assemese magazine may 2016
DESCRIPTION
Krishi Jagran, India's No.1 (Agriculture Media Group) How to grow more agri-productionTRANSCRIPT
o"kZ 21 vad 5 ebZ 2016 #i;s 35
ISSN 2455-1074
www.krishijagran.com Âõø¸Ç 1 üÑàɱ 5 2016 ÷ÓùÉ 35www.krishijagran.com
ßÔÁ¿ø¸ æñá1í gs
z5l 'rEzk2j 'kg' sjkak3j
g4hd ;j;
;s 4jvd g'he lk\
ahj2klj 'kg'H fy2 mk0> zskoj 'kg' lYCij j§ad z[hfdk
8kfj 9h8; {¯akufj'kg' 5vlj syd¾
z5l 'rEzk2j 'kg' sjkak3j
g4hd ;j;
;s 4jvd g'he lk\
ahj2klj 'kg'H fy2 mk0> zskoj 'kg' lYCij j§ad z[hfdk
8kfj 9h8; {¯akufj'kg' 5vlj syd¾
gRkmrdkj ahjv2 huge !#) 4f gupd
Ghd2k \kjdj 3k2kj gupj gm1jEj hupd
Commander Trac Farm Plus Farm 2000Radial-RT 857
BALKRISHNA INDUSTRIES LTD.BKT House, C/15, Trade World, Kamala Mills Compound, Senapati Bapat Marg, Lower Parel, Mumbai 400 013, India.
Tel: +91 22 66663800 � Mobile: 91678 31077 � Customer Support: [email protected] � www.bkt-tires.com
: 8100226199
g3J:3jj zdr zkjh`
g'gfht:3 h'P'kz
o’kZ 1 vad 5 ebZ 2016 :i;s 35
, 45503170
laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e- lh- Mksfefud
,e-,-lh- Ñf"k tkxj.k % 60@9 rhljk ry] ;wlqQ ljk; ekfdZV] utnhd xzhu ikdZ eSVªks LVs”ku] ubZ fnYyh&110016
ds }kjk ,p-Vh- ehfM;k izslch 2] lsDVj&63] uks,Mk&201301ftyk&xkSrecq) uxj ¼;w-ih-½
*lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhAbl if=dk esa çdkf'kr ys[k ,oa fopkj ys[kdksa ds futh gSaA
çdk'kd@laiknd blds fy, mRrjnk;h ugha gSaA
ü¥ó±ðÃßÁ, ›¶ßÁ±úßÁ, ÷Å^ßÁ Õ±1n¸ ¦¤Q±¿ñßÁ±1Ï Û÷ ¿ä ë¿÷¿òßÁßÔÁ¿ø¸ æñá1í ÷Åù ¿êÂßÁò± Ð 60/9 îÔÂîÂÏûþ Îé±ù, ý×ÃÃëÂ×äÅÂô äÂ1±ý×Ãà ÷±ËßÇÂéÂ, ¢¶Ïí Âó±ßÇÁ Î÷¸C� Ω�äÂò1
ÝäÂ1îÂ, òîÅÂò ¿ðÃ~Ï-110116 ÆýÃà Ûä ¿é ¿÷¿ëÂûþ± Î�¶åÃ, ¿Âõ 2,ÎäÂ"Ã1 63 òý×ÃÃë± Ð 201301, ¿æÃù± Ð ÎáÌîÂ÷ ÂõÅX òá1 [ëÂ×Ð �¶Ð]
üÂõDZ¿ñßÁ üÅ1¿�Âî ¦�±ò òîÅÂò ¿ðÃ~ÏÛý×Ãà ձËù±äÂòÏî �¶ßÁ±¿úî �¶»gü÷ÓýÃÃ1 ¿ùàòÏ ¿ùàßÁüßÁù1 ¿òææ¤û±1 Âõ±ËÂõ �¶ßÁ±úßÁ Õ±1n¸ ü¥ó±ðÃßÁ1 Ûý×ÃÃË�ÂSî ÎßÁ±Ëò± öÓ¿÷ßÁ± ò±ý×ÃÃ
÷Åê Âóԇ± - 70
ö±1îÂÂõø¸Ç1 Ûàò Õ¢¶íÏ ÷±ËýÃÃßÁÏûþ± Õ±Ëù±äÂòÏ
¿Âõø¸ûþ±ÂõùÏßÔÁ¿ø¸ æñá1íü¥ó±ðÃßÁ� Ð� Û÷ ¿ä ë¿÷¿òßÁ¿òËðÇÃúßÁ� Ð� ä±ý×Ãÿò ý×ÃÃ÷±òÅË»ù� � Û÷ ¿æà »±äÂòßÁ±ûÇßÁ1Ï ü¥ó±ðÃßÁ� Ð� ë±РÎßÁ ¿é ä¿G� � 1¿Âõf ÎéÂË鱿éÂûþ±� � äÂfË÷±ýÃÃò¿Âõ:±Âóò ÷Å1ÂõõÏ� Ð� ü=ûþ ßÅÁ÷±1÷ÅàÉ ü=±ùßÁ æÃòü±ñ±1í� Ð� ô±1ýÃñ à±òüýÃÃßÁ±1Ï ü¥ó±ðÃßÁ� Ð� 1n¸¿Âõ ÆæÃòÂóSßÁ±1� Ð� ý×ÃÃ÷1±ò à±ò� � ÷¿òä ÎäÂÌýÃñò
zsij hdEkji
� � ü±á1 ÷±ùËýÃñA±uia pi4k
aqok hspJk
ÂõËûþ±ËæÃ� �¶»gßÁ� Ð� ÎßÁ Îæà äÂ1íÉ� � ä±1± à±ò�¶»gßÁ� Ð� Î÷â± ú÷DZ¿Âõ:±Âóò üýÃñûþßÁ� Ð� Õ±ôÂä±ò± ÷±¿ùßÁ� � äÅÂÑ¿ßÁ öÅ¿éÂûþ±� � ÂóÅò÷ ¿Âõ�«ßÁ÷DZ� � ¿1¿ßÁ ÂóÅ¿G1� � Îü±¿òûþ± ÷ýÃñæÃò� � ¿üô±¿ù ÷ýÃñæÃò� � ù�Ï Âó±ËG� � ÂóÅò÷ �¶ñ±ò� � Gmgfv gsji
� � Î1äÂù ÎæÿöÂûþ±1� � ÎýÃÃ÷± ú÷DZ� � �¶Ï¿î ÎäÂÌýÃñò� � ßÁkò ¿üÑ� � ¿1¿îÂßÁ± 1±æÅÃ� � ÎæÃËòé ÎæÃòäÂò� � 1æÃòÏ ßÅÁ÷±1Ï� � ßÁ¿1�± ÎùýÃÿ1� � ÷Ïò± Âó±ËG� � ¿�¶ûþ± ¿SÂó±¿êÂ� � Õ±ûþü± à±ò�¶ä±1 �¶»gßÁ� Ð� hfvk¡ g3k;
üýÃÃßÁ±1Ï �¶ä±1ßÁ� Ð� Õ±sÅ1 ä±÷±ðÃ� � 1±Uù ¿üÑ� � üÅæñî± ÎáÌîÂ÷� � ÕÑßÅÁ û±ðû� � Î÷Ì¿ýÃÃîÂ� � �¶ú±�L ú÷DZ
v[j;k¡ ;[gjzi
9kvlks jz[l 4kf
� � ÂóÂõò Õ±æÃËá� � òË1f Îú1»±ËéÂ� � ¿ú»ßÁ±�L ëÂ×Âó±ñɱûþ� � Õ±1 Ûò ÎäÂÌËÂõ� � ßÔÁø� ¿ÂõýÃñ1Ï� � ÕæÃûþ ßÅÁ÷±1� � aAa[ jk2
� � ýÃÃ1÷ò �¶Ïî ¿üÑ ßÁÑáá±í¿òßÁ� Ð� ÎßÁ ¿Âõ ý×ÃÃfÕÑáü7ÁÁ±� Ð� ñË÷Çf ßÅÁ÷±1� � Îû±Ëáú ßÅÁ÷±1ßÁ±ûDZùûþ üýÃñûþßÁ� Ð� ÎðÃËÂõf ¿üÑ� � æÃáðÃÏú æñò±� � j'iFuJ okfk
� � 1?ò
zSaku;i2...........08
ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ...........11
ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ...............22
zs2j 9f[zkgj
ykHg3; ykh3];klvkj<
t) Gf_g;_
;Tb� ;[skj .........37
;Tb; 9kskj 9Íukdk
y2x gd0>glk;; a`
gu4[0Ekgdk
9kskj ;d]'r<
9kj_ho_ 9kmjEkl..38
;Tb; z;l; {Íhdj
5kgl -l Rk2<
fkhj;l '®t]......40
{Ds ;Thb jzk2fj
aJg2kmj ajk ak0;
5vlj \kl {¯akuf<
ha_hv_ a"'i.....41
{hvd g3;hf;j
'rEykgjgj 9km'kh�' ;Tb;<
jkEl 9kjX ekE=k......43
�Adk 9hd gzkf;kgl
gupj ;Tbg; ak'
9S'jj aJtk:3.......45
hfgo {ask -y
a`aJup];j j§ad
6k;[j.............47
shylk
zEli;jw.......48
;s 4jvd
g'he lk\.......49
;Thb h'Okf g;FuJ
ykHlk;khFu ...........58
aJtk:3 l£.........60
÷ÅàËÂõþ±äÂßÁ ............61
jkhp5l................62
õþ±æÃòÏ¿î .................63
Îàù±...................64
Îàù±....................65
;Thb okmjwx gs @)!^06
www.krishijagran.com¿Âõø¸ûþ±ÂõùÏ
\kjdj vj;kgj
;Tb;;
6hm 9kge<
ha gv�l hjUu....10
z5l 'rEzk2j
'kg' sjkak3j
g4hd ;j; .......52
8kfj 9h8; {¯akufj'kg' 5vlj syd¾ ..................55
Subscribe Krishi Jagran Magazine
Assamese, Bengali, Hindi, Marathi, Gujarati, Punjabi,
Kannada,Telugu & English
Nishant Taak : 09953756433
Hkk"kkvklkeh
akfi 4k'j 'kg' 'vk' lkhm'
AGRICULTURE W RLDThe Pulse of Agri-World
www.krishijagran.com
9 Languages (8 Indian & 1 Global), 18 States, 1 Portal – 8 Million combined readership
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170 Email: [email protected] Web: www.krishijagran.com � �
KRISHI JAGRAN, INDIA'S NO.1 AGRI MEDIA GROUP
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroDThe Pulse of Rural India
కృ� ిజ�గర�కృ� ిజ�గర� ßÔÁ¿ø¸ æ±á. í ßÔÁ¿ø¸ æñá1íßÔÁ¿ø¸ æñá1í
21(1996-2016)
2121
pj aJk2 ## g;kh3 ofz,4rk
9kho ßB;dkj zszrkgj R[ho
9kge. ofz,4rk di'J mhdgj 'Th�
akHge 9kjX \qhsj dld hfj¡gj `;k akfi
gukyfj 5ld ol z,jYj g;kgfk zh6d fihd
f`;kj ;kjgw aJgdr; 'egj mS\ij zszrk -y
9kge. gupj aJk2 ^&% 4f holkj h\djd
@%@ 4f holk \2,;j ßB;dkmJZd Ggl;kd
agj.
;[>Ekj ajk akfi {hl2k'kj 'kg' jhv uicl
-y -m 9kgex ;Tb;j g4hdj 'hj, 'k ß;kf -y -
mge 'k akfi ;s hug2. vyjd akfi 4k'j 'kg'
Qkhzskf gykEk 9kjS\ -y -mge 9kjX mk0> GH
zszrkj ajk g4hd 9kjX ;Tb; u[g2kgj fB3 -y -
mge. 9khs h'gupi s[uJk z,jYw 9kjX 4kur
z,jYwj hv¡k ;gjk 9kjX gzHh'lk; 'vk'-l
gvB3k0 ;hj 9kgekx h;� H2kd-; g'he 9kEpr;
y2 ol z,jYwx Rk; aJ;Thdg2 9kskj oiEfj
'kg' \qhsj h\djd zh£d ;hj jkg4.
u[H 'ejj ajk hfj¡gj vhl 9yk akfij
zszrkj gukbi g;kf? H2kj 'kg' ukh2 '[hl ;'
lkgm vj;kjj U'kjk vglkEk 5[g5klk
ahj;Lafk;x ol z,jYwj aJhQª2k; 'k 'jb[w
gfkgykEkj ;kjw;?
gRhd2k mjsd {¯akd 'kg� akfij zszrk
'kh�' 8gj. H2kd-; tknj hv¡kj ;`k h; y®'
gR h'P'd z;glkd-; g'he 'jb[w gykEk 6kH
gvjka[¥igdk skf[gy 4k'j 'kg' akfij zszrkgj
R[ho 9kge.
h'P' Z'kZyr z,m6fj G3k z,4rkj 9f[zkgj
\kjdd aJk2 !% pdk,p glk;; g4kEk akfij
gRkmkf 8jk fkH.
gupj aJgdr; 'rhDª !))) cfhs3kj akfi
{alá y2 hR !(%! vfd #/% gyokj cfhs3kj
9khel. !&)) cfhs2kj aJgdr; 'rhDª; ;s
akfij {aládkj z,;3 '[hl skfk Rk2. fuij
gup gykEkj Z'gD¾0 g'he\km fuij akfi g4kEkj
gRkmr fy2.
akfij 9\kEj z;glkd-; tknj ;kjw -
yge vj;kgj ol z,jYwj fihd vlkH `kg;
h;� dkj 0ajd zh6; ;kR] f;jkj ;kjgw
z;glk fihd 5[g5klk aJskhwd -ygex Rkj
;kjgw 'jb[wj aJk2 ̂ % pdk,p akfi -' zs[uJ-l
�hv Rk2.
akfij zszrkj zsk8kf G3kH 9kge. Rhu
akfij zszrkj ajk s[hDª ak' h'vkgj gdgfy®gl
vj;kgj hfoj fihd; mS\ijdkgj vlk' lkhm'
lmgd skf[y; zokm y®' lkhm' Rkgd akfi fB3
fy2. Rhu Ggfugj fy2 gdgfy®gl 9fkmd
hufd dTdi2 h'P'R[� akfij 'kg'H y®' akgj.
www.krishijagran.com
vf/kd tkudkjh gsrq lh/ks lEidZ djsa %[email protected], [email protected], [email protected], [email protected]
zSa
ku;i2
zSa
ku;i2
zSaku;i2
/Gs_hv_ thshf;
HgsHl < [email protected]
gu
;Thb okmjwx gs @)!^08
pj e3k ;Tb; z,m6fj
s£H gupd hoGs
zhj2yj g4hd 9kjX
'rEzk2j 9f[shd hu2kj uk'i ;gj.
h;e[ huf 9kmgd ;Tb; z,m6fj
U'kjk gaJv ;f5kgj£j 9kg2kof
;jk -mge R®d jkB3Ji2 \kjdi2 ;Tb;
z,cj 98rY \[haFuj hz, skfx
H{G5H9kH j gv2kjgsf hahaGv
a�lix hv9kHG5G j sykzhvE ha
gv�l gjhUux gpd;kji z,m6f
sykjkB3Jj gZ3v zhvE �fE¡ akh3lx
\kjdi2 ;Tb; z,m6f ykhj2kjwkj
gZ33 zhvE �fi aJ;kp 9kjX
;ht]gfvf zhshdj 98rY H{Gv
skf zy \kjdi2 ;Tb; z,m6fj
'ígdk mwfskfr 'rhDª {ahZyd
`kg;.
;Tb; z,m6fj aJhdhfh8
z;gl ahjgEp sFQi aJ;kp
okg\=;kj 9kjX ;Thb jkor sFQi
gskyf \kH ;lrkw \kH ;[hFuJ2k G;
9kg'uf aQ hug2. 9kf['k,hp;
ahjEd]fj sk8rgsgj h';hpd
zhj2yj fd[f aJokhd; Z'i;Thd
hu2kj gYQd ahjgEp h'\kmj
9¡m]d 9yk -oE g3;f®lhoj
s¥[ji zhshd «hoHGhv¬ j zsY
h'vkjk8if y2.
;fgvkh32ks] 95K Hhæ2kf 5ks]kv
Gv®heg2vfj sykzhvE ha gv�
gjhUug2 ;2 gR ;Tb; gd0>glk; y2
Rkj -uhf; g\kof g4hdj ajk 9kgy
9kjX ;Thb gd0>glk;j G;skQ
zyk2 y2x 9kskj gupd {Íd
aJokhd gykEkj Z'gd¾0 vj;kgj
gzHh'lk; g'hv' hfhug2 Rkj ;kjgw
;Tb;; 9kho g4hd ;jkd 'ígdk
zszrkj zFs[4if y®' lmi2k -yge.
gjhUug2 ;2 gR \kjdi2 'okjd
9k¡o]khd; g;kSakfij hoGs
aJtk:3 g'hv'-l 9f[shd 9kge h;�
gupj ; Tb;j hoGs 5vl
{¯akufd 9kahD h;2? Rhu
Ggfugj -y ̀ kg; gdgfy®gl \kjdi2
;Tb;j lmd vj;kgj 6hm 9kge.
Rhu \kjdi2 ;Tb;; GH 5vlj
{¯akufj 9f[shd ak2 Rk2 gdg¡
{¯akufj 'ThB3akd y®' 9kjX H2kj
lmgd ;Tbg; H2kj jkAdkhf ;hj'-
l0 zYs y®' 9kjX H2kj 9k2
!x))) g;kh3 3;k-lg; '�kd
zyk2; y®'.
H{G59kH j gv2kjgsf
hahaGv a�lig2 ;2 gR hoGs
zhj2yj hjvkv] aJ_ uia; gagF3lj
98rYdkgj -yge 9kjX 9kHhvG9kj
j hjogfl gvF3kj ajiYk0 ;hj GH
;`kj zFs[4-l 9khyge gR zk8kjw
zhj2yj d[lfkd hoGs zhj2yj
{¯akuf ##/#$ pdk,p 9h8; -
yge 9kjX Rhu 9k¡jkB3Ji2 g;kSakfij
U'kjk GH g3;hf; g'vkd vj;kjj
9z�hB3 y2 gdgfy®gl \kjdd
h';hpd hoGs zhj2y mgokEkj
9f[shd h;2 hfhug2?
gd0> ;2 gR GH uk'i aQj
sk8rgsgj 9khs vj;kj; 9kskj
g4hdd 'rEykj ;jk g3;f®lho;
'kvhf ;jkj 9h8;kj h'vkhjgek.
9kskj sgd hoGs g3;f®lhoj
5vlj g4hd akjSahj; z,;j
aJokhdj 5vlj lmd ;jk Rk2.
gjhUug2 ;2 gR \kjd; Ghd2k g'he
ahjskgw 4kur gdl 9ksukhf ;hj'
lmi2k y2. hoGs 5vlj ajk
cjXEk 4kur gdlj ;s gykEk 'í
gYQ-l zihsd ;jkd zyk2; y®'
akgj. gd0> ;2x hoGs zhj2yj
'khwhor;jw 4kur gdlj 9ksukhf;
;s ;jk zyk2 ;hj'.
;Tb; ;®9ht]gfvf zhshdj
98rY H{Gv skgf ;2 gR hoGs
zhj2y mgokEkj 9f[shd Rhu
vj;kgj hug2 gdg¡ GHg3k0 hoGs
;akyj ugj z5ldkj ;khyfi
hlh4' akgj.
\kjdj vj;kgj ;Tb;;
6hm 9kge< ha gv�l hjUu
www.krishijagran.com;®\kj B3®hj
gu
aJZDd;]dk
zsij hdEkji
z,'kuukdk
;Thb okmjw
fd[f huL+i
s®'kHl/(*(!^^))$
H/gsHl< [email protected]
;Thb okmjwx gs @)!^10
j;kgj z;glk g4hd-lg; akfij
gRkmkf; aJhd'�dk 'rDª ;hjge gR
H2kj 'kg' holk aR]k2d hz£f
ahj;Lafk aJZDd ;jk -mge 9kjX
gvhfj hs6k f;hs's cjXEk {¯akufj Z'gD¾0 @)!^/!&
hvofd gupd gvhfj g;kgfk 8jwj
9\kE fy®' Ggfugj vj;kgj ;2 9kjX
lmgd ;2 gR #_)/#_! g;kh3 3fj s[6 {aládk;
a[jkd aR]kAd y2. 'kZdEd gvhf hvof 9g:3k'jj
ajk 9kjS\ y2 h;� G; d`rj 9f[zkgj 4kur
sFQklg2 G3k 9f[skf lmkHge. Rkj 9f[zkgj
cjXEk {¯uf yJkz gakEkj ;kjgw \kjd gvhfj ß�
9ksukhf ;hj' akgj.
H'kj vj;kji lYrd-; g'he -y -mge.
h'Di2 'b] @)!%/!^ j zs2d ;Thb
gYQj �wd !%_# pd,p 'Th� akHge
hRg3k GH �w vj;kji lYrd-; g'he y2. hjok\]
g',;j ajk h'h\Í gYQd �wj h'djw okji ;jk
z,4rkj 9f[zkgj ;Thb 9kjX H2kj lmd oh=d
mhdh'h8; h'Di2 'b] @)!%/!^ vfj zs2d
***@( h'hl2f 3;k �w hu2k -mge. vj;kgj
@)!%/!^ vfj 'kgo3d *%)) h'hl2f 3;kj
;Thb �w hu2kj lYr jkh4hel.
;Thb gYQj �w !%_#
pdk,p 'Th� akHge
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
G
gegAdS'j-lg; gupj #)) 4f holkd GH ahj;Lafkj
9kjS\ ;hj hu2k Rk'. zqQj sgd ;Thb 9kjX ;Tb;j ;lrkw
sFQi jk8kgskyf hzgn glk;z\kd ;2 gR vj;kgj GH hupd
di'J mhdgj ;ks ;hjge 9kjX gupj z;glk ^)) 4f
holkd GH ahj;Lafk aJg2km ;jk y®'. ahj;Lafkj
9¡m]d GH 'b]d ak>v lk4 gy:3j \qhs; hz£f ;jkj lYr
hf8]khjd ;jk -mge. ;Thb 9kjX hz£f lkhmgl jkorj
h'o2 y2 h;� GH hupd g;FuJj 5klj ajk zSaqw]
zyk2/zygRkmidk aJukf ;jk Rk'. gd0> ;2 gR gupd *(
3k hz£f ahj;Lafk aJk2 u[H up;d-; g'he zs2gj ajk
uicli2k -y ahj 9kge. GH ahj;Lafkj 0ajd ;ks a[jk
y®gl H2kj ajk *) lk4 gy:3j \qhs; akfi ak'. vj;kgj
H2kgj @# ahj;Lafkj 0ajd ;ks 9kjS\ ;hj huge
9kjX @)!* j gpb-lg; $) 3k ahj;Lafkj 0ajd ;ks
a[jk -y Rk'. gd0> sgd GH ahj;Lafkj 'kg' 8kfj
{¯akuf ;s y®' hfhu'.
;
gegAdS'jd hz£f ahj;Lafkj 9kjS\hw
v11;Thb okmjwx gs @)!^
h'ykjd 8kfj Qª2
5vl h'Qªi ;jk Ghd2k y®' zyo
g'he uksd ukhl h'Qªi ;jk
g'akjij 0ajd
lkhm' gl;ksykjd 8kf Qª2 gykEk gslkj ugj
lkhmge. R®d GH 'b]d vj;kji
zhshdj sk8rgsgj !* lk4 @(
gyokj 3f 8kf h;fk -mge. jkor vj;kjj ajk
gakEk d`rj 9f[zkgj ̂ ))) ga;vj sk8rgsgj !*
lk4 @( gyokj 3f 8kf h;fk -mge. jkord s[6
*$)) ga;v y2. zy;kji zhshdg3 fqrfds
zs`]f sqlrj 0ajd 8kfj Qª2 ;hjge. vj;kji
zhshdj 8kf h;fkj lk\ zjX 9kjX s8rsi2k
;Tb;; g'he lk\ -yge. 9yk 'ej 8kf h;fk
9kjX gpJB6 'rEZykj ahj;Lafk 9kge. Rj ajk
g'he ;Tb;; H2kj lk\ y®' akgj. hd2k sykjkB3J vj;kgj g'he uksd ukhl
h'Qªi ;jk g'akjij 0ajd gl;ks lmk'x
GH z;glk ukhlj uks 'Th� gykEk;
hf2hFQd ;hj'j 'kg' ;jk -mge. d`rj 9f[zkgj
jkor vj;kgj 9h8ds 4[v[jk sqlr hf8]kjd ;hj' -m
9kge. dkj haed hf8]khjd sqlrgj ukhs ukhl
h'Qªi ;jk g'akji; gol-l ah60Ekj 9kHfi
aJkE8kgfk ;hjge. zqQj 9f[zkgj sykjkB3Jj jkor
g;h'gfg3 ukhlj uks; hf2hFQd ;hj'j 'kg'
9kHfj aJZdkE Z'i;Thd huge. H2kj 9h¡s
Z'i;Thdj 'kg' sykjkB3Jd ukhl 'rEzk2ij 0ajd
fd[f aJhd'Ì aJg2km y®'. sykjkB3Jd ukhl uksj
hf2FQw 9kHf @)!^ vfj 9¡m]dx ukhlj
9h8;ds 4[v[jk sqlr vj;kgj hf8]khjd ;hj'.
hd2k g;FuJ vj;kgj 5[t Gæ gf3® Z;isj
9¡m]d aJgupj ;Tb;; 5vl h'Qªij 'kg'
zyo jkZdk 4[hl huge. Ghd2k ;Tb;
cjd 'hy 'hy 5vl h'Qªi ;hj' akhj'. d`rj
9f[zkgj ykhj2kwk gB33 GhmJ;klvkj skg;]h3, '®t]j
hv5 GthshfgZ3J3gj jkorj !)& 3k skg;]h3, '®t]j
zhvE; 9kgup okji ;hjge gR ;Tb;j h'{gjk !%
gs®-lg; Ggmk3 ;hj' lkgm. dkj haed ykhj2kw
gB33 GhmJ;klvkj skg;]h3, '®t] ;Tb;; G3k
gjhogZ3Jvf Glk3] ;hj' 9kjX tk3k 9flkhf ;hj'.
'kZdEd '®t] h'b2k z;lj sgd 5[t Gæ gf3
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
Z;isj sk8rgsgj ;Tb;; 9flkHf 5vl h'Qªij
'kg' gaJk¯zkhyd ;jk Rk'. H2kj 'g' g;FuJ vj;kjj
5klj ajk gzkf;kgl fd[f ahlhv jkor vj;kjj
0vj-l 9khy' lkgm. jkorj !)& 3k skg;]h3,
'®t]j h\djd ;jfl 9kjX Glfk'ku skg;]h3,
'®t]j pzr 'okj 9flkHf 9kge R®d '®gt] @&)
of ;Tb; 9kjX @%) ;hsvf GgoF3j ah¥2f;jw
;hjge.
h'
G
G
;Thb okmjwx gs @)!^12
htskæ ;s gykEkj ;kjgw 4kur gdl u[']l -yge
Ghd2k ;Tb;; zszrkd
galkHge h'lkyib;j zszrk j4kj fks glkEk fkH.
aJk;Thd; aJg;kaj Z'gD¾0 ;Tbg;
;g6kj ahjpJs ;hj pk;/akvhlj g4hd
;hj z5ldk aJ kAd ;gj h;�
pk;/akvhlj 'okj sqlr ;hs gRkEkj ;kjgw ;s
h'Qªi gykEkj ;kjgw ag31hud ;bT ; z;gl hfoj
h'lkyi jkZdkj skod galk' lmi2k -yge.
ahjhZyhd Ggf -yge gR dj;khjj gzkEku hu2k
h'lkyig2 GH 'kj ;bT ;j 9EZyk g'2k ;hj huge.
;bT ;j sgd GH'kj h'lkyid 9la gak; lmkj
9h\gRkm 9khyge. h'gpb zqQj sgd ag31uij ajk
fd[f mk0 > j®td h'lkyi; ;bT g; jkZdkj h;fkjd
mkdd galkHge. akvhlj uks ;hs gRkEkj ajk
;bT g; h'lkyi; hfoj cj-l -l gRkEkd-; jkZdkd
Ghj -` 9khyge. akvhlj 'okjd akvhl h'gQªdkj
9f[zkgj {Ds h'lkyij uks % 3;k-lg; -y -mgex
Ggf ahjhZyhdd ;bT ;; 9k8k gj3d h'lkyi h;hf'
lmi2k -yge Rkj ;kjgw h'lkyi ;s uks akHge.
;bT ;; ;s uks gakEkj ;kjgw ;bT g;k hvh¡d -yge.
g4hdd gykEk fkH
hd ;jkgdk lk\uk2; 'ThD -y ̀ ;k fkH.
;Thbj u2fi2 9EZyk-l vkH ;Tb;j aJhd
hv¡k 'rDª ;hj z,zuj G3k zhshdg2 ;2
gR GH gYQ Ghd2k lk\uk2; 'ThD -y ̀ ;k fkH.
zqQj ajk gakEk d`rj 9f[zkgj \koakj zk,zu
y[;[sguE fkjk2w RkuEj 9km[EkHd ;hT b gYQj Zyk2i
zhshdg2 ;2 gR lc[ 9kjX zisk¡ ;bT ;j 9EZykd
huf; hugf u2fi2 -y -m 9kgex gzH;kjgw zhshdg2
vj;kj; GH gYQj 'kg' h'Di2 9kEF3f 'g�kEkj
ajksp ] huge. R®d g;kEk -mge gR ;hT bj 'hT D; 9fr
g;kgfk 'hT Dj ugj lk\uk2; ;jkj 9kEpr;. ;hT b
gYQj U'kjk gupj 9`'] rEZykd �jXda¾ qw ] \qhs;k
aklf ;jkj haegdk 9`'] rEZykj ;bT ;j ahjhZyhd
z�hB3of; fy2.
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
aR]kAd B3®;j skod 5[3;j vkhyuk ;s gykEkj ;kjgw
huL+i hdl 'okjd zhj2y 9kjX h'gf1lk gdld %) 3;k
aJhd ;[HF3l yJkz akHge. zihsd ;kgjk'kjj zs2d 9fr
4kur 9kjX 94kur gdlj sqlr zk8kjw yJkz/'Th�j haed aq']Zdjd 'Ì -
yge. 'okj zqQj sgd aR]kAd B3®;j skod 5[3;j vkhyuk u[']l gykEkj
ajk 'okjd zhj2y 9kjX h'gf1lk gdld yJkz akHge. zhj2y G:zgalkj
gdl ukuji 9kjX h'gf1lk hsl gthlg\hj gdl ykhj2kwkj sqlr %) 3;kj yJkz gakEkj
lmgd QªskF'g2 *!%) 3;k 9kjX %(%) 3;k aJhd ;[HF3ld 'Ì -yge.
g4
;T
;Thb okmjwx gs @)!^14
;Thb h';kpj aJhd vj;kj ;Tdz,;La< fihdp
ykhj2kwkd ^^ lk4 3f gc>íj h;hfge
9h8; vkhyukH '�kHge
;akyj uks
4rsFQi fihdp ;[skgj ;Thb -'Okhf;
z;l; ;Thbj h';kpj 'kg' fd[f
g3;hf; h';hpd ;jkj 9khal ;hj ;2
gR gd0>glk;j vj;kgj jkord ;Thbj
h';kpj aJhd ;Tdz,;hLad y2. s[4rsFQig2 ;Thb
h'P'h'urkl2j z\kj zs2d -'Okhfj 9kjX h'b2k
z;lj G3k zsiYk -'6;; zgS'kh8d ;hj ;2 gR
h'ykjj \qhs {']j y2 9kjX GH \qhs gup;
9kEpr;dkj 9f[j§ga 4kurkÍ {¯akuf ;jkj
Ysdk 9kge. lmgd gd0> ;2 gR vj;kjj ;Thb
j®t gsa jkorj ;Tb;j 'kg' G; -'A+Ei;
augYa y2 9kjX H2kj sk8rgsgj ;Thb 9kjX
;Tb;j aJmhdj a`d 9mJzj -yge. gd0> ;Thb;
'rEzk2j j§gagj mJyw ;jkj 9khal ;hj ;2 gR
;Thb; g;El ;Tb;gjH fy2 zk8kjw ofdkg;k
gjkomkj aJkAd ;jkj z[gRkm ak2.
hj2kwks vj;kji Ggo£ig2 Ghd2
-lg; ̂ %_^% lk4 3f gc>íj h;hfge.
zqQj 9f[zkgj Ghd2k-lg; ykhj2kwk
vj;kgj gc>íj s[6 h;fkj ajk *( pdk,p 9`]k¯
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
s[
;s {¯akufj haed ;3fj vkhyukd
z,gpk8fj ajk H2kj uks gRkEk G;
zAdkydd G; gyokj 3;k aJhd g;hæ
'kh�ge. ;3fd cjXEk hslj lmgd zgdo
jAdkhfj vkhyukgj H2kj uks 'Th� akHge. zqQj
sgd gRkEk G; zAdkyd ;3fj uks #$%)) 3;kj
ajk 'kh� #%%)) 3;k aJhd g;hæ -m akHge.
hU'di2gd H2kj {¯akuf gRkEk u[H zAdkyd %%
gyokj mkh6d-; ;hs $% gyokj mkh6 -y -mge.
gRkEk 'ej zskf 9Eh8j d[lfkd 'd]skf {¯akuf
$$ pdk,p ;s y2. gs® @)!% vfd ;3fj -
uhf; {¯akuf aJk2 *) gyokj mkh6 9khel.
