devrimci isci sendikalari konfederasyonunun turk calisma hayatindaki yeri place of confederation of...

8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar

1/135

T.C.

KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONUNUNTRK ALIMA HAYATINDAK YER

YKSEK LSANS TEZ

YASEMN OLGA

ANABLM DAL: ALIMA EKONOMSPROGRAMI: ALIMA EKONOMS

KOCAEL - 2006


2/135

2

T.C.KOCAEL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONUNUN

TRK ALIMA HAYATINDAK YER

YKSEK LSANS TEZ

YASEMN OLGA

ANABLM DAL: ALIMA EKONOMSPROGRAMI: ALIMA EKONOMS

DANIMANI :PROF. DR. AHMET SELAMOLU

KOCAEL - 2006


3/135

3

T.C.KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONUNUN TRKALIMA HAYATINDAK YER

YKSEK LSANS TEZ

Tezi Hazrlayan : YASEMN OLGATezin Kabul Edildii Enstit Kurulu Tarihi ve No : 13/09/2006 - 2006/16

Prof. Dr. Ahmet Yrd. Do. Dr. Sayim Yrd. Do. Dr. BetlSELAMOLU YORGUN URHAN

KOCAEL 2006


4/135

4

NSZ

Bu almann amac, Devrimci i Sendikalar Konfederasyonunun (DSK)

Trk alma hayatndaki yerini belirlemektir. Trkiyede ikinci byk

konfederasyon olarak faaliyet gsteren DSKin, Trk sendikaclk hareketinde

nemli admlar atm olmas, tad snf sendikacl kimlii tez konusu

seimimde etkili olmutur.

Sendikacln, Trkiyede ve dnyada youn olarak tartld bir srete

bulunmaktayz. Sendikal hareketin sorunlar lkemizde de, ska dile getirilirken,

Trkiyede konfederal rgtlenmelere ynelik ok az sayda alma bulunmaktadr.

Bu anlamda, zellikle DSKin son dnem politikalarnn incelenmesi endstriilikileri anlamnda faydal olacaktr. 1999 depremi ile, DSKin Merterde bulunan

Genel Merkez binas hasar grm, ariv yeniden dzenlenememitir. Bu alanda

yeterli kaynak bulunmamas, almay zorlatrmtr.

DSKin Trk alma hayatndaki yeri konulu tez almamn

tamamlanmasnda her zaman yol gsteren, danman hocam Prof. Dr. Ahmet

SELAMOLUna, gr ve nerileri ile beni ynlendiren Yrd. Do. Dr. Sayim

YORGUNa ve Yrd. Do. Dr. Betul URHANa deerli katklarndan dolayteekkrlerimi sunarm.

Mays 2006 Yasemin Olga


5/135

5

NDEKLER

NSZ....I

NDEKLER..II

ZET IVABSTRACTV

KISALTMALAR..VI

TABLO LSTES..VIII

GR...1

BRNC BLM

1980 NCES DSK, KURULUUNDAN FAALYETLERNN

DURDURULMASINA1. 1960-1980 YILLARI ARASI TRK ALIMA HAYATI.3

1.0. Ekonomik ve Sosyal Yapnn Deerlendirilmesi......4

1.1. 1960 Sonras alma Hayatnn Yasal erevesi...11

1.2. 1960lar Trkiyesinde DSK-Siyasi Parti likisi..14

1.3. Dnemin i Hareketleri....... 20

2. DSKN KURULUU ve GELM.....25

2.0. Kurululkeleri.......................27

2.1. Ynlendirici Temel lkeler..28

2.2. rgtsel lkeler...28

2.3. rgtlenme Sreci .....29

2.4. 15-16 Haziran 1970......32

2.5. 1 Mays 1976-1977 ....38

3. 1980 HTLAL VE DSKN FAALYETLERNN DURDURULMASI.......40


6/135

6

KNC BLM

1980DEN GNMZE DSK VE YENDEN YAPILANMA

4. 1980DEN GNMZE TRK ALIMA HAYATI................44

4.0. Ekonomik ve Sosyal Yapnn Deerlendirilmesi...........45

4.1. 1980 Sonras alma Hayatnn Yasal erevesi.........53

4.2. 1980 Sonras Siyasal Yaam......58

4.3.Yeni Dnem i Hareketleri......60

5. DSKNYENDEN FAALYETLERNE BALAMASI VE YAPILANMA. 68

5.0. Yeni Sendikal Aray.........77

5.1. Herkes in Btn nsan Haklar Projesi..... 82

5.2. Emekilerin ABye Yaklamlar almas......... 85

5.3. DSKin Yasal Dzenlemelere Bak...... 86

5.4. DSKe Ynelik Eletiriler...........89

5.5.Uluslararas Kurulularla likiler......... 93

5.5.0.Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu ve DSK .......93

5.5.1.Avrupa Sendika Konfederasyonu ve DSK........95

NC BLM

1980 NCES VE SONRASI DNEMDE DSKE YNELK BR

DEERLENDRME

6. DEEN KOULLARDA SENDKACILIK VE DSK 97

7. K DNEM ARASINDA KARILATIRMA.........101

7.0. Temsil Gc.....102

7.1. Bamsz Snf ve Kitle Sendikacl Anlay...104

7.2. rgtlenme......108

7.3. ki Dnem Arasndaki Dier Farkllklar....111

SONU116YARARLANILAN YAYINLAR...118

ZGEM123


7/135

7

ZET

lkemizde sendikaclk hareketi, emein mcadelesi ile balamamtr.

Esasen sendikaclk, yasal dzenlemelerin ekillendirdii bir alan olmutur. Oysa

sendikal geliim ve hareket, rgtlenme hak ve zgrlklerini dzenleyen yasalarn

tesinde ekonomik, sosyal, siyasi gelimeler ile yakndan ilikilidir. DSK,

ululararas alanda sendikalarn altn an yaad bir dnemde domu ve

gelimitir. lkemizde ise, snf sendikacl iddias ile kurulmutur. Ancak, 12

Eyll 1980 Trkiyede sendikaclk ve DSK iin bir dnm noktas saylmaktadr.

Bu tarihte, DSKin tm malvarlna elkonularak 12 yl sreyle faaliyetleri

durdurulmutur. Snf ve kitle sendikacln savunan DSK, ancak 1992 ylnda

faaliyetlerine yeniden balamtr. 1980 sonras dnemin ekonomik, yasal, siyasi

koullar sendikaclk hareketi asndan bir ansszlk olarak nitelendirilebilir. 12

Eyll 1980 ihtilali ile, sendikacln pasifize edilmesinin yansra, DSK de sendikal

hayatn dnda braklmtr. Yeniden faaliyete getii 1992 ylndan gnmze,

DSKin Trk alma hayatndaki yerini deerlendirdiimizde, 1980 ncesi

dnemin gcne kavuamadn sylemek yanltc olmayacaktr.


8/135

8

ABSTRACT

Trade unionism movement in our country shaped by legal arrangements, it

did not start as a result of workers struggle. However, trade unionism movement and

evaluation of trade unionism are related to economical, social, political growth

beyond the contents of legislation about freedom of association. DSK was born and

grew up in trade unionisms golden age in internetaional area. It was founded on

trade unionism of classes. However, 12th of September is known as turning point of

trade unionism and Confederation of Revolutionary Workers' Trade Unions of

Turkey (DSK). At that time, DSK was impounded and its activities were stopped

for 12 years. But, in 1992, DSK, which defends trade unionism of classes, was

continued to activities again. After 1980, economical, legal and political conditionswere unluckiness for trade unionism. With the army coup in 1980, not only trade

unionism was made passive but DSK was also left out of the unionist life. When we

evaluate the position of DSK from it was continued to activities again -1992- till

today, it will not be misleading to say :it hasnt caught its power before 1980.


9/135

9

KISALTMALAR

A.I.D : ABD Uluslararas Kalknma Tekilat

AFL-CIO Amerikan i Sendikalar Federasyonu

a.g.e. : Ad geen eser

a.g.m. : Ad geen makale

a.g.r. Ad geen rapor

a.g.t. Ad geen tez

AP : Adalet Partisi

CHP : Cumhuriyet Halk Partisi

DE Devlet statistik Enstits

DSK : Devrimci i Sendikalar KonfederasyonuDGM : Devlet Gvenlik Mahkemeleri

DP : Demokrat Parti

DPT : Devlet Planlama Tekilat

DYP : Doru Yol Partisi

ETUC : Avrupa i Sendikalar Konfederasyonu

(European Trade Union Confederation)

GSMH : Gayrisafi Milli Hasla

HAK- : Hak i Sendikalar KonfederasyonuICFTU : Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu

(International Confederation of Fee Trade Unions)

IMF Uluslararas Para Fonu

KESK Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu

KT Kamu ktisadi Teebbsleri

MESS Trk Metal Sanayicileri Sendikas

MEDA Trkiye Avrupa-Akdeniz Ortaklk Projesi

MSK : Milliyeti i Sendikalar KonfederasyonuOECD : Ekonomik birlii ve Gelime Tekilat

(Organisation for Economic Cooperation and Development)

SADA : Sendikalararas Dayanma Anlamas

SHP : Sosyal Demokrat Halk Partisi

SK : Sendikalar Kanunu


10/135

10

SSGSS Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas

TESK Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu

TSGLK : Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu

TP : Trkiye i Partisi

TSK : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu

TKP Trkiye Komnist Parti

TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

TUC ngiltere i Sendikalar Konfederasyonu

TRK- : Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu

TTB : Trk Tabipleri Birlii


11/135

11

TABLO LSTES

Tablo 1. 1963-1977 Dneminde Yllk Ortalama Sektrel Byme Hzlar ( %)

( Sabit Fiyatlarla).6

Tablo 2. Trkiyede alma Durumu (Bin kii) 8Tablo 3. Fiyat Art Oranlar (%)9

Tablo 4. Gelir Yzdeleri (1973)...9

Tablo 5. 1967 Ylnda DSKe Bal Sendikalar ve ye Saylar.30

Tablo 6. 1979 Yl Direnilerin Konfederasyonlara Gre Dalm..38

Tablo 7. 12 Eyll Sonras DSK Ynetici ve yelerine Verilen Cezalar..43

Tablo 8. 1979-1989 Yllar Arasnda Gnlk cretler..47

Tablo 9. Fiyatlar Genel Seviyesindeki Yllk Deimeler (%)..49

Tablo 10. 1980-2005 Yllar sizlik Oranlar51Tablo 11. 1996dan Gnmze Grev Uygulamalar .67

Tablo 12. Yllara Gre Toplu Szlemeleri...68

Tablo 13. DSKe Bal Sendika ye Says.72

Tablo 14. Sendika ye Saylarnn Konfederasyonlara Gre Dalm.75

Tablo 15. Ocak 2006 DSKe Bal Sendikalar ve ye Saylar...76

Tablo 16. Referandum 2006 Sonular..81

Tablo 17. Herkes in Btn nsan Haklar Projesi rnek Anket Sonular.84


12/135

12

GR

i snfnn hak ve karlarn savunabilmesi iin birlikte hareket etmesi ve

rgtlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, sendikal rgtlenmeler ortaya kmtr.

Trk sendikaclnn 1947 ylnda 5018 Sayl i ve veren Sendikalar veSendika Birlikleri Hakkndaki Kanun ile balad kabul edilmektedir. 1950li

yllarda stanbul i Sendikalar Birlii ad ile stbirlik kurulmutur. Bu yllarda,

blgeleri kapsayan ii birliklerinin kurulduu bilinmektedir. i birlikleri

konfederal rgtlenmeye zemin oluturmu, 1952 ylnda Trkiye i Sendikalar

Konfederasyonu (Trk-) ad altnda, ilk konfederasyon kurulmutur. Trk-

iindeki gr ayrlklar daha sonra blnmeye neden olmu, 1967 ylnda Devrimci

i Sendikalar Konfederasyonu kurulmutur.

Bu almann amac, DSKin Trk alma yaamndaki yerini tartmak

ve yaklak 40 yllk dnemdeki deiimi deerlendirmeye almaktr. Bu balamda,

39 yllk DSK tarihi, blmde incelenmitir. Birinci blm, DSKin kurulduu

dnemden 1980 htilaline kadar geen sreci kapsamaktadr. Bu blmde, 1960lar

Trkiyesinin ekonomik, sosyal ve siyasi panoramas, DSKin alma hayatna

katlm, rgtlenme sreci, dnemin ii hareketleri ve 1980 ihtilali ile DSKin

faaliyetlerinin askya alnmas yeralmaktadr.

kinci blm, 12 Eyllden 2006 ylna kadar geen srede DSKi

kapsamaktadr. Bu blmde, 12 Eylln ekonomik, sosyal, siyasi yaamda yaratt

olumsuz koullar, DSKin yeniden alma hayatnda yer almas, faaliyetlerinin

serbest braklmas, yeni sendikal aray ve faaliyetler, DSKe ynelik eletiriler ve

uluslararas sendikal rgtler ile ilikisi yeralmaktadr.

