Woroxigamocemis 57-e weli noemberi-dekemberi #6 2015 weli

saliteraturo-samxatvro da sazogadoebrivi Jurnali

saredaqcio sabWos Tavmjdomare

daviT TedoraZe

saredaqcio sabWo

cisana anTaZe

roin abuseliZe

giorgi (iuri) bibileiSvili

genri doliZe

ana dundua

ramaz surmaniZe

bela qeburia

vaxtang Rlonti

Tina SioSvili

malxaz CoxaraZe

amiran xabazi

nana xaxutaiSvili

daarsebulia 1958 welsgamodis or TveSi erTxel

© „Woroxi“, baTumi, 2015

redaqciis misamarTi:6010, baTumi, meliqiSvilis q. #21

tel.: (422) 27-15-30

mTavari redaqtori

sandro beriZe

redaqtori

lali konceliZe

prozisa da poeziisganyofilebis gamge

anzor kudba

kritikis, Targmanisa dapublicistikis ganyofilebis gamge

genrieta quTaTelaZe

kompiuteruli uzrunvelyofa

malxaz faRava

gamomcemelisaqarTvelos mweralTa

kavSiris aWaris organizacia

Jurnali gamodis aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis finansuri mxardaWeriT

Jurnali daibeWda s.s. „gamomcemloba aWaris“

poligrafiul centrSi, baTumi, kldiaSvilis, 27

avtorTa sayuradRebod:redaqciaSi eleqtronuli saxiT Semosuli nawarmoebebi awyobili unda iyos

SriftiT Sylfaen, 12 pt. (kodireba: unikodi (UTF-8).amasTan, redaqciaSi Semosuli masala avtors ar ubrundeba

Sinaarsi

poezia, proza

naTela dumbaZe _ leqsebi ......................................................................................................................................... 003

mamuka doliZe _ leqsebi ............................................................................................................................................ 008

ana dundua _ Svilis natruli (ნოველა) ............................................................................................................ 011

levan ananiZe _ sicocxles gafrTxileba sWirdeba (მოთხრობა) .................................................... 019

daTo axlouri _ leqsebi ........................................................................................................................................... 022

nato jaSi-SainiZe _ medea (სცენარი) ..................................................................................................................... 024

leila xinTibiZe _ siyvaruli dafrinavs (ნამ დვი ლი ზღა პა რი) ........................................................... 033

kritika, publicistika

zurab xabaZe _ უსათაუროდ და უმისამართოდ .............................................................................................. 040

ese

deniza sumbaZe _ ინფორმაციული ომი საქართველოს ისტორიული სამეფო ტახტის

ხელში ჩასაგდებად (ანუ: ქართველ ბაგრატიონთა სამეფო ტიტულის:

„დავითიანის“ გაგებისათვის დღევანდელი მსოფლიოს ახალი

წესრიგის ჭრილში) (გაგრძელება) ............................................................................................................................ 053

laSa xomeriki _ პოეზია გვაღვიძებს .................................................................................................................... 072

werilebi

aleqsandre CxaiZe _ იოს ებ სტა ლი ნის და ილია ჭავ ჭა ვა ძის და მო კი დე ბუ ლე ბა ......................... 080

nani gugunava _ პატ რი არ ქის პე და გო გი ური შე ხე დუ ლე ბე ბი .................................................................. 084

nunu diasamiZe _ მე ფე თა მა რი და ქა ლის რო ლი სა ქარ თვე ლო ში ........................................................ 091

iuri sixaruliZe _ მოგონებები .............................................................................................................................. 095

badri doliZe _ თვალსაზრისი: ან ბა ნუ რი ჭეშ მა რი ტე ბა ......................................................................... 106

* * *ვერ მოერია ოცნებას გული –ეს ბოლო ფიქრიც ქარტეხილს გაჰყვა...ცის ქარაფებში ჩარჩენილ სურვილთ შემოაფლითა კალთები ქარმა!ეს ბოლო ფიქრიც, ქარს აყოლილი,გარჩენილია ქარაფის კართან!...

* * *...и скучно и грустно, и никому руку подать...

М. Ю. Лермонтов

მე, მარტოსული,ვარ მარტო სული...ცრემლია სული –წყვდიადი სრული!...სევდისა არი სევდის საარი –არავინ არი,არავინ არი!...მეწამულ ფერში იხრჩობა ღამე,მთვარეა თეთრი, თუ...თითბრის მთვარე?...მომისმენს ქარი?...მომისმენს მთვარე?...– არავინ არი! არავინ არი!......მე მარტოსული

ვარ მარტო სული...ყველა წავიდა...ცა გარდაქარდა,წლები გავიდა და ქარდაქარ და...არავინ არი აქ მთვარის გარდა,არავინ,არცვინ მეგობართაგან!არავინ არი აქ ქარის გარდა,არავინ არი აქ მთვარის გარდა! ...მე, მარტოსული,ვარ მარტო სული.ცრემლია სული,თუ... დასასრული?!...

* * *ვერ ამოვხსენი სიჩუმის მიღმა ქარის და წვიმის მრავალწერტილი,ვერ ამოვხსენი დუმილის მიღმასიტყვა უთქმელი და დაწყვეტილი...ვერ ამოვხსენი ყველა რებუსი, ამოუხსნელი დამრჩა რატომღაც –ვეღარ ვიპოვე ზუსტი პასუხი,ვერ ჩავაბარე მე ეს გამოცდა!...ვერ ამოვხსენი სიჩუმის მიღმა ქარის და წვიმის მრავალწერტილი,ვერ ამოვხსენი დუმილის მიღმასიტყვა უთქმელი და დაწყვეტილი...

* * *კითხვის თვალებით ცას შევყურებ სამყაროს მდგმური!...რა სევდიანად მღერის ქარი შემოდგომური!...აღარც კი ახსოვს სულს, ოდესმე რა უხაროდა,

poezia, proza

naTela

dumbaZe

4naTela dumbaZe poezia

კითხვის თვალებით ცას შევყურებ - მკლავს უკმარობა...რა ოცნებებით უნდა მკვებო, ცაო მაღალო?რა სურვილებით უნდა მგვემო – აუხდენელით?რა ფიქრით მომკლა, გამაცოცხლო და...კვლავ დამმარხო,ამომიშენო „რა ვქნას“ ციხე, აუღებელი!...კითხვის თვალებით ცას შევყურებ, სამყაროს მდგმური...რა სევდიანად მღერის ქარი შემოდგომური!...

* * *ამაღამ ქარი დამითვრა, ვგონებ – ნეკერჩხლის ტოტებს ავარდა ალი...და წაეკიდა ნაზამთრალ ლოყებს მზე შემოდგომის, სუსტი და მცხრალი;ამაღამ მთვარე ამოვა თითბრის,გადაენთება ცის კიდე ღამით...და შემოდგომა ნაზი და მშვიდი შემოვა სულში ნეკერჩხლის კაბით;დაეკიდება წამწამებს ცრემლი და აღმოხდება კვნესა როიალსდა მე ქარით და ოცნებით შეშლილს მომკლავს სევდა და მელანქოლია......გავცქერი ცას და გავცქერი შორეთს,ისევ სევდით და ოცნებით მთვრალი და ვიცი, ისევ არ მომასვენებ –ნეკერჩხლის ტოტებს ავარდა ალი!

* * *ხირხათის ნისლებს დაჰფენია შარავანდედი სულმნათი ტბელის –ცის კაბადონებს კითხულობდა ვინც უფლის ნებით!ვინც ქართულ სიტყვას უკვდავების დაუდგა ძეგლი!ეტრატით ხელში,წმინდა წიგნით,საგალობელით,

ვინც შემინახა საქართველო – ხატი და ღმერთი!......საუკუნეთა სიმაღლიდან გაჰყურებს მერმისს –ვისაც მამულის სატკივარი საფლავშიც ესმის!......ციურ პლანეტებს მოიხილავს ვარსკვლავთა ეტლით,წმინდა გიორგის საქართველოს ავედრებს ზეცით და... საქართველოს აღზევებას ხელახლა ელის – თანამოკალმე რუსთაველის, სულმნათი ტბელი!......ხირხათის ნისლებს დაჰფენია შარავანდედი სულმნათი ტბელის!...

* * *როგორ მინდოდა შენთან შეხვედრა,ჩემი ბავშვობის თეთრო ბილიკო!...გადაბარდნილა ბარდით ფერდობი,ქარი ქერქეტა ქალთან ქილიკობს...ქარს წაუღია წარსულის ელდა –ოცნება ტკბილი და საოცარი –ის სიყვარული, ის გაოცება, ის მზის ამოსვლა და ის ცისკარი!...მე კი მეგონა, რომ აქ მელოდა ჩემი ბავშვობა და სიხალისე...თეთრო ბილიკო, თეთრო ბილიკო, ცა სინანულის ცრემლით ამივსე!

* * *წვიმის წვეთებით ივსებიან ცივი დღეები –მოგონებებით,შეხვედრებით,განშორებებით...პარადოქსია ეს შეხვედრაც –ნუ აღელდები მოგონებებით, შეხვედრებით, განშორებებით!...

5 naTela dumbaZepoezia

...წვიმის წვეთებით ივსებიან ცივი დღეები...მე კვლავ მარტო ვარ თმებში ჩაწნულ ქრიზანთემებით;ფოთოლცვენაა... მე კვლავ ღრუბლებს ვეღარ ვეხსნები,ამ მონატრებებს, მოგონებებს ვეღარ ველევი!......წვიმის წვეთებით ივსებიან ცივი დღეები –მოგონებებით,შეხვედრებით, განშორებებით...

* * *დღეს დეკემბერი დგება ჩემს წინ სასომიხდილი,დარდით და ცრემლით გახევებულ ხეობებს ვხედავ;გადათოვლილი მწვერვალები ცივ სისპეტაკეს თოვლის მკლავებში მალავენ და ცაც ინავლება...არაფერია სანუგეშო და სანუკვარი –დარდში და ცრემლში აზელილი სევდის ნუგბარი! ...არაფერია სანუგეშო და სანუკვარი!...

* * *გზა არ ჩანს...რაც ჩანს, ბნელი და ბრუნდი!...ხელებზე – ხუნდი!ფეხებზე – ხუნდი!...თვალებზე ბინდის ღამე ჩამოწვა...მორჩა საკირე მიწის გამოწვა!ჩაფქვა წისქვილმა ეს ბოლო მინდიც...იმედო ჩემო,გამინაპირდი!არ მოიხედე, არ დამიბრუნდი!......რად ეს გამოცდა?

ბაგეს წამოცდა წყევლა...შემინდე, მამავ, უფალო!...ლოცვად დამიდექ, ჭირისუფალო,ოდენ გაძლების მომეცი ნიჭი,გამიცამტვერე არყოფნის შიში!......შემინდე, ღმერთო... მამავ, უფალო!ლოცვად დამიდექ, ჭირისუფალო!...

თქვენი გაკვეთილი...

ქალბატონ მერი გორგილაძეს, ჩემს ისტორიის

მასწავლებელს, ჩემს დამრიგებელს.

თქვენი გაკვეთილი – სიკეთის გაკვეთილი,თქვენი გაკვეთილი – სიყვარულის გაკვეთილი... თქვენი გაკვეთილი – საქართველო –ძლიერი, ამაყი,აწყვეტილი!...თქვენი გაკვეთილი – საქართველო –შუაზე გაკვეთილიც, დაფლეთილიც!...თქვენი გაკვეთილი – თამარი დასამასი არაგველის თავგანწირვა...ცრემლის გორგალი ყელში გაჩხერილი –სამშობლო – სალოცავი წმინდათა წმინდა!თქვენი გაკვეთილი ზარების გუგუნია...მომყვება,მაფიქრებს,მაოცებს, მაჯადოებს! მანიშნებს, თუ სადმე უფსკრულია,ხელებს შემაშველებს – არ დავეცე!...თქვენი გაკვეთილი შთამაგონებს,ლექსებს მაწერინებს, მასაზრდოებს...თქვენი გაკვეთილი – სიკეთის გაკვეთილი,ფიქრი და ოცნება – საქართველო...ათასი სანთელი ლოცვაში დაღვენთილი –

6naTela dumbaZe poezia

საქართველოუფალმა გაამრთელოს!......ვიცი, კვლავ გაჰყვება თაობებს სინათლედ,სულში გამოისხამს სიკეთის თავთავებს;თქვენი გაკვეთილი არ მინდა დამთავრდეს...სიკეთის ქალბატონო, უფალი გფარავდეთ!...

* * *რისთვის?რატომ? მაინც რისად? იქნებ ღმერთიც განმირისხდა?!არც წარსული,აღარც აწმყო...ხელებს ვიწვდი სამოწყალოდ......ჩემო მიწავ, მზეო, წყალო,შემიწყალე!...შემიწყალე!...მე, ცოდვილი, ხელებს ვიწვდი, ხელებს ვიწვდი სამოწყალოდ!...

* * *...მიდიოდე და ამბობდე: ეს არ არის საქართველო...

გალაკტიონი

რომ არ სენი, სულთ დამშლელი,გულთ წამღები ვარამი,რომ არ ელდა, რომ არ სევდა,ცეცხლში გულის მხარშავი!აუხდენელ იმედებად დარჩენილი მარადის,ისევ შენი საქართველო –დავითის და...თამარის!... შენი განსასვენებელი –აკვანიც და სამარხიც!

სულ წუხილი, მოლოდინი...და საშველი... არსაით!ნაცვლად შური, სავი შური და იუდას ხარხარი!...ბოროტება შარიშურით, ტანის რხევით მავალი...სიძულვილის კარნავალი, სულთა ჩვენთა მომშთობად;საქართველო –დაღ-მა-ვა-ლი... საქართველო – გოლგოთა!სული ტანდაფლეთილი და დარბეული სახლ-კარი...ვინ, ან როგორ გაამრთელოს ავადმყოფად გამხდარი!...აღარც აღმაშენებელი,არც გორგასლის მახვილი!...ჟამი – გადამშენებელი,ტყვია – გულში დახლილი!......შენი, ჩემი საქართველო დავითის და თამარის,საქართველო, საქართველო,საქართველო სად არის?!...

* * *როგორ რთულდება ირგვლივ ყოველი –ფიქრი ობოლი ცრემლის წვეთია;ნატვრა უფრორე ხდება ამაო, სევდა სევდაზე უფრო მეტია!როგორ რთულდება ირგვლივ ყოველი,ოცნებაც ვეღარ გამიბედნია!...

* * *ტკივილი ჩემი ტკბილი ხვედრია...უფალო, განა დამიყვედრია?!...დარდის მძივები დამიბნევია, ცის ბილიკებითგამიწევია,ისევ

7 naTela dumbaZepoezia

ღრუბლებთან სამასლაათოდ!...ჰა, ტკივილებო, სულიც, გაამოთ!

* * *აყვავებული იასამნებითთავბრუ ეხვევა ქარს...სულ სხვა სიზმარი, სულ სხვა ზმანება, რაღაც საოცრად სხვა!...შემომიფინა სულში სინათლედ ვაშლის ყვავილთა ზღვა...მთვარის სხივებით ქსოვდა დილამდეჩემი სიზმრების ცას......ღირდა სიცოცხლე?ღირს კი სიკვდილი?

ან არჩევანი გაქვს?!...მე ისევ შენი სევდით დაღლილი მიახლოვდება ხმა:„არა სიცოცხლე,არა სიკვდილი,არამედ რაღაც სხვა!“...

* * *რას ფორიაქობ, სულო,ნუთუ სასწაულს ელი?...უთხარ მადლობა უფალს,უფლის ძღვენია ცრემლიც!– ახდება?...– არ ახდება?......შენ მაინც ითვლი თმენით...რას ფორიაქობ, სულო,ნუთუ სასწაულს ელი!

* * *წყვდიადისფერ სამოსს იცმევ,ჰგავხარ ღამეგანათევს...შენს თვალებში დრო და სივრცევარსკვლავივით ანათებს.

შენი წმიდა სულის ხარჯზესისხლი იქცა ფერწერად...გამოარჩევს მაგ შენს მარჯვენსღვთაებრივი ხელწერა...

* * *დროში მაშინ ვერ ვეტევი,კანში რომ ვერ ვეტევი,ბრბოში გავჩნდი... ხალხში ვიდგე,განა ვიღერღეტებდი?სული დამიმშვიდე, ღმერთო,ღმერთო, მეიმედები!..

* * *უსიყვარულოდ სული ბნელია,გული – ბუხარი ცეცხლის გარეშე,ალბათ შევხვდებით ჩემო ფერიავ,სხვა სამყაროში, სულ სხვა განედზე.

ო, სიყვარულო, შენ ხარ ოცნებადა გვენაზები, როგორც ველს სიო...ვერ მოგიხელთეთ გულთან ცოცხლებმა...სიცოცხლის მერე უნდა გვეწვიო...

* * *ვახტანგ ღლონტს

წვიმა სევდას მოჰგვრის ქალაქს,მთვარე სულში დაისს ათრევს...ფიქრი აგხდის თავის ქალას,ოცნებებში გაიზამთრებ.

ვიცნობ შენი სახის ნაოჭს,უფლის ხატთან, სანთლის შუქზე...ერისკაცო, ღმერთთან დაობ,თუ ცრემლსა ღვრი დედის მუხლზე?

გამოიდარებს სულში ოდესმედა გამოაღებ მაგიდის უჯრებს...და შენი ლექსის ოქროს ზოდებზეგაამზეურებ ბათუმის ქუჩებს...

* * *მოგვდგამს ფიქრი და წუხილიწუთისოფლიდან წასვლამდე,წარსულს, აწმყოს და მომავალსდედა ერთი ჰყავს სამთავეს,ჩვენი სიცოცხლის მდინარეს –შენაკადსა და სათავეს...

* * *მოდი, გამანდე შენი წუხილი,დაგელოდები ღია კარებთან...ნუ შეგაშინებს ჭექა-ქუხილი,მე მიგაცილებ ღვთის სიწყნარესთან.

გზააბნეულო კაცობრიობავ,შენ რომ გველივით კანს არ იცვლიდე,ღია სამარე – მიწის ჭრილობაარ მოგანატრებს სულის სიმშვიდეს.

mamuka

doliZe

9 mamuka doliZepoezia

მოდი, გამანდე შენი წუხილი,დავცლი ამ ცრემლებს, როგორც კონიაკს...მაშ, გაუმარჯოს კაცობრიობავ,ჩემი და შენი სულის ფორიაქს.

* * *დილა იწყება მუხლმოყრით, ლოცვით,ვიდრე ვნებები ძილღვიძილშია...როდესაც დიაცს ტუჩებში კოცნი,ღმერთს ემსახურო არ შეგიძლია.უხდება ჯვარის ჩამოხსნა ამბორსყელიდან... სულიც გაიქურდება.როგორც მზე ყინულს მალი-მალ გალღვობს,გძრავს შენივ სისხლი და გემუქრება...დილა იწყება მუხლმოყრით, ლოცვით,ვიდრე ვნებები ძილღვიძილშია...

* * *ეჰ, ლექსო, ჩემი ტკივილისსაფლავზე ამოყვანილო,გამომიზრდიხარ შვილივით,სული რომ ამიყვავილო.

შენ ჩემი სისხლის ღელვავ დარიტმის და სიტყვის კაფიავ,სიცოცხლის გაგრძელებავ დასიკვდილის ეპიტაფიავ...

* * *სახლში თუ არ შემოვუშვი,ბაღში მაინც შემოვა.ქალი, როგორც გაზაფხული,ქალი, სულთმოფენობა.ქალი უტკბილესი სულზე,ქალი – კაცის მხნეობა,ქალი – უმტკიცესი რჯულზე,ქალი და... უშენობა...გულში თუ არ შემოუშვი,სახლში როგორ შემოვა!..

* * *მომეყრდენი, როგორც კედელს,ჩვენ მივყვებით მატარებელსამოდიან-ჩამოდიან,მგზავრებიან – ჩემოდნიან...მომეყრდენი, აქ ვარ ვიდრე,მიწის გულში ჩადის მეტრო...ჩვენ კი ფეხზე უნდა ვიდგეთ,ვით მგზავრები უბილეთო...

* * *შემომესივნენ ქვეყნის დარდები,როგორც ძაღლები იანვრის მთვარეს...თან დამყვებიან უცხო ლანდები,თან მარიდებენ ცრემლიან თვალებს...მოზღვავებულა ბრბო, ვით ნახირიდა ცხვრების ბედში ფათურობს ბოტი,უკიდეგანო სევდის ნაპირით,წვიმის მაგივრად ღვარცოფი მოდის.ფიქრს მისცემია თეთრნაბდიანი,კვლავ ჰყეფს ქოფაკი თვალებბრიალა,ცხვარივით ძიძგნის ქართული სულისევდის ღვთაებრივ, ცისფერ იალაღს...

* * *მაღალო ღმერთო, მომმადლე ნიჭი,გავუძლო ყოფას, როდესაც მიჭირს...და როცა მოვა გარდაცვალება,ისე ნუ მომკლავ, ვით სიკვდილმისჯილს...

* * *ღვინით დამთვრალ შემოდგომასშეუღებავს უპე ინით,მთვრალს და სულელს ვინ გაარჩევს,ერთურთს ჰგვანან ტყუპებივით.ჩამოასხით – ჭიქა ითხოვს,ჩამოასხით – ითხოვს ყელი...ჩამომასხით – თვითონ ითხოვსღვინო, ჩემი სისხლისფერი.

10mamuka doliZe poezia

ჩამოასხით, გაშრა ყელი!ჭიქის დაცლა არ მთხოვს დიდ დროს,ჩამოასხით, ერთი თქვენი!..თუ მტრობაა, ღვინომ მიმტროს!..

* * * ჯერარშობილ ლექსს

მოდი, გეძახი, წვიმს, ვზივარ სახლში,ჩემი ცხოვრების მკვიდრი წევრი ხარ,ოჯახის წევრებს სახლიდან გავყრი,რადგან სუყველას შენ მირჩევნიხარ...

* * *ქართველი გადის საქართველოდან,ნაცვლად შემოდის შავი მანქურთი,რადგან არავინ გადაეღობა,ააფრიალა ბნელში მან ქუდი.სიცილით კვდება ბიჭი და გოგო, –– ეგ მტრის შვილები – დავითის ძეგლთან,მეფემ ხანჯალი იშიშვლა, ოღონდვერ მოიგონა, რა უნდა ექნა...

* * *ვუძღვნი ცისანა ანთაძეს

ნაზამთრალ ხრიოკზე დაკრეფილ იებს ჰგავსეს ჩემი ლექსები,თქვენთვის რომ ჩამომაქვს ქალაქად...მთები დამყურებენ, ვით დევის ეშვები,ნეტავი განახათ...ეს სიზმარ-ცხადია – ღმერთები დადიან...ირემი ბალახობს.აქ წმინდა მარია, პოეტის გადიაკვლავ ტოვებს კარს ღიას – საღამოს...ამ ქოხში მადლია,ამ ქოხში დარდია...გაწვდება სამყაროს...

* * *მარტო ვარ, მარტოშობილივეუცხოები ახლობლებს,გულ-თვალ-ხელ ზეაღპყრობილივდგავარ, ყურს ვუგდებ ამ სოფელს...რამხელა დარდით მოვდივარ?!რა უდარდელად სახლობენ!

“

შვი ლის ნატ რუ ლი(ნო ვე ლა)

მარ ტო ხარ? წა მო ვალ შენ თან,

ავ ად ხარ? მო გირ ჩენ ტკი ვილს,

თუ გინ და გავ ხდე ბი დე და

შე ნი სა ნატ რე ლი შვი ლის.

ბო რე ნა ჯაჭ ვლი ანი

გა მა ლე ბით მი ცუ რავ და ცა ზე თეთ რი ღრუ-ბ ლე ბი. მე რე ის ღრუბ ლე ბი ბამ ბის ქუ ლე ბად გა და იქ ცა და ნა ხე ვა რი ცა და ფა რა. ძა ლუ მად არ ხევ და ნი ავი ხე ებ ის წვე რო კი ნებს. ქარ ში მავ თუ ლე ბი ობ ოლი ბავ შვი ვით ტი რო და. გვან-ცას მთას ნის ლის სა ბა ნი წა მო ეხ ურა. ირ გვლივ ოქ როს ფე რი შე მოდ გო მა ბა ტო ნობ და. ვახ ტანგ გზი რიშ ვი ლის სმე ნას იმ სი ოს ჩურ ჩუ ლი მის-წვდო მო და, ხე ებს რომ ელ ამ უნ ებ ოდა.

ქუ ჩა ში სწრა ფად მი მა ვალს მე გო ბა რი, გუ-რან და დვა ლიშ ვი ლი, შეხ ვდა, რო მელ საც ულ-ამ აზ ესი ქა ლი ახ ლდა. გუ რან დამ იგი გა აც ნო მე გო ბარს.

– მე გი ხი და შე ლი, – ხე ლი გა უწ ოდა უც ნობ მა.– ვახ ტანგ გზი რიშ ვი ლი, – ჩა იბ ურ ტყუ ნა,

ფრი ად გან ცვიფ რე ბულ მა ქა ლის არ ნა ხუ ლი სი ლა მა ზით. ქა ლის მშვე ნი ერ ება ხომ სრულ-ყო ფა შიაო – გა იფ იქ რა. სრულ ყო ფის მთა ვა რი ატ რი ბუ ტი მა ინც სა ხე იყო. მშვე ნი ერი, რო-გორც ბად რი მთვა რე, წაბ ლის ფე რი თმი თა და მომ ნუს ხვე ლი, ხში რი წამ წა მე ბით მო ჯა რუ ლი შა ვი მბზი ნა ვი თვა ლე ბით. ამ ლა მა ზი ქა ლის ხილ ვი სას არ ნა ხუ ლი შუ ქით გა უბ რწყინ და თვა ლე ბი ვახ ტან გს. მის გულ ში რა ღაც მხურ-

ვა ლე კო ცო ნი აგ იზ გიზ და. ის ეთი ჯა დოს ნუ რი წა მე ბი დად გო მო და, რო ცა ად ამი ანს თა ვის გა-კონ ტრო ლე ბა უჭ ირს. იქ ვე ყვა ვი ლებს ჰყიდ და ქა ლი. ვახ ტან გმა მი ირ ბი ნა, ყვე ლა ზე ლა მა ზი წი თე ლი ვარ დე ბი ამო არ ჩია და მე გის მი აწ-ოდა. მე გიმ ამ ჟეს ტით რო მან ტიზ მის სუნ თქვა იგ რძნო. გა უღ იმა და ყვა ვი ლე ბი ჩა მო არ თვა. ვახ ტან გის გულ ში კვლავ ვნე ბის კო ცო ნი აგ-იზ გიზ და. გრძნობ და რომ მას ვე რა ფე რი ჩა აქ-რობ და. ყვე ლა ად ამი ანს აქ ვს მსგავ სი წა მე ბი, ჯა დოს ნურ წა მებს რომ ვუ წო დებთ, რო ცა სა-კუ თა რი თა ვის გა კონ ტრო ლე ბა გი ჭირს. ვახ-ტან გმა ამ ის შემ დეგ ძი ლი და მოს ვე ნე ბა დაჰ-კარ გა. სა ტე ლე ფო ნო ზა რე ბი სა იმ ედ ოს არ აფ-ერს ეუბ ნე ბო და. იგი დუმ და.

მე რე მე გის თან შეხ ვედ რა გუ რან დას დახ მა-რე ბით მოხ და. ვნე ბის ქა რიშ ხალ ში გახ ვე ულს გო ნე ბა ებ ინ დე ბო და. იგი გა ოგ ნე ბუ ლი იყო.

– სა ნამ მთა ვარ სათ ქმელს გეტყო დეთ, ქალ თა შო რის უმ შვე ნი ერ ესო, გი ვი არ ოშ იძ ის სა ლექ სო სტრი ქო ნებს გეტყვით, იმ იტ ომ რომ იგი ჩემს სულს ეხ მი ან ება.

მო დი კარ გო, მო მა ცი ლე სევ და გულ ზე მო-წო ლი ლი,

თო რემ ლა მის მომ წყდეს გუ ლი შე მოდ გო-მის ფო თო ლი ვით.

მე გიმ გა და იკ ის კი სა. ეტყო ბა ლექ სი მო ეწ ონა. – ეს შე სა ვა ლია, მთა ვა რი ჯერ არ მით ქვამს.– რა უნ და მითხრა ამ ლექ სზე უკ ეთ ესი? – მე გი, რაც და გი ნა ხე, მას შემ დეგ ძი ლი და

მოს ვე ნე ბა დავ კარ გე. ჩემს თავს მე ვერ ვცნობ. ჩა უქ რო ბი ცეცხლი ტრი ალ ებს ჩემს გულ ში. გე ვედ რე ბი გა მა ბედ ნი ერე. გა მომ ყე ვი ცო ლად.

მე გი სათ ვის ეს ჟეს ტი, თით ქოს, მო ულ ოდ-ნე ლი არ ყო ფი ლა. მან დამ შვი დე ბით უპ ას უხა.

– არა, ვახ ტანგ. თქვენ ძა ლი ან კარ გი ხართ. სხვა შემ თხვე ვა ში ეგ ებ უარ იც არ მეთ ქვა. ახ-ლა არ აფ რით არ შე მიძ ლია. ამ ის მი ზე ზი ისაა, რომ მე დი დი ხა ნია სხვა მიყ ვარს, რომ ლის-თვი საც ცო ლო ბის პი რო ბა მაქ ვს მი ცე მუ ლი.

ana

dundua

12ana dundua proza

ვახ ტან გი გაშ რა. თით ქოს თავ ში რა ღაც ჩას ცხე სო. სწრა ფად მოწყდა ად გი ლი დან და და ტო ვა ფრი ად გან ცვიფ რე ბუ ლი ქა ლი. იგი მი დი ოდა აჩ ქა რე ბით და ნო ემ ბრის წვი მა მის ნაღ ველს ერ წყმო და. ვახ ტან გი ვერ ამ ჩნევ და თუ რო გორ ებ რძო და ქარს აფ არ ფა ტე ბუ ლი ფოთ ლე ბი.

* * *ირ გვლივ მშვე ნი ერ ება მე ფობ და. ყვა ვილ-

დე ბით გა და პენ ტი ლი ყო ირ გვლივ ყო ვე ლი. ტყემ ლებ ზე თეთ რი ბუ სუ სი გა და წო ლი ლი ყო. ბუ ნე ბას თან ტრფო ბის წა მი დამ დგა რი ყო. მე გი ხი და შე ლი სა და ლა შა ჯან დი ერ ის სიყ ვა რუ ლი სწო რედ მა შინ და იწყო. ნა ნატ რი სტუ დენ ტო-ბა და სუ ლის უშ ორ ეს ხვე ულ ებ ში გან ფე ნი ლი სიყ ვა რუ ლი, სიყ ვა რუ ლი ხელ შე უხ ები, და უს-აბ ამო. ქვეც ნო ბი ერ ებ ის ინ სტინქ ტით კო დი-რე ბუ ლი რეფ ლექ სი ეწე ოდა ერ თმა ნე თის კენ. „კა ცი ბჭობ და და ღმერ თი იც ინ ოდაო“, – ნათ-ქვა მია. სახ ლში ფე ხით მი მა ვალ მე გი ხი და-შელს ვახ ტანგ გზი რიშ ვი ლი დახ ვდა მან ქა-ნით და მო იტ აცა. მან ქა ნა ში ძა ლით შე აგ დეს. მშვე ლე ლიც არ ავ ინ გა მოჩ ნდა. ამ დენ ჯი კავ ში მკლა ვი იღ რძო და მე რე მთე ლი თვე ტკი ოდა.

ვახ ტან გმა მე გი ნა თე სა ვის ოჯ ახ ში მი იყ ვა-ნა. რო ცა მარ ტო ნი დარ ჩნენ, ვახ ტან გმა ჯი ბი-დან რე ვოლ ვე რი ამო იღო, მა გი და ზე და დო და მე გის უთხრა... – ეგ ნა ბი ჯი მე უნ აპ ირო სიყ-ვა რულ მა გა და მად გმე ვი ნა. შენს გა რე შე სი-ცოცხლე მა ინც არ მინ და. ალ ბათ, მი ჩივ ლებ, და მი ჭე რენ და ცი ხე ში ჩამ სვა მენ. მე წი ნას-წარ წე რილს დავ წერ, რომ მე თვი თონ ვიკ ლავ თავს, რომ შენ არ დაგ ბრალ დეს. აი, იარ აღი, მომ კა ლი და შე ნი გა მა მარ თლე ბე ლი სა ბუ თი მა გი და ზე იქ ნე ბა. მე გი სულ გა ოგ ნდა. თავ-ზა რი და ეცა. კაცს ხომ არ მოკ ლავ და იმ ის გა-მო, რომ შე იყ ვა რა. მის გულ ში ქა რიშ ხა ლი ბო-ბოქ რობ და. ბო ლოს სი კე თემ და სიბ რა ლულ მა სძლია და ვახ ტან გს უთხრა... ყვე ლა ფე რი მი-პა ტი ებიაო. ვახ ტან გმა იგი გულ ში ჩა იკ რა.

რო ცა მა მა და ძმა მო ვიდ ნენ წა საყ ვა ნად, მე გი არ გაჰ ყვა, რად გან სა რე ცე ლი ვახ ტან-გთან უკ ვე გა ზი არ ებ ული ჰქონ და.

* * *ცის ტატ ნობ ზე თვა ლის მომ ჭრე ლად ელ-

ავ და ცხრათ ვა ლა მზე. ნი ავი ფოთ ლებ ში და-შა რი შუ რობ და. ირ გვლივ ჩი ტე ბის ჟღურ ტუ-ლი ის მო და. კრი ალ ოს ან ივ ით იმ არ ცვლე ბო და წლე ბი და იგი ჭა პა ნაწყვე ტი ლი ცხე ნე ბი ვით მიჰ ქრო და. მე გის მო ტა ცე ბი დან რვა წე ლი გა-სუ ლი ყო. ქმრის სიყ ვა რუ ლი არა და არ მო დი-ოდა. რაც მთავ რია, შვი ლი არ ეყ ოლა. რო გორ უნ დო და პა წია! მე გის დი დი სა ჯავ რო უშ ვი-ლო ბა იყო. ლა შას სიყ ვა რულს კი და ვიწყე ბის ზე წა რი არა და არ ეფ არ ებ ოდა. ის, რა მაც მა თი გუ ლე ბი შეძ რა, დი დი ხნის წი ნან დე ლი ამ ბა ვი იყო. ქა რიშ ხა ლი ვით მო ვარ და და თა ნაბ რად დამ კვიდ რდა მე გის და ლა შას გულ ში. მე გი გრძნობ და, რომ მა თი სიყ ვა რუ ლი ხო მალ დს გაჰ ყვა. ხო მალ დს, რო მე ლიც არ ას ოდ ეს დაბ-რუნ დე ბა. მე გი იმ ას აც გრძნობ და, რომ ცხოვ-რე ბის მა რა დი ულ რბო ლა ში ლა შას და ვიწყე-ბას ვერ შეძ ლებ და. ან დრე მო რუ ამ რომ თქვა: ად ამი ანი ყვე ლაფ რის გან იღ ლე ბა და მათ შო-რის სიყ ვა რუ ლის გა ნო – არაა სწო რი. მე ლა შას სიყ ვა რუ ლის გან არ დავ ღლილ ვარ. იგი ჩე მი ყო ველ დღი ური სი ხა რუ ლია. რო ცა იგი ჩემს თვალ წინ გაიელვებს, მა შინ ვდგე ბი კარგ ხა-სი ათ ზე. რამ დე ნი წე ლი გა ვი და... მე დღე საც მივ სტი რი პირ ველ სიყ ვა რულს, ჯე რაც ჩა-უმ ქრალს. სუ ლის უშ ორ ეს ხვე ულ ებ ში კვლავ მის სიყ ვა რულს ვგრძნობ. ლა შას მო გო ნე ბი-სას იგი ტი რო და. ცრემ ლე ბი ხომ ყვე ლა ფერს ახ ლავს... უს აშ ვე ლო მო ნატ რე ბას, უს აშ ვე ლო დარ დს. რო ცა მო აგ ონ დე ბო და მას თან გა-ტა რე ბუ ლი დრო, მა შინ იგი მთე ლი არ სე ბით ბედ ნი ერი იყო. და სა ნა ნია, რომ წარ სუ ლი წარ-სულ ში ვე არ რჩე ბა. მას ლა შა მუ დამ ახ სოვ და და გულს უკ აწ რავ და მი სი ხსოვ ნა. სიყ ვა რუ-ლი სუ ლი ერ ებ ის უმ აღ ლე სი გა მოვ ლი ნე ბა ყო-ფი ლა-თურ მეო. ზოგ ჯერ ამ ას აც ფიქ რობ და. იგი გრძნობ და, რომ მთე ლი ცხოვ რე ბა ლა შას მო ნატ რე ბით უნ და ეცხოვ რა უიმ ედ ოდ, უპ ერ-სპექ ტი ვოდ. მის გა უხ არ ელ ცხოვ რე ბას მხო-ლოდ წარ სუ ლი აელ ვა რებ და. ლა შა ყო ველ-თვის დარ დი სა და ტკი ვი ლის სა გა ნი იქ ნე ბა

13 ana dunduaproza

ჩემ თვის. მოფ რი ნა ვენ, მოფ რი ნა ვენ ტკბი ლი მო გო ნე ბე ბი ლა შა ზე და მხრებ ზე მას ხდე ბი ან. ქვეც ნო ბი ერ ებ ის ინ სტინქ ტით კო დი რე ბუ ლი რეფ ლექ სი ლა შას კენ რომ ეწე ოდა, ჯერ კი დევ არ გამ ქრა ლი ყო. მარ ტო ობ ის, გან წი რუ ლო ბის გრძნო ბით შეპყრო ბილს არ აფ ერი უხ არ ოდა ამ ქვეყ ნად. მის გა უხ არ ელ ცხოვ რე ბას, რაც უშ ვი ლო ბით იყო გა მოწ ვე ული, მხო ლოდ წარ-სუ ლი აელ ვა რებ და. მე გის კალ თას ცრემ ლე ბი წვავ და. ირ გვლივ რუ ხი მოწყე ნი ლო ბა მე ფობ-და. ცა ზე თეთ რი ღრუბ ლე ბი გა მა ლე ბით მი იწ-ევ და და სავ ლე თის კენ. ჟუ ჟუ ნა წვი მა და სიო შეხ მატ კბი ლე ბუ ლად აკ ეთ ებ და თა ვის საქ მეს. ას ევე თა ვის საქ მეს აკ ეთ ებ და რა დი ოც...

დღე საც ვტი რი ტაო-კლარ ჯეთს, ჩვენს მშობ ლი ურ ძირ ძველ მი წას,

სა ქარ თვე ლოს ძლი ერ ებ ის აკ ვა ნი ხომ აქ და ირ წა.

ჰაუ, რამ დე ნი სა ტი რა ლია ქვეყ ნად? ჩე მი უშ ვი ლო ბაც ხომ სა ტი რა ლია.

– მე გი, შე მო დი, შვი ლო. აივ ან ზე არ გა ცივ-დე... ეს დე დამ თი ლია, ნორ მა ლუ რი ქა ლი. ზო-გი ერ თი დე დამ თი ლი ვით თა ვი ტო მის ბე ლა-დად არ წარ მო უდ გე ნია.

– კი, დე და. ახ ლა ვე შე მო ვალ... ბე დის წე-რა იყო თუ ახ ირ ება ეს მშვე ნი ერი ქა ლი დღეს თავს უბ ედ ურ ად გრძნობ და. თუ შე იძ ლე ბა მო-არ ულ ფიქ რად და დარ დად გა და იქ ცეს ად ამი-ანი, ეს მე ვარ მე გი ხი და შე ლი, დარ დად ქცე-ულიო-ფიქ რობ და. ტყუ ილია რომ ამ ბო ბენ, გუ ლი მა ლე ივ იწყებს იმ ას, რის და ვიწყე ბაც გწა დიაო. ბევ რი ვე ცა დე, მაგ რამ ლა შა ჯან-დი ერ ის და ვიწყე ბა ვერ შევ ძელ. ლა შას მო გო-ნე ბა ზე ცრემ ლე ბი ღა პა ღუ პით წა მო უვ იდა. გა რეთ სა შინ ლად გაწ ვიმ და. თით ქოს მის სა-ტი რალს ბუ ნე ბაც ტი რო და. გულ ზე სევ და მო-თო ვი ლი ყო.

* * *მე გი მა მის სა ნა ხა ვად სო ფელ ში წა ვი და.

დი ლით ად რე ჩა ვი და მა ტა რე ბე ლი. ნამ გა ლა მთვა რე ცის კა ბა დონს ვერ ცხლის ფერ ში ხვევ-და. სადღაც შორს ქა რიც დაშ ლი გი ნობ და. რო-გო რი საყ ვა რე ლია ჩე მი სო ფე ლი... „სად ხართ

ჩე მი ტო ლე ბი“... სახ ლში მი სულს მა მა არ დახ-ვდა. მე გის ძმა თბი ლის ში ცხოვ რობ და და მას-თან წა სუ ლი ყო. ბი ძაშ ვი ლე ბი მო ინ ახ ულა. დე-და... საყ ვა რე ლი დე და არ ჰყავ და ცოცხა ლი. დი დი ცაცხვის ძირ ში გა უთხა რეს სა მა რე ათი წლის წინ. დე დის საფ ლა ვიც მო ინ ახ ულა და უკ ან გა მობ რუნ და. სახ ლში რომ მი ვი და, ღა-მის პირ ველ სა ათს გა და ცი ლე ბუ ლი იყო. ზა რი და რე კა. კა რის გა ღე ბა და უგ ვი ან ეს. მე რე რო-გორც იყო შეც ბუ ნე ბულ მა ვახ ტან გმა გა უღო კა რი. სა ძი ნებ ლის კა რი შე აღო. მათ სა წოლ ში ვი ღაც ფერ ფლის ფერ თმი ანი იწ ვა. აი, ოჯ ახ ის წა ბილ წვა. აი, მრუ შო ბა. თუმ ცა ცოლ ქმრო ბაც მრუ შო ბა არაა? ოღ ონდ ლე გა ლი ზე ბუ ლი.

– მე გი, მა პა ტიე, – ვახ ტან გი მუხ ლებ ზე და-ეცა. – მა პა ტიე, თუ შენს შე საძ ლებ ლო ბას არ აღ ემ ატ ება.

– მა გის პა ტი ება შე უძ ლე ბე ლია. გა ეთ რი ოს ახ ლა ვე აქ ედ ან.

– სად წა ვი დეს ამ შუ აღ ამ ის ას. წა სას ვლე ლი არ სა ით აქ ვს.

მე გის ის ეთი შეგ რძნე ბა ჰქონ და, თით ქოს გა ზაფხულ მა თავ ზე გა და უქ რო ლა და გა უჩ ინ-არ და. მე რე დად გა ზამ თა რი, ძა ლი ან ცი ვი ზამ-თა რი. მე გის და ვახ ტან გის ცხოვ რე ბა ის ედ აც ქვი შის სა ძირ კველ ზე იდ გა, ერ თი ხე ლის აქ ნე-ვა იყო სა ჭი რო, რომ ხუ ხუ ლა სავით დან გრე-ულ იყო. თუმც ის იც იც ოდა, რომ წლე ბის შემ-დეგ ყო ველ დღი ურ ცხოვ რე ბა ში რო მან ტიზ მის შე ნარ ჩუ ნე ბა შე უძ ლე ბე ლია. რვა წლის ქორ წი-ნე ბის უღ ელ ქვეშ მყოფს, უშ ვი ლოს, არ აფ ერი ახ არ ებ და ამ ქვეყ ნად. „შვი ლი ჩე მი საყ ვა რე ლი, სა ნატ რე ლი სუ ლით, გუ ლით“. სა დაა შვი ლი...

ცოლ ქმრო ბა უს იყ ვა რუ ლოდ ცუ დი სიზ მა-რიაო, – რომ ამ ბო ბენ, ისაა მარ თა ლი; მე გის თვა ლებ ში მა რა დი ული სევ და და გუ ბე ბუ ლი ყო და მხო ლოდ დარ დი იმ ზი რე ბო და. ისე სწო რია, რომ ამ ბო ბენ, ქორ წი ნე ბის შემ დეგ ცოლ ქმარს იდ უმ ალ ებ ის სა ბურ ვე ლი ჩა მო ეც ლე ბა და უი-ნ ტე რე სო ხდე ბაო; ლა შას რომ გავ ყო ლო დი ცოლ ქმრო ბა მა ში ნაც და არ ღვევ და ჩვენს უნ-აპ ირო სიყ ვა რულს? ვინ იც ის, იმ ას აც ამ ბო ბენ, რაც დიდ ხანს გძი ნავს ერთ პარ ტნი ორ თან, მით უფ რო ნაკ ლებ ჰორ მო ნებს გა მო იმ უშ ავ-

14ana dundua proza

ებ სო ტვი ნი. თურ მე ცოლ-ქმა რი ერ თმა ნეთს შვი ლე ბის გა მო ეგუ ები ან. ჩვენ რა გვა კავ ში-რებს? სიყ ვა რუ ლი თა ვი დან ვე არ ყო ფი ლა „ვაი რა გა დამ რიე“, მე რე შვი ლიც არ გვე ყო ლა.

* * *ოქ როს ფე რი შე მოდ გო მაა. ფან ჯრი დან ფო-

თოლ ცვე ნა ილ ან დე ბა. ცის კი დურს ალი წა ეკ-იდა. მზე ჩა დი ოდა. ჩა მა ვა ლი მზის მე წა მუ ლი შუ ქი მა ღი ზი ან ებს; რა ღაც წარ მა ვალს ვხე დავ მას ში. მე გიმ გა დაწყვი ტა მე გო ბარ თან, თამ თა ლე ჟა ვას თან, წა სუ ლი ყო. აუც ილ ებ ელი სათ-ქმე ლი მაქ ვს, ტე ლე ფონ ში ვერ გეტყვიო-და-ურ ეკა მე გო ბარ მა.

მი ყელ ყე ლა ობ და ქუ ჩა ში მე გი ხიდა შე ლი და მა მა კა ცე ბის გამ ჭო ლი მზე რა აც ილ ებ და. სი ნათ-ლის შუქ ზე მო ვარ დნილ ან გე ლოზს ჰგავ და. მე-გო ბა რი კა რებ ში შე მო ეგ ება. ერ თმა ნე თი გა და-კოც ნეს. – რა ღაც არ მომ წონს შე ნი სა ხის ფე რიო, – უთხრა თამ თამ. – ჩე მი თა ვი მე თვი თო ნაც არ მომ წონს. რა ვარ მე? უშ ვი ლო, გა ბუ კე ბუ ლი.

– ნუ იტყვი მა გას. შვილ მა ბევ რს ჩა უმ წა რა სი ცოცხლე.

– შენ შვი ლე ბი რომ გყავს, ხომ კარ გია?! შვი ლი ცხოვ რე ბის მი ზა ნია. პა ტა რას გულ ში რომ ჩა იხ უტ ებ, იმ აზე ბედ ნი ერ ება რა გინ და ად ამი ანს.

– შე იძ ლე ბა ის ეთი რამ გა გი კე თოს შვილ მა, რომ თა ვი მო საკ ლა ვად გა გიხ დეს. ერთ ბულ-გა რულ ან ეგ დოტს გეტყვი. ერ თი ხან დაზ მუ ლი კა ცი ძა ლი ან გა ხა რე ბუ ლია. რა გი ხა რიაო – შე-ეკ ითხენ. ჩე მი მტრის მტე რი და იბ ადაო – უპ-ას უხა. თურ მე შვი ლიშ ვი ლი შე ძე ნია.

– კარ გი რას ამ ბობ. სხვა რა იმე მითხა რი.– გუ რუ ლის თქმის არ იყ ოს, ნა ტოს კა რე ბი

ღიაა, ჩვენ არ შევ დი ვართ, თურ მე.– მაგ ძვე ლი ან ეკ დო ტია.– აბა ახ ალი ესაა... ხომ იცი მწე რალ მა კარ-

გად რომ წე როს, ბევ რი უნ და იკ ითხოს. ჩუქ ჩას ჰკითხეს: თუ იცი ეს შე ნო. კიო – თა ვი და უქ-ნია. ჩე ხო ვი თუ წა გი კითხავ სო – კითხეს – ნეტ, ნე ცი ტალ. ტოლ სტოი თუ წა გი კითხავ სო – კითხეს. ნეტ, ნე ცი ტალ. ბალ ზა კიო... ნეტ, ნე ცი ტალ. ყვე ლა ზე იძ ახ ის: ნე ცი ტალ, ნე ცი ტალ.

ბო ლოს გაბ რაზ და ჩუქ ჩა და თქვა: ცუქ ცა პი-სა ატ ელ, ცუქ ცა ნე ცი ტა ატ ელ... ხომ და გა ყე ნე კარგ ხა სი ათ ზე. ახ ლა ერთ რა იმ ეს გეტყვი და არ ინ ერ ვი ულო. ამ იტ ომ და გი რე კე... ჩე მი ბი-ძაშ ვი ლის ქმრის თვის უთ ქვამს ვახ ტან გს: მე უშ ვი ლო ვარ, შვი ლი არ ას ოდ ეს მე ყო ლე ბა. ამ-ის შე სა ხებ მე გიმ არ აფ ერი იც ისო.

– ეს უს ინ დი სო. მე მა იმ ედ ებ და. რა გეჩ ქა-რე ბა, გვე ყო ლე ბაო. რვა წე ლი ვი ცა დე. ნე ტა ად რე გა მე გო.

– მე რე რას მო იმ ოქ მე დებ დი სა ინ ტე რე სოა!– რას და წა ვის ვამ დი ბლო მად მა კი აჟს. გა-

ვიშ ლი დი თმებს. მო ვიშ ვლეპ დი გუ ლის პირს. დავ დგე ბო დი ქუ ჩა ში. ყო ველ გამ ვლელ მან ქა-ნას გა ვა ყო ლებ დი თვალს. ყო ვე ლი მე ორე თუ არა, მე სა მე მა ინც გა მი ჩე რებ და და გა ყო ლას მთხოვ და.

– ნუ გა მა ცი ნე. შენ ღა ლატს არ იკ ად რებ.– მე რომ მი ღა ლა ტეს ის არ აფ ერია? მითხა-

რი უშ ვი ლოდ გა დავ შენ დე? ჩემს პა წი ას ძუ-ძუ არ ვა წო ვო? მი სი ზრდა-გან ვი თა რე ბით არ დავ ტკბე? ბავ შვზე საყ ვა რე ლი ქვეყ ნად არ აფ-ერია. მე ამ სი ამ ოვ ნე ბას ცოლ ქმრუ ლი უღ ლის სიწ მინ დი სათ ვის ვერ მო ვიკ ლებ... მე გი ცრემ-ლად და იღ ვა რა.

– კარ გი ახ ლა ნუ ტი რი. რომ არ ვი ცო დე შე ნი შე ურ ყვნე ლი ბუ ნე ბა, მარ თლა დავი ჯე-რებ დი ამ ნათ ქვამს. შენ დე დამ თი ლი მა ინც გყავს ნორ მა ლუ რი. აბა ჩე მი... რომ და ვი ნა-ხავ, ის ეთი ას ოცი აცია მექ მნე ბა, თით ქოს ჩემს წინ ურ ჩხუ ლი იდ გეს და ჩე მი შეჭ მა უნ დო დეს. თუ ფრთხი ლად არ ვიქ ნე ბი ამ გან ზრახ ვის შესრ უ ლე ბა ში ხელს არ აფ ერი შე უშ ლის. ეს ეც იც ოდე, ქორ წი ნე ბის შემ დეგ ცოლ-ქმრო ბის იდ უმ ალ ებ ას სა ბურ ვე ლი ჩა მო ეც ლე ბა, მათ შო რის სი ცა რი ელე იბ უდ ებს და უინ ტე რე სო ხდე ბა. ამ დროს თუ ზნე ობ რი ვი კა ტე გო რი ები უკ ან და იხ ევს, ეს უბ ედ ურ ებაა. ქარ თვე ლი ქა-ლის აკ რძა ლულ მა გენ მა სხვა კა ცე ბის კენ არ უნ და გა გა ხე დოს, რად გან ქმა რი გყავს.

– ქმა რი თუ უშ ვი ლოა?! აბა მე ორ ჯერ გა ვე-სინ ჯე ექ იმს და გე ყო ლე ბაო-მითხრა.

– რა ვუ ყოთ მე რე თუ უშ ვი ლოა. იშ ვი ლეთ. ნაშ ვი ლე ბი არ ან აკ ლებ საყ ვა რე ლია, ვიდ რე

15 ana dunduaproza

სა კუ თა რი. ძლი ერია ბავ შვის თავ დაც ვის ინ-სტინქ ტი. ისე შე გაყ ვა რებს თავს იტყვი, აქ ამ-დე რა ტომ არ ავ იყ ვა ნეო.

– არა, მე ჩე მი შვი ლი მინ და, ჩე მი პა წაწ-კინ ტე ლა, ჩე მი ქვა სა სია. მე შვილს არ ას ოდ-ეს მი ვა ტო ვებ და ის დე და არ ას ოდ ეს ვიქ ნე ბი, შვილ მა სკა იპ ში რომ მნა ხოს. სენტ ეგ ზი უპ ერ-მა რომ თქვა ჭკუ აზე თუ იყო ნე ტა მა შინ. „მე ქალს ცოლ ქმრო ბის უღ ელ ში ვა ბამ და ვბრძა-ნებ, ქვით ჩა ქო ლონ ორ გუ ლი ცო ლი“. იმ ან კი-დევ, ქა ლი რო მაა ნო ვე ლებს რომ წერს, ძუკ ნა, იმ ას რა ენ აღ ვლე ბა კი ჰყავს შვი ლე ბი. იცი რა თქვა? „მწე რალს ზნე ობ რი ვი დოქ ტრი ნის სა-თა ვე ები უნ და ეჭ ირ ოს ხელ ში და ხე ლოვ ნე ბის რაშს ისე უნ და მი აქ რო ლებ დეს. დღეს ზნე ობ ას უჭ ირს, ზნე ობაა გა და სარ ჩე ნი. მწერ ლის კა ლა-მი მა რა დი ული ბრძო ლა უნ და იყ ოს უზ ნე ობ ის გა და სარ ჩე ნა დო“. მე მე უბ ნე ბი მა გას? უშ ვი-ლო ბით გამ წა რე ბულ ქალს? მწე რალ მა ქალ მა უშ ვი ლო ქა ლე ბი არ უნ და შე იც ოდო? იცი რა თქვა კი ტა ბუ აჩ იძ ემ? „ქა ლის ერ თა დერ თი და-ნიშ ნუ ლე ბა დე დო ბააო“. მე ოჯ ახ ის სიწ მინ დეს შე ვე წი რო?

– თუ გინ და ღირ სე ული ქა ლი გერ ქვას, უნ-და შე ეწ ირო.

– არ მინ და მე აგ იტ აცია-პრო პა გან და. კა-ცობ რი ობ ის პირ ველ ნა ხე ვარს ხომ ყვე ლაფ-რის უფ ლე ბა აქ ვთ. მათ ყვე ლა ფე რი ეპ ატი ებ-ათ. კა ცობ რი ობ ის მე ორე ნა ხე ვა რი... რა სა სა-ცი ლოდ ჟღერს! ჩვენ თვის ად ევს ყვე ლა ფერს უაზ რო „ვე ტო“. მი უხ ედ ავ ად იმ ისა მე ცო ლი მერ ქვა, სა მიჯ ნუ რო თავ გა და სავ ლე ბი მის-თვის უცხო არ იყო. ნუ თუ არ მაქ ვს ბედ ნი ერი ცხოვ რე ბის უფ ლე ბა?

– რას ეძ ახი შენ ბედ ნი ერ ცხოვ რე ბას, ბუ-შის გა ჩე ნას? აპ ატიე ქმარს. ჰი ლა რი კლინ-ტონ მა ქმარს აპ ატია ღა ლა ტი.

– პრე ზი დენ ტი რომ მყავ დეს ქმა რი მეც ვა-პა ტი ებ დი.

– იცი, დე და ჩე მი რას ამ ბობ და? შე იძ ლე-ბა გათხო ვილ ქალს ვინ მე უყ ვარ დეს, მაგ რამ მი სი გრძნო ბე ბი გულ ში შე ინ ახ ოს, ქმარს არ-აფ ერი აგ რძნო ბი ნოს. ეს ქა ლო ბაა. და ნარ ჩე ნი ყვე ლა ფე რი გარ ყვნი ლე ბაა. ცნო ბი ერ ებ ამ წი-

ნა აღ მდე გო ბა უნ და გა უწი ოს, თო რემ ყო ფი-ერ ება პი რუტყვად აქ ცევს ად ამი ან სო. რო ცა მო რა ლი ჭა ობ ში ჩა ეფ ლო ბა ქვეყ ნი ერ ებ აც მა-შინ და იღ უპ ება.

– კარ გი თამ თა. შენც ნუ გა ახ ურე ნა მე ტა ნი. იცი რა და წე რა ლა შა ნა და რე იშ ვილ მა, ამ უჭ-კვი ან ეს მა კაც მა? „ჩვენს გაღ ვი ძე ბას ღმერ თი ელ ოდა, და ვი თი ის ევ გა სა ჩე ნიაო“. რა ქნას ამ კაც მა, მე ტი რა თქვას. აღ მა შე ნე ბე ლია გა სა-ჩე ნიო. და ნარ ჩე ნი იგ ულ ის ხმე ბა... დე მეტ რე, ცოტ ნე, მღვდე ლი თევ დო რე, ილია, ერ ეკ ლე... ვინ იც ის რამ დე ნი დი დე ბუ ლი ად ამი ანია გა სა-ჩე ნი და მე უშ ვი ლოდ გა დავ შენ დე? ვინ იც ის ვინ უნ და მე ყო ლოს. თუ ბი ჭი მე ყო ლა, მას მე ერ ის კა ცად გავ ზრდი.

– მე გი მე მეს მის, რომ რო ცა ქმა რი არ გიყ-ვარს და სხვა გიყ ვარს, მა შინ მა ღალ ზნე ობ რივ კა ტე გო რი ებ ზე ძნე ლია ლა პა რა კი. პი რა მი და ში სხვა სიყ ვა რუ ლი ვერ ეტ ევა. ოჯ ახი სხვა წე სებ-ზე დამ ყა რე ბუ ლი „კონ გლო მე რა ტია“. მუ დამ გახ სოვ დეს რო ცა მო რა ლი ჭა ობ ში ჩა ეფ ლო-ბა, მა შინ ქვეყ ნი ერ ება და იღ უპ ება. ის იც ცნო-ბი ლია, რომ ქა ლი სა და კა ცის ურ თი ერ თო ბის იდე ალ ური ფორ მა არაა ცოლ ქმრო ბა, მაგ რამ კა ცობ რი ობ ამ უკ ეთ ესი ვერ მო იგ ონაო. სხვა-თა შო რის ჭა ბუა ამ ირ ეჯ იბ მა თქვა: პი როვ ნე ბის ზნე ობ აზეა და მო კი დე ბუ ლი ერ ის ბე დიღ ბა ლიო.

– კარ გი ერ თი ნუ გა აჭ ირ ვა საქ მე მა გა ნაც. მე რომ შვი ლი გა ვა ჩი ნო, თუნ დაც უკ ან ონ ოდ, ამ ის სა ხელ მწი ფო რა ზა რალს ნა ხავს. მე რომ ქმარს წარ მო ვიდ გენ იმ ფერ ფლის ფერ თმი ან თან, გუ-ლი სიმ წრით მე წუ რე ბა, არ არა ობ ის გან ცდა მე უფ ლე ბა. თურ მე მაგ რად ჩა რა ზუ ლი კა რე ბი-თაც ვერ შე ინ არ ჩუ ნებ ოჯ ახ ურ სიწ მინ დეს. შვი-ლი რომ მყო ლო და მის გან, მა შინ ყვე ლა ფერს ავ იტ ან დი. ჩე მი შვი ლის ან შვი ლე ბის მა მაა-მეთ-ქი, ვიტყო დი. ახ ლა რა ვქნა უშ ვი ლომ? გა მა უბ-ედ ურა, და მა ბერ წა. გე ცო დე ბო დე. გაც რუ ებ-ული იმ ედ ებ ის მტვერ ში ვარ გახ ვე ული. მინ და შვი ლი მყავ დეს. ამ ის დი დი სურ ვი ლი მაქ ვს.

– ავ ხორ ცუ ლი გრძნო ბაა, მე გი, სურ ვი ლი. თუმ ცა სურ ვილ საც გა აჩ ნია. პუშ კი ნი რომ მო-კლეს, ერ თმა ქარ თველ მა თა ვად მა ყვე ლა ფე რი გა ყი და და რუ სეთ ში წა ვი და დან ტე სის მო საკ-

16ana dundua proza

ლა ვად. მარ თა ლია, მან დან ტე სი ვერ მოკ ლა, მაგ რამ სურ ვი ლი ხომ თა ვის თა ვად უდ იდ ესი ფე ნო მე ნია, შენ რომ უზ არ მა ზარ ად ამი ან ად გაქ ცევს. იგ ივე სურ ვილ მა შე იძ ლე ბა ნა მუ სი და გა კარ გვი ნოს.

– კარ გი მა შინ ნატ ვრა და ვარ ქვათ. რა კარ-გად ამ ბობს ფრიდ რიხ ფონ ლო გაუ: „დე და მუც ლით ატ არ ებს შვილს თავ და პირ ვე ლად 9 თვე, დე და ხე ლით ატ არ ებს შვილს, ვიდ რე ფეხ-ზე არ და აყ ენ ებს, ხო ლო მთე ლი სი ცოცხლე იგი გუ ლით ატ არ ებს შვილს“.

– სწო რია. მა ინც ყო ველ თვის ის ეთი ნა ბი ჯი უნ და გა დად გა, რომ მარ თა ლი იყო ღმერ თი სა და ჯა მა ათ ის წი ნა შე. ინ დო ეთ ში გათხო ვი ლი ქა ლე ბი შუბ ლზე წი თელ ხალს იკ ეთ ებ ენ. აქაო და, გათხო ვი ლი ვარ და სხვა ნა ირ ად არ შე მომ-ხე დო თო. ისე გან გე ბა ერ თგუ ლე ბის ნიჭს თუ არ და გა ბერ ტყავს, წა სუ ლია შე ნი საქ მე.

– ნუ გა და მი წუ რე წყა ლი. მე ჯერ არ მი ღა-ლა ტია. მე მი ღა ლა ტეს და იგი ღირ სია ღა ლა-ტის-გა მო უტ ანა ქმარს ვერ დიქ ტი.

– ეგ ებ შენ არ ხარ კარ გი ცო ლი და იმ იტ ომ გი ღა ლა ტეს.

– შე იძ ლე ბა. ეს ჩე მი ბრა ლი არაა. სხვა მიყ-ვარ და და მა გან მო მი ტა ცა. ამ ომ გლი ჯა გუ ლი-დან იმ კა ცის სიყ ვა რუ ლი, რო მე ლიც ქვეყ ნი-ერ ებ ას მერ ჩივ ნა.

– ნუ გა ამ უქე. არ აფ ერი ამო უგ ლე ჯია შენს ქმარს შე ნი გუ ლი დან. შენ ლა შა დღე საც გიყ-ვარს. სხვა თა შო რის არ ის ტო ტე ლემ თქვა: დე-დებს მა მებ ზე მე ტად იმ იტ ომ უყ ვართ შვი ლე-ბი, ის ინი უფ რო მე ტად არი ან დარ წმუ ნე ბუ ლი, რომ ეს მა თი შვი ლე ბია.