9kygsuk'kud ̀ ;k ;3f 'J®;kj 9jXw ulklj sgd
cjXEk hslj vkhyuk \kl y® h;� {¯akuf ;s
gykEkj ;kjgw G; zAdkyd H2kj uks 'Th� akHge.
H2kj 'kgu0 ;3fj zgdo jAdkhfj vkhyuk 9fkmd
huf ;s gykEkj zS\kEfk 9kge. ;3fj uksj
'd]skf 9EZyk \hEbrgd0 gykEkj zS\kEfk
9kge. ulklj sgd gs® skyd ;3fj uks G;
gyokj aJhd g;hæ 'kh�' akgj.
%*_%! lk4 3f gc>í 'okjj ajk {6kHge. dkj
G; h'b2kj sgd ykhj2kwk gE2jyk{hv,
;ja®gjvgf !!_)@ lk4 3fx gyg5gt @$_@*
lk4 3fx ykhj2kwk GmJ® HækB3Ji2 ;ja®gjvgf %_()
lk4 3f gc>í h;hfge. \kjdi2 4kur hfmgs &_!!
lk4 3fd-; g'he gc>í h;hfge 9kjX H2kj 'kgu0
4kur 9kjX fkmhj; gRkmkf h'\kgm !&_#! lk4
3f h;hfge.yk15;Thb okmjwx gs @)!^
Ghd2k ;Tb;; ;gFukEkHge ha2koEj jkord ;Tb;; ;gFukEkHge ;kjw h;e[ zs2 9kmgd mJky;; ha2kgo ;gFukEkHhel.
s8r aJgupd ;Tbg; ha2ko jkZdkd galk' lmi2k -yge. 'kSakj {¯akuf gykEkj
haegdk ha2kgo GH'kj ;Tb;j v;[ akfi {hl2kH
huge. 9EZyk Ggf -yge gR jdlks 'okjd ha2ko @) aHvk aJhd
h;glk h'Qªi y2. h;e[skf ;Tbg; skf[y; h'fk sqglr ha2ko huge.
zqQj ajk ms gakEk -mge gR ha2ko h'Qªij ajk 5vlj sqlr0
gfkgakEkj ;kjgw ;Tbg; jdlksj jkZdkd ha2ko galkH
huge. h;e[skf ha2ko {¯akug; GH 4'j hug2 gR GH
zs2d g'2k huf vhl 9kge. sklEk gYQd h;e[
zs2 9kmgd ha2koj sqlr % 3;k aJhd h;glkd-l
fkhs -mhel. h'md hufd hfsvd ;Tb; z;gl
@) aHvk h;glk g'hvhel. jdlksd g\j'kfk
Ggo£ij h';kgp ;2 gR 9kho ha2koj uks %)
3;k aJhd ;[HF3l '[hl -;ge. H2kj ajk ;Tb;; 4jvj
sqlr0 gakEk fkH. ;Tbg; ha2ko cj -l gRkEkd-;
skf[y; h'fk sqlrd g'hv hu2k2 g'he \kl '[hl \khE'-l 'k8rd ahjge.
;k'[hl '[3j uks 'Th�s {¯akufj ;kjgw ;k'[hl '[3j uks
mjsj ugj 'kh�gex dkgd 9kg;1 ;s
{¯akufj ;kjgw ;kgjk'kjix B3®h;B3
9kjX jkAdkhf z;glk uksd Hskf g'he
glg'ld 9kge gR ;k'[hl '[3d vkhj 'ej haed
gj;t] 'kh� gRkEk gu4k gakEk -mge. 'd]skf
mhd; GH zs2d 9la g'J;j 9kEpr; h;�
H2kj 0ajd B3®; zisk 'k 9frkfr vj;kji
hf2FQw gfkgykEkj ajk 9EZyk g'2k -y ahjge.
9Egpr GH gj;t] di'J mhdgj Ghd2k jAdkhfj
Z'jd ;' 8hjge gR H2kd 'b] @)!@ vfj ugj
9EZyk y2 gdgfy®gl di'J mhdgj z;glk gA+hf,
g4hl gshl y®' akgj. h'gpb zqQj sgd @)!@
vfgdk ;k'[hl '[3 y3 ;s®hth3 9khel h;�
9h8; uksj 0ajd jAdkhf ;hs gRkEkj H2kj
mjs fkHh;2k -y -mhel.
;s Qªg2 ;hjge gc>í 9kjX vk{l; u[']l
s Qª2j ;kjgw {¯akuf gYQd vk{l
9kjX gc>í u[']l -y -mge. huL+ij pzr
'okjd gc>í 9kjX vk{l 'kvshdd !))
3;k ;[HF3l-lg; yJkz akHge. dkgd 9kg;1
{gurkhm; vkhyuk 'Th� gykEkj ajk oEj sqlr 'Th�
akHge. zqQj sgd {¯akuf gYQj ajk {¯akufj
skod 9k3k hslj vkhyuk ;s gykEkd ajk 'okjd
gc>íj sqlr ;hsge lmgd ;2 gR aR]kAd B3;j
skod 5[3;j vkhyuk u[']l gykEkj ajk 'kvshd
vk{lj ukgsk yJkz akHge. gc>í u=k 5+®j hslj
uksd % 3;kj glk;vkgfgj !^@)x !^@% 3;k
aJhd () h;glk 'Ì -yge. vk{l 'kvshd zkskfr
9kjX a[vk !!@! aJokhdj uks %*))x %())
3;k 9kjX $^))x %^)) 3;kj ajk ;hs %&))
3;kx %*)) 3;k $^)) 3;kx %%)) 3;k ;[HF3l
'Ì -yge. Rhu Qª2d z,gpk8f ;jk fy2
gdhd2ky®gl sqlr 9kjX u[']l -y Rk' akgj.
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
;
;
hp
;Thb okmjwx gs @)!^16
Îü±÷±¿ò ÂõÏæÃßÔÁø¸ßÁËðÃÂõþ Âóï äÂù±Âõþ ü±ïÏ
mJksiw gYQd 'Th� y®' akgj hfgEp
5lx pk;/akvhlj z[jhYd ;hj
j4kd y®' zyob;j 'kg' GH 4'j g;kgfk \kl 4'jd-;
;s fy®'x ;kjw Ghd2k pigcJ fB3 gykEk
'ZDj ajk g'he lk\ gykEkj a` zyo -y
ahjge ;kjw 5[t aJgvhv,d !)) pdk,p
G5ht9kH j hupd vj;kgj h'gupi g;kSakfi;
haJokg\]h3\ 9ksukhf ;jk 9f[shd huge Rkj 'rEykjj
ajk pigcJ fB3 gykEk 5l 9kjX pk;/akvhl; 'vk' ajk
Rk' Rkj lk\ ;Tb;; y®'. lmgd vj;kgj h'gupi
g;kSakfi; 9flkHf aJtk:3 g'vkj 9f[shd0 hu2kj
0ajd h'vkj h'sp] ;hjge. h;� g;kSakfij lmd
vj;kjj vd] y®l gR gd0>glkg; hfoj hfgEpj @%
pdk,p mJksiw gYQd pid mTy 9kjX 9k8kj\qd
h';kpd hfgEp ;hj' lkhm'. ht9kjhaj G; zqQj
8kf ;Tb;j 'kg' vj;kgj h';hpd ;hjge GaB3Ji2 8kf mgEbwk z,Zykf G3k s®'kHl Ga jkHvG:zak3]® h';hpd ;hjge hR
8kfj g4hd zsgS' z;glk d`r aJukf ;hj'. ;Thb sFQi jk8k gskyf hzgn
;3;d 9kg2khod ;Tb; gslkd GH d`r hu ;2 gR 8kfj g4hdj lmd oh=d
9frkfr d`r {alá ;jk'. lmgd pJi gskygf ;2 gR GH Ga gE' 9k8khjd Gahlg;vf
aJwkli y2 Rkj 0ajd ;Tb;j 0vjd ;Thb -'Okhf;-lg; zqvfk 9khy' akgj 9kjX
zszrkj zsk8kf ak'. GHg3k ;Tb;j 'kg' 'íd zyk2; y®'.
;s gc>í h;fkj zS\kEfk
íj g;FuJi2 a[lj 'kg' vj;kji Qª2 GH
'ejd h'md 'b]j d[lfkd $)/%) lk4
3f ;s gykEkj zS\kEfk 9kge. Rhu
Ggfugj y2 gdgfy®gl GH Qª2 vkhj 'ejj dlj Zdj-l
9khy Rk'. 'b] @)!%/!^ d gc>íj gup \jd Qª2
@*)_* lk4 3f -yhel. h;� 'b] @)!^/!& j 'kg'
vj;kji Ggoh£j U'kjk gc>íj hR 9kjS\hw h;fkj
9f[skf 9khyge dkj 9f[zkgj GH Qª2 @*) lk4 3f
gykEkj ;`k g;kEk -mge. vj;kgj 9kjS\hwd GH lYr
#)) lk4 3f j4k -mhel. h;� % gs® @)!^ -lg; GH
Qª2 @!% lk4 3f -ygex gRkEk 'ej GH zs2d GH Qª2 @)( lk4 3f 9khel 9kjX g'he\km 'okjd gc>íj ahjskw
;s ahj -mhel. jkoZykfx s8r aJgupx {Dj aJgupd ;Tbg; vj;kjj ahjEgd] 'rhDª 'rEzk2i z;l; gc>í g'vk
g'he aeFu ;gj ;kjw vj;kjj ajk gd0>glkg; hR sqlr ak2 dkd 'íd als y2. \kjdi2 4kur hfmsj h'b2kH ;2
gR GH 'ej gc>íj 'kZdhE; Qª2 @$) lk4 3fd 'Ì -y Rk' 9kjX @*) lk4 3fj lYr aJkAd ;hj' gfkEkhj'.
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
ajk gakEk d`rj 9f[zkgj \kjdd g;H'k 8jwj
haJokjg\h3\ {aládk fkH Rkj ;kjgw aJgdr; 'ejd
;Tb;; glk;vkf y®' lmi2k y2x h;� haJokjg\h3\j
5l pk;/akvhlj g'he zs2-lg; z[jhYd ;hj jkh4'
ajk Rk'. gzH;kjgw haJokjg\h3\ h'gupj ajk 9gfkEk
Rk2. H2kj 'kg' GH gYQd hfgEp ;jk g;kSakfi;
haJokjg\h3\j 'kg' 9f[shd hu' ajk Rk2 ;kjw 9kskj
gupd ht9kjha G5ht9kH j gYQd gu4k Rk2.
;T
jk
gc>
;Thb okmjwx gs @)!^18
;s jAdkhf gykEkj ;aky zS\Efk
9kH Zap] ahj;Lafkj ajk 'kh�' ;Tb;j 9k2
;Tb;j 'kg' mJksiw ;Thb 'dj gzEk aJgo:3
H 'ejd ;akyj ;s jAdkhf gykEkj
zS\kEfk 9kge ;kjw gegAdS'jj gpbd
zskAd gykEk ;3f skg;]h3, 'b]d H2kj
jAdkhf uy pdk,pd-; ;hs gRkEkj zS\kEfk 9kge.
cjXEk 'okjd ;3fj uks 'Th� gykEkj ajk ;3f
;ja®gjvf 95K Hhæ2kj 98rY 9kjX aJ'Ì hfgu]p;
'ig; hspJkH ;2 gR 9khs %) lk4 mkh6d-; g'he ;3f
jAdkhf ;gjk. h;� -'hP'; uks dld 9ykd 9kjX
cjXEk sqlr 0aj-l gRkEkj ;kjgw Ghd2k 9kjX jAdkhf
zS\kEfk ;s gykEk gu4k gakEk -mge. 'b] @)!%/!^
d ;3fj s[6 jAdkhf aJk2 ̂ ) lk4 3f gykEkj zS\kEfk
9kge. hd 'kjij ajk ;Tb; 9kjX mJksiwj 9k2
'k�;x H2kj 'kg' {Dj aJgupj
z;glk holkd 9yk Zap] Zsk3] 9kjX
Z'kElS'i mJks ahj;Lafkj Z'i;Thd hu2k -mge.
mJksiwj Hf;ks 'g�kEkj {gUugpr ;Thb g3;hfg;gj
g4hdx ;Tb;j 9kd© zyk2dk zsqy m6f ;gjkEkx
5vlj zh6; sqlr hu0Ekj lmgd yZdgYa zy
g4hd 9kjX mkJ sr 9£lj zyk2 ;jk -yge. vj;kgj
z;glk holkj ajk $^ huf 9kf[B6khf;dk a[jk ;jkj
haed mk0 > Zdjd ;ks 9kjS\ ;jkj hfgup] huge.
GH ahj;Lafkj 'kg' vj;kgj #)) g;kh3 3;kj 'kgo3
aZJ Dd ;hjge. GH ahj;Lafkj 'kg' mk0j> 'kvhf
ogfP'j hsp J mkJ sr ahj;Lafkj mk0j> ajk ;jk Rk'.
GH 'kvhf hvGs 9h4glp RkugE ;hj'.
dj h'Okf h'\km 9kjX ;Thb sFQkl2j
U'kjk G; aJwkli h';hpd ;jk -mge. GH
aJwkligj ;Tb; Ghd2k h'fk sqglr
Gv_Gs_Gv_ j gRkgmhu 'djj 9k8khjd ajksp] l'
akgj. GH gzEkj lk\ l'j 'kg' ;Tb; \kH z;l;
gd0>glk;j fks 9kjX s®'kHlj lmd 5vl;
gjhogZ3Jvf ;jkj 9f[gjk8 ;jk Rk2. gjhogZ3Jvf
;jkj haed ;Tb; z;l; gd0>glk;j 5vlj 'kg'
aJgdr; zAdkyd huf; hugf ;Thbj lmd oh=d
zsZd d`rgj 'djj c3fkj 'kg' Gv_Gs_Gv_ aJkAd
;hj'.
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
G
g4
'
19;Thb okmjwx gs @)!^
;Tb;j ahjpJsj 5lgdH hfoj g;kSakfi Zykaf ;hjge
s®'kHl oluqd®
cgj cgj hu' � ol
hDem�jj 'Zdj; ;Tb; z;gl hfoj aJtk:3
g'hv'j 'kg' g;kSakfij Zykaf ;hjge.
'Zdjd {¯akuf gykEk jkmix z[mhÌd vk{l
zy 9fr ;Thb aJtk:3j Ghd2k zh6; uks ak'.
g;Hhuf 9kmgd glk; z[jko 9h\Rkfj 9¡m]d
h';kp ;ksj zsiYk ;hj'-l 9yk s[4rsFQi jsf
hzgn 'Zdj ;Thb aJtk:3 5ks]kj aJhtvkj g;kSakfij
;Tb;; g;kSakfi Zykafj aJskw aQ aJukf ;gj.
zqQj 9f[zkgj 'Zdj aJv[jdkj mgokEk ;vjkx jkmij
9khuj ugj lc[ 8kf 5vlj lmgd 8kfj Zykfi2
aJokhd gRgf l;h3 sk'Wix 'kueky g\kmx lkl
vk{lx shdv[jgjk h'Qªi ;hj'. Ggf ahjhZyhdd
R®d jkmix g;kguk/;[3;i 9kjX ;vjk 9khuj lc[ 8kf
5vl s8[gsy 9kjX {Vv jDªvka gjkmij 'kg' {Ds
9kykj y2. Ggf ahjhZygd 'Zdjj GH ;Tb;
z;glk Ghd2k zyogd 'okjd ak'.
ykjj m2kj akykji2k Ggl;kd uqhbd
ga2olj mJksr Ggl;kd glk;;
gd0>glk;j cjd hfs]l akfij gRkmkf
8hj'. glk; Z'kZyr 9h\RFQ h'\km ak3kfkH m2k;
G; gv3 9kEhF3d ;gj. s®'kHl s®'kHl oluqd®
oluqd slk'ky; 9g3k hagjk5k2kj gshef y2. GH
gshefj sk8rgsgj hR g;kgfk gYQj mJk{Ft Ek3kj
hfs]l ;jk Rk' akgj. holkd aJ`s'kj s®'kHl
oluqd® j sk8rgsgj skf[y; hfs]l ga3ol vkalkH
;jk y®'. hR g;kgfk Ggl;kj flk 9kjX a[4[jij ajk
aJk2 %)) hl3kj akfi; ha{hj5k2kj ;hj hfs]l
;jk Rk2. 9k8k cF3kj h\djd %)) hl3kj akfi;
Gg;'kgj g'g:3hj2k 9kjX \k2jkvj ajk s[Dª ;hj
g4kEkj gRkmr ;jkH hug2. GH s®'kHl oluqd®
g\fd akfi; hfs]l ;hj'j 'kg' gsS'hjf
g3;f®lho lgmkEk -mge. GH g3;f®lho glgdjk
akif; vk5k ;jkj lmgd glk;vkfuk2;
g'g:3ji2kg;k pigcJ zskAd ;hj hug2. oluqd
h;hf'j 'kg' pigcJ g3ækj ;jk Rk'.
www.krishijagran.comßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ
v
h'
hyskvl aJgupd skej {¯akuf (_# pdk,p 'Th� akHge
skvl aJgupd s¯zr {¯akufd (_@pdk,p 'Th�j gj;t] ;jk
-mge. GH skej {¯akuf !!x&(*_&@ gsh3J; 3f gj;t]
;jk -mge hR 'b] @)!$/!% j 9f[akgd !)^@_^! gsh3J; 3f
g'he y2 3Jk{3 skej {¯akuf 'b] @)!%/!^ j zs2d !$&_@# gsh3J; 3f y2
hRg3k gRkEk 'ejj d[lfkd ^! gsh3J; 3f g'he y2. s¯zr h'\kgm 'b]
@)!%/!^ d s[6 $^%_%( lk4 3;kj jkoy 9ho]d ;hj GH {alhá 'rhDªmd
gYQd s¯zr akl;; ske 'io {¯akuf gYQj lmd oh=d ;jkj zS\E y®'
akhjge. olkp2d gvkEkhvdkj 'kg' vj;kjj U'kjk ;Lt/gvf® 9kjS\ ;jk -mge
Rkj 9¡m]d 'j5j ;kj4kfkj Zykaf 9kjX s¯zr zy;kji z\k; Hfv[hlg3t
'g:zo® j h'fk sqglr h'djw ;jk -mg
hy
;Thb okmjwx gs @)!^20
;Thb okmjwx gs @)!^22
g;kSakfi 4jvd g'he
{¯akuf ;jkd zyo
f mej zszrk aJk2 z;glk 5vld y2 Rj
;kjgw ;Tb;; 'k8rd ahj vk5 hv;[f
;hj' lmi2k y2. h;� dfs2 akhl h5Ls
aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij augYaj ajk GH
4jvj ajk s[hDª gakEk -mge dkgd g;kSakfij
aJ2kgzgj ;Tb;j aJmhdj a` zyo -y -mge.
g;kSakfij skg;]h3, gsgfoj zukhpE ;[l;kw]ig2
;2 gR akhl h5Lsj {agRkgmgj ;Tb;; lk\
gakEkgdk zyo -y -mgex H2kd zkskfr 5vlj
d[lfkd @) j ajk @% pdk,p-lg; 9h8;
{¯akuf y2. lmgd akhl h5Ls gykEkj ;kjgw
'f mej zszrk0 fy2. H2kj aJg2km z;glk
8jwj pk;akvhlx 9ksx ;lx 9hsdk 9khud ;jk
Rk2. G; G=d aJk2 !@ gyokj 4jv y2 H2k; u[3k
hvofj 5vld {agRkm ;hj' ajk Rk2.
;Tb;j aeFu
h'pk4k huJa Hhjgmef
smJ gupd R®d 9kho0 9h8;k,p
ofz,4rk ;Thbj 0ajd hf\]j ;gj dkgd
9kg;1 GH ;`kg;k uThB3yif ;hj'
gfkEkhj gR gupd g;H'k3k0 gYQd ol z,;3j
zszrk 9kge Rkj ;kjgw g4hd ;jkd huf; hugf
9z[h'8kd ahjge. ;bT ;j Ggf z,3j zs2d h'pk4k
Hhjgmef akJ Hg\3 hlhsg3t g;kSakfig2 apJ ,zkfi2
augYa -lge. g;kSakfij zyk2; a'J Ì; HFuaJ kl
hzgn ;2 gR g;kSAkfi HojkHl atJ k:3j 'rEykj ;hj
huaJ Hhjgmef l£ ;gj. R®d aJ̀ s gYQj fihjYw
;jk Rk2x dkj haed 9kEpr;dkj 9f[zkgj
@x$x^x* GlhaGv j {agRkm ;jk Rk2. z;glkd-
; 'yT ¯ lk\ ;s akfigdk z5l 5vl aZJ Dd ;hj'
ajk Rk2. akfij z;glk g3kakl a[hlj h';kpd
9,piukji y2.
Ghd2k 'okjd {alá g\kmlvKj aJtk:3
e[ huf 9kmgd yk2guj'kud
gykEk jkB3Ji2 ;Thb 9kjX
{ukhf; aJup]fid g\kmlv
aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij 0vjd 'íd
\ij gykEk gu4k gakEk -mge ;kjw gP'\kj
Gæ gpJtkj vk5 9khel. 'kZdEd ak¥kEj
GH g;kSakfig2 hfoj {¯;TB3 aJtk:3j
;kjgw gupd G; ahjv2 aJkAd ;hjge.
Ghd2k gP'\kj Gæ gpJtkj -d2kj ;hj
g;kgfk g;kSakfid-; hae fajkj {ukyjw
aJZDd ;hj huge. g;kSakfij tk2gj:3j
9k'uia g\kmgl ;2 gR GH gshef 5vl
{¯akufd 'Th� gykEkj 9f[skf ;jk y2.
Ggfugj gzH;kjgw 5vl 'Th� gdhd2k y2
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
' z
gRhd2k 5vld \ja[j gakb; dD ¾ zy 9fr dDj¾ {hvd skQk ak2.
H2kj 'kg' skh3d zkjj {hvd ahjskgw 9kEpr; y2. gptJ kj
g4hdd 'k;i `;k 5vlj 9Egpb; zjX 3[;[jkd \km ;hj skh3d
hslkH hug2. hR h;e[ zs2 haed zkj-; ahjEdf] -y gRkEkj ajk
{Dj 5vlj {¯akufd akJ 2 @) pdk,pd-; 'hT � -y Rk2.
h;
skf[gy fy2 Qªa 'htmkgt] ;hj' 5vlj z[jYk
Ghd2k ;[>hy2kj ;kh3'-l y®' zyo
l 5vld Rhu gakd/ad�j aJg;ka
agj gdhd2k hR g;kgfk 9EZykd
;Tbg; lk\ {6k' gfkEkgj. aJkg2
Ggfugj y2 gR ;Tbg; 5vlj z[jYk o�j ajk ;hj
l2 h;� gak;/ad�j aJg;kaj ajk 'vkgdk ;h6f
y2. g;H'k'kj ;i3fkp; ujEj aJg2km ;jkj
haegdk s[hDª fkak2. gzH;kjgw vk'kj GmJ® hvtKv
g;kSakfig2 gak; ad�j ajk s[hDª ak'j 'kg'
augYa -lge. g;kSakfij aJhdhfh8 ;2 9o2 hzgn
gR g;kSakfig2 Qªa 'ht] mkt] fksj aJtk:3 l£
;hjge. Rj ajk g2L+® hB3Jad 9k6k lmkH hR g;kgfk
;k6j zykg2gj g4hdd lmkH hu2k Rk2. Rkj 0vjd
9khygl gak;/ad�x skh4 lkhm 8gj. GH g2L+®
hB3Ja u[3k 5vldj {agRkm ;jk Rk2. (%) 3;kj
9k6k G; G;=j 'kg' aR]kAd.
hy2kj ;3kj zszrkj zsk8kf {hl0Ek
-yge. 9kmgd ;[>hy2kj ;3kd g;H'k huf
-lg; zszrkj zFs[4if y®' lmi2k -yhel
h;� Ghd2k ;Tb;; ;[>hy2kj ;kh3'j 'kg'
hv¡k ;hj' fklkgmx ;kjw phDªskf 5ks] gshegfji
g;kSakfig2 h;e[huf 9kmgd v[mkjg;f ykg\]Z3 gshef
Ghd2k 9k8[hf 3Jhlg2 g3J:3j gpk\k '�k'
:3j hfs]kwj ;jk g;kSakfij z,4rk
lkhml 'Th� akHge h;� ;Tb;j zdr hy
-dbi H y2 hR ;Tb;j aJk`hs;dkj
9k8kjd aJtk:3 hfs]kw ;gj. Ggfugj
!(*( vfd Zykhad g;kSakfi gohvh'Gl GhmJ vl[vf
g;kSakfig2 g3J:3jj 3Jhl hfs]kw ;hj ;Tb;j skod
'í vhv]d -y ahjge. 'kZdEd g;kSakfij gogfjl
gsgfokj �jXvjw hz, fFukH ;2 gR g;kSakfig2 hjvkv]
;jkj haed 9k8[hf; g3;hfg;gj 3Jhl l£ ;hjge.
Rkj hfs]kw zSaqw] j§gagj -'Okhf; a�hdj 0ajd
9k8khjd y2. pigcJ fB3 gykEk 'ZD gRgf
pk;/akvhlx 5l 9khuj 'kg' h'gpb aJ;kgj
lk\uk2; y2. GH 3Jhl phDªpkli y2 9kjX lmgd
z£khld gykEk g3J:3jd ;s gokj hu2kj ajk
htgolj 4jvd ;s y®' 9kjX Hh¥gfk z[jhYd
`kh;'.
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
\k
g3J
l£ ;gj. g;kSakfij yk2gujk'ku Ghj2k gsgfokj
9kfgFu ;2 gR GH gshef; %% GHvha d-; 9h8;
hR g;kgfk g3J:3jd Gg3v ;hj 'rEykj ;hj' ajk Rk2.
G; cF3kd @) 3f ;[>hy2kj ;kh3 l®t ;hj hug2 GH
gshegf.
dkgd 9kg;1 GH gshefj z;glkd-; tknj
h'gpbdk -yge ;hFtefkj `;kj ;kjgw g'he zs2-
lg; vhlgl g;kgfk 8jwj aJhd;[l aJ\kE fagj.
zsmJ gupd ;Tb; z;gl H2k; zyogd h;hf'
akgj. aJgdr; jkorj 9f[zkgj g'glm g'glm
9f[ukfj 'rEZyk0 ;jk -yge Rkj ;kjgw ;Tbg;
zyogd h;hf' akgj.
;[>
;Thb okmjwx gs @)!^24
zjX ;Tb;j 'kg' h\Gvh3 j @@$/@ ht l£
e [ h u f
9 k m g d
a ¡ fm jd
;Tb; gslkj 9kg2kof
;jk Rk2 R®d zjX
;Tb; 9kjX ;[>hy2kjx
;akyj g4hd ;jk
; T b ; j ' k g '
aJg2kofi2dk; h'gpb
j§gagj 8rkf hu h\Gvh3
h3lkj g3J:j hlhsg3t
g;kSakfig2 G; fd[f sgtl l£ ;gj.
g;kSakfij ;2 gR htlkj Gf_hv_ 'klrkgf
g;kSakfig2 zjX ;bT ;j agJ 2kofi2dk; 8rkfd jkh4
h\Gvh3 @@$/ht 9kjX Gsh3 !*)ht l£ ;gj hRg3k
!* GHvha j y2. lmgd 3[ íHl ukJ H\kj lmgd # 3k
hvhlFtkjj Hh¥f 9kge Rkj 'rEykj ;s hddk 9kjX
ß;kf skh3j 'kg' ;hj' akgj. z;glkd-; tknj ;`k -
yge akJ 2 # lk4 3;kj GH g3:J 3jj 0ajd &% gyokj
9f[ukf hu2k Rk2. Hskf g'he 9f[ukf akgl ;bT ;;
H2k; h;fkd zyo y®'. lmgd GH sgtl; ahj'yfx
gZaHJ fx ykl vglkEk 9kjX g4hdj hddk 9kjX ß;kf
skh3j 'kg' zyogd {agRkm ;hj' akgj.
jijj 0ofj pigcJ '�kj lmgd tsjkj
Z'kZyrx aklf/gakbwj 'kg' HF3kv
5ks]khv{h3g;l hlhsg3t g;kSakfig2
;5gA+f fksj aJtk:3 l£ ;gj Rkj 'rEykjj ajk
aßaklf 9kjX aßh';kpd aR]kAd lk\ aJkAd
;hj' ajk Rk2. g;kSakfij 'rEzk2 zyk2;
9sjhod ;[skgj ;2 gR ;agA+fj {agRkmj ajk
aßj h';kp 9kjX zs2d ahja:;dk 9khy Rk2.
lmgd 'k2®akv aJh3fx 'k2®akv g53x 4hfoj 9U\[d
hspJw `;kj ;kjgw aßj h';kp zs2d -y Rk2
lmgd gd0> ;2 gR tsjkj gjkm aJhdgjk8 Ysdk
'�k'j 'kg'x �wk�wR[Dª gakb; dD¾j 'kg' aR]kAd
;glZ3Js ;5gA+f {agRkmi y2.
tsjkj h';kpj 'kg'
'rEykj ;j; ;5gA+f
;Tbg; G3k h:+;j ajk ak' z;glk d`r< v®v]K GavK g;kSakfi s®'kH GavK
hoj ;Tbg; hRg;kgfk d`r ak'j
'kg' 9kfj 0ajd hf\]jpil fy2x
;kjw Ghd2k \kjdj ;Tb; ykHg3;
-y -mge. GH Qªs; 9km'�kH v®v]K g3Jv g;kSakfig2
9khfg2 s®'kHl Gax hR ;Tb;; g;El ;Thb zS'Ìi
d`rH aJukf f;hj' 'j, ol z,Z;Thdx 'f 9kjX
a[hlj gjkawj ajk -l z;glk d`r Gaj sk8rgsgj
hu'. Gad ;Thb 9kjX dkj lmd zS'Ìi gv:3jj
h'bg2 zSawq] d`r hu'. Ga ;Tb;; g;kfg3k skg;]3d
4kurkÍj \kl uks ak' GH h'bg20 ;'. ;Tb;; GH
Gaj lmd zyogd oh=d y®' akgj. Gad ;Tb;;
gjhogZ3Jvf ;hj' lkhm' Rkj haed ;Tbg; GH Gaj
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
h; p
lk\ zyogd {6k' akgj. g;kSakfij gsgfokj
z[8k;gj ;Thb okmjw; ;2 gR gjhoZ3Jvf ;jkj haej
ajkH ;Tbg; g4hdj aJi gA+hf,j h'bg2 d`r aJkAd
;hj' akgjx ;Tb;; hfoj 4kurkÍ ;®d g'hv' lkgmx
g4hdj {¯akuf g;gfugj '�k' lkgmx zsg2 zsg2
g4hdj fihjYw 9khuj h'bg2 9Emd y®'. ;Tb;;
skg;]3j gmkg3H hlgB3k hu2k Rk'. GgfugjH zSaqw]
z[h'8kR[Dª GH Ga ;Tb;j 'kg' 'íd lk\uk2;
aJskhwd y®'.