DSKin faaliyetlerinin askya alnd 1980 ylnda yaklak 600 bin yesi

bulunmaktayd. Ancak DSKin 12 yl sendikal yaamdan uzak kalmas, Trkiyede

ve dnyada yaanan gelimeler DSKin kitleleri harekete geirme kapasitesini

olumsuz etkilemitir. Yeni dnemde benimsenen ada sendikaclk anlay ile,

DSKin kurulutaki kimliinin deitiini syleyebiliriz. Gnmzde de DSK, en

ok bu yn ile eletirilmektedir.


13/135

13

Son blmde, son yllarda Trkiyede ve dnyada sendikal hareketin iinde

bulunduu krize deinilmektedir. Son yllarda sendikalar hzla ye kaybetmektedir.

Deien koullara uyum salamak iin dnyada, yeni sendikal stratejiler

benimsenmektedir. Ancak lkemizde, yeni retim teknolojilerine, deien igc

profiline ynelik stratejilerin hayata geirilemediini syleyebiliriz.

Deien koullarda sendikacln ele alnd bu blmde, 1980 ncesi ve

sonras dnemde DSKin yaad deiime de yerverilmi, iki dnem arasnda

karlatrma yaplmtr. DSKin iki dnemde birbirinden farkllaan yanlar, temsil

gc, snf ve kitle sendikacl anlay ve i rgtlenme asndan ele alnmtr.


14/135

14

BRNC BLM

1980 NCES DSK, KURULUUNDAN FAALYETLERNNDURDURULMASINA

1. 1960-1980 YILLARI ARASI TRK ALIMA HAYATI

lkelerin sosyo-ekonomik yaps, yasal dzenlemeler, siyasal ve kltrel

unsurlar sendikalamay etkilemektedir. Bu unsurlar dnemlere gre farkllk

gsterdiinden Trk sendikacl da dnemlere gre farkllk gstermektedir.

1960-1980 yllar arasnda Trkiye alma hayatn incelerken ekonomik-

sosyal, siyasi yapya ve yasal dzenlemelere deinmek gerekecektir. 1950li yllarda

sren ekonomik bunalm, sorunlara zm oluturacak yeni ekonomik politikaaraylarn gndeme getirmitir. 1960l yllarda ekonomik sorunlara zm olarak

planlama fikri nem kazanm, planlama bir kurum olarak 1961 Anayasasnda

yeralmtr. Hedeflenen ithal ikameci sanayileme modeli ile greceli olarak

toplumsal refah artm ancak bu geliim 1970li yllarn ortalarna kadar

srebilmitir. 1971-1980 yllar arasnda sosyal ve ekonomik sorunlar yeniden

artmtr.

Yasal unsurlar da sendikalama ile yakndan ilgilidir. 1961 Anayasas, 274

sayl Sendikalar Kanunu (SK) ve 275 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt

Kanunu (TSGLK), Trkiye alma yaamnda bir dnmn simgesi olarak

nitelendirilebilir. Yasalarda sendikal zgrlkleri dzenleyen hkmler, ok sayda

ii sendikasnn rgtlenmesine zemin hazrlamtr. 1960l yllarn balarnda,

yaklak olarak sendikalarn ye says 300 bin iken, 1980li yllara doru 1,5

milyonu bulmasnda yasalarn olumlu etkisi gzard edilemez.1

Yasalarla geni haklarn tannd bu dnemde, 1952 ylnda Trkiye i

Sendikalar Konfederasyonunun (Trk-) kurulmasndan sonra, 1967 ylnda

demokratik snf sendikacl anlayn benimseyen Devrimci i Sendikalar

Konfederasyonu (DSK) kurulmutur. Bu blmde, ii hareketinin gelitii

1 Lastik-, Lastik- Sendikas 24. Olaan Genel Kurul alma Raporu 2003, s.88.


15/135

15

yllardan ve DSKin kuruluundan 1980 ihtilaline kadar geen sre

deerlendirilmeye allmtr. 1960l yllarda, sendikalar bask altnda tutmaya

ynelik anlay devleti ynetenlerce terkedilmi, zgrlk anlay egemen

olmutur. Ancak, siyasi basklarn tam anlamyla yok olduunu syleyemeyiz. 1971

muhtras, 1980 ihtilali zgrlk anlayn srdrlemediinin gstergesidir.

1.0. EKONOMK VE SOSYAL YAPININ DEERLENDRLMES

1930lu yllarda devletin ekonomide rolnn byk olduunu grmekteyiz.

Devletin iktisadi alandaki arlnn nedeni olarak, sanayileme srecini

hzlandrmak gsterilebilir. Bu dnemdeki devletilik anlay Hershlagn tanm ile

rtmektedir. Devletilik, zel giriimciliin ve zel sermayenin ie yarar bireyyapamayacak kadar zayf olduu bir lkede, devletin ulusal kalknma ve ulusal

savunma temel amacyla snai faaliyette bir nc, bir ynetici olarak ne kmas

durumudur.2

1930lu yllardan 1960l yllara kadar, kamu kesimi ve zel sektrn

tamamlayc rol stlendii sylenebilir. 1950 genel seimleriyle liberal gr temsil

eden Demokrat Parti (DP) iktidara gelmi, Cumhuriyet Halk Partisinin (CHP)

izledii devleti ekonomi politikasndan uzaklalmtr. Buradan hareketle, siyasigelimelerin, dnemin ekonomi politikalar zerinde nemli bir etken olduu

sylenebilir. CHP ve DP iktidarlarnn, sendikalara grev hakknn tannmasna

olumlu bakmadklar bilinmektedir.3

1950-1960 yllar arasnda planlama iin gerekli olan d kaynak

salanamam, plansz bir dnem geirilmi, dengeli gelime salanamamtr. II.

Dnya Savandan sonra, liberal ekonomiye geildiinden, d kaynak kullanm

nem kazanmtr. Bu dnemde, genilemeci para ve maliye politikas enflasyonukrklemi, demeler dengesi aklarnn artmasna neden olmutur.4Ancak, kamu

sektr ile ibirlii yapan zel kesim iin gelime yllar olduu sylenebilir. 1960l

2 Hseyin ahin, Trkiye Ekonomisi, 7.b, Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar, 2002, s.59.3 Adnan Mahiroullar, Trkiyede Sendikalama Evreleri ve Sendikalamay Etkileyen

Unsurlar, Cumhuriyet niversitesi ktisadi dari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Say 1, s.166.4ahin, a.g.e, s.131.


16/135

16

yllarn sanayileme stratejisi ile, tketim mallarna olan talebin pompalanmas zel

kesimin sanayi sektrnde genilemesine olanak tanmtr.5

1950li yllarn sonlarnda yaanan ekonomik bunalma zm olarak,

ekonominin bir plana balanmas fikri nem kazanmtr. 1960 ylnda yaanan

askeri darbe ile, ekonominin plana balanmas dncesi asker ve sivil brokratlar

tarafndan kabul grnce, planlama bir kurum olarak 1961 Anayasasna girmitir.

1950-1960 dneminde brokratlar, ekonominin kalknma planlarna balanmas ile

kaybettikleri glerini yeniden kazanacaklarna inanmlardr. Ekonomik istikrar

sayesinde sanayileme hamlesinin balayabileceini dnen sanayiciler, planlama

anlayn desteklemitir.6 D kredi evreleri de, kredilerin planlama ile daha etkin

kullanlacan, istikrarl bir ortam yaratlacan savunmutur.

Ekonominin karma ekonomik sistem ilkelerine gre yrtlecei, kamu ve

zel kesimlerin birbirlerini tamamlayacak ekilde ekonomide yeralaca 1961

Anayasasnda hkme balanmtr. 1960 ylnda Devlet Planlama Tekilat (DPT)

kurulmutur. Bylece, 1962 ylndan itibaren Trkiyede planl kalknma dnemi

balamtr. Kalknma planlar ile ithal ikameci sanayileme modeli hedeflenmitir.

Sosyal adaletin yaygnlatrlmas ve gelir dalm eitsizliinin uygulanacak sosyal

ve mali politikalarla azaltlmas, zerinde durulan nemli noktalardandr. 1960l

yllar iednk sanayileme diye de adlandrlan ithal ikameci sanayileme modelierevesinde i piyasaya ynelik retim hacminin artt, toplumsal refahn

ykseldii yllar olmutur.7

Toplumsal refahn artt bu yllarda, sendikalar bir tehdit olarak

alglanmam, ii sendikacl sistemin bir paras olarak kabul grmtr. Mevcut

ekonomik koullar sendikalarn gelimesine olanak tanmtr. ednk retimin

yapld ekonomide, arz karlayacak talebin yaratlmas gerekmektedir. Bu da, reel

cretlerin artrlmas yolu ile mmkn olabilecektir. Ekonomik ve sosyal gelimelereparalel olarak ii sendikalar da gelime gstermitir. i snfnn kazanmlar

artmtr.

5 Petrol-, Trkiyenin Sanayilemesindeki Gelimeler, Petrol- Yll (1991), Yayn No:28,s.531.

6ahin, a.g.e, s.132.7 lk Hatman, 2003 Trkiyesinde Esnekliin Yasas ve Sendikal Harekete Etkileri, Petrol-

Yll (2000-2003), Yayn No:85, stanbul, 2003, ss.344-345.


17/135

17

Dnemin ilk yars (1960-1970), gelime yllar olarak nitelendirilebilir.

Ancak 1970li yllarn ortalarnda, dnyada altn a sona ermi, ekonomik ve

sosyal sorunlar ciddi boyutlara ulamtr. zellikle sanayi geleneinden yoksun

lkeler, krizle kar karya kalmtr. 1971-1980 yllar aras bunalm yllar olarak

deerlendirilebilir.8 Bu dnemde ykselen enflasyonun sorumluluu bir anlamda

sendikalara yklenmi, sendikalarn cret-fiyat yar yolu ile enflasyonu srekli

kld dile getirilmitir.9 Sendikalarn ekonomik gelimelerin nnde engel olarak

grld bilinmektedir.

Tablo 1: 1963-1977 Dneminde Yllk Ortalama Sektrel Byme Hzlar ( %)(Sabit Fiyatlarla)

1963-1967 1968-1972 1973-1977 1978

(a) (b) (a) (b) (a) (b) (a) (b)Tarm 4.2 3.2 4.1 3.1 3.7 3.3 4.1 2.7

Sanayi 12.3 9.7 12 7.6 11.4 9.9 8 3.7

Hizmetler 6.8 7.9 6.3 7.7 6.8 7.9 6.1 4

naat 10.7 8 7.2 6.6 11.9 7.1 - -

Ulatrma 10.5 7.2 7.2 7.8 8.2 9.2 - -

GSYH 6.9 6.4 6.8 6.1 7.6 6.9 5.9 4.3

GSMH 7 6.7 7 6.9 7.9 6.5 6.1 1.2

Notlar: (a) Plan Hedefleri(b) Gerekleme

Kaynak: Hseyin ahin, Trkiye Ekonomisi, 7.b, Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar, 2002, s.141.

Tablo 1, gelime yllar ile bunalm yllar arasndaki farkll aka ifade

etmektedir. Tabloda, yllk ortalama sektrel byme hzlarnn, plan hedeflerine

yaklat grlmektedir. 1963-1977 yllar arasnda, sektrlerin byme hzlar

dengelidir. Ancak tarm, sanayi ve inaat sektrlerinde, gerekleme oran plan

hedeflerinin gerisinde kalmtr. Hizmetler sektrnde, gerekleme oranlar plan

hedeflerini amtr. Hizmetler sektrndeki bymenin 1960l yllara dayandn

syleyebiliriz. Tarm sektrnn byme hzlar, yllara gre srasyla, %3.2, %3.1,

%3.3tr. Ancak 1978 ylnda bu oran, %2.7ye dmtr. Sanayi sektrndeki

1973-1977de %9.9 olan gerekleme oran 1978de %3.7ye dm, byme hz

8 ahin, a.g.e., s. 180.9 Yusuf Balc, Sendikaclk ve Toplu Pazarlk Ekonomisi, stanbul:Alfa Yaynlar, 1999, s.17.


18/135

18

%62 orannda azalmtr. Ekonomik krizin, sanayi sektrn daha fazla etkilediini

syleyebiliriz.

1963-1977 yllar arasnda yllk ortalama sektrel byme hzlarna ek

olarak, sektrlerin Gayrisafi Milli Hasla (GSMH) iindeki paylarna bakmak faydal

olacaktr. DPT verilerine gre, tarm, sanayi ve hizmet sektrlerinin GSMH iindeki

payna bakacak olursak, tarm sektr 1963 ylnda %38.1, 1975te %24.3tr.

Sanayinin GSMH iindeki pay, 1963 ylnda %15.6 iken, 1975 ylnda %23.7ye

ykselmitir. Hizmetler sektr ise, 1963te %46.3den 1975 ylnda, %52.9a

ykselmitir.10 Tarmn GSMH iindeki pay 12 ylda, % 36 azalrken, sanayinin

pay % 51, hizmetler sektrnn pay %14 artmtr. Tarmn GSMH iindeki grece

arl azalsa da, sanayinin payndaki deiim bu dnemde, hedeflenen sanayilemeamacna ulalamadn gstermektedir.

