lan ngam mai loh a ni thei. Harsatna hian sakhawrawngbâwltu a kal kân chuang lova, mithiam leh hausa ten harsatnaan nei vek a, mi laihâwl leh dinhmun hnuaihnunga dingte'n anpumpelh chuang lo. Mimal buaina a awm a, chhungkaw harsatnaa awm a, huho buaina a awm bawk.

Hêng harsatna chi hrang hrang neite hian Counsellor chu tidamtheitu, chhanchhuak theitu nia ngaiin an pan \hîn a ni ber. ChuvanginCounsellor chu mi puitling, mize hrang hrang dinhmun hrethiam,lan dânah leh \awngka chhuaka mite rin ngam an nih a ngai a ni.Kristian Counselling ah chuan inkawmna boruakah Isuan a lailum(a centre) a chan reng a \ûl. Counselling Centre chu Hospital(damdawia inenkawlna) ni lo mahse rilru leh thlarau lam Hospitalang pawhin a sawi theih awm e.

Page 21: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

21

www.mizoramsynod.org

Counselling \ûlna1. Mizoram leh Mizote nun bi khan thlîr ta ila. Kan pi lehpute hun lai leh kum sawmnga hmalam mai pawh kha han thlîr kîrchuan kan hnam dinhmun a la hniam hle tih a hriat theih a. Harsatnaneite pawhin an \hian \hate hnêna thurûk sawia an sawi mai maibâk kha tihngaihna an hre vak lo. Chhel taka tuar mai kha an tihtheih tâwk niin an hria a ni ber mai. Tûnlai erawh hi chuan mi tamtakin an harsatnate chu ngawih bo pui mai lova, a sutkian dân atheih chen chenah zawn nachâng an hre tawh a. Beidawnna salatân reng ai chuan chhanchhuaha awm an duh a, pui theitu an duhngawih ngawih tawh avângin, chutiang \anpui theihna hmun Coun-selling Centre hi a pawimawh ta hle a ni. |hian \ha nazawngtenan pui thei lo a, nu leh pate pawhin an fate an \anpui thiam vakbîk lo a, \henawm khawvênga insawi lan kher hrehawm chi aawm thei bawk nen. Hetianga harsatna neite hian CounsellingCentre hi an beisei innghahnaah an ngai a, Counselling Center\ha neih hi a \ul ta hle a ni.

Kum 2011 ah Pastor hna a\angin pension-in ka chhuak a. KanSynod lam hotute'n Counselling Centre-ah kum hnih dâwn min han\huttîr ve a. Hemi chhûnga Counselling Centre rawn pantu\henkhatte harsatna chu Counselling dinhmun a\ang pawha ka lobeisei lêm lohte an ni fo mai. |umkhat chu mi pakhat, fel hmêl takhi a lo kal a. A pa rokhawmtu a ni a, a ro sem dân tur leh hman\angkai dân tura harsatna neia a inhriat avânga lo kal a ni.Hmelhriat ngai loh ro sem dân tur lo ngaihtuahpui thut chu ka longaihtuah loh thil tak a ni a. |umkhat dang pawh nula, pianphung,hmêl leh lan dânah Mizo nula \ha tâwk ve tak a lo kal a. Nulâttlangvâl thila harsatna tâwk ni ngei torah ka lo ngai nghal a. Mahsea harsatna chu, mi ina inhlawha awm a duh a. Chhûngkaw pahnihinan sâwm ve ve a, duhthlan dân tur a hrethiam lo a, khawiah ngeawm sela \ha zâwk ang tih thuah thurâwn la duha lo kal a ni a.Hmêlhriat ngai loh, a awmna turte lah hriat ngai loh bawk,ngaihtuahpui thiam a har hle.

Hêng kan sawina chhan hi chu miten harsatna an neih chi hranghrangte hi Counselling Centre-ah \anpuina beiseiin kalna châng anhre tawh hle a ni tih hi a ni.

Counselling \ulna leh hlawkna

Page 22: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

22

www.mizoramsynod.org

2. Nupa nun a dam lo: Counselling Centre-a harsatna neiakalte zîngah hian hmun thuma \hena hmun khat hi nupa kârharsatna avânga kal an ni thei mai ang em aw tih theih a ni. Re-search beia zirchianna a nih loh avângin sawi thiam a har deuh naa, harsatna (case) pakhatah chuan a tam ber pâwl chu a ni tih ahriat theih.