9k
;Thb okmjwx gs @)!^26
\kjdj dTdi2 'TyDs g3J:3j
g;kSafi aJmhdj a`d
pj dTdi2 'TyDs g3 J:3j hfs]kdk
g;kSakfi vfkhl;k HF3kjgfvgl hlhsg3t
g;kSakfi h';kj a`d di'J mhdgj
9km'kh�ge. @) GHv_ha_ j ajk !!) GHv_ha_ -lg;
gpJwid g3®;flhoj 9f[zkgj g3J:3jj {¯;TB3 gj¥
aJZDd ;jk g;kSakfi cjXEk 9kjX 9k¡o]khd; 'okjd
'rEzk2 h'Zdkj ;jkj ahj;Lafkgj 9kmjw[Ek g3J:3j
g'Jæ hfs]kwj hupd 9mJzj -yge. 'okjj 9,piukjid
%) pdk,p 'kbi]; g;kSakfig2 gRkEk $ 'ejj zs2d
\kjdi2 g3J:3j 'okjd hfoj 9,piukji '�kH !@
pdk,p ;jkd z5l -yge. ;Thb {¯akud;k 'g�kEk
9kjX ;Tb;; zEl ;jkj \kjdj gvB3kd vfkhl;k
9kHh3Glj \qhs;k 'íd �jXd¾aqw] y2. g;kSakfig2
ykhj2kwk 9kjX hyskvl aJgupd pib] aR]k2d ;ks ;hj
9kge 9kjX oSs[/;kPsijx ak¥kEx eDipm�x ahPvs
'�x sykjkB3Jx 'Wkj4æx 9zsx �ojkdx jkoZykf 9kjX
{hjbrkd pib] g'Jæj h\djd G; y2. H2kj aJtk:3
!)) 3kd0 9h8; gupd h'Qªi y2 9kjX cjXEk 9kjX
9k¡okhd]; 'okjgdk H G; zFskfi2 g'Jæj fkgsgj
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
guahjhvd -yge. ak¥kEkj gykhv2kja[j holkd vfkhl;k
9kHh3Gl j 9drk8[hf; G;i;Td g3J:3j hfs]kwj gA+F3
9kge. H2kj {¯akuf Ysdk aJk2 @ lk4 g3J:3j
{¯akhud ;jk 9kjX H2kj j®l 9k{3 3kHs aJk2 @
hshf3 y2. GH h'P' aR]k2j G;i;Td z,RFQ Hh¥fj
ajk -l GvhS'n-lg;k z[h'8k G3k 6kHgd {alá
;jk2. \kjdd g3J:3j {gurkmj 'kg' g'v 9kjX 3a ;®3j
'kg' j®'®h3; ga3 g5hvhlh30 z;glkd-; aJ`gs
vfkhl;k 9kHh3Gl g2 9kjS\ ;hjge. g;kSakfig2
g;El @ upj ;kR];klgdH !)) 4fd-; 9h8; gupd
^ lk4d-; 9h8; mJky;j sf o2 ;hjge hR hfgo G;
z[Fuj {alhá y2. g;kSakfig2 Ghd2k h';kpj a`d
9km'kh�ge. H2kj g"+; B3®f ha_H_ 9kjX Rfskj
okakfj lmd jw/fihdgj 'rEzk2j v[hDª ;hjge.
;Thb okmjwx gs @)!^28
e[ hufd 9kmgd a¡fmjd 9kg2khod
;Tb; gslkd j'iFuJ GmJi;klvkj
HæB3Jigo yk=S'k g`Jvkj l£ ;gj Rkj
aJg2kmj ajk hdhfm[f lk\ y®'. g;kSakfij ak3]fkj
j'iFuJ hzgn ;2 gR yk=S'k g`Jvkjj ajk ;Tb;; hdhfm[f
lk\ y®' ;kjw GH g`Jvkgjgj gc>íx sv[j 9kjX zhj2y
hdhf03k sjfk skhj' akhj. Ghd2k-lg; ;Tb;; gc>í
9kjX sv[j 9kjX 9frkfr 5vlj sjfkj 'kg' g'glm
g'glm g`Jvkjj 'rEykj ;hj' lmi2k -yhel h;� Ghd2k
G3kH g`Jvkgjgj hdhf3k 5vlj sjfk skhj' ajk Rk'.
!(*) vfd Zykhad g;kSakfig2 GH 'ejd GH
g`Jvkj; l£ ;gj. GH g`Jvkjj sqlr ! lk4 !% gyokj
y2 Rkj 0ajd z;glk jkord g'glm g'glm 9f[ukf
ak2. z;glkd-; tknj ;`k -yge G; cF3kd !% j
ajk @) ;[HF3j pzr {hl2k' ajk Rk2.
hdhfm[f lk\ ;jk' yk=S'k g`Jvkj
'k2[ aJuqbwj ajk 'vk'
v®akj 9kjX hjgaj
'k2[ aJuqbwj ajk 'vk'
v®akj 9kjX hjgajj¡gj 'kh� -m `;k aJuqbwd ;Thbj
gRkmukf; fk;v ;hj' gfkEkhjx lkhmgl
gz2k 8kf g4j o¾glkEkj ajk y0; 'k
jkzk2hf; zkjj g'he aJg2kmj ajk y0;x g'he\km
;Tbg; g4jd o[H o¾lkH hug2. Rj ajk aßj ukfk fB3
gykEkj lmgd aJuqbw h'2ak2. GH zszrkj ajk s[hDª
hu2kHge �jX'ko GmJi;klvkj E;]v g;kSakfig2.
g;kSakfij ;2 gR g;kSakfij gsgfokj 9h'fkp ps]kH
5klj ajk B3J gjakj gshef l£ ;hjge hR g4jj ajk
d[>y aJZDd ;gj. G; cF3kd hdhf3k 3Jhlj d[>y aJZDd
;hj hug2. Rj ajk aßj ukfk -d2kj -y Rk2 9kjX
aJuqbwgdk hf2hFQd ;gj. H2kj 0ajd pJi ps]kH ;2 gR
g;kSakfig2 8kfj g4jj 'kg' v®akj gshef l£
;hjge. GH gshef 8fkj g4j; zjX zjX 3[;[jk ;hj
g4hdj skh3d hslkH hug2 hR zkjj j§ad ahjEhd]d -y
gRkEkj ajk aJk2 @) pdk,p {¯akuf 'Th� y2.
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
www.marketmirchi.comwww.marketmirchi.commarketmirchi.com j 0ajd lYr mJky;j lmd a[f adi2k gRkmkgRkm
uklklj h'gf a[f adi2k-; 'okj gyd[ 9kgakfkj 5ks] aJtk:3@gzEk mJksiw ;kR]/;lka gyd[ h'fk
sqli2k h'Okafj 'kg' gRkmkgRkm ;j;/ www.marketmirchi.com
mJksr/vyji2k 'okj; gRkmgRkm ;gjkEk 9U\[d gE'vkH3.
Rhu 9ka[hf aJtk:3@gzEk; mJksiw@;Tb;; g'hv' h'vkgj gdgfy®gl d marketmirchi.com
vyjj 9£lj ugj gjhoB3kj ;j;.
Rhu 9ka[hf ;Thb aJtk:3x mJkswi aJtk:3; g'hv'j 'kg' h'Qªi ;hj 9kge gdgfy®gl mJksiw 9£lj
9¡m]d a¥i2f ;j;.
a¥i2f;jwj haed 9ka[hf 9kgakfkj h'Okaf h'Qªix gjkomkj 9kjX aJgEp gyd[ h'fk sqglr
gakB3 ;hj aJdrY \kgE 9kgakfkj zs;Y-lg; -m ak' akgj.
9ka[hf 9kgakfkj mJky;; mJksiwx aeFux 'khyjj aeFu 9kjX gd0>glkg; aJdrY\kgE 5®f ;hj'
akgj.
uklkl s[Dª mJksr h'afi g;hFuJd
hf
h;
29;Thb okmjwx gs @)!^
8kf fy2 vEk 8kgfgjg'he {¯akuf y®'
f fy2 vEk 8kgfgj g'he {¯akuf y®'.
GH ;`k a¡fmjd 9kg2khod gslkj
zs2d vEkfk hvvtK aJkHg\3 hlhsg3t
g;kSakfij hvtvK aJtk;vf gsgfokj
jkoiE t'kgv ;Thb okmjw 3is ;2. gd0> lmgd vEk
!@& j h'bg2 ;2 gR zjX s8rsi2k uicl ykHh'Jt gykEkj
haegdk g'he {¯akuf hu2k aJokhd y2. H2kj 'io
g'he 0ofj y2 9kjX hohlh; ̀ kg;. lmgd vka a[hl
gykEkj ;kjgw 5vl ahj gRkEkj zszrk fk`kg;. GH
zs2gd gd0> ;2 gR Ghd2k-lg; z;glkd-; g'he
{¯akuf hu2k 8kf vEk !@& y2. H2kj �h30 m8qj
gykEkj lmgd \ja[j {¯akuf hug2. g;El lgmkEk
zs2d 8rkf hu' lkgm gR a[hlj skod !% ge_hs_ j
uqjd¾ y®' lkgm. a[hlj gjkaw @! j ajk @* hufj
h\djd ;hj' lkgm 9kjX zs2d zkjj aJg2km ;hj'
lkgm.
Q $( gyokjd Ggf G; g`Jvkj l£
-yge. Rkj aJg2km G;x u[H fy2 'j,
aJk2 z;glk 5vlj sjfk sjkd
{agRkmi y2. GH g`Jvkjj l£ {Djk4Ftd `;k
g;kSakfi o2 �jXguE y2. g;kSakfij Gsht
',pi8gj ;2 gR GH g`Jvkjj ajk ! cF3kd # ;[HF3l
pzr {hl2k' ajk Rk2. H2kd gc>íx 8kfx '[3x sv[lx
ukhl 9khu {hl2k' akgj. lmgd zjX 9k;kjj
gykEkj ;kjgw R®gd/d®gd zyogd -l 5[hj' ajk
Rk2. GH g`Jvkjj hf8]khjd sqlrd ;Thb h'\kmj
5klj ajk 9f[ukgfk ak'. GH g`Jvkj skhL3Qªa
gykEkj ;kjgw ;Tb;j skod glk;haJ2 -yge.
z;glk 5vld {agRkmi o2a[j g`Jvkj
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
8ksk
;Thb okmjwx gs @)!^30
zSaqw] Z'kZyrj 'kg'
-ohE; g4hd ;j;
hb gYQd gykEk 'Th�d jkzk2hf; aJtk:3j \qhs;k s[4r
y2. GH ;`k; fk;v ;hj' gfkEkhj h;� g;El ;Thb
{¯akugfH fy2 'j, lmgd zskod g;£kjj ugj
h'bkDª gjkgm0 {auJE ;hj 9kge. gzH;kjgw 9gf;
aJkwckd; gjkmj ajk s[hDª ak'-l 9kjX 'khv'-l ;Tb;; Ghd2k -
ohE; g4hd ;hj' lkhm'.
zsmJ h'P'd -ohE; g4hd mJyw ;hjge h;� zs2j lmd
9kEpr;dk 9kjX aJg2kofi2dk 'Th� akHge 9kjX zsmJ h'P'd ;Thb
{¯akuf g3;hf;d ahjEd]f 9kjS\ -y -mge 9kjX jkzk2hf;
{¯akufj aJg2km y®' 8hjgex hRg3k gzH zs2j 'jukfj j§ad ;ks
;hj 9kge h;� Ghd2k G; 9h\pka -y ahjge. dkgd %) 'ej
aqg'] 9kskj gup h'P'd !)) pdk,p -ohE; g4hd ;jk gup
9khel h;� 9kho \kjdd g;El )_^ pdk,p \qhsgdH g4hd ;jk
y2. H2kj U'kjk 9khs h'P'd aJk2 *)) g;kh3 3;kj sqlrj 4kurkÍ
h'gup-l ah62k0> 9kjX hfgo gupd g;El !)) g;kh3 3;k sqlrj
4kurkÍ 'rEykj y2.
hygjk 9gm]hf; g;kSakfij sgd Gsht jkoiE hz, gv1ykfj
9khoj zs2d -ohE; g4hdg2H z;glkd-; aJ`s 9kEpr;i2
aTB6\qhs y2. -ohE; 5vl {¯akufj 'kg' 9Ì gukygf {']j;x
'fhf fkp;x ;i3fkp;j aJg2kmj ajk \kjdj aJk2 !% g;kh3 gy:3j
\qhs 9kEpr;i2 gakb; dD¾j 9\kEj ajk '¥jj 5kgl -l -mge
Rj ajk %) pdk,p \qhsd a3kex $) pdk,p ho,;x ## pdk,p
'jkfx @% pdk,pd vkl5kj 9kjX !% pdk,p 9k2jf 9kjX 9fr
zqYC dD¾j 9\kE s[4r y2. gzH;kjgw {¯akuf gykEk 5vglk
9kEpr;i2 gakb; dD¾gj R[ho 9kge. gzH 5vlj 'rEykj ;jk
aß/aYi 9kjX sf[br0 9kho Gg;'kgj hvh¡d -yge. \kjdd aJk2
@_% pdk,p hohthaj glk;vkf \kjdd $% pdk,p a[hB3yifdkj
hv;kj hpßj 0aj 4jv y2. 'g2kgorB6j tkDªjj :+ihf;d lkhm
`;k \igj z,g;d hug2 gR 9kskj z[Zy pjijj 9E8kjwk g;hsg;l
jkzk2hf; zkjj U'kjk {¯aÍ 4kurkÍ 9ksk; ;-l -l -m 9kge.
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
;Thb okmjw ÂÂó¿SßÁ±ËßÁ âËÂõþ âËÂõþ ÎÂóÌËåà ¿ðÃËî ÂÂõvßÁ ™¦ËÂõþ ÷ɱËòæñÂõþ, Û¿'¿ßÁëÂ׿éÂö ›¶Ëûþ±æÃò¼
ÎÂõîÂò ÛÂõÑ ÕòɱòÉ Õ±ßÁø¸ÇíÏûþ ÂóɱËßÁæà ÂÎæÃù± ¿ÂõÂóíò Õ±¿ñßÁ±¿ÂõþßÁ
¦§±îÂßÁ [3 ÎïËßÁ 4 ÂõåÃÂõþ Õ¿öÂ:]
ÂõvßÁ Û¿'¿ßÁëÂ׿éÂöÂðÃú÷ Î|íÏ ëÂ×MÃÃÏíÇ [ßÁÔø¸ßÁËðÃÂõþ üËÃÃe üýÃÃæÃö±ËÂõ
¿÷úËî Âó±ËÂõþ Û÷ò Îù±ßÁ]
Îû±á±Ëû±á Ð ¿òú±™L é±ßÁ, äµÂõþ öÂA, Õù ý×Ãÿ`Âûþ± ü±ßÁÅÇËùúò Õ±¿ñßÁ±¿ÂõþßÁ, Îô±ò Ð 09953756433,09891263263
¿êÂßÁ±ò±, 60ûþ9, îÂÔîÂÏûþ îÂù ý×ÃÃëÂ×üÅô üÂõþ±ý×Ãà ÷±ËßÁÇéÂ, ¢¶Ïí Âó±ßÁÇÁ Î÷ËC± Φ�úò, òîÂÅÂò ¿ðÿ~- 110016, Îé¿ùËô±ò -011-26511845,26517923E-mail: [email protected], [email protected], Website: www.krishijagran.com, www.kjcommoditynews.com
H2kj G;skQ {ak2 9kge gR 9khs g'he -
ohE; g4hdj 0ajd 8rkf hu' lkgm.
\kjdd aJgdr; 'egj aß !*))
hshl2f 3f gmk'j hug2 Rhu H2kj g;El @%
pdk,pj 9khs 'rEykj 'k2®gme m6f ;jkd
;gjk gdgfy®gl !@) hshl2f h;{h'; 3f
ak;cjj gme {¯akuf y®' akgj. @_%
gsh3J; 3f 5v5jkv 9kjX !_* gsh3J; 3f a3ke
9kskj 5vl; aJk;Thd; j§gagj0 y®' akgj
Rj ajk 9khs Gg4k>o -ohE; g4hdj 5kgl
9km'kh�' akgjk. skf[yj gykEk g;£kjx
h;tfi 9kjX hl\kj g5+2kj 9khuj ugj
\2kf; gjkmj ajk 'khv'-lx aßj 'koi
gykEkj s[4r zszrkg'kj uqj -y Rk'. H2kj ajk
skHQª®h'g2l Gh:3h\h30 'kh�' Rj ajk ;s
4jvd g'he phDªpklix lk\uk2; 5vl
9kskj ;Tbg; aJkAd ;hj' akgj. a[fj \kjd
G; -ohE; gup y®' akgj. a[fj R®d hc{
9kjX mk4ijj fui '' akgjx aJgdr; aJkwi z[Zy
9kjX zSaÍ y®' gdhd2kgy zsTh� 9kjX
phDªpkli \kjd hfs]kw y®'.
;T
;Thb okmjw
31;Thb okmjwx gs @)!^
P'j aJk2 &) pdk,p ;Tb; Ggf 9kge
Rkj 0vjd ;s \qhs 9kge 9kjX
9k8[hf; ;Thbj z[h'8k ;s 9kge. Ggf
;Tb; z;lj zyk2 9kjX gd0>glk;; phDªpkli aJukf
;jkj ukh2d¾ -lge HB3/gEB3 hvgt. HB3/gEB3 hvtj
9kjS\hw !(*@ vfd -yhel hR zSaqw] j§gagj zjX
aR]k2j ;Tb; z;l; phDªpkli ;hj'j 'kg' ukh2d¾
-lge. 9kho GH g;kSakfig2 hfoj �wk�wj
aJtkg:3gj h'P'j !@ 4fd-; g'he gupd hfoj
phDªpkli htlkj hthB3Jh'{3j gf3Eg;]gj ;ks ;hj
9kge. \kjdx 9kgshj;kx vifx 9k5Ji;kx Hgækgfhe2kx
h5hlakH£x `kHglæx h\g2dfks 9kjX srkfskjj
'kgu0 9fr gupgdk ;ks ;hj 9kge.
h;e[ huf 9kmgd Gg:zv 3[ hvtv Hgæ:v 5k{gævfj
U'kjk zjX ;Tb;j 'io g;kSakfij U'kjk {¯akuf
HB3/gEB3 hvgtaJkAd ;gj aJ`s Zykf
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
'g�kEkd zyk2 ;hj'j 'kg' aJ`s Zykfd j4k -mge.
9ka[hf okhf' hu0> gR Gg:zv 3[ hvtv Hgæ:z 5k{gævf
'io {gurkm; 9kmd Zykf hu2k 9kjX dkj 9k;lf
;hj'j 'kg' h'P' aR]k2d ;ks ;hj 9kge. HB3/gEB3
hvt hR ugj zjX ;Tv;j 'kg' ;ks ;hj 9kgex gzHg3k
aJp,zfi2 y2. HB3/gEB3 hvgt g;El ;Tb;gjH zyk2
;jk fkH 'j, gd0>glk;j ahj2kl; 9kd©hf\]jpil
;jkHge. GH g;kSakfi ;Tb;; h'P' aR]k2d ;Thb
zS'Ìi aJhpYw hu 9kge. HB3/gEB3 hvt hlhsg3t s[4r
j§gagjx h'/3J[3x d[lpix g;gjlkx 'J;hlx mkojx ;v[x
;h'x sk-;x 9hsdkx g\hFux zhj2yx djs[ox heslk
hsv] 9kjX sqlkj 'kgu0 'ígdk 5vlj 'ioj {¯akuf
;gj. HB3/gEB3 hvtvj mgEbwk 9kjX h';kp g;FuJ h'P'
aR]k2j g3;hf;j y2. GH g;kSakfij mgEbwk g;FuJd
aJhphYd 9kjX ;[pl mgEbwk;kji 3igs ;ks ;hj
9kge. H2kj 'kgu0 ;Tb;j zszrk; okhf 9kjX
gd0>glk;; aJhphYd ;hj'j 'kg' HB3/gEB3j 3igs zuk2
\qhs aR]k2d ;ks ;hj 9kgex Rj ajk \kjdj zjX
;Tb;; zyk2; y®' akgj. g;kSakfij {gUupr Ggf
;Tb; Rkj 0vjd ;s \qhs 9kjX 9kh`]; j§gagj u[']l
y2x gd0>glk;; phDªpkli ;jk. HB3/gEB3 hvt hfB6kgj
hfoj lYrj hupd ;ks ;hj 9kge.
h'
;Thb okmjwx gs @)!^32
J \kd gt2hj \kjdj ahjhvd g;kSakfi y2
hR mk4ij {¯akuf ;jk g4hdj ajk -l
skg;]3-lg; -l gRkEkd ;Tb; 9kjX
aßakl;; lm hug2. GH g;kSakfij 9kjS\hw
!((* vfd hfs] ahj2klj U'kjk 9kjS\ y2. hfs]l
ahj2klj U'kjk 9kjS\ ;jk GH g;kSakfij sq[4r
{gUupr 9khel gupj ;Tb; 9kjX u[mú aß aklf
;jk aßakl;; 9km-l -l 9khy'j 'kg' G; fd[f
gaJjwk huge. gd0>glk;; {Ds {¯akufj aJhQª2kgj
'okj-lg; jkZdk gu4[EkH Rj ajk gd0>glkg;
9k8[hf; aßakl j§gagj ahjhvd y®' akgj.
9kjS\hwj ajk Ghd2k-lg; g;kSakfig2 ;Tb;;
hydd ;ks ;hj 9kge. g;kSakfij s[4r {¯akuf
mk4ij 9kjX aßaklfj lmd zS'Ìi y2.
'kg25j lmd hsQgok>3
aJ\kgd aJp,zfi2 augYa -l %) 'ej a[jwk
Gfho9 \kjdi2 GmJ® HækB3Jio 5k{gævf 'kg25® j
lmd hsQgok>3 ;hjge. Rj ajk ajk aJ\kdj
hsL;getd {Vv �wk�wR[Dª aß aJoff gzEk
{alá ;jkH zsmJj \kjdd 'kg2g5 z5ldkgj aß
aJoff ;ks]Qªs; @* 4f jkord ;kR]khF'd ;hjge
9kjX gd0>glk;j U'kjk z£khld gykEk aß aJoff
g;FuJj j§ad h';hpd ;hjge. GH 9,piukji ak>v
'ejj 'kg' y2 Rkj s[4r lYr {Vv gogfh3; sqlrj
'iR] aJzkj 9kjX hu2k z�hld akhlj h'bg2 9Emd
mk4ij {¯akufj lmgd
;Tb; fd[f gaJjwk hug2 aJ\kd gt2hj
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
;gjkEk 9kjX aßakl; ukfk 9kjX 9fr zszrkj
zsk8kfj 'kg' ;ks ;hj' lkgm.
aJ\kgd l£ ;hjge fd[f htB3Jih'{f dFQ
9kho 'okjd gakEk -u; (( pdk, ;k�k ;hj'j
'kg' ak{tkj hsglkEk Rk2.
sf[brj ykdj ajk 9ZaB3 aJtk:3; z[hfhPvd
;hj'j 'kg' h'hfs]kw aJhQª2kd fEifd g3;f®lho
;ksd lgmkEk Rk2. GHg3k z[hfhPvd ;gj gR -ud
gakb; sqlrj mjXj mk4ijj z;glk aJk;Thd; �w
9¡\[]Dª -y 9kge. g;kSakfig2 \kjdd aJ`s 'kj
aJg2km ;jk 9U\[d aJhdj§a j5dkj® ; mJyw ;hjge
hR 9hdpidhld mk=id zgdo -u hv8k !))))
Zykfi2 ;Tb;j guk;kf-l -l Rk2. GH -uj lg£gj
'íd s[4r aJhQª2k; aJ\kd gt2hjg2 9kjS\ ;hjgex
H2kj ajk skf[y; aJdrY j§gagj ZaB3 9kjX zgdo -u
ak' akgj. hthlg\hjj 9fr fd[f aJhQª2k gRgf haed
9hdpidhld g3skj sgatgjk 'rEykj ;jk Rk2.
s[S'kHd 9kjS\ ;jk -mgex GH -u *% mJk_ «!)
3;k¬x @)) mJk_ «@% 3;k¬ 9kjX $)) mJk_ «$% 3;k¬
j ga;d 9k8[hf; 4[v[jk guk;kfd {alá ;gjkEk
-mge. GH ;kR]Qªsj 9¡m]d aJ\kd gt2hjg2
9'3j lmd ak>v4f mk0>d ® ahj;Lafkj hfs]l 8kjk
9kjS\hw ;hjge Rkj sk8rgsgj u[mú aßakl;
zs[uk2; 9kjX phDªpkli ;hj' ajk Rk2.
a
33;Thb okmjwx gs @)!^
b;j zFs[4d zszrk `kg; 'fhfj. GH
'fhfj h\djd G; ckd; 'fhf -yge
l;vk ck>y. l;vk ck>y ;Tb;j 'kg' sqj
;ks[jhfj ;ks ;hj 9kgex GH 'fhfj hR
5vlgdH 9khy Rk2 dkj 'Th� j4kH hug2x aJkg2 GH
'fhf ;[>hy2kj 5vld gakEk Rk2. h;� GH ckd;
'fhfj zszrkj zsk8kf ;Tb;; {alá ;jkHgf
8kf[;k2. gvSaJk 8kf[;k GmJig3;j Ggf aJtk:3 y2 Rj
ajk l;vk ck>y zsqhl fB3 -y Rk2. gvSaJk G; Ggf
'fhf fkp; y2 hR l;vk; zyogd gpb ;hj hug2.
gvSaJ;k WDG (water dispensable granular)
5s[glvgfgj ajiYk ;jkj haed 'okjd fskHge.
l;vkj zszrk aJkg2 {Dj aJgupx sykjkB3Jx �ojkdx
dkhslfkt[x 9ÌJ aJgupx ak¥kEx ykhj2kwk 9kjX 9fr
'ígdk jkord GH zszrk 9kge. gvSaJk G;skQ Ggf
aJtk:3 y2 hR l;vk; hpakj ajk fB3 ;gj. l;vkj
zszrkj ajk hfokd ak'j 'kg' g;kSakfij ;khyfi
gd0>glk;j s[g4hu ßf;/
Z3 Qªa vkH£ hR GmJ® mJXaj g;kSakfi y2.
g;kSakfig2 mogj1lkd hZyd ;i3fkp; -d2kj
;jk A+kF3 hR g;sv;[jkj 9khel dkj 9h8mJyw
;hjge. GH A+kF3j 9h8mJyw ;jkj haed g'Z3 GmJ® mJXaj
hfs]kw Ysdk 'Th� akHge. mogj1lkj GH A+kF3 !#_%^ G;=d
h'2ha ajk 9kjX {Ds �wk�wj ;i3fkp;x 'fhf fkp;
'Th�hfsk2; aJtk:3 hfs]kj ;jkd zYs y2. A+kF3j hdhf3k
aJtk:3 "+; 9kjX e3k {¯akuf lkH 9kge. g;kSakfij 98rY
9kjX aJ'Ì hfgu]p; h'sl ;[skgj ;Thb okmjw; ;2 gR GH
A+kF3j 9h8mJywj haed 9kskj g3;hf {¯akuf Ysdk %x)))
h3haG -y -mge.
l;vk ck>y zsqhl fkp
g'Z3 Qªa vkHg£ 9h8mJyw ;hjge
g;s[vjkj mogj1lk A+kF3
;1pglFuJ h'Qªs hz,
mk0>/;kvhjf[ja[jx
holk/ekyokykfa[j
s®'kHl< *(%#$%*&)!
sH gskj g4hdd ;[>hy2kjj
5vld gvSaJkj ujEj 'rEykj
;hjgek. l;vk Gg;'kgj
zskAd -y -mge. ;[>hy2kjd a[hlj z,4rk 'Th� akHge.
GH ujEj 'rEykjj ajk aJk2 Gh'ckd #%)) 3;k
'khvge.
aEf hz,
mk0>õ9g8k2kx
holkõ9S'klk
s®'kHl< ()#$$&$)^)
gvSakj ajk 'fhfj zSaqw]
h'fkp -yge 9kjX ;[>hy2kj
\klugj di'J mhdgj 'Th� -yge.
zgdFuJ hz, gv1ykf
mk0> õ vyukjkx
holk õ jXuJa[j
s®'kHl < (*#&!)))%)
gvSaJkj 'rEykjj ajk h;e[
hufgd l;vkj mkh6 mhl' 8gj
9kjX ;[>hy2kjj 5vl g'he
gz{o/prksl -y -mge. H2kj ajk aJk2 #))) 3;k
Gh'ckd 'khvge.
z[8ij ;[skj
mk0>õdkl=kx
holkõs[ok5jfmj
s®'kHl < ($!@*$!^^!
GH ujEj eh30Ekj ajk l;vk
Gg;'kgj zskZd -y -mge 9kjX
vk4/hv;f[ f;jkg; ;[>hy2kj
g4hd a[jk ;hjgek. ;s sqlrd g'he {¯akuf y2.
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
;T
g'
;Thb okmjwx gs @)!^34
fiad holkj zskl4kd ;Tb;j 'kg'
j 5klj ajk G;f®f H{ hvtvK®
;kR]Qªs 9kg2khod ;gjx R®d
ykhj2kwkj g'glm g'glm holkj ajk ;Tbg; GH
;kR]Qªsd 9,p l2 9kjX h'h\Í 8jwj 'ioj h'bg2
okhf'-l d`r ak2. dkHEkfj y2 Rkj f®f H{ hvtvK®
9`] y2x j ;Tb;j hsQ® f®f H{ hvtvK® Ghvvg3F3 'Jk£
gsgfokj ;Tb� ;[skgj z;glk 5l 9kjX pk;/akvhl
mgokEkj fd[f g3;hf;j h'bg2 ;Tb; z;l; d`r
hug2. Ggf G3k djs[oj h\djd hR ykl8i2k j,
`kg;x 9kjX G3k djs[o hR 'khyjj ajk ykl8i2k y2x
hvjkl Rkj ykHh'Jtx d-j hR gupi2 gvmgsF3j y2x
h3>2y Rk; ahlyk{vd mokH hfoj h5Ltd -d2kj
;Tbg; aJp,zk ;hjge
f®f H{ hvtvK® j fdf[
9kjX 9fr h;e[skf 'io
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
;jk -mgex lk0;x g;gjlk 9kjX h'lkyi GH
z;glkg; mok'j 'kg' aJgvvj aJg2km ;jk -skhlhv,®
mgex dkj h'bg2 ;Tb� ;[skgj ;Tb;; j skhlhv,®
h'bg2 h'Zdkgjgj okhf' hug2.
'igjFuJ hz,x 'k£ gsgfokj f®f H{ hvtvK® g2
h'h\Í ykHh'Jt; ;2 g'glm g'glm 5lx
pk;/akvhl; g;gfugj 5k,mkvj ajk 'vk' ajk
Rk2 9kjX 5lx pk;/akvhlj 'kg' h;skf dkaskf
{aR[Dª y2x djs[ox hvjklj g'glm g'glm
aJokhdj h'bg2 d`r hug2. h3>2yx g;gjlkx lk0x
d-j 9kjX h'lkyi; aJgvgvgj g;gfugj skhlhv,®
mgokEk Rk2 9kjX h; h; 'ZDj 0ajd 8rkf hu'
lkgm GH z;glkgj h'bg2 gd0> h'Zdkgjgj ;Tb;
z;l; okhf' hug2 9kjX lmgd f®f H{ hvtvK®
g;kSakfijj lmd h;e[skf z5l ;Tb; oh=d -y
g;gfugj 9f[\E -yge GH h'bg20 ;2.
