ประเพณการเกด:การดแลทารกแรกเกดตามบรบททางวฒนธรรม ในวถชมชน 4 อาเภอของประเทศไทย

การศกษาเชงคณภาพ ในโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

ภทรา สงา

สธรรม นนทมงคลชย นาออย ภกดวงศ

ระวรรณ ชอมพฤกษ เรองศกด ปนประทป

กตตยา รกษวงศ ระพพรรณ พนธรตน

ชยชนะ บตรด ปรยาพร มหาเทพ

จนทรเพญ ชประภาวรรณ บรรณาธกรณ

พ.ศ.2546 ISBN 974-465-053-2

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

I

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

เปดปมเรองนาร โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1

ชดผลงานวชาการของโครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ซงตดตามเดกและครอบครวไทยตงแตมารดาตงครรภ คลอดและเดกเตบโตจนถงอาย 1 ป ดาเนนการระหวางป พ.ศ.2543 และสนสดในเดอนธนวาคม ปพ.ศ.2545 ใน 5 พนทของประเทศไทย ภายใตการสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย สถาบนวจยระบบสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข และ องคการอนามยโลก เพอเผยแพรใหแกผใชประโยชนกลมตาง ๆ และผสนใจทวไป ประกอบดวย 3 กลมคอ

หมวดเรองนาร วาดวยทมา แนวคด และกรอบการวเคราะหขอมล กบประสบการณจากทวโลก 1. แนวคด กรอบการวจย และ วเคราะหขอมล โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 2. แลกเปลยนเรยนรจากทวโลก – ประสบการณการวจยระยะยาวเรองเดกและเยาวชน

หมวดเรองนาร วาดวยถายทอดประสบการณดานการจดการในแงมมตาง ๆ ม 5 เลมคอ 3. ถายทอดประสบการณ ความคด ความรสก : บทเรยนสอนชนรนหลงทอยากกาวมาจดการงานวจย 4. การบรหารจดการฐานขอมลขนาดใหญ : ประสบการณครงแรกทพฒนาโดยคนไทย 5. การประกนและควบคมคณภาพขอมลในโครงการวจยขนาดใหญ 6. ประสบการณการจดการงานวจยในระดบพนท 7. บนทกลบนกวจยในภาคสนาม 8. ประชาคมผใชประโยชนงานวจยในพนท 4 อาเภอโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

หมวดเรองนาร ผลงานและองคความรจากการวจย 3 ป แบงไดเปน 3 กลมยอย ไดแก (ก) ทาความเขาใจชมชนทลอมรอบตวเดก ประกอบดวย 9. ประเพณการเกด : การดแลทารกแรกเกดตามบรบททางวฒนธรรมในวถชมชน 4 อาเภอ ของประเทศ –

การศกษาเชงคณภาพในโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 10. คานยม ความเชอ เรองการอบรมเลยงดเดกในขวบปแรก – การศกษาเชงคณภาพในโครงการวจยระยะ

ยาวในเดกไทย 11. ระบบความมนคงทางอาหารของชมชน – การสารวจชมชน 4 ภาค ในโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

II

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

12. ประเพณ ความเชอ เกยวกบการตงครรภ การคลอด และการปฏบตตวของมารดาหลงคลอด ใน 4 พนทศกษา 4 ภาค ของประเทศไทย โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

13. ประเพณในรอบปของชมชนใน 4 พนทศกษา 4 ภาค โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

(ข) เปดปมครอบครวและสถานภาพของหญงตงครรภใน 5 พนท ประกอบดวย 14. ทาความรจกครอบครว บรบทของเดกไทยใน 5 พนท โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 15. ครอบครวเดกไทย: ขอคนพบเบองตนจากกรณศกษาทอาเภอกระนวน จงหวดขอนแกน 16. ความพงพอใจในการแตงงานและการกอรปครอบครวใน 5 พนท 17. ภาวะโลหตจางในไตรมาสท 3 ของการตงครรภในหญงไทย 5 ภาค โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 18. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก ในหญงตงครรภ 4 พนท โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย ระยะท 1 19. พฤตกรรมความผกพนระหวางมารดาและทารก พนฐานสาหรบการกอรปความเปนคนเตมคน : ครอบครว

และเดกโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

(ค) เปดแฟมลก ๆ ของเราในแงมมตาง ๆ ประกอบดวย 20. ทาความรจกเดกไทยในโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 21. ฤาอนาคตเดกไทยจะแคะแกรน – การตดตามการเจรญเตบโตของเดกขวบปแรกในโครงการวจยระยะยาว

ในเดกไทย 22. ปจจยทสมพนธกบเดกแรกเกดนาหนกตวนอยในโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 23. พฒนาการในชวงขวบปแรกของเดกในโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย 24. พฒนาการและสภาวะทนตสขภาพของเดกขวบปแรก ในพนท อ.เทพา จ.สงขลา โครงการวจยระยะยาวใน

เดกไทย 25. สาเหตการตายและอตราตายปรกาเนดทแทจรง จากการเฝาระวงหญงมครรภและทารกแรกเกด

โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 26. ผลของการตดเชอหนอนพยาธทตดตอผานดนตอการเกดหอบแบบ wheeze ในเดกอายนอยกวา 3 ป 27. วงจรหลบตนของทารกในครรภและความสมพนธระหวางพฤตกรรมของทารกในครรภกบพนอารมณของ

เดกเมออาย 1 ป

เปดโอกาสใหทานเลอกอานตามความสนใจของทาน ขอมลทปรากฏในเอกสารทกชดอาจมการเปลยนแปลงในอนาคต เนองจาก ณ ถงปจจบน ยงคงมการนาเดกเขาโครงการฯ เพมเตมในบางพนท อยางไรกตามทานสามารถนาไปใชอางองไดดวยความระมดระวง ตวเลขทเปลยนแปลงไปเปนจานวนนอย จงไมกระทบตอคณภาพและการแปลผลขอมล และขอมลเหลานมพลวตไปตามธรรมชาตของการเปลยนแปลงตามกาลเวลา ตามชอโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

III

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

กตตกรรมประกาศ รายงานวจยน เปนสวนหนงของโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย ซงไดรบทนสนบสนนจากสถาบนวจยระบบสาธารณสข สานกงานกองทนสนบสนนการวจย กระทรวงสาธารณสข และองคการอนามยโลก เพอใหการศกษาตดตามเดกไทยตงแตอยในครรภมารดา ใน 5 พนททกภาคของประเทศ ดาเนนการไปไดดวยด นอกจากนโครงการฯยงไดรบความเออเฟอเสอยดโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย จาก บรษท ไทยประกนชวต จากด ซงทางโครงการฯตองขอขอบพระคณมา ณ โอกาสน นอกจากทนวจยทไดรบการสนบสนนจากหลายหนวยงานแลว โครงการฯยงไดรบคาปรกษาอนเปนประโยชนยงจากคณะกรรมการทปรกษาโครงการฯ ซงม ศาสตราจารยนายแพทยจรส สวรรณเวลา เปนประธาน โดยมทปรกษาตางประเทศ 2 ทาน คอ Prof.Phil A. Silva (New Zealand) และ Prof.Dr.David Barker (England) รวมถงความเสยสละ ความมมานะของคณาจารย นกวจยหลกรวม 70 คน และความอตสาหะของคณะผชวยนกวจยในพนท กวา 40 คน ทผนกแรงกายแรงใจเพอใหไดขอมลทมคณภาพ และผลผลตการวจยทจะเปนประโยชนตอสงคมไทยในอนาคต สวนสาคญทสดของโครงการฯ ทจะตองขอขอบพระคณเปนอยางสงกคอ เดก ๆ กลมตวอยาง และ พอ แม ผเลยงดหลก กวา 4,200 ครอบครวทวประเทศ ซงใหขอมล และขอเทจจรงตาง ๆ ในการดาเนนชวต ซงนบเปนกลมครอบครวตนแบบ ในการศกษาวจยเพอคนหาองคความรทจะนาไปสการพฒนาเดกไทยอยางมคณภาพในรนตอไป และทจะลมไมไดคอ ผใหกาเนดโครงการฯ ศ.น.พ.วจารณ พานช และ ผสนบสนนใหกาลงใจนกวจยอยางเมตตาเสมอมา ศ.น.พ.อาร วลยะเสว และ ศ.พ.ญ.สาคร ธนะมตต

IV

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รายชอนกวจย 1. พ.ญ.จนทรเพญ ชประภาวรรณ ผอานวยการโครงการฯ 2. รศ.ดร.บณฑต ถนคารพ รองผอานวยการฯ และ ผจดการศนยบรหารจดการขอมล 3. นพ.ดร.ชยชนะ นมนวล ผชวยผอานวยการฯ ฝายบรหาร 4. รศ.พญ.ลดดา เหมาะสวรรณ หวหนาทมวจยเดก 5. น.พ.ชาญยทธ ศภคณภญโญ ทมวจยเดก 6. พ.ญ.เบญจพร ปญญายง ทมวจยเดก 7. พ.ญ.วราภรณ เตชะเสนา ทมวจยเดก 8. รศ.พญ.ศรกล อศรานรกษ ทมวจยเดก 9. ผศ.ดร.อไรพร จตตแจง ทมวจยเดก 10. รศ.ดร.รจา ภไพบลย หวหนาทมวจยครอบครว 11. รศ.ดร.กอบกล พนธเจรญวรกล ทมวจยครอบครว 12. ผศ.ดร.จรยา วทยะศภร ทมวจยครอบครว 13. ผศ.พญ.จตเกษม เกงพล ทมวจยครอบครว 14. รศ.ดร.จตตนนท เตชะคปต ทมวจยครอบครว 15. อาจารยถวลย เนยมทรพย ทมวจยครอบครว 16. ผศ.ดร.นตยา สนสกใส ทมวจยครอบครว 17. ดร.พชรนทร เลกสวสด ทมวจยครอบครว 18. อ.ภทรา สงา หวหนาทมวจยชมชน 19. ผศ.ดร.ชชวาลย วงษประเสรฐ ทมวจยชมชน 20. ดร.ชนจตร โพธศพทสข ทมวจยชมชน 21. ผศ.ดร.อาภาพร พววไล ทมวจยชมชน 22. ดร.นาออย ภกดวงศ ทมวจยชมชน 23. รศ.ระววรรณ ชอมพฤกษ ทมวจยชมชน 24. คณเรองศกด ปนประทป ทมวจยชมชน 25. คณลาวลย สาโรวาท ทมวจยชมชน 26. ผศ.ดร.สธรรม นนทมงคลชย ทมวจยชมชน 27. ดร.อรสดา เจรญรถ ทมวจยชมชน 28. คณอานวย ภภทรพงษ ทมวจยชมชน 29. รศ.อรณ จรวฒนกล ศนยบรหารจดการขอมล 30. ผศ.ยพา ถาวรพทกษ ศนยบรหารจดการขอมล

V

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

31. ผศ.ดร.จราพร เขยวอย ศนยบรหารจดการขอมล 32. ผศ.จารวรรณ โชคคณาพทกษ ศนยบรหารจดการขอมล 33. ผศ.นคม ถนอมเสยง ศนยบรหารจดการขอมล 34. รศ.มาลน เหลาไพบลย ศนยบรหารจดการขอมล 35. ผศ.อนสรณ สนทรพงศ ศนยบรหารจดการขอมล 36. อ.สทน ชนะบญ ศนยบรหารจดการขอมล 37. รศ.นพ.สมตร สตรา ทปรกษาพนท อ.กระนวน จ.ขอนแกน 38. น.พ.เกษม เวชสทธานนท ผจดการภาคสนาม อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 39. น.พ.สวฒน วรยพงษสกจ ผจดการภาคสนาม อ.เทพา จ.สงขลา 40. พ.ญ.อมพร รตนปรญญา ผจดการภาคสนาม อ.กระนวน จ.ขอนแกน 41. น.พ.คณต ตนตศรวทย ผจดการภาคสนาม อ.เมอง จ.นาน 42. รศ.พญ.นชรา เรองดารกานนท ผจดการภาคสนาม พนทกรงเทพฯ และทมวจยเดก 43. ผศ.พญ.พรรณ วาสกนานนท ทมวจยเจาะลก 44. พ.ญ.ภาสร แสงศภวานช ทมวจยเจาะลก 45. ผศ.นพ.สรชย เกอศรกล ทมวจยเจาะลก 46. ผศ.พญ.วนพร อนนตเสร ทมวจยเจาะลก 47. ทพ.ทรงชย ฐตโสมกล ทมวจยเจาะลก 48. รศ.ดร.ศรพร จรวฒนกล ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 49. ดร.วลยา ธรรมพนชวฒน ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 50. ผศ.ดร.สมพร รงเรองกลกจ ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 51. ผศ.ดร.ชวพรพรรณ จนทรประสทธ ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 52. รศ.ดร.อาภรณ เชอประไพศลป ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 53. ดร.วนเพญ พชตพรชย ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 54. ดร.รงนภา ผาณตวตน ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 55. ดร.วไลพรรณ สมบญตนนท ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 56. ดร.ดารณ จงอดมการณ ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 57. ผศ.พมภา สตรา ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 58. ผศ.นลบล รจรประเสรฐ ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 59. ผศ.ดร.ภทราภรณ ตงบญคม ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 60. ผศ.ดร.วารณ ฟองแกว ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 61. ผศ.ดร.รตนาวด ชอบตะวน ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด

VI

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

62. ดร.เพลนพศ ฐานวฒนานนท ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 63. ดร.อมาพร บญญโสพรรณ ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด 64. ดร.อไร หตถกจ ทมลกษณะและวถชวตของครอบครวไทยใน 5 จงหวด รายชอทมสนบสนน 1. นางการะเกด สบใหม ทมสนบสนน อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 2. นายนคม เสอดาว ทมสนบสนน อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 3. น.ส.ศรกาญจน กาญจนบรานนท ทมสนบสนน อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 4. นางอาภา กตตอดมเดช ทมสนบสนน อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 5. นางเอมอร บตรแสงด ทมสนบสนน อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 6. น.พ.สรณฐ แกวณมย ทมสนบสนน อ.เทพา จ.สงขลา 7. น.ส.เดอนฉาย โชคอนนต ทมสนบสนน อ.เทพา จ.สงขลา 8. น.ส.นฉรา หสมาน ทมสนบสนน อ.เทพา จ.สงขลา 9. คณวนด แสงเจรญ ทมสนบสนน อ.เทพา จ.สงขลา 10. นางจนตนา สวรรณฑต ทมสนบสนน อ.กระนวน จ.ขอนแกน 11. นายสพจน ประชากร ทมสนบสนน อ.กระนวน จ.ขอนแกน 12. น.พ.กอบเกยรต คอนสกล ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 13. นายชาตร เจรญศร ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 14. น.พ.ปยะพงษ จงรกษ ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 15. น.ส.พฒชกร พฒนาไพบลย ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 16. น.พ.มนส วงศทะเนตร ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 17. พ.ญ.รชน เจรญสวสด ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 18. น.พ.วระชย เตชะเสนา ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 19. นางชลดา กนศร ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 20. น.พ.พงษเทพ วงศวชระไพบลย ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 21. น.พ.พทธรกษ ลอรยะกล ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 22. นางอดมลกษณ กนใจมา ทมสนบสนน อ.เมอง จ.นาน 23. นางขนษฐา สนตกล ทมสนบสนน พนทกรงเทพฯ 24. พ.ญ.ฐตมาพร ตงทรงศกดสกล ทมสนบสนน พนทกรงเทพฯ 25. พ.ญ.สธาทพย ศรจนทรเพญ ทมสนบสนน พนทกรงเทพฯ 26. นางอดร จตตเจรญ ทมสนบสนน พนทกรงเทพฯ

VII

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รายชอผชวยนกวจย 1. น.ส.กชกร อยเยน หวหนาทมผชวยนกวจย อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 2. นายกอบกจ กมภคาม ผชวยนกวจย อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 3. น.ส.คนธวรรณ ทองสนธ ผชวยนกวจย อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 4. นายพพฒนพงศ เบดศร ผชวยนกวจย อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 5. น.ส.วาสนา ปาปะตง ผชวยนกวจย อ.พนมทวน จ.กาญจนบร 6. น.ส.อรอนงค ครโชต หวหนาทมผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 7. น.ส.กตตยา รกษวงศ รองหวหนาทมผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 8. น.ส.ลดดาวลย พรรณราย ผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 9. นายสรศกด บญเลศวรกล ผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 10. นายเอก เพงพอร ผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 11. น.ส.ศรพร ศรมสกะ ผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 12. นายกนกศกด คงประดษฐ ผชวยนกวจย อ.เทพา จ.สงขลา 13. นายอทย สขศร หวหนาทมผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 14. น.ส.ระพพรรณ พนธรตน รองหวหนาทมผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 15. น.ส.นฤมล ศรทน ผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 16. น.ส.นจฐา วงศพรม ผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 17. น.ส.พสมย ฤทธศรบญ ผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 18. น.ส.ศศน พลแกว ผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 19. น.ส.อระนช โกศล ผชวยนกวจย อ.กระนวน จ.ขอนแกน 20. น.ส.ศภวรรณ นนทวาส หวหนาทมผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 21. น.ส.ปรยาพร มหาเทพ รองหวหนาทมผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 22. นายจรฐ มหายศนนท ผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 23. น.ส.ละอองดาว แสงศรจนทร ผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 24. น.ส.วาสนา วนาอนรกษ ผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 25. น.ส.เบญจพรรณ พรบไหว ผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 26. นายธรชาต ดวงคา ผชวยนกวจย อ.เมอง จ.นาน 27. น.ส.วารณ ศรกตา (รกษาการ) หวหนาทมผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 28. นายสมทรง บรรจงธตทานต ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 29. น.ส.ธรนนท บวบาน ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 30. นายธระ ศรสมด ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ

VIII

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

31. นายปฐม แสงศรจนทร ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 32. น.ส.สพฒสร พมกล ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 33. น.ส.จตรานนท นนทเบญจวรรณ ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 34. น.ส.ศรเพญ ออนเรอง ผชวยนกวจย พนทกรงเทพฯ 35. น.ส.ทกษณ ขนทพไทย เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 36. น.ส.เมรรตน สภาพ เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 37. น.ส.ประมวญ อทรกษ เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 38. นายวรพจน คณสทธ เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 39. นายสมบต ถนคารพ เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 40. นายเสกศกด ปราบพาลา เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 41. นายประญวณ พมพภกด เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 42. น.ส.สรวงสดา คงมน เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล 43. น.ส.อรวด ลมปนะวสส เจาหนาทศนยบรหารจดการขอมล สานกงานโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย กระทรวงสาธารณสข 1. นางสจนา ผาพนธ หวหนาสานกงานโครงการฯ 2. น.ส.อรณศร มงคลชาต ฝายตรวจสอบคณภาพขอมล 3. น.ส.กษมา แกวกา ฝายวชาการและประชาสมพนธ 4. น.ส.สรฎา ลนพฒ ฝายการเงน 5. นายยทธนา สมานมตร ฝายบญช 6. น.ส.ธนยชนก สวรรณรตน ฝายธรการ และประสานงาน 7. น.ส.กลฤด สงสมบรณ ฝายประสานงานทมวจยชมชน

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สารบญ หนา

บทคดยอ 1 บทท 1 บทนา 4 บทท 2 วเคราะหผลการศกษาเปรยบเทยบระหวาง 4 พนท 7 บทท 3 ประเพณการเกดของไทยภาคกลาง อาเภอพนมทวน 41

จงหวดกาญจนบร พนทศกษาในบรบทชมชนไทย ภาคกลาง บทท 4 ประเพณการเกดของชาวลานนา อาเภอเมอง 49 จงหวดนาน พนทศกษาในบรบทชมชนลานนาและชาวไทยภเขา บทท 5 ประเพณการเกดของไทยอสาน อาเภอกระนวน 58

จงหวดขอนแกน พนทศกษาในบรบทชมชนอสาน บทท 6 ประเพณการเกดของไทยทกษณ อาเภอเทพา 77

จงหวดสงขลา พนทศกษาชมชนไทยทกษณ บรรณานกรม 107

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สารบญตาราง หนา

ตารางท 1 สรปประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยใน 4 ภาคของไทย 24

จาแนกตามเชอชาต ตารางท 2 เปรยบเทยบประเพณการเกดในอดตและปจจบนทยงดารงอย 30

ในพนทศกษา 4 ภาคของประเทศไทย โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สารบญรป หนา

รปท 1 หอพระธรรม 12 รปท 2 พธลงเปล 13 รปท 3 พธโกนผมไฟ 14 รปท 4-4.1 พธเปดปาก 14 รปท 5-5.1 พธเขาสหนด 16 รปท 6-6.1 พธขนเปล 17 รปท 7 การผกสายขอมอ 22 รปท 8 อปกรณโกนผมไฟ 45 รปท 9 การผกสายขอมอ 46 รปท 10 กอนเรมพธโกนผมไฟ 46 รปท 11 อาของเดกเปนผโกนให 47 รปท 12 การโกนผมไฟ 47 รปท 13 ยาของเดกนาหอเสนผมไวใตโองนา 48 รปท 14 การผกขอมอ 52 รปท 15-15.1 พธโกนผมไฟเดก 53 รปท 16 ภาพเปลนอนเดกทมใบหนาด 54 รปท 17 ธรรม 67 รปท 18-18.1 คณยายพาหลานคนแรกมา “คอบ” 68 รปท 19 เตรยมตวไปผกแขนในวนพระ 69 รปท 20 การผกสายขอมอ 69 รปท 21 พธอาซาน 85 รปท 22-22.1 พธขนเปล 86 รปท 23-23.1 พธขนเปลใตถาดสาหรบรองเดกจะมมด เหรยญบาท 87 รปท 24 กอนทจะนาเดกลงเปล 88 รปท 25-25.3 พธโกนผมไฟ 89 รปท 26-26.2 พธเปดปาก 91

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สารบญรป (ตอ) หนา

รปท 27-27.2 พธเปดปาก 67 รปท 28 การตงชอ 94 รปท 29-29.1 พธผกขอมอ 96 รปท 30-30.1 พธเขาสหนดหญง 97 รปท 31-31.4 พธขนเปล 99 รปท 32 วนขนเปล 106 รปท 33 วนขนเปล – การกลาวอวยพร 106

1

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทคดยอ

การศกษาประเพณการเกด ใน 4 พนทศกษาของโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย เปนการรวบรวมปรากฏการณเกยวกบการเกดทสบทอดและดารงอยในครอบครว และชมชนของกลมตวอยาง ซงเกดระหวางวนท 15 ตลาคม 2543 ถงวนท 19 มนาคม 2545 ในอาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร อาเภอเทพา จงหวดสงขลา อาเภอกระนวน จงหวดขอนแกนและอาเภอเมอง จงหวดนาน เพอตอบคาถามการวจยวา 1. ประเพณการเกดสบทอดและดารงอยในพนทศกษาเปนอยางไร 2.คานยม ความเชอ ความคดเหนของคนในครอบครวและชมชนของกลมตวอยาง เกยวกบประเพณการเกดตามบรบททางวฒนธรรมในการดแลทารกแรกเกด ตามวถชมชนทสบทอดและดารงอยเปนอยางไร 3.ทารก ซงเปนกลมตวอยางไดรบการปฏบตและดแลทเกยวของกบการเกดอยางไร การรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณเชงลก ผประกอบพธเกยวกบการเกด ผร ผอาวโสของชมชน บดา มารดา เครอญาตของกลมตวอยาง การสนทนากลม บดา มารดากลมตวอยาง และการรวมสงเกตในพธการเกดของกลมตวอยางในแตละตาบล การวเคราะหขอมลใช Content Analysis

ผลการศกษา พบวา ครอบครวศกษาสวนใหญอยดวยกน และนบถอศาสนาพทธ ยกเวนในอาเภอเทพาสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม และอาเภอเมองนานในชนเผานบถอผ ครอบครวสวนใหญเปนครอบครวขยาย การศกษาระดบประถมศกษา ทามาหากนในวถเกษตรมบางสวนของอาเภอเทพาทาประมงนาลก และประมงชายฝง รายไดเฉลย 48,216 บาทตอป ชมชนศกษาสวนใหญเปนชมชนชนบทในหมบาน มบางสวนเปนชมชนในเขตเทศบาลตาบล และเทศบาลเมอง บางสวนเปนกลมชาตพนธ เชน ชนเผามง เผาเมยน ลาวโซง และกลมผนบถอศาสนาอสลาม ชมชนสวนใหญตงบานเรอนเปนกลมในหมเครอญาต การถายทอด ความร ความเชอและการปฏบตพธกรรมตางๆผานผร ผอาวโส ผนาศาสนาและผนบถอผเดยวกน ฐานคตและความเชอเกยวกบการเกด เชอวาการเกดของมนษยและสตวมาจากกระแสกรรมททาไวแตชาตปางกอน เชอวาการตงครรภเกดจากการจตของวญญาณรไดจากการม ‘ผพงไต’ หรอ ‘ผแลนตรวด’ ถาเหนหามทก เพราะวญญาณจะตกใจไปเขาทองสตวไมเกดเปนคน เชอวา ‘เดกจะดจะชวอยทพอแม’ โบราณจงใหทาความด คอ ทาบญ ตกบาตร สรางพระพทธรป เชอวาจะใหกาเนดลกด และเชอวาคนทมลก ‘เปนคนมบญ’ ในกลมผนบถอศาสนาอสลามเชอวา ‘ลกเปนของขวญทประทานจากพระเจาซงพอแมญาตมตร ตองแสดงความยนดทกครงเมอมการเกด’ ลกเปนเครองประดบชวตของพอแมใหสมบรณขนดวยความรสกสานกรบผดชอบ รจกสทธผอน รจกการทางานเพอความสขและอนาคตของลก การเกดมาของเดกๆ ทาใหโลกสดชน นารก สวยงามเหมอนดอกไมในธรรมชาต ประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยเมอแรกเกดจดเวลาตกฟาก วนเดอนปเกด ในกลมอสลาม กลาว ‘อะซาน’ หรอ ฮกอมดเพอตอนรบเขาสการเปนอสลามตงแตกาวแรกสโลก การนอนในเบาะบนกระดง โดยในกระดง วางดนสอ กระดาษ หรอหนงสอ ถาเปนเดกชาย หวงใหโตเปน ‘เปนผร’ ในเดกหญงวางดายเขมหวงใหโตเปนแมบาน แมเรอน ในอาเภอกระนวน จงหวดขอนแกน วางเขมทงชายหญง โดยมความเชอใหมวา

2

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

จะทาใหโตมามสตปญญาเฉยบแหลมเหมอนเขม กรณคลอดโรงพยาบาลกลบมาบานบางสวนยงใหนอน ‘กระดง’ ตามธรรมเนยมวนสองวนกอนลงอหรอลงเปล พธการรบขวญ หรอแจงผ ในกลมชนเผามทงการทาขวญวน เมอแรกเกดหรอเมออาย 3–4 วน ยกเวนในชนเผาเมยนยงทาทงขวญวนและขวญเดอน โดยเรยกวา พธแจงผ ในพธรบขวญจะมการผกขอมอรบขวญ แสดงความยนดททารกเกดรอดปลอดภย พนจาก ‘ลกผ’ กลายเปน ‘ลกคน’ จงเชอวาลกคนตองมดายผกขอมอ มพอแมรบขวญรบเอาเปนลกแลว ในพธรบขวญยงมการ ‘รอนกระดง’ ซงสะทอนความเชอจากคากลาวในการรอนกระดง ‘สามวนลกผ สวนลกคน ลกของใครมารบเอาไป’ ผรบทารกตองเปนคนด มศลมธรรม เลยงลกด เลยงงายและเลยงรอด เชอวา เดกจะ เตบโตมาเปนเชนเดยวกบ ‘ผรบ’ นอกจากนยงมการโกนผมไฟ การตงชอ การลงอหรอลงเปล คอ ยายจากการนอนในกระดงลงนอนในเปล มบางพนทคออาเภอพนมทวน และชาวไทยพทธในอาเภอเทพามการ ‘เหยยบดน’ ดวยเชอวาจะทาใหเดก แขงแรงและไมวาจะไปอยไหนกจะกลบมาบานเกด ในกลมผนบถอศาสนาอสลามจะม ‘พธตะหนก’ หรอเปดปากรวมดวย และมการเขาสหนดเพอเปนอสลามทสมบรณ ในครอบครวทพรอมจะทาพธอะกกะห (การเชอดพลเพอบชาและใหทาน ใหไดใกลชดพระเจา) รวมดวยหรออาจทาภายหลง กอนลกอาย 15 ป หรอกอนออกเรอน ในชมชนอสานเมอลกกลบจากโรงพยาบาล 2 วน จะนาลกไปฝากไวกบ ‘ของรกษา’ คอ เอาไปฝากใหสงศกดสทธคมครองลกหลานทเกดใหมโดยม ผเปนสอ ทเชอวาสามารถสอสารกบสงศกดสทธได คอ ‘จาบาน’ ‘ธรรม’ ‘หมอลา’ เปนตน สวนพธรบขวญเมอลกอายครบ 1 ปมทาเพยงพนทเดยวคอ อาเภอเมองนานเฉพาะในกลมชาวมง ในกลมทมฐานะดเทานนทยงทาอย เชอวาจะทาใหลกอยสขสบาย แขงแรง ไมเจบไขไดปวย ยนดทลกปลอดภยจนอายครบขวบ และเลยงผทดแลคมครองลก นอกเหนอจากพธกรรมในการตอนรบ การแสดงความยนดและใหเปนสรมงคล ประเพณการเกดทเดกสวนใหญไดรบแลว ยงมการประกอบพธ ในเดกทมปญหาในการเลยงด เลยงยาก เจบไขไดปวย หรอประกอบพธเพอปองกนไมใหเกดปญหาในการเลยงดและการเจบไขไดปวยอกดวย เชน ในชมชนอสานจะพาไปฝากไวกบของรกษาเพอใหปกปองดแล และถายงมอาการเจบปวยโดยหาสาเหตไมได พอแมจะพาไปหา ‘หมอลาปว’ (ปว หมายถง รกษา ดแล) จาบาน หรอ ‘ธรรม’ เพอให ‘ขอขมา’ ของรกษา เชอวา เดกเจบปวย เพราะ ‘ผดของรกษา’ (ผดสญญาหรอขอหาม เชน หามตหวเดก หามดวา สาปแชงเดก หามอมโยนขนสง) เดกจะแสดงอาการโดย รองไมยอมนอน หรอเจบปวยโดยไมรสาเหต ในชมชนทกษณอาเภอเทพา จะทาพธ ‘แมซอ และทาขวญเดก’ เพราะเชอวา การทเดกรองไมยอมนอน สะดงตกใจงายเปนเพราะแมซอมาหยอก มารบกวน นอกจากนยงมการทา ‘คาหมาก’ โดย ‘หมอบาน’ หรอ ‘โตะบดน’ (หมอตาแย) ท ‘สวดมนต’ กากบคาหมากแลวใหพอแม หรอญาตเคยว และเปาใหเดก หรอมการผกสายขอมอ คอ เอว เพอปองกนการชก การอวก การผวาตกใจ รองไห ไมยอมนอน ผกใหเลยงงาย กนนมด ผกกนไสเดอน เชอวาเปนยาขวญ นอกเหนอจากการผกเพอรบขวญโดย ‘สายผก’ หรอดายผกทงชาวไทยพทธและ อสลาม จะนยมของจากวดทมชอเสยงในดานน เชน วดชางไห อาเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน วดนคมปราสาท ตาบลเกาะสะบา ในชมชนอาเภอเมองนาน

3

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

จะมพธ ‘สงเกด’ เปนการสงของทผกลบมาเกดเปนเดกตองการไปให เพอจะไดไมรบกวนใหเดกปวยรองไหไมยอมนอน กลาวไดวาประเพณการเกดในพนทศกษาองอยกบความเชอเดมทสบทอดตอกนมา และสวนใหญยงมพธกรรมการเกดทกพนท แตในบางพนท เชน อาเภอพนมทวน ซงอยในภาคกลาง มการปรบเปลยนไปในรายละเอยด และลดขนตอนลงมากกวาในพนทอน สวนในชนเผาเมยนและชาวอาเภอเทพา ยงสบทอดประเพณการเกดดงเดมไวครบถวน

ประเพณการเกดจากการศกษา ในพนทศกษากลาวไดวา เปนการตอนรบสมาชกใหมของครอบครวและชมชน และเปนการแสดงบทบาท หนาทความรบผดชอบของครอบครวและชมชนตอสมาชกใหม ในการดแลตามบรบททางวฒนธรรมของแตละวถชมชน แมแตกตางหรอคลายคลงในรายละเอยดแตลวนสอความหมายเพอใหทารกม ‘สขภาวะ’ ทสมบรณพรอมทงรางกาย จตใจ อารมณ สงคมและสตปญญา รวมทงจตวญญาณซงการประกอบพธกรรม หรอดารงประเพณการเกดไวไดหรอไม และดารงไวอยางไรนนมปจจยหลายดานเขามามอทธพล ทงดานความเขมแขงของครอบครวและชมชน การเปลยนแปลงในวถชวตของครอบครว ชมชนและสงคมใหญทเปนบรบทในแตละพนทแตละภาคมความแตกตางกน ความเปนชาตพนธ ศาสนาลวนอธบายฐานคต ความเชอ ซงกาหนดการปฏบตหรอไมปฏบตของครอบครวและชมชนใหแตกตางกนไป การรและเขาใจจะทาใหเหนคณคา ยอมรบในวถและหนนเกอใหครอบครวและชมชนเชอมโยงความเชอสการปฏบตในการดแลและสงเสรมทารกใหเตบใหญยนยาวอยางม ‘สขภาวะ’ ดงความตงใจทแสดงรวมกนไวทงครอบครวและชมชนในการปฏบตในประเพณการเกด

4

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทท 1 บทนา

การเกดเปนสวนหนงของวงจรชวตตามธรรมชาตของมนษย ในสงคมไทยการเกดถอเปนมงคลชวตของ

บคคลและครอบครวตามความเชอของคนตะวนออก ซงสมพนธกบความเชอทางศาสนา วฒนธรรม และวถชวต พฒนาการทางภมปญญาของมนษยและคานยม ความเชอ เกยวกบการเกดจงปรากฏอยางตอเนองตงแตปฏสนธจนเกดเปนทารก และแตกตางกนในแตละชมชน ในสงคม หรอภมภาค ซงมเงอนไขทางวฒนธรรมเฉพาะพนทเปนปจจยทมอทธพลตอการปฏบต ประเพณการเกดของสงคมไทยในสมยกอนองอยกบคต ความเชอ และกจพธกรรม ทตงอยบนพนฐานความเชอถอสงศกดสทธ ไสยศาสตร โชคลางและสงเหนอธรรมชาต การเกดยงเปนเรองทอาจเกดอนตราย ขณะทสงคมปจจบนหลกวชาการแพทยสมยใหม ใหความรทชดเจนในการลดอนตรายและความปลอดภย ตงแตการตงครรภ การคลอด การดแลหลงคลอด คานยม ความเชอและการปฏบตในสงคมเกยวกบประเพณการเกดจงเปลยนแปลงไป ในสงคมชนบทยงมความเชอและวถปฏบตสบทอดและดารงอย ซงภมปญญาและวฒนธรรมเชอมโยงผคนแตละรนใหมสวนรวมในการตอนรบและดแลสมาชกใหมของ ชมชนซงจะเปนดงผสบทอดประเพณวฒนธรรมของชมชนใหดารงอยสบไป การศกษาประเพณการเกด ในการวจยครงน เปนไปเพอรวบรวมขอมลปรากฏการณการดแลทารกแรกเกดในบรบททางวฒนธรรมตามวถชมชนทสบทอดและดารงอย และการสอความหมายของประเพณตอคนในชมชนและสงคมทเชอมโยงและเปนบรบทของเดกซงเปนกลมตวอยางในการศกษาในโครงการวจยระยะยาว วตถประสงค

1. เพอศกษาเกยวกบประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยในครอบครวและชมชนของกลมตวอยางพนทศกษา

2. เพอศกษาความเชอ คานยม ความคดเหน เกยวกบประเพณการเกดซงเปนบรบททางวฒนธรรมในการดแลทารกแรกเกดตามวถชมชนทสบทอดและดารงอยในครอบครวและชมชนพนทศกษา

5

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

คาถามการวจย 1. ประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยในพนทศกษาเปนอยางไร 2. ความเชอ คานยม ความคดเหนของคนในครอบครวและชมชนของกลมตวอยางเกยวกบประเพณ

การเกดตามบรบททางวฒนธรรมในการดแลทารกแรกเกดตามวถชมชนทสบทอดและดารงอยเปนอยางไร

3. เดกทารกซงเปนกลมตวอยางไดรบการปฏบตและดแลทเกยวกบการเกดอยางไร

วธการศกษา การศกษาประเพณการเกด ใน 4 พนทศกษา ประกอบดวย อาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร อาเภอกระนวน จงหวดขอนแกน อาเภอเมองนาน จงหวดนาน อาเภอเทพา จงหวดสงขลา ประชากรและกลมตวอยางในการศกษา คอเดกแรกเกดถง 1 ป ทเกดตงแต 15 ตลาคม 2543 จนถง 19 มนาคม 2545 การรวบรวมขอมล 1. วธการเกบขอมล

1.1 การสมภาษณเชงลกในชมชน (in –depth interview) ประกอบดวย 1) ผประกอบพธตางๆ ในการเกดของแตละชมชน อาท โตะอหมาม โตะบดน ปยา ตายายของเดก

แรกเกด หมอขวญ 2) ผร ปราชญ ผอาวโส ของแตละชมชน 3) บดา มารดา ของเดกแรกเกดทเปนกลมตวอยาง ในการศกษาผรวมงานประเพณการเกดของกลม

ตวอยาง 1.2 การสนทนากลม (Focus Group) บดา มารดา ของเดกแรกเกดถง 1 เดอน กลมตวอยางทมารบการ

ตรวจทโรงพยาบาล ตามการนดหมายในกจกรรมโครงการ 1.3 การเขารวมสงเกตถายภาพและสมภาษณ ในพธการเกดของกลมตวอยางในแตละตาบล

2. ผใหขอมล (Key Informants) ประกอบดวย 2.1 บดา มารดา ปยา ตายาย เครอญาต ในครอบครวของกลมตวอยาง 2.2 ผประกอบพธ การเกดของกลมตวอยาง 2.3 ผร ปราชญ ผอาวโส ของแตละชมชน

3. การตรวจสอบคณภาพขอมล โดยผวจยทา Focus group มารดา บดา ปยา ตายาย ผนาศาสนา ผประกอบพธกรรม เพอตรวจสอบความตรง ความครอบคลม ครบถวนของขอมล

6

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ โดยการรวบรวมปรากฏการณ และใช Content Analysis เปรยบเทยบการเปลยนแปลงและการดารงอยเพอเปนขอมล ดานสงคม และวฒนธรรมทแวดลอมและอยในวถชวตของกลมตวอยางตอไป คาจากดความในการวจย ประเพณการเกด ประเพณ เปนสงทมไดมอยโดยธรรมชาต มนษยสรรคสรางขน ถายทอดไปในสงคม โดยมการแกไข ปรบปรง ใหดงามยงขนตามมาตรฐานแตละสงคม

ประเพณการเกดในสงคมไทย ประเพณการเกดทปฏบตกนอยในสงคมไทยแตครงโบราณกาลนน มสาเหตอย 3 ประการ คอ

1. เพอปองกนเหตรายอนอาจเกดขนแกหญงทมครรภ เพราะในสมยกอนการเกดถอวาเปนชวงเวลาทเปนอนตรายไดงาย

2. เพอใหคลอดงายและไมเปนอนตรายแกชวต ดวยถอกนวาตอนคลอดลกนนสาคญนก หรออยางทชอบพดเปรยบวาเหมอนลงเรอเลกขามทะเล เทาหนงอยในนา อกเทาหนงอยบนแคมเรอฉะนน

3. เพอปกปองรกษาทารกทคลอดออกมา ซงเปนระยะทมรางกายบอบบาง และออนแอ ตายงาย เพอจะใหรอดจาก “ปากเหยยวปากกา” มชวตเจรญเตบโตตอไปได