– იცი თამ თა, ასე მგო ნია მა ტა რე ბე ლი მა-ლე გა და ვარ დე ბა ლი ან და გი დან და მი სი ამ ოყ-ვა ნის იმ ედი არ არ ის.

– კარ გი, მე გი, ნუ მა ში ნებ. რა იმე სი სუ ლე-ლე არ ჩა იდ ინო.

– მითხა რი, თამ თა, რა არ ის ჩე მი ცხოვ რე ბა! მყავს ქმა რი, რო მე ლიც არ მიყ ვარს. ვინც მიყ-ვარს იგი მოს კოვ შია, რუ სის ქა ლი ჰყავს ცო-ლად და შვი ლე ბით დატ ვირ თუ ლია. რას ვხე დავ ოჯ ახ ში? ჭუჭყი ანი ქვა ბე ბის ხრო ვა, და უმ თავ-რე ბე ლი სა რეცხი, სა დი ლი, ვახ შა მი, კენ გუ რუ-

სა ვით დახ ლებს შო რის ხტუნ ვა ბა ზარ ში.– აბა, ის ჯო ბია ყო ველ დღე პამ პერ სე ბი გე-

ჭი როს ხელ ში, რო მე ლიც ვინ იც ის რა და ავ ად-ებ ას აჩ ენს. ეგ ებ უშ ვი ლო ბას იწ ვევს. გა მო ირ-კვია ვინ მემ? მე ტი არაა ჩე მი მტე რი.

– არ აფ ერს არ ვაქ ცევ ყუ რადღე ბას. სა დაა „შვი ლი ჩე მი საყ ვა რე ლი, სა ნატ რე ლი გუ ლით, სუ ლით...“ ღა ლა ტი იც ოცხლე...

– იცი, მე გი, მა მა კა ცებს ზნე ობ რი ვი პა სუ-ხის მგებ ლო ბის ზიდ ვა უფ რო უჭ ირთ, ვიდ რე ქა ლებს. ის ინი ით მე ნენ, ით მე ნენ, მაგ რამ ბო-ლოს მა ინც ღა ლა ტო ბენ. იც ოდე, ცხოვ რე ბა ყო ველ თვის მო რა ლურ სენ ტენ ცი ებს არ ემ-ორ ჩი ლე ბა.

– ჩემ თვის ემ ორ ჩი ლე ბა?– შენ ქა ლი ხარ, არ და გა ვიწყდეს. ქვეც ნო-

ბი ერ ებ ის ინ სტინქ ტით კო დი რე ბულ რეფ ლექ-სებს მა მა კა ცე ბი ვერ ერ ევი ან. ეგ ებ შენც მარ თ-ა ლი ხარ...ყვე ლა ფე რი მო იც დის ამ ქვეყ ნად რაც ხელ შე სა ხე ბია, ხო ლო დე დო ბა არ მო იც დის.

* * *მზე ამ ოკ აშ კაშ და. ირ გვლივ ყვე ლა ფე რი გა-

მო ცოცხლდა. მო ციმ ცი მე მზის სხი ვე ბი ქარს სადღაც შორს მიჰ ქონ და. მზის სხი ვე ბი სა გან სახ ლის სა ხუ რა ვე ბი ვერ ცხლის ფრად ლაპ ლა-პებ და. ბაღ ში გა ზაფხუ ლი შე მო პა რუ ლი ყო. ზე ცი დან დე და მი წა ზე მზის კაშ კა შა სხი ვე ბი იღ ვრე ბო და. მშვე ნი ერი ბუ ნე ბა მდუ მა რე ბა-ში გაქ ვა ვე ბუ ლი ყო. ინ სტინქ ტმა თუ წი ნათ-გრძნო ბამ მე გი ქუ ჩა ში გა იყ ვა ნა. სახ ლში მარ-ტო ყოფ ნა მოს წყინ და. ვახ ტან გი მივ ლი ნე ბა ში იყო, დე დამ თი ლი-სო ფელ ში დას თან. მე გის თვა ლე ბი სი ხა რუ ლი თა და იმ ედ ით უბ რწყი-ნავ და. მ ას ქუ ჩა ში შო რი დან მოჰ კრა თვა ლი, დი დი ხნის უნ ახ ავი რომ ჰყავ და და ქვეყ ნი ერ-ებ ას რომ ერ ჩივ ნა... ახ დე ნი ლი ოც ნე ბა... ლა-შა მე გის უახ ლოვ დე ბო და, რომ ლის თვა ლე ბი სი ხა რუ ლი სა გან ჩი რაღ და ნი ვით ბრწყი ნავ და, გულ ში კი მე გის სა ხე იდო, რო გორც მო უშ უშ-ებ ელი ჭრი ლო ბა. ქუ ჩა ში გამ ვლე ლებ საც არ მო რი დე ბი ან, ისე გა და ეხ ვივ ნენ ერ თმა ნეთს. სი ხა რუ ლი სა გან ორ ივე ტი რო და. თურ მე რო-გორ მყვა რე ბიაო-ორ ივ ემ ეს გა იფ იქ რა.

17 ana dunduaproza

– ნე ტავ, შე ნი სიყ ვა რუ ლის გაქ რო ბა ისე შემ ძლე ბო და, რო გორც დე და ჩე მი სუ ლის შე-ბერ ვით აქ რობ დაო ლამ პას, – უთხრა მე გიმ.

– ნუ იტყვი მა გას. სამ შობ ლო დან მოწყვე-ტილს შე ნი სიყ ვა რუ ლი მახ ლდა საგ ზლად. იგი მა სულ დგმუ ლებ და. ჩე მი სი ხა რუ ლი შე ნი მო-გო ნე ბა და შვი ლე ბი იყო მხო ლოდ. ახ ლა მი ტო-ვე ბულ ბი ნას ჩა მო ვა კითხე. სამ დღეს დავ რჩე-ბი და მე რე კვლავ შე ნი მო ნატ რე ბით ვიცხოვ-რებ, ჩე მო აუხ დე ნე ლო ოც ნე ბავ. ქუ ჩა ში რას ვდგა ვართ. წა მო დი ჩემ თან. მე გის თვა ლი არ და უხ ამ ხა მე ბია ისე გაჰ ყვა ლა შას... ამ წუ თებს წლე ბის მან ძილ ზე ვე ლო დი და ამ ის რულ და კი-დეც. მე რე მკვდა რი გრძნო ბე ბი გა ცოცხლდა, ქმარ მა რომ ჩა უკ ლა... ვნე ბის ქა რიშ ხალ ში გახ ვე ულ მე გის გო ნე ბა ებ ინ დე ბო და... რო ცა ზნე ობა უკ ან იხ ევს, ეს უბ ედ ურ ებააო, – მე-გობ რის სიტყვე ბი ჩა ეს მო და. გრძნობ და, რომ ცხოვ რე ბის გა დამ წყვე ტი წუ თის ზღვარ ზე იდ გა და არ აფ რის შეც ვლა არ შე ეძ ლო... გა-რეთ გა ზაფხუ ლი იდ გა და ფან ჯრი დან მწვა ნე ფოთ ლე ბი მო ჩან და.

* * *და ღამ და. რა ღაც თა ვი სე ბუ რი მწუხ რი ჩა-

მოწ ვა. ვარ სკვლა ვე ბით მო იჭ ედა ცარ გვა-ლი, რო მელ ზეც ნამ გა ლი ვით მოხ რი ლი ახ-ალი მთვა რე ეკ იდა, რომ ლის მთრთოლ ვა რე შუ ქი დე და მი წას ეფ ინა. მე გი სახ ლში გვი ან დაბ რუნ და. ძი ლი არ ეკ არ ებ ოდა. მა რა დი-ული ტკი ვი ლით შე წუ ხე ბუ ლი აივ ან ზე იდ გა გან მარ ტო ებ ით ბუ ნე ბის ეს თვალ წარ მტა ცი მშვე ნი ერ ება და მთვა რის შუ ქით და ბინ დულ ქვე ყა ნას თვალ სა წი ერ ამ დე გას ცქე რო და. მი-სი კვნე სა ცა ში მთვა რე საც აკ რთობ და. მის ტვი ნის ხვე ულ ებ ში სი მარ თლეს შე ეღ წია. ეს რა ჩა ვი დი ნე!... მის წინ რუ სუ ლი პრო ზის ტი-ტა ნი ტოლ სტოი წა მო იმ არ თა: „რაც მო სახ-დე ნია, უნ და მოხ დეს, ოღ ონდ მხნე ობა არ და-კარ გო“. რო გორ არ მინ დო და ჩე მი ზნე ობ რი ვი პრინ ცი პე ბის თვის მე ღა ლა ტა, მაგ რამ არ აფ-ერი გა მო ვი და. წი ნას წარ ვგრძნობ დი, თავ ზე ცა უნ და ჩა მომმხო ბო და. ჩა მო მემ ხო კი დეც. ქმარს ვუ ღა ლა ტე. ზნე ობ რივ ღი რე ბუ ლე ბა თა

დე ვალ ვა ცია და იწყო. აწი მას შე აჩ ერ ებს რა მე? მე ტი არ შეგ ჭა მოს რუხ მა მგელ მა. ძლივს ჩა-ეძ ინა. ყვა ვი ლე ბის ბაღ ში იყო და ხელ ში პა წია ეჭ ირა. სა იდ ან ღაც ვა ნო ჩხიკ ვა ძის სა ლექ სო სტრი ქო ნე ბი ჩა ეს მა: „ჩვე ნი ყო ფა ისე გა ძაღ-ლდა, გა და ვა ყო ლეთ ბავ შვი ნა ბან წყალს“. შე-ში ნე ბულს გა მო ეღ ვი ძა... სა დაა ბავ შვი. ქა ლის კალ თას ცრემ ლე ბი წვავ და. გო ნე ბა მა ლე ივ-იწყებს იმ ას, რი სი და ვიწყე ბა სწა დია. მხო ლოდ ის და ნა შა ული არ შე იძ ლე ბა და ვიწყე ბას მი ეც-ეს, რომ ლის გა მოც სინ დი სი გქენ ჯნის. მე რე ეჭ ვი ან ობ ის ბო ბო ქა რი სცე ნა წარ მო იდ გი ნა და გა აჟ რჟო ლა. მე გიმ თვა ლებ ში მა რა დი ული სევ და და გუ ბე ბუ ლი ყო.

რა მა გი ური კვერ თხი მარ თავს ქვეყ ნი ერ ებ-ას, ად ამი ან ებო. ან რა ძა ლაა ის ძა ლა, მთე ლი ცხოვ რე ბა თვალ ცრემ ლი ანს რომ გა ტა რებს და მე რე გა და გის ვრის მა რა დი სო ბა ში. ნუ თუ პა ტა რა, მაგ რამ ყოვ ლის მომ ცვე ლი სიტყვაა პა ტი ოს ნე ბა რომ ჰქვია, სა უკ უნ ედ ან სა უკ უნე-ებს რომ გა და ეც ემა და რომ ლის და კარ გვა დიდ ტკი ვილ თა ნაა და კავ ში რე ბუ ლი... გო დებ და მშვე ნი ერ თა შო რის უმ შვე ნი ერ ესი. მას ტვინს უბ ურ ღავ და მე გობ რის, თამ თა ლე ჟა ვას, ნათ-ქვა მი: – ცუ დი ყო ფაქ ცე ვის ქა ლე ბი დიდ ხანს შე მორ ჩე ბა ის ტო რი ას. ძვ.წ. 48 წელს რო მის იმ პე რა ტო რის კლავ დი უს ის მე უღ ლე ცნო ბი ლი იყო აღ ვი რახ სნი ლი ცხოვ რე ბი თა და გარ ყვნი-ლე ბით. ჩვე ნამ დე მო აღ წია ამ ამ ბავ მაო.

ამ დროს, თით ქოს არ აფ ერი მომ ხდა რი ყოს მთვა რე მკრთალ შუქ ში ხვევ და გა რე მოს. გაღ-მი დან ბულ ბუ ლის ხმა ის მო და.იგი ღა მი თაც არ ის ვე ნებ და და თა ვი სი უმ შვე ნი ერ ესი მე ლო-დი ით ავ სებ და გა რე მოს.

* * *ცა ზე ღრუბ ლე ბი თან და თან იღ უშ ებ ოდა და

მუქ დე ბო და. შო რი დან ქა რის კვნე სა და ქვი თი-ნი ის მო და, რაც ში შის მომ გვრე ლი იყო. სარ-კმლი დან მუ ქი ღა მე იმ ზი რე ბო და. ეულ ად ებ-რძო და სიბ ნე ლეს აფ არ ფა ტე ბუ ლი ფოთ ლე ბი. მე გის გულ ში არე ული ფიქ რე ბი და ფარ ფა ტებ-და სიყ ვა რულ ზე, ღა ლატ ზე, და ვიწყე ბა ზე, მო-ვა ლე ობ აზე. იც ოდა, სი ცოცხლის უკ ან ას კნელ

18ana dundua proza

წუ თამ დე იმ ტკი ვი ლით უნ და ეცხოვ რა, რომ ქმარს უღ ალ ატა. ამ ფონ ზე ფეხ მძი მო ბაც თით-ქოს გა უფ ერ ებ ულ იყო. რო ცა დარ წმუნ და რომ ფეხ მძი მედ იყო სახ ლში ბა რა თი და ტო ვა: „ვახ-ტანგ, უპ ატი ებ ელი საქ მე ჩა ვი დი ნე. ეს შვი ლის სიყ ვა რუ ლით გა ვა კე თე. ახ ლა ფეხ მძი მედ ვარ. მივ დი ვარ. არ მე ძიო. მა ინც ვერ მი პო ვი“.

დავ ტო ვე ოჯ ახი, ქმა რი. ვგრძობ, რომ ამ ნა ბი ჯის გა დად გმა ძა ლი ან მი ჭირს, რად გან მე იქ გუ ლი დამ რჩა. ვგრძნობ, რომ ქმა რი მა ინც ჩე მი სხე ულ ის ნა წი ლი იყო, რომ ლის მოკ ვე თა დიდ ტკი ვილ თა ნაა და კავ ში რე ბუ ლი.

რა ხა ნია მზე ღრუბ ლებ მა და ატყვე ვეს. მა-ლე, ალ ბათ, ხმა ურ ითა და სტვე ნით ქა რიც ამო იჭ რე ბო და, გაბ რა ზე ბუ ლი მოღ რი ალე ქა-რი. ირ გვლივ რა ღაც თა ვი სე ბუ რი მწუხ რი ჩა-მო წო ლი ლი ყო, რაც მე გის გულს ეხ მი ან ებ ოდა. ვინ იც ის რა მო ცუ ლო ბის სევ დას იტ ევ და მი სი აქ ამ დე შე ურ ყვნე ლი გუ ლი.

* * *ცის კა ბა დონ ზე მთვა რე შე მო ცუ რე ბუ ლი-

ყო და ყვე ლა ფე რი ვერ ცხლის ფერ ში გა ეხ ვია. მე რე მთვა რე ტა ატ ით გა ცურ და და სავ ლე თი-სა კენ. ირ გვლივ სი ოც არ ქრო და. ჰა ერი მორ-ჩი ლად გა რინ დუ ლი ყო. მთვა რის ნაზ ჯა დოს თით ქოს ხე ები მი ეძ ინ ებ ინა. მთვა რე უკ იდ ეგ-ანო სივ რცე ებ ში მე ფობ და და მი სი შუ ქი ნე-კერ ჩხლის ფოთ ლე ბი იჭყი ტე ბო და.

ორი თვე გა სუ ლი ყო ლა შას შეხ ვედ რი დან, რო ცა მე გიმ ფეხ მძი მო ბა იგ რძნო და ოჯ ახ იც და ტო ვა. მე გის მე გო ბა რი თამ თა ლე ჟა ვა პატ-რო ნობ და. მშო ბი არ ობა ნორ მა ლუ რად ცხრა თვე ზე და ეწყო, მაგ რამ მე რე გაძ ნელ და. სა-კე ის რო კ ვე თა დარ ჩა სა ჭი რო. ვა ჟი და იბ ადა ნორ მა ლუ რი 4 კი ლოგ რა მი, 50 სან ტი მეტ რი. სა კე ის რო კ ვე თის შემ დეგ მე გის სი ცოცხლე და დ გა ეჭ ვის ქვეშ... ექ იმ ები დიდ იმ ედ ებს არ

იძ ლე ოდ ნენ. თამ თამ გა დაწყვი ტა ვახ ტანგ გზი რიშ ვი ლის თვის და ერ ეკა. ვახ ტან გმა მე გის ცუ დად ყოფ ნა რომ გა იგო, კი ნა ღამ გა გიჟ და. სიმ წრით ყელ ში რა ღაც ბურ თი ვით გა ეჩხი რა. სუ ლი რომ მო ით ქვა, თამ თას უს აყ ვე დუ რა: რა ტომ არ გა მა გე ბი ნე მე გი თუ შენ თან იყოო. მე და ვი ღა ლე მის ძებ ნა შიო. მი სა მარ თი იკ-ითხა. ამ წუ თას მან ქა ნით მო ვა ლო...რო ცა მო-მაკ ვდა ვი მე გი იხ ილა, თვი თონ ცუ დად გახ და. რო ცა მობ რუნ და მკურ ნალ ექ იმს და უჩ ოქა და უთხრა: გა და მირ ჩი ნეთ დე და-შვი ლი და თქვენ ზე მლოც ვე ლი ვიქ ნე ბიო მუ დამ. მო მეხ-მა რეთ, მიშ ვე ლეთ. მე იგი მო ნა ტა ცე ბი მყავს. სიყ ვა რუ ლით ვითხო ვე. ვახ ტან გი ატ ირ და. მი სი გა დარ ჩე ნა ჩვე ნი მო ვა ლე ობაა – უთხრა ექ იმ მა. – იც ით, ალ ბათ, ხალ ხუ რი სიბ რძნე... პა ცი ენ ტი იღ უპ ება ერ თხელ. ექ იმი კი კვდე-ბა ყო ველ გარ დაც ვლილ პა ცი ენ ტთან ერ თად. ვახ ტან გი ვერ გამ ხე ლი ლი ჯავ რი სა გან გა რინ-დე ბუ ლი ყო,. მი სი თვა ლე ბი უს აზღვრო სევ დას გა მო ხა ტავ და.

* * *ირ გვლივ გა ზაფხუ ლის სურ ნე ლი იდ გა. ცა-

ზე კან ტი კუნ ტად მი ცუ რავ და თეთ რი ფუმ-ფუ ლა ღრუბ ლე ბი, აფ ეთ ქე ბუ ლი კო ინ და რი მწვა ნედ ბი ბი ნებ და. უზ არ მა ზა რი მზე ზღვა-ში ეშ ვე ბო და. მე გის მდგო მა რე ობა თან და თან უმ ჯო ბეს დე ბო და. ერ თი კვი რის შემ დეგ ფეხ-ზე წა მოდ გო მის უფ ლე ბა მის ცეს. ფან ჯრი დან გა და იხ ედე. შე ნი და ბავ შვის წა საყ ვა ნად ვი ნაა მო სუ ლი, იმ ას და ინ ახ ავ – უთხრა მე გო ბარ მა. მე გიმ ფან ჯა რა ში გა იხ ედა, მან ქა ნას თან ვახ-ტან გი იდ გა და უღ იმ ოდა. მე გის გულ ში სით ბო ჩა ეღ ვა რა. ქრის ტემ ხომ ყვე ლას შე უნ დო და აპ ატია... ის პა ტი ებ ის გრძნო ბა ედო ახ ლა ვახ-ტან გს გულ ში.

2015 წლის 20 ივ ლი სი

სი ცოცხლეს გაფ რთხი ლე ბა სჭირ დე ბა

90 წლის თა ვი შე უს რულ და მთი ელ ბე რი-კაცს ლო მა ნას, ხან დაზ მუ ლია იგი, მაგ რამ მხნედ, უდ რე კად გა მო იყ ურ ება. შე ხე დავ მას და გულ ში უმ ალ ვე გა გივ ლის აზ რი: ნუ თუ ამ-ხელა ას აკ ისაა ეს თმა შე ფიფ ქუ ლი ბე რი კა ცი? იგი ჯერ ჯე რო ბით ალ ვის ხე სა ვით ამ არ თუ-ლია. არ ემ ჩნე ვა ლო მა ნას წელ ში მოხ რა. ქო-ჩო რი ად რე შე ეფ იფ ქა ბე რი კაცს. იგი მა შინ ოც დათხუტ მე ტი წლი სა იყო.

– რას ნიშ ნავს, ბი ჭო, მაგ ლა მა ზი ქოჩ რის ასე ად რე ალ აგ-ალ აგ შე თეთ რე ბა? – ღი მი ლით ეკ ითხე ბოდ ნენ ახ ლობ ლე ბი და ნაც ნო ბე ბი. ამ შე კითხვას ლო მა ნა მხი არ ულად უპა სუ ხებ და:

– ღმერ თს ასე სურ ვე ბია. ქო ჩორ ზე ალ აგ-ალ აგ სი თეთ რის დამ ჩნე ვა ვე რა ფერს და მაკ-ლებს. მთა ვა რია, არ მღა ლა ტობ დეს ახ ალ გაზ-რდუ ლი მხნე ობა.

ლო მა ნას მხი არ ული იუმ ორი სა უბ რის დროს და გა ვიწყებს, თუ გაქ ვს რა იმე სა ფიქ რა-ლი. იგი მა შინ ვე იყ ენ ებს ხალ ხურ ან და ზას და გა მო ჩე ნილ ად ამი ან თა ბრძნულ გა მონ მათ ქვა-მებს:

– ასი წე ლი რომ შე მის რულ დეს, ათი წე ლი მჭირ დე ბა. აზ ერ ბა იჯ ან ელ მაჰ მუდ აივ ზო-ვა სა ვით ვერ მი ვაღ წევ 120 წელს. მე ლო მა ნა მქვია და ლო მი ვით უნ და ვი ყო სი ცოცხლის და-სას რუ ლამ დე. 100 წელს ვი ცი მი ვაღ წევ. ყვე ლა

სი ხა რუ ლით მო მი ლო ცავს იმ დროს, და მე ნიშ-ნე ბა დი დი პენ სია. მთა ვა რია შე უც ვლე ლად მქონ დეს ეს ახ ალ გაზ რდუ ლი ხა სი თი.

ბე რი კა ცი გა მოც დი ლი ექ იმ ის ნათ ქვამს არ ას ოდ ეს ივ იწყებს. ის 15 წე ლი წადს სოფ ლის მა ღა ზი აში მუ შა ობ და და ახ სოვს, ექ იმ მა რომ ურჩია, გაფ რთხი ლე ბო და ყო ველ თვის ჯან-მრთე ლო ბას. იც ის მან, და უკ ვირ ვე ლო ბა ად ვი-ლად უკ არ გავს ად ამი ანს მხნე ობ ას, სა ჭი როა მხნე ობ ის შე ნარ ჩუ ნე ბა. ლო მა ნა 3 წლი წადს მსა ხუ რობ და საბ ჭო თა ჯარ ში. ის ჯარ ში სამ-სა ხუ რის დროს ისე მი ეჩ ვია დი ლის გა მამ ხნე-ვე ბელ ვარ ჯიშს „ფი ზა რი ად კას“, რომ ამ სი ბე-რე შიც მას მიყ ვე ბა. გან თი ად ის ას 6 სა ათ ზე ეღ-ვი ძე ბა ლო მა ნას. მა შინ ნელ-ნე ლა ქრე ბა ღა მის ბინ დი და გან თი ად ის სი ნათ ლე მკვიდ რდე ბა ირ გვლივ. ის აღ ებს თა ვი სი ოთ ახ ის ფან ჯრებს, ჩა დის სახ ლის ქვე ვით სა ვარ ჯი შოდ. მა შინ ჩი-ტე ბიც გა დმო დი ან თა ვი ან თი ბუ დე ებ იდ ან. უხ არია, რომ დი ლის გა მა მხ ნე ვე ბე ლი ვარ ჯი ში ორ გა ნიზ მს უკ აჟ ებს. ის პირ მცი ნა რედ ამ ბობს:

– ჯერ გუ ლი არ ამ ტკე ნია. წნე ვის გა სინ ჯ-ვას არ ვარ მიჩ ვე ული. ფიზ კუ ტუ რულ ვარ ჯიშს ვე ნაც ვა ლე. ის არ ის ჩე მი ერ თგუ ლი ექ იმი.

სახ ლში რო ცა დი ლით გა ეღ ვი ძე ბათ, ეღ-იმ ება ყვე ლას მის ჩვე ულ ებ აზე. 70 წლის მი სი უფ რო სი ბი ჭი პირ მცი ნა რედ ეუბ ნე ბა:

– სი ბე რე და გა ვიწყდა, ჩვენ ზე ად რე რომ წა მო დე ქი?

– მე, ჩე მო ბი ჭო, ჯამ ბულ, ასე მიყ ვარს.– დი ლის ექ ვს სა ათ ზე ჯა ზი ნე ნე ები ხომ არ

გიფ რთხო ბენ, მა მა ჩე მო, ძილს?– ჯა ზი ნე ნე ებს რა უნ დათ ჩემ თან? „ად რე

ამ დგარ სა კურ დღელ სა ვერ და ეწ ევა მწე ვა რი“ ხომ გახ სოვს კარ გად? ლო გინ ში ბი ჭო დიდ ხანს წევს ავ ად მყო ფი, მე ხომ ავ ად მყო ფი არ ვარ?

90 წლის თავ თან მი სულ ლო მა ნას რძალ-მა გულ ნა რამ მო უმ ზა და სხვა დას ხვაგ ვა რი

levan

ananiZe

20levan ananiZe proza

ნამ ცხვა რი, ტკბი ლე ულ ობა. იც ოდა რძალ მა, რომ ოჯ ახ ში ბევ რი სტუ მა რი მო ვი დო და მა-მამ თილთან მო სა ლო ცად. მე უღ ლე ხა ტი ჯე 55 წლი სა გარ და ეც ვა ლა ლო მა ნას. კო მუ ნის-ტუ რი წყო ბი ლე ბის დროს ლო მა ნას მე უღ ლე და საქ მე ბუ ლი იყო თამ ბა ქოს მო სავ ლის მოყ-ვა ნით. მა შინ კოლ მე ურ ნე ობ აში შე ჯიბ რე ბა იყო გაშ ლი ლი, თუ ვინ მო იყ ვან და მა ღალ ხა-რის ხო ვან და ბევრ თამ ბა ქოს. ის ეთი და ძა ბუ-ლი შრომა იყო მა შინ, რომ ად ამი ანს ავ იწყდე-ბო და წე სი ერ ად საჭ მლის ჭა მა და დას ვე ნე ბა. კო ლექ ტი ურ მა შრო მამ ხა ტი ჯე და ას ნე ულა. ლო მა ნა მას ყვე ლა ფერ ში ეხ მა რე ბო და, მაგ რამ რად გან ჯან მრთე ლო ბას არ უფ რთხილ დე ბო-და, სი ცოცხლე შე იმ ოკ ლა. მა შინ, იმ და ძა ბულ პე რი ოდ ში ლო მა ნა ყვე ლას სა ყუ რადღე ბოდ ამ ბობ და: – სი ცოცხლეს გაფ რთხი ლე ბა ჭირ-დე ბა. და ძა ბუ ლი მდგო მა რე ობა ყვე ლას ორ-გა ნიზ მზე ახ დენს ცუდ ზე გავ ლე ნას. ად ამი ანი ბა ლა ხის თეს ლივით ვერ გაღ ვივ დე ბა ისე, რომ გა იზ არ დოს.

ხა ტი ჯემ ლო მა ნას გა უზ არ და ხუ თი შვი ლი, ორი ვა ჟი და სა მი ქა ლიშ ვი ლი. შრო მი სად მი და სწავ ლი სად მი უს აზღვრო სიყ ვა რუ ლი მათ დე დამ ჩა უნ ერ გა. მათ გან ლო მა ნას 20 შვი-ლიშ ვი ლი ჰყავს. შვი ლებ მა ჯამ ბულ მა, მზე-ონ ამ, იამ ზემ და მზი ამ მი ულ ოც ეს ლო მა ნას 90 წლის თა ვი. სახ ლის დი დ, ფარ თო დარ ბაზ ში შე იკ რიბ ნენ მობ რძა ნე ბუ ლი სტუმ რე ბი. მათ იუბ ილ არს მი არ თვეს ძვირ ფა სი სხვა დას ხვა სა ჩუ ქა რი. მა გი და ზე გა ის მო და მა თი მომ ხიბ-ლა ვი სადღეგ რძე ლო ები. ლო მა ნას შვი ლე ბი-დან სა მი სო ფელ ში ცხოვ რობს, და ნარ ჩე ნი ქა-ლაქ ში. სოფ ლი დან საცხოვ რებ ლად ქა ლაქ ში გა დას ვლა ვერ წარ მო უდ გე ნია უფ როსს შვილს ჯამ ბულს.

30 წლის გან მავ ლო ბა ში ჯამ ბუ ლი შოფ რად მუ შა ობ და სხვა დას ხვა სა ხის მან ქა ნა ზე. ის თა-ვის პრო ფე სი ას კე თილ შო ბი ლუ რად ემ სა ხუ-რე ბო და. მი სი მუ შა ობ ის პე რი ოდ ში სო ფელ ში და ქა ლაქ ში სა ავ ტო მო ბი ლო გზე ბი იყო უვ არ-გი სი. ჯამ ბულს ცუდი რამ არ სად შემთხვევია,

ხალ ხს თა ვი სი შოფ რო ბით უს აზღვროდ შე აყ-ვა რა თა ვი. ახ ლაც ამბობენ მის შე სა ხებ თა ნა-სოფ ლე ლე ბი: – ყველ გან ფრთხი ლად დაჰ ყავ-და მან ქა ნა. თუ კი გზა ში ჩა მოც ვე ნილ ქვებს და ინ ახ ავ და, გა აჩ ერ ებ და მა შინ ვე მან ქა ნას და ქვებს გზიდან გა დაყ რი და. არ წაც დე ბო და გლა ხა სიტყვა გზის ოს ტა ტე ბის მი მართ. ახ-ლა, ამ ჩვენ დრო ში გზე ბი მო ას ფალ ტე ბუ ლია. ახ ალ გაზ რდა შოფ რე ბი მსუ ბუქ და სატ ვირ-თო მან ქა ნებს ისე და აქ რო ლე ბენ, რომ გუ ლი სევ დით აგ ევ სე ბა. ბევ რმა მათ გან მა თავისი და უკ ვირ ვებ ლო ბით მო ახ დი ნა ავ არია გზა ში, და იღ უპა ად რე თვი თო ნაც და სხვაც. ას ფალ-ტი იმ იტ ომ კი არ არ ის გზა ში და გე ბუ ლი, რომ გა ნა ვი თა რო დი დი სიჩ ქა რე და საფ რთხე ში ჩა-იგ დო თა ვი. ოჰ, ოჰ, ღმერ თო, გამ ჩე ნო, ჭკუა, დაკ ვირ ვე ბა, მი ეცი ახ ალ გაზ რდა შოფ რებს. ხალ ხის გულ წრფე ლი ნათ ქვა მი არ ას დროს ავ იწყდე ბათ 90 წლის ლო მა ნას და მის შვილს ჯამ ბულს.

ლო მა ნას მე ორე ბი ჭი ბი ძი ნაც შო ფე რი იყო, ის ახ ალ გაზ რდო ბი დან იყო გან სხვა ვე ბუ ლი ხა სი ათ ის, ბი ძი ნა ჯამ ბულს დას ცი ნო და: მან-ქა ნას მე ფის დრო ინ დელი ურ ემივით ნუ ატ არ-ებო. უყ ვარ და მას ელ ვის სის წრა ფით მან ქა-ნის გაქ რო ლე ბა. გზა ში ნაც რის ფე რი მტვე რი, ბუ ღი იდ გა და გამ ვლელ-გა მომ ვლელს სულს უხ უთ ავ და. იტყოდ ნენ უკ მა ყო ფი ლოდ მის მი-მართ: – ბა რემ ქორ სა ვით ფრთე ბი გა მო ის ხას იმ ოხ ერ ტი ა ლმა. ხში რად ბი ძი ნა შემ თვრა ლი მარ თავ და მან ქა ნას. მა მამ ბი ძი ნა ბევ რჯერ გა კიცხა ამის გა მო. მა მის და სხვა თა რჩე ვა-და რი გე ბას არ აფ რად აგდებ და ბი ძი ნა. გა იც-ინ ებ და, თა ვი სი სი ჯი უტ ის ტყვე ობ აში იყო. ერ თხელ ქორ წილ ში ბი ძი ნა ისე ძლი ერ დათ-ვრა, რომ სახ ლში ბან ცალ-ბან ცა ლით ძლივს მო იყ ვა ნეს. მას ღვიძ ლის ან თე ბა და ემ არ თა და 45 წლის ას აკ ში გარ და იც ვა ლა. ქვით კი რის სახ ლი ნა ხევ რად მოუწყო ბე ლი და ურ ჩა. ლო მა-ნა ბრაზ დე ბო და გარ დაც ვლილ შვილ ზე: – ეჰ, ჭკვა გა ფან ტულ მა არ ის მი ნა, რომ სი ცოცხლეს გაფ რთხი ლე ბა სჭირ დე ბა. რა იქ ნე ბო და ქვით-

21 levan ananiZeproza

კი რის სახ ლი რი გი ან ად მო ეწყო? ეცხოვ რა მე -ზობ ლე ბის გვერ დით? მას რა ეშელება, თორემ ობ ლად დარ ჩე ნი ლი მი სი შვი დი შვი ლი ჩვე-ნი მზრუნ ვე ლო ბით მაინც გა იზ რდე ბა, ყვე ლა გაიგნებს ცხოვ რე ბის გზას.

ბე რი კა ცის 20 შვი ლიშ ვი ლი ცდი ლობს ღირ-სე ულ ი ად გი ლი დაიმკვიდროს სა ზო გა დო ებ-აში. მათ გან სა მი მეზღვა ურია. ის ინი ზღვაში არი ან. ყვე ლა მათ გან მა გუ ლი თა დად მო ულ-ოცა ლო მა ნას 90 წლის თა ვი.

ლო მა ნას გა უხ არ და ძლი ერ ბა დი შე ბის მო-ლოც ვა. მხო ლოდ სა სურ სა თო მა ღა ზი ის „რა-დუ გას“ გამ გე სე რა ფი ონი არ ჩან და. ლო მა ნამ იც ოდა თავისი ბა დი შის სე რა ფი ონ ის შე სა ხებ. 40 წელს მიღ წე ული, და უქ ორ წი ნე ბე ლი ახ ალ-გაზ რდა ყო ველ თვის ძმა კა ცებ თან ატ არ ებ და დროს. ღვი ნის სმას გადაყოლილი ავ არი აში მოხ და. ეს შემ თხვე ვა სე რა ფი ონს 3 ათ ასი დო-ლა რი და უჯ და. იგი მა ინც იმ ედი ან ად იყო, ვინ-მეს არ ვათ ქმე ვი ნებ შოფ რო ბას ვერ გა არ თვა თა ვიო, ყვე ლა ზე გვი ან ბა ბუ ა ლო მა ნას მან მი-ულ ოცა ღირ სე ული თა რი ღი. გზა ში მი მა ვა ლი მოას ფალ ტე ბულ გზა ზე მან ქა ნას ისე მი აქ რო-ლებ და, რომ „ცა ქუ დად მი აჩ ნდა, დე და მი წა ქა ლამ ნად“. დი დი სის წრა ფით მომავალი მან-ქა ნა, ბი ძა მი სის, ჯამ ბუ ლის სახ ლის წინ ეზ ოში ძლივს გა აჩ ერა. ჯამ ბუ ლი იმ დროს კი ბესთან იდ გა და ძლი ერ გა უკ ვირ და ახ ალ გაზ რდა მძღო ლის ქცე ვა.

– გა მარ ჯო ბა ბი ძა ჩე მო, ბა ბუ აზე სა ხე ლო-ვა ნი წლი სთა ვის მი ლოც ვა და ვაგ ვი ანე და უნ-და მა პა ტი ოთ.

– ისე ჩქა რა შე მოგრიალ დი ეზ ოში, რომ მივ ხვდი ქა ლა ქი დან დი დი სის წრა ფით წა მო-სულ ხარ.

– შენ რომ ერთ დროს მუ შა ობ დი შოფ რად ბა ტო ნო, ის დრო არ არ ის ახ ლა, სულ ას ფალ-ტია გზა ში და გე ბუ ლი, სად გა გო ნი ლა ბი ძა ჩე-მო ლო კო კი ნა სა ვით ფრთხი ლად მოძ რა ობა?

– მე რე? შე იძ ლე ბა სე რა ფი ონ გა და ჭარ ბე-ბუ ლი სის წრა ფე?

– ვინც ნამ დვი ლი შო ფე რია, მის თვის შე იძ-ლე ბა.

– ხომ გახ სოვს ბი ჭო, ორ ჯერ შე გემ თხვა ავ-არია.

– ოჰ, ნუ ღარ გა მიხ სე ნებ. ჯო ჯო ხე თია მო-სა გო ნებ ლად.

– ახ ალ გაზ რდა მძღო ლე ბი და უდ ევ რო ბით ღუ პა ვენ თა ვის თავ საც და სხვა საც...

იმ დროს სახ ლის აივ ან ზე იჯ და ლო მა ნა. გა-იგ ონა ყვე ლა ფე რი, რაც უთხრა ჯამ ბულ მა სე-რა ფი ონს. აივ ან ზე ას ული სე რა ფი ონი მხურ-ვა ლედ გა და ეხ ვია ბა ბუ ა ლო მა ნას, გუ ლი თა-დად მი ულ ოცა მას 90 წლის თა ვი. ლო მა ნამ შვი ლიშ ვილს მად ლო ბა გა და უხ ადა, მერე კი უთხრა: – სა მარ თლი ანია ბი ძა შე ნის შე ნიშ ვნა. სი ცოცხლეს გაფ რთხი ლე ბა სჭირ დე ბა. ეს გახ-სოვ დეს, ბი ჭო, ყო ველ თვის.

მცხეთა

აქ მესხები შემოსულან თურმე, მეც ნაკვალევს დავეძებდი მესხთა... გზაზე ვიღაც მიუყვება ურემს, მთვარის შუქში განაბულა მცხეთა.

არსაკიძე... პომპეუსი... აზო... ნეტავი რამ გამახსენა ერთად... ფარნავაზი დღესაც ფარნავაზობს, თუმცა არმაზს აღარ თვლიან ღმერთად.

აქ ღვთისმშობელს „დაუდვია“ ბინა, ისმის წყნარი შარიშური ხეთა, გაცს და გაიმს აღმერთებდნენ წინათ, დღეს ქრისტეს კვართს ეფერება მცხეთა.

ღმერთო ჩემო, როგორ მიყვარს ქართლი, ზედაზენი მზის სხივივით მათბობს... შევცოდავ და, ფარნავაზის ხათრით, მეც კერპივით გაგაღმერთებ, ქართლო.

* * * ციკლიდან „მომენატრა ახალგორი“

ვერ ვეგუები, ვეღარ ვიტან უკვე ამ ურდოს, მათ მბრძანებლობას ხანგრძლივსა თუ მოკლევადიანს... ისეთი რამე გავაკეთო, მინდა მამულო, სხვას კი არა და, გაუკვირდეს ცოტნე დადიანს!

ჩემო მამულო, ვით ვახტანგი, ყველამ გაგწირა, ჩამოგაქციეს, არ გაკმარეს ასჯერ გაყოფა, გაყიდულია ქართლის მიწა ნაწილ-ნაწილად,ფეხზე ჰკიდიათ შენი ყოფნა, შენი არ ყოფნა...

ჩემო მამულო, არ ეღირსა ამოსვლა შენს მზეს,ამ ყრუ სოფელში აღარ ვიცი, ვიღას მივმართო...ხომ შესძელი და წამოდექი ათასჯერ ფეხზე,უნდა შეძლო და ერთხელ კიდევ წამოიმართო!

* * *ჩემო გაბუტულო გოგო, სულაც არ გიწონებ ჯიბრს – როცა მონატრებით ვცხოვრობ, როცა უშენობით მსჯი!

შენი სიყვარული, ქალავ, ჩემთვის მთელ სამყაროდ ღირს, ჰოდა, აღარ გაგხდი, არა, მე შენ უჩემობის ღირსს!

ვეღარ დაგტოვებ და დაგთმობ, ასე ქალღმერთივით ქალს... გულში შემოხველ და მათბობ, ჩემი ერთი ცალი ხარ!

* * *ცრემლად დაღვენთილი ნაწვიმი ცა, დილით უცნაურად გამზიანდა, ჩემი ამოსუნთქვის ნაწილი ხარ, გულში შემოსულო განთიადად.

ღიმილს შეჩვეული შენს ლოდინში, აღარც მარტოობას ვწუხვარ ახლა...

daTo

axlouri

23 daTo axlouripoezia

შენ ჩემს ცხოვრებაში შემოგიშვი, ჰოდა, იყავი და ნუღარ წახვალ...

ციდან მომზირალი ღმერთის თვალი, თურმე არ მტოვებდა ასე ცალად, ბევრჯერ გინატრე და ვერ გითხარი,შენზე ვფიქრობდი და არ მეცალა...

მე შენ უფალივით უნდა მწამდე, ჩემო ღვთის ხატო და ანგელოზო, მინდა მზის აქეთაც გვერდით მყავდე, მინდა მზის იქითაც დაგელოდო!

* * *მოჰყვები ჩემს ქუჩას ლამაზად, ქალური ხიბლით და ქერა თმით... ფიქრების ტყვე ვხდები ანაზდად, თვალს ვეღარ გაშორებ ვერაფრით...

გიმზერენ ველური იერით და ქარიც მამრივით ავშარობს.

ვნება კი, ასეთი მშიერი, ფეხდაფეხ მოგყვება, ქალშავო...

არ ვიცი, ან ჩემგან რა გინდა, ან სხვას რად უღიმი ამ დილით... ლამის და გაიქცეს კაბიდან სხეული – თვალებით გახდილი...

უფალს ვთხოვ: ღვთის მადლო, ამ წამებს ნუ მოშლი, ნურც გამომილევო. მერე რა – თუ ფიქრი მაწამებს, თუ მზეზე მწველი ხარ, ლილეო...

ღმერთქალო, გიმზერდე, სულ მინდა, ხან მზის და ხან მთვარის ჯინაზე. ვერსაით წამივა გულიდან ეგ შენი ველური სინაზე...

მოჰყვები ჩემს ქუჩას ლამაზად და ქარიც მამრივით ავშარობს... იღვიძებს ვნება და ანაზდად მუხლებზე გასკდება, ქალშავო!

მედეა (სცენარი)

(ფარ და იხ სნე ბა, მო ჩანს კოლ ხე თის პე იზ-

ა ჟი, სცე ნის გა ნა პი რას (მინ დორ ში) ზის ორი ქა ლიშ ვი ლი და სა უბ რო ბენ, ხშირ-ხში რად ყუ-რად ღე ბით გა ხე და ვენ გზას, ეტ ყო ბათ რომ ვი ღა ცას ელ ოდ ებ ი ან, ქა ლიშ ვი ლე ბის შო რი ახ-ლო ახ ალ გაზრ და ყმაწ ვი ლი დგას და გო გო ნე-ბი სა კენ მო რი დე ბით იყ ურ ე ბა, მი ახ ლო ე ბა და გა სა უბ რე ბა უნ და, მაგ რამ თით ქოს ვერ გა უბ-ედ ავ სო. ამ დროს შორს, ბი ლიკ ზე გა მოჩნ დე-ბა მო მა ვა ლი მგზავ რი,რო მელ საც აბ გა აქვს მხარ ზე მოგ დე ბუ ლი.

1 გო გო ნა – ჩა მო ვი და, ჩვე ნი ძმა ჩა მო ვი და (გო გო ნე ბი სი ხა რუ ლით მი ეგ ებ ებ ი ან ძმას, რო-მე ლიც გულ ში ჩა იკ რავს მო ნატ რე ბულ დებს). ჩა მო ჯე ქი, და ის ვე ნე, შო რი გზი დან მო დი ხარ, დაღ ლი ლი იქ ნე ბი.

2 გო გო ნა – ძმაო, იპ ო ვე რა საც ეძ ებ დი?ჟამ თა აღმ წე რე ლი – ვი პო ვე, აი აქ არ ის

(აბ გი დან ძვე ლისძველ წიგნს ამ ო იღ ებს ახ ალ-გაზრ და ყმაწ ვი ლი, რო მე ლიც აქ ამ დე დე ბის შო რი ახ ლო იდ გა, ახ ლოს მო სუ ლა და ყუ რად-ღე ბით აკ ვირ დე ბა ახ ლად მო სულს).

ახ ალ გაზრ და ყმაწ ვი ლი – (ჟამ თა აღმ წე-რელს მი მარ თავს) ეს რა არ ის? (წიგნს გა მო არ-თმევს).

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – ფრთხი ლად, ძვე ლია, არ და აზ ი ა ნო.

ახ ალ გაზრ და ყმაწ ვი ლი – შენ ვინ ხარ?ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მე ჟამ თა აღმ წე რე ლი

ვარ, ეს კი მე დე ას ის ტო რი აა.ახ ალ გაზრ და ყმაწ ვი ლი – მოგ ვი ყე ვი მე-

გო ბა რო.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – კარ გი (იქ ვე ჩა მოჯ-დე ბი ან და მო სას მე ნად მო ემ ზა დე ბი ან, ჟამ-თა აღმ წე რე ლი იწ ყებს თხრო ბას). ერ თი ფიქ რი არ მაძ ლევ და მოს ვე ნე ბას, ბო ლოს დი დი გან-სჯის შემ დეგ გა დავ წყვი ტე ჩე მი სათ ქმე ლი ქა-ღალ დზე გად მო მე ტა ნა და თქვენ თვის მო მეთ-ხრო ჭეშ მა რი ტი ის ტო რია ჩვენ თვის ცნო ბი ლი პირ ვე ლი ქარ თვე ლი ქა ლის, მე დე ას შე სა ხებ. რომ ლის ამ ბა ვიც ათი სა უკ უნ ის მან ძილ ზე თა-ობ იდ ან თა ობ ას ნამ დვი ლი, შე ურ ყვნე ლი სა-ხით გა და ეც ემ ო და, და მხო ლოდ ამ ის შემ დეგ, ძვ.წ.აღ V სა უკ უნ ე ში მე დე ას ის ედ აც ცოდ ვ-ი ლ სა და გა წა მე ბულ სულს უმ ძი მე სი შვილ-თამ კვლე ლო ბის ბრა ლი წა უყ ენ ეს. რო გორ და რა ტომ მოხ და ეს ფაქ ტი? ვის აინ ტე რე სებ და მე დე ას თვის სა კუ თა რი შვი ლე ბის და ხოც ვა და ებ რა ლე ბი ნა? ამ ბის უკ ეთ გა სა გე ბად გა და-ვი ნაც ვლოთ იმ ის ტო რი ულ დრო ში.

მაშ ასე, ძვ.წ.აღ V სა უკ უ ნე, კო რინ თო, ქა-ლა ქის მთა ვარ მო ედ ან ზე მო ქა ლა ქე ე ბი შეკ-რე ბი ლან და რა ღა ცა ზე გაც ხა რე ბით ბჭო ბენ, სა ინ ტე რე სოა რა ზე სა უბ რო ბენ, იქ ნებ ჩვენს ამ ბავს შე ეხ ე ბა, მი ვუ ახ ლოვ დეთ და ჩვენც მათ შე ვუ ერ თდეთ.

პირ ვე ლი კო რინ თე ლი – ასე აღ არ შე-იძ ლე ბა გაგრ ძე ლე ბა, ჩვენს ქა ლაქს ბავ შვთა მკვლე ლის სა ხე ლი უნ და ჩა მო ვა შო როთ.

მე ო რე კო რინ თე ლი – რო გორ? თქმა ად-ვი ლია, შეს რუ ლე ბა ძნე ლი.

პირ ვე ლი კო რინ თე ლი – ჯერ არ ვი ცი, მაგ რამ ეს აუც ილ ებ ლად უნ და შევ ძლოთ, ამ ცოდ ვით ვე ღარ ვიც ხოვ რებთ.

(ამ დროს თე ატ რი დან გა მო სულ მა მა ყუ-რე ბელ მა ჩა მო ი ა რა, ის ი ნი ევ რი პი დე ზე სა უბ-რობ დნენ.)

პირ ვე ლი მა ყუ რე ბე ლი – მარ თლაც დი-დი ტრა გი კო სია ევ რი პი დე, თუმ ცა უნ და გა მო-გიტყ დე, ქა ლებს დი დად არ სწყა ლობს.

nato

jaSi-SainiZe

25 nato jaSi-SainiZeproza

მე ო რე მა ყუ რე ბე ლი – გე თან ხმე ბი, ნამ-დვი ლი ქალ თმო ძუ ლეა, მი სი ტრა გე დი ის მთა-ვარ მა გმირ მა ქა ლებ მა არ იც ი ან საზ ღვა რი არც სიყ ვა რულ ში, არც სი ძულ ვილ ში, გან სა-კუთ რე ბით მძვინ ვა რე ნი შუ რის ძი ებ ა ში არ ი ან.

პირ ვე ლი მა ყუ რე ბე ლი – ამ ბო ბენ ქა-ლებს სძულ თო ევ რი პი დე.

მე ო რე მა ყუ რე ბე ლი – რა ტომ?პირ ვე ლი მა ყუ რე ბე ლი – სპექ ტაკ ლი დან

სახლ ში დაბ რუ ნე ბუ ლი, ეჭ ვე ბით შეპ ყრო ბი ლი ქმრე ბი ცო ლებს სა ში ნელ ბრალ დე ბებს უყ ენ-ებ ენ და ათ ას გვარ ვე რა გო ბა ში სდე ბენ ბრალს. ქა ლე ბი გა და უხ დი ან ამ სი ძულ ვი ლი სათ ვის ევ-რი პი დეს სა მა გი ერ ოს, ეს მხო ლოდ დრო ის ამ-ბა ვია, ჩე მი სიტ ყვე ბი რომ ას რულ დე ბა, მა შინ მო მი გო ნე.

(ის ი ნი ჩა ივ ლი ან და სცე ნი დან გავ ლენ).ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მარ თლაც, ქუ ჩა ში

ცო ფი ან ძაღ ლებს და აგ ლე ჯი ნეს ევ რი პი დე ქა-ლებ მა, თუმ ცა ეს მოგ ვი ან ებ ით მოხ და და სხვა ის ტო რი აა, ჩვენ კი ჩვენს ამ ბავს და ვუბ რუნ დეთ.

1 კო რინ თე ლი – გა იგ ონ ეთ? ეს არ ის გა-მო სა ვა ლი.

2 კო რინ თე ლი – რას გუ ლის ხმობ?1 კო რინ თე ლი – ევ რი პი დეა ჩვე ნი მხსნე-

ლი, პი ე სა შე ვუკ ვე თოთ.ჟამ თა აღმ წე რე ლი – კო რინ თე ლებ მა ევ-

რი პი დეს ხუ თი ოქ როს ტა ლან ტი (და ახ ლო ებ-ით 75000 ოქ როს მო ნე ტა) გა და უხ ად ეს ქრთა-მად, რა თა ბავ შვე ბის და ხოც ვა დე დი სათ ვის გა და ებ რა ლე ბი ნა, ხო ლო მა თი ქა ლა ქი სათ ვის ჩა მო ერ ეც ხა ბავ შვთამ კვლე ლო ბის სის ხლი ა ნი ლა ქა.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – და აი, ევ რი პი დემ ხელთ აი ღო მის გან ათ ა სი წლის წი ნათ კო რინ-თო ში დატ რი ალ ებ უ ლი სის ხლი ა ნი ამ ბა ვი. ევ-რი პი დე ჯერ ნამ დვი ლი თქმუ ლე ბის ხაზს გაჰ-ყვა, ხო ლო შემ დეგ სი ნამ დვი ლეს გა და უხ ვია და კო რინ თელ თა ნაც ვლად მე დე ას შვი ლე ბი მე დე ას ვე და ახ ოც ვი ნა.

ევ რი პი დე – ოო ო ო ოო,რა ტრა გი კუ ლია და რო გო რი შთამ ბეჭ და ვი (წერს და ხმა მაღ ლა

ფიქ რობს). „იაზ ო ნი ღმერ თებს შეს თხოვს სას-ტი კად და სა ჯეთ შვი ლე ბის მკვლე ლიო.

– რო მე ლი ღმერ თი და გი ჯე რებს ფი ცის გამ ტე ხო? – ზიზ ღით პა სუ ხობს მე დეა.

„ოოო, საყ ვა რე ლო შვი ლე ბო – გო დებს იაზ-ო ნი“.

– საყ ვა რე ლი მხო ლოდ დე დის თვის. – მი უგ-ებს მე დეა.

(ამ დროს ევ რი პი დეს თან სტუმ რად მი დის მი სი კოლ ხი მე გო ბა რი, კარ ზე აკ აკ უნ ებს).

კოლ ხი – ევ რი პი დე, მად ლო ბა ზე ცას მშვი-დო ბით გნა ხე.

ევ რი პი დე – (გა ხა რე ბუ ლი შე ეგ ებ ე ბა) მო-ბ რ ძან დი ძვირ ფა სო მე გო ბა რო.

კოლ ხი – ვხე დავ მთლი ან ად შენს საყ ვა-რელ საქ მე ში ხარ ჩაფ ლუ ლი, თუ სა იდ უმ ლო არ არ ის, რა ზე მუ შა ობ, მეტ ყვი?

ევ რი პი დე – რა თქმა უნ და გეტ ყვი, ეს იქ-ნე ბა ჩე მი უკვ და ვი ქმნი ლე ბა, კოლ ხი მე დეა, ბედ კრუ ლი ქა ლის ის ტო რია, რო მელ მაც ქმარ-ზე შუ რის ძი ებ ის გა მო სა კუ თარ შვი ლებს გა-მოს ჭრა ყე ლი.

კოლ ხი – ეს სიც რუ ეა!!! ბავ შვე ბი კო რინ-თე ლებ მა და ხო ცეს, ეს შენც კარ გად იცი.

ევ რი პი დე – კო რინ თე ლებს სურთ ჩა მო-რეც ხონ ბავ შვთამ კვლე ლის სა ხე ლი თა ვი ანთ ქა ლაქს.

კოლ ხი – კო რინ თე ლებ მა გი ყი დეს? (მრის-ხა ნე ბით) კარ გი ოს ტა ტი ხელს არ გა იმ რუ დებს ევ რი პი დე. ის ტო რია არ გა პა ტი ებს ამ სი ყალ-ბეს. ნუ ღარც მე დე ას გვე მულ სულს აწ უხ ებ, მე არ მოგ ცემ უფ ლე ბას თავს მო ახ ვიო მე დე ას შვილ თამ კვლე ლო ბის უმ ძი მე სი ტვირ თი (პა უ-ზა). შენ სას არ იშ ლი? კარ გი! მე თვი თონ ავ იღ-ებ ხელ ში კა ლამს და ჭეშ მა რიტ ის ტო რი ას მო-ვუთ ხრობ ხალხს „მზის შვი ლიშ ვილ“ მე დე ა ზე.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – კოლ ხმა თა ვი სი სიტ-ყვა მარ თლაც შე ას რუ ლა. და სავ ლეთ ში ყვე-ლა ზე დი დი მბრძა ნე ბე ლია კრე ტის მე ფე, ზევ-სის ძე მი ნო სი, აღ მო სავ ლეთ ში – კოლ ხე თის მე ფე, ჰე ლი ოს ის ძე აი ე ტი – ასე იწ ყე ბა მი სი მოთ ხრო ბა. ამ ორ ხელ მწი ფეს თა ნა ბა რი უფ-

26nato jaSi-SainiZe proza

ლე ბე ბით უჭ ირ ავს მსოფ ლიო წო ნას წო რო ბის სას წო რი. არ ი ან მე გობ რე ბიც და მოყ ვრე ბიც (მი ნოსს ცო ლად ჰყავს აი ეტ ის და პა სი ფაე).

ოქ როს ქვეყ ნად იწ ოდ ე ბა კოლ ხე თი, ვი ნა-იდ ან კავ კა სი ონ ის მთე ბი დან და ქა ნე ბულ მდი-ნა რე ებს მო აქვთ ოქ როს ქვი შა. კოლ ხე ბი მდი-ნა რე თა ჩქე რებს ცხვრის ტყა ვებს ჩა უგ ებ ენ და რო ცა ამ ო იღ ებ ენ ოქ როს ქვი შა ამ ოჰ ყვე ბა ოქ როს საწ მი სებს.

ოქ როს ქვე ყა ნაა კოლ ხე თი და მზე ჰე ლი ოს-ის ნა ში ერ ებ იც ოქ როს სხი ვებს ის ვრი ან თვალ-თა გან.

კოლ ხე თის მე ფე, ბუმ ბე რა ზი აი ე ტი, მზის შვი ლი, ბუ ნე ბის მომ ნუს ხველ ქალ ღმერ თის კირ კეს ძმა და ქვეყ ნი ერ ებ ის უდ იდ ე სი ჯა დოქ-რის მე დე ას მა მა, ოკ ე ან იდ ან ამ ომ ავ ა ლი მზის გუ ლი ვით მო ციმ ცი მე გმი რი მე ფე, რვა ლის პე რანგს იც ვამს, ოქ როს მუ ზა რადს იხ ურ ავს, მრა ვალ კე ცი ხა რის ტყა ვის ფარს ხელთ იღ ებს, მსუ ბუ ქად ატ რი ალ ებს შუბს, რომ ლის ტა რე ბას მხო ლოდ ჰე რაკ ლე თუ შეძ ლებს. ოქ როს ეტ-ლით და ატ არ ებს აფ სირ ტე, ქა რი ვით სწრა ფი ცხე ნე ბი შე უბ ამს ეტლ ში. ოქ როს საწ მი სის ციმ-ცი მით გა დის ხო და ბუ ნებ ზე, თე სავს დრა კო-ნის კბი ლებს, ერთ დღე ში შვი დი დღის სახ ნავს ხნავს და ხო ცავს მი წის შო ბილ ბუმ ბე რა ზებს.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – აი, სწო რედ ამ აი ეტ-თან ინ ახ ებ ო და ოქ როს საწ მი სი, ქვეყ ნის სიმ-დიდ რი სა და ძლი ერ ებ ის სიმ ბო ლო, რომ ლის წა საღე ბა დაც სა ბერ ძნე თი დან ჩა მო ვიდ ნენ „არ გო ნავ ტე ბი“ თე სა ლი ე ლი უფ ლის წუ ლის იაზ ონ ის მე თა ურ ობ ით.

ძნე ლი და ხი ფა თი ა ნი მოგ ზა ურ ობ ის შემ-დეგ არ გო ნავ ტებ მა მი აღ წი ეს კოლ ხე თის ნა-პირს. არ გო მდი ნა რე ფა ზის ში შე აც ურ ეს და მი ად გნენ აი ეტ ის დი დე ბულ სა სახ ლეს. გა-ოც ებ ულ ნი დარ ჩნენ ბერ ძნე ბი ამ დი დე ბუ ლი, ქვის მა ღა ლი სვე ტე ბი თა და სპი ლენ ძის ქონ-გუ რე ბით დამ შვე ნე ბუ ლი სა სახ ლის ხილ ვით, რომ ლის ეზ ოშ იც და უშ რე ტე ლი შად რე ვა ნი მოჰ ქუხ და, სა იდ ან აც წყალ თან ერ თად რძე და სურ ნე ლო ვა ნი ზე თი მო ედ ინ ებ ო და.

ყვე ლა ზე დი დი სა ოც რე ბა, რაც ბერ ძნებ მა კოლ ხე თის სა ტახ ტო ში იხ ილ ეს, იყო აი ეტ ის უმრ წე მე სი ას უ ლი მე დეა, უმ შვე ნი ერ ე სი ქალ-წუ ლი, ბრძე ნი აქ იმ-მკურ ნა ლი, გულ თმი სა ნი და წი ნას წარ მეტ ყვე ლი.

იაზ ო ნი ღრმად ჩა აფ იქ რა ყო ვე ლი ვე ხი-ლულ მა, მიხვ და რომ ამ ხალ ხთან ძა ლით ვე-რას გახ დე ბო და.

იაზ ო ნი – (ხმა მაღ ლა ფიქ რობს) ძნე ლი იქ-ნე ბა საწ მი სის მო პო ვე ბა, ნე ბით არ მომ ცე მენ, ხო ლო ძა ლის გა მო ყე ნე ბით ვე რა ფერს მი ვაღ-წევ, დავ მარ ცხდე ბი. რო გორ მო ვიქ ცე? დახ მა-რე ბი სა და რჩე ვი სათ ვის ჩემს მფარ ველ ათ ენ-ა სა და ჰე რას უნ და მივ მარ თო და ისე ვი მოქ-მე დო.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მარ თლაც, მფარ ველ ღვთა ებ ებს მი მარ თა იაზ ონ მა რჩე ვი სათ ვის. – „აფ რო დი ტეს ევ ედ რე გად მოგ ხე დოს მოწ ყა ლე თვა ლით“ – ურ ჩია ჰე რამ. აფ რო დი ტეს დახ-მა რე ბით იაზ ო ნი და ნახ ვის თა ნა ვე შე უყ ვარ და აი ეტ ის უმ ცროს ქა ლიშ ვილს, გრძნე ულ მე დე-ას.

მე დეა – ბა ტო ნო მა მა, სა იდ ან მო ვიდ ნენ და რა სურთ უც ხო ტო მე ლებს?

აი ე ტი – სა ბერ ძნე თი დან, მოს ვლის მი ზე ზი ჯერ არ უთ ქვამთ, მაგ რამ გუ ლის ხმა მკარ ნა-ხობს, რომ ჩვე ნი ცოდ ნი სა და სიმ დიდ რის მი-ტა ცე ბა უნ დათ, თუმ ცა თქმა ვერ გა უბ ედ ავთ, და ვე ლო დოთ, დი დი იმ ედ ია სტუ მარ თმას პინ-ძლო ბის მტკი ცე წესს არ და არ ღვე ვენ და კე-თი ლად გა ვის ტუმ რებთ.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – აი ეტ მა ტკბი ლად მი-ი ღო სტუმ რე ბი, ჯერ სა გან გე ბო ნა დიმ ზე უმ-ას პინ ძლა, მე რე ამ ბა ვი გა მოჰ კით ხა (ცეკ ვა ქარ თუ ლი, ცეკ ვა ლა ზუ რი).

აი ე ტი – უც ხო ტო მე ლო, გვამ ცნე შე ნი კო-ლ ხეთს მოს ვლის მი ზე ზი.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – იაზ ონ მა ძლივს შეჰ-ბე და მი სი კოლ ხეთს მოს ვლის ნამ დვი ლი მი ზე-ზის თქმა.

იაზ ო ნი – დი დე ბუ ლო მე ფეო, მწადს ოქ რ-ოს საწ მი სის წა ღე ბა, მე იოლ კო სის მე ფის შვი-

27 nato jaSi-SainiZeproza

ლი ვარ, ბი ძა ჩემ მა პე ლი ას მა სა მე ფო ტახ ტი წა მარ თვა, ერ თა დერ თი რაც ტახ ტის დაბ რუ-ნე ბა ში და მეხ მა რე ბა, ოქ როს საწ მი სია, და მით-მე იგი.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – თავ და პირ ვე ლად აი-ე ტი ძალ ზე გა ნა რის ხა იაზ ონ ის თხოვ ნამ, მაგ-რამ შემ დეგ ხერხს მი მარ თა.