;kR]Qªsj gpbd t:3j jks hfEkz t) vFuJ RkgugE
gsht2k ak3]fkj; {aykj hu zFskhfd ;gj.
ak
Gf_G5_Gl j
'F3®fkH3 vkl5kj gakb;
g;kgfk 5vlj h';kpj 'kg' !^ 3k
dD¾j 9kEpr; y2. z;glk dD¾
5vlj h';kpd �jXd¾aqw] \qhs;k
aklf ;gj. gzH dD¾j h\djd mÌkg;k G3k dD¾ y2
hR Ghsf® 9S+j 9� y2 9kjX 5vlj aJh3f z,jvfk;
hZyj ;hj j4kd zyk2 ;gj. lmgd h\3khsf 'k2®h3f
`k2hsf 9kjX G¥kHs/G j gs3k'hlhos hQª2kd
gRkmukf ;gj. h;� mÌk;j 9\kEd 5vlj zh6;
h';kp fy2. gzH;kjgw gfvgfl 5kh3]lkHokj
hlhsg3t g;kSakfig2 ;Tb; '®F3®fkH3 vkl5kj l£
;hjge. hR skh3d mÌk;j ;s gykEk; a[jk ;gj.
zhj2yx ha2kox ol;i2k 9kjX 9frkfr 5vlj 'kg'
skh3d mÌk; ̀ ;kg3k 9kEpr;. g;kSakfij aJhdhfh8
z¥iE ;[skgj ;2 gR g;kSakfig2 h;e[ huf 9kmgd
;Tb; '®F3®fkH3 vkl5kj l£ ;hjge. Rk; H{hj2kj
hRugj eh3EkH 5vld z�hld 9kykjj a[jk ;hj'
akgj. lmgd g;kSakfig2 fis glhad H{hj2kj
z5ldkj haed Ghd2k fis 9kjX ho, glhad
H{hj2kj ahj;Lafkj 0ajd ;ks 9kjS\ ;hj
huge.
35;Thb okmjwx gs @)!^
pk;/akvhlj 'kg' z']gpJB6 f[fgysKv hvt
;/akvhlj {¯akufd f[fgysKvj
' io 'íd gl k; ha J 2 y2.
pk;/akvhlj 'rEzk2j 'kg'
gdhd2k 9ka[hf z5l y®' gfkEkgjx gRhd2k-lg;
9ka[hf {Dj 'ioj aJg2km f;hj'. h;e[ hufd
9kmgd h;e[skf pk;/akvhlj ykHh'Jt 'io -d2kj
;hj f[fgysKv Hhæ2k aJkHg\3 hlhsg3t g;kSakfij
gvlKv aJhdhfh8 gmkakl hzgn ;2 gR h;e[ huf 9kmgd
g;kSakfig2 ol;i2kj hdhf3k ykHh'Jt 'io -d2kj
;hjge R®d HFu[ hR gokgakyk 9kjX g'he tkl `;k
z[Zy a[hl y2. lmgd uicli2k zs2j 'kg' \jkld
`'j 'kg'0 {agRkmi y2. hU'di2 h'A+E hR aJdrY
j§gagj phDªpkli a[hl y2x ;s olk �h3 9kjX g'he
www.krishijagran.comÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ
pk
;Thb okmjwx gs @)!^36
dkaskfgdk �h3 hug2. dTdi2gd vlokj H2kj a[hld
u['kj mokj Ysdk 9kjX gzkf;kgl hvnk 9kjX g'he
olk �h3 hu2kj aJokhd y2. H2kj 'kgu0 h'lkyix
;h'x ha2ko 9kjX 9frkfr pk;/akvhlj ykHh'Jt 'io
gakEk Rk2.
zs2j 9f[zkgj ykHg3; ykh3];klvkj<
t) Gf_g;_ ;Tb� ;[skj
zs2j 9f[zkgj ykHg3; ykh3];klvkj<
t) Gf_g;_ ;Tb� ;[skj Gf_g;_ ;Tb� ;[skj G; aJhz� ;i3h'Okfi 9kjX
'kmkfi ahjhZyhdj dFQd ;i3 aJ'Ìf z,m6fj
aq'] 98rY y2x gd0> ( 9kmZ3 @)!@ vfd
\kjdi2 ;Thb mgEbwk ahjbud 'kmkfid {asykhfgup] ;j j§ad
;kR\] kjj ukh2d ¾ myJ w ;gj.
t) ;Tb� ;[skgj ;Thb h'Okf h'P'h'urkl2 g',mglkjj
;i3 h'Okf 9kjX zqQ ;hT b h'Okf h'\kmj ajk Gof -
'Okhf;j j§ad g;hj2kj 9kjS\ ;gj. gd0> ha_GHv_ht_
ykEkH h'P'h'urkl2 H{GvG j ajk ;hjgex dkj haed
gd0> @))@/@))# vfj skod t:3gj3 g5l®hP'a
g;hl5hf]2 h'P'h'urkl2j ajk ;hjge.
;Thb okmjwj 3igs t) ;Tb� ;[skjj lmd 'kmkfij lmd
oh=d h;e[skf h'b2j 0ajd ;`k akgd. gd0j> sdk/sd gd0 >
gd0j> s[g4hu ßgfk/
hR ugj 9kskj gupd ofz,4rk
huf; hugf 'kh� -mgex gzH hyvkga
9fkmd hufd 9kskj z;glkd-;
9kEpr;i2 5l 9kjX pk;/akvhl y®'
9kjX dkj 'kg' 9kEpr; y2 9khs
{¯akuf; u[m[f ;hj' lkhm'.
'kmkfig2 9ksk; 4kur z[jYk; -l
z;glkd-; z[Fuj 9kjX ahjhZyhdj
j§gagj zyo {Dj hug2. 'kmkfi
5vlj {¯akufj aJg2km 9kho 9khs
a J g d r ; h u g f ; h j 9 k g e k .
{ukyjZ'j§ga 9khs 'kmkfi 5vlj
9¡m]d 9kl[; l0> gdhd2k 9kl[x gc>í
9kjX vk{l; Ghj dTdi2 �jXd¾aqw]
5vl y2. 9khs 9;glH $% 3f 9kl[j
{¯akuf ;gjk. 9kskj gupd h'fk
9kl[j g;kgfk g\kof a[jk fy2.
GH4f gupd 9kl[j lmgd ha2ko
9kjX h'lkyi0 s[4r 5vl y2. gskj
sgd \kjd hR g;kgfk ak;cj h'fk
9kl[x ha2ko 9kjX h'lkyig2 zSaÍ
fy2. 9kfg3k ;`k ukhlj {¯akufd
h;e[skf Ggf 5vl 9kge R®d 'íd
g'he ahjskgw aJh3f `kg; 9kjX H
aJh3fj \kl {¯z y2.
9kho 9kskj 9kEpr;dkj
9f[zkgj aJgdr; 'egj {¯akuf
'�kHgek gRgfugj 9kskj gRkEk 'ej
'kmkfid {¯akuf @*# lk4 3f
9khel 9kjX GH 'ejd aJk2 @() j
ajk #)) lk4 3f -yge. 9kskj ;Thb
h';kpj ykj $ pdk,p y2 ;kjw H2kd
'kmkfij h';kp 'ejd !) pdk,-lg;
y2 9kjX 5[lj {¯akuf !% pdk,p-
lg; y2.
vj;kjj U'kjk vglkEk ahj;Lafkj
h'bg2 z[8kd t) ;Tb� ;[skgj ;2 gR
vj;kjj U'kjk {urkhf; h'\kmj 'kg'
'íd ahj;Lafk vglkEk Rk2 gRgf
jkB3Ji2 'kmkfi hsefx h;e[skf ;Thb
RFQj h;fkd vk'hvht hu2k Rk2x skh3;
zkjXEk ;hj'j 'kg' ahj;Lafk aJZDd
;jk y2 9kjX h'h\Í {¯akhud
zksmJij g4hdj 'kg' ahj;Lafk vglkEk
Rk2.
'd ] s k f { u r k h f ; gYQ j
ahjhZyhdj ;`k -; gd0> ;2 gR \kjd
;Thb aJ8kf gup y2 R®d 9ka[hf h'h\Í
8jwj g4hd ;hj' akgjx H2kd
5l/5[l 9kjX pk;/akvhlj fd[f
aJokhdj 0ajd ;ks ;hj 9kge.
vj;kjj U'kjk0 {urkhf; h'\kmd
'kgog3k 'íd \kl y2 hR {urkhf;j
h';kpj 'kg' 'íd lk\uk2; aJskhwd
y®'. ykHg3; yh3];klvkjj h'bg2 z[8kd
t) ;Tb� ;[skgj ;2 gR 9kho ;Tb;;
{Vv g3;hf;j 9kEpr y2 h'gpb-; GH
g3;hf;j ajk akfi $)/%) pdk,p-
lg; 'vk' ajk Rk2. ykHg3;
yh3];klvkjj 'rEykjj ajk akfi 'vkj
lmgd a[hl0 \klugj h';hpd y2.
H2kd akhlyk{v -d2kj ;hj G;
hf2hFQd g4hd ;jk y2 R®d dkaskf
hf2hFQd -y `kg; 9kjX H2kd akfij
4jv ;s y2. H2kj 9¡m]d \kh3];l
g4hd0 G; fd[f g3;hf; y2 9kjX
GHg3k vyj 9£lj 'kg' lk\uk2;
y2.
t) ;Tb� ;[skgj ;2 gR \kjdi2
;Thb mgEbwk ahjbgu g'glm g'glm
8jwj ;Thbj g3Jhf, hu2k Rk2 hR
{urkhf; 5vlj 0ajd y2. dkj
'kgu0 hjvkv] aJgo:3gjk d`r hu2k Rk2
Rj ajk ;Tbg; zyogd z5l g4hd
;hj' akgj.
t) ;Tb� ;[skgj ;Tb;j 'kg'
ajksp] hug2 gR 9kgakfkglkg;
vj;kjj U'kjk aJZDd ;jk ahj;Lafkj
lk\ {6k0; 9kjX fd[f fd[f g3;hf;
'[o; 9kjX dkj lmd oh=d y0;.
hR ;Tb;; g4hdj h'bg2 d`r 9kge
gd0>glkg; 9fr ;Tb;g;k d`r hu'
lkgm Rj ajk gd0>glkg;0 9km'kh�'
akgj.
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
t)
aJZDd;]dk
zsij hdEkji
z,'kuukdk
;Thb okmjw
fd[f huL+i
s®'kHl/(*(!^^))$
H/gsHl< [email protected]
37;Thb okmjwx gs @)!^
9ka[hf 8kf[;kj h'bg2 9la
;'gfh;?
8kf[;kj 9kjS\hw 9khoj ajk
aJk2 #% 'ej aqg'] -yhelx 9Egpr
gRhd2k 9khs hR g;kgfk ;ksj
9kjS\hw ;gjk gdhd2k 9la 'íd
9kjS\hw ;hj'H lkhm'. ;Thbj
lmd 9kskj 9kmj ajkH zSa;]
9kge gzH;kjgw 9kmj ajkH sfd
HVek 9khel gR ;Tb;j 'kg' h;e[
;ks ;hj' lkgmx GH ;kR];
9km'�k'j 'kg' 8kf[;kj 9kjS\hw
;jk -mge. g;kSakfij 9kjS\hw
zs2d ;Tb;j ;Thb zS'Ìi zszrk;
hfoj zszrk '[hl gd0>glk;j
g4k>od g4k>o hslkH 9km'�kj
{gUupr ;jk -mge.
8kf[;k 9kho G; 'Jkæ -y ahjgex
H2kj 0ajd 9kgakfkj h;
aJhdhQª2k 9kge?
GH ;`kg3k zdr gR 8kf[;k
9khoj 'Jkæ fkgsgj ahjhvd -yge.
H2kj haed ;g6kj ahjpJs 9kge.
hR g;kgfk ;ksd Rhu ahjpJs ;jk
Rk2 gdhd2k 5l hfPv2 ak2.
8kf[;kj GH lYrd {ahwd
gykEkgdk tknj {alhá y2.
8kf[;kj Ggf h; aJtk:3 9kgex hR
;Tb;j z;glkd-; g'he glk;haJ2
-yge?
8kf[;kj z;glk aJtk:3 ;Tb;;
glk;haJ2 y2x R®d s[4r j§gagj
8 kfokHs m® Ltx 8 kfa J idx
gy:zk8kfx 8k'km®Ltx t[gf3x
H_Gs_/!x c3; 9kjX 8kf[3a s[4r
y2. H2kj 'kgu0 Ghd2k h;e[ huf
aqg'] l£ ;jk gvSaJk® ;Tb;j 'íd
glk;haJ2 -y ahjge. H aJ`s Ggf
aJtk:3 y2 hR g4hdd gykEk ckd;
;Tb; 9kskj 9Íukdk y2x gd0>glk;; a` gu4[0Ekgdk
9kskj ;d]'r< 9kj_ho_ 9kmjEkl
b; 9kskj 9Íukdk y2. jkhda[Ek tk6 ;[>Ehld g4hd-l -m akH huf\j ahjpJs ;jkj
haed zÌrk cj-l \kmjXEk -y 9kge. 9kho ;Tb; zlkj ;kjgw gup {Íhd ;hjge
9kjX 9mJzj -ygex R®d ;Tb;j zsTh�j 'kg' s[4r \qhs;k aklf ;hjge ;Thb gYQj
h'4rkd GH g;kSakfi; hR ahjpJgsgj G3k hpßj ugj ;Thb jzk2f g;kSakfi 8kf[;k GmJig3g;.
H2kj lklf/gakbw ;hj ;Tb;j 'kg' G; lYr-l {ahwd ;gjkEk gzH 'rhDªj h'bg2 hRskf
hlg4k hzskgfH ;s -y Rk2. 9khs ;`k -; 9kgek 8kf[;k GhmJg3;j gv2kjgsf 9kj_ho_
9kmjEklj. ;Thb jzk2gf 8kf[;kj mJXa gv2kjgsf 9kj_ho_ 9kmjEklj ajk h'gpb ;`k okhf'-
l gvB3k ;gjk. GH g;kSakfig2 ;Tb;j hydj 0ajd ;ks ;jk 'kd]klkaj h;e[ s[4r 9,p aJZDd
;hjgek/
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
;T
;Thb okmjwx gs @)!^38
'fhfj l;vk ck>y; hf2FQw ;jkd
lk\uk2; y2. GH 'fhfj 0ajd
hf2FQw ;jkgdk zyo fkhel hR
;Tb;j G; tknj zsrk -y ahjhel
h;� ;Tbg; GH zszrkj ajk
zyogd s[hDª akHge.
9ka [ hf ;kgjk'kj 9kgakfkj
aJhdU'Fui '[hl \kgEgfh;?
;Thb G; tknj gYQ y2. R®d
'ígdk z[gRkm 9kgex gzH;kjgw
hRskf uqj aJhdZa8]kj aJPf {g6x
;Thb jzk2f HFuJkhB3 'Ty¯ ;kR] ;hj
9kgex R®d \kjdi2 9kjX h'gupi
g;kSakfi 9kge. Rhu 'okjd 9fr
g;kSakfi0 9kgex gdhd2k0 ;Tb;j
lk\j 'kg' 9kge. 9khs ;kg;k
aJhdZa8]k '[hl fkskgfkx ;kjw
z;glkg; hfoj sgd ;ks ;jkj
9h8;kj 9kge. 9khs 'okjd
aJtk:3 g'vkj aJhQª2k; G;
aJhdZa8]kj uThB3gj vk' h'vkgjkx
h;� 9kskj aJtk:3 �wk�gwgj
ahjaqw] y2 9kjX ;Tbg; aeFu
;gj gdgfy®gl 9kskj g;kgfk
aJhdU'Fui fkH.
8kf[;kj aJtk:3j 0ajd
;Tb;j h5tg'; g;gf;[Ek?
9kskj mJky; 9kskj ;Tb; y2
hR gupj 9kh`]; g\hd -d2kj ;gj.
gzH;kjgw 9kskj ;d]'r -yge 9khs
dkj \kl 9kjX �wk�mwR[Dª aJtk:3
gd0>glk;j 'kg' gRkmkf 8hj' lkgm
hRg3k 9khs ;Tb;j 'kg' ;hj 9kgekx
;kjw ;Tbg; 9kskj 0ajd h'P'kz
;gj. gzH;kjgw ;Tb; z;gl ;2
\kl 5vlj 'kg' g;El 8kf[;k.
9kho;kli h;e[skf z,Zykj U'kjk
;i3fkp;j aJg2kmj h'gjk8 -ygex
gR ;i3fkp; aJtk:3 pjijj 'kg'
glk;vkfuk2; y2. H2kj 0ajd
9ka[hf h; ;' h'vkgj?
sH 9kgakfk; ;' h'vkgjk gR
h;e[skf Ggf 8jwj z,Zyk 9kjX
Gf_ho_9_ 9kge hR Ggf 8jwj
9R`k h'b2j 0ajd 9kn[hl2kH
\kl ak2. ;i3fkp;j aJg2kmj
Hskf u[BaJ\kE y2 gdgfy®gl
h'P'\jd ;i3fkp;j aJg2km h;2 -
y 9kge. -'Okhf; gl'd H2k;
g3B3 h;2 ;jkH aJskhwd ;jk Rk2
9kjX vj;kgj h;2 ;i3fkp;;
aJskhwd ;hjge. GH z;glk 9R`k
{jk 'kdhj y2x hR ;`kgj ;Tb;
z;lj sf g4hl gshl ;jkHge.
\kjdj Hskf ofz,4rkj ga3
\hj'j 'kg' Hskf 4kur auk`]j
{¯akuf g;gfugj ;jk Rk'. ;Thb
jzk2fj 'rEykjj h'gf 5vlj \kl
{¯akuf ;jkgdk zS\E fy2.
gzH;kjgw GH z;glk h'b2 9R`k
y2.
;Thb jzk2fj 'kgu 8kf[;k ;Thbj
g;kgfk 9fr gYQg3k ;ks ;jkj
ahj;Lafk ;hjgegfh;?
8kf[;kH ;Thb jzk2fgdH hfoj
;ks 9kjS\ ;hjge Rk; 9khs
hfB6kgj ;Tb;j 'kg' ;hj 9kgek.
Ghd2k 9fr g;kgfk gYQd gRkEkj
g;kgfk lYr fkH h;� H2kj 'kgu0
9khs Ek3kj ykg\]hB3,j 0ajd hfPv2
;ks ;hj 9kgek hR ugj 9kho akfi
;s -y 9khy 9kge. dkj ajk ZaB3
y2 gR 9khy' lmi2k zs2d akfij
9\kE hfPv2 y®'. H2k; 8rkfd
jkh4 9khs akfi 'vk'j 'kg' ;ks
;hj 9kgek. H2kj 'kg' 9khs
jkoZykfd u[3k 'kgÌk hfs]kw
;hjgek.
aJkg2 gu4k Rk2 gR f;hl ;i3fkp;j
'rEzk2j 0ajd g'he vhl 9kge.
H2kj 0ajd 9kgakfkj g;kSakfig2
h; h; zkE8kfdk 9ElS'f
;hjge?
9ka[hf h6g;H -;ge. H2kj
'kg' 9kskj G3k 3igs ;ks ;hj
9kgex hR ;Tb;; \kl aJtk:3
hvfkDª ;jkj h'bg2 zokm ;gj.
H2kj 'kgu0 9khs 9fr {ak2 gRgf
gah;nj 0ajd hup hfgu]p 9kjX
g;kSakfij sk;] `kg;. 9fr 5kgl
vj;kjj h'\kgmk H2kj 'kg' du¡
;hj 9kge 9kjX ;Tb;g;k H2kj 'kg'
zokm ;jk -mge.
;Tb;j 'kg' 9ka[hf h; ajksp] hu'
h'vkgj?
;Tb; 9kskj 9Íukdk
y2x Rkj ;kjgw gupj
ofdkj ga3 \gjx gzH;kjgw
gd0>glk;j zh6; au aJup]f
;jkgdk 9kskj ;d]'r y2.
gzH;kjgw ;Tb; z;l; ;'
h'vkgjk gR gd0>glkg; \kl 5vl
l'j 'kg' \kl ;Thb jzk2fj aJg2km
;j; 9kjX zh6; ahjskgw ;j;.
{Dj g4hdj 'kg' fd[f fd[f ;Thb
g3;hf; mJyw ;j; 9kjX ;Thb
h'gpbOj ajk ajksp] hfPv2
l0;.
;Tb;; 9k8[hf;jwj lmd
oh=d y®' lkgm
aJZDd;d]k
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
Hsjkf 4kf
gorB6 z,'kuukdk
;Thb okmjwx fd[f huL+i
s®'kHl/ (%*@(%&%#*
H/gsHl/[email protected]
39;Thb okmjwx gs @)!^
;Tb; z;l; {Íhdj 5kgl -l Rk2<
fkhj;l '®t]fkhj;l '®t]j ;kR] aJwklij hbg2 9la
ofkgfh;?
H fkhj;lj h';kpj '®t] y2x R®d fkhj;lj
h'Zdkjx h';kpx zsi;jwj 'kg' ;ks ;jk Rk2.
'®t]j s[4r {gUupr G;i;Td h';kp y2. fkhj;lj
me lgmkEkj ajk -l {¯akufx h'Zdkjx aJgvhv,x
skg;]h3,x 9ksukhf 9kjX jAdkhf GH z;glk '®t]j
9¡m]d 9kgy. fkhj;l '®t]j huL+id 9h5v ̀ ;kj
s[4r ;kjw fkhj;l '®t]j aJhd GEkjgfv h'Zdkhjd
;jk. fkhj;lj g4hd
\kjdj uhYw 9£ld
;jk Rk2 gRgf 9ÌJ
aJgupx sykjkB3Jx �ojkd
h;� fkhj;lj h'Qªi
{Dj \kjdd g'he y2.
fkhj;l g4hdj 'kg'
g;gf 8jwj ol'k2[
9f[;[l y2?
fkhj;l g4hdj 'kg'
g'he mjgsk y®' fklkgm
9kjX 9h8; 6kæk0 y®'
fklkgm. H2kj 'kg' dkaskf &
htmJij ajk !@ htmJi gvlhv2kd-;
;s y®' lkgm 9kjX $) j ajk $% htmJi
gvlhv2kvd-; g'he y®' fklkgm.
\kjdj g;kf g;kf jkord fkhj;lj {¯akuf
y2?
fkhj;lj {¯akuf zs[uJj akjd `;k jkord
y2. \kjdj g;gjlk jkord z;glkd-; g'he
{¯akuf y2. �ojkdx sykjkB3Jx ;w]k3;x 9ÌJ
aJgupx {hjbrkx 9zs 9kjX 9jXwkvl aJgupgdk
fkhj;l g4hd y2.
\kjdd fkhj;lj h'hogfv; -l h; uTpr 9kge?
\kjdd hRskf {¯akuf y2 dkd-; g'he
htskFt y2. hdhf/vkhj 'ej aqg'] 9khs g;H'k3k0
g\l[r Ght3 aJtk:3 l£ ;hjgek gRgf ;g;kgf3
hsL;x fkhj;l akfix hvaKv huf; hugf H2kj
aJtk:3j htskFt 'kh� -mge.
fkhj;l '®gt] h;ugj zyk2 ;gj ;Tb; z;l;?
;g;kgf3 '®t] \kjd vj;kjj Z;is; aJg2km
;gj. R®d a[hl lgmkEkj ajk -l aJgvhv,x
skg;]h3,x 9kskukhfx jAdkhf 9khu z;glk -l vka]3
;gj. Rhu g;kgfk ;Tbg;
G; gy:3jd A+kF3 lmk2
gdhd2k '®gt] dk; 9k6
gyokjj 9f[ukf hug2
g;El a[hl lmk'j
'kg'. fkgv]ji Z;isj
9¡m]d 9khs u[H lk4
3;k hu0>. ;Tb;; {Ds
'io hu�j 'kg' '®gt] vkhj
gy:3jj 'kmkfj 'kg' ^
lk4 3;k vk'hvht hug2.
9 k s k j 9 k g l k v f i j
sk8rgsgj 9ka[hf ;Tb;
z;l; h; ajksp] hu'
h'vkgj?
;Tb; z;lj 'kg' ;' h'vkgjk gR gd0>glkg;
G;gmk3 -; ;ks ;j;. '®t]j z;glk Z;isj lk\
{6k0;. hf'f[Ek 'rhDª z;lj 'kg' zsg2 zsg2
g3Jhf, aJgmJs vglkEk y2. ;Tb;j 'kg' Hfv[gj£
Z;igsk 9kge. GH Z;isj 9¡m]d ;Tb;; g;El
ahPvp pdk,pj aJihs2ks hu' lmi2k y2. a£kp
pdk,p fkhj;l '®gt] hug2 9kjX ahPvp pdk,p
jkor vj;kgj hug2.
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
uiahp4k hz,
z,�kuukdk
;Thb okmjwx fd[f huL+i
s®'kHl/(*(!$$##**
H/gsHlõ[email protected]
;Thb okmjwx gs @)!^40
Hg£h:3vkHt Hhæ2k hlhsg3tj
9kjS\hwj h'bg2 9la
;'gfh;?
H g £ h : 3 v k H t H h æ 2 k
hlhsg3tj 9kjS\hw @))@
vfd G3k {gUuprgj -yhel R®d
g;kSakfij s[4r {gUupr 9khel
gupj ;Tb; hRugj 5vlj
zszrkj ugj ;ig3gj 5vld lmk
gjkmx zh6; gakbw gfkgakEk
9khu zszrk; gpb ;hj'j 'kg'
Hg£h:3vkHt Hhæ2k lhsg3tj
9kjS\ -yge.
\kjdi GmJ® g;hsg;l HækB3Jid
Hg£h:3vkHt Hhæ2kj h;skf
9,piukji 9kge?
\kjdi2 g;hsg;l HækB3Jid
g;kSakfij & pdk,p 9,piukji
9kgex Hg£h:3vkHt Hhæ2k
hlhsg3t \kjdd G; 9U\[d
ahjv2 aJkAd ;hjge. 9kho
9khs ;' akgjk gR Hg£h:3vkHt
Hhæ2k hlhsg3gt G; lYr aJkAd
;hjge Rkj sk8rgsgj ;Tb;;
9km'g�kEkd aJ2kz ;jk -mge.
g;kSakfij Ggf h; ;Thb aJtk:3
9kgex hRg3k ;Tb;; g'he
glk;haJ2?
H g £ h : 3 v k H t H h æ 2 k
hl hs g 3t ; T h b jz k 2fd
; i 3f kp;x g\ >; [ jf kp;x
'fhffkp; 9kjX a[hl 'Th�d
{aR[Dª jzk2f; -d2kj ;jk
y2. g;kSakfij s[4r aJtk:3
fEjdC g'Jæj fkgsgj skg;]3d
{alá. H2kj 'kgu0 h;e[skf
s[4r aJtk:3 gRgf gl`lx h`gs3x
y;kskx s®f®hvlx f[Ekfx l®m®x
G:zgA+k=x ykHgo;x gl`l
v[akj 9kjX h\:3j skg;]3d gakEk
Rk2x hR ;Tb;j skod \kl Zykf
aJkAd ;hjge. GH aJtk:3j ajk
;Tbg; \kl 5vl {¯akuf
;hjge.
Hg£h:3vkHt Hhæ2kj mgEbwk
9kjX h';kp g;FuJj h'bg2 9la
;'gfh;?
9kskj @ 3k mgEbwk 9kjX
h'; kp g; F u J 9 k gex hR
9drk8[hf; g3;hf; R[Dª y2.
9khs 9kskj mgEbwk g;FuJ
vj;kjj U'kjk aJskhwd -yge.
H2kd z;glk mgEbwk h'P'Zdjd
;jk y2. GH mgEbwk g;FuJd
{Ds ;Thb jzk2fj aJg2kmj ajk ak0;
5vlj \kl {¯akuf< ha_hv_ a"'i
hoj zs2d ;Tb; 9k8[hf;dk; mJyw
;hjgex GH Qªsd 9kskj 5vlj gakb;
dD¾j aJg2kofi2dk; a[jk ;hj'j 'kg'x
gak;d/ad� 9kjX gjkmj ajk 'khv'j 'kg' hR aJtk:3j
9kEpr; y2x GH aJtk:3j 9kEpr;dk; a[jk ;hj'j
'kg' gRkEk g;H'k 'ejj ajk Hg£h:3vkHt Hhæ2k
hlhsg3gt ;Tb;; G; gaJjwk hu 9kgex g;kSakfij
9kjS\hwj ajk G3k {gUupr j4k -mge gR gupj ;Thb;
phDªpkli ;hjgex GH lYr; skhf Hg£h:3vkHt
Hhæ2k hlhsg3t «9kH9kHGl¬ g2 \hEbrd-; augYa
-lge. ;Tb;j h';kpj 'kg' g;kSakfig2 di'J mhdgj
;ks ;hj 9kge. gzH h'bg2 okhf'j 'kg' ;Thb
okmjgw g;kSakfij lmd \kHv gaJhvgtF3 ha_hv_ a"'ij
;`k akhd H2kj 0ajd gd0> gupj ;Thb; 9km'�k'j
'kg' g;kSakfij mhdh'h8j h'bg2 ;2 dkgj h;e[ 9,p
aJZDd ;hjgek/
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
9k
41;Thb okmjwx gs @)!^
- 'Ok hf; 9kj X m gEbw k
h'gpbOj zSaqw] 3is 9kgex GH
3is huf/jkhd ahjpJs ;hj
;Tb;; \kl aJtk:3 gRkmkf
8hj'j 'kg' gvB3k ;hj 9kge.
9khs ;' akgjk gR Hg£h:3vkHt
H h æ 2 k j m g E b w k g ; F u J
h'P'Zdji2k mgEbwk g;FuJ y2.
\hEbrgd h;e[skf fd[f aJtk:3
9khf'gfh;?
9kskj h;e[skf fd[f aJtk:3
9h¡s aR]k2d 9kge. GH 'ejj
gpb-lg; 9khs gzH aJtk:3;
;Tb;j 'kg' 'okj-l -l
9khys. H2kj 'kgu0 9fr
h;e[skf aJtkg:3k akHalkHfd
9kge. hRskf uqjd aJtk:3j
aJPf {g6 aJgdr;
'egj 9khs fd[f
aJtk:3 l£ ;hj
9kgek.
aJkg2 Ggfugj ßhf'-l gakEk
Rk2 gR ;i3fkp;j aJg2kmj ajk
{¯a k u f g y k E k j 5 vlj
aJtkg:3gj skfE pjij; glk;vkf
y2x H2kj 0ajd 9ka[hf h;
;'?
H2kj 0ajd sH ;' h'vkgjk
gR GH z;glk 9R`k ;`k.
;i3fkp;j aJg2kmj ajk g;kgfk
8jwj glk;vkf fy2. ;Thb G;
tknj gYQ y2 9kjX hR ugj
5vld gjkm 9kjX ;i3j zszrk
9kgyx H2kj 'kg' ;i3fkp;j
aJg2km 'íd 9kEpr; y2.
g;kgfk 9fr g;kSakfij lmd
zygRkm 9kgegfh;?
9kgex g;H'k3k0 g;kSakfij
lmd 9kskj zygRkm 9kgex R®d
s[4r j§gagj 9kgshj;kf gEfmkt]
;ja®gjvfj lmd g3;hfx hfvkf
okakfj lmd skg;]h3,x 9Gh3
okakfj lmd oHF3 g\£kj
9kjX mgEbwk 9kjX h';kp g;FuJj
' k g ' 3 k H / 9 k a 9 k g e .
g3;f®lhoj 5klj ajk {Ds
;hj'j 'kg' 9ks GH g;kSakfi
g;H3kj lmd 3kH/9ka ;hjgek
Rkgd ;Thb jzk2fj g3;hf;;
9kjX �wk�w ;hj' akgjk.
g ; k S a k f i j { a h Z y h d
g;gf;[Ek?
