wyaldidobebi,

geomorfologiuri da

“komputeruli” midgoma

wyaldidobis safrTxis da

riskis Sefasebisas

T.wamalaSvili

leqciis mimoxilva . . .

ZiriTadi mizani aris:

1. monacemTa bazebis roli wyaldidobebis SeswavlaSi.

wyaldidobis saSiSroebis kartireba

wyaldidobis saSiSroebis kartireba

fluvialuri geomorfologia wyaldidobis

saSiSroebis arapirdapiri kartireba

didi wyaldidobebis ganmapriobebeli

geomorfologiuri faqtorebi

satelituri imijebis gamoyeneba wyaldidobebis

kartirebaSi

wyaldidobis gansazRvreba

• gansazRvreba: wyaldidoba aris wylis nebismieri Rrma

dineba, romelic cdeba nakadis bunebriv an xelovnur

kalapots

• wyaldidoba aris wylis mier xmeleTs

arasistematiuri datborva, romelsac mohyveba

materialuri danakargis an/da mosaxleobis

sicocxlis safrTxe.

• wyaldidoba aris mdinareebis da wylis nakadebis

bunebrivi da ganmeoradobiTi movlena.

wylis dineba kalapotSi ganapirobebs garemos

geomorfologias da hidrologiur mdgomareobas.

mdinaris moqmedebis Sedegia erozia, masalis gadaadgileba,

naleqdagroveba.

wyaldidobis saSiSroebis kartireba niSnavs datborvis da

eroziis zonebis da datborvis naleqdagrovebis kartirebas

wyaldidoba yvelaze metad damangrevelia mdinaris xeobaSi

da dablobebSi, sanapiro zolSi.

wyaldidobis safrTxe

• moicavs wyaldidobisken midrekil mdinareebis Sesaxeb

informacias da maT qcevazis modelis codnas

• radgan SevafasoT safrTxiS qveS myofi zonebi, TviT

safrTxe da misi maxasiaTeblebi

• vuzrunvelyoT informacia wyaldidobis Sesaxeb

prevencia

mzaoba

Semsubuqeba

wyaldidobis safrTxis Sefaseba

wylis tanis siRrme

wyaldidobis xangrZlivoba

wylis siCqare

naleqebis Camotana

wyaldidobis sixSire

xarjis maqsimaluri maCvenebeli

wylis donis matebis siCqare

sezonuroba

wyaldidobis efeqti: wyaldidoba da erozia da

sedimentacia

wyaldidobis maxasiaTeblebi

• mdinareSi wylis dineba ganisazRvreba xarjit, wylis

moculoba, romelic gadis garkveul wertilSi drois

garkveul monakveTSi (m3/w)

hidrografi

T1= dro wvimis

dawyebidan pikamde

T2= dro pikamde;

wyaldidobebis gansazRveba xdeba ganmeoradobis mixedviT

sixSiris analizis meTodis gamoyenebiT, SesaZlebelia

ganvsazRvroT garkveuli sididis wyaldidobis moxdenis

albaToba drois garkveul monakveTSi.

ganmeoradobis intervalis dadgena emyareba albaTobas,

imisa rom garkveuli movlena ganmeordeba an es movlena

ufro mZlavrad gamovlindeba garkveul wels.. magaliTad

nebismier wyaldidobas, romelic xdeba 100 weliwadSi

erTxel, aqvs albaToba rom moxdes am wels 1%.

wyaldidobis ganmeoradobis intervali

wyaldidobis sixSiris

grafiki logariTmul

albaTur grafaze.

T=(n+1)/m;n= wlebis raodenoba;

m= rigis nomeri

sixSiris analizis nimuSi

• wylis gavrceleba wyaldidobis dros da misi siRrme

damokidebulia xarjis raodenobaze da adgilobriv

topografiaze

wyaldidobis gavrceleba

• hidrologiuri midgoma

• geomorfologiuri midgoma

• kombinirebuli

• hidrodinamikuri modelireba.

wyaldidobis safrTxis Sefaseba,

midgoma

• geomorfologiuri midgoma emyareba reliefis da mdinaris

sistemis analizs, rac Tavis mxriv damokidebulia momxdar

wyaldidobebze informacias da detalur topografias.