Bu balamda, mevcut sendikalarn hizmet sektrnde rgtlenme

geleneinden yoksun oluu, sendikacl olumsuz etkilemektedir. Sendikalama

eiliminin sanayi sektrnde, hizmetler sektrne gre daha yksek olduu

bilinmektedir.11stihdamn ya, cinsiyet, eitim, nitelik vb. itibariyle yaps sanayi ve

hizmetler sektrnde farkllamaktadr. Buna bal olarak sendikalar, farkl bir

potansiyel ye kitlesi ile kar karya kalmaktadr. Geleneksel ii tipi deimekte,igcnn vasf dzeyi artmaktadr. stihdamn yapsndaki bu deiim, ii

sendikalarnn gndeminde olan gelimeler arasnda yeralmaktadr.

1960-1980 dnemi alma hayatna baktmzda, gnmzde de temel bir

sorun olan isizlik gze arpmaktadr. Tablo 2ye gre, 1963 ylnda, toplam igc

talebinin, toplam igc arzn karlad grlmektedir. sizlik oran, 1963 ylnda

%8.8 iken, 1975 ylnda %17.3e ykselmitir.12 Toplam nfus 1965 ylnda 31,391

iken, 1975 ylnda 40,348e ykselmitir.13 1980de 44.7 milyona kan nfus, %61artmtr. stihdam art, nfus artnn gerisinde kalm, mevcut nfusu

karlayacak istihdam olana yaratlamamtr.

10 DSK, 6. Genel Kurul alma Raporu, stanbul: Gzlem Matbaas, 1977, s.27.11 Balc, a.g.e., s.45.12 DSK, a.g.r, s.43.13 Petrol-, Trkiyede Sanayileme ve stihdam Eilimleri, Petrol- Yll (1991), Yayn No:28,

s.554.


19/135

19

Tablo 2: Trkiyede alma Durumu ( Bin kii)

1963 1975

1. Toplam gc Arz 12.396 16.410

2. Toplam Yurtii gc Talebi 12.055 14.314

Tarm 9.267 8.705

Sanayi 1.013 1.759

Hizmetler ve Bilinmeyen 1.775 3.850

3. Yurtdndaki i Says 36 815

4. Tarmd isizler 305 1.281

5. Tarmda en faal mevsimde isiz says 750 750

6. Toplam siz Says ( 3+4+5) 1.091 2.846

7 sizlik Oran (1/6) %8.8 %17.3

Kaynak: DSK 6. Genel Kurul alma Raporu, 22-26 Aralk 1977, Gzlem Matbaas, s.43.

Tablo 2ye gre, lkemizdeki isiz says, 12 ylda %161lik art

gstermitir. Bunun nedenleri arasnda, tekellemenin artmasyla, kk ve orta

lekli iletmelerin kapanmas, retim teknolojisinin gelimesi, sanayileme hznn

yeni alma alanlar yaratmada yetersiz kalmas gsterilebilmektedir. Tarmd isiz

ve yurtdndaki isiz saysnda da art gzlemlenmektedir. sizlik, alanlarn

cretleri zerinde bask yapmakta, cret artlarn snrlandrmaktadr. sizliin

artmas sonucu sendika yeliinin azalmas, sendikalarn gcn tehdit etmektedir.14

sizlik ile birlikte fiyat artlar, dnemin yaam koullarn arlatrmtr.

Tablo 3, 1965-1975 yllar arasndaki fiyat art oranlarn gstermektedir. 1970-1975

dnemindeki fiyat artlar, 1965-1970 dnemindeki artn yaklak 4 katdr. Fiyat

artlarnn, 1975 ylndan sonra kontrolden ktn syleyebiliriz. Bu artta,

sendika yesi ii cretlerinin, fiyat artlarn takiben ykselmesi etkilidir.15

Aadaki verilere karn, iverenler, cretleri drerek karlarn bu yoldan daha da

artrmak amacyla, fiyat artlarn cret artlarna, dolaysyla sendikalara

yklemilerdir.16

14 Balci, a.g.e., s.38.15ahin, a.g.e., s.165.16 DSK, a.g.r., s.51.


20/135

20

Tablo 3: Fiyat Art Oranlar (%)

Yl Toptan Eya Fiyatlar

Endeksi

Ankara Geinme

Endeksi

stanbul Geinme

Endeksi

1965 109.4 107.6 104.8

1970 145.7 148.3 155.6

1975 343.2 331.4 365.8

1965-1970art

33.2 37.8 48.5

1970-1975art

135.6 123.5 135.1

Kaynak: DSK 6. Genel Kurul alma Raporu, Ankara: 1977, s.51.

Enflasyonun yansra gelir dalm adaleti de son derece bozulmutur.Tablo4, yaanan toplumsal adaletsizlii, eitsizlii gzler nne sermektedir. En

yksek gelirli %20lik dilim, toplam gelirin %56.5lik ksmna sahiptir. Gelirin

yardan fazlas, bu yksek gelirli dilim tarafndan kullanlmaktadr. Maa ve

cretlilerin toplam gelir iindeki paynn 1977 ylnda en yksek seviyeye, yani

%36.8e kt bilinmektedir.

Enflasyon, emekilerin satn alma gcn drmektedir. 1970 ylnda

yaanan develasyonla cret fiyat yar balam, fiyat artlar cret artlarna,cretlerin art tekrar fiyat artlarna neden olmutur. 1970 ylnda dnyada yaanan

olumsuz konjonktre ramen toplu pazarlk sisteminin etkisiyle bu durum cretlere

daha ge yansmtr, bu nedenle ykselme 1977 ylna kadar srmtr.17

Tablo 4: Gelir Yzdeleri (1973)

Aile Yzdeleri Gelir Yzdeleri

En dk gelirli %20 aile 3.5

kinci %20 aile 8.0

nc %20 aile 12.5

Drdnc %20 aile 19.5

En yksek gelirli %20 aile 56.5

Kaynak: DSK 6. Genel Kurul alma Raporu, Ankara: 1977, s.52.

17 Sami Gl ve Mahmut Bilen, 1980 Sonras Dnemde Gelir Dalmnda Meydana GelenDeimeler, Yeni Trkiye Dergisi, Say:6, Eyll-Ekim 1995, s.162.


21/135

21

1961-1973 yllar arasnda Yabanc Sermayeyi Tevik Yasasna gre,

uluslararas tekeller lkemizde 1 milyar 375 milyon liralk yatrm yapm, ancak

ayn dnemde 1 milyar 63 milyon lira dar transfer etmilerdir.18 zel yabanc

sermaye 1970 ylnda en yksek seviyesine ulamtr. Sonraki yllarda yabanc

sermayenin tekrar azalmakta olduu grlmektedir.

1970-1980 bunalm yllarnn temel sorunlar, enflasyon, sanayi yaps, dk

cretler, isizlik, gelir dalm adaletinin salanamamas, sosyal gvenlik

hizmetlerinin yetersizlii olarak sralanabilmektedir. 1975 ylnda, alan nfusun

sadece %24 sosyal gvenlik hakkna sahiptir.19 Bu oran, alanlarn byk

ounluunun sosyal gvencesi olmadan altn gstermektedir.

1970li yllar ekonomik ve sosyal nitelikli sorunlarn artt yllar olmutur.

1970 yl sonrasnda, teknolojik gelimenin hzlanmas, retim srecinde igcnn

nitelik deiimi, hizmet sektrnn arlk kazanmas istihdamn yapsn

etkilemitir. 1970 ylndan sonra ekonomik bymenin yavalamas, yaanan petrol

oklar, isizlik sorununun artmas, devletin endstri ilikileri sisteminde aktif rol

oynamasn gerektirmitir.

1980li yllarn banda, karma ekonomi anlayndan vazgeilmi,sanayileme politikalar ekonominin ana ekseni olmaktan karlmtr.20 1960-

1970li yllardan kalan sektr yap deimemi, sadece varolduu ekliyle

korunmutur. 1980 ylndan sonra Trkiyede ekonomik, politik ve sosyal ynden bir

deiim srecine girilmitir.

ktisadi gelime yllar olarak adlandrlabilecek 1960-1970 yllar sendikal

hareketin gelitii yllar olmutur. Ancak 1970 ylndan sonra dnyada ve Trkiyede

yaanan kriz sendikacl olumsuz etkilemitir. 1970li yllardan sonra ekonomikyapda istikrar salanamam, kk lekli iletmelerin ekonomideki arl artm,

sanayide alan igc snrl kalm, isizlik ve kaytd istihdam artmtr. Buna

bal olarak da sendikalarn alma hayatndaki etkinlii ve gc azalmtr. Ancak,

18 DSK, a.g.r., s.30.19 DSK, a.g.r., s.53.20 Trkiyenin Sanayilemesindeki Gelimeler, a.g.e., ss.533-534.


22/135

22

ekonomik etkenlerin yansra, endstri ilikilerinin yasal erevesi de sendikal

hareketi ekillendirmektedir.

1.1. 1960 SONRASI ALIMA HAYATININ YASAL EREVES

1961 Anayasas, 1963 ylnda yrrle giren 274 sayl Sendikalar Kanunu

(SK) ve 275 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu (TSGLK), alma

hayat asndan birok deiime zemin hazrlamtr. Yasalar ile genileyen sendikal

haklar yaklak yirmi yl alma hayatna yn vermitir.

1961 Anayasas ile demokratik, hukuk, sosyal devletin temeli atlmtr.

Sosyal devlet ilkesi ilk kez, 1961 Anayasasnda yeralmaktadr. Anayasada,

alma hakk (md.42), alma artlar (md.43), dinlenme hakk (md.44), adil cret

(md.45), sendika kurma hakk (md.46), toplu szleme ve grev hakk (md.47)de

dzenlenmitir. Anayasann 46.maddesinde, alanlar ifadesi kullanlm, bylece

memurlar ve iilerin sendika kurma hakkna sahip olduu belirtilmitir. Ancak 1971

ylnda 46. maddede deiiklik yaplm, alanlar yerine iiler szc

getirilmitir.

Anayasal bir hak olan sendika kurma hakk, Anayasann 46. maddesinde

yle ifade edilmitir. iler ve iverenler, nceden izin almakszn sendikalar ve

st kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten ayrlma hakkna

sahiptirler. Bu haklarn kullanlnda uygulanacak ekil ve usuller yasada

gsterilmitir. Yasa devletin, lkesi ve milletiyle btnlnn, milli gvenliin,

kamu dzeninin ve genel ahlakn korunmas maksadyla snrlar koyabilir.

Anayasann 47.maddesinde, iler, iverenlerle olan mnasebetlerinde, iktisadi ve

sosyal durumlarn korumak veya dzeltmek amacyla toplu szleme ve grev yapma

hakkna sahiptirler, grev hakknn kullanlmas ve istisnalar ve iverenlerin haklarkanunla dzenlenir. ifadesi yeralmaktadr. ilere toplu szleme ve grev hakknn

tannmas, alma yaamnda bir dnmn simgesidir. ilere ilk kez yasal

olarak grev hakk tannmtr.


23/135


24/135

24

toplu i szlemesi, ii teekklleri ile iveren teekklleri veya iverenler arasnda

yaplan bir szleme olarak tanmlanmtr. Sadece yazl szlemelerin geerli

olaca ak ekilde ifade edilmitir. Yasada, ikolu veya iyeri dzeyindeki

szlemeler ynnden yetki art, szlemenin yaplaca iyerinde alan iilerin

ounluunu ye kaydetmek olarak belirtilmitir. 7.maddenin 1. fkrasnda yeralan

hkm ile, bir ikolunda veya bir veya birden fazla iyerinde alan iilerin

ounluunu temsil eden ii mesleki teekkl, ikolu veya iyeri toplu i

szlemesi yapmak iin yetkili klnmtr.23 Sendikann ounlua sahip olup

olmad ye kayt fileri ile belirlenmekteydi.

1970 ylnda uygulamada grlen aksaklklarn giderilmesi ve gl

sendikacln gerekletirilmesi gerekesi ile, Sendikalar Kanununu deitiren 1317sayl Kanun karlmtr. 274 ve 275 sayl Yasalarla tannan haklar, 1317 sayl

Kanun ile geri alnmak istenmitir. Kanunu, Trk-in destekledii bilinmektedir.

Bu deiiklikler Trkiyede siyasal ve toplumsal alanda nemli alkantlara ve ii

hareketlerine yol amtr. Yaanan toplumsal bask sonucunda, 1317 Sayl Kanunda

yeralan birok dzenleme, Anayasa Mahkemesi tarafndan Anayasaya aykr

bulunarak iptal edilmitir.

Trk-in, iktidar yanls tavr, bu yllarda dikkat ekmektedir. Bu anlaynilk belirgin etkisi, Sendikalar Kanununun deitirilmesine ynelik 1317 sayl

Yasann karlmasnda kendisini gstermektedir. Trkiye i Partisi (TP) ve DSK

ibirliinin yol at gelimeleri engellemek iin, alma yasalarnda bir btn

olarak yaplmas dnlen deiikliklerin ilk adm Sendikalar Kanununu deitiren

1317 sayl Kanunun yrrle sokulmasdr. Bu kanunla gdlen amacn DSKi

kapatmak olduu iktidar szcleri tarafndan aka dile getirilmitir.24 Dnemin

alma Bakan, Seyfi ztrkn, kitlelere seslenerek ok yaknda DSKi

kapatacaz eklinde aklama yapt bilinmektedir.25 Bu kanunun, AnayasaMahkemesi tarafndan, iptalinin ardndan 1970 ylnda 15-16 Haziran olaylar patlak

vermitir. Olaylarn ardndan skynetin ilan edilmitir.