9kgakf
k; ofk' h'vkgjk gR Hg£h:3vkHt
Hhæ2k hlhsg3t \kjdj lmgd
h'P'j g;H'k4gfk gupd ;ks
;hj 9kge. 9khs zsm J
\kjd'b]d ;ks ;hj 9kgek.
aJk2 gupj z;glk jkord 9kskj
{ahZyhd 9kgex H2kj 'kgu0
9frkfr gupgdk 9kskj
{ahZyhd 9kge. 9khs aJdrY
j§gagj ;Tb;-lg; -l Rk' akgjk
dkj 'kg' 9kskj 3is \qhs Zdjd
;ks ;hj 9kge. Rj ajk ;Tbg;
9kskj hR g;kgfk aJtk:3j d`r
ak' akgj.
\hEbrgd g;kSakfij h; lYr
9kge?
gRgfugj sH 9kgakfk;
-;gek gR g;kSakfi di'J mhdgj
;ks 9kgex Ggf ahjhZyhdd
g;kSakfig2 hfoj lYrj hupd
9mJzj -yge. 9Egpr GH 'ej
;Thb gYQj 9EZyk Hskf \kl
fy2 h;� d`kha0 9kskj
g;kSakfig2 \kl ;ks ;hj 9kge
9kjX 9fkmd hufj 'kg'
g;kSakfij lYr ;Tb;; {Dj
;Thb aJtk:3 gRkmkf 8jk y2 9kjX
9 km�; ; T h b g v v f -l g;
g;kSakfij 3kf]9\kj u[m[f ;jk
y2.
;Tb;; h; ajksp] hu' h'vkgj?
; T b ; z ; l ;
HskgfH ;' h'vkgjk
gR \kjd G; ;Thb
aJ8kf gup y2x Rkj
9kh`]; g\hd ;Thbj 0ajd
9k8khjd. H2kj 'kg' 9kEpr;
y 2 ; T b;j {Dj 5 vl
{¯akufj. {Dj {¯akuf
zh6; gakbgwgj y2 Rkj 'kg'
9kEpr; zh6; ;Thb jzk2fj
aJg2km. gzH;kjgw ;Tb; z;gl
{Dj ;Thb jzk2fj aJg2km
;j;.
zh6; zs2d ;Thb
jzk2fj aJg2km 9kEpr;
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
aJZDd;d]k
Hsjkf 4kf
gorB6 z,'kuukdk
;Thb okmjwx
fd[f huL+i
s®'kHl/ (%*@(%&%#*
H/gsHl/[email protected]
;Thb okmjwx gs @)!^42
g l s g ; f j h ' b g 2 ; '
h'vkhj'gfh;?
glsg;fj 9kjS\hw !&*)
vfd y2. Glgaf 9k8khjd GH
g;kSakfig2 skh3 vgykEk gshefj
-d2kgjgj 9kjS\ ;gj. 9kho
glsg;f h'P'Zdji2 g;kSakfi
j§ga ahjhvd hR h'P'Zdjd
hfoj !#)) d-; 9h8; ;s]ij
lmd ;ks ;hj 9kge. @)!%
-lg; GH g;kSakfi #@&
hshl2f H{gjkj 3kf]9\kjj
lYr aJkAd ;hjge. ;Thb
{a;jwj h'P' 'okjd GH
g;kSakfig2 hfoj $) pdk,p
g P ' 2 k g j g j A + k { 9 k j X
;khL3\g3jj hfs]kgwgj G;
h'gpb Zykf aJkAd ;hjge.
\kjdd GH g;kSakfi @)!)
vfd 9hZdd¾d 9kgy hR hfoj
A+kF3 @)x))) Z;[Ekj hs3kjd
Zykhad ;gj. glsg;f Hhæ2k
GmJ® Hh;{agsF3 aJ kHg\3
hlhsg3t oks]kfi hZyd glsg;f
mJXagjH zygRkmi g;kSakfi y2.
glsg;fj lmd 9kgakfkj
9h\Odk g;gf;[Ek?
jdj 9kh`]; {Íhdd G; tknj 9,piukji ;Thbj 9kge. 9kskj gupj
G; tknj 9,pd g4hd y2x Rkj 0ajd gupj ofz,4rkj ga3 \gjkEkj
ukh2d¾ 9kge. hRugj zs2 ahjEd]f y2 9kjX g3;hf;j 9kEpr;dk
'kh�ge. dk; vkH ZaB3 -y agj gR z;glk gYQd g3;hf; 9kEpr; y2. ;Thbd G;
{hvd g3;hf;; {alá ;jkH glsg;f. 9kho GH g;kSakfi h'P'Zdjd ;Tb;; ;Thbj
fd[f g3;hf; gRkmkf 8hjge. Rhu g;kgfk ;Tb; filk jnj ;Thb RFQ vkHx gdhd2k
gd0>glkg; guh4g2H hvhf ak2 Rk2 gR glsg;fj aJtk:3 y2. ;Thb okmjwj 3igs
glsg;fj 9kjX lmd ;`k hfgu]p; h'o2 jkEl gvlvK 9kjX vkh\]v gyt z¥2 ekE=kj
akgd. aJZDd ;hjgek dkj h;e[ s[4r 9,p/ GH h'bg2 h'o2 jkEl 9kjX ekE=kj
sdk/sd okhf'-l gvB3k ;gjk.
{hvd g3;hf;j 'rEykgjgj 9km'kh�' ;Tb;<
jkEl 9kjX ekE=k
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
\k
43;Thb okmjwx gs @)!^
glsg;fj lmd 9kskj
Ghd2k-lg; 9h\Odk \kl
-yge. H2kd sH 9kgakfkj ;'
h'vkgjk gR glsg;f; gpJB6
gjkomkj aJukdkj j§ad ofk
Rk2. GH g;kSakfij \kjdi2
pk4kd *) d-; 9h8; ;s]vkji
9 k g e. z; gl k ;s ] v k j i
g;kSakfij skfuæj 9f[j§ga
;ks ;hj 9kge. GH g;kSakfij
z;glk ;s]vkji z�B3 9kjX
9h\gaJhjd y2.
glsg;fj s[4r aJtk:3 h; y2?
hRskf u qjd glsg;fj
aJtk:3j aJPf {g6x gdhd2ky®gl
gRgfugj 9kgakfkj -;gek gR
glsg;f phDªpkl i {Vv
�wk�wR[Dª g3;hfg;gj R[Dª
;Thbb {a;jw -d2kj ;gj.
R®d s[4r j§gagj skh3 vgykEkj
'kg' 9drk8[hf; ;Thb aJtk:3
ykHuJ®hl; hj\kv]g'l A+k{|
-d2kj ;gj. \kjdd 9kskj
0vjd &) GHv_ha_ d-; 9h8;
akEkjj g3J:3jj 0ajd ;ks ;jk
;Thb {a;jgwk {alá.
;Tb;; lk\khS'd ;hj'j 'kg'
9kgakfkj g;kSakfig2 h;
;hjge?
9kgakfk; ofk' h'vkgjk gR
glsg;gf zuk2 gvB3k ;hj 9kge
gR ;Tb;; zSaqw] j§gagj lk\
y0;. R®d 9kskj h;e[skf s[4r
d`r gRgf hz>vkj aqg'] ykl g'kEk
;ks \klugj ;jk. 9kskj
{gUupr -yge 9ks g;gSf 3['i
Hhæ2k® j 9¡m]d ;Tb;; {Ds
9kjX 9drk8[hf; g3;hf;j ;Thb
aJtk:3 ;Tb;; gRkmkf 8gjkEk
Rkgd gd0>glk;; zSaqw] j§gagj
lk\ ;jk' akgjk. 9kskj uT�
h'P'kz gR ;Tbg; hR aJtk:3 l2
gz2k G; uicli2k zs2-lg;
vhl' lkgm Rkgd ;Tb;j
Gg;'kgj lk\ y2.
lsg;fj {ahZyhd ;®d
;®d 9kge?
hRskfj u qj glsg;fj
{ahZyhdj ;`k 9kgyx glsg;f
zsmJ h'P'd hfoj {ahZyhd
Zy kaf ;hj ge. Ghe2 k x
H{gjkaj 'kgu0 9kgshj;kj
gupd glsg;gl {Vv aR]k2d
;ks ;hj 9kge. glsg;f
\kjdj f`]x vk{` 9kjX gEB3d
tknj tilkj htB3 J i h'{3j
gf3E;]j lmd ;ks ;hj 9kge.
9kgakfkj 9ksukhf/jAdkhf
ahlhv h; y2?
9khs j®/gsg3hjg2l okakfj
ajk 9ksukhf ;gjk 9kjX dk;
\kjdd ̀ ;k glsg;fj aJtk;vf
H{hf3d -d2kj ;gjk. \kjdd
-d2kj ;jk ;Thb {a;jw; 9f
gupgdk jAdkhf ;jk y2.
;Tb;; zokm ;hj'j 'kg' h;
h; augYa -lge?
;Tb;; zokm ;hj'j 'kg'
9khs hfj¡gj mk0>-l -m ;Tb;;
; T hb h'bg2 zh6; ; T hb
{a;jwj h'bg2 okhf' hu0>.
Rj ajk ;Tb;j lk\ y®' akgj
9kjX fd[f ;Thb g3;hfg;gj ;ks
;hj' akgj. H2kj 'kgu0 ;Thbj
fd[f g3;hf;; aJs®3 ;gjk Rkgd
;Tb; 9km'kh�' akgj.
glsg;fj fd[f g3;hfj h'bg2
9ka[hf ;'gfh;?
glsg;f; s[4r j§gagj fd[f
9kjX �wk�wR[Dª g3;hf;j
h'bg2 ofk Rk2. 9khs 9hd
gzkf;kgl Ggf G3k g3;hf;;
h';hpd ;hj' -l 9kgekx Rj
ajk ;Tb;; 9fkmd huf ;Thb
{a;jw ykHuJ®hl; hvgB3s 9kjX
Hgl;3Jhf; 5k,vgfgj g3J:3j;
hjs3 ;F3Jglgj oh=d ;jk Rk'.
;Tb;j 9kh`]; ahjhZyhd;
phDªpkli ;hj'j 'kg' 9ka[hf
h; ;' h'vkgj?
;Tb;j 9kh`]; hZyhd;
phDªpkli ;hj'j 'kg' 9kEpr;
y2 \kl 5vl {¯akufx Rkj
'kg' 9kEpr; y2 ;Thbj fd[f
g3;hf;; mJyw ;jkj gdhd2kgy
9kskj ; T hb {Íd y®'.
gzH;kjgw 9khs h'vkgjk gR
;Tbg; Ggf ;Thb RFQj 'rEykj
;j; hR �wk�wR[Dª 9kjX
9drk8[hf; g3;hf;j y2 Rkgd
\kl {ako]f y®' akgj.
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
aJZDd;d]k
Hsjkf 4kf
gorB6 z,'kuukdk
;Thb okmjwx
fd[f huL+i
s®'kHl/ (%*@(%&%#*
H/gsHl/[email protected]
;Thb okmjwx gs @)!^44
aJhdgRkmidk fy2 zygRkmidk '[hl \kgEk< �Adk 9hd gzkf;kgl gupj ;Tbg; ak'
9S'jj aJtk:3{o prks; pzr guh4 ;Tb;j sfd 9kfFuj zisk
fkH;i2 y2 h;� z[4d gzH zs2d u[<4j e>k
gchj 8gj. gRhd2k ;i3j aJg;kgagj 9la
zs2d vk0>gd vk0>gd 5vl 9kckd gykEkj 9EZykd
9khy Rk2. 'd]skf 9gf; g;kSakfij U'kjk ;i3fkp;
ujE -d2kj ;hj ;i3j ajk s[hDª akHge. Ggf
ahjhZyhdd 9S'j Qªa vkH£ aJkHg\3 hlhsg3t
g;kSakfij tk2gj:3j hR hfoj ahjpJs 9kjX
'rEykgjgj g;kSakfi; hp4j-l -l -m zskod G;
hfoj ahjv2 hug2. GH ;`k H2kd zdr aJskhwd gykEk
gu4k gakEk -mge gR Rkj lYr z¯ y2 gd0>glk;j 9gf; hsQ
mh� {g6. 9khs ;`k -; 9kgek 9S'j Qªa vkH£j Gsht z¥2
�Adkj hR �wk�wR[Dª aJtk:3j ;kjgw vkhj4f jkorj ;Tb;j skod ahjv2 aJkAd ;hjge.
g;El 9k6 'ej aqg'] @))* vfd ;Tb;j h';kp; 8rkfd jkh4 ;i3fkp; aJtk:3j lmgd
g;kSakfij 'okjd aJ`s augYa -lhelx h;� zdd aJ2kzjd gykEkj ;kjgw 9kho 9S'j
g;kSakfij ;Tb; zskod hfoj ZaB3 eh' tkhn 8hjge. 9kho g;kSakfij !## 3k aJtk:3
9kge. hR h'lk; ;Tb;; 'íd glk;haJ2 -yge. �Adkj sgd aJtk:3j zh6; 'rEykj ;hjgl
5vld zSaqw] lk\ hfhPvd y2. zkYk¯;kjj zs2d 'kd]klkaj h;e[ 9,p/
g; k Sa kf i j 9 kjS\hw h;
{gUuprgj g;hd2k -yhel?
;Tb;j gzEkj \kE 'klr;klj
ajk 9kgex sH gu4k akHheglk gR
5vld ;i3j ;kjgw 5vl
Gg;'kgj fB3 -y Rk2. huf/jkhd
ahjpJs ;jkj haegdk ;Tb;;
lk\ uqjj ;`k sql8gfk gakEk
fkhelx H2kj 'kg' 5vl; ;i3j
ajk s[Dª ;hj ;Tb;; lk\khS'd
;jkj {gUuprgj 9khs @))*
vfd g;El ak>v3k ;i3fkp;
aJtkg:3gj g;kSakfij 9kjS\
;hjheglkx g3;hf; j§gagj
aJtk:3j -d2kj ;jkj lmgd
;Tb;g;k 'íd glk;haJ2 -yge.
zs2j lmd ahjEd]f 9kjX
;Tb;j 9kEpr;dk; 8rkfd jkh4
aJtk:3 -d2kj ;hj 9kho 9kskj
0vjd !## 3k aJtk:3 9kge Rj
ajk ;Tb; z;lj lk\ -yge.
9kgakfkj z;glk aJtk:3 ;Tb;j
sgd -ygegf?
9kskj aJtk:3 hR {gUuprgj -
d2kj ;jk -mge dkd hfhPvd
j§gagj hfoj Zykf lk\ ;hjge
;kjw 9khs hjvkv] ;jkj haed
aJtk:3 -d2kj ;gjkx H2kj
\klugj 'rEykj ;hj' lkgmx
9kskj ;Tb; z;l; 9f[gjk8
;gjk gR aJtk:3 \klugj 'rEykj
;hjgl hfhPvd j§gagj lk\ y®'.
g;kSakfi 9kjX ;Tb;j skod
gsht2k; h; '[hl \kgE?
9khoj R[md gsht2kj syd¾;
fk;v ;hj' gfkEkhjx ;kjw
g;kSakfi 9kjX ;Tb;j 4'j;
H2kj skod gzd[j ;ks ;gj
gsht2kH. g'he\km ;Tb;;
aJtk:3j d`r gsht2kj gRkgmhu
ak2. h;� 9kho0 9kskj
h;e[skf ;Tb; Ggf 9kge hR
g;El guk;kfig;H 5vlj zszrkj
;`k -; ujE -l Rk2. g;hd2k
Ggf ahjhZyhd 9kgy gR \[l
ujEj 'rEykjj ajk ;Tb;; lkg\k
fy2.
9ka[hf 9kgakfkj aJtk:3j
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
gz
45;Thb okmjwx gs @)!^
z']gpJB6 ;hj'j 'kg' h; ahjv2
aJukf ;hj' h'vkgj?
9khs 9kskj aJtk:3j Ggf
aJ\kEi ;jkj gvB3k ;hj 9kgek
Rkgd ;Tb;; \ja[j lk\ y2x
;Tbg; guk;fkd 9S'jj aJtk:3
h'vkhj g;kgfk aJtk:3j z;glk
\kl h5tg'; ;Tbg; hu' akgj.
9khs ;Tb;j 9h\gRkm 9kjX
ajksp]j Z'kmds ofk0>.
9ka[hf ;Tb;; ujEj 'rEykj
aJhQª2kj h'bg20 ;2gf?
hRskf akgj 9kskj gvB3k y2 gR
;Tb;; 9khs ujEj 'rEykjj
aJhQª2k ;0> 9kjX lmgd 9kskj
gyLalkHf fS'j 9kge. R®d
;Tb; z;gl 5®f ;hj z[h8'
akgj. 9khs gd0>glk;; z;glk
d`r hu0>. 9kskj htlkgjk
;Tb;; H2kj 'rEykjj h'bg2 ;'-
l gvB3k ;gj.
'okjd h; h; aJhdgRkmidj
9ka[hf \2 ;gj?
9khs 'okjd ;kg;k aJhdgRkmi
'[hl fk\kgEk 'j, z;glk 9kskj
zygRkmi y2. hRskf 9fr
g;kSakfi 9kge ;Tb;j {a;kjj
'kg' ;ks ;hj 9kge. 9kjX
9khs0 ;Tb;j {a;kjj 'kg'
;ks ;hj 9kge. 9khs 9kskj
aJtk:3 9kjX 9h8; gpJB6 ;jkj
0ajd gvB3k ;hj 9kge 9kjX
9khs @))* j ajk 9kho-lg;
;Tb;j hR glk;haJ2dk akHgek
dkj ajk ZaB3 y2 gR 9kskj
aJtk:3 gpJB6 y2.
9ka[hf a¥i2f;jw aJhQªgj
z�B3gf?
H2ks g;kgfk p,;k fkHx
g;kSakfij 9kjS\hjw zs2
@))* vfd a¥i2f;jw ;ksd
aJk2 u[H 'ej lkhmhel gzH
zs2d % 3k aJtkg:3gj 9kjS\
-yhel h;� Ghd2k a¥i2f;jwj
g;kgfk zszrk fkH.
'mk sk4ij 'kg' h; ;hjge?
'ih3 ;3fd u[H 'ejd H2kj
Gg3; -y Rk2x H2kj ;kjw hvt 'k
'dj y®' akgj. ;kjw gupi2
;3fd H2kj aJ\kE ajk fkhel.
h;� GH h'bg2 gsk; 9h8; d`r
fkH. H2kj 0ajd Ghd2k hv¡k
;jk -mge.
;Tb;j 'kg' ajksp]?
;Tb; z;l; sH 9f[gjk8
;gjk gR gd0>glkg; hR aJtk:3
h;hf' dkj d`r hfPv2 -l
\klugj 'rEykj ;hj' lkgm.
www.krishijagran.com zkYk¯;kj
aJZDd;d]k
sfib gv1ykf
gorB6 z,'kuukdk
;Thb okmjwx
fd[f huL+i
s®'kHl/ (*(!##%$^)
H/gsHl/[email protected]
;Thb okmjwx gs @)!^46
{alhá www.krishijagran.com
hfgo {ask -y
a`aJup];j j§ad 6k;[j
gfugj ol'k2[ huf; hugf ahjEd]f
gykEkj 5ld ;Tb;; g4hdj
0ajgdH hf\]j -y `;kg3k {hvd
fy2x ;kjw ZaB3 y2 gR �d[j 9f[zkgj 'jb[w
fajkx ß;kf 9khu 5vlj 0ajd g'2k aJ\kE
agj. gzH zs2d ;Tb;; aJ;Thdj 0ajd 4,
;jkj 'kgu Gg;k fkak2 fk`kg;. ahjhZyhd
Hskf-lg; -m ak2 gR ;Tb;; GH aJ;Thdj
aJg;ka; zyr ;jkd \kmhj ahj aJkwckd;
augYa l2 ;kjw ;Tb;j cjj 'kgo3 5vlj
9k8kjgdH aJZDd y2. h;� g;hd2k'k aJ;Thdj
h';jl j§gagj ;Tb;j 'kgo3j 9k8kgjH fB3 -y
Rk2x GH 9EZyk 9dr¡ gckj hfjkpkof; y2.
hR ugj ol'k2[ ahjEd]f -yge dkd Ggf
aJk;Thd; u[gR]km 9ykgdk g;kgfk tknj ;`k fy2.
Ggf u[gR]kmj ajk 'khv'j 'kg' ;Tb;; g;El
;Thbj 0ajgdH hf\]jpil -y ̀ ;kg3k {hvd fy2x
Ggfugj t) z¥iEkfFu 6k;[gj \kgE. 'kZdEd
h'ykjj 9jhj2kj 'l[Ek tg2kji mk0>j t)
z¥iEkfFu 6k;[j; aJ;Thd aJg;kaj ;kjgw g4hdd
g;H'k'kj glk;vkfj zFs[4if y®' lmi2k -yge Rkj
;kjgw gd0> hshpJd g4hd ;hj'-l sf 'fkH l2.
'kZdEd 6k;[gj a¡fmj ;Thb h'P'h'urkl2j ajk
{Vv hpYk aJkAd ;jkj ;kjgw s¯zr aklfj Okf
9khel Rkj ;kjgw s¯zr aklfd g;kgfk zszrk
gykEk fkhel 9kjX lmgd 9jhjh2kj 'l[Ek
tg2kjij dld \qhs 9kjX olj ahjskw 9h8;
gykEkj ;kjgw s¯zr aklfj 'kg' 6kH0 \kl
9khel. 9kjS\hwd 9la z,cb] ;hj' lmi2k
-yhel h;� 6k;[gj ajko2 Z'i;kj ;jk fkhel. h;e[ zs2j
haed z5ldk aJkAd ;hj hfgo {ask -y agj 9kjX lmgd
9frfr glk;j 'kg' a`aJup]; -y agj. gd0> zsg2 zsg2
HVe[; ;Tb; z;l; s¯zr aklfj zSag;] d`r hug2. 6k;[gj
;2 gR s¯zr aklfj 'kg' ;Thb h'Okf g;FuJ 9jhj2kd e2
hufi2k aJhpYw aJkAd ;gj dkj haed 'rEzk2 {hvd Zykfd
9kjS\ ;gj R®d skej aJoffx z,'�]f ske aklf 9khuj
'kg' @ 3k \kækj a[4[jix ! 3k tknj a[4[jix # 3k fkv]khj a[4[jij
j§ad h';hpd ;hj hfoj 9k2j {¯zH 'g�kEk fkH 'j,
9£ld gjkomkgjk zThB3 ;hjge. GH ;ksj 'kg' ;Thb h'\km
h'ykj vj;kjj 5klj ajk gd0>; @))& vfd zFskhfd0
;hjge. 9kjX @)!@ vfd h'ykj ;Thb h'P'h'urkl2gdk
zFskhfd ;hjge. dkj haej ajkH GH 'rEzk2; &
G;=-lg; '�kHge Rkj sk8rgsgj aJk2 % lk4 3;k 'khb]; 9k2
aJkAd ;gj. H2kj lmgd 0vgj/ak>ojj ;Tb;; okmjX; ;hj
s¯zr aklfj aJhpYgwk hug2.
47;Thb okmjwx gs @)!^
;
aJZDd;d]k/sfib gv1ykf
z,'kuukdkx ;Thb okmjwx
fd[f huL+i
s®'kHl/(*(!##%$^)
H/gsHl < [email protected]
;Thb okmjw skgy;i2k 9kglkvfihdhf3k zyo aJPfj {Dj hu2; 9kjX aJ`gs !)x))) ak6;; G; skyj 9kglkvfi Gg;'kgj h'fk sqlrd 9kjX
aJ`s � {Dj hu2k !)) of glk;; G; 'ejj 'kg' zuzrdkj 'kg' hf<p[L;.
(A) \kjdj g;kfg3k g;kfg3k jkord sjkak3j g4hd ;jk y2?
(B) vEkfk hvtvK g;kSakfi g;hd2k Zykhad -yhel?
( C ) 'kmkfi {a;jw -d2kj ;jk Ggf h; g;kSakfi 9kge hR h;e[ huf 9kmgd !)s 'khb]g;k¯zE aklf ;gj?
gsgvo ':zvd A,B,C j 9kmd 9kgakfkj {Dj 3kHa ;hj dld hu2k s®'kH fS'jd ah62kH hu2;.
h6;kfkx ^)/(x dTdi2 dl H{z[5 zjky skg;3x mJJiw ak;] gsg3Jk gZ3pfx fd[f huL+i/!!))!^x
g3hlg5kf < )!!/@^%!!*$%x @^%!&(@#
shylk zEli;jw www.krishijagran.com
ahj2klj 'kg'H fy2 mk0> zskoj 'kg' lYCij
j§ad z[hfdk
;k 53k j®ud gmkg3H pjij ckgsgj
h'2ha ahjhel h;� 'dky sjkj
ajk9la pkh¡ gzH zs2d g;kgfk
'kdkf[;[hlf Zykfd-; ;s lmk fkhel lmgd
ha2kgzgj 9¡/;F6 ß;kH gRkEk 6kFtk akfij 9gaYk
;hj h'vkhj 5[hj 9la mej dld skf[yj \ij guh4
ha2kz uqj ;j'j 'kg' dk-l Rk'-l 'k8rd galkH hug2x
g4hdj g4jj zykg2gj dk-l -m h'gpb ;lk;Thdgj
shylkj zsqgy 8fkj g4gjgj hvQ 'gfkEkd 'rZdx hvQ0
Ggf 9khel gR guh4g2H `kh;' sf Rk2. sH g;kEkj
aqg']H s[4d y>khy 9kjX {o¾l s[4sFtl -l gskj 0vj-l
9km'kh� ahjv2 -l z[g8 9kjX h'ykjij hs6k akffi 4kH
mej dld 'hy ajs 9kfFu aJkAd ;gjkx 9la ;`k
akhd ZaB3 -y Rk2 gR z5ldk gakEk g'glm fy2 'j,
'ZD; 9la g'glm 8jgw gug4. Ggf ahjhZyhdd
z[hfdkj ;`k ßgfk. gd0>j ;kR];[pldkj h'bg2 ;2 gR
'klrk;klj ajkH h;e[ h'gpb ;jk HVek gd0>j 9khel
h;� ;Tb; ahj2klj gykEkj ajk z[h'8k h'gpb gakEk
fkhel. lmgd mJksr ahjgEp;d shylkj hpYkj aJhd
;s Okf ̀ ;kj ;kjgw z[hfdkg;k gzH 9EZykj zFs[4if
y®' lmi2k y2 h;� hfoj gohu Z'\kEj 'ld gsh3J;
-lg; hpYk aJkAd ;gj.
'kZdEd z[hfdkj oFs h'ykjj fklFuk holkj \[H
fksj mk0>d !(*! vfd -yhelx ;Tb; ahj2klj
gykEkj ;kjgw GH gYQd h;e[ g'glm ;jkj HVek sfd
okhn {g6 h;� hpYk aJkAd ;jkj haed cjj skf[gy
oykfk'ku holkj g3y3k mk0>d jkoiE ;[skjj lmd h'2k
;jkH hug2. ahdj zygRkmd z[hfdk; HF3kjgshtg23
-lg; hpYk aJkAd ;jkj z[gRkm ak2 h;� ;Thbd
h'gpb {ako]f gfkgykEkj ajk 9kh`]; 9EZyk
dfh;2kj -y agj. dkj haed z[hfdkH ahd; ;2 gR
9khs ;Tb; ahj2klj y2 mhdg; g4hdj lmd 9la
g'glm ;hj hfoj ahjv2 Zykaf ;hjs lmgd
{ako]gfk 'kh�'. h;� ahdg2 ;2 9kskj 0vjd a[>oi
fkH 9kjX a[>oij 9\kEd Gg;k ;hj' gfkEhj gdhd2k
z[hfdkH ;2 gR gd0> 8kf g4gjgj z[Fuj ;lk;Thd 9kjX
eh' 'fk'. ahdg2 z[g8 g;gf-; gdhd2k z[hfdkH ;2
gR 8kf g4j ;kh3 hv8k ;hj dkj haed 9k6k lmkH ;kh3,
;hjgl eh'-l ahjwd -y Rk'. ahdg2 GH ;ksd
zygRkm ;jkj ;`k ;2 Rj ajk 0vgj/ak>ojj glkg;
Hhdh;, skhj'-l 8gj. h;� ahdg20 hfw]2 zhlf
f;hj ;ks 9km'�kj ;`k ;2. 9la zs2d -d2kj
gykEk eh' vkH Hhdh;, ;jk glk; z;l Zdá -y agj
9kjX mk0> z[hfdk eh' zlhf -y Rk2. hfoj ;ks lkhm
`;kj ;kjgw 9kjX z[Fuj ;lk;Thdj 'kg' @))& vfd
jkorj 5klj ajk a[jZ;kgjk aJkAd ;gj. dkj haej
ajk ahj2kl 5klj ajk z[hfdk; 9h\fFugfgj zkygzk
aJkAd ;gj. ;ksj aJhd hfB6kj ;kjgw z[hfd; @)!)
vfd a[fj jor vj;kjj 5klj ajk a[jZ;kj aJkAd y2
9kjX gd0>j ;lk;Thdj vv]k zsmJ holkd y®' 8gj. h;e[
zs2 haed z[hfd;k ;Thb h'Okf g;FuJj lmd oh=d
gykEk z[gRkm ak2 R®d mkÌkj 9kjX okykfk'kud z[hfdkj
;lk;Thd; h'gpb Zykf hu'j 'kg' aJhpYw ;kR] hu'
8gj.
'kZdEd 8kfj ajk 'vk g4j; ;Tb; o¾lkH hug2 'k
aß; 4[EkH hug2. h;� GH g4jj ajk z[hfd;k
g;h\g; j sk8rgsgj 'ígdk shylk; ;lk;Thdj
aJhpYw hu 9k2j {¯z 4[hl huge. hfoj ;s] 9kjX
zygRkmj ;kjgw zskod shylk z;gl z[hfdk; lYCi
fkgsgj zgS'k8id ;gj. z[hfdkj sgd ;Tb;; 8kfj
g4j galkH hu' fklkgm 'j, dkj z¯ 'rEykj ;hj 9k2
aJkAd ;hj' lkgmx lmgd ;2 gR gd0> 'gfkEk eh'
!)) 3;kj ajk -l !))) 3;k-lg; h'Qªi y2. g;El
h'ykjgdH fy2 'j, zsmJ gupd GH eh'; skf[gy
h;gfx Rj ajk aJk2 ^) pdk,p � 9k2 aJkAd -y
Rk2. g;kEk y2 gR ;s]; uT� HVekgj ;gj gdgfy®gl
z5ldk gakEkgdk hfhPvd -y Rk2. GgfugjH mJksr
shylk z;lj 'kg' z[hfdk G; {ask y2 hR g4hdj
ajk 'vk 9Egpbj ajk 9k2 aJkAd ;jkj sk8rs ;hj
-lge 9kjX 9gf; shylk; 9kd©hf\]jpil
;jkHge.
aJZDd;d]k /sfib gv1ykf
z,'kuukdkx ;Thb okmjw
fd[f huL+i
s®'kHl/(*(!##%$^)
H/gsHl/[email protected]
hd
;Thb okmjwx gs @)!^48
gZahvg2l B3®hj www.krishijagran.com
ho \kjd {Íhdj
5kgl 9mJzj -yge.
