x (elementlar fizik kattaliklari) (elementlar fizik kattaliklari) (elementlar fizik kattaliklari)...
TRANSCRIPT
X
(Elementlar fizik kattaliklari)(Elementlar fizik kattaliklari)(Elementlar fizik kattaliklari)(Elementlar fizik kattaliklari)
MtHsBhSgDbRfAcRaFr
RnAtPoBiPb TlHgAuPtIrOsReWTaHfLaBaCs
XeITeSbSnInCdAgPdRhRuTsMoNbZrYSrRb
KrBrSeGeGaZnCuNiCoFeMnCrVTiScCaK
ArClSPSiAl Mg Na
Ne F O N C B Be Li
He(H)H
LrNoMdFmEsCfBkCmAmPuNpU
Pa
Th
Lu YbTmErHoDyTbGdEuSmPmNd
Pr
Ce
H s -elementlar TiCl p-elementlar d -elementlar f -elementlar
Metallar va metalmaslar chegarasi
113112111110
B Yarim metallar
Ho
O’zbekiston Respublikasi OO’MTV Sirdaryo viloyati KHTB Boyovut SK O’q. G’.Umonqulov. Tel. 62 14 91
Namuna
Mo
As
Muallifdan
1776 1776 yilda Kavendish yilda Kavendish tomonidan kashf tomonidan kashf
qilingan.qilingan. Borliqda eng Borliqda eng ko’p tarqalgan element. ko’p tarqalgan element. Ucta izotopi bor. Boshqa Ucta izotopi bor. Boshqa
barcha elementlar barcha elementlar vodorod elementi yadrosi vodorod elementi yadrosi birikishidan hosil bo’lgan birikishidan hosil bo’lgan
deb qarash kerak. deb qarash kerak. Vodorod nomini Lauazi Vodorod nomini Lauazi
tomonidan –tomonidan –hidroginium , yani “suv hidroginium , yani “suv
hosil qiluvchi” deb hosil qiluvchi” deb atalgan atalgan
Geliy nomi -“Helios”, “Quyosh” suzidan
olingan bo’lib birinchi marta Quyosh
spektridan Janssen tomonidan kashf
qilingan. 1895 yilda Ramzay Uran minerali
emirilishi natijasida hosil bo’lishini kashf
etdi. 1907 yilda Rezerford alfa
zarrachalari heliy elementinig yadrosi ekanligini aniqladi.
Litiy – “Lithos” yani, tosh degan suzdan olingan.
камень) 1817 yilda Arfredson
tomonidan kashf qilingan metall
bo’lib suvdan ikki bobrobar yengil
metall.
Berilly “Glykys”, shirin degan ma’no beradi.1798 yilda zumrad tarkibida Vaukulin tomonidan kasf qilingan. 1828 yilda Vyoler va Bussi toza berilliy metali ajratib olingan.
Bor –bura menerali tarkibida
mavjud bo’lib 1000 yillar davomida
ishlatilib kelingan. 1808 yildagina Х.
Дэйви и Gey – Luyussak
tomonidan toza bor ajratib
olingan.
Uglerod –lotincha “carbo” ko’mir degan ma’noni
beradi. Uglerod qadimdan ma’lum bo’lib, organik va
noorganik birikmalar
tarkibida uchraydi. Grafit va olmos
ko’rinishdagi allotropik
shakllarga ega.
Azot – Nitrogiunim nitro sodasi nomidan
olinfan. 1772 yilda Daniel Ruterford
tamonidan havodan ajratib olingan Azot,
yani, “hayotga qarshi” deb
nomlangan. Sheyeli va Kavendish azotni o’rganib “kislorodsiz habo” deb nomlagan.
Kislorod – lotincha Oxyginium ,”Oxys”, kislota hosil qiluvch
ma’nosiga ega. Pristli va Sheyeli lar
kislorod kashfiyotchlari hisoblanadilar.
Ftor grekcha “fluere” so’sidan olingan
bo’lib, “oqish” ma’nosini beradi.
Ya’ni, qadimda ftorni kislotasi shishani
eritib oqizgan. Faqat 1866 yilda Moissan
tamonidan toza ftor ajratib olinadi.