აი ე ტი – უც ხო ტო მე ლო, ოქ როს საწ მი სის ტა რე ბა ღირ სე ულ თა ხვედ რია, გა მოც დას მო-გიწ ყობ, მა შინ გა მოჩნ დე ბა ხარ თუ არა საწ მი-სის ღირ სი, და ვა ლე ბას თუ შე ას რუ ლებ, საწ მი-სი შე ნი იქ ნე ბა, ამ ას მე აღ გით ქვამ, აი ე ტი! ახ-ლა კი ყუ რი და მიგ დე, ჩე მი სპი ლენ ძის ჩლი ქე-ბი ა ნი ხა რე ბი უღ ელ ში უნ და შე ა ბა, ფო ლა დის სახ ნი სი ა ნი გუთ ნით შვიდ დღი უ რი მი წა ერთ დღე ში უნ და მოხ ნა, ურ ჩხუ ლის კბი ლე ბი და-თე სო და იქ ედ ან აღ მო ცე ნე ბუ ლი სპი ლენ ძის ჯავ შნი ა ნი გო ლი ათ ე ბი და ხო ცო.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – იაზ ონს ას ე თი და ვა-ლე ბის შეს რუ ლე ბა არ შე ეძ ლო, მაგ რამ ან გა-რიშ მი უც ემ ლად მა ინც დას თან ხმდა.

(იაზ ო ნი მე გობ რებ თან ერ თად სა მე ფო ბაღ-ში გა ნე რი დე ბა კოლ ხთა მახ ვილ თვალს).

ტე ლა მო ნი – ეს რა თავ სა ტე ხი გაგ ვი ჩი ნა აი ეტ მა.

ავ გია – გა მი გია აი ე ტი მძლე თამ ძლე და ბრძ-ე ნი მე ფე აო, მაგ რამ ნა ნახ მა ყო ველ გვარ მო-ლო დინს გა და აჭ არ ბა, დი დი გან ჭვრე ტის უნ ა რი ჰქო ნია, ერ თი წვე თი სის ხლიც არ და უღ ვრია, ისე გვამ ცნო თქვენ აქ ედ ან ოქ როს საწ მისს ვერ წა იღ ებთ და მშვი დო ბით გან გვე რი დე თო.

ტე ლა მო ნი – მე რე და ჩვენ აქ რის თვის ვართ? მად ლო ბა ზევსს, ძა ლა გვერ ჩის და მე-გობ რე ბიც მხარ ში ამ ოგ ვიდ გე ბი ან, რჩე უ ლი გმი რე ბი წა მო ვე დით სა ბერ ძნე თი დან, რა საც ნე ბით არ გვაძ ლე ვენ, ძა ლით წა ვი ღოთ (დამ-ცი ნა ვად). ჰო და კოლ ხე ბის სის ხლიც გა მო ვუშ-ვათ ცო ტა თი.

ავ გია – სის ხლი გი დუღს ტე ლა მონ, ფრთხ-ი ლად იყ ა ვი, შე ნი სის ხლი არ გა მო უშ ვან, გო-ნე ბას მო უხ მე, ამ ათ თან ძა ლით ვე რა ფერს გა ხ დე ბი, ერ თი არ ას წო რი ნა ბი ჯი და მშვი დო-

ბით სა ბერ ძნე თო, თუ ორ გუ ლო ბა შეგ ვნიშ ნეს მდიდ რუ ლი პა ლა ტე ბის ნაც ვლად მო ნე ბის დი-ლეგ ში გვიკ რა ვენ თავს მყი სი ერ ად.

ტე ლა მო ნი – შენ მგო ნი რა ღაც გეგ მა გაქვს, ას ეა?

ავ გია – ჯერ არა, თუმ ცა გზა ვი პო ვე, რო-მელ საც უნ და მივ დი ოთ და თუ გაგ ვი მარ-თლებს, ფონ საც გა ვალთ.

ტე ლა მო ნი – რა გზა?ავ გია – ცბი ერ ებ ის! (მცი რე პა უზ ის შემ-

დეგ) ალ ა ლი და გულმარ თა ლი ხალ ხია, მიმნ-დო ბი, ვაჯ კა ცუ რად მოგ ვიდ გნენ და ჩვენ გა-ნაც ამ ას ვე ელ ი ან, თუ მარ თლა გმი რე ბი ხართ, აი თქვენ საგ მი რო საქ მე – გვაჩ ვე ნეთ, რა შე-გიძ ლი ა თო, ჭკუ ით გვა ჯო ბეს, ჩვენ კი ცბი ერ-ებ ით ვა ჯო ბებთ (იაზ ო ნი ყურს უგ დებ და მე-გობ რე ბის სა უბ არს).

ტე ლა მო ნი – გა ი გე იაზ ონ, რას იტ ყვი?იაზ ო ნი – არ გო ზე დაბ რუნ დით, იქ და მე-

ლო დეთ, მარ ტო დამ ტო ვეთ, და ფიქ რე ბა მჭირ-დე ბა.

ავ გია – ეს ჩვე ნი ერ თა დერ თი გზაა, თუ სხვა გა მო სა ვალს ხე დავ, გვით ხა რი.

იაზ ო ნი – დამ ტო ვეთ!(იაზ ო ნი ხე ლით ან იშ ნებს, გა მე ცა ლე თო,

ტე ლა მო ნი და ავ გია უკ მა ყო ფი ლო სა ხე ებ ით მი დი ან).

ტე ლა მო ნი – უმ ად უ რი, ჩვენ დახ მა რე ბას ვცდი ლობთ, ის კი გვავ დებს.

იაზ ო ნი – და ვი ღუ პე, წა სუ ლია ჩე მი საქ მე, თუ და ვა ლე ბა ვერ შე ვას რუ ლე, საწ მისს ვე ღა-რა სო დეს ვე ღირ სე ბი, თუმ ცა ამ ას ვინ ამ ბობს, თა ვიც არ დავ კარ გო.

(და ფიქ რე ბუ ლი ხეს მი ეყრ დნო ბა).ჟამ თა აღმ წე რე ლი – იაზ ონს დამ ხმა რედ

აი ეტ ის ას უ ლი, გრძნე უ ლი მე დეა გა მო უჩნ და.მე დეა – რად ჩა ფიქ რე ბულ ხარ, უც ხო ტო-

მე ლო?იაზ ო ნი – მშვე ნი ე რო ას უ ლო, მრის ხა ნე აი-

ეტ ის და ვა ლე ბა ზე ვფიქ რობ, ვაი რომ ძა ლა არ შემ წევს მის შე სას რუ ლებ ლად.

მე დეა – შეძ ლებ, მე და გეხ მა რე ბი.

28nato jaSi-SainiZe proza

იაზ ო ნი – შენს ყუ რად ღე ბას ვა ფა სებ მე დეა (ყოყ მა ნით), მაგ რამ ნა ზი ას უ ლი რო გორ შეძ-ლებ ჩემს დახ მა რე ბას?

მე დეა – მერ წმუ ნე. ეს მა ლა მო გა მო მარ თვი (გა დას ცემს) მე თვი თონ და ვამ ზა დე პრო მე თეს სის ხლით გა პო ხილ მი წა ზე აღ მო ცე ნ ე ბუ ლი ყვა ვი ლე ბი სა გან. სხე ულ ზე წა ის ვი, უძ ლე ვე ლი ძა ლა შე გიდ გე ბა ტან ში და ყვე ლას სძლევ.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მარ თლაც, აი ეტ ი სა და კოლ ხი დი დე ბუ ლე ბის თვალ წინ იაზ ონ მა ბრწყინ ვა ლედ შე ას რუ ლა და ვა ლე ბა, თუმ ცა გრძნე ულ ებ ას ნა ზი არ ე ვი აი ე ტი მიხვ და, რომ აქ მე დე ას ხე ლი ერ ია და იაზ ონ ის დატ ყვე ვე ბა გა ნიზ რა ხა.

მე დეა – იაზ ონ, მა მა ბა ტო ნი მიხვ და, რომ მე და გეხ მა რე, სა შინ ლად გან რისხ და, შე ნი დატ ყვე ვე ბა ბრძა ნა. დრო არ ით მენს, ჩქა რა უნ და იმ ოქ მე დო, აი ეს ჯა დო წა მა ლი აი ღე, სა-წ მი სის მცველ გვე ლე შაპს შე აფრ ქვიე და და ეძ-ინ ე ბა, წა ი ღე ოქ როს საწ მი სი, წა დი შენს სამ-შობ ლო ში და იყ ა ვი ბედ ნი ე რი.

იაზ ო ნი – ერ თად წა ვი დეთ, მე დეა, ჩე მი ბედ ნი ერ ე ბა ახ ლა შენს ხელ შია, მი ატ ო ვე შე ნი მა მა, სახ ლი, სამ შობ ლო, მე სა მა რა დი სოდ შენ-თან ვიქ ნე ბი და გი ერ თგუ ლებ სა მა რის კა რამ-დე.

(იაზ ო ნი და მე დეა ხო მალ დი სა კენ გარ ბი ან).ჟამ თა აღმ წე რე ლი – აი ეტ მა გაქ ცე ულ ებს

მდევ რე ბი და ად ევ ნა უფ ლის წულ აფ სირ ტეს წი ნამ ძღო ლო ბით. იაზ ონ მა მე დე ას დახ მა რე-ბით აფ სირ ტე გემ ზე მი იტ ყუა.

აფ სირ ტე – იაზ ონ, სტუმ რად მი გი ღეთ, შე-გიტ კბეთ, შენ კი თურ მე ვე რა გო ბა გქო ნია და-ფა რუ ლი გულ ში. კოლ ხე თის ორი სა უნ ჯი სა და გან ძის ერ თდრო ულ ად გა ტა ცე ბა გან გიზ რა-ხავს.

იაზ ო ნი – ამ ი ერ იდ ან მე დეა და ოქ როს საწ-მი სი ჩე მია, გან ზე გა დექ აფ სირ ტე, მიმ ყავს მე დეა და მი მაქვს საწ მი სი, შენ ვე ღა რა ფერს შეც ვლი.

აფ სირ ტე – მე დეა კოლ ხე თის შვი ლია, მი-სი გო ნე ბა დაბ ნე ლე ბუ ლია, ისე იგი არ ას გზით

არ უღ ალ ატ ებ და თა ვის სა თაყ ვა ნე ბელ მა მა-სა და სამ შობ ლოს. (მე დე ას მი მარ თავს) დაო!!! დაბ რუნ დი!!! გა იგ ო ნე ჩე მი ხმა, ჩემ თან ერ თად სამ შობ ლო გე ძა ხის, ყუ რი და უგ დე მას.

მე დეა – გამ შორ დი აფ სირ ტე, მე ჩემს გუ-ლის ხმას მივ ყვე ბი.

აფ სირ ტე – მცდა რია ეგ გზა და მო ლი პუ ლი ფრი ად, ეს კა ცი თა ვის სა სარ გებ ლოდ იყ ენ ებს შენს ნიჭ სა და ძა ლას, ნუ ენ დო ბი მის და პი რე-ბას, რად გან ბო ლოს თვი თონ ვე ინ ან ებ.

მე დეა – (ჩურ ჩუ ლით) გამ შორ დი (სცე ნი-დან გა დის).

აფ სირ ტე – დაო, მე დეა.იაზ ო ნი – ხომ გა იგ ო ნე, გა შორ დი მას და ამ

წუ თი სო ფელ საც.აფ სირ ტე – ფლი დო, მო პარ ვით მა ჯო ბე,

ვაგ ლახ მე... (სცე ნა ზე უს ულ ოდ და ვარ დე ბა, იაზ ო ნი ბერ ძნებს ან იშ ნებს მო ახ ლო ებ ას, აფ-სირ ტეს გვამს მხრებ ში ჩა ავ ლე ბენ ხელს და ს ცე ნი დან გა იტ ან ენ).

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – იაზ ონ მა ზურ გი დან მი პარ ვით მახ ვი ლი აძ გე რა აფ სირ ტეს და გე-მი დან გა და აგ დო.

არ გო ნავ ტებ მა სვლა გა ნაგრ ძეს, მე დე ას დახ მა რე ბით გზად შემ ხვედრ ყვე ლა ხი ფათს და აღ წი ეს თა ვი და მშვი დო ბით მი აღ წი ეს ქა-ლაქ იოლ კოსს, სა დაც იაზ ონს მე ფო ბა უნ და მი ე ღო, მაგ რამ ბი ძა მის მა პე ლი ას მა მას ტახ-ტი არ და უთ მო, იაზ ო ნი მე დე ას შე უჩნ და რა ი-მე ეღ ო ნა პე ლი ას ის თა ვი დან მო სა შო რებ ლად, მე დე ამ მი მარ თა თა ვის გრძნე ულ ებ ას და პე-ლი ა სი თა ვი სი ვე ქა ლიშ ვი ლებს და აჩ ეხ ვი ნა. ყვე ლა მიხვ და, რომ მო ხუ ცი მე ფის მოკ ვლა იაზ ონ ის ჩა გო ნე ბით მოხ და. იაზ ონს იოლ კოს-ში აღ არ და ედ გო მე ბო და, იგი ოჯ ახ ი ან ად კო-რინ თო ში გა და იხ ვე წა.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – გა ვი და შვი დი წე ლი,

იაზ ონ სა და მე დე ას უკ ვე ორი ვა ჟი ჰყავ დათ: მერ მე რო სი და ფე რე სი, ბედ ნი ე რი ცოლ-ქმა რი თით ქოს დამ შვიდ და, წარ სუ ლი ჭმუნ ვა თით-ქოს გა ქარ წყლე ბუ ლი ყო, მაგ რამ ბე დის წე რა

29 nato jaSi-SainiZeproza

თურ მე დიდ უბ ედ ურ ებ ას უმ ზა დებ და უბ ედ-ობ ა ში აჩ ემ ებ ულ ქალს.

(მე დეა ზის, ფან ჯრი დან ჰო რი ზონტს გას-ცქე რის და მღე რის: ლა ლე, ლა ლე, დივ ლი და-ლა ლა ლე, ჩე მო ლა მა ზო სამ შობ ლო, შენ კი გე-ნაც ვა ლე.

(შე მორ ბიან მე დე ას შვი ლე ბი).მერ მე რო სი – რას უმ ღე რი დე და?მე დეა – ჩემს სამ შობ ლოს, კოლ ხეთს.ფე რე სი – ჩვენც გვინ და კოლ ხეთს ვუმ ღე-

როთ, ჩვენც გვას წავ ლე სიმ ღე რა დე და.(ერ თად მღე რი ან). დე და რო დის წაგ ვიყ ვან

კოლ ხეთ ში? ბა ბუა აი ეტ ის გაც ნო ბა გვინ და.მერ მე რო სი – რო გო რია ჩვე ნი ბა ბუა, ჩვე-

ნ თან რა ტომ არ მო დის, ან ჩვენ რა ტომ არ მივ-დი ვართ მას თან? არ ვუყ ვარ ვართ ბა ბუა აი ეტს დე და?

მე დეა – რა თქმა უნ და უყ ვარ ხართ. სულ მა ლე მას თან წა ვალთ, გა იც ნობთ ბა ბუ ას.

ფე რე სი – დე და მე ვგა ვარ ბა ბუს?მერ მე რო სი – შენ კი არა, მე უფ რო ვგა-

ვარ, არა დე და?მე დეა – ჩე მო საყ ვა რე ლო შვი ლე ბო, ჩე მო

პა ტა რა კოლ ხე ბო (გულ ში ჩა იკ რავს ორ ივ ეს, ამ დროს შე მო დის იაზ ო ნი).

ფე რე სი, მერ მე რო სი – მა მა, მა მა მო ვი და (ყვი რი ლით გა იქ ცე ვი ან და მა მას მი ეგ ებ ებ ი ან, წა აქ ცე ვენ და იქ ვე ხა ლი ჩა ზე ეთ ამ აშ ებ ი ან, მე-დეა სიყ ვა რუ ლით შეს ცქე რის ქმარ-შვილს).

მე დეა – ბავ შვე ბო, მე ცა დი ნე ობ ის დროა, გა იქ ეც ით მას წავ ლე ბელს ნუ ალ ოდ ინ ებთ (ბავ შვე ბი გავ ლენ). იაზ ონ, რომ იც ო დე თქვე-ნი შემ ყუ რე რა ბედ ნი ე რი ვარ. კარ გი შვი ლე ბი გვეზრ დე ბა, ზრდი ლი, უფ რო სის პა ტი ვისმ ცე-მე ლი... იაზ ონ, არ მის მენ?

იაზ ო ნი – მა პა ტიე, ჩა ფიქ რე ბუ ლი ვი ყა ვი.მე დეა – რა მოგ დის? მით ხა რი რა გა წუ-

ხებს? გა მი ზი ა რე შე ნი დარ დი, შენ იცი, რომ მე შე მიძ ლია ნაღ ვე ლი სა გან გან გკურ ნო, ოღ ონ-დაც მით ხა რი რა გე მარ თე ბა?

იაზ ო ნი – არ აფ ერ ია, დაღ ლი ლი ვარ, შე ნის ნე ბარ თვით მო სას ვე ნებ ლად წა ვალ.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მე დეა ამ ჩნევ და, რომ იაზ ონს მო უს ვენ რო ბა დას ჩემ და, სიტ ყვაძ ვი-რობ და, შინ გუ ლი არ უდ გე ბო და. იგი ამ ა ოდ ცდი ლობ და ქმრის გუ ლის კა რი გა ე ღო და შიგ ახ ა ლი დარ დის მი ზე ზი ამ ო ეკ ით ხა. რა იც ო და კოლ ხმა ქალ მა, რომ ამ ახ ალ სა ნაღ ვლოს ვე რა ძა ლით ვერ გან კურ ნავ და. პა ტივ მოყ ვა რე იაზ-ონ ის ათ ვის ერ თგუ ლი ცო ლი და ბედ ნი ე რი ოჯ-ა ხი არ იყო საკ მა რი სი, მე ფო ბა ეწა და. კო რინ-თოს მე ფე კრე ონს ჰყავ და ლა მა ზი ას უ ლი, სა-ხე ლად კრე უ სა. იაზ ონს მი სი ცო ლად მოყ ვა ნა გა და ეწ ყვი ტა, ამ გზით აპ ირ ებ და იგი კრე ონ ის სიკვ დი ლის შემ დგომ კო რინ თოს მბრძა ნე ბე ლი გამ ხდა რი ყო.

(კო რინ თოს მე ფის სა სახ ლე. კრე უ სა სე ფე-ქა ლე ბით არ ის გარ შე მორ ტყმუ ლი, ერთ-ერ-თი მათ გა ნი წიგნს კით ხუ ლობს, და ნარ ჩე ნე ბი ყუ რად რე ბით უს მე ნენ. შე მო დის მსა ხუ რი და კრე უს ას იაზ ონ ის მოს ვლას მო ახ სე ნებს, შე-მო დის იაზ ო ნი. კრე უ სა სე ფე ქა ლებს წას ვლას ან იშ ნებს, ის ინ იც თა ვის დაკ ვრით გავ ლენ).

იაზ ო ნი – ბედ ნი ე რი ვარ, რად გან შე ნი ჭვრე ტის სი ხა რუ ლი მხვდა წი ლად, ოჰ, კრე უ-სა, მას შემ დეგ რაც პირ ვე ლად გი ხი ლე, მოს-ვე ნე ბა დავ კარ გე, შე ნა ხარ ჩე მი ღვთა ე ბა და ფიქრ თა მპყრო ბე ლი (მუხლს მო იყ რის კრე-უს ას წი ნა შე და ცდი ლობს მის ხელს მიწვ დეს, კრე უს ას ხელ ზე ეამ ბო რე ბა). შენს ხელ შია ჩე მი სი ცოც ხლე და ვე ლო დე ბი შენს გა ნა ჩენს, შე ნი პა სუ ხი ან სი ცოც ხლეს და მიბ რუ ნებს, ან სიკვ-დილს სა ნატ რელს გა მიხ დის.

კრე უ სა – ლა მა ზი სიტ ყვე ბია.იაზ ო ნი – ეს მხო ლოდ წარ მოთ ქმუ ლი სიტ-

ყვე ბი რო დია, რო მელ საც ნი ა ვი წა მოქ როლ-ვის თა ნა ვე გა ფან ტავს, ჩემს გულ ში რომ შე-გეძ ლოს ჩა ხედ ვა, იქ აც იგ ივ ეს ამ ო იკ ით ხავ დი.

კრე უ სა – (მკაც რად) ჩემ თან ას ეთ სა უბ არს რო გორ ბე დავ იაზ ონ? შენ ხომ მე უღ ლე გყავს.

იაზ ო ნი – ოჰ, მი ზე ზი მხო ლოდ ეს არ ის? თა ვი სუ ფა ლი რომ ვი ყო მა შინ?..

კრე უ სა – (ყოყ მა ნით) მა შინ მო გის მენ დი.იაზ ო ნი – მხო ლოდ მო მის მენ დი?

30nato jaSi-SainiZe proza

კრე უ სა – საკ მა რი სი არ არ ის? (მცი რე პა-უზ ის შემ დეგ, კეკ ლუ ცად) შე საძ ლოა დავ ფიქ-რე ბუ ლი ყა ვი კი დეც შენს წი ნა და დე ბა ზე.

იაზ ო ნი – (სი ხა რუ ლით) შენ მე იმ ე დი მო-მე ცი და ძა ლა შემ მა ტე ძვირ ფა სო (მო წი წე ბით ხელ ზე ეამ ბო რე ბა).

კრე უ სა – (თავ მომ წო ნედ) დღე ის ათ ვის ეს იკ მა რე, ახ ლა კი დამ ტო ვე, მა მა მე ლო დე ბა.

იაზ ო ნი – შეხ ვედ რამ დე ჩე მო სატრ ფოვ (მი დის).

კრე უ სა – (კა რებ თან მი ირ ბენს და მა ლუ-ლად თვალს გა აყ ოლ ებს იაზ ონს) ოჰ, რა ძა-ლუ მად მიძ გერს გუ ლი, რაო რა თქვა? (იაზ ონ-ის სიტ ყვებს იხ სე ნებს და ხმა მაღ ლა წარ მოს-თქვამს) შენს ხელ შია ჩე მი სი ცოც ხლეო... ან სი ცოც ხლეს და მიბ რუ ნებ, ან სა ნატ რელს გა-მიხ დიო სიკვ დილს (გა ხა რე ბუ ლი ხე ლი-ხელს შე მოჰ კრავს და ად გილ ზე დატ რი ალ დე ბა. შე-მო დის კო რინ თოს მე ფე კრე ო ნი, კრე უ სა მა-მას მი ეგ ებ ე ბა, კრე ო ნი შვილს მი იზ იდ ავს და შუბლ ზე აკ ოც ებს).

კრე ო ნი – ჩე მო თვა ლის ჩი ნო, ჩი ტი ვით რა-ტომ ფრთხი ალ ებ?

კრე უ სა – მა მა, ბედ ნი ე რი ვარ, უზ ომ ოდ ბედ ნი ე რი.

კრე ო ნი – ასე რამ გა აბ ედ ნი ე რა ჩე მი გო-გო ნა?

კრე უ სა – (დარ ცხვე ნით) სიყ ვა რულ მა.კრე ო ნი – (კრე ო ნი შვილს ხე ლით ან იშ-

ნებს ახ ლოს მის ვლას, კრე უ სა მა მას ფერ ხთით და უჯ დე ბა, კრე ო ნი ნი კაპს აუწ ევს შვილს და დაკ ვირ ვე ბით აკ ვირ დე ბა სა ხე ზე). იმ ედ ია, ის ვინც შე ნი გუ ლი სიყ ვა რუ ლით ააძ გე რა, ღირ-სია შე ნი.

კრე უ სა – ოჰ, მა მა, დი აღ, ღირ სია.კრე ო ნი – ვინ არ ის?კრე უ სა – (აღ ტა ცე ბით) უბ ად ლო მე ომ ა რი,

გმი რი, ოქ როს საწ მი სის მომ პო ვე ბე ლი, იაზ-ონ ია მი სი სა ხე ლი.

კრე ო ნი – (და ფიქრ და, აშ კა რად ეტ ყო ბა რომ ამ ამ ბავს აღ ტა ცე ბით არ შეხვ და). კრე-უ სა, შვი ლო, იაზ ონ მა თა ვად გა მიმ ხი ლა ამ

სიყ ვა რუ ლის ამ ბა ვი და შე მომ ფი ცა, რომ გა-გა ბედ ნი ერ ებს, მაგ რამ მას ხომ ცო ლი ჰყავს, ამ ა ზე და ფიქრ დი, არ მინ და და იტ ან ჯო, ნუ აჩ-ქარ დე ბი.

კრე უ სა – ოჰ, ის კოლ ხი ბარ ბა რო სი, წყე-ულ იმც იყ ოს. მაგ რამ მა მა მას რა შე უძ ლია, იგი არ წარ მო ად გენს დაბრ კო ლე ბას ჩემ თვის, ერ თი შე ნი სიტ ყვა და სა მუ და მოდ დას ტო ვებს კო რინ თოს საზ ღვრებს.

კრე ო ნი – ის კოლ ხი ბარ ბა რო სი, რო გორც შენ უწ ოდ ებ კოლ ხე თის მე ფის მძვინ ვა რე აი-ეტ ის შვი ლია, იმ ას აც ამ ბო ბენ გრძნე ულ ი აო.

კრე უ სა – გრძნე უ ლი? (გა და იკ ის კი სებს) სა კუ თა რი ქმა რი გა ექ ცა, რა უნ და მავ ნოს. ოჰ, მა მა, გთხოვ დას თან ხმდი ჩე მი და იაზ ონ ის კავ შირს.

კრე ო ნი – (და ფიქ რე ბული), კარ გი (ამ ო იხ-ვნე შებს). იყ ოს ისე რო გორც შენ გსურს, ბე-დის წე რას ვე რა ვინ გა ექ ცე ვა.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – კრე ონ იც და თან ხ მ-და ამ ქორ წი ნე ბა ზე. ეს ამ ბა ვი უბ ედ ურ მე დე-ას კრე ონ ის ერ თმა მსა ხურ მა შე ატ ყო ბი ნა, თან მე ფის ბრძა ნე ბაც მი ი ღო, და უყ ოვ ნებ ლივ გა-დახ ვე წი ლი ყო კო რინ თო დან.

მე დეა – (ამ ამ ბის გა გე ბა ძა ლას წა არ თ-მევს, ერთ ად გი ლას გა ირ ინ დე ბა და მწუ ხა რე-ბი სა გან თავ ზარ და ცე მუ ლი ხმას ვერ იღ ებს, ჩუმ გო დე ბას და იწ ყებს და შემ დეგ ნელ-ნე ლა სიტ ყვე ბიც გა მო იკ ვე თე ბა)

„ჰოი ბედ შა ვო მე დეა, უც ხო მხა რე ში ქმრი-სა გან მი ტო ვე ბუ ლო, იაზ ონ, თურ მე მე ფო ბა გწადს (და ცინ ვით), მე ფურ საზ რუ ნავ თა შო რის ჩვენ თვის ვე ღარ იც ლი? (მწუ ხა რე ბით) ოდ ეს-ღაც კი შვე ლას მე ვედ რე ბო დი კოლ ხი მე ფის ას ულს, ჯობ და კი იმ დროს მომ კვდა რი ყო შე-ნი მე დეა, მას შემ დეგ ჩე მი ცხოვ რე ბა მხო ლოდ წა მე ბაა, რის თვის შე ვიყ ვა რე ზო მა ზე მე ტად უც ხო კა ცი, რის თვის მი ვე ცი მა ლა მო, მა შინ მას თან ერ თად და იღ უპ ებ ო და ამ დე ნი ვე რა გო-ბა, რის თვის შე მო იჭ რა გა დამ თი ე ლი ჩემს ბედ-ნი ერ ცხოვ რე ბა ში, რის თვის (ქვი თი ნებს). მა-პა ტიე მა მა, სამ შობ ლო, ჩე მი სახ ლი, მშო ბე ლი

31 nato jaSi-SainiZeproza

მა მა ვა ნაც ვა ლე გა დამ თი ელს, მის თვის გავ წი-რე ყვე ლა ფე რი და შე დეგ საც ვიმ კი, მშობ ლი-უ რი სიყ ვა რუ ლი ვერ და ვა ფა სე, მა მა ბა ტო ნო მა პა ტიე, ო, ახ ლა რომ შე გეძ ლოს შე ნი შვი ლის და ნახ ვა, რომ იც ო დე რო გორ უზ ომ ოდ ვნა ნობ ჩა დე ნილს, მაგ რამ რა ღა დროს, გვი ან ია, ახ ია ჩემ ზე. (გან ცდე ბის ნა კადს მოს დევს რის ხვა და მუ ქა რა) შუ რი უნ და ვი ძიო, მე ვერ და მამ ცი რებ იაზ ონ, ამ ის უფ ლე ბას არ მოგ ცემ!!!„რის­ხვას­ჩემს­გულ­ში­რომ­მწიფ­დე­ბა­გზა­უნ­და­დი­დი,

გა­მი­ძეხ­ბრა­ზო,­სი­ნა­ნუ­ლი­მო­მიხ­დეს­თუნ­დაც,

ვნა­ნობ,­რომ­ქმა­რი­მო­ღა­ლა­ტე­ვიხ­სე­ნი­მა­შინ“.

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მე დეა იაზ ონს მშვი-დად და ტკბი ლად შეხვ და, მან ქმა რი და არ წმუ-ნა, რომ შე ურ იგ და თა ვის მწა რე ხვედრს, მე რე ერ თი ძვირ ფა სი წა მო სას ხა მი და ოქ როს გვირ-გვი ნი ძვირ ფა სი ქვე ბით მო ჭე დილ სკივრ ში ჩა ალ ა გა და იაზ ონს გა დას ცა, შენს სა ცო ლეს მი არ თვიო ძღვნად (მე დეა სკივრს გა დას ცემს იაზ ონს და სცე ნი დან გა დის).

იაზ ო ნი – (ხმა მა ღა ფიქ რობს) ნამ დვი ლად გა მა ო ცა მე დე ამ, თუმ ცა სხვა გზა არ ჰქონ და, მიხვ და რომ მტკი ცეა ჩე მი გა დაწ ყვე ტი ლე ბა (ბავ შვე ბი შე მოხვ დე ბი ან სა სახ ლი სა კენ მი მა-ვალ იაზ ონს).

ბავ შვე ბი – მა მა, მა მა.იაზ ო ნი – ჩე მო ვაჟ კა ცე ბო.მერ მე რო სი – რა ლა მა ზი სკივ რია მა მა, ვი-

სია?იაზ ო ნი – კრე უს ას სა ჩუ ქა რია, სა სახ ლე ში

მივ დი ვარ, გინ დათ თან წა გიყ ვა ნოთ?ფე რე სი – (აღ ტა ცე ბუ ლე ბი) გვინ და, რა

კარ გია. მაგ რამ დე და გვე ლო დე ბა სახლ ში უნ-და წა ვი დეთ, თო რემ დე დას ეწ ყი ნე ბა.

იაზ ო ნი – არ ეწ ყი ნე ბა, იც ით რა, ეს სა ჩუქ-რე ბი კრე უს ას თქვენ გა და ეც ით, ძა ლი ან გა უხ-არ დე ბა.

(ხმა მაღ ლა ფიქ რობს) ასე სჯო ბია, კრე უ სა უფ რო ლმო ბი ერ ად მი იღ ებს გე რებს (ბავ შვე ბი სა სახ ლი სა კენ მიჰ ყავს და სცე ნი დან გავ ლენ).

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – კრე უს ამ რო გორც კი სა დე დოფ ლო წა მო სას ხა მი და გვირ გვი ნი

მო ირ გო, მა შინ ვე ცეც ხლი მო ე დო. ას ე ვე და-ემ არ თა მე ფე კრე ონ საც, რო ცა იგი ცეცხლ-მო დე ბუ ლი შვი ლის სხე ულს შე ე ხო, ორ ივ ე ნი სა ში ნე ლი წა მე ბით და იხ ოც ენ. რო გორც კი სა-ში ნე ლი აგ ონ ია დას რულ და, რო მე ლი ღაც კო-რინ თელ მა იყ ვი რა:

კო რინ თე ლი – კო რინ თე ლე ბო, ვინ მო უტ-ა ნა მე ფის ას ულს ეს მო წამ ლუ ლი სა ჩუქ რე ბი? გრძნე უ ლი კოლ ხი ბარ ბა რო სის შვი ლებ მა, აი ვინ!

იაზ ო ნი – (ბავ შვე ბის კო რინ თელ თა გან გა-რი დე ბას ცდი ლობს) გა იქ ეც ით ბავ შვე ბო.

(ბავ შვებს და დევ ნე ბულ კო რინ თე ლებს გზას გა და უღ ობ ავს, წი ნა აღმ დე გო ბის გა წე-ვი სას კე ფა ში სა ტევ რის ტარს ჩა არ ტყა მენ და გო ნე ბა და კარ გუ ლი იქ ვე ჩა იკ ეც ე ბა).

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – მე დე ას ბავ შვე ბი ელ და ცე მულ ნი მა შინ ვე გა რეთ გაც ვივ დნენ და სირ ბი ლი სა გან გუ ლა მო ვარ დნი ლებ მა და-დევ ნე ბულ კო რინ თე ლებს ტა ძარ ში შე ას წრეს და სა კურ თხე ველს ჩა ეხ უტ ნენ. მათ იც ოდ ნენ, რომ ტა ძარ ში არ ამ ცთუ კაც თაკ ვლა, არ ამ ედ უბ რა ლოდ ხე ლის შე ხე ბაც კი დი დი მკრე ხე ლო-ბა იყო. მაგ რამ აი, შეც ვივ დნენ კო რინ თე ლე ბი ტა ძარ ში, მახ ვი ლე ბი აღ მარ თეს და სა კურ თხე-ველს და აკ ლეს კოლ ხი ქა ლის შვი ლე ბი...

(კო რინ თე ლე ბი შეძრ წუ ნე ბუ ლე ბი და იშ ლე-ბი ან ყელ გა მოჭ რი ლი ბავ შვე ბის და ნახ ვა ზე, შე მო დის დაჭ რი ლი იაზ ო ნი და სა კურ თხე ველ-თან მკვდარ შვი ლებ თან გა ხევ დე ბა, შე მორ ბის მე დეა, შვი ლე ბის და ნახ ვი სას ერ თი მწა რედ და იკ ივ ლებს და იქ ვე ჩა იკ ეც ე ბა).

მე დეა – ვაი თქვენს დე დას შვი ლე ბო (ზმუ-ილ ით გო დებს, და მუხლ ზე ჩოქ ვით მი უ ახ-ლოვ დე ბა შვი ლე ბის სხე ულს, შუ ა ში ჩაჯ დე ბა და მკერ დზე მი იხ უტ ებს ორ ივ ეს). ჩე მო იმ ე დო, ჩე მო პა ტა რე ბო, თქვენ უნ და და გე ტი რათ უბ-ედ უ რი დე დათ ქვე ნი (და ჩე ხილ სა ხე ზე ეფ ერ ე-ბა ხან ერთს ხან მე ორ ეს). რა მარ ჯვე ნამ გა გი-მე ტათ, გტკი ვათ? (მხრებ ზე ხელს მოხ ვევს და გამ წა რე ბით ტი რის). დე დის ნა ნა და გი ამ ებთ ტკი ვი ლებს (მღე რის):

32nato jaSi-SainiZe proza

„იავ­ნა­ნა,­ვარ­დო­ნა­ნა,­იავ­ნა­ნი­ნაო,

დე­დის­მკერ­დში­მი­გიგ­ნი­ათ­თქვენ­ტკბი­ლი­ბი­ნაო,­

ტკი­ვი­ლე­ბი­და­ამ­დე­ბა,­ნუ­გე­ში­ნი­ა­თო,

უბ­ედ­უ­რი­დე­დათ­ქვე­ნი­გულ­ში­ჩა­გიკ­რავ­თო...“

იაზ ო ნი – (ხმა ჩაწ ყვე თი ლი) მე დეა, რას ჩა-დი? (მი უ ახ ლოვ დე ბა და ცდი ლობს წა მო აყ ენ-ოს).

მე დეა – (იაზ ონს მო იშ ორ ებს და ნაწ ყვეტ-ნაწ ყვეტ მი უგ ებს) გამ შორ დი, მა ცა ლე ჩემს პა ტა რებს სუ ლე ბის სამ ყა რო ში გა დას ვლა გა-ვუ ად ვი ლო, დე დის ნა ნა გზას გა უნ ათ ებს და ტკი ვი ლებს შე უმ სუ ბუ ქებს (ბავ შვე ბის თავ თან თვი თო ნაც თავს ჩარ გავს).

(სცე ნის სიღრ მე ში კი ბე ებ იდ ან (ზე ცი დან) ეშ ვე ბა ორი ან გე ლო ზი, რომ ლე ბიც „ლა ზურ ნა ნას“ მღე რი ან, ბავ შვებ თან მივ ლენ და მოე-ფე რე ბი ან (ჩა აც მე ვენ თეთ რი ფე რის გრძელ სა მოსს). ბავ შვე ბის სუ ლე ბი ცოცხლ დე ბიან, წა მოდ გე ბი ან, ჯერ ერ თმა ნეთს მო ეხ ვე ვი ან, მე რე დე დას და ინ ახ ავ ენ და მას ჩა ეხ უტ ებ ი-ან, მაგ რამ მე დეა ამ ას ვერ გრძნობს, რად გან ეს ბავ შვე ბის სუ ლე ბია. ან გე ლო ზე ბი ფრთხი-ლად მო კი დე ბენ ხელს მერ მე როს სა და ფე რესს და სცე ნი დან გაჰ ყავთ. სცე ნა ზე რჩე ბიან ტკი-ვი ლი სა და მწუ ხა რე ბი სა გან გა თან გუ ლი მე-დეა და იაზ ო ნი, სცე ნა თან და თან ბნელ დე ბა, მკრთა ლი შუ ქი ან ათ ებს მხო ლოდ მე დე ას და ბო ლოს ის იც ქრე ბა) (მი დის ფო ნად ლაზუ რი „ნა ნა“ და ჟამ თა აღმ წერ ლის ტექს ტი).

ჟამ თა აღმ წე რე ლი – ამ ამ ბი დან მცი რე დრომ გან ვლო, კო რინ თე ლებს ბავ შვთმკვლე-ლო ბის სის ხლი ა ნი სა ხე ლი დარ ჩათ, ხო ლო მე დე ას გვე მუ ლი და გა წა მე ბუ ლი სი ცოც ხლე. იგი ერთ ხანს ათ ენ ში ცხოვ რობ და მე ფე ეგ-ე ოს ის სა სახ ლის კარ ზე, მე რე ად გა და სულ წა ვი და სა ბერ ძნე თი დან. სა ით? კოლ ხეშ თი! არ ავ ინ იც ის რო გორ დაბ რუნ და მარ ტო სუ ლი და გა წა მე ბუ ლი მის გან ვე ნა ღა ლა ტევ სამ შობ-ლო ში, რო გორც კი მშობ ლი ურ მი წა ზე და ად გა ფე ხი, კვლავ აღ ორ ძი ნე ბუ ლა მი სი გრძნე უ ლი სუ ლი, არც ის არ ის ცნო ბი ლი, რა ძა ლამ დას-ცა აი ეტ ის ხელ მწი ფე ბა, მაგ რამ ამ ას კი დარ-წმუ ნე ბით ამ ტკი ცე ბენ, რომ მე დე ამ კვლავ აღ ად გი ნა კოლ ხე თის ტახ ტზე მშო ბე ლი მა მის მბრძა ნებ ლო ბა. არ ვი ცით რო გორ და ას რუ ლა თა ვი სი წა მე ბუ ლი სი ცოც ხლე „მზის შვი ლიშ-ვილ მა“ მე დე ამ, ჩვენ თვის ცნო ბილ მა პირ ველ-მა ქარ თველ მა ქალ მა, ხო ლო მი სი დი ა დი მა მის კოლ ხი აი ეტ ის აღ სას რულს გვამ ცნობს მის საფ ლავ ზე ამ ოტ ვიფ რუ ლი ეპ იტ აფ ია:„აი­ე­ტი,­ოქ­რომ­რა­ვალ­კოლ­ხთა­მე­უ­ფე,აქ­ გა­აპ­ატ­ი­ოს­ნა­ ღმერ­თთა­ ყოვ­ლის­დამ­

თრგუნ­ველ­მა­ბე­დის­წე­რამ“.

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი­ლი­ტე­რა­ტუ­რა

აკ ა კი გე ლო ვა ნი „მი თო ლო გი უ რი ლექ სი კო ნი“.

ლე ვან სა ნი კი ძე „უქ არ ქა შო ხმლე ბი“.

სიყ ვა რუ ლი დაფ რი ნავს(ნამ დვი ლი ზღა პა რი)

ვუძ ღვნი უმ შვე ნი ერ ეს პოეტ ქალ ბა ტონს,

ბე ლა ქე ბუ რი ას.

ერთ ზღვის პი რა ქა ლაქ თეთ რობ ში, ცის-ფე რა ივ ნი ან თეთრ სახ ლში, ქა ლაქ ში კარ გად ცნო ბი ლი ერ თი ახ ალ გაზ რდა ცოლ-ქმა რი ცხოვ რობ და. რა კი ჩვე ნი ზღაპ რის გმი რე ბი ის-ინი არი ან, მო დით და სა ხე ლე ბით მო ვიხ სე ნი-ოთ. ცოლს ლო ტა ერ ქვა, ქმარს – ლე ონი, გვა-რად თეთ რა ძე ები იყ ვნენ.

იტყვით, რა ჰქონ და სა ნატ რე ლი ამ ულ ამ-აზ ეს, სიმ დიდ რით და სიყ ვა რუ ლით აღ სავ სე ოჯ ახ სო. მაგ რამ სა ნატ რელს და სა დარ დე-ბელს რა გა მო ლევს ამ წუ თი სო ფელ ში. საქ მე იმ აშია, რომ ლო ტა და ლე ონი შვი ლის ნატ რუ-ლი იყ ვნენ.

ხუ თი წლის წინ, მათ გო გო ნა შე ეძ ინ ათ – ულ ამ აზ ესი, ცის ფერ თვა ლე ბა ლაია.

მზე თუ ნა ხა ვი გეზ რდე ბაო, ეუბ ნე ბოდ ნენ ბედ ნი ერ დე დას გო გო ნას სი ლა მა ზით აღ-ფრთო ვა ნე ბუ ლი მნახ ვე ლე ბი.

სი ლა მა ზეს თან ერ თად, ლაია მე ტად ჭკვი-ანი და საზ რი ანი გო გო ნა იყო. სა მი თვი სამ გარ კვე ვით წარ მოთ ქვა „დე და“, შვი დი თვი სამ სი არ ული და იწყო, ცხრა თვი სა – ალ აპ არ აკ და, ერ თი წლი სა საყ ვა რელ თო ჯი ნას „ნა ნი ნას“ უმ ღე რო და.

ერ თი შე ხედ ვის თა ნა ვე გა ფიქ რე ბი ნებ და, რომ ამ მარ თლაც მზეთუ ნა ხავ ში, ზებუნებ რი-ვი არ სე ბა სულ დგმუ ლობ და.

სა მი წლი სა იყო ლაია, რო ცა მშობ ლებს გა-ნუცხა და: „მე თქვენ თან დრო ებ ით ვარ, აქ ედ-ან მა ლე წა ვალ, მაგ რამ ამ ის გა მო არ უნ და იდ-არ დოთ. თუ ჩემს გა მო თვა ლებს ცრემ ლებ ით აივ სებთ და და დარ დი ან დე ბით, აღ არ ას ოდ ეს აღ არ დავ ბრუნ დე ბი. თუ მშვი დად შეხ ვდე ბით ჩემს წას ვლას, ის ევ და გიბ რუნ დე ბი თო“.

ცოლ-ქმა რი სა გო ნე ბელ ში ჩა ვარ და. მათ ბო ლომ დე ვერც გა აც ნო ბი ერ ეს გო გო ნას სი-ტყვე ბი. მხო ლოდ ეგ იყო, რომ შეშ ფო თე ბულ-მა მა მამ თა ვის თვის ჩა ილ აპ არ აკა – სა მი წლი-საც არაა და ას ეთი უც ნა ური აზ რე ბი სა იდ ან მოს დის თავ შიო.

მი დი ოდ ნენ დღე ები. ლაიას ზღვის სა ნა-პი რო ზე, პლაჟ ზე თა მა ში უყ ვარ და. ბრტყელ ქვებს შე აგ რო ვებ და, სა თა მა შო სახ ლებს აშ ენ-ებ და და თო ჯი ნა კი წის თან ერ თად სახ ლო ბა-ნას თა მა შობ და.

ზღვის სა ნა პი რო პლა ჟი კე თი ლა ძე ებ ის სახ-ლთან, სულ ოც და ათი ოდე მეტ რით იყო და შო-რე ბუ ლი. დე და აივ ნი დან უთ ვალ თვა ლებ და შვილს და გუ ლი სა გუ ლეს ჰქონ და. კარ გა ხანს აც ლი და თა მაშს გო გო ნას და გა დას ძა ხებ და: – ლაია, ამ ოდი დე და გე ნაც ვა ლოს! ფი სო ვას კამ უშ ენ ოდ მო იწყი ნაო.

სათ ნო და მორ ჩი ლი გო გო ნას თვის დე დის სიტყვე ბი კა ნო ნი იყო – და ავ ლებ და თა ვის კი-წის ხელს და სახ ლი სა კენ გარ ბო და.

ზაფხუ ლის ერთ მშვე ნი ერ დღეს, დი ლის სა უზ მის შემ დეგ, ლაიამ პლაჟ ზე წას ვლა გა-დაწყვი ტა. მშობ ლებს უარი არ უთ ქვამთ. მაგ-რამ დე დამ შე ნიშ ნა, რომ გო გო ნა ოთ ახ იდ-ან თა ვი სი გა ნუყ რე ლი კი წის გა რე შე გა ვი და. პლა ჟი სა კენ მი მა ვალს, აივ ნი დან შე ახ სე ნა კი დეც თა ვი სი საყ ვა რე ლი თო ჯი ნა, მა გრამ

leila

xinTibiZe

34leila xinTibiZe proza

ლაიას თით ქოს არც გა უგ ონიაო, ისე გა ნაგ-რძო გზა და ნა ბიჯ საც აუჩ ქა რა.

დე დის გუ ლი გა ურ კვე ველ მა წი ნათ გრძნო-ბამ მო იც ვა და ლე ონს უთხრა: – საჩ ქა როდ უკ-ან გავ ყვეთ, გუ ლი ცუდს მე უბ ნე ბაო.

ზღვის კენ მი მა ვა ლი აფ ორი აქ ებ ული მშობ-ლე ბი რომ და ინ ახ ეს, მე ზობ ლე ბიც და ედ ევ ნენ. მათ იც ოდ ნენ ლაიას წი ნას წარ მეტყვე ლე ბის შე სა ხებ და ძვირ ფა სი ად ამი ან ებ ის მი მართ გან საც დელ ში თა ნად გო მის სურ ვი ლი გა მო ხა-ტეს.

მი დის ლაია აჩ ქა რე ბუ ლი ნა ბი ჯე ბით, თით-ქმის სირ ბი ლით პლაჟ ზე. აი, მიუახლოვდა ზღვას. სა ცაა და ეწ ევი ან და დევ ნე ბუ ლი მშობ-ლე ბი და მე ზობ ლე ბი, მაშ ვე ლე ბიც შეგ როვ-დნენ, მაგ რამ გვი ან ღაა – გო გო ნას ვე ღარ მი-უს წრეს.

სა ოც რე ბა ის იყო, რომ ლაია წყლის ზე და-პირ ზე ისე გა და ად გილ დე ბო და, თით ქოს მი-წა ზე აბ იჯ ებ სო ფეხს. უც ნა ური სა ნა ხა ობა მი-რა ჟი ვით გაქ რა. გო გო ნა აღ არ ჩან და. ვე რა ვინ მიმ ხვდა რი ყო, ზღვამ ჩაყ ლა პა თუ ცამ სა მი წლის მზე თუ ნა ხა ვი ლაია.

უნ აპ ირო სევ დამ და ის ად გუ რა თეთ რა ძე ებ-ის ოჯ ახ ში. გა ურ კვევ ლო ბა ორ მა გად ამ ძი მებ-და მდგო მა რე ობ ას. ცრემ ლებს გულ ში ყლა პავ-დნენ მშობ ლე ბი. ლო ტა სა და ლე ონს კარ გად ახ სოვ დათ ლაიას სიტყვე ბი – „თუ ჩემს გა მო თვა ლებს ცრემ ლე ბით აივ სებთ, აღ არ ას ოდ ეს და გიბ რუნ დე ბით...“

ქა ლაქ ში იყო ერთ მით ქმა-მოთ ქმა ამ სა-ოც არი გო გო ნას გა უჩ ინ არ ებ ას თან და კავ ში-რე ბით. რას თან არ აკ ავ ში რებ დნენ ამ სა ოც-რე ბას. ყვე ლა ფან ტას ტი კა გა და ფა რა ოჯ ახ ის ამ ბავ მა.

ერ თნი ამ ბობ დნენ – პა ტა რა მზე თუ ნა ხა-ვი ზღვის ღმერ თმა მო იტ აცა და შვი ლი ვით ზრდი სო; მე ორ ენი ამ ტკი ცებ დნენ – ღრუბ-ლე ბის ეტ ლში მჯდო მა რე და უნ ახ ავთ, ზე ცა ში მიფ რი ნავ დაო. მე სა მე ნი მომ ხდარს უცხო პლა-ნე ტელ თა ოინ ებს უკ ავ ში რებ დნენ. მე ოთხე ნი გულ მოდ გი ნე ბით შთა აგ ონ ებ დნენ ლო ტას –

ილ ოც ეთ მშობ ლებ მა, არ გა და უხ ვი ოთ თქვე-ნე ული სი კე თის გზი დან და გო გო ნას ღმერ თი და გიბ რუ ნებ თო.

მშობ ლე ბი ყო ველ დღე მი დი ოდ ნენ ზღვის პი რას. დი ლით ამ ომ ავ ალ მზეს ხვდე ბოდ ნენ, შე ბინ დე ბი სას ჩა მა ვალ მზეს ატ ან დნენ ნატ-ვრის სიტყვებს, იდ უმ ალ ფიქ რებს და ლოც-ვებს.

ერ თხელ ლო ტა მარ ტოდ წა ვი და ზღვა ზე, პლაჟ ზე მოწყე ნი ლი ჩა მოჯ და და ფიქ რებს მი-ეცა. ვერც კი იგ რძნო, ნელ-ნე ლა რო გორ და-ცა რი ელ და იქა ურ ობა და სა ნა პი როს მარ ტო კა შე მორ ჩა. ფიქ რე ბი დან ხმა ურ მა გა მო აფხიზ-ლა. ხმა ურ მა ფრთე ბის ტყლა შუ ნი მო იტ ანა. ცხა დად და ინ ახა ლო ტამ, რო გორ ამ ოვ იდა ზღვის შუ აგ ულ იდ ან უზ არ მა ზა რი თეთ რი ფრინ ვე ლი, რო მელ საც ნის კარ ტით რა ღაც ეჭ-ირა და ფრთე ბის ტყლა შუ ნით ვე ნა პი რის კენ გა მო ემ არ თა. იგი ელ ვის უმ ალ ლო ტას წინ გაჩ-ნდა და ჰოი, სა ოც რე ბავ, კენ ჭებ ზე ფრთხი ლად და უშ ვა ახ ალ შო ბი ლი. ეს უც ნა ური ფრინ ვე ლი წა მი ერ ად გა უჩ ინ არ და.

ვერ აეხ სნა ლო ტას რა ხდე ბო და, ბავ შვი ხელ ში აიყ ვა ნა. იგი თოვ ლის ფან ტე ლი ვით თეთ რი და ფა ფუ კი იყო. ახ ალ შო ბილს თავ ზე შა რა ვან დე დი ად გა და ბა გე ზე ან გე ლო სუ რი ღი მი ლი დას თა მა შებ და.

ლო ტამ მო ულ ოდ ნე ლად იგ რძნო, რომ მკერ დში რძე ჩა უდ გა. ერ თხანს თა ვი სიზ მარ-ში ეგ ონა. გონს მხო ლოდ მა შინ მო ეგო, რო ცა ეს „უც ნა ური სა ჩუ ქა რი“ დე დო ბი ლის რძე ჩამ-დგარ მკერ დს ისე და ეწ აფა, რო გორც ამ ოთხი წლის წინ ამ ას ლაია აკ ეთ ებ და.

* * * ლე ონი და ლო ტა სი ხა რუ ლით ცას ეწივნენ.

მათ ოჯ ახ ში სი ხა რუ ლის სხი ვი შე მო იჭ რა. პა-ტა რა გო გო ნა ლაიას სა წოლ ში ჩა აწ ვი ნეს და ამ უც ნა ური მოვ ლე ნის შემ დეგ და კარ გუ ლი შვი-ლის დაბ რუ ნე ბის რწმე ნი თაც აღ ივ სნენ.

მთე ლი უბ ანი ხა რობ და თეთ რა ძე ებ ის ოჯ-ახ ის უეც არი სი ხა რუ ლით. ღვთის სა ჩუ ქარს

35 leila xinTibiZeproza

დე დამ ლა ბე ლა და არ ქვა. რა ტომ ლა ბე ლა? – იკ ითხა მა მამ. ცოლ მა აუხ სნა: ჩვენ ხომ თეთრ ზღვას თან ვცხოვ რობთ, ბავ შვი თაც თეთ რმა ფრინ ველ მა და გა სა ჩუქ რა. გო გო ნაც თოვ ლის ფან ტე ლი ვით თეთ რია. „белая“ ხომ თა ვის თა-ვად თეთ რს ნიშ ნავს. ჩვე ნი პირ ვე ლი შვი ლის სა ხე ლი ლაია იყო, ახ ლა ორ თა ვეს სიყ ვა რუ ლი ამ ერ თში გა ვამ თლი ანე და ლა ბე ლა და ვარ-ქვიო.

ლა ბე ლა ის ეთ ივე ჭკვი ანი, გო ნი ერი და უმ-შვე ნი ერ ესი გო გო ნა იყო, რო გორც ლაია. შვი-ლო ბი ლი ტყუ პის ცა ლი ვით ჰგავ და მზე თუ-ნა ხავ ლაიას. სა მი წლი სა იყო გო გო ნა, რო ცა ზღა პა რი შეთხზა და მშობ ლებს მო უყ ვა. უფ რო სა ოც არი ის იყო, რომ ხუ თი წლი სამ ლექ სე ბის შეთხზვა და იწყო. ლა ბე ლა იყო მე ოც ნე ბე და ჰქონ და ძა ლი ან ლა მა ზი ოც ნე ბე ბი, ის ეთი, რო-გო რიც სა ოც არი ზღაპ რის გმი რებს...

გო გო ნას გან სა კუთ რე ბით ზე ცა იზ იდ ავ და – მზე, მთვა რე, ვარ სკვლა ვე ბი... თეთ რი, ქათ-ქა თა, ფუმ ფუ ლა ღრუბ ლე ბით მო ქარ გუ ლი. უც ქე რო და ქა რის ფრთე ბით გა და ად გი ლე ბულ ამ მო ფარ ფა ტე მშვე ნე ბას და სა ხე ლებ საც არ-ქმევ და სა თი თა ოდ: თეთ რი მტრე დე ბი, ან გე-ლო ზე ბი ფრთე ბით, ზღაპ რის თეთ რი ფე რია და რა არ...

ოც ნე ბობ და, მზის სხი ვე ბი პე რან გი ვით შე მოტ მას ნო და ტან ზე, თეთ რი ღრუბ ლე ბის-გან სა დე დოფ ლო კა ბა შე ეკ ერა, სა დე დოფ ლო გვირ გვი ნი მზის სხი ვე ბით მო ექ არ გა.

ამ ას ობ აში ლა ბე ლა 13 წლი საც გახ და. სკო-ლა ში წარ მა ტე ბულ მე ოც ენ ებე გო გო ნას მთე-ლი ქა ლა ქი იც ნობ და თა ვი სი ულ ამ აზ ესი ლექ-სე ბით...

* * *იმ ზაფხულს ქა ლაქ ში მა გა რი სიცხე ები და-

იჭ ირა. ქა ლა ქის მცხოვ რებ ლე ბი სახ ლე ბი დან გა რეთ ვერ გა მო დი ოდ ნენ. გვი ან ღა მით, რო-ცა მზე კარ გა ხნის გა და სუ ლი იყო, ის ინი შეზ-ლონ გე ბით პლაჟს მი აშ ურ ებ დნენ და იქ იძ ინ-ებ დნენ. სახ ლებ ში ად რე დი ლით, მზის ამ ოს-

ვლამ დე ბრუნ დე ბოდ ნენ. თუ ვინ მე გა ბე დავ და და შუ ადღის ხვატს ქუ ჩა ში მო სი არ ულე შეხ-ვდე ბო და, მზის დარ ტყმით ძირს ეც ემ ოდა და ცხრა მთას იქ ით, რაც იქ დატ რი ალ დე ბო და... თუმ ცა რა ტომ ცხრა მთას იქით? ცხრა მთას იქით აც ხომ ად ამი ან ები ცხოვ რო ბენ?

მინ და ის იც იც ოდ ეთ, ბავ შვე ბო, რომ იმ შო-რე ულ დრო ში, რო ცა ჩვე ნი ზღაპ რის გმი რე ბი ქათ ქა თა ქა ლაქ ში, თეთ რი ზღვის სა ნა პი რო-ზე ცხოვ რობ დნენ, ქოლ გე ბი სა ერ თოდ არ არ-სე ბობ და. ამ იტ ომ აც და დი ოდ ნ ენ პა პა ნა ქე ბა სიცხე ში ად ამი ან ები უქ ოლ გოდ. და დი ოდ ნენ და მცხუნ ვა რე მზის მსხვერ პლნი ხდე ბოდ ნენ.

მზეს არ უნ დო და ბო რო ტე ბა ჩა ედ ინა, მაგ-რამ რა უნ და ექ ნა. დე და მი წა ზე სხი ვე ბი ხომ უნ და გა მო ეგ ზავ ნა მი წის გა სათ ბო ბად, იქ ჩა-თე სი ლი მარ ცვ ლის გა საღ ვი ვებ ლად, ყვა ვი-ლე ბის სა ხა ლი სოდ...

ლა ბე ლა რა ღა მე ოც ნე ბე იქ ნე ბო და, თა ნა-მო ქა ლა ქე ებ ზე რომ არ ეზ რუ ნა. და რად გან პრობ ლე მა უშუ ალ ოდ მზის მცხუნ ვა რე ბას თან იყო და კავ ში რე ბუ ლი, კაშ კა შა მა ნა თო ბელ თან სა უბ არი გა დაწყვი ტა.

დი ლა ად რი ან ჩა უს აფ რდა გო გო ნა ზე ცი დან გა მოგ ზავ ნილ პირ ველ სხივს და ხე ლისგუ ლი შე აგ ება. სხი ვი ათ ამ აშ და მზე თუ ნა ხა ვი ლა ბე-ლას ხე ლის გულ ზე. გო გო ნა გა ოც ებ ული უც-ქერ და მის ლიკ ლიკს და ეჩ ურ ჩუ ლე ბო და:

– მზის მოგ ზავ ნი ლო სხი ვო, ჩე მო მზეწ ვია სტუ მა რო, დაბ რუნ დი დე დამ ზეს თან და სთხო-ვე, რომ მე ლა პა რა კოს...

– შე გის რუ ლებ თხოვ ნას, თეთ რხე ლე ბი ანო ცის ფერ თვა ლე ბავ, მე უკ ვე მივ ფრი ნავ! – ეს თქვა მზის სხივ მა და დე დას თან გაფ რინ და.

მოხ და უც ნა ური რამ. დე დამ ზე გულ ში ჩა-ეღ ვა რა ლა ბე ლას და სა ოც არი სით ბო იგ-რძნო... მე რე ზე ცი დან წკრი ალა ხმებ მაც ჩა-მო აღ წი ეს და ირ გვლივ ყვე ლა ფე რი გა და კაშ-კაშ და. მიხ ვდა გო გო ნა, რომ ეს დე დამ ზე იყო. წა მიც და სიტყვე ბიც გა არ ჩია:

– მშვე ნი ერო ლა ბე ლა, რა უნ და მთხო ვო სამ ყა როს მა ნა თო ბელს?

36leila xinTibiZe proza

– დე დამ ზეო, გე მუ და რე ბი, ასე ახ ლო დან ნუ მი ეცხუ ნე ბი ად ამი ან ებს... ის ინი ამ ის გა მო იტ-ან ჯე ბი ან და ხა ნაც კვდე ბი ან!

– მშვე ნი ერო, ნუ თუ არ გეს მის, რომ ეს შე-უძ ლე ბე ლია. ზე ცამ ხომ წე ლი წა დის ოთხი დრო მე ჩა მა ბა რა. ჯერ ზამ თა რი უნ და გა და-ვა გო რო, მე რე გა ზაფხუ ლი, ზაფხუ ლი, შე-მოდ გო მა... ზაფხულს უმ ზე ოდ ხომ ვერ დავ-ტო ვებ... უჩ ემ ოდ ვინ და ამ წი ფებს თავ თა ვებს, ბაღ-ბოს ტანს, ვინ გა უთ ბოს მერ ცხალს ბუ-დე?.. ად ამი ან ებ მა თვი თონ უნ და იფ იქ რონ იმ-აზე, თუ რო გორ უნ და და იც ვან თა ვი ზაფხუ-ლის ხვა ტის გან. შენ ხომ მო ეც ნე ბე გო გო ნა ხარ, ლა ბე ლა... იოც ნე ბე, რა თა სარ ჩდი ლო ბე-ლი შექ მნა. შენ ეს შე გიძ ლია... – თქვა ეს და მზე თა ვის საბ რძა ნე ბელს და უბ რუნ და.

ლა ბე ლა გა ოც ებ ულ იც იყო და სა ოც რად ნა-თე ლი აზ რე ბით მო ცუ ლი...

გო გო ნამ ზე ცას ახ ედა და და ინ ახა უცხო ფრინ ვე ლი იარ ოს ჰკრავ და მოწ მენ დილ ცა ზე. მე რე უც ებ ძირს და ეშ ვა და იქ ვე მდგარ ნე კერ-ჩხალს ტოტ ზე შე მო აჯ და. წი თელ-ყვი თე ლი ფე რე ბით შე მო სი ლი ნე კერ ჩხა ლი ნატ ვრის ხეს ჰგავ და. შუ ადღის ჩრდი ლი გა წო ლი ლი ყო იმ ის ტო ტებ ქვეშ. ცხე ლო და, ქუ ჩას ბუ ღი ას დი ოდა. გზად მი მა ვა ლი მო ხუ ცი ნე კერ ჩხლის ხეს თან შედ გა და მის ჩრდილ ქვეშ სუ ლი მო ით ქვა. გე-გო ნე ბო დათ, ხემ ტო ტე ბი შე მო ახ ვია მო ხუცს საჩ რდი ლობ ლა დო.

– ვი პო ვე! – აღ მოხ და ლა ბე ლას. – უკ ვე ვი ცი, რო გორ უნ და გა ვა კე თო საჩ რდი ლო ბე ლი. ეს იქ ნე ბა ხის ტა ნის მსგავ სი კონ სტრუქ ცია, ფოთ-ლე ბის ნაც ვლად მზე გა უმ ტა რი ქსო ვი ლით.