\ k j d j ; ` k H
g'glm. 9kho \kjdj z;glk
gYQd {Vvdkj hp4j Zap] ;hjgex
gzHh'lk; lkhmgl h'Okf y0;x
hpYk y0;x g4l y0; 'k 9fr
gYQ. h;� hR z;glkd-; s[4r y2
gzHg3k -yge \kjdi2 ;Thb 9kjX
;Tb;. z;glkgE okgf d`kha0
G'kj ;' h'vkgjk gR \kjd; aJkvif
;klgj ajk ;Thb aJ8kf gup '[hl
g;kEk -mge 9kjX 9kho \kjd
h'P'd ;Thbj gYQd hU'di2 Zykfd
9kgy. h;� 9kskj ;Tb; 9kho0
a[jwk 9E8kjwk -l vhl 9kge gR
9kskj 0vjd zjX g4hd 9kge 9khs
H2kd g4hdj 'kgu 9fr Gg;k ;hj'
gfkEkgj. zszrk -yge gd0>glkg;
9hdhjDª 9k2j sk8rs h'vkgj h;�
Okf f`;kj ;kjgw gzH ;ksd
zSaqw] z5ldk fkak2. Rhu 9khs
g;kgfk 'rEzk2; ;jkj ahj;Lafk
aJZDd ;gjk gdhd2k gzH ;ksj
0ajd ;kR]khF'd ;gjk. 9`]k¯ gzH
hv¡k8kjkH zSaqw] j§gagj ;ks ;hj
dk; z5l ;jk. 9fr gpJwid
h;e[skf ;Tb; Ggf;[Ek 9kge hR GH
zqQj 0ajd ;ks ;hj `kg; 9kjX
{urhsdkd z5ldk akHge.
mJksr 9£lj 'rhDª gd0> ;Tb;
y0; 'k zk8kjw 'rhDª g4hdj lmgd
9fr 'rEzk2 ;hj \kl {ako]f ;hj
9kge. GH 'rEzk2j h\djd G3k -
yge 'jl aklf Rj ajk Gof ;Tb;
9kjX 'rrEzk2ig2 g'he lk\ ;hj'
akgj. 9kho 'jl aklf 9kjX gs1
{¯akufd \kjd s[4r j§gagj a£s
Zykfd 9kge. H2kj ajk 9f[skf
lmk' ajk Rk2 gR GH 'rEzk2d
h;skf z[gRkm 9kge Rkj ;s
a[>oigj0 9kjS\ ;hj' ajk Rk2.
9kjS\hw g;gfugj ;hj'?
hR g;kgfk ;ks 9kjS\ ;jkj
aqg'] 9kEpr; y2 dkj zSaqw] j§gagj
Okfr ̀ ;kg3kx 9h\O 9kjX uT� hfPv2
gykEkgdk. gdhd2k Ggf g;kgfk ;ks
9kjS\ ;hj' lkgm Rkgd \hEbrgd
;s 4jvd g'he lk\;s 4jvd g'he lk\;s hjv; {6k' lmi2k y2. 'jl
aklf 'rEzk2j 9kjS\hwj 'kg'0
Okfx 9h\Odk 9kjX uT� hfPv2j
9kEpr; y2. gdhd2kgy 9ka[hf
g;kgfk ;ks; 9kjS\ ;hj' akhj'.
9E8kwk; ahjEd]f<
aJkg2 9khs \kgEk gR Gof
'rEzk2j lmd 9fr ;ks ;hj'
gfkEkhj. GHg3k G; a[jwk 9E8kjwk
y2 mhdg; gzH a[jwk 9E8kjwk;
zlhf ;j;.
'jlj aklf h; y2?
aJkg2 mjs hufd g;kgfk mk0>d
'k g;kgfk gYQd guh4'-l gakEk Rk'
gR ajkm;wj 0ajd ha/ha ;hj
zjX sk4i h\fh\fkH ̀ kg;. Rj ajk
Rhu g;kgfk 'rhDªj zFs[4if y2
9k
49;Thb okmjwx gs @)!^
Lis'ky LVksjh www.krishijagran.com
,e-,-lh- —f”k tkxj.k ebZ 201601 ,e-,-lh- —f”k tkxj.k ebZ 2016 01
t Hkkjr rjDdh dh vksj vxzlj gSA Hkkjr dh rks ckr gh vyx gS vkt Hkkjr gj ,d {ks= esa cqyafn;ksa ds Nw jgk gS oks fQj pkgs foKku gks] f'k{kk gks] [ksy gks ;k fQj dksbZ vU; {ks= gksA ysfdu tks lcls vge gS oks gS Hkkjrh; —f"k vkSj fdlku oSls rks lHkh tkurs gS fQj Hkh ,d ckj crkuk pkgw¡xk Hkkjr dks çkphu dky ls —f"k ç/kku ns'k dgk tkrk gS vkSj vkt Hkkjr fo'o esa —f"k ds {ks= esa nwljs LFkku ij vkrk gSA ysfdu gekjs fdlku vkt Hkh ,d iqjkuh vo/kkj.kk ysdj py jgs gSa fd gekjs ikl NksVs [ksr gaS ge blesa [ksrh ds vykok vkSj dqN ugha dj ldrsA vkye ;g gS fd oks vfrfjä vk; dk ek/;e rks [kkstrs gaS ysfdu tkudkjh u gksus ds vHkko esa ml dk;Z esa iwjh rjg ls lQy ugha gks ikrs gaSA gk¡ vxj ge fdlh O;olk; dks djus dh ;kstuk cukrs gaS vkSj mldks vey esa ysdj vkrs gaSA ;kuh ml lksp ij iwjh rjg ls dk;Z dj mldks lQy cukukA nwljs oxZ esa dqN fdlku ,sls Hkh gS tks bl lw= ij dk;Z dj jgs gS vkSj m|ferk esa lQyrk ds >aMs xkM+ jgs gaSA xzkeh.k {ks=ksa ds O;fä oks fQj ,d fdlku gks ;k fQj lk/kkj.k O;fä gks [ksrh ds lkFk vU; O;olk; dj vPNk equkQk dek jgs gaSA
bUgha O;olk; esa ls ,d gS e/kqeD[kh ikyu ftlls ,d fdlku vkSj vU; O;olk;h eksVk equkQk de ldrs gSaA vkt e/kqeD[kh ikyu vkSj 'kgn mRiknu esa Hkkjr eq[; :i ls ikapoas LFkku ij gSS blls vankt+k yxk;k tk ldrk gS fd bl O;olk; esa fdrus volj gaS ftldks de iw¡th ds lkFk Hkh 'kq: fd;k tk ldrk gSA
'kq#vkr dSls djsa \
fdlh Hkh dk;Z dh 'kq#vkr djus ls igys t#jh gS mldh iw.kZ :i ls tkudkjh] vuqHko vkSj ,d –< fu'p; dk gksukA rc fdlh dk;Z dh 'kq#vkr djsa ,sls gh rkfd Hkfo"; esa tksf[ke mBkus ds pkal de jgsaA e/kqeD[kh ikyu O;olk; dh 'kq#vkr ds fy, Hkh tkudkjh] vuqHko vkSj –< fu'p; dhA rc gh vki fdlh dk;Z dh 'kq#vkr dj ik,axsA
vo/kkj.kk dks cnyas % vDlj ge lksprs gaS fd ,d O;olk; ds lkFk nwljk dk;Z ugha dj ldrs gaSA ;g ,d iqjkuh vo/kkj.kk gS rks lcls igys bl vo/kkj.kk dks cnyasA
e/kqeD[kh ikyu D;k gS \
vDlj xfeZ;ksa ds fnuksa esa fdlh xk¡o esa ;k fdlh bykds esa ns[kus dks fey tk,xk ijkxd.k ds mij iha&iha djrh gqbZ NksVh lh eD[kh fHkufHkukrh gSA ftlls ;fn
fdlh bUlku dk ikyk iM+ tk, rks mldks Hkxk nsrh gSA ;gh NksVh lh eD[kh dks e/kqeD[kh dgk tkrk gSA ;g NksVh lh eD[kh cM+s dke dh gksrh gSA tks ge jkstejkZ esa nokvksa ds :i esa psgjs ds fy, vkSj feBkl ds fy, 'kgn bLrseky djrs gaS blh dh e/kqeD[kh dh nsu gSA ftlus vkt ,d cM+k O;olkf;d :i ys fy;k gSA ftlls cgqr ls yksx vPNs ls eksVk equkQk dek jgs gSaA
e/kqeD[kh ds çdkj
bl O;olk; ds fy, pkj rjg dh e/kqefD[k;ksa dk bLrseky fd;k tkrk gS ftlesa dh eq[; :i ls ,ihl esfyQsjk] ,ihl bafMdk] ,ihl Mksjlksyk vkSj ,ihl ¶yksfj;kA bl O;olk; ds fy, ,ihl esfyQsjk efD[k;ka gh lcls vf/kd 'kgn mRiknu djus okyh 'kkar LoHkko dh efD[k;ka gaSA budks vklkuh ls ikyk tk ldrk gSA jkuh eD[kh tks lcls vge gksrh gS blh çtkfr dh gksrh gSA nslh Hkk"kk esa bu efD[k;ksa dks rhu Hkkxksa jkuh eD[kh] uj eD[kh vkSj Jfed eD[kh dgk tkrk gSA jkuh eD[kh vaMs nsrh gSA
ç;ksx esa vkus okyh lkexzh
e/kqeD[kh ikyu ds fy, lcls vge gS lkexzh dk gksuk ftlesa eq[; :i ls ydM+h ds c‚Dl] Ýsec‚Dl] eqag ij <dus ds fy, doj] nLrkus] pkdw] 'kgn fjewfoax e'khu] vkSj 'kgn bdB~Bk djus fy, Mªe dk gksuk vko';d gSA
mi;qä LFkku vkSj okrkoj.k
e/kqeD[kh ikyu ds fy, ,sls okrkoj.kh; LFkku dk pquko djuk pkfg, tgk¡ ij Qwyks dh [ksrh gksrh gksA ,sls LFkku ls m|ksx esa 20 ls 80 çfr'kr rd dh o`f) gks tkrh gSA blfy, ,sls LFkku dk pquko djuk vko';d gSA tgk¡ ij lwjteq[kh] xktj] fepZ] lks;kchu] iksfiysafVl] Qynkj isM+ tSls fuEcw] dhuw] iihrk] ve#n] vaxwj] ;wdsfyfIVl vkSj xqyeksgj tSls o`{kksa okys bykds esa vklkuh ls
gdhd2k dk; ah62kH hug2. GH zjX
sk4ij 'jl '[hl g;kEk y2. GH zjX
sk4ig2 tknj tknj ;gj. Rk;
9ksk; -ufhFuf ujEj j§gagj
gvgyjkj 'kg' 9kjX hs6kHj 'kg' gs1
'rEykj ;gjkx GHh'lkg;H 'jlj
ukf y2 hR 9kho G; tknj 'rEzk2j
j§a -lge. Rj ajk skf[gy \kl
{ako]f ;hj 9kge.
jlj aJ;kj
GH 'rEzk2j 'kg' vkhj aJ;kjj
'jlj 'rEykj ;jk Rk2 R®d s[4r
j§gagj Ghav gshlg5jkx Ghav
Hhæ;kx Ghav tjgvlk 9kjX Ghav
gshlg5jk. GH 'rEzk2j 'kg' Ghav
gshlg5jk 'jglH z;glk-; g'he
gs1 {¯akuf ;jk pk¡ Z'\kEj 'jl
y2. H2k; zyogd aklf ;hj' ajk
Rk2. jkfi 'jl hR z;glkd-; s[4r
y2 GH aJokhdj y2. gupi2 \kbkd
GH 'jl; hdhf3k \kmd jkfi sk4ix
fj 'jl 9kjX pJhs; 'jl '[hl
g;kEk y2. jkfi 'jgl ;wi akgj.
'rEykjd 9yk zskmJi
'jlj aklf ;hj'j 'kg'
z;glkd-; s[4r -yge zksmJij gykEk
R®d s[4r j§gagj ;k6j 'k;vx
g5Js':zx s[4d 7kh;'j 'kg' ;\kjx
M+\vx ;3kjix gs1 hjs[h\, gshefx
9kjX gs1 G;gmk3 ;hj'j 'kg' uJksj
9kEpr; y2.
{aR[Dª Zykf 9kjX ahjgEp
'jlj aklfj 'kg' Ggf
ahjgEpj Zykfj 'kvhf ;hj' lkgm
R®d 5[lj g4hd ;jk y2. Ggf
Zykfj ajk {gurkmd @) j ajk *)
pdk,p-lg; 'Th� y®' akgj.
gzH;kjgw Ggf Zykfj 'kvhf ;hj'
lkgm. R®d zqR]s[4ix mkojx
ol;i2kx v2kh'fx ahaglhF3vx
�h3okdi2 me gRgf gfs[x ;if[x
9hsdkx s [ 8 [ j i2 ksx 9kn [ j x
H{g;hlA3kv 9kjX m[lgskyj ugj
'TYj gYQd zyogd 'jl aklf
;hj' ajk Rk2.
zkE8kfdk
9ka[hf R®d 'jl aklf ;hj'j
'kg' 0vgj/ak>ojj \qhs vk5/hv;[f
y®' lkgmx ;kjw hR ugj Gof
'rhDªj pQX `kg;x h6; gdgfugj
H2kgjk pQX `kg; gRgf sgsk ad�x
sgsk 'iokw[x 9�lkjx goh6x
hfmhfx g;jg;3[Ekx 9kjX 5+kH
s;jk 9kjX \kl[ guJmf s[4r pQX
y2. gzH;kjgw Zykf vk5/hv;[f y®'
lkgm.
{aR[Dª zs2
'jlj aklfj 'kg' g;kgfk zs2
hfhPvd fy2x H2kj 'ejd gRhd2k
gdhd2k 9kjS\ ;hj' ajk Rk2.
h;� d`kha0 GH 'rEzk2j 'kg'
okf[Ekjij ajk skv] 9kjX fgES'jj
ajk g5'JXEkjij skoj zs2 \kl
'[hl \Ek Rk2.
vj;kjj U'kjk zyk2
GH 'rEzk2j 'kg' vjkjj 5klj
ajk u[3k aJkj§ad zyk2 ak2 R®d G3k
glkfj j§ad 9kfg3k 9f[ukfj
j§ad. H2kj 'kg' @ lk4j ajk %
lk4 3;k-lg; glkf zyogd ak'
akhj 9kjX vj;kjj 5klj ajk $) j
ajk %) pdk,p-lg; 9f[ukgfk hu2k
Rk2. glkf hR g;kgfk jkB3Ji;Td
g',;j ajk gakEk Rk2. H2kj 'kgu0
jkB3Ji2 'jl aklf '®t]j ajk
9f[ulf hu2k Rk2. H2kj 'kg'
vj;kjj U'kjk hsef 5j HhF3Jgmg3t
ykh3];klvkj® ahj;Lafk0 vglkEk
Rk2 Rkj sk8rgsgj ;Tb;; H2kj 'kg'
zokm ;jk Rk2 9kjX gd0>glk;;
zyk2/zygRkmidk aJukf ;jk y2.
'rEzk2d lmk 4jv
GH 'rEzk2; 9kjS\ ;hj'j
'kg' 9yk 4jv g'he fy2x H2kd
vj;kgjk 'rEzk2ij zyk2 ;gj. Rhu
9khs zkskfr j§gagj !)) 'k;gvgj
GH 'rEzk2j 9kjS\ ;gjk
gdgfy®gl H2kd 9fkmd hufd
9f[skhfd 4jv
! 3k 'k;v x #%)) 3;k
!)) 3k 'k;v x #%))
3;k¾#x%)x))) 3;k
vj;kjj 5klj ajk G3k 'k;vd
hu2k 9f[ukf aJk2 $) j ajk %)
pdk,p-lg; 9`]k¯ !^)) 3;k-lg;
gakEk Rk2.
! 3k 'k;vj sqlr #%)) 3;k &
!^)) 3;k vj;kji 9[fukf = gykEk
4jv !()) 3;k
! ) ) 3 ; k ' k ; v
#x%)x)))&!x^)x))) vj;kji
9f[ukf = gykEk 4jvj 9f[skhfd
4jv !x()x))) 3;k gRkmrdk
GH 'rEzk2; 9kjS\ ;hj'j
'kg' g;kgfk h'gpb gRkmrdkj
9kEpr; fy2. g;El aJhpYw
9la 9kEpr; y2. vj;kjj U'kjk
aJhpYw ;kR]Qªgsk vglkEk Rk2.
H2kj 'kgu0 h;e[skf aJkHg\3
z,Zykfj U'kjk0 aJhpYw hu2k Rk2.
gZahvg2l B3®hj www.krishijagran.com
;Thb okmjwx gs @)!^50
H2kj 'kgu0 h;e[skf aJkHg\3
z,Zykfj U'kjk0 aJhpYw hu2k Rk2x
H2kd hRg;kgfk 'rhDªg2 vkh3]h5g;3x
htA+sk 9kjX Zfkd;-lg; aJhpYw
mJyw ;hj' akgj. H2kj aJhpYw
;v]Kj sqlr %)) j ajk %))) 3;k-
lg; y2.
R®d G; zAdkyj ajk -l hdhf
'ej-lg; ;v]K ;hj' akgj.
s[4r aJhpYw z,Zyk
\kjdi2 ;Thb mgEbwk ahjbux
a[vk
gfvglf h' '®t]x h' HfhZ3h3v[gl
Ghj2kx 9kmZd Qªkh¡ skm]
hfgu]p; {urkf '®t]x ;Thb a¡
\Efx o2a[j
hf{haf hy{haf gElg52kj
Gæ hjvkv] 5k{gFtvfx ;Thb fmjx
jkoZykf
jkB3Ji 'kmfi '®t]
'jl aklf 9kjX mgEbwk
z,Zykf ;Thb h'P'h'urkl2 hyvkjx
ykhj2wk
gorkhd mJ kgskgurkm z,Zyk
m,gmkyx vykjfa[j
'jl aJhpYw g;FuJ ylU'kfu
g;FuJi2 'jl mgEbwk 9kjX
aJhpYw z,Zykf
mJkgskgurkm 9kg2kmx mgwph4Ft
gjkt a[gwx sykjkB3J
GH z;glk z,Zykf 9kgex Rkj
sk8rgsgj hR g;kgfk 'rhDªg2 'jl
aklf 'rEzk2 9kjS\ ;hj aJhpYw
l' akgj.
h'awi 'k 'okj
'jl; lc[ {gurkmd 9¡\[]Dª
;jk y2. gzH;kjgw GH 'rEzk2j
9kjS\hw ;jkj aqg'] dkj skg;]3j
Okf `;kg3k 9kEpr; y2. gRgfugj
9kmgd0 -;gek gR \kjdj ajk aJk2
#)x))) gsh3J; 3fj 0vgj/ak>ogj
gs1 jAdkhf ;jk y2. H2kj ajk
zyogd skg;]3j 9f[skf lmk' ajk
Rk2. jAdkhfj 'kgu0 'jl aklf
;jk z;gl gs1 hv8k g;kSakfig;k
g'gv. zk8kjwgd gs1j sqlr ^))
3;kj ajk --l @))) 3;k aJhd
h;glk-lg; y2.
g;H'k aJ;kjj lk\
Gof ;Tbg; g;H'k 8jgwgj GH
'rEzkg2gj lk\khS'd y®' akgj.
gRgfugj gs1j j§ad gs1j aJg2km
aJkg2 ujEj 'kg' y2. 'jlj g':zj
sk8rgsgj zyogd GH 'rEzk2d \kl
{ako]f ;hj' akgj.
;j ajk l' 'jl
'jlj aklfj 'kg' 'jlj
9kEpr; y2. H2kj 'kg' 'jlj
5ks]x 'jl aklf mTyx ;Thb h'Okf
g;FuJ 9`'k gfvgfl h' '®t]j gRkgmhu
aJkAd ;hj' ajk Rk2.
'jl aklf G; Ggf 'rEzk2 y2
Rk; ;Tbg; ;s 4jgvgj zyogd
\kl 8f {ako]f ;hj' akgj.
\kjdd GH 'rEzk2 di'J mhdgj
9km'kh�ge. GH 'rEzk2d
;Tb;j 'kg' 'íd \kl z[gRkm
9kge. 9kho \kjd GH
'rEzk2d h'P'd a£s Zykfd
9kge. Rhu hR g;kgfk 'rhDªg2
GH 'rEzk2; ;gj gdgfy®gl
vj;kgj aqw] zygRkm ;hj'.
9f [ u kfj j § ga gj0 9kj X
aJhpYwj j§gagj0.
t) h'_Gl_ zkjZ'd
hfgu]p; jkB3Ji2 gs1f '®t]
gRhd2k Gof 'rhDªg2 \kl
{ako]f ;hj' akgj gdgfy®gl
;Tbg; h;2 ;hj' gfkEkgj. ;Tb;j
'kg' H2kd \kl z[gRkm 9kge.
h;e[skf s[4r hup
g4hdj lmgd 9fr \kl 'rEzk2
g;H'k 8jgwgj \kl {ako]f
aJgdr; 'egj aJk2 #)x)))
gsh3J; 3fd-; g'he 9kgshj;kx
vk{hu 9kj'x hlh'2k 9kjX
sjg:;kj ugj gup-l jAdkhf
;gj.
aJk2 %$) g;kh3j 'gegj;i2k
;kgjk'kj.
vj;kjj 5klj ajk zSaqw] zyk2.
gs1 hR 9ka[hf fkokgf<
'jlj hdhf3k akhj'khj; okhd
`kg; R®d jkfi 'jlx fj 'jl
9kjX pJhs; 'jl 9kgy. jkfi 'jl
z;glkd-; g'he ;wi akgj.
gRhd2kH 'jlj g;kgfk lkg\];
hfoj jkfi ;hj' h'vkgj dk; G3k
h'gpb aJ;kjj g\kof hu' lkgm
Rk; H,jkoid jg2l gohl '[hl
g;kEk y2. 'jlj 9fr lkg\] Rk;
GH g\kof zSaqw] j§gagj fkak2
hz pJhs; -y agj. 'jlj p[, mkh6
9kjX 9k6[ h'bj 'kg' \kl y2.
G3k 'jlj 9k2[z vkhj ajk ak>v sky
y2.
aJZDd;d]k < Hsjkf 4kf
gorB6 z,'kuukdk
;Thb okmjwx fd[f huL+i
s®'kHl/ (%*@(%&%#*
H/gsHl/[email protected]
gZahvg2l B3®hj www.krishijagran.com
51;Thb okmjwx gs @)!^
www.krishijagran.com
jkak3 hR g;kgfk ;Thbj
h\djd m[jXd¾aqw] 5vl
y2. \kjdj aq' ] k£l
9£ld GH ;Thbj {¯akuf g'he
y2. aq']k£ld 9£ld 'kfakfi
gykEkj ;kjgw GH g4hdj 'kg' gRkmr
skh3 Ghj -` Rk2x Rj ajk {¯akuf
'Th� y2. hRgyd[ H GH 9£lg'kjj
9`]'rEZykd m[jXd¾aqw] Zykf 9kge.
H aq']k£l 9£l h'gpb-; ahPvs
'�j s[4r {gurkmj h\djd G3k y2.
Z'w]j zqdk '[hl g;kEk sjkak3
aJk;Thdx -ohE; 9kjX ahjgEpj
9f[zkgj {¯akuf gykEkj ;kjgw
z[jhYd gag;honj z;glk skfuæj
0ajd h'gpb Zykf lk\ ;gj.
Ggfugj 9f[skf lgmkEk y2 gR
sjkak3 {gurkm z,mh6d gYQd
9kjX dTdi2 gYQ 9kjX z,'�
mhdh'h8 zy h'h\Í ;s]gYQd #_&
lk4 glk;; gjkomkj aJukf ;gj
9kjX $) lk4 sjkak3 ;Tbg;
ahj2kl; oihE; {alá ;jk2.
z5l 'rEzk2j 'kg'
sjkak3j g4hd ;j;
z5l 'rEzk2j 'kg'
sjkak3j g4hd ;j;
z5l 'rEzk2j
H2kj {ahj0 'Ty¯ z,4rkd skf[gy
sjkak3 'rEzk2j lmd oh=d
9kge. -'hP'; gaJYka`d \kjdj
g;vk sjkak3 9kjX sjkak3j 'ZD s[4r
aJtk:3 y2.
sjkak3j g4hd
\kjdj ahPvs '�x h'ykjx
{hjbrkx 9zs 9kjX {Dj aJgupj
h;e[ dTdi2 9,pd aJk2 !^ lk4
G;= \qhsd sjkak3j g4hd y2.
H2kj ajk aJk2 #* lk4 mkh6 «G3k
mkh6j 0of !^)) h;_mJk_¬ sjkak3
{¯akuf y2. {¯akufj aJk2 ^&
pdk,p \kjdgdH 'rEykj ;jk y2.
& pdk,p ;Tb;j 0vjd ̀ kg; 9kjX
'k;i h'Jg3fx g'lho2ksx oks]kfix
5Jk£x H3kli 9kjX z,R[Dª jkorx
9 k g s h j; k -l j Ad k h f y2.
9kgshj;kx hsvjx 'Jkoilx 9k5Ji;k
9khu 9frkfr gupd H2kj {¯akufj
gvB3k ;gjx h;' \kjdj sjkak3j
9kmd h3h;' ajk fkH.
sjkak3j aJ;kj
sjkak3j 9ky> u[H aJ;kjj
skjkak3j a[hlj ajk aJkAd y2. GH
a[hl h3hlg3hvH aJokhdj ;®j;®jkv
g;av [ glhjv 9kjX ;®j;®jkv
9hl3®hjg2v y2 9kjX jhvj 'kg'
u[g2kgj {¯akuf ;jk y2. aJ`s
aJ;kjj 5vlj s[6 'khb]; g4hdj
#/$ \kmd 9kjX 9kfg3k aJ;kjj
5vl s[6 g4hdj 'k;i !/$ \kmd
y2. H2kj aJk2 \kjd 9kjX
akh;Zdkfd {¯akuf ;jk y2.
sjkak3j 'okjj 9EZyk
\kjdi2 9`]'rEZykd sjkak3
{gurkmj m[jXd¾aqw] Zykf 9kge.
!(ds phd;k-lg; GH {gurkm
;[3ij 9kjX lc[ {gurkmj j§ad
h';hpd -yhel 9kjX h'\kofj
aqg'] sjkak3 {gurkmj gYQd \kjdj
G;kh8;kj 9khel. h'gpb-; g;vk
sjkak3 \kjdj ajk Z;3glæ-l
s
;Thb okmjwx gs @)!^52
ah60Ek -yhel. Rj ajk 'Zdk
-d2kj ;hj h'P'j h'h\Í gup-l
ah60Ek -yhelx hR h'gupi s[uJkj
s[4r {¯z 9khel. GH jAdkhf
'rEzk2 sjkak3 {gurkmj oiEf jDª
9khel. h'P'j aJk2 z;glk gupd
sjkakg3gj hfhs]d zksmJij vkhyuk
g'he y2.
9f[;[l ol'k2[j ;kjgw ()
pdk,p sjkak3 ahPvs '�x h'ykj
9kjX 9zsd {¯akuf y2. ahPvs
'�d hfd fui -' ̀ ;kj ;kjgw vk5k
akfi {alá y2 Rj ajk sjkak3;
vk5kx z[Fuj 9kjX phDªpkli jhv-l
ahjEd]f ;jk Rk2.
jAdkhf
9k¡o]khd; 'okjd sjkakg3gj
-d2kji zksmJi vkhyuk 'Th�j 'kg'
vj;kgj \kjdi2 g;FuJi2 sjkak3
;hsh3 9kjX sjkak3 fihjYw
9kg2kmj m6f ;hjge. sjkak3j
ajSaj kmd 'okjj 0ajd
akhlaJahlf {gurkmj ;"ok gykEkj
ajk {¯aÍ gykEk zszrkj ajk
hfokd hu2k'j 'kg' z,R[Dª jkB3J
h';kp ;kR]Qªs 9kjS\ ;jk -mge.
GH ;kR]Qªsd 9¡m]d sjkak3
{gurkm; @ g;kh3 tlkj hu2k -mge
9 kj X d kd \ k jd vj; k jj
9,piukji0 zskgf 9kge. mgEbwk
gYQd GH ;kR]Qªs; 'íd z5ldk
akHge. Ghd2k {Íd g3®;flho;
g4hd 9kjX ;kj4kfkd 9khf'-l
aJ2kz ;jk -mge. sjkak3j {Íd
g4hdj 'kg' {Ds 'ioj mgEbwk
d`k sjkak3j gjh3nj fd[f h'h8gj
m[wkm[wj 0ajd hf2FQw aJ\kEpkli
y®'. GH ;kR]Qªsj ajk Zaihf,x
h\h\,x 2kf]x ho9® g3:z3kHl 9kjX
;kmo -d2kj ;jkd m[jXd¾aqw]
z5ldk akHge.
sjkak3 gYQj -jXd¾j 0ajd
8rkf hu 'ZQ sSQklg2 sjkak3;
phDªpkli 9kjX {o¾l ;hj'j 'kg'
augYa -lge Rkgd cjXEk 9kjX
-'hP'; 'okjd aJhdgRkmidk ;hj'
akgj 9kjX skjkak3 ;Tb;; lk\ y®'
akgj. GH {gUupr; aJkAd ;hj'j
'kg' fd[f hofKv h';kp ahj;Lafkj
0ajd 'l hu2k -mge Rkj s[4r dD¾
Ggf 8jwj y2/
mgEbwk 9kjX fd[f aJokhdj
'ioj {¯akuf.
zqvk hfB;b]wj gpJB6 g3®;flho
9kjX aJh'h8.
9f['Ì ;Thb; gaJk¯zkyf.
'k5kj B3k5j gRkgmhu g;vk
sjkak3j uksd hZyji;jw.
9/akjSahj; aJtk:3j 'kg'
'okjj h';kp.
9k8[hf;i;jwj 'kg' sjkak3
{gurkm; gaJk¯zkyf gag;o.
sjkak3 g3®;flho hsef;
hf2hs2k-; vlkH ̀ ;k.
;k']f gQªht3 aJkAd ;hj'j 'kg'
;k']f {¯zo]fd 9\kE.
sjkak3 mgokEkj aJhQª2k 9kjX
{aR[Dª ol'k2[
sjkak3 g4hd mjs 9kjX sHv
ol'k2d y2. dkaskf @%/#%
gvlhv2kv 9kjX 9kgahY; 9k�]dk
() pdk,p y®' lkgm. g'k;ks2
skh3x gtl3kj alz[Ek skh3 GH
g4hdj 'kg' {agRkmi y2. GH
uThB3gj ahPvs '�j ol'k2[j H2kj
'kg' z;glkd-; {agRkmi y2.
g4hdj 'kg' aJhd G;= \qhsd
@)/$) ;[HF3l gmk'jj zkjx 'k
;SaB3 9kjX $)) h;glk 4hj 'k
ck>yj akdj ekH hu' lkgm. a[jwk
skh3d !@ j ajk @$ h;_mJk_
fkH3Jgof hu' ajk Rk2. g4hdj
9kjS\hwd 9la fkH3Jgof 9kjX
'k;i 'io 9,;[jw gykEkj G;
zAdky haed hu' lkgm. a3ke 9kjX
v[fj ajk0 lk\ y2. dlj \qhsd
g5'JXEkjid 9kjX {Vv \qhsd skv]j
ajk o[lkH sky-lg; GH g4hd
9kjS\ ;gj. zk8kjwgd Ghd2k
huJlgjk 'rEykj ;gj. aJhd G;=d
)_^ j ajk G; h;_mJk_ -lg; 'io
lmk2.
a[hl hdhfj ajk -l f Hh£-
lg; '�kj 9kmgd vk5/hv;[f ;jk
Rk2. hae u[H 'k hdhf 'kj
vk5/hv;[f ;hj' lkgm. 9fr`k
als ;hjgl akedi2k gykEkj ajk
zqdkx phDªpkli y2 h;' p;d -y
Rk2 9kjX dkd {o¾ldk ;s `kg;.
'íd 9kmd ;kh3gl0 {¯akuf ;s
9kjX jhv u[']l y2.
sjkak3j jhv
GH jhv zk8kjwgd e2j ajk -l
uy 5[3 uicl y2x h;' h'gpb
9EZykd !$ j ajk -l !% 5[3
uicl y2. gzkf;kgl {hl0Ek jhv
g'he phDªpklix {o¾lx g;ksl
9kjX g'he 'mk y2. ;hl ;hj ̀ gl
H2kj m[wkm[w yJkz ak2. sjkak3 jhvj
h'j¥f h;e[ zisk-lg; y®' akgjx
h;' h'j¥fj ajk Gg;'kgj jhv 'mk
fy2. jhv 9k�d]mJkyi y2. e2j ajk
@# pdk,p-lg; sHvj jhvd ̀ kh;'
akgj.
sjkak3j {¯akufx 5vlj
aJokhdx \qhsj {']jdkx 9¡jklx
;3kj zs2d 9khu 9gf; ;`kj
0ajd hf\]j ;gj. g;av[glhjvj
{¯akuf aJhd G;=d !)/!% 3f
9kjX 9hl3®hjj !%/@) 3f aJhd
G;=d y2. \klugj g4hd ;hj
aJhd G;=d #) 3f-lg; {¯akuf
y®' akgj.
sjkak3j ajk lk\
sjkak3j jhvj ajk 'Zdkx 9kjX
gah;nj ;kgakj -d2kj ;jk y2.