Nupa in\hen tawhte harsatna hi chu an rilru an lo siam feltawh law law a, puih ngai tak an awm tho chungin han dah \hadeuh ila, nupa in\hen si lote inkâra harsatna rûk hi a tam hle a ni.In (building) khat chhûnga chêng, mahse pindan hranga mu, inbengai lo, nupa nihna pawh hmang ngai lo, sum leh pai nei hrang, anlama \ang tura fate induat siak, a rûka kawppui nei, nupa inthlimfo chite hi an tam ta niin a lang. Uirêna leh uirêa inrinhlelhna,khum laizâwla hlimna leh inrintawnna awm tawh lo, in\hen taktak thei si lo nupa pawh an tam âwm e. Chu mai chu ni lovin ankawppuite a\anga hri \ha lo an kai avânga lungngaia kun tlawktlawk te, an kawppuite hri \ha lo an pai tawha an rin avânga mu\ha ngam lote pawh an awm. An manganna thurûk sawina tur leh\anpuitu an mamawh ngawih ngawih a, \henawm hnaivai leh \hian\hate an ring zo si lo. H>ng mite hian an innghahna ber chu Coun-selling Centre a ni leh \hîn.

Hêng kan sawi bâkah pawh hian an kawppuite ze khirhkhânlutuk leh nunrâwng lutuk te, inngaihsak tâwk thiam loh avânga vuiru ngawih ngawihte an awm \hîn. Rawngbâwltu \ha tak tak angalangte zîngah pawh awm theih a ni. Hetianga an kawppuite lakaharsatna neite pawh hian an kawppuite hneh lêt tura dawnsawnthiam dân an duh a, an thiam si lova, Counselling-ah \anpuina duhinan pan \hîn. Zorama nupa tam tak nun hi a dam lo a, hêng mite tânhian Counselling hi a \ûlin mamawhtu an tam hle a ni.

3. Ruihhlo khawvel: Ruihhlo (drugs)-in khawvel a fanchhuahtlat tawh avângin Mizoram pawh kan invêng zo ta bîk lo a, kan\halai, nu leh pate'n an hmangaih leh an innghahna mi engemawzâtchu hun lo takah thlanmualah vuiliam an ni ta; a lungchhiatthlâk hlemai. Engtinnge ni ta zêl ang aw?

Page 23: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

23

www.mizoramsynod.org

Ruihhloin a tihbuaite dinhmun hi han hriat chian chuan ankhawngaihthlâk a, bei a dawng tel bawk. Ngawlvei (Drugs ad-dict) han tihte hi an thil lo tih tawh bânsan an duh pawha bânsanthei si lo, ruiththeih thil (drugs) bâwiha tângte an ni. He dinhmunaan din hian lam\ang nei lo, hmangaih leh hrethiamtu nei lo niin aninhria a, hriatna thazâm a khawih avângin an hlauthâwng a, anthlabâr hma hle a ni. Mahni inrintâwkna an neih loh avângindingchhuak leh thei tûrah an inngai lo. Sim turin intiam mahse anrilruah tling lo hluah hluaha inhriatna an nei. Hêngte avâng hian\an an khawh lêt a, midangte tlin lohna sawi tur an hre phian si ani. An thil chîn dawklak tawh chu an thupui ber a nih avânginhlimna dang leh hmasâwnna tur thildang an ngai pawimawh miahlo. Thil dang rêng rêng hian an thin a ti ur hma hle bawk. Mahnian inkhawngaih viau lawi a, vui vaina an ngah.

Hetianga an lo tlûk luh tawh chuan natna a lo ni tawh a, enkawlthiam an ngai ta hle a ni. An nunphung a inthlâk a, an rilru a inthlâka, drugs salah an tang ta tlat a ni ber.

Nu leh pate'n a ngaihna hre lovin an en a, an hriatchhuahhunah thinrimin an hau a, kut te pawh an thlâk hial hlawm a ni.Sim harsa ti êm êm tawh, cancer zungzâmin taksa a fan ang maiadrugs khuahkhirhna hnuaia mi an lo ni tawh si a. Mangan tawp athleng ta \hîn a ni.

Kan fate drugs-in a tihbuai a hlauhawm ta hle mai a, chumilaka inthiarfihlîm dân kawng zawn hi tih tur pawimawh êm êm a loni ta. Drugs tihbuai an lo nih tawh pawha an dam khawhchhuahnatura \an lak a la pawimawh êm êm bawk si avângin hetiang lamakaihhruaina pe theitu hnên pan hi nu leh pate tih tur pawimawh taka ni. Chutiang atân chuan an fate mai ni lovin, nu leh pate ngeipawhin Counselling an mamawh takzet a ni.