ბევ რი იჩხირ კე დე ლა ლა ბე ლამ, სა ნამ შე-დეგს მი აღ წევ და. ჯერ ნა ხა ზი შე ად გი ნა და მშობ ლებს თა ვი სი ჩა ნა ფიქ რის შე სა ხებ მო-უთხრო. მა მამ დახ მა რე ბა აღ უთ ქვა და სი ამ აყ-ით აც აღ ივ სო.

საჩ რდი ლობ ლის თვის რამ დე ნი მე ტა რი ბამ-ბუ კი სა და თხი ლის ხი სა გან და ამ ზა დეს, რა მო-დე ნი მეც მსუ ბუ ქი ლი თო ნი სა გან. ბევ რი იფ იქ-რეს იმ აზ ეც, თუ რო გორ უნ და და ეკ ეც ათ საჩ-

რდი ლო ბე ლი.და აი, დად გა ნა ნატ რი დღეც – ლა ბე ლამ

თა ვი სუფ ლად გახ სნა და და კე ცა თა ვი სი ამ დე-ნი ხნის ნა ლო ლი ავ ები სარ ჩდი ლო ბე ლი. გო გო-ნამ იგი თეთ რი ტი ლოს ქსო ვი ლის გან და ამ ზა-და. რა არ მი ახ ატა მას ზე – მზე, მთვა რე, ვარ-სკვლა ვე ბი, იაჟ უჟ უნ ები. რამ დენი მე ად გი ლას ოქ როს სირ მე ბით იყო ამ ოქ არ გუ ლი გუ ლი და უს აყ ვარ ლეს ად ამი ან თა სა ხე ლე ბი.

ლა ბე ლამ გა დაწყვი ტა იმ დე ნი საჩ რდი ლო-ბე ლი და ემ ზა დე ბი ნა, რამ დე ნი მცხოვ რე ბი იყო თეთ რობ ში. გა ით ვა ლის წი ნა, რომ მა მა კა ცე ბის საჩ რდი ლობ ლე ბი უფ რო დი დი მო ცუ ლო ბი სა და მუ ქი ფე რი სა უნ და ყო ფი ლი ყო. ქა ლე ბი სა შე და რე ბით პა ტა რა, ნა ტი ფი და ნა ზი ფე რე-ბით მო ქარ გულ-მო ხა ტუ ლი, პა ტა რე ბის თვის – თვა ლის მომ ჭრე ლი და სა ხა ლი სო.

ჩე მო პა ტა რე ბო, იმ დროს ქა ლა ქებ ში ათი-ათ ას ობ ით ად ამი ან ი კი არ ცხოვ რობ და. თეთ-რი ზღვის სა ნა პი რო ქა ლა ქი თეთ რო ბი სულ სა მა სამ დე მაცხოვ რე ბელს ით ვლი და.

სა მა სი დღე დას ჭირ და ლა ბე ლას სა მა სი სა-ჩრდი ლობ ლის და სამ ზა დებ ლად.

უთუ ოდ უნ და იც ოდ ეთ, მან გა დაწყვი ტა თი თოეულ საჩ რდი ლო ბელს მი სი მფლო ბე ლის სა ხე ლი რქმე ოდა, რომ ამ სა ოც რად კაც თმოყ-ვა რე გო გო ნას წი ნას წა რი გან ცხა დე ბა არ გა-უკ ეთ ებია იმ სი ურ პრი ზი სათ ვის, რო მე ლსაც მის გან მოელ ოდნენ ივ ლის-აგ ვისტოს ხვა ტით და სიცხუ ლი და შე წუ ხე ბუ ლი ად ამი ან ები.

რო ცა ლა ბე ლამ სა ბო ლო ოდ და ას რუ ლა სა მუ შაო, მშობ ლე ბი მო იხ მო და სთხო ვა, სა-ჩუქ რის გა და ცე მის სა ზე იმო ცე რე მო ნი ალი, სი ურ პრი ზის სა ხით, მაგ ნო ლი ებ ის სკვერ ში მო ეწყოთ. აქ მოს ვლა სა რის კო არ იყო, რად გან უზ არ მა ზა რი ხე ები მზის სხი ვებს არ ატ არ ებ-დნენ თა ვი ანთ და ბუ რულ ტო ტებ ში და მზის დარ ტყმის სა შიშ რო ებ აც გა მო რიცხუ ლი იყო.

* * * მაგ ნო ლი ებ ის ხე ივ ან ში ტე ვა არ იყო. ყვე ლა

აქ მო სუ ლი ყო, ქა ლი და კა ცი, დი დი და პა ტა რა.

37 leila xinTibiZeproza

მთე ლი სა ათი გას ტა ნა სა ჩუქ რე ბის გა და ცე-მის სა ზე იმო ცე რე მო ნი ალ მა. ყვე ლა აღ ფრთო-ვა ნე ბუ ლი იყო გო გო ნას გა მო გო ნე ბით. ხალ ხი მად ლი ერ ებ ის გა მო სა ხა ტა ვად სიტყვებ საც ვერ პო ულ ობ და.

– ამი ერ იდ ან თქვენ აღ არ შე გა წუ ხებთ თა-კა რა სიცხე! – გა ამ ხნე ვა ლა ბე ლამ თეთ რო ბის მცხოვ რებ ლე ბი. იგი ხალ ხის შუ აგ ულ ში იდ გა თა ვი სი ოქ როს სირ მე ბი ანი საჩ რდი ლობ ლით და ბედ ნი ერ ებ ით ავ სებ და ად ამი ან თა მად ლი-ერი მზე რა...

ერ თი მო ხუ ცი ქალ ბა ტო ნი მიუახლოვდა ლა ბე ლას და ჰკითხა – მშვე ნი ერო ას ულო, რა და ვარ ქვათ შენს გა მო გო ნე ბას? ამ ლა მაზ და ჩვენ თვის ასე სა ჭი რო ნივ თს ხომ სა ხე ლიც შე-სა ფე რი სი უნ და.

ლა ბე ლას აქ ამ დე არც კი უფ იქ რია შე სა-ფ ე რი სი სა ხე ლი ეპ ოვა თა ვი სი გა მო გო ნე ბი-სათ ვის. ახ ლა კი სა ხელ ზე ჩა ფიქ რდა, და ძა ბა გო ნე ბა... წუ თიც და სი ხა რუ ლით წა მო იძ ახა – ვი პო ვე! – ქა ლაქს ოც ნე ბის ლა მა ზი გვირ-გ ვი ნი ად გას! – თი თო საწყი სი ასო-ბგე რა, თი თოეული სიტყვის გან და აი, რა მი ვი ღეთ – ქოლ გა!

– კარ გია! კარ გია! ქოლ გა! ქოლ გა, ქოლ-გა!... – წა მო იძ ახა რა მ დე ნი მემ ერ თხმად.

და ის ვე ნა ქა ლაქ მა მზის გან. მა შინ მზემ აკ-რი ბა თა ვი სი სხი ვე ბი დე და მი წი დან და თეთ-რობ ში კო კის პი რუ ლი წვი მა წა მო ვი და. ქოლ-გამ აქ აც უშ ვე ლა ხალ ხს. მა შინ მზემ ქა რი გა მო იძ ახა და და ვა ლე ბა მის ცა – დაუარე ამ ქოლ გებს და დაგ ლი ჯე! და ხე, რო გორ ჯიბ რში მიდ გე ბი ანო.

არ შე უშ ინ და ქა რი მზის რის ხვას და პირ და-პირ მი ახ ალა:

– ვერ გა მი გია რას ერ ჩი ად ამი ან ებს. ნა თე-სე ბი გა და უწ ვი, სარ ჩო-სა ბა დე ბე ლი არ და უტ-ოვე, შე ნი ძლი ერი დარ ტყმით ბევ რი მი წას გა-აკ არი. მზე დე დაო, ასე რამ გა გა ბო რო ტათ?!...

მზე სიბ რა ზის გან სულ მთლად გა წით ლდა, მაგ რამ იც ოდა, რომ ქარ თან ვე რა ფერს გა-აწყობ და და პა სუ ხი არც გა უცია, ისე ჩა იძ ინა

ჰო რი ზონ ტს მიღ მა. მო უს ვე ნარ მა ქარ მა იწ რი-ალა, იგ უგ უნა, იგ რი ალა და მთვა რეს თან მიფ-რინ და.

– მთვა რეო, შენ მა ინც მითხა რი, რა ტო მაა დე დამ ზე ასე გამ წყრა ლი ად ამი ან ებ ზე?

ბავ შვე ბო, უნ და იც ოდ ეთ, რომ მთვა რე ცო-ტა თი კი დეც შუ რი ან ობ და მზის ას ეთი ბრწყინ-ვა ლე ბის გა მო. ცო ტა თი ჭო რი კა ნაც იყო და ქა-რის და ნახ ვა ზე გა იხ არა. იფ იქ რა, დად გა დრო, რო ცა მზის სა იდ უმ ლოს შე ვატყო ბი ნებ, ამ აში ეს შა რახ ვე ტია ქა რი და მეხ მა რე ბაო.

აი, რა მო უთხრო მთვა რემ მო ქირ ქი ლე ქარ-ბო რი ას: თურ მე მზეს დი დი ხნის წი ნათ ულ ამ-აზ ესი ას ული – ჰე რო დია გარ და ეც ვა ლა. იგი მშო ბი არ ობ ას გა დაჰ ყვა.

მზე დარ დი სა გან და პა ტა რავ და, და ილია და თა ვის თავ ში ჩა იკ ეტა, თვა ლებ ში სხი ვე ბიც კი ჩა უქ რა. მე რე ამ ას მზის დაბ ნე ლე ბაც მოჰ ყვა.

მზე დარ დმა გა აბ ორ ოტა და შუ რის ძი ება ახ ალ შო ბილ ზე გა დაწყვი ტა. მო იხ მო თა ვის-თან თა ვი სი სა სახ ლის მზვე რა ვი ფი ქალ ქალ-და ნი – უზ არ მა ზა რი თეთ რი ფრინ ვე ლი და და ვა ლე ბა მის ცა: მო იგ დე კან ჭებ ში ეს დე დის მკვლე ლი ახ ალ შო ბი ლი და მი უვ ალ ღარ ტაფ ში მო ის რო ლეო.

ფი ქალ ქალ და ნი თა ვი სი მბრძა ნებ ლი სა გან გან სხვა ვე ბით, კე თი ლი აღ მოჩ ნდა და გო გო ნა ფრთხი ლად ჩა მო აფ რი ნა დე და მი წა ზე.

ხომ გახ სოვთ ბავ შვე ბო, თეთ რი ზღვის ნა-პი რას, ახ ალ შო ბი ლით, ლო ტას წინ მოფ რე ნი-ლი უზ არ მა ზა რი თეთ რი ფრინ ვე ლი?!

რო ცა მზე თა ვი სი სხი ვე ბით ლა ბე ლას შე-ეხ ებ ოდა, გულ ში გა ივ ლებ და – რო გორ ჰგავს ეს გო გო ნა ჩემს ჰე რო დი ას? ხომ არ მი ღა ლა ტა აქ ამ დე უღ ალ ატო ფი ქალ ქალ დან მაო?

* * *ფი ქალ ქალ და ნი მზის მე გობ რის, ვე ნე რას

ვა ჟიშ ვი ლი იყო. იგი უც ნა ურ ძა ლას ფლობ და. შე ეძ ლო ახ ალ გაზ რდა უფ ლის წუ ლად გა დაქ-ცე ვა, ხა ნაც ფრინ ვე ლად მო ევ ლი ნე ბო და დე-დამ ზეს.

38leila xinTibiZe proza

ფი ქალ ქალ და ნი და ინ ტე რე სე ბუ ლი იყო ლა-ბე ლას ბე დით და ხში რად ჩა მოფ რინ დე ბო და ქა ლაქ თეთ რობ ში, რა თა შო რი დან თვა ლი მო-ეკ რა გო გო ნა სათ ვის.

ამ ას ობ აში ლა ბე ლა ცა მე ტი წლის გახ და, ტა ნი აიყ არა, დამ შვენ და, ნამ დვი ლი მზე თუ-ნა ხა ვი იყო. ფი ქალ ქალ დანს გულ ში წა ეკ იდა მი სი სიყ ვა რუ ლი და გა დაწყვი ტა გაც ნო ბო და ქა ლიშ ვილს.

ნა ნატ რი დღეც დად გა. გო გო ნა სურ სათ-სა ნო ვა გით დატ ვირ თუ ლი, ერთ მი უს აფ არ მო-ხუც თან მი დი ოდა.

მაგ ნო ლი ებ ის ხე ივ ანს რომ გას ცდა, სა იდ-ან ღაც უზ არ მა ზა რი, ავ ყია ქო ფა კი გა მო ვარ და და ღრე ნით ლა ბე ლას მი ეჭ რა. გო გო ნამ ერ თი კი შეჰ კივ ლა და უგ ონ ოდ ძირს და ეცა. ამ ას ობ-აში პატ რო ნიც გა მოჩ ნდა.

ფი ქალ ქალ და ნი მი ვარ და გულ წა სულ გო-გო ნას და ხელ ში აიყ ვა ნა, იქ ვე მდგარ ძელ-სკამ ზე ფრთხი ლად დას ვა და მო ას ული ერა.

ლა ბე ლამ მად ლი ერი თვა ლე ბი მი აპყრო გა-დამ რჩე ნელს, ფი ქალ ქალ დან მა უთხრა – ას ეთ მდგო მა რე ობ აში მარ ტო ვერ მი გა ტო ვებ, სახ-ლამ დე მი გა ცი ლე ბო. გო გო ნა იმ დე ნად იყო აფ თო რი აქ ებ ული და შე ში ნე ბუ ლი, რომ უარი არ უთ ქვამს.

ლო ტამ და ლე ონ მა მად ლო ბა გა და უხ ად ეს უფ ლის წულს და თხო ვეს ოჯ ახ ში სხვა დრო-საც წვე ოდა. ეს წვე ულ ება რა მ დე ნი მე ჯერ შედ გა და ლა ბე ლა სა და ფი ქალ ქალ და ნის სიყ-ვა რულ ში გა და იზ არ და.

დად გა დრო, ფი ქალ ქალ დანს ლა ბე ლას ხე-ლი ეთხო ვა მშობ ლე ბი სა გან. სა დარ დე ბელ-ში ჩა ვარ და უფ ლის წუ ლი – რო გორ მო ეთხრო ლო ტა სა და ლე ონ ის თვის სი მარ თლე, რო მე-ლიც მის წარ მო მავ ლო ბას თან იყო და კავ ში რე-ბუ ლი?

ფი ქალ ქალ დან მა ჯერ თა ვის მშობ ლებს მო-უთხრო ლა ბე ლას თან და კავ ში რე ბუ ლი დი დი სიყ ვა რუ ლის ის ტო რია. მათ თვის არც ის და-უმ ალ ავს, რომ მი სი სატ რფო დე დამ ზის შვი-ლიშ ვი ლი იყო და არც ის, თუ რო გორ მოხ ვდა

დე და მი წა ზე, ზღვის პი რა ქა ლაქ თეთ რობ ში. დე დო ფალ ვე ნე რას მო აგ ონ და დე დამ ზი სა გან გამ ხე ლი ლი სა იდ უმ ლო: ჩემს ჰე რო დი ას შვი-ლი არ შე ეძ ინა. გა დავ წყვი ტე, დე და მი წის ულ-ამ აზ ესი პა ტა რა გო გო ნას სუ ლი მის სხე ულ ში ჩა მე სა ხა. ჩე მი ჯა დოს ნუ რი სხი ვე ბი გა მო ვა ბი თეთ რი ქა ლა ქის უთ ეთ რეს გო გო ნას, ლაიას, ზღვის ზე და პი რით ვა ტა რე, სხე ულ ის გარ სი ჩე მი ვე სხი ვე ბით მო ვა შო რე, სუ ლი კი ჰე რო-დი ას სხე ულს მი ვა ბა რეო. მაგ რამ ჰე რო დია მშო ბი არ ობ ას გა დაჰ ყვა. რო გორც ჩანს, დე და-მი წამ ამ ის გა მო წყევ ლა გა მო მიგ ზავ ნა, გა მამ-წა რა. ამ იტ ომ აღ არ მინ და ეს გო გო ნა მზის სა-სახ ლე ში იზ რდე ბო დეს. გა მო მიგ ზავ ნე ფი ქალ-ქალ და ნი და მეხ მა როს მის ჩა მო შო რე ბა შიო.

შემ დეგ რაც მოხ და, თქვენ ზღაპ რი დან უკ-ვე იც ით.

ფი ქალ ქალ და ნის მშობ ლე ბი სი ხა რუ ლით შეხ ვდნენ ვა ჟიშ ვი ლის არ ჩე ვანს.

დაწ ვრი ლე ბით მო უთხრო უფ ლის წულ მა ყვე ლა ფე რი ლა ბე ლას მშობ ლებს. დე და ვე-ნე რას გან მოს მე ნი ლიც შე ატყო ბი ნა – ლა ბე-ლა ში ლაიას სუ ლი ფეთ ქავ სო. ამ სას წა ულ მა უს აზღვრო სი ხა რუ ლით აავ სო კე თი ლა ძე ებ-ის ოჯ ახი. ახ ლა უკ ვე ლა ბე ლა ში ლაიაც გა-ცოცხლდა.

ლო ტამ და ლე ონ მა თხო ვეს ფი ქალ ქალ-დანს, სა ნამ ქორ წი ლი შედ გე ბო და, გაფ რე ნი-ლი ყო დე დამ ზეს თან, ყვე ლა ფე რი სი ზუს ტით მო ეთხრო და შვი ლიშ ვი ლის ხე ლი ეთხო ვა. თა-ნაც ეუწყე ბი ნა, რომ კე თი ლა ძე ებ ის ოჯ ახ მა ყვე ლა ფე რი აპ ატია გულ მოკ ლულ დე დას და ახ ლა მზე ზე ლო ცუ ლო ბე ნო.

მაგ რამ რა ტომ ღაც დე დამ ზეს თან შეხ ვედ-რა ლა ბე ლამ ის ურ ვა.

– კი მაგ რამ, ლა ბე ლა დე დამ ზის სა სახ ლემ-დე რო გორ მი აღ წევს. ის ხომ ასე შორ საა დე-და მი წი და ნო – იკ ითხავთ თქვენ და მარ თა ლიც იქ ნე ბით ბავ შვე ბო. მაგ რამ ერთ სას წა ულ ამ-ბავ საც გეტყვით, ჩე მო ცუგ რუ მე ლე ბო! საქ მე ისაა, რომ ოქ როს სირ მე ბი ან ქოლ გას, რო მე-ლიც ლა ბე ლამ თა ვის თვის და იტ ოვა, ფრე ნის

39 leila xinTibiZeproza

უნ არი აღ მო აჩ ნდა. გოგონა ხელს და აჭ ერს ღი ლაკს და ცის კენ მიფ რი ნავს ოც ნე ბის ქოლ-გა. ჩა უფ რენს მთვა რეს, ვარ სკვლა ვებს, გად-მო ხე დავს დედა მი წას და ლოც ვა სა ვით, წარ-მოთ ქვამს ულ ამ აზ ეს სიტყვებს... ეს სიტყვე ბი რა ტომ ღაც ქა ღალ დზეც გა და იტ ანა. რო ცა ქა-ღალ დზე გა და ტა ნი ლი წა იკ ითხა, მიხ ვდა, რომ ეს ჩვე ულ ებ რი ვი სიტყვე ბი არ იყო. ასე სხვე ბი ვერ ლა პარ კობ დნენ: სიმ ღე რას ჰგავ და ლა ბე-ლას სათ ქმე ლი, უფ რო სწო რად ზე ცი ურ სა გა-ლო ბელს. ამ შთა გო ნე ბით ზე ცა ავ სებ და მას. ზე ცა კი თა ვი სი ოც ნე ბის ქოლ გით დაიახლოვა.

და აი, მზის წი ნა შეა მზე თუ ნა ხა ვი ლა ბე ლა. ცა მე ტი წე ლია ასე ახ ლო დან მზე არ ენ ახა. გუ-ლახ დი ლად მო უთხრო დე დამ ზეს ყვე ლა ფე რი და გუ ლიც აუჩ ვილ და... მზემ გულ ში ჩა იკ რა გო გო ნა და სით ბო თი და სი ნათ ლით აავ სო...

ქორ წი ლი დე და მი წა ზე შედ გა, სა ქორ წი ლო მოგ ზა ურ ობა პლა ნე ტა ვე ნე რა ზე. იქ მაყ რი ონი ქოლ გებ შებ მუ ლი ეტ ლით გა ემ გზავ რა. უხ ილ-ავი ხმა სადღეგ რძე ლო სა ვით წარ მოთ ქვამ და:

„ახ­ლა­ვდგა­ვარ­და­სივ­რცეს­გავ­ყუ­რებ,

მზე­ჩა­მა­ვა­ლობს­სევ­დით­ღვთი­ურ­ით,

ციმ­ცი­მებს­ცა­ზე­მთვა­რის­სა­ყუ­რე

და­ვარ­სკვლა­ვე­ბი­ფან­ტას­ტი­ური.

ოი,­რამ­დე­ნი­ფიქ­რი­მდა­ღავ­და,

ოი,­რამ­დე­ნი­ტკი­ვი­ლი­ვზი­დე,

მე­უც­ნა­ური­ბავ­შვო­ბა­მყავ­და,

ჩემს­დიდ­სიყ­ვა­რულს­წა­ვაწყდი­ვიდ­რე...“

კე თი ლი ზღაპ რის და სას რუ ლიც ას ეთია – „სიყ ვა რუ ლი დაფ რი ნავს, სიყ ვა რუ ლი არ და-დის...“

უსათაუროდ და უმისამართოდ

დი დი დრო გა ვი და მას შემ დეგ, რო ცა მხატ-ვარ დე ლაკ რუ ას დღი ურ ები წა ვი კითხე, ამ ას წი ნათ კვლა ვაც დამ ჭირ და გა დათ ვა ლი ერ ება, იგი ასე იწყე ბა: „Больше всего мне хотелось бы не забывать, что я пишу только для самого себя, значит, я буду, надеюсь, правдив и стану от этого лучше“.

მე ვე თან ხმე ბი დე ლაკ რუ ას, რომ იგი მარ-თა ლი იქ ნე ბა, მაგ რამ არა ყვე ლას თან, არ ამ ედ თა ვის თავ თან და ზო გა დად.

რა თქმა უნ და, მეც კა ლა მი ამ აღ ებ ინა ხელ-ში არა იმ ან, რომ სხვებს გა ვუ ზი არო, მე რა საც ვფიქ რობ, არა, სხვამ გინდ და მი ჯე როს, გინდ – არა. მით უმ ეტ ეს, რო ცა საქ მე ეხ ება ხე ლოვ-ნე ბას, ის იც დღე ვან დელ დღეს, რო ცა ამ დენ მა არ აპ რო ფე სი ონ ალ მა მო იყ არა და თა ვი მხატ-ვრე ბად მო აქ ვთ. მე მხო ლოდ თა ვის თავ ში ჩაღ რმა ვე ბის გა მო დამ ჭირ და, სიტყვით გად-მო მე ცა ის, რაც მა წუ ხებს.

ერ თი ჩე მი მე გო ბა რი, ამ ას წი ნათ, მე უბ-ნე ბო და, ისე არ გა მო ვი დეს ნაშ რო მი, რომ ზედ მე ტად გა მოს ჭვი ოდ ეს გან სწავ ლუ ლო ბა, პრო ვინ ცი ალ ობ ას დაგ წა მე ბე ნო, რო გორც ვოლ ტე რი იტყო და სარ კაზ მით ფი ლო სო ფოს პან გლოს ზე: „ყვე ლა ფე რი იც ის, ესე იგი, პრო-ვინ ცი ელიაო“. ყვე ლაფ რის ცოდ ნა მე კი არა,

ფრანგ ენ ციკ ლო პე დის ტებ საც კი არ გა აჩ-ნდათ, უბ რა ლოდ, რაც ვი ცი და ვინ მეს თან მი-სა უბ რია, ყვე ლა ფერს ვამ ხელ, დე, თქვან, ამ ის გა მო პრო ვინ ცი ელიაო, ჩვენ ხომ ის ედ აც ვერ გა ვექ ცე ვით ამ ყუ რით მოთ რე ულ იარლიყს.

მაშ, ასე, თბი ლი სი, 1965 წე ლი, ეს იყო უკ-ვე დი დი ხნის წი ნათ, ზე მე ლი! ამ ბო ბენ იქ ედ ან შე ერ ქვა ვი ღაც გერ მა ნე ლი აფ თი აქ არ ის გა მო, აქ, ამ ად გი ლას დგას რუ ხი შე ნო ბა, ამ შე ნო-ბის პირ ველ სარ თულ ზე იყო მო თავ სე ბუ ლი საკ მა ოდ დი დი სა სა დი ლო დარ ბა ზი, მეტ სა-ხე ლად „ობ ლე ბის“ სა სა დი ლოს ეძ ახ დნენ მა-შინ. ამ დარ ბაზ ში კი იჯ და, ყო ველ დღე, ერ თი მო ხუ ცი მხატ ვა რი, რო მე ლიც გა ლო თე ბუ ლი-ყო და აღ არ ხა ტავ და, ჩვენ სტუ დენ ტე ბი ვპა-ტი ჟებ დით – ხან ლუდს, ხა ნაც ღვი ნოს და, რა ვი ცი, ალ კო ჰო ლურ ნა ირ სა ხე ობ ას ვთა ვა ზობ-დით ხოლ მე, მას კი ცხვი რი ას წრებ და ლუ დის კათხა ში ავ სე ბულ თეთრ ქაფ ში ამ ოს ვრას, ვიდ რე ტუ ჩი. ერ თხელ მითხრა, მა მა ჩემს აქ ვს ერ თი მოთხრო ბა და წე რი ლი, „რა ბალ ღი ყო-ფილ ხარ“, გაქ ვს წა კითხუ ლიო? არა, ვუ პა სუ ხე მე, წა იკ ითხეო. მა მა მი სი ცნო ბი ლი ქარ თვე ლი მწე რა ლი შიო არ აგ ვის პი რე ლი გახ ლდათ, მას ყო ველ თვის, რო გორც ყვე ლა ლოთს, ბინ ძუ-რად ეც ვა, მაგ რამ მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, მა ინც გვი ზი დავ და თა ვი სი სა ინ ტე რე სო სა უბ რით, არც ინ ტე ლექ ტი ჰქონ და და ბა ლი, თუ რა იმ ეს გეტყო და და შე გატყობ და არ ცოდ ნას, უხ არ-ოდა ბავ შვი ვით და რამ დენ ჯერ მე გა გი მე ორ-ებ და, არ იც ოდიო? ხში რად ახ სე ნებ და დიდ მხატ ვრებს რემ ბრან დტს, დე ლაკ რუ ას, მი ქე-ლან ჯე ლოს და სხვებს – თა ნა მედ რო ვე მხატ-ვრებს, იტყო და ხოლ მე ზოგ ჯერ „Искусство это есть смех сумасшедшего и слезы ребенка“. ამ-აში იქ ნებ და ეთ ან ხმო ან არა, რად გან არ ავ ინ

kritika, publicistika

zurab

xabaZe

41 zurab xabaZekritika, publicistika

იც ის, თუ რა არ ის ნამ დვი ლი ხე ლოვ ნე ბა ან კი-დევ თუ იცი ან, ძა ლი ან ცო ტამ, ან იქ ნებ თა ვი-სი გა მო ნათ ქვა მიც იყ ოს შე სა ფე რი ლო ზუნ გი ხე ლოვ ნე ბი სა. გარ და მა გი სა, აღ არ არ სე ბობს ის ეთი მხატ ვა რი ან ხე ლოვ ნე ბის სხვა დარ გის ნა წარ მო ებ ნი, რომ ლე ბიც ყვე ლას ერ თნა ირ ად მოს წონ დეს? მი ნა ხავს ის ეთ ნიც, ვი საც გე ნი-სო ებ იც კი არ მოს წონთ, მა გა ლი თე ბის მო ტა ნა იმ დე ნად უხ ერ ხუ ლია და იმ დე ნად არ ას ასი ამ-ოვ ნო ჩემ თვის, რომ არ მი მაჩ ნია მა თი ჩა მოთ-ვლა მი ზან შე წო ნი ლად.

ჩე მი ღრმა რწმე ნით, მლიქ ვნე ლო ბა ყვე ლა-ზე დი დი მან კი ერ ებაა ად ამი ან ურ თვი სე ბებს შო რის, მაგ რამ არ სე ბობს მსგავ სი რამ. რა საც დიპ ლო მა ტი ას ეძ ახი ან მა ღა ლი წრის სა ზო გა-დო ებ აში, იგი ალ ამ აზ ებს ად ამი ან ებს, რაც უნ-და უხ ეში იყ ოს, შე იძ ლე ბა დი დი პო ლი ტი კოს ნი სას ტიკ ნი და და უნ დო ბელ ნი იყ ვნენ, მაგ რამ ხე ლოვ ნე ბის ნა წარ მო ებ ის გარ ჩე ვის ან შე ფა-სე ბი სას ის ინი თავს იკ ავ ებ დნენ და მი მარ თავ-დნენ იმ ავ ტო რი ტე ტებს, რო მელ თაც და ეჯ ერ-ებ ოდ ათ ბევ რი რამ.

ზოგ ნი იტყვი ან „კვერ ცხს მე არ ვდებ, მაგ-რამ მი სი გე მო ვი ციო“. არ არ ის მთლად ეგ რე საქ მე. გა ნა ყვე ლა ერ თნა ირ ად აღ იქ ვამს საგ-ნებს, ხე ლოვ ნე ბის ნა წარ მო ებ ებს ან მუ სი კას? მო ხუ ცი დე დაბ რიშ ვი ლი ამ ბობ და:

– სოკ რა ტე აბ სო ლუ ტუ რი უნ ივ ერ სა ლის-ტია, მი სი თვალ საზ რი სი მი ზანს და შორ და, იგი მხო ლოდ ზო გადს ხე დავს.

– კი, მაგ რამ, ვუ პა სუ ხე მე, სოკ რა ტე ხომ არ ის ტოკ რა ტი არ ყო ფი ლა და მას არ სად არ ის-ტო კარ ტუ ლი იდე ალ ებ ის ათ ვის არ უბ რძო ლია. მის კონ სერ ვა ტიზ მს ას აზ რდო ებ და სწო რედ ის კლა სი, რო მელ საც თვი თონ ეკ უთ ვნო და.

– დი ახ, – მე თან ხმე ბა მო ხუ ცი, ეს იყო კლა-სი ათ ენ ის ხე ლოვ ნე ბი სა, რო მე ლიც იმდრო ინ-დე ლი ეკ ონ ო მი კის პი რო ბებ ში მო სახ ლე ობ ის ძა ლი ან დიდ ნა წილს წარ მო ად გენ და და თა ნაც ახ ალ პი რო ბებს შეევ იწ რო ებ ისა და ეკ ონ ომი-ურ გა ჭირ ვე ბა ში მო ექ ცია.

– ახ ლაც ხომ მა სეა, გა ჭირ ვე ბა ში მოქ-

ცე ული დი დი ნა წი ლია, და სწო რედ იმ უმ-რავ ლე სო ბა შია მოქ ცე ული ტა ლან ტე ბიც და გენიოსებიც, რომ ლე ბის ამ ორ ჩე ვა და დახ მა-რე ბის ხე ლის გა წო დე ბა არ სურთ დღე ვან დელ სა ხელ მწი ფო ჩი ნოვ ნი კებს.

– მარ თა ლია, – მპა სუ ხობს იგი, – ზოგ ჯერ გა ჭირ ვე ბა ში იბ ად ება დი დი ხე ლოვ ნე ბა. მა გა-ლი თად, ვა ჟა-ფშა ვე ლა, და ნი ელ ჭონ ქა ძე, ეგ-ნა ტე ნი ნოშ ვი ლი და ასე შემ დეგ.

– ფი როს მა ნი? – ვე კითხე ბი მე.– მე მომ წონს ფი როს მა ნაშ ვი ლის რამ დე ნი-

მე ტი ლო, უფ რო სწო რად, მუ შამ ბა, მაგ რამ ამ-დე ნი ქე ბა ფი როს მა ნი სა, მე გა და ჭარ ბე ბუ ლი მეჩ ვე ნე ბა, თუმ ცა ერ თიც საკ მა რი სია დი დე-ბი სათ ვის.

კი, მარ თა ლია, შო თა, მაგ რამ გა აჩ ნია, რო-გორ ერ თზეა სა უბ არი, თუ ის ერ თი არ ის „ჯო-კონ დას“ ტოლფასი, ან და „ვეფხის ტყა ოს ნის“, მა შინ გა მოდ გე ბა ერ თიც, ან და „მე რა ნის“ ტოლ ფა სი ლექ სი, მეც პი რა დად მომ წონს ფი-როს მა ნის „დათ ვი მთვა რი ან ღა მე ში“ ყვე-ლა მის ნა წარ მო ებ ებ თან შე და რე ბით, მაგ რამ სულ მე ეჭ ვე ბა, არ ის ის მსოფ ლიო კო რი ფე ებ-ის გვერ დით ჩა მო სა კი დი სუ რა თი?

მინ დო და, ის ევ დავ ბრუ ნე ბო დი მი ზეზს, თუ რა ჰქმნი და დიდ ხელ ვნე ბას, ნი ჭის გარ და, რა უწყობ და ხელს – ტი რა ნია თუ უკ იდ ურ ეს ად დუხ ჭი რი მდგო მა რე ობა სა ხელ მწი ფო ში და მე გან გებ და ვუ სა ხე ლე პლა ტო ნის იდე ალ ის ტუ-რი სა ხელ მწი ფო. დე დაბ რიშ ვილ მა ქაფ მო რე-ული ლუ დი მი იტ ანა ბა რა ქი ან ცხვირ თან და რამ დე ნი მე ყლუ პი გა დაჰ კრა.

– სოკ რა ტე ებ რძო და ფუ ლის კულ ტს, სიმ-დიდ რეს, ფუ ფუ ნე ბას, ყვე ლა ფერს, რაც ახ ალ-მა დრომ მო იტ ანა, – აღ გზნე ბუ ლად ამ ბობ და მო ხუ ცი.

– იგი ებ რძო და იმ იტ ომ აც, რომ თვი თონ გა ჭირ ვე ბა ში იყო და მი სი კონ სერ ვა ტიზ მი იმ-დრო ინ დე ლი მსოფ ლმხედ ვე ლო ბის იდე ოლ-ოგი აში იყო გახ ვე ული, მი სი ფი ლო სო ფია და საქ მი ან ობ აც ან ტი დე მოკ რა ტი ული სვლით იყო გამ სჭვა ლუ ლი, და არა სოკ რა ტეს სა ბერ-

42zurab xabaZe kritika, publicistika

ძნე თი ყო ფი ლა დე მოკ რა ტი ის სა ბერ ძნე თი.– გე თან ხმე ბით, – დე დაბ რიშ ვილ მა სი გა რა

გა აბ ოლა და და უმ ატა: – რო გორც ახ ლა, ამ ჟა-მად.

– თუმ ცა მარ ტო სოკ რა ტე კი არა, პლა ტო-ნიც მთე ლი თა ვი სი საქ მით, ფიქ რით, წიგ ნი-თაც ხომ ათ ენ ის დე მოკ რა ტი ულ ის წი ნა აღ-მდეგ იბ რძო და.

– ხომ გე უბ ნე ბი, – მაწყვე ტი ნებს მო ხუ ცი, – არ სჯობ და ას ეთ ფსევ დო დე მოკ რა ტი ას, კო-მუ ნის ტე ბის მცდარ იდე ალ ებ ზე ამ შე ნე ბუ ლი საბ ჭო თა კავ ში რი? რო ცა სა ღე ბა ვებს და ქა-ღალ დს მა ინც იშ ოვ იდი თით ქმის მუქ თად.

– მა ინც რო მელ დროს შე იქ მნა უფ რო დი დი ხე ლოვ ნე ბა – თა მა რის ფე ოდ ალ ური სა ხელ-მწი ფოს დროს, რო მელ საც რე ნე სან სი უწ ოდ-ეს, თუ დღეს – დღე ვან დე ლი გა ნუ კითხა ობ ის პე რი ოდ ში შექ მნი ლი მხატ ვრუ ლი ღი რე ბუ ლე-ბა ნი ლი ტე რა ტუ რა სა და ხე ლოვ ნე ბა ში?

– შენ რო გორ ფიქ რობ, – შე მიბ რუ ნა სიტყვა მო ხუც მა და მა გა ლი თი სათ ვის მითხრა, – ავ-იღ ოთ თუნ დაც ბე ქა ოპ იზ არი, ბე ქა, რო დე საც ჰქონ და რა იმე შეკ ვე თა, აიღ ებ და და ახ ლო ებ-ით რვა კი ლოგ რა მი ან ჩა ქუჩს და ვერ ცხლის ზოდს, დარ ტყმით აბ რტყე ლებ და ცხელ მდგო-მა რე ობ აში, რა თა მი ეღო ვერ ცხლის ფირ ფი ტა, რა ზე დაც შემ დეგ გა და იტ ან და გამ ზა დე ბულ კომ პო ზი ცი ას და შემ დეგ ჭე დავ და. დღეს კი და ახ ლო ებ ით ერ თი ან ორი მა ნე თი ღირს ლი-თო ნის ფირ ფი ტა, თა ნაც რა საც ეწ ოდ ება ფე-რა დი ლი თო ნი, არც მხატ ვა რი ნაღ ვლობს მის გა ფუ ჭე ბას, რად გან სპე ცი ალ ურ მა ღა ზი ებ ში თუ საწყო ბებ ში, რამ დე ნიც გნე ბავთ, უამ რა ვია სხვა დას ხვა მი ლი მეტ რი სა თუ ზო მი სა.

მე მი ვა გე ბე სიტყვა, – რო გორ სჯო ბია, ესე იგი, ხე ლოვ ნე ბა ემ იჯ ნე ბა თუ არა სა ხელ მწი-ფოს, პო ლი ტი კას, რე ლი გი ას, ხალ ხს?

დე დაბ რიშ ვილ მა გა ნაგ რძო: ჩვე ნამ დე მო-აღ წია დი ოგ ენე ლა ერ ტის გად მო ცე მამ, რომ „ეკ ვლი დეს მო წა ფის ევ ბუ ლი უს ის სა ხელ გან-თქმუ ლი პა რა დოქ სე ბი დან ყვე ლა ზე სა ხელ-გან თქმუ ლი იყო „ცრუს“ აპ ორია. ეს აპ ორია

მე ტად სა ინ ტე რე სო თე მას შე ად გენ და ან ტი-კურ მწერ ლო ბა ში. მის შე სა ხებ თე ოფ ას ტეს სა მი წიგ ნი და უწ ერია, „ხრი ზო ჰოსს“, ხო ლო ერ თი ფი ლო სო ფო სი კი დე ვაც გა გი ჟე ბუ ლა ამ პრობ ლე მის ამ ოხს ნის ძებ ნა ში.

– თუ ხალ ხს ძა ლი ან უჭ ირს ან შე მოქ მედს, მა შინ იქ მნე ბა დი დი ხე ლოვ ნე ბა? არა მგო ნია.

– მხო ლოდ ჰა გი ოგ რა ფი ული ნა წარ მო ებ-ები, თუმ ცა, ვან გო გი მღვდე ლი იყო, მაგ რამ ის მღვი მე ში არ ჰქმნი და თა ვის მარ თლაც გა-ნუ მე ორ ებ ელ მხატ ვრო ბას.

– ოო, ვან გო გი, ვან გო გი... ერ თე ულ ებ ზე და ფა ნა ტიზ მზე არ არ ის სა უბ არი, რამ დენ მა ნი ჭი ერ მა ხე ლი ჩა იქ ნია ცხოვ რე ბას თან სას-ტიკ ბრძო ლა ში, თუმ ცა ვა ჟა ამ ბობ და:

„ნუ­და­მას­ვე­ნებ­ნუ­რას­დროს,მამ­ყო­ფე­შეძ­რწუ­ნე­ბუ­ლი,

მხო­ლოდ­მა­შინ­ვარ­ბედ­ნი­ერ,

რო­ცა­ვარ­შე­წუ­ხე­ბუ­ლი“.

მაგ რამ ხომ ვამ ბობ, ეს ერ თე ულ ებს ეხ ება და არა ყვე ლას.

დე დაბ რიშ ვი ლი: – ყვე ლა არც უნ და ხა ტავ-დეს და არც სწერ დეს. ყვე ლა ზე დი დი შეც დო მა კო მუ ნის ტე ბი სა ის იყო, რომ თით ქმის არ ავ ის უშ ვებ დნენ სამ ხატ ვრო აკ ად ემი ის კედ ლე ბი დან ჩა მო ყა ლი ბე ბულ მხატ ვრებს. ამ ის თქმა კი გა-და ჭარ ბე ბუ ლი იქ ნე ბა, მაგ რამ სხვა მხრივ კი ნი-ჰი ლიზ მმა გა იდ გა ფეს ვე ბი და კრი ტი კო სო ბას, ის ედ აც კუ დაბ ზი კა ქარ თულ ხა სი ათს უფ რო ხე ლი შე უწყო, ვიდ რე იმ ცეცხლის ნა პერ წკლის გაღ ვი ვე ბას, რო ცა აკ ად ემი ის კედ ლებ ში შეს-ვლის დროს უღ ვი ოდა ქარ თველ სტუ დენ ტო ბას.

– მაგ რამ გე თან ხმე ბით, რა ფა ელს სიქ სტეს მა დო ნა ში 70 კი ლოგ რა მი ოქ რო გა და უხ ად ეს, რაც დღეს იშ ვი ათ ობაა. გა ნა შე უშ ალა ხე ლი ამ თან ხამ? ან ცხოვ რე ბა ში, ან და ფორ ნა რი ნას სიყ ვა რულ ში? არა მგო ნია.

– სჯობს ის ევ ხე ლოვ ნე ბა ზე ვი სა უბ როთ და არა იმ აზე “ხე ლოვ ნე ბა ეკ უთ ვნის ხალ ხს”, თუ “ხე ლოვ ნე ბა ხე ლოვ ნე ბი სათ ვის”. მე კი მგო ნია, ორ ივე შემ თხვე ვა ში თუ კი ჰი პო თე ზა სწო რია, ხე ლოვ ნე ბა ხალ ხსაც ეკ უთ ვნის და ხე ლოვ ნე-

43 zurab xabaZekritika, publicistika

ბა საც, და და უმ ატა: არა ის ეთ ხალ ხს, რო გო-რიც დღე საა. თუმ ცა კარ გებ საც რა გა მო ლევს.

– დი ახ, – და ვუ მა ტე, – კარ გე ბიც ბევ რია ამ ქვეყ ნად და ცუ დე ბიც, ნი ჭი ერ ებ იც ცო ტაა, გა ნა?

– ვინ მი გაჩ ნი ათ თქვენ დიდ მხატ ვრად? – დე დაბ რიშ ვილ მა უც ებ დი ლე ტან ტუ რი შე-კითხვა და მის ვა.

– გა აჩ ნია, რო მელ დრო ში, რო მე ლი დრო ის-ათ ვის. ისე კი არი ან ყვე ლა დრო ის დი დი მხატ-ვრე ბი, მა შინ რა ტომ ღაც მა ზა ჩო იყო მო და ში და მეც დიდ ხანს არ მი ფიქ რია, მი უხ ედ ავ ად იმ-ისა, არ აფ ერი ვი ცო დი მა ზა ჩოს შე სა ხებ, მი სი შე მოქ მე დე ბის გარ და.

– ოო, მა ზა ჩოს ფრეს კე ბის ას ლებს ხომ დი-დი მი ქე ლან ჯე ლოც აკ ეთ ებ და ზოგ ჯერ, მაგ-რამ გა ნა შე ჩერ და ად ამი ან ის გე მოვ ნე ბა მა ზა-ჩოს თან? ან იგ ივე მი ქე ლან ჯე ლოს თან? ან და, გნე ბავთ, ძველ ბერ ძნებ თან? პი რა დად მე, რო-ცა შექ სპი რის რო მე ლი მე პი ეს ის სპექ ტაკ ლს ვეს წრე ბი, დაღ ლილ-და ქან ცუ ლი რო დე საც ვბრუნ დე ბი სახ ლში, გა დავ გორ დე ბი ჩემს ტახ-ტზე და გა დავ შლი გი ორ გი წე რეთ ლის „პირ-ველ ნა ბიჯს“ ან ეგ ნა ტე ნი ნოშ ვი ლის „ქრის-ტი ნეს“ და იმ ათ აც ვკითხუ ლობ სი ამ ოვ ნე ბით. ამ ნა წარ მო ებ ებ ში ჩე მი სოფ ლის ორ ღო ბე ებს ვხე დავ და მი ქარ წყლებს ცო ტა თი მა ინც ნოს-ტალ გი ის გრძნო ბას. მარ თა ლია, „ქრის ტი ნე“ მა ღო ნებს ფრი ად, მაგ რამ იგი ამ ომ იტ ივ ტი-ვებს კითხვის დროს სო ცი ალ ური სი დუხ ჭი რით გა მოწ ვე ულ ტრა გე დი ებს ჩვე ნი ვარ სკვლა ვა გო გო ნე ბი სა, რომ ლებ საც არა ერ თხელ წავ-წყდო მი ვარ რო გორც ჩვენ ში, ისე სხვა გან.

იცი, რი სი თქმა მსურს ამ ით? იმ ისა, რომ ად ამი ანს სჭირ დე ბა ყო ველ დრო ში პა ტა რა ხე ლოვ ნე ბაც იმ იტ ომ, რომ სი ცოცხლე მო-ითხოვს. წი ნა აღ მდეგ შემ თხვე ვა ში სხვაგ ვა-რად წარ მო უდ გე ნე ლია ად ამი ან ის მრა ვალ ფე-რო ვა ნი ცხოვ რე ბაც და მი სი და უკ მა ყო ფი ლე-ბე ლი ბუ ნე ბაც.

– მე გა მახ სენ და რუ სი ფი ლო სო ფო სის ბე-ლინ სკის აზ რი ნა ცი ონ ალ ებ ის შე სა ხებ, „ყვე-ლა ნა ცი ონ ალ ობ ის აზ რი მის სუბ სტან ცი აში

არ სე ბობს“. რო მა ელ ებ ის სუბ სტან ცია სულ სხვა იყო, ვიდ რე ბერ ძნე ბის, – აღ ნიშ ნავ და იგი. ესე იგი რო მა ელ ები უფ რო სა მო ქა ლა-ქო სა მარ თლის ხალ ხია და არა მჭევრ მეტყვე-ლო ბი თი, ბერ ძნე ბი კი უმ თავ რე სად მოქ მედ მჭევრ მეტყვე ლო ბი თი და არ ტის ტუ ლი ბუ ნე-ბის ხალ ხია, მე მი მაჩ ნია, რომ ჩვენ, ქარ თვე-ლე ბი, თუ არ მოვ წყდე ბით ჩვენს ნა ცი ონ ალ ურ ად ათ-ჩვე ვებს, იგი აუც ილ ებ ლად უნ და ირ ეკ-ლე ბო დეს ხე ლოვ ნე ბა შიც. რო გორც ეთ ნოგ-რა ფია და ყო ფა-ცხოვ რე ბა, ისე ის ტო რია და ჩვე ნი წარ სუ ლი, რო გო რი გავ ლე ნაც არ უნ და ჰქონ დეს – ბი ზან ტი ური თუ სპარ სუ ლი, ან გნე-ბავთ არ აბ ული, თურ ქუ ლიც კი, მაგ რამ ჩვენს წი ნაპ რებს ქარ თულ ყა იდ აზე გად მოჰ ქონ დათ. მა გა ლი თად, მთის ხალ ხებ ში უფ რო ნაკ ლე ბად შე აღ წია, ავ იღ ოთ თუ გინდ ხევ სუ რუ ლი ტა ლა-ვა რი თა ვი სი ორ ნა მენ ტე ბით. იგი თვით მყო-ფა დია, მათ ნაქ სოვ წინ დებს აქ ვს ორ ნა მენ-ტუ ლი კავ ში რი აჭ არ ელ თა ნაქ სოვ წინ დებ თან თუ ხურ ჯი ნე ბის, წარ მარ თუ ლი ჯვრე ბი სა და ბორ ჯღა ლოს მზის, იქ ნე ბა ის სამ კუთხა ორ ნა-მენ ტის, რომ ბის, კვად რა ტის, თუ სხვა დას ხვა კომ პო ზი ცი ური სტრუქ ტუ რის თუ ქარ გას თა-ნაა კავ შირ ში.

ხალ ხუ რო ბა გუ ლის ხმობს რა ღაც უძ რავ საც – ერ თხელ და სა მუ და მოდ დად გე ნილს. მაგ რამ ერ ოვ ნუ ლო ბა შე იც ავს იმ ას აც, რაც უნ და იყ ოს და იქ ნე ბა მო მავ ლა შიც. მა გა ლი თის თვის ქარ-თუ ლი ფრეს კე ბი გა მოდ გე ბა. მარ თა ლია, ათე-ის ტუ რი სა ხელ მწი ფოს დროს შე ჩერ და მთე ლი სა უკ უნე, მაგ რამ ის ევ და იწყო აღ ორ ძი ნე ბა, ერ ოვ ნე ბა ერ თმა ნეთ თან აახ ლო ებს უაღ რე-სად სა წი ნა აღ მდე გო მოვ ლე ნებ საც, სა ზო გა-დო ება ყო ველ თვის არ ის ნა ცია.

– თქვენ ახ სე ნეთ ქარ თუ ლი ფრეს კა. ჩვე ნი ფრეს კე ბი ტოლს არ და უდ ებს მსოფ ლი ოს არც ერ თი ხალ ხის მარ თლმა დი დე ბე ლი ტაძ რე ბი-სა თუ მღვი მე ებ ის ფრეს კებს, მაგ რამ ჩვე ნი უბ ედ ურ ებაა ის, რომ არ გვიც ნო ბენ ევ რო პის ქვეყ ნე ბი და ჩვენც ზურ გი შე ვაქ ცი ეთ, ნებ სით თუ უნ ებ ლი ეთ, ჩვენს ხატ წე რის სკო ლებს. ამ-

44zurab xabaZe kritika, publicistika

აში ათე ის ტუ რი სა ხელ მწი ფოს ჩა მო ყა ლი ბე ბამ შე უწყო ხე ლი. ჩვე ნი მხატ ვრე ბი ძა ლი ან ნი ჭი-ერ ები არი ან, მაგ რამ გა მო ფე ნებ ზე რო დე საც შეხ ვალ, იქ სჭარ ბობს ევ რო პუ ლი გავ ლე ნა და დო ზი რე ბა იმ დე ნად მე ტია და სავ ლე თის, რომ ცო ტა თი მოვ წყდით კი დე ვაც ერ ოვ ნუ ლო ბას.

– სწო რედ ამ იტ ომ აც სხვებს ანუ სხვა ერ-ებს, ნაკ ლე ბად იზ იდ ავს ჩვე ნი ხე ლოვ ნე ბა-მეთ ქი ვერ ვიტყვი, მაგ რამ არ ის რა ღაც და მაბ-რკო ლე ბე ლიც ჩვე ნი წა რუ მა ტებ ლო ბი სა. დი-დი შე მოქ მე დი მარ ტო თა ვი სას კი არა ჰქმნის, არ ამ ედ მხო ლოდ ნამ დვილ არ სე ბო ბას ან იჭ ებს იმ ას, რაც მას ზე ად რე შე საძ ლებ ლო ბა ში არ სე-ბობ და, ჩვენს გო ნე ბა ში ბევ რი რამ დარ ჩა და და ილ ექა ბი ზან ტი ური გად მო ნაშ თი სა. ჩვე ნი წი ნაპ რე ბი თვა ლებს რომ თხრი დნენ დამ ნა შა-ვე ებს, ეს იმ ათ გან მო დის, ქრის ტი ან ობა – კედ-ლის მხატ ვრო ბა, სა მე ფო დრო შე ბი, მხე დარ თა აღ ჭურ ვი ლო ბა, მე ფე თა გვირ გვი ნე ბი თუ იარ-აღ ები, ქა ლი სა თუ მა მა კა ცის სხვა დას ხვა სამ-კა ულ ები, სა ყო ფაცხოვ რე ბო ჭურ ჭლე ულ ობა. მაგ რამ მე რომ მკითხოს კაც მა, ჩვენ მა ინც აზი ელ ები ვართ, იმ ათ გა ნაც ბევ რი რამ დარ ჩა ჩვენს ხალ ხში, გან ცხრო მი სად მი ლტოლ ვა მი-მაჩ ნია ყვე ლა ზე დიდ მა ნი კი ერ ებ ად.

მა შა სა და მე, ზე ცა ში ტკბო ბა აღ უთ ქვა მაც-თუ ნე ბელ ხა სა თა, ეს იყო ამ მი წი ერი ჰუ რი ებ-ის ამ ოს არ ჩე ვი სა შუ ალ ება, უზ რუნ ველ ყო ფა, აქ კი არ აბ ული ტკბი ლი ყა ლი ონ ის და მათ რო-ბე ლი სურ ნე ლე ბით გაბ რუ ებ ული ახ ალ გაზ-რდო ბა ისეა გა ტა ცე ბუ ლი ათ ას გვა რი ნარ კო-ტი კით, ლა მის ერი და ერ ოვ ნუ ლო ბა მთლი ან-ად წა ლე კოს.

– მაგ მხრივ გა ნა არ სჯობ და ჩვე ნი პე რი-ოდი, რო დე საც აქა-იქ თუ გა იგ ონ ებ დი და ყურს მოჰ კრავ დი ნარ კო მან თა სა ხე ლებს. მთა-ვა რია, ად ამი ანი არ ჩა ვარ დეს ჭა ობ ში, თუ არა იქ ედ ან თავს ვე ღარ და აღ წევს. გა ნა შე იძ ლე ბა ად ამი ან ის სიკ ვდი ლით დას ჯის გა უქ მე ბა, რა-მაც და ნა შა ული 75 პრო ცენ ტით გა ზარ და.

– ვერ და გე თან ხმე ბით ბა ტო ნო შო თა, მა გა-ლი თად, შუა სა უკ უნე ებ ის ევ რო პის მუ ზე უმ ებ-

ში გა მო ფე ნი ლი იყო ათ ას გვა რი მან ქა ნე ბი ად-ამი ან ის წვა ლე ბი სა, საჭყლე ტი ხრახ ნე ბი თუ ამ აზ რზე ნი წნე ხე ბი ად ამი ან ის სა წა მებ ლად მო გო ნი ლი. რა სა ჭი როა დღეს ეს ყვე ლა ფე რი, სა ხელ მწი ფომ ჰუ მა ნუ რი ხერ ხე ბით უნ და იზ-რუ ნოს იმ აზე, რომ არ აღ იზ არ დოს მკვლე ლი, ყა ჩა ღი, გა რე წა რი. მა შინ აღ არ დას ჭირ დე ბა ის ეთი იარ აღ ები და არც წა მე ბის მე თო დე ბი.

– კი, გე თან ხმე ბით мой мальчик, მაგ რამ ცი-ვი ლი ზე ბულ ერ ებ ში, ჩვენ ში ჯერ ჯე რო ბით ნა-ად რე ვი იყო ეს ყვე ლა ფე რი.

– რა ტომ, თუ თა მარ მა სიკ ვდი ლით დას ჯა გააუქმა, ხომ შე საძ ლე ბე ლია, დღე საც მოხ დეს და გა ტარ დეს ას ეთი რე ფორ მა.

– კი, მაგ რამ თა მა რის მე მა ტი ანე ასე აღ-ნიშ ნავს, „იყო დრო, სიწ რფო ებ ითა სრუ ლი თა“. ესე იგი წრფე ლი, სა მარ თლი ან ობა. ჯერ უნ და შექ მნან სა ხელ მწი ფო მმარ თვე ლებ მა ის ეთი სა ხელ მწი ფო და შემ დეგ იზ რუ ნონ სიკ ვდი ლით დას ჯის გა უქ მე ბა ზე.

– ჩვენ გა და ვუხ ვი ეთ, მგო ნი, ძი რი თად თე-მას. სჯობს, და ვუბ რუნ დეთ ხე ლოვ ნე ბას. ამ-აზე სხვამ იმ სჯე ლოს.

– შენ, რო გორ გგო ნია, ეს ეც ის ეთი გა და-უჭ რე ლი პრობ ლე მაა, რო გორც ხე ლოვ ნე ბა ში დღემ დე და კა ნონ და რა იმე?

– რა ტო მაც არა, რო დე საც კა ნო ნე ბი არ სე-ბობ და, უფ რო დი დი ხე ლოვ ნე ბა იქ მნე ბო და, ვიდ რე დღეს.

– რუ სებ მა სცა დეს მე-18-19 სა უკ უნე ებ ში აღ ედ გი ნათ იტ ალი ური რე ნე სან სი, მაგ რამ რა გა მო უვ იდ ათ? გა რეგ ნუ ლად კი მათ ნა წარ მო-ებ ებს ვერც რა ფა ელი და ვერც ლე ონ არ დო და ვინ ჩი ვერ გა ას წრებს, მაგ რამ ში ნა გა ნი ნაკ-ლე ბად სჩანს. მათ უფ რო კლა სი ციზ მი გა მო-უვ იდ ათ, მიმ ბაძ ვე ლო ბი თი და თე ატ რა ლუ რი, ვიდ რე ორ იგ ინ ალ ური და პი როვ ნუ ლი. ლი ტე-რა ტუ რა სა და მუ სი კა ში კი ჰყავთ კო რი ფე ები, წარ მო იდ გი ნეთ პო ლი ტი კა შიც მო იკ ოჭ ლე ბენ.

– ვის გუ ლის ხმობთ მა გათ დიდ პო ლი ტი კო-სად?

– პეტ რე დიდს, რო მელ საც რუ სებ მა სა კურ-

45 zurab xabaZekritika, publicistika

თხევ ლე ბი უნ და აუგ ონ, ფალ კო ნეს ცხე ნო სა ნი ფი გუ რა არ კმა რა მი სი სა ხე ლის უკ ვდავ სა ყო-ფად.

– პეტ რემ ხე ლი შე უწყო ხე ლოვ ნე ბის გან-ვი თა რე ბას, სა ხელ მწი ფომ უნ და იზ რუ ნოს ხე-ლოვ ნე ბა ზე, მაგ რამ პო ლი ტი კის სამ სა ხურ ში არ უნ და ჩა აყ ენ ოს და ვინც ჰქმნის ღი რე ბულ ნა წარ მო ებ ებს, მას უნ და მის ცეს მა ტე რი ალ-ური მხარ და ჭე რა.

ძია შო თამ ას ან თი აან თო და პა პი რო სის კო-ლო ფი დან ამო იღო ერ თი ღე რი პა პი რო სი და მო უკ იდა. „ყაზ ბე გის“ კო ლო ფი კი ის ევ მა გი-და ზე და ტო ვა, ოღ ონდ, ზედ ას ან თის კო ლო ფი და დო, შემ დეგ გა ნაგ რძო:

– მე სა ერ თოდ ვერ გა ვა კე თე ვე რა ფე რი, მაგ რამ რომ შე მექ მნა რა იმე, მა შინ მუხ ტი მე-ტი მექ ნე ბო და უდ ავ ოდ.

– ჰო და, რა არ ის არ ის ტოკ რა ტია, ჩვენ ში არ სე ბობს იგი? არა მგო ნია. მე ის ასე მე სა ხე ბა, ის ტო რი ულ ად გან ვი თა რე ბუ ლი, პრი ვი ლე გი-ური წო დე ბა, რო მე ლიც სა ხელ მწი ფო მწვერ-ვალ ზე მდგო მი შუ ამ ავ ლო ბას ეწ ევა ხალ ხსა და უმ აღ ლეს ხე ლი სუფ ლე ბას შო რის და თა ვი სი ყო ფა-ცხოვ რე ბი თა და საქ მი ან ობ ით ავ ით არ-ებს იდე ალ ურ წარ მოდ გე ნებს პი რად ღირ სე-ბა ზე, კე თილ შო ბი ლე ბა ზე, მა თი უფ ლე ბე ბის ხე ლუხ ლებ ლო ბა ზე, მოდ გმი დან მოდ გმას გა-დას ცემს უმ აღ ლეს გან სწავ ლუ ლო ბას, ცხოვ-რე ბის ფორ მა თა იდე ალ ურ მშვე ნი ერ ებ ას. ას ეთი იყო არ ის ტოკ რა ტია ევ რო პა ში, სა ბერ-ძნეთ ში, რომ ში, ბი ზან ტი აში.

– ჩვენ ევ რო-აზი ის საზღვარ ზე ვმდე ბა რე-ობთ, რუს თა ვე ლი იყო უდ იდ ესი არ ის ტოკ რა-ტი, ავ თან დი ლი ასე მი მარ თავს თა ვის საყ ვა-რელ ვა სალს შერ მა დინს:

„შენ­და­მახ­ვედ­რე­სა­მე­ფო

მტრი­სა­გან­და­ულ­ეწ­ელი“.

შერ მა დინ საც იმ იტ ომ უყ ვარ და თა ვი სი პა-ტ რო ნი, რომ ბევრ უფ ლე ბებს აძ ლევ და მას.

– ვინ არ ის ჩვე ნი პატ რო ნი? მე შუა სა უკ უნე-ები იმ ტომ ვახ სე ნე, რომ შე იძ ლე ბა მე არ ვიც-ნობ, თა ვი სი ბნე ლი და მძი მე მხა რე ებ ით შუა

სა უკ უნე ებს, მაგ რამ ფაქ ტია იმ ისა, რომ ხე-ლოვ ნე ბა ზე ყუ რადღე ბა მე ტი იყო, ეს კი ცხა-დია, ჯერ კი დევ ძვე ლი ეგ ვიპ ტე ლი ფა რა ონ ები არ ქი ტექ ტო რე ბი სა და მხატ ვრე ბის გვერ დით ცხოვ რობ დნენ. იმ ათ კარ გად იც ოდ ნენ, რომ ერ ოსი, სიყ ვა რუ ლის ინ სტიქ ტი ყო ვე ლი ვე ხე-ლოვ ნე ბის ძი რია, ხო ლო სი კე თე მშვე ნი ერ ებ ის ერთ-ერ თი სა ხე ობაა. “ის უკ ვე თა ვის თა ვად არ ის მშვე ნი ერ ებაო”, – გვას წავ ლის პლა ტო ნი.

დე დაბ რიშ ვილ მა პა პი რო სი გა აბ ოლა და ამ ოთ ქვა: აქ ედ ან, ცხა დია, ვინც სი კე თეს დაეუფლა, იგი არ შე იძ ლე ბა ხე ლო ვა ნებ ში მშვე ნი ერ ებ ას არ ჭვრეტ დეს.

– პლა ტონ მა კარ დი ნა ლუ რი სათ ნო ება ასე ჩა მო აყ ალ იბა: სიბ რძნე – sofia.

მე ორე სათ ნო ებ ას ვაჟ კა ცო ბა წარ მო ად-გენს – cnoreic.

მე სა მე კარ დი ნა ლურ სათ ნო ებ ას პლა ტო-თან ჰქვია vufrvnlg – მი კერ ძო ება, ეს სუ ლის ის ეთ მდგო მა რე ობ ას გუ ლის ხმობს, რო ცა ყვე-ლა ნა წი ლი შე თან ხმე ბუ ლია, თუ ვინ უნ და იყ-ოს მბრძა ნე ბე ლი და ვინ შემ სრუ ლე ბე ლი.

– პლა ტო ნი ამ ტკი ცებს, რომ ზნე ობ ის სა მი-ვე ეს მო ტი ვი ად ამი ან ის სულ შია, სა მი ვეს თვის გან კუთ ვნი ლი ად გი ლია. სათ ნო ებ ის გან ხორ-ცი ელ ებ ის უკ ან ას კნე ლი სა შუ ალ ებ აც. ცოდ ნაც, თა ვის და საქ მის სიკე თის ძი ებ აში ღე ბუ ლობს.