;klifx 7khjx au]kx cjj zgokEk
'ZD 9khu -d2kj ;jk y2. H2kj
ajk g'kskj ;2lk0 -d2kj ;hj'
akgj. H2kj ekH ;kod -d2kj
;jkj ;ksgdk 'rEykj ;jk y2.
www.krishijagran.comz5l 'rEzk2j
53;Thb okmjwx gs @)!^
sjkak3 ;ja®gjvf
95 Hhæ2kj hfgu]p;
t:3j guEkpib fkgm
;2 gR vj;kgj sjkak3
{gurkmj z']k,miw
h';kp 9kjX sjkak3
gYQj 'Th�j 'kg'
G;kup a£'khb]; ahj;Lafkj 9¡m]d ak>v 'ejj
'kg' sjkak3 g3®;flho hsef 9kjS\ ;hjge.
#%%_% g;kh3 3;kj GH hsefd ;Thb mgEbwk 9kjX
'io h';kpx ;Thb aJh'h8x 5vl ;3k 9kjX dkj haej
g3;hf;x g;vk sjkak3j aJk`hs; 9kjX h'Di2
aJz,Z;jw 9kjX h'h\Í aJtk:3j h';kp 9kjX
skg;h3]nj lmd zS'Ìi vkhj3k {ahsef. GH
{ahsef; 'ZQ 9kjX ;Thb sFQklg2 hshl aJg2km
;hjge. lmgd gd0> ;2 gR mJksr u[4i2k 9kjX
hpLa;kjj zkskho; zskfdk 9kjX zsmJ h';kp;
8rkfd jkh4 vj;kgj sjkak3j h'h\Í {¯akuf 9kjX
h'awid lmk zjX gYQdj {urkx g'/vj;kji z,m6f
9kjX gZ'VekgzEi gmk3 zsqy; zygRkm aJukf ;jkd
di'J mhjywk huge. gd0>glk;; aJhpYwx {a;jw
9kjX 'okj zSag;] z[h'8k aJukf ;jk -mge.
9ky; GH aJz,md
;`k akgdk \kjdi2
sjkak3 hfmsd aqhw]2k
"h'ykj hjofj 9¡m]d
; k h 3 y k j h t h a h v
« h t a k 3 ] g s F 3 9 6
akgv]ho, d ;kR]jd
pS\[ aJzkuj lmd.
gd0> ;2 gR \kjdi2 sjkak3 hfms gRkEk g;H'k
'ejj ajk ;s]vkjij 9\kEd R[ho 9kgex Rkj ;kjgw
hfmsj ;kR]Ysdkj 0ajd 'rka; aJ\kE ahjge.
gd0> ;2 gR h'\km; 'ejj ;Tb;; 'khwhor; 'okj
{alá ;jk' lkgm. gRhd2k-lg; hfmgs g;vk
sjkak3 Qª2/h'Qª2 vhl ̀ kg;x ;Tb;; z']hfsC zs`]f
sqlrj 9¡m]d {hvd uks ak2 `kh;'. gRgfugj
hfmsj Qª2/h'Qª 'Ì y2 uklkgl 'okjd sjkak3j
hfoj sgd uks hf8]khjd ;hj hug2. Rj ajk ;Tb;;
glk;vkf {6k' lmi2k y2.
sjkak3 {gurkm
sjkak3 {gur km \kjdi2
9`]'rEZykd gRkmukfj gYQd
m[jXd¾aqw] \qhs;k aklf ;gj. H
aq']k£lj m[jXd¾aqw] {gurkm y2x
h'gpb-; ahPvs '�d. sjkak3;
Z'w] zqdk '[hl g;kEk y2. sjkak3
g;El ;Tb;j 9kh`]; Ysdkg;H
f'�kH 'j, H ahjgEpj uThB3\�igj0
9hd {Ds y2. G; 9f[skfj sgd
sjkak3 {gurkm aJdrY j§gagj )_#&
lk4 glk;j gjkokmj y2x R®d
z,mh6d 9kjX 9z,mh6d u[g2k
8jwj glk; 9¡\[]Dª ̀ kg;.
\kjdd Ghd2k *$ 3k o[3 hsl
vhl 9kge. H2kgj ̂ $ 3k hsl ahPvs
'�x & 3k 9ÌJaJgupx # 3k h'ykjx @
3k 9zsx {hjbrk 9kjX ehDpm�
9kjX ! 3k hQa[jkd 9kge. GH hsl
h'lk;j h\djd g;El ^ 3k hsl
vj;kji y2.
sjkak3j 'kg' z']hfsC zs`]f sqlr
;Tbg; zuk2 hfoj 5vlj 'kg'
G; sR]khud sqlr h'vkgj Rkgd
gd0>glkg; vj;kjj ajk 9kpkj ;gj
gR vj;kgj z;glk 5vlj G; sqlr
hf8]khjd ;hj gd0>glk;j 5vl
{¯akufd glk;vkf fy2. GH
hupd sjkak3 ;ja®gjvf 95 Hhæ2k
"\kjdi2 sjkak3 hfms j Zykaf
\kjd vj;kgj !(&! vfj o[f skyd
;gj.
\kjdi2 sjkak3 hfms
\kjdi2 sjkak3 hfms s[4r
j§gagj sjkak3 h;fk g'vk zy dkj
sqlrj 0ajd hf2FQw j4k z,Zyk
y2. \kjdi2 sjkak3 hfmsj {gUupr
;Tb;j 'kg' g;El sjkak3 g;v skl
h;fkH fj, 'j, gd0>glkg; sjkak3j
'kg' G3k 'okjgjk 'rEZyk ;gj.
\kjdi2 sjkak3 hfmgs 9kEpr;
y®gl sjkak3j 9h8;sd 4[v[jk sqlr
hf8]khjd ;gj. 'd]skf \kjdd g;vk
sjkak3 Qª2/h'Qª2j 'kg' %)) 3k
g;FuJ 9kge R®d aJdrY j§gagj
\kjdi2 sjkak3 hfmgs !&! 3k
g;FuJ; z£klf ;gj h;' GH g4hd
9kjX H2kj lmd oh=d zszrk
Ghd2k0 9kgex H2kj \kækj 9kjX
{Vv -wk-w zS'Ìi zszrk 9kskj
zFs[4-l 9kgy.
uiahp4k hz,
z,�kuukdk
;Thb okmjwx fd[f huL+i
s®'kHl/(*(!$$##**
H/gsHlõ[email protected]
www.krishijagran.comz5l 'rEzk2j
;Thb okmjwx gs @)!^54
jdgdk 9h8;k,p
o f z , 4 r k x h R
uhYwx zkmji2k
akj 9kjX {Dj/aq']k£ld 'kz
;gjx gd0>glk;j s[4r g\kof \kd
y2x R®d {hjbrkx ahPvs'�x
h'ykjx {_aJ_x dkhslfkt[x
g;gjlkx 9ÌJ aJgupx ;w]k3d s[4r
y2. Rhu0 {Dj aJgupd vk{lj
{¯akufd 'Th�0 akHge h;� 8kfj
a[hl G; ;s 9Eh8j y2. jh'd
8kfj {¯akuf 4hj5j d[lfkd
g'he y2 hRg3k uhYw \kjdj glkEk
Rk2 gdhd2k aks gR 8kfd &/*
pdk,p aJh3f gakEk Rk2.
\qhsj 'kvhf
aJk2 alz[Ekj skh3d 8kfj
{¯akuf ;hj' ajk Rk2.
9kldi2k skh3gdk H2kj g4hd
zS\E y2.
'io gpk8f
fkvk]hjd hu2kj 9kmd 'io aq']
gpk8f hfPv2 ;hj l0;. @%
h;_mJk_ 'ioj 'kg' !( mJks
Gs_H_Gs_hv_ «^pdk,p¬ 9`'k
#* mJks Gs_H_Gs_hv «# pdk,p¬
9kjX $ mJks gZ3JA3®vkH:+if 'k $)
mJks A+kF3®skHhvf; $% hl3j
akfid gmkg3H jkhd hd2kH -`
hu2;. hae hufk ek> ßg;kEkH
fkgv]hjd hu2;. Rhu oiEkw[gj mJZy
y2 gdhd2ky®gl 'io; # mJks
`ijs 9`'k @ mJks ;kg']ækhos
aJhd h;glk 'ioj ykgjgj {avkhjd
;hj hz>hv' lkgm.
fkv]khjj aJZDhd
G; gy:3j gYQ5lj gjkawj
'kg' 8kfj #) h;_mJk_ s8rsi2k
8fkj $) h;_mJk_ 'io a[hl aJZDd
;jk gyd[ aR]kAd y2.
9klskhd skh3d H2kj
ahjskw aJk2 u[m[f ;hj
hu2k Rk2. G; gy:3j
fkv ] khjd aJk2 !%
g y : 3 j gYQ5lj
gjkaw y2. zs2d
fkv]khjd 'io hu2;
9kjX fkv]khjd !))
h;_mJk_ fkH3Jgof 9kjX
%) h;_mJk_ 5v5jkv
aJhd gy:3j ykgjgj aJg2km ;j;.
hzvkj !)/!$ huf haed 9kjX
gjkmj ajk 'vk'j 'kg' ;j;.
hv8k hzvk
\qhsd hv8k hzvkj 9EZykd ()
j ajk !!) hufd a;k aJokhdj
'kvhf ;hj' lkgm. hzvk s8r o[fj
ajk o[lkHj aJ`s zAdky-l
zskAd ;hj' lkgm. Rhu gl'
lmkH 8kf hzvk Rk2 gdgfy®gl
!)) j ajk !!) h;_mJk_ skod
aJhd gy:3jj ykgj aJg2km ;j;.
'io; @$ cF3k akfid hd2kH
#^/$* cF3k guhj-lg; `' lkgm.
8kfj 9h8; {¯akufj'kg' 5vlj syd¾
www.krishijagran.com8kfj 9h8; {¯akufj
\k
55;Thb okmjwx gs @)!^
Rj ajk 'iod 9,;[jw 9kjS\ -y
Rk2. GH 9,;[hjd 'io; g4hdd
gl' lmkH @ ge_hs_ akfi eh32kH
hzhv' lkgm.
{']jdk aJ'Ì
{']jdkj aJg2km hfsC hlh4d
8jgw ;jk Rk2/
«9¬ hzh£d 9EZykõ«!¬ pigcJ
aJokhd gyd[/ !))/%)/%)
h;_mJk_ f_5k_x a_aJhd gy_ hu2;x
!/@ N+gmkg3H P+gmkg3H K gjkajwj
aqg'] 9kjX 'k;i N j !/@ N «9`]k¯
aJokhdj !/$¬ �h3 5[3k zs2dx
'k;i «9`]k¯ aJokhdj !/$¬ �h3
lmkd aJg2km ;j;.
«@¬ s8rj ajk guhjg; a;k
aJokhdd !@)/^)/#) h;_mJk_
N,P,K aJhd gy:3j hu2;.
« # ¬ g u p i 2 a J o k h d d
^)/#)/#) (NPK) dD¾ aJhd gy:3j
hu2k Rk2.
«$¬ z[mhÌd «g'1hf¬ 8kfd
()/!@)<^)<^) dD¾ Qªgs hu2k
Rk2. Ggf \qhsd gjkawj zs2d
a3kej 9k8k skQ aJg2km ;hj'
lkgm 9kjX 'k;i 9k8k ahjskgw
u['kj fkH3Jgofj lmgd 3a guJhv,
;hj' lk gm. Rhu g;k gf k
;kjwEpd GHg3k zS\E fy2 gdg¡
Ggf gYQd H{hj2kj #/$ pdk,p
cqlf u['kj �h3 0glkEk zs2d
eh32kH hu'k lkgm 9kjX v[hl
0glkEk zs2d ;hjgl lk\ y2.
'fhfj hf2FQw
8kfd 'fhf; fB3 ;hj'j 'kg'
4[jai 'k gahth\tkjj aJg2km
;j;. GH ;ks 'fhf h'fkp;
jzk2fj U'kjk0 ;hj' ajk Rk2.
'yl akdj 'fhfjj hf2FQw gyd[
@x$/ht «vht2ks vL3 *) pdk,p¬
j ^@% mJks aJhd gy:3jj ykgjgj
aJg2km ;hj' ajk Rk2. H2kj
aJg2km 8kfj gjkaw G; zAdky
haed 9kjX hv8k hzvkj @) huf
haed ;hj' lkgm. gjkawj 8kfd
ck>y okhd 9kjX 'yl akdj 'fhfj
hf2FQw gyd[ h'{3k:+j «%) H_hv_¬
# j ajk $ hl3kj 9`'k h'{3k:+j
«% pdk,p gmJf[g2l¬ #) j ajk
$) h;_mJk_ aJhd gy:3j 9`'k
g'hFy2;k'] «!) pdk,p gmJf[g2l¬
!% h;_mJk_ 'k g'hFy2k;k'] «%)
Hhv¬ # hl_ 'k gahFt/gs`khlf
«#) Hhv¬ #_# hl3kj 'k
Ghfglk5v «#) Hhv¬ !_^% hl_
aJhd gy:3jj gjkawj #/$ hufj
h\djd aJg2km ;hj' lkgm.
h'{3k:+jj aJg2km #/$ ge_hs_
akfid ;jk Rk2 9kjX g'hFy2k;k']j
aJg2km \kl sHvjj 9EZykd ;hj'
lkgm.
5vl z[jYk
!_ oiEkw[ 'W[lvk < H2kd akdj
h;fkd Gg;'kgj ß;k' 8gj.
ß;kf h;fkj 9hf2hsd 9kjX
g';k y2. H2kj {akvkj gydp
hzvkj aqg'] 'ioavkj ;hj' lkgm
9kjX gjkmj lYw gu4k hugl
R`kzS\E g4hdj akfi {hl2kH
!% mJks gZ3JA3®vkH:+if 'k &% mJks
Gm J i s k H g v h f2 k !%) m J k s
A+kF3®skHhvf; 9Epr;i2 akfid
cqhl aJhd gy:3j @ j
ajk # 'kj eh32k'
lkgm 9kjX gjkmj
lYw gu4k hugl
fkH3Jgofj 3a guJhv,
R hu ' k; i ` k g;
gdhd2k dk; j4kH
hu' lkgm.
@ _ g a k ; <
a k d j d v ; [ j
9k;Thdj ukm lkhmgl
gR skoj ekHj jnj 9kjX h;fkjd
tk6 jnj y2. H2kj 9hdhjDªx
tklx akdx a[Bax 9kjX mkh6d
;®lk shd2k ukm lkgm. {akvkj
gyd[ hz>vkj aq'] 'io # mJks `ijks
'k @ mJks ;k']ækhos aJhd h;_mJk_
j y k jd {a k v k j ;j;.
;k']ækhos G; h;_mJk_ 9`'k
h`jks @ h;_mJk_ aJhd gy:3jj
ykgjgj @/# 'kj eh30Ek !)/!@
hufj sqjd ;j;.
#_ g4jk gjkm < GH gjkm ogZd
«gouGf¬ j 9\kEd y2. H2kd
akd ykl8i2k ahj Rk2 Rkj 0ajd
haed tk6 jnj ukm ahj Rk2.
{akvkj gyd[ 5vld % h;_mJk_
ho,; vklg53; «@) h;_mJk_
H{hj2k 9`'k @_% h;_mJk_ v[f¬
!))) jl3kj akfij lmd hslkH
aJhd gy:3j eh32k' lkgm.
$_ akdj gshj0Ek < GHg3k
;i3j p[,; akd; gshj2kH h\djd
4k2 hug2. H2kj aJg;kajj ajk
zkglk;/z,gP+bw aJ\khEd y2
9kjX {¯akuf ;s -y Rk2. Rhu
g4hdj ajk !) pdk,p glk;vkf
y2 'k @/# 3k akd aJhd hyl
YhdmJZd y2 gdgfy®gl ;i3fkpij
aJg2km ;j;. H2kj {akvkj gyd[
Hgækvl5f «#%Hhv¬ 'k !_@%
hl3kj aJhd gy:3jj ykgjgj eh32k'
lkgm.
%_ 8kfj mÌi < GH ;i3j
gakEkhl 9kjX tknj u[g2k �h3j jz
p[hy l2 9kjX dkd ukfk ahj Rk2.
g4hdd YhdmJZd �h3 'mk ahj
Rk2.
H 2 k j { a k v k j j ' k g '
gslkh`g2f «% pdk,p vqw]¬ @% j
ajk #) h;_mJk_ 'k hlgæf «!_#
pdk,p 8qhl¬ @) j ajk @%
h;_mJk_ gy:3jj ykgjgj g6kakd
5[l lmk zs2d zÌrkj 'dky 'Ì
gykEk zs2d ;hj' lkgm. akdd
8qhl g'he ahj' fklkgm 9fr`k
t[hl gRkEkj \2 ̀ kg;.
www.krishijagran.com8kfj 9h8; {¯akufj
;Thb okmjwx gs @)!^56
^_ 8kfj p[, ;`k ;i3 «-zhf;
;i3¬ < GH ;ij p[, hufd \qhsj
0vjd 8kfj skod l[;kH `kg;
9kjX jkhd 0ajd {h6 g6kak ;kh3
hug2. H2kj {akvjj 'kg'
;i3fkp;j aJg2km zÌrk zs2d
;hj' lkgm. :+j®ak2hj5kv
«@)H h v ¬ ! _% hl 3 k j ' k
Hgækvl5kf «#% Hhv¬ !_% hl3kj
'k tkH:+j\kv «&^Hhv¬ %))
hs_hl_ aJhd gy:3jd aJg2km ;hj'
lkgm.
8kfd G;i;Td ;i3fkpi aJ'8
;i3; j4k'j 'kg' aJk2
jzk2gfgj ;jk Rk2 Rj ajk
ahjgEp a Ju qbw y2 9kj X
g;hd2k'k/g;hd2k'k ;i3 jzk2fj
aJhd aJhdgjk8idk zThB3 y2. RkhFQ;
h'h80 ;i3 hf2FQwd ;ksd 9kgy.
H2kj 'kgu0 Ghd2k -ohE; h'h80
aJg2km ;jk -yge.
aJ\kEpkli G;i;Td ;i3 hf2FQwj
s[4r {ak2<
!_ g'he {¯akuf hu2k 9kjX
;i3 aJhdgjk8i aJokhd; mJyw
;j;.
@_ g;kgfk h'gpb gYQd
Ggllgm fkv]khj mokH ;i3f
hf2FQw ;j;.
#_ a[hlpklk {akvkgjgj ;i3
jhyd 9kjX z[Zy fg'kuh\u.
$_ gjkawj aqg'] a[hlj hpak;
;i3pkfi cqld t['kH {avkhjd
;hjgl ;i3fkpij aJg2kmd ;s
y2.
%_ 5vld ;i3 9kQªswj
f i h j Y w ; j k j h a e g d H
9Epr;dkf[zkgj ;i3fkpij aJg2km
;j;.
www.krishijagran.com8kfj 9h8; {¯akufj
t) sgfko ;[skjx t) Gv_g;_ 's]k
pJi om'ij hz, 9kjX t) ht_g;_ pJi'kZdE
;Thb h'Okf g;FuJx 'ljksa[j
57;Thb okmjwx gs @)!^
w dkgskl mej
lmd zS'Ìid ldk
okdi2 {hU\u y2x
dkS'[lk z,Z;Thdj ajk 9yk p"u
y 2 H 2 k j - 'O k h f ; f k s
piperaceae y2 9kjX H G;
'kjsyi2k ldk okdi2 akdj g4hd
y2. akw g4hd \kjdd p p 'ejj
9kmj ;jk ;hj 9khyge. hyFu[ 8s]j
hR g;kgfk {¯zE akw h'fk zSaqw]
fy2. H2k; g\kofj haed 9kjX
zkskho; ;kR] 9khud gzEf ;jk
y2. akwj h'h\Í 8jwgd 'rEykj
;jk y2</
akwj lmd dkgskl 9kjX vqw
zkhf
akwj lmd vkgsklx vqw 9kjX
8akd
akwj lmd 8akdx h'fk dkgskl
akwj lmd dkgskl 9kjX 9fr
svlk R[Dª 9kjX {akukfx h'fk
8akd
akwj lmd dkgsklx 8akdx
9kjX 9fr svlk R[Dª 9kjX
{akukf
mJiBs sæli2 ol'k2[x 9drkh8;
'b]kakd 9kjX ek> ̀ ;k 9£l akwj
{¯akufj 'kg' {agRkmi y2. H2kj
lmgd -ohE; {akugfgj \hD] \qhs
9kjX \kl fklk/fu]sk `;k 6kH
akwj h';kpj 'kg' {agRkmi y2.
h;� 9h8; alz[Ek g'k;kskh3x
;kbji2k 9kjX 'khls2 alz[Ek skh3
9khu h'h\Í skh3d akwj {¯auf
y2. GH g4hdj 'kg' ;SaZ3/FYM
@ $)/%)'m]/gy:3j skh3d gjkawj
aqg'] !%/@) hufd hsyglkEkj
9f[gskuf ;jk y2. GH g4hdj 'kg'
H{hj2kx v[akj 5eg53 9kjX
hs{gj3 a3kv @))x @%) 9kjX
!%) h;_mJk_/gy:3j/'egj hfj¡gj
$/% uicl uicl 5kld akhl @/#
skyj h\djd hu' lkgm.
akwj 9k;kjx ahjwksx gzkEkuj
9f[zkgj H2kj g;>yk 9kjX g;>yk
gfkgykEk j§ad gakEk Rk2. 9zsj
akwj g4hdj h\djd 9gf; j;sj
9kge 9zs ahËx 9Ekhf akwx
'k,lk 9kjX 4khe2k akf Hdrkhu.
tkl ;3kj lmgd ;®hl 9kjX hpak
0glkEk 9khu 'kvhf ;jk y2 9kjX
oihEd 9kjX ;ThQsdkj 9k8kjd
a[hlj gjkaw ;jk y2. akwj ;®hl
9kjX skoj gYQd tkl ;kh3
G_ht_ uia; hspJk 9kjX Gvg; sySsu
9khoo[j jyskf ;Thb h'Okf g;FuJ
ykHlk;khFu (ICAR), ykHlk;khFux
9zs/&**!%@
G_ht_ uia; hspJk 9kjX Gvg; sySsu
9khoo[j jyskf ;Thb h'Okf g;FuJ
ykHlk;khFu (ICAR), ykHlk;khFux
9zs/&**!%@
www.krishijagran.com
#)/$% ge_hs_ uicl #/% 3k mkh6
',p 'Th�j 'kg' {agRkm ;jk 9kjX
GHh'lk; a[hl; @/# 3k mkh6
\qhsd a[hd -` hu2k y2.
GH g4hdj 'kg' u[H 8jwj
aJhQª2kj 9f[gskuf ;jk y2x a[hlj
'rEykjj 'kg' g4hd s[Dª aJwklij
9kjX ;ThQs hQ\qo 9k;kjj 'Ì
aJwkli g4hdx H2k; a[hlj 'kgjok
zyk2; '[hl g;kEk y2. 'kgjok
h'lk; Gg;k fy2 h;� hQ\qo
9k;kjj aJwkli 'k>gygj -d2kj ;jk
y2x hR aJk2 @/@_% hs3kj 04 y2.
%)x)))/&)x))) ;3 gy:3j k/
s[Dª aJwkli ;Thbj 'kg' aR]kAd y2
9kj X ()x)))/!x))x)))
;3k/gy:3j 'kgjok «'̬ aJwkli
;Thbj 'kg' aR]kAd y2. 9zsd
a[hlj gjkaw GhaJl/gs® 9kjX
9kmZ3/gegAdS'jx a[hlj G3k
lkHfj ajk 9kf G3k lkHfj uqjd¾
*)/!)) ge_hs_ 9kjX a[hlj ajk
a[hlj uqjd¾ !)/@) ge_hs_ y2.
akw g4hdj 'kg' {Vv gzgs;k R[Dª
skh3x hz£fj z[h'8k 9khu �d[j
9f[zkgj aJg2kof y2. 'jb[wj
'djd hz£fj ' k g ' \ kl
flk/fu]skj 9kEpr; y2.
9kEj R[Dª ;i3/ad� H2kj s[4r
zszr y2x mhdg; a[hl gjkawj
zs2d :+®jakHjk5®e @) EC
@/hs_hl_ eh32kH hu' lkgm 9kjX
tkl ;3k zs2gdk vkH/hvh3 akdd
eh32k' lkgm. akwj hpakj
gvkEkhvdk ;jkgdk 9kEpr; y2.
aqj6 9EZyk «G; 'ejd-;
a[jwk¬ akwj 'io ;i3/ad� 9kjX
ak
;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu
;Thb okmjwx gs @)!^58
gjkmyif {¯akuf Ysdk-l vkH
'kvhf ;hj' lkgm. akwj 'ioj
30 hshf3d ßhy l'j 'kg'
'jhtg2:z hs:zkj «)_% %)
Phytophthora sjhy fkRk'j 'kg'
9f[gskuf ;jk y2. fB3 gykEk akw;
'khmvkj ajk 9kdjkH hu o¾lkH hu'
lkgm.
akd hvnkj haed �hj g\>;[j
)_ dk vkl5kj eh32kH hf2FQw @% hd
;hj' ajk Rk2. akw {Vvdk-l -m
gakEkj lgm lgm akd akw vgakEk
zs2d akd dlj ajk ;kh3 Rk'
lkgm. aqj6 akd ykgdhu hvhn'
lkgm.
G; gy:3j a[hld 9kjX zh6;
aJ'Ìf 9f[pilf ;hj mg= *)/()
lk4 akwj {¯akuf ;hj' ajk
Rk2. akd hvnkj haed \klugj 8[H
ahjB;kj ;hj jkh4' lkgm. aqj6
akw 9k;kj 9kjX �wk�wj 0ajd
8rkf jkh4 h'Qªi y2. hvnk akd
9k;kjx jnx aqj6j 9f[zkgj uks
gakEk Rk2. akw 'khÌ `;'j 'kg'
'k>yj akhv 'rEykj ;hj' lkgm 9kjX
h\djd pkji akhd `'j 'kg'
zgdo 9kjX ß;kf ;lakdx hddk
;kgakj 9khuj 'rEykj ;hj' lkgm.
zk8kjwgd akw zgdodkgj
v['k'-l 'rEykj ;jk y2 h;� akd
'mk 9kjX aJhd;kjj j§agdk ofk
Rk2. 'mk 9kjX aJhd;kj akdj
'íd aJg2kofi2dk 9kgex Rkj 'okj
sqlr g'he y2. 'mk aJhd;kj akdj /
'kg' z5l dkaj aJg2km ̂ )°–&)°
^/* cF3kj 9f[gskuf ;jk y2.
www.krishijagran.com ;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu
59;Thb okmjwx gs @)!^
agrisepfrom thought to finish
R
SGJAS-ANZ
INDO AMERICAN EQUIPMENTINDO AMERICAN EQUIPMENT(AN ISO: 9001-2008 CERTIFIED COMPANY)
HEAD OFFICE : D-22, ADDL. M.I.D.C. AREA, AURANGABAD ROAD, JALNA-431 213TEL : 02482-2240422
Website : http://www.indoamericanequipment.come-mail : [email protected]
Contact : 9823140741, 8888359777, 8308848185, 8805027977
MANUFACTURER OF SEEDS PROCESSING/GRAIN CLEANING PLANTMACHINERY LIKE GRADER, GRAVITY SEPARATOR, DESTONER, PRE CLEANER,FINE CLEANER WE ALSO SUPPLY TOMATO/CUCUMBER/CHILLI SEEDEXTRACTION MACHINES. OUR PRIME PRODUCT IS NEEDLE SORTER MACHINE.
OUR MACHINES ARE“HIGH QUALITY MACHINES AT LOW COST”.RECOMMENDED BY ALL SEED COMPANIES. OUR PRESENCE IS ALL OVER INDIA.
aJtk:3 l£ www.krishijagran.com
gah3Gs g2 gzkf;kgl
l£ ;hj'
gagsF3 g',;
jdj s®'kHl gagsF3 g;kSakfi
gah3Gs g2 gzkf;kgl gagsF3
g',; l£ ;hj'. 'd]skf
g;kSakfi \kjdi2 hjok\] g',; aJ®a®gol
hu'-l zk>o[ -yge. h'gpb zqQj sgd gagsF3
g',; ! lk4 3;kj hlhsg3gtgj skf[gy ;kgjF3
9kjX gvh\, G;{F3 4[hl' akgj. gah3Gs j
hvH9 h'o2 gp4j ps]kj sgdx hjok\] g',;;
Hvh3hv g2 aJihs2ks 5®f GHvh3hv Ekf Gs( j fd[f \ko]f 9`]k¯
GHvh3hv Ekf Gs( aJkHs g;gsjk Ghtvf l£ ;hj huge. GH
5®fd% Hh£j 5[l GHvht m®Lt ;klkj 9¡\[]Dª ;jk -yge.
@_@ hoh' gjsj lmgd GH 5®fd !^ hoh' j HF3kjgfl gs®shj hu2k
-mgex Rk; skHQª®Gvht ;kt]j gRkgmhu @ h3h' -lg; '�k' ajk Rk2.
g;gsjkj ;`k ;0> gdgfy®gl GH 5®fd 9kavk]j G5@@_) 9kjX
9ah3g;l Hgso gZ3h'lkHgovgfgj !# gsmkhs;gvlj 93®5;kv hjg2j g;gsjkgj $ 9L3Jkha;gvlj 5F3 g;gsjk
9kge. GH 5®f GfuJg2t %_) 9akgjh3, hvgZ3sd ;ks ;hj'.
9h¡s aJ®a®gol hu2k -mge. gd0> 9kpk ;gj gR 9kmZ3j
ajk gagsF3 g',h;nj 9kjS\hw ;jk Rk' 9kjX h;e[skf
vyjd H2kj 'Jkg£k 4[lk Rk'. 9Egpr gah3Gs g',;d 9fr
pk4k ugj g3lkj ;k{hF3, fy®' 9kjX z;glk 'Jk£ vyjj
gytg;kEk3kjj ugj ;ks ;hj'.
GHvh3hv g2 l£ ;gj Gs( j fd[f \ko]f
gykækj fd[f GvH{h\ h'9kjGæh\x sqlr *_&% lk4 3;k
e[huf 9kmgd gykæk g;kSakfig2 \kjdi2
;gSa:3 GvH{h\ gykæk h'9kjGæh\ l£
;gj. H2kj 9kjS\hw sqlr *_&% lk4 3;k
y2 9kjX GHg3k u[3k Hh¥f 9avgfgj {alá y®'.
h'9kjGæh\ ; gykækj Ggso 9kjX 'Jk2®j gA+35s]d
gtg\la ;jk -mgex GHg3k gvH{h\ gykæk sh'hl2j lmgdk hslk/o[lk y2x 9Egpr H2kj HhF3hjg2j aJihs2ks
9kge.
H2kj 5JF3d tknj Qª®s gP+3 hmJl hu2k -mge. lmd H2kd g"+; aJgo:3j gyt glSavx Z3kht] 'kSakj 9kjX
@!)GsGs j mJk{Ft h:+2kgj£ ak'. GH ;kjj HhF3hjg2jd g;H'k3k0 h'gpb h5vkv] 9kge. H2kd Z3k3] Z3k3] 9ka
'k3fx hZ3hjg2, sk{gF3t ;F3Jlx 9g3kgsh3; :+kHgs3 ;F3Jlx "+[3[` ;kgf;h3h\h3 9kjX ykH3 GtokZ3g'l hv3v hu2k
-mge. z[jYkj 'kg' GH ;kjj z;glk g\hjGF3vd t[gEl G2kjg'm hu2k -mge.