ดวยเหตผลทง 3 ประการดงกลาวแลว แตเดมหรอในสมยกอนการปฏบตสวนใหญเปนเรองเกยวกบการปองกนและปดเปาผรายทจะมารบกวน ทาอนตรายทงทารกและมารดา นเปนความเชอของคนในสมยกอนทมความคดเหนวาสงใดทยงไมรเหตและยงไมเขาใจ กเชอวาสงนนมตนเหตมาจากผสางเทวดาเปนผใหแรงบนดาลใหเกดขนมา ครนตอมาเมอมความเจรญแลว สาเหตทวามาจากผแมจางหายไปแตยงคงมความหวาดหวนอย

ประเพณการเกดในการศกษาครงน เปนการรวบรวมปรากฏการณ ความคด ความเชอทครอบครวและชมชนของกลมตวอยาง ทเกยวของกบการเกดทยงปฏบตสบทอดกนมาตามบรบททางวฒนธรรมและวถชมชนตงแตแรกเกดจนอาย 1 ป

7

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทท 2 วเคราะหผลการศกษาเปรยบเทยบระหวาง 4 พนท

ภทรา สงา

เพอทาความเขาใจฐานความคดและความเชอของชมชนในเรอง “การเกด” และวธปฏบตตาง ๆ ตอหญงตงครรภ การคลอด และเดกเกดใหม นกวจยจงจะวเคราะหเปรยบเทยบผลการศกษาเชงคณภาพใน 4 พนท คอ ภาคกลาง (กาญจนบร) ภาคใต (สงขลา) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ขอนแกน) และ ภาคเหนอ (นาน) ซงการทาความเขาใจบรบทของชมชนซงลอมรอบครอบครว สงผลตอการดาเนนชวตตอสมาชกในครอบครวซงตองเลยงดเดก เปนขอมลสาคญทจะศกษาเดกและครอบครวตอเนองไปในอนาคต ความเขาใจตอเดกและครอบครวทงในแงมมกวางและลก ในบทนจงจะนาเสนอผลการวเคราะหเปรยบเทยบของ 4 พนท และในบทตอ ๆ ไปจะนาเสนอรายละเอยดเปนรายภาค ฐานคตและความเชอเกยวกบการเกดใน 4 ภาค

กลมตวอยางในพนทศกษา 4 ภาค เชอวา การเกดของมนษยและสตวมาจากกระแสกรรมททาไวแตชาตปางกอน และเชอวาชวงตลอดเวลาการตงครรภ เปนชวงเวลาทอาจเกดอนตรายไดรอบดาน จงเกดการเรยนรหาวธปองกนหลากหลายเพอปกปองภยอนตรายทอาจเกดกบแมและลกตลอดการตงครรภและการคลอดจนถงการดแลเมอแรกเกด เชอวาการตงครรภเกดจากการจตของวญญาณบอกใหรวาจะมใครเกดจากการม ‘ผพงไต’หรอ ‘ผแลนตรวด’ ถาเหนหามทกเพราะวญญาณจะตกใจไปเขาทองสตวไมเกดเปนคน เชอวา”เดกจะดจะชวอยทพอแม” คนโบราณจงใหพอแมทาความด เชน ทาบญ ตกบาตร สรางพระพทธรป เชอวาจะใหกาเนดลกด และเชอวาคนมลกคอคนมบญ ในกลมผนบถอศาสนาอสลามเชอวา ลกเปนของขวญทประทานจากพระเจาทพอแม ญาตมตร เพอนฝงตองแสดงความยนดทกครงเมอมการเกด ลกเปนเครองประดบชวตของบดามารดาทาใหสมบรณขนดวยความรสกสานกรบผดชอบ รจกสทธผอน รจกการทางานและตองตอสดนรนเพอความสขและอนาคตของลก ทาใหบดามารดา รจกสงคมจากการมลกและครอบครว การเกดมาของเดก ๆ ทาใหโลกมความนารก สดชน สวยงามเหมอนดอกไมธรรมชาตและเครองประดบอนสวยงามอน ๆ ประเพณการเกดใน 4 ภาค บรบทครอบครวศกษาประเพณการเกด บดามารดาสวนใหญอยดวยกน นบถอศาสนาพทธ ยกเวนอาเภอเทพาสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม และอาเภอเมองนานในชนเผานบถอผ ครอบครวของทารกแรกเกดสวนใหญเปนครอบครวขยาย ม พอแม ปยา หรอตายายอยรวมกน บดา มารดาของกลมตวอยางสวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา ทามาหากนในวถเกษตร เปนสวนใหญ มบางสวนของอาเภอเทพาทาประมงนา

8

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ลกและประมงชายฝง ในชมชนอสานพอหรอทงพอและแมไปประกอบอาชพตางถน รายไดของครอบครวสวนใหญเฉลย 48,216.36 บาทตอป บรบทของชมชนศกษา ชมชนศกษาสวนใหญเปนชมชนชนบทอยในหมบาน มบางสวนอยในชมชนในเขตเทศบาลเมอง เชน เมองนาน เทศบาลตาบลเทพา เทศบาลตาบลบานทวน อาเภอพนมทวน และเทศบาลตาบลกระนวน มบางสวนเปนกลมชาตพนธ เชน ชนเผามง เผาเมยน ในอาเภอเมองนาน กลมมสลมในอาเภอเทพา และลาวโซงในอาเภอพนมทวน ชมชนศกษาในพนทภาคอสานและภาคกลาง แมเปนชมชนชนบทแตจะมความพรอมเชงโครงสราง และสาธารณปโภค เชน ถนนหนทาง ไฟฟา และโทรศพทสาธารณะใชในหมบาน แตชมชนชนบทในพนทศกษาภาคใตและภาคเหนอความพรอมเชงโครงสรางมนอยกวา เชน ถนนหนทาง ความครอบคลมการมไฟฟาในครวเรอนและการมโทรศพทในหมบานซงเชอมโยงความสะดวกในการเขาถงบรการตางๆ ในเขตเมองและการตดตอสอสารกบชมชนภายนอกและการเขาถงเทคโนโลยผานเครองใชไฟฟาตางๆ ของชมชนชนบทในพนทศกษาทงสองภาค การตงบานเรอนของชมชนศกษาสวนใหญจะตงบานเรอนเปนกลมในหมเครอญาต ใน ชมชนอสาน ลานนา ภาคกลาง สวนใหญจะอยเรอนเดยวกบ ปยา หรอตายาย จะออกเรอน หรอแยกไปสรางบานเรอนเมอมลก โดยอยใกลเรอนปยา ตายาย ในทดนผนเดยวกน สวนชมชนในภาคใตเมอแตงงานมกออกเรอนโดยสรางบานเรอนอยตดกบบาน ปยา ตายายถายงมทดน แตบางกลมจะออกไปสรางบานเรอนในทดนทเปนสวนยางตามทพอแมยกทดนให สวนใหญกลมชมชนอสลามจะอยเรอนเดมของ ปยา ตายาย กอนจนลกโตหรอมสมาชกในบานมากขน จะขยบขยายออกเรอนอยใกลๆ ในทดนผนเดยวกน ชมชนศกษาสวนใหญจงเปนชมชนเครอญาตหรอในชนเผานบญาตจากถอผเดยวกน การดแลกนในชมชนจงผานระบบเครอญาต ผอาวโส ผร หรอ ผถอผเดยวกน การถายทอดความร ความเชอและปฏบตพธกรรมตางๆ ในชมชนไทย ผอาวโส ผร ผนาศาสนาและปราชญ ของชมชนซงยงคงดารงอยและมความหลากหลาย ตามวถแตละชมชน

กลาวไดวา ประเพณการเกดของทกพนทศกษา เปนการแสดงการตอนรบสมาชกใหมของครอบครว เครอญาต และชมชน เปนการแสดงความยนดททงแมและลกปลอดภยจากอนตราย อนอาจเกดจากการคลอด และชวงหวเลยวหวตอทยงเปนลกผลกคน ใน 3 ถง 4 วนแรกของการเกด นอกจากนพธกรรมทเกยวของกบการเกดของแตละพนทศกษาในอดต ยงสะทอนถงปรากฏการณทบอกถงอนตรายทเกดกบทารกแรกเกด ทอาจทาใหเกดการเจบปวยและอาจรนแรงถงเสยชวต โดยเฉพาะในชวง 3 ถง 4 วนแรกเกด เหนไดชดเจนในชมชนอสาน เชน “กาเลดเขยว กาเลดเหลอง” และแสดงถงการปกปอง คมครอง และการสรางขวญกาลงใจใหกบพอแม ครอบครวในการดแลทารกแรกเกดผานพธกรรมตาง ๆ อาท การแจงผ การสงเกด การรบขวญ การทาพธแมสอ/แมซอ/แมเกาแมหลง/ผยาหมอนง ซงสอดรบคลายคลงกน แมตางบรบทและวฒนธรรม

9

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดในทกพนทศกษาบงบอกถงความตระหนกของครอบครว เครอญาต และชมชนในการปกปองดแลทารกอนเปนสมาชกใหมของครอบครว และชมชน พธกรรม ความเชอและการปฏบตเกยวกบประเพณการเกดจงกลาวไดวาเปนการปกปองดแลทารกแรกเกดจนถงขวบปแรก ตามบรบททางวฒนธรรม เปนไปตามความเชอและวถของแตละชมชนทยงสบทอดและดารงอย และในบางพนทวถปฏบตปลกยอยในบางเรองลดลงหรอปรบเปลยน แปรเปลยนไป บางพนทกเลอนหายไป อนอาจสะทอนถงปญหาทเกดกบทารกแรกเกดลดลงจนหมดไป หรอเปลยนรปไป รวมกบมขอมล หรอชดความรใหม คานยมใหม และวถชวตใหมทเปลยนแปลงไปจากในอดต แตพธหลกอนเกยวกบการตอนรบสมาชกใหม การรบขวญเมอเกดรอดปลอดภยยงคงดารงอยทกพนท แสดงใหเหนถงความตระหนกของครอบครวและชมชนตอการดแลสมาชกใหมผสบทอดยงนบเปนภารกจหลกทสาคญจากอดตจนปจจบน บนวถการรวมพธกรรม การแบงปน การสบทอด และการอทศตนของผนาในชมชนทงในรปของหมอธรรม หมอผ หมอลาปว ผยาหมอนง จาบาน โตะอหมาม โตะบดน หมอบาน เพอสบทอดความเชอ วฒนธรรม และวถปฏบตตามแตละวถชมชน และเปนหนงในการถายทอดทางวฒนธรรมของชมชนทเรมตนตงแตลมตาดโลกจนขวบปแรกและคงตอเนองยนยาวจนเตบใหญ

สรปประเพณการเกดทสบทอดและดารงอย ใน 4 พนทศกษา 4 ภาคของไทย

1. พธเมอแรกเกด ถง 3 วน ธรรมเนยมปฏบตเมอแรกเกด

1.1 ‘เวลาตกฟาก’ และใบชะตา เมอตกฟากใหจดเวลาการเกด วน เดอน ป ไวเปนใบชะตาของเดกในพนทเมองนาน และใชผกดวงชะตาของเดกและการตงชอซงพบในอาเภอเมองนาน พนมทวน และเทพาในกลมไทยพทธ

1.2 อะซาน กลมผนบถอศาสนาอสลาม พอ หรอป ตา จะกลาว ‘อะซาน’ หรอ ‘บง’ ทหขวาของทารกชาย และกลาว ‘ฮกมะฮ’ สาหรบทารกหญง หรอกลาวทง‘อะซาน’ และ‘ฮกมะฮ’ ในทารกชาย ในกลมตวอยางทคลอดโรงพยาบาลจะไมไดกลาว ‘อะซาน’ ทนทเหมอนคลอดทบาน แตจะทาเมอกลบถงบานแลว ‘อะซาน’ คอ คากลาวเรยกหรอใหชาวมสลมมาละหมาด ‘ฮกมะฮ’ คอ คากลาวเรมพธกรรมละหมาด เพอใหผมาละหมาดเตรยมตวใหพรอม ครอบครวชาวมสลมในพนทอาเภอเทพา กลาว ‘อะซาน’ หรอ ‘ฮกมะฮ’ ใหกบทารกแรกเกดเพอใหสงแรกทสมผสประสาทการไดยนของทารก เปนการเชญชวนของพระเจาและสมผสความเปนอสลามในนาทแรกทเขาสโลกเชอวาจะทาใหลกมความเปนอสลามอยหวใจตงแตแรกเกดจนตาย 1.3 การอาบนาครงแรก ใหใสแกว แหวน เงน ทอง ในอางอาบนา เพอเปนเคลดใหเดกเตบโตมาอดมดวยทรพยสน

10

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

1.4 นอนในเบาะบนกระดง โดยในกระดงวางกระดาษ ดนสอ ถาเปนเดกชาย หวงใหโตเปนผร ถาเปนเดกหญงวางดายเขม หวงใหโตเปน แมบานแมเรอน ในพนทขอนแกนทงเดกชายหญงวางเขมโดยมความเชอใหมวาจะทาใหสตปญญาเฉยบแหลม ในกรณเดกคลอดโรงพยาบาลเมอกลบจากโรงพยาบาลแลว บางสวนยงใหนอนกระดงตามธรรมเนยมกอนลงอหรอลงเปล 2. พธรบขวญหรอแจงผ ในชมชนอสาน จะรบขวญเดกแรกเกด โดยการใชสายสญจน ทผานการเปาเสกในงานพธตางๆ เชน ทาบญฝงลกนมต บญ(เผวส) ซงถอเปนมงคลยง มาผกแขนใหกบลกและแมเพอแสดงความยนดทลก หลาน เกดรอดปลอดภย จงมาอวยพร มาเยยม เอาของมาฝาก ‘ พนองมาผกแขนรบลกใหเงนคนละ 50 บาท 100 บาท บางคนใหของเปนแปงเดกนอย กะละมง’ คาใหพรสวนใหญจะเนนใหเดกแขงแรง ไมเจบไข ‘ใหอยดมแฮง’ ‘ใหอยบานอยเฮอน อยาฮองอยาไห’ ‘ใหขวญอยกบคงเดอ’ ‘อยาฮอง อยาไห เลยงงายๆ’ ‘มาฮอดบวก ฮอดฮงแลว อยาฮอง อยาไห’ แลวจะเลยงอาหารญาตดวยอาหารพเศษเปน ลาบวว นาอดลม เหลา เบยร บางรายรบขวญแลวจะ ‘สงดง’ หรอรอนกระดงดวย ‘พนองมาผกแขน ผกแขนแลว ยาเกลยง (ยาทวด) เพนกะ สงดงไห’ สงเดก หรอฮอนกระดง รอนกระดง ในชมชนอสาน สงดง ฮอนกระดง เปนการทาเพอใหเดกรสกตว และลมเรองราวในอดต เมอหมอตาแยลวงคาวเลอดออกจากปาก คอเดกแลว จะรอนกระดงเพอใหเดกรสกตวรบรวากลายเปนลกของพอแมโดยสมบรณแลว และกระตนใหเดกรองเปนครงแรกหลงเกด แตปจจบนในพนทศกษาทานอยลง และไมเตมรปแบบเพราะสวนใหญคลอดทโรงพยาบาล ในกลมททาจะทาวนแรกทกลบจากโรงพยาบาลถงบาน พรอมกบทาพธปราบไฟ ใหแมอยไฟ โดยจะมกระดงใหเดกนอน เดกชายวางมดอโต ใหใชถากถางทามาหากน วางเขมเยบผาในหญงใหเปนแมศรเรอน และเปนความเชอใหมวางเขมเยบผาให ทงเดกชายหญงหวงใหสมองด หวแหลมเหมอนเขม มขน 5 คอ ดอกไม 5 ค เทยน 5 ค วางบนพนเหนอศรษะเดกใหเปนมงคล นาเดกมาถงประตบานกอนเขาบาน ผทาพธ จะกลาววา ‘จฮกกร คนแมนลกสเอาไปมอน กลายมอน มอหนา แมนลกก’ (ถาเปนลกผใหเอาไปเลยในวนน ถาไมเอาไปพนจากวนน จากวนรงขนจะเปนลกของพอแม ปจจบนโดยสมบรณ) แลวเอากระดงกระแทกประตบานและเคาะทพน 3 ครง หรอใชมดเคาะกระดง 3 รอบ ในชมชนลานนา เขตอาเภอเมองนาน การรอนกระดงเดมเคยทาเมอแรกคลอดแตมาปจจบนแมสวนใหญคลอดทโรงพยาบาล จงปรบเปลยนมาทาวนแรกทกลบจากโรงพยาบาลถงบานเชนเดยวกน โดยนาเดกนอนบนผาออมสะอาดปกระดง วางสมดหนงสอไวใตผาออม เชอวา ใหลกเรยนเกงแลวนากระดงไปวางไวหวบนไดบานแลวกระทบเทา 3 ครง พดวา ‘ถาเปนลกผใหเอาไปตอนน ถาเปนลกคนจะเลยงเอาไว’ ทาเพอใหเดกสะดง โตขนจะไดไมขตกใจ ไมงอแง เลยงงาย แขงแรง ประพฤตตวอยในกรอบเหมอนขอบกระดงไมออกนอกลนอกทาง แลวนาลกไปวางไวกบแม เดมใหลกอยในกระดง 7 วน ถง 1 เดอน ปจจบนทาเปนพธอย 2 วน หรอ 3 วน เทานน

11

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ในชมชนภาคกลาง อาเภอพนมทวน จะทารอนกระดงเมอเดกอาย 2-4 วน โดยมความเชอในการจดวางของเชนเดยวกบชมชนในภาคเหนอและอสาน เมอรอนกระดงจะพดวา ‘สามวนลกผ สวนลกคน ลกของใครมารบเอาไป’ แลวจะใหคนทเลยงลกงาย เลยงด แขงแรงมารบเอาเปนลก แลวสงใหแม บางบานรอนกระดง 3 ครง ครงท 1 พดวา ‘สามวนลกผ สวนลกคน’ ครงท 2 ‘เขาเรยกอยาขาน เขาวานอยาไป’ ครงท 3 ‘อยกบพอแมจนแกจนเฒา ถอไมเทายอดทอง กระบองยอดเพชร เปนเจาคนนายคน’ รอนกระดงแลวกระแทก ใหเดกสะดงเพอปองกนไมใหขวญออน ขตกใจ แลวเอาเดกลงเปล ในกลมลาวโซง การรอนกระดงทาตงแรกเกด เพอปองกนผกระสอ และอนตรายทกอยางทจะเกดกบเดก ในกระดงจะใสอปกรณทามาหากนใหเดกขยนทามาหากน ใสสมดดนสอใหฉลาด ปญญาเฉยบแหลม ใหคนทเลยงลกด ลกไมตาย ทางานเกง และเปนคนดเปนคนรอนกระดงและรบเดก เชอวาเดกจะเปนคนดตามไปดวย การรอนจะรอน 3 รอบเชนเดยวกน ขณะรอนจะพดอวยพร ‘ใหใหญใหโต ไมใหเจบไมไข ใหราเรยนดๆ ใหไดบวชเรยน ใหพอแมไดกนแรง’ แลวใหเดกนอนในกระดง 1-3 วน ใชผาคลมเปนกระโจมกนยง ผทมาเยยมผกขอมอดวยดายสามส เปนสรมงคลใหกบเดก และขณะผกพดวา ‘ใหอายมนขวญยน คลาดแคลวจากอบตเหต ใหสงใหใหญ ใหทามา หากนใหพอแมไดกนแรง’ จะหามคนทเลยงลกไมดลกตายไมใหมาเยยมหรอผกขอมอเดก เมออยในกระดงครบตามกาหนดจะเอาเดกลงเปล โดยใชมดเกาๆ ไวใตเปลปองกนไมใหมอะไรมาหลอกหลอน พธรบขวญของชาวมงและเมยน เรยกพธแจงผ จะทาเมอเกดครบ 3 วน มงทาโดยหมอผประจาหมบาน ทาในตอนเชาตรประมาณต 5 หรอ 6 โมงเชาของวนทเดกเกดครบ 3 วน โดยหมอผจะเรยกขวญ 2 ครง ครงแรกนาไก 2 ตวมาอมไว ไขตม 2 ฟอง เสยงทายวาขวญมาหรอยง ขาวสาร 1 ถวย พรอมธปปกในกระถางเลกๆ หมอผจะเรยกขวญนอกประตบานเรยก ‘ประตผ’ แลวเสยงทายดวยไมกวะ ถาควาหรอหงายทงค แสดงวาขวญมาแลว เมอขวญมาจะฆาไก 2 ตวเลยงผในบานและฆาไกอก 2 ตวเลยงผนอกบาน แลวนาไกมาตมพรอมไข เพอเสยงทายวาขวญมาแลวโดยดจากลกษณะไก ถาตาใสเทางอ ไปขางเดยวกน ลนไกงอเขา แสดงวาขวญมาแลว การเรยกขวญครงท 2 ถงเปนการเรยกขวญมากนไก แลวนาไขตมไปใหเดกทารกถอไวแกะไขดถาไขเปนลายเสนๆ แสดงวาขวญมาแลว หมอผจงจะเรมผกขอมอซายใหเดกดวยดายสขาวใหเดกอยสบายไมเจบไข ไมงอแง แลวจะโกนผมและตงชอให แลวผอาวโสในตระกลจะมาผกขอมอ แลวจดโตะอาหารไหวบรรพบรษ หมอผเชญบรรพบรษกนกอน แลวญาตอาวโสชายจะมารวมโตะอาหาร ผหญงและเดกจะกนเมอผชายกนเสรจแลว ในชาวเมยน การแจงผเพอใหผทครอบครวนบถอรวามสมาชกใหมเพมอกหนงคนใหดแลใหสขสบาย ชาวเมยนเมอฆาไกในพธจะเอาไปตมใสเกลอไวใหแมทพงคลอดกนเพอใหแขงแรง หามผชายกน นอกจากคนฆาอนญาต แจงผเสรจแลวจะตงชอ โดยตงตามลาดบทเกดและชอพอ เพราะนบถอผตามพอ ปจจบนพธแจงผในกลมเมยนทานอยลง ยงทาเฉพาะกลมทเครงครดประเพณเดม และครอบครวขยายเทานน

12

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ในชมชนอสาน อาเภอกระนวน เมอเดกทารกกลบจากโรงพยาบาลมาบานได 2 วนจะพาลกไปฝากกบ ‘ของรกษา’ ‘ไปยน’ ‘ไปคอบ’ ‘ไปอยกบของรกษา’ คอการเอาลกไปฝากกบสงศกดสทธใหชวยคมครองลกหลานทเกดใหม เปนการไหววานใหผทสามารถสอสารกบสงศกดสทธไว ชวยฝากสงศกดสทธคมครองผทสามารถสอสารกบสงศกดสทธทชาวบานเชอถอ คอ ตาฮกหลกบานธรรม และหมอลา ตาฮกหลกบาน เปนศาลเลกๆ หรอเสาหลกบานทเปนทยดถอเคารพของชาวบานโดยยา ยาย หรอพอแม จะเอาดอกไมขนหง ไปบอกกลาวกบหลกบานวา ‘ลกหลานเกดใหม ชอ………….อยบาน…………….’ พรอมบอกรายละเอยดของทารก ……….ขอใหทานคมครองใหเดกอยดมสข ทนยมปฏบตคอจะไปขอให ‘จาบาน’ ทาพธบอกกลาวใหโดยเตรยม ดอกไม เทยน สายสญจนไป มเงนคาย 5 –20 บาท จาจะพาไปทาพธในวนพระ แตถาไมตรงวนพระจะนาของไหวขนหงบชาพระแลวใหสายสญจนทผานการเปาเสกมาผกแขนทารกกอน ถงวนพระจาจะไปทาหนาทแทน ธรรม ในทน หมายถง ผทปฏบตธรรม จนเปนทนยมนบถอของชาวบาน มวตรปฏบตตางกนตามสานกทเรยนมา เชน เรยนวธ ‘เลยงเดกนอย’ คอ ผกแขนเปาใหเดกเลยงงาย อยเยนเปนสข ใหหยดรองไห เปากาเลดใหเดกตวเหลอง ตวเขยว เปนผดผน บางคนปราบผแมเกาแมหลงไมใหมากวนเดก หมอธรรมในอาเภอกระนวน มทงพระและฆราวาส สวนใหญเปนฆราวาสทชาวบานนบถอใหเปนผสอสาร กบสงศกดสทธใหคมครองลกหลาน

รปท 1 หอพระธรรมสวนตวของหมอธรรม ม.1 บานหนองโน

13

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

พธเมออาย 7 วน หรอสะดอหลน ในชมชนไทยทกษณ อาเภอเทพา เมอลกอาย 7 วน หรอสะดอหลด จะทาพธขนเปล จะมพธหลายๆ

อยางดวยกนคอ 1. การอาบนาเดก แตงตวดวยเสอผาใหม ในหม 1 ตาบลสะกอมจะแตงหนา ทาปาก ใหเดก หอดวยผาแพรสสด นาเดกวางบนเบาะในถาด ใตเบาะจะวางมด ขาวสาร กนผ และบางกลมเชอวาทาใหเดกฉลาด ปญญาด จากนนโตะอหมามเปนผนาในพธโดยมโตะไบและพอรวมสวด ดอออวยพรใหเดก

รปท 2 กอนทจะนาเดกลงเปล จะมการนาเดกใสถาดแลว จะสงเดกตอ ๆ กนจนรอบวงระหวางสวดใหพร

2.การโกนผมไฟ โดยโตะอหมามหรอโตะบดนจะขลบผมบรเวณขางห ทงสองขางแลวนาเดกไปโกน

ผมไฟ กลมทโกนทงศรษะเชอวา เปนการเอาสงทไมดออกไปจากเดก ทาความสะอาดงาย ผมทขนใหมจะสวย สวนกลมทขลบผมบางสวน โดยเฉพาะเดกหญงเชอวา ผมทขนใหมจะไมสวย ถาโกนทวศรษะ บางรายบอกวาผมทไดมาตงแตเกดอลเลาะหประทานจงไมโกน ผมทโกนหรอขลบจะมความเชอวาตองเกบหรอทงใหดใหเหมาะสม เพอลกจะสขสบาย แขงแรง อยเยนเปนสข เชนใสในลกมะพราววางทสง ชวตลกจะดงามสงสง หรอใสลกมะพราว หอใบบว ใบบอน ฝงดน ลกจะอยเยนเปนสข หรอทงใตตนไมผมทขนใหมจะไมสวย

14

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 3 หมอตาแย และยายของเดกกาลงชวยกนโกนผม และผมทโกนแลวจะนาใสลกมะพราวออนจากนนจะนาลกมะพราวไปฝงดน

3.พธตะหนก เปดปาก โตะอหมามหรอโตะบดน ใชนาซมซม หรอนารวงผง นาสมแขก เกลอ นาตาล ขาวบด กลวยนาวา ตามการจดหาและความเชอของครอบครว ปายปาก กระพงแกมเดก เชอวาใหเดกรบรรส ใหปากเรมทางานทงในการกนและการพดจาไพเราะ ออนหวานเหมอนนาผงรวง อกกลมหนงเชอวาเพอ สขภาพเปนการกวาดปากและลนใหสะอาด ปองกนการเปนซาง ฝาขาว และใหปากทาหนาทไดด

รปท 4 พธเปดปาก

ของสาหรบเปดปากเดกคอ กลวยไข , นาเปลา , ขนมหวาน

15

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 4.1 พธเปดปาก หมอตาแย จะใชนวจมนาจากนนจะนามาปายปากเดก และจะใชนวแหยเขาไปในปาก

4. การตงชอ การตงชอโดยโตะอหมาม หรอโตะบดน ถาเปนไทยพทธจะเปนพระหรอผอาวโสใน ครอบครว โดยจะดหนงสอตงชอประกอบวน เดอน ปเกด โตะอหมามจะเลอกชอทเหมาะสมให 4 –5 ชอ แลวใหพอแมญาตเลอก ไดชอทพอใจเปนอนเสรจพธ บางพนทใชการเสยงทายโดยใชขาวสารลอยในนาเลอกชอจากทขาวสารลอยเชอวาชอนนเปนมงคลเฟองฟ 5. การรบขวญ โดยใชดายขาวฝนแลวทาดวยขมนจนไดสเหลองสวยงามเหมอนสรอยทอง รอยดวยหวไพลทหนเปนชนเลกๆ โตะอหมาม พอ แม ปยา ตายาย ญาตผกรบขวญทขอมอทงสองขาง ผกเอว 1 เสน คนทมฐานะจะใสแหวนทองกบดายผกขอมอเดกดวย บางพนทผกทขอเทาทงสองขางและคอดวย รวม 6 เสน 6. การเขาสหนด ในทารกหญงเมอผกขอมอแลวจะเขาสหนดเลย หรอทาวนอนตามความสะดวกของพอแม ในตาบลปากบาง สะกอม ลาไพล และเทพา จะทาตอไปวนเดยวกน การทาสหนด โตะบดนจะใชเหรยญเงนโบราณทมรกลมตรงกลาง ทาความสะอาดแลววางทาบบนอวยวะเพศของเดกหญง ใชเขมสะอาดสะกดบรเวณ Clitoris พอใหเลอดออกซบๆ แลวใชสาลสะอาดกด ชาวมสลมในอาเภอเทพาเชอวา มสลมแทตองเขาสหนด

16

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 5 พธเขาสหนดหญง อปกรณสาหรบเขาสหนด คอ เหรยญโบราณ เขมเจาะ โดยจะนาเขม และเหรยญโบราณมาแชนารอน

กอนทจะทาพธ

รปท 5.1 พธเขาสหนดหญง ขณะทาพธเขาสหนดหญง จะใหแมนอนขางๆ และกอดลกไว จากนนโตะบดนจะเรมทาพธ

7. การคตาน การขลบหนงหมปลายอวยวะเพศ ทารกชาย ปจจบนทาเมออายครบ 7 ป โดยทารวมกนทโรงพยาบาลเทพา อบต.สนบสนนงบประมาณ

17

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

8. การขนเปล โตะอหมาม หรอโตะบดนจะนาเดกขนเปล โดยโตะบดนหรอพอแมเตรยมเปลจากผาเปนผาถง ผาโสรง แลวใชผาโพกศรษะหรอผาแพร 7 ส วางซอนในเปล ใชเปลสปรง แขวนกลวยนาวาไวขางๆ เปล โตะอหมามหรอโตะบดนจะอมเดกวางในเปล แลวไกวชาๆ ระหวางนน โตะไบและผรวมงานทเปนชายจะรวมกนสวดดอออวยพรใหเดก แลวสวดสรรเสรญทานนบมฮมหมด เปนอนเสรจพธ พธอะกกะห การเชอดพลเพอบชาพระเจา และใหทานคนยากไร จะทาเมอไหรกไดตามความพรอมของพอแม กอนลกออกเรอนหรออาย 15 ป การเชอดจะเชอดวว โดย วว 1 ตว แบงเปน7 สวน แพะ 1 ตว 1 สวน เดกชายตองเชอดพล 2 สวน เดกหญงเชอดพล 1สวน พอแมจงอาจรอทารวมกนใหลกหลายคน โดยจะเชอดพลเพอเปนอาหารเลยงผคนและบรจาคทานใหคนยากไร

เสรจพธเปนการรวมรบประทานอาหารซงตองมขาวเหนยวเหลอง สวนอาหารจดตามความพอใจของเจาบาน

รปท 6 พธขนแปล โตะบดนจะอมเดกลงในเปล พรอมทงใหพรแกเดก

รปท 6.1 พธขนเปล ขณะทาพธจะมการสวดขอพรจากพระเจา จากผทมารวมพธ

พธเมออาย 1 เดอน พธทาขวญเดอน

18

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ชมชนไทยลานนาอาเภอเมองนาน จะทาขวญเดอนโดยผกขอมอ ในอดตจะทาทกบาน ปจจบนทาเฉพาะในครอบครวขยายทยงม ปยา ตายายอยดวย ครอบครวเดยวไมทาแลวเพราะพอแมเหนวาไมจาเปน พธทาขวญเดอนเกดขนเพราะเชอวาเมอเดกเกดจะมญาตพนองบนสรวงสรรคตามมา พอแมจะไปตามหมอด หรอหมอสะเดาะเคราะห หรอหมอผยาหมอนง โดยเอาเสอเดกไปเสยงทายใหรวาเปนใครมาเกด และอยากไดอะไร เมอทราบแลวพอแมจะขอใหผเกยวของ ของผทกลบมาเกดมาเปนผรบขวญเดกโดยผกขอมอดวยดายขาวให จากนนพอแมจะทาพธสงของทผมาเกดตองการไปให เชน เสอผาใหม โดยหมอสะเดาะเคราะหเปนผทาพธ การทาพธรบขวญเปนความเชอเรองพอเกดแมเกด และเชอวาการรบขวญจะทาใหเดกเลยงงาย ไมงอแง แขงแรงสมบรณ ไมเจบไขไดปวย พธโกนผมไฟ พอแมในชมชนไทยภาคกลาง อาเภอพนมทวน มความเชอในการโกนผมไฟวา จะทาใหลกเลยงงาย ไมออน ไมกวน หวเยน หวโลงโปรง ไมเจบไขไดปวยเพราะผมทตดตวมาไมดใหโกนออกไป พอแมจะหาวนดในการโกนผมไฟ ตามความเชอของแตละครอบครว เชน วนพฤหสบด เพราะเปนวนคร วนศกรเพราะรมเยนเปนสข วนเสาร วนอาทตยเปนวนแขงทาใหเดกแขงแรง ไมควรโกนวนจนทรเพราะเปนวนออนทาใหเดกออนแอ วนทนยมมากจะเปนวนศกร ผโกนจะเปนญาตผใหญทเปนหญงหรอคนทเคยโกนผมไฟมาแลว เมอโกนผมแลวใชใบบว ใบบอน ใบตอง หรอใบมะเขอขนหอผม บางกลมเกบผมไวในบาน เชอวาไมวาเดกไปไหนกจะกลบมาบาน บางกลมเกบไวทโองนาหรอทงนาเพอใหอยเยนเปนสข ในกลมลานนา อาเภอเมองนาน วนทนยมโกนผมไฟซงมกเรยกวา ‘ผมในทอง’ ‘ผมเดอน’ จะเปนวนจนทร และวนพฤหสบด หรอวนเกดเดก เมอโกนผมแลวเดกชายจะเกบผมไวบนหงพระ เพราะเชอวาจะไดบวชเรยน เดกหญงจะเกบไวโคนตนกลวยจะทาใหรมเยนเปนสข ประเพณการโกนผมเดอนเชอกนวาจะทาใหลกมชวตรมเยนเปนสข สขภาพแขงแรง เชอวาผมในทองไมด ตองโกนทงใหผมใหมเปนสรมงคลขนมาแทน ปจจบนจะไมโกนทวศรษะ สวนใหญใชขลบปลายผม พอเปนพธ มสวนนอยทยงโกนทงศรษะ ชาวเมยนจะโกนผมโดยหมอผ เมออายครบเดอน โดยมไกดบ เหลา 5 แกว นา 1 แกว จดธป 1 ดอก ขอใหเดกแขงแรง เอาผมไปเกบไวใตทนอน ใหเดกหลบงาย ไมงอแง ในชมชนอสานการ ‘ตดผมไฟ’ หรอ ‘ผมปา’ เปนการตดผมทตดตวเดกมาแตเกดนยมทาในชวงอาย 1 – 2 เดอน เรยกชวงเวลานวา ‘เดอนเยน‘ ความเชอในการตดผมไฟบางวาทาใหเดกเตบโตด บางวาทาใหแมเกาแมหลงจะไมได ทาใหเดกลมแมในอดตและเตบโตกบครอบครวปจจบน การตดผมนยมทาในตอนเชา วนพธหามตด วนพฤหสหามแค (โกน) ตองไปเปนวนพระและวนผตาย ผตดผมไฟมกเปนญาตผใหญ ผอาวโสเพอเปนสรมงคลสาหรบเดก ระหวางตดจะกลาว ‘ผญา’ วา ‘เบง..สแตงเภท (แตงตว) ใหสไลของเกา เอาของใหมมา ของเกาบดบงาม ตวแลวใหอยดมแฮง’

ผมทตดแลวนยมเอาไปไวไปทชมเยน เดกจะอยเยนเปนสข แขงแรง ไมเจบปวย เชน ใสในเปลอกหอย ไวกนโองนา ไวทคางพลของยายเพราะรดนาทกวน ใสในบวลอยนา หรอรวมไวกบสายสะดอเอาไปใสกรอบ

19

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

แขวนคอ เพราะเปนสงทตดตวเกดมาพรอมเดก การโกนผมไฟหรอตดผมไฟในชมชนอสาน จะโกนจนเกลยง หรอขลบเพยงเลกนอยเปนการ ‘เอาฮตเอาคลอง’ คอ ทาตามธรรมเนยมทเคยปฏบตของชมชน พธลงเปล เมอจะนาลกลงเปลครงแรก พอแมในชมชนลานนาเมองนาน จะเอาใบหนาด ใบหนาม หรอเคยวเกยวขาวไวใตเปลเพอกนผรายรบกวน โดยเลอกวนลงเปลเปนวนจนทรหรอวนพฤหสบด เพอเอาลกลงเปล ไกวขางๆ พอแม พดวา ‘ขอใหลกนอนหลบด ไมงอแง ไมตนงาย’ พธเรยกขวญ ในชาวมง เมอครบเดอนออกไฟแลว จะพาลกออกจากบานไปไร ไปเยยมญาตจะตองทาพธเรยกขวญกอนพาลกออกจากบานครงแรก เพอใหผทนบถอคมครองเดกจากผปาทจะมาทาราย พธนทาโดยหมอผ โดยเอานาเปลากบนาลายเดกผสมกนในแกวแลวใสเสนผมเดกลงไป เอาผาขาวผาแดงคลมปากถวยแลวควาลงกบพนราบ นาจะไมไหลออกมา จะอยไดประมาณหนงอาทตย แสดงวาผคมครองเดกจรง เดกจงสามารถออกไปไหนมาไหนได ปจจบนทาเพยงจดธปบอกผใหคมครอง ลาวโซง มความเชอคลายกนเมอ ‘ลงบาน’ คอจะนาเดกออกจากบานเมอครบเดอน จะเอา ‘ดนหมอ’ปายหนาผาก เพอปองกนผ ปองกนแมสอมากวน ดนหมอแสดงตาหนใหรวาเดกมเจาของแลว แลวอมเดกลงไป ‘เหยยบดน’ โดยเอาเทาแตะดน เชอวาจะทาใหใหญโต แขงแรง การปายหนาผากเดกจะทาทกครงทออกจากบานจนครบอาย 1 ป พธเมออาย 2 เดอน ในกลมลาวโซง เมอลกอาย 2 เดอน จะทาพธแมสอ เพอไมใหแมสอมากวนเดก หรอมาเอาเดกไปอยดวย จะกวนใหเดกรอง เจบออดแอดโดยไมรสาเหต การทาพธตองใหหมอพธเขาทรง โดยเอาเสอเดกไปใหเพอนาขวญเดกดวามแมสอหรอไม แมหรอผทไปขอใหทาพธจะตองตวงขาวสาร 3 ครง แลววางขาวสารลงบนไข ถามเมดขาวอยเปนคเปนลกเรา ถาเมดขาวอยเปนเลขคจะเปนลกเขา พอเสรจพธเอาแมสอใสหมอดนเพอเอาไปฝง

ในชมชนอสาน อาเภอกระนวน จะตดผมไฟลกเมออาย 1 เดอน ไปจนถง 2 เดอน นยม วาเปนชวง “เดอนเยน” คอเปนระยะเหมาะสมในการตดผมไฟ และเชอวาวนพธหามตดผม วนพฤหสบดหามโกนผม นอกจากน ในชวง 2 เดอนแรก ลกจะยมหวโดยไมมคนหยอก เชอกนวามแมเกาแมหลงมาหยอก ใหบวนนาลายใสจะไดไมมายง เพราะอยคนละชาตคนละภพแลว

พธเมออาย 1 ขวบ พธรบขวญ

20

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ชาวมง เมอลกยางเขาส 1 ป พอแมทมฐานะดจะทาพธรบขวญอกครง คลายตอนอาย 3 วน โดยหมอผ ตางกนตรงทไมตองโกนผม และตงชอ การรบขวญเมอเดกเกดจนอายครบ 1 ป เชอวาจะทาใหเดกอยสขสบาย สขภาพแขงแรง ไมเจบไขไดปวย พธกรรมทปฏบตทมความเชอเชอมโยงการเกดของเดกกบการดแลเมอเจบปวย หรอการเลยงยากเลยงงาย