Neon –”neos” “yangi” suzi ma’nosini beradi.
Birinch marta Ramzay va Travers tamonidan
1898 yilda havo tarkibidan ajratib
olingan
Natriy –lotincha natrium, ivrit tilida
“Neter” biqirlash co’zidan kelib
chiqqan. 1807 yilda Deyvi kaustik
sodani elektroliz qilib toza natriy metalini olgan.
Magniy, lotincha nomi magnium magneziya deb
ataluvchi joy nomiga qo’yilgan. Magniy
element sifatida 1755 yilda Deyvi element
sifatida tan olindi. 1808 yilda Bussi,
nisbatan toza magniy ajratib olingan.
Aluminiy, lotincha nomi aluminum
lotincha “alumen” achchiq tosh
so’zidan olingan. 1825 –1827 yillarda
Erstedi co’ng Vyoler gildan
ajratib olganlar.
Kremhiy nomi lotincha silitsiy
“silicos” kvars, “chaqmoq tosh”
ma’nosini bildiradi. 1811 yilda Gey –
Lyussak va Tenard nisbatan tozaroq
kremniyni ajratib oldilar.
Fosfor lotincha Phosphorium
“phosphorus” nur tashuvchi ma’nosini bildiradi. 1669 yilda
Marka birinchi marta siydik tarkibidan oq
fosfor ajratib oldi. Fosforning 11 ta allatropik shakli
mavjud bo’lib undan ych xili oq, qizil va
qora fosfor ko’proq ishlatiladi.
Xlor, lotincha nomi chlorum –yashil –
sariq co’zi ma’nosini beradi.1774 yili
Seyeli kasf qigan, lekin kislorod deb
o’ylagan. 1810 yilda Deyvining taklifiga
ko’ra element hisoblangan.
Argon grekcha “argos” “yalqov”
“faolsiz” so’z nomi bilan nomlangan.
Havo tarkibida argon borligini 1785
yilda kavendish tamonidan taxmin
qilingan.1785 yilda Reyleyom pamzay
tomonidan hovodan ajratib olingan.
Kaliy –lotincha nomi Kalium, arabcha “gali”, ya’ni, kul so’zidankelib
chiqqan. 1807 yilda Deyvi KOH ishqorini elektroliz qilib olgan.
Kalsiy lotincha “calx” oxak so’zi bilan
nomlangan. 1808 yilda Berseluis va Pontin
была обнаружена до 1808. После изучения, что Berzelius и Pontin
tayyorlagan eritma Deyvi tomonidan
elektroliz qilinib Ca metalining Hg bilan
aralashmasi olingan.
Skandiy Skandinaviya nomi asosida atalgan
element. 1871 yilda Mendeleyev oldindan
boshorat qilgan, taxminiy atom massasini aytgan. 1879 yilda nilson
tomonidan kashf qilingan.
Titan, lotincha –titanium qadimgi afsonalar
bo’yicha er farzandlari “titanlar” nomidan kelib
chiqqan. 1871 yilda Gregor tomonidan kashf
qilingan, 1795 yilda Klaprot tomonidan
nomlangan, 1887 yilda Nilson va pettirson
tomonidan titan aralashmas, 1910 yilda
Hunter tomonidan 99.9% li toza metall olingan.
Vanadiy Skandinav xaqlari afsanoviy
xudosi Vanadis nomiga qo’yilgan.
Dastlab del Rio tomonidan olingan,
lekin xrom metali deb o’ylagan. 1830 yilda Sefstrom, tomonidan qayta kashf qilingan
va vanadiy deb nomlangan. Toza
vanadiyni 1867 yilda Roskoe ajratib olgan.
Marganes, lotincha “madnes” so’zidan
olingan bo’lib magnit ma’nosini beradi.
Sheyele va bergman tamonidah e’tirof
qilingan, 1774 yilda Gani tomonidan toza
marganes olingan.
Kobalt, nemischa –”cobalos” so’zidan
olingan bo’lib, “yovuz ruh” ma’nosini beradi.
1735 yilda Brant tomonidan kasf qilingan.
Nikel, nemischa “Qari Nik” “Qari Shayton”
ma’nosini beradi.