– პლა ტო ნი წარ სუ ლია, რეს ტავ რა ცი აზე და მო დერ ნი ზა ცი აზე ოც ნე ბობს. არ ტის ტო ტე ლ-ეს თან ცო ტა სხვაგ ვა რად არ ის საქ მე. მას თან ათ ენი არ დო მი ნი რებ და, არც მთე ლი ბერ ძნუ-ლი სამ შობ ლო, არ ის ტო ტე ლე წარ სუ ლის კენ არ იყ ურ ება.

– სა ბერ ძნე თი ჩვენ თვის და მთე ლი კა ცობ-რი ობ ის ათ ვის მა გა ლი თის მიმ ცე მია, მაგ რამ იმ ას კი ვერ შევ გუ ებ ივ არ, რომ ის ინი ყვე ლას ბარ ბა რო სებს ეძ ახ დნენ.

– არა, ბერ ძნე ბი ჩა მო უყ ალ იბ ებ ელ ხალ-ხებს უწ ოდ ებ დნენ ბარ ბა რო სებს.

– სხვებ მაც საკ მა ოდ გაგ ვლან ძღეს. იოჰ ან ჰარ დე რი ქარ თვე ლებს ახ ასი ათ ებს შემ დეგ-ნა ირ ად: „საბ რა ლო ქრის ტი ან ული სა ქარ თვე-

46zurab xabaZe kritika, publicistika

ლოს ბე დი, აქ არ ის ეკ ლე სი ები და ეპ ის კო პო-სე ბი, ბე რე ბი, ქარ თვე ლი ქა ლე ბი ლა მა ზე ბი არი ან, მა მა კა ცე ბი გუ ლად ნი და მა ინც მშობ-ლე ბი ჰყი დი ან თა ვი ანთ შვი ლებს, ქმრე ბი ცო-ლებს, თა ვა დე ბი ქვე შევ რდო მებს, მორ წმუ ნე-ები მღვდლებს, უც ნა ური ქრის ტი ან ობაა გავ-რცე ლე ბუ ლი ამ სუ ლით ლაღ, ხო ლო ქურ დუ-ლი გუ ლის სირ ღმე ში ღა ლა ტი ან ხალ ხში“.

– ჰარ დერ მა რა იც ოდა ჩვენ ზე, გა ნა ერ თი და ორი მა გა ლი თით შე იძ ლე ბა ერ ის შე ფა სე ბა? მა შინ ყვე ლა ერი სა ლან ძღა ვი ყო ფი ლა. რო დის იყო მშობ ლე ბი ჩვენ გვყიდ და ან ქმრე ბი ცო-ლებს. მარ თა ლია „ოთ არა ანთ ქვრი ვი“ მხატ-ვრუ ლი ნა წარ მო ებია, მაგ რამ გა ნა არ შევ ხვედ-რი ვართ ცხოვ რე ბა ში ის ეთ დე დაშ ვი ლურ სიყ-ვა რულს, რო გორ საც დი დი ილია გვი ხა ტავს?

– ამ ას ჰარ დე რი ფი ლო სო ფი ის ის ტო რი ის-ათ ვის სწერ და 1780-იან წლებ ში. წე ღან თქვენ ბერ ძნე ბი ახ სე ნეთ. ის ინი ბარ ბა რო სებს ეძ ახ-დნენ სხვა დას ხვა ერ ებს, მაგ რამ არც მთლად მა სეა საქ მე. რო დე საც ალ ექ სან დრე მა კე დო-ნელ მა და იპყრო ას ურ ეთი, გან ცვიფ რდა იმ-ათი კულ ტუ რით და წარ მოთ ქვა: „ტყუ ილ ად ეძ ახი ან ბერ ძნე ბი სხვა დას ხვა ხალ ხებს ბარ-ბა რო სებ სო, ას ურ ელ ებს არ ავ ის ზე ნაკ ლე ბი კულ ტუ რა არ გა აგ ჩნი ათო – გვე თან ხმე ბი, мой мальчик, გარ და მა გი სა, გა ნა ძვე ლი ეგ ვიპ ტე და უდ ებს ტოლს მსოფ ლი ოს ნე ბის მი ერ ერ-ებს?

– კი, მაგ რამ ალ ექ სან დრე არ იყო ბერ ძე-ნი, იგი ბერ ძნულ კულ ტუ რას იყო ნა ზი არ ები, მი სი მას წავ ლე ბე ლი, იგ ივე არ ის ტო ტე ლე ას-წავ ლი და მას, რო გორ მოქ ცე ოდა დაპყრო ბილ ხალ ხებს. თუმ ცა ერ თხელ შე ნიშ ვნაც კი მის ცა, „შენ ძა ლი ან ლმო ბი ერ ად ეპყრო ბი დაპყრო-ბილ ხალ ხებ სო. დე დაბ რიშ ვი ლი ცო ტა ჩა ფიქ-რდა და გა ნაგ რძო სა უბ არი.

– რო მის იმ პე რა ტო რი მარ კუს ავ რე ლი უს იც მხატ ვარ დი ოგ ან ეტ იდ ან ღე ბუ ლობ და ღირ-სე ულ რჩე ვებს. იგი აღ ნიშ ნავ და კი დეც: “მე მი სი წყა ლო ბით ვარ ჩევ დი ჭეშ მა რი ტე ბას სი-ყალ ბის გა ნო“. შენ არ იცი, მე ფე ები და ტი რა ნი

რა სა ძაგ ლე ბი იყ ვნენ? ავ იღ ოთ თუნ დაც ალ-ექ სან დრე დი დი ფი ლი პეს ძე, რო დე საც მი სი ეგო იზ მი არ აფ ერ ში არ ეტე ოდა, ად ამი ან ის სი-ცოცხლე და ბედ ნი ერ ება მას არ არ ად მი აჩ ნია.

– ჰე გე ლი ოც ნე ბობ და კონ სტი ტუ ცი ურ მო-ნარ ქი აზე, რო გორც სა ხელ მწი ფოს იდე ალ ზე.

– არა, мой дорогой, მო ნარ ქე ბი არ უნ და იყ-ვნენ, რად გან მო ნარ ქი არ არ ის ძმა, იგი ყო-ველ თვის გა მო ეყ ოფა მას თუნ დაც ცა რი ელი ეტ იკ ეტ ით, ად ამი ან ები უნ და იყ ვნენ ძმე ბი და რა იმე ფორ მა ლუ რი და გა რე გა ნი უპ ირ ატ ეს-ობ ის აჩ რდი ლი თაც კი არ უნ და შე ურ აცხყოფ-დნენ ერ თმა ნეთს.

– გე თან ხმე ბით. ჩე მი საყ ვა რე ლი პი როვ ნე-ბე ბი და მოღ ვა წე ები არა მარ ტო ძვე ლის და-მან გრევ ლე ბია, არ ამ ედ ძვე ლის კარ გად გამ-გრძე ლებ ლე ბიც, მა გა ლი თად, ლუ თე რი, ვოლ-ტე რი – ენ ციკ ლო პე დის ტე ბი, ბა ირ ონი და ასე შემ დეგ. იცი, რა ტომ არ ის ჩემ თვის ვოლ ტე რის მკრე ხე ლო ბა უფ რო სა ინ ტე რე სო? უფ რო სწო-რედ სა ამო, ვიდ რე რე ლი გი ის, სა ზო გა დო ებ-ის ან ვი სი მე ავ ტო რი ტე ტის აღი არ ება? ვი ცი, რომ შუა სა უკ უნე ები დი დი ეპ ოქაა, თა ვი სი პო ეზი ით, რე ლი გი ის სიწ მინ დი თა და გრან დი-ოზ ულ ობ ით, რა მაც შექ მნა უდ იდ ესი კედ ლის მხატ ვრო ბა, მუ სი კა და რამ დე ნი ხე ლოვ ნე ბის დარ გი შვა, უდ იდ ესი დამ სა ხუ რე ბა მი უძ ღვის, მაგ რამ მე უფ რო მეტ სი ამ ოვ ნე ბას მგვრის რე ლი გი ის და ცე მის ეპ ოქა, კერ ძოდ, XVIII სა-უკ უნე, იმ იტ ომ აც რომ შუა სა უკ უნე ებ ში კო-ცონ ზე წვავ დნენ თა ვი სუფ ლად მო აზ როვ ნე-ებს, ჯა დოს ნებს, XII სა უკ უნ ეში გი ლი ოტ ინ აზე თავს კვეთ დნენ არ ის ტოკ რა ტებს, ხუ ცებს, და-დ გე ბა დრო, რო დე საც არ ავ ის არ დას წვა ვენ, არ ავ ის არ მოჰ კვე თენ თავს და არც არ ავ ის არ მო უწყო ბენ ტე რორს.

დე დაბ რიშ ვი ლი: ჩვენ ვუბ რუნ დე ბით ის ევ იმ კა მათს, გუ შინ რომ ვამ ბობ დით, დამ ნა შა ვე უნ და და ის აჯ ოს, აბა, რო გორ გინ და, ან არ ქია რო გორ უნ და მოს პო, სწო რედ ის ეთი, რო გო-რიც დღე საა.

– ად ამი ანი გა ორ ებ ულია მუ დამ, ყო ველ შემ-

47 zurab xabaZekritika, publicistika

თხვე ვა ში, უმ რავ ლე სო ბა. მომ წონს წარ მარ თუ-ლი რე ლი გია, თუმ ცა, მას კარ გად არ ვიც ნობ.

მო ხუ ცი: რო გორ შე იძ ლე ბა არ იც ნობ დე და გიყ ვარ დეს?

– გა ნა მა ში ნაც არ იყო სიკ ვდი ლით დას ჯა?– იყო, მაგ რამ ას ეთ ნა ირ ად არა. რო დე საც

სიკ ვდი ლით დას ჯას ად ამი ანი თვი თონ მო-ითხოვს და ვერ ეღ ირ სე ბა იგი მას, იმ ის ათ ვის, რომ სი ცოცხლე იქ ნე ბა მი სი სას ჯე ლი. ისე რო-გორც ახ ლა სიკ ვდი ლია ას ეთ ტი რა ნი აში და არა დე მოკ რა ტი ულ ქვე ყა ნა ში ცხოვ რე ბა.

დე დაბ რიშ ვი ლი: მა შინ მარ ქსიზ მის პრო პა-გან დის ტებ საც ამ არ თლებ რა ღა ცით.

– მათ უნ დო დათ ახ ალი რე ლი გი ის შექ მნა, მაგ რამ ვერ შეძ ლეს. იგი ემ სგავ სე ბო და რო მა-ელ თა გლა დი ატ ორ ებ ის აჯ ან ყე ბას, რო მე ლიც ის ევე მა ლე ჩა ახ შეს, რო გორც კო მუ ნიზ მის იდეა, თუმ ცა, ჩე მი სიმ პა თი ები იხ რე ბა სპარ-ტა კის პროვ ნე ბის მი მართ, იგი მა მა ჩემს მა გო-ნებს, რა საკ ვირ ვე ლია, რა ფა ელო ჯო ვა ნი ოლ-ის მი ხედ ვით.

მო ხუ ცი: შე ნი მსჯე ლო ბა მარ თლაც პა რა-დოქ სა ლუ რია, თუ მარ ქსიზ მი არ მოგ წონს, მაშ რო გორ მოგ წონს სპარ ტა კი, მუ შა თა კლა-სის ბე ლა დე ბი ხომ ძა ლი ან, ფი ზი კუ რად თუ არა, სუ ლი ერ ად მა ინც გვა ნან შენს საყ ვა რელ სპარ ტაკს.

– არა, მე იმ ას ვიტყო დი, რომ ან არ ქი ას სჯობს ყო ველ გვა რი სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი წყო ბი ლე ბა, თუმ ცა იდე ალ ურ ის აგ ან ყვე ლა შორ საა.

დე დაბ რიშ ვი ლი: ჩვენს რეა ლო ბა ში რა ტომ ხე ლი სუ ფალ ნი არ მოქ მე დე ბენ კა ნო ნით? იმ-იტ ომ, რომ თა ვი და იც ვან და ნა შა ულ ის აგ ან.

– მე კი მგო ნია, იმ იტ ომ აც, რომ არ უნ და აღ-იზ არ დოს ცი ვი ლი ზე ბულ გა რე მო ში მკვლე ლი.

სა ათს დავ ხე დე. ჩე მი შინ წას ვლის დროს კარ გა ხა ნია გა და მი ჭარ ბე ბია, მო ხუცს – შო თა პა პას და ვემ შვი დო ბე და ში ნი სა კენ გა ვუ ყე ვი.

მივ დი ოდი და ვფიქ რობ დი, ჩემ თვის სა ინ-ტე რე სო იყო შო თა პა პა, მაგ რამ პო ლი ტი კა-ზე აეწყო ჩვე ნი სა უბ არი. აწი რომ შევ ხვდე ბი, ვეც დე ბი სულ ხე ლოვ ნე ბა ზე ვე სა უბ რო. გა-

მახ სენ და რუს თა ვე ლის თქმუ ლი „ანუ მო მეც გან კურ ნე ბა ანუ მი წა მე სა მა რი“. სხვა ვერ გან გკურ ნავს, მხო ლოდ შენ უნ და ეძ ებო და პა სუ ხიც იპ ოვო. დღემ დე დი დი სურ ვი ლი კი მაქ ვს, რა მე სა ღი აზ რი გა ვი გო ნო ხე ლოვ ნე ბა-ზე, მაგ რამ ძა ლი ან იშ ვი ათ ად თუ ვინ მე რა მეს გეტ ვის. დიდ ხე ლოვ ნე ბას არ ან ვერ ას წავ ლი-ან ვე რა ვის, ის ევ შენ უნ და ეძ ებ დე და შენ ვე პო ულ ობ დე ხე ლოვ ნე ბის იმ და ფა რულ გა მომ-სახ ვე ლო ბის ხერ ხებს, რა საც სხვა ნი ვერ გი-კარ ნა ხე ბენ.

ავ უყ ევი ქო ბუ ლე თის აღ მარ თს, ბევ რჯერ ამ ივ ლია და ჩა მივ ლია „კოლ ხუ რი კოშ კის“ ახ-ლოს, მაგ რამ შიგ ნით არ ას ოდ ეს შევ სულ ვარ – მა შინ დი დი სურ ვი ლი არც მქონ და. რომც მქო-ნო და, ალ ბათ იოლ ად ვერ მივ ხვდე ბო დი და არც სა თა ნა დო მომ ზა დე ბა მქონ და იმ ისა, რომ დი დი მწერ ლის თვის რა იმე ის ეთი მე კითხა, ან კი დევ ის ეთ სა უბ არს გა ვუ მარ თავ დი, იმ-ის თვის სა ინ ტე რე სო რომ ყო ფი ლი ყო. ეს გახ-ლდათ სწო რედ დაბ რკო ლე ბის მი ზე ზი.

ნე ბის მი ერ ად ამი ან თან შეხ ვედ რას თა ვი-სე ბუ რი მომ ზა დე ბა სჭირ დე ბა, მით უმ ეტ ეს, ის ეთ მწე რალ თან, როგ რიც კონ სტან ტი ნე გამ-სა ხურ დია იყო, მე იგი მარ ტო რუს თა ვე ლის პროს პექ ტზე და თე ატ რში მი ნა ხავს.

ერ თი კვი რის შემ დეგ კვლავ შევ ხვდი შო თა პა პას. იგი ის ევ „ობ ლე ბის სა სა დი ლო ში“ იჯ და ერთ კუთხე ში ლუ დის ბოთ ლე ბით და მი ნო-რულ კა იფს გა ნაგ რძობ და.

მი ვე დი და თან ორი ოდ ბოთ ლი ლუ დი მი ვუ-ტა ნე, ჩა მოვ ჯე ქი. გუ ლი ან ად მო მე სალ მა.

– შო თა პა პა, ამ ბო ბენ, დის ჰარ მო ნია ჰარ-მო ნი ის პი რო ბააო.

შო თა: ეგ რე რომ არ იყ ოს, დე ლაკ რუა არ იტყო და მა შინ: „Неуклюжесть направляет рука художника“. მაგ რამ იცი რა არ ის უბ ედ ურ ება, რო ცა ვინ მე შემ კვე თი სათ ვის ას რუ ლებ რა მეს ან ვი ღა ცის პორ ტრეტს, იქ პა ტა რა წერ ტი ლიც კი დი ლე ტან ტის თვის თვალ ში სა ცე მია და შენ, ხე ლო ვა ნი, იძ ულ ებ ული ხარ, გა ას წო რო და და იყ ვა ნო ფო ტოგ რა ფი ულ ობ ამ დე იმ იტ ომ,

48zurab xabaZe kritika, publicistika

რომ სუ ლერ თია – ეს გა ას წო რე, ეს მო შა ლე, ეს გა და ღე ბე და ა.შ. ისე კი დი დი მხატ ვრე ბის ნა წარ მო ებ ებ საც უბ რა ლო მღე ბა ვიც კი გა ას-წო რებს, მაგ რამ მხატ ვარ მა რომ თა ვი დან ვე მი აქ ცი ოს ყუ რადღე ბა მას და ას წო როს ყვე ლა-ფე რი, მა შინ ის დი დი ცეცხლი შე მოქ მე დე ბი სა ჩაქ რე ბა და გა მო ვა მშრა ლი აკ ად ემ იზ მი.

– გე თან ხმე ბით, შო თა პა პა, მაგ რამ არ სე ბობს ლე ონ არ დო და მის ნა ხა ტებს ან ფერ წე რულ პორ ტრე ტებს რომ შე ხე დო, ყვე ლა ფე რი გათ-ვლი ლი და გა ან გა რი შე ბუ ლია, სფუ მა ტოც ხელს უწყობს მის სიფ რთხი ლე სა და თავ და ჭე რი ლო-ბას. გა ნა მის ნა ხა ტებს გა ას წო რებს ვინ მე?

– სუს ტი მხა რე ები ლე ონ არ დო საც და მის ფერ წერ საც ახ ლავს. ზო გი ერ თნი, მა გა ლი-თად, მის ფერ წე რას გრა ფი კას ეძ ახი ან. უფ-რო მეტ საც გეტყვი, ვე ლას კეს მა დუ მი ლით ჩაუარა რა ფა ელ ის ფრეს კებს, მი ქე ლან ჯე ლოს ფრეს კებ საც გრა ფი კას უწ ოდ ებ ენ ზო გი ერ-თნი. ჩე მის აზ რით კი, რა შუ აშია ფერ წე რა ან გრა ფი კა, მთა ვა რია, მხატ ვრუ ლი ნა წარ მო ები თუ არ ის ის, რა საც ად ამი ან ის თვა ლი უყ ურ-ებს – ეს არ ის და ეს.

– აკ ად ემი აში კი ასე გვას წავ ლი ან, ზო გი-ერ თნი იზი არ ებ ენ რუს თა ვე ლის ნათ ქვამს და იმე ორ ებ ენ: „ჩვენ კაც თა მოგ ვცა ქვე ყა ნა გვაქ ვს უთ ვა ლა ვი ფე რი თა“.

მო ხუც მა გა იღ იმა, გა უხ არ და რუს თა ვე ლის ხსე ნე ბა და პა უზ ის შემ დეგ და უმ ატა:

– მარ თა ლია, მაგ რამ ფორ მა? ფორ მა იკ-არ გე ბა ფერ თა თა მაშ ში. სე ზან მა და აკ ავ ში რა უფ რო მე ტად ფორ მა და ერი ერ თმა ნეთს, ავ-იღ ოთ თუნ დაც მო დი ლი ანი, მას თან ვერ ნა-ხავთ კონ ტრას ტებ ზე აგ ებ ულ ფერ წე რას, მას უფ რო ფორ მა და პლას ტი კა აინ ტე რე სებს, ხო-ლო ფე რი მის თვის დამ ხმა რე სა შუ ალ ებაა.

– გა ნა უდ იდ ესი ფერ მწე რი რემ ბრან დტიც სულ რამ დე ნი მე ფე რით არ აღ წევს ყვე ლა-ფერს? მე მი სი სუ რა თე ბი მი ნა ხავს, ორ იგ ინ-ალ ები და რო ცა უყ ურ ებ, ასე გგო ნია, თაფ-ლით სწერ და ყვე ლა ფერს, ოქ რო, ბორ დო და შა ვი... ამ ით ჰქმნის სწო რედ იმ ას, რა საც ჰქვია

„გვაქ ვს უთ ვა ლა ვი ფე რი თა“.მო ხუ ცი კვლავ ჩა ფიქ რდა, ლუ დი ის ევ

ცხვირ თან მი იტ ანა.– იცი, რას გეტყვი? ვან გო გი სულ სხვა ვინ-

მეა. მან თავ და ყი რა და აყ ენა ფერ წე რა. რემ-ბრან დტი შე უც ვლე ლია, მაგ რამ არ სე ბობს ვან გო გიც, რომ ლის პა ტა რა „მზე სუმ ზი რე ბიც“ აუქ ცი ონ ზე ყვე ლა ზე ძვი რად ფა სობს.

– გე მოვ ნე ბა ზე არ და ვო ბენ, ყვე ლა ზე იოლი გა მო სა ვა ლია „არა უშ ავს“, „და მა ვიწყდა“, „თი-თ ქოს მო და შია“ და ა.შ. ეგ ვი პი ტე, ძვე ლი სა ბერ-ძნე თი და რო მი სულ მო და ში იქ ნე ბი ან, მაგ რამ არც რემ ბრან დტი და ვე ლას კე სი გა ად ავ ლენ მო დი დან. ჩვენც გვყავს თი თო-ორ ოლა მსოფ-ლიო მნიშ ვნე ლო ბის მხატ ვა რი და პო ეტი, მაგ-რამ ჩვე ნი უბ ედ ურ ება ისაა, რომ არ ავ ინ გვიც-ნობს. რა ტომ არ უნ და გვიც ნობ დნენ? ჩვენ თუ შო რე ულ იაპ ონ ელ ებს ვიც ნობთ, ზუ კუ სა სი და ის აკ ავა ტა კუ ბო კუს, სხვებ მა ან იმ ათ რა ტომ არ უნ და იც ოდ ნენ ყინ წვი სის ან გე ლო ზი, ქარ-თუ ლი სა გა ლობ ლე ბი ან ვა ჟა-ფშა ვე ლა?

– იმ იტ ომ, რომ ლა თი ნურ ენ აზე არ და წე-რი ლა ნი კო ლოზ ბა რა თაშ ვი ლის „სუ ლო ბო-რო ტო“, არც ვა ჟა, არც გა ლაკ ტი ონი და არც რუს თა ვე ლი. ჩვენ ენ ას, შე იძ ლე ბა უფ რო მე ტი ჟღე რა დო ბა გა აჩ ნია, ვიდ რე ლა თი ნურს, მაგ-რამ მა ინც მხო ლოდ რე ცეპ ტე ბის ენ ად იქ ცა ლა თი ნუ რი. ენა ჩვენ კი შე მო ვი ნა ხეთ, მაგ რამ მა ინც არ გვიც ნო ბენ, ისე რო გორც სა ჭი როა.

– ოჰ, ეს მაგ რამ, მაგ რამ რომ არ ყო ფი ლი ყო, რა უნ და გვექ ნა არ ვი ცი, პირ და პირ ის „მაგ-რამ“ აფ უჭ ებს სწო რედ ყვე ლა ფერს. „მე მქონ-და ბი ნა, თავ შე სა ფა რი, მაგ რამ ქა რიშ ხალს არ ჰქონ და ბი ნა“. აქ კი ხე დავ? რა დი დე ბუ ლად იხ მა რა ეგ სიტყვა იმ მარ თლაც გე ნი ალ ურ მა პო ეტ მა გა ლაკ ტი ონ ტა ბი ძემ.

– პირ ველ ხა ნებ ში არ მომ წონ და გა ლაკ ტი-ონი იმ იტ ომ, არ ვი ყა ვი სა თა ნა დოდ მომ ზა-დე ბუ ლი და მომ წი ფე ბუ ლი. სკო ლა ში შე უძ-ლე ბე ლია გა ლაკ ტი ონ ის გა გე ბა, სკო ლა ში კი არა, არც სკო ლის შემ დეგ იც ის ბევ რმა, თუ ვინ იყო გა ლაკ ტი ონი. მის პო ეზი ას მა ღა ლი დო ნე

49 zurab xabaZekritika, publicistika

სჭირ დე ბა, რომ ჩაწ ვდე. მი სი მუ სი კა ლუ რო ბი-სა და ლი რი კის გა გე ბა თუ გინ და, გა ნათ ლე-ბას თან ერ თად, და ახ ლო ებ ით ის ეთი ცხოვ რე-ბის გზა უნ და გქონ დეს გა მოვ ლი ლი, რო გო-რიც მან გა მოიარა. აი, მა შინ გახ დე ბა გა სა გე ბი „ედ გა რი მე სა მედ“, „მე რი“, „რო მე ლი სა ათია“, გუ რი ის მთებს“ და სხვა.

გა უხ არ და მო ხუცს, რომ ის იც ის ეთი ბო-ჰე მა იყო, რო გო რიც გა ლაკ ტი ონი, მაგ რამ იმ გან სხვა ვე ბით, რომ ერ თი ჰქმნი და, მე ორე კი აღ არ, ერ თმა პო ეზი ას ან აც ვა ლა ყვე ლა ფე რი, მე ორ ემ კი ალ კო ჰოლს, ერ თმა ალ კო ჰო ლი გა-მო იყ ენა პო ეზი ის ათ ვის, მე ორ ემ კი ალ კო ჰო-ლით მო ის წრა ფა სი ცოცხლე. მი სი ცხოვ რე ბა ერ თი შე ხედ ვით ზე მო დან ჭა ობი იყო, ხო ლო სიღ რმე ში, ქვე მოთ გიზ გი ზებ და ცეცხლი ხე-ლოვ ნე ბი სა, სი ვა რუ ლი სა, სამ შობ ლო სი. მი-უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ ჩვენ დი დი ხა ნია დაგ ვა-კარ გვი ნეს სამ შობ ლო და ჩვე ნი ხალ ხის სიყ ვა-რუ ლი.

ჩვე ნი სიყ ვა რუ ლი მოჩ ვე ნე ბა ყო ფი ლა და მე ტი არ აფ ერი, რად გან სიყ ვა რუ ლიც ძველ დე-ბა და რაც ძველ დე ბა, ის აღ არ არ ის ნამ დვი ლი სიყ ვა რუ ლი, მხო ლოდ სამ შობ ლოს სიყ ვა რუ ლი არ ძველ დე ბა, მაგ რამ სამ შობ ლო დაგ ვა კარ-გვი ნეს. ხომ ვთქვი ზე მოთ, ვინ დაგ ვა კარ გვი ნა – მარ ტო მტრებ მა კი არა, მტრებ თან ერ თად ჩვე ნი ვე ხალ ხმა, ქიშ პო ბამ, შურ მა, გა უტ ან-ლო ბამ, სი ძულ ვილ მა.

– ვინ კელ მან მა კლა სი კუ რი სა ბერ ძნე თის ხე ლოვ ნე ბა და უპ ირ ის პი რა რო მის ხე ლოვ ნე-ბას, რომ ლის ქვა კუთხე დად იგი თვლი და პო-ლი ტი კურ თა ვი სუფ ლე ბას.

მო ხუ ცი: ჟუ ლი კე ბი არი ან ხე ლოვ ნე ბათ-მცოდ ნე ები ზულ ცე რი, გოტ შე დი, ბა უმ ტირ-ტე ნი, ვინ კელ მა ნი, არი ან მათ შო რის წე სი ერი ჟუ ლი კე ბიც. რა სა ჭი როა ხე ლოვ ნე ბათ მცოდ-ნე ობა, რა ტომ არ არ ის ფი ზი კათ მცოდ ნე ობა, ქი მი ათ მცოდ ნე ობა, ქი რურ გი ათ მცოდ ნე ობა, თა ვად მხატ ვა რი უნ და იყ ოს ხე ლოვ ნე ბათ-მცოდ ნე.

– რა ტომ ხე ლოვ ნე ბათ მცოდ ნე გა დას ცემს

ხალ ხის მა სებს ხელ ოვნე ბის არ სს და და ნიშ-ნუ ლე ბას ხალ ხი სა და ქვეყ ნის მი მართ. გა ნა ვილ კელ მა ნის დამ სა ხუ რე ბა არაა ის, რომ გერ-მა ნელ ხალ ხს გა აც ნო ან ტი კუ რი ხე ლოვ ნე ბა და ამ ით სა ფუძ ვე ლი ჩა უყ არა ან ტი კუ რი ხე-ლოვ ნე ბი სა და ეს თე ტი კის ახ ლე ბურ გა გე ბა სა და გა აზ რე ბას. ის ხე ლოვ ნე ბის ქვა კუთხე დად თვლის ამ აღ ლე ბულ მშვე ნი ერ ებ ას, ჰარ მო ნი-ას, რა საც ჰქმნის ბუ ნე ბა და ფან ტა ზია, ნი ჭი და სი ნამ დვი ლე. შენ რომ ლან ძღავ, ეს ის ვინ-კელ მა ნია, რო მელ მაც თქვა: „არი ან ად ამი ან-ები, რომ ლე ბიც სი ლა მა ზეს უპ ირ ატ ეს ობ ად არ თვლი ან, რად გან ყვე ლა ლა მა ზია. მოგ ზა ურ ები ამ ას ერ თხმად ამ ბო ბენ სა ქარ თვე ლო ზე“.

– რას ამ ბობ, ვინ კელ მან მა რა იც ის, რამ დე-ნი მა ხინ ჯია სა ქარ თვე ლო ში, ვინ მოს თვლის. ალ ბათ თვი თონ იყო თბი ლის ში, გაიარა ერ-თხელ რუს თა ველ ზე და ალ ალ ბედ ზე წა აწყდა ლა მაზ მა ნებს, ეგ რე როდ ია საქ მე, მარ თა ლია, ბევ რი ლა მაზ მა ნი გვყავს, მაგ რამ მათ გვერ-დით ბევ რი მა ხინ ჯიც და დის, რა თქმა უნ და, სა შუ ალო უფ რო მე ტია, ვიდ რე ულ ამ აზ ონი და ლა მა ზე ბი.

– შო თა პა პა, ამ აში არ გე და ვე ბი. სა ქარ თვე-ლო ში სხვა დას ხვა მხა რე ში, სოფ ლებ ში მეც მი-ნა ხავს ის ეთ ები, კვა ზი მო დოს რომ ჰგვა ნან გა-რეგ ნო ბით. მაგ რამ ეს მე რალ და ზე კარ გე ბიც მი ნა ხავს ჩვენ ში.

– ჩვენ შიც არი ან ის ეთ ები, რო მე ლი თაც სხვა ერ ები იტ რა ბა ხებ დნენ.

ვინ კელ მა ნი სა და ლე სინ გის შე ხე დუ ლე ბე ბი ზოგ რა მე ში ემ თხვე ვა, მაგ რამ ჩემ თვის მა ინც არ არ ის ამ ომ წუ რა ვი ის აზ რი, რომ სახ ვი თი ხე ლოვ ნე ბა – გაქ ვა ვე ბუ ლი სიმ შვი დეა, პო-ეზია კი და უს რუ ლე ბე ლი მოძ რა ობაა.

– ჰე გე ლის აზ რი თაც ლა ოკო ონი არაა მოკ-ლე ბუ ლი თე ატ რა ლო ბას, მა ნე რუ ლო ბას და უფ რო გვი ან ხა ნას ეკ უვ ნი სო.

მო ხუცს თით ქოს არ გა უგ ონია ნათ ქვა მი და ლუ დი კვლავ მი იტ ანა დიდ ცხვირ თან.

– შენ, ზო გი ერ თი ჩვე ნი პრო ფე სო რის მსგავ სად, ლან ძღავ ვინ კელ მანს, ლე სინ გს,

50zurab xabaZe kritika, publicistika

სხვებს, დიდ რო კი გე ნი ოს ის მ თა ვარ თვი სე-ბად თვლი და არა წარ მო სახ ვის თვი სე ბას და აღ ფრთო ვა ნე ბის ეფ ექ ტს, არ ამ ედ მოვ ლე ნის სიღ რმე ში წვდო მის უნ არ სა და მა ღალ ოს ტა-ტო ბას, ან ტი კუ რი ეპ ოქ ის გე ნი ოს ებ ის ამ თვი-სე ბა სა და ღირ სე ბას სწვდე ბი ან და ად იდ ებ ენ ახ ალი დრო ის გე ნი ოს ები – ვინ კელ მა ნი და გო-ეთე.

– დიდ რო ჩემ თვის მოძ ველ და, ახ ალი კი... მა რად ახ ალი, იცი რა მგო ნია, мой мальчик? ჩვე ნი ქარ თუ ლი ხალ ხუ რი ლექ სი „თავ ფა რავ-ნე ლი ჭა ბუ კი ას პინ ძას ქალ სა ჰყვა რობ და“. აი, ეს მგო ნია უბ ერ ებ ელი.

– ბევ რი უწ ერია ეს თე ტი კა ზე გო ეთ ეს – გე-ნი ალ ურ პო ეტ-ენ ციკ ლო პე დის ტს, მო აზ როვ-ნეს, რო მელ მაც ბრწყინ ვა ლედ იც ოდა ლი ტე-რა ტუ რა, ხე ლოვ ნე ბა, თე ატ რი, ფი ზი კა, ქი მია, ან ატ ომია, მორ ფო ლო გია, ფი ზი ოლ ოგია და ოპ ტი კა, მხო ლოდ უმ ეც რე ბი თა და და ბა ლი ეს თე ტი კუ რი გე მოვ ნე ბით შე იძ ლე ბა აიხ სნას სკეპ ტი კოს თა და ნი ჰი ლის ტთა პრე ტენ ზია ერ თი ად ამი ან ის მრა ვალ მხრი ობ ის შე სა ხებ. რა დროც უნ და დად გეს, ეს მრა ვალ მხრი ვო-ბა ძა ლა ში დარ ჩე ბა. მას თა ვი სი რე ალ ის ტუ რი პრინ ცი პე ბი დან არ გა და უხ ვე ვია.

შოთა პა პამ გა იღ იმა, ცო ტა ხნის შემ დეგ შე-მომ ხე და და მე უბ ნე ბა:

– შენ გჯე რა მა გი? ერთ ად ამი ან ში არა მგო-ნია ამ დე ნი ცოდ ნა იყ ოს თავ მოყ რი ლი. გო ეთე ვერ სძლევს ან ტი კუ რო ბის ჯა დოს, ად იდ ებს ბუ ნე ბა სა და ხე ლოვ ნე ბის სი ახ ლო ვეს ქმნი ლე-ბის ში ნა გან თუ გა რე გან წეს რიგ სა და ჰარ მო-ნი ას, ბუნ ების მსგავ სად მოვ ლილ ში ნა გან კა-ნონ ზო მი ერ ებ ას და ლო გი კას.

– ოო, ეს ში ნა გა ნი... ში ნა გა ნი, რა ტომ არ და იხ ვი ეთ ხელ ზე თქვენ და თქვე ნი თა ობ ის ზო გი ერ თმა წარ მო მად გე ნელ მა სიტყვა „ში ნა-გა ნი?“

– ჰე გე ლის ცნო ბი ლი დე ბუ ლე ბით, რო მან-ტი კუ ლი ხე ლოვ ნე ბა, სა ერ თოდ, ხე ლოვ ნე ბის აღ სას რუ ლია. ვერც ჰო მე რო სი, სო ფოკ ლე და შექ სპი რი ვერ გან მე ორ დე ბი ან. „ყვე ლა ფე რი

ით ქვა თა ვი სუფ ლად და ბო ლომ დე“. მაგ რამ ეს არ ნიშ ნავს, რომ ხე ლოვ ნე ბა სა ერ თოდ დას-რულ და. არა, შე იც ვა ლა მხო ლოდ ხე ლოვ ნე ბის სა გა ნი და არა ში ნა არ სი. მი თო ლო გი ას და ის-ტო რი ას სუ ლაც არ და უკ არ გავს თა ვი სი რო ლი და მნიშ ვნე ლო ბა, ოღ ონდ ორ ივე ემ ორ ჩი ლე ბა ახ ალ ში ნა არ სს, ამ აღ ლებს და ალ ამ აზ ებს მას. ამ ის შე სა ხებ უკ ვე ვი ლა პა რა კეთ ჩვენ.

– არც ჰე გე ლის მჯე რა მთლი ან ად. გა ნა, ჰო-მე რო სის შემ დეგ არ და იბ ადა იგ ივე შექ სპი რი, მი ქე ლან ჯე ლო და რემ ბრან დტი? არ ადა, რემ-ბრან დტის შემ დეგ არ გაჩ ნდა ვან გო გი? თუ გნე ბავთ, თქვე ნი ვე სკეპ ტი ციზ მი რუ სუ ლი ხე-ლოვ ნე ბი სა?

აქ შე მა ჩე რა მო ხუც მა:– არა, რუ სულ ხე ლოვ ნე ბას პა ტივს ვცემ

– ვრუ ბელს, კან დინ სკის, შა გალს, ლე ვი ტანს, ნეს ტე როვს, სე როვს, კუ ინ ჯის და მრა ვალს, მაგ რამ სტა სოვს ბევრ რა მე ში ვე თან ხმე ბი, რო დე საც ივ ან ოვ ზე სა უბ რობს. იმ აში არა, თუმ ცა, იმ აშ იც ვე, რომ იტ ალი ური რე ნე სან სის შემ დეგ ის ეთი ტი ლო არ და წე რი ლა, რო გო რიც „Явление Христа“ და იწ ერაო.

– კი, მაგ რამ იგ ივე სტა სო ვი არ ამ ბობს, ქრის ტე ამ სუ რათ ში ორ დი ნა რუ ლია და неуда­чен.

– არა, მა გას სტა სო ვი ამ ბობს ქრის ტე სა და მა რი ამ მაგ და ლი ნელ ზე, ამ ბობს მე რე და ბო-ლო სუ რათ ზე, ფაქ ტობ რი ვად, მთე ლი ცხოვ-რე ბა რომ სწერ და, ეს იყო „Явление Христа на роду“ აქ ივ ან ოვი ამ აღ ლდა უზ არ მა ზარ სი-მაღ ლემ დე, რო გორც არ ას ოდ ეს ამ აღ ლე ბუ ლა რუ სუ ლი ხე ლოვ ნე ბა, თუ არ ჩავ თვლით, რა თქმა უნ და, რუ სულ ფრეს კებ სა და ხატ წე რას.

– მაგ რამ სტა სო ვი იმ ას აც ამ ბობს, ივ ან ოვი ვე რა სო დეს ვერ აღ წევს ბრწყინ ვა ლე კო ლო-რიტს – ის ეთს, რო გორ საც აღ წევ დნენ, მა გა-ლი თად, ტი ცი ანი და სხვე ბი რომ იყ ვნენ. თუ არა ხარ და ბა დე ბით კო ლო რის ტი, ვე რა სო დეს გახ დე ბი ძა ლით კო ლო რის ტი.

– გარ და კო ლო რის ტი სა, სხვა და ნარ ჩე ნი მის სუ რათ ში სხვებ ზე მე ტა დაა დამ თავ რე ბუ-

51 zurab xabaZekritika, publicistika

ლო ბა, უფ რო სწო რად, სრულ ყო ფი ლე ბა.– შო თა პა პა, მიკ ვირს სტა სო ვი სა და მი სი ვე

სა წი ნა აღ მდე გო აზ რე ბი სა.ის რომ, იგ ივე სტა სო ვი წერს: „არ შე იძ ლე ბა

არ და ინ ახო სხვა დას ხვა ნაკ ლო ვა ნე ბა ნი ივ ან-ოვ ის სუ რათ ში, ის ინი გა მორ ბი ან წინ „იოანე ნათ ლის მცე მელ ში“ და ეჩხი რე ბი ან თვალ ში ად ამი ანს. მი უხ ედ ავ ად ამ ისაო, იგი ჩვენ თვის უძ ვირ ფა სე სია თა ვი სი გა მომ სახ ვე ლო ბით, ტი პა ჟე ბით, გნე ბავთ: პლე ნე რის შეგ რძნე ბით.

მო ხუც მა სი გა რას მო უკ იდა, მე რე თა ვი ას-წია და წარ მოთ ქვა:

– ჰო, მი სი ეტი უდ ები უკ ეთ ესია, ვიდ რე სუ რა თი. Имей Иванов талант Брюллова или Брюллов душу и сердце Иванова, каких чудес мы были бы свидетелями!

– გე თან ხმე ბით, მაგ რამ გა მო ვი და ისე, რომ ერ თი მათ გა ნი შემ ძლე იყო, გა მო ეს ახა ყვე ლა-ფე რი, რაც უნ დო და და მე ორ ემ შეძ ლო ეთ ქვა ბევ რი, მაგ რამ მი სი ენა ცე ლავ და, ერ თი წერ და ეფ ექ ტურ სუ რა თებს, მაგ რამ პო ეზი ის გა რე შე, უგ ულ ოდ, მე ორე ღრმად ატ აც ებ ულ სი ახ ლეს, ცოცხალ აზ რს, მაგ რამ შეს რუ ლე ბა გა მო უვ-იდ ოდა არ ათ ან ას წო რი, მი ახ ლო ებ ითი, არ აც-ოცხა ლი.

– ერ თი შე იძ ლე ბა ით ქვას, წარ მოგ ვიდ გენ-და ჩვენ სი ყალ ბეს, მე ორე ყალ ბად, სუს ტად და და უჯ ერ ებ ლად წარ მოგ ვიდ გენ და სი მარ თლეს.

– რა ტომ ის მე ბა ას ეთი კითხვა, რის თვის გვჭირ დე ბა ჩვენ შეს წავ ლა ივ ან ოვ ისა? რო ცა არი ან უზ არ მა ზა რი მა ღა ლი ჟღე რა დო ბის რე-გის ტრე ბი? მაგ რამ ამ აშია დამ სა ხუ რე ბა დი-დი ტა ლან ტი სა, იდე ალ ის ტი სა, მო აზ როვ ნი სა, რომ ის აჩ ვე ნებს სხვებ ში იაფ ფა სი ან და უკ მა-ყო ფი ლებ ლო ბას.

– არ არ ის შე მოქ მე ლე ბი თი გრან დი ოზ ულ-ობა, არ არ ის და არ გვა სულ დგმუ ლებს მი სი ქრის ტე, არც მი სი იოანე ნათ ლის მცე მე ლი.

– იცი, რას გეტყვი, შო თა პა პა? აი, ამ დე ნი ხომ ვი ლა პარ კეთ ივ ან ოვ ისა და ბრი ულ ოვ-ის შე მოქ მე დე ბა ზე, მა ინც გა უგ ებ არია იმ იტ-ომ, რომ მარ თა ლია, თურ მე ას ზე მე ტი კერ ძი

მზად დე ბა კვერ ცხი სა გან. ჩვენ შემ წვარ-მოხ-რა კუ ლი კერ ცხის მე ტი არა ვი ცით რა, თუ არ ჩავ თვლით ჩირ ბულს.

მო ხუც მა გაკ ვირ ვე ბით შე მომ ხე და და მკი-თხა: – რა არ ის ჩირ ბუ ლი?

– ოო, ჩირ ბუ ლი ის ეთი რა მეა, რო ცა მთვრა-ლი ხარ, გან სა კუთ რე ბით მე ორე დღეს, გა მო-ყავ ხარ მდგო მა რე ობ იდ ან, მა გას ჩვენ თან, აჭ-არ აში აკ ეთ ებ ენ, კვა წა რა ხი სა და კვერ ცხი სა-გან, წვნი ანი, უგ ემ რი ელ ესი კერ ძია.

მო უნ და მო ხუცს მი სი გა სინ ჯვა, მაგ რამ აბა სა იდ ან? კერ ძებს ვერ ვა კე თებ და დე და ჩე მი ბა თუმ ში იყო, მაგ რამ მო ხუცს მა ინც ვუთხა-რი, ბა თუმ ში რომ წა ვალ, ჩა მო გი ტან და გა გა-სინ ჯებ-მეთ ქი.

– ხუმ რო ბა ხუმ რო ბაა, მაგ რამ აბა ვნა ხოთ, – თქვა ლუ დით გაბ რუ ებ ულ მა მო ხუც მა.

ის ევ და ვუბ რუნ დით ხე ლოვ ნე ბას.– იცი, რა ტომ ვამ ბობ მა გას შო თა პა პა? ად-

ამი ანი რა საც აკ ეთ ებს, მხო ლოდ მე რე ხვდე ბა, თუ რა სირ თუ ლე ებ თან აქ ვს საქ მე „მეც ნი ერ-ება არ არ ის შე მოქ მე დე ბა, მი სი სტი ქია არა თა-ვი სუფ ლე ბა, არ ამ ედ აუც ილ ებ ლო ბაა“. ლე ონ-არ დო კი ხე ლოვ ნე ბას მეც ნი ერ ებ ას უწ ოდ ებ და.

დე დაბ რიშ ვი ლი ჩა ფიქ რდა და გა ნაგ ძო: – აი მა გა ში არ ვე თან ხმე ბი ლე ონ არ დოს, თუმ ცა მეც ნი ერ ება არ ის გრუნ ტის მომ ზა დე ბა, სა ღე-ბა ვე ბი სა და პიგ მენ ტე ბის ცოდ ნა, თუ რო გო რი მი წი სა გან მზად დე ბა და რო გო რი კრის ტა ლი-სა გან ხა რის ხი ანი სა ღე ბა ვი, მაგ რამ ამ ათ ყვე-ლა ფერს ხე ლოვ ნე ბა მო იც ავს და მი სი და ნა მა-ტია და არა ხე ლოვ ნე ბა მთლი ან ად.

– მე პი რა დად, რაც დრო გა დის, ნიჭს ნაკ ლე-ბად პა ტივს ვცემ, ვიდ რე შრო მას, რა საკ ვირ ვე-ლია, სახ ვით ხე ლოვ ნე ბა სა და პრო ზა ში, ხო ლო მუ სი კა სა და პო ეზი აში კი ნიჭს ვე თაყ ვა ნე ბი.

– ისე არ აფ ერი დგას მუ სი კას თან ახ ლოს, რო გორც ფერ წე რა, არ ცერ თს თარ გმნა არ ეს-აჭ ირო ება, არც ქან და კე ბას, პო ეზია და პრო ზა მა შინ წა იკ ოჭ ლე ბენ, გან სა კუთ რე ბით პო ეზია.

– დი ახ, ჩე მი აზ რით, პო ეზია არ ით არ გმნე-ბა. მე წა ვი კითხე „ილი ადა“ ჰო მე რო სი სა და

52zurab xabaZe kritika, publicistika

მას ისე ვერ ჩავ წვდი, რო გორც მსოფ ლი ოს ხალ ხე ბი აქ ებ ენ. მარ ტო იარ აღ ის ჟღა რუ ნის ხმა მეს მის და მე ომ არ თა ტი რი ლი და გო დე ბა. „ოდ ისეა“ კი მე ტად სა ინ ტე რე სოა.

– გე თან ხმე ბი, მაგ რამ პო ეზი ას აქ ვს მე ტი სა შუ ალ ება, მე ტი ას პა რე ზი, რომ ას ახ ოს ცხოვ-რე ბა თა ვი სი მრა ვალ ფერ ვნე ბით, ტან ჯვი თა და სი ხა რუ ლით, სიტყვით ად ამი ანი შე იძ ლე ბა მოკ ლა და გან კურ ნო, მაგ რამ ფერ წე რით ან ქან და კე ბით იშ ვი ათ ად რომ ვინ მე აატ ირო.

– სა მა გი ერ ოდ, გა ნაც ვიფ რებ და გა აკ ვირ-ვებ სხვას. უნ იჭ ოთ აგ ან ხში რად გა იგ ონ ებ: ვის გა აკ ვირ ვებ, ვის რა ში სჭირ დე ბა, ჩვენ ნუ შე-ვედ რე ბით დი დებს და ა.შ. მე აკ ად ემი აში გა-მი მარ თლა, და ის ეთ მას წავ ლებ ლებ თან მო მი-წია სწავ ლე ბა, რომ ლე ბიც კარ გად ხა ტავ დნენ და პი რი ქით მე უბ ნე ბოდ ნენ, ის ედ აც ის წავ ლი ხატ ვას, რო გორც ლე ონ არ დო ხა ტავ და ან რა-ტომ არ უნ და შე ედ არო იმ ავე მი ქე ლან ჯე ლო-სო, შ ეიძ ლე ბა რო გორც სტუ დენ ტებს, გულს გვი კე თებ დნენ, მაგ რამ ის ინი დღე საც ასე ფიქ რო ბენ, რო გორც მა შინ, პირ ველ კურ სზე. ახ ლა კი მე სა მე ზე ვარ და იმ ას ვე მე უბ ნე ბი ან, რა საც მა შინ.

– „რო ცა სხვა ზე მა ღა ლი ხარ, სხვა ზე მე ტი იცი და სხვა ზე მეტს აკ ეთ ებ, მუ დამ დარ ტყმის ქვეშ იქ ნე ბი“ – უთხრა სოკ რა ტემ პე რიკ ლეს.

– ლა ოკო ონ ის მსგავს ქმნი ლე ბებს არ სჭირ-დე ბა არც შე ლა მა ზე ბა და არც გან მე ორ ება, ნე რონ მა მა კე დო ნე ლის ქან და კე ბის მო ოქ რო-ვე ბა ბრძა ნა და გა აფ უჭა. დიდ როს კი ასე უთ-ქვამს ამ ის შე სა ხებ, რომ „ურ ჯუ კებს გე მოვ ნე-ბა არა აქ ვს“.

– გე მოვ ნე ბა ზე არ და ვო ბე ნო, გე მოვ ნე ბა-საც აღ ზრდა უნ და, რო გორც სხვა რა მე ებს, რაც უფ რო დი დია მხატ ვა რი და ოს ტა ტი, მით უფ რო დახ ვე წი ლია მი სი გე მოვ ნე ბა, ის და ოს-ტა ტე ბის დროს იხ ვე წე ბა, რო გორც ხე ლო ვა ნი. მი ქე ლან ჯე ლოს ტყუ ილ ად უკ იჟ ინ ებ ენ, ნა მე-ტა ნი ტლან ქი ფი გუ რე ბია მის ფრეს კებ შიო, ეს ბა რო კოს სტი ლიაო, ის დე ტა ლებს უკ ეთ გად-მოს ცემს, ვიდ რე მთლი ან ობ ასო და, რა ვი ცი,

რამ დენ სა წამ ლავ ნემ სს უკ ეთ ებ ენ კრი ტი კო-სე ბი ცხო ნე ბულს, მაგ რამ ერ თი რამ თვალ თა-ხედ ვი დან ეპ არ ება ყვე ლას. რომ მის ენ ას ის ბა რო კო ეს აჭ ირო ება, მის სა ლა პა რა კო ენ ას სწო რედ ის უხ დე ბა, რა საც ის ძერ წავ და და ხა-ტავ და. მე ჩემს ბავ შვო ბა ში წა მი კითხავს ძვე-ლი მსოფ ლი ოს ის ტო რი ის წიგ ნში ლა ოკო ონი და მი სი შვი ლე ბი რო გორ იღ უპ ები ან გველ თან ბრძო ლა ში, სიბ რა ლუ ლი სა და თა ნაგ რძნო ბის ფიქ რი არ მას ვე ნებ და, ის დღემ დე არ გა ქარ-წყლე ბუ ლა. ლა ოკო ონ ის კუნ თე ბი მი ქე ლან ჯე-ლოს გმი რებ ზე ნაკ ლე ბი რო დია. ის კი არა, ზოგ დი ლე ტან ტს მი ქე ლან ჯე ლოს ქან და კე ბა ჰგო-ნია, მე კი მგო ნია რომ რა ღაც ნა ირი გაგ რძე ლე-ბაა, მი ქე ლან ჯე ლოს მო ნებ ში რომ გად მო სუ ლა მა თი გმინ ვა და ის ინ იც ლა ოკო ონ ისა და მი სი შვი ლე ბი ვით იტ ან ჯე ბი ან არა ურ ჩხუ ლის გან, არ ამ ედ სხვა მი ზე ზის გა მო, რა საც დი დი მო-ქან და კე არ ამ ზე ურ ებს, პი რი ქით, იგი ან ზო გა-დებს და მხილ ველს უტ ოვ ებს ფიქ რის სა შუ ალ-ებ ას, თუ რა ტომ იღ უპ ება მო მაკ ვდა ვი მო ნა.

– ფო ტოგ რა ფი ულ ობა ცუ დია ხელო ვნება -ში, მაგ რამ ფო ტო შე იძ ლე ბა კარ გად გა მო-იყ ენო მხატ ვარ მა, რა ვი ცით ჩვენ, ად რე რომ ყო ფი ლი ყო ფო ტო, რო გორ გა მო იყ ენ ებ და ლე-ონ არ დო მა დო ნე ბის ხატ ვის დროს ფო ტოს და არც მის ტყვე ობ აში არ მო ექ ცე ოდა. უბ რა ლოდ ზედ მეტ შრო მას შე უმ სუ ბუ ქებ და კი დე ვაც. ის მა შინ არ დას ვრი და თა ბა ში რის ხსნარ ში? „და-კა პი როვ კე ბას“ და არ გა და აფ არ ებ და საგ ნებს, არ და უწყებ და ხატ ვას. ამ ას ფო ტო მა ლე და-უფ იქ სი რებ და. ან და ვინ იც ის, რო გორ გა მო-ად გე ბო და, მთა ვა რია, ფო ტოს ტყვე ობ აში არ მო ექ ცეს მხატ ვა რი.

– მე მგო ნი სალ ვა დორ და ლი იყ ენ ებ და ფო-ტოს.

– ოო, სალ ვა დორ და ლი მა ღი ზი ან ებს. გი ჟია მა გი, თუმ ცა კი ვთქვი: „Смех сумасшедшего“ ზო გი ერ თი რამ კი მომ წონს სალ ვა დორ და-ლის: აი, გრა ფი კა კი მთლი ან ად მომ წონს.

5 ივ ლი სი, 2003 წ.

ინფორმაციული ომი საქართველოს ისტორიული

სამეფო ტახტის ხელში ჩასაგდებად

(ანუ:­ქართველ­ბაგრატიონთა­სამეფო­ტიტულის:­„დავითიანის“­გაგებისათვის­დღევანდელი­მსოფლიოს­ახალი­

წესრიგის­ჭრილში)*

სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის აწყო ბა მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სა და ან კე სის

ტექ ნო ლო გი ის და ნერ გვი სათ ვის

ჩვენ ზე მოთ აღ ვნიშ ნეთ, რომ ბიბ ლია ქარ-თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ით სა თა ნა დოდ ჯერ კი დევ არ არ ის შეს წავ ლი ლი.

ალ ბათ გა მო ნაკ ლისს სრუ ლი ად სა ქარ თვე-ლოს კა თა ლი კოს პატ რი არ ქი, ქარ თუ ლი ეკ ლე-სი ის მი ერ წმინ და ნად შე რაცხუ ლი კი რი ონ მე-ორე წარ მო ად გენს (გი ორ გი სა ძაგ ლიშ ვი ლი), და მო უკ იდ ებ ელი სა ქარ თვე ლოს პირ ვე ლი პატ რი არ ქი (1918 წლის), რო მე ლიც გა ურ კვე-ველ მა ძა ლებ მა, თა ვის სა პატ რი არ ქო რე ზი-დენ ცი აში, მოკ ლეს ღა მით, სა წოლ ში მძი ნა რე და ხელ ში და აჭ ერ ინ ეს რე ვოლ ვე რი, ვი თომ მძი ნა რე პატ რი არ ქმა თვი თონ მო იკ ლა თა ვი.

* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹4, 5 2015.

ის ტო რი ულ მა წყა რო ებ მა გვამ ცნეს, რომ გა-მო ძი ებ ის შე დე გად მი ღე ბუ ლი ინ ფორ მა ცი-ით, ნას რო ლი ტყვია და კა თა ლი კო სის ხელ ში ჩაჩ რი ლი იარ აღი, ერ თი და იგ ივე მარ კი სა არ იყო... რაც, ალ ბათ, იმ ას ნიშ ნავს, რომ იგი სხვა იარ აღ ით ნას რო ლი ტყვი ით იყო მოკ ლუ ლი... ეს გახ ლავთ ერ თერ თი სა ში ნე ლი მკვლე ლო ბა სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი აში, რო მე ლიც დღემ-დე აუხ სნე ლია და იდ უმ ალ ებ ით მო ცუ ლი... მკითხვე ლის თვის ალ ბათ სა ინ ტე რე სო იქ ნე ბა შევ ნიშ ნოთ, რომ ცნო ბილ მა რუს თვე ლო ლოგ-მა, ბ-ნმა გაიოზ იმ ედ აშ ვილ მა, 1980 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი, თერ თმე ტი წე ლი ატ არა სა-პატ რი არ ქო ში, მის პი რად, ოჯ ახ ურ არ ქივ ში და ცუ ლი, თა ვი სი მა მის, ცნო ბი ლი სა ზო გა დო მოღ ვა წის, იოს ებ იმ ედ აშ ვი ლის გა მო უქ ვეყ ნე-ბე ლი წე რი ლი კი რი ონ კა თა ლი კო სის მკვლე-ლო ბა ზე, და მის გა მოქ ვეყ ნე ბას სა ეკ ლე სიო პრე სა ში ვერ მი აღ წია. ბ-ნ გაიოზს ბავ შვო ბი-დან ვიც ნობ დი და ხში რად შე მომ ჩი ოდა კი რი-ონ ის წე რილ თან და კავ ში რე ბით, მაგ რამ მე, რო გორც სა პატ რი არ ქოს პატ რო ლოგს, არ ავ-ით არი უფ ლე ბე ბი არ გა მაჩ ნდა. სა პატ რი არ-ქოს ყო ველ თა საქ მე თა მმარ თვე ლი და ყო ველ-გვა რი უფ ლე ბა მო სი ლე ბით უფ ლე ბა მო სი ლი, შე იძ ლე ბა ით ქვას, ერ თგვა რი ჰი უმ ორ ით აც, მსოფ ლიო სა ეკ ლე სიო კრე ბა თა საღ ვთის-მეტყვე ლო კომ პე ტენ ცი ებ ის ჩათ ვლით, პატ-რი არ ქის თა ნა შემ წე ქალ ბა ტო ნი გახ ლდათ. მახ სოვს, ერთ სა ღა მოს, პატ რი არ ქის ვახ შამ-ზე ბ-ნი გაიოზ იმ ედ აშ ვი ლი ბრძან დე ბო და. სუფ რას პატ რი არ ქის თა ნა შემ წე ქალ ბა ტო ნი ემ სა ხუ რე ბო და. ბ-ნმა გაიოზმა, რო მელ მაც ვერ მი აღ წია ამ ყვე ლა უფ ლე ბის მფლო ბე ლი ქალ ბა ტო ნი სა გან თა ნად გო მას, ეტყო ბა ვე-ღარ მო ით მი ნა, და რო გორც კი ქალ ბა ტო ნი

deniza

sumbaZe

ese

54deniza sumbaZe ese

ოთ ახ იდ ან გა ვი და, ხმა მაღ ლა, ყვე ლას გა სა-გო ნად იკ ითხა: „ვინ არ ის ეს შო რე ნა, თქვე ნო უწ მინ დე სო ბავ?“ უწ მინ დეს მა არ აფ ერი უპ ას-უხა. რამ დე ნი მე წუთ ში ქ-ნმა თა ნა შემ წემ კი-დევ რა ღაც შე მო იტ ანა სუფ რა ზე და გა ვი და. ბ-ნმა გაიოზმა თა ვი სი შე კითხვა უწ მინ დე სის მი მართ კვლავ ხმა მაღ ლა გა იმე ორა, ყვე ლას გა სა გო ნად. უწ მინ დეს მა კვლავ არ აფ ერი უპ-ას უხა... ბო ლოს და ბო ლოს ბ-ნმა გაიოზ იმ-ედ აშ ვილ მა მა მა მი სის, ცნო ბი ლი სა ზო გა დო მოღ ვა წის, იოს ებ იმ ედ აშ ვი ლის და ნა ტო ვა რი ის ტო რი ული წე რი ლი სა ქარ თვე ლოს დი დი კა-თა ლი კო სის კი რი ონ მე ორ ის მკვლე ლო ბა ზე, რომ ლის გა მოქ ვეყ ნე ბის მო მენ ტსაც იგი წლო-ბით ელ ოდა, გა ზეთ „კო მუ ნის ტში“ შეს ძლო რომ გა მო ექ ვეყ ნე ბი ნა, 1991 წელს. წე რი ლის ავ ტო რი კი რი ონ კა თა ლი კო სის მკვლე ლო ბა-ში პატ რი არ ქის პი რად თა ნა შემ წედ და ნიშ ნულ ვინ მე და ვი დოვს ამ ხელ და, რო მე ლიც, სა ქარ-თვე ლოს პატ რი არ ქს, სა ხელ მწი ფოს მი ერ მის-თვის თა ნა შემ წედ და ნიშ ვნის თა ნა ვე გან გა შით გა უძ ევ ებია თა ნამ დე ბო ბი დან...