1. ในชมชนอสาน อาเภอกระนวน มพธกรรม ดงน 1) หมอลา เมอเดกเจบปวย หาสาเหตไมได พอแมจะพาไปหาหมอลา เชน หมอลาผฟา ใหลารกษา หรอ “ลาปว” โดยเตรยมขนดอกไมไปหา เพอให “หมอลา” “จาบาน” “หมอธรรม” ไปเจรจาเพราะเชอวา “ผดของรกษา” ขอออนนอม ยอมรบผด อยามา ทาใหลกปวย ความเชอการทา “ผดของรกษา” เชน ตหวเดก อมโยนขนสง ดดาสาป แชงเดก หรอเดนขามของใชเดก เมอ “ผดของรกษา” เดกจะรองไมยอมนอน หรอเจบ ปวยโดยไมรสาเหต 2) แมเกาแมหลง เชอวาแมเกาแมหลงในชาตกอนตามมารบกวน ทาใหเดกรองกวน ไม ยอมนอน เจบปวย เลยงยาก ตองตงเครองบชา และขนธหา คาคาย แลวผทาพธจะ สวดสงใหแมเกาแมหลง และผกแขนใหลก หลงจากนนทกวนพระตองพาลกมาใหหมอ ทาพธ แมจะเชอเรองนมากเพราะทาแลวไดผลด 3) เปากาเลด กาเลด คออาการไมสบาย เชอวาตดตวเดกมาตงแตเกด มกเปนในเดกแรก เกด ทตดมาจากแมเกาแมหลง เชอวาเปนสาเหตททาใหเดกแรกเกดตาย แมในปจจบน ความเชอนยงคงอย กาเลด ม 4 ชนดคอ

3.1) กาเลดเหลอง เดกจะตวเหลอง ตาเหลอง ผอม เลยงไมโต 3.2) กาเลดเขยว เดกเกดมาแลวตวเขยวแลวสนใจ หรอเดกรองจนตวเขยวและสนใจตาย 3.3) กาเลดไห เดกรองโดยไมมสาเหต ปลอบแลว กไมยอมหยด 3.4) กาเลดไฟ เดกจะเกดตมพพองตามตว

การเปาเปนการดแลแกปญหาการเจบปวยดวย บางกลมพาลกไปเปากนไวตงแตแรกเกด และถามกาเลด ตองไปเปารกษาทกวนพระ จนหายแลว พาลกไป “บงคาย” โดยเตรยมดอกไม เทยนและเงนตามศรทธา 50 บาท 100 บาท ไปสมบญสมคณ “6 เดอน ลกพพอง ลามออกมา ตาพาไปเปากาเลด 3 ครงกหาย หมอสองดวาแมเกาแมหลงตามมารบกวน”

2. ในชมชนทกษณอาเภอเทพา 1) ทาแมซอและทาขวญเดก

21

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

หลงขนเปล ถาเดกเจบปวยรองไห ไมยอมนอน สะดงตกใจงาย แสดงวาขวญเดกไมปกตแมซออาจมาหยอก มารบกวน ตองทาพธแมซอและทาขวญเดก พธแมซอจะเรมจากด ‘พรหมบงเกด’ เปนตาราดวงชะตาของเดก ดวาขวญไปตกอยทไหน ควรจะเรยกขวญอยางไร มความเชอวา

- เดกอาย 7 วน ขวญหนไปอยพระไทร - เดกอาย 1 เดอน ขวญหนสหรด - เดกอาย 1 ขวบ ขวญหนสแมนาหรด - เดกอาย 2 ขวบ ขวญหนเขาปา - เดกอาย 3 ขวบ ขวญหนจากธาร หมอจะทาพธบชาตามวนเกดของเดกโดยเปดปากรปปนใสกระทงบชาพระยมและแมซอ 4 องค ตด

เลบ ตดผมเดกใสกระทงบชาแมซอ 4 ทศ ทาพธแมซอและทาพธทาขวญเดกตอ มถวยขาวขวญ 1 ถวยวางบนบายศร ขนมขาว ขนมแดง กลวย ถว งา หมากพล เหรยญเงน ไขตม ปกเทยนขวญหรอเทยนอาย บนไขตม ใชสายสญจนลอมเดก พอและแมเวยนเทยน 3 รอบ

2) การผกสายขอมอ สายคอ สายเอว ในหมไทยทกษณ อาเภอเทพา

กลมตวอยางในพนทเทพา เชอวาการผกสายผกคอ สายผกเอว จะปองกนการชก การอวก อาการผวา ตกใจ รองไหกวน ชวยใหเลยงงาย ในชมชนของอาเภอเทพา หรออาเภอใกลเคยงจะมหมอบานหรอพระทขนชอในดานการทาดาย เพอมาผกใหเลยงงาย หรอตามบานจะมดายไวปนใหแมทมลกเลกมาขอจนครบ 7 เสน จาก 7 บานเอาไปผกขอมอใหลกไมรองกวน เรมผกใหตงแตอาย 7 วน จนถง 1 เดอน หรอตงแตสายสะดอหลน เปนตนไป ถาดายขาดหรอเปอยหลด ในกลมพทธจะใหตา ยาย ป ยาหรอพอแม ผกใหใหม บางรายกไมผกอก ในกลมมสลมเองจะมการไปวดพทธทพระมชอเสยงในเรองน เพอขอดายมาผกขอมอ ผกคอ ผกเองใหลกหลาน เชนเดยวกบไทยพทธ ในหมไทยทกษณอาเภอเทพา มความเชอและการปฏบตสบตอกนมาในการปกปองดแลทารกแรกเกดจนขวบปแรก ในการผกสายขอมอ สายคอ สายเอวดงน 2.1) ผกสายขอมอ 2.1.1) ผกรบขวญเอาเปนลกคน คนโบราณเชอวา เดกไมมสายขอมอพบกลาง

ทางถอวาเปนลกผไมใชลกคน 2.1.2) ผกสายขอมอเพอปองกนการสะดงตกใจ ‘ลกขรอง’ ปองกนการเจบไข

ไดปวย ปดกนผ ปองกนแมซอมาหยอก จะเรมตงแตแรกเกด สวนใหญนยมนามาจากวดทศรทธา เชน วดชางให อาเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน วดนคมปราสาท ตาบลเกาะสะบา

2.1.3) ผกไวใหรวาลกโตขนสงเกตจากสายมอคบ จะคอยขยบผกใหเปนระยะ

22

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

2.1.4) ผกสายขอมอสแดง เมอลกปวย เพอใหหายเรวหรอทเลาจากอาการ

รปท 7 การผกสายขอมอ

2.2) ผกสายคอ โดยใชดายดบ พระเปนผผกใหหรอขอดายจากวดมาผกใหลก 2.2.1) ผกเมอแรกเกด ปองกนการรองกวนกลางคน ใหเลยงงาย ลกคนมสายคอ

ลกผไมมสายคอชาวบานผกใหลกๆ ทกคน วดทนยม เชน วดวงใหญ วดนคมปราสาท ตาบลเกาะสะบา

2.2.2) สายคอไสเดอน จะนาดายดบและเอารากไมทเปนสมนไพรมารอยปองกน พยาธไสเดอน เรมผกเมอลกอาย 9 เดอน ผกไปเรอยๆ จนขาด

2.2.3) สายคอตาน ปองกนไมใหเปนผนหรอคนเปนแลวใหหายเรว ไมขยายเปน แผลพพองลามไปทวตวเพอ ‘ดบพษ’ วดทขนชอคอ ทงวงนอก อาเภอเมอง สงขลา เมอเดกหายตองนา ขาวแกง ขาวตมในกระทงไปถวายทวด

2.2.4) สายคอกนไข นาดายดบมารอยกระดองตะพาบนา ซงเชอวาเปนยา มา แขวนหอยคอปองกนไมใหหอบ และชก เมอหายจะปลดเกบไวใชตอๆ กนในครอบครว

2.2.5) ผกสายคอใหแขวนพระ ใหพระคมครอง ผกใหเมอลกอาย 1 ป

23

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

2.2.6) ผกใหลกตอนอาย 1 ป ผกเพราะลกรอง การอวก ผกปองกน ตวเหลอง ชก และ พยาธ โดยจะมดายและรอยหอสมนไพรเลกๆไว แมซอจากปตตาน 200 บาท คนแกในหมบานบอกใหทา(ไทยพทธ) ผกกอนลก 5 เดอน เพราะลกปวยบอย รองไหไมหยด ไปหาหมอบานใหผกสายคอ และใหเปลยนชอ ผกกนชก อวก ขรว และปองกนไสเดอน (อสลาม)

2.2.7) ผกสายคอ พอเอากระดกหานมารอย ใหแขวนปองกนลกฟนผ ผกตงแตลก อาย 1 เดอน จะผกจนโต 2.3) ผกสายเอว 2.3.1) ผกเมออาย 7 วน 15 วน ใหม ’ตาหน’ วาเปนลกคน 2.3.2) เมอลกอาย 4-5 เดอน ยาผกสายเอวใหปองกนไมใหแมซอมาหา จะผกใน

วนเกดของเดก 2.3.3) ทวดฝนดายผกให ปองกนไสเดอน (พยาธไสเดอน)

2.3.4) ขอจากวดทสตล ผกปองกนการเจบไข 2.3.5) สายเอวเปน ‘ยาขวญ’ เพอไมใหเดกรองงอแง สะดงตกใจ ใหเลยงงาย

นอนนาน 2.3.6) ผกใหเมอลกอาย 6 เดอน ลกรองไมยอมหยด รองโดยไมมสาเหต (อสลาม) ตารางตอไปนสรปประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยในชมชน 4 ภาคของประเทศไทย จาแนกให

เหนความแตกตางระหวางชนเผาหลก ๆ ทอยในพนทของแตละภาค (ตารางท 1)

24

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ตารางท 1 สรปประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยใน 4 ภาคของไทย จาแนกตามเชอชาต ชนเผา นาน

พธทปฏบตเกยวกบการเกด

กลาง พนมทวน

อสาน กระนวน

ลานนา นาน

มง เมยน

ใตอสลาม เทพา

ใตพทธ เทพา

ลาวโซง พนมทวน

* เมอแรกเกด ถง 3 วน 1. จดเวลาตกฟาก วนเดอนป ไปผกดวงชะตา ตงชอใบชะตา

2. จดเวลาตกฟาก วน เดอน ป เฉพาะคลอดบาน

เฉพาะคลอดบาน

เฉพาะคลอดบาน

3. กลาวอะซาน ฮกอมดฮ 4. อาบนาครงแรก นาแกวแหวน เงนทอง ใสลงในอางอาบนาเปนเคลดใหเดกเตบโตมาอดมดวยทรพยสน

5. นอนบนเบาะในกระดง เดกชายใสกระดาษ ดนสอ หวงใหเปนปราชญ เดกหญงใสดาย เขม หวงเปนแมบาน แมเรอน

6 รอนกระดง 7. แจงผ 8. โกนผมไฟ / ตงชอ * เมอทารกอาย 4 ถง 15 วน 1. ทาขวญวน รบขวญมาเปนลกคน เพราะเชอวา ‘3วนลกผ 4 วนลกคน’ รอนกระดง/สงดง/ผอกดง/ฮอนกระดง ใหหญงแกเอาเบยมาซอลกไวจากผ เรยก ‘แมซอ’

ผกขอมอ เหยยบดน 2. เปดปาก 3. ขนเปล/ลงเปล 4. โกนผมไฟ / ตดผมไฟ 5. ตงชอ 6. ฝากไปอยกบ ‘ของ’รกษาอารกษ – หลกบาน/ คอบ

7. สหนด

25

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ตารางท 1 (ตอ) ประเพณการเกดในพนท 4 ภาคของไทย ชนเผา

พธทปฏบตเกยวกบการเกด

กลาง พนมทวน

อสาน กระนวน

ลานนา นาน

มง เมยน

ใตอสลาม เทพา

ใตพทธ เทพา

ลาวโซง พนมทวน

* เมอทารกอาย 1 เดอน 1. ทาขวญเดอน/รบขวญ 2. โกนผมไฟ/ตดผมไฟ / ผมเดอน / ผมปา 3. ลงบาน : เรยกขวญ, ใหผคมครอง * เมอทารกอาย 2 เดอน 5. แมสอ/แมซอ/แมเกาแมหลง 6. ตดผมไฟ * เมอทารกอาย 1 ป : รบขวญ * พธเมอเดกเลยงยาก ปวย รองงอแง 1. ผกขอมอ/ ขอเทา/สายคอ/สายเอว 2. คอบธรรม/ หมอลา/ จา 3. พอเกดแมเกด/แมเกา แมหลง/แมสอ/แมซอ / ผยาหมอนง

4. เปากาเลด 5. คาหมาก 6.สงเกด : รองงอแง เลยงยาก 7. ทาขวญ / รบขวญ

26

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

อภปรายผล

การศกษาประเพณการเกด พบวา ฐานคตความเชอเกยวกบการเกดมาจากกระแสกรรมททาไวแตชาตปางกอน เชอวาการตงครรภเกดจากการจตของวญญาณ เดกทมาเกดจะดจะชวอยทการกระทาของพอแมทงในอดตและปจจบน จงทาใหพอแมทากรรมด ทาบญตกบาตร สรางพระ เชอวาจะใหกาเนดลกด ความเชอนสอดคลองกบผลการศกษาของ กนยา องประเสรฐ (2534) เมอตกฟากชาวไทยลานนา ในอดตจะจดเวลาเกดในใบลาน ใบไม หากเปนลกคนฐานะด นยมจารกลงบนแผนทอง (สวฒนา เลยมประวต, 2543) เรยก ใบชะตา หรอใบเกด การศกษาประเพณและความเชอในการเกด ซงนบเปนบรบททางวฒนธรรมในการดแลทารกแรกเกดตามวถชมชนทสบทอดและดารงอยในครอบครว และชมชนพนทศกษาครงนพบวา ประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยในทกพนทศกษา คอ พธรบขวญเดกแรกเกด ซงแสดงการรบจากลกผเปนลกคน ใหเลยงงาย แขงแรง ไมเจบปวย ไมออนไมกวน อยเยนเปนสข แสดงความยนดทเดกเกดรอดปลอดภย และแสดงความยนดกบพอแม จากปยา ตายาย ญาต มตร เพอนบานและเครอขายสงคมในชมชน โดยพธการรบขวญ ผประกอบพธหลากหลายตามบรบทของชมชน อาท ผอาวโสในครอบครวหรอในชมชน ผนาศาสนา เชน โตะอหมาม หรอโตะบดน ในกลมผนบถอศาสนาอสลาม และหมอผในกลมชนเผาผนบถอผ ผลการศกษาสอดคลองกบการศกษาของอน และเปนไปตามประเพณดงเดมทสบตอกนมา (พนพศสมย ดศกล, 2518, เสถยรโกเศศ, 2505, มณฑรา เขยวยง , 2537, สวฒนา เลยมประวต, 2543, จไรรตน ลกษณะ ศร, 2534)

การรอนกระดง การสงดง จากฐานความเชอการตายแลวเกด เชอวาเดกเกดมามแมเกา แมหลง แมซอ มอดตชาต ทอาจตดตามมารบกวนใหเดกเจบปวย และอาจถงกบชวต จากฐานความเชอและปรากฏการณในอดตทมการตายของมารดาและทารกจากการเกดและในชวงเดอนแรกทาใหมพธกรรมมากมายในการปดเปาและปกปองอนตรายแกทารกแรกเกดและความเชอนยงมอทธพลตอการปฏบตของครอบครวและชมชนศกษาอยในทกภาคแตจะมการปฏบตการปรบเปลยนในรายละเอยด ลดขนตอนลง ในกลมตวอยางทเปนครอบครวเดยว ไมมปยา ตายาย ในบานจะไมไดทาพธรอนกระดงแลว เพราะไมมผประกอบพธในครอบครวและกระดงไมใชของใชประจาทกครวเรอนเชนในอดตรวมกบการไปคลอดทโรงพยาบาล พอแมไดรบขอมลความรใหมในการดแลลก และจดการกบปญหาในการเจบปวยของลก แตกตางไปจากเดม กลมนจะไมมพธรอนกระดงแลว เชนเดยวกบกลมตวอยางบางสวนในอาเภอพนมทวนและอาเภอเมองนาน ผลการศกษาครงน สอดคลองกบการศกษาของ ณยศ บสามสาย (2534) ซงการรอนกระดงในอดตจะรอน 3 รอบ และพดวาสามวนลกผสวนลกคนเชนเดยวกน แลวใหคนมารบเดกไปผกขอมอใหพรและเชอวาในชวงแรกเกดถง 7 วน หรอ 1 เดอน เดกอาจถกรบกวนโดยแมซอหรอแมเกาแมหลง (คมภร ประถมจนดาบท, 2514) ประเพณการเกดทยงคงรปจากอดตสปจจบนสบทอดความเชอและการปฏบตของครอบครวและ ชมชนอยางเขมแขงพบในพนทอาเภอเทพา โดยเฉพาะในกลมผนบถอศาสนาอสลามยงมการตอนรบสมาชกใหมดวยการกลาว “อาซาน” หรอ ฮกมะฮ เพอใหมความเปนอสลามในหวใจตงแตกาวแรกทมาสโลก การแสดง

27

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ความยนด การรบขวญจากเครอญาตและมวลมตรในชมชน การเปดปาก การโกนผมไฟ การขนเปล การตงชอ การสหนด และอะกกะห ยงดารงอยครบถวนในการตอนรบและดแลสมาชกใหมของชมชน สอดคลองกบผลการศกษาของประพนธ เรองณรงค , (2527) และ ประมล อทยพนธ (2529) แมกลมตวอยางสวนใหญจะมการเกดทโรงพยาบาลมากกวาการเกดทบานและการเกดทโรงพยาบาลทาใหชวงเวลาการกลาวอาซานหรอฮกมะฮ เลอนจากแรกเกดไปเปน 2 – 3 วน เมอทารกกลบถงบาน แตการโกนผมไฟมการปรบเปลยนไปเปนเพยงการ “ขลบผม” มากกวาการโกนทงศรษะ เชนในอดต ซงเกดจากคานยมใหมเกรงลกจะไมสวยโดยเฉพาะลกหญงจะไมโกนผมเลย จะขลบเพยงเลกนอย และมบางครอบครวทไมมความเชอเรองผมไฟเพราะไมไดอยไฟแลว ลกษณะครอบครวทมความเชอและการปฏบตทเปลยนแปลงไปสวนใหญเปนครอบครวทไมมผใหญหรอผสงอายอกชวงอายหนงอยถายทอดวฒนธรรมในการปฏบตหรอจดทาพธกรรมใหในครอบครว พนทอาเภอพนมทวน ในกลมตวอยางจะดารงพธการเกดไวเพยงการรบขวญ การโกนผมไฟ การตงชอ และแมมการปฏบตแตรปแบบลดขนตอนลงเปนเพยงพธกรรมในครอบครวและไมสามารถอธบายเหตผลหรอความเชอเบองหลงการปฏบตได ดวยบรบทของการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมของภาคกลางทเปลยนแปลงเรวกวาภาคอนๆ และวถชวตแปรเปลยนไปจากอดตมาก รวมถงบรการสขภาพตางๆ ครอบคลมทวถง ประเพณในการปฏบตตางๆ ทตองใชเวลาในการรวมกลมเรมลดลงหรอหมดไป กลมตวอยางในอาเภอพนมทวนนบไดวามการปฏบตพธกรรมการเกดนอยกวาทกพนท จากการศกษาของนนทา ขนภกด ในป 2534 ในจงหวดของภาคกลาง คอนครปฐม การโกนผมไฟยงถอปฏบตกนทกครอบครวและเปนการโกนผมทงศรษะแมในครอบครวเดยว กมการปฏบตโดยพอหรอแม เปนผโกนผมของลกเอง (นนทา ขนภกด , 2534) จะเหนความเปลยนแปลงของประเพณการเกดในภาคกลางลดลงแทบหมดไปเรวกวาพนทศกษาภาคอน นอกจากนพบวาพธทาขวญวนในอดตทาในชวงทารกอาย 3 – 4 วน เปนการแสดงความยนดทเดกรอดชวตและทาเพอปองกนผและอนตรายทอาจเกดกบทารกและมพธทาขวญเดอนเมออายครบเดอนจะทารวมกบพธโกนผมไฟและพธลงอ ลงเปล สอดรบกบการออกไฟของแมทอยเดอนครบแลว ปจจบนในพนทศกษามกลมตวอยางชนเผาเมยน ชมชนอสาน และพนมทวน ททาขวญวนหรอแจงผและทาขวญเดอนพรอมโกนผมไฟตามแบบเดม สวนมงทาขวญวนหรอแจงผเมอลกเกด 3 วน พรอมโกนผมไฟและตงชอและทาขวญอกครงเมอลกอายครบป สวนพนทเทพาในกลมไทยมสลมจะทาพธรบขวญเพยงครงเดยวเมอสะดอหลน คอชวงทารกอาย 7 ถง 15 วน โดยเรมจากการเปดปาก การรบขวญ ตงชอ โกนผมไฟ ทาสหนดหรอ อะกกะห ขนเปล ไปพรอมกน ในกลมไทยพทธเมอทารกอายครบ 3 -15 วน หมอตาแยหรอญาตผใหญจะทาพธเปดปาก ขนเปล เหยยบดน ทาแมซอ รบขวญ ตงชอ และโกนผมไฟสอดคลองกบการปฏบตในอดต (ยงยทธ ชแวน , 2534) พธกรรมและการดแลเมอเดกเจบปวย พธกรรมและการปกปองดแลเมอเดกเจบปวยในปจจบนยงมการปฏบตทกพนท แตพนทพนมทวนมนอยทสด พนททพบมากคอพนทอาเภอเทพาและอาเภอกระนวน โดยเทพาเนนการผกแขน สายคอ สายเอว เพอปองกนลกออน เลยงยาก ไมกนนม อวก ปองกนไสเดอน (พยาธไสเดอน) ทาคลายคลงกนทงไทยพทธและ

28

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

อสลามโดยขอดายจากวดทมชอเสยงในดานน รวมกบการทา “คาหมาก” เมอลกรองไหไมหยดมาเคยวพนใหลกหรอพงขนยงใชใบตเมะ ใบยางพารา ใบพล มาลนไฟวางบนพง อาการพงขนจะหาย แมและครอบครวยงมความเชอและปฏบตอยเปนจานวนมาก สวนในอาเภอกระนวนจะเนนความเชอในสงเหนอธรรมชาตในการปกปกรกษาทารก เชน “ธรรม” “ฟา” “ของรกษา” ในการปองกนการรบกวนของแมเกา แมหลง หรอผ หรอการเจบปวยโดยไมทราบสาเหตเชน กาเลดเขยว กาเลดเหลอง ตองรกษาโดยภมปญญาพนบาน เชน การราปว ราผฟา หรอใช “จาบาน” “ธรรม” ในการสอสารกบผอยเหนอธรรมชาตเพอออนนอมสมยอมในการแกปญหา แมและบคคลในครอบครวมความเชอในเรองเหลานอยางเหนยวแนน และยงเปนวตรปฏบตในการดแลทารกของชมชนเชนเดยวกบการศกษาของมณฑรา เขยวยง (2537) และ ประสทธ จนทสาร (2543) ในชาวมงและเมยน เนนการเลยงผทงผเรอนและผพเนจรไมใหมารบกวนหรอในกลมชาวไทยลานนาใชการสะเดาะเคราะหหรอสงเกดโดยสงสงของทแมในอดตชาตหรอผทกลบมาเกดตองการไปใหแลวไมใหมารบ กวนใหเดกเจบปวยสอดคลองกบการศกษาของสวฒนา เลยมประวต (2534) พธการเกดทสบทอดและดารงอยในพนทศกษาในปจจบนเปนอทธพลของความเชอทมตอการปฏบตและเปนผลจากการเหนประโยชนของประเพณการเกดทเปนการปกปองดแลทารกแรกเกดจนอายครบขวบปแรก ตามบรบททางวฒนธรรมของแตละวถชมชน ในอดตการจดประเพณการเกดเปนกศโลบายในการปองกนปญหาการเจบปวยและการตายของเดกทชมชนไมมองคความร เชงวทยาศาสตรสขภาพในการอธบายและเปนการสรางขวญกาลงใจใหกบแมและสมาชกในครอบครวทจะดแลทารกแรกเกดเพอใหรอดพนวกฤตในชวงเวลา 3 – 4 วนแรกพนจากลกผมาเปนลกคนเตมตว ปจจบนแมอตราการตายจากการเกดจะลดลง หรอภาวะการเจบปวยและการตายของทารกแรกเกดจะลดลงกวาในอดตมากมายแลวกตาม แตประเพณการเกดยงคงธารงประโยชนตอมารดา ทารกและครอบครว เครอญาต แมแตสมาชกในชมชน ในเชงการแสดงความยนดและการตอนรบสมาชกใหมเชนในอดต การประกอบพธทนาความเปนสรมงคลเมอมการเกดและการสรางขวญกาลงใจใหบดามารดาและสมาชกในครอบครวในการดและทารกผเปนสมาชกใหม ใหพนภยนอนตรายอนอาจจะเกดขนกบทารกและปกปองทารกแรกเกดใหเจรญแขงแรงเตบโตตามวย สมบรณทงกาย ใจ ตอไปในอนาคต กลาวอกนยหนงประเพณการเกดเปนการสบทอดภมปญญาและวฒนธรรมชมชนในการดแลใหทารกม “สขภาวะ” หรอ มสขภาพแบบองครวมทง สขภาพกาย ใหกนนมได ไมอวก ใหแขงแรงเตบใหญ ไมเจบไข ดานสขภาพจต โดยแสดงความยนดตอนรบการเกดของสมาชกใหมใหพอแมเปนสข คลายกงวล สมผสรกและใหการดแลทมนคงใหกบลก ดานสตปญญา แสดงความคาดหวงจากสงทใสลงในกระดง การเปดใหอนทรยทง 5 ทางานโดยการสมผส โอบกอดของพอแมญาตมตร การไดยนสาเนยงแรกจากการกลาว “อาซาน” ของพอดวยความรกและความยนด การไดยนสาเนยงกลาวตอนรบของ ป ยา ตา ยาย ในการกลาวระหวางผกขอมอรบขวญ ชวงการสวดขอพรในกลมไทยอสลามและซงการกระตนอนทรยทงหา ทงการไดยน สมผส มองเหน รบรสของทารกแรกเกดเปนการจดสงแวดลอมทเชอตอการพฒนาของเดกใหเตมศกยภาพตอไป สขภาพดาน

29

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สงคม การไดอยในแวดวงของผทยนด รกใคร หวงใย ทงพอแมเครอญาตและผอาวโสในชมชน ในการแสดงความยนดตอนรบสมาชกใหมของชมชนและสงคม สขภาพดานจตวญญาณ จากประเพณการเกด รอยรดจตวญญาณของพอแมลก ปยาตายาย เครอญาต และสมาชกในชมชนเขาดวยกน มงทใหทารกเกดรอดปลอดภย เตบใหญเตมคน มจตทดงาม นอมนาใหทารกไดพฒนาเตบใหญในสงแวดลอมทเกอหนนการพฒนาสขภาพทกมต

ตารางตอไปน เปรยบเทยบประเพณการเกดในอดตและปจจบนทยงดารงอย ในพนทศกษา 4 ภาคของประเทศไทย จาแนกใหเหนประเพณการเกดระหวางชนเผาหลก ๆ ทอยในพนทของแตละภาค (ตารางท 2)

30

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ตารางท 2 เปรยบเทยบประเพณการเกดในอดตและปจจบนทยงดารงอย ในพนทศกษา 4 ภาคของประเทศไทย โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

พนมทวน นาน เทพา ประเพณการเกด

ทวไป โซง กระนวน

คนเมอง มง เมยน พทธ อสลาม หมายเหต

ปจจบน • จดเวลาตกฟาก –วน เดอน ป เกด - ตงชอ

การตงชอมเปลยนแปลงตามคานยมใหม

• รบขวญ /โกนผมไฟ/ตงชอ/ขนเปล/-ลงเปล/แจงผ การปรบเปลยนการโกนผมเปนขลบผม

• เปดปาก ทาตามรปแบบเดม • สหนด / คตาน คตานทารวมกนปละครง ทาโดย

แพทยของ ร.พ. • อะกกอห ทาเมอพรอมกอนลก 15 ป • เหยยบดน มครอบครวททานอยลง • นอนกระดง; ใสสมดดนสอ/พรา/ดาย-เขม/ ขาวสาร/เบย

มการปรบเปลยนขาวของ เครองใช และความเชอใหม

• ลงบาน อดต • จดเวลาตกฟาก –วน เดอน ป เกด ใบชะตา

31

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ตารางท 2 (ตอ) เปรยบเทยบประเพณการเกดในอดตและปจจบนทยงดารงอย ในพนทศกษา 4 ภาคของประเทศไทย โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

พนมทวน นาน เทพา ประเพณการเกด ทวไป โซง

กระนวน คนเมอง มง เมยน พทธ อสลาม หมายเหต

อดต

• ผกดวงชะตา + ตงชอ

• กวาดคอดวยนาผงรวง/ทองคาเปลว แรกเกด • อาบนาครงแรกใสแกวแหวนเงนทอง • อะซาน –ฮกอมด • รบขวญ / ทาขวญ 3วน / แจงผ/ คอบ / อารกษ • รอนกระดง / สงดง • โกนผมไฟ / ขนเปล -ลงเปล ปจจบน : ลกเลยงยาก งอแง ปวยไมรสาเหต คอบ/ธรรม/อารกษ-หลกบาน/จาบาน หมอลาปว ผยาหมอนง พอเกดแมเกด/แมเกาแมหลง/แมสอ/แมซอ/คาหมาก/ดายผกขอมอ-คอ-เอว/สะเดาะห

32

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ตารางท 2 (ตอ) เปรยบเทยบประเพณการเกดในอดตและปจจบนทยงดารงอย ในพนทศกษา 4 ภาคของประเทศไทย โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย

พนมทวน นาน เทพา ประเพณการเกด ทวไป โซง

กระนวน คนเมอง มง เมยน พทธ อสลาม หมายเหต

อดต

• สหนต / คตาน

• อะกกอห • นอนกระดงใสสมดดนสอ/เขมดาย/พรา/เบย/ขาวสาร

• เหยยบดน • ลงบานครงแรก • ลกเลยงยาก : สงเกด/พอเกดแมเกด/แมเกาแมหลง/แมซอ/แมสอ/คาหมาก สายคอ-มอ-เอว/เปากาเลด/คอบ/ธรรม/อารกษหลกบาน/หมอลาปว/ผฟา/หมอบาน/พระ

33

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ขอเสนอแนะ 1. ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

การเผยแพรความรและสาระสาคญของประเพณการเกด ของแตละวฒนธรรมของชาวไทย ใหกบ ผเกยวของทกระดบในการดแลและสงเสรมสขภาพ รวมทงในสงคมเพอใหเกดความรความเขาใจในฐานคต ความเชอทมผลตอการปฏบต หรอไมปฏบต ในการเกด การเลอกสถานทเกด การบรบาลทารก ตงแตแรกเกดจนถงขวบปแรก และเชอมโยงจนเตบใหญ

ในกลมผใหบรการดานสขภาพ เปนการใหขอมลเพอพฒนาการเขาถงบรการ ของกลม เปาหมาย และการเขาถงบรการคณภาพในการดแลมารดา ทารก โดยการเขาถงบรบทความเชอของกลมเปาหมาย กอใหเกดการยอมรบในการเปนบคคลและเปดโอกาสใหมสวนรวมในการจดบรการใหตอบสนองความตองการทแทจรง สอดคลองกบคานยมความเชอและธรรมเนยมปฏบต 2. ขอเสนอดานการวจย

2.1 ศกษาตดตามกลมตวอยาง ทมคานยม ความเชอและการปฏบตในประเพณการเกดทแตกตางกน เพอตดตามการอบรมเลยงดและพฒนาการของทารก วาแตกตางกนหรอไมอยางไร

2.2 ศกษาตดตามบรบทชมชน ในกลมทมความเชอและการปฏบตในประเพณการเกดทแตกตางกนเพอตดตามรวบรวมปจจยทมอทธพลตอความเชอ คานยมของ บดามารดา เครอญาตทมผลตอการปฏบตในการเลยงดเดก ทงในเชงการสงเสรมและการยบยงพฒนาการของเดกในองครวมวาแตกตางกนหรอไม อยางไร

34

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ภาษา ถอยคาทสอสารประเพณการเกด

ภาษา และถอยคา ทสบทอดกนมาแตโบราณ เปนสงบงบอกประเพณวฒนธรรมทยงดารงอยในชมชน ซงเมอเปรยบเทยบระหวางภาคแลว มบางสวนทเหมอนหรอคลายคลงกน และบางสวนทเปนลกษณะเฉพาะของพนท จาแนกใหเหนตามภาษาถน ดงน ภาษา ถอยคาทเกยวของกบประเพณการเกดของไทยภาคกลาง 1. การรบขวญ หมายถง การเรยกขวญ การทเดกเกดใหมทคลอดหรอตกฟากมา วญญาณกระทบกระเทอนหรอตกไปไกล การเรยกขวญกเลยเรยกเปนกาลงใจใหทารกเกดใหมและมอานภาพของพระพทธ พระธรรม พระสงฆ อปมาเหมอนพวกวญญาณ ไมใชพวกสมภเวสหรอวญญาณเรรอน มนสบเนองมาจากการจตปฏสนธ เดกนนจะเกดมาเปนรปรางเมอเกดมาจาก ครรภมารดาแลว เหมอนชางทออกมาแลวกตกใจ กเลยตองมการสขวญมาอยกบเนอกบตว แลวจะไดมความปกตขน 2. การรอนกระดง หมายถง การเรยกขวญเชนกนโดยกลาววา “3 วนเปนลกผ 4 วนเปนลกคน 7 วนถงจะพนความตาย” ลกใคร ๆ กมารบเอาไปใหพน แมเขาจงตองเออออรบไป ใจพนผกอมลกใหปกปกรกษา พอเลย 7 วนกไมเปนอะไรแลว ตามโบราณเขาวา การรบไมตองเปนแมจรงกไดแตถอเปนแมอปถมภกได คอเปนคนแกมอาย มศลธรรม เลยงลกมาไมตกหลน เรยกวาเปนคนทด

การรอนจะรอนกระดง 3 รอบ แลววางลง 3 ครง การวางใหเดกสะดง เดกจะรองออกมา ถาไมรองจะสงสยวาผดปกต อาจจะเปนใบ ไมรองกตองตบตดใหรอง พอรองแลวกปกตด ถาไมรองกผดปกต พอรอนแลวกมการผกแขนใหดวย 3. การลงเปล ไมมพธหรอตาราอะไร ถาไมลงเปลแลว เวลาแมจะลกไปไหนลกกจะตนงาย ถา นอนกกลกอยแมลกไปไหนลกจะตนบอยเลยใหนอนเปล การผกเปลไมไดกาหนดอะไร ใชผาอะไรกได สมยกอนใชผาถงแมกได ไมถออะไร 4. การโกนผมไฟ พอถงเวลาโกนใชใบมะเขอขนใชรองผมทโกน เพราะโกนแลวไมใหคน โกนเสรจแลวกนาไปทงออกจากเขตบานไมไดมความหมายอะไร บางคนกนาไปลอยนากม เอาไปไวใตตนไม คอ ถาเราทงไมเปนทคนเดนเหยยบกไมด เดกจะโกนไดกดวาหวแขงแลว หนงหวตงพอจะโกนได มดทใชแตกอนใชเปนมดโกนแบบตดทดาม แลวใชลบกบหน แตเดยวนใชแบบเปลยนใบมด ความเชอการโกนผมไฟ คอสมยกอนพอออกมาตองโกนออกทกคน แตเดยวนไมโกนกม สมยกอนไมมตดผมมแตโกนผมอยางเดยว ทเรยกวาผมไฟคอผมทตดตวตอนคลอดออกมา ตดโกนทงแลวใหขนใหม สวนใหญจะโกน 3 ครง จากนนกปลอยผมได 5. การลงบาน เดกเกดได 3 วน หรอ 7 วน พาลงบานพออมลกแลวพอ กลนใจเหยยบดน 3 ครง เหยยบแมธรณจะไดเดนเปนเรว ใหรางกายแขงแรงเปนการเอาเคลดตามแบบโบราณแตการเอาดนหมอปายหนาผากไมจาเปน เพราะจะทาตอนพาเดกออกนอกบานไปทอน การเลอกวนจะเปนวนศกรทงวนลงเปล ลงดนใหเปน

35

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

วนศกร แตทวนพระเขาหามเพราะพระทานจาศลกไมควรทา ตดผมเขากหามวนพระ เขาวาไมด คอ ทาไปแลวดวงไมด โชคไมด 6. การพาเดกออกจากบาน เอามเขมาดนหมอปายหนาผากแสดงวาเปนเดกมเจาของแลว มพอมแมแลว ปองกนผสาเรมาทกทาย ผตายโหงตามปาตามทางจะไดไมมากวน ถาพาลกออกจากบานกลบมาลกรองไมยอมนอนแสดงวา เดกตกใจสนนษฐานวามาจากผรบกวน เรยกขวญใหกหาย ของใชม ขาวปน 3 ส คอ ขาวดาทใชขหมอมาขยา ขาวแดงกใชปนแดงมาขยา และขาวขาวธรรมดา แลวกลาวเรยกขวญตอหนาเดก พอจบคาถาแลวกโยนขาวไปทางตะวนตก แลวมาผกแขน ทเคยทามาเดกหายสะดง หายรองกนทกคน 7. การผกแขนเรยกขวญ หมายถง เวลาเดกสะดงผวา คอ มแมซอมารบกวน ตองเรยกขวญตดแมซอ ขวญไปอยทไหน ๆ กตองเรยกมา แลวกผกแขน วธการผกจะใชดายรดออกกอนแลวรดเขา การรดออกเปนการเปดทางใหขวญเขาไดสบาย ขวญไปอยทนากด ทปา ทหวย หนอง ไปตกอยทไหน ไปอยทพญานาค กบแมธรณกใหมาอยกบเดก พดแลวกผกแขนขางซายหรอขวากได มดาย 7 เสน หมายถง ภต 7 ตว เปนคาภาษาลาวในหมลาวโซง ภาษา ถอยคาทเกยวของกบประเพณการเกดของไทยลานนา 1. ใบชะตา ในประเพณการเกด หมายถง ใบลาน ใบไผ กระดาษทใชจด เวลาขณะตกฟาก วนเดอน ปเกด ของเดกแรกเกด 2. แจงผ หมายถง การใหหมอผบอกกลาวกบผบรรพบรษวามเดกเกดในบาน หรอมสมาชกใหมของครอบครวเกดขนใหปกปองคมครอง 3. ไมกวะ หมายถง ไมทใชในการทาผของชาวมง มลกษณะเปนรปพระจนทร เสยวประกบคกน 2 อน ใชเสยงทายในการทาพธตางๆของชาวมง 4. ประตผ หมายถง ประตทใชทาผของชาวมง 5. แมชาง หมายถง หมอตาแย 6. ผมเดอน หมายถง ผมทตดตวเดกมาตงแตอยในทอง เมอครบเดอนจงจะตด จงเรยกวาผมเดอน 7. หมอผยาหมอนง หมายถง หมอทใชนงขาวเปนหมอทใชรองไหขาว ซงชาวไทยลานนาเชอวาม ผยาหมอนงอยทจะใหความคมครองกบคนในบานได 8. สงเกด หมายถง การสงพอเกดแมเกด คอการทาบญใหกบคนทมาเกดเปนเดก 9. พอเกดแมเกด หมายถง คนทตายไปแลวมาเกดเปนเดกในชาตน ภาษา ถอยคาทเกยวของกบประเพณการเกดของไทยอสาน 1. กาเลด (ก) หมายถง อาการไมสบายทตดตวเดกมาตงแตเกดมกเปนในเดกแรกเกด ซงเชอวาเปนสาเหตของการตายในเดกแรกเกด ม 4 ชนด คอ กาเลดเหลอง คอเดกมอาการตวเหลอง ตาเหลอง ผอมไมยอมโต กาเลดเขยว คอเดกเกดมาแลวมอาการตวเขยวหรอรองไหจนตวเขยว กาเลด(รอง)ไห คอเดกรองไหโดยไมม