23 ner Eyrenci, Toplu Szleme Yetki Tesbitinden Kaynaklanan Sorunlar, TrkiyeSendikaclnn Temel Sorunlar, stanbul, Birleik Metal- Yaynlar, Mart 1996, s.30.

24 Betl Urhan, Sendikal rgtlenme Bunalm, stanbul: Petrol-i Yaynlar:97, 2005, s. 164.25inasi Kaya ile 26 Temmuz 2006da yaplan grmeden aktarlmtr.


25/135

25

1961 Anayasasnn getirdii hak ve zgrlkler, ii snfnn mcadelesi ile

kazanlm haklar olmadndan, snrl ekilde uygulanabilmi ve siyasal otorite

tarafndan kstlanmtr. Dnemin ilk yarsnda alma hayatnda, taraflararasnda

nemli atmalar gze arpmamaktadr, ancak 1970li yllarda ii ile iveren

arasndaki ayrmn keskinlemesi ile atmalar artmtr.

1.2. 1960LAR TRKYESNDE DSK-SYAS PARTLKS

Demokrat Parti (DP) iktidara gelene kadar ii snf tarafnda yeralm, ancak

iktidar olduunda tutum deitirmitir. 1950 seimleri ncesinde grev hakk sz

veren DP, 10 yllk iktidar sresince bunu gerekletirmedii gibi, baz yerel

birliklerin kapatlmas giriiminde bulunmutur.26

1960l yllara doru Demokrat Partinin bir yan rgt niteliiyle faaliyet

gsteren Vatan Cephesi Ocaklarnn bata gelen faaliyet alanlarndan biri sendikalar

olmutur.27 1960 ylna gelindiinde pek ok sendika ve 1952 ylnda kurulmu olan

Trk-, Vatan Cephesi rgtleri de kullanlmak suretiyle siyasal iktidarn gdmne

sokulduu bilinmektedir. Bu balamda, sendikalarn ii haklarn savunmasnn,

mevcut ekonomik, sosyal, siyasi yapy eletirmesinin, bask arac olma zelliini

hayata geirmesinin mmkn olmad sylenebilir. CHPnin 1957 ylnda iktidara

muhalif ve grev hakk talep eden stanbul i Sendikalar Birlii ile ilikiye girmesi,mcadele stratejisine yeni bir boyut getirmitir. 1959 ylnda hazrlanan i ve

veren Teekklleri Kanun Projesinde de grev hakkna yer verilmitir.28

1961 Anayasasna yansyan demokrasi ve sosyal devlet anlay, sendikaclk

hareketini de genel olarak etkisi altna almtr. Anayasann ngrd dorultuda

1963 ylnda yrrle giren 274 sayl Sendikalar Kanunu, sendikalarn siyasal

partilerle mali ve organik balantya girmesini yasaklamakla birlikte genel anlamda,

siyaset yasana yer vermemektedir.29 Yani, seim dnemlerinde herhangi bir siyasipartiyi desteklemek bu yasan kapsamnda bulunmamaktadr.

26 Aysen Tokol, Trkiyede Sendikal Hareket, Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar, 1994, s.167.27 Alpaslan Ikl, Gerek rgtlenme Sendikaclk , Ankara: mge Kitabevi, 2003, s.93.28 Ikl, a.g.e., s.94.29 Ikl, a.g.e., s.95.


26/135

26

DSK ile dayanmas zaman zaman eletirilen Trkiye i Partisi (TP), 13

ubat 1961 ylnda bir grup sendikac tarafndan kurulmutur. TPi kuran

sendikaclar unlardr:30 Kemal Trkler (Maden- Sendikas Genel Bakan), aban

Yldz (stanbul i Sendikalar Birlii Genel Sekreteri), Rza Kuas (Lastik- Genel

Bakan), Kemal Nebiolu (Oleyis Sendikasndan), Avni Erakaln (stanbul i

Sendikalar Birlii Genel Bakan), Salih zkarabay (stanbul Basn Teknisyenleri

Sendikas Genel Bakan), brahim Gzelce (Basn Teknisyenleri Sendikas Genel

Bakan), brahim Denizcier (Tekel Nakliyat ileri Sendikas Bakan, sonradan

Trk- Genel Bakan), Hseyin Usluba (Yaprak ve Ttn ileri Sendikas Genel

bakan), Saffet Gkszolu (la ve Kimya ileri Sen. G:B), Adnan Arkn

(stanbul i Sendikalar Birlii cra heyeti yesi). Trkler, Kuas, Nebiolu ve

Gzelce, DSKin kurucular arasnda da yer almaktadr. 1961 Anayasann getirdiidemokratik hak ve zgrlk ortamnda Trkiye i ve ifti Partisi ve Sosyalist

Parti kurulmutur. 1960l yllar sosyalist hareketin kitleselletii yllardr.

DSK kuruluncaya kadar, Trk- bnyesinde TP yanls sendikaclarn

belirgin bir arl bulunmaktayd, bu durum, Trk-in 7-14 Mart 1966 tarihleri

arasnda Ankarada toplanan 6. Genel Kurulunda en belirgin dzeyde kendisini

gstermektedir. Genel Kurula sunulan alma raporu, yaygn bir kamulatrma,

toprak reformu, gelimi bir sosyal gvenlik sistemi gibi baz radikal sol talepleriiermektedir.31 1965 seimlerinde Adalet Partisi (AP) tek bana iktidara sahip

olduunda, Trk- ynetiminde de sola aln durduu bilinmektedir. 6. Genel

Kurulda yaplan seimlerin sonucunda, ynetim kurulunun tamamna yakn

deimi, TP kurucusu ve sempatizan sendikaclar Trk- ynetiminden silinmi,

onlarn yerine iktidar yanls sendikaclar seilmitir.32 Trk-in iktidar yanls tavr,

bu noktada da ortaya kmaktadr. TP yanls sendikaclar, Trk- bnyesinde yer

almaktan honut bulunmamaktadr. Bu yllar, Trk- iinde yaanacak blnmenin

habercisi olarak nitelendirilebilir.

30 Alpaslan Ikl, Siyasal Partiler ve i Hareketi,http://www.politics.ankara.edu.tr/eski/html/eng/ceko/isikli_politics-unions.htm (14.02.2006), s.9.

31 Ikl, a.g.e., s. 97.32 Ikl, a.g.e., s.97.


27/135


28/135

28

karya getirebilmektedir.39 Bu nedenle, partilerst bir anlay benimsemenin yararl

sonular verecei sylenebilir.

1961 Anayasasnn getirdii zgrlk ortamda sol hareketlerin

yaygnlat, bunun sendikal hayata yansd bilinmektedir. Sosyal demokrat

sendikaclk hareketinin kkleri, DSKin kurulu yllarna dayanmaktadr. 14 Ocak

1971 gn toplanan Trk- ynetim kuruluna sunulmak zere hazrlanan ve 1971

Trkiyesinde i Hareketi ve Sendikalarmzn Ortak Reform Yollar zerine

Eletiriler ve Aratrmalar adn tayan ve ksaca 4l Rapor olarak anlan belgede,

Trk- iindeki baz sosyal demokrat eilimli sendikalarn, lkenin ve sendika

hareketinin kar karya bulunduu sorunlara ilikin ortak gr ve nerileri yer

almaktadr.

40

4l raporu, 12ler raporu izlemi, 2 Temmuz 1971 tarihinde Trk-Ynetim Kuruluna sunulmak zere hazrlanan ve Trk i Hareketi in Sosyal

Demokrat Dzen adn tayan 12ler Raporu, CHP eilimli 12 sendika ve

federasyon yneticilerinin ortak gr ve nerilerinden olumutur. Hareketi,

oluturan sendika ve federasyonlar unlardr:41 Besin-, DYF-, Genel-, Ges-,

Kristal-, Petrol-, Salk-, Tez Bro-i, Trk Deniz Ula-, Trk Harb-,

T.Oleyis, Yol-.

Sosyal demokrat hareketin ykseliinin yansra, hareketi bastrmaya yneliknlemler gecikmemitir. Dnemin belirgin siyasi olaylarndan olan 12 Mart

muhtras, demokratik devlet anlay ile badamamaktadr. Anari ve terr

nlemek, toplumsal huzursuzluklara son vermek gerekesiyle verilen ve rtl bir

askeri diktatrlk dnemi balatmtr. Muhtrann, balangta sendikaclk

hareketinin genel olarak onayn ald bilinmektedir. 12 Mart muhtras, Trk-ten

ak destek grmtr.42 Ayrca DSKin de, muhtraya kar tavr almamas dikkat

ekicidir. DSKin, 12 Mart muhtras karsnda onaylayc tavrn, muhtrann

radyolardan ilannn hemen ardndan DSK Yrtme Kurulu tarafndan, ayn gn

39 Erginsoy, a.g.e., s.224.40 Ikl, a.g.e. , s.100.41 Ikl, a.g.m., s.11.42 Alpaslan Ikl, Sendikaclk ve Siyaset, 2.b, Ankara: Odak Yaynlar, Yayn No:5, 1974, s.541.


29/135

29

yaynlanan bildirisi ile grmek mmkndr. Bildiride aadaki ksmlar yer

almtr:43

DSK, Atatrk devrimlerinin ve Anayasa ilkelerinin korunmasnda,

uygulanmasnda ve gelitirilmesinde Trk Silahl Kuvvetlerinin yannda olduunu

belirtmekten kvan duyar. Parlamentodan karlan Anayasaya aykr kanunlar ve

hkmetin srarla yrtt Anayasa d uygulamalar, sosyal patlamalara yol aan

tutum ve davranlar memleketi bir karde kavgasnn eiine getirmitir. te byle

bir ortamda, memleketin beceriksiz ellerde emeki halkmzn da perianln

artracak bir yuvarlanmay gren ve Trk milletinin barndan oluan Silahl

Kuvvetlerin bu vahim durum karsnda ald kararlar ii snfmzn devrimci

kesiminde byk bir ferahlk yaratmtr. DSKin aklamasnn, DSKinbamsz, demokratik, snf ve kitle sendikacl anlay ile paralel olmad

sylenebilir. Ancak DSK eski genel bakanlarndan Kemal Nebiolu, DSKin, 12

Mart muhtrasn ilerici bir hareket olarak grdn, bu nedenle desteklediini

belirtmitir.44

Buna ramen, 12 Mart rejiminin hzla uygulamaya koyduu Babakan

Nihat Erimin deyiiyle-Balyoz Harekatnn bata gelen hedefi DSK yneticileri

olmutur. 18 Mays 1971 tarihinde Elrom Olaynda* tutuklananlar arasnda, DSKyneticilerinin de bulunduu bilinmektedir.45 DSKin atmac tavr ve kimlii

Elrom olaynda olduu gibi baz yasad eylemlerin sorumlusu olarak grlmesine

neden olmutur.

12 Mart dneminde Anayasa Mahkemesi tarafndan, siyasi partiler yasasna

aykr faaliyette bulunduu yani, blclk yapt gerekesiyle TP kapatlm,

yneticileri de Ceza Yasasnn 141. maddesine gre hapse mahkum edilmitir. TP

yneticileri, 1974 ylnda af yasasndan yararlanarak serbest brakldktan sonra

43 Ikl, a.g.e., ss.541-542.44 Umut Ulukan, Trk Sendika Tarihinden Bir rnek: Devrimci i Sendikalar

Konfederasyonu, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal BilimlerEnstits, stanbul: 2003, s.60.

45 Ikl, Gerek rgtlenme Sendikaclk, s.101.* 17 Mays'ta srail'in stanbul Bakonsolosu Efraim Elrom'un Mahir ayan'n nderliini yapt

Trkiye Halk Kurtulu Cephesi adl yasad rgt tarafndan karlmas.


30/135

30

partiyi yeniden kurmular, ancak partinin 12 Mart ncesi etkinliine ulamas

mmkn olamamtr.

TPin kapatlmas zerine DSK, Blent Ecevit nderliinde daha halk bir

kimlik kazanan CHP ile dayanma sergilemi, 14 Ekim 1973 seimleri ncesinde,

DSK Ynetim Kurulu, yaynlad bildiri ile iileri, kylleri, esnaf, memurlar ve

tm dar gelirli vatandalar, CHPye oy vermeye armtr. DSK Ynetim Kurulu,

8 ve 12 Eyll tarihlerinde yapt iki toplant sonucunda CHPyi destekleme

kararnn gerekesini u ekilde aklamtr;46

12 Mart sonras tavr,

Anayasa ve demokratik hayata aykr yasalarn iptali iin ura vermesi,

nsanca ve demokratik bir alma hayatn gerekletirecek bir dzen deiiklii

anlayna ynelmesi,

Grevleri yasaklayan, lokavtlar serbest brakan devlet politikasna kar kmas,

Seim bildirgesinde halknn btn fertlerinin yaama ve alma koullarnn

demokrasi ve zgrlkler iinde gelimesini ve mutlulua ulamasn salayc

tedbirler getirmeyi ngrmesi.