– და ვი დოვს თუ არ მო მა შო რებთ, პატ რი არ-ქის სა მოსს გა ვიხ დიო – უბ რძა ნე ბია. საქ მე იმ-აში გახ ლავთ, რომ პატ რი არ ქის თა ნა შემ წე ობა იმ დე ნად დი დი და სა პა ტიო თა ნამ დე ბო ბო ბა ყო ფი ლა ბი ზან ტი ის იმ პე რი აში, რომ თორ ნი კე ერ ის თავს, ბარ და სკლი არ ოს ის და მარ ცხე ბი-სა და ბი ზან ტი ის გა დარ ჩე ნის შემ დეგ, იმ პე-რა ტო რი სა გან ჯილ დოდ, კონ სტან ტი ნო პო-ლის პატ რი არ ქის თა ნა შემ წე ობ ის შე თა ვა ზე ბა მი უღია, თუმ ცა მას ამ აზე უარი უთ ქვამს, და დაბ რუ ნე ბუ ლა ათ ონ ის მო ნას ტერ ში. „სუ ინ-კე ლო სი“ ბერ ძნუ ლი სიტყვაა და „სვინ კე ლო-სო ბა“, პატ რი არ ქის, რო გორც ბე რის და პირ-ვე ლი ერ არ ქის „თა ნა მო კე ლი ობ ას“ ნიშ ნავს. თორ ნი კე ერ ის თა ვის ამ ის ტო რი იდ ან ის იც ნა თე ლი ხდე ბა, რომ სვინ კე ლო სის და ნიშ ვნის პა ტი ვი ბი ზან ტი ის იმ პე რი აში, სა დაც მსოფ-ლიო სა ეკ ლე სიო კრე ბებს იმ პე რა ტო რე ბი ნიშ-ნავ დნენ და სა ერო კა ნო ნებს სა ეკ ლე სიო კა ნო-ნე ბის მი ხედ ვით ას წო რებ დნენ, იმ პე რა ტორს

ჰქონ და. ამ გვა რი და ნიშ ვნით, სიმ ბო ლუ რად, სვინ კე ლო სის სა ხით, სა ხელ მწი ფო იყო ეკ-ლე სი ის მსა ხუ რი. ეს ტრა დი ცია საქ რის ტი ანო მსოფ ლი ოს, რო გორც ჩანს, დღემ დე შე მორ ჩა. თუმ ცა, თუ მა გა ლი თად, ინ გლის ში ან გლი კა-ნუ რი ეკ ლე სი ის მე თა ურ ად მო ნარ ქი ით ვლე ბა, ხო ლო შვე დე თის სა მე ფო ში პრო ტეს ტან ტუ ლი ეკ ლე სი ის მე თა ურ ად – მე ფე, ეს ტრა დი ცია, ბუ ნებ რი ვი და ლო გი კუ რია, ცალ კე ულ ქვე ყა-ნა ში მი იღ ებს თა ვის ინ დი ვი დუ ალ ურ სა ხეს. სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი აში, რო მე ლიც კა თა-ლი კოს კი რი ონ მე ორ ის დროს, მსოფ ლიო საქ-რის ტი ანო სივ რცე ში ავ ტო კე ფა ლუ რია, ხო ლო სა ხელ მწი ფოს თან მი მარ თე ბა ში და მო უკ იდ ებ-ელი და იდე ოლ ოგი ურ ად და პი რის პი რე ბუ ლი, სვინ კე ლო სის და ნიშ ვნა სა ხელ მწი ფოს მი ერ ატ არ ებს ეკ ლე სი აში შეგ ზავ ნი ლი პო ლი ტი-კუ რი და იდე ოლ ოგი ური დე სან ტის ში ნა არ სს, რაც კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქის, მი სი უწ მინ დე-სო ბის, კი რი ონ მე ორ ის ათ ვის, რო გორც ჩანს, პი როვ ნუ ლად შე ურ აცხმყო ფე ლი იყო. არ შე-იძ ლე ბა არც იმ ის და ვიწყე ბა, რომ და ვი დო ვის გა ძე ვე ბა და ამ შე ურ აცხყო ფის თა ვი დან აც-ილ ება მის უწ მინ დე სო ბას, სრუ ლი ად სა ქარ-თვე ლოს კა თა ლი კოს- პატ რი არ ქს, კი რი ონ მე ორ ეს, სი ცოცხლის ფა სად და უჯ და. იოს ებ იმ ედ აშ ვი ლის წე რილ ში მოყ ვა ნი ლია უჩ ვე ულ-ოდ მნიშ ვნე ლო ვა ნი რე ლი გი ური ფაქ ტი: კი-რი ონ ის მკვლე ლო ბის შემ დეგ კი რი ონ ის მი ერ გა ძე ვე ბულ „სვინ კე ლოსს“, მარ ჯვე ნა ხე ლი გახ მო ბია, რაც ხალ ხის მი ერ აღ ქმულ ყო ფი ლა ღმერ თის მი ერ მოვ ლე ნილ სას ჯე ლად კი რი ონ-ის მოკ ვლი სათ ვის. ამ გვა რად მკვლე ლი ღვთი-სა გან იქ ნა მხი ლე ბუ ლი, მაგ რამ რა იყო მი ზე ზი და სა ფუძ ვე ლი კი რი ონ კა თა ლი კო სის გა მიზ-ნუ ლი მკვლე ლო ბი სა, სა იდ უმ ლოდ დარ ჩა. ხომ არ იყო და კავ ში რე ბუ ლი კა თა ლი კო სის ხედ-ვას თან ებ რა ელ თა ბიბ ლი ური ის ტო რი ის მი-მართ?! სა იდ უმ ლოდ დარ ჩა ბ-ნი გაიოზისთვის ის იც, თუ რა ტომ არ და ბეჭ და სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქომ იოს ებ იმ ედ აშ ვი ლის წე რი ლი კი რი ონ კა თა ლი კო სის მკვლე ლო ბა ზე თერ თ-

55 deniza sumbaZeese

მე ტი წლის გან მავ ლო ბა ში?!სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი აში გან ვი თა რე ბულ

მოვ ლე ნა თა სიღ რმი სე ული ახ სნი სათ ვის ალ-ბათ უმ ნიშ ვნე ლო არ უნ და იყ ოს მოვ ნიშ ნოთ, რომ სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის თა ნა შემ წე ქალ ბა ტო ნი, რო მე ლიც არ ავ ინ არ იც ის, სა იდ-ან მო ვი და და რო გორ მო იპ ოვა ამ დე ნი უფ ლე-ბა მო სი ლე ბა ნი სა პატ რი არ ქო ში, სა პატ რი არ-ქო ში მო ვი და ეკ ლე სი ის მრევ ლში გავ რცე ლე-ბუ ლი ბრალ დე ბით: მკვლე ლის. ბრალ მდე ბე ლი გახ ლდათ სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ცნო ბი ლი მოძ ღვა რი, მა მა არ ჩილ მინ დი აშ ვი ლი. მა მა არ-ჩი ლი და უფ არ ავ ად აუწყებ და ად ამი ან ებს, რო-მელ თა შო რის აღ მოვ ჩნდი მეც, რომ მას სა ცო-ლე, ნა ზი ზვი ადა ური, ცნო ბი ლი დი სი დენ ტის, ნა ზი შა მა ნა ურ ის მე გო ბა რი, მო უკ ლა პატ-რი არ ქის ახ ლან დელ მა თა ნა შემ წემ, ხე ლის-კვრით....და მცხე თის გზა ზე ზურ გი დან მო მა-ვა ლი მან ქა ნის და ჯა ხე ბით... ჩემ თვის პი რა-დად ამ ბრალ დე ბის სი მარ თლე და უჯ ერ ებ ელი და წარ მო უდ გე ნე ლი იყო, და მი თუ მე ტეს, ათი-ათ ას გზის წარ მო უდ გე ნე ლი იყო, რომ ხე ლის-კვრის შემ დე გი სა მიზ ნე მე თა ვად გახ ლდით... ეგ ებ ამ ის გა მოც იყო, რომ მა მა არ ჩილ მა სა-გან გე ბოდ გა მა ჩე რა და ეს ინ ფორ მა ცია კე-თი ლის მყო ფე ლის გაფ რთხი ლე ბად ჩა მი ბეჭ და გო ნე ბა ში. მე მას თან იმ დე ნად და ახ ლო ვე ბუ ლი არ ვი ყა ვი, რომ ჩემ თან კონ ფი დენ ცი ალ ურ თე-მებ ზე ესა უბ რა... ეს ხმე ბი წა მე ბუ ლი დი სი დენ-ტის, ნა ზი შა მა ნა ურ ის მე გობ რის მკვლე ლო ბა-ზე კარ გა ხანს ბო გი ნობ და ეკ ლე სი ის ხალ ხში და გა ურ კვე ველ ბრალ დე ბად დარ ჩე ნი ლი ნელ-ნე ლა მი ნელ და... გა მო რიცხუ ლი არ არ ის, რომ იოს ებ იმ ედ აშ ვი ლის წე რი ლის გა მოქ ვეყ ნე ბას კი რი ონ კა თა ლი კო სის მკვლე ლო ბის შე სა ხებ მი სი ვე გა ძე ვე ბუ ლი თა ნა შემ წის, და ვი დო ვის ხე ლით, სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქომ ამ მი-ზე ზი თაც აარ იდა თა ვი... მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ ეს წე რი ლი ეკ ლე სი ის ათ ვის მი უტ ევ ებ-ელ ცოდ ვად აღი არ ებ ულ საკ მა ოდ უარ ყო ფით მოვ ლე ნას: საკ მა ოდ დი დი პი როვ ნე ბის, კა თა-ლი კოს პატ რი არ ქის, მი სი უწ მინ დე სო ბის, კი-

რი ონ მე ორ ის თვით მკვლე ლო ბას აქ არ წყლებ-და და ეკ ლე სია თა ვად უნ და ყო ფი ლი ყო და ინ-ტე რე სე ბუ ლი ამ ით. და მა ინც სა ოც რად მის-ტი ურ ად მეჩ ვე ნე ბა, რომ და ვი დო ვის ის ტო რი-ით ბ-ნი გაიოზ იმ ედ აშ ვი ლი მა ინ ცა და მა ინც თეთ რუ აშ ვილს მი ად გა გა მო საქ ვეყ ნებ ლად. ძა ლა უნ ებ ურ ად ჩნდე ბა კითხვა: „და ვი დო ვი“, მო გეხ სე ნე ბათ „და ვი თაშ ვი ლია“. სა ქარ თვე-ლო ში კი და ვი თაშ ვი ლე ბიც და თეთ რუ აშ ვი-ლე ბიც ქარ თვე ლე ბიც არი ან და ებ რა ელ ებ იც. რო გორ ხდე ბა, რომ ოქ ტომ ბრის რვო ლუ ცი ის შე დე გად მო პო ვე ბუ ლი სა ქარ თვე ლოს ავ ტო-კე ფა ლუ რი ეკ ლე სი ის პატ რი არ ქის, კი რი ონ მე ორ ის (1918) თა ნა შემ წე საც და მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სა კენ მი მა ვა ლი სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის თა ნა შემ წე საც, სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო ამ ნიშ ნით ნიშ ნავს?! ნუ თუ შემ-თხვე ვით?

კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქი კი რი ონ მე ორე, ერ-ის კა ცო ბა ში გი ორ გი სა ძაგ ლიშ ვი ლი წარ მო-უდ გენ ლად გა ბე დულ შე ფა სე ბას აძ ლევს ებ-რა ელ თა ბიბ ლი ურ ის ტო რი ას. ხაზ გას მით არ ის აღ სა ნიშ ნა ვი, რომ ეს შე ფა სე ბა ეკ უთ ვნის მას, რო გორც მეც ნი ერ სა და პრო ფე სი ონ ალ ის ტო-რი კოს-არ ქე ოლ ოგს, ღრმად ნა ზი არ ებს მე-19 სა უკ უნ ის უდ იდ ეს არ ქე ოლ ოგი ურ აღ მო ჩე ნებ-თან, რო მელ თაც გა დატ რი ალ ება მო ახ დი ნეს ევ რო პულ ბიბ ლე ის ტი კა ში. ამ აღ მო ჩე ნებ მა ნივ თი ერ ად და ას აბ უთ ეს, რომ ბიბ ლი ის მთე ლი კოს მო გე ნე ზი სი ნა სეს ხე ბი იყო სხვა ხალ ხის, კერ ძოდ, ქალ დე ვე ლი ხალ ხის შე მეც ნე ბი თი მო ნა პოვ რი დან, იმ ხალ ხის გან, რო მელ თა ქვეყ-ნი და ნაც ბიბ ლი ურ ივე გად მო ცე მით, მთე ლი თა ვი სი დე და-ბუ დით იყო წა მო სუ ლი აბ რა ამი, პირ ვე ლი პატ რი არ ქი და ერ თგვა რად გე ნე ტი-კუ რი დამ წყე ბიც ებ რა ელი ხალ ხი სა...

До сих пор существовало превратное поня­тие о еврейской культуре. Более 2000 лет Евреи держали в религиозно­историческом порабоще­нии почти весь мир сумев навязать человечеству негласно присвоенные ими от древнейщих народов и сколоченные на свой лад религиоз-

56deniza sumbaZe ese

ные воззрения. Придав значение божественного откровения исключительно своему национально­му культу, евреи, как народ богоизбранный, навя-зали всему миру и свою национальную исто-рию, которая у них слилась с историей религии.

Раскопки доказали что в Месопотамии за VII­VIII тысяч лет до Рождества Христова жили Кал-ды, которые первые в мире выработали свою высокую национальную культуру, сделавшую­ся источником и образцом для культур последу­ющих народов. Они же первые изобрели клино­образные знаки и этим оказали великую услугу человечеству, облегчив благодаря дальнейшим усовершенствованиям составление азбуки. Кал­ды по историческим памятникам народ гуманный (გაზ. „ერ ის ღირ სე ბა“, 2006 წ. ¹¹5, 6, 7).

რო გორც ვხე დავთ, კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქი კი რი ონ მე ორე სა უბ რობს ებ რა ული კულ ტუ-რი სა და სა ერ თოდ ებ რა ული ფე ნო მე ნის ხე-ლა ხა ლი შე ფა სე ბის აუც ილ ებ ლო ბის შე სა ხებ, „რჩე ული ერ ის“ მი ერ და უმ სა ხუ რებ ლად და უს ამ არ თლოდ მით ვი სე ბუ ლი წო დე ბის შე სა-ხებ, რომ ლის მეშ ვე ობ ით აც მათ 2000 წე ლი ამ-ყო ფე სო კა ცობ რი ობა თა ვი ან თი(ე.ი. ებ რა ულ-იუდე ური) რე ლი გი ურ-ის ტო რი ული ღი რე ბუ-ლე ბე ბი სად მი და მო ნე ბა ში. მი სი უწ მინ დე სო ბა, სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქი კი რი ონ მე ორე შე-ახ სე ნებს მთელ მის თა ნა მედ რო ვე ობ ას იმ ჭეშ-მა რი ტე ბას, რო მე ლიც ებ რა ელ ებ მა თა ვი ან თი წმინ და წე რი ლით და უმ ალ ესო კა ცობ რი ობ ას და რო მე ლიც სამ ზე ურ ზე ნივ თი ერ ად ამო იტ-ანა ევ რო პე ლი მეც ნი ერ ებ ის არ ქე ოლ ოგი ურ მა გათხრებ მა. მე-19-ე სა უკ უნ ეში წარ მო ებ ული ამ არ ქე ოლ ოგი ური გათხრე ბით მო პო ვე ბუ ლი ნივ თი ერი მტკი ცე ბუ ლო ბე ბით, ებ რა ელ ებ ზე უწ ინ არ ეს ად, შუ ამ დი ნა რეთ ში, ცხოვ რობ დნენ ქალ დე ბი, რო მელ თაც თა ვი ან თი ერ ოვ ნული კულ ტუ რით კა ცობ რი ული ცი ვი ლი ზა ციის ეპ ოქა შექ მნეს. ბიბ ლი ის მი ხედ ვით, სწო რედ ამ ქალ დე ბის ქვეყ ნი დან მო დის თა ვი სი დიდი ოჯ ახ ით ებ რა ელ თა პირ ვე ლი პატ რი არ ქი, აბრა ამი, პირ ველ მოძ ღვა რი და გე ნე ტი კური

სა ფუძ ვლის ჩამ ყრე ლი თა ვი სი ერ ისა ახ ალ „სამ შობ ლო ში“. წმინ და წე რი ლი არ აფ ერს გვე-უბ ნე ბა იმ ის შე სა ხებ, თუ რო გორ გან სწავ ლეს ქალ დე ველ თა ქვე ყა ნა ში ყოფ ნის დროს ქალ-დე ვე ლებ მა აბ რა ამი. მხო ლოდ ქრის ტეს მოვ-ლი ნე ბი დან 19 სა უკ უნ ის შემ დგომ მო პო ვე-ბუ ლი ნივ თი ერი სა ბუ თე ბით, რო მელ ზე დაც კა თა ლი კო სი კი რი ონი სა უბ რობს, სწო რედ იმ არ ქე ოლ ოგი ური გათხრე ბით და მი წი დან ამ-ოღ ებ ული ჭეშ მა რი ტე ბით იგ ებს კა ცობ რი ობა ქალ დე ვე ლე ბის მო პო ვე ბუ ლი სიბ რძნის გად-მო სეს ხე ბის ამ ბავს ებ რა ელ თა წმინ და წე რილ-ში, სამ ყა როს შექ მნის მთე ლი ბიბ ლი ური თე-ორი ის გად მო ლა გე ბას სა კუ თარ ფსი ქო ლო გი-აზე და მო რალ ზე მორ გე ბით. და ფაქ ტი ურ ად, ამ გვა რი არ ქე ოლ ოგი ური შე მეც ნე ბის გზით იგ ებს მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ რი ობ აც ქარ-თვე ლი ხალ ხის წი ნა პა რი ხალ ხის – ქალ დე ბის ვი ნა ობ ასა და დამ სა ხუ რე ბა საც კა ცობ რი ული სუ ლი ერი გან ვი თა რე ბის ის ტო რი ის წი ნა შე... მსოფ ლი ოს თვი საც და ქარ თვე ლი ხალ ხის თვი-საც და ფა რულ ის ტო რი ას ქარ თვე ლი ხალ ხი-სას...

90-იან წლებ ში, პრო ფე სო რი ნო დარ ნა თა-ძე, ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის ერ თგვა რად სა გან-გე ბოდ შექ მნილ ვი თა რე ბა ში იქ ნა ამ ორ ჩე ული პა სუ ხის გამ ცე მად, ქარ თვე ლი ხალ ხის სა ხე-ლით, კითხვა ზე: „არ ის თუ არა „სი ონ იზ მი“ რა სიზ მი?!“ და ბა ტონ მა ნო დარ მა წმინ და ქარ-თუ ლი სუ ლის კვე თე ბით, ებ რა ელი ხალ ხის-თვის შე მარ თუ ლი თა ნად გო მი თა და სიყ ვა რუ-ლით სავ სე პა სუ ხი გა მო აქ ვეყ ნა ამ სა კითხზე, რუ სულ ენ აზე, პა ტა რა ბრო შუ რის სა ხით: სი-ონ იზ მი არ ისო სამ შობ ლოს სიყ ვა რუ ლის მოძ-რა ობა მხო ლოდ და და საგ მო ბიაო გა ერ ოს ბრალ დე ბა, გა მო ტა ნი ლი გა ერ ოს დად გე ნი-ლე ბის სა ხით 1975 წელს, თით ქოს სი ონ იზ მი იყ ოს რა სიზ მი. ცხა დია, ამ შე კითხვა ზე პა სუ-ხის გა ცე მის სა ჭი რო ება და დე მონ სტრა ცია პა სუ ხის ში ნა არ სი სა გარ კვე ულ ძა ლებს სჭირ-დე ბო დათ იმ ის ათ ვის, რომ გა ეთ ვალ სა ჩი ნო ებ-ინ ათ და წე რი ლო ბით აეს ახ ათ, თუ რა დო ნე ზე

57 deniza sumbaZeese

ერ კვე ოდა ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ება მსოფ ლი-ოში მიმ დი ნა რე პო ლი ტი კურ პრო ცე სებ ში, და წარ მოდ გე ნა ჰქონ და თუ არა მას, ქარ თველ ხალ ხს, იმ აზე, რომ თვით მი სი ქვეყ ნის, სა ქარ-თვე ლოს და ქარ თვე ლი ხალ ხის ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა სა ქარ თვე ლოს და მო უკ იდ ებ ელი სა ხელ მწი ფო ებ რი ობ ის მოთხოვ ნით, მსოფ ლი-ოს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობ ის სამ სა ხურ ში იდ-გა. ბ-ნ ნო დარ ნა თა ძი სე ული პა სუ ხის სრუ ლი-ად სა პი რის პი რო ინ ტერ პრე ტა ცი ის შემ ცვე ლი იყო ბ-ნი ნო და რის ბრო შუ რა ზე უფ რო ად რე, თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტეტ ში, 1982 წელს, თბი ლი სის უნ ივ ერ სი ტე ტის პრო ფე სო-რის ოთ არ გა ბი ძაშ ვი ლის და პო ლი ტო ლოგ ებ-ონ ცი ცი აშ ვი ლის, ქარ თვე ლი ებ რა ელ ის მი ერ გა მო ცე მუ ლი წიგ ნი: „იუდა იზ მი და სი ონ იზ მი“. სი ონ იზ მის არ სი აქ გად მო ცე მუ ლი იყო მა ღა ლი პრო ფე სი ონ ალ იზ მით და მსოფ ლიო რე ალ ობ ის სიღ რმი სე ული ცოდ ნით: ავ ტორ თა ხედ ვა ში, სი ონ იზ მი, რო გორც მსოფ ლი ოში გა ფან ტუ ლი ებ რა ელი ხალ ხის მოძ რა ობ ის მი ზა ნი ის ტო-რი ული სა ხელ მწი ფოს აღ დგე ნი სათ ვის, თა ვი-სი ფეს ვე ბით იუდა იზ მში იდ გა, ხო ლო თა ვი სი ამ ბი ცი ით ემ სა ხუ რე ბო და ღმერ თის რჩე ული ერ ის, ებ რა ელი ერ ის მი ერ მსოფ ლიო მმარ-თვე ლო ბის სა და ვე თა პყრო ბა სა და ბიბ ლი ური ოც ნე ბის გან ხორ ცი ელ ებ ას: ბიბ ლი ური ღმერ-თის რჩე ული ერ ის გა ბა ტო ნე ბას მსოფ ლი-ოზე. „რო გორც ფა შის ტე ბი, ისე სი ონ ის ტე ბი ერ თნა ირი იდე ოლ ოგი ური ბუ ნე ბი სა ნი არი ან. გან სხვა ვე ბა მხო ლოდ ისაა, რომ გერ მა ნელ მა ფა შის ტებ მა შექ მნეს „არი ული რა სის“ კულ ტი, სი ონ ის ტე ბი კი ცდი ლო ბენ შექ მნან „უმ აღ ლე-სი ებ რა ული რა სის“ კულ ტი“ – ას ეთი გახ ლავთ ა. მა ლი კის გან ცხა დე ბა გა ერ ოს 26-ე სე სი აზე (ცი ცი აშ ვილ-გა ბი ძაშ ვი ლის და სახ. წიგ ნი. გვ. 53). გან სხვა ვე ბით ბ-ნ ნო დარ ნა თა ძის პო ზი-ცი ის აგ ან ებ ონ ცი ცი აშ ვი ლი სა და ოთ არ გა ბი-ძაშ ვი ლის ამ სა უნ ივ ერ სი ტე ტო გა მოკ ვლე ვით, ფაქ ტი ურ ად გა მოთ ქმუ ლია სრუ ლი ად სა პი-რის პი რო პო ზი ცია, რომ გა ერ ოს 25-ე სე სი აზე, 1975 წლის 10 ნო ემ ბერს მი ღე ბუ ლი ¹3379 რე-

ზო ლუ ცი ის მი ხედ ვით სი ონ იზ მის გა მოცხა დე-ბა რა სიზ მი სა და რა სობ რი ვი დის კრი მი ნა ცი ის ფორ მად, სრუ ლი ად შე ეფ ერ ება სი ნამ დვი ლეს (იქ ვე, გვ. 75 და მთე ლი წიგ ნი).

ავ ტორ თა მსჯე ლო ბით რჩე ული ერ ის გა ბა-ტო ნე ბას მსოფ ლი ოზე, სი ონ ის ტუ რი მოძ რა-ობ ის ხედ ვა ში, საბ ჭო თა კავ ში რის, რო გორც სა ხელ მწი ფოს დაშ ლა ეს აჭ ირო ებ ოდა, რამ დე-ნა დაც საბ ჭო თა კავ ში რი მსოფ ლი ოს ხალ ხთა თა ნას წო რო ბის დრო ში თა და რო მე ლი მე ერ ის გან სა კუთ რე ბუ ლო ბის უარ მყო ფე ლი კონ სტი-ტუ ცი ით, თა ვად მი იმ არ თე ბო და მსოფ ლი ოს პყრო ბი სა კენ. მე-20-ე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხევ-რის ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ებ რი ობ ის ცნო ბი ერ-ებ ის ათ ვის, მთე ლი ეს მსჯე ლო ბა ნი, ინ ტე რე-სი სა და ყუ რადღე ბის მიღ მა იყო დარ ჩე ნი ლი და ქარ თულ რე ალ ობ აში არ ავ ის მოს ვლია თავ-ში აზ რად, რომ ის ინი, ეს მსჯე ლო ბა ნი ბიბ ლი-ური რჩე ული ერ ის ამ ბი ცი ისა ან თა ნა მედ რო-ვე მსოფ ლი ოს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობ ის მი-ზან და სა ხუ ლე ბი სა, ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მო-ძ რა ობ ის ათ ვის, ან საზღვარ გა რე თე ლი მხარ-დამ ჭე რი ძა ლე ბი სათ ვის და ეკ ავ ში რე ბი ნა. თა-ვი სი ის ტო რი ული, ანუ ბიბ ლი აში გად მო ცე მუ-ლი ამ ბი ცი ით, ებ რა ელი ხალ ხი არ ავ ის თან, მრა ვა ლე რო ვა ნი საბ ჭო თა კავ ში რის ხალ ხთა-გან არ ავ ის თან ისე არ იყო და კავ ში რე ბუ ლი, რო გორც ქარ თველ ხალ ხთან, არა იმ იტ ომ რომ ქარ თვე ლებ სა და ებ რა ელ ებს 26 სა უკ უნ ოვ ანი მე გობ რო ბა აკ ავ ში რებთ, არ ამ ედ იმ იტ ომ რომ ქარ თვე ლე ბი და სა ქარ თვე ლო წარ მო ად გნენ მემ კვიდ რე ხალ ხსა და ქვე ყა ნას იმ ხალ ხი სას და იმ ქვეყ ნი სას, რომ ლის წი აღ შიც, რო მელ-თან და პი რის პი რე ბა შიც იბ ად ება ებ რა ული ცნო ბი ერ ება და ებ რა ელი ერი. ეს გახ ლავთ ქალ დე ველ თა ქვე ყა ნა, ქარ თვე ლი ხალ ხის წი-ნა პა რი ხალ ხის ქვე ყა ნა. ასე რომ ქარ თვე ლებ-სა და ებ რა ელ ებს მარ ტო 26 სა უკ უნ ოვ ანი მე-გობ რო ბა კი არ აკ ავ ში რებთ, არ ამ ედ 40 სა უკ-უნ ოვ ანი ერ თი ანი ის ტო რი აც, და, და სა მა ლი არ არ ის, ურ თიერ თდა უძ ინ ებ ელი მტრო ბაც, რაც თა ვის სა ინ ფორ მა ციო მნიშ ვნე ლო ბას აშ-

58deniza sumbaZe ese

კა რად, გა მიზ ნუ ლად ვერ იძ ენს. ბიბ ლი აში აღ-წე რი ლია, რომ ქალ დე ველ თა ქვე ყა ნას, მომ-თა ბა რე ებ რა ული თე მის წი ნამ ძღო ლი, ებ რა-ელი ხალ ხის ეპ ონ იმი და პირ ვე ლი მა მამ თა ვა-რი, აბ რა ამი, თა ვი სი ღმერ თის, მო მა ვალ ში ებ-რა ელ თა ღმერ თის გა მოცხა დე ბი თა და კარ ნა-ხით, თა ვი სი დე და-ბუ დით სტო ვებს, და მი იმ-არ თე ბა თა ვი სი ახ ალი ღმერ თის მი ერ აღ-თქმუ ლი მი წი სა კენ. შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ ამ თვალ საზ რი სით, თა ნა მედ რო ვე „სი ონ იზ მი“, ანუ მსოფ ლი ოს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობა, ებ-რა ელ თა ამ ახ ალი ღმერ თი სა და ახ ალი, ებ რა-ულ-მო ნო თე იტ ური მოძ ღვრე ბის მსოფ ლიო ბა ტო ნო ბი სათ ვის, იწყე ბა აბ რა ამ ის მოდ გმის გა მოს ვლით ქალ დე ველ თა ქვეყ ნი დან. ხო ლო რამ დე ნა დაც აბ რა ამ ის წა მოს ვლა ქალ დე ველ-თა ქვეყ ნი დან მო მა ვა ლი ებ რა ელი ხალ ხის ღმერ თის კარ ნა ხით ხდე ბა, ეს იმ ას ნიშ ნავს, რომ ქალ დე ველ თა ქვე ყა ნა ში შეს დგა ებ რა-ული თე მი სა და ქალ დე ური მოდ გმის რე ლი გი-ური და პი რის პი რე ბა. უფ რო მე ტი: ქალ დე ველ-თა ქვე ყა ნა ში შეს დგა ქალ დე ური გე ნი სა და ებ რა ული გე ნის რე ლი გი ურ-მსოფ ლმხედ ვე-ლობ რი ვი და პი რის პი რე ბა, ანუ ქარ თუ ლი გე-ნი სა და ებ რა ული გე ნის ურ თი ერთ-ალ ტერ ნა-ტი ულ მო რა ლურ და ფსი ქო ლო გი ურ თვი სობ-რი ობ ათა შე ჯა ხე ბა და და პი რის პი რე ბა. ამ შე-ჯა ხე ბი სა და და პი რის პი რე ბის სა ფუძ ველ ზე შეს დგა ჩა მო ყა ლი ბე ბა ებ რა ული რწმე ნი სა და ებ რა ული რე ლი გი ური მოძ ღვრე ბის, რო მე-ლიც შემ დგომ ში უკ ვე ფა ნა ტი კურ ხა სი ათს იღ ებს და გა და იზ რდე ბა მთე ლი კა ცობ რი ობ-ის ად მი და პი რის პი რე ბა ში. ბიბ ლი ური გად მო-ცე მით ქალ დე ველ თა ქვე ყა ნა თა ვი სი ახ ალი დე და ქა ლა ქის, ბა ბი ლო ნის მი ხედ ვით, ის ტო-რი ულ ად ბა ბი ლო ნის სა მე ფოდ გარ და ის ახ ება. ქალ დე ვე ლე ბი ხდე ბი ან ბა ბი ლო ნე ლე ბი. ბიბ-ლი ური გა გე ბით, ღმერ თი, რო მე ლიც ბა ბი ლო-ნის ცა დაწ ვდე ნილ გო დოლს, ანუ ბა ბი ლო ნის ტა ძარს ან გრევს, ეს ებ რა ელ თა ღმერ თია. ეს ღმერ თი, ღმერ თი აბ რა ამ ისა, ისა აკ ისა და იაკ-ობ ისა, ებ რა ელი ხალ ხის უდ იდ ეს მე ფე თა ზე-

ობ აში, და ვი თი სა და სო ლო მო ნის ზე ობ აში აშ-ენ ებ ინ ებს, თა ვის დრო ზე ქალ დე ვე ლებ თან რე ლი გი ურ და პი რის პი რე ბა ში მო სულ ებ რა ელ ხალ ხს, ახ ალი რწმე ნის და ახ ალი ღვთის მსა ხუ-რე ბის ტა ძარს. ქალ დე ველ თა ქვეყ ნი დან წა მო-სუ ლი ეს მომ თა ბა რე, პა ტა რა ებ რა ული თე მი თა ვი სი ბიბ ლი ური ის ტო რი ით და ვი თის და სო-ლო მო ნის ოქ როს ხა ნას აღ წევს და თა ვი ან თი მფარ ვე ლი ღმერ თი სათ ვის, იაჰ ვე სათ ვის(იგ ივ იეღ ოვ ას ათ ვის) აგ ებს ტა ძარს, რო მე ლიც“სო-ლო მო ნის ტაძ რის“ სა ხელ წო დე ბას იღ ებს. მა-შა სა და მე, ბიბ ლი ური ცნო ბი ერ ებ ით, ღმერ თი ის რა ელ ისა „ბა ბი ლო ნის გოდ ლის“ სა ხით ან-გრევს ბა ბი ლო ნელ თა რე ლი გი ური ცნო ბი ერ-ებ ისა და ბა ბი ლო ნუ რი ცი ვი ლი ზა ცი ის მი ერ აღ მარ თულ სა გუ შა გო კოშ კს, დე და მი წის ყო-ვე ლი მხრი დან თვა ლის მი საწ ვდენს, მსოფ ლიო ხალ ხე ბის შე საკ რე ბელს, რომ არ და იფ ან ტოს კა ცობ რი ობა და მსოფ ლიო. ფაქ ტი ურ ად, ბიბ-ლი ური გად მოც მით, ღმერ თი ის რა ელ ისა ან-გრევს ცენ ტრა ლურ ტა ძარს ქალ დე ვე ლე ბი სას და აშ ენ ებს ებ რა ელ თა ახ ალი რწმე ნი სა და ახ-ალი ღვთის მსა ხუ რე ბის ტა ძარს „სო ლო მო ნის ტაძ რის“ სა ხით. ამ ორი ტაძ რის სა ხით, ბა ბი-ლო ნის გო დო ლი სა და სო ლო მო ნის ტაძ რის სა-ხით ორი ცი ვი ლი ზა ცია უპ ირ ის პირ დე ბა ერ-თმა ნეთს. სულ ახ ლა ხანს, გა ზეთ „სა ერ თო გა-ზეთ ში“ (რე დაქ ტო რი: ბ-ნი ვახ ტანგ ხარ ჩი ლა-ვა) ბ-ნ და ვით ქო ბა ლი ას წე რი ლით გა მოქ ვეყ-ნდა ინ ფორ მა ცია ინ გლი სელ ენ ათ მეც ნი ერ თა ვა რა უდ ის შე სა ხებ, რომ ბა ბი ლო ნის ტაძ რის მფლო ბელ თა ენა იბ ერი ულ ის, ანუ ძველ-ქარ-თვე ლუ რის მო ნა თე სა ვე უნ და იყ ოს... თუ არ-სე ბობს დე და მი წა ზე ცი ვი ლი ზა ცი ათა შე ჯა ხე-ბა, ეს არ ის შე ჯა ხე ბა ბა ბი ლო ნუ რი, ანუ ქალ-დე ური ცი ვი ლი ზა ცი ისა და ებ რა ული ცი ვი ლი-ზა ცი ის, რო მე ლიც ბა ბი ლო ნუ რი ცი ვი ლი ზა-ცი ის დიდ მუ ხა ზე ჩა მო ტე ხი ლი ტო ტე ბი დან აღ მო ცენ დე ბა, რო გორც ჩანს, ხალ ხთა შო რი სი ურ თი ერ თო ბე ბის მო რა ლუ რი პრინ ცი პე ბის დარ ღვე ვის გზით, რის გა მოც ბა ბი ლო ნე ლებს არ ას ოდ ეს შე უწყვე ტი ათ თვა ლის მი დევ ნე ბა

59 deniza sumbaZeese

ებ რა ელ თა რე ლი გი ური ცხოვ რე ბის მიმ დი ნა-რე ობ აზე. ამ ის გა მოა, რომ ძვე ლი აღ თქმი სე-ულ მე ფე თა წიგ ნებ ში ავ ტო რი სა გან გე ბოდ შე-ნიშ ნავს, რომ რო გორც კი გა და იხ რე ბოდ ნე ნო ებ რა ელ ები თა ვი სი ღმერ თის გან, სას ჯე ლად შე მო უს ევ და ხოლ მეო მათ მა თი ვე ღმერ თი ქალ დე ვე ლებს. ამ შე მო სე ვა თა გან უდ იდ ესი, რო მე ლიც შე იძ ლე ბა შე ვა ფა სოთ რო გორც გარ კვე ული რე ლი გი ური რე ვან ში ქალ დე ვე-ლე ბი სა ებ რა ელ ებ ზე, ეს არ ის სწო რედ ებ რა-ელ თა სა მე ფოს ოქ როს ხა ნის შემ დგო მი თავ-დას ხმა ქალ დე ვე ლე ბი სა ებ რა ელ ებ ზე, სო ლო-მო ნის ტაძ რის დარ ბე ვა და მთე ლი ებ რა ელი ერ ის ტყვედ წას ხმა ბა ბი ლონ ში, რაც სა ბე დის-წე როდ მნიშ ვნე ლო ვან ნი შან სვე ტად იქ ცე ვა ებ რა ელი ხალ ხის ცხოვ რე ბა ში. ეს მნიშ ვნე-ლოვ ნე ბა მკა ფი ოდ ფორ მუ ლირ დე ბა ებ რა ელი ერ ის მთე ლი ის ტო რი ის გად მო ცე მის მა თე მა-ხა რობ ლი სე ული სქე მით, იესო ქრის ტეს გე ნე-ალ ოგი ური ვი ნა ობ ის წარ მო სახ ვის კონ ტექ-სტში: აბ რა ამ იდ ან და ვით მე ფემ დე – 14 თა ობა, და ვი თი დან ბა ბი ლო ნის ტყვე ობ ამ დე – 14 თა-ობა, ბა ბი ლო ნის ტყვე ობ იდ ან – ქრის ტემ დე 14 თა ობა. სწო რედ ეს „ბა ბი ლო ნის ტყვე ობა“ გახ-ლავთ ქალ დე ველ თა მი ერ ებ რა ელ თა ქვეყ ნის დარ ბე ვის ის ტო რია, სო ლო მო ნის ტაძ რის დან-გრე ვა და მთე ლი ებ რა ელი ხალ ხის წას ხმა ტყვედ, ბა ბი ლონ ში. ბიბ ლი ურ ივე გად მო ცე-მით, ღმერ თი ის რა ელ ისა, ბა ბი ლო ნე ლებ ზე, სპარ სე თის მეშ ვე ობ ით იძი ებს შურს, რო დე-საც ფა ლა ვა ნი ქვე ყა ნა სპარ სე თი ხდე ბა და სპარ სე ლე ბი და არ ბე ვენ ბა ბი ლონს. იმ დრო ის-ათ ვის კი, რო დე საც იუდე აში იესო ქრის ტე მო-ევ ლი ნე ბა ქვე ყა ნას, ებ რა ელ თა ქვეყ ნის მპყრ-ო ბელ ნი არი ან რო მა ელ ები, ხო ლო ქალ დე ვე-ლი მოგ ვე ბი ქრის ტეს შო ბის სა ხა რებ ლად, იერ უს ალ იმ ში მო დი ან სპარ სე თი დან. ებ რა ელ-თა ქვე ყა ნა რო მის უზ არ მა ზა რი იმ პე რი ის შო-რე ული პრო ვინ ცია ხდე ბა. სო ლო მო ნის ტა ძა-რი, რო მე ლიც ქრის ტეს წი ნა რე მე-მე-10 სა უკ-უნ ეში ააშ ენ ებ ინა სო ლო მონ მე ფემ სა ხელ გან-თქმულ ფი ნი კი ელ არ ქი ტექ ტორს – ჰი რამ აბ-

იფს, და რომ ლის მშე ნებ ლო ბა საც, ბიბ ლი ური უწყე ბით, 80 ათ ას ამ დე მშე ნე ბე ლი ემ სა ხუ რე-ბო და, რო გორც ჰი რა მი სე ული ტა ძა რი, აღ არ არ სე ბობს... წყა რო ები გვამ ცნო ბენ, რომ ჰი რა-მი, ლე გენ და რუ ლი მცოდ ნე ტაძ რის შე ნე ბის ხე ლოვ ნე ბი სა, ზე მო დან უყ ურ ებ დაო სო ლო-მონ მე ფეს და მი სე ული, ჰი რა მი სე ული არ ქი-ტექ ტუ რუ ლი სა იდ უმ ლო ებ ანი, იმ დე ნად მი უწ-ვდო მე ლი პი როვ ნუ ლი სა კუთ რე ბა იყო ებ რა-ელ თათ ვის, რომ ლის წარ თმე ვაც მათ არ შე ეძ-ლოთ, რომ გა ღი ზი ან ებ ულ მო შურ ნე ებს, ვერ გა მო უძ ალ ავთ რა ეს სა იდ უმ ლო ებ ანი, ჰი რა მი მო უკ ლავთ სო ლო მო ნის ტაძ რის აშ ენ ებ ის შემ-დეგ. რო გორც ცნო ბი ლია, ჰი რა მის აშ ენ ებ ული „სო ლო მო ნის ტა ძა რი“ და ინ გრა ბა ბი ლო ნელ-თა გან, ჩვენს წელთ აღ რიცხვამ დე 586 წელს, ხო ლო მე ფე ჰე რო დეს მი ერ აღ დგე ნი ლი სა ხე ტაძ რი სა დან გრე ულა რო მა ელ თა გან, ჩვე ნი წელ თაღ რიცხვის 70 წელს. დღეს უკ ვე, 21-ე სა უკ უნ ის პირ ვე ლი მე ოთხე დის ის ტო რი ულ მო ნაკ ვეთ ში, რო დე საც ებ რა ელ მა ხალ ხმა და-ვი თი სა და სო ლო მო ნის სა მე ფო ტე რი ტო რი-აზე, ორი ათ ასე ული წლის შემ დეგ, ის რა ელ ის სა ხელ მწი ფო აღ იდ გი ნა, რო გორც სა ინ ფორ მა-ციო წყა რო ები გვა უწყე ბენ, იერ უს ალ იმ ში, 200-ზე მე ტი ავ ტო ბუ სი და დის ტრან სპა რან-ტე ბი თა და პლა კა ტე ბით, რომ ლი თაც გა მო ხა-ტუ ლია მოთხოვ ნა სო ლო მო ნის ტაძ რის აღ-დგე ნის. მი ზა ნი სო ლო მო ნის ტაძ რის აღ დგე ნი-სა, ცხა დია, არ გუ ლის ხმობს ტაძ რის აღ დგე-ნას სა მუ ზე უმო სა ნა ხა ობ ის მნიშ ვნე ლო ბით. რო გორც გვახ სოვს, სო ლო მო ნი ერ თდრო ულ-ად აშ ენ ებ და სა მე ფო სახ ლსაც და საღ მერ თო სახ ლსაც. სო ლო მო ნის ტაძ რის აღ დგე ნის მი-ზა ნი მო იც ავს სო ლო მო ნის ტახ ტის აღ დგე ნის მი ზან საც, მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ გავ რცე-ლე ბუ ლი აზ რით, და ვი თი სა და სო ლო მო ნის ხორ ცი ელი, ანუ გე ნე ტი კუ რი მემ კვიდ რე, არ შერ ჩე ნი ათ ის რა ელი ან ებს. არ სე ბობს ინ ფორ-მა ცია, რომ ის რა ელ ის მხრი დან, წლე ბის წინ, ის რა ელ ის სა მე ფო ტახ ტის შე თა ვა ზე ბა მი იღ-ეს ეს პა ნეთ ში მცხოვ რებ მა ქარ თველ მა ბაგ რა-

60deniza sumbaZe ese

ტი ონ ებ მა, რა ზე დაც ებ რა ელ ებ მა ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა გან უარი მი იღ ეს, მაგ რამ ეს იმ-ას არ ნიშ ნავს, რომ ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა ცთუ ნე ბის საფ რთხე არ არ სე ბობს. მით უმ ეტ-ეს, რომ თა ვად სა ქარ თვე ლო ში ფეს ვმო კი დე-ბუ ლი ორ გვა რო ვა ნი ინ ტერ პრე ტა ცია „და ვი-თი ან ობ ისა“, ამ ას თან დღე ვან დე ლი ავ ტო რი-ტე ტუ ლი ეკ ლე სი ის მი ერ „და ვი თი ან ობ ის“ გა-გე ბის პრო ებ რა ული მნიშ ვნე ლო ბის მხარ და-ჭე რა, გა უგ ებ რო ბი სა და დაბ ნე ულ ობ ის სა-ფუძ ველს ის ედ აც ჰქმნის, რა საც ებ რა ელ თა და ინ ტე რე სე ბის ფაქ ტიც ერ თვის თან: ქარ-თველ ბაგ რა ტი ონ თა გა მოცხა დე ბი სა ებ რა ელ-თა დი დი მე ფის, ბიბ ლი ური წი ნას წარ მეტყვე-ლის, და ვი თის შთა მო მავ ლე ბად. ფაქ ტია ის იც, რომ გარ კვე ულ ის ტო რი ულ ვი თა რე ბა ში ებ რა-ელ ებ მა უკ ვე სცა დეს გა მო ეყ ენ ებ ინ ათ, ცრუ გა გე ბა „და ვი თი ან ობ ისა“, ანუ ქარ თვე ლი მე-ფე ებ ის სა მე ფო ტი ტუ ლის – „და ვი თი ან ის“ – გა გე ბი სა ქარ თველ მე ფე თა ებ რა ული წარ მო-მავ ლო ბის მნიშ ვნე ლო ბით, მი თუ მე ტეს იმ დროს, რო დე საც სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ-ტი გა უქ მე ბუ ლი იყო რუ სე თის მი ერ. მათ მო-ის ურ ვეს ის რა ელი ან თა სა მე ფო ტახ ტის შე თა-ვა ზე ბით, ეც თუ ნე ბი ნათ ქარ თვე ლი ბაგ რა ტი-ონ ები და პრაქ ტი კუ ლად მთე ლი მსოფ ლი ოს-თვის და ემ ტკი ცე ბი ნათ, რომ ქარ თვე ლი ბაგ-რა ტი ონ ები ებ რა ელ თა მე ფის – და ვი თის შთა-მო მავ ლე ბი არი ან. ამ ცთუ ნე ბას ის იც აძ ლი ერ-ებ და, რომ არ სე ბობ დნენ ამ გვა რი მოკ ლე ჭკუ-ის მა მუ ლიშ ვი ლე ბი, რო მელ თაც მი აჩ ნდათ, რომ ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ ებს გე ნე ტი კუ რი უფ ლე ბა ჰქონ დათ ის რა ელ ის ტახ ტიც და ეკ ავ-ებ ინ ათ. ქარ თვე ლი ბაგ რა ტი ონ ებ ის ამ გვა რი პო ზი ცი ებ ის ხელ ში ჩაგ დე ბით, ებ რა ელ ებს სურ დათ, თა ვი ან თი ტახ ტის გზით სა ქარ თვე-ლოს სა მე ფო ტახ ტი ჩა ეგ დოთ ხელთ, გა ენ აღ-დე ბი ნათ თა ვი ან თი უფ ლე ბა მო სი ლე ბა სა ქარ-თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტზე და სა ქარ თვე ლოც და მი სი ტე რი ტო რი აც სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტი დან მი ეთ ვი სე ბი ნათ. ის რა ელ ის ტახ ტზე აღ საყ დრე ბის შემ თხვე ვა ში, თა ვად ბაგ რა ტი-

ონ ები იქ ნე ბოდ ნენ მთე ლი მსოფ ლი ოს წი ნა შე მა ღი არ ებ ელ ნი ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა ებ რა-ული წარ მო მავ ლო ბი სა. უფ ლე ბა მო სი ლე ბას, ძა ლა უფ ლე ბას და ფულს და ხარ ბე ბუ ლი რო მე-ლი მე ქარ თვე ლი ბაგ რა ტი ონ ის ცთუ ნე ბით და ფულ თან ერ თად ის რა ელ ის ტახ ტის შე თა ვა-ზე ბით, რო გორც აღ ვნიშ ნეთ, ებ რა ელ ებს შე-ეძ ლოთ სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტი ჩა ეგ-დოთ ხელთ. ყვე ლა ზე უტ იფ არი ვე რა გო ბის შემ თხვე ვა ში კი – სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ-ტი ოფ იცი ალ ურ ად გა მო ეცხა დე ბი ნათ და ვით წი ნას წარ მეტყვე ლის სამ კვიდ რო ტახ ტად, რა-საც ახ ლა თა ვად აკ ეთ ებ ინ ებ ენ სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ას და ამ ით არა მხო ლოდ ძა ლა უფ ლე-ბის თვალ საზ რი სით იგ დე ბენ ხელთ სა ქარ-თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტს: რო გორც თა ნა მედ-რო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის პო ლი ტი-კურ სა და ვე თა მფლო ბელ ნი, ხელთ იგ დე ბენ უფ ლე ბა მო სი ლე ბის თვალ საზ რი სი თაც, თუ ვინ უნ და დას ვან სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ-ტზე, სა ქარ თვე ლო ში მო ნარ ქი ის აღ დგე ნის შემ თხვე ვა ში. მად ლო ბა უფ ალს, ეს პა ნეთ ში გა დახ ვე წილ მა ქარ თველ მა ბაგ რა ტი ონ ებ მა ის რა ელ ის ტახ ტზე უარი გა ნაცხა დეს. თუ სა-ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტი ებ რა ელ თა მე ფის, და ვით წი ნას წარ მეტყვე ლის შთა მო მა ვალ თა კუთ ვნი ლია, ამ ას თან ის ეთი კომ პე ტენ ცი ის დას ტუ რით, რო გო რიც სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე-სიაა, თა ნაც დღე ვან დე ლი მსოფ ლიო ავ ტო რი-ტე ტის მქო ნე ქარ თუ ლი ეკ ლე სია, მა შინ ის ტახ ტი, ორი ათ ასე ული წლის შემ დე გაც, ერ-თდრო ულ ად ქრის ტი ან თა და ან ტიქ რის ტი ან-თა კუთ ვნი ლი ტახ ტია! ერ თდრო ულ ად ქარ-თველ თა და ებ რა ელ თა კუთ ვნი ლი! ქარ თულ-ებ რა ული ბიბ ლი ურ – ის ტო რი ული 40 სა უკ უნ-ოვ ანი ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ფონ ზე, რო დე-საც მსოფ ლი ოს სი ონ ის ტურ მა მოძ რა ობ ამ ორი ათ ას წლე ულ ით და კარ გუ ლი სა ხელ მწი-ფო ებ რი ობა აღ იდ გი ნა, და და ვი თი სა და სო-ლო მო ნის ტახ ტის აღ დგი ნე ბი სათ ვის შე უდ გა ზრუნ ვას, ცხა დია, და ვი თი ან-სო ლო მო ნი ან თა მოდ გმის არ სე ბო ბა და სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო

61 deniza sumbaZeese

ტახ ტის, რო გორც და ვი თი ან თა სა მე ფო ტახ-ტის და უფ ლე ბის იდეა, მსოფ ლიო ბა ტო ნო ბა-ზე მი მარ თულ ებ რა ულ ცნო ბი ერ ებ აში, არ სად არ წა სუ ლა. თუნ დაც მარ ტო ამ მიზ ნი სათ ვის შე ეც დე ბო და სი ონ ის ტურ-მა სო ნუ რი მოძ რა-ობა საბ ჭო თა კავ ში რი და ეშ ალა, და სა ქარ თვე-ლო გა მო ეგ ლი ჯა რუ სე თის მფარ ვე ლო ბი სა-გან. გა სათ ვა ლის წი ნე ბე ლია ის ფაქ ტიც, რომ ქრის ტი ან ები სცნო ბენ ძველ აღ თქმას და ახ ალ აღ თქმას ერ თდრო ულ ად, ანუ ტო ლე რან ტულ-ნი არი ან იუდ ევ ელ თა მი მართ, მაგ რამ იუდ ევ-ელ ნი მხო ლოდ ძვე ლი აღ თქმის მცნო ბელ ნი და მა ღი არ ებ ელ ნი არი ან და ახ ალი აღ თქმა მათ-თვის მი უღ ებ ელია. იმ ის ათ ვის რომ ქარ თულ მა სა ზო გა დო ებ რი ობ ამ გაიაზროს, რა სა შიშ რო-ებ ის წი ნა შე დგას სა ქარ თვე ლო, ბაგ რა ტი ონ-თა „და ვი თი ან ობ ის“ ეკ ლე სი ური ინ ტერ პრე-ტა ცი ით, იმ ის ათ ვის რომ გა ვი აზ როთ, თუ რამ-ხე ლა ლტოლ ვა აქ ვს ის რა ელს სა ქარ თვე ლოს მი მართ, ვფიქ რობ, სა ინ ტე რე სო იქ ნე ბა ვახ სე-ნო ერ თი ეპ იზ ოდი 90-იანი წლე ბის სა ქარ თვე-ლოს ცხოვ რე ბი დან, მო ნათხრო ბი თვით მხილ-ვე ლი სა გან, ის ტო რი ულ საგ ვა რე ულ ოთა საკ-რე ბუ ლოს ერ თერთ შეკ რე ბა ზე.

რო დე საც ზვი ად გამ სა ხურ დია პრე ზი დენ-ტი გახ და, ის რა ელს უთხო ვია მის თვის, სა ქარ-თვე ლოს პრე ზი დენ ტი სათ ვის, მი ეღო მი სი, ე. ი. ის რა ელ ის წარ მო მად გე ნე ლი კონ ფი დენ ცი-ალ ური სა უბ რი სათ ვის. ზვი ადი და თან ხმე ბუ-ლა მი ღე ბა ზე და რო დე საც ეს სა უბ არი შემ-დგა რა და სტუ მა რიც გა უს ტუმ რე ბია ზვი ადს, რო გორც თვით მხილ ვე ლი ბ-ნი იგ ორ ჩხე იძე გად მოგ ვცემს, გა მო სუ ლა აღ ელ ვე ბუ ლი ზვი-ადი იქ მყოფ თა ვი სი ან ებ თან, თავ ზე ორ ივ ეხ-ელ შე მორ ტყმუ ლი შემ დე გი სიტყვე ბით: „რა დღე ში ვართ, ხალ ხო! ის რა ელი კონ ფე დე რა-ცი ას გვთხოვს“-ო.

ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ებ რი ობ ის ყუ რადღე-ბა მინ და მი ვაპყრო კი დევ ერთ მნიშ ვნლო ვან მოვ ლე ნას: ზვი ად გამ სა ხურ დი ას პრე ზი დენ-ტო ბი დან, ე. ი. 1991 წლი დან სამ-ოთხ წე ლი-წად ში სა ქარ თვე ლო ში, თბი ლის ში, იწყე ბა

ერ თგვა რი სექ ტან ტუ რი მოძ რა ობა დე ვი ზით: „სა ქარ თვე ლო ში უნ და და იდ გას მა მა ღმერ თის ტახ ტი“. ამ ფორ მუ ლი რე ბის ავ ტო რად მოგ ვევ-ლი ნე ბა ქარ თვე ლი მწე რა ლი, ბ-ნი აკ აკი ჯორ-ჯა ძე, ახ ალი რე ლი გი ური სტა ტუ სით: „სას ძლო კა ცი“. ჩე მი უახ ლო ვე სი ად ამი ანი, ლია გუ ლე-და ნი, რო მე ლიც თავს ჩემს სუ ლი ერ შვი ლად თვლის, 90-იან წლებ ში მახ ვედ რებს ბ-ნ აკ აკი ჯორ ჯა ძეს, რო გორც ახ ალ მოძ ღვარს, რო-მელ ზეც ჩე მი აზ რი უნ და რომ გა არ კვი ოს, და ბ-ნი აკ აკი პირ ვე ლი შეხ ვედ რის თა ნა ვე მიცხა-დებს ღი ად: „სა ქარ თვე ლო ში უნ და და იდ გას მა მა ღმერ თის ტახ ტი!“ მე, რო გორც იტყვი-ან, არც ვა ცი ებ და არც ვაცხე ლებ, პირ და პირ თა ვი სი მიმ დევ რე ბის წინ ვპა სუ ხობ: „ბ-ნო აკ-აკი, თქვენ ებ რა ული აზ როვ ნე ბა გაქ ვთ. მა მა ღმერ თის ტახ ტს თქვე ნი დად გმა არ სჭირ დე-ბა. ის დი დი ხა ნია დად გმუ ლია ებ რა ული ცნო-ბი ერ ებ ის მი ერ“. რამ დე ნი მე წლის შემ დეგ კი, შე ვუთ ვლი: „სა ქარ თვე ლო ში მა მის ტახ ტი და-იდ გმე ბა, მხო ლოდ დე და უფ ლი სათ ვის მარ-ჯუ ენ ით“, რაც ჩე მი სა მეც ნი ერო შრო მე ბით ნიშ ნავს ქრის ტი ან ული წმინ და სა მე ბის – მა-მი სა, ძი სა და სუ ლიწ მი დის – მე სა მე ჰი პოს ტა-ზის, ანუ სუ ლიწ მი დის ჰი პოს ტა ზის გაცხა დე-ბას დე დურ საწყი სად ქარ თუ ლი თე ოლ ოგი-ური აზ როვ ნე ბის მი სი ით. სხვა თა შო რის, ბ-ნმა აკ აკი ჯორ ჯა ძემ, მას შემ დეგ, რაც ჩვენ მის რე ლი გი ურ იდე ას ებ რა ული იდეა ვუ წო დეთ და მი სი „სას ძლო კა ცო ბა“ ქრის ტი ან ობ ის იუდა-იზ მად გა და კე თე ბის მოძ რა ობ ად შე ვა ფა სეთ, ბ-ნმა აკ აკ იმ თა ვის რე ლი გი ურ მოძ რა ობ ას ან-ტი ებ რა ულ-მა სო ნუ რი პო ლი ტი კუ რი ხა სი ათი მის ცა, რა საც ჩემ თვის უკ ვე მი სე ული მთა-ვა რი დე ვი ზის – „სა ქარ თვე ლო ში მა მაღ მერ-თის ტახ ტის დად გმის“ – დამ ცა ვი მე ქა ნიზ მის მნიშ ვნე ლო ბა ჰქონ და. მო მა ვალ ში, ალ ბათ, ეს ყვე ლა ფე რი გა იშ იფ რე ბა სა ჭი რო სიღ რმი თა და აკ ად ემი ურ ობ ით, თუ რამ წარ მოშ ვა ბ-ნ აკ-აკი ჯორ ჯა ძი სე ული, ეკ ლე სი ას თან ერ თგვა-რად და პი რის პი რე ბუ ლი, სექ ტან ტუ რი მოძ-რა ობა, მაგ რამ ფაქ ტი ერ თია: სა ქარ თვე ლო ში

62deniza sumbaZe ese

პო ულ ობ ენ ად ამი ან ებს და გზებს, რომ ლე ბიც იქ ად აგ ებ ენ მა მა ღმერ თის ებ რა ული ზე ცი ური ტახ ტი სათ ვი საც და ებ რა ული მი წი ერი სა მე ფო ტახ ტი სათ ვი საც. სა ხე ზეა მცდე ლო ბა ნი ქარ-თუ ლი მი წი სა და სა ქარ თვე ლოს ზე ცის ერ თი-ან დაპყრო ბი სა არ აქ არ თუ ლი და ან ტი ქარ თუ-ლი ძა ლის მი ერ. მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის მეს ვე ურ ნი ახ ერ ხე ბენ ინ ფორ მა ცი ული ომ ის გა ჩა ღე ბას სა ქარ თვე ლოს ერ ოვ ნუ ლი ღირ სე-ბი სა და ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ის წი ნა აღ მდეგ ქარ-თვე ლი მეც ნი ერ ებ ის და სა ერ თოდ ფი ზი კუ რი ქარ თვე ლე ბის ხე ლით.

ამ რი გად, ორ ივე ეს ის ტო რი ული ფაქ ტი : ის რა ელი ან თა მხრი დან ეს პა ნეთ ში მცხოვ რე-ბი ქარ თვე ლი ბაგ რა ტი ონ ებ ის ათ ვის ის რა ელ-ის სა მე ფო ტახ ტის შე თა ვა ზე ბაც და ის რა ელ ის მხრი დან კონ ფე დე რა ცი ის სა ქარ თვე ლოს თვის შე თა ვა ზე ბაც, სრუ ლი ად გა მოკ ვე თი ლად აჩ ვე-ნებს ის რა ელი ან თა სიღ რმი სე ულ და ინ ტე რე-სე ბას სა ქარ თვე ლო თი, და არ ანა ირ სა ჭი რო-ებ ას არ წარ მო ად გენს სხვა მრა ვალ სა ბუ თე ბი ამ აზ რის და სა დას ტუ რებ ლად და ნა თელ სა ყო-ფად. და სა ბუ თე ბას არ სა ჭი რო ებს აღ არც ის ფაქ ტი, რომ თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის მეს ვე ურ ები ებ რა ელი კა პი ტა ლის-ტე ბი არი ან. და სა ბუ თე ბას არ სა ჭი რო ებს არც ის ფაქ ტი, რომ საბ ჭო თა კავ ში რი და შა ლეს სი-ონ ის ტურ-მა სო ნურ მა ძა ლებ მა. სა ხე ზე გვაქ ვს ის რე ალ ობ აც, რომ პოს ტსაბ ჭო თა სა ქარ თვე-ლო ში სა ხელ მწი ფო მე ქა ნიზ მს სი ონ ის ტი მა სო-ნე ბი ფლო ბენ: კერ ძოდ, სა ყო ველ თა ოდ ცნო-ბი ლია, რომ რე ვო ლუ ცი ებს ჯორჯ სო რო სი გვიწყობს და სა ხელ მწი ფო პრინ ცი პებს დი დი სი ონ ის ტი ბიზ ნეს მე ნი ჯორჯ სო რო სი გვიდ-გენს. ხე ლის გულ ზე დევს, ყვე ლა ჩვენ თა გა ნის თვალ წინ სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის გან სა კუთ-რე ბუ ლი სიმ პა თი ებ ის გაჟღე რე ბა ებ რა ელ თა დი დი მე ფის, და ვით მეფ სალ მუ ნის მი მართ, დაგ ვირ გვი ნე ბა ამ აფ იშ ირ ებ ული სიმ პა თი ისა სა გან გე ბო გა და სა ფა რებ ლის მო ქარ გვით და-ვი თის საფ ლა ვის გა და სა ფა რებ ლად და იერ-უს ალ იმ ში, სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის დი დი

ამ ალ ით ურთ, სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის მი-ერ ამ გა და სა ფა რებ ლის გა და ფა რე ბის რი ტუ-ალ ით. სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია ის რა ელ ში იქ-ით უწყებს მტკი ცე ბას ის რა ელ ის მთავ რო ბას, რომ ჩვე ნი მე ფე ები ის რა ელი ან თა დი დი მე ფის, და ვით მეფ სალ მუ ნის შთა მო მავ ლე ბი არი ან. რა ღა დაგ ვრჩა იქ ამ დე, რომ სა ქარ თვე ლოს სა-მე ფო ტახ ტიც ის რა ელს ჩა ვა ბა როთ?! ეკ ლე-სია ხომ ამ მი მარ თუ ლე ბით მი დის?! სრუ ლი ად არ უნ და იყ ოს შემ თხვე ვი თი, რომ ყვე ლა სა იდ-უმ ლო ღო ნის ძი ებ ას სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი-აში მარ თავს ქარ თულ-ებ რა ული საგ ვა რე ულო წარ მო მავ ლო ბის ქალ ბა ტო ნი, თეთ რუ აშ ვი ლი, სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის ცნო ბი ლი თა ნა-შემ წე- ქალ ბა ტო ნი და სა პატ რი არ ქო ში მსა ხუ-რე ბი სა და ნე ბის მი ერი ფუნ ქცი ის აღ მას რუ-ლებ ლო ბის უშუ ალო გან მგე ბე ლი. სა პატ რი-არ ქოს კონ სულ ტან ტად მო ნარ ქი ის სა კითხებ-ში სწო რედ მის მი ერ ხელ დას ხმუ ლი გაიოზ მა მა ლა ძე აცხა დებს თა ვის თავს მოძ ღვრად ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ად. გაიოზ მა მა ლა ძის არ-აკ ვა ლი ფი ცი ური და სრუ ლი ად ტენ დენ ცი ური, გა მიზ ნუ ლი მსჯე ლო ბით, რო მე ლიც მის მი ერ მო ნარ ქის ტულ სა კითხებ თან და კავ ში რე ბულ წიგ ნშია წარ მოდ გე ნი ლი, ებ რა ელ ები ქარ თვე-ლე ბი არი ან. სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტზე ას ვლის უფ ლე ბა მო სი ლე ბა გაიოზ მა მა ლა ძის გა მო გო ნი ლი ლე გი ტი მა ცი ით მხო ლოდ მა სო-ნუ რი ორი ენ ტა ცი ის და ვით ბა ტო ნიშ ვი ლი სა და სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტის პირ და პი რი მემ კვიდ რის, ბა ტო ნიშ ვილ ნუგ ზარ ბაგ რა ტი-ონ ის ქა ლიშ ვი ლის, ანა ბაგ რა ტი ონ-გრუ ზინ-სკის ქორ წი ნე ბით შე იძ ლე ბო და მიღ წე ულ იყო. სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქს ამ გა მო გო ნი ლი ქორ წი ნე ბის ლოც ვა-კურ თხე ვა გა მოს ძა ლეს... და სა ქარ თვე ლო ში ერ თდრო ულ ად შექ მნეს ლე გი ტი მუ რი უფ ლის წუ ლი ცა და ქარ თველ ტამ პლი ერ თა ორ დე ნიც, მო მა ვა ლი მე ფეც და მი სი დამ ცვე ლი სა ერ თა შო რი სო ლაშ ქა რიც. რო გორც გა ზე თებ შიც და იწ ერა, საქ მე ში თვით ინ გლი სის დე დო ფა ლი ელ ის აბ ედია ჩარ თუ ლი, მსოფ ლი ოს მა სო ნუ რი მოძ რა ობ ის დე დო ფა-

63 deniza sumbaZeese

ლი, რო მელ საც სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქი ინ-გლის ში ვი ზი ტის დროს პი რა დად შეხ ვდა.