36

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สาเหตและกาเลดไฟ(พพอง) คอเดกมตมพพองขนตามตว วธการรกษากาเลด คอการเปากาเลดโดยหมอผมวชารกษาเดก พอแมมกจะพาเดกไปเปากนเอาไวตงแตแรกเกด เรยกวา"เปากน" ไว 2. ของรกษา (น) หมายถง สงศกดสทธ ทยดเหนยวจตใจของคนในภาคอสาน มหมอธรรมหรอจาเปนสอ ของรกษามอานาจสามารถคมครองรกษาและใหโทษเราได เดกแรกเกดพอแมตองพาไป "คอบของรกษา" หรอ เรยกวา อยกบของรกษา ซงมหลายอยาง เชน อยกบธรรม อยกบหมอลา เปนตน ของรกษาแตละประเภทจะมขอหามบางอยางตามความเชอของผเปนสอกลาง หากฝาฝนเรยกวา "ผดของรกษา" ไมทาตามขอหามหรอขอกาหนดของของรกษาทเราอยดวยกจะมอนเปนไป เชน เจบปวย เปนบา หรอตาย 3. ขนหา ขนดอกไม (น) หมายถง เครองบชาสาหรบเตรยมเพอทาพธกรรมตางๆ ทงแบบพทธและพธกรรมตามความเชออนของชาวอสาน ประกอบดวย ดอกไม 5 ค เทยน 5 คนยมใชดอกทองพนชางเพราะเปนตนไมทปลกขนงาย ทนแลง มอยตามบานทวไปของชมชนอสาน 4. ของสง หมายถง หมายถง ฟาหรอผฟา มกใชพดในพธลารกษา 5. ขมนหมอ หมายถง เขมากนหมอ นยมนามาทาหนาผากเดกทารกเมอจะออกนอกบานครงแรก หรออาจใชทาคาขาวสาหรบทาขาวดาในพธกรรมตางๆ 6. คาย หมายถง อปกรณประกอบพธกรรมตางๆ ถอเปน เครองบชา และใชเปนคาวชา คาสนเดน คาตอบแทนใหแกผทาพธหลงจากประกอบพธกรรมเสรจแลว สาหรบทาพธกรรมตางๆ ทตองมคาย เชน ไหวของรกษา ฆาทรวง แตงแก หมอลาปว คายจะแตกตางกนตามแตจะพธกรรมหรอครของแตละคน โดยมากจะม ดอกไม เทยน(ขน 5 ) เงน สงขนมาจะม ผาผนแพรวา ถาคายหมอลาจะม ไขตม บายศรเลก กระจก เปนตน มความเชอวา หากหมอผมวชาทาพธแลวเรยก คาย (มกเปนเงน) สงกวาทครกาหนดไว หมอพธจะกลายเปนปอบ 7. คอบ หมายถง ไปบอก กลาว มกใชกบสงทสงกวาในความหมายทวาไปขออาศยบญบารมใหคมครองรกษา เชน คอบของรกษาสาหรบเดกแรกเกด 8. คณ หมายถง ด ใหคณตอบสนองกลบคนมา เชน ลกคณ หมายถง ลกด มกตญ 9. จา หมายถง ผนาในการประกอบพธกรรมทาพธประจาหมบาน หรอรกษาจารตของหมบาน ตามความเชอเรองอารกษหลกบาน ซงสามารถตดตอกบอาฮกบานหรอผปตา มกเปนผสงอายทเปนทเคารพ แตละหมบานจะมจาอย 1 คน สบทอดโดยสายเลอดและโดยเสยงทายจากพธ "เสยงเซยงของ" หรอ เสยงไมสนไมยาว เปนตน 10. ซอนขวญ หมายถง ซอน หมายถง ชอน ขวญ หมายถง ขวญ คอ จต "ซอนขวญ" เปนพธกรรมททาสาหรบผทไดรบอบตเหตรนแรงจนถงขนบาดเจบหรอเสยขวญอยางแรงโดยจะนาเครองบชาสาหรบพธกรรมใสสวงไป ซอนหรอ ชอนในบรเวณทเกดเหตการณ แลวจงนาเอาขวญกลบมาใหผทประสบเหต 11. ดมดอกไม ส สองด หมายถง เปนพธกรรมททาสาหรบการทานายวาเดกทไมสบายเปนอะไร มสาเหตจากอะไร โดยพอแมหรอญาตผใหญจะเตรยมขนดอกไมไปหาหมอผทาพธซงอาจเปนหมอธรรมทเดกคนนนไปผกแขนดวย หรอหมอดทมชอเสยง

37

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

12. เดอนเยน หมายถง ระยะเวลาหลงจากแมออกไฟประมาณ เมอเดกอายประมาณเดอนครง หรอตงแตอาย 1 เดอนเปนตนไปแตไมเกน 2 เดอน นยมตดผมไฟใหเดกในชวงน 13. แตงเภท หมายถง แตงตว เภท หมายถง แตงตว เชน ผหญงคนนชอบเภท หมายถง ผหญงคนนชอบแตงตว ไมนยมใชแลว 14. ธรรม, หมอธรรม หมายถง ผรกษาธรรม มกทาพธผกแขนหรอเปากระหมอมใหเดกหรอคนทวไปอยดมสข ถาใครมวชาแกกลาอาจรกษาคนทผหรอปอบเขาสงได 15. เปนนาแนว หมายถง เปนเหมอนตนตระกล ความหมายเดยวกบ "ลกไมหลนไมไกลตน" ถาพอแมเดกเปนอยางไร เดกกจะเปนเชนนน เชน พอเลยงยากเดกกจะเลยงยากเหมอนพอ ในทนมกใชในความหมายเชงลบ 16. ผญา หมายถง คา กลอนภาษาอสาน ปรชญา คาสอนในวฒนธรรมทใชพดกลาวในสมยโบราณ ปจจบนยงพบใชอยบางไมมากในพธกรรมตางๆ หรอการพดสงสอนและพดประลองปญญาของคนเฒาคนแก 17. ผฟา หมายถง ผทอยบนฟา ตามความเชอเกยวกบของรกษา หมายถง ผทอยคมครองรกษาคนทนบถอ หรออาจใหโทษทาใหเจบปวยได การรกษาการเจบปวยตามความเชอนตองใหหมอลาผฟามาลารกษา 18. แมเกาแมหลง หมายถง แมซอ แมในชาตอดต 19. ลงขวง หมายถง การชมนมกนในบรเวณลานดนกวางเพอจดกจกรรมของกลมในเวลากลางคน เชน การลงขวงของหนมสาวในสมยกอน หมายถง สาวๆรวมกลมกนทางานเขนฝายเพอรอใหหนมๆ มาพบปะพดคย อาจชมนมกนทบรเวณลานบานของคนใดคนหนงหรอลานศนยรวมของหมบาน แตในทนหมายถงการรวม"ลงขวง"หรอการรวมกลมของคนทเปน "ผฟา"หมายถง ไดรบการรกษาอาการเจบปวยดวยการราผฟาหรอเรยกวา "อยกบฟา" หรอพอแมอยกบฟาแลวอยากใหลกอยดวยคนทอยกบฟา จะตองมารวมในพธตงแตเชาจนกระทงถงขนตอนสดทายคอการนาพมดอกไมไปลอยทงนาในตอนสายของอกวนหนง ผรวมพธตองนาของบชาซงแตละคนนามา ไดแก ดอกไม เทยน ขาวสาร มะพราว เงนคาคาย 40 บาท เมอมาถงจะมคนนาดอกไมมารวมกนทาเปนพมดอกไม มพธบชาครผฟาและการรดนาขอขมาจากหมอลาผฟาทอาวโสสดตกเยนเปนการฟอนราจนรงเชา ถวายภตตาหารเชา "หงายพาขาว" แลวจงนาพมดอกไมไปลอยนา ในการลอยนานอาจมการรองราและ "ตกลองนา” สนกสนานกอนจะแยกยายกนกลบ ในแตะปทกคนทอยกบฟาตองนาของไปรวมในพธไมใหขาดไมเชนนนถอวาเปนการละเลยหรอผดของรกษา อาจมอนเปนไปได 20.ลาปว ลา หมายถง หมอลา ปว หมายถง รกษา ลาปว หมายถงหมอลารกษาโรค มหลายประเภท เชน หมอลาทรง หมอลาเทยม และหมอลาผฟา 21. สงเดกหรอผอกเดก หมายถง เปนพธกรรมสาหรบเดกแรกเกด เพอตอนรบการเปนสมาชกใหม การมชวตใหม เดมทาหลงจากทอาบนาใหเดกเสรจ ปจจบนทาหลงจากทพาเดกกลบมาจากโรงพยาบาล การพดเพอใหเดกเปนไปตามทตองการเชน พธสงดงหรอรอนกระดง ซงจะมคาสงวา "จฮกก คนแมนลกส เอาไปมอน กายมอน เมอหนาลกก"แลวสงเสยงจะ ! ดงๆ ใกลเดกเพอใหเดกตกใจหมายความวา ถาเดกเปนลกของ ส(ผ หรอ แมเกาแมหลง) ใหมาเอาชวตเดกไปในวนน หากเกนวนนเดกจะกลายเปนลกของก(พอแมปจจบน)" บางกวา "สง"ในทนหมายถง การรอนและกระแทกกระดงใสกรอบประตและพนหลงจากกลาวคา "สง" แลวแตนาจะ

38

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

หมายถงการพดเพอใหเปนไปตามทตองการมากกวา เพราะม คาวา "สง" ทหมายถงทบอกวาอยากใหเดกเปนในสงทพอแมตองการ เชนสงหลานวา (พดกบหลานวา) "โตขนเปนตารวจนะ โตขน เกงๆนะ" เปนตน 22. อยกบฟา หมายถง อยกบของรกษาทเชอวาสงทคมครองคอผบนทองฟา การรกษาอาการเจบปวย คอการใหหมอลาผฟามารกษา 23. อารกษ หลกบาน หมายถง สงศกดสทธทคมครองรกษาหมบาน มกมเสาหลกหรออาจจะมศาลาหรอศาลเลกๆ สราง อยกลางหมบาน (เชนเดยวกบความเชอเรองศาลหลกเมอง) มการทาบญหรอพธกรรมตางๆ ในแตละปตามความเชอของแตละหมบาน เชน บญเบกบาน หรอบญชาระ ตามฮตสบสอง ทกวนพระ จาบานจะนาดอกไมไปบชาเสมอ 24. ฆาทรวง หมายถง พธกรรมททากบหญงทคดวา “ทรวง” (ไฝทหนาอก) แลวจะเปนเสนยดหรอไมดตอตวหญงเอง หรอลก เชน มลกยาก ลกไมกนนม เปนตน 25. ปลงคาย หมายถง นอกจากจะเตรยมคายไปสาหรบในการทาพธแลว ในกรณทตองการยกเลกพธกรรมทเคยทาเปนประจาตองมการ “ปลงคาย” คอ การนาเครองคายไปมอบใหแกผทเคยมาทาพธให เพอบอกกลาววาจะขอไมทาพธนอกแลว เชน เมอพาเดกไปฝากกบหมอธรรมใหผกแขนใหและมขอหามตางๆ มากมาย เชน หามตเดก 26. บแมนแนว หมายถง สงทไมด ไมควรทา แลวจะเกดความเสยหายหรอผดธรรมเนยม ผดจากแนวทางทยดถอปฏบตของชมชน 27. ผอกเดก หมายถง สงเดก (ดในสง) 28.หอพระธรรม หมายถง ศาลาหรอหอเลกๆ ทอยกลางบานสาหรบเปนทยดเหนยวจตใจ ตองทาพธเลยงทกปในฮตเดอนเจดเรยกบญชาระ หรอเมอคนทเขามาอยในหมบานหรอเกดใหม ผใหญในบานตองนาขนดอกไมไปแจงเรยกวาไปอยกบหอพระธรรม 29. ฮ หมายถง ร เปนคนด ไมซน ไมดอ กตญรคณ สาหรบเดกใชกบเดกทไมรอง ไมกวน และมพฒนาการเรว เรยกวา “ฮจกความเรว” แปลวา มพฒนาการทางสมองเรว ภาษา ถอยคาทเกยวของกบประเพณการเกดของไทยทกษณ 1. โตะอหมาม หมายถง ผนาศาสนาทมหนาทเปนผนาการละหมาดในทกๆเวลาของแตละวน และเปนผนาพธกรรมตางๆ เปนผตดสนคดตางๆเกยวกบเรองศาสนา เปนผทาการแตงงาน (นกะ) แบงมรดก การหยาราง การทาบญในเทศกาลตางๆ 2. โตะไบ หมายถง ผทมคณสมบตพเศษกวาคนธรรมดาในหมบาน โดยเนนการปฏบต ศาสนกจอยางเครงครดและสมาเสมอ เปนคนทมความรในเรองของศาสนา 3. สปบรษ หมายถง บคคลทอาศยอยในหมบานเดยวกนจะเปนผหญงหรอผชาย ผใหญ กตาม แตถาเปรยบเทยบกบทางราชการกคอบคคลทมชออยในทะเบยนบาน แตสาหรบสปบรษนนขอใหเปนผทอาศยอยในหมบานนนๆกไดแลวถงแมไมมชอในทะเบยนบานกตาม

39

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

4. โตะบดน หมายถง ผททาคลอดแบบแผนโบราณ โดยผานการอบรมหรอไมผานการอบรมจากหนวยงานราชการ และเปนผททาหนาทขลบอวยวะเพศของเดกผหญงทคลอดใหม (ในพธเขาสหนดหญง) หรอผหญงทนบถอศาสนาอนและจะเขามานบถอศาสนาอสลาม 5. เมาะ หมายถง ผหญงทมอายมากแลว ประมาณ 40 – 57 ป หรอผหญงทมลกแลว หรอไมมลกแตมอายมากแลว 6. ชาย หมายถง ผชายทมอายประมาณ 50 – 57 ป แตสาหรบผชายทมอาย 35 – 48 ป ใหเรยกวา “บง“ หรอ “แบ“ กได 7. โตะ หมายถง ผชายหรอผหญงทมอายมาก ประมาณ 60 ป ขนไป ถาเปนผชายเรยกวา “โตะชาย “ ถาเปนผหญงใหเรยกวา “ โตะหญง “ หรอถารจกชอกใหเรยกโตะนาหนาแลวตามดวยชอ 8. มสยด หมายถง สถานททจะประกอบพธกรรมทางศาสนา เชน การละหมาดรวมกนในแตละวน หรอการประกอบพธกรรมตางๆทสาคญทางศาสนา 9. ดออ หมายถง การขอพรในพธกรรม และในเทศกาลตางๆตอพระผเปนเจา (อลเลาะห) สวนใหญมกจะขอพรหลงจากละหมาดตาง ๆ และการทาบญตาง ๆ 10. อาซาน หมายถง การเรยกรองเชญชวนใหคนมาทาการละหมาดทมสยด สเหรา (บาลาย) เปนสญญาณบงบอกวาไดเวลาละหมาดนน ๆ แลว และใหผชายเทานนทาการอาซานและการละหมาดหนงวนกบหนงคนม 5 เวลา

การละหมาด ม 5 เวลา คอ 1. ละหมาดซฮร เวลาตอนเทยง (12.15 น.) 2. ละหมาด อสร เวลาบาย (15.40 น.) 3. ละหมาด มฆรบ เวลาคา (18.00 น.) 4. ละหมาด อฉา เวลากลางคน (20.00 น.) 5. ละหมาด ซบฮ เวลาใกลรง (05.15 น.)

11. สลาวตนบ หมายถง การกลาวสดดเพอเฉลมฉลองแดองคศาสดาทานนบมฮาหมด หรอเปนการสรรเสรญพระบารมแดทาน มกจะกลาวในพธการสาคญตางๆทางศาสนา และพเศษในเดอน รอบอลเอาวาล ถอเปนเดอนทองคศาสดาประสตตรงกบเดอนท 3 ของปฏทนอสลาม 12. นกะ หมายถง การแตงงานระหวางผชายกบผหญงทนบถอศาสนาเดยวกนหรอคนละศาสนา แตถาผชายหรอผหญงทไมไดนบถอศาสนาอสลามจะแตงงานกบคนทนบถอศาสนาอสลามจะตองทาดงน ผชายจะตองเขาสหนดและกอนทจะเขาสหนดใหกลาวคาปฏญาณกอน สาหรบผหญงใหกลาวคาปฏญาณแลวใหขลบอวยวะเพศนดเดยว (ทาสหนดหญง) 13. ซะกาต หมายถง ความงอกงามสาหรบคนทนบถอศาสนาอสลามจาเปนจะตองบรจาคซะกาต สงทตองบรจาคใหบคคล 8 จาพวก ตามทศาสนากาหนดไว สงของมอย 5 อยาง คอ

1. สงเพาะปลก

40

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

2. ทรพยสนเพอการแลกเปลยน 3. ปศสตว 4. ผลไม 5. สนคา

14. การอาซาน และกอมต การกลาวสรรเสรญพระเจาในระหวางพธกรรมละหมาด ใจความสาคญของการ “อาซาน“

“อลลอฮมหายงใหญ อลลอฮผทรงเกรยงไกร” (2 ครง) “ขาขอปฏญาณวา ไมมพระเจาทถกกราบไหวอยางแทจรง นอกจากอลลอฮ” (2 ครง) “ขาขอปฏญาณวา แทจรงทานนบมฮมหมดเปนศาสนฑต ของอลลอฮ” (2 ครง) “มาเถดพวกเรามาละหมาดกน” (2 ครง) “มาเถดพวกเรามาหาความสนต” (2 ครง) “อลลอฮมหายงใหญ อลลอฮผทรงเกรยงไกร” (1 ครง) “ไมมพระเจาอนใดนอกจากอลลอฮ” (1 ครง)

ใจความสาคญของ “กอมต” “อลลอฮมหายงใหญ อลลอฮผทรงเกรยงไกร” (2 ครง) “ขาขอปฏญาณวา ไมมพระเจาทถกกราบไหวอยางแทจรง นอกจากอลลอฮ” (2 ครง) “ขาขอปฏญาณวา แทจรงทานนบมฮมหมดเปนศาสนฑต ของอลลอฮ” (2 ครง) “มาเถดพวกเรามาละหมาดกน” (2 ครง) “มาเถดพวกเรามาหาความสนต” (2 ครง) “อลลอฮมหายงใหญ อลลอฮผทรงเกรยงไกร” (1 ครง) “ไมมพระเจาอนใดนอกจากอลลอฮ” (1 ครง) “จงลกขนยนเพอประกอบพธละหมาด” กอนจะทาพธอาซานใหเดก ผประกอบพธจะตองปฏบตตวอยางไร ผประกอบพธจะตองอาบนา

ละหมาด และจะตองใหเขาเวลาละหมาดนนๆ และจะตองใสเสอผาทสะอาดและใหปกปดระหวางสะดอกบหวเขา

ผทาพธ “อาซาน“ และ “กอมต“ จะเปนใครกไดแตสวนใหญแลวตองเปนผชายมสลม มสตสมปชญญะสมบรณ ปฏบตตนตามหลกศาสนาอสลาม แตมขอยกเวนในกรณทไมมผชาย ผหญงมสลมสามารถเปนผประกอบพธได

41

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทท 3 ประเพณการเกดของไทยภาคกลาง

อาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร พนทศกษาในบรบทชมชนไทย ภาคกลาง นาออย ภกดวงศ

ชยชนะ บตรด พธเนองในการเกดในภาคกลางในอดต เดกเมอแรกคลอดออกมาจากครรภมารดา บดาหรอผเกยวของซงอย ณ ทนน สมควรจดเวลา เชน วน เดอน ป และเวลาตกฟากของเดกนนไวใหละเอยด ครนเมอตดสายสะดอแลว ผทาคลอด จะสงเดกใหกบผทเตรยมรบอย ซงยอมเปนผทมนสยและความประพฤตเปนทถกใจของมารดา และเชอกนวาเดกนนจะมนสยและความประพฤตเหมอนผทมารบอมครงแรก ตอมากถงเวลาอาบนา เมอนาเดกลงอาบนานนมประเพณนา เงน ทอง แหวน หรอสายสรอยอยางใดอยางหนง ใสลงในอาบนาแลวจงอมเดกลงอาบนา ถอเปนเคลดกลาวคอ เมอเดกนนเตบโตไปในภายหนา จะอดมสมบรณดวยทรพยสนเงนทอง เมออาบนาแตงตวเสรจแลวจะนาเดกลงนอนบนเบาะซงวางอยบนกระดง ถาเปนชายกนยมใสกระดาษดนสอ เพราะในสมยกอนบดามารดามงหวงจะใหบตรชายของตนเปนนกปราชญราชบณฑต ถาเปนหญงกใสดายกบเขม จะไดมความสนทดจดเจนในการเยบปกถกรอย เปนแมบานการเรอนทด สาหรบรกนนใหใสหมอเอาเกลอใสเกบเอาไว ภายหลงจงคอยนาไปฝง และเมอเดกมอาย 3 วนหรอเดอนหนง ควรจะกระทาพธขวญวน การทาขวญ 3 วน ม.จ.หญงพนพศมย ดสกล อธบายวา การทาขวญ 3 วนเปนประเพณทเชอถอกนมาแตสมยกอนทเชอผ คอเชอวามนษยทเกดมานผเปนผปนรปรางลกษณะ แลวคอยดกจบวญญาณใสรปนนใหมชวตกอนสงเขาครรภมารดา จงเกดความเชอวาผเปนเจาของลกมากอน เพราะฉะนน เมอถงวนเกดจงเอาเดกใสกระดงแกวงแลวถามวา “3 วนลกผ 4 วนลกคน ลกของใครมาเอาไปเนอ” จากนนจดใหหญงแกคนหนงเอาเบย เขามารบซอไวโดยบอกวา “ฉนรบซอเปนลกฉนเอง” ผรบซอจงมชอเรยกวา “แมซอ” ไดแกคนทรบซอเดกไปจากผแลว ตอมาภายหลงจงมความเขาใจปะปนกนไปวาแมซอนกคอ ผนนเอง สาหรบประเพณการทาขวญ 3 วนน เสฐยรโกเศศ กลาววา เมอเดกคลอดไดแลว 3 วน ถอวาพนเขตอนตรายจากการเปนลกผมาเปนลกคนไดตอนหนง ฝายพอแมกดใจจดทาขวญเดก ซงไมกระทากนอยางออกนอกหนาออกตา คงทากนเฉพาะภายในวงครอบครวอยางเงยบๆ ไมไดมการบอกกลาวใหผอนทราบ การทาขวญ 3 วนนน ตามธรรมเนยมประเพณใหจดทาบายศรปากชามและมเครองบตรพลสาหรบสงเวยพระภมเจาท มปลาชอนตมยาหนงตว มะพราวออนหนงผล กลวยหนงหว ขนมตมแดงตมขาว และขนมอน ๆ ตามแตละเหนสมควร และดอกไมธปเทยน สวนเครองทใชในการทาขวญนนกมแปงหอม นามนหอม

42

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

หรอกระแจะสาหรบจณเจม ขาวสารบรรจลงในขนสาหรบปกแวนเวยนเทยน 3 เลม เมอเสรจพธทาขวญแลว เอาดายสายสญจน มาเสกผกขอมอเดกทง 2 ขาง เรยกวา “ผกขวญ” แลวใหศลใหพรกนตามประเพณ เมอตอนนอาจยายเดกออกจากกระดงมาลงในเปลผา แตบางรายกยงคงอยในกระดงตอไปกม ทาขวญเดอน พธทาขวญเดอนหรอโกนผมไฟนเรยกกนแตพอเปนชอพธเทานน แทจรงแลวหาไดทาเมอเดกมอายครบ 1 เดอนไมมกจะกระทาเมอเดกมอายครบไดเดอนกบวน คงจะเปนเพราะเพอใหแนใจวาครบเดอนบรบรณเสยกอน จงรออกวน ซงถอวาเปนเขตพนอนตรายจากโรคภยไขเจบ จงจดใหมการโกนผมไฟและทาขวญเปนพธใหญโตมหนาตาและการทไมไดทาเมอเดกมอายครบหนงเดอนนน มเหตผลอกประการหนงวา จะตองนาวน เดอน ป และเวลาตกฟากของเดกไปใหโหรผกดวงกาหนดฤกษใหอกสมควรเปนวนและเวลาใด พรอมกนนนจะมการตงชอตามทกษาใหถกตองตามเดชหรอศร กลาวคอ ถาเปนชายใหเอาเดชขนหนา ใชศรตามหลง ถาเปนหญงใหเอาศรขนหนา และใชเดชตามหลง สาหรบประเพณการโกนผมไฟนนตองทาบตรพล สงเวยพระภมเจาท เมอโกนผมแลวใหเหลอไวหยอมหนงทกลางขมอม เขาใจวาเดกนนขมอมยงบางอย สวนผมทโกนแลวบรรจลงในกระทง มใบบวหรอใบบอนรองกน อาจใสดอกไมปนลงไปดวยกได แลววางไวบนพานอกทหนง หลงจากนนนาไปลอยนาเวลานาลง หรอเอาไปทงกไดแลวแตสะดวก ผทเอาไปลอยตองพดวา “ขอใหอยเยนเปนสขเหมอนแมนาคงคา” อนง ในคมภรคฤหยสตรของอนเดย กาหนดใหเอาผมทตดหรอโกนแลวไปซอนไวในโรงววหรอในสระหรอในทใกลนา เพราะฉะนนจงอาจเขาใจไดวา การเอาผมไปลอยนานไดคตมาจากอนเดยขางตน เพราะถาจะเอาไปไวในโรงววคงจะไมสะดวกแกบานเมองของเรา พธการโกนผมไฟยอมขนอยกบฐานะของบคคล ถาจะกระทาใหเปนพธใหญกมการสวดมนตเยนกอนวนฤกษทโหรหามาใหตามดวงชะตาของเดก และในเชาวนรงขนมการเลยงพระและทาขวญเดกตามพธพราหมณ การสวดมนตเยนนนเปนพธสงฆ เมอพระสงฆเจรญพระพทธมนตในตอนเยนเสรจแลว เอาขนขนาดใหญใสนาพระพทธมนตมาจดตงไวในพธมณฑลในตอนเชาวนรงขน ใหเดกหนหนาไปทางทศทโหรไดกาหนดไว พอไดฤกษใหเชญผใหญทเปนประธานในพธ ณ ทนนหลงนามนตทบรรจในหอยสงขลงบนศรษะเดก เสรจแลวตดผมดวยกรรไกร ขณะนนพระสงฆสวดชยนโต ในกรณทมพราหมณๆจะเปาสงข ไหวบณเฑาะว โหรบชาฤกษ ปพาทยบรรเลงเพลงอวยชยใหพร เมอผเปนประธานโกนผมเสรจพอเปนพธแลว กมอบใหเดกผอนโกนผมไฟตอไป โดยนาผมทโกนแลวใสลงในกระทงใบบอนหรอใบบววางไวบนพาน แลวนากระทงนนไปลอยนาเปนอนเสรจพธ จะเหนไดวาคนเรานนกวาจะเจรญเตบโตรอดชวตมาได ตองผานการเลยงดตามประเพณนยมมาเปนอยางด และถอเปนหนาทของฝายบดามารดาทจะตองอปถมภอมชบตรของตนใหเปนพลเมองดในภายภาคหนา

43

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยของคนไทยภาคกลาง ในพนทศกษาในปจจบน

ประเพณการเกดทยงคงสบทอดและดารงอยในพนทอาเภอพนมทวน จ.กาญจนบร ประกอบไปดวย 1. พธรบขวญ การรบขวญเดกมวตถประสงคเพอใหเดกเลยงงาย ไมออนไมซน แขงแรง ไมเจบปวย อย

เยนเปนสข ไมใหผวา ตกใจ หรอรองงอแง นอกจากนยงเปนสรมงคล โดยผทประกอบพธกรรมอาจเปนญาต ผใหญของเดกซงมกเปนผหญงไดแก ยา ยาย ยายทวด หรอเปนคนเฒาคนแกในหมบานทเคยประกอบพธนมากอน รวมทงเปนหมอตาแย การรบขวญเดกเทาทพบในพนทพนมทวนมพธกรรมทแตกตางกน 3 แบบคอ การเอาเทาแตะดนหรอเหยยบดน การผกขอมอและการรอนกระดง

1.1 การเอาเทาแตะดนหรอเหยยบดน ทาเมอพาเดกเขาบานโดยเมอกลบจาก โรงพยาบาลกอนทจะเขาบาน ผประกอบพธจะอมเดกและเอาเทาเดกแตะดน และพดรบขวญ ซงการพดรบขวญจะกลาวในลกษณะใหเดกแขงแรง อายยนยาว ใหเลยงงาย เชน

“ขอใหแขงแรง อายยนยาว ความเจบความไขอยาไดม” “ใหอยเยนเปนสข อยาเจบอยาไข ใหเลยงงาย” “ขวญโวย ใหเลยงงายเลยงดาย”

1.2 การรอนกระดง เปนการรบขวญโดยนาเดกนอนในกระดง ใสเขม สมด ปากกา ดนสอลงในกระดงดวย เพอใหเดกมสตปญญาเฉยบแหลมเหมอนเขม เรยนเกง การรอนกระดงดวย นมรายละเอยดพธกรรมยอยทแตกตางกน คอ 1.2.1 รอนกระดง 3 ครง พรอมกบพดรบขวญในแตละรอบของการรอนกระดงดงเชน รอบท 1 กลาววา “สามวนลกผ สวนลกคน” รอบท 2 กลาววา “เขาเรยกกอยาขาน เขาไมวานกไมใหไป” รอบท 3 กลาววา “อยกบพอแมจนแกเฒา ถอไมเทายอดทองกระบองยอด เพชร เปนเจาคนนายคน” 1.2.2 รอนกระดง 3 ครง แลวถามวาเดกเปนลกใคร และใหมคนทเลยงลกงายมารบเดกเปนลกเพอใหเดกเลยงงายเหมอนลกคนมารบ ตวอยางคาถามเชน

“ลกใครเอย เลยงงายเลยงดาย ลกใครมารบไป” “ลกใคร ใครมารบเอาไปเนอ” “3 วนลกผ 4 วนลกคน ลกใครรบไดกรบเอาไป”

1.2.3 รอนกระดงแลวกระแทกแรงๆ เพอใหเดกสะดง เปนการปองกนไมใหเดกขวญออนตอไปจะไดไมผวาตกใจงาย

1.3 การผกขอมอ เปนการนาดายสายสญจน / ดายชายผาถง / ดายสขาว / ดายมงคล มาผกขอมอเดกซงอาจผกขอมอทง 2 ขาง หรอเฉพาะขางใดขางหนงกได ในบางรายอาจใสเงนใหดวย ซง

44

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

จานวนแตกตางกนตงแต 9 บาท – 300 บาท และผประกอบพธกรรมพด ซงการพดรบขวญจะกลาวในลกษณะใหเดกเลยงงายอยดมสข เชน

“ขวญเอย ขวญมาอยกบเนอกบตว กลางคนใครเรยกอยาขาน ใครวานกอยาไป ใหอยกบพอ-แม อยาออน อยากวน” “ขวญโวย ขวญโวย ขวญโวย ขวญรายหน ขวญดมาอยกบตว อยาออน อยาซนนะลกนะ ใหเลยงงายๆ นะ” “เอาสายสรมงคลของแม อยเยนเปนสข อยาไดไข อยาออน อยาซน”

เมอรบขวญแลว จะนาเดกลงเปล ซงปจจบนไมมการประกอบพธกรรมการลงเปลแลว ในกลมลาวโซง จะนามดวางไวบรเวณหวนอนของเดก เพอปองกนผมาหาเดก 2. พธการโกนผมไฟ กระทาเมอเดกอายครบ 1 เดอน เนองจากหนงศรษะตงด โกนไดงาย ม

วตถประสงค เพอใหเดกอยเยนเปนสขเลยงงายไมออน ใหเดกหวเยน หวโลง โปรง ไมเปนไขบอย เนองจากเชอวาผมทตดมาตงแตอยในทองแมเปนสงไมดตองสะสางออกไป บางรายเชอวา ผมดดเลอดทาใหเดกผอม เมอโกนออกไปแลวเดกจะอวน ผประกอบพธเปนญาตผใหญ ซงมกเปนผหญงหรอคนอนๆ ทเคยโกนผมไฟเดกมาแลว โดยใชมดโกน โกนผมออก ผมทโกนแลวหอดวยใบบว ใบบอน ใบตองกลวย หรอใบมะเขอขน เกบไวในบรเวณบาน หรอตามตนไมรอบบรเวณบาน หรอเกบไวทบรเวณอกไกใตหลงคาบาน หรอประตบาน โดยมความเชอวาเดกไปไหนกจะกลบมาบาน นอกจากนจะเกบไวใตโองนา เพอใหเดกอยเยนเปนสขเหมอนนา ใหสบาย ตวไมรอน สาหรบการเกบผมไวบนตนไมรอบบานนน อาจเปนตนกลวย ตนมะพราว หรอตนไมใหญๆ อนๆ โดยผใหขอมลไมทราบเหตผล / ความเชอเบองหลง นอกจากนในบางราย จะนาไปผมทโกนแลวไปทงลงนา โดยเชอวาจะทาใหเดกอยเยนเปนสข วนทประกอบพธการโกนผมไฟ มความแตกตางหลากหลายตามความเชอของแตละครอบครวโดยมกเปนวนด เชน วนพฤหสบด เปนวนคร วนศกร ทาใหอยเยนเปนสข วนเสาร วนอาทตยเปนวนแขง จะทาใหเดกแขงแรง เปนตน วนทนยมโกนกนมาก จะเปนวนศกร นอกจากน บางรายเชอวาไมควรโกนผมในวนจนทรเพราะเปนวนออน จะทาใหเดกออนแอ ประเพณการเกดของลาวโซง

1. การรบขวญแรกเกด จะทาโดยการรอนกระดง ตงแตวนแรกหลงคลอด โดยเชอวากระดงทเดกนอนจะชวยปองกนผกระสอ กนอนตรายไดทกอยาง และกระดงเปนอปกรณในการทามาหากน จะทาใหเดกขยนทามาหากน ในกระดงจะใสสมดดนสอ เพอใหเดกมปญญาเฉยบแหลม ฉลาด การรอนกระดงจะทา 3 ครง โดยใหคนทเลยงลกดไมตาย ทางานเกง และเปนคนดๆ (ไมดาหรอพดไมด) เปนคนรอนและคนรบ เดกจะดตามคนรบ การรอนกระดงจะทา 3 รอบระหวางรอนจะพด อวยพร “ใหใหญใหโต ไมใหเจบ ใหไข ใหราเรยนดๆ ใหไดบวชเรยน ใหพอแมไดกนแรง”

45

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

เมอรอนกระดงแลว จะใหเดกนอนอยในกระดง 1-3 วน ใชผาคลมเปนกระโจมกนยง คนทมาเยยมจะผกขอมอรบขวญ เพอเปนสรมงคล ใหอายมนขวญยน คลาดแคลวจากอบตเหต ดงนนจงไมให คนทเลยงลกไมดหรอลกตายผกขอมอเดก ถาเปนคนลาวโซงจะใชดายสามส แตเดยวนจะเหมอนคนไทยแลว ใชดายดบเสนเดยว ขณะทผก จะพดวา “ใหอายมนขวญยนนะลกนะ ใหสงใหใหญ ใหทามาหากนใหพอแมไดกนแรง”

ภายหลงทเดกนอนในกระดงตามเวลาทกาหนดแลว จะนาเดกลงเปล และจะใสมดเกาๆไวใตเปล เพอกนไมใหมอะไรมาหลอกมากวน บางบานจะไมมพธหรอขนตอนของการลงเปลแลว

2. การลงบาน เมอเดกครบเดอนและจะนาเดกออกนอกบาน ผใหญจะเอา ”ขหมอ” ปายหนาผาก โดยเชอวา “ปองกนผ” “ปองกนแมสอมากวน” ใหเดกมตาหนมเจาของ เมอปายหนาผากแลว จะเอาเทาเดกแตะกน โดยเชอวาเดกจะใหญโต แขงแรง การปายหนาผากเดกจะทาทกครงเมอพาเดกออกนอกบาน จนเดกอายครบขวบป

3. การโกนผมไฟ คนลาวโซงบางหมบานยงมการโกนผมไฟ เพราะเชอวาผมไฟจะทาใหเดกจะเลยงยากตองเอาผมไฟออกกอน บางหมบานใหขอมลวาคนลาวโซงเขาไมนยมโกนผมไฟ คนททาจะเปนคนมเงน เพราะจะจดงานเลยง การโกนผมไฟจะทาเมอเดกอายครบเดอน คนทโกนผมตองเปนคนเลยงลกงาย และใชใบตองรองหอผมไฟทโกนแลว เพราะใชใบอนจะทาใหเดกคน ผมทโกนแลวจะใสไวใตโองนา เพราะเชอวาทาใหเยน เดกจะไดไมดอ รปท 8-13 ตอไปนแสดงขนตอนการรบขวญแรกเกดของชาวลาวโซง ในพนทกาญจนบร

รปท 8 อปกรณสาหรบโกนผม มดโกนแบบพบมฝก มดโกน 2 คม กรรไกร ใบบวรองเสนผม แชมพ

เดก และกะละมงใสนาเปลา

46

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 9 ใบบวทใชจะหาใบใหญพอและดสวยงาม มาเชดลางใหสะอาด

รปท 10 กอนเรมโกนจะใหปของเดกขลบผมกอน ถอฤกษเวลา 09.00 น.