DSK ve siyasi parti ilikilerine baktmzda, ncelikle TP ile olan

dayanmas dikkat ekmektedir. 1970li yllardan sonra CHP ile yaknlamas bir

zorunluluk olarak deerlendirilebilir. Bir dnem TP ilbakanl yapan inasi Kaya,

CHPnin 80 ncesinde gerek anlamda DSKi desteklemediini belirtmi, bunun

somut rnei olarak da, 1317 sayl Yasann kabul edilme srecinde ilk aamada,

yasay CHPnin de desteklediini belirtmitir.47 TKP-DSK ilikisine baktmzda,

1970li yllarn sonunda TKPnin sendikalar etki altna almak istedii ancak baarl

olamad bilinmektedir.48

46 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28 (14.03.2006), ss.5-6.47inasi Kaya ile 26.07.2006 tarihinde yaplan grmeden aktarlmtr.48inasi Kaya ile 26.07.2006 tarihinde yaplan grmeden aktarlmtr.


31/135

31

1.3. DNEMN HAREKETLER

1960l yllar ii hareketlerinin youn olarak yaand yllar olmutur. 1961

Anayasas, ii snf lehine pek ok yenilie nclk etmitir. Anayasann 46. ve 47.

maddeleri alma hayat asndan nemlidir. 46. maddede sendika kurma, 47.

maddede toplu szleme ve grev haklar dzenlenmitir. Anayasada yer alan haklar,

274 ve 275 sayl yasalarla somutlamtr. Sosyal tarihimiz asndan nemli hukuk

belgeleridir. i hareketi, yasal olanaklar ile hzla gelime gstermitir. Ancak,

siyasal kurulularn etkisi, yneticiler arasndaki kiisel ekimeler sendikal

gelimeyi kmazn iine sokmutur. Bu nedenle, gelimenin sreklilii

salanamamtr.

1960 ylnda yaplan Trk- 4. Genel Kongresinde, DP iktidarna yakn olan

yneticiler deitirilerek, yeni bir ynetici kadro ibana gelmi, ancak sar

sendikaclk anlay yeni ynetimde de ksa srede hakim olmutur.

1961 ylnda, ilk koalisyon hkmeti program ilan edildiinde, programda

toplu szleme ve grev hakkna ynelik bir aklama bulunmadndan stanbul

Sendikalar Birlii tarafndan 31.12.1961 tarihinde 100 binin zerinde iinin

katld ii mitingi dzenlenmi, iiler grev ve toplu szleme haklarn dilegetirmilerdir.49 Dnemin ilk yllarnda direniler, en ok ii yavalatma, iba

yapmama, yemek yememe biiminde, 1 saat ile 6 gn arasnda deien srelerle

yaplmtr.50

Kavel grevi, geni yank uyandran ii eylemlerinden biridir. 28 Ocak 1963

tarihinde 220 iinin alt Kavel fabrikasnda yaanan direni sonucu birok ii

yaralanmtr. Ylba ikramiyelerinin denmemesi, ii cretlerinin azaltlmak

istenmesi, iilere sendikadan istifa etmeleri iin bask yaplmas ve drt iyeritemsilcisinin iten karlmas zerine balayan grev, iverenin iilerin isteklerini

kabul etmesi ile sona ermitir.51

49Srr ztrk, i Snf Sendikalar ve 15-16 Haziran, Olaylar-Nedenleri-Davalar-Belgeler-Anlar-Yorumlar, 2.b, stanbul: Sorun Yaynlar, 2001, s.30.

50 DSK, 7. Genel Kurul alma Raporu, stanbul:1980, s.129.51 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.2.


32/135

32

36 gn sren Kavel grevi ile, grev hakknn Anayasada bulunmasnn yeterli

olmad, grev hakknn uygulama esas ve koullarn gsterecek bir "Grev Yasas"

ihtiyac arpc bir ekilde ortaya kmtr. Kavel iilerinin greve k zerine

uzun sredir gndeme getirilmeyen Toplu Szleme Grev ve Lokavt Yasas

karlm, yasaya konulan ek bir madde ile grev srasnda tutuklanan iiler serbest

braklmtr.

Anayasada ifade edilen grev hakknn kullanld ilk grev olmas ynyle

dikkat ekmektedir. Kavel grevi zerine, 1963 ylnda 274 sayl Sendikalar Kanunu

ile 275 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu yrrle girmitir. Bu

tarih, lkemizde ii bayram olarak ilan edilmitir. 275 sayl yasa ile lkemizde

iiler ilk kez grev ve toplu szleme yapma hakkn elde etmilerdir.

ilere grev hakknn tannd 1963 ylndan sonra, bu bask aracn, ii

snfnn geni yank uyandran eylemlerle kullandn grmekteyiz. Trk Metal

Sanayicileri Sendikas (MESS) ile Trk Maden- sendikas arasnda yrtlen toplu

szlemelerin uyumazlkla sonulanmas zerine Sungurlar Kazan fabrikasnda 17

Austos 1964 tarihinde grev yaplmtr. Trk- ynetimi sendikadan grevi sona

erdirmesini istemitir. Trk-in grev karsndaki tavr, Trk-ten kopu srecinin

balangc saylabilmektedir.

11 Mart 1963 tarihinde Zeytinburnunda Bozkurt Mensucat fabrikasnda grev

yaplm, iiler toplu szleme grmeleri devam ederken topluca ii

terketmilerdir. Skynetim elkoyarak 1053 kii aleyhine kamu davas am ve

iiler hkm giymitir. Yasaya uygun olarak yaplan grevlerde bile birok sendikac

tutuklanmtr. Kasm 1963 tarihinde yasal grev uygulamas srasnda Lastik-

yneticilerinin ve Nisan 1964 tarihinde Maden-in drt yneticisinin tutukland

bilinmektedir.

52

Yasal grevlerde uygulanan antidemokratik yaptrmlar ile, ii snfpasifize edilmek istenmitir. Yasal grevler zaman zaman kanunsuz olarak

nitelendirilmi, zaman zaman da grev ertelemeleri, grev yasaklar gndeme gelmitir.

52 ztrk, a.g.e., s.31.


33/135

33

1964 ylnda Goodyear fabrikasnda, Lastik- grev uygulamaya balam,

ancak Kbrs olaylar gereke gsterilerek grev 93. gnnde Trk- tarafndan

durdurulmutur.53 Trk- ile Lastik- arasndaki benzer bir gr ayrl daha

nceki dnemde de yaanmtr. 24 Temmuz tarihinin Trk- tarafndan i

Bayram olarak ilan edilmesine Lastik- kar kmtr.

9 Mart 1965 tarihinde Zonguldak Kmr letmeleri Karadon kmr

ocaklarnda alan 5000 ii direnie gemitir. Direni nedeni olarak, liyakat

zammnn datm biimi gsterilmitir. Ancak gerek nedenin, ivereni ve onunla

ibirlii yapan sendika yneticilerini protesto etmek olduu bilinmektedir.54 lk gn

iki mhendis yaralanm, 49 ii gzaltna alnm, iki ii lm, 14 ii de

tutuklanmtr.

55

Direni karsnda Trk- yneticilerinin tutumu farkllam, budurum Trk- bnyesindeki sendikaclar arasnda gr ayrlklarna yol amtr.

Gr ayrlklar ileride blnmeye neden olacaktr. Zonguldak Kmr

letmeleri ve Paabahe ie-cam fabrikalarnda yaanan grevler, DSKin

kuruluunu hzlandrmtr. Paabahe ie-cam grevi karsnda Trk-

bnyesindeki sendikalarn bir blm grevi desteklerken bir ksm desteklememitir.

Trk- yesi sendikalar arasndaki bu farkllk, baz sendikalar yeni bir

konfederasyon kuruluu iin harekete geirmitir.

Trk-in, sendika ve ye tabanndan bamsz hareket etmesi, baz sendika

ve yelerini konfederasyona yabanclatrmtr. Bu yabanclama Paabahe Cam

grevinde somutlamtr. Paabahe Cam fabrikalarnda alan 2200 ii, toplu

szleme uyumazl nedeniyle 1 ubat 1966 tarihinde grev yapm, Trk-, 22

ubatta iilerin ve sendikann bilgisi dnda toplu szlemeyi imzalamtr. 26

ubatta iiler, yaplan hakszlklar ve Trk-i protesto etmek iin geni katlml

bir yry yapmtr.56Grevin temelinde, Cam- sendikas ile Kristal- sendikasarasnda uzun sredir devam eden yetki sorunu yatmaktadr. ilerin ounluunu

ye kaydeden Kristal- sendikas, cam iverenlerine szleme ars yapm ancak,

53 Lastik-, a.g.r., s.117.54 ztrk, a.g.e., s.31.55 ztrk, a.g.e., s.31.56 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.2.


34/135

34

ar reddedilmitir. Paabahe grevine dayanma gsterilmesi konusunda, Trk-

e bal sendikalar arasnda gr ayrl kmtr.29 Mart 1966 tarihinde Trk-

grevin bittiini aklam, ancak iiler ve sendika, grevi srdrme kararnda srarl

olduklarn belirtmilerdir. Ayrca, Trk- tarafndan kanunsuz grev olarak

nitelendirilen Paabahe grevi, 22. Asliye Hukuk Mahkemesinin grevi kanuni

bulduunu karara balamas ile g kazanmtr.57 Bakanlar Kurulu, 21 Nisanda

grevi 1 ay erteleme karar alm, 25 Nisan 1966 tarihinde iiler iba yapmtr.

ilerin grevi srdrme kararn destekleyen sendikalar Sendikalararas Dayanma

Anlamas (SADA)n imzalamtr. SADAya katlan sendikalardan bazlar Trk-

ten geici olarak ihra edilmitir.58 Trk-ten ihra edilen sendikaclarn

demokrat ve snf karlarn gzeten sendikaclar olduu sylenebilir.Geici olarak

ihra edilen sendikalar, Kemal Trkler ve brahim Gzelce gibi sendikaclarnnclnde, yeni bir konfederasyon kurma almalarna balamtr.

3 Ocak 1967 tarihli Ant haftalk dergisi, 1966 ii snf iin direnme yl

oldu bal altnda u noktalara dikkat ekmektedir. Devlet Tiyatrolar

Sanatlarnn rgtlenerek TOTSSi kurmalar, kendilerini ii sayan sanatlarn

grev hakkna bavurduklarnda kendilerini savclkta ifade vermeye davet eden

sulamalarla karlamalar; alma Bakannn, zmirde Kula Mensucat iilerinin

grevinde grev gzcs gmleini giyerek iiler yannda yer almak istemesi;skenderun-Batman petrol boru hattnda alan Trk iilerinin yabanc iilerden

aa, onur krc muameleye tabi tutulmalar zerine greve karar vermeleri, nemli

ii hareketleri arasndadr.59 Pirelli Lastik Fabrikas grevinin iilerin zaferi ile

sonulanmas (24 ubat), Eypte Ar, Kelebek, Fil Kontraplak fabrikalarnda alan

450 iinin grevinin 16 Martta anlamayla sona ermesi, Trkiye Petrolleri Genel

Mdrl Merkez Tekilat Sendikas mensuplarnn 4 Austosta balayan

grevlerinin 17 Austosta anlama ile sonulandrlmas, grevlerin ne kadar yaygn

olduunu ve iverene ynelik bask arac olma nitelii tadn gstermektedir.60

57 Kemal Slker, 1966 i Snf iin Direnme Yl Oldu, Ant Haftalk Dergisi, Say:1, 3 Ocak1967, s.6.

58 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.2.59 Slker, a.g.e., s.6.60 Slker, a.g.e., s.6.


35/135

35

Trk-e ye olan, Petrol-in 19-21 Temmuz 1966da genel kurula sunulan

alma raporunda, Trk-, ibirlii salayamamtr. Hatta varln idame ettirme

gnlerinin alkanlklar iindedir. Prensipleri konmu, yolu izilmi, planlanm bir

hareket yerine, gnn artlarna uygun kararlarla idarecilik yoluna gidilmitir. Trk-

i, ye teekkllerine nazm liderlik yapacak yerde, ye sendikalar darltmamak

prensibiyle hareket etmektedir.61 ifadeleri yer almaktadr. Petrol-in raporundan,

Trk-in bir blnme sreci yaad, gnn koullarna gre deiken bir tavr

ald sonucu kartlabilmektedir.