1751 yilda Kronsted tamonidan kashf
qilingan.
Galliy , lotincha gallia, fransuzcha “gallus”
“xuroz” ma’nosini beradi. Dastlab
mendeleyev tamonidan bashorat qilingan va
ekoaluminiy deb nonlangan. 1875 yilda
Boisbaidan eritmasidan elektroliz
yo’li bilan olingan.
Germaniy, lotincha germanium,
Germaniya mamlakati nomiga qo’yilgan,
Mendeleyev tamonidan ekosalitsiy nomi bilah bashorat qilingan. 1871 yilda Venkler tamonidan
kashf qilingan.
Brom, grekcha “bromos”
“qo’lansa” so’zi ma’nosini beradi. 1826 yilda Balard tamonidan kashf
qilingan.
Kripton grekcha “kriptos”
“yashirin” ma’nosini
beradi.1898 yilda Ramzay va Travers
suyuq havo tarkibidan
topilgan.
Rubidiy, laotincha “rubidis” “to’q qizil” ma’nosini anglatadi.
1861 yilda Bunsen va Kirchov
spektroskopiya yo’li bilan kashf qilingan.
Stronsiy, Shotlandiyaninig Strontian shahri
nomiga qo’yilgan. 1808 yilda Davey
tomonidan elektroliz uo’li bilan olingan.
Yttiriy Svetsiya mamlakatidagi
Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan,
1794 yilda Gadolin tamonidan kashf
qilingan. Bu qishloqning
nomidan yana uch elementning nomi
kelib chiqqan.
Sirkoniy, forscha “zargun” ya’ni
oltinsimon so’zidan kelib chiqqan. 1824
yilda Berseluis tamonidan
birikmalaridan natriy bilan
qaytarib olgan.
Niobiy, mifologik Ttantal xudosining qizi
Niobe homi bilan nomlangan 1801 yilda
Hatchet tamonidan kashf qilingan. 1850 yil
ximiklar kongresi qarori bilan
nomlangan. Lekin ko’p metalurglar
kompaniyasi metalla nomini kolumbium
deb nomlaydilar.
Molebden grekcha “molebdos” yani
“yo’l boshchi” ma’nosin beradi.
Birinchi 1778 Sheyeli metalning
mavjudligini e’tirof etgan, 1782 Hjlim
tomonigan toza bo’lmagan
namunasi olingan.
Texnitsiy, grekcha “technitos” so’zi, ya’ni
“sun’iy” ma’nosini beradi. Dastlab metallmasurium
deb nomlangan. 1937 yilda Italiyada perrier va Segre
berkley elementini siklotronda deytriy bilan bombardimon qilb hosil qilingan. Shunday qilib
texnitsiy yadro reaksiyalari yo’li bilan olingan birinchi
sun’iy element bo’ldi.
Rutuniy, lotincha Ruteniya russiya
mamlakati nomi bilan atalgan.1827 yilda
Berselius va Osannn platina metali
qushimchasini analiz qilib uchta yangi
metall kasf qildi va birining nomini
rutuniy deb nomladi.
Rodiy, grekcha “rhodon”so’zidan
olingan bo’lib “osilgan” degan
ma’no beradi. 1803 –1804 yillarda
Wollaston platina rudasidan
qo’shimcha ravishda ajratib
olgan.,
Palladiy—pallas samoviy jism nomiga quyilgan. Pallas nomi
esa, grek mifologiyasida
donishmandlik xudosi nomi. 1803 Wollaston
tomonidan Palladium platina qatori
elemenlari kabi oltin ba platina konlari
rudalaridan topilgan.
Kadmiy –grekcha “kadmiya” rux karbonati nomi
“calamini”nomi bilan ataladi. Cadmiy
metalini 1817 yilda Stromeyer rux
kabonati rudasi qo’shimchalaridan
ajratib olgan, birikmalari o’ta zaxarli modda.
Indiy –indigo buyog’I rangida spektr
chizigiga ega bo’lganligi sababli
Reich va Richter tomonidan kashf
qilingan va nomlangan.