Tunlai hian Computer games chi hrang hrang Internetkaltlanga khelh tur a lo tam leh ta tlat mai. Hei hi \halai tam takinan âtchilh a, mut hun hre lo, thawh hun hre lo \halai kan tihte antam ta a. Hei mai hi a ni lo, an rilru puthmang leh nun dân akhawih pawi dân chu drugs ti \hinte nen tlângdung khata kal,kawr hâk rawng inang lo ang chauh an ni. Hêng mite hian Coun-selling an mamawh nasa hle tih hriat a \ul ta.

Counselling \ulna leh hlawkna

Page 24: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

24

www.mizoramsynod.org

4. Nupui Pasal inzawnna: Hmân deuhah khan Synod SocialFront in lehkhabu tê tak tê 'Khawiahnge Mizo mipate' tih kha anchhuah a, mipa aiin hmeichhiaten hmun pawimawh an luah tam tazâwk hi an manganpui a ni ber. Mizo zîngah hian vâl senior, nupuinei lo aiin, nula senior, pasal nei lo an tam fê zawk niin a lang. Nulafel si, hmel\ha si, lehkhathiam si, sawrkar hnathawk si…, mahsepasal nei si lo hi khawpuiah an tam hle a, thingtlângah pawh anawm tho na a, an tlêm deuh awm e.

Hei hian a nghawng chu Mizo kan pun chak loh phah a, hnamral kalkawng min zawhtîr a, hnam dang pasal nei an tam phah a,hnama chiang lo, inpawlhsawp an pung. Kan Mizo nula chhuanvâwrtak tak ha hipa kan lo sawi ve te pawhin hnam dang an nei ta thluaha, \henkhat phei chuan sakhaw dang vuantute an nei nawlh nawlhbawk. Kan milian fate a\anga a rethei ber thlengin kan hmeichhiate'nhnam dang an nei tam ta hle, kan insawisêl ngam ta meuh lo a niber. Han ngaihtuah thuak chuan dem mai an awl a, chîk deuha hanngaihtuah erawh chuan an kawppui âwm mi an hnampuiah an hmuhloh vânga a rem rem dap ta mai an ni thei tho mai. Hetianga kanhnam hi a kal zêl chuan hnam boral kawng a zawh zêl a ni ang.Nula lêng rei tam tak hian pasal an duh lo a ni bîkin a lang lo, ankawppui tur hi an vâng a ni zâwk. A tih dân tur tak hi an thiam tawhlo a, an awm tawp mai ni te hian a lang.

Tlangvâl zîngah pawh senior fê fê an awm ve tho a, an duhzâwngan sithlu thiam lo a ni ve bawk ang. Hetiang mite tân hian nupuipasal zawnna hmun pawimawh tak chu Counselling Centre hi a nive tlat a ni. Mahni ngaihdân chauha kal lova, tihdân leh ngaihdânthar nena hma an han lâk hian an hlawhtling nawlh nawlh ve bawka ni. Chuvângin nula leh tlangvâl, nupui pasal neih duh, hmu remchângrih lo emaw, insawirem thei lo emaw tân Counselling Centre hiboruak \ha hîpna hmun pawimawh tak a ni. Anniho nêna inkawmhi a hlimawm duh phian nghe nghe. Heti lama hmalâkna hi kohhranpawhin uar zâwk leh chak zâwkin nei sela a \ha ngawt ang.5. Naupang nun a him lo: Hmeichhe naupang, an himna tur lehhim lohna tur pawh hrethiam lo, chithlum (sweet) pahnih khata hruaimai theih, mahse a tâwpa thil pawi tak thleng ta si hi ualau taka

Page 25: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

25

www.mizoramsynod.org

hriat an awm laiin, \henkhat chu an nu leh pa ten an fanu hmakhuathlîra ngawih bo pui duh ta mai zâwkte pawh awm theih niin a langta. Mihrang aiin chhûngkhat, laina hnaivai takte an hlauhawm zawkta emaw a tih theih bawk. Hetiang chungchânga fanau enkawl dânleh naupangte ngei pawh an fîmkhur dânte hi inzîrtir kan ngai a.Counsellingah hian thil tam tak a zir theih.School naupang zîngah meizial zûk, hurna lam thil (sex), setanabiak (satanic), zû, school a\anga tlânbo, adt. a hluar ta hlein alang. An nu leh pate hriat loha an khawsak dân hi hlawhchhamnakawng a tam ta a ni. Nu leh pain an hriat pawhin tihngaihna an hrevak bawk si lo. Nu leh pa tam tak chuan an fate CounsellingCentre-ah hruai nachâng an hriat laiin nachâng hre lo an tam zâwksi. School-a an zirtîrtuten naupang eng emaw zât chu CounsellingCentre-ah an kaltîr a, an ti \ha hle mai. Hetiang hi kan fate khawvela lo nih tâk nuai avâng hian kaihhruaina an mamawhna a sâng hle.Nu leh pate leh Counsellor te \angrual a, kan fate puitlinna turkawng kawhhmuh an \ul a. Chumi atân chuan an kalna turpawimawh tak chu Counselling hi a ni.