1 ubat 1966 tarihinde, Paabahe ie-cam fabrikalar grevi zerindeki

gr ayrlklar gereke gsterilerek ye sendika Trk-ten geici olarak ihra

edilmitir. nceki yllarda da Trk-e kar birlemeler gndeme gelmi ancakhayata geirilememitir. Geici olarak ihra edilen Maden-, Lastik- ve Basn-

sendikalar, 12 ubat 1967de yaptklar genel kongrelerinde, Trk-ten kesin

olarak ayrlma ve DSKi kurma karar almtr. Bamsz Gda- ve Trkiye Maden

ileri Sendikas da dier sendika ile paralel karar alm, be sendika DSKi

oluturmutur. DSKin Anatz 13 ubat 1967 tarihinde stanbul Valiliine

verilmi ve DSK kurulmutur.

Trk- ile DSK arasndaki gr ayrlnn temel nedeni, Trk-in iisnfnn mcadelesini engellemek, bu mcadeleyi bilimin gsterdii yolun dna

karmak biimindeki tutum ve davranlar olarak bilinmektedir.62 Bu tutum ve

davranlarn somut rnekleri olarak, A.I.Dden ald maddi yardmlar ve zaman

zaman hakl grevlere kar kmas gsterilebilir.63

Dnemin ii hareketlerinin hedefleri ksaca yle sralanabilir.64 Sendika

zgrlnn inenmemesi ve sendika deitirdii iin iten atlanlarn geri

alnmas, i teminat, ekonomik ve sosyal haklarn salanmas, iilerin fabrikaynetimine katlmalarnn salanmas, toplu szleme hkmlerinin tam olarak

uygulanmas vb.

61 Slker, a.g.e., s.7.62 ztrk, a.g.e., s.33.63 ztrk, a.g.e., s.33.64 ztrk, a.g.e, s.34.


36/135

36

1965-1966 yl ii hareketlerinin bir zellii de, yeni bir konfederasyonun

kurulmasna nclk etmesidir. Tabandan gelen hareket ile, Trk-e tepki

gsterildii ve yeni bir konfederal rgtlenme zorunluluunun ortaya kt

sylenebilir.

2. DSKN KURULUU VE GELM

TPin kuruluunun altnc yldnmnde, 12 ubat gn DSKin kurulu

bildirisi okunmu, 13 ubat 1967 tarihinde Maden-, Lastik-, Gda-, Basn- ve

Yeralt Maden- (Trkiye Maden ileri Sendikas) sendikalar tarafndan

kurulmutur.65

Trk-e ye iilerin ok byk bir blm kamu kesiminde almaktayd.ncelikle kamu kesiminde, geni lde toplu i szlemeleri imzalanmaya

balanmtr. Trk-in, iktidar partileri ile dayanma sergilemesi kamu kesiminde

rgtlenmesine olanak tanmtr. Bunu zel sektrdeki rgtlenmeler ve toplu i

szlemeleri izlemitir. Ancak, kamu kesimi iyerlerinin, yrrlkteki yasalarn

genellikle uyguland ve ii haklarna zellikle iilerin geni oy gc nedeniyle,

greceli olarak sayg gsterilen iyerleri olduu sylenebilmektedir. zel sektrde

ise, iinin iverene oy vermesi sz konusu olmadndan tek tarafl bir smr

tehlikesi ortaya km, gemite kamu kesiminde st dzeyle ilikiler kurarak hakelde eden sendikaclar, eski alkanlklarn srdrerek zel kesimdeki iverenle de

anlamaya balamlardr.66 zel sektrdeki rgtlenmelerle birlikte emek-sermaye

elikisi keskinlemi, Trk sendikaclnda ciddi ayrlk hareketleri sonucu DSK

kurulmutur. Ancak, DSKin atmac tavr kamu kesiminde rgtlenmesine imkan

tanmamtr. Ayrca, zel sektrde genellikle kk ve orta lekli iletmelerin

olmas rgtlenmeyi zorlatrmaktadr. Bu tip iyerlerinde az sayda ii

almaktadr. Kamu kesiminde rgtlenmenin grece daha kolay olduu

sylenebilir. Ayrca, zel sektrde iiler iten karlma kaygs duyduundansendikaya ye olmamaktadr.

65 DSKin Kurulu Ama ve lkeleri, Dn, Bugn 10. Genel Kurul ve Tavrmz, i HareketiGazetesi, Say:10, stanbul, 1997, s.5.

66 Serkan Odaman, Trkiyede alma rgtlerinin Gelimelerinin Kronolojisi ve Uluslararaslikilere Ulalmas, -G Dergisi, Cilt:2, Say:1, 2000,s.2.


37/135

37

Fethi Naci, DSKin Kuruluunu Selamlarken balkl yazsnda u

noktalara dikkat ekmitir. DSK, Trk-in hatal davranlar sonunda rayndan

karlan, daha dorusu kapitalizmin lokomotifine balanmaya allan Trk ii

hareketini rayna oturtmak iin kuruluyor. Trk-in ii snfnn gerek

temsilcilerine kar itici tutumu ve Trk-i slah etmenin imkansz hale gelii,

devrimci ii sendikalar yeni bir konfederasyon halinde rgtlenmek zorunda

braklmtr. Trk-in 1963-1965 yllar arasnda ABD Uluslararas Kalknma

Tekilatndan (A..D.), ktisadi birlii ve Gelime Tekilatndan (OECD),

Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonundan (ICFTU) ald paralarn 5

milyon liray getii bilinmektedir. Uzman ad altnda igren Amerikallar, Trk-

araclyla, Trk ii snfnn uyanmamas iin ellerinden geleni yapmaktadr;

Trk-iin ii snfna kar tutumu, iverenler ve iktidar evrelerinde byk birsempati ile karlanmaktadr. Bunun iin DSK, balangta birtakm glklerle

karlaacaktr.67

DSKin kurulu amac, varolan smrnn ortadan kaldrlmasdr, bu

amaca ulamak iin ii snfnn cretlerinin insan onuruna yakr dzeye

getirilmesi, yaam koullarnn gelitirilmesi hedeflenmitir.68 Ulalmak istenen

ama, DSKin kimlii ile ilgili bilgi vermektedir. DSK, sendikal anlayn

bamsz, demokratik snf ve kitle sendikacl olarak dile getirmitir.

Kurulu bildirgesinde zetle69 ; ....1872den bu yana grev hakkn

kullanarak, direnme gcnn baarlarn toplayan, dernek kurma hakkn en g

koullar altnda kullanan, 1909dan beri uluslararas ii dayanmas abalarna

katlan, demokrasiye aykr yasalar deitirilince 1946da yeniden sendikalar kuran,

sosyal adaletin gerekletirilmesi mcadelesinde 1961de miting yaparak yeni bir

aamaya ulaan, Anayasa ilkeleri uruna kurunlanan, coplanan, hapse atlan, yine de

toplumcu mcadelesini brakmayan; BZLER; Trk ii snfnn tm karlar,haklar ve zgrlkleri ve de onuru iin biraraya geldik. Emperyalizmin,

devletimizin ve milletimizin hayatna yeniden kastetme abalarnn arttn ve bir

avu aracnn, kapkann ve smrcnn bu abalara katldn gren bizler,

67 Fethi Naci, DSKin Kuruluunu Selamlarken, Ant Haftalk Dergisi, Say:7, 14 ubat 1967, s.7.68i Hareketi Gazetesi,a.g.e., s.7.69 Ulukan, a.g.t., ss.123-130.


38/135

38

Byk Atatrkn daha 1921de ilan ettii gibi bizi mahvetmek isteyen

emperyalizme kar ve bizi yutmak isteyen kapitalizme kar savamaya ant imi

sendikaclarz. ... ifadesi kullanlmakta, mcadele hedefleri olarak da ; Beslenme

Devrimi, Barnmada Devrim, Salkta Devrim, Eitimde Devrim, almada

Devrim, Milli Gelirde Devrim, Vergide Devrim, i cretlerinde Devrim, Bortan

Kurtulmak iin Devrim, Tekilatlandrmada Devrim, belirlenmektedir. Bu hedefler

belirlendikten sonra devrimcilik ; ...te biz, devrimcilii; bugnk tutucu, gerici

ekonomik, sosyal ve politik ilikilerin Anayasa uyarnca deitirilmesi ve yukardan

beri zetlediimiz ilkelerin hayata uygulanmas anlamna alyoruz. Devrimcilik,

hepimizin mlk sahibi olmasn ve uygarlk nimetlerinden eite yararlanma

olanan salayaca iin bizim sendikaclk almalarmzn zn

kapsayacaktr.... eklinde tanmlanmaktadr.

DSK ynetiminde grev alanlar, uzun sre Trk- ynetiminde

bulunduklar halde, kurulutaki dnceler uruna grev dneminde gerekli direnii

gstermemilerdir.70 DSKin siyasal taraf olma ynyle douu, ii hareketi iin

bir ansszlk olarak grlebilir. Bunun etkilerinden biri, Trk- bnyesindeki

devrimci glerin sayca azalmas, geleneki anlaytaki gruba g kazandrm

olmas olarak gsterilebilir. Dier nemli nokta, DSKin umulan gelimeyi

gsterememesidir.71

2.0. KURULULKELER

DSKin mcadele anlayn aadaki ilkeler oluturmaktadr. Ynlendirici

Temel lkeler ve rgtsel lkeler olarak iki gruba ayrlan ilkelerin z, ii snfnn

karlarnn gzetilmesidir.

70 Erginsoy, a.g.e., s. 225.71 Erginsoy, a.g.e., s. 226.


39/135

39

2.1. YNLENDRC TEMEL LKELER

Ynlendirici olarak ifade edilen ilkeler, DSKin snf ve kitle sendikacl

anlayndan kaynaklanan temel ilkeleridir. DSKin ynlendirici temel ilkeleri

unlardr:72

Temel ilke, smry ortadan kaldrma ve smry snrlandrma mcadelesidir.

Bunun yolu, btn emekilerin politikada sz ve karar sahibi olmasndan

gemektedir. i snfnn, siyasi alanda da aktif olmas hedeflenmektedir.

DSK yerli ve yabanc, tekelci sermayeyi smr dzeninin sorumlusu olarak

grmektedir. Emperyalizm ve kapitalizme kar mcadele vermektedir. Asl

hedefinin devrim, sosyalizm olduu sylenebilir.Demokratik ve sendikal haklar gelitirme mcadelesi vermektedir.

i snfnn dostu olan tm demokratik glerin g ve eylem birliini

gzetmektedir.

DSK, emekilerin insan onuruna yakr bir yaam dzeyine kavumas iin ii

snfnn daha ok cret, daha az alma sresi istemi dorultusunda mcadeleyi

temel almaktadr.

2.2 RGTSEL LKELER

DSKin temel ilkeleri ancak gl bir rgtlenme sayesinde anlam

tamaktadr. Tabann sz ve karar sahibi olmas, birlik ve gerekilik, DSKin

rgtsel ilkeleridir.73 DSK, kuruluundan gnmze kadar snf temelli bir rgt

olduunu, temsil ettii snfn karlar dorultusunda hareket ettiini belirtmitir.

Tabann Sz ve Karar Sahibi Olmas

i sendikalar iin, esas e iilerin kar olduundan, sendika yelerinin

sz sahibi olmas ve karar mekanizmasna katlm, mcadeleyi baarl klmaktadr.

Bu ilke tabann, yneticilerin seilmesinde etkin olmasnn yansra kararlarn

72 i Hareketi Gazetesi, a.g.e, ss.8-9.73

a.g.e., s.10.


40/135

40

alnmasnda, uygulanmasnda ve denetlenmesinde de belirleyici olmas anlamn

tamaktadr. DSK, prensipte savunduu demokrasi anlayn, uygulamada tam

anlamyla gerekletirememitir, DSKin ynetim kademelerine ayn siyasi gr

paylaan kiilerin getirilmesi dndrcdr.74

Birlik lkesi

i snf, ancak birlik ve dayanma sayesinde baarl olabilmektedir. DSK,

ekonomik ve siyasal mcadeleyi savunduundan sadece, ekonomik rgt birliini

yeterli bulmam, siyasal rgt birliinin de salanmas gerektiini savunmutur.

DSK, tm dnya iileri birlein hedefini esas alarak uluslararas birlik ve

dayanmann gerekliliini vurgulamaktadr.

DSK, sendikal birlii drt balk altnda toplamtr. Bu balklar, iyerinde,

ikolunda, lke apnda ve uluslararas dzeyde birliktir.75

Gerekilik lkesi

Bu ilkenin temeli, ii snfnn bilimi olan Marksizm-Leninizmdir.76 Tm

faaliyetlerde, ii snfnn bilimi nda deerlendirilip karar verilmesi gerektii,gerekilik ilkesi olarak tanmlanmaktadr. i snfnn mcadelesinin baars,

iinde bulunulan sreci gereki biimde deerlendirmeye baldr.

2.3. RGTLENME SREC

DSKin temel rgtlenme prensibi, her ikolunda gl bir sendika

yaratmaktr. kolunda sendikal birlik salama hedefi, DSKin Kurulu Bildirgesi

Anatznde aka ifade edilmitir. ilerin kendi ana ikollarnda en glsendikay kurup, yaatmas sonucunda doacak byk gbirlii insann insan

tarafndan smrsnn yerine, kardee bir dayanma iinde sosyal adalete uygun

74 Azize Can, Trk Sendikaclnda DSKin Ortaya k Yeri ve zellikleri, YaymlanmYksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul:1991, s.26.