Surma –grekcha “antimonos” nomi
bilan atalib, “antimetall” nomi
bilan nomlanadi, surmaning sulfid tuzi pardozda ishlatilgani
uchih ham arabcha uzakli surma nomi
bilan nomlangan qadimiy element.
Tellur –lotincha “tellus” Yer nomiga quyilgan. 1782 yilda Myuller tomonidan
aniqlangan,1782 yilda Klaprot tomonidan
olingan va nomlangan element.
Ksenon –grekcha nomalum degan
ma’noni beradi. 1898 yilda Ramzay va
Travers tamonidan havo rektifikatsiyasi yo’li bilan topilgan.
Seziy –lotincha “casius” osmon, havorang degan
ma’noni beradi. 1860 yilda Bunsen va
Kirhhoff tamonidan spektroanaliz yo’li
bilan topilgan.
Bariy –grekca “barys” ya’ni “og’ir” ma’noda nomlangan. 1774 yilda
Sheyele 1808 yilda Deyvi tamonlaridan bir biridan xabarsiz
ravishda kashf qilingan..
Lantan – grekcha “lanthanein” “yashirin
yotish” ma’nosida nomlangan. 1839 yilda Mosander seriy nitrat qushimchasini analiz qilib lantan metalini
ajratib olgan.
Seriy –Seres astroidi nomi bilan atalgan element. 1801 yilda
Klaprot , 1803 yilda Berseluis va Hisinger
tomohlaridan kashfqilgan. 1875 yilda hillebrand va Nortnlar
toza metall oldilar.
Prazeodim –grekcha “prasios”
–”yashil”,”didymos” “egizak” ma’nosida
nomlangan. 1841yilda Mosander, 1879 yilda
Boisbaudran buelement
birikmalarini kashf qildilar. 1885 yilda,
фон Velsbach spektroanaliz
yo’libilan kashf qildi.
Neodim –grekcha “neos” –yangi,
“didymos”- egizaklar ma’nosini beradi. 1841
yilda mosander element \ning oksidi
ajratib olingan. 1925 yildagina toza metall
ajratib olingan.
Prometiy –grek mifologiyasi odamlarga
olov o’g’irlab bergan qahramon Prometiy
nomiga qo’yilgan.1902 yilda Banner bu
element ning mavjudligini va davriy jadvaldagi
o’rnini aytdi. 1914 yildfa Moseley tamonidan
tasdiqlandi.1941 yila Ogayo universiteti ilmiy
xodimlari neodim prazodim neytron va
deytron, alfa zarrachalar bilan bombardimon qilib
62 elementni hosil qildilar
Samariy – rossiya polkovnigi Samarskiy
nomiga qo’yilga element. 1879 yilda
Boisbadran samarskiti minerali tarkibidan
topgan.
Yevropiy –Evropa qit’asi nomiga
qo’yilgan. 1890 yilda samariy va gadoloniy
aralashmasini fraksiyalab yangi element spektrini
kuzatgan. Evropiy elementining kashf
qilgan olim Demarkay hisoblanadi. Chunki
1901 yilda toza metalni oldi.
Godoloniy –fin olimi Gadolin nomiga
atalgan gadolinit mineralidan ajratib
olingan.1880 yilda Marignak va
Boisbaudranlar tamonidan bip –bidan
xabarsiz xolda oksididan ajratib
olingan.
Terbiy –Svedsidagi qisloq karyeridagi
rudadan topilganligi
terbium deb nomlangan.1843 yilda mosander
tamonidan aniqlangan.
Disproziy –grekcha “dysprositos” so’zidan
olingan bo’lib, “etish qiyin” degan ma’noni
beradi. 1886 Boisbaudron
tamonidan aniqlangan, lekin, ajratib
olinmagan. eИстория1950 yilda Spedding
metallni metallografik usulda olgan.
Golmiy –lotincha Stokgolm shahri
nomiga qo’yilgan. 1878 yilda
Svetsariyalik olimlar Delafontain va Soret
lar mavjudligini aytganlar. 1911 yilda
Homberg metall oksididan ajratib
olgan.
Erbiy – Svetsiyadagi Yttetby qislog’I
nomiga qo’yilgan. 1905 yilda Urbain и
Джеймsу bir –biridan bexabar erbiy oksidini
ajratib oldilar. 1934 yilda Klemm и
Bommer, toza metalni oldilar.