6. Tleirâwl nun leh Beidawnna : =halaite zîngah nun beidawng,kawng dang zawh tur awm tawh loa an hriat avânga mahni intihluman tam ta te hi a râpthlâk hle mai. Intihlum tum, midangin anchhanchhuah hman hlauh avânga dam leh ta te, vawihnih vawithumchutianga tum tawh, an chhanchhuah leh hlauh \hin te pawh coun-seling centre ka \hut laiin an lo kal nual mai. Mi beidawngte hi ankhawngaihthlâk a, beiseina thar siamsak an mamawh tak meuh ani. Kan hriat ngai loh depression tih \awngkam te hi kan hre bel tahlurh mai. Hêng mite hruai chhuak tur hian thiam taka kawm anngai a. Counselling mamawh berte zînga mi an ni. Vei tham anawm tawh a ni.

Sawi tur dang pawh a la tam mai, a sei deuh tawh avângin duhtawk mai ila.Counselling Hl^wkna

Counselling hlâwkna hi sawi tur tam tak a awm laiin sawithiama harna lai a awm a. Hlâwm khata han sawi tum ila a \ha mai awm

Counselling \ulna leh hlawkna

Page 26: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

26

www.mizoramsynod.org

e. Counselling \ulna point hrang hrang kan târlan tâkte a\ang khana hlâwkna tur chu kawng tam takin a chhût theih ang.

* =um eng emaw zât chu innei turte sâwmna ka dawn zîngah“I Counselling Centre-a lo kal te kha kan ni a, lo kal ngei la kanduh khawp mai,” rawn ti an awm a. Innei thei lo tura inngaite'n hlimtaka inneihna an hmang tih han hriat chu a lawmawm a, Counsel-ling hlâwkna \ha tak niin ka hria.

* Fanau neih hnua nupa in\hen hian an fate thlengin harsatnaa siam nasa a. Counselling hmang \angkaia chhûngkua an haninsuihkhâwm leh han hmuhte hi Counselling hlâwkzia lantîrtu \hatak a ni.

* Khawvela beisei tur awma hre tawh lo, mahni intihhlum\ha bera ngai tawhten an nunah beiseina thar an han nei a, an mitmengleh khawhawi dân a\ang mai pawha hmuh theiha hlim hmêl an hanpu thar ta han hmuhte hian Counselling Centre hi a lo awm lovangtih a hlauhawm hial \hîn. Counsellor leh a pantute (Client) mai nilovin an chhûngte tân tak a lawmawm si \hîn a.

* Lungngaihna thûk tak an neih avâng a mittui nena lo kal, andihmun hrehawm tak hriatpuia Counsellor pawh mittui hrûk ve mialmial ngai khawpa boruak rit kârah Pathian hnathawh avânga lâwmnamittui leh nui hmêl nêna han inchibaite hi a hlu a, a nuam a, a vahlâwk tak êm!

* Mi \henkhat chuan an rilru hahna chu an chhûngte leh\hiante hnênah pawh an sawi lang ngam lo a, bomb puak mai theiang hian an chhûngrilah a khat tlat mai a ni. Counselling-ah an haninbun baw tak tak mai hi chu nuam an ti a, a ngaihnawm bawk a,inbun chhuahna hmun an nei \hîn hi a \ha êm êm mai a ni.

* Nu leh paten an fate tihngaihna an hriat tawh loh lo sawipuihrim hrim te hi an dam phah ve tlat \hîn. Tih takzeta veipuitu hmêlleh \awng\aina an han dawngte hian thlamuanna a pe \hîn a, an tândamdawi a tling a ni.

* Thil hlu ber leh a hlâwkna ropui ber chu, “Pathian \hatzialeh Amah belh hi a \ha ber a lo ni,” tia thinlung thar an pu \hîn hi ani. Mi zawng zawng an hlawhtling lêm lo anih pawhin mi tam takintisa leh thlarau damna an chang \hîn hian Counselling hlâwkna atilang chiang ber ang.

Page 27: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

27

www.mizoramsynod.org

(Rev. Chawngliana, Synod Moderator lo ni tawh hi Pastorhna a thawh hmain missionary-in Tripura-ah a thawk a,chumi hnuah B. Th. zirin Pastor a ni leh a. Pastor Bialhrang hrangah a awm kual bâkah Tripura Mission FieldSecretary a ni tawh bawk.Pastor hming\ha leh ngaihawmtak a ni. A pension hnuah Synod Counselling Centre,Aizawl-ah Counsellor hna a thawk a. A thil tawn a\angaCounselling chungchâng ziak tura kan sâwmna mintihhlawhtlin sak avângin a chungah kan lâwm e. Ed.)