75 Can, a.g.t., s.24.76i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.12.


41/135

41

bir kalknma ortamn gerekletirecektir. Byle bir gelime, bizim geri kalm bir

toplum olmaktan kurtulup, ileri bir toplum hayatna kavumamz salayacaktr.77

Ancak, baz artlarda, ayn ikolunda kurulan birden fazla sendikann

konfederasyon yeliine izin verilmitir. Burada asl ama, ayn ikolundaki

sendikalar konfederasyon ats altnda toplamak ve gl sendikaclk hedefine

ulamaktr. DSK Anatznn 14. maddesinde bu ama belirtilmitir.

1967 ylnda, DSKin 17 sendika ile kurulaca aklanm ancak, 13

ubatta 5 sendika ile yola klmtr. Kurulduunda 30 bin yesi bulunan DSKin,

kurulduktan ksa bir sre sonra, ayn yl Turizm-, Kimya-, Bank-, Ege

Mensucat Sanayi ileri Sendikas (EMSS), Deri Sanayi i Sendikas TADSS veGaziantep Tekstil sendikalarnn da katlmyla ye says, yaklak 65 bine

ulamtr. Maden-, Trk Maden- ye saylarna baktmzda, gl sendikalar

olarak dikkat ekmektedir. Maden-in ye says, konfederasyona bal toplam

sendika ye saysnn yarsn oluturmaktadr. Bu dnemin ilk yllarnda,

konfederasyon yeni yelerle genileme abas iinde olmutur. lk ylda snf ve

kitle sendikacln yaama geirerek byk bir hzla gelime gstermitir.

Tablo 5 : 1967 Ylnda DSKe Bal Sendikalar ve ye SaylarSENDKALAR YE SAYILARI

Maden- 33,000

Basn- 2,155

Lastik- 8,000

Gda- 2,678

Trk Maden- 10,000

Turizm- 1,754

Kimya- 4,500

Bank- 2,077

Ege Mensucat Sanayi ileri Sendikas (EMSS) 749

Deri Sanayi ileri Sendikas (TADSS) Belirtilmemi

Gaziantep Tekstil Belirtilmemi

Toplam 65.730Kaynak: Yldrm Ko, Trk- Neden Byle, Nasl Deiecek?,stanbul: Alan Yaynclk, 1986,

s.64. ; DSK ; Trkiye Sendikaclk Ansiklopedisi, Cilt1, s.309.

77 Can, a.g.t., s.20.


42/135

42

1970 yl itibariyle DSKin ye says 88.650ye ulam, bu dnemde,

Keramik-, Hrcam- ve Barsak- sendikalar DSKe ye olmutur. Son be

ylda, 14 sendika daha ye olmu, konfederasyonun ye says 1975 ylnda, yaklak

270 bine ulamtr.78 1970-1975 yllar arasnda DSKe bal sendikalarn ye

saysnda 3 kat art gzlemlenmektedir.

DSKe bal sendikalarn daha ok zel kesimde rgtlendii grlmektedir.

Trk-in KTlerde rgtlenmesi bunun nedenlerindendir. 1970 sonlarnda, Sosyal-

(1974), Genel- (1976) ve Oleyisin (1977) DSKe katlmyla, DSK kamu

kesimine doru genilemitir. rgtl iiler iin zel sektrde geni haklar

kazanlmtr. DSK yasal ve ekonomik koullarn yetersiz olduu lkemizde, toplu

pazarlklarn iyeri dzeyinde yaplmas gerektiini savunmutur.

DSKte yaanan hzl byme 1980li yllara kadar srmtr. 1975 ylnda

toplanan 5. Genel Kurul sonras, DSKe ye olan sendikalar unlardr: Ges-,

ada Gda-, Besin-, Mab- (Dev Maden-Sen), Genel-, ada Maden-,

Gamsen, Nakliyat-, TS, Aster-, Bank-Sen, lerici Deri-, 23 bin yesi bulunan

Oleyis, ve yaklak 120 bin yesi olan Genel-in katlmyla 1977 ylnda ye

saysnn 500 bine ulat bilinmektedir.79

lkemizde, 1960da 282.962 olan sendikal ii says, 1971de 1.200.000,

1980 ylnda ise, 5.721.074e ulamtr.80 DSKin ye says 1980 ylnda 560 bin

iken Trk-in ye saysnn yaklak 1 milyon olduu bilinmektedir. Dokuz yllk

srete, sendika yesi iilerde yaklak be kat art olmutur. 1985 ylnda

1.711.254e dmtr. Rakamlarn gerek sendikal ii saysn gstermedii

bilinmektedir, ancak bu yllarda sendikal ii saysnn belirgin dzeyde artt kabul

edilebilir. alma Bakanl sendikalarn gnderdii ye saylarn yaymladndan

sendikal ii saysna ait rakamlar gerei yanstmamaktadr. Yasal dzenlemeler,sendikal ii saysndaki artn temel nedenlerindendir. DSKin kurulmas ile

rekabet ortam olumu, 1967 ylndan sonra sendikal ii says ivme kazanmtr.

78 Ulukan, a.g.t, s.54.79 Ulukan, a.g.t., s.54.80 Mehmet Aslan, 1980 Sonras Siyasal Katlmda Sivil Toplum Kurulular, ss.219-220.

http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/867.pdf (03.04.2006)


43/135

43

2.4. 15-16 HAZRAN 1970

15-16 Haziran olaylarna yaklaan dnemde, ii hareketleri toplumsal

gndemi belirlemeye devam etmitir. 1970li yllara doru dnemin nemli ii

hareketleri yle sralanabilir: Mart 1968 tarihinde, Trkiye basmevinde alan 22

ii, bir yldan fazla sren grev gerekletirmitir. Nisan aynda, Good-Year ve

Smerbank Filyos ate tulas fabrikasnda iki grev gze arpmaktadr. Mays aynda

yaanan, Foster-Wheelerin Ankara brosundaki grevle, Haziran aynda Yarmca

pra rafinerisinde alan 450 iinin yemek boykotu nemli ii hareketleri arasnda

yer almaktadr.81 Temmuz aynda, Lastik-i sendikasna gemek isteyen iilere

bask yaplmas zerine Derby Lastik Fabrikasnn 1700 iisi fabrikay igal

etmitir. Balkesirde, orman fidanlnda alan 50 ii, sendika deitirmekistedikleri iin iten atlnca iyerinin kaplarn tutarak baka ii alnmasna engel

olmu ve aileleri ile birlikte Balkesirde sessiz yry dzenlemitir.82 1968 ylnda

Derby Lastik fabrikas iileri, yetkili olmad halde, Kauuk- sendikasnn toplu

szleme yapmak istemesi zerine olaylar km, yetkili sendikay semek iin

referandum yaplmtr.83 Yetkili sendikay semeye ynelik referandum, ilk olmas

yn ile nemlidir. 1969 ylnda Singer fabrikasnda alan DSKe bal Trk

Maden- yesi 520 ii, sendika seme zgrln savunmak, iten karmalar

protesto etmek ve haftalk alma sresinin 48 saate indirilmesi iin, 11 Ocaktaiyerini igal etmi, fabrikaya girmek isteyen polislerle be saat sren bir atmaya

girmitir.84

15-16 Haziran Olaylar ncesinde, 1317 sayl Yasay incelemek yararl

olacaktr. 29.07.1970 tarihinde 274 sayl Kanunda deiiklik ngren tasar

yasalaarak, 12.08.1970 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. AP

iktidar ve Trk- desteiyle gerekleen deiikliin asl nedeni, DSKi yok

etmektir. Bunun ak olarak ifadesi 9. maddede yer alan snrlamadr. 1317 SaylYasa, getirdii baz dzenlemeler ile Anayasaya aykrlk tekil etmekte ve bu

ynyle eletirilmektedir. 274 sayl yasada deiiklik yapan 1317 sayl yasa ile

81 ztrk, a.g.e., s.34.82 ztrk, a.g.e., s.35.83 Can, a.g.t., s.28.84 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.4.


44/135

44

ilgili eletirilere konu olan maddeler unlardr:85 zellikle konfederasyonlara ynelik

olarak getirilen baraj sistemi ile ilgili ilk madde dikkat ekicidir.

Bir ii sendikasnn Trkiye apnda faaliyet gsterebilmesi iin o ikolundaki

toplam ii saysnn en az te birini ye olarak temsil etmesi, ii federasyonlarnn

faaliyette bulunabilmesi iin de, kendi ikollarndaki toplam ii saysnn en az te

birini ye olarak temsil etmeleri gerekmektedir. i konfederasyonlarnn

kurulabilmesi iin de, 1/3 temsil koulunu tayan sendika ve federasyonlarn ye

olmas ve ikolundaki tm sendikal ii saysnn en az te birini ye olarak temsil

etmeleri gerekmektedir. ifadeleri 9. maddede yer almaktadr. 9. maddenin 2. fkras

ile getirilen 1/3 oranndaki snrlama, Anayasann 46. maddesine aykrdr. nk,

46. md. mesleki birlik kurma konusunda kiilere ve birliklere tam bir serbestlik

tanmtr. Bu madde ile aka DSKin kapatlmasnn hedeflendiibelirtilmektedir. Anayasa Mahkemesi 9. maddenin 2. fkrasn oluturan 3 bendi iptal

etmitir.

274 sayl Yasann 5. maddesinde yaplan bir deiiklik ile, sendika yeliinin

kazanlmas yetkili organn kabul kouluna balanmaktadr. Bu koul, sendikaya

serbeste ye olmak ve ayrlmak hakk veren Anayasann 46. maddesine aykr

olmas ynyle eletirilmektedir. Anayasa Mahkemesi de, iptal karar vermi, aykr

olduu sonucuna varmtr.

6. maddenin 1. bendinde iilerin, yesi bulunduklar sendikadan ayrlmalariin, noter yolunun zorunlu saylmas da, yine Anayasann 46. maddesine aykr

bulunmaktadr. Bu deiikliin, Trk-e ye sendika ve federasyonlardan

ayrlmak isteyen iilerin ayrlmasn bask altnda tutmak ve nlemek amacn

tad sylenebilir. Anayasa Mahkemesi bu eletiriye katlmamtr.

11. maddenin 1. fkrasndaki snrlama da Anayasaya aykrdr. Bu fkra ile

sendika kurabilecek kiilerin en az yldan beri fiilen alm olmalar koulu

getirilmitir. Ayn maddenin 3. bendinde uluslararas kurululara katlma hakk

yalnzca en ok iiyi temsil eden konfederasyon ya da konfederasyona bal

sendikaya tannm, bu dzenleme de Anayasann 46. maddesine aykrdr. Bu kural

aka, DSKin uluslararas kurululara katlmasn nleme amaldr. Anayasa

Mahkemesi iptalini kararlatrmtr.

85 ztrk, a.g.e., s.59.


45/135


46/135

46

Parann deeri % 66.6 drld. (T)

Solcularn tahrik ettii iiler olaylar kartt. (T)

Demirel: htilal sylentisine kulak aslmamaldr. Dedi.(Z)

renci olaylar meclisi kartrd. (A)

deolojilerin aleti olan sendikalar temizlenecek. (D)

ileri bakan Menteolu: TP mutlaka kapatlacak!(BS)

Trkiyede sendika enflasyonu vardr ve enflasyonda iilerin aleyhine

ilemektedir. (SH)

Solcu DSKin tahrik ettii iiler 20 fabrikada dn boykota baladlar. (SH)

DSK yneticileri tutukland. DSKte arama yapld. (SH)

Kitlesel Eylem Haberleri

Doktorlar ve eczaclar bugn yryor. (T) Orduda fndk mitinginde olaylar kt. 1 l, 4 yaral var. (T)

Toplum Polisi de Kahrolsun Amerika diye bard. (A)

Ege esnaf, mitingde DSKi lanetledi, Trkiye Esnaf Konfederasyonu Trk-in

yannda olduunu aklad. (SH)

sizlik ve Pahallkla Sava Derneinin nderliinde 33 Devrimci kurulu 4

Maystan itibaren eitli illerde isizlik ve pahalla kar direni balatmlardr.

(DE)

Bu koullarda, 1970 ylnda yasay protesto etmek iin iiler, eylem kararalmtr. 14 Haziran 1970 tarihinde DSKin yapmak istedii miting yasaklanmtr.

15 Haziran tarihinde Gebze, stanbul ve zmitte 100 binin zerinde ii meydanlara

dklmtr.88lkgn yaanan olaylara 113 iyerindeki, 70 bin ii katlm, DSKe

bal sendikalara ye olan iiler ounlukta olsa da, Trk-e bal sendika yesi

iiler de direnie katlmtr. Yrylerde iilerin ellerindeki afi ve pankartlarda

yazl sloganlardan bazlar yleydi;89 Anayasaya aykr kanun karanlar ii

dmandr., Kanunlar meclisten geri alnncaya kadar direneceiz.

kinci gn, 16 Haziran 1970 gn direni olayl gemitir. zellikle

stanbuldaki yryte 5 kii lm, 200e yakn kii yaralanmtr.90 DSK ve

Trk- yesi 150 bini akn ii katlmtr. Akama doru, DSKe bal

88i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.15.89 ztrk, a.g.e.,s.82.90 ztrk, a.g.e., s.85.