47

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 11 จากนนจะใหอาของเดกทเปนชางตดผมเปนผโกนให เรมจากชะโลมผมใหเปยกแลวใส

แชมพสระผมตามลงไปใหผมออนตว

รปท 12 จากนนจะโกนตามดวยมดโกนแบบพบมฝกโดยเฉพาะดานหลงทผมยาว และมดโกนแบบนจะโกนได เกลยงเกลากวา

48

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 13 ยาของเดกจะเปนคนนาหอเสนผมไปวางไวใตโองนา กอนวางจะอธฐานกอน

4. การทาแมสอ จะทาเมอเดกอายครบ 2 เดอน การทาแมสอเพอไมใหมากวนเดก มาเอาเดกไปอย

ดวย ทาใหเดกรองกวน หงดหงด เจบออดแอดโดยหาสาเหตไมได การทาพธตองนาเสอเดกไปใหหมอพธเขาทรง (หมอพธจะอยทบานดอน จ.อทอง จ.สพรรณบร) เพอนาขวญเดก ดวามแมสอหรอเปลา จงจะทาพธ ของในพธมหลายอยาง เปนอาหารหวานคาว มขนม ขาวตมเผอก ไขไก และขาวสาร และเงนคาคร การทาพธ จะใหแมหรอคนทไปทาการตวงขาวสาร 3 ครง แลววางขาวสารทไข ถามเมดขาวอยเปนจานวนคหรอค จะเปนลกเราหรอลกแมสอ ถาเปนเลขคเปนลกเรา ถาเปนเลขคเปนลกแมสอ ถาไมใชลกเรากทายหลายครง และตองเพมเปนคาครเขาไปอก หมอพธจะวาคาถาจนใหไดเปนลกเรา พอเสรจพธ คนไปทาตองซอหมอดนมาใสแมสอ แลวเอาไปฝง

49

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทท 4 ประเพณการเกดของชาวลานนา

อาเภอเมอง จงหวดนาน พนทศกษาในบรบทชมชนลานนาและชาวไทยภเขา สธรรม นนทมงคลชย

เรองศกด ปนประทป ปรยาพร มหาเทพ

อาเภอเมองนาน สภาพพนทสวนใหญเปนภเขาและปาไม สวนพนทราบจะมอยตามรมแมนานานทงสองฝง ซงมความกวางไมมากนก ขนานยาวไปตามลาแมนา และทราบลมนมความสงจากระดบ นาทะเล 200-300 เมตร

พธเนองในการเกดในชมชนลานนาในอดต ชาวลานนา คอ ชาวไทยภาคเหนอ ใน 8 จงหวด คอ เชยงใหม เชยงราย ลาพน ลาปาง แพร นาน พะเยา และแมฮองสอน เชอวาการเกดของมนษยและสตวมาจากกระแสกรรมททาไวแตชาตปางกอน คนโบราณเชอวาเวลาตงครรภ เปนชวงเวลาทมอนตรายรอบขาง จงหาวธปองกนหลายวธทงแมและลก ตงแตตงครรภจนถงการคลอด ในการเกด เมอเดกหลดจากชองคลอด เรยก ตกฟาก ‘แมชาง’ (ผทาคลอด) และญาต ผใหญจะจาวาเกด ป เดอน วนและยามใด เพอนาไปผกดวงชะตา และตงชอให เมอแรกเกดเดกรองแลว แมชางจะเอาผาหอตวไวกนความเยน แลวกวาดคอดวยนาผง และทอง คาเปลว เพอปองกนเดกไมใหเปนซาง แลวกลายเปนโรคหดภายหลง (สวฒนา เลยมประวต, 2534) แลวตดสายสะดอ อาบนาดวยนาอน แลวเชดและพนดวยผาสะอาด วางบนเบาะแลววางบนกระดง บางบานใชสายสญจนรอบกระดงไว บางบานใชแหผนเลกๆ คลมในกระดงทเดกนอน ถาเปนเดกชายนยมเอาสมด ดนสอวางไวดวย เชอวาโตขนจะเรยนเกง ถาเปนหญงใหเอากลองดายและเขมวางไว เชอวาโตขนจะเกงการบาน การเรอน แลวแมจะยกกระดงขนรอนเบาๆ พรอมกลาววา ‘สามวนเปนลกผ สวนเปนลกคน เปนลกไผ กเอาไป เสยเนอะ’ แลวกระแทกกระดงลงใหเดกรองไหจา ทา 2 –3 ครง แลวญาตผใหญจะรองรบเองวา ‘เปนลกขาเนอ’ แมชางกจะสงเดกใหผทรองรบและรบเดกไวเรยก ‘แมฮบ’ แลวใชดายผกขอมอรบขวญ บางใชสรอยทองผกขอมอรบขวญ

50

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

การสงเกด ในเดกทเลยงยาก ขแย รองไหกลางดกบอยๆ ไมกนอะไร ชาวลานนาเชอวา พอแมเบองบนมาทวงลกคน ตองทาพธทางไสยศาสตร ‘สงเกด’ โดยหมอจะทาเครองสง ประกอบดวย สะตวง คอ กระทงรปสเหลยม จตรสทาดวยกาบกลวย ใสบหร หมาก เมยง เทยน ผาขาวผาแดง และคาขนตง 3 – 4 บาท หมอจะทาพธกลาวโดย เชญพอแมเบองบนมารบสงของไป แลวผกขอมอเดกโดยกระทงใหวางบนรานสงแคคอ ไวหนาประตบาน การตงชอ การตงชอเดกในประเพณลานนา พอจะขอให ผอาวโส ผมคณวฒ เชน เจาอาวาส โหรประจาหมบาน คร กานน ผใหญบาน เปนผตงให โดยคมภรทผรนยมเลอกใชเพอตงชอเดก คอ คมภรมหาศกษา ซงจะชวยเพมความเปนสรมงคลใหกบเดก ชอเดกชายทางลานนา มกแสดงถงการมทรพยและความสามารถ สวนชอเดกหญงมกแสดงความงาม หรอเกยวกบดอกไม เมอตงชอแลว นยมจารลงบนใบลาน หรอใบไผ ถาเปนเจานายหรอคหบด นยมจารลงบนแผนเงน หรอ แผนทอง เรยก ‘ใบชะตา’

ประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยในพนทศกษาในปจจบน ประเพณการเกดของไทยลานนาในพนทศกษา อาเภอเมองนาน ประกอบดวย ประเพณการเกดในกลมคนไทยพนเมอง ประเพณการเกดในกลมชาวเขาเผามง และประเพณการเกดในกลมชาวเขาเผาเมยน ประเพณการเกดในกลมคนไทยพนเมอง ในอดตหญงตงครรภมกนยมทจะคลอดลกทบานโดยมหมอตาแยเปนผทาคลอดให ดงนนจงทาใหเกดประเพณและพธกรรมเกยวกบการคลอดหลายอยาง แตเมอกาลเวลาผานไป การคลอดทบานเรมมใหเหน นอยลง ซงเปนผลมาจากความกาวหนาทางดานการแพทยและสาธารณสข ผลการศกษานชใหเหนวา หญงตงครรภทเปนคนไทยเมอง ทอาศยอยในเขตพนทอาเภอเมอง จงหวดนานทกคนมการคลอดบตรทโรงพยาบาล แตเมอไดพดคยถงประเพณพธกรรมเกยวกบการเกดของเดกทยงคงปฏบตกนอย พบลกษณะดงตอไปน 1. พธรอนกระดง

หลงจากทเดกคลอดทโรงพยาบาลอยางปลอดภยแลว กจะไดรบอนญาตใหกลบบานได โดยทวไปเดกจะใชเวลาในการอยโรงพยาบาลประมาณ 2-3 วน และเมอเดกกลบมาถงบาน ผใหญในบานซงอาจจะเปน ป ยา ตา ยาย กจะทาพธรอนกระดง โดยพธนจะมใหเหนบางครอบครว เทานน และโดยมากจะเปนครอบครวขยายทมผใหญคอยจดการให พธรอนกระดงจะเรมจาก การ นาเดกไปวางบนกระดง ซงภายในจะปดวยผาออมทสะอาด บางครอบครวจะนาหนงสอหรอสมดไปวางไวใตผาออม โดยมความเชอวา จะทาใหเดกเรยนหนงสอเกง จากนนจะนาเดกไปวางไวทหวบนไดบานแลวกระทบเทาขางใดขางหนง 3 ครง แลวพดวา “ถาเปนลกผใหเอาไปตอนน ถาเปนลกคนขาจะเลยงไว” เพอใหเดกสะดง โตขนจะไดไมงอแง ไมขสะดงตกใจ จากนนจงนาเดกพรอมกระดงไปวางไวใกลแม ซงในอดตจะใหเดกอยในกระดงประมาณ 7 วน 15 วน หรอ 1 เดอน แลวแตความเชอ พอแม แตปจจบนจะวางเดกไวเพยง 1 วน หรอ 2 วน เทานน การทาพธรอนกระดงตามความ

51

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

เชอของพอแม และผเลยงดเดก นอกจากจะเชอวา ทาใหเดกไมสะดงหรอขตกใจงายแลว ยงทาใหเดกเปนคนเลยงงาย มสขภาพแขงแรง สมบรณ อยในกรอบ อยในขอบเขตเหมอนกระดงทมขอบเขตชดเจน รดรชว ไมประพฤตผดหรอกระทาในสงทไมดออกนอกลนอกทาง

พธรอนกระดงน ในปจจบนปรากฏใหเหนนอยมาก และมการลดขนตอนลงจากเดม ดงทไดกลาวไปแลว และในการศกษานไดสอบถาม ถงเหตผลทไมปฏบตในพธรอนกระดงกบกลมผสงอาย และกลมแมเดกพบวา พธดงกลาวไมมความจาเปนในสถานการณปจจบนเพราะ เดกจะคลอดทโรงพยาบาล ซงมความปลอดภย และเมอเจบปวยกสามารถรกษากบแพทยได รวมถงเหตผลในเรองเกยวกบการไมมผอาวโส หรอผรเปนผทาพธให นอกจากนนแมบางคนบางคนทเปนคนรนใหม ยงบอกวาไมเคยรจกวธนมากอน ดงนนจงไมไดปฏบตในพธน 2. พธรบขวญเดก

พธรบขวญเดกเกดขนเพราะความเชอของพอแมและผเลยงดทเชอวาเมอเดกเกดมาจะมบรรพบรษพอแมหรอญาตพนองทอยบนสรวงสวรรคตามมาเกด ดงนนเมอเดกรองไหงอแงไมสบายบอย ปยาตายายหรอพอแมจะไปถามหมอดหรอหมอสะเดาะหเคราะหประจาหมบาน บางหมบานเรยกหมอผยาหมอนง โดยนาเอาเสอผาเดกเปนตวแทนเดกไปถาม ซงหมอหลายคนกจะเสยงทายโดยใชการนบเมลดขาวสารบนหมอนหรอถาดเพอดวาเปนใครมาเกดเปนเดก แตกมหมอบางคนทใชหมอนงขาวเปนอปกรณในการเสยงทาย โดยใชผาพนรอบหมอนงและใชไมเปนแกนกลางในการชบอกทศทางและเลอกวาใครเปนคนมาเกด ซงคนทมาเกดเปนเดกจะเปนเพศเดยวกนหรอตางเพศกได เมอทราบวาใครเปนผมาเกดแลว ผทไปทาพธกจะถามวาคนทมาเกดอยากไดอะไร ซงผทาพธกจะชหรอเลอกสงของทตองการ ซงสวนใหญกจะเปนเสอผาใหม แตกมบางคนทตองการสรอย แหวน กาไล เมอทราบชอผทมาเกดและความตองการแลว พอแมเดกกจะขอใหผทเกยวของกบผทมาเกดซงอาจจะเปนพอแม ลกหรอพนองกได เปนผรบขวญเดก โดยการผกขอมอให ซงโดยมากจะเปนดายสขาวเพราะเชอวาเปนสรมงคลเพราะทาจากฝายทมสขาว นอกจากนนพอแมกจะทาพธสงเสอผาใหมหรอสงของท ผมาเกดตองการโดยใหหมอสะเดาะหเคราะหเปนผทาพธ การทาพธรบขวญเดกโดยการผกขอมอน นอกจากจะมความเชอใน ’เรองพอเกดแม’ เกดแลว ยงมความเชอในเรองการทาใหเดกไมงอแง เลยงงาย แขงแรง สมบรณ ไมเจบปวยงาย ซงพธนจะกระทาเมอเดกอายประมาณ 1 เดอนขนไปและมอาการรองไห งอแง โดยไมทราบสาเหต ซงเมอกระทาพธนแลว อาการของเดกกจะหายไป ซงในอดตพธนจะกระทากนทกบานทมเดกเกด แตปจจบนมกจะไมทากนทกบานโดยเฉพาะครอบครวเดยวจะไมมการทาพธน เพราะพอแมเหนวาไมจาเปน แตสาหรบครอบครวขยายยงคงมการปฏบตกนอยทงในครอบครวทอาศยอยในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาลเมองนาน พธรบขวญเดกทยงคงดารงอยในประเพณไทยลานนาแสดงในรปท 14

52

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 14 แสดงการผกขอมอดวยดายสขาวใหกบเดก

3. พธโกนผมไฟเดก เมอเดกอายครบหนงเดอน พอแมเดกกจะหาวนทดโดยการปรกษากบผใหญในบานหรอหมอทาขวญ

ประจาหมบานเพอทาพธโกนผมเดก ซงโดยมากจะเปนวนพฤหสบดหรอวนจนทร หรอบางครงกเปนวนเกดเดก ผททาพธโกนผมเดกจะเปนปยาตายายหรอผใหญทเคยบวชเรยนมาแลว ทงนเพอใหเปนสรมงคลกบตวเดก การโกนผมไฟมชอเรยกตางกนไป บางชมชนจะเรยกวาการโกน ’ผมในทอง’ การโกน’ผมเดอน’ ซงทงหมดหมายถงผมทตดตวเดกมาตงแตอยในทองแม การโกนผมเดกผโกนจะใชมดโกนหรอกรรไกรกไดขนอยกบความถนดของผโกน เมอโกนผมเสรจกอาบนาสระผมใหเดกตามปกต สาหรบเสนผมทไดจากการโกนกจะนาไปเกบไวในสถานทซงเชอวากอใหเกดความรมเยนกบเดก ซงโดยมากจะเปนการนาเอาเสนผมไปหอใบตองและเหนบไวกบตนกลวยในบรเวณบาน แตในบางชมชนมความแตกตางกนระหวางเดกหญงเดกชาย โดยเดกชายพอแมจะนาเสนผมไปหอใบตองและเกบไวทหงพระเพราะเชอวาเดกจะไดบวชเรยนเมอโตขน แตสาหรบเดกหญงจะนาไปหอใบตองและเหนบไวทตนกลวยเพราะเชอวาจะทาใหรมเยน ประเพณการโกนผมไฟเดกเมออายครบหนงเดอน เกดจากความเชอทวาเมอปฏบตแลวจะทาใหเดกเกดความรมเยนเปนสขในชวต สขภาพแขงแรง รวมทงมความเชอวา ผมทอยในทองแมเปนผมเกาซงเปนสงไมด จาตองมการโกนทงเพอใหผมใหมขนมาแทน นอกจากนนแมบางคนทเปนคนสมยใหม ยงมความเชอวาการโกนผมไฟจะทาใหผมทขนมาจะดกดาและสวยงามดวย

ในปจจบนครอบครวเดกทอาศยอยในพนทอาเภอเมอง จงหวดนาน สวนใหญยงคงมการปฏบตพธกรรมนอย แตจะมลกษณะของการประยกตมากขน เชนมการขลบเพยงปลายผมออกเลกนอย แลวนาไป

53

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

หอใบตองเหนบไวทตนกลวย หรอใชปตตาเลยนโกนผมออกทงหมดโดยไมเกบเสนผมไว รวมทงผทาหนาทโกนผมเดกกจะเปนพอแมเดกมากขน

รปภาพตอไปนแสดงพธโกนผมไฟเดกทยงดารงอยในประเพณไทยลานนา

รปท 15 พธโกนผมไฟเดก

รปท 15.1 พธโกนผมไฟเดก 4. พธลงเปล

การนาเดกลงเปลนอนเปนพธกรรมอยางหนงทพอแมหรอผเลยงดมาจะทาในวนแรกทนาเดกลงเปลโดยพอแมจะนาเอาใบหนาด ใบหนาม หรอเคยวเกยวขาวมาผกตดใตเปลดวยความเชอวาจะสามารถกนผรายมารบกวนเดกได การทาพธลงเปลพอแมมกจะเลอกวนทดและเปนศรมงคลกบเดกซงสวนใหญเปนวนพฤหสบดหรอวนจนทร เมอเตรยมอปกรณเสรจกเรมเอาเดกลงเปลแลวไกว ขณะทไกวเปลพอแมบางคนจะพดวา “ขอใหลกนอนหลบด ไมงอแง ไมตนงาย” แตสาหรบบางครอบครวซงยงคงเครงครดในพธนโดยมผอาวโส

54

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ในบานเปนกระทาใหกจะมพธกรรมกอนทจะเอาเดกลงเปลจรง นนคอ มการนาเอาไหนงขาวเหนยวลงนอนในเปลกอนแลวพดวา “ใหหลบด นอนด หลบเหมอนหนอน นอนเหมอนดวง” เมอพดเสรจกไกวเปล 3 ครง แลวเอาไหนงขาวเหนยวออก จากนนจงเอาเดกลงนอนหลบเปลแลวไกวเปลตามปกต การทาพธลงเปลมความเชอวาจะทาใหเดกนอนไดนาน หลบสบาย ไมงอแงหรอตนตกใจงาย พธลงเปลนปจจบนยงปรากฏใหเหนอยบางโดยเฉพาะในครอบครวขยายทมผใหญคอยจดการให โดยมากจะมเพยงใบหนาดและใบหนามเทานน ทผกไวใตเปลแตบางครอบครวกจะนาสมดหรอหนงสอวางไวในเปลนอนดวยโดยมความเชอวาจะทาใหเดกเรยนหนงสอไดเกง นอกจากนน ลกษณะของเปลนอนกมการเปลยนแปลงไป โดยเปลนอนทใชจะเปนเปลโครงทาดวยโลหะตวเปลเปนผาทหาซอไดงายตามทองตลาด ซงมลกษณะเตยตดพนดงนนบางครงจงนาอปกรณวางไวในเปลรวมกบเดกดวย (รปท 16)

รปท 16 ภาพเปลนอนเดกทมใบหนาด ใบหนามผกตดอย 5. พธทกระทาเมอเดกมอาการผดปกต

พธกรรมนจะทาเฉพาะในเดกมอาการผดปกตและทาบางครอบครวเทานน โดยอาการทนบวาผดปกตทจะทาพธนคอ เมอเดกมนวมอหรอแขนขาไมตรงหรอคด มอาการตาเหลอกขนขางบน พอแมหรอผเลยงดจะทาพธแกโดยการใหหญงมายมาทาพธกวกตาลง โดยใชมอหรอใบพลชวย และพดวาใหหายเปนปกต สวนกรณทนวหรอแขนขาไมตรง หญงมายกจะดดหรอลบเบาๆ เพอใหแขนขาตรงตามปกต การทาพธนจะทาในวนพระเทานน และจะทาประมาณ 3 ครง โดยมความเชอวาจะทาใหเดกมอาการปกตหรอดขนจากเดม พธกรรมนปจจบนพบวามเพยงบางครอบครวเทานนทยงปฏบตอย

55

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดในกลมชาวเขาเผามง ปจจบนหญงตงครรภในกลมชาวเขาเผามงยงมการคลอดทบานเปนสวนใหญ ทงนเปนเพราะความเชอและการปฏบตทสบตอกนมานาน แมวาปจจบนจะมชาวเขาบางคนทคลอดบตรในโรงพยาบาลแตกมสวนนอย ซงการคลอดทบานจะมลกษณะของการเตรยมตวไวกอนคลอด โดยใหสามเตรยมฟนไว เปนไมอะไรกได เพอใชในการคลอดและอยไฟของภรรยา รวมทงไดมการเตรยมหมอตาแยหรอผมประสบการณในการทาคลอดไวซงสวนใหญจะเปนแมสาม โดยการบอกกลาวไวลวงหนา เมอถงกาหนดเวลาทจะคลอดสามกจะเชญใหผมประสบการณในการทาคลอดมาชวยทาคลอดให ชวยตมนาใหใชดายทอสขาวมดสะดอ เพราะสขาวเปนสมงคล ใชไมไผตดสายสะดอแตปจจบนจะใช ชดทาคลอดจากสถานอนามย การทาคลอดจะทาโดยใหหญงตงครรภนงบนเกาอเหยยดขา 2 ขาง และแยกขาออก ใชผารองบรเวณระหวางขาเพอรองรบลกทจะออกมา การทาคลอดจะชวยกนทาโดยไมมคาตอบแทนใดๆ สวนรกทออกมาถาเปนลกสาวจะฝงไวใตทนอนหรอตรงไหนกไดในบาน แตถาเปนลกชายจะฝงไวทเสากลางบาน ดวยความเชอวาลกชายจะเปนผสบทอดในการถอผ เวลาตกฟากทลกเกดไมไดนาไปใชทางไสยศาสตรหรอความเชอใดๆ จะเอาไปใชกบทางราชการเทานน สาหรบประเพณการเกดหลงจากทเดกคลอดเสรจเรยบรอยแลวพบลกษณะดงน 1. พธรบขวญหรอแจงผ พธกรรมนจะทาเมอเดกเกดมาไดครบ 3 วน และทาพธโดยหมอผประจาหมบาน พธนเรมทาในเวลาเชาตร ประมาณ 5 หรอ 6 โมงเชา ของวนท 3 ทเดกเกดมา พธกรรมเรมดวย หมอผจะเรยกขวญ 2 ครง ครงแรกจะนาไกทยงมชวต 2 ตวมาอมไว นาไขตม 2 ฟอง เพอเสยงทายวาขวญมาหรอยง ขาวสารใสถวยเลก 1 ถวย พรอมธปปกบนกระถางเลกๆ ขางๆ ขาวสารและไข หมอผจะกลาวคาเรยกขวญทบรเวณดานนอก หนาประตหนาบาน ซงเปนประตทใชทาพธหรอเรยกวา “ประตผ” ขณะกลาวคาเรยกขวญหมอผจะสนกระพรวนเปนจงหวะไปดวย เมอเรยกเสรจ จะทาการเสยงทายวาขวญมาหรอยงโดยใช “ไมกวะ” เปนเครองมอในการเสยงทาย (ไมกวะเปนไมททามาจากเขาควาย 2 อน) ถาไมกวะหงายหรอควาทงคแสดงวาขวญมา เมอขวญมาหมอผจะนาไกทง 2 ตวมาฆาและฆาไกเพมอก 1 ตว เอาไวเลยงผนอกบาน เมอฆาไกทง 3 ตวเสรจกจะนาไกมาตมพรอมไข เมอตมไกเสรจกจะดวาขวญมาหรอยงโดยดจากตาไก ,เทาไก ,ลนไก ถาขวญมาตาไกตองใส เทาไกตองงอไปทางเดยวกนและลนไกตองงอเขามาเมอขวญมากจะทาการเรยกขวญกจะทาการเรยกขวญครงท 2 ใหขวญกนไก 2 ตวทเอาวางไวในบาน สวนไกอกตวจะเอาวางไวนอกบานเพอเอาไวเลยงผ สวนไขตมจะนาไปใหเดกทเกดใหมถอไวแลวนามาแกะดวาขวญมาหรอยง โดยหมอผจะดจากเนอในของไขถาเปนเสนแสดงวาขวญมา เมอขวญมาแลวหมอผจะเปนผเรมผกขอมอใหเดกดวยดายสขาวทขอมอขางซายของเดก เพอใหเดกอยสบายด ไมเปนไข ไมงอแง เมอหมอผผกเสรจผอาวโสในตระกลจะทยอยกนมาผก จากนนจะนาไกและไขทงหมดมาปรงอาหารจดโตะอาหารใหบรรพบรษโดยใหหมอผเปนผเรยกบรรพบรษมากนกนกอน จากนนเชญญาตผอาวโสมารวมรบประทานอาหารซงสวนใหญจะเปนผชายทรวมรบประทานอาหารบนโตะ สวนผหญงใหทานพรอมเดกๆ หลงจากผชายทานเสรจ พธกรรมนยงคงมการปฏบตอยอยางเครงครดโดยเฉพาะมารดาทคลอดทบาน

56

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

การตงชอเดกจะทาไปพรอมกบพธรบขวญหรอแจงผซงโดยมากพอแมจะเปนคนตงชอใหซงในตอนแรกจะตงชอเลนไวสองถงสามชอและบอกกบหมอผททาพธโดยหมอผจะใชชอทตงขนเรยกเดกในขณะททาพธสขวญเดก ถาเลอกขวญหรอเสยงทายหลายครงแลว ขวญยงไมมแสดงวาขวญเดกไมชอบชอนจงตองมการเปลยนชอใหมจนกวาขวญจะมาจงผกมอรบขวญเดกพรอมระบชอทตงใหและเชอวาชอนจะเปนสรมงคลกบเดก ปจจบนพธโกนผมและการตงชอเดกยงคงมการปฏบตกนทกครอบครว แตผทาขวญหรอตงชอเดก บางครงกเปนผใหญหรอผอาวโสในชมชน ไมจาเปนตองเปนเฉพาะหมอผเทาน นอกจากนนยงพบวาการตงชอจรงใหเดกชาวเขานน เรมทจะมการตงชอทเปนภาษาไทยทเพราะมากๆ ขน โดยสวนหนงไดมาจากชอดารา หรอบคคลสาคญทปรากฏในรายการทวบอยๆ แตเมอสอบถามถาความหมายในการตงชอจรงเดกพอแมสวนใหญจะไมทราบความหมายของชอเดก 2. พธโกนผม พธโกนผมเดกในกลมชาวเขาเผามง จะแตกตางจากคนไทยพนเมองเพราะจะทาเมอเดกแรกเกดไดครบ 3 วน ภายหลงพธรบขวญเดกโดยแมเดกจะเปนผโกนให เพราะเชอวาผมทตดตวมาเปนสงไมด เมอโกนเสรจโดยมากจะทงเลย แตกมบางครอบครวทนาผมไปหอไวในดนเหนยว เพราะเชอวาจะทาใหเดกมจตใจทมนคงไมสะดง ตกใจงาย เมอเวลาฟารองหรอมเสยงดงมาก 3. พธสขวญหรอเรยกขวญ พธนจะทาในกรณทมความจาเปนตองพาเดกออกจากบานไปทาธระไกลบานไมวาจะเปนการไปทางานในไร การไปเยยมญาตหรอไปธระตางจงหวดนานๆ ทงนเพอใหผคมครองเดกไมใหผรายในปาหรอทอยขางทางมาทารายหรอรงแกเดก พธนโดยมากจะทาเมอเดกอายได 1 เดอน เปนตนไป เพราะแมเดกเรมออกจากการอยเดอน พธสขวญหรอรบขวญนกระทาโดยหมอผ โดยการนาเอานาเปลาและนาลายเดกมาผสมกนในแกว และนาเสนผมเดกใสลงไปดวย จากนนจะเอาผาขาวผาแดง มาคลมปากถวยแลวควาลงกบพนราบ นาจะไมไหลออกทนท จะอยไดประมาณหนงอาทตย แสดงวาผจะคมครองเดกจรง เดกสามารถไปไหนมาไหนกบพอแมได นอกจากนนพอแมกจะใชธปเทยนและไมกวะเปนอปกรณในการประกอบในการเสยงทายดวย ปจจบนพธนมบางครอบครวเทานนททาอยางเตมรปแบบ สวนมากจะใชวธการจดธปบอกผใหคมครองเดกเมอออกจากบานเทานน 4. พธทาขวญเมอเดกอายครบ 1 ขวบ เมอเดกอายยางเขาส 1 ป พอแมหรอผเลยงดเดกบางครอบครวโดยเฉพาะครอบครวทคอนขางมฐานะดในหมบาน กจะมการทาพธรบขวญเดกอกครง โดยพธนจะมลกษณะคลายกบพธรบขวญเดกเมอแรกคลอดได 3 วน ซงหมอผเปนผทาพธให แตจะตางกนตรงทไมตองมการโกนผมและตงชอเดกเทานน พธรบขวญเมอเดกอาย 1 ปนนอกจากจะมความเชอวาทาใหเดกอยสขสบายสขภาพแขงแรง ไมเจบไขไดปวยงาน ยงทาใหเหนวาครอบครวเดกเปนผมฐานะดในชมชน

57

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดในกลมชาวเขาเผาเมยน ชาวเขาเผาเมยน หรอเยา ปจจบนมไมมากนกในพนทอาเภอเมอง จงหวดนาน นอกจากนนยงพบวาคนเผาเมยนเรมทจะมแนวการปฏบตคลายคนไทยพนเมองมากยงขน แตอยางไรกตามหญงตงครรภบางคนกยงนยมทจะคลอดลกทบาน เพราะเชอวามความสะดวกสบายมากกวาการคลอดทโรงพยาบาล การเตรยมตวกอนคลอดจะทาโดยสามจะเปนผเตรยมฟนไวใชในการตมนาระหวางคลอดและใชในการอยไฟหลงคลอดของหญงหลงคลอด สาหรบการคลอดทบานโดยหมอตาแยหรอผอาวโสในบานชวยทาคลอดใหและใชอปกรณในชดทาคลอดทโรงพยาบาลหรอสถานอนามยจดให ชวยทาคลอดตดสายสะดอโดยใบมดโกน รกกจะฝงไวในบรเวณตวบานหรอรอบบานกได โดยพธกรรมเกยวกบการเกดภายหลงเดกคลอดแลวมดงตอไปน 1. พธทาขวญหรอแจงผ พธทาขวญหรอแจงผจะกระทาภายใน 3 วน นบตงแตแรกเกด โดยพอแมหรอผอาวโสในบานจะหาวนทดทาพธโดยเรมจากการฆาไกซงตองไมใชไกขาวเพราะเชอวาไกขาวจะทาใหนานมของแมเดกแหง การฆาไกจะฆาโดยใครกได มขอหามวาผชายหามกนไกทฆา ยกเวนผทฆาใหกนได ในขณะทประกอบอาหารหามลางเครองในเพราะเชอวาถาลางเครองในออกเวลากนแลวจะไมแขงแรง จากนนเอาไกมาตม ใสเกลอใหแมเดกและผหญงกนเพอใหแมเดกแขงแรง นอกจากนยงมขอหามอกวาผอนทไมใชคนในบานหามเขาบรเวณบาน ถายงไมมการแจงผ จนกวาจะทาพธเสรจ การแจงผกระทาเพอบอกวาบานนมคนเพมอกหนงคน ขอใหผชวยดแลคมครองดวย โดยหมอผเปนผทาพธ จากนนกจะตงชอเดกโดยตงตามลาดบทเกดและตงตามชอพอคอถาเปนลกคนแรกใชคาวา “เหมย หมวง “ ลกคนท 2 ใชคาวา “ไหน” คนท 3 เรยก “ฟาม” ฯลฯ สวนพยางคหลงใชชอพอ เชนลกคนท 1 พอชอฉงจะเรยกเหมยฉง เพราะเชอวาเดกเขาผทางพอตองใชชอพอ การทาพธทาขวญหรอแจงผนเชอวาเปนการแจงบอกผวาบานนมเดกชอนมาอยเพมอกคน ขอใหอยสขสบาย ไมเจบไขไดปวยงาย พธทาขวญหรอแจงผในกลมชาวเขาเผาเมยนปจจบนปรากฏใหเหนนอยมากจะปฏบตเฉพาะครอบครวทเครงครดและมผอาวโสอยในบานเทานนสาหรบครอบครวทมวถปฏบตคลายคนไทยพนเมองมาก จะไมปฏบตในพธนแลว 2. พธทาขวญและโกนผม พธกรรมนจะกระทาเมอเดกอายครบหนงเดอน โดยเรมตนจากการนาเอาไกดบ หามเปนไกขาวเพราะเชอวาจะทาใหนานมแมแหง ไขดบ เหลา 5 แกว นา 1 แกว พรอมกบจดธป 1 ดอก แลวทาพธทาขวญโดยหมอผจะเปนผทาพธซงจะมการกลาวขอใหเดกมสขภาพแขงแรง สมบรณไมเจบไขไดปวยงาย เมอเสรจพธทาขวญกจะโกนผมเดกดวยซงจะทาโดยพอแมเดกกไดแลวแตสะดวก การโกนผมไมมพธกรรมใดๆ เมอโกนเสรจพอแมจะเอาผมเดกไปเหนบไวใตทนอนเดกเพอใหเดกเปนคนหลบงายไมงอแง ปจจบนพธทาขวญเดอน และโกนผมนยงคงมการปฏบตกนอยในกลมชาวเขาเผาเมยนแตสาหรบครอบครวทใกลชดกบคนไทยพนเมองมากจะมการประยกตการปฏบตคลายคนไทยเมองมากขน

58

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทท 5 ประเพณการเกดของไทยอสาน

อาเภอกระนวน จงหวดขอนแกน พนทศกษาในบรบทชมชนอสาน เรองศกด ปนประทป

ระพพรรณ พนธรตน

อาเภอกระนวนเปนอาเภอหนงในจานวน 20 อาเภอ 5 กงอาเภอของจงหวดขอนแกน ยกฐานะเปนอาเภอเมอป พ.ศ. 2501 โดยแยกมาจากอาเภอนาพอง อาเภอกระนวนตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของจงหวดขอนแกน ทวาการอาเภอตงอย หมท 1 ตาบลหนองโก

ขนบธรรมเนยมประเพณ ประชากรสวนใหญอพยพมาจากทองถนอนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน จงหวดมหาสารคาม

จงหวดรอยเอด และจากอาเภอนาพอง จงหวดขอนแกน ยกเวนตาบลดนสาดซงเปนตาบลตงใหมในเขตปาสงวนแหงชาตดงมล แมสวนใหญจะอพยพมาจากจงหวดในแถบภาคอสานแตกมประชาชนจากภาคอนปะปนมาดวย ประชาชนสวนใหญจงใชภาษาทองถนเดม คอภาษาอสานในชวตประจาวน

เนองจากประชากรเกอบทงหมดมเชอสายชาวอสานทมอาชพเกษตรกรรม มชวตทผกพนกบธรรมชาตอาศยนาฝนเปนหลกในการทาการเกษตรจงมความเชอและประเพณทเกยวกบการดาเนนชวตและการประกอบอาชพ ตาม “ฮตสบสองคองสบส” ความเชอเรองโชคลาง ผ เทวดา ปศาจ ดงปรากฏผานพธกรรม ตางๆ เชน แตงแกบชาโชค พธแหนางแมว เสยงแมนางดง อยางไรกตามสวนใหญจะปฏบตตามหลกพทธศาสนา การทาบญตกบาตรและเชอเรองกฎแหงกรรม (ประสทธ จนทสาร, 2543)

ประเพณการเกดของชาวอสานในอดต ชาวอสานมความเชอวา เดกเกดมาจะด จะชวอยทพอแม คนโบราณจงใหพอแมทาความด เชน ทาบญตกบาตร สรางพระพทธรป เชอวาลกจะไดเปนคนด ความเชอของชาวอสาน พระอรยานวตร วดมหาชย จงหวดมหาสารคาม ไดกลาวถงคตความเชอของชาวอสานวา ความเชอ ซงนกปราชญเรยกวา “นสยสงคม” ไดสบทอดกนมาเปนประเพณสวนใหญมาจากความเชอทางศาสนาทสงคมยอมรบนบถอมานาน ชาวอสานจะเชอในเรองการครองเรอน การทามาหาเลยงชพในทางสมมาอาชวะ สงใดเปนโทษทาแลวจะนาความเดอดรอนมาให เวนสงนนจะทาแตสงทเปนประโยชนไดรบความผาสก เหตแหงการเกดความเชอนนมาจาก

59

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

“เพอความอยรอดของชวต จงเกดความเชอ เพอพนภยอนตราย จงเกดคตความนบถอ

เพอความเปนอยสบาย จงเกดความศรทธา” ความเชอทสาคญคอ ความเชอเรองเทวดา ผสาง นางไม เกดจากชาวอสานอพยพไปประกอบอาชพหกรางถางพงในปา ทาใหเกดความกลวและลงเลใจในความปลอดภยของชวต จงไดเกดความเชอเรองเทวดา ผสาง นางไม มการไหววอน นบถอ เจาปา เจาภม เชอวาเทวดามอยทวไป ดงในทางพทธศาสนาเมอนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนตจะตองทาพธชมชนมเทวดาเสยกอน ในเจดตานานและสบสงตานานไดกลาวถงมวลหมเทวดาวาเปนเพอน เกด แก เจบ ตาย วา รกขเทวดา เปนเทวดาทสงสถตอยตนไม ภมเทวดา เปนเทวดาทอยตามพนดน และอากาศเทวดาเปนเทวดาทอยบนอากาศ (พระอรยานวตร เขมจารเถระ, 2528 : 1-2) ความเชอและพธกรรมสาหรบเดกอสาน เมอเดกคลอดออกมาแลวควกเมอกออกจากปากเดก หากยงไมรองกจะตกนเดกใหแรงถายงไมรองอกกจะเอาเหลกแดงนาบทรกใหความรอนไปถงตวเดกจนรองจา การตดรกจะใชดายดบมดเปนสองเปลาะแลวใชผวไมรวกตด รกทตดออกจะลางนาใหสะอาดเพอปองกนโรคพพองทจะเกดกบเดก การฝงรกจะฝงไวใตบนไดและสมไฟไวสามวนสามคนจนแหง เชอวาจะทาใหเดกโตแลวไปทางานไกลๆ ไมลมบานสวนการสมไฟนนเชอวาปองกนผพรายจะมาทาอนตรายแกเดกและเพอใหสะดอเดกแหงเรว

จากนนหมอตาแยจะอาบนาอนใหเดกโดยคนอาบจะนงเหยยดขาวางเดกบนขาใหหนหวไปทางปลายเทาเพอใหลางหวเดกไดสะดวก ถามไขมนมากใหใชนามะพรามลางออก การอาบนาตองดดแขนดดขาเดกใหตรงดวย เมออาบนาเสรจจะหอตวเดกดวยผาแลววางบนกระดงทปผาขาวเพอทาพธรอนกระดง ถาเปนเดกชายจะวาง สมด ดนสอ บนกระดงเพอใหเดกขยนราเรยน ถาเปนหญงจะวางเขมเพอใหรเยบปกถกรอย หมอตาแยจะนากระดงไปทประตเรอนและบอกกบผพรายวา “กหก กหก กกก กกก แมนลกสเอาสามอน กลายมอน มอหนาลกก” (ถาเปนลกของผพรายใหเอาไปตงแตวนน ถาผานวนนแลวไมเอาไปจะเปนลกของคน) วา 3 หน แลวถามวา “แมนลกไผ มารบไปเดอ” (เปนลกของใคร มารบเอาไป) คนทนงอยใกลซงเปนคนด เลยงลกงายจะตอบวาเปนลกตนแลวนบไปวางขางแมจากนนจะเสกสายสญจนไปผกแขนทงแมและลก เชอวาการรอนกระดงจะทาใหเดกรองไหเดกจะไดคนไมสะดงตกใจตอไป (สงวาล ดาหวน, 2529 : 54-56) ในกรณทมการอาบนาใหเดกในอาง เมอนาเดกลงอางตองนาเงนหรอทอง แหวนหรอสายสรอยเหลานอยางใดอยางหนงแลวแตสะดวกลงในอางอาบนา เปนเคลดทดวาเมอเดกเตบโตไปในภายหนาจะบรบรณไปดวยทรพยสนเงนทอง เมอวางลงกระดง ถาเปนชายใหใสกระดาษ ดนสอ เพอใหเปนนกปราชญ ถาเปนหญงใหใสดายและเขมใหสนทกการเยบปกถกรอย (พระมหาราชคร 2506 : 17) มณฑรา เขยวยง ไดศกษาพธกรรมการอยไฟของชาวอสาน พบวาแมจะมพธอยไฟของแมทกคน แตพธกรรมสาหรบเดกไมคอยมอะไรมากบางรายมเพยงการผกขอมอและผกสาสญจนทคอไมใหเดกรองไหเทานน สาหรบพธทพบบอยกมการปฏบตเครงครดนอยกวาสมยกอน เมอคลอดแลวจะทาพธ “ผอกเดก”

60

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

หรอ “สงเดก” โดยนาเดกวางบนกระดง วางมด สมด ดนสอ เพอเปนเคลดวาตอไปเดกจะไดราเรยนสง ทามาหาเลยงตวได จากนนมคากลาว

“นกเคาฮอง สมาวากฯ คนลกสมาเอาสามอน กายมอน มนหนาลกกจะ” หรอ “ถาเปนลกผ บแมนลกเฮา กเอาไปมอน ถาแมนลกเฮาแลวเอาไปบได”

คนเฒาคนแกจะพยายามทาใหเดกรองไห เชอวาเพอไมใหแมเกาแมหลงมารบกวน เพราะไดยนเสยงเดกแลวจะจาไมได สาหรบสงของทใสบนกระดงสมยกอนใสมดพราเพอใหถางปาทากนและสรางทอยอาศยและเปนอาวธ สวนสมด ดนสอ ปากกา หรอบางคนทมญาตเปนตารวจทหารกจะนาปนมาวางซงนาจะเปลยนตามคานยมของสงคมภายหลงทตองการใหเดกไดราเรยนเปนเจาคนนายคน บางบานไมนยมทาเพยงแตผกขอมอใหเดกเทานน

สวนการเลยงลกการอาบนาจะอาบนาอน เมออาบเสรจจะวางเดกทเบาะจะบบนวด ตามแขน ขา เพอดดใหตรงสวย สาหรบสะดอเดกยงมความเชออยวาตองเกบหอผาแขวนไวทเปล บดใสอาหารใหพนองกนจะไดรกกน บางกวาเอาไวแชกนเวลาไมสบาย การพาเดกออกนอกบานครงแรกนยมออกในวนองคารเพราะเปนวนแขง เดกจะเกง ไมเกรงกลวอะไร ตองใหคนเฒาคนแกอมเดกลงไปเดกจะไดอายยน บางคนจะทงมดลงกอนเปนเคลดไมใหมอนตรายมาใกลเดก การยมของเดกถอวาเปนสงไมด แสดงวาเดกเหนแมเกาแมหลง แมเกาแมหลงจะมารบไปอยดวย ตองบวนนาลายใส หรอเอาขมนหมอ(ดนหมอ)ทาหนาผาก หรอทาใหเดกรองไห ปจจบนความเชอเหลานยงมหลงเหลออย (มณฑรา เขยวยง, 2537) การรอนกระดง เมออาบนาทารกเสรจเอาผาหมแลว ใหนอนบนดานหลงกระดง ถาเปนเดกชาย ใหใสกระดาษ ดนสอ ลงไป เพอจะใหไดเปนปราชญ ถาเปนเดกหญง จะใสดายและเขมเพอเปนแมศรเรอน หมอตาแยจะยกกระดงขนรอนเบาๆ แลวกระแทกพน 3 ครง เบาๆ เดกจะตกใจรอง หมอตาแยจะพดวา ‘สามวนลกผ สวนลกคน ลกของใคร รบไปเดอ’ บางแหงรอง ‘ก ฮกกฮก กกกก แมนลกสเอาลามอน ภายมอนมอหนาลกก’ แลวญาตผใหญ หรอหญงทเลยงลกงาย และเปนคนด จะรองตอบวา ‘ลกขานอยเอง’ แลวหมอตาแยจะสงกระดงให เมอรบเดกแลวจะใหเปนหมอตาแยพอเปนพธ แกเคลดวาซอ (จไรรตน อกษรศร), 2534) พธทาขวญวน โบราณเชอวาทารกเมอคลอดได 3 วน ยงเปนลกผพนมาถงวนท 4 จงเปนลกคน เมอทารกอยรอดโดยไมมอนตรายมาพน 3 วน พอแมญาตผใหญจงยนดจดพธรบขวญให โดยพธรบขวญวนเปนพธเลกๆ ททากนในหมญาต การทาขวญวน จะจดบายศรปากชาม 1 ท จดเครองกระยาบวช 1 ท เตรยมแปงกระแจะ นามนหอม ขนใสนาอน เมอไดฤกษ พอแมญาตพจะนงเปนวงลอมเดกไว ป ยา ตา ยาย หรอผอาวโส จดธปเทยน บชาพระรตนตรย พรอมกลาวคาอญเชญเทวดา ขอใหเกดสรมงคลกบทารก แลวเอาสายสญจนลบแขน ใชมอปดรงควาน ทกขโศก โรคภยไมใหกลากลาย แลวหยบเอาสายสญจนเสนใหม ผกขอมอ ทงสองขางของทารก ขางละเสน เตมกระแจะทหนาผาก ใชชอนตกนาอนในขนใหทารกดม 5 ชอน เมอเสรจพธเอาบายศรปากชามและ