Counselling \ulna leh hlawkna

Page 28: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

28

www.mizoramsynod.org

RORÊLNA DIK- Rev. Lalramliana Pachuau,

Moderator, MPC Synod

“Nimahsela, rorêlna dik chu lui angin luang sela, felna chuluipui kang ngai lo angin luang rawh se,” (Amosa 5:24).

A hmasa berin kohhranho leh Didakhe chhiartu zawng zawngteLal Isua hmingin chibai ka bûk a che u. Kohhran chhûngkaw tintehnênah Pathian ram lo thleng rawh se.

Kan thuchah atâna ka han thlan chu ‘Rorêlna dik’ tih a ni a.Kawng hrang hranga \hen theih ni mah sela, ka’n sawi ber turchu ‘Ram Rorêlna Dik’ (Good Governance) a ni dâwn a ni.Kan Pathian hi dik taka rorêl \hîn Pathian a nih avangin ‘rorêlnadik lo’ a ngaithei lo va. Kan Lal Isua pian hma kum zabi 8-na laivêl pawh khân Israel ramah rorêlna dikin hmun a chang lo va.Thamna an la a, mi dik zâwk dik lo zâwkah an chantîr a, b<knadik lo an khai a, duhâmnaa khatin mi retheite chanvo tur thlenginan chhuhsak a. Pafain an chhiahhlawh nulate an inzen \âwm a.An mi lian nuhoten an pasalte hlêprûktîrin zû in nân te an hmanga. An sual an sim duh loh avangin Pathian hremna nasa tak anhnam leh ram chungah a thleng ta a nih kha!

Kan rama sawrkar-na lo chelh tawh \hînte leh chelh mêktutehian rorêlna dik hi kan kengkawh tak takin kan inhria em aw?Sawrkar hnathawk tur kan lâk dânah te, hnathawktu indah lehinsawn thu-ah te, kuthnathawktute kan enkawl dânah te,hmasâwnna (development) kai rual leh kai rual loh thu-ah te, dânbawhchhia leh hl>p ru hriat chiante chunga kan hmalâk dânah te,mi rethei leh awm thei deuhte ro kan rêlsak dâna b<kna dik kankhai leh khai loh dânah te, kan kawng chhe lutuk chungchângah te,zû leh drugs tam lutuk leh zalên lutuk chungchângah te, zû khapna(MLTP Act) kan hman dân te leh thil dang dang han ngaihtuah hiankan ramah hian rorêlna dik hian hmun a changin kan hria em aw?A khawi emaw laiah hian dik lo taka thil tih a awm a ni mai lo’ngmaw? Kan Bible-in, “Dik lo takin ro in rêl tur a ni lo; tu mah duhsakbîk in nei tur a ni lo; thilpêk in la tur a ni hek lo; thilpêk chuan mi

Page 29: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

29

www.mizoramsynod.org

fingte mit a tihdelsak a, mi felte thu a tihkhawlohsak si \hîn a. Lalpain Pathianin a pek che u ram chu nung dama in luah theih nân a felchauhva chu in zâwm tur a ni,” a tih te hi hriat thar leh a va \ha em!(Deut. 16:19,20).

Kan hriat angin kumin kum tâwp dâwn lamah kan ram hruaituturte kan thlang dâwn a. Ram hruaitu \ha, rorêlna dik kengkawhthei tur mi kan thlan chhuah theih nân, thlangtu tur mipuite pawhinkan inthlanna rilruah rorêlna dik kan neih hmasak a ngai ang.Suma tihlungawi mai mai theih leh mahni dikna hralh duh khawparinawm lo kan nih chuan rorêlna dik kengkawh tur hruaitu \hakan beisei thei lo vang.

Kan Bible chuan, “ Mi sualin rorêlna an chanin mite an r<m\hîn. Dik taka lalin ro a rêl chuan ram a phuisui a, thamna a lâk chuanram a chhe \hîn,” a ti a (Thuf. 29:2b,4). Rorêlna dikin hmun a channaramah chuan remna leh muanna a awm a. Dân leh hrai palzût a ningai lo va, dân hmangin rorêlna kalpui a ni \hîn. Thiamna leh thurâwn\hain awmzia a nei a, hnathawktu taihmâkna leh thawhrimna a thlâwnngai lo va, ramin hma a sâwn a, a ding chhuak \hîn. Chutianginlehlamah - rorêlna dik lovin hmun a channaah chuan dân a lal lo va,hleih neihna avângin mipui phur a rit a. Mi hausa leh rethei kâr a hla a,thamna leh b<kna dik lo avângin mite an r<m \hîn. Thurâwn fing lehdiknain ngaihch^n a hlawh lo va. Sualin ngampa takin khawlaiah ahmêl a pho lang a, dikna leh rinawmna a kimki thung \hîn.