• am midgomis safuZvlebia:

mikroreliefi, romelic ganapirobebs wyaldidobisas

wylis gavrcelebas

aRsaniSnavia, rom dRevandeli mdinaris konfiguracia da

naleqebis gadanawilebis formireba moxda igive

mdinaris mier

geomorpologiuri midgoma

1. arapirdapiri meTodiT kartireba

detaluri geomorfologiuri kartireba fluvialuri

reliefze da procesebze damyarebiT.

baseinis da hidrologiuri qselis Seswavla

2. pirdapiri meTodiT kartireba

relur droSi kartireba (wyaldidobis dros da/an

uSualod wyaldidobis mere)

xazgasasmelia wyaldidobis maxasiaTeblebis diagnostika,

fluvialuri dinamika da auzis dinamika xdeba:

aero fotoebis da satelituri imijebis Seswavlit

wyaldidobis an Semdgomi savele gasvlebiT

laboratoriuli meTodebiT

modelirebis saSualebit.

wyaldidobis safrTxis Sefaseba,

nabij-nabij

3. pirveli da meore meTodebis zeddeba

ganvsazRvroT yoveli geomorfologiuri elementis

an qveelementis mgrZnobeloba, midrekileba

datborvisadmi (moiTxovs sxvadasxva masStabis rukebs)

4. mesame nabijis gaumjobeseba sxvadasxva monacemTa

bazebis kombinirebis gziT magaliTad hidrologiuri

monacemebi (sixSiris analizi d.sxva) da detaluri

topografiuli monacemTa baza

5. 1 da 4 nabijis kombinireba wyaldidobis saffrTxis

zonireba.

wyaldidobis safrTxis Sefaseba, nabij-

nabij

fluvialuri geomorfologia

arapirdapiri kartirebisTvis

I. ZiriTad qanebSi gamavali dineba

II. aluviuri dineba

ZiriTadi qanebis dieba an araaluviuri dineba:

morfologiuri cvladebis da wylis xarjis

gamavlobis dadgena garTulebulia struqturis

gamo

aluviuri dineba:morfologiuri cvladebis da wylis xarjis

gamavlobis dadgena SesaZlebelia da

cvalebadia

arxebis tipebi

naleqebis gadatanis tipebi

• sxvadasxva modeli transportirebis – suspenziis,

saltaciis, valcva - Sedegi gansxvavebuli mobiluroba

sxvadasxva zomis fraqciebis, rac Sedegad gavZlevs

masalis daxarisxebas nawilakebis zomis, formis da

simWidrovis mixedviT

hilstromis diagrama

transportireba

naleqdagroveba

daleqvis siCqare

Sinuosity P= lc/ λ< 1.5; straight> 1.5; meandering

mdinaris tipebi

• sdgg

mdinereebis klasifikacia

• mendre tipis nakadi warmoiqmneba

lateraluri migraciisas, roca gvaqvs

arxsSida naleqdagroveba

suspenziuri Camonatani romelic ileqeba

wyaldidobis dros mdinaris napirebze da/an

neli dinebiT ganpirobebulia.

• orive procesi damoukidebelia, magram orive

SeiZleba moxdes erTdroulad.

meandre

• erozia

mendre mdinareSi wylis gadaadgileba

• naleqda

groveba

• erozia

• wylis nakadis maqsimaluri siCqare miuyveba mdinaris

talvegs, xazi, romelic miuyveba mdinaris fskeris

yvelaze Rrma nawils

meandres tipis mdinaris siCqare

kalapotisSida naleqdagroveba

naleqebis naleqebis dagroveba meandre

mdinareSi

meandre tipis mdinare

kalapotiszeda naleqdagroveba

dambebis da mdinaris napirebis

formireba

damba damba

mendre tipis mdinaris Wala

dambebis formireba da Waluri

naleqebi areo-fotoze

Backswamp

Levees atboth sides ofthe formerSinu river(Colombia).