61

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

เครองกระยาบวช ไปเซนไหวผไวกลางแจง สวนแปงกระแจะและนามนหอม วางไวขางแบะทารกจนครบ 3 วน แลวนาไปลอยนา พธทาขวญเดอน พธโกนผมไฟ และพธลงอ พธทาขวญเดอนทาเมอทารกอาย ครบ 1 เดอน ซงมกทาพรอมโกนผมไฟ การทาขวญเดอนจะเปนพธการมากกวาทาขวญวน เรมโดยนาวน เดอน ปเกด ของเดกไปใหโหรหาฤกษ พอไดฤกษจะนมนตพระมาเจรญพระพทธมนต เยนจะมเครองพธพราหมณและโหรบชาฤกษ เครองบชามหวหม 1 หว เครองกระยาบวช 1 สารบ เปด 1 ตว ไก 1 ตว บายศรปากชาม 1 ท ในสวนพธพราหมณ จะตองมขนใสนาพระพทธมนต และเทพมนตซงพราหมณทาใสใบมะตม โดยใชนาสงขหลงลงในขนนามนต และอานพระเวทยตามไสยศาสตรแลวเมอไดฤกษ เชญผอาวโส หลงนาสงขทศรษะเดก พระสงฆสวดชยนโต ดนตร ปพาทยจะบรรเลงเพลงอวยชยใหพรแกเดก การโกนผมไฟ จะเชญผอาวโส 2หรอ 3 ทานมาตดผม แลวใหชางตดผม โกนผมตอจนเสรจ ผมทโกนจะใสใบบว มหอย ป ตามแตจะจดหา แลวเอาไปลอยนา พราหมณจะรบเอาเดก ไปอาบนามนต ในนามนตใสสรอย แหวน ลงไปดวย เสรจแลวนาเดกไปแตงตว พธลงเปล พราหมณหรอผร จะจดเปลและเบาะ โดยใสถงถว ขาวตอก ขาวเปลอก ถวเขยว งา เมลดฝาย ใสถงแพรหรอหอผสตามสะดวก หนบดยา นาฟกเขยวมาลางใหสะอาดและปะแปงใหขาว ถาเปนชายใหใสสมด ดนสอ เดกหญงใสดาย เขม เมอเรยบรอย พราหมณกทาพธบายศรปากชาม ใสในขนขาวสาร พอแมญาตพนองกจะนาเดกนงในมณฑลพธ พราหมณจดเทยนเวยนใหพอแมและญาตเวยนจนครบ 3 รอบ พราหมณอานพระเวทย แลวเอาสายสญจนกวาดปดเคราะห โรคภยเสนยดจญไร ใหพนไป แลวเอาสายสญจนทกวาดเอาไป ใชสายสญจนทปลกเสกดวยเวทมนตผกขอมอทาขวญใหมสรมงคล ใหสงรายกลายเปนด จากนนเอากระแจะจมเจมเปนอณาโลม อวยพรใหทารกอยเยนเปนสข ตอจากนนพอแมญาตผกผขอมอทาขวญเดกครบแลว พราหมณเอาสงขหลงนามนตลงในเปล แลวเอาใบมะตม เอากระแจะเจมทหวนอนของเปลแลวเอาถงถวตางๆ ทเตรยมไวอานพระเวทแลววางไวขางเปลทงสองขาง เอาหนบดยาวางไวขางหนงและฟกเขยวไวขางหนง แลวเอาแมวทแตงตวไวใสนอนในเปล โดยมความเชอวาทารกจะเตบโตมางามเหมอนตนถว เนอเยนเลยงงายเหมอนฟก หนกแนนเหมอนหน ใหรอยเหมอนแมว ระหวางในพธมการตงชอเดก เขยนชอใหพราหมณเจมชอ-แลวนาทารกลงเปล เรยกชอเดก แลวไกว 3 ครง แลวอวยพรใหแกชอเดก เหกลอมใหศลใหพร พอแมญาตมตรนาสงของเงนทองมาทาขวญเดก

62

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการสบทอดและดารงอยในพนทศกษาปจจบน

กลมศกษาในพนทอาเภอกระนวนเกอบทงหมดไดรบการดแลครรภกอนคลอดในสถานพยาบาลแผนใหมและคลอดในโรงพยาบาล และไดรบคาแนะนาในเรองการดแลเดกหลงคลอด แตอยางไรกตามยงพบวาความเชอและคานยมตางๆ ของชมชนเกยวกบการดแลเดกนนยงคงมอทธพลอยมาก ดงปรากฏผานพธกรรมและกจกรรมตางๆ ทพอแมและคนในครอบครวและชมชนปฏบตตอเดกในเรองตางๆ ดวยจดประสงคเพอใหเดกอยดมสข แขงแรง และเตบโตเปนทตองการของครอบครว

พธกรรมสาหรบเดกแรกเกดในพนทแบงไดเปน 2 ลกษณะ คอ พธกรรมทปฏบตสาหรบเดกแรกเกดทกคน และพธกรรมทปฏบตสาหรบเดกทมอาการผดปกต เชน เจบปวย รองไห พธกรรมทนยมทาสาหรบเดกแรกเกดทกคน คอ พธรบขวญ พธคอบเขาของรกษา การสงดง สาหรบพธกรรมททาเฉพาะเดกทเจบปวยซงมกแฝงความเชอเกยวกบแมเกาแมหลง หรอผทเปนตนเหตของความเจบปวยและอาการผดปกตตางๆ ของเดก เชน เจบปวย รองไห เปนกาเลด เปนตน พธกรรมทนยมปฏบตสาหรบเดกแรกเกดทกคน พธรบขวญ

พธรบขวญเดกแรกเกดทพบในกลมตวอยางทงหมดเปนไปดวยความเรยบงาย มไดมพธกรรมหรออปกรณประกอบพธทซบซอนยงยากเหมอนสมยกอน พธรบขวญจะทาเมอแมและเดกออกจากโรงพยาบาลกลบมาถงบานในวนแรก ญาตๆ และครอบครวของแมและเดกจะเตรยมสายสญจนเอาไวให ญาตผใหญบางคนอาจจะมสายสญจนทผานการเสกเปามาเอง โดยเฉพาะสายสญจนในงานพธตางๆ เชน การทาบญฝงลกนมต บญผะเหวส เปนตน ถอวาเปนมงคลอยางยง

“พอมาถงบานพนอง(ญาตๆ)กจะมาผกแขนใหแมกบลก ผกแขนแลวยาเกลยง(ยาทวด) เพนกะสงดงให” “มาถงบานกมพนอง(ญาตๆ) มาผกแขนรบลก ใหเงนคนละ 100 บาท 50 บาท บางคนกใหของ

เปนกะละมง แปงเดกนอย”

ญาตๆ สวนใหญทมาเปนการแสดงความยนดทมลกหลาน และหลานเกดมาอยรอดปลอดภย จงมการอวยพรและใหของขวญ ของเยยมแกเดก คาอวยพรสวนใหญจะเนนใหเดกแขงแรงไมเจบไข เชน

“ใหอยดมแฮง” “ใหอยบานอยเฮอน อยาฮองอยาไห” “ใหขวญอยกบเนอกบคงเดอ” “อยาฮอง อยาไห ใหเลยงงายๆ” “มาฮอดบวก ฮวดวงแลว อยาฮอง อยาไห” (บอกลกวามาถงบานแลว อยารองไห)

63

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

จากนนกอาจทาพธรอนกระดงเดกดวย กลมตวอยางเกอบทงหมดจะซออาหารเปนพเศษกวาวนอนๆ เชนเนอวว เหลา เบยร นาอดลม มากนเลยงกนเพอเปนการฉลองแสดงความยนด เรยกวา “งนกรรม” หมายถงเลยงฉลองการมลกหลานขณะทแมลกออนอยไฟไปดวย กลมตวอยางสวนหนงบอกวาจดงานเลยงหมดไปหลายพนเพราะรบปากกบชาวบานเอาไววาถาไดลกตามทตองการจะเลยงใหญโต บางรายบอกวาถาไดลกสาว(หลงจากทไดลกชายแลว) บางรายสญญากบเพอนบานไววาถาไดลกชายกจะเลยง

“พอกลบมาบานจะทาพธเลยงคนและผกแขนลก มลกยากเลยเลยง วนทกลบมาบานเปนวนบญบงไฟ เลยมคนมาบานหลาย หมดเงนไปสองพนกวาบาท ซอเหลาเบยรและซอเนอมาเลยงคน แตกเตมใจเพราะเพนมาชนมาชมแสดงความยนดกบเรา”

“มอทกลบมาบานมคนมากนเลยงหลายคน ยนดทไดลกหลาน ตามธรรมดา ไดหลานกดใจเหมอนกบถกเลข ไดหลานชายเหมอนถกเลข”

“ มาถงบานพอใหญมาผกแขนให ไมใหลกรองกวน แลวกลาบววเลยงแขก ซอเหลา ซอเบยรมาเลยงดวย เพราะเพนมาชมเชย มาชนชมกบลกเราใหมวนใหซน” การผอกดง หรอการสงดง

พธนมชอเรยกหลายอยาง เชน สงดง ฮอนกระดง สงเดก ผอกดง เชอวาเพอใหเดกรสกตวและรองไหเอาคาวเลอดออกมาใหหมด และทาใหเดกรตวกลายเปนลกของพอแมโดยสมบรณ ปจจบนนแมกลมตวอยางสวนใหญจะบอกวา “การสงดง” ไมเปนทนยมแลว พธกรรมนจะมเฉพาะบานทม “เฒาเกา” หรอผสงอายทมความเชอสมยโบราณแบบนอย และทาสาหรบเดกทคลอดทบานโดยหมอตาแยเทานน แตยงคงพบการทาพธนอย ทงในรปแบบของพธตามโบราณและรปแบบพธทปรบเปลยนไปจนไมไดเรยกวาเปนการ “สงดง” เพราะถอวาเดกไมไดคลอดทบานเหมอนกบสมยกอน

จากการศกษาพบวากลมตวอยางไมไดทาพธนทกคน แตกลมททาพธกรรมนมเกอบครงหนงของกลมตวอยางทงหมดทศกษา พธกรรมนปจจบนทาเมอพาเดกออกมาจากโรงพยาบาล ครงแรกทแมและเดกกลบมาถงบาน ขณะทญาต ๆ และ’หมอปราบไฟ’ พาแมเดกทาพธ’เขาไฟ’ หมอตาแยและญาตผใหญทมความรจะชวยกนทาพธ สงดง หรอผอกดง โดยเตรยมอปกรณตางๆ สาหรบพธดงน

1. กระดงสาหรบใหเดกนอน บางรายบอกเหตผลทไมไดทาพธนเพราะไมมกระดง 2. ขนหา คอ ดอกไม 5 ค เทยน 5 ค 3. เขมเยบผา สาหรบเดกหญงเพอใหเปนแมศรเรอนรจกเยบปกถกรอยแตปจจบนใชไดทงสองเพศ

เชอวาจะทาใหเดกสมองด หวแหลมเหมอนเขม 4. มดอโต สาหรบเดกชาย เชอวาทาใหเดกรจกถากถางทามาหากน แตปจจบนบางคนไมนาไปใส

เพราะเชอวาจะทาใหเดกโตขนเปนคนเกเร มเรองชกตอยและอาจใชมดไปฟนแทงคนอนได 5. สมด/กระดานชนวน ทาใหเดกเปนคนขยนเรยน 6. ดนสอ /ปากกา ทาใหเดกเปนคนขยนเรยน

64

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

7. หรออนๆ ตามแตพอแมจะเหนสมควร เชน ดกชนนาร หนงสอเรยนเดก พอแมบางคนอาจอยากใหลกเรยนภาษาองกฤษเกง

ขนตอนในการประกอบพธ 1. จดเตรยมอปกรณทกอยางใหครบแลวนาไปวางบนกระดง (ควา) ดานหวนอนเดก 2. เมอนามาถงประตบานกอนเขาไปในบานจะนาเดกนอนในกระดง 3. ผทาพธ(หมอตาแย ผอาวโส) ยกกระดงเดกขนรอนๆ แลวกลาวคาสง ซงมคาสงวา

“จฮกกร คนแมนลกสเอาไปมอน กลายมอนมอหนา แมนลกก จะ” หมายความวา จฮกกร ถาเปนลกส (ผ) ใหเอาไปวนน เลยวนนไปถงวนรงกจะเปนลกก(พอแมปจจบน) แลวเอากระดงกระแทกประตบานและเคาะลงทพน 3 ครง หรออาจใชมดเคาะทกระดงกได ทาแบบน 3 รอบ พรอมกบกลาวคาสงไปดวย จนครบทง 3 รอบ

สาหรบของทนามาในพธมการปรบเปลยนไปตามยคสมย เชน เขมเพอใหเดกหญงรจกเยบปกถกรอยกกลายเปนใสในเดกทกคน เพอใหสมองดฉลาดหลกแหลมคม ดจเขม หรอ มดพรา สาหรบเดกชายใหรจกแพวถางปา ขยนทามาหากน ปจจบนกกลายเปนของไมดสาหรบบางคน เชอวาโตขนเดกจะเกเรจะเอามดไปฟนแทงกน เวลามงานบญกลายเปนนกเลงนสยไมดไป

กลมตวอยางสวนใหญไมไดสงเกตหรออยรวมในพธจนครบทกขนตอนเพราะกาลงเตรยมตวอยไฟ และสวนใหญกบอกวา “บฮวาเพนเฮดไปเฮดหยง” หมายถงไมทราบวาทาพธนเพออะไร

“ยาทาให เพนเอากระดงมาวางแลวเอาผาป นาสมด ดนสอ มดโต มาใสลงในกระดง แลวเอาลกนอนในกระดง แลวกบอกวา ขอใหเรยนเกง ใหเปนชางไม จกไม เหลาตอก แลวมคาวา “แมนลกสเอาไปมอน กายมอหนาเปนลกก” ตอนพดตองยกกระดงขนมารอน เรยกวาการสง เสรจแลวเอามดเคาะขอบกระดง 3 ครง เพอใหลกรองให แตไมรวาทาไปทาไม

นอกจากนรายละเอยดในการประกอบพธกมความเปลยนแปลงไปตามยคสมย กลมตวอยางสวนหนง 5-6 รายทาพธนงายๆ โดยเพยงนาอปกรณในพธ เชน สมด ดนสอมาวางไวขางทนอนเดกเทานน เชอวาจะทาใหเดกรกการเรยน บางรายบอกวาตงใจจะเอาเดกนอนกระดง 3 คน แตมมดขนขเกยจดแลเลยรบเอาเดกขนนอนอ แตทนาสนใจคอเรองอปกรณประกอบพธ คอ กระดง ซงไมคอยไดใชในชวตประจาวนปจจบนแลว จงพบวากลมตวอยางบางสวนแมจะทาพธครบตามรปแบบกใชเบาะแทนกระดง กลมตวอยางรายหนงบอกวาทบานไมไดทาพธนเพราะไมมกระดง

เหตผลสาหรบกลมตวอยางทไมไดประกอบพธนเนองจากบอกวา เดกเกดทโรงพยาบาลแลวไมตองทาพธอะไรมาก

“สมยนสมยใหมแลว” “ทนสมยแลว ไมตองทาอะไรมาก”

65

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

พธกรรมฝากหรอไปอยกบของรกษา

การฝากกบของรกษา มคาเรยกอนทนยมใชและมความหมายเหมอนกนคอ การ ‘ไปยน‘ ‘ไปคอบ’ หรอไป’อยกบของรกษา’ หมายถง การนาเดกไปฝากกบสงทมอานาจหรอสงศกดสทธใหชวยคมครองรกษาลกหลานทเกดใหมหรอการไหววานใหคนทสามารถสอสารกบสงศกดสทธใหชวยฝากสงศกดสทธใหคมครองดแลเดกแรกเกดไปจนตลอดชวต พธกรรมนถอวามความสาคญและเดกเกอบทกคนในกลมศกษาไดผานพธกรรมน

“ยน” นาจะหมายถงบอกกลาวใหไดยนไดรบทราบ หรอยนดดวย ในทนใชในความหมายเดยวกบฝาก สวน “คอบ” นาจะหมายถง การบอกกลาวเพอใหผทมอานาจหรอสงศกดสทธทอยเหนอเราใหคมครอง นาจะมความหมายเดยวกบคาวาครอบ หรอครอบครอง คอ คมครอง นนเอง “ของรกษา” หมายถงสงศกดสทธทคมครองคนตงแตแรกเกดจนตาย เดกทกคนทเกดมาตองอยกบของรกษา ของรกษาของแตละคนจะมขอปฏบตหรอกฎ ซงเรยกวาขอ “ขะลา” แตกตางกนไป ผทเลยงดหรอคนทอยกบของรกษานนตองทราบ เพราะหากมการกระทาทผดซงเรยกวา “ผดของรกษา” จะทาใหเกดอาการเจบปวย หรอลมตายได ของรกษานสามารถเปลยนไปตามความเหมาะสม หากเจบปวยไมสามารถรกษาได อาจเปลยนของรกษา ซงตองมการทาพธขออนญาตอยางถกตองเสยกอน

กลมตวอยางเกอบทงหมดอยกบของรกษาและจะทาพธนเมอแมและเดกกลบมาถงบาน สาหรบผทไปทาพธใหมกจะเปนแมและยายหรอยาของกลมตวอยาง เพราะแมเดกยงไมแขงแรง หรอยงอยไฟอย

“กลบมาบานแมยา(แมสาม)พาหลานไป “คอบ” เขากบหอเจาปเจาตาทรกษาหมบาน แมเตรยมขนดอกไมไปใหคนทเขาทรงทเรยกวา “จา” เปนผหญง ไดเอาไปหาหอเจาป แลวฝากฝงวา “มลกหลานเกดมาใหม เพมสมาชกขน ใหชวยรกสมรกษา ไปทางอนทางไกลกใหชวยเบง ชวยแนม”

“กลบบานได 2 วนกพาลกไปฝากกบจาบาน เรยก “เอาขนหงขนฮาน” ไปอยกบของรกษา กบพอใหญอวนเพอไมใหเดกรองไห ตองเตรยมขน 5 และคาคร 20 บาท”

ของรกษาเทาทพบในพนทอาเภอกระนวนม 3 ประเภท คอ ตาฮกหลกบาน ธรรม และหมอลา สาหรบดอนปตาซงเปนทอยของผปตาหรอผบรรพบรษทคมครองรกษาความสงบสขของหมบานมกจะอยในปานอกหมบาน ตาฮกหลกบาน

แตละหมบานจะมหลกบาน อาจเปนเสาไมหรอศาลเลกๆ อย ณ ศนยกลางหมบาน บางหมบานทถอพระพทธกจะมหอพระพทธอยทบรเวณกลางหมบานและมพระพทธรปองคเลกตงเปนประธานในนน ตอมาทกหมบานมกจะสรางศาลากลางใกลในบรเวณนน สาหรบเดกเลกนน เมอนาไปฝาก หรอ ไปคอบกบหลกบานแลวกถอวาไดรบการคมครองใหเดกอยดมสข และถอวาเปนสมาชกหนงในหมบานทตองทาตามกตกา หรอขอปฏบตทวไปของหมบาน

66

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ขนตอนการคอบมดงน 1. การพดขอเองโดยตรง พอแมหรอปยาตายาย ทพบสวนใหญมกเปนยาย จะเปนผนาขนดอกไม

หรอขนหา ไปบอกกลาวกบหลกบานวา “มสมาชกเกดมาใหมแลว 1 คน ชอ ……อยบานของนาง……(เจาของบานทอายมากทสด) และรายละเอยดอนๆ เกยวกบตวเดก ขอใหทานคมครองใหเดกอยดมสข” คนทจะมาพดเองโดยตรงมกเปนคนทมความกลาและเปนผทมบทบาทในหมบานพอสมควร

2. การไปทบานตาจา เพอใหทาพธแทนเปนวธทนยมกนมาก มกจะเตรยมดอกไม เทยน และสายสญจนไปดวย บางครงอาจมคายเปนเงน 5 –10 หรอ 20 บาท ตามสมควร เมอไปถงบานของ “จา” แลว จาอาจพาไปทาพธทหลกบาน หากไปไมตรงกบวนพระ “จา” จะนาดอกไมขนหงบชาทบานแลวใหสายสญจนทผานการเสกเปากลบมาผกแขนหลานดวย จาจงจะคอยนาดอกไมไปบอกกลาวใหในวนพระตอมา “จา” บางคนอาจจะไปพดใหในวนนนเลยกได ธรรม

ในทนหมายถงทงหลกคาสอน และหมายถงบคคลทเปนผรกษาธรรม จนเปนทนยมนบถอของชาวบาน ซงจะมวตรปฏบตแตกตางกนไป ขนอยกบสานกทเรยนมา ธรรมบางคนอาจเรยนวชา “เลยงเดกนอย” คอ สามารถ ผกแขน และเปาใหเดกอยดมสข ใหหยดรองไหได บางคนกสามารถเปากาเลด ใหเดกหายจากการตวเหลอง ตวเขยว เปนผดผน ได บางคนกสามารถปราบผแมเกาแมหลง ไมใหมารบกวนเดกได ธรรมบางคนอาจเรยนวชาปราบผ ไลคนเปนปอบ หรอ เปนบาได จงสามารถอาบนามนต ทานามนตใหคนปวยหรอหญงมครรภอาบได ซงมกจะเรยกวา “หมอธรรม” เทาทพบในอาเภอกระนวนนน มทงทเปนฆราวาสและพระ แตโดยทวไปมกเปนฆราวาสซงเปนผปฏบตดเปนทเคารพนบถอของชาวบานเปนญาตผใหญทลกหลานนบถอ จงอยากใหเปนผสอสารกบสงศกดสทธใหคมครองลกหลาน บางคนอาจมหอพระธรรมเปนของสวนตว (รปท 17)

67

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 17 หอพระธรรมสวนตวของหมอธรรม ม.1 บานหนองโน

ขนตอนในการคอบ พอแมหรอญาตผใหญนาเดก หรอ นาเฉพาะขนหา คอ ดอกไม 5 ค เทยน 5 ค และสายสญจน ไปหา

“ธรรม” พรอมกบเงนคาคายตามความเหมาะสม หรออาจยงไมเตรยมไปแตรอเอาไปเมอปงคายหรอเลกไปผกแขนเมอเดกแขงแรงดแลวกได

เมอไปถง ธรรมจะวาคาถาและเปาทสายสญจน จากนนกผกแขนใหเดกและแม บางคนอาจเปาหวดวย หลงจากนนทกวนพระตองพาเดกมาผกแขน เชอกนวา กอนวนพระ 1 วนในตอนเยนจะเดกมกจะรองไห บางกวาเพราะผมาเลนกบเดกหรอ เดกรองเตอนใหพอแมรและพาไปผกแขน กลมตวอยางเกอบทงหมดจะเชอเรองน แมจะไปผกแขนตามทเหนคนอนทากตาม เพราะเมอปลอบลกวา “รแลววาวนพระ พรงนจะพาไปผกแขนเดกกจะหยดรอง” ตามปกตตองไปผกทกศล แตกลมตวอยางสวนใหญจะไมมเวลาหรอขเกยจกจะไปในวนพระ 15 คา หรอบางคนกรอไปเฉพาะในชวงเทศกาลสาคญ เชน เขาพรรษา ออกพรรษา สงกรานต

68

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

เปนตน บางคนอาจผกจนเฒาแก หรอเลกผก แตกยงถอวาอยกบธรรม คนนนอยจนกวาจะมการ

เปลยนของรกษา (รปท 18-20)

รปท 18 คณยายพาหลานคนแรกมา “คอบ” ครงแรก ถอโอกาสใหเพอนบานไดชนชมหลานเปนครงแรกดวย

รปท 18.1 คณยายพาหลานคนแรกมา “คอบ”

69

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 19 เตรยมตวไปผกแขนในวนพระ เมอวานหนรองไหเตอนทงวนเลย “ขนหา” เปลยนมาอยในถงพลาสตก (แทนขน) ระหวางทางแวะซอเบอรดไอซคอฟฟเปน “คาย” ใหคณตา

ด.ญ.อาย 6 เดอน ม.11 ต.หนองกงใหญ

รปท 20 นองทเพงมา “คอบ” เขาของรกษากบคณตา หลงจากกลบมาโรงพยาบาล

หมอลา สาหรบเดกโดยทวไปเมอเดกเจบปวยโดยหาสาเหตไมพบและไปรกษาหลายทแลวไมหายอาการทรดลงเรอยๆ หรอระหวางรอดอาการ พอแมหรอญาตผใหญทมความเชอดานนนยมเตรยมขนหาเพอไปเจราจากบตวแทน ของรกษา ไมวาจะเปน หมอธรรม พระหรอตาจาบาน เพอใหชวยเหลอและหาสาเหตการเจบปวยให บางคนกบอกวา “ผดของรกษา” ใหไปขอออนขอยอม เมอเตรยมขนหามาใหธรรมแกไขหรอเจรจาใหไมไดผลกแสดงวา “เดกอยากไปอยกบพอแม” (กรณทพอแมอยกบฟา แตไมไดเอาลกเขาดวย) หรอ บางกบอก

70

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

วาเดกอยากไปอยกบของสง “แฮงทางสง” (แรงทางสง) ในทนหมายถง “ฟา“ หรอหมอลาผฟา เนองจากมผมา “ตอง” หรอทาอนตรายเดก

โดยทวไปจะเตรยมขนดอกไมไปหา หมอลาผฟา ทเปนเจาใหญ มชอเสยง หมอลาจะรบขนบชาแลวเอาสายสญจนมาใหผกแขนเดก เปนเสรจพธ ไมตองมา ‘ลาปว’ หรอ ลารกษา อยางไรกตาม ไมวาจะลาปว(ลารกษา) หรอไมทกครงทมพธ ‘ลงขวง’ พอแมจะตองเตรยมเครองบชาของเดกนนไปรวมดวย และมขอปฏบตหรอขะลา เชนเดยวกบผใหญทวไปดวย

กลมตวอยางสวนใหญจะอยกบ ‘ของรกษา’ อนทไมใช ‘ฟา’ กลมตวอยางทอยกบฟามเพยงสวนนอย เนองจากคนทจะ ‘อยกบฟา’ จะตองเกดจากบรรพบรษเคยเจบปวยแลวไดรบการรกษาดวยหมอลาผฟา หรอครอบครวสบทอดการราผฟามาเทานน เมอมลกหลานจงฝากใหถอปฏบตสบทอดกนมา กระทงมอาการเจบปวยจนตองไดรบการทานายวาตองแกหรอเปลยนของรกษา ขอปฏบตในการดแลเดกทนาไปฝากของรกษาใหชวยเลยง

สวนใหญของรกษาไมวาจะเปน ธรรม หมอลา หรอตาจาบานมกจะแนะนาและมขอปฏบตผเลยงด เพอใหดแลเดกใหด หลงจากพาลกไปผกแขนแลว เชน

- หามตกนเดก หรอหามตตงแตหลงลงมา - หามตหวเดก - หามยกเดกขนสง - หามอมโดยการยกทงอหรอหยอกเดกขณะเดกยงนอนในอ - หามอมลอดตนกลวย หรอ ราวตากผา - หามดหรอพดกบเดกเสยงดง - หามสาปแชงเดก(ปอย) - หามกลาวลา เมอมาผกแขนแลวจะกลบบาน - หามโยนของขามอ - หามใหเดกคนอนนอนในอ - หามใหเดกคนอนเลนหรอไกวอเลนขณะไมมเดกนอนในอ - หามพาดของเสอผาหรอของใชอนบนคานอ - หามเดนขามของใชเดก ขอหามนเปนหลกปฏบตทวไปเพอไมใหเดกตกใจและสามารถนอนหลบไดด หรอเพอความเปน

ระเบยบเรยบรอยของเดก แตเปนกศโลบายของผใหญ หรอ “ธรรม” เพอใหถอปฏบตเครงครดจงบอกวา เปนของขะลาของ “ของรกษา” หากไมทาตาม เดกกจะรองไห ไมยอมนอน หรอ เจบปวยไมสบายได วธการแกไขตองพามาผกแขนหรอเปากบ “ธรรม” อก ซงพอแมตองเสยเวลา

กลมตวอยางบางสวนซงนอยมากประมาณ 1-2 ราย ทยงไมไปฝากหรอทาพธอะไรเลย ในกรณนมกเปนครอบครวเดยวสมยใหมทไมมญาตผใหญอยดวย หรอมกเปนลกคนทายๆ ทพอแมมประสบการณในการ

71

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

เลยงแลวจงมกไมเชอและไมถอเครงครดในเรองนมาก เพราะถอวาเมอเดกเกดกจะไดเปนสมาชกในหมบานกถอวาไดรบการคมครองไปโดยอตโนมต เนองจากเวลาทาบญเลยงบานเดกเลกทเกดใหมในปนน ๆ กจะไดรบการนบรวมเปนสมาชกในบานนนอยแลวดวยการเพมจานวนเครองเซนบชา เชน ขอดใบหญา

“ตอนนยงไมพาไปฝากกบจา เพราะลกยงไมรองกวนจะไปถาลกยาก “ลง” รองไห 2-3 ชวโมง ไมหยดจงจะไปฝาก ถาจะไปกจะไปผกกบพอใหญสม เพราะยายก “ฝาก”แมก “อย” ทนน เอาไป “ฝากใหเพนชวยเลยง”

“ไปฝากตงแตยงไมออกจากโรงพยาบาล ลกรองไหไมยอมนอน หมอบอกเพราะวาลกไมกนนม แมเอาขนดอกไมไปฝากให แลวนาฝายผกแขนมาผกใหหลานทโรงพยาบาล”

กลมตวอยางรายหนงทแตงงานและยายมาอยกบครอบครวสามทนบถอศาสนาอสลาม เมอคลอดบตรและกลบมาบาน ยายจะผกแขนรบขวญหลาน แตพอเดกไมยอมเพราะบอกวา อสลามไมทา ยายจงไดแตอวยพรไมไดผกสายสญจนใหหลาน แตกผกใหเพยงตวแมเทานน เมอยายถอวาหลานเปนอสลามพอเดกไมยอมใหทาพธแลวจงไมไดทาพธอะไรใหหลานคนน ทงทหลานคนอนๆ ยายจะทาพธหลายอยางทงสงกระดง และพาไฟฝากหมอธรรม การตดผมไฟ

การตด’ผมไฟ’หรอตด’ผมปา’ หมายถงการตดผมทตดตวเดกมาตงแตแรกเกดเปนครงแรก นยมตดในชวงทเดกอายประมาณ 1 เดอนขนไปถง 2 เดอน นยมเรยกระยะเวลาชวงนวา “เดอนเยน” ถอเปนระยะเวลาทเหมาะในการตดผมไฟ ความเชอเกยวกบการตดผมไฟมหลายอยางเหตผลและประโยชนของการตด เชอวาการตดผมปาเพอใหเดกเปลยนไป โตขนหรอหนาตาเปลยนไป นาจะเปนสญลกษณของการเรมตนในเดอนใหม บางกเชอวาจะทาใหแมเกาแมหลงจะไดจาไมไดทาใหเดกลมอดตและเรมตนการเจรญเตบโตกบครอบครวปจจบน แมทตดผมลกแลวจงมกจะบอกวาเมอตดผมแลวลกจะมายขน (ขาวขน) ลกจะโตเรว เปนตน

การตดผมนนนยมตดในตอนเชา สาหรบวนหรอฤกษทตดยงมความเชอหลากหลาย บางกวาตดวนองคารดเพราะเปนวนแขง เดกโตขนจะไดแขงแรงและเปนคนไมกลวใคร บางกวาตดวนองคารไมดเพราะเปนวนแขง บางกวาตดวนจนทรทาใหเปนคนมเสนห แตเชอถอเหมอนคนทวไปวา

“วนพธไมใหตด วนพฤหสไมใหแถ(โกน)” จงไมนยมตดในวนพธและวนพฤหสบด นอกจากนยงไมนยมตดในวนพระและวนผตาย หมายถงวนท

มคนตาย ดวยเหตผลทวา การตายคอการเดนทางไกลไปสภพใหม เมอจะเดนทางไกลกตองมการอาบนาแตงตว(ในพธศพกจะอาบนาแตงตวใหศพ) จงหามไมใหตดผมขณะทผยงไมตกปา(ยงไมไดทาพธเผาศพ) เพราะถอวาเปนการรบรอนจะตดตามเดนทางไปกบผ ผกจะพากนมารบไปอยดวยทาใหเดกมอนเปนไป ความเชอเกยวกบฤกษยามทตดผมยงคงเชอถอกนอย แตพอแมรนใหมมกไมทราบเหตผลเพยงแตถอปฏบตตามทคนในชมชนบอกมาเทานนเอง

72

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บคคลทตดผมไฟใหครงแรกนน นยมใหญาตผใหญทอาวโสสดตดใหเพราะเชอวาจะเปนสรมงคลสาหรบเดก แลวจงใหญาตคนอนๆ ตดตามกนมา ปจจบนความเชอนกเครงครดนอยลงมาก ผสงอายบางคนจะมคากลาวเปน ‘ผญา’สาหรบการโกนผมไฟใหลกหลานซงถอเปนคาอธบายความหมายและความสาคญของการตดผมไฟเปนอยางด เชน คณยายของนาง..............ทกลาวขณะตดผมไฟใหหลานวา

“เบง…(มาน) สแตงเภท(แตงตว)ให สไลของเกา เอาของใหมมา ของเกามนบดบงาม ตดแลวใหอยดมแฮง” ผมทตดแลวนยมนาไปไวในทๆ มนาชมเยน เพราะจะทาใหเดกอยดมสข แขงแรง ไมเจบปวย เชน ใสในเปลอกหอยไปไวกนตมนา คางพลของยายเพราะจะรดนาทกวน กระถางตนไม หรอ ใสใบบวลอยในหนองนา แมกระทงทงบนทางระบายนาเสยออกจากบานเรอนหรอหองนากม

“ตดผมเลอกตดวนองคาร วนองคารเปนวนแขง ลกจะชนะศตร ยายตดให ตดแลวเอาผมรวมไวกบสายสะดอ จะอาใสกรอบแขวนคอเขา มนเปนสงทเกดมาพรอมตวเขา”

“ตดตอนลกได 3 วน แมใหญมาเลมใหพอเปนพธ แลวคอยไปตดเอง แมใหญเลอกตดวนศกรเพราะเปนวนดตดแลวจะชมเยน วนทตดผมได คอ วนจนทร วนพฤหส วนศกร หามตดในวนพระ ผมทตดแลวเอาไปไวใตกนแองนา ใหมนชมเยน”

สาหรบทรงผมทตดนยมโกนใหเกลยงหรอตดเลมเพยงเลกนอยหรอทเรยกวา “หวกะโปก” เพราะถอวาเปนการตดเอาฮตเอาคอง หมายถง ตดตามธรรมเนยมทเคยเปนมาเทานนเอง เพราะเมอผมขนมาใหมจงตดทรงผมอนทตองการได

กลมตวอยางสวนใหญไมไดเนนหรอใหความสาคญกบการตดผมไฟมากนก โดยเฉพาะเมอเปนลกคนหลงๆ แลว แมจะกลาวถงเรองความเชอทเคยไดยนมา

“ผมไฟตดตงแตออกโรงพยาบาลมาถงบานเลย ผมลกยาวเกนไป คนแรกใหยายตดให แตคนนตดเองเพราะ คนอนๆ ไมอยไปปลกพรกหมด ผมตดแลวกเอาไปทง”

แมพธโกนผมไฟจะไมไดถอเปนสงทใหความสาคญมากนก แตอยางไรกตาม การจดพธสาหรบเดก เปนการแสดงความยอมรบและยนดสมาชกใหม หากญาตทาพธใหกจะถอเปนการยอมรบและใหความสาคญกบเดกทเกดใหม แตถาไมไดทากอาจจะสรางความนอยใจใหกบแมเดกได

“..ตงใจจะใหพอตดไฟผมใหลก แตพอเขามหลานหลายคน กบเมยใหมเขา พอจะมาทไรกมาไมถง มวแวะบานหลานคนอนอยจนคา รอมาหลายวนแลวรอไมไหวเลยใหยายขางบานตดให ผมทตดแลวเพนวาเอาไวในทชมเยน เลยเอาไวทางนาไหลขางบาน ลกจะไดชมเยน”

ดงเชนกลมตวอยางทแตงงานเขาไปเปนสะใภของครอบครวอสลาม ไดเลาดวยความ ภมใจวาปและยาของลก ทาพธโกนผมไฟใหหลานใหใหญโต ทงทตอนแรกนางจะตดเอง ปบอกวาไมไดตองไปทาพธทสเหรา(มสยสชวคราวของอาเภอ) นางเปนคนเตรยมอปกรณทกอยาง ทกวนศกรจะมพธกรรมโดยพอสามจะไปนดคนทาพธทสเหราไวกอน สงของทเตรยม ไดแก อาหารสาหรบเลยงคนในพธ เงน ทองผกตดกน นาผง กลวยตา สาหรบแตะปากเดก การตดผมนนป(ควรเปนพอแตวนนนพอไมอย)จะอมเดกไวใหคนทมาทาพธท

73

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สเหราทกคนตดผมใหทละเลกละนอย แมและผหญงไมสามารถเขาไปในพธไดยกเวนยา ผมทตดแลวเอาใสในลกมะพราวทเปดปากไว เมอมาถงบานจงเอาไปทง หลงจากตดผมไฟครงนแลวครงตอไปจะตดใหลกเองวนไหนกได

พธกรรมทปฏบตสาหรบเดกทไมสขสบาย เลยงยาก เจบปวย

พธกรรมเกยวกบความเชอเรองแมเกาแมหลง(แมซอ) ความเชอเกยวกบแมเกาแมหลง

ความเชอเรองแมเกาแมหลง หรอแมซอน ยงคงซมซบเชอถอกนอยโดยทวไปในอาเภอกระนวน ครอบครวทมญาตผใหญอยดวยมกจะมการทาพธหรอถอเคลดเกยวกบแมเกาแมหลง ทงจากการกระตนใหพอแมเดกทาในทานองไมเชอแตอยางลบหล หรอปยาตายายทาเองดวยความเชอในเรองนนๆ

แมเกาแมหลงตามความเชอของชาวกระนวนนนเปนสงไมดทมาในรปวญญาณผแมเมอชาตทแลวทยงผกพนไมลมเดกคนนน มกจะมาหาเดกหรอมาหยอกเลนกบเดก หรอหาทางมาเอาเดกคนนนไปอยดวย เชอวาเปนเหตใหเดกคนนนเจบปวยหรอตายเมอเดกตองผานเหตการณทเสยงอนตรายตางๆ เชน เดกไปไรไปนา หรอเดนทางไกลครงแรก เดกไมสบาย เปนตน ดงนนจงมความเชอเกยวกบแมเกาแมหลงใหไดพบเหนกนทวไป ดงน