Pathianin a Chanchin |haa min zawn chhuahna ram luahtutekhawsak mêk dân hi Amosa te hun laia Israel-hote rorêl dân lehnun dân nên khân a inang viau tawh em aw? Ram hi Lalpa ta a nihang bawkin rorêlna pawh Lalpa ta a ni a. Rorêltuten Lalpa \ihtaka ro an rêl chuan kan ram hi khawvel tan pawh chhenfâkawmtak a la ni ang. Amaherawhchu, kan rorêl dânah Lalpa kan \ihloh chuan kan rin aiin kan chhe thui viau thung ang. Mizoram hiLalpan min pêk a ni a, hei lo hi Zofaten ram dang kan nei lo tihhre thar leh ila; he ram dung leh vângah hian Rorêlna dik chu luiangin luang se la, felna chu luipui kang ngai lo angin luangrawh se. Amen.

(He thu hi Synod News Letter, Vol. XXII No. 352, Janu-ary, 2013-ah chhuah tawh a ni. Ed).

Rorêlna dik

Page 30: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

30

www.mizoramsynod.org

MIZORAM MAMAWH: DEVELOPMENTPOLITICS

- Rev. Dr. Lawms^nga

Mizote hian hun eng emaw chen chu politics kan lo khel ve ta a,tunah tak phei chuan kan ram roreltu tur thlang turin kan in buatsaihmêk a ni a. Party tinte hian kan policy hmatheh leh au hla berah 'mirethei chhanchhuah' hi mipui hip kan tumna ber a ni awm e. Retheichhanchhuah ngai kan nih hlawm avangin heti lam policy hi kanmamawh hle bawk a ni. Mirethei chhanchhuah na atân hian partytin ten ruahmanna pawh an siam hlawm a--NLUP, MIP leh a dangte hi \ha taka hman a nih chuan an \ha hlawm vek turah ngai ila.India ram pum angin mi retheite chhawmdawlna MGNERGS- tepawh kal pui mêk niin kumin 2013-2014 atân Central sawrkarchuan cheng vaibelche singthum leh sangthum zet a dah a ni. Hengchhawmdawlna hi thil \ha tak a nih rualin hetiang ngawt hi kan rameconomic development policy a nih chuan a tawk lo ang. Chuvanginkan ram hian eng development policy nge kan mamawh, engtin ngehmasawnna \ha leh tlo chu kan neih theih ang tih hi kan politics inelna tur ni se a duhawm hle. Chuta tân chuan politician- te hian hetianglam mithiamte hi rawn nachang hria se la, tichuan political partyhrang hrang te hian economic policy hi an siam ang a, chuta \angchuan mipui hian kan duh kan lo thlang tawh mai dawn a ni.

Development Politics:Ram hmasawnna tur tak tak chuan politician-te hi a fawng

chelhtu an nih tlat avangin politics che vel hi ramin hma a sawn lehsawn loh hriltu pawimawh tak a ni. Chuvangin kan politics inhervelah hian development hi kan dah pawimawh hle a \ul a ni. Tunhma deuh kha chuan hnam hmangaihna leh remna te kha anpawimawh hle a, tunah hian an la pawimawh tho nachungin apawimawh ber chu economic lama hmasawnna hi a ni awm e.Khawvêl pum han thlir pawh hian kum zabi sawmhninhna tawp

Page 31: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

31

www.mizoramsynod.org

lam a\ang hian nationalism (hnam hmangaihna) hi economic devel-opment hian a hmakhalh ta zel a niin a lang. Chuvangin kan Zorampawh hian chu chu kan mamawh tak chu a ni. Economic develop-ment chung changah thil pathum chauh han tarlang ila.

Pakhatnaah chuan Political party- te hian inthlan dawnah elec-tion manisfesto an siam \hin a, mahse chîk taka en chuan economicdevelopment policy mumal tak nei an awm lem lo em aw tih tur ani. Party tin hian election manifesto hi uluk taka siam ni sela, an tihtheih ngei tur duanchhuak bawk se. Chu chu sawrkarna an chang anih chuan chak takin an bawhzui bawk ang. Chuvangin party elec-tion manifesto hi an hnathawh dan tur en nan mipuiin hmang ila,chuta \ang chuan tunge sawrkarna siam se \ha ang tih hi en \hin ilaa duhawm hle. Thlangtu mipui min kaihruai turin party hrang hrangmanifesto te hi mithiam, party \an bik nei loten min zir chian sak\hin se kan \hatpui a rinawm bawk.