ბაგ რა ტი ონ თა სახ ლიც, მი სი კან ცლე რი, ბ-ნი კა ხა ქო რი ძეც და პი რა დად ბა ტო ნიშ ვი ლი ნუგ ზარ ბაგ რა ტი ონ-გრუ ზინ სკიც და უფ არ ავ-ად აღი არ ებ ენ, რომ ეს ქორ წი ნე ბა ე. წ. ლე გი-ტი მუ რი უფ ლის წუ ლის ხე ლოვ ნუ რად შექ მნი სა სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის მოთხოვ ნა იყო და რა იმე აუც ილ ებ ლო ბა გე ნე ტი კუ რი თვალ საზ-რი სით არ არ სე ბობ და... „ბაგ რა ტი ონ თა სა მე-ფო სახ ლის“ ოფ იცი ალ ურ ინ ტერ ნეტ გვერ-დებ ზე არა ერ თგზის შევ ხვდე ბით გან მარ ტე-ბას, რომ „ ბაგ რა ტი ონ-გრუ ზინ სკე ბის ოჯ ახს ნამ დვი ლად არ სჭირ დე ბო და ქა ლიშ ვი ლის ხელ მე ორ ედ გათხო ვე ბა მემ კვიდ რე ობ ის გა სა-მაგ რებ ლად, რად გან ტახ ტის მემ კვიდ რე ობ ის რიგ ში მა მის შემ დეგ კა ნო ნი ერ ად იდ გა და დგას ანა ბა ტო ნიშ ვი ლი, შემ დეგ კი მი სი ქა ლიშ ვი ლი – ირ ინე“. ბაგ რა ტი ონ თა სახ ლის ოფ იცი ალ ურ გან მარ ტე ბებ ში ახ სნი ლია ის იც, რომ ანა ბა ტო-ნიშ ვი ლის მე უღ ლე – გრი გოლ მა ლა ნია – რომ-ლი სა გა ნაც ან ას ორი ქა ლიშ ვი ლი ჰყავს, დე დის მხრი დან, სა ქარ თვე ლოს უკ ან ას კნე ლი მე ფის, გი ორ გი მე-12-ის შთა მო მა ვა ლია. მად რი დელ ბაგ რა ტი ონ ებს, რო მელ თაც და ვით ბა ტო ნიშ-ვი ლი ეკ უთ ვნის, არ ანა ირი უპ ირ ატ ეს ობა უკ-ვე სა ხე ზე მყოფ რე ალი ებ თან მი მარ თე ბა ში არ გა აჩ ნია და ბაგ რა ტი ონ-გრუ ზინ სკე ბის ახ სნით ანა ბა ტო ნიშ ვი ლის გაყ რა-გა ცი ლე ბა სა ქარ-თვე ლოს უკ ან ას კნე ლი მე ფის, გი ორ გი მე-12-ის შთა მო მა ვალ ქმარ თან და მად რი დელ და ვით ბა ტო ნიშ ვილ ზე ქორ წი ნე ბა, მხო ლოდ პატ რი-არ ქის ხათ რით გან ხორ ცი ელ ებ ული ღო ნის ძი-ება იყო. ჩნდე ბა ეჭ ვი, რომ არ სე ბობ და გარ კვე-ული პო ლი ტი კუ რი ინ ტე რე სი ეს პა ნე ლი და ვით ბაგ რა ტი ონ ის პი როვ ნუ ლი შე მოყ ვა ნი სა სა-ქარ თვე ლოს სა ტახ ტო უფ ლე ბა მო სი ლე ბებ ში, რად გან მი სი ზნე ობ რი ვი პორ ტრე ტი ამ ას არ იმ სა ხუ რებ და, ხო ლო მსოფ ლმხედ ვე ლობ რი ვი ვი ნა ობა ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ებ რი ობ ის ათ ვის უც ნო ბი იყო. ბაგ რა ტი ონ თა სახ ლის ოფ იცი-ალ ური ვებ გვერ დით გან მარ ტე ბუ ლია ის იც,

რომ მად რი დელ ბაგ რა ტი ონ ებს სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტზე მემ კვიდ რე ობა არ ეკ უთ ვნით, რომ მათ ეს უფ ლე ბა მო სი ლე ბა მით ვი სე ბუ-ლი ჰქონ დათ ბაგ რა ტი ონ-გრუ ზინ სკე ბი სა-გან, რამ დე ნა დაც მათ,რო გორც ეს პა ნეთ ში მაცხოვ რებ ლებს, ეგ ონ ათ, რომ საბ ჭო თა რე-ჟი მის პი რო ბებ ში მაცხოვ რე ბე ლი ბაგ რა ტი ონ-ები გა ნად გუ რე ბუ ლე ბი იყ ვნენ. ბა ტო ნიშ ვილ და ვითს მო უხ და ბო დი შის მოხ და ბაგ რა ტი ონ – გრუ ზინ სკებ თან იმ თავ და ჭე რი სათ ვის, რო-მელ საც მად რი დე ლი ბაგ რა ტი ონ ები იჩ ენ დნენ და აღი არ ება ბაგ რა ტი ონ-გრუ ზინ სკე ბის ნამ-დვი ლი უპ ირ ატ ეს ობ ისა მათ თან, მად რი დელ ბაგ რა ტი ონ ებ თან მი მარ თე ბა ში.. ლე გი ტი მუ-რი უფ ლის წუ ლის მთე ლი ეს თე ორია ხორ ცი-ელ დე ბო და სა პატ რი არ ქო ში ჩვენს მი ერ წო დე-ბუ ლი ე.წ. „მარ დო ქაი-ეს თე რის“ მე ქა ნიზ მით. ბიბ ლი ური წიგ ნის „ეს თე რის“ მოშ ვე ლი ებ ით ჩვენ იმ ის თქმა გვინ და, რომ ლე გი ტი მუ რი უფ-ლის წუ ლის შექ მნის სა იდ უმ ლო პრო ცე დუ რა აშ კა რად იმ არ თე ბო და სა ხელ მწი ფოს მხრი-დან. სა ბო ლო ოდ კი ის ინი, სა ხელ მწი ფოც და პატ რი არ ქიც ამ პრო ცე დუ რა ში აღ მოჩ ნდნენ სრუ ლი ად ერ თი ან ნი.

ბა ზა ლე თის ტბა ხომ ჩა ვა ბა რეთ თა ვი სი ოქ როს აკ ვნით ებ რა ელ ებს, აჭ არა ხომ ჩა ვა-ბა რეთ თურ ქებს?! აფხა ზე თი ხომ ჩა ვა ბა რეთ რუ სეთს?! სა ინ ფორ მა ციო ომი აფხა ზეთ-ში ხომ წა ვა გეთ? სა ქარ თვე ლოს მე ფე თა გა-მოცხა დე ბით ის რა ელ ის მე ფის შთა მო მავ ლე-ბად ხომ მთე ლი ქრის ტი ან ული სა ქარ თვე ლოს თვით მყო ფა დო ბა უარ ვყა ვით?! ამ აზე უარ ესი რა უნ და გვი ყოს მტერ მა, ჩე მო ქარ თვე ლო ხალ ხო?! ხომ და ვე მორ ჩი ლეთ მსოფ ლი ოს ახ-ალ წეს რიგს, რო მელ შიც ერ თა დერთ ერ სა აქ-ვს უფ ლე ბა ერ ად ყოფ ნის: ებ რა ელ ერს. მსოფ-ლი ოს ახ ალი წეს რი გით ჩვენ ყვე ლას ხომ ღია სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ებ ებ ად ყოფ ნა გვაქ ვს მოს ჯი ლი, რო გორც ჩვენს მი ერ მო პო ვე ბუ ლი თა ვი სუფ ლე ბა და და მო უკ იდ ებ ლო ბა?! არა უშ-ავს! სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქი ხომ მოგ ვი წო-დებს რომ მერ ხი დან ვე ვის წავ ლოთ ან ალ იტ იკ-

64deniza sumbaZe ese

ური აზ როვ ნე ბა?! ცხა დია, უნ და ვის წავ ლოთ! ოღ ონდ, რო ცა ჩვენ ან ალ იტ იკ ურ აზ როვ ნე ბას ვის წავ ლით, სა ქარ თვე ლო ში უკ ვე ყვე ლა ფე რი იქ ნე ბა გა ან ალ იზ ებ ული და ჩვე ნი გა სა ან ალ-იზ ებ ელი აღ არ აფ ერი აღ არ იქ ნე ბა! ეს უნ და ვი ცო დეთ. უკ ვე ყვე ლა ფე რი გვექ ნე ბა ჩა ბა რე-ბუ ლი მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის.

„მა სო ნო ბი სა“ და „ტამ პლი ერ ობ ის“ გა გე ბი სათ ვის

წი ნამ დე ბა რე გა მოკ ვლე ვის საწყის ში ვე, მთა ვა რი სა კითხის და ყე ნე ბის თა ნა ვე შევ ნიშ-ნეთ, რომ რო გორც ცხელ ხაზ ზე გა მა ვა ლი პრობ ლე მა, ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა სა მე ფო ტი ტუ ლის – „და ვი თი ან ობ ის“ – ჩვე ნე ული ახ-სნა უშუ ალ ოდ არ ის გა მოწ ვე ულ იც და და კავ-ში რე ბუ ლიც თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის წამ ყვან ძა ლებ თან და ამ ძა ლე ბის მი ერ სა ქარ თვე ლო ში და ნერ გილ პო ლიტიკა-ს თან. რამ დე ნა დაც სა იდ უმ ლო ებ ას აღ არ წა-რ მო ად გენს, რომ ეს ძა ლე ბი მსოფ ლი ოს არ-ალ ეგ იტ იმ ურ ად, თუ ლე გი ტი მუ რად, მაგ რამ შე ფა რუ ლად მოქ მე დი და ოფ იცი ალ ური ლე-გი ტი მუ რი ფუნ ქცი ებ ის მიღ მა მდგომ ნი, წარ-მმარ თვე ლე ბი არი ან დღე ვან დელ მსოფ ლი ოში მიმ დი ნა რე პრო ცე სე ბი სა, სა ჭი რო ება ითხოვს, ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა „და ვი თი ან ობ ის“ გა-გე ბი სათ ვის, სა ქარ თვე ლო ში მიმ დი ნა რე პო-ლი ტი კუ რი პრო ცე სე ბის ჭრილ ში, მა ინც სა-გან გე ბოდ შევ ჩერ დეთ „მა სო ნო ბი სა“ და „ტამ-პლი ერ ობ ის“ ცნე ბა თა მნიშ ვნე ლო ბა ზე და შე-ვე ცა დოთ, არ სე ბუ ლი ზღვა ინ ფორ მა ცი იდ ან, ჩვე ნი პრობ ლე მე ბის გა შუ ქე ბი სათ ვის აუც ილ-ებ ელი შტრი ხე ბი გა ვა მუ ქოთ.

თა ნა მედ რო ვე მა სო ნუ რი მოძ რა ობა, რო-მე ლიც თა ვის და სა ბამს ებ რა ელ თა ბიბ ლი-ური მე ფის, სო ლო მო ნის ტაძ რის მშე ნე ბელ-თა შო რის მოიაზრებს, თა ვი სი ვე ის ტო რი აში სწო რედ ამ საწყისს მი იჩ ნევს მა სო ნუ რი მოძ-რა ობ ის ყვე ლა ზე მნიშ ვნე ლო ვან და ყვე ლა-

ზე ფუნ და მენ ტურ მოვ ლე ნა დაც. მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ სო ლო მო ნის ტა ძა რი ფი ნი კი ელი არ ქი ტექ ტო რის აშ ენ ებ ულია და ბუ ნებ რი ვია, მის ლე გენ და რულ ამ შე ნე ბელს, ჰი რამ აბ იფს, სო ლო მო ნის ტაძ რის აშ ენ ებ აში თა ვი სი ქვეყ-ნის ტრა დი ცი ული სამ შე ნებ ლო ცოდ ნის გა მო-ყე ნე ბა მო უხ დე ბო და, და თა ვი სი ერ ოვ ნუ ლი, ფი ნი კი ური ელ ფე რის შე ტა ნას ვერ აიც დენ და, ოფ იცი ალ ური სა ლექ სი კო ნო გან მარ ტე ბე ბი გვა უწყე ბენ, რომ თა ნა მედ რო ვე ფა რუ ლი სა-ზო გა დო ებ ებ ის სა ხით არ სე ბუ ლი, ე. წ. „მა-სო ნუ რი ლო ჟე ბი“, არ სე ბი თად სი ონ ის ტუ რი სუ ლის კვე თე ბი სა და მი ზან და სა ხუ ლო ბი სა ნი, აგ ებ ულია-ო იგ ივე სიმ ბო ლიზ მი თა და პრო-პორ ცი ებ ით, რო გო რი თაც სო ლო მო ნის ტა ძა-რი იყო აგ ებ ული: „დი დი ოს ტა ტი“ ზის ლო ჟის აღ მო სავ ლე თით, უფ რო სი და უმ ცრო სი დი აკ-ვნე ბი და სავ ლე თით და სამ ხრე თით.

რო გორც ვხე დავთ, ამ მცი რე დი ინ ფორ მა-ცი ით აც ნა თე ლია, რომ თა ნა მედ რო ვე მა სო-ნუ რი მოძ რა ობა რე ლი გი ური სუ ლის კვე თე ბის მოძ რა ობაა, მაგ რამ არა ის ეთი სა ყო ველ თაო, რო გო რიც ჩვე ნი ეკ ლე სი ური ცხოვ რე ბის წეს-რი გია, ყვე ლას თვის მი საწ ვდო მი და თა ვი სუ-ფა ლი დას წრე ბის. თა ნა მედ რო ვე მა სო ნუ რი მოძ რა ობა არ სე ბობს სა იდ უმ ლო ორ გა ნი ზა-ცი ებ ის სა ხით, რომ ლებ შიც დას წრე ბი სა და მო ნა წი ლე ობ ის უფ ლე ბა გან საზღვრუ ლია პი-როვ ნუ ლი ვი ნა ობ ითა და ამ მოძ რა ობ ის ინ დი-ვი დუ ალ ური აღი არ ებ ით, ოფ იცი ალ ური ინ დი-ვი დუ ალ ური გა წევ რი ან ებ ით. ამ ავ დრო ულ ად, შე იძ ლე ბა ით ქვას ის იც, რომ დღე ვან დე ლი მა-სო ნუ რი მოძ რა ობა ერ თგვა რი გაგ რძე ლე ბაა ის ტო რი ულ ად არ სე ბუ ლი მსოფ ლი ოს სა იდ უმ-ლო ცოდ ნის ფა რუ ლი კე რე ბის, რო მელ საც ის, ე. ი. სო ლო მო ნის ტაძ რის „ქვის მთლელ თა“-გან დაწყე ბუ ლი მოძ რა ობა ეუფ ლე ბო და სა უკ უნე-ებ ის გან მავ ლო ბა ში და აყ ენ ებ და ებ რა ული რე ლი გი ური ინ ტე რე სე ბის სამ სა ხურ ში. ამ ით იმ ის თქმა გვსურ და, რომ დღე ვან დე ლი მა სო-ნუ რი მოძ რა ობა, რო მე ლიც დღეს უკ ვე მსოფ-ლიო პო ლი ტი კას მარ თავს, არ წარ მო ად გენს

65 deniza sumbaZeese

დღე ვან დე ლი არ ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი-ებ ის რა იმე ად ექ ვა ტურს და რა ღაც სა ხელ და-ხე ლოდ შექ მნილ პო ლი ტი კურ ძა ლას. მა ვან-თათ ვის არ არე ალ ური, იგი სა უკ უნე ებ ის წინ დაწყე ბუ ლი მოძ რა ობაა და უშუ ალ ოდ უკ ავ-შირ დე ბა ებ რა ელი ხალ ხის ის ტო რი ასა და ებ-რა ელი ხალ ხის პერ სპექ ტი ვი სათ ვის ბრძო ლას მთე ლი კა ცობ რი ული ის ტო რი ის კონ ტექ სტში.

ქარ თვე ლი მკითხვე ლი სათ ვის, თორ ნი კე ერ ის თა ვის, სა ყო ველ თა ოდ ცნო ბი ლი ის ტო რი-ული გმი რის ქვეყ ნი სათ ვის, ნათ ლად და მარ-ტი ვად არ ის გა სა გე ბი, რომ ბი ზან ტი ას, ქრის-ტი ან ობ ის, მი სი რე ლი გი ური მრწამ სი სა და მოძ ღვრე ბის ჩა მომ ყა ლი ბე ბელ ქვე ყა ნას, არ-აქ რის ტი ან ული ქვეყ ნე ბის მო ძა ლე ბულ თავ-დამ სხმელ თა გან თა ვის და სა ცა ვად ქრის ტი ან-ული ქვეყ ნე ბი სა გან თა ნად გო მა და დახ მა რე ბა ეს აჭ ირო ებ ოდა. ამ ის მა გა ლი თი იყო სწო რედ, მე ათე სა უკ უნ ეში, სა ბერ ძნეთ ში, ათ ონ ის მთა-ზე, ბე რად აღ კვე ცი ლი ქარ თვე ლი სარ და ლი – თორ ნი კე ერ ის თა ვი, რო მელ მაც ბი ზან ტია იხ სნა ბარ და სკლი არ ოს ის შე მო სე ვი სა გან. უკ ვე მე თერ თმე ტე სა უკ უნ ის და საწყის ში, ბი-ზან ტი ის კე ის არ მა ალ ექ სი პირ ველ მა კომ ნე-ნოს მა (1081-1118 წწ.) სელ ჯუ კე ბის წი ნა აღ-მდეგ ბრძო ლა ში დახ მა რე ბი სათ ვის მი მარ თა ევ რო პას და რო მის პაპს გა უგ ზავ ნა თხოვ ნა. რო მის პაპ მა, ურ ბან მე ორ ემ, 1095 წელს, ევ-რო პის მო სახ ლე ობ ას ჯვა როს ნუ ლი ლაშ ქრო-ბი სა კენ მო უწ ოდა და წმ. მი წის, იერ უს ალ იმ ის გან თა ვი სუფ ლე ბა მო ითხო ვა ურ წმუ ნო თა გან. ევ რო პუ ლი სამ ზა დი სი ქრის ტეს საფ ლა ვის გა-მოხ სნი სა ურ წმუ ნო თა გან, სრულ მას შტა ბი ან სამ ხედ რო კომ პა ნი ად გა და იქ ცა. თუ გა ვიხ-სე ნებთ, რომ მსოფ ლი ოს ბო ლო სა ეკ ლე სიო კრე ბამ, რო მე ლიც ბი ზან ტი ის იმ პე რი აში შეს-დგა 787 წელს, მეშ ვი დე სა ეკ ლე სიო კრე ბამ, ებ რა ელ თა ქრის ტი ან ული ნათ ლო ბა აკ რძა ლა, რად გან ნათ ლო ბის ფორ მა ლუ რო ბა და ქრის-ტი ან ული სარ წმუ ნო ებ ის გა მო ყე ნე ბა ამ ხი ლა ებ რა ული ინ ტე რე სე ბი სათ ვის, უნ და და ვას-კვნათ რომ ბი ზან ტი აში ქრის ტი ან ობ ას უკ ვე

მერ ვე სა უკ უნ ეში აქ ვს სე რი ოზ ული საფ რთხე შექ მნი ლი ქვეყ ნის შიგ ნი და ნაც და ქვეყ ნის გა-რე და ნაც. მე მინ და მკითხვე ლის ყუ რადღე-ბა სა გან გე ბოდ შე ვა ჩე რო მეშ ვი დე მსოფ ლიო სა ეკ ლე სიო კრე ბა ზე, რო მე ლიც ჩე მის აზ რით გან სა კუთ რე ბით არ ის სა ინ ტერე სო თა ნა მედ-რო ვე მსოფ ლი ოს პო ლი ტი კუ რი აზ როვ ნე ბის სტი ლი სა და ე.წ. „ან კე სის“ ტექ ნო ლო გი ის სა-იდ უმ ლო ნიშ ნე ბის ამ ოკ ითხვის თვალ საზ რი-სით. ეს კრე ბა ას ევე შე სა ნიშ ნა ვად აჩ ვე ნებს სიმ ბო ლუ რად, თუ სა ით და რო გორ მი იმ არ თე-ბა მსოფ ლიო ის ტო რია ბი ზან ტი ის ის ტო რი ის ამ ერ თი მოვ ლე ნით. კერ ძოდ, მეშ ვი დე მსოფ-ლიო სა ეკ ლე სიო კრე ბა სრუ ლი ად ნა თელ სუ-რათს წარ მოგ ვიდ გნს იმ ის ას, რომ იუდა იზ მის, რო გორც რე ლი გი ური მოძ ღვრე ბის შე ჯა ხე ბა ქრის ტეს მოძ ღვრე ბას თან, არ დას რუ ლე ბუ-ლა იესო ქრის ტეს ჯვარ ცმით. იმ ის გა მო რომ ჯვარ ცმუ ლი ქრის ტეს მოძ ღვრე ბა მსოფ ლიო იმ პე რი ად და სა ერ თოდ საქ რის ტი ანო მსოფ-ლი ოდ იქ ცა, მსოფ ლი ოში გა ფან ტულ იუდ ევ-ელ თათ ვის სა მიზ ნედ იქ ცა თა ვად ქრის ტი ან-ული მსოფ ლიო და სა და ვე ები ქრის ტი ან ული მსოფ ლი ოს ძალ მო სი ლე ბი სა. მეშ ვი დე მსოფ-ლიო კრე ბა ილ უს ტრა ციაა იმ ისა, თუ რო-გორ ფეხ და ფეხ მის დევს იუდ ევ ელ თა მოდ გმა ჯვარ ცმუ ლი ქრის ტეს გა მარ ჯვე ბას და ქრის-ტი ან ული მოძ ღვრე ბის გან ვი თა რე ბი სა და გავ რცე ლე ბის მსოფ ლიო დი ნა მი კას, სუ ლი ერ ძლე ვას იუდ ევ ელ თა მოძ ღვრე ბი სას ქრის ტეს მი ერ. მეშ ვი დე მსოფ ლიო კრე ბა ილ უს ტრა-ცია ხდე ბა იმ ის აც, რომ იუდა იზ მი და ებ რა ელი ხალ ხი და უძ ინ ებ ელ მტრად არ ის ად ევ ნე ბუ ლი მაცხოვ რის მოძ ღვრე ბა ზე, მა შინ, რო დე საც სა ქარ თვე ლო და ქარ თვე ლი ერი ქრის ტი ან ობ-ის მე ბა ირ ახ ტრე ქვეყ ნის – ბი ზან ტი ის მცვე-ლად გვევ ლი ნე ბა ქრის ტი ან ობ ის სა ხე ლით, სა ქარ თვე ლოს მე ფე ნი ბი ზან ტი ის იმ პე რა-ტორ თა სარ დლე ბი ხდე ბი ან, ნამ დვილ ნი „მახ-ვილ ნი მე სი ის ანი“ და მი სი მოძ ღვრე ბის, ხო ლო ბი ზან ტი ის და სუს ტე ბის შემ თხვე ვა ში, მზად არი ან თა ვად იტ ვირ თონ ჯვა რი მსოფ ლიო

66deniza sumbaZe ese

ქრის ტი ან ობ ის წი ნამ ძღო ლო ბი სა. მეშ ვი დე მსოფ ლიო კრე ბის დროს ქრის ტი ან ობა უკ ვე რვა სა უკ უნ ეს ით ვლის და უკ ვე მსოფ ლიო რე-ლი გიაა. აღ ზე ვე ბუ ლი და მო ზე იმე, დამ კვიდ-რე ბუ ლი თა ვი სი ეკ ლე სი ებ ითა და მო ნას ტრე-ბით. და სწო რედ აქ, მსოფ ლიო ქრის ტი ან ობ ის მე ბა ირ ახ ტრე ქვე ყა ნა ში, ბი ზან ტი აში აღ მოჩ-ნდე ბა ფეს ვმო კი დე ბუ ლი იუდ ევ ელ თა გო ნი, რო მე ლიც ქრის ტი ან ულ სამ ყა რო ში შეჭ რი ლი, ცი ხის შიგ ნი დან გა ტეხ ვის პო ლი ტი კას ირ ჩევს და ამ ის ათ ვის ქრის ტი ან ობ ის წი ნა აღ მდეგ საბ რძოლ ვე ლად ქრის ტი ან ულ ად მო ნათ ვლის გზა ზე დგე ბა. მი ზა ნი ინ იცი ატ ივ ის აღ ებაა, წი ნამ ძღო ლის მი სი აში გა დას ვლა და ქრის ტი-ან ობ ის გა და ჩეხ ვა გზი დან. და იმ დროს, რო-დე საც ქრის ტი ან ობა მკვიდ რდე ბა, რო გორც ეკ ლე სი ური ინ სტი ტუ ტი, ქრის ტი ან ულ ად მო-ნათ ლუ ლი ვინ მე იუდ ევ ელი სა რან ტი ჰა გი, ბი-ზან ტი ელი ის ტო რი კო სის, კედ რე ნეს ცნო ბით, არ აბ თა მე ფეს შთა აგ ონ ებს, რომ ქრის ტი ან-ული ხა ტე ბის შე მო ღე ბა და ხა ტებ თან ლოც ვა, იგ ივე კერ პთაყ ვა ნის მცემ ლო ბის და ნერ გვაა ქრის ტი ან ობ აში. სა რან ტი ჰა გის გაბ რძო ლე-ბა ქრის ტი ან ობ ის და სა ცა ვად, სი ნამ დვი ლე ში ქრის ტი ან ობ ის და სან გრე ვად, კერ პთაყ ვა ნის-მცემ ლო ბის ანუ ხა ტე ბის და ნერ გვის აღ საკ-ვე თად ეკ ლე სი აში, იმ ხე ლა რე ზო ნანს იღ ებს, რომ ეკ ლე სი ის უდ იდ ეს მა მას, იოანე და მას-კელს, ხა ტე ბის დამ ცა ვი თხზუ ლე ბის და წე რი-სათ ვის მარ ჯვე ნა ხელს მოჰ კვე თენ, და ბი ზან-ტი აში ხა ტე ბის წი ნა აღ მდეგ გა ჩე ნი ლი მთე ლი ლაშ ქა რი, შეძ ლებს, რომ წი ნამ ძღო ლად თა ვად ბი ზან ტი ის იმ პე რა ტო რი – ლე ონ ის ავ რი ელი და იყ ენ ოს. ეს და ახ ლო ვე ბით იმ ას ნიშ ნავ და, რომ რო მე ლი მე სხვა „სა რან ტი ჰაგს“ გან გა-ში აეტ ეხა, წარ მარ თუ ლი ტაძ რე ბის ნა ტაძ რა-ლებ ზე აშ ენ ებ ული ქრის ტი ან ული ეკ ლე სი ები უწ მინ დურ ად გი ლებ ზეა აშ ენ ებ ული და უნ და და ვან გრი ოთო. სა უბ ედ ურ ოდ ას ეთ პრო ვო-კა ცი ებ ზე ბი ზან ტი აში ზოგ ჯერ თვით პატ-რი არ ქე ბი და იმ პე რა ტო რე ბი ეგ ებ ოდ ნენ. სი-მარ თლი სა და ჭეშ მა რი ტე ბი სათ ვის ბრძო ლა

ქვე ყა ნას აძ ლი ერ ებს, მაგ რამ ენ ერ გი ას აც ახ-არ ჯვი ნებს. ამ ით პრო ვო კა ცია მა ინც აღ წევს თა ვის მი ზანს.

პრო ცე სე ბი ბი ზან ტი აში ისე ვი თარ დე ბა, რომ სა ჭი რო ხდე ბა მეშ ვი დე მსოფ ლიო სა ეკ-ლე სიო კრე ბის მოწ ვე ვა ხა ტე ბის და სა ცა ვად და იმ პე რი აში ატ ეხ ილი გან ხეთ ქი ლე ბე ბის და-სა ოკ ებ ლად. კრე ბას ამ დრო ის ათ ვის თა ვად იმ პე რა ტო რი კონ სტან ტი ნე და დე დო ფა ლი ირ-ინე წარ მარ თა ვენ. კრე ბის გან ჩი ნე ბით ხა ტე ბი გა დარ ჩნენ, ხო ლო ებ რა ელ ები თვალ თმაქ ცუ-რი ნათ ლო ბი სათ ვის გზა გა და კე ტილ ნი აღ მოჩ-ნდნენ ქრის ტი ან ულ ცხოვ რე ბა ში მო ნა წი ლე-ობ ის ათ ვის. „დი დი სჯუ ლის კა ნონ ში“ შე ტა-ნი ლი გაფ რთხი ლე ბე ბი ცხად ყო ფენ, რომ მიმ-ტე ვებ ლო ბი სა და შემ წყნა რებ ლო ბის საკ მა ოდ დი დი ეტ აპ ები გაიარა ბი ზან ტი ურ მა ეკ ლე სი ამ ებ რა ელ თა მი მართ და სა კითხი მეშ ვი დე მსოფ-ლიო კრე ბის დად გე ნი ლე ბით და ას რუ ლა. დი დი სჯუ ლის კა ნონ ში შე ტა ნი ლია ეფ ეს ოს მე სა მე მსოფ ლიო კრე ბის დად გე ნი ლე ბა თა ერ თერ თი ას ეთი პუნ ქტიც: „ვინც გა ბე დავს ჭეშ მა რი ტი ცოდ ნის გა დაქ ცვას... იუდ ევ ლო ბად... თუ ეპ-ის კო პო სი იქ ნე ბა ან მღვდე ლი, უნ და ჩა მო ერ-თვათ ეპ ის კო პო სო ბა და მღვდლო ბა...“ (7). მო-გეხ სე ნე ბათ, იკ რძა ლე ბა მხო ლოდ ის, აკ რძალ-ვა შე იძ ლე ბა და აწ ესო მხო ლოდ ის ეთი რა მის, რაც არ სე ბობს ან რა მაც შე იძ ლე ბა იარ სე ბოს. ეფ ეს ოს კრე ბის დად გე ნი ლე ბა თა ეს პუნ ქტი მი უთ ით ებს, რომ უკ ვე არ სე ბობს მცდე ლო-ბა ქრის ტი ან ული მოძ ღვრე ბის იუდა იზ აცი ისა და უკ ვე სა ჭი როა კა ნო ნი აკ რძალ ვი სა და სას-ჯე ლის. კონ სტან ტი ნო პო ლის კრე ბა იუს ტი ნი-ან ეს ზე ობ აში იძ ულ ებ ული ხდე ბა გა ნა ჩი ნოს: „ნურც სამ ღვდე ლო პი რი, ნურც ერ ის კა ცი ნუ გა იჩ ენს ური ათ მე გობ რად, ნუ მო უხ მობს სნე ულ ებ ის დროს და ნუ მი იღ ებს მათ გან გან-კურ ნე ბას“ (11). მეშ ვი დე მსოფ ლიო კრე ბა კი, იძ ულ ებ ული ხდე ბა გა ნაცხა დოს რომ: „ებ რა-ელ ები ინ ათ ლე ბი ან სიც რუ ით“ და უნ და აიკ-რძა ლოს მა თი მი ღე ბა ქრის ტი ან ულ ეკ ლე-სი აში (8). ეკ ლე სი ის ის ტო რი ის დღე ვან დე ლი

67 deniza sumbaZeese

გა და სა ხე დი დან, ვფიქ რობ, მკითხველის თვის სრუ ლი ად ნა თე ლია ის ვი თა რე ბა, რო მე ლიც წინ უძ ღვის მეშ ვი დე სა ეკ ლე სიო კრე ბას, ებ-რა ელ თა მი ერ მოწყო ბი ლი სპე კუ ლა ცია ერ თი იდე ისა, მე ორე იდე ის და სან გრე ვად. ამ ჯე რად სპე კუ ლი აცია „ქრის ტი ან ობ ის დაც ვის იდე ისა „კერ პთაყ ვა ნის მცემ ლო ბი სა გან“ მი მარ თუ-ლია ეკ ლე სი ური ინ სტი ტუ ტის გა სა ძარ ცვა ვად ხა ტე ბი სა გან და ეკ ლე სი ის და სა სუს ტებ ლად. მეშ ვი დე მსოფ ლიო სა ეკ ლე სიო კრე ბის ის ტო-რია ბრწყინ ვა ლე ილ უს ტრა ციაა აგ რეთ ვე იმ-ის აც, თუ რა ოდ ენ დი დი თან და ყო ლი ლი უნ არი აქ ვს ებ რა ულ გო ნე ბას, ად ამი ან თა ცთუ ნე ბი სა და თვით სა იმ პე რა ტო რო ტახ ტის მფლო ბელ-თა ცნო ბი ერ ებ აში შეღ წე ვი სა მა თი ვე სა მარ-თა ვი ქვეყ ნე ბის და სა ცე მად. ეკ ლე სია და ხა ტი რამ გა ყო ერ თმა ნე თი სა გან. მაგ რამ ებ რა ულ მა გო ნე ბამ ვი თომ ეკ ლე სი ის სიწ მინ დის დაც ვით, შეს ძლო მთე ლი იმ პე რია ჩა ეთ რია ხა ტე ბის წი-ნა აღ მდეგ ბრძო ლა ში. თა ნა მედ რო ვე მსოფ-ლიო წეს რი გის ეთ იკ ურ პრინ ცი პებ ში ღრმად ჩა ხე დუ ლი ად ამი ანი სრუ ლი ად მარ ტი ვად და-ინ ახ ავს ან ალ ოგი ას ად ამი ან ის თა ვი სუფ ლე-ბის იდე ის დაც ვა ში რო გორ არ ის შემ ძვრა ლი ნამ დვი ლი მი ზა ნი ად ამი ან ის მო რა ლუ რი გა-ნად გუ რე ბი სა და კა ცობ რი ობ აზე შუ რის ძი ებ-ის. ფაქ ტია: მეშ ვი დე მსოფ ლიო კრე ბის შემ-დგომ ბი ზან ტი ამ ვე ღარ მო იკ რი ბა ძა ლა ახ ალი მსოფ ლიო კრე ბის მო საწ ვე ვად და იმ პე რი ის ქრის ტი ან ულ-თე ოლ ოგი ური პრობ ლე მე ბის წინ წა სა წე ვად. სრუ ლი ად ლო გი კუ რია, ევ რო-პა ში მი მო ფან ტულ ებ რა ულ მო სახ ლე ობ ას, პა-პის ხელ შეწყო ბით წარ მარ თულ ჯვა როს ნულ ლაშ ქრო ბა ში და ქრის ტეს საფ ლა ვის ურ წმუ-ნო თა გან გა მოხ სნის იდე აში, თა ვი ანთ მშობ-ლი ურ ქვე ყა ნა ში მი მა ვა ლი „მა ტა რე ბე ლიც“ და ენ ახ ათ და ხე ლი დან არ გა ეშ ვათ შან სი იერ-უს ალ იმ ში დაბ რუ ნე ბი სა სა კუ თა რი ინ ტე რე სე-ბის წინ წა სა წე ვად.

იერ უს ალ იმ ში, სი ონ ის მთა ზე, იქ, სა დაც სო ლო მონ ბრძე ნის სა სახ ლე და სო ლო მო ნის ტა ძა რი იყო აშ ენ ებ ული, პირ ვე ლი ჯვა როს ნუ-

ლი ლაშ ქრო ბის ერ თერ თმა ხელ მძღვა ნელ მა – გოდ ფრეი ბუ ლონ სკიმ – 1090 წელს შექ მნა „სი ონ ის მთის ორ დე ნი“, რი თაც, ჩვე ნის აზ-რით, ნე ბით, თუ იმ დრო ის მსოფ ლი ოს ათ ვის თვა ლებ ში ნაც რის შეყ რით, ჯვა როს ნულ მოძ-რა ობ აში ჩარ თუ ლი ძა ლე ბის მთა ვა რი მი ზა ნი გა აცხა და.

1099 წელს, ივ ლის ში, ჯვა როს ნებ მა იერუ-ს ალ იმი აიღ ეს, და დააარსეს იერ უს ალ იმის სა მე ფო. ჰუ გო დე პე ინ ისა და გოდ ფრუა დე სენტ-ომ ერ ის ხელ მძღვა ნე ლო ბით შე იქ მნა ორ დე ნი: „ქრის ტეს და სო ლო მო ნის ტაძ რის ღა ტა კი რა ინ დე ბი“ (Pauperes Commilitones Chri­sti Templique Solomonici). თა ნა მედ რო ვე გა მოკ-ვლე ვე ბით, რო დე საც გა შიშ ვლე ბუ ლია სპე კუ-ლა ცია ქრის ტეს საფ ლა ვის მუ სულ მან თა გან გან თა ვი სუფ ლე ბის იდე ისა, და გაცხა დე ბუ ლია სი ონ ის მთის აღ ორ ძი ნე ბის მი ზა ნი, შე ნიღ ბუ-ლი და კარ გად შე ფუ თუ ლი ქრის ტეს საფ ლა ვის გან თა ვი სუფ ლე ბის იდე აში, სრუ ლი შე საძ ლებ-ლო ბა გვეძ ლე ვა მოვ ლე ნა თა ის ტო რი ული გან-ვი თა რე ბის დახ ვე წი ლი ლო გი კუ რი ან ალ იზ ისა და ის ტო რი ის რე ალ ური სუ რა თის ჩვე ნე ბი სა. ას ევე სრუ ლი შე საძ ლებ ლო ბა გვეძ ლე ვა გავ-ხსნათ ნამ დვი ლი მი ზა ნი მოძ რა ობ ისა: „ქრის-ტეს ღა რი ბი ჯა რის კა ცე ბი და ტაძ რე ლე ბი“. პირ ვე ლი ნა წი ლი მოძ რა ობ ის სა ხელ წო დე ბი-სა – „ქრის ტეს ღა რი ბი ჯა რის კა ცე ბი“ – სა-ფარ ვე ლი და ნი ღა ბია სა ხელ წო დე ბის მე ორე და მთა ვა რი ნა წი ლი სათ ვის: „ტაძ რე ლე ბი სათ-ვის“. „ტაძ რე ლე ბი“ ანუ ევ რო პა ში გავ რცე ლე-ბუ ლი ინ გლი სუ რი ტერ მი ნით: „ტამ პლი ერ ები“ და ფრან გუ ლი ტერ მი ნით: „მა სო ნე ბი“, ყვე ლა თვალ საზ რი სით და ყვე ლა გზით წარ მო ად გე-ნენ სო ლო მო ნის ის ტო რი ული ტაძ რის ახ ალ მსოფ ლმხედ ვე ლობ რივ და პრაქ ტი კულ მშე-ნებ ლებს, ანუ ახ ალ „ქვის მთლე ლებს“, ფრან-გუ ლად, ხო ლო ახ ალ „მე ტაძ რე ებს“ – ინ გლი-სუ რად, ფაქ ტი ურ ად – სიმ ბო ლურ ან ალ ოგი-ებს სო ლო მო ნის ის ტო რი ული ტაძ რის მშე ნებ-ლე ბი სას:

„სო ლო მონს ჰყავ და სა მოც და ათი ათ ასი

68deniza sumbaZe ese

მტვირ თა ვი და ოთხმო ცი ათ ასი ქვის მჭრე ლი მთა ში, გარ და სა მი ათ ას სა მა სი თავ კა ცი სა, რომ ლე ბიც სა მუ შაოებზე ჰყავ და მი ჩე ნი ლი სო ლო მონს და მო მუ შა ვე ებს ზე დამ ხედ ვე-ლობ დნენ“ (3 მეფ. 5, 15-16). „ოცი წლის თავ ზე იყო რომ და ას რუ ლა სო ლო მონ მა ორი სახ ლის: უფ ლის სახ ლი სა და სა მე ფო სახ ლის შე ნე ბა“ (3 მეფ. 9, 10).

თა ნა მედ რო ვე „ქვის მთლელ თა“, ანუ „მე ტ-აძ რე თა“ რიცხვი, რო გორც ცნო ბი ლია, რა მო-დე ნი მე მი ლი ონს აღ წევს.

ცნო ბი ლია, რომ პირ ვე ლი ჯვა როს ნე ბი სწო რედ იმ მთის ტე რი ტო რი აზე და ბა ნაკ დნენ, სა დაც სო ლო მო ნის ტა ძა რი იყო აშ ენ ებ ული. ცნო ბი ლი ქარ თვე ლი ის ტო რი კო სი, სარ გის კა კა ბა ძე, ის ევე რო გორც მა სო ნურ ღო ნის ძი-ებ ებ ში ჩა უხ ედ ავი მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ-რი ობა, გაკ ვირ ვე ბას ვერ ფა რავს ჯვა რო სან-თა საქ ცი ელ ის გა მო და ვერ აუხ სნია, რა ტომ აუარ ეს მათ გვერ დი ქრის ტეს საფ ლა ვის ეკ-ლე სი ას და რა ტომ აირ ჩი ეს თა ვი ან თი ორ დე-ნის წმინ და ად გი ლად ებ რა ელ თა დი დი მე ფის – სო ლო მო ნის ნა ტაძ რა ლი (ვსარ გებ ლობ ინ-ტერ ნეტ ში ამ ოწე ული ინ ფორ მა ცი ით).

ავ ტო რი „მსოფ ლი ოს სა იდ უმ ლო ის ტო რი-ისა“ ჯო ნა თან ბლე კი (2007 წ.) გად მოგ ვცემს, რომ სო ლო მო ნის ნა ტაძ რა ლის ქვეშ, დიდ სიღ-რმე ში, არ ქე ოლ ოგი ური გათხრე ბით მიგ ნე-ბულ იქ ნა „არ ტე ფაქ ტე ბი“ ტამ პლი ერ ებ ისა, ანუ გვი რა ბე ბი, რომ ლე ბიც გათხრილ იქ ნენ სა ვა რა უდ ოდ სა კურ თხევ ლის მი მარ თუ ლე-ბით, დი დი ალ ბა თო ბით წმი და თაწ მი დი სა კენ. ეს არ იყო, ცხა დია, უბ რა ლო ახ ირ ება. ეს იყო მო ძი ება იმ ად გი ლი სა, სა დაც უნ და შემ დგა რი-ყო პირ ვე ლი ხელ თდას ხმა სა იდ უმ ლო ორ დე-ნის რა ინ დე ბი სა: „სო ლო მო ნის ტაძ რე ლე ბი სა“, ანუ ევ რო პუ ლად „ტამ პლი ერ ებ ისა“, რო მელ-თა მსოფ ლმხედ ვე ლობ რივ მი ზან და სა ხუ ლო-ბა ში ბევ რი რამ დღემ დე აუხ სნე ლი, გა ურ კვე-ვე ლი და სა იდ უმ ლო ებ ით არ ის მო ცუ ლი. „ტამ-პლი ერ თა“ ენ ციკ ლო პე დი ური გან მარ ტე ბე ბი თით ქმის სა ყო ველ თა ოდ აღი არ ებ დნენ, რომ

მა თი ღმერ თი იყო „ბა ჰო მე ტი“ (იგ ივ: „ბა ფო-მე ტი“), მე ფე-დე მო ნი, რო მე ლიც თა ვის ამ სახ-ველ კერ პში თხის თა ვით იყო გა მო სა ხუ ლი. ჯო ნა თან ბლე კის ინ ფორ მა ცი ით ბა ჰო მე ტის ცნე ბა ში „სიბ რძნის“ მნიშ ვნე ლო ბა უნ და იყ-ოს ჩა დე ბუ ლი. რამ დე ნად ზუს ტია ეს გან მარ-ტე ბა, ძნე ლი სათ ქმე ლია, რად გან არც სიტყვა „ბა ფო მე ტის“ ეტ იმ ოლ ოგია და არც ტამ პლი-ერ თა რე ლი გი ური სიმ ბო ლი კა ბო ლომ დე გა-შუ ქე ბუ ლი არ არ ის. რა ტომ უნ და ყო ფი ლი ყო სო ლო მო ნის ტაძ რის ხე ლა ხა ლი აშ ენ ებ ის იდ-უმ ალ მე ოც ნე ბე თა ღმერ თი ბა ჰო მე ტი (ზო გი წა კითხვით: ბა ფო მე ტი) და არა იაჰ ვე, რო მელ-საც ეძ ღვნე ბო და სო ლო მო ნის ტა ძა რი, ამ ის ახ სნას ვერ სად მი ვა გე ნი. რო გორც ჩანს, ტამ-პლი ერ ებ მა ეს სა იდ უმ ლო მაგ რად ჩა კე ტეს. თუმ ცა, მე ფიქ რე ბა, რომ საკ მაო ჩა ძი ებ ის შემ-დეგ, მივ ხვდი: ორი მთა ვა რი კითხვის პა სუ ხია აუც ილ ებ ელი, ვი ცო დეთ, ტამ პლი ერ თა ნამ-დვი ლი ვი ნა ობ ის სა ცოდ ნე ლად: რო გო რია მა-თი ნამ დვი ლი, შე უნ იღ ბა ვი და მო კი დე ბუ ლე ბა ქრის ტეს მი მართ, და რას ნიშ ნავს მა თი ღმერ-თი, აღი არ ებ ული, რო გორც ბა ჰო მე ტი?!

ბა ჰო მე ტი სა ყო ველ თა ოდ აღი არ ებ ული ინ-ტერ პრე ტა ცი ით გა მო ის ახ ება თხის თა ვით და, ბუ ნებ რი ვია, მას რა ღაც წარ მარ თუ ლი ღვთა-ებ ის მნიშ ვნე ლო ბით აღ იქ ვა მენ. მაგ რამ რა-ტომ უნ და იყ ვნენ ტაძ რე ლე ბი, ანუ ტამ პლი-ერ ები, სო ლო მო ნის ტაძ რი სა და სო ლო მო ნის ღმერ თის, იაჰ ვეს თაყ ვა ნის მცე მელ ნი, ამ ავ-დრო ულ ად თხის თა ვით გა მო სა ხუ ლი წარ-მარ თუ ლი ღვთა ებ ის თაყ ვა ნის მცემ ლე ბი, რო-გორც ჩანს, არ ექ ვემ დე ბა რე ბა წე რი ლო ბით გად მო ცე მას და მხო ლოდ ზე პი რად გა და ეც ემ-ოდ ათ ხელ დას ხმუ ლებს. ამ იტ ომ წყა რო ებ ით ეს სა იდ უმ ლო ახ სნი ლი არ არ ის. არ ადა სულ ახ ლა ხანს, რო გორც ინ ტერ ნე ტით გვა უწყე ბენ, აშშ-ებ ში, ოკ ლა ჰო მას შტატ ში, ამ ერ იკ ელ მა მა სო ნებ მა, ოკ ლა ჰო მას კა პი ტო ლი უმ ის ბაღ-ში, მო სეს ათი მცნე ბის მე მო რი ალ ის გას წვრივ ბა ჰო მე ტის სკულ პტუ რუ ლი გა მო სა ხუ ლე ბის აღ მარ თვა ითხო ვეს. ცხა დია, რომ ბა ჰო მე ტი,

69 deniza sumbaZeese

რო გორც ტამ პლი ერ თა ღმერ თი, თა ნა მედ რო-ვე ამ ერ იკ ის მა სონ თა ცნო ბი ერ ებ აში, დღემ დე ცოცხა ლია, ცოცხა ლია ის ევე, რო გორც – ტამ-პლი ერ თა მი ზა ნი და ამ ოც ანა. ხო ლო რამ დე-ნა დაც ტამ პლი ერ თა მი ზა ნი და ამ ოც ანა სო-ლო მო ნის ტაძ რის აღ დგე ნა-აშ ენ ებაა, მა თი, ე. ი. სო ლო მო ნის ტაძ რის „ახ ალ მშე ნე ბელ თა“, იგ ივ „მე ტაძ რე თა“ მი სია ახ ალი ჰი რამ აბ იფ-ის მი სიაა. ღმერ თის ვი ნა ობა ტაძ რის მშე ნებ-ლო ბის იდე ას თან უნ და იყ ოს და კავ ში რე ბუ ლი და ტაძ რის ის ტო რი ული მშე ნებ ლის მის ტი ურ შემ წე ობ ას თან. ყვე ლა დრო ისა და ყვე ლა ქვეყ-ნის სა იდ უმ ლო ცენ ტრე ბის ერ თერთ ცნო ბილ მკვლე ვარ თან, რო მელ საც სო ლო მო ნის ტაძ-რის ამ შე ნე ბე ლი, ჰი რამ აბ იფი, ღვთა ებ რივ პი როვ ნე ბად ჰყავს აღ წე რი ლი, წა ვაწყდი ინ-ფორ მა ცი ას, რომ ჰი რამ აბ იფი იყო დი ონ ის-ური მის ტე რი ებ ის ხელ დას ხმუ ლი, ე. ი. თა ვი სი დრო ისა და თა ვი სი ქვეყ ნის სა იდ უმ ლო ცოდ-ნის გან დო ბი ლი. დი ონ ის ური მის ტე რი ებ ის ემ-ბლე მა კი, რო გორც ცნო ბი ლია, იყო თხა (შდრ. ქარ თუ ლი: „მო დი ვნა ხოთ ვე ნა ხი, რამ შე ჭა მა ვე ნა ხი, მი ველ ვნა ხე ვე ნა ხი, თხამ შე ჭა მა ვე-ნა ხი...“). დი ონ ისე ცნო ბი ერ დე ბო და რო გორც ღმერ თი ღვი ნი სა, თრო ბი სა და ირე ალ ურ ში, ანუ არა ამ ქვეყ ნი ურ რე ალ ობ აში გა და სახ ლე-ბი სა... ტამ პლი ერ ებ მა, რო გორც ჩანს, ჰი რამ აბ იფ ის სა პა ტივ ცე მუ ლოდ პირ და პირ ჰი რამ აბ იფ ის ღმერ თთან და იჭ ირ ეს საქ მე და ჰი რა-მის აშ ენ ებ ული ტაძ რის აღ ორ ძი ნე ბა ში, რო-გორც ახ ალ მა ჰი რა მე ლებ მა, ანუ ახ ალ მა აღ-მშე ნებ ლებ მა ჰი რა მის ღმერ თი სა გან ითხო ვეს შე წევ ნა, სწამ დათ რა, რომ თა ვად ჰი რა მი ამ დიდ საქ მეს თა ვი სი ღმერ თის შემ წე ობ ის გა-რე შე, ვერ გა ნა ხორ ცი ელ ებ და. ტაძ რელ თა მოძ რა ობა ფაქ ტი ურ ად უნ და ქცე ულ იყო გა-ჰი რა მე ბად, ანუ ჰი რამ აბ იფ ის გან სხე ულ ებ ად, რო მელ შიც ჰი რა მის სუ ლი უნ და ჩამ დგა რი ყო, დი ონ ის ურ მის ტე რი ებ ში გან დო ბი ლის.

„ძველ სა იდ უმ ლო ცოდ ნა ზე დამ ყა რე ბუ-ლი დი ონ ის ური მრწამ სის ხუ როთ მოძ ღვარ-ნი- წერს ავ ტო რი, – ძა ლი ან იყ ვნენ მსგავ სნი

თა ვი ან თი პრინ ცი პე ბი თა და დოქ ტრი ნე ბით ფრი მა სო ნურ წე სებ თან. ის ინი წარ მო ად გენ-დნენ მშე ნე ბელ თა ორ გა ნი ზა ცი ას, რო მელ-თაც ერ თად ჰქონ დათ შეკ რუ ლი მი მარ თე ბა ნი მი წი ერი ხუ როთ მოძ ღვრე ბის მეც ნი ერ ებ ასა და ღვთი ური ხუ როთ მოძ ღვრე ბის მეც ნი ერ-ებ ას შო რის. სო ლო მონ მე ფემ ის ინი მი იწ ვია თა ვი სი ტაძ რის ას აშ ენ ებ ლად, მი უხ და ვად იმ-ისა რომ ის ინი არ იყ ვნენ არც ებ რა ელ ები და არც ებ რა ელ თა ღმერ თის თაყ ვა ნის მცემ ლე-ბი. არ ამ ედ ბა ხუ სი სა და დი ონ ის ეს თაყ ვა ნის-მცემ ლე ბი იყ ვნენ. არა ერ თი დი დი მო ნუ მენ ტი აღ მარ თეს ან ტი კუ რო ბი სა დი ონ ის ური მრწამ-სის არ ქი ტექ ტო რებ მა. ის ინი ფლობ დნენ ხუ-როთ მოძ ღვრე ბის სა იდ უმ ლო ენ ას და ქვე ბის ამ ოც ნო ბის სის ტე მას. ჰქონ დათ თა ვი ან თი ყო-ველ წლი ური თავ შეყ რე ბი და სა იდ უმ ლო დღე-სას წა ულ ები. ზუს ტი და ხა სი ათ ება მა თი დოქ-ტრი ნე ბი სა უც ნო ბია. სარ წმუ ნო აზ რით ჰი რამ აბ იფი იყო ხელ დას ხმუ ლი დი ონ ის ური სა იდ-უმ ლო წრე ებ ისა“.

ავ ტო რის მა სო ნურ-მენ ტა ლუ რი მა ნე რის მი სა მარ თით უნ და შევ ნიშ ნოთ, რომ დი ონ ის-ური მრწამ სის ხუ როთ მოძ ღვარ ნი ვერ იქ ნე-ბოდ ნენ მსგავ სნი ფრი მა სო ნუ რი წე სე ბი სა, ფრი მა სო ნე ბი კი, ფაქ ტია, დი ონ ის ური, ეს ოდ-ენ წარ მარ თუ ლი სიმ ბო ლი კის გა თა ვი სე ბით, მარ თლაც ეს წრაფ ვოდ ნენ მას თან მიმ სგავ სე-ბას. აღ სა ნიშ ნა ვია, აგ რეთ ვე, რომ რო დე საც ხსე ნე ბუ ლი ავ ტო რი ორ ფე ოს ზე სა უბ რობს, რო გორც დი ონ ის ური მის ტე რი ებ ის რე ფორ-მა ტორ ზე, გვერ დს უვ ლის, ან არ აც ნო ბი რებს ორ ფე ოს ის კავ შირს კოლ ხურ მის ტე რი ებ თან, რაც თა ვი სუფ ლად იკ ითხე ბა არ გო ნავ ტე ბის კოლ ხეთ ში ლაშ ქრო ბის მი თო ლო გი ურ გად მო-ცე მა ში. ამ დო ნი სა და მას შტა ბის მკვლე ვარს კი არ ეკ ად რე ბო და არც შე უმ ჩნევ ლო ბა ამ ფაქ ტი სა და მი თუ მე ტეს არც გვერ დის ავ ლა. მაგ რამ ამ სა კითხის მე ტი გან ვრცო ბის ად გი-ლი აქ აღ არ არ ის.

რაც შე ეხ ება ტამ პლი ერ თა სა იდ უმ ლო, ანუ ნამ დვილ და მო კი დე ბუ ლე ბას ქრის ტეს მი-

70deniza sumbaZe ese

მართ, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ წყა რო თა მა სი-ური აღი არ ებ ით სა ზარ ლად უარ ყო ფი თია:

ცნო ბი ლია, რომ პა პა კლი მენტ მე ხუ თემ სა-გან გე ბო კო მი სი ები შექ მნა იმ ბრალ დე ბა თა გა მო საკ ვლე ვად, რო მე ლიც მათ ედ ებ ოდ ათ.

„ტამ პლი ერ ებს პირ ველ რიგ ში ბრა ლად ედ-ებ ოდ ათ, რომ ის ინი უარ ყოფ დნენ ქრის ტეს ჯვარ ცმას და აფ ურ თხებ დნენ ჯვარს. ორ დე-ნის რი გებ ში მი სა ღე ბად გამ ზა დე ბუ ლებს, ნე-ოფ იტ ებს გა ნუ მარ ტავ დნენ, რომ ქრის ტემ, რო გორც „იუდ ევ ელ თა მე ფემ“ მო აწყო აჯ-ან ყე ბა რო მა ელ თა მი მართ, იმ ის ათ ვის რომ გა ეფ უჭ ებ ინა ურ თი ერ თო ბა ებ რა ელ ხალ ხსა და იმ პე რი ის ხე ლი სუ ფალთ შო რის. ამ გან-მარ ტე ბის შემ დეგ ნე ოფ იტს ეძ ლე ოდა მი თი-თე ბა მი ეფ ურ თხე ბი ნა ჯვრი სათ ვის“ (Георгий Иванов­Frank – „Тамрлиеры: Загадки и совреме­нность“. 2006, Ин Франс). ეს ინ ფორ მა ცია ფაქ-ტი ურ ად მა სი ურ ად არ ის ფეს ვგად გმუ ლი წყა რო ებ ში ტამ პლი ერ თა ის ტო რი ული და ხა-სი ათ ებ ის ას. რაც შე ეხ ება თა ნა მედ რო ვე პო-ლი ტი კურ ორ დე ნებს ტამ პლი ერ ებ ის ას, რომ-ლე ბიც ჯორჯ სო რო სის „ღია სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ებ ებ ის“ ან ალ ოგი ით სო კო ებ ივ ით არიან ამ ოს ულ ნი პოსტ საბ ჭო თა სივ რცე ში, ჩე მი ყუ რადღე ბა მი იპყრო უკ რა ინ ელ ტამ პლი-ერ თა ორ დენ მა, მი იპყრო თა ვი სი სა ოც არი ცი-ნიზ მით ქრის ტეს მი მართ...

სო ლო მო ნის ტაძ რის ნა ტაძ რა ლის ად გი-ლე ბი იყო „ტამ პლი ერ თათ ვის“ იმ დე ნად წმინ-და და მნიშ ვნე ლო ვა ნი, რომ თუ ტაძ რის სა-ძირ კვლებს მი წის ქვე შა გვი რა ბე ბის გათხრით ეძი ებ დნენ, მი წის ზე მოთ, დი დი პა ტი ვი იყო მათ თვის სო ლო მო ნის სა სახ ლის ყო ფი ლი სა-ჯი ნი ბო ებ ის ად გი ლე ბი მო ეპ ოვ ებ ინ ათ. ეს სა-ჯი ნი ბო ებ ის ად გი ლი უფ რო პა სუ ხობ და მათ მი ზანს, ვი ნემ ქრის ტეს საფ ლა ვის ეკ ლე სია, მაგ რამ ამ მი ზან სწრაფ ვის შე ნიღ ბვას ის ინი ახ ერ ხებ დნენ.

ერ თი სიტყვით, ევ რო პულ ჯვა როს ნულ მო-ძ რა ობ აში სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობა აღ მოჩნ-და შე ფა რუ ლი. ამ სა იდ უმ ლო სი ონ ის ტუ რი

მოძ რა ობ ის ათ ვის მი ზან ში ორ ივე მტე რი იყო ამ ოღ ებ ული: მუ სულ მა ნო ბა ცა და ქრის ტი ან-ობ აც. მუ სულ მა ნო ბა – ღი ად, ქრის ტი ან ობა – ფა რუ ლად. სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობა, რო გორც ლე გა ლუ რი ფორ მა ამ მი ზან და სა ხუ ლე ბი სა, რო გორც ვი ცით, მხო ლოდ მე-19 სა უკ უნ ის ბო ლოს გა ფორ მდე ბა, აშშ-ებ ში, რო გორც ოფ-იცი ალ ური მოძ რა ობა, ხო ლო თა ვის მი ზანს მე ორე მსოფ ლიო ომ ის შემ დგომ აღ წევს, ცხა-დია, გარ კვე ული დო ზით და არა ბო ლომ დე.

ამ გვა რად, რო გორც უკ ვე აღ ვნიშ ნეთ, და-ფა რუ ლი არ არ ის, რომ ტამ პლი ერ ები სო ლო-მო ნის ტაძ რის ტე რი ტო რი აზე ბა ნაკ დე ბოდ-ნენ, რაც, რო გორც ფაქ ტი, პირ და პირ მი უთ-ით ებს მათ მსოფ ლმხედ ვე ლობ რივ ვი ნა ობ აზე და პირ და პირ აზ რობ რივ კავ შირ ზე სო ლო მო-ნის ტა ძარ თან, იმ აზ ედ, რომ ის ინი არი ან არა „ტაძ რე ლე ბი“, არ ამ ედ „სო ლო მო ნის ტაძ რე-ლე ბი“, ანუ „და ვი თი სა და სო ლო მო ნის ტაძ რე-ლე ბი“. თა ნა მედ რო ვე ტამ პლი ერ ები, რო მელ-თაც ბი ნა გა ერ თი ან ებ ული ერ ებ ის ორ გა ნი ზა-ცი აში აქ ვთ და დე ბუ ლი, მათ შო რის „ქარ თველ ტამ პლი ერ თა ორ დე ნი“, რო მე ლიც თა ვი სი ოფ იცი ალ ური, რე გის ტრი რე ბუ ლი წეს დე ბით სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო და სა პატ რი არ ქო ტახ-ტე ბის პატ რო ნო ბას აღ გვით ქვამს მო მა ვალ-ში, რე გის ტრი რე ბუ ლი, რო გორც ქრის ტეს და ბაგ რა ტი ონ მე ფე თა, ანუ ღირ სე ულ და ვი თი-ან თა ლაშ ქა რი, ის ეთ ივე მარ თლმა დი დე ბე ლი ქრის ტი ან ები არი ან დღეს, რო გორც სა უკ-უნ ეთა წი ნა რე ჯვა როს ნუ ლი ლაშ ქრო ბე ბის დროს იყ ვნენ „ქრის ტეს ღა რი ბი ჯა რის კა ცე-ბი“. ინ ტერ ნეტ ში დევს ქარ თველ და ამ ას თან მარ თლმა დი დე ბელ „ტამ პლი ერ თა“ და ჯილ-დო ვე ბის დო კუ მენ ტი, და ჯილ დო ვე ბი სა ევ რო-ატ ლან ტი კურ სტრუქ ტუ რებ ში სა ქარ თვე ლოს ინ ტეგ რა ცი ის სა ხელ მწი ფო მი ნის ტრის აპ არ-ატ ის მი ერ, რაც პირ და პირ მეტყვე ლებს სა ქარ-თვე ლოს ევ რო-ატ ლან ტი კურ სტრუქ ტუ რებ ში გა ერ თი ან ებ ის მეს ვე ურ თა და ინ ტე რე სე ბა ზე „ქარ თვე ლი ტამ პლი ერ ებ ის“ წარ მა ტე ბი თა და სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ული სა მე ფო ტახ ტით:

71 deniza sumbaZeese

Грузинские православные „тамплиеры“ получили награду

31 августа 2012

Благотворительный Фонд „Тадзрели“ грузин­ского православного воинского братства „Тад­зрелеби“ получил от аппарата госминистра по вопросам интеграции в европейские и евроатлан­тические структуры грамоту за победу во втором конкурсе „Программы Приграничного Сотрудни­чества стран Черноморского Бассеина” (Black Sea CBC), сообщает „Новости – Грузия“.

Церемония награждения прошла в Доме юсти­ции, в Батуми. Кроме Фонда „Тадзрели“, грамоты получили еще 12 организации. В программу вклю­чены восемъ стран – Грузия, Румыния, Болгария, Греция, Украина, Молдова, Турция, и Армения. Бюджет программы на 2007 – 2013 гг – 35 млн. Евро...