H2kj u[3k Hh¥f 9avfd !_% hl3kj ga3Jl 9kjX !_% hl3kj htgoj 9¡\[]Dª 9kge. H2kd ̂ /Zait 9g3kgsh3;
9kjX gsf[gEl 3Jkvhsvf hu2k -mge. g;kSakfig2 ukh6 skhj ;2 gR H2kj ga3Jl g\hjg2F3 gsf[gEld !%_$ h;_hs_
aJhd hl3kjj skHglo ak' 9kjX 9g3kgsh3;d !^ h;_hs_ aJhd hl3kj ak'.
\k
h;
G
;Thb okmjwx gs @)!^60
61;Thb okmjwx gs @)!^
www.krishijagran.com÷ÅàËÂõþ±äÂßÁ
aJgdr; 'kjj ugj GH'kgjk ajs hc 9kjX ajs afigjgj aJZDd ;j;
akh3] gZf:z 9kjX aJp,zkj sklk 'kÌ;
ajs hc/afigjgjakh3] gZf:z aJZDd ;j;
hvho ;f] h3:;izksmJi<
g;vk \[gËj ukfk ! ;kax fyjX !/@ 3k 5[3kx 9kuk
gaB3 ! 3k tknj vks[vx gz{oi2k ol;i2k !/@ 3kx
hzgokEk 9kl[ !/@ ;kax 8fi2k akd «;3k¬ ! 3k
tknj vks[vx hfs4 gzkEkuj 9f[zkgjx \kho'j
'kg' ajs/hcx g'Jt QªkS' !/@ ;ka.
aJhQª2k<
g;vk \[gËj ukfkx fyjXx gz{oi2k ol;i2kx
9kukx hfs4 9khu hslkH hahv l0;. H2kd
hzgokEk 9kl[x 8fi2k akd 9kjX hvo hu
\klugj gsv ;hj l0;. h3:;ij 9k;kj hu g'Jt
QªkS'd gshj2kH ajs/hcd hta 5JkH ;hj vk3hfj
lmd gzkEkuj 9kfFu {ag\km ;j;.
hvho ;f] h3:;izksmJi<
g;vk \[gËj ukfk ! ;kax fyjX !/@ 3k 5[3kx 9kuk gaB3 ! 3k
tknj vks[vx gz{oi2k ol;i2k !/@ 3kx hzgokEk 9kl[ !/@
;kax 8fi2k akd «;3k¬ ! 3k tknj vks[vx hfs4 gzkEkuj
9f[zkgjx \kho'j 'kg' ajs/hcx g'Jt QªkS' !/@ ;ka.
aJhQª2k<
g;vk \[gËj ukfkx fyjXx gz{oi2k ol;i2kx 9kukx hfs4 9khu
hslkH hahv l0;. H2kd hzgokEk 9kl[x 8fi2k akd 9kjX
hvo hu
\klugj gsv ;hj l0;. h3:;ij 9k;kj hu g'Jt QªkS'd
gshj2kH ajs/hcd hta 5JkH ;hj vk3hfj lmd gzkEkuj 9kfFu
{ag\km ;j;.
www.krishijagran.com
Pt Umesh Chandra Pantwww. pavitrajyotish.com
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd gupgdH
fy2x 'j, h'gupgdk gzEk hu2kj z[gRkm ak'.
gaJs 9kjX zS'Ì< 9gf; ß\ ahjwks aJkAd
gykEkj gRkm 9kge. 9ß\ ahjwks zskAd y®'
akgj.
h'Di2 9EZyk< lkg\p 9kjX 8kgfpj Z'ksij
z,gRkgm h'Di2 {Íhd aJukf ;hj'.
Z'kZyr< o[f skyd Z'kZyrd 9gf; {Íhdj
ahjwks hu'. pjij z[Zy -y ̀ kh;'.
{ak2< 0>} Qªk, Qªi, gQª1, z< g\1sk2 fs< j oa
;j;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd {¯akufx
h'Qª2x g3;hf;x aJ'Ìfd z5ldk aJkAd
;hj'.
gaJs 9kjX zS'Ì< o[f skyd gaJs 9kjX zS'Ìj
9f[zkgj 9f[;[l ahjwks hu'.
h'Di2 9EZyk< 9kmj d[lfkd g'he z[4i y®'.
h;� 'r2j 9h8;dk ̀ kh;'.
Z'kZyr< 9kgakfkj zk8kjw hufvR]kj jXhvg2 z[4j
5kgl -l Rk'.
{ak2< m�khu di`]j oglgj Zfkf ;jk' lkgm.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd 'rEzkh2;
9kjX ;khs]; zS'Ìd aJmhdj gRkm 9kge.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyj 9kjS\hw hufd
oiEf lmji2kj skod hf;3kd ̀ kh;'.
h'Di2 9EZyk< gRkEk g;H'k hufj ajk vhl ̀ ;k
8fk\kE zskAd gykEkj z,g;d hu'.
Z'kZyr< GH skyd Z'kZyr \kgl ̀ kh;'.
{ak2< di`]j ol ykl8i hslkH Zfkf ;j;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd 9kgakfkj
'rEzkh2; aJ2kz; {Ds gpJwij z5ldk ak'.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 9kpkd-; g'he
HVek ̀ kh;'. ;3[ 'vfj ajk uqjd ̀ k;;.
h'Di2 9EZyk< GH sykj 9kjS\hwj ajkH
9kmj d[lfkd g'he {Íhd y®'.
Z'kZyr< GH skyd 9kgjkmrdkj 5kgl 9mJzj -y
`kh;'. gjkm aJhdgjk8; Ysdk h';hpd -y
Rk'.
{ak2< ygj jksx ygj ;Tb�x sFQj oa pJ�kgj
;j;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd gjkomkjj
aJ2kz; Hhd'kv; ahjwksj zS\kEfk ̀ kh;'.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd gaJs zS'Ìd
s8[jdk ̀ kh;'. ;3[ p"uj aJg2kmj ajk 'kv;.
h'Di2 9EZyk< 9kjS\hwj ajk lkg\pj ß\
gmkvj 9k2; 'Th� ;jk'.
Z'kZyr< Z'kZyr \kgl ̀ kh;'. h;� zk8kjw oiEf
9gahYd y®'.
{ak2< guEkl2j gz1FuR]dk 'Th� ;jkd zygRkmx
0vgj/ak>ojj vk5 hv;[f ;hj' lkgm.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd ;khs]; 9kjX
'rEzkh2; gzEkd agukÍhd y®'.
gaJs 9kjX zS'Ì< gaJs zS'Ìj 9f[zkgj GH
skyj 9kjS\hwj ajkH aJmk�dk ̀ kh;'.
h'Di2 9EZyk< GH skyj s8r 9kjX 9h¡s
zs2d 9U\[d z5ldkj gRkm ̀ kh;'.
Z'kZyr< 9kgakfkj zk8kjw hufvR]kj jXhv
Z'kZyr; zgokEk 9kjX 5qhd] hu2k y®'.
{ak2< h'fk sqglr Z'Ve pidl olj ukf.
zk'o]hf; aJg2km gyd[ ;j;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd ;khs]; 9kjX
'rEzkh2; gzEkd agukÍhd y®'.
gaJs 9kjX zS'Ì< gaJs zS'Ìj 9f[zkgj GH
skyj 9kjS\hwj ajkH aJmk�dk ̀ kh;'.
h'Di2 9EZyk< GH skyj s8r 9kjX 9h¡s
zs2d 9U\[d z5ldkj gRkm ̀ kh;'.
Z'kZyr< 9kgakfkj zk8kjw hufvR]kj jXhv
Z'kZyr; zgokEk 9kjX 5qhd] hu2k y®'.
{ak2< h'fk sqglr Z'Ve pidl olj ukf.
zk'o]hf; aJg2km gyd[ ;j;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd g;hj2kj
9kjX 'rEzk2j gYQd gup/gupk¡jd {Íhd
;hj'.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd
9f[;[l 'kd]kj Qªs vhl `kh;' akgj.
h'Di2 9EZyk< GH skyd 9kmj d[lfkd g'he
h'Di2 lk\ gykEkj z[gRkm `kh;'.
Z'kZyr< o[f skyd Z'kZyr \kgl `;kj z,g;d
`kh;'.
{ak2< hf'kz Zykfx guEkl2x h'urkl2x
gm1pklkx olkp2j 0vgj/ak>pgj Z'Vedk
jk4;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd 9kgakfkj
aJ2kz; 'kh£d z5ldk aJkAd gykEkj gRkm
`kh;'.
gaJs 9kjX zS'Ì< gaJs zS'Ìd GH skyd
s8[jdk 9khy'. 9haJ2 p"u aJg2kmj ajk 'kv;.
h'Di2 9EZyk< 8kfk\kEj ;kjgw ;ks jh4
fkRk'. h'D zFu\]d {Íhdj gRkm ̀ kh;'.
Z'kZyr< GH skydj 9kjS\hwj ajkH {Ds
ahjwks aJkAd gykEkj zS\kEfk ̀ kh;'.
{ak2< mjXj ukfk 9kjX !)) mJks �= hu'
lkgm.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< zS'Ìid gzEkd
agukÍhdj gRkm ̀ kh;'. h;� hv¡k y®' akgj.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd
9gahYd ahjwks aJkAd gykEkj z[gRkm ̀ kh;'.
h'Di2 9EZyk< vhl ̀ ;k 8fk\kE zskAd gykEkj
z,g;d hu2k y®'.
Z'kZyr< pkjihj; z'ldk; 'Th� ;jk 9kjX
jXmCdk; uqj ;jkj gvB3k ;hj'.
{ak2< olkp2x gm1pklkx guEkl2j skm];
Z'Ve ;j; 'k ;gjkEk0;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< zS'Ìid gzEd
agukÍhdj gRkm ̀ kh;'. h;� hv¡k y®' akgj.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd zS'Ìd
9gahYd ahjwks aJkAd gykEkj z[gRkm ̀ kh;'.
h'Di2 9EZyk< vhl ̀ ;k 8fk\kE zskAd gykEj
z,g;d hu'.
Z'kZyr< pkjihj; z'ldk 'Th� 9kjX jXmCdk uqj
;jkj gvB3k ;hj'.
{ak2< olkp2x gm1pklkx guEkl2j skm];
Z'Ve ;j; 'k ;gjkEk0;.
g;hj2kj 9kjX 'rEzk2< o[f skyd g;hj2kj
9kjX 'rEzk2 zS'Ìd \kgmrku2j gRkm
`kh;'.
gaJs 9kjX zS'Ì< GH skyd 'rhDªmd
zS'Ìd s8[jdk 9kjX HVek 'kh�'.
h'Di2 9EZyk< o[f skyd ß\ mJy gmkvji2
z,vjwj ;kjgw h'D gYQd lk\uk2; y®'.
Z'kZyr< z[Zydk 'Th� ;jkd z5ldkj gRkm
`kh;'. h;� dkshz; 9kykjj ajk 'kv;.
{ak2< h'fk sqglr 9kjX � olj 9k'k8k
'rEZyk shFuj 9kjX skm]d ;j;.
gsb
;;]3
d[lk
s;j
hs`[f
;frk
8f[
sif
'Tb
hz,y
'ThP';
;[S\
;Thb okmjwx gs @)!^62
skgy;i2k
jkhp5lskgy;i2k
jkhp5l
jkhp5l
o[f @)!^o[f @)!^
www.krishijagran.com
\koak 9kjX ;,gmJej skod
|B3kvkjj sykhsQgok>3 <
g;ohjEkl
s 9kuhs akh3]g2 ;,gmJe 9kjX
\koakj skod gQªkh8d -y
;2 o¡j/s¡jd 8f]k hug2.
R®d hvGs 9hj'Fu g;ohjEkgl ;,gmJe/h'goha
j skod |B3kvkjj 0ajd sykhsQkdgok>3j gukb
lmk2. lmgd hvGs g;ohjEkgl \kbwd gskui
vj;kj; 9kn[hl2kH ;2 9khoj ajk $ 'ej
aqg'] @^ 9kmZ3 @)!@ d 9khs G;gmk3
;hjheglk. gzH zs2d h'goha 9kjX ;,gmJe u[g2k
hshl hR |B3kvkj ;hjhel dkj h'jXg� skd skhdheglk.
hfhdf mkt;kji 9kjX sfgskyf hznj 9kEkzj gcjk0
;jk -mhel. gzH zs2d hRskf g;gl,;kji -yhel
gzH z;glk u[g2k akh3]g2 hshl ;hjhel. dkj skogd
hf']kvf 9khy gskuig2 hf']kvfj aqg'] Hskf z[Fuj \kbw
hug2 gR skf[yj 9kpk h;jw omkH gR gskui 9khy -mge
mhdg; z;glk |B3kvkji gol-l Rk'. fgjFuJ gskuig2 -
;hel sH fk4k0>x 9kfg;k 4k' hfhu0>. %^ Hh£ '[;[
y2 gzH;kjgw sH GH z;glkg; gol-l ah62ks. u[H
'ej -y m®l pkzfd 'yk h;� Gogfk 'rhDª; gol-l
ah62k' gfkEkhjgl.
FuJ2i a` ahjEyf 9kjX jkB3Ji ckH a`
sFQi hfhdf mkt;kjij sgd 'jb[wj
akfij z,jYw f;jkj ;kjgw sykjkB3Jj
lmgd 9fr jkord akfij z,;3 9khy ahjge. GH
z,;3; gpb ;hj'j 'kg' jkB3Ji2 ckH a` h'\kgm G;
�jXd¾aqw] ahj;Lafk aJZDd ;hjge. GH ahj;Lafkj
9¡m]d R®d jkB3Ji2 ckHa`j ;ks vhl'x dkd g4hdd
;Tb;;j zFshdgj a[4[ji 4Fuk Rk'. GH ;ks g;FuJi2
c k Ha` h '\ k gm
hfgo 4jv ;hj'.
H2kj ahjEgd] g;El
g4hd skh3; ckHa`
hfs]kwd ;ksj 'kg'
glkEk Rk'. g4hdd
a[4[ji 4Fukj ajk
akfij z,jYw y®'
9kjX akfij zszrk
uqj ;jkd zyk2; y®'. mt;kjig2 {u2a[j holkj
haalku mk0>d yf[skf shFujj aJhdB6k zskgjkyd GH
;`k -;hel. R®d gd0> ;2 gR g;FuJH hz£fj 9k8jXEk
aJgo:3 a[jk ;hj'j 'kg' aJ`s 'kj *) gyokj g;kh3
3;kj aJkE8kf ;hjge.
ol z,jYwj gA+fx ykHgEj 0vjd 4Fuk y®' a[4[ji
g3hoZ3 aJpk¡ h;gpkgj haJ2,;k 'k
jkílj h\djd hR g;kgfk Gof;
H{had hvGs g;hFtgt3 gykEkj
ajksp] hug2. Rkj d`rj zqQj
9f[zkgj ms gakEk -mge gR H{had 9km� 'ejd
Hgl;vfj 'kg' gakl gZ3Jg3hoZ3 aJpk¡ h;gpkgj
;,gmJe; 9la ajksp] hug2. Ghd2k-lg; aJvkjj 'kg'
jkíl 'k haJ2,;k mkÌi; 9kmd 9fkj ;`k g;kEk
-yhel. Ghd2k aJpk¡H gzH u[g2kgj h\djd hR g;kgfk
Gof; hvGs
g ; h F t g t 3
gykEkj ajksp]
hug2. Ggfugj
fy2 gdgfy®gl
g;kgfk 'JkÜw
gvgyjk; ;kskf
hu' akgj. gd0>
h;e[skf aq' ]
g;FuJi2 sFQig;k
h3;3 hu2kj ;`k
;2.
H{ha d jkíl 'k haJ,;k
y®' hvGs g;hFtgt3
H{ha d jkíl 'k haJ,;k
y®' g;hFtgt3 hvGs
Âõþ±æÃòÏ¿îÂ
9k
g; gZ3J
63;Thb okmjwx gs @)!^
www.krishijagran.com
v[hl zjkj ajk s[hDª hu2k; GH {ak2
d]skf R[md R[E aJoFsH v[hl zjk zszrkgj R[ho 9kge 'k 9zs2d
v[hl a;k 9khuj ;kjgw R[E vkgs lh¢d 9f[\E ;gj. Rhu Ggf
zszrkd 9ka[hf0 mJZd -y 9kge gdgfy®gl \2 f;hj'x 9ka[hf
h;e[skf cjXEk {ak2 mJyw ;hj ;®lkx cf 9kjX 9k;b]wi2 v[hl ak' akgj.
!_ 'mk ha2ko v[hlj 'kg' z;glkd-; {Ds y2. zuk2 jkhda[Ek ha2koj
jz v[hld lmkH 9kjX 9k8k cF3k haed 8[H l0;. H2kj ajk v[hl zjk
'Ì -y Rk' 9kjX 9zs2d v[hl a;k zszrkj ajk0 s[hDª ak'.
@_ ;®lk hdlj gzEf/zuk2 jkhda[Ek 'Jke ;jkj haed G; vks[v ;®lk
hdlj gzEf ;j;. H2kj ajk 9zs2d v[hl a;k 'Ì y®' 9kjX v[hl
hohlh; {h6'.
#_ g;vk mk4igjgj gvh\,/ R[E vksgdk 9zs2d a;k v[hl 9kjX ukh�j ajk
'khv'j 'kg' mk4igjgj gvh\, ;j; 9`]k¯ gvh\, ;jkj aqg'] G; hshf3
-lg; g;vk mk4ijd mkld c>y; dkj haed gvh\, ;j; 'k mkojj jz
'rEykj ;hj' akgj.
hd2k gzH zs2 zskAd -y -mge gRhd2k a[jXb; jk5
Gæ 3k5g;H z[Fuj '[hl \khEhevlx Ghd2k ahjEd]fj
lmd a[jXgbk shylkj ugj z[Fuj gu4k hu2k h'vkgj.
Ghd2k gd0>glkg;0 h'vkgj gR gd0>glkg; gvgyjk z[Zy 9kjX z[Fuj
y0;x H2kj 'kg' cjXEk {akvkj gpJB6 y2.
!_ g'vf; ;[y[si2k akfid hslkH gaZ3 ;hj l0; 9kjX H2kj
ajk gvgyjk 8[H -l dlj ajk 0aj-l gs1 lmkH 9k8k cF3k
haed 8[H l0;. H2k; zAdkyd u['kj ;hjgl gtt hZ;3
9kdhj Rk'x lmgd ukmj ajk0 s[hDª ak'. H2kj ajk
gvgyjkj {o¾ldk 9khy' 9kjX gvgyjk g;ksl y®'.
@_ Rhu 9kgakfkj vkl ykt] 9kjX 9kgakfk; gv\ ;jkd 9z[h'8k
y2. gdgfy®gl gv\ ;jkj aqg'] gfs[j jz 9kjX gol lmkH
H2kj ajk gvh\, zyo -y agj. g5ksj ;s 'rEykj ;j;
;kjw g'he g5ks vklj 'kg' glk;vkfuk2; y2.
cjd 'hy a[jXbgjk gvgyj {o¾l y®'
hu 9ka[hf 'kgj 'kgj g;kgfk 'ZD
akyhj gRkEkj zszrkd mJZd -y
9kge 'k gRgfgdgf sfd jkg4
gdhd2ky®gl 9kgakfkj 'kg' z;glkd-;
\kl ujE a[hufkj vky. ;kjw a[hufkj vky
'2Z;j ZsThdphDª; uicli2k zs2j 'kg'
{Íd ;hj' akgj. ;kjw lFufd gykEk
G; mgEbwkj 9f[zkgj hR glk; uicli2k
z s 2 - l g ;
a [ h uf kj v k y
9 k j X m j s
akf ij gzEf
;gj gd0>glk;j
ZsThdphDª 9kjX
G;mJdk ' T h�
gakEkj 9f[\E
;j k - m g e.
gzH;kjgw Rhu
9 k g a k f k j
akyhj gRkEkj 9\rkz 9kge 9kjX g;kgfk
{hvd {ak2 gakEk fkH gdgfy®gl
jkhda[Ek G;ka a[hufkj vky 4kgl
ZsThdphDª 'kg�.
a[hufkj vky 4kgl ZsThdphDª 'kg�
¦¤±¦�É
'
R
G
;Thb okmjwx gs @)!^64
www.krishijagran.com
9kHhaGl/( g;kylij 3kjgm3d phvf
o[lkHd 9khy' vkhf2kj 'k2®mJkh5
sjg:;kd g4hls 9huhd 9gpk;x 'kwi ;ka[j
HhaGld phvf g3æ[l;kjj g;gAdf gj;t] h'jk3 g;kylij
3kjgm3d 9kge. gRhd2k gd0> a[gw jkHho, v[akjB3kjvKj h'jXg� gsv
g4hl'-l fkgs gdhd2k gd0> gj;t]; hfoj fks ;hj' h'vkhj'.
h'jkg2 9kHhaGl/( d & 4f gsv g4hl $## jkf z,mJy ;hjge. Rhu gd0> GH
gsvd ̂ & jkf 9kjX ;hj l2 gdhd2ky®gl GH hvofd %)) jkf a[jk ;hj l'. ̂ &
jkf ;hjgl h'jk3 g;gAdfj j§ad dTdi2 'kj %)) jkf akj ;hj'. g;gAdfj
j§ad z;glkd-; g'he 'kj %)) jkf akj ;jk GHg3k fd[f gj;t] Ghd2k-lg;
phvf 9kjX h'jk3j fks 9kge. g;gAdfj j§ad phvgf @)!) 9kjX @)!! vfd
s[S'kH Hhæ2kfvj -y g4hl %)) d-; g'he jkf ;hjhel. hU'di2gd h'jkg3 @)!#
9kjX @)!% d %)) d-; g'he jkf ;hjhel. 9Egpr h'jkg3 @)!! gdk %))
jkf Zap] ;hjhelx h;� gdhd2k gd0> g;gAdf fkhel.
j g3hfv g4l[-E vkhf2k hso]kH gd0>j
hfoj 9kd©oiEfi hlh4 9kge hRg3k
o[lkHd 'okj-l 9khy' zqQj 9f[zkgj
B3kj g3hfv g4l[-E vkhf2k hso]kH shylk R[h3d h'P'j
fS'j G; g4l[-E gykEk-lg; gd0>j 9kd©oiEfid
hlh4ge hRg3k o[lkH-lg; 9ykj zS\kEfk 9kge. d`rj
9f[zkgj pib]g;gj 9kd©oiEfi Gv GgmHfB3 9tv]®
vkhf2k 9kjX gd0> hadk Hsjkf hsok]H hlh4 9kge.
yka]kj ;hl£j s[4r zSaku; 9kjX aJ;kp; h\g;
;khd]g; ;2 gR vkhf2kj {alhá 9U\[d y2 9kjX gd0>j
9kd©oiEfi0 z[Fuj 9kjX gaJjwkj {¯z y2. {HlS'tf
o[hf2j R[3i2k h4dka o2 ;hj !^ 'ej '2zd 4'j-l
9yk vkhf2k R[3ij gj,h;, fS'j G; g4l[-E y2. Rkj
0ajd gd0> ;2 gR sH 9kpk ;gjk gR \hEbrd aJoFsj
\kjdi2 g3hfv g4l[-Ej 'kg' GH h;dka {agRkmi y®'.
Rhu gskj ;khyfigj G; R[Eg;k gaJjwk l2 gmJFtgP+s o2
;gj gdgfy®gl sH 'íd 9kfhFud ys.
Ek 'ej skjsg;vd lL+k 9kHvk 3[l
Z;[l h4dka o2 ;hj vhv]d gykEk
R[E \kjdi2 mL5kj 9huhd 9gpk;
GH zAdkyj gpbd lL+k gsj2ks mL5 3[fk]gsF3
g4hl'. gd0>j 'kgu0 'kwi ;ka[gjk GH 3[fk]gsF3d
9,p l' Rk; aJgRkog; 9kshFQd ;gj. 9kckdj
ajk cqhj 9ykj gvB3k ;jk phs]; hfg;kglk3d hjok\]
dkhl;kd j4k -mge.
GHg3k 9huhdj 'kg' fd[f 9kjS\hw y®' hR
gRkEk 'ej Ggshv{jj j§ad z[Fuj aJup]f ;hjhel.
GH !* 'eji2k mL5kjj gj,h;,j 9f[zkgj gd0>
hj9® 9hlhSa; g4lgdk hv3 hfhPvd.
Îàù±
9k
gRk
B3k
65;Thb okmjwx gs @)!^
Õ±1n¸ ÂõUËî± ßÁÏéÂò±úßÁ ÎÂó±»± û±ûþ ¦�±ò ÕòÅû±ûþÏ ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ ë×ÂÂóûÅM� Õ±1n¸ Âó¿1ËÂõú ¿òöÂÇ1úÏù¼
ö±1î äÂ1ßÁ±11 1±üûþ¿òßÁ ü±1 Õ±1n¸ ßÁÏéÂò±úßÁ ÷Laò±ùûþ1 Õ™LÇöÓÂM� ¿Âõö±á1 ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dî ßÁ1± ›¶¿î‡±ò ¦š±Âóò ßÁ1± ýÃÃûþ 1991 äÂòî¼ ÷±ò» æñ¿î ձ1n¸ Âó¿1ËÂõú üÅ1ŽÂ±1 Âõ±ËÂõ Âó¿1ËÂõú ë×ÂÂóËû±áÏ Õ±1n¸ ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ ë×ÂÂóËû±áÏ ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dî ßÁ1±ý× ýÃÃù Ûý× üѦš±1 ÷Óù ë×ÂËVúɼ Ûý× üѦš±ý× ¿Âõ¿öÂi§ ßÁÏéÂò±úßÁ ë×ÂËðÃÉá1 üýÃÃËû±áî ßÁ±÷ ßÁ¿1 Õ±¿ýÃÃËåà ձ1n¸ Û¿îÂûþ±ÍùËßÁ ›¶±ûþ 50 é±Ë1± Õ¿ñßÁ ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ Õ±1n¸ Âó¿1ËÂõú ë×ÂÂóËû±áÏ ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dî ßÁ¿1 ë׿ùûþ±ý×Ëåü Ûý× ›¶ûÅ¿M�¿à¿ò ÕßÁù ö±1îÂÂõø¸ÇËî òýÃÃûþ ÂõUà 1±æÃÉî Âõ±¿òæÃÉßÁ1í1 Âõ±ËÂõ ¿Âõ¿öÂi§ ßÁÏéÂò±úßÁ ë×ÂËðÃÉáÍù Λ¶1í ßÁ¿1 Õ±¿ýÃÃËåü Ûý× üѦš±Ëé± Ûé± ÙÂLa Õòұò¼ ¿ûËýÃÃîÅ ßÁÏéÂò±úßÁ ›¶dîÂßÁ1±î òîÅÂòQ Õò±1 ë×ÂËðÃÉúË1 Ûý× üѦš±Ëé± ¦š±Âóò ßÁ1± ÆýÃÿåÃù, á¿îÂËßÁ üÅ1¿ŽÂî Âó¿1ËÂõú, ßÁ÷ à1äÂî տñßÁ ë×ÂÈÂó±ðÃò ßÁ¿1Âõ Âó1± ›¶ûÅ¿M� ü÷ÓýÃà ¢¶ýÃÃí ßÁ¿1 ù±öÂÂõ±ò ÂýÃÃÂõÍù Ûý× üѦš±ý× Õ±ýÃÃõ±ò æÃò±ý×Ëåü
¿Âõ¿öÂi§ ñ1í1 �¶ûÅ¿M� ë×ÂÂóùX Ûý× ÕòŦ�±òî ձËåà Ð�
ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóX¿îÂ1 òîÅÂò üS1 ë×ÂÈö±»ò
Âóù÷ Îò±ËýÃñ»± ¿÷|ò ÂóðñïÇÂó±òÏî ¿÷ýÃÿù Îû±»± �¶ðñïÇ
ñýÃÃËßÁ±ø¸ Âóù÷ Îò±ËýÃñ»± ÂóðñïÇîÂ1ù ÂóðñïÇ â¿òöÅÂîÂ
Õ¿î ßÁ÷ îÂ1ù ûÅM� ÂóðñïÇîÂ1ù æñîÂÏûþ ÂóðñïÇ
ü1n¸ ðÃ1Âõ1 Âõ¿ù æñîÂÏûþ ÂóðñïÇ¿æÃðÿÂõvîÂ, ¿æÃ.¿äÂ. ¿æÃý× ÂóðñïÇ
â1î ÂõÉ»ýÃñ¿1ßÁ ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóðñïÇüÅ� ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóðñïÇ
¿÷¿|î ßÁÏéÂò±úßÁ ÂóðñïÇÆæû ë׿¾Ãðà ÂóðñïÇ
www.krishijagran.com
'jj sgd 'hl{tj sB3 Ghlho'l g'gvlkj vlskf
4kgf gzkf;kgl h''ky 'Ìfd 'kÌ 4kH Rk'.
'hl{tj ajk gakEk 4'jj sgd GH 'ejj gpb
-lg; vlskf 4kgf h'2k ;hj' 9kjX gd0>j ;Hfk y®'
mkl]g5JFt l[hl2 '�j. GH 4'jd vlskf 9kjX gd0>j y®'
lmi2k ;Hfk 9fr g;kgfk fks fkH. lmgd 4'jd GH z;glk
g;kEk -mge gR vlskfj h'2kj hz�k¡ gd0>j sk;j g'skj
gykEkj ;kjgw -lgex hR h'vkgj gR vlskf Ghd2k cj/z,zkj
;hj l' lkgm. 9Egpr gRkEk h;e[ zs2j ajk
vlskfj sk;/hadk gd0>j h'2kj 'kg' gyvk hu
9kge 9kjX Ghd2k gd0>glk;j z[4j 'kg'
vlskgf @)!^ gpb gykEkj aqg'] h'2k ;hj'
akgj.
yhl{tj h5Lsj 0ajd vfks ;ka[gj ;2___
fks; gRhd2k z[g8 gR 'hl{tj aTB6\qhsj
;lk;kjj 'kg' 'khyjj ;lk;kjj d[lfkd
h5Lsj skoj 9¡jkl j4kd zyo y2gfh;x
gdhd2k gd0> ;2 zh6; ;ks ;jkj 9gaYk ;hj'j
'kg' 'íd zkyz lkgm. sH gskj hadkj ajk aHvk
fl0>. sH 9hfl ;ka[jj a[Qix H2kj 9`] GHg3k fy2
gR gskj hadk gskj z;glk h'l hug2. vfkgs ;2x sH
9hfl ;ka[jj a[Qi y2x gzH;kjgw skf[gy g'he zFskf
hug2x h;� gskj h'l gzH;kjgw hfhug2 gR sH gd0>j
a[Qi y2.®®
'jXgw skfk ;hj hug2
P'kyjX4 h5Lshl{tj fg'khud 9h\gfdk 'jXw 8Egf P'kyjX4 4kfj h5Lsd ;ks
;jkj ajk skfk ;hj hug2. P'kyjX; 4kf v[akjhy3 h5Ls; HgD5k;j
hjgs; ;hj' -m 9kge. !(^( vfd hfhs]d mkfj h'gf h5Ls
HgD5k; gzH zs2d 'hl{td v[akj hy3 -yhel. 9\2 gvkaJkH GH h5Ls
P'kyjX4 4kf 9kjX ;jw gokyjj lmd hshl hfs]kw ;hj' -m 9kge. GH
hjgs;d hz�k`] slgykQk 9kjX vfkYi hzfKyk; glkEkj ;`k vhl 9kge.
h;� P'kyjX4j aJ`s aeFu 'jXw 8Ef 9khel h;� dkhj4j zszrkj ;kjgw
'jXgw skfk ;hj hug2. 4'jj sgd 'jXgw hulEkgld P'kyjX4j ;ks ;hjhel
hRg3k z5l fy®l. g'k8y2 gzH;kjgw GH'kj gd0>j lmd ;ks f;hj'j 'kg'
'jXgw dkhj4j 'kykfkg;H {hvd '[hl \khEgl.
¿üËò÷±
4 '2kj 'kg' jkoi
-yge vlskf
v
'
;Thb okmjwx gs @)!^68