Political party-te hian manifesto hi uluk takin an siam lem lo ani awm e. Chubâkah an manifesto bawhzui tumna tak tak an neilem lo ni te pawhin a hmuh theih bawk. Party \henkhat phei chuana thiam awm deuh nia an hriat an phuahkhawm tîr a, thil \ha nia anhriat an tih theih leh theihloh tur pawh an chian lem loh an duhthusamkha an ziak chhuak ve mai a ni awm e. Inthlan a zawh meuh chuanmahni party manifesto dahna hre lo pawh an awm an tih chu! Kanpolitician tam ber hian hmasawnna hmathlir (development vision)an nei lem lo niin a lang. Chuvangin tuna kan mamawh chu politi-cian hmasawnna ngelnghet nei tura ruahhmanna \ha leh fel nei mi ani. Chutiang bawkin party pawh hmasawnna tura ruahhmanna felleh chiang, mipui hipna tura duhthusam mai ni lo development mani-festo fel tak nei kan mamawh a. Mipuite pawhin hei hi party lehpolitician kan tehna ni se a duhawm hle ang.

Pahnihnaah chuan hmasawnna hi sum leh pai dawn tam lehleilung hausakna lamah aiin mihring nunphungah a innghat lian zawka, chuvangin hmasawn tur chuan mihring rilru chawikan hmasak angai ang. A dawngtu leh chhawrtute rilru lam inhawnna leh tumna

Mizoram mamawh: Development Politics

Page 32: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

32

www.mizoramsynod.org

tel lo chuan hmasawnna hi a chak thei \hin lo. Economist ropui takpakhat pawhin 'Leihlawn dawh i duh chuan a chhawrtu turtethinlungah dawh hmasa rawh' a tih angin hmasawn duhna thinlungleh tumna dik neih hmasak a \ul a ni. Chutiang hmasawnna \ha chuengtia neih tur nge ni ang? Kan politics au hlaah hian engtin ngehmasawnna hi kan telh ang le? Mizote hi a huho a thil ti mup mupchi, kan nawr lam chu hla nena in awi vut vut chi kan ni a. Entirnan:MNF movement, Mizo Union movement, PC movement. Kanduh emaw duh lo emaw chu chu kan hnamzia leh tih dan phung anih miau avangin chumi zulzui chuan development policy hi kanaupui a ngai a ni.

Pathumnaah chuan hmasawnna kan sawi reng rengin a dawnadawn lam chi a ni deuh zel mai. Central sawrkar a\anga dawn turinsawichhuah tam siakah kan in el a ni ber a. National party-te hiCentral sawrkara tlatlum, central puihna hmu \ha thei tur angin aninlantir a, chu chu mipui pawhin kan awih deuh chu niin a lang.Chutihlaiin regional party-te pawhin central special fund antawktarh ve bawk \hin. India rama awm kan nih avangin kanhmasawnna tur pawhin central fund a\ang lo chuan tihngaihna kanhre hrih lo pawh a ni mai thei e. Engpawhnise central fund kandawn tur India hmarchhak te tâna department hrang hrang a\angazaa sawm (10%) sawrkarin a dah sa reng pawh hi tam tham tak ani a. A dawnthleng kan siam thiam loh leh peih loh bakahhmangchang kan hriat tawk loh vang te pawhin kan dawn tur angkan dawng thei lo \hin a ni mai lo maw! Hei hi sawrkar leh athawktute mawhphurhna a ni thei bawk ang. Thiam leh ahmangchang hre tan chuan central fund haichhuah tur tam tak aawm a, entirnan, Article 275(1) ah chuan Consolidated Fund ofIndia hnuai tangin Tribal-te tihhmasawnna tur grant pek tur tih a nia, chu chu tih ngei ngei tur (Constitutional obligation) a ni. Min-istry of Tribal Affairs in he grant hi Central Sector Scheme'Grants under Article 275(1) of the Constitution' tih hnuai a\angina pe \hin a, kan ram hian hian eng chen nge kan dawn ve le?

Page 33: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

33

www.mizoramsynod.org

Ram development atân central fund haichhuah tur a tam kan tihrual hian hmasawnna tak tak nei tur chuan kan ram leilungtlawhchhana hmasawnna thawh a ngai a, chuta \ang lo chuanhmasawnna tluantling a awm thei lo. Hmasawnna tluantling kan neihtheih nân kan ram leilung a\anga kan hman theih tur kan dapchhuaha \ul a. Chu chu a rintlak tur a ni a, a taka chantir theih a ni bawk tura ni. Kan ramah hian hmasawnna \ha hai chhuah tur eng nge awmang? Oil, Gas, thing leh mau leh a dangte hmasawnna atân siam lehhman theih eng nge awm? Power siamna tur lui khuah atana remchangeng ang nge kan neih tih te leh Agriculture lam leh a dang dangahmasawnna theih dan tur ngun taka ngaituah a \ul a ni.