Itterbiy –Svetsiyadagi
Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan
to’rtinchi element. 1878 yilda Marignak
mavjudligini e/tirof qilgan, 1907 yilda
Urbanelmentni olgan va
neoytterbia deb nomlagan.
Lyutetsiy –Parij shahrinig qadimiy
nomi bilan nomlangan. 1907
yilda Urban lyutetsiy to’g’risida daslabki
ma’lumot berdi. Marignak element
xossalarini o’rgandi elementning nomi
1949 yilda qo’yildi.
Gafniy –Kopengagen
shahrining lotincha nomi Hafinia
so’zidan olingan.Koster va
Hevasiy tomonidan 1932 yilda kash
qilingan.
Tantal – grek mifologiyasi
qahromoni nomiga qo’yilgan.1802 yilda ekaberg tomonidan e’tirof rtilgan. 1844
yilda Rove, 1866 yilda Maregak tantal va niobiy hosil qilgan
kislotalarni farqlagan. Dastlabki toza metallni
1903 yilda Bolton olgan.
Volfram –shvedcha og’ir tosh ma’nosini
beradi 1779 yilda Piter Boylf volframit tarkibida yangi
element mavjud bo’lishini taxmin
qilgan. 1758 yilda Sheyeli volframit,
hozirgi kunda sheyelit volfram kislotasini
olganlar 1783 yilda elementni ajratib
olganlar.,
Osmiy –grekcha “osme” hid
manosini beradi. 1803 yilda
Tennant platina rudalaridan
ajratib olgan eng og’ir metall.
Iridiy –lotincha “ayric” kamalak
ma’nosini beradi. Chunki bu element ruzlari rangbarang
korinishga ega. 1803 yilda Tenant tomonidan platina rudasi qoldig’idan
ajratib olingan.
Talliy –grekcha kamon o’qi yoki, xivich ma’nosini
beradi. Talliy 1861 yilda Krooke
spektro analiz yo’li bilan topilgan. 1862
yilda Krooke va Lame tamonidan
toza holda ajratib olingan.
Qo’rgoshin –plumbim anglo –
sakson tilida “ilg’or” “yo’l
boshchi” ma’nosini beradigan juda
qadimdan ma’lum element.
Vismut –grekcha “Bisimutum” oq massa ma’nosini
beradi. 1753 Геоффрой , va
Yunger metalni olganlar lekin bu metallni dastlab
qalay deb o’ylaganlar.
Poloniy – Mariya Kyure batani polsha mamlakati lotincha
nomi asosida yaratilgan. Element
birinchi marta olima mariya Kyure
tamonidan 1898 yilda radiaktiv moddalarni o’rganish jarayonida
kashf qilingan
Astat grekcha “astotos” co’zidan
olingan bo’lib, beqaror degan ma’noni beradi.
1940 yilda Korson, Makkenze, Segre,
kaliforniya universitetida bismut
yadrosini alfa zarracha bilan
bombardimon qilib cun’iy ravishda
olganlar.
Radon –1900 yilda Dorn tamonidan
kasf qilingan. Radiaktiv nur
chiqarish uchun radon deb
nomlangan. 1908 yilda Ramzay va
Gray moddani ajratib oldilar va
eng og’ir gaz ekanligini
aniqladilar.
Fransiy – fransiya mamlakati nomiga
qo’ylgan. 1939 yilda Marrgarit Periy
tamonidan aktiniy elementini alfa parchalanishi
natijasida kashf qilingan eng og;ir
ishqoriy metall.
Radiy –padius, nur degan so’z ma’nosiga
qo’yilgan. 1898 yilda mariya Kyuri
tamonidan uranit mineralidan ajratib
olingan.История
Aktiniy –grekcha “aktinos” nur
ma’nosini beradi. 1899 yilda Andre
Dberne 1902 yilda bir –biridan
habarsiz holda Giesel tmonidan
aniqlangan.
Toriy –skandinaviya mifologiyasi
urush xudosi nomiga
qo’yilgan. 1828 yilda Berseluis
tomonidan kasf qilingan.