แมเกาแมหลงมาหยอกเดกแรกเกด

ในชวง 2 เดอนแรก เดกจะยมทงทไมมคนหยอก เดกจะแสดงออกใหคนเลยงดเหนดวย ยม หรอหวเราะทงทยงไมลมตา กลมตวอยางเกอบทงหมดจะทาทาถมนาลายใสหนาเดกและพด “ตยๆ” บางคนกทงถมนาลายทงดาแมเกาแมหลงไมใหมายง เพราะอยกนคนละชาตแลว บางกลมจะปลกและพดคยกบเดก บางรายจะใชวธเปาลม แมวาจะไมไดเชอในเรองนนก มเพยงบางรายเทานนทไมไดสนใจเชอหรอทาตาม

“เดกนอยไหลยม ไหลหว เพนวาแมเกาแมหลงมาหยอก ยายจะถมนาลายใสหนาหลาน แตไมทาบอย กลวเชอโรคตดหลาน ยายวาปากยายสกปรก”

“ถาลกไหลยมพนองเพนวา(ญาต ๆ บอกวา) มแมเกาแมหลงมาหยอก ใหถมนาลายใสกเลยทา พอทาแลวลกจะหนาบด ถาไมทาลกกจะยมทงวน”

ความเชอเรองแมเกาแมหลงนมปรากฏในชมชนมานานแลว ตาชวด(ตาทวดของแม) กลมตวอยางรายหนงเลาใหฟงวา สมยกอนมเคลดวาถาเดกโตจนสามารถกนอะไรไดหลายอยางแลว จะตองใหเดกไดกนอาหารอยงหนงทเชอวาจะทาใหลมแมเกาแมหลงได อาหารนน คอ “ลกลน ตนควาย(เลบออนควายทเพงคลอด) และตบปลาปาน(ปลาทชอบอยแมนาพองลกๆ สมยนไมมแลว)”

74

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

นอกจากจะมความเชอและวธการแกไขหรอเคลดเกยวกบความเชอเรองแมเกาแมหลงแลว ยงมพธกรรมทแฝงความเชอหรอโยงเอาความเชอเกยวกบแมเกาแมหลงเขาไปเปนเหตผลในการอธบายหลายพธดงน พธแกแมเกาแมหลง

พธนจดขนสาหรบเดกบางคนทไมสบายบอย รองไหเปนเวลานานๆ โดยไมมสาเหต ญาต ผใหญมกจะพาเดกไปทาพธแกแมเกาแมหลงกบพระ หรอ หมอธรรมผมวชาแกกลา พธกรรมนถอวาเปนพธกรรมเพอรกษาโรคอยางหนงสาหรบเดกแรกเกดในอาเภอกระนวน เทาทพบครอบครวททาพธน คอ ครอบครวทมตายายหรอปยาของเดกอยดวย ขณะทเดกรกษาตวอยในโรงพยาบาลหรอกลบมาจากโรงพยาบาลและอยในระยะพกฟน คณตาคณยายหรอญาตๆ กจะพากนไปหาหมอด พระ หรอหมอธรรมทมชอเสยงเพอใหทานายวาลกหลานของตนเปนอะไร หมอดทมชอและเปนทนยมไปหาในเขต ตาบลหนองโกและตาบลบานฝาง คอ หมอดบานหนองแวงเปง พธนอาจจะเรยกวา ‘การดมดอกไม’หรอ ’การสองด’ตนเหตหรอผกระทาใหเกดอาการเจบปวย ซงอาจมหลายสาเหต เชน ชอ ตองเปลยนชอใหม ผดของรกษาตองทาพธขอขมาหรอเปลยนของรกษา หากเกดจากแมเกาแมหลงตามมารบกวนเดกกตองกลบมาทาพธแกแมเกาแมหลง หมอดจงแนะใหเปลยนชอลกและทาพธแกแมเกาแมหลง ซงตองเตรยมอปกรณตางๆเครองไหวในพธ ดงน

1. ทงกาบกลวย (กระทง)ทาจากกาบกลวยยาวประมาณ 1 ศอก ใสเครองบชาดงน 1.1 ขาวดา : ขาวเหนยวนง 1 คา ทาขมนหมอ 1.2 ขาวแดง : ขาวเหนยวนง 1 คา ทาปนเคยวหมากผสมกบขมน 1.3 ขาวขาว : ขาวเหนยวนง 1 คา

1.4 หมาก พล 1.5 เทยน 1 ค ดอกไม 1 ค 1.6 อาหารคาวหวานเทาทม 1.7 ฝายผกแขน

2. ขนธหา และคาคาย เครองบชาทงหมด ใสรวมในกระทงกาบกลวย ขนาดยาวประมาณ 1 ฟต รอยเชอกใหหวได เมอหมอ

มาถงกวางกระทงกาบกลวยไวขางๆ เบาะลก จากนนวาคาถาวาคาถาซงเรยกวาการ “สวดสงให” (สงแมเกาแมหลง) และผกแขนใหลกเปนเสรจพธ หลงจากนนทกวนพระตองพาลกไปผกแขนกบหมอทมาทาพธให แมบางคนจะเชอในพธนมาก โดยเฉพาะรายทลกคนแรกเคยทาพธนแลวอาการเจบปวยหายไปและเดกเจรญเตบโต สมบรณแขงแรงด

หมอผทาพธบางคนจะเขยนคาถาดวยอกษรธรรมไวทกลางฝามอเดกแลวเขยนใสกระดาษมดตดกบคานอดานบนและผกแขนให จากนนกรบรองวาจะไมมอะไรมาทาอนตรายเดกไดอกแลว จะทาใหเดกแขงแรงสขภาพด นอนหลบไดด ซงกจรงตามทคนทาพธบอก เพราะหลงจากนนมาหลานกไมรองอกเลย

75

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

การเปากาเลด

ความหมายของกาเลด คอ อาการไมสบายทตดตวเดกมาตงแตเกดมกเปนในเดกแรกเกดตดมาตงแตแมเกาแมหลง ซงเชอวาเปนสาเหตของการตายในเดกแรกเกดสวนใหญในสมยกอน ปจจบนยงคงเชอถออยมากกาเลด ทงหมด 4 ชนด คอ

1. กาเลดเหลอง คอ เดกมอาการตวเหลอง ตาเหลอง ผอมไมยอมโต 2. กาเลดเขยวคอเดกเกดมาแลวมอาการตวเขยวหรอรองไหจนตวเขยว หรอสนใจตายไปเลย 3. กาเลด(รอง)ไห คอเดกรองไหโดยไมมสาเหต รองนานปลอบไมได 4. กาเลดไฟ(พพอง) คอ เดกมตมพพองขนตามตว การเปากาเลด ถอเปนการรกษาอาการเจบปวย ไมสบายของเดกตามประเภทขางตน นอกจากนพอ

แมเดกบางสวนยงนยมพาเดกไปเปากนเอาไวตงแตแรกเกด เรยกวา"เปากน" ไว การเปากาเลดนนจะทาไดเฉพาะผมวชา “รกษาเดก” โดยทวไปมกเปนฆราวาส เปนผหลกผใหญในหมบานสวนมากเปนผชาย

การไปเปาตองเตรยมดอกไม 5 ค เงน กบาทกได เมอไปถงหมอเปากาเลดจะเอาดอกไมขนหงพระและผกแขนใหลก วาคาถาและเปาทตวเดก หลงจากนนพอแมอาจจะพาไปเปาทกวนพระหรอพาไปผกแขนดวยกได โดยปกตเมอเดกอาการดขน พอแมเดกตองเตรยมเครองบชาและเงนคาคายมา “ปงคาย” หมายถงการตอบแทนบญคณคนทเปาใหเดกหายจากอาการเจบปวยเสมอ

หมอธรรมบางคนทเรยนวชารกษาเดกนอยกจะสามารถเปากาเลดได เมอเดกไปผกแขนดวยทกวนพระกจะวาคาถาและเปาใหเดกดวยเสมอ เมอจะหยดไปผกแขนตองไป “ปงคาย” กอน ซงไมมกาหนดระยะเวลาทาเมอไรกได การปงคายจะตองเตรยมดอกไมและเงนตามแตจะสมควร

“ลกนอนสะดงรองไห เรยกวา กาเลดไหลไห ลกรองไหมากจนตาเหลอกเหนตาขาว เลยพาไปเปากบพอใหญเลด เตรยมคายไปดวย 50 สตางค ดอกไมกบเทยน 5 ค เพนทาพธจมมนต (ทองมนต) แลวเปาทลกแลวผกสายสญจนขาวๆ เฉยงคอให พอลกหายโตขนตองพาลกไป “ปงคาย” คอ เอาเงนใสขนดอกไมไปใหเพน “สมบญสมคณ”

“วนศลลกจะรองไหไมหยดตองไปผกแขน เพนจะทองคาถาและเปาใหลก ฝาย(สายสญจน)ทเหลอเอามาผกทหลกอ ตองไปทกวนพระจนลกโตแลวคอยไป “ปงคาย” ตอน “ปงคายตองเตรยมดอกไม เทยนและเงนตามศรทธา แตคดวาจะเอาไป 50 บาท”

“ตอน 6 เดอนลกมตมพพองลามออกมา พอ(ตาของเดก มวชารกษาเดก)มาเปาให 3 ครงกหาย พอบอกวาเปนกาเลด”

76

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

“วนพระจะพาลกไปผกแขนกบพอใหญเคน คนอนๆ ในบานกพากนไป เพราะเพนมวชาไมใหเดกรองไห เวลาเดกนอยไมสบายเปนกาเลด ตวเหลองกเปาใหได สมยนหมอเรยกวา ตวเหลองตองสองไฟจงจะหาย”

“เคยเปากาเลดตอนนนลกอยโรงพยาบาล หมอบอกวาตวเหลองมากตองพาไปโรงพยาบาลศนยขอนแกนไปถายเลอดฟอกเลอด แมเลยไปบอกพอใหญพมาเปาใหทโรงพยาบาล พอเปาแลวกผกแขนใหแลวเอาใสตอบ ยอมกนนมแมและเยยว 3-4 วนกไดออกจากโรงพยาบาล กอนนนลกมแตรองไหไมยอมเขาตอบ”

แมวากลมตวอยางสวนใหญจะไดรบความรในเรองอาการเจบปวย ทเคยไดรบการรกษาจาก โรงพยาบาลและจากหมอธรรมหรอหมอยาพนบาน แตกยงคงปฏบตตามความเชอดงเดมอย เพราะคนอนๆ ในชมชนกทา

77

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บทท 6 ประเพณการเกดของไทยทกษณ

อาเภอเทพา จงหวดสงขลา พนทศกษาชมชนไทยทกษณ ภทรา สงา

ระววรรณ ชอมพฤกษ กตตยา รกษวงศ

สภาพทวไปของอาเภอเทพา จงหวดสงขลา อาเภอเทพา จงหวดสงขลา ระยะทางหางจากจงหวด ประมาณ 73 กโลเมตร มพนท 978 ตารางกโลเมตร สภาพภมประเทศสวนใหญของอาเภอเทพาเปนทราบ ยกเวนทางทศตะวนตกเฉยงใต จะมสภาพเปนเนนเขาและทสง มแมนาทสาคญ คอแมนาเทพา ไหลมาจากอาเภอสะบายอย ลงสอาวไทยทบานพระพทธ (หม 2และหม7) ตาบลเทพา อาเภอเทพา ยาวประมาณ 30 กม. พนทสวนใหญรอยละ 68 เปนพนทสวนยางพารา และอกรอยละ 27 เปนการทานา นอกจากนนทาสวนผลไม และเปนทปาไม เดมมแหลงแรธรรมชาต 2 แหงท ตาบลเกาะสะบา และตาบลวงใหญ ซงปจจบนไดยกเลกการทาเหมองแรไปแลว

ประเพณการเกดของไทยทกษณในอดต วฒนธรรมไทยพทธ ประเพณการเกดเรมจากความเชอทวา การตงครรภเกดจากการจตของวญญาณ ซงจะบอกใหรในรปของดาวตก (ผพงใต) ชาวบานเรยก “ผแวนตรวด” หามทกหรอชเพราะจะมคนเกด ถาทกวญญาณจะไปเขาทองสนขหรอสตวอน เมอแรกเกด หมอตาแยจะอาบนาอนใหเดก ในภาชนะทอาบนาเดกทใสเงนทอง เพชร พลอย และของมคาอน เพอเปนสรมงคล เอาเคลดวาใหเดกรารวยในภายภาคหนา นาทใชอาบจะใชนาดาง ททาจากนาตาลโตนด หรอกะลามะพราวเผาไฟและแชกบนา อาบแลววางเดกไปบนทนอนแลววางบนกระดง แลวเขยาและรอนเบาๆ ทาทวาไมมใครรกทารกเพอผจะไมสนใจ การนาเดกไปใสกระดงเชอวาจะปองกนผเพราะผกลวกระดง วางกระดงบนเสอกระจด เชอวาผกระสอกลวกระสอบกระจด การเปดปากเดก เมอทารกอยบนกระดงครบ 3 วน หมอจะทาพธเปดปากหรอเบกปากโดยใชหนามหรอเขม 3 เลม จมนาตาลแวน 1 แวน หรอขนมหวานแลวนาไปแหยใหเดกดด เพราะเชอวาจะทาใหเดก พดจาไพเราะออนหวาน ระหวางนนหมอจะภาวนาคาถา “สพพ โอษฐา ตปปะ อมมา ฮมมา” หมายความวา ใหปากเปนศร มธรรมะ และระวงรกษาวาจา ครบ 3 จบเปนเสรจพธ

78

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

พธขนเปลหรอนาเดกลงเปล หลงทาพธเปดปากจะทาพธขนเปล โดยมเครองบชาเปนเครองสบสอง คอ อาหารคาว หวาน เคม ขนมโค ขนมแดง ขนมขาว ขนมปากหมอ ขาวเหนยว เหนยวกวน ปลาตม โดยเชอวาเครองบชาแทนตวเดก ใหพระยมหรอยมบาลเอาเครองบชาไปแทนตวเดกบางทจะมตกตาปน 5 รป 4 รปใหแมซอ 4 องคๆละรป และเกบไวแทนตวเดกจรง 1 รป รวงขาวเพอบชาแมโพสพ นา 1 ขน บชาแมคงคา ซงเชอวาเสมอนหมอประจาตวเดกและใหอยรมเยน แหวน เหรยญเงนเพอใหรารวย มด 1 เลม เพอใหกลาหาญเฉลยวฉลาด เทยนไข 16 เลม แสดงความรงเรอง ทราย 1 กอง ใหบชาแมธรณและแทนพนดนใหเดกเหยยบดนและไดเหนเดอนเหนตะวนแลว รม 1 คน ใชกนแดดตอนอมเดกเหยยบดนและใชเปนสายสญจนกนอบายมขความชวรายตางๆ กรรไกร เพอปองกนภยทอนตรายโรคภยไขเจบและความหายนะทงปวงมใหบงเกดกบเดก เมอจะประกอบพธ หมอจะอมเดกลงบนได แลวอมพาขนบานผานประต รายนะโม 3 จบ วาง’คาหมาก’ทพนหนาประตเพอบชา แลวถามวาพอแมตวมหรอไม หมอจะตอบเองวามแลวอมเดกกลบลงมา กลาวคาบชาแมธรณแลวใหเดกเหยยบดนและเหยยบขาวของทเตรยมไวจนครบ แลวจบใหเดกยางเทาบนกองทรายครบ 98ครง เพอเอาเคลด เกา คอ ความกาวหนา และฝากฝงแมธรณใหดแล แลวทก 3 กาวใหยกเดกยางลงในพนนา 1 ครง เพอฝากฝงแมคงคา จากนนหมออมเดก กางรมไปเดดดอกไมหนาบานนาเดกขนบาน เขาประตแลวแมหมอจะผกเปลเดก โดยเอาดายดบทใหบชา ในตอนแมคลอดมาผกไวกบเปลเพอเปนสรมงคล และบารงขวญเดก หมอเตรยมนา 3 ขน ขนท 1 เรยก “นาธรรม” ใหดบทกขของเดกวางไวทเปลตรงปลายเทา ขนท 2 เรยก “นาสปปรส” ใชดบภยและเสนยดจญไร วางไวใตเปลตรงจดทเดกนอน และขนท 3 เรยก “นาดบพษ” ใชนาดบโรคาพยาธทงปวงทจะเบยดเบยนวางไวตรงทางขวาของเดก แลวหมอจะวางเดกลงในเปล วาคาถา 3 จบ แลวรองเพลงกลอมเดก (เชน เพลงนองนอน เพลงโหยน เพลงโยนเชา) เพลงนองนอน “ฮาเออนองนอนเหอ นอนใหหลบด แมซอทงส มาชวยรกษา อาบนาและปอนขาว รกษาเจาวนสามเวลา มาชวยรกษา เดกออนนอนในเปลเหอ” ทาแมซอและทาขวญเดก หลงเดกลงเปลแลว ตงแตอาย 4 วน ถง 15 ป ถาเดกมเจบปวย รองไห นอนไมหลบ มกกระตกตกใจงาย แสดงวาขวญเดกผดปกตตองทาพธทาแมซอและทาขวญเดก การทาพธทาแมซอและทาขวญเดก เรมจากการด “พรหมบงเกด” ตารานจะวาดวยโชคชะตาของเดก ดวาขวญของเดกไปตกอยทไหน ควรจะเรยกขวญอยางไร เชน เดกชาย อาย 7 วน ขวญหนสพระไทร หนงเดอนขวญหนสหรด หนงขวบขวญหนสแมนาหรด สองขวบขวญหนเขาปา สามขวบขวญหนตกธาร เปนตน เมอตรวจชะตาแลว พบวาเดกรบเคราะหเพราะเหตใด แมซอชวนขวญไปอยทไหน หมอจะทาพธโดยเลอกวนทตรงกบวนเกดเดก เครองบชาทใชตามเคราะหและชะตาของเดก เชน ใชบชาครและแมซอ บชาพระยมบาล บชาพอ

79

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

แม เครองไถตวเดก ผาคของแม 1 ค ผาคของพอ 1 ค มดโกน กระจก หรอหมากพล เครองบชาแมซอ รปปนเดก เรมพธ พอแมอมเดกมานงขางหมอตรงเครองบชา หมอวานะโม 3 จบ วาบทชมนมเทวดา ชาวใต เรยก “บทสกเด” แลวทาพธเปดปากรปปนแทนตวเดก แลววางบนกระทงใสกองขาว บชาพระยมและแมซอ 4 รป เหลอ 1 รปแทนตวเดกจรง ขณะทาพธหมอจะทานามนต ใชใบไมมงคลซดพรมนามนตไปทว และประพรมรปปน และทหวทารกรวมทงทกคนในพธ แลวเชญแมซอ จบแลวตดเลบ ตดผม ตดชายผาของเดกใสลงในกองขาวในกระทง บชาแมซอ 4 องค เสยงแลวนากระทงไปวางใน 4 ทศ การทาขวญเดก ทาพธแมซอแลวจะทาขวญเดกตอ เครองบชา คอ ถวยขาวขวญ 1ถวย วางบนบายศร ซงบรรจ ขาวเจา ขาวเหนยว ขนมขาว ขนมแดง กลวย ออย ถวและงา ไขตม 1 ฟอง มกปกเทยนบนไขตม เรยกวา “เทยนขวญ” หรอ “เทยนอาย” หมากพล กอนขาว เหรยญเงน เรมพธใชสายสญจนลอมเดกพอแม เปนมณฑลพธ ใหหมดจบมอเดกจดเทยน หรอหมอทาแทนแลวหมอวาคาถาเชญขวญ 3 จบ แตละจบเวยนเทยนขวญ จนครบ 3 รอบดบเทยน เอาใบพล 3 ใบ เงน 3 บาท ทาเปนกรวยครอบเทยนขวญไว แลวโรยเสยงทาย ประเพณการเกด ในศาสนาอสลาม ภาคใตในอดต แนวคดเกยวกบเดกในศาสนาอสลาม มสลมผศรทธา ถอวาลกเปนของขวญเปนความโปรดปรานจากอลลอฮ. ไมวาลกจะเปนชายหรอหญง ความรกทมสลมมตอลก บคคล หรอทรพยสน หรอสงอนตองเปนไปตามครรลองทอลลอฮ. ทรงกาหนดไว ทกสงสามารถปฏบตไดตราบทไมขดแยงกบหลกคาสอนของอสลาม นนคอการปฏบตตอลกตองไมฝาฝนบทบญญต หากความรกลกนาสการตอตานพระเจาและศาสนาทตของพระองค ความรกนนถอเปนโมฆะ ลกทไดรบสทธอยางเตมเปยมในอสลาม คอลกทเปนคนด ยดมนในหลกคาสอนของศาสนา ตามแนวคดของอสลาม ลก คอเครองประดบชวต ในโลกน ลกมสวนใหชวตของบดา มารดา สมบรณขน ดวยความรสก ความสานกรบผดชอบ การรจกสทธผอนการทางานและตอสดนรนเพอความสขและอนาคตของลกๆ ทาใหบดามารดารจกคาวา สงคม จากการมครอบครว เดกทาใหโลกและชวตมความนารก สดชน และสวยงามเหมอนดอกไม ธรรมชาต และเครองประดบอนสวยงามอนๆ เดก ๆ ทาใหมนษยและโลก ไดสมผสกบธรรมชาตอนบรสทธชวตไรเดยงสาและบรสทธ ชวตทมองโลกในแงดอยเสมอ ชวตทความจรงใจกบทกคนและทกสง ชวตทมความซอตรง ซอสตย ชวตของการใฝหาและเรยนรชวตทมการเจรญเตบโตและพฒนาการอยเสมอ เครองประดบ หมายถง เปลอกนอกทไมใชเนอแทและแกนของชวต ไมใชสงจรงถาวร ตองสญเสยหรอสญสลายไปในทสด แกนสารของชวต นนมจตหรอหวใจเปนตวกาหนด แปลออกมาเปนคณธรรม และความด ซงอสลาม หมายถง จตทผกพนอยกบอลลอฮ. คอ ม ‘อมาน’ หรอ ‘ตกวา’ และปฏบตตามพระบญชา

80

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ของพระองค โดยทาหนาทตอพระองค หนาทตอตนเอง หนาทตอครอบครว และหนาทตอสงคม นนคอ การมลกโดยไมเขาไปจดการดแล เอาใจใสเลยงด และไดรบการอบรมบมนสยนนไมมความหมายตอชวต และกอใหเกด ‘ปญหา’ มากมาย โดยปญหาไมไดเกดจากเดกแมแตนอย แตเกดจากผใหญเพกเฉยละเลยตอเดก ในศาสนาอสลาม เดก เปนความรบผดชอบของบดา มารดา และสงคม ทจะตองดใหพนจากความเลวราย ทกขยาก เจบปวด และปญหายงยาก ความแรนแคน บดา มารดา ครอบครว และสงคมตองเตรยมการทดใหเดกมากทสด เทาทจะทาได นนคอตองเลยงดใหด และใหการอบรมทด ซงเปนสงสาคญในการปกปองเดกจากความเลวรายตางๆ ไดทงในโลกนและปรโลก เดกคอ ทายาทผสบทอดของครอบครว และสงคมในการสบทอดความคด ความเชอ ศาสนา ขนบธรรมเนยมประเพณและการสบทอดมรดก ความมคณธรรมและผนาทดในวงศาคณาญาตของบดามารดา การมลกและเลยงดอบรมใหดจะชวยธารงครอบครวทด สงคมทดและธารงเผาพนธ และอสลามไวใหยงยนและแผขยาย เดกเปนผสบทอดศาสนาและสงคม แนวโนมของเดกและแนวโนมของเดกๆ ขนอยกบการ อบรมเลยงดของบดามารดาและผใหญในสงคม การเอาใจใสเลยงดและอบรมจงเปนภาระกจของบดามารดาและผใหญทกคนในสงคมอสลาม เพอสรางแนวโนมทดใหกบสงคมในอนาคต ‘เดกคอผลไมแหงดวงใจ’ นนคอ ลกคอสดยอดแหงความหวง ความรก ความผกพนกบชวต ความด ความงาม และขาวด และบดามารดามหนาททาใหผลไมนนมคณภาพ อรอย สวยงาม สมบรณ โดยการสงสารอาหารทมประโยชน หลอเลยง และดแลจนกวาจนถงเวลาทจะถกเกบเกยวไปใชประโยชนแกมนษยและสตวอน หรอรวงหลนไปเจรญเตบโตเปนตนใหม (ครอบครวใหม) ทดแทนพอแมตอไป ความสมบรณในทกดานของผลไม(เดก)นนขนอยกบพอแม ดนและสง แวดลอมใกลเคยง เดกคอผบรสทธ อสลามเชอวามนษยเกดมาในสภาพทบรสทธจะเปนอะไร อยางไรขนอยกบบดามารดา นนคอเดกสอนไดเลยงใหดได ทาใหเกงได ปลกฝงคาสอนทางศาสนาใหเดกม คณภาพได อสลามชแนะในการเลยงดเดกในชวงวย เดกตอนตนอายตงแตแรกเกดถง 6 ป ไมควรตหรอทาโทษเดกดวยการต แตควรเลอกทจะสอนดวยการสรางแบบอยางทด เพราะเดกยงไมรจกรบผดชอบชวด ดวยความคดของตนเอง แตเรยนรและเลยนแบบจากบดามารดาและผใหญ เดกทกคนเปนสมาชกของสงคม เปนสวนหนงของสงคมทเขาดารงอยอย เดกมสทธทจะไดรบความสนใจ รบผดชอบดแลจากสงคม และมหนาทตองรวมกจกรรมในสงคม เพราะไมวาสงคมจะดาเนนไปอยางไร ในทศทางใด เดกยอมไดรบผลกระทบจากกระแสสงคมและการเปลยนแปลงมากทสด อลลอฮ. ทรงทดสอบบดามารดาและผใหญในสงคมวามความรกความเมตตา ความรบผดชอบ และปฏบตตอเดกอยางไร เพอดวาเขาใจเจตนาของอลลอฮ.เกยวกบเดกหรอไม ‘รจกเดกและเขาใจธรรมชาตของเดกหรอไม มากนอยเพยงใด รจกและเขาใจบทบาทสทธหนาททมตอเดกหรอไม มากนอยเพยงใด และรจกและเขาใจวธการทจะแสดงบทบาท สทธและหนาทตอเดกหรอไม อยางไร’

81

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

สทธของทารกแรกเกดในแนวอสลาม การปฏบตตอทารกแรกเกดตามแนวคาสอนของอสลามถอเปนหนาทของบดามารดา ผเลยงดเดกคง

ปฏบตตดตอ ดงน แสดงความยนดกบบดา มารดาของเดกทเพงเกดใหมและอวยพรจากอลเลาะฮใหแกบดามารดา และทารกทเกดใหมเมอไดทราบขาววา มลกทกๆครง เพอใหเกดความยนดแกบดามารดา และกระชบความสมพนธอนดงามระหวางครอบครวกบสงคม อะซาน และฮกอมะฮ

การกลาวอะซานดวยเสยงเบาๆ ขางหขวาของเดกทารกและกลาวฮกอมะฮ ดวยเสยงเบาๆขางหซาย เมอทารกแรกคลอด เพอมารรายจะไมใหโทษกบทารก

วทยปญญาในเรองน อมมกบยม อล-เญาซยะฮ (1893) กลาววา เพอใหสงแรกทสมผสประสาทการไดยนของมนษยเปนถอยคาของการเรยกรองเชญชวนทประกอบขนดวยความยงใหญของพระเจาและประโยคปฏญาณตน ในการเขารบนบถออสลาม ถงแมเดกจะยงฟงไมรเรอง แตใหไดสมผสกบเอกลกษณ แหงอสลามในนาทแรกท “เดกเขาสโลก” การกระทา “ตะหนก” (พธเปดปาก)

ตะหนก หมายถง การเคยวอนทผาลม (หรอถาไมมใหใชผลไมทมประโยชนทหาแทนได) แลวปอนใหเดกทารกเพยงนดหนอย โดยใชนวมอทสะอาดปายเบาๆ ในปากเดกใหทว (อบดลลอฮ นาศห อลวาน, 1893)

วทยปญญาในเรองนนาจะเปนไปเพอใหลน ปาก เหงอกของเดกเรมทางาน เตรยมตวเพอดดนมจากแม หรออาจเรยกไดวาเปนการทางานของปากทารก

การปฏบตน อาจจะใหผอาวโสหรอผทบดามารดาและคนทวไปเคารพในฐานะทเปนผมคณธรรม เปนผทาใหเพอเปนสรมงคลแกเดก หลกฐานทมาของการปฏบตนมาจากแบบอยางของทาน นบ ศอลฯ การโกนผมไฟ การโกนผมไฟใหเดกทารกตามแนวคาสอนของอสลามมแบบอยางจาก ทานนบ ศอลฯ ไดทาในวนทเจดหลงจากคลอด นอกจากโกนผมทงศรษะเดกแลว ใหนาเอาผมทงหมดไปชงนาหนกแลวเทยบคานาหนกผมกบเงน และนาเงนนนไปบรจาคแกคนยากจน อสลามหามการโกนผมหรอตดผมของทารกเพยงบางสวน ซงเรยกในภาษาอาหรบวา “อล-เกาะซะอ” คอ

1. โกนเปนหยอมๆ และเวนไวเปนหยอมๆ ตรงโนนบางตรงนบาง 2. โกนตรงกลางศรษะและเกบผมตรงรอบๆไว 3. โกนรอบศรษะและเกบผมตรงกลางไว 4. โกนดานหนา เกบผมดานหลงไว

82

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

วทยปญญาในเรองการโกนผมไฟ กลาวได 2 ดานคอ 1. ดานสขภาพของศรษะและอวยวะตาง ๆ ทเกยวของกบศรษะทไดรบการทาสะอาด ครงแรก 2. ดานสงคม เปนโอกาสในการบรจาค ใหทาน เสมอนชใหมนษยตระหนกวา มนษยเกดมาตอง

เกยวของและรบผดชอบตอสงคม การตงชอ การตงชอตามแบบอยางและวจนะของทานนบ ศอลฯ นน การตงชอไมจาเปนตองทาในวนทเจดพรอม อะกเกาะฮ แตใหยดหยนไดตามความพรอมทหาชอทดได และตามความจาเปน เชนตองใชชอนนๆ ตามกฎหมาย

หลกในการตงชอ ทานนบ ศอลฯ ไดชแนะไว ดงน 1. เลอกชอทดและไพเราะ โดยกลาววา “พวกทานจะถกเรยกในวนของการฟนคนชพดวยชอ ของพวกทานทใชในโลกน และดวยชอบดาของพวกทาน ดงนนพวกทานทงหลายจงเลอก ‘ตงชอทด’ ” 2. หลกเลยงชอทไมดและไมสภาพทงหลายทลดเกยรตของมนษย ทมความหมายเยาะ

เยย ดถก 3. หลกเลยงชอทมความหมายเกยวกบโรครายหรอลางราย เพอใหปลอดภยจากโรครายหรอ

ลางรายนน 4. หลกเลยงจากชอเฉพาะทเจาะจงสาหรบอลเลาะฮ เทานนเวนแต จะมคาวา “อบดล”

(บาวของทาน) นาหนาชอนนๆ เชน “อบดลลอฮ (บาวของอลเลาะฮ) อบดร-เราะมาน (บาวของผทรงเมตตา)”

5. หลกเลยงชอทอาจทาใหสบสน ทานนบศอลฯ ยกตวอยางไว 4 ชอ ดงน อฟละห (สาเรจ) นาศล (มประโยชน) เราะบาท (มกาไร) และสาร (สะดวก) เพราะชอ อาจทาใหผฟงสบสน ไมเขาใจ เมอถามถงวาหมายถง คน อาจตอบวา ไมม ไมอยกอให เกดความหมนหมองกบตวเขาหรอผเรยกหา

6. หลกเลยงชอของเทพ เทวดา หรอ เจวด ทเคารพบชา เชน ดนแดนอาหรบกอนอสลาม หรอความหมายทแสดงความเคารพผอน นอกจากฮลเลาะฮ

7. หลกเลยงชอทมลกษณะไปในทางเหลวไหล เลอนลอย ไรสาระ เพอฝน ลอกเลยนจาก ความเชอ วฒนธรรมของหมชนอนๆ หรอชอทไมมความหมายแตไพเราะด หรอชอทมความหมายในทางโหดราย ลงโทษ

8. การตงชอเลน ใหตงชอเลนแกเดกได โดยตองตงใหมความหมาย เดกชาย ใหตงชอเลน อบอบดลลาฮ หมายถง บดาของ……………เชน หมายถงถงบดาของอบดลลอฮ ถา เปนเดกหญงใหตงชอวา มารดาของ………………..เพอเสรมสรางเกยรตและศกดศรใหเปนเดกและครอบครว

83

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

อะกเกาะฮ ความหมาย ในทางภาษา หมายถง “การตด” ความหมายในทางศาสนา หมายถง การเชอดแพะหรอแกะ เมอเดกเกดใหมอายครบ 7 วน เพอปรงอาหารเลยงแขก การประมวลหลกฐานและวจนะของทาน รสดลสอฮศอลฯ แลว นกวชาการในศาสนาอสลามสวนใหญเหนวา เปนสงทควรปฏบต สวนกาหนดเวลาทดทสดใหทาในวนทเจดเมอเดกเกด แตถาหากไมพรอมหรอไมสะดวก สามารถทาหลงวนทเจดแลววนไหนกได จานวนของแพะ หรอแกะทนามาเชอดสาหรบเดกชายและเดกหญง นน นกวชาการมทศนะแตกตางกนฝายหนง เดกชายและเดกหญง ใชแกะหรอแพะ 1 ตว เทากน อกฝายหนง มทศนะแตกตาง คอ เดกชายใชแกะหรอแพะ 2 ตว เดกหญงใชแกะหรอแพะ 1 ตว จดรวมของทงสองฝาย ขนอยกบฐานะและความสามารถของบดามารดาถาฐานะด สามารถปฏบตตามทศนะทสอง ถาไมพรอมใหปฏบตตามทศนะแรก ปรชญาในการทา "อะกเกาะฮ"

1. เชอดพล เพอแสวงหาความใกลชดกบอลเลาะฮ ตงแตชวงเวลา เรมแรกของชวตเดก 2. เชอดพล เพอไถถอน จากทกขภยและความเสยหายตาง ๆ 3. เชอดพล เพอจะชวยใหลกสามารถไถถอนความผดพลาดของบดา มารดาไดในวนแหงการ ตดสน

(ปรโลก) 4. เปนการแสดงออกซงความปตยนดในการมบตร 5. เปนการกระชบ สายสมพนธแหงความเปนมตรและความรกระหวางสมาชกในสงคม จากการม

กจกรรมรวมกนพบปะกนในการตองรบสมาชกใหมของสงคม 6. ชวยเหลอกนในการเตรยมการเพอตอนรบและใหการยอมรบ สมาชกของสงคมดวยความปต

การทา “คตาน” คตาน หมายถง การขลบปลายหนงหมอวยวะเพศชายออกมสลมปฏบตในเรองนตามแบบอยาง และคาชนาของศาสนามหมมด ศอลฯ “สวนหนงจากธรรมชาต ทดและบรสทธ คอ การบวนปาก การใชนาทาความสะอาดจมก การกนหนวด การแปรงฟง การตดเลบ การโกนขนรกแร การโกนบรเวณของลบ และคตาน” (อมาม อะหมด , 1893) สวนเวลาทควรทา “คตาน” คอ ชวงวนแรกๆ ของการเกดดงทมแบบอยางจากทานศาสดา มหมมด ศอลฯ ไดทา "คตาน" หะสน และหสยน ในวนทเจด ความสาคญและประโยชน ของการทาคตาน

1. “คตาน” ถอเปนเอกลกษณทสาคญประการหนงของอสลาม 2. เปนแบบอยางของผดาเนนชวตตามครรลองของศาสดา 3. ประกาศเจตนารมยในการเปนบาวของอลเลาะฮ ในการเชอฟงพระบญชาของ พระองค 4. ดานสขภพ เปนการรกษาความสะอาด ตกแตงอวยวะและปรบความรสกทางเพศใหเปนปกต และ

ปองกนโรคทจะเกดจากความสกปรกและรกษาความสะอาดไมทวถง

84

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดทสบทอดและดารงอยในพนทศกษาปจจบน

ผนบถอศาสนาอสลาม อะซาน และฮกอมะฮ เมอแรกเกดพอจะเปนผกลาว “อะซาน” หรอ “บง” ทหขวาของทารกแรกเกดทเปนชาย กลาว “ฮกอมะฮ” สาหรบทารกแรกเกดทเปนหญง หรอกลาว “อะซาน” ทหขางขวา และกลาว “ฮกอมะฮ” ทห ขางซาย กรณทไมมพอหรอพอไมอยใหญาต ผชายทกลาว “อะซาน” หรอ “ฮกอมะฮ” ไดเปนผกลาว กรณเดกทารกในโครงการบางสวนทคลอดทโรงพยาบาลสวนใหญจะไมไดทา “อะซาน” ทนท แตจะกลบไปทาทบาน โดยใหเหตผลวาทโรงพยาบาลเสยงดงไมสงบ และบางสวนเปนเพราะไมมผชายทกลาว “อะซาน” ไดมาดวย กรณเดกทารกในโครงการทเกดทบาน การกลาว “อะซาน” และ “ฮกอมะฮ” ยงคงดารงรปแบบดงเดม โดยพอเปนผกลาว “อะซาน” และ “ฮกอมะฮ” ใหกบทารกแรกเกด “อะซาน” คอ คากลาวเรยกรองใหชาวมสลมใหมาละหมาด “ฮกอมะฮ” คอ คากลาวเรมพธกรรมละหมาดตาง ๆ เพอเปนสญญาณใหผทจะทาละหมาดใหเตรยมตวโดยพรอมเพรยงกน ครอบครวชาวมสลมในพนทอาเภอเทพา กลาว “อะซาน” หรอ “ฮกอมะฮ” ใหกบทารกแรกเกด เพราะเชอวาจะทาใหลกมความเปนอสลามอยในหวใจตงแตเกดจนตาย เรองน อบบ กยยม อล-เญาซยะ ฮ กลาวใน "ตะหนะตล-เมาดด" วา "เพอใหสงแรกทสมผสประสาทการไดยนของทารกเปนการเชญชวนทประกอบดวยความยงใหญของพระเจา และสมผสเอกลกษณแหงอสลามในนาทแรกทเขาสโลก” ขณะทปจจบนมสลมในหลายประเทศไมกลาว “อะซาน” หรอ “ฮกอมะฮ” ใหกบทารกแรกเกด เพราะเชอวา ขอความดงกลาวไมเกยวกบเดกทารก อะซาน มใจความดงน 1. องคอลเลาะฮ ผทรงยงใหญ องคอลเลาะฮผทรงยงใหญ 2. ขาขอปฏญาณวา ไมมพระเจาอนใด นอกจากองคอลเลาะฮ 3. ขาขอปฏญาณวาทานนบมฮมหมดเปนทตของพระองค 4. จงมาสการปฏบตนมาซเถด 5. จงมาในทางมชยเถด 6. แทจรงขาไดยนนมาซแลว 7. องคอลเลาะฮ ผทรงยงใหญ 8. ไมมพระเจาอนใด นอกจากองคอลเลาะฮ

85

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

“อะซาน” จะกลาวประโยคละ 2 ครง และไมตองกลาวขอ 6 สวน “ฮกอมะฮ” กลาวประโยคละครง ตงแต ขอ 1 – 8 ในกลมคลอดทบานจะใหเดกแรกเกดนอนบนเบาะรองดวยถาด โดยใตเบาะจะวางมด พรก เงน หนงสอไว เดกจะนอนบนเบาะจนกวาจะขนเปลโดยใหเหตผล การใชถาดรองเบาะเพราะ ”ยกงาย” เพราะ"เดกยงออน" "ตองระวงอนตรายและมปองกนมด" ไดดวย สวนการวางมด หนงสอจะวางในทารกชายเชอวา "ทารกจะเตบโตเฉลยวฉลาด และกลาหาญ" สวนพรก และ เงนวางใหทงเดกชายและเดกหญง เพอเปน "ทนทรพยใหเตบโตมาทามาหากนเลยงตวได" "มกนมใช" (รปท 21)