kalapotiszeda naleqdagroveba

danapralianebis daferdeba

wyaldidobis dros jebiri(ebi) SeiZleba gairRves, am

gamorRvevis Sedegad, wylis amsas gamoaqvs Slami da sxva

masala, romelic ileqeba mdinaris ferdobebze

am tipis naleqebi ZiriTadad uxeSi da dauxarisxebelia

(damokidebulia mdinaris mier Camotanil masalis tipze

da garRveuli jebirebis tipze).

danapralianebis daferdeba

mowyveta

mdinaris

kalapotis

Secvla,

mowyveta

ZiriTadi

mizezi

ferdobis

didi

daxrilobaa

mowyveta

19381938

1945

danawevrebuli dineba

dinebis tipi, rodesac xdeba dinebis danawevreba

ramodenime nakadad dabali dinebis dros, xolo

wyaluxvobis periodSi xdeba maTi gaerTianeba

danawevrebuli dinebis warmoqmneli

faqtorebi

sedimentebis didi raodenoba, rac iwvevs nakadis

gancalkevebas

cicabo gradienti, rac warmoqmnis farTo narCx

dinebas sadac xdeba kunZulebis warmoqmna

iolad erodirebuli ferdopbebi da kalapoti, rac

xels uwyobs mdinaris kalapotis gafarTovebas da

CamonaSali masalis didi raodenobis dagrovebas

kalapotSi.

didi zomis da raodenobis meoradi masalis

gadatana, Sedarebit mcire wylis masis mier.

danawevrebuli dineba

danawevrebuli dineba aero fotoze.

danawevrebuli da meandre dineba

danawevrebuli dinebis warmoqmneli

faqtorebiori an meti nakadi didi zomis, stabiluri kunZulebiT.

xasiaTdeba dabali gradientiT da SedarebiT viwro da Rrma

kalapotebiT.

mdinaris terasebi

mdinaris terasebi

• terasebis formireba xdeba:

• zRvis donis cvlilebis gamo

• teqtonikuri moZraobis gamo

• Camonatani masalis cvlilebis gamo (magalitad

vulkanuri moqmedeba)

• wylis xarjis cvlilebis gamo

eroziuli mdinaris terasa

akumulaciuri mdinaris terasa

mdinaris terasebi aero fotoze

Nepalit1 pirveli, dabali terasebit2 meore, maRali terasa

faqtorebi, romlebic akontroleben

didi wyaldidobebis

faqtorebi, romlebic akontroleben

geomorfologiur pasuxs didi

wyaldidobebis

didi wyaldidobebi, saSualod xdeba 50

weliwadSi erTxel

ganpirobebulia:

auzis drenaJiT

mdinaris kalapotis maxasiaTeblebiT

mdinaris qseli, auzi da kalapoti)

auzis drenaJi

klimaturi faqtorebi (wvimebis,

naleqebis reJimi)

hidrologia (xarji, hidrografia, da

sxva)

auzis morfologia

sedimentacia

mcenareuli safari

niadagi

ZiriTadi qanebis agebuleba

mdinaris kalapotis maxasiaTeblebi

• mdinaris gradienti

• mdinaris da Walis geometria

• mdinaris geomorfologiuri

maxasiaTeblebi

drenajis morfometria

wyalmovardna da misi indeqsi

FFFMI (wyalmovardnis indeqsis) maRali

maCvenebeli migviniSnebs, imaze rom

nakads aqvs tendencia gadaiqces didi

wyaldidobis zonad

drenaJi da hidrografis forma

zedadineba

qvedadineba

efeqti

distanciuri zondirebis monacemebis

gamoyeneba wyaldidobis Seswavlisas

wyaldidoba

wyaldidoba tovebs Tavis kvals dedamiwis

zedapirze.

matulobs niadagis tenianoba, xdeba anomaluri

mcenareuli safaris deformireba

naleqdagroveba da sxva

zemoT aRwerili faqtorebi aisaxebian

distanciuri zondirebiT miRebul suraTebze