Protaktiniy –grekcha “protos” ,
dastlabki degan ma’noni beruvchi
so’zdan olingan. Fajans va Gohring
1913 yilda Uran elementi emirilishi
mahsulotlari tarkibidan topgan.
Uran –shu nomli planeta nomiga qoy’lgan. 1789 yilda Klaprot
element mavjudligini eterof qilgan.
1841Peligot tamonidan
dastlabki uran olingan.
Neptun –palaneta nomi bilan atalgan.
1940 yilda Makmillan va
Abelson Kaliforniyada uran
elementini siklotronda neytron bilan bombardimon
qilish natijasida hosil sun’y hosil
qilingan.
Plutoniy –planeta nomiga qo’yilgan
element. 1940 yilda Seborg, Makmillan, Kennedi, va Uollar
tamonidan siklotronda uran elementini deytiy
bilan bombardimon qilib olingan.
Ameritsiy –amerika mamlakati nomiga
qo’yilgan bo’lib,1944 yilda Seborg, Jeyms, Morgan Chiorsolar tamonidan Chikago
universiteti laboratoriyasida
plutoniy izotoplarini neytron bilan
bombardimon qilib hosil qilingan.
Kyuriy – Peer va Mariya Kyurelar nomiga qo’yilgan element. 1944 yili
Siborg rahbarligidagi amerkalik olimlar
berkliy elementini alfa zarrachasi bilan
tuqnashtirib hosil qilingan.
Berkliy –olim Kaliforniya
universiteti nomi Berkliy nomiga 1949
yilda Tomson Chiorso,Siborg
Amiritsiy 241 izotopini alfa
zarrachasi bilan to’qnashtrib
olingan.
Kaliforniya kaliforniya shtati va uneversiteti nomiga
qo’yilgan. 1950 yilda Tomson Chiorso,
Siborglar tomonidankyuri izatopi bilan alfa
zarracha tuqnashtrilib sentez
qilingan.
Eynshteyniy – Albert Eynshteyn nomiga qo’yilgan,
1952 yilda Chiorso va uning shogirdlari
Tinch okeanidagi termayadro
portlashidan hosil bo’lishi kozatilgan.
Fermiy –Erniko Fermiy nomiga
qo’yilgan element. 1952
yilda Tinch okeanidagi
termayedro portlash
natijasida hosil bo’lganligi qayd
qilingan.
Mendeleviy –D.Mendeleyev
nomiga qo’yilgan element. 1955 yilda
Chiorso, Xarvi, Choppin, Siborglar
tamonidan 0.001 mg sun’iy hosil qilingan amiritsiy elementini
alga zarrachasi bilan tuqnashtirilib
hosil qilingan.
Nobeliy Alfred nobel nomiga quyilgan va
1958 yilga Berkliy universitetida Chiorso,
Sikiland, Vatson Siborglar tamonidan yangi metodda, ya’ni
akselatorda kyuriy izotoplari aralashmasini
uglerod atomi yadrosi bilan bombrdimon qilib
sintez qilingan.
Lourensiy –Ernest Lorens nomi bilan
atalgan element. 1961 yilda Chiorso
Sikkealand, Latemerlar tamonidan
kaliforniy elementi izotoplarini yadro to’qnashuvlaridan
hosil qilingan.
Rezerfordiy –olim nomiga qo’yilgan. 1964 yilda Dubna
shaharchasida sobiq ittigoq
olimlari plutoniy elementi neon
ionlari bilan toqnashtilib
sintez qilganlar.
Dubniy –sobiq Ittifoq atom yadro –
fizika markazi noniga atalgan
element. Flerov va boshqalar
tamonidan 243Am izotopini 22Ne izotopi
yadrosi bilan bombardimon qilib
olingan.
Amerkalik olim Glenn Seaborg
nomiga qo’yilgan element. 1974
yilda Dubna yadro tekshirish institutida sintez
qilingan.
Boriy –sobiq Ittifoq Dubna
yadro tekshirish markazi olimlari
sintez qilgan element. Olim
Nils Bor nomiga qo’yilgan.