รปท 21 พธอาซาน

เมอเดกคลอดออกมาแลว หลงจากทาความสะอาดเรยบรอยแลว จะมการนาเดกนอนในถาดจากนนจะทาพธอาซานเดกในภาพ ปของเดกจะเปนคนทาพธ โดยถาเปนเดกผชายจะ “อาซาน” บรเวณหขางขวา ถาเปนเดกผหญงจะกอมตบรเวณหขางซาย โดยสถานททจะทาพธนน จะเลอกทาในสถานท ทเงยบและจะหนหนาไปทางทศตะวนตก ซงเปนทศทตงของนครเมกกะ ประเทศซาอดอาระเบย พธขนเปล เมอลกอายครบ 7 วน หรอเมอสะดอหลด พอแมจะกาหนดวนสาหรบพธขนเปล ซงจะทาพธหลายๆรวมกน ในวนนน เรมพธดวยการอาบนาแตงตวใหเดกทารก แลวนาใสถาด โดยมผาหรอเบาะรองบนถาด ดวยเสอผาใหม (รปท 22 และ 22.1) มหมท 1 ตาบลสะกอมทนยมแตงหนา ทาปากใหทารกโดย ใชโทนสชมพ แลวหอตวเดกดวยผาแพรสสด ในถาดใตเบาะจะมมด ขาวสาร โดยเชอวามดจะกนผไดและบางกลมเชอวาฉลาด (รปท 23 และ 23.1)

86

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 22 พธขนเปล

รปท 22.1 พธขนแปล เมอแตงหนา ,แตงตวคลมผาใหเดกแลวจะนาเดกวางในถาด

87

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 23 พธขนแปล ใตถาดสาหรบรองเดกนนจะมมด เหรยญบาท รปท 23.1 เมอนาขาวสารเทลงในถาดแลว หมอตาแยจะใชมอเกลยขาวสารใหกระจายพรอมทงกลาวบทสวด

จากนนจะเรมพธโดยโตะอหมาม (ผนาศาสนาในชมชน) เปนผนาในพธ และผรวมพธประกอบดวย พอ

แม ญาต มตร ทเปนชายทจะสวดขอพรได รวมนงกนเปนวงกลมมเดกอยกลาง วงจากนนจะเรมสวดดออ สวดขอพรใหกบเดก (รปท 24)

88

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 24 กอนทจะนาเดกลงเปล จะมการนาเดกใสถาดแลวจะสงเดกตอ ๆ กนจนรอบวงระหวางสวดใหพร การโกนผมไฟ โตะอหมาม บางพนทใชโตะบดน คอ หมอตาแย ผทาคลอด จะทาพธโกนผมไฟโดยจะนากรรไกรมาตดผมเดกบรเวณขางห ทงสองขาง ปจจบนสวนใหญจะไมโกนผมทงศรษะเหมอนในอดต โดยเฉพาะเดกผหญงจะทาเพยงขลบผมขางหทงสองขางเทานน สวนเดกผชายมบางครอบครวซงเปนสวนนอยทโกนผมทงศรษะ เชนในหม 3 บานหมากพร ตาบลเทพา โดยกลมทโกนผมทงศรษะใหเหตผลวาทาตามกนมาในครอบครว และชวยใหเอาสงไมดออกไปจากเดก เปนการทาความสะอาดใหกบเดก และรกษาความสะอาดไดงาย บางรายเชอวาผมทงอกใหมจะสวย สวนกลมททาเพยงขลบผมบางสวน ใหเหตผลวา กลววาผมทขนใหมจะแขง ไมสวยงาม บางรายบอกวากลววาลกจะไมสบาย บางรายบอกวากลวลกดไมสวยเพราะไมมผม บางรายบอกวาเปนผมทไดมาตามธรรมชาตทอลเลาะฮประทาน ผมจากการโกนหรอการขลบออก จะมการปฏบต (รปท 25-25.3) ดงน

1. นาผมทตดแลว ไปใสในลกมะพราว แลววางในทสะอาด หรอทสง เชอวาทาใหชวตดงาม สงสง 2. นาผมทตดแลว ใสในลกมะพราว แลวนาไปฝงดน เชอวา เดกจะดาเนนชวตทเปนสข ศรษะเดกจะเยน

ไมมเรองทกขใจ 3. นาผมทตดแลว ใสในแกวทมนาบรรจอยแลวนาไปเททโคนตนกลวย เชอวาทาใหรมเยน 4. ตดผมแลวนาไปทงทโคนตนไม เชอวาผมทงอกใหมจะเปนผมทสวย 5. นาผมทตดแลวใสในใบบว หรอใบบอน แลวนาไปผงดน โดยทาตามแบบโบราณทเคยทามา

89

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 25 พธโกนผมไฟ หมอตาแย และยายของเดกกาลงชวยกนโกนผม และผมทโกนแลวจะนาใสลก มะพราวออนจากนนจะนาลกมะพราวไปฝงดน

รปท 25.1 พธโกนผม หมอตาแยจะใชกรรไกร ตดผมบรเวณขางหเดก จานวนเลกนอย

90

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 25.2 พธโกนผมไฟ โตะอหมาม และหมอตาแยชวยกนตดผมเดก

รปท 25.3 พธโกนผมไฟ สาหรบผมทตดแลว หมอตาแยจะนามาใสในถวย ซงจะมนาเปลา หวไพล บรรจอย จากนนจะใหแมเดกนาไปทงใตตนไม

91

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

“การตะหนก” (เปดปาก) ผประกอบพธ โตะอหมาม หรอโตะบดน โตะคอเตบ ของของใชในพธ แตละครอบครวจะมของใชในพธคลายกน (รปท 26 และ26.1, 26.2) ดงน

1. นาซม ซม (นาทไดจากการประกอบพธฮจญ) หรอนาผงรวง นาสะอาด (ตาบลเทพา และตาบลทามวง)

2. อนทผาลม (จากซาอดอาระเบย) หรอ ผลไมอน เชน กลวย ของใชในพธอนๆ ทหลากหลายไปในแตละครอบครว เชน

1. แหวนเงน แหวนทอง ใสในนาซม ซม 2. เกลอ (ต.เทพา , ต.ทามวง) 3. นาตาลทราย 4. สมมะขามแขก นามะนาว 5. ขาวสาร ขาวสวย (บด)

โดยจดของใชในพธใสถาด รปท 26 พธเปดปาก ของใชสาหรบเปดปากเดก คอ กลวยนาวา , แหวนเงน แหวนทอง นาผงรวง อนทผลม

92

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 26.1 พธเปดปาก ของสาหรบเปดปาก มดงนคอ ขาวตอก นาซมซม ลกอนทผลม

รปท 26.2 พธเปดปาก ของสาหรบเปดปากเดกคอ กลวยไข , นาเปลา , ขนมหวาน

93

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

พธเปดปากเดก ผประกอบพธคอ โตะอหมาม โตะบดน หรอโตะคอเตบ จะนาแหวนเงนแหวนทองหรอนาก ใสลงในนา

ซม ซม หรอนาสะอาด ทจดเตรยมไวในแกวหรอขน แลวใชนวจม นาซม ซม หรอนาสะอาด ปายทปากเดก โดยเรมปายจากขวาไปซาย และใชนวลวงไปในปากเดกปายลน แลวแกะลกอนทผลมหรอผลไมอนมาปายทปากเดก บางบานใชนาผงรวง นาสมแขก มะนาว เกลอ นาตาลทราย ขาวบด ปายปากเดก อกครงเปนอนเสรจพธเปดปาก (รปท 27, 27.1, 27.2) รปท 27 พธเปดปาก หมอตาแย จะใชนวจมนาจากนนจะนามาปายปากเดก และจะใชนวแหยเขาไปในปาก

รปท 27.1 พธเปดปาก หมอตาแยเปดปากโดยจะนานาซมซม ปายปากเดก และจะนาลกอนทผลมมาปาย

และปอนเขาไปในปากเดก

94

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 27.2 พธเปดปาก โตะอหมามกาลงทาพธเปดปากเดกโดยนานาผงรวงมาปาย และปอนเขาไปในปากเดก

การตงชอ เสรจจากพธเปดปากเดกแลว จะมการตงชอเดก ในการตงชอเดกนนมการปฏบต ดงน โตะอหมาม

หรอโตะบดน จะเปนผตงชอ โดยดหนงสอ ประกอบการตงชอ ประกอบกบวนเกด เวลาเกด โดยโตะอหมาม หรอโตะบดน จะเลอกชอประมาณ 4 - 5 ชอ ให พอ แม และญาตในครอบครวชวยกนเลอกชอทเหมาะสม เปนทพอใจเปนอนเสรจพธ (รปท 28) ปจจบนเดกชาวมสลมสวนใหญจะม 2 ชอ คอชอ ภาษายาว 1 ชอ และชอภาษาไทยอก 1 ชอ และในตาบลเทพา เดกจะมถงสามชอ คอมชอเลนดวย โดยตงชอเลน "หนม" "นย" แตกตางไปจากอดต

รปท 28 การตงชอ โตะอหมามกาลงดชอจากหนงสอ (ภาษายาว) เพอเลอกชอทเหมาะสมโดยจะดวนเกด

ประกอบการตงชอ

95

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

การเลอกชอในหม 5 ตาบลเทพา ใชการเสยงทายโดยขานชอทละชอแลว ใสเมดขาวสารลงในนา ถาเมดขาวจมจะไมเลอกชอนน เลอกชอทเมดขาวสารลอยนาเชอวาเปนชอทเปนมงคล (รปท 28.1)

รปท 28.1 การตงชอ โตะไบกาลงหยบเมลดขาวสารใสลงไปในนา เพอเสยงทายชอเดก การรบขวญ ในตาบลปากบาง หลงจากการตงชอแลว จะมพธรบขวญเดก โตะบดน นาดายดบมาฟนเปนเสน แลวใชขมนทาดายดบจนเปนสเหลองสวยงามเหมอนสรอยทอง แลวรอยดวยหวไพลทหนเปนชนเลกๆใหโตะอหมาม พอ แม ป ยา ตา ยาย ผกขอมอใหเดกทงสองขาง ๆละ 1 เสน ผกเอว 1 เสน ในบานทมแหวนทองจะนามาผกกบดายแลวผกกบขอมอเดกดวย (รปท 29 และ 29.1) ในตาบลลาไพล การผกดายดบจะผกทขอมอทงสองขาง แลวผกขอเทาทงสองขาง เอว และทคอ เดกดวยรวม 6 เสน ในหม 9 ตาบลลาไพล มการประกอบพธปดรงควาญใหกบพอแมและลกดวย โดยการนานาแลวตดผม ทงของพอแมและลกใสลงไปในนา และกลาวบทสวดแลวใชอาบทงพอแมและลก โดยกอนอาบผประกอบพธจะใชใบมะพราวจมนามนตเอามาปายทหนาผากพอแมและลกกอน ในตาบลทามวงบางบาน ไมมการผกขอมอรบขวญ ในพธขนเปล แตจะผกเมอลกรองไหงอแงไมยอมนอน โดยความเชอวาขมนและหวไพลเปนยาจะชวยปองกนไมใหเดกปวย และปองกนไมใหผมาเอาเดกไป

96

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 29 พธผกขอมอ โตะบดนจะเตรยมดายดบสาหรบผกขอมอ โดยจะนาหวไพลมารอยเขากบดายดบ

รปท 29.1 พธผกขอมอ เมอหมอตาแยเตรยมดายดบเสรจแลว จะนาดายดบมาผกบรเวณขอมอเดกโดยจะผก บรเวณขอมอทง 2 ขาง

97

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

การเขาสหนด ในทารกทเปนเดกผหญง เมอเสรจจากการตงชอ หรอผกขอมอแลวจะทาสหนดในวนเดยวกน หรอทาในวนอนกได ตามความสะดวกของพอแม ในตาบลปากบาง ตาบลสะกอม ตาบลลาไพล ตาบลเทพา จะมการทาสหนดพรอมกนไปในพธขนเปล การทาสหนด โตะบดนจะนาเหรยญเงนโบราณทมรกลมๆ ตรงกลางในทาความสะอาดแลว วางทาบบนบรเวณอวยวะเพศเดกหญง แลวใชเขมสะอาดสะกดบรเวณ Clitoris พอใหเลอดออกซบๆ แลวใชสาลสะอาดกด บรเวณทสะกด เปนอนเสรจพธ ปจจบนผทาสหนดในตาบลเทพา บางบานเปนพยาบาลทเปนชาวอสลาม การทาสหนดถอเปนพธสาคญทชาวมสลม ในอาเภอเทพาเชอวามสลมแทตองเขาสหนด (รปท 30, 30.1)

รปท 30 พธเขาสหนดหญง อปกรณสาหรบเขาสหนด คอ เหรยญโบราณ เขมเจาะ โดยจะนาเขม และเหรยญ โบราณมาแชนารอนกอนทจะทาพธ

98

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 30.1 พธเขาสหนดหญง ขณะทาพธเขาสหนดหญง จะใหแมนอนขางๆ และกอดลกไว จากนนโตะบดนจะ เรมทาพธ

การคตาน

เดกชายการขลบหนงหมปลายอวยวะเพศปจจบน ไมทาในชวงแรกเกดเดกจะทาในชวงอายกอนอาย 7 ปโดยปจจบนทาพรอมกนทโรงพยาบาลเทพา โดยองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) มอบคาใชจายใหโรงพยาบาล การขนเปล ผประกอบพธขนเปลสวนใหญเปน โตะอหมามหรอโตะบดน

ของใชในพธขนเปล 1. เปล อาจะเปนเปลผา ในตาบลเทพานยมปรองเปลดวยผา 7 ผน เปนผาโพกศรษะหญงอสลามท

สวยงาม หรอใชผาถง ผาโสรง ทเปนผาใหม หรอผาสะอาดตามสะดวก 2. เปลทใชอาจเปนเปลสปรง เปลสาเรจรปกได การเตรยมเปล

โตะบดน หรอ พอแม หรอปยา ตายาย จะเตรยมเปล กรณเปนเปลทผกเองจะโยงเชอกแลวผกปลายนวทง 2 ขาง บางบานจะแขวน กลวยนาวา ไวแตละขาง โดยตองแขวนกลวยเปนจานวนค เชน 3 ลก 5 ลก เปนตน ใชผาปรองเปล แลวโตะบดนอมเดกจากถาดลงนอนในเปล แลวไกวเปลชาๆ ระหวางนน โตะใบผรวมงานในพธจะพรอมกนสวดดออ แลวสวดสสารตทานนบมฮมหมด เปนการเสรจพธ (รปท 31, 31.1-31.4)

99

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

จากนนจะเปนการรบประทานอาหารรวมกนของผมารวมงาน อาหารทขาดไมไดในงานคอ ขาวเหนยวเหลอง สวนอาหารอน จดตามแกความสามารถสะดวก เชน ขาวสวย ปลาแหง แกงไก

รปท 31 พธขนแปล โตะบดนจะอมเดกลงในเปล พรอมทงใหพรแกเดก

รปท 31.1 พธขนเปล เมอวางเดกลงในเปลแลว จะมผหญงทาหนาทไกวเปล

100

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 31.2 พธขนเปล ขณะทาพธจะมการสวดขอพรจากพระเจา จากผทมารวมพธ รปท 31.3 พธขนเปล อาหารทใชเลยงผทมารวมงานจะม ขาวเหนยวเหลอง แกงเนอ ยาสบปะรด ยาปลกลวย

101

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

รปท 31.4 พธขนเปล หลงจากเสรจพธแลว จะเปนการรบประทานอาหารรวมกนของผทมารวมงานจะ สงเกตไดวาจะนยมใสกบขาวในถาด

พธอะกกะห ในหม 3 ตาบลเทพา มการทาพธอะกกะห โดยเชอดวว โดยโตะอหมามเปนผเชอด และจะเชอดเพอเปนอาหารเลยงและบรจาคทานใหเปนอาหารและบรจาคแกคนยากไร วว 1 ตว แบงเปน 7 สวน โดยเดกผชายใช 2 สวน เดกผหญงจะใชเพยง 1 สวน ดงนนวว 1 ตว สามารถทา อะกเกาะหใหกบเดกหลายคน แตถาใชแพะทา เดกผชายตองเชอดแพะ 2 ตว และเดกผหญงตองเชอดแพะ 1 ตว การทาอะกกะห อาจไมทาพรอมพธขนเปลกไดเปนไปตามความพรอมของบดามารดาจะทารวมใหลกหลายคนพรอมกนกได แตตองทากอนลกอาย 15 ป หรอกอนลกออกเรอน

102

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดในชาวไทยพทธ ประเพณการเกดของชาวไทยพทธใน อาเภอเทพาพบวา พธรบขวญเดกแรกเกด การโกนผมไฟและการตงชอนน ยงคงมอย แตบางบานไมไดทาพธอะไร ซงถาหากครอบครวไหนอาศยอยกบ ป ยา ตายาย มการประกอบพธและเปนผประกอบพธการเกด หรอถาหากไมม ปยา ตายาย กเชญคนเถาคนแกภายในหมบานมาประกอบพธ พธทยงทากนอยคอ

1. พธขนเปล โดยมการเลอกวนในการประกอบพธสวนใหญ ตรงกบวนเกดของเดก เชน เดกเกดวนองคาร ประกอบพธขนเปลในวนองคาร และประกอบพธในวนชวงเวลาเชาเปนตนไปแตไมใหเกนเทยง และนยมขนเปลเมอเดกอยในชวงอาย 15 – 30 วน การขนเปลนนเรมดวยการนาผาผาขาวมามาผกเปนเปล หรอเปนเปลสาเรจรป

2. การผกขอมอเดก มการผกขอมอเดกดวยดายดบ เมออาย 15 วน ดายดบน พอ – แมของเดกนามาจากพระสงฆ จากวดภายในหมบาน เชน จากวดวงใหญ หม 6 บานวงใหญ ตาบลวงใหญ วดคลองยอ หม 1 ตาบลวงใหญ วดเขาแกว หม 6 บานแซะ ตาบลเกาะสะบา จงหวดสงขลา หรอจากวดทมชอเสยงในวงหวดใกลเคยง เชน วดชางไห จงหวดปตตาน ซงพอ แมของเดกใหความเคารพ โดยดายดบอาจเปนดายสขาว สเหลอง สแดง หรอสดา มาผกใหเดก โดยพอแมของเดกเปนผทผกขอมอใหแกเดก หรอใหคนเถาคนแกเปนผทผกขอมอให มความเชอวา ผทเปนคนผกขอมอใหเดกนนตองเปนบคคลทมสขภาพด ทงรางกายและจตใจ มความประพฤตด การผกดายผกบรเวณขอมอทง 2 ขาง ขางละ 1 เสน บางบานผกบรเวณขอเทา ทง 2 ขาง และบรเวณเอวจานวน 1 เสนดวย และถาหากดายดบทผกขอมอ ขอเทา หรอทเอวขาด มการผกดายดบใหเดกใหม โดยผทเคยผกขอมอใหเปนคนผกอกครง หรอบางบานปลอยใหขาดไปไมผกใหม 3. การโกนผมไฟในปจจบนทาเพยงการขลบผม มเพยงสวนนอยเทานนทประกอบพธการโกนผมไฟโดยพอ/แมของเดก หรอญาตผใหญเปนผประกอบพธ สวนใหญแลวทาตรงกบวนเกดของเดก โดยใชกรรไกรขลบผมจานวนเลกนอยทวทงศรษะ แลวนาผมทขลบแลววางบนใบบอน จากนนนาผมไปทงใตตนไม

4. การตงชอ พอแม เปนคนตงชอ โดยดจากหนงสอการตงชอ หรอจากหนงสอ “พรหมชาต” ซงมการด วน หรอเวลาเกดประกอบการตงชอ พอแมบางคนตงชอโดยไมไดดหนงสอประกอบการตงชอ แตตงตามชอทชอบ โดยใหมสอดคลองกบชอของตวเอง หรอชอของพเดก หรอบางบานใหพระสงฆตงชอให นอกจากนมการตงชอเลนใหแกเดกดวย อยางไรกตาม เนองจากประเพณการเกดในกลมชาวไทยพทธยงมความแตกตางไปตามกลมบาน จงจะนาเสนอในพนทเฉพาะทสาคญดงน

103

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ประเพณการเกดในตาบลวงใหญและตาบลลาไพล ประเพณการเกดทยงคงถอปฏบต คอ การผกขอมอเดก เมอสายสะดอหลดจะมการประกอบพธผกขอมอในวนตรงกบวนเกดของเดก พอ

แม นาดายสาหรบผกขอมอ จากวดคลองยอ หมท 1 ตาบลวงใหญ วดควนหมาก หมท 3 ตาบลวงใหญหรอจากวดวงใหญ หมท 6 ตาบลวงใหญ ในตาบลลาไพลนยมวดลาไพลซงอยหม 1หรอจากวดอน ทพอแมใหความเคารพ หรอใหคนเถาคนแกในหมบานเปนคนฟนดายดบใหโดยพอแม เปนคนผกหรอใหปยา ตายาย หรอคนเถาคนแกในหมบานเปนคนผกขอมอให ซงจากการสมภาษณผประกอบพธและคนเถาคนแกในหมบานถงเหตผลของการผกขอมอใหเดกนน เปนการทาตามอยางบรรพบรษทเคยปฏบตกนมา เชอวาเมอผกขอมอใหเดกแลว ถอวาเดกเปนลกของคน ไมใชลกของผ นอกจากนถาหากพอแม ฝนวามคนมาขอเดกไปเลยงใหแกเคลดโดยใหบคคลในวนฝนนนเปนผผกขอมอใหเดก สาหรบการผกขอมอใหเดกนน กอนผกขอมอมการนาขมนมาทาดายดบและมนาหวไพลมาหนเปนแวน นามารอยเขากบดายดบ ซงมความเชอวาหวไพลสามารถปองกนผได บางบานนอกจากผกขอมอและขอเทาทง 2 ขาง ขางละ 1 เสนแลว มการผกบรเวณ คอ และเอว อยางละ 1 เสนดวย และเมอดายดบทผกไวขาด หรอคบ พอแม บางคนนาดายดบเสนใหมมาผกให หรอผทเคยผกเดมเปนคนผกให บางบานปลอยใหดายดบขาดเอง โดยไมไดมการผกใหม การตงชอ พอแม ตงชอโดยดจากหนงสอ พรหมชาต หรอหนงสอการตงชอ โดยมการดฤกษเกด วนเกด ประกอบการตงชอ หรอประกอบการดหนงสอการตงชอ บางบานพอแมตงชอตามชอทชอบ ไมดหนงสอประกอบหรอใหพระตงให การขนเปล พอแม ไมไดมการกาหนดวนขนเปลทแนนอน แตสวนใหญแลวนยมขนเปลใหตรงกบวนเกดของเดก และมความเชอวา ถาหากยงไมไดทาพธขนเปล ใหเดกนอนเปลกอนไมได สวนใหญแลวทาพธขนเปลเมอสายสะดอของเดกหลดแลว หรอหลงจากเดกมอายได 7 วนหรอ 15 วน โดยเมอกาหนดวนแลว พอแม เปนผผกเปลเองหรอให ปยา ตายาย คนเถาคนแกในหมบานเปนคนขนเปลให ผาทใชเปนผาขาวมา เปนผาผนใหมหรอผนเกากไดและผทมารวมงานมการใสเงนใตเบาะนอนของเดก เพอเปนการรบขวญเดก และเงนจานวนน พอแม ของเดกเกบไวใหเดก หรอนาไปซอของใชสาหรบเดก นอกจากนบางบาน มการแขวนกลวยนาหวาทเปลขางละ 1 ลก และมดายดบมาพนบรเวณสายโยงเปล ผาทใชสาหรบผกเปลเปนผา 7 ผน หรอ 3 ผน โดยนาผาทงหมดมาผกเปนเปลรวมกน หรอใชผาเพยง 1 ผน ผกเปนเปลทเหลอ นามาพบแลววางในเปล ซงเปนการทาตามแบบอยางพธกรรมในอดตนอกจากนปจจบนในวนขนเปลในตาบลวงใหญมอกหนงพธคอ “พธนาเดกไปเหยยบดน” ซงเปนพธทมมาตงแตสมยโบราณมเพยงบางบานเทานนทยงคงปฏบตอย ดงในหมท 6 บานวงใหญ ตาบล วงใหญและหม 8 บานปรก ตาบลลาไพล คอ พธรบขวญเดกทาหลงจากเดกเกดได 7 วน โดยดฤกษ วน – เวลา ทเปนมงคลดวย เชนเดกเกดวนพธ ทาพธในวนพฤหสบดและใชฤกษเวลา 9.00 น. เรมพธดวยการทปของเดกจดธปเทยน ไหวศาลพระภมรอบบาน ซงเปนการบอกกลาวสงศกดสทธทเคารพวามการทาพธรบขวญเดกทบานในวนน

104

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ของใชทเตรยมในพธรบขวญเดก มดงน 1. หมาก พล จานวน 9 คา 2. ปนสาหรบใชกนกบหมาก – พล 3. เหรยญบาท เหรยญหา หรอเหรยญสบ รวมกนเปนจานวนเงน 12 บาท 4. ดายดบยอมดวยขมน รอยดวยไพลทหนเปนแวน 5. แหวนทอง หรอสรอยคอทองคา 6. แปงเดก

หมอบาน คอ ผมความรทางดานไสยศาสตร จดธปเทยน พนมมอไหว สงศกดสทธท นบถอ เวลานงทาพธตองนงหนหนาไปทางทศตะวนออก ซงถอวาเปนทศมงคล และนาเดกวางบนเบาะโดยหนศรษะของเดกไปทางทศตะวนออก จากนนหมอบานนาหมากมาเขยนยนตลงบนใบพล และมการใชมด มาเขยนยนตลงบนใบพล จากนนหมอบานใชนวแตะนาแปง มาเจมทหนาผากเดก 3 จด ในลกษณะเปนรป 3 เหลยม หลงจากนนทาพธขนเปลเดกโดยยาหรอแมของเดกนาสรอยทอง แหวนทอง มาใสใตผารองเบาะในเปล เพอใหเดกขวญไมออน ไมรองงอแง สวนเปลทใชเปนเปลแบบไหนกไดเปนเปลแบบผกผา หรอเปนเปลเหลก จากนนยาหรอแมของเดกยกเดกลงในเปลพรอมทงกลาวใหพรเดกใหเดกอยเปนสข หลงจากนนทาพธ “นาเดกไปเหยยบดน” โดยใหแมของเดกอมเดกออกไปนอกบานโดยใหเทาของแมเดกเหยยบดน ในระหวางทาพธมอขางหนงของหมอบานจบอยทมอของแมเดก พรอมทงทองบทสวด จากนนใหแมอมเดก เดนหนหนาเขาบาน และเมอเสรจจากพธ “นาเดกไปเหยยบดน” ตอไปเปนการผกขอมอเดก โดยดายดบทนามาผกขอมอเดกนนอาจนามาจากวดหรอใหหมอบานเปนคนเตรยมให ในสมยโบราณนยมใชดายดบ 3 ส คอสแดง ขาวและเหลอง ปจจบนใชสอะไรกได โดยบคคลทเปนผผกขอมอใหแกเดกอาจเปนพอแมเดกเอง หรอเปนผทพอแมเดกใหความเคารพนบถอ สวนใหญผกขอมอทง 2 ขาง โดยใชดายดบทเตรยมไวผกใหเดกขางละ 1 เสน และเรมผกทขอมอขางขวากอน เมอผกขอมอเสรจยกเดกลงเปล หมอบานใชแปงประบรเวณหนาของเดกถอวาเสรจพธ จากนนเปนการรบประทานอาหารรวมกนของผทมารวมงานซงผทมารวมงานนาของขวญ เชน สบ แปง มามอบแกพอแมของเดก เพอแสดงความยนด และตอนรบสมาชกใหมของคนในหมบานดวย

พธขนเปลตามอยางโบราณในหมท 8 บานปรก ตาบลลาไพล เรมดวยการทพอแมของเดก เชญผทมาทาพธให โดยเปนญาตผใหญทเคารพนบถอ โดยตองดฤกษวนเกดเดกประกอบดวย โดยกาหนดวนผกขอมอใหตรงกบวนเกด นอกจากนผทผกขอมอใหเดก ตองเปนคนทดวงถกกบเดกดวย เชน เดกเกดวนอาทตย ตองใหคนเกดวนพฤหสผกขอมอให พอของเดก เตรยมอปกรณสาหรบขนเปล ซงประกอบดวย เชอก, ยานาง (เถาวลยชนดหนง ซงมความเหนยว ทนทานมาก), ดายดบ, ผาขาวมา, ผารองเบาะ, ขาวสาร และสงของทใสใตผารองเบาะคอ ไมบรรทด, สมด, ดนสอ (ตองเหลาดนสอใหปลายแหลม), มด และเรมพธดวยการท นาดายดบมาฟนในขณะฟนดายดบนนยกมอขนพนมไหวสงศกดสทธทเคารพ จากนนนาขมนมาทาดายดบใหเปนสเหลอง จากนนนาหวไพลมาหนเปนแวนๆ และนามารอยเขากบดายดบ เชอวาไพลปองกนผรายมาทารายเดกได โดยเรมผกทขอมอขางขวากอน ตามดวย ขอมอซาย ทขอมอขางซายมการนาแหวนทองรอยเขากบดายดบ

105

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

กอนนามาผกขอมอเดกดวย ขอเทาขวา ขอเทาซาย และเอว ตามลาดบ และตอดวยพธโกนผมไฟ โดยเรมดวยการท ใชใบมดโกนผมบรเวณหนาผากเดกตดผมทวศรษะจานวนเลกนอย และนาผมทตดแลวนาใสในใบบอน และหลงจากเสรจพธแลวนาผมนไปทงใตตนกลวย ถดมาเปนการตงชอมความเชอและวธปฏบตเชนในตาบลอนทกลาวมา ซงสงของทนามาวางใตเบาะนลวนแตมความหมายทงสน คอ สมด ดนสอ เพอใหเดกเรยนด โตขนไดเปนเจาคนนายคน มด แทนความเฉลยวฉลาด ใหหลกแหลม แหลมคม เหมอนมดจากนนพอของเดกจะนาเถาวลยยานนาง และดายดบโยงเปนเปล จากนนนาผาขาวมามาผกเปนเปล จากนนนาไมบรรทด สมด ดนสอ ตองเหลาดนสอใหปลายแหลม มด มาวางในเปล แลวนาผารองเบาะปทบอกชนหนง และกอนทอมเดกลงเปล มการนาขาวสารโปรยลงในเปล และยกเดกขนวนขวา 3 รอบ จากนนอมเดกลงเปล เปนอนเสรจพธ นอกจากนมพธขนเปลแบบโบราณซงมนอยรายทาพธนคอ พธ “นาเดกไปเหยยบดน” โดยเรมดวยตาของเดก ซงเปนผมความรทางดานไสยศาสตร อมเดกออกนอกบาน และใหเทาของเดกทง 2 ขาง เหยยบบนดน จากนนอมเดกเขาบาน เปนการเสรจพธ ซงมความเชอวา ถาเดกเลกๆ ไปเหยยบมด หรอแมลงตวเลกๆ ตายกอนทเดกเหยยบดนนน ถอวาบาป ดงนนผใหญจงตองนาเดกไปเหยยบดนกอน ประเพณการเกดในตาบลเกาะสะบา ตาบลลาไพล ตาบลทามวง ตาบลสะกอม และตาบลเทพา ประเพณการเกดทยงถอปฏบต คอ การผกขอมอเดก มการผกขอมอเดกโดยเปนการทาตามอยางรน ปยา ตายาย สวนใหญแลวผกขอมอในวนคลายวนเกดของเดก โดยพอแม ของเดก หรอ ปยา ตายาย ของเดกเปนผผกขอมอให หรอคนเถาคนแกทเคารพหรอผทมดวงสมพงษกบเดก เปนผผกใหบางบานในตาบลทามวงพอแม ยกลกใหเปน ’ลกยก’ ของผทผกขอมอใหเชอวาเปนเคลดทาใหลก’เลยงงาย’ บางบานในตาบลสะกอมไมผกขอมอ แลวแตพอแมจะซอสรอยคอ กาไลมอ กาไลเทา มาสวมใหแทน โดยบางบานผกเฉพาะขอมอทง 2 ขาง ขางละ 1 เสน บางบานผก เอว คอ ขอเทาทง 2 ขางดวย โดยดายดบทนามาผกมการนาขมนมาทาดวยดายดบใหเปนสเหลอง และนาหวไพลมาหนเปนแวนเลกๆ และนามารอยเขากบดายดบ การตงชอ พอแม เปนผทตงชอให โดยมการตงชอจากหนงสอ และตงชอเดกเองตามชอทชอบ หรอมการตงชอเดกโดยใหมพยญชนะของวนเกดเดกเกดอยดวยอยางนอยหนงตวอกษร มความเชอวาหากชอเดกมตวอกษรประจาวนเกด เดกไมเจบไขไดปวย เชน เดกเกดวนองคาร ชอเดกตองเปนชอทมตวอกษร อ ง ค. หรอ ร หรอบางบานพระสงฆเปนคนตงชอให หรอเดกเกดทโรงพยาบาล ทางโรงพยาบาลมหนงสอการตงชอให พอแมเลอกชอทชอบ พธขนเปล เมอสะดอหลน ในตาบลทามวงเมอเดกอาย 7 วน ตาบลลาไพล สะกอม เทพา ทาเมออาย 15 วน สวนใหญทาพธในตอนเชา โดยในวนขนเปลเดกนน พอแม ของเดก หาวนทเปนมงคล สวนใหญแลวตรงกบวนเกดของเดก โดยเชญหมอบานผมความรทางดานไสยศาสตร มาเปนผทาพธใหพอแมเดกเตรยม หมาก พล และปนสาหรบรบประทานกบหมาก ใสในขน เมอหมอบานมาถงเรมดวยพธไหวคร และหลงจากไหวครเสรจ หมอบานนาดนสอมาเขยนยนตลงบนผายางสาหรบรองเดก นาผายางนใสในเปลเดก หมอบาน

106

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

ยกเดกลงเปล เปนการเสรจพธ บางบานใหญาตผใหญเปนผทาพธขนเปลหรอพอแมทาเอง โดยมการผกเปลดวยผาขาวมา มการโยงดายดบมาจากเชอกผกเปลมายงเปลและนาหวไพลมาผกบรเวณเปลทง 2 ขาง และกอนทยกเดกลงเปลนนมการนานาใสขนใหเตมขน นามาวางใตเปล ซงมความเชอและหวงใหเดกมการดาเนนชวตเยนแบบสายนา จากนนอมเดกลงเปลไกวเปลชาๆเปนอนเสรจพธ และเมอเสรจพธนานาในขนนไปเททงใตโคนตนไม (รปท 32 และ 33)

รปท 32 วนขนเปล ตรงกบวนเกดของเดก เชน เดกเกดวนพธจะทาพธในวนพธ ผประกอบพธคอ ญาตผใหญทพอ-แมเคารพ จากภาพเดกทง 3 คนทนงอย ลวนแตยายเปนผขนเปลใหทกคน

รปท 33 เมอนาขนมาวางใตเปลเรยบรอยแลว ยายเปนผอมเดกลงเปล ในขณะทอมเดกนน มการกลาวอวยพรใหเดกอยเยนเปนสขเหมอนดงสายนา

107

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

บรรณานกรม คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอาเภอ อาเภอกระนวน. เอกสารประกอบการบรรยาย สรปผลการปฏบตงานคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอาเภอ อาเภอ กระนวน . ม.ป.ท. , 2544

คณะอนกรรมการฝายเอกสารวชาการเกด มหาวทยาลยศลปากร (2543) ขอมลและบรรณนทศนเกยวกบการเกด กรงเทพ.

คมภรประถม จนดา เลม 1 – 11 (2514) หอสมดแหงชาต จไรรตน ลกษณะศร (2534) ประเพณการเกดของชาวอสาน กรงเทพ : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

จไรรตน ลกษณะศร. (2534). ประเพณการเกดของชาวอสาน. ใน คณะอนกรรมการฝายเอกสาร และวชาการเรองการเกด มหาวทยาลยศลปากร, ขอมลและบรรณนทศนเกยวกบการเกด. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประพนธ เรองณรงค (2527) สมบตไทยมสลมภาคใต : การศกษาคตชาวบานไทยมสลม จงหวดปตตาน ยะลา นราธวาส กรงเทพ : เจรญรกษการพมพ

ประมล อทยพนธ (2529) “แกะรอยไทยมสลมภาคใตในอดต” รสมแล ประสทธ จนทสาร. อาเภอกระนวน. (เอกสารของโครงการศกษา คนควาประวตทองถนในอาเภอ กระนวน) สภาวฒนธรรมอาเภอกระนวน. 2543.

ฝายแผนงานและโครงการ สานกงานพฒนาชมชนจงหวดขอนแกน สรปผลการวเคราะหขอมล ความจาเปนพนฐาน(จปฐ.) ประจาป 2544. 2545. (เอกสารอดสาเนา)

พระมหาราชคร. ประเพณไทย. กรงเทพฯ , ประจกษการพมพ, 2506. พระอรยานวตร เขมจารเถระ. คตความเชอของชาวอสาน. ใน วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ. กรงเทพฯ, โครงการไทยศกษา ฝายวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2528.

พอล และอเลน ลวส. (2528). หกเผาชาวดอย. (ศรวรรณ สขพานช, ผแปล). เชยงใหม : หตถกรรม ชาวเขา.

พนพสมย ดศกล ม.จ. (2518) ประเพณพธไทย มณฑรา เขยวฝง (2537) พธกรรมอยไฟในชนบทอสาน กรงเทพ : โอ เอส พรนตง เฮาส มณฑรา เขยวยง. พธกรรมอยไฟในชนบทอสาน. กรงเทพฯ : โอ เอส พรนตง เฮาส, 2537. วชาการ, กรม และการศาสนา, กรม. พระพทธศาสนากบการเลยงดเดกเตบใหญใกล พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภา ลาดพราว, 2538

108

เอกสารรายงานวชาการ โครงการวจยระยะยาวในเดกไทยระยะท 1 ฉบบท 9

วทยาลยอสลามศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน, สานกงานคณะ กรรมการอสลามจงหวดสงขลา และองคการยนเซฟแหงประเทศไทย. ครอบครว(ม.ป.ท.), (ม.ป.ป.)

วบลย ลสวรรณ. มรดกวฒนธรรมพนบาน. กรงเทพฯ: สานกพมพภมปญญา จากด, 2544. สถาบนราชภฏสวนดสต. วถไทย. กรงเทพฯ: บรษทเธรดเวฟ เอดดเคชน จากด, 2543. สมชย ใจด และ ยรรยง ศรวรยาภรณ. ประเพณและวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนา พานช จากด, 2528.

สงวาล หาวน. ความเชอและการปฏบตตวของมารดาระหวางตงครรภและหลงคลอด บานนาจาน ตาบลสวาท อ.เลงนกทา จ.ยโสธร. (สารนพนธ) สานกบณฑตอาสาสมคร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, 2529

สานกงานศกษาธการอาเภอกระนวน . สารสนเทศ การศกษา ศาสนา และวฒนธรรม. ม.ป.ท., 2543.

สกญญา ภทราชย และคณะ. รายงานการวจยเรององคประกอบในการดาเนนชวต ของชาวบาน เปด ต.บานเปด อ.เมอง จ.ขอนแกน มหาวทยาลยขอนแกน, 2528

สวฒนา เรยมประวต. ประเพณการเกดของชาวลานนา . กรงเทพ : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534

สวฒนา เลยมประวต. ประเพณการเกดของชาวลานนา.ในคณะอนกรรมการฝายเอกสาร และวชาการเรองการเกด มหาวทยาลยศลปากร, ขอมลและบรรณนทศนเกยวกบการเกด. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534

เสฐยรโกเศศ. ประเพณเนองในการเกด. กรงเทพฯ: สานกพมพสยาม. พมพครงท 3, 2539. เสฐยรโกเศศ. การเกด. พมพครงท 2 กรงเทพฯ : ภาพพมพ, 2532. อนมารราชธน. ประเพณเนองในการเกดและประเพณเนองในการตาย, 2510 อรวรรณ จตระวง. ความเชอบางประการของหญงมครรภและหญงแมลกออนกบการ โภชนาการแผนปจจบนของบานหนองแสง หมท 4 ตาบลหวยโจด อาเภอกระนวน จงหวดขอนแกน. (สารนพนธ) สานกบณฑตอาสาสมคร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2529.

อดม เชยกวงศ. ประเพณ พธกรรมทองถนไทย. กรงเทพฯ: หจก. เอม เทรดดง, 2545. เอกสารประกอบการสมมนาสตรมสลม เรอง การพฒนาตนเองตามหลกการอสลามจาก ครอบครวสสงคม ณ หอประชมใหญสวนอมพร วนอาทตยท 17 มกราคม 2536. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเลยงเชยง, 2536.