47/135

47

sendikalarn merkez ve temsilciliklerinin polisler tarafndan arand, birok ii ve

sendikacnn da gzaltna alnd bilinmektedir. Bakanlar Kurulu, leden sonra

toplant yaparak 16 Haziran 1970 tarih ve 7/810 Sayl Karar ile skynetim ilan

etmitir. stanbul ve Kocaelinde skynetim ilan edilince aramalar hz kazanmtr.

Direni sonucunda hedeflenene ulalm, Anayasa Mahkemesi, 274 sayl Yasadaki

deiiklii iptal etmitir. Trkiye Solu dergisinde yaynlanan listeye gre, 4280 ii

iten atlmtr.91

15-16 Haziran Direnii, ii snfnn tarihinde rgtlendii en byk kitlesel

direnitir. Ayrca, 15-16 Haziran Olaylar, iilerin toplumsal olaylara duyarl

olduunun kant olarak gsterilebilir. nemli bir zellii de, iilerin kiisel

karlar iin deil, rgtlendikleri sendika ve konfederasyonu korumak iin eylemyapmasdr. Daha nce yaanan ii eylemlerinin, ii snfnn hak taleplerine

ynelik olarak yapld bilinmektedir. 12 Mart 1971 tarihinde ilan edilen

skynetim ile, btn grev, direni ve toplantlar yasaklanm ve izne tabi

klnmtr.

1970li yllarda DSKin nemli direnilerinden biri de, Devlet Gvenlik

Mahkemelerinin (DGM) kaldrlmasna ynelik eylemidir. 26 Haziran 1973

tarihinde kurulan Devlet Gvenlik Mahkemelerinin (DGM), Kurulu Yasas, 11

Ekim 1975 tarihinde Anayasa Mahkemesince iptal edilmitir. ktidardaki birinci

Milliyeti Cephe (MC) hkmeti DGMlere yeniden yasallk kazandrarak, 1970li

yllarda ykselen ii hareketini ve sosyalist hareketi bastrmak istemitir.92 13

Eyllde MESS, yaymlad bildiri ile DGM direniinin durdurulmas gerektiini

belirtmitir.93

i arkadamz, iyerimizde, bir sreden beri ilerinizi durdurmakta ve

almamaktasnz. Bu eylem yasalarmza gre yasad bir eylemdir, sutur.

yerinde iinin en nemli grevi retimi srdrmektir. Bu yasad greve devam

ettiiniz veya katldnz takdirde, almadnz saatlerin cretini, hafta tatili

cretinizi kaybedersiniz. Ayrca hizmet szlemeleriniz de feshedilir, iinizi

91 ztrk, a.g.e., s.97.92 http://www.marksist.com/Bellek/DGMveProfilo.htm (24.03.2006), s.1.93 DSK Dergisi, Eyll 1976, s.27.


48/135

48

kaybetme durumu ile karlarsnz. Bunlardan baka hakknzda cezai kovuturma

da yaplabilir.Belirttiimiz bu hususlar bu konular bilen gvendiiniz baka kiilere

de sorunuz. Onlar da bu szlerin doruluunu tasdik edecektir.

i Arkadamz, sizleri, yasalara saygl olduunuza inandmz iin

uyaryoruz. Bu yasad eylemden vazgein. Bu eylemin sonular sizler iin ok ac,

ivereniniz olarak bizler iin de zc olacaktr.

16 Eyll 1976da DSK, DGM Yasasn nlemek iin genel yas ilan etmi,

kendisine bal sendikalar eyleme armtr.94 DSK, DGMlerin demokratik hak

ve zgrlkleri inediini vurgulamaktadr. Eylemlerin ardndan baz DSK

yneticileri ve iilerin tutukland bilinmektedir.

15-16 Haziran byk ii eylemini Profilo Direnii izlemitir. Profilonun

patronu Jak Kamhi, iilere gzda vermek iin nc iileri iten karma yolunu

semi, ancak iilerin tepkisini alm ve atlan iilerin iba yapmasn

engelleyememitir.95 Polis ii arasnda atma yaanm, len iiler olmutur. Bu

direni, ii snfnn militan direnilerinin bir rneidir.

Bu dnemde gerekleen direnilerin k nedenlerinden biri de, iilerin

sendikaya ye olmas veya sendika deitirmesi karsnda, iverenin ye olunan

sendikay tanmamasdr. lker, Northern Electric Fabrikas, Sungurlar iileri, Tari

Fabrikas, Seydiehir AlminyumFabrikalarndaki direnilerin nedeni iverenin ye

olunan sendikay tanmamasdr.

1976, 1977 ve1978 yllarndaki ii hareketlerinin te ikisi DSK tarafndan

gerekletirilmitir.96 1979 yl iinde, 85 iyerinde sendika denetiminde, 71

iyerinde sendikasz direniler yaplmtr.

94 Tokol, a.g.e., s.177.95i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.20.96 DSK, a.g.r., s.129.


49/135

49

Tablo 6 : 1979 Yl Direnilerin Konfederasyonlara Gre Dalm

Konfederasyon yeri Says i Says

DSK 54 50.000

TRK- 22 35.000

BAIMSIZ 7 2.700

MSK 1 25

LKE- 1 230

SENDKASIZ 71 51.963

TOPLAM 156 139.918

Kaynak: DSK, 7. Genel Kurul alma Raporu, stanbul:1980, s.129

1977 ylnda gerekletirilen grev says 116, greve katlan ii says 31.765iken, 1979 ylnda 269 grev gerekletirilmi 41.187 ii greve katlmtr.97 ki yl

iinde greve katlan ii says 10 bin kii artmtr. 1979 ylnda, direnilerin

konfederasyonlara gre dalmna baktmzda, DSKin 50 bin ii ile grev

gerekletirdiini grmekteyiz. Ayn yl 269 grevin 143n DSKe bal

sendikalar, 76sn Trk-e bal sendikalar gerekletirmitir. Kalan ksm,

MSKe bal sendikalar ve bamsz sendikalar tarafndan gerekletirilmitir.98

DSKin demokratik, snf mcadelesinde nclk yaptn, kitleleri harekete

geirme kapasitesinin dier konfederasyonlara gre daha yksek olduunusyleyebiliriz.

2.5. 1 MAYIS 1976-1977

1 Mays, tm dnya iilerinin birlik ve dayanma gn olarak kabul

edilmektedir. 1 Mays, lkemizde ilk kez 1976 ylnda kutlanmtr. DSK, 1976

ylnda 1 Mays kutlamalar iin harekete geerek 52 yl sonra, Taksim meydannda

100 binin zerinde emekiyi biraraya getirmitir. Kemal Trkler, 1 Mays 1976ylnda yaplan kutlamalarda u szlere yer vermitir.99 .Bayrammz, hepimize

Trkiye ve dnya ii snfna kutlu olsun. iler, emekiler, tm ilericiler Trkiye

burjuvazisi 1 Mayslarn kutlanmasn engellemek iin elindeki tm bask

97 DSK, a.g.r, s.131.98 DSK, a.g.r, s.131.99 Rasim z (Haz.), Kemal Trkler Krsde, stanbul: Ketev Yaynlar, No:1, ss.208-209.


50/135

50

olanaklarn seferber etti. Her 1 Maystan nce hibir gereke gstermeden, rgtl,

bilinli ii nderlerini tutuklad. Her 1 Mays ncesinde olaanst tedbirler alarak

ylgnlk, korku ve terr yaratmaya alt. Sermaye snflarn korkutan olgu, 1

Maysn znde yatmaktadr. nk 1 Mays hereyden nce, her lkede ve tm

dnyada iilerin sermaye egemenliine ve zulme kar birlik ve mcadelelerinin

bayradr.

1 Mays 1977 tarihinde 500 bin emeki Taksim meydannda toplanm ancak,

gsteriler kanl ekilde sona ermitir. 37 ii ldrlm, yzlerce kii

yaralanmtr.100 Trkiye Komnist Parti (TKP) etkisindeki DSK yneticileri, kimi

sol gruplar alana sokmayacaklarn ilan etmiler, kimi gruplar da sosyal faistleri

dinlemeyip atarak da olsa alana gireceklerinden bahsetmilerdir.

1977 yl 1 Mays kutlamalar 1 Mays Katliam adyla anlmaktadr. O

tarihlerde zmirde DSK 3.Blge Temsilciliinde grevli olan Yaln Ergndoan

mitinge, yurdun drtbir yanndan stanbula akan yzbinlerle birlikte zmirden

geldiini ve asla unutmad o an lar btn ayrntlaryla yle ifade etmitir:101

Trklerimizi, zlemlerimizi, taleplerimizi haykryorduk. Ben de elimde

megafonla kortejimizi ynlendiriyordum. DSK Genel Bakan Kemal Trkler

konumasn tam bitirmekte idi ki, alan o gnk adyla Intercontinental Otelininatsndan alan atele birlikte karmaya balad. Ellerimizdeki megafonlarla kitleyi

dalmamaya aryorduk. Ama panik havas datlamyor, herkes kayordu.

Kurun vzltlar arasnda herkes yata kalka karken, bir yandan da polis

panzerleri sirenlerini alarak kitlenin zerine yneliyor, dier yandan da ses bombas

kullanarak panii daha da artryorlard.

1 Mays kutlamalar 1979 ylnda yasaklanm ve sokaa kma yasaklar

konmutur. 30 Nisan'da i brakma ve iyerinde toplu bildiri okuma eylemleriyaplmtr.DSK, yasa protesto etmek amacyla, 1 Maysta, Dantay kararyla

100i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.23.101 http://www.sodev.org.tr/AYLAR/Mayis/1mayis/1_mayis_77.htm (12.02.2006)


51/135

51

Mersin'de 1 Mays'n Kutlanmasn nlemeye Ynelik Bask ve Saldrlar Protesto

Mitingini dzenlemitir.102

12 Eyll darbesinden nce son yasal 1 Mays kutlamalar yaplmtr.

Skynetim altndaki stanbul, Ankara ve zmirde gsteriler yasaklanmtr. 12

Eyll askeri darbesinden sonra, o zamana kadar Bahar Bayram adyla resmi tatil

gn olan 1 Mays, alma gnleri arasna dahil edilmitir.103

3. 1980 HTLAL VE DSKN FAALYETLERNN DURDURULMASI

12 Eyll 1980 ylnda lkedeki yaygn iddet eylemleri gereke gsterilerek

yaplan askeri darbe, ekonomik, siyasi ve sosyal yaam olumsuz etkilemitir. 1980yl lkemiz iin karanlk bir dnemin balangcdr. htilal ile Trk- dndaki

konfederasyonlarn faaliyetleri durdurulmu, siyasi partiler kapatlmtr.

Demokrasinin askya alnd bu yllarda, sendikalar onlarca yl geriye

gtrlmtr. i snfnn tm hak ve kazanmlar ihtilal ile ellerinden alnmtr.

Milli Gvenlik Kurulu (MGK) Bakan Kenan Evren, darbenin gerekelerini

ayn gn le saatlerinde yapt radyo ve televizyon konumasnda kamuoyuna

aklamtr. Yine ayn gn yaymlanan 1 numaral MGK bildirisi u satrlariermektedir:

"MGK devlet ynetimine dorudan el koymutur. Her trl siyasi faaliyet her

kademede durdurulmu, parlamento ve hkmet feshedilmi, btn parlamenterlerin

yasama dokunulmazlklar kaldrlmtr. Btn yurtta skynetim ilan edilmi, ikinci

bir emre kadar sokaa kmak yasaklanm , yurtdna klar durdurulmutur.

Yasama ve yrtme yetkileri MGK tarafndan kullanlacak ve ksa zamanda bir

bakanlar kurulu oluturularak yrtme sorumluluu bu kurula braklacaktr."

stanbul Skynetim Komutanl, 14 Eyllde yaynlad 4 Nolu bildiri ile

DSK yneticilerini Gvence iin teslim olmaya armtr. 17 Eyllde gzalt

102 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28103 Alpaslan Ikl, Dnyada ve Trkiyede 1 Mayslar,

http://www.politics.ankara.edu.tr/eski/html/eng/ceko/isikli_MAY.htm (16.02.2006), s.9.


52/135

52

sresi 90 gne karlm ve bu nedenle DSK yneticileri ve yeleri uzun sre

yarg nne karlamamtr. Milli Gvenlik Konseyi, 18 Eyllde yaynlanan 8

Nolu karar ile DSKin tanr ve tanmaz mal varlklarna el koyduunu

aklamtr.104 12 Eyllde gzaltna alnan 67 DSK yneticisi tutuklanmtr.105

DSK ve bal sendikalarn davas ancak 1986 ylnda sonulanmtr. Dolaysyla,

12 Eylln demokratik yaama kar darbe olduu sylenebilir.

24 Ocak 1980 tarihinde, iilerin hak ve karlarna kar politikal

devrimci isci sendikalari konfederasyonunun turk calisma hayatindaki yeri place of confederation of...

Documents