Hassiy –lotincha “hess” nemislar
davlatining qadimgi nomidan kelib
chiqqan. 1984 yilda Peter Armbruster,
Gotfred Munzenber Darmstatlar
tamonidan Germaniyada sintez
qilingan.
Meytneriy –fizik matematik olim
nomiga qo’yilgan, 1982 yil Germaniya
ogir ionlar ilmiy tekshirish instituti
labaratoriyasida bismut 209
izatopini 58Fe izotopi bilan
to’qnashtirilib olingan.
TeSb
AsGe
Si
B
Yarim metallar xossalari jihatidan
metallar va metallnaslar xususiyatini
namoyon qiladilar.
RaFr
BaCe
SrRb
CaK
Mg Na
Be Li
H He
s – elementlar atomlari
elektronlari l=0, yoki s –energetik
pog’onachadan to’lib boruvchi
elementlar.
RnAtPoBiPb Tl
XeITeSbSnIn
KrBrSeAsGeGa
ArClSPSiAl
Ne F O N C B p –elementlar atomlari
elektronlari l=1, p energetik
qavatdan to’lib boradigan
elementlar.
MtHsBhSgDbRfAc
HgAuPtIrOsReWTaHfLa
CdAgPdRhRuTsMoNbZrY
ZnCuNiCoFeMnCrVTiSc
D –elementlar atomlar
elektonlari l=2, d –energetik
pog’anachadan to’lib boruvchi
elementlar
LrNoMdFmEsCfBkCmAmPuNpUPaTh
Lu YbTmErHoDyTbGdEuSmPmNdPrCe
f –elementlar atomlarida elektronlar (l=3) f –energetik pog’onachadan tugallanib to’lib
boraigan elementlar: lantanoidlar va aktinoidlar.
Muallifdan
• Ushbu elektron jadval kimyoviy elementlar fizik kattaliklarini tez va oson topish imkoniyatini beradigan sodda dastur asosida tuzilgan bo’lib, ma’lumaotlar eng so’ngi adabiyotlar: David
Oxstobe va boshqalar. “Principles of Modern Chemistry” 2000 yil New York, T. Do’stmurodov va boshqalar. “Kimyo atamalari
lug’ati” Toshkent –”Ozbekiston” –2003, M.X. Karapetyans va boshqalar. “Общая и неорганическая химия”
Москва 1981 “Химия” va boshqa manbaalar asosida tayyorlangan, kimyo o’qituchilari, talabalar va o’quvchlar
foydalanishi uchun mo’lljallangan.
• Manzil: Sirdaryo viloyati, Boyovut shaharchasi, Boyovut sanoat kolleji. tel. 621491
110 --element
• 9 noyabr 1994 yil soat 4:39 da 110 element yadrosining topilganligi to’g’risida Germaniyadagi Darmshtat shahri yadro ilmiy tekshirish laboratoriyasi axborot bergan.
111 –element
• 1994 yild nemis olimlari: S. Hofmann, V. Ninov, F.P. Hessberger, P. Armbruster, H. Folger, G. Munzenberg, H.J. Schott, va boshqalar tomonidan kash qilingan, lekin nomlanmagan.
112 -element
• 9 fevral 1996 yil, soat 10:37da Darmshtatdagi laboratoriyada nemis olimlari tamonidan aniqlangan eng og’ir atom massali (227), hozircha nomlanmagan element.
113 va boshqa elementlar
• 113, 114, 115, 116, 118 elementlarni yadro sintezlari to’g’risida ma’lumotlar etarli emas. Bu elementlar sintez qilinishi mumkin va yangiliklarni kutamiz.
D.I. Mendeleyev
• Dimitriy Ivanovich Mendeleyev 27 yanvar 1834 yilda Rusiyaning Tobolsk shaharida tug’ilgan,
gimnaziyani tugatib, Peterburg pedagogika institutida o’qigan va 1855 yilda oltin medal bilan
tomomlagan. 1859 yilda magisterlik dissertatsiyasini yoqlagan. Juda ko’plab ilmiy
tadqiqotlar qilgan. Olamshumul tadqiqotlaridan biri kimyoviy elementlar davriy qonunini va davriy
sistemasini 1869 yilda, 35 yoshida kashf qilgan. 1907 yilda vafot qilgan.