Sawi tur tam tak a awm thei awm e, engpawhnise economicdevelopment goal chiang tak siamin chumi chu a taka a thlen theihnatur kawng ruahmana fel tak nei a \ul a. Chu chu ti hlawhtling turincentral fund kan dawn te, kan sum neih sa leh mipui rilru sukthlêkte \an rualtir dan (mobilization) kawng kan zawng ang a. Tunahtak hian Zoramah Development goal--road map leh resourcemobalization min pe thei political party an awm em le? Awm ta semipui hian sawrkar siamtir nachang kan hria ang em le?

Kristianna leh Development Politics:Genesis bung 1 leh Sam 24 kan en chuan leilung leh a chhunga

thil awm zawng zawng hi Pathian siam a ni tih a ni. Lei leh vânsiamtu Pathian chuan thil siam zawng zawng te hi mumal nei tak\heuhin a siam a. Chung a thil siamte chu an \han dânah duh dânmumal tak a neih tlat avangin khawvêl leh a chhunga thil thlengmêkah hian a inrawlh zui zêl a. Pathian chuan khawvêla a thil tumtihlawhtling tur chuan mihringte hi a thawhpui leh kutke berah ahmang zui bawk a ni. Kristian mission zirnaah chuan mission hna hia bulthumah chuan Pathian mission (Missio Dei) a ni an ti a. Keinimihringte hi chu a thil tum tihlawhtling tura a thawhpuite chauh kanni tih a ni. Pathian mission chuan chanchin \ha hril darhna piahlamah leilung enkawlna te, rorelna dik leh ei leh bar a intodelhna

Mizoram mamawh: Development Politics

Page 34: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

34

www.mizoramsynod.org

leh thil tha lo um bo te hi a huam vekin an ngai bawk. Chuvanginkan ram kan lo intodelh theihna turin Development Politics \haleh tlo duan chhuah chu kan mawhphurhna a nih chu.

Chutiang bawkin Pathian hnam thlan Israel fate pawh kha mumalnei takin an khawsa a, an nunphung kawng tinrengah kalphung feltak an nei bawk a. Chu chuan an hnam nun pawh kawng dikzawh thei turin a \anpui nasa êm êm a ni. Ram leh hnam nunahrorelna dik leh intodelhna \ha nei tur chuan kalphung \ha leh dikneih a pawimawh êm êm a, chu tak chu keini ram pawh hian kanmamawh chu a ni.

Israel fate kha an hun hmasa lamah chuan Mizote ang maiahnam nun hlawm \ha leh khawsakna lamah pawh in tluk tlang dialdial \hin an ni a. Amaherawhchu an ramah rorelna kalphung a rawninthlak danglam chho a, an ei bar zawnna kawng pawh nasa takina rawn sawi danglam a. Chu chuan mihring khawsakhona a rawnnghawng a, dinhmun inthlauhna nasa tak a rawn hringchhuak ta ani. Dinhmun inthlauhna chuan thil \ha lo tam tak a keng tel a,mihring nun hona nasa takin a tichhe bawk \hin. Zawlneiterawngbawlna pawimawh ber pawh rethei leh hausa kar zau lutuksiam\hat a ni. Mi duham leh mahni hmasialte duh ang anga an chêta, a thiam ve lote tân kawng a awm loh chuan ramin harsatna nasatak a tawk \hin.

Kan ramah pawh hian rorelna dik vawng nung tur chuan arualkhai thei ang bera kan \han tlan theihna hi ngaihtuah a ngai a.Hmasawnna kawngah \hang viau mah ila kan \han dan a rual lohchuan remna leh muanna a awm tak tak thei lo. Chuvangin Mizotehian hmasawn kan duh a, rorelna dik leh \ha kan duh tak zet a nihchuan kan zavaia rualkhai taka kan hmanho theih tur Develop-ment Politics duanchhuah leh chumi tihlawhtling tura theih tawpchhuah hi kan tih makmawh chu a ni. Chu chu lei leh vâna leh achhunga thil awm zawng zawngte neitu leh enkawltu Pathian ringtutetih awm reng a ni bawk.

Page 35: Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board … thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ... Pathian thu hre bawk si, ... A inpuanna kal tlanga miten Pathian chungchâng

35

www.mizoramsynod.org