ქარ თულ მა ფარ თე სა ზო გა დო ებ რი ობ ამ არ აფ ერი არ იც ის ამ პრო ცე სე ბის შე სა ხებ. არ-აფ ერი არ იც ის არც იმ ის შე სა ხებ, რომ ჩვენს პარ ტნი ორ სა ხელ მწი ფო ში, ამ ერ იკ ის შე ერ-თე ბულ შტა ტებ ში, ოკ ლა ჰო მას შტა ტის კა პი-ტო ლი უმ ის ეზ ოში იდ გმე ბა გრან დი ოზ ული ქან და კე ბა ბა ჰო მე ტი სა მო სეს ათი მცნე ბის მე მო რი ალ ის გას წვრივ. ქარ თულ მა ფარ თე სა-ზო გა დო ებ რი ობ ამ, ქარ თველ მა ხალ ხმა თით-ქმის არ აფ ერი იც ის ქარ თვე ლი მა სო ნე ბი სა და ქარ თვე ლი ტამ პლი ერ ებ ის შე სა ხებ. მათ თან და კავ ში რე ბუ ლი პრო ცე სე ბი მიმ დი ნა რე ობს ოფ იცი ალ ურ ად და ღი ად, მაგ რამ მა ინც ფა რუ-ლად და შე ნიღ ბუ ლად. ის ინი ჰგვა ნან ად ამი ან-ის სხე ულ ში გა ჩე ნილ უმ ტკივ ნე ულო კე რებს, რომ ლე ბიც იმ დროს, რო ცა მათ გან ტკი ვილს იგ რძნობ და ამ ტკი ვი ლით – მათ არ სე ბო ბას, შე საძ ლოა შენ თვის უკ ვე სა ბე დის წე რო ნი აღ-მოჩ ნდნენ სა სი ცოცხლოდ.

(გაგრძელება­შემდეგ­ნომერში)

პოეზია გვაღვიძებს

ხმა უს აზღვრო ებ იდ ან

ჩვენ ყვე ლა ნი ჩვე ნი ბავ შვო ბი დან მოვ დი-ვართ – სენტ ეგ ზი უპ ერ ის ეს ფრა ზა ხა ტო-ვან გა მოთ ქმად იქ ცა, მას ხში რად იმ ოწ მე ბენ, რად გან ურ ყევ ჭეშ მა რი ტე ბას ღა ღა დებს. მეც ჩე მი ბავ შვო ბი დან მოვ დი ვარ; ოჯ ახი, რო მელ-შიც ვიზ რდე ბო დი, წიგ ნის, პო ეზი ის, სა ერ თოდ ხე ლოვ ნე ბის სიყ ვა რუ ლით სულ დგმუ ლობ და. დე დის წყა ლო ბით სულ პა ტა რა ობ იდ ან ვე შე-ვიგ რძე ნი ლექ სის ან და მა ტი. მახ სოვს, და სა ძი-ნებ ლად და წო ლილს, დე და თავ სას თუ მალ თან ჩა მო მიჯ დე ბო და და ზღაპ რებს მი კითხავ და, მე რე ლექ სებ ზე გა და დი ოდა... ახ ლაც ჩა მეს-მის ყურ ში მის მი ერ წა კითხუ ლი „ქა რი ქრის, ქა რი ქრის, ქა რი ქრის...“ რო ცა ლა პა რა კი და-ვიწყე, თურ მე პირ ვე ლად სწო რედ ეს ლექ სი მით ქვამს... კი დევ არა ერ თი მო გო ნე ბა ხში რად მახ სე ნებს თავს, ის ინი მწერ ლებს უკ ავ შირ დე-ბა; ჩვე ნი ოჯ ახი ხში რად მას პინ ძლობ და ზო გი-ერთ მათ განს, რო მელ თა სტუმ რო ბა ლი ტე რა-ტუ რულ სა ღა მო ებ ად გა და ის ახ ებ ოდა, ვი ჯე ქი მათ ახ ლოს და ინ ტე რე სით ვუს მენ დი.

თბი ლი სი დან გუ რამ დო ჩა ნაშ ვი ლი და ნუგ-ზარ შა ტა იძე 80-იან წლებ ში რამ დენ ჯერ მე გვეწ ვია. მა მა ჩემ მა (ლი ტე რა ტო რი მურ მან ხო-მე რი კი) ის ინი სკო ლა ში მი იწ ვია (სა დაც თვი-თონ ლი ტე რა ტუ რას ას წავ ლი და), დე და ჩემ მა

(მწე რა ლი გენ რი ეტა ქუ თა თე ლა ძე) კი ყო რო-ლის თა ვი, ურ ეხი, ახ ალ შე ნი, ჩა ის უბ ანი, სარ-ფი, გო ნიო შე მო ატ არა (დე და რაიონული გა ზე-თის რე დაქ ტო რი იყო) და იქა ურ ებს შე ახ ვედ-რა, გა იმ არ თა ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ღა მო ები, რო მელ თა მო ნა წი ლე მეც ვი ყა ვი, უფ რო უკ ეთ – მსმე ნე ლი. ჩვენს ოჯ ახს დრო დად რო სტუმ-რობ დნენ ბა თუ მე ლი პო ეტ ები და მწერ ლე ბი. რამ დენ ჯერ მე გვეს ტუმ რა ზუ რაბ გორ გი ლა-ძეც. მა გონ დე ბა მა მა ჩე მის სიტყვე ბი – ზუ რა ბი ის ეთი პო ეტია, რომ მას თან მი მარ თე ბა ში ეპ ით-ეტ ები უფ ერ ულ დე ბი ანო. მარ თლაც, სიტყვე ბი თით ქოს უძ ლუ რი არი ან მი სი არ სე ბის გა მო-სა ხა ტა ვად. ის მარ თლაც რომ გა მორ ჩე ული იყო, რა ღაც სხვა ნა ირი ნათ ლით მო სი ლი, ასე მგო ნია ას ხი ვებ და, უზ არ მა ზარ სით ბო სა და სი კე თეს ვგრძნობ დი, რო ცა ლა პა რა კობ და. ლექ სს ისე კითხუ ლობ და, რომ გუ ლის გუ ლამ-დე ატ ან და, ასე მე გო ნა, ეს ხმა უს აზღვრო ებ-იდ ან მო ედ ინ ებ ოდა. სიტყვე ბის მა გი ური ძა ლა და ჟღე რა დო ბა იმ დე ნად ძლი ერი იყო, რომ ახ-ლაც, ათე ული წლე ბის შემ დეგ, იმ დრო ინ დე ლი ემ ოცია არ გამ ნე ლე ბია, ცხა დად წარ მო მიდ გე-ბა ზუ რა ბის ხა ტი – კე თი ლაღ ნა გი, დი დი ბავ-შვი, ფა ქი ზი, კე თი ლი, მგრძნო ბი არე, ნი ჭი ერი, მუ სი კა ლუ რი, მარ თა ლი, გულ წრფე ლი, ნა ტი-ფი, რა ინ დი, სიყ ვა რუ ლით სავ სე, სიტყვის ჯა-დო ქა რი, წი ნას წარ მეტყვე ლი, დი დი ფიქ რი ანი თვა ლე ბით, მგზნე ბა რე, ზოგ ჯერ ვეფხვი ვით შე მარ თუ ლი... და ხა სი ათ ებ ის ათ ვის თა ვად მას და ვე სეს ხე ბი: „ტა ოკ ლარ ჯე თის ბოკ ვე რი ბღე-ზი ბეწ ვე ბით...“ ზოგ ჯერ სევ დით შეძ რუ ლი... თუმც ეს სევ და-წუ ხი ლი ერ თი თვა ლის შევ ლე-ბით არ ჩან და, მას მხო ლოდ ფიქ რთა თა ნა მო-აზ რე გა მო იც ნობ და. ეს თა ვა დაც შე სა ნიშ ნა-ვად იც ოდა და ამ იტ ომ აც ამ ბობ და: „მტკი ოდა მუ დამ და სი ხა რულს ვამ ხელ დი, მიც ნობ დნენ ბედ ნი ერ პო ეტ ის სა ხე ლით...“

laSa

xomeriki

73 laSa xomerikiese

ხალ ხის დი დი სიყ ვა რუ ლით იყო გა რე მო ს-ი ლი, რად გან თა ვის ზე ცი ურ და ნიშ ნუ ლე ბას პირ ნათ ლად ას რუ ლებ და, წერ და ის ეთ ლექ-სებს, რო მელ საც ვერ და ივ იწყებ, ერ თხე ლაც რომ წა იკ ითხო. ეს ლექ სე ბი სა ქარ თვე ლოს სა გა ლო ბე ლია, ტკი ვი ლი ანია, რად გან სამ შო-ბ ლოს წარ სუ ლი და აწ მყოა მი სი ფიქ რის სა-თა ვე, რო გორც თა ვად ამ ბობს, ძირ მწა რეა ეს სიმ ღე რა: „ასე ძირ მწა რედ არ უმ ღე რია არ-ცერთ მგა ლო ბელს და არ ცერთ პო ეტს“. მარ-თა ლია, ეს „სიმ ღე რა“ უფ რო ტი რილს წა აგ ავს, რად გან რო გორც თა ვად ამ ბობს: „სარ ფი დან და რი ალ ამ დე შევ ძრულ ვარ სა ქარ თვე ლო-თი...“ ეს ის იშ ვი ათი შემ თხვე ვაა, რო ცა დიდ ნიჭს შე უძ ლია ყო ფი ერ ებ ის სა მა ნი გა არ ღვი ოს და სა ქარ თვე ლოს სა დარ დე ბე ლი, ანუ „ტკი ვი-ლი იმ ღე როს“. დი ახ, „ტი რი ლი მღე რის“, რო ცა მას ზე ჭეშ მა რი ტი პო ეტი წერს აი ასე: „დგას ძვე ლის ძვე ლი – ძვე ლი ტი რი ლი და სა ქარ თვე-ლოს სიმ ღე რას მღე რის“.

მა ინც, რა არ ის ამ ტკი ვი ლი ანი სიმ ღე რის წარ მომ შო ბი? – ძირ მწა რე წარ სუ ლი, სის ხლით გა პო ხი ლი ჩვე ნი მი წა-წყა ლი, სარ წმუ ნო ებ ის-თვის თავ და დე ბუ ლი, ჭო როხ სა და მა ჭა ხე ლა ში ჩა ხო ცი ლი ჩვე ნი ქალ-ვა ჟე ბი... და პო ეტ იც შეძ-რუ ლი ამო იძ ახ ებს: „ტრი ალ ებ და სის ხლი, ბუ-ღი და მარ ჭობ დნენ სულ ში ის ლამს...“ მაგ რამ ას ეთი ძა ლა დო ბის მი უხ ედ ავ ად, მომ ხვდურ მა ვერ შეს ძლო აჭ არ ელ ის ცნო ბი ერ ებ აში ჩა ეკ-ლა ერ ოვ ნუ ლი სუ ლი, პი რი ქით, გან საც დელ მა გა მო აწ რთო აქა ური „ნე ნე და ბა ბა“; „დარ დებს გულ ში ვი ბექ სნი დი, აჭ არ ელი ვი ყავ გა ნა...“ ეს აქა ური კა ცის კო ლექ ტი ური პორ ტრე ტია, მტკი ცე, მომ თმე ნი ად ამი ან ისა, რო მელ საც ეიმ ედ ება მო მა ვა ლი, არ ეშ ინია გან საც დე ლი-სა, ენ აც შე ინ არ ჩუ ნა და ქრის ტი ან ული რწმე-ნაც გულ ში ღრმად შე მო ინ ახა – კე რი ის დი ას-ახ ლი სი ჭად ზე ჯვარს ას ვამ და, ეს ფაქ ტი ხომ სწო რედ ამ ის დას ტუ რია, იმ ის გახ სე ნე ბა, რომ სწო რედ ამ მხა რე ში აენ თო პირ ვე ლად ქრის ტი-ან ული ნა თე ლი, აქ იქ ად აგ ეს მა ხა რობ ლებ მა, აქ ედ ან გა და ნათ და და ნარ ჩე ნი სა ქარ თვე ლო.

„ღვთა ებ რი ვი ქრის ტეს ჯვა რი სა ქარ თვე ლოს მე პირ ველ მა მი ვე ცი“ – იტყვის მე რე ზუ რაბ გორ გი ლა ძე და მი სე ბუ რად, ზუ რა ბი სე ულ ად ამო იკ ვნე სებს: „სა ქარ თვე ლოვ, ჩე მო დე დავ, ჩე მი სუნ თქვაც გე ნაც ვა ლა, ჩე მი ყვე ლა მქუ ხა-რე ბა, მწუ ხა რე ბა გე ნაც ვა ლა“.

წარ სულ თან ერ თად აწ მყოც ან აღ ვლი ან ებ-და პო ეტს, ის აწ მყო, რო მელ შიც მთე ლი საბ-ჭო თა სა ქარ თვე ლო ცხოვ რობ და (ჯერ კი დევ ამ 25-ოდე წლის წი ნათ) და რო მე ლიც მედ რო-ვე თა ტა ში თა და ზე იმ ებ ით იყო გა ჯე რე ბუ ლი. და აუმ ბოხ და ამ სა ვა ლა ლო სი ნამ დვი ლეს პო-ეტი, თით ქმის ყვე ლა ჩვენ გა ნის გუ ლის თქმა ამო იც ნო და ომ ახი ან ად შეს ძა ხა: „ფარ და! ყვე-ლა ყალბ ზე იმ ებს, დღე ობ ებს, შორს! ტახ ტე ბი და ტა შე ბი ქე ბის, უპ ირ ვე ლეს შენს დრო ებ ას უნ და ეომო, რომ მერ მის მა არ გეს რო ლოს ქვე-ბი“. სა ქარ თვე ლოს ცხოვ რე ბის ამ უძ რა ობ ის ხა ნას პო ლი ტი კურ ას პექ ტებ თან ერ თად გაქ-ს უ ებ ული და გან ჯგო ნე ბუ ლი ქარ თვე ლე ბიც გა ნა პი რო ბებ დნენ – ეს ენი იყ ვნენ ნიღ ბი ანი ჩი ნოვ ნი კე ბი, სხვა დას ხვა სა ხეს რომ ირ გებ-დნენ, პო ეტი ემ იჯ ნე ბო და მათ და გულ მოკ ლუ-ლი წერ და: „სამ სა ხე ობ ას ვერ ვი ტან კა ცი სას, უპ ირ ვე ლე სად კა რის კა ცი სას... შემ დგომ ამ ისა მატყუ არ ის ას... შემ დგომ ამ ისა ტა კი მას ხრი-სას...“ ას ეთი ად ამი ან ებ ით და სახ ლე ბუ ლი სა-ქარ თვე ლო მის თვის მი უღ ებ ელია, მით უფ რო მა შინ, რო ცა ხე დავს: „მხო ლოდ ხურ და აც ვი ვა ქუ ჩა ში უქ მად გაშ ვე რილ ხე ლებს“ და გულ შეძ-რუ ლი ამო იძ ახ ებს: „რა ვქნა, ჩე მი სა ქარ თვე ლო უფ რო სხვა ნა ირი მინ და“. ეს ეგ ზალ ტი რე ბუ ლი მო წო დე ბა კი არაა, ნამ დვი ლი მა მუ ლიშ ვი ლის, პო ეტ ის მარ თა ლი სიტყვაა, თვის ტომ თა გა-მოღ ვი ძე ბა რომ სურს. ლექ სი „მი ნა წე რი ფილ-მზე ტა ოკ ლარ ჯე თი“ ამ ის დას ტუ რია: „ჩე მო ცი ხევ და ნა თე ლო, ჭი რი მე შე ნი გამ ჩე ნის... შიგ ნით რას მერ ჩი ქარ თვე ლო, გა რეთ გვყავს გა და სარ ჩე ნი!“ რო გორც თა ვად ამ ბობს, „მარ-თა ლი სიტყვის პატ რო ნი“ მუ დამ ცხენ შე კაზ-მუ ლია, შე ურ იგ ებ ელი ყო ვე ლი ვე მან კი ერ ებ ის-ად მი, ამ იტ ომ აც სავ სე ბით ლო გი კუ რად აღ ვიქ-

74laSa xomeriki ese

ვამთ პო ეტ ის ქვე მოთ მოხ მო ბილ სტრი ქო ნებს: „ჩემს ლექ სებს ახ ლავს „მა რად ზე ნა არი, ზაფ-რა გა ნუ კურ ნე ლი, ყა ბა ლა ხის, თუ თუ ნის და სა ქარ თვე ლოს სურ ნე ლი“. სა ქარ თვე ლოს სურ-ნე ლით გაჟღენ თი ლი პო ეზია და პო ეტი – ამ-აღ ლე ბუ ლი და საკ რა ლუ რი! – ასე ფიქ სირ დე-ბა ჩემს ცნო ბი ერ ებ აში ზუ რაბ გორ გი ლა ძე და ახ ლა მეც მას თან ერ თად ვმოგ ზა ურ ობ ჩვენს და ლოც ვილ მთა-ბარ ში, ხან ძენ წმან ში, ხან ჭვა ნა ში, ხან ვერ ნებ ში, ხა ნაც თა გო სა თუ ნე ნი-აში და ლა მის მეც პო ეტ ივ ით ამ ოვ იძ ახო: „ძენ-წმა ნო და ჭვა ნის ჭა ლავ, ვერ ნე ბო და ბო ძა ურო, რაც ამ ქვეყ ნად თა ვი მახ სოვს, ჩემს ძარ ღვებ ში მოგ ზა ურ ობთ“. მე რე ეს მოგ ზა ურ ობა უფ რო ფარ თო არე ალს მო იც ავს, მა რა დიდს, კა ხა ბერს გა და უვ ლის და გო ნი ოს თან ყოვ ნდე ბა:

„კა­ხაბ­რის­მინ­დორს­გა­და­უფ­რენს­ნის­ლი,

ვაშ­ლო­ვა­ნის­ნის­ლი,­მა­რა­დი­დის­ნის­ლი

და­გო­ნი­ოს­კარ­თან,­ვით­გრი­ალი­ზღვა­თა,

ქო­ჩა­ხე­ლას­მძლავ­რი­მო­ძა­ხი­ლი­ის­მის...“

მა ინც რა ძა ლამ აუნ თო სულ ში პო ეზი ის უქ რო ბი ვარ სკვლა ვი ამ ღვთით კურ თხე ულ პ ოეტს? ასე მგო ნია, ჩვენ მა ულ ამ აზ ეს მა ბუ-ნე ბამ, რო ცა და ინ ახა: „კლდის კა ტარ ში მზე ყვა ოდა, კლდის ბორ ჯღალ ზე ბენ ჩქვი ყა ნა“ და მე რე, შე მოდ გო მის ერთ მშვე ნი ერ დღეს იგ რძნო, რომ „ქარ ში შეც ბუ ნე ბუ ლი, ქან ცმი-ლე ულ ალ ივ ით ძირს პირ ვე ლი ჩა მო დის იას-ამ ნის ყვა ვი ლი“ და შე მოდ გო მის ფო თოლ ცვე-ნა ში დაღ მარ თს და უყ ვა... „ო, ეს ფოთ ლე ბი... ზე ნა არ ის ბან გით ფე რი ლი“ ფოთ ლე ბი თით-ქოს და რა ღაც უცხო და იდ უმ ალ სამ ყა როს კენ მი აქ ან ებ და, მე რე წყლის დუ დუ ნიც ჩა ეს მა, სა-ფორ ჩხე ლას ღე ლე ში „ფოთ ლე ბით და წვი მე-ბით გა ლე შილ ჭინ კა საც“ შეხ ვდა და მთვა რი ან ღა მეს, ვარ სკვლავ თა სი ლა მა ზი თა და იდ უმ-ალ ებ ით შეძ რულ მა უზ ენა ესს მი აწ ვდი ნა გუ-ლის ძა ხი ლი:

„წიფ­ლი­ფო­თოლ­ლექ­სებს­ვწერ­დი,

დამ­წი­ფე­ბულ­მოც­ვი­თაო,

ბუნ­ჯგალ-ბუნ­ჯგალ­ვარ­სკვლა­ვე­ბი

სულ­მთებ­ზე­გად­მოც­ვივ­დაო“.

ეს მშვე ნი ერი პე იზ აჟ ები მე რე ერთ უმ შვე-ნი ერ ეს ხა ტად აღ იქ ვა და „ხა ტი მა მუ ლიც“ ასე შე იქ მნა – ნამ დვი ლი სა გა ლო ბე ლი. და ვუგ დოთ ყუ რი ამ გა ლო ბას:

„ხა­ლა!...­ეს­ჩე­მი­ხა­ტი­მა­მუ­ლი,

ლოდ­ზე­ჯვა­რი­და­მზე,

მზე­ზე­ატ­მე­ბის­აბ­დგი­ალ­ება,

კვირ­ტებ­ში­ჩი­ტე­ბის­რძე.

ვე­ნა­ხის­ბუ­რი­და­მხურ­ვა­ლე­ბა

გა­და­ბურ­დუ­ლი­მთებს,

ჩე­მი­წი­ნაპ­რის­ცხე­ლი­თვა­ლე­ბით

გამ­გე­ლე­ბუ­ლი­მდევს“.

„ნუ დამ ტო ვებ ამ თა რო ზე, გა დამ ფურ-ცლე, იქ ნებ მო გე წო ნე ბი“ – ასე მი მარ თავს თა-ვი სი ერთ-ერ თი რჩე ულ ის წი ნა სიტყვა ობ აში მკითხველს. ამ რჩე ულს „ოჰოი ნა ნა“ ჰქვია, იგი არ ჰგავს სხვა წიგ ნებს, თუნ დაც იმ იტ ომ, რომ მთე ლი კრე ბუ ლი ზუ რა ბის ხელ ნა წე რის ილ უს ტრა ცი ას წარ მო ად გენს. ვინც, თუნ დაც პო ეზი აში ოდ ნავ ჩა ხე დუ ლი და მოყ ვა რუ ლი, გა და ფურ ცლავს ამ წიგ ნს, შე უძ ლე ბე ლია აღ-ფრთო ვა ნე ბის გრძნო ბა არ დაეუფლოს, ნამ-დვილ ეს თე ტი კურ ტკბო ბას შე იგ რძნობს, მშვე ნი ერ ება რომ იწ ვევს, ამ ჯე რად სიტყვა ში გან სხე ულ ებ ულ იც. აქ ედ ან მშობ ლი ური ჰან-გე ბი ის მის, ქარ თუ ლი სუ ლი, გო ნი და ძა ლა იგ-რძნო ბა, სიტყვის დი დი ოს ტა ტის ხელ წე რა იმ-დე ნად შთამ ბეჭ და ვი და თა ვის თა ვა დია, იმ დე-ნად გა მოკ ვე თი ლი, შე იძ ლე ბა გა და უჭ არ ბებ-ლად ით ქვას, მას ქარ თუ ლი ლექ სის ერთ-ერთ ნო ვა ტო რად წარ მო აჩ ენს. მას თან სიტყვე ბი თით ქოს გრძნე ულ ფრთებს ის ხა მენ და ჩვენც დაგ ვაქ რო ლე ბენ პო ეზი ის იდ უმ ალ სამ ყა რო ში. „ოჰოი, ნა ნა“, „სულ ხან-სა ბა“, „მე მედ ბა ტო-ნო“, „შუახევ ური სა ხუ მა რო“, „ნე ნემ დი მი ნიშ ნა ქა ლი“ და ბევ რი სხვა იმ დე ნად პო პუ ლა რუ ლია, რომ მას მოს წავ ლე-ახ ალ გაზ რდე ბი სკო ლებ-ში ლიტერატურულ ღო ნის ძი ებ ეში ზე პი რად კითხუ ლო ბენ. არა ერ თხელ მო მის მე ნია მოს-წავ ლე თა გან წა კითხუ ლი ლექ სე ბი და ყო ველ-თვის მიპყრობ და გან ცდა, რომ ერს, რო მელ საც ასე უყ ვარს პო ეზია, გა და შე ნე ბა არ უწ ერია.

75 laSa xomerikiese

იქ ნებ, სწო რედ პო ეზი ის ტრფი ალია ის ტო რი-ის ქარ ტე ხი ლე ბი დან გა მოღ წე ვის კო დიც?! ალ ბათ, ას ეთ მო საზ რე ბა საც გა მო უჩ ნდე ბა მომ ხრე ები. ეს აზ რი მით უფ რო სწო რად მი ვიჩ-ნიე, რად გან დამ კვიდ რე ბუ ლი აზ რია: „ლე ქ სის მკითხვე ლი ად ამი ან ის დაძ ლე ვა ძნე ლია“.

„სიტყვავ, ხან იის წვე თო, ხან ნაკ ვერ ჩხა-ლო, ხან დაფ ლე თი ლო, ხან და დაფ ნუ ლო...“ – ასე იტყვის ერ თგან, რა მშვე ნი ერი მიგ ნე-ბაა, გა აზ რე ბაა შე მოქ მე დე ბი თი პრო ცე სი სა, სიტყვას თან ჭი დი ლი, სიტყვის ძი ება, იმ ერ თა-დერ თის, სა ჭი როს, ღვთი ურ ის, რომ ლის პოვ-ნა მხო ლოდ ის ეთ პო ეტს შე ეძ ლო, რო გო რიც ზუ რაბ გორ გი ლა ძე იყო – უაღ რე სად ნი ჭი ერი, ინ ტე ლექ ტუ ალ ური, სა თუ თი და წმინ და ხმის პო ეტი, სა მან გა დამ ლახ ვე ლი, გან დო ბი ლი...

ზუ რაბ გორ გი ლა ძემ უკ ვე ათი წე ლია იმი ერ სამ ყა რო ში, შე იძ ლე ბა ით ქვას – უკ ვდა ვე ბა ში გა და ინ აც ვლა და ახ ლა ამი ერ ში დარ ჩე ნი ლებს მრა ვალ შე დევ რთან ერ თად, სუ ლის სა ოხ ად ეს სტრი ქო ნე ბიც დაგ ვი ტო ვა:

„შენ­არ­გე­გო­ნოს,­მოვ­კვდი­და­მორ­ჩა!

შენ­არ­გე­გო­ნოს­ჩავ­ქრი­და­მორ­ჩა!

აქ­ედ­ან­უფ­რო­ლა­მა­ზად­მტკი­ვა,

აქ­ედ­ან­უფ­რო­ლა­მა­ზი­მო­ჩანს...“

ჩე მი ბავ შვო ბი სა და ყრმო ბის ულ ამ აზ ესი მო გო ნე ბაა შეხ ვედ რე ბი ზუ რაბ გორ გი ლა ძე-ს თან, მე ამ ყე ბა, რომ მი სი თა ნა მედ რო ვე ვი-ყა ვი, რომ ახ ლოს ვიც ნობ დი, რომ მის თვის არა ერ თხელ მო მის მე ნია, ახ ლაც ჩა მეს მის მი-სი მგზნე ბა რე ხმა, ხმა, რო მელ მაც ლექ სის მუ სი კას, ლექ სის სი ლა მა ზეს მა ზი არა და სი-ცოცხლის მშვე ნი ერ ება გან მაც დე ვი ნა.

„პო ეზი აზე წე რა ძა ლი ან ძნე ლია, რად გან ვე რაფ რით და აღ წევ თავს სუ ბი ექ ტუ რო ბას“ – თა მაზ ჭი ლა ძის ამ სიტყვებს თავ დაზღვე ვის მიზ ნით რო დი ვი მე ორ ებ, პი რი ქით; ვფიქ რობ, ჩემ მა სუ ბი ექ ტურ მა გან წყო ბამ ამ ჯე რად ხე-ლი შე მიწყო, რომ ზუ რაბ გორ გი ლა ძე გუ ლის თვა ლე ბით და მე ნა ხა და კი დევ ერ თხელ დავ-რწმუ ნე ბუ ლი ყა ვი – სიტყვას მარ თლაც სა-კურ ნე ბე ლი ძა ლა აქ ვს; ჰო და, რო ცა ცუდ გუ-

ნე ბა ზე იქ ნე ბი, მკითხვე ლო, გა და შა ლე ზუ რაბ გორ გი ლა ძის ნე ბის მი ერი წიგ ნი, მერ წმუ ნეთ, გუ ნე ბა გა მო გი კეთ დე ბათ, სუ ლი ერ ად ამ აღ-ლდე ბით ერ თი სა ფე ხუ რით და ამ აყ ად თა ვა წე-ული გა ივ ლით მი სი სა ხე ლო ბის ქუ ჩა ზე, ჩვე ნი ქა ლა ქის ყვე ლა ზე გა მორ ჩე ულ უბ ან ში, სა დაც პო ეტს ბევ რი ჩვე ნი თა ნა ქა ლა ქე ლი სიყ ვა რუ-ლით იგ ონ ებს. ეს სიყ ვა რუ ლი უნ აპ იროა... მა-რა დი სო ბა ში გარ და სუ ლი ზუ რაბ გორ გი ლა ძე მუდ მი ვად ჩვე ნი თა ნა მედ რო ვეა.

რო ცა ბა თუმ ში წვიმს...

წვიმს, გა და უღ ებ ლად წვიმს... ქუ ჩა ში მივ-დი ვარ და ის ეთი გან ცდა მე უფ ლე ბა, თით ქოს ცი ური შხა პის ქვეშ მოვ ხვდი. ზაფხუ ლის წვი-მას ბა თუმ ში სხვა ან და მა ტი აქ ვს. სა უკ უნ ის წი ნათ, ეს მან დელ შტამ მაც შე იგ რძნო და მე რე და წე რა კი დეც თა ვის მემუარებ ში: წვი მა ში ეს ქა ლა ქი ერთ დიდ აბ ან ოს მა გო ნებ სო.

აბ ან ოსი რა გითხრათ, მაგ რამ ვინ იც ის, იქ-ნებ ბა თუ მუ რი წვი მა მარ თლაც ღვთი ური გარ-და მოს ვლაა, რო გორც პო ეტ ები წე რენ?!

თა ნა მედ რო ვე ბა თუმ სა და მის წვი მას ახ-ლაც ჰყავს ერ თი გა მორ ჩე ული მგა ლო ბე ლი; ეს ვახ ტანგ ღლონ ტია, ძირ ძვე ლი ბა თუ მე ლი, მთვა რის რა ინ დად და მზე მე სიტყვედ წო დე-ბუ ლი, სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლო ში აღი არ ებ-ული, პო პუ ლა რუ ლი პო ეტი, რომ ლის პო ეზია თა ვის თა ვა დო ბი თაა ნი შან დე ბუ ლი. ახ ლა, ამ ბა თუ მურ მა წვი მამ სწო რედ ის მო მა გო ნა და მეც მის ლექ სებ თან ერ თად შე ვუ დე ქი სახ ლის-კენ მი მა ვალ გზას. მეხ სი ერ ებ ამ პო ეტ ის მი-ერ ლი ტე რა ტუ რულ სა ღა მო ებ ზე წა კითხუ ლი „ბა თუ მუ რი წვი მის სე რე ნა და“ ამო ატ ივ ტი ვა და ცხა დად ჩა მეს მა პო ეტ ის სიტყვე ბი: „ბა თუ-მი არ ის წვი მა და არ აფ ერი სხვა... მოკ ვდე ბი, ჩუ მად გი ტი რებს მი სი წვი მე ბის ხმა... ბა თუ მი მა ინც წვი მაა და არ აფ ერი სხვა“. და მე მოწ მე-

76laSa xomeriki ese

ბით, ალ ბათ, რომ ეს სიტყვე ბი გუ ლის გუ ლამ-დე ატ ანს. მშობ ლი ური ქა ლა ქის სიყ ვა რუ ლის გან ცდა ხომ ყვე ლა სათ ვის ახ ლო ბე ლი და ბუ-ნებ რი ვია, ალ ბათ, ამ იტ ომ აც ვი თა ვი სებთ მის ამ სტრი ქო ნებ საც: „ნუ გა მო მიყ ვანთ წვი მი-დან, მცემს წვი მის შა რა ვან დე დი“.

ვახ ტანგ ღლონ ტმა ბა თუ მურ წვი მას მარ-თლაც რომ სა გა ლო ბე ლი აღ უვ ლი ნა, „წვი მა“ მის თვის ხან ბა თუ მის სი ნო ნი მია, ხა ნაც – სა ხე-სიმ ბო ლო ღვთი ური გარ და მოს ვლი სა. ეს აზ რი მის მა ამ სიტყვებ მა მი კარ ნა ხა: „უფ რო ახ ლოს ხარ იესო, უფ რო მახ სოვ ხარ წვი მი დან“. ჰო-და, პო ეტ ისა არ იყ ოს, ახ ლა მეც „წვი მის ტყვე“ ვარ ჩე მი ვე ნე ბით, „წვი მა უფ რო უმ ატ ებს ტი-რილს“ და მეც მი ხა რია, რო ცა შევ ნიშ ნე, ერ-თი ბა თუ მუ რი სახ ლის ფან ჯრი დან „ასი წლის კა ცი წვი მას უც ქე რის და იღ იმ ება“... თუმ ცა, მე რე, პო ეტ ივ ით მეც სევ დამ შე მიპყრო, რო ცა მი სი ეს სტრო ფი გა ვი თა ვი სე:

„ზღვას­აწ­ვიმს...­აწ­ვიმს­მდი­ნა­რეს...

პო­ეტ­ის­ცრემ­ლებს­აწ­ვიმს...

აწ­ვიმს­წვი­მა­საც,­იმ­და­რებს

რომ­არ­დამ­დგა­რა­აწი...

მეც­მი­მაქ­ვს­(სა­ით­–­ვი­ცო­დე?!)

წვი­მე­ბის­მძი­მე­ჯაჭ­ვი...

აწ­ვიმს­სიკ­ვდილს­და­სი­ცოცხლეს...­აწ­ვიმს...“

ბევ რი, ალ ბათ, ამ სტრი ქო ნე ბის მოხ მო ბი-სას წვი მის მხატ ვრულ ფუნ ქცი აზე გა ამ ახ ვი-ლებ და ყუ რადღე ბას და მის სხვა ლექ სებ ში მარ გა ლი ტე ბი ვით მი მობ ნე ულ მე ტა ფო რებს აკ ინ ძავ და, მე კი არ მინ და ამ ნა ცად გზას და-ვად გე – ვახ ტანგ ღლონ ტის, ამ თვით ნა ბა დი და ღრმად მო აზ როვ ნე პო ეტ ის შე მოქ მე დე ბა პროკ რუს ტეს სა რე ცელ ში მო ვაქ ციო და აპ-რო ბი რე ბუ ლი მე თო დე ბით მი მო ვი ხი ლო. დი ახ, ვახ ტანგ ღლონ ტი ჩარ ჩო ებს ვერ ჰგუ ობს, იგი, უპ ირ ვე ლეს ყოვ ლი სა, მე ამ ბო ხე და მებ რძო ლი პო ეტია, ყო ველ გვარ რუ ტი ნულ სა და ყავ ლგა-სულ თან და პი რის პი რე ბუ ლი, კოს მო სის უს-ას რუ ლო ბა ში გაჭ რი ლი, მე ოც ნე ბე და მო ფიქ-რა ლი, მას ზე თა ვი სუფ ლად შე იძ ლე ბა ით ქვას, კოს მი ური ცნო ბი ერ ებ ის ად ამი ანი, რო მე ლიც

თა ვი სი პო ეზი ით შთა მა გო ნებ ლად და ხა ტოვ-ნად აცხა დებს – მხო ლოდ და მხო ლოდ ზნე ობ-რი ვი, მღვი ძა რე პი როვ ნე ბის ხვედ რია ჭეშ მა-რი ტე ბის შე მეც ნე ბა და რომ „სიყ ვა რუ ლი კი არც იწყე ბა და არც მთავ რდე ბა, იგი გვიწყებს და გვამ თავ რებს კი დეც“. სიყ ვა რუ ლის ერთ-ერ თი ყვე ლა ზე ნა თე ლი გა მო ხა ტუ ლე ბა პატ-რი ოტ იზ მია. სწო რედ სამ შობ ლოს ბე დით შე-წუ ხე ბუ ლი, მედ რო ვე თა და ფა რი სე ველ თა მოქ მე დე ბით აღ შფო თე ბუ ლი და მუ დამ მარ-თლის მთქმე ლი პო ეტ ის ტკი ვი ლი ანი შე ძა ხი-ლი იმ დე ნად ძლი ერი და ყოვ ლის მომ ცვე ლია, რომ ეკ ლე სი ის ზა რე ბის გუ გუ ნი ვით გა ის მის:

„არ­ეპ­ატი­ოს,

ვინც­და­ივ­იწყოს­სა­კუ­თა­რი­მოდ­გმა­და­ჯი­ში,

არ­ეპ­ატი­ოს!

არ­ეპ­ატი­ოს!“

არ­ეპ­ატი­ოს,­ვის­მა­მუ­ლი­უყ­ვარს­თა­ვი­სი

და­სის­ხლის­ნაც­ვლად,­

მა­მუ­ლის­თვის­ცრემ­ლი­ან­თხი­ოს...

ვინც­მომ­ხვდურს­თა­ვი­შე­ავ­რდო­მოს­

ვა­ით­და­ვი­შით,

არ­ეპ­ატი­ოს!

არ­ეპ­ატი­ოს!

არ­ეპ­ატი­ოს!

„სამ შობ ლო მე ვარ“ – იტყვის ერ თგან ვახ-ტანგ ღლონ ტი, ასე მხო ლოდ ჭეშ მა რიტ პო-ეტს და მა მუ ლიშ ვილს შე უძ ლია გა ნაცხა დოს, რომ ლის მწა რე შე ძა ხი ლი: „ოჰ, სამ შობ ლოვ, სამ შობ ლო ში რა ტომ ვერ სად მო მა გე ნი“, არა მარ ტო სევ დი ან ფიქ რებს, არ ამ ედ პრო ტეს-ტსაც აღ ძრავს. ჩვენს ყო ფი ერ ებ აზე, დამ ცრო-ბილ, დაკ ნი ნე ბულ სუ ლი ერ ებ აზე, მან ქურ-თებ ზე, ფარ სა გებ სა და ფა რი სევ ლებ ზე ისე წერს (ტკი ვი ლით და არა სი ძულ ვი ლით), რომ, დარ წმუ ნე ბუ ლი ვარ, რო გორც თა ვად პო ეტი ამ ბობს, ამ სო ნე ტებს „წა იკ ითხა ვენ რო გორც გა ნა ჩენს“... ამ მხი ლე ბას მხო ლოდ ჩვე ნი სუ-ლი ერი ფე რის ცვა ლე ბის სურ ვი ლი კვე ბავს. ალ ბათ, სწო რედ ამ იტ ომ აცაა, რომ მი სი ბევ რი ლექ სი ლოც ვა სა ვით იკ ითხე ბა, თუნ დაც „ვედ-რე ბა“. ამ ონ არ იდს შე მოგ თა ვა ზებთ:

77 laSa xomerikiese

„ღმერ­თო,­შენ­უშ­ვე­ლე­ყვე­ლა­გა­ჭირ­ვე­ბულს,

იქ­მენ­კაც­თა­გლო­ვის­მო­ნა­წი­ლე,

ყვე­ლა­დავ­რდო­მილს­და­ატ­ირ­ებ­ულს

ლხი­ნი­გა­უმ­რავ­ლე,­ჭი­რი­მო­აც­ილე“.

მხო ლოდ მა ღალ ნი ჭი ერ პო ეტს, ჭეშ მა რი-ტად სუ ლიწ მი დის მად ლით მი რონ ცხე ბულს ძა ლუძს ასე შთამ ბეჭ და ვად წარ მოგ ვი სა ხოს ჩვე ნი რე ალ ობა, დღე ვან დე ლი ყო ფი ერ ება:

„გა­უფ­ას­ურ­და­სიტყვა,

რო­მე­ლიც­იყო­ღმერ­თი,

რო­მე­ლიც­იყო­პირ­ველ

და­იყო­ღმრთი­სა­თა­ნა...

მუნ­ჯე­ბი­ამ­ეტყველ­დნენ,

ხო­ლო­მზე­მე­სიტყვე­ნი,

ვით­გან­წი­რუ­ლი­ტყვე­ნი,­

სიტყვა­გამ­შრა­ლი­დგა­ნან“.

ამ ტრა გი კუ ლი რე ალ ობ ის გაც ნო ბი ერ ებ ის შემ დეგ პო ეტ ის ნათ ქვა მიც „ქვე ყა ნას მკვდა-რი პო ეტი მოს წონ სო“, აღ არ გვე უცხო ება, მით უმ ეტ ეს, თუ წარ სულ საც გა ვიხ სე ნებთ. გა ნა თვით აკ აკ იც, ხალ ხის უზ ომო სიყ ვა რუ ლით გა რე მო სი ლი, გუ ლის ტკი ვი ლით არ ამ ბობ-და, ჩვენ ში ღირ სე ულს სი ცოცხლე ში იშ ვი ათ-ად მი აგ ებ ენ პა ტივ სო? ეს სა წუ ხა რი ვახ ტანგ ღლონ ტის სტრი ქო ნებ ში ასე ჟღერს:

„სა­მე­ფო­სიტყვის­მა­მი­ნაც­ვლებს

შენ­თვის­სიტყვაც­კი­ებ­ევ­რე­ბათ,

ალ­ბათ,­სიმ­დიდ­რედ­ჩა­გით­ვა­ლეს

ცრემ­ლი­დაღ­ვრი­ლი­შე­დევ­რე­ბად,

არ­ადა,­ბავ­შვიც­აღ­არ­გეთ­ქმის,

რო­ცა­სიკ­ვდი­ლი­გე­ფე­რე­ბა“.

პო ეზია გვაღ ვი ძებს, დი ახ, ასეა, ცხა დია, მხო ლოდ ნამ დვი ლი, ჭეშ მა რი ტი პო ეზია. ლექ-სი ხომ სუ ლი ერ თვალს გვი ხელს, გვაღ ვი ძებს და გვა ფა ქი ზებს, ამ აღ ლე ბუ ლის გან ცდა მო-აქ ვს, გვაძ ლი ერ ებს კი დეც; ბროდ სკის ნათ-ქვა მი მა გონ დე ბა: „ლექ სის მკითხვე ლი კა ცის დაძ ლე ვა ძნე ლიაო“. მარ თლაც, პო ეზი ით გა-ნა თე ბუ ლი სუ ლი ტრან სცენ დენ ტურ სამ ყა-რო ში მიჰ ქრის და საგ ზლად მი აქ ვს საყ ვა რე ლი პო ეტ ის ლექ სე ბი. ჩემ თვის ერთ-ერ თი ას ეთი გა მორ ჩე ული და უზ ეშ თა ესი შთა გო ნე ბის პო-

ეტი ვახ ტანგ ღლონ ტია, რომ ლის ლექ სებ მა ბა თუ მის ერთ წვი მი ან დღეს უს ამ ანო სივ რცი-დან მზის ცის ფე რი სხი ვე ბი მომ ფი ნა და მი სი ეს ერ თი გა მორ ჩე ული კრე ბუ ლი „სიტყვე ბი ქა-რი სათ ვის“ ახ ალი თვა ლით და მა ნა ხა. პო ეტ ის ჩა ნა ფიქ რი სიმ ბო ლუ რი და ნი შან დობ ლი ვია, ხა ტოვ ნად რომ ვთქვათ, მგოს ნის სიტყვე ბი ქარ მა გა იტ აცა, მი მო ფან ტა ყველ გან, მი წა-ზე, ცა ში... მეც მომ წვდა ეს სიტყვე ბი (ალ ბათ სხვებ საც) და ამ წვი მი ან და ქა რი ან დღეს სე-რე ნა და სა ვით ჩა მეს მა, გა მამ ხნე ვა, სა ვა ლი გზა გა მიიოლა, სუ ლი ერ ად გა მაძ ლი ერა...

მზის ერთი სხი ვი

ალ ბათ, ბა თუმ ში არ ჩა ტა რე ბუ ლა ლი ტე რა-ტუ რუ ლი შეხ ვედ რა, ბე ლა ქე ბუ რი ას რომ არ მი ეღო მო ნა წი ლე ობა. არა ერ თხელ მო მის მე-ნია მის თვის და ყო ველ თვის დავ რწმუ ნე ბულ-ვარ, ეს ქალ ბა ტო ნი, უპ ირ ვე ლე სად, მარ თლაც გა მორ ჩე ული ინ ტე ლექ ტი თა და ლა მა ზი სუ-ლით იწ ვევს სა ყო ველ თაო პა ტი ვის ცე მას. სუ-ლის სი ლა მა ზე მის ლექ სებ ში იმ დე ნად საგ-რძნო ბია, რა გა საკ ვი რია, რომ მკითხვე ლებ-ში სიყ ვა რულს აღ ძრავს. მეც მი სი ერთ-ერ თი მკითხვე ლი ვარ.

ამ ბო ბენ, პო ეტ ის ვი ნა ობა ყვე ლა ზე უკ ეთ მის ლექ სებ ში ჩან სო. თუ გსურს გა იგო, რო-გო რი ად ამი ანია შე მოქ მე დი, ამ აზე, პირ ველ რიგ ში, მი სი წიგ ნე ბი მეტყვე ლებს. ბე ლას ლექ-სე ბის კრე ბუ ლე ბის წა კითხვის შემ დეგ ეს აზ რი უფ რო გან მიმ ტკიც და – და ვი ნა ხე ამ აღ ლე ბუ-ლი, ტკი ვი ლით სავ სე, უს ათ ნო ესი და ფა ქი ზი ბუ ნე ბის ად ამი ანი, რო მელ საც უს აზღვროდ უყ ვარს თა ვი სი ქვე ყა ნა, ბუ ნე ბა, ყო ვე ლი სულ დგმუ ლი, თი თოეული ად ამი ანი. დღეს მკითხვე ლის ყუ რადღე ბას ბე ლას ცხოვ რე ბის ქრო ნი კებს კი არა, სწო რედ მის შე მოქ მე დე ბას მი ვაპყრობ.

78laSa xomeriki ese

„მო დით, გა ღი მე ბულს მო მის წა რით“, „აქ, ამ ყო ფი ერ დე და მი წა ზე“, „ჩემს ცი სარ ტყე ლას ჩა მო ათ ოვა“ – ეს ბე ლა ქე ბუ რი ას ის წიგ ნე-ბია, რომ ლე ბიც ახ ლა მსურს თქვენ თან ერ თად გა დავ ფურ ცლო. კითხვა და ვიწყე, გა ვოც დი, „სევ და მძი ვე ბით ას ხმუ ლი“ იმ დე ნად მშვე ნი-ერი იყო, იმ დე ნად ახ ლო ბე ლი... მარ თლაც, კი-დევ ერ თხელ დავ რწმუნ დი, კარ გი ლექ სი არა მარ ტო იკ ითხე ბა, არ ამ ედ ის მი ნე ბა რო გორც მუ სი კა, ვხე დავთ რო გორც ნა ხატს...

ბე ლა ქე ბუ რია მხო ლოდ კა ლენ და რუ ლად რო დი ცხოვ რობს 21-ე სა უკ უნ ეში, იგი თა ვი სი თვალ სა წი ერ ით აც ამ სა უკ უნ ის შვი ლია, რო-მე ლიც კოს მო სის უს ას რუ ლო ბას, სიკ ვდილ სი-ცოცხლის და ჭეშ მა რი ტე ბის მა რა დი ულ ამ ო-უხ სნელ კითხვებს ჩაღ რმა ვე ბია და მი სი სუ ლიც სა მოგ ზა ურ ოდ გაჭ რი ლა ვარ სკვლა ვეთ ში.

„ვგრძნობ,­რომ­მი­ველ­ტვი­ფე­რად­სამ­ყა­როს,

უცხო­სამ­ყა­როს­(რა­ღა­გა­შო­რებს),

რად­გა­ნაც­სუ­ლი,­რომ­ვე­ღარ­იჭ­ერ,

ან­ცად­მო­ირ­ბენს­ვარ­სკვლავთ­გა­ზო­ნებს“.

პო ეტ ის ეს სტრი ქო ნე ბი შე იძ ლე ბა მი სი შე-მოქ მე დე ბის გა სა ღე ბა დაც მი ვიჩ ნი ოთ. თუმ ცა დღეს ბე ლა ქე ბუ რი ას შე მოქ მე დე ბის ან ალ იზს არ ვა პი რებთ (ეს ლიტ მცოდ ნე ებ ის საქ მეა), მხო ლოდ იმ აზე ვი სა უბ რებთ, რო გორ ვკითხუ-ლობ მის ლექ სებს... მაშ, ასე, მე ვხე დავ პო ეტს, რო მელ საც ან და მა ტი ვით იზ იდ ავს ცა თა ვი სი იდ უმ ალ ებ ით, მზის ამ ოს ვლა და ვარ სკვლავთ ცი ალი სულს უც ის კროვ ნებს.

ვხე დავ პო ეტს, რო მელ საც სამ ყა როს უს ა-ს რუ ლო ბა ზე ფიქ რი არ ტო ვებს და ეს ფიქ რი კითხვე ბად ასე ჩა მო იქ ნე ბა: „ღმერ თო, ვი ნა ვარ, რის თვის გავ ჩნდი, ან რას მო ვე ლი, რას წარ მო-ვად გენ სამ ყა როს თვის, ვი ცო დე ნე ტავ“...

ვხე დავ პო ეტს, რო მელ საც ფიქ რე ბი ჩი ტე-ბი ვით შე მოს ჩვე ვია: „ოჰ, ფიქ რი, ფიქ რი, ჭრელ-ქა თი ბა, მტან ჯვე ლი ეგ ზომ, ნა თე ლი შუბ ლის გა ლი აში მბორ გა ვი ჩი ტი შე მო მეჩ ვია“...

ვხე დავ პო ეტს, რომ ლის ტკი ვი ლი, უპ ირ-ვე ლე სად, სამ შობ ლოს ტკი ვი ლია და მი სი „იმ-დე ნი დარ დის, ცრემ ლის მხილ ვე ლი, ჯავ რის,

ტკი ვი ლის, ხიზ ნის მტვირ თვე ლი“, გუ ლიც ლა-მის და დუმ დეს, რად გან „ირ გვლივ ნაც ნო ბი სა ნა ხე ბია, მაგ რამ სუ ლი კი არ აქ არ თუ ლი“.

ვხე დავ პო ეტს, რომ ლის „ხე ლის გუ ლებ ში გა მომ წყვდე ული ჩი ტის ბარ ტყის გუ ლი ვით ფეთ ქავს მთრთოლ ვა რე სუ ლი“...

„და­გა­ოგ­ნე­ბის­ბინ­დის­ფერ­კედ­ლებს

თავ­გა­მე­ტე­ბით­ისე­აწყდე­ბა,

თით­ქოს­იმ­ედი,­რომ­თქვენს­სუ­ლებ­ში

ჩა­ახ­ედ­ებს­მთვა­რის­სხი­ვებს

და­ხვა­ლინ­დე­ლი­სა­ქარ­თვე­ლოს­

ელ­ვა­რე­დი­ლას“...

ვხე დავ პო ეტს, რომ ლის პო ეტ ური წარ მო-სახ ვე ბი იმ დე ნად შთამ ბეჭ და ვია, რომ უნ ებ-ლი ეთ მი სი გან ცდე ბის თა ნა მო აზ რე ხდე ბი.

„წვიმს...­გულ­ში­მით­რთის­სვე­ლი­ოც­ნე­ბა,­

ვით­გა­მე­ტე­ბა­ან­გა­ოც­ება,­

წვიმს...­მეც­მგო­ნია,­ვი­ქე­ცი­წვი­მად“...

ვხე დავ პო ეტს, რო მე ლიც ორ იგ ინ ალ ური სა ხე ებ ით აზ როვ ნებს და სი მარ თლე უშუ ალ-ოდ მი აქ ვს მკითხვე ლამ დე. ეს აზ რი „სუ რომ“ მი კარ ნა ხა: „მო ერია... აც ოც და! რომ აც ოც და, გა ოც და... მიხ ვდა გა ოგ ნე ბუ ლი, არ ად ღირ და სი მაღ ლე, რად გან სულ სხვა აღ მოჩ ნდა სი მაღ-ლი დან – სი მარ თლე!“

ვხე დავ პო ეტს, რო მელ საც შორ სმჭვრე ტე-ლი მზე რა ებ ოძა, ეს კი მად ლია, რო მელ საც იგი სხვებ საც უზი არ ებს. აკი ამ ბობს კი დეც: „ვგრძნობ, მთვა რის სხი ვით – იდ უმ ალ ით მევ-სე ბა მზე რა“. ეს მზე რა ხან მაგ ნო ლი ის ტოტ ზე ყოვ ნდე ბა, ხა ნაც წვი მის წვეთ ზე, ხა ნაც უთ ავ-საფ რო ლტოლ ვილ შა ოს ან ქალ ზე, ხა ნაც კი-დევ მო ნა თე სა ვე სუ ლის პო ეტ ზე და ერ თხელ კი დევ ვრწმუნ დე ბი – პო ეზია მარ თლაც სუ-ლის აღ ზე ვე ბაა, ცნო ბი ერ ებ ის ღვთა ებ რი ვი გა მო ნა თე ბა, პო ეტი კი ად ამი ანი, რო მე ლიც სუ ლი ერ თვალს გვი ხელს, გვაღ ვი ძებს და გა-ფა ქი ზე ბუ ლი აღ ვიქ ვამთ ჩვენს ყო ფი ერ ებ ას.

ორ დი ნა რუ ლი ად ამი ან ები ყვე ლა ზე ცო ტა დროს სა კუ თარ თავ თან გან მარ ტო ებ ას უთ-მო ბენ, პო ეტი კი პი რი ქი თაა და სწო რედ ამ ის გა მოა, ალ ბათ, რომ სა მან გა და სუ ლი კითხვე-

79 laSa xomerikiese

ბიც ლექ სად ჩა მო იქ ნე ბა, ისე, რო გორც ბე-ლა ქე ბუ რია იტყვის: „მწამს, რომ სამ ყა როს დამ ხო ბის ჟამ საც ცის კენ ავ ყვე ბი სიმ ღე რად ღრუბ ლებს“...

და მა ინც, ზე მოთ და წე რი ლი სტრი ქო ნე ბის წა კითხვის შემ დეგ თუ გა გიჩ ნდათ კითხვა ბე-ლა ქე ბუ რი ას პი როვ ნე ბი სა და შე მოქ მე დე ბის შე სა ხებ, მერ წმუ ნეთ, ამ ის პა სუხს მის ამ ლექ-სში ამო იკ ითხავთ:

„ვინ­ვარ?

მზის­ერ­თი­სხი­ვი­ვარ,

ცის­კარ­თან­ერ­თად­ავ­დგე­ბი,­წვი­მას­

ღვთის­მად­ლად­ვღე­ბუ­ლობ,

ქა­რებს­მე­გობ­რად­დავ­ყვე­ბი,­ზოგ­ჯერ

ზღვის­მეცხრე­ტალ­ღა­ვარ,

თეთ­რად­გაშ­ლი­ლი­აფ­რე­ბით,

ბა­ბუ­აწ­ვე­რას­სუნ­თქვა­ვარ,

მო­მიქ­რო­ლებ­და...­გავ­ქრე­ბი...

სამ­შობ­ლოს­ცრემ­ლის­წვე­თი­ვარ,

მის­თვის­სი­ცოცხლის­გამ­ღე­ბი,

რა­ცა­ვარ,­აი,­ესა­ვარ,

არც­მე­ტი­და­არც­ნაკ­ლე­ბი“.

„მე მიყ ვარს ეს ქალ ბა ტო ნი, რად გან ვი ცი, მი სი მზე რა სა ქარ თვე ლოს მო მავ ლის კე ნაა მი მარ თუ ლი, ოღ ონდ არა უფ ეს ვოდ და უს აგ-ნოდ, არ ამ ედ ძი რის-ძი რი დან ზე ცამ დე... წარ-სუ ლი დან მო მავ ლის კენ, მი წი დან უფ ლამ დე, სიყ ვა რუ ლი დან რწმე ნამ დე“ – სა ქარ თვე ლოს მწე რალ თა კავ ში რის თავ მჯდო მა რის მაყ ვა ლა გო ნაშ ვი ლის ამ სიტყვებს ბე ლა ქე ბუ რი ას პი-

როვ ნე ბი სა და შე მოქ მე დე ბის თაყ ვა ნის მცემ-ლე ბი სავ სე ბით ეთ ან ხმე ბი ან, ვე თან ხმე ბი მეც და სწო რედ ამ იტ ომ აც შე მოგ თა ვა ზეთ.

„ხში­რად­ვრწმუნ­დე­ბი­–­რა­რიგ­ძნე­ლია,

იყო­პო­ეტი­და­იყო­ქა­ლი“.

ბე ლა ქე ბუ რი ას ეს სტრი ქო ნე ბი ვი საც გულ-ზე მოხ ვდე ბა, მათ გა სამ ხნე ვებ ლად ვიტყვი – ყვე ლა ჭეშ მა რი ტი პო ეტი დრო შია გან ფე ნი ლი, იგი უძ ლე ვე ლია და საკ რა ლუ რი, ღმერ თთან წილ ნა ყა რი...

ამ ლი რი კუ ლი ეს კი ზის ეპ ილ ოგ ად, ვფიქ-რობ, ყვე ლა ზე უპ რი ანია თვით ბე ლა ქე ბუ რი ას ამ ლექ სის მოხ მო ბა:

„ჩემ­ში­ათ­ას­ამ­დე­მზის­სხი­ვია,

იქ­ნებ­ათ­ას­ამ­დე­გლო­ვის­ზა­რიც,

ჩემ­ში­ჯერ­ჯე­რო­ბით­ღი­მი­ლია,

მო­დით,­გა­ღი­მე­ბულს­მო­მის­წა­რით“.

მისი პო ეზი ისა და პი როვ ნე ბის ყვე ლა თაყ-ვა ნის მცემ ლის სურ ვი ლე ბი ამ ათი ოდე წლის წი ნათ ისე მშვე ნივ რად გა ახ მო ვა ნა დიდ მა ზუ-რაბ გორ გი ლა ძემ, რომ მე მათ ახ ლაც სი ხა რუ-ლით გა ვი მე ორ ებ:

„სურ ვი ლი ბევ რია და დი დი, მაგ რამ მე სა-მი სურ ვი ლით შე მო ვი ფარ გლე ბი – დიდ ხანს სი ცოცხლე, ად ამი ან ური ბედ ნი ერ ება, ას ეთ-ივე მო წი წე ბა, ას ეთი სი სა და ვე ცხოვ რე ბა ში და დი დი გა ლაკ ტი ონ ივ ით უნ და შევ ძა ხო: „ფრთე-ბი, ფრთე ბი გინ და“, ჩე მო უს აყ ვარ ლე სო და-იკო, რომ მო ევ ლო თავს შენს სა თაყ ვა ნე ბელ სა ქარ თვე ლოს! ამ ინ!“.

იოს ებ სტა ლი ნის და ილია ჭავ ჭა ვა ძის და მო კი დე ბუ ლე ბა

აჭ არ ის ხა რი ტონ ახ ვლე დი ან ის სა ხე ლო ბის მუ ზე უმ ში ინ ახ ება ბ. ჯა შის ფერ წე რუ ლი ტი-ლო „ი.ბ. სტა ლი ნი გა ზეთ „ივ ერი ის“ რე დაქ ცი-აში ი. ჭავ ჭა ვა ძეს თან ერ თად“. ფერ წე რულ ტი-ლო ზე თა ვის სა მუ შაო მა გი დას თან ზის გა ზეთ „ივ ერი ის“ რე დაქ ტო რი ილია. ის სა სი ამ ოვ ნო, მომ ღი მა რი სა ხით შეს ცქე რის ახ ალ გაზ რდა სე მი ნა რი ელს იოს ებ ჯუ ღაშ ვილს, რო მე ლიც ფეხ ზე დგას, ხელ ში ლექ-სი უჭ ირ ავს და თა ვის აზ-რებს გა დას ცემს ბრძენ მო ხუცს.

მე-19 ს. მი წუ რულს და მე-20 ს. და საწყის ში საქ -არ თვე ლოს ჰყავ და ნიჭი-ე რი, პროგ რე სუ ლად მო-აზ როვ ნე ად ამი ან ები, მა გ რამ მათ შო რის დრო-თა გან მავ ლო ბა ში წა მო-იმ არ თა ილია ჭავ ჭა ვა ძე. ის ერ ოვ ნულ-გან მა თა ვი-სუფ ლე ბე ლი ბრძო ლის აღ ი არ ებ ულ ლი დე რად, ერ ის მა მად, უგ ვირ გვი ნო მე ფედ იქ ცა და წმინ და ნა-

დაც კი შე რაცხეს. რა ტომ გა მო ირ ჩა ის სხვებს შო რის? რო დის და იწყო მი სი აღ ზე ვე ბა?

ილია ჭავ ჭა ვა ძემ თა ვი სი ცხოვ რე ბა ბრძო-ლას შეს წი რა. თა ვის გზა ზე მას მრა ვა ლი მო-წი ნაააღმდეგე ჰყავ და, რო გორც გა რეშე ისე ში ნა ური, მათ შო რის სა ქარ თვე ლოს ბედ ნი ერ-ებ ის ათ ვის მებ რძო ლი, სა კუ თა რი აზ რის მქო-ნე ად ამი ან ები.

ი. ჭავ ჭა ვა ძე აფ ას ებ და რუ სე თის პროგ რ-ე სულ როლს სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი აში, ამ-ას თან ებ რძო და ცა რიზ მის რე აქ ცი ულ პო-ლი ტი კას, ამ იტ ომ ხე ლი სუფ ლე ბა მას ცუ დად უყ ურ ებ და. თბი ლი სის გუ ბერ ნი ის სა თა ვა-დაზ ნა ურო სა ად გილ მა მუ ლო ბან კში ილი ას ოპ ონ ენ ტე ბი ცდი ლობ დნენ მის ჩა მო ცი ლე ბას ბან კის მმარ თვე ლო ბი დან. მას ზე ხმებს ყრიდ-ნენ რო გორც მკაცრ მე მა მუ ლე ზე. გა ნუდ გნენ ყო ფი ლი თა ნა მებ რძო ლე ბი. კერ ძოდ, პროგ-რე სუ ლად მო აზ როვ ნე, თუმ ცა სა კუ თა რი შე-

werilebi

aleqsandre

CxaiZe

81 aleqsandre CxaiZewerili

ხე დუ ლე ბე ბის მქო ნე ნი კო ნი კო ლა ძეს თან ილი ას ურ თი ერ თო ბა საკ მა ოდ და იძ აბა, მა თი შე რი გე ბა შე უძ ლე ბე ლი იყო. გა ზე თი „კვა ლის“ რე დაქ ტორ თან გი ორ გი წე რე თელ თან და პი-რის პი რე ბა იქ ამ დე მი ვი და, რომ ილია (1900 წ.) მის და საფ ლა ვე ბა ზეც კი არ მი სუ ლა. ას ევე არ დას წრე ბია ის სერ გი მეს ხის და საფ ლა ვე ბა საც, რო მე ლზე დაც გა ნაწყე ნე ბუ ლი იყო. სა ყო ველ-თა ოდ ცნო ბი ლია ნოე ჟორ და ნი ას (მო მა ვა ლი და მო უკ იდ ებ ელი სა ქარ ვე ლოს პრე ზი დენ ტის) და ილია ჭავ ჭა ვა ძეს შო რის გა მარ თუ ლი გა-აფ თრე ბუ ლი დის კუ სი ები. ილია იყო არ ჩილ ჯორ ჯა ძის, ილია ხო ნე ლის და სხვა თა მკაც რი ოპ ონ ენ ტი (1.14-15).

მარ თა ლია ი. ჭავ ჭა ვა ძეს მომ ხრე ებ იც ჰყავ-და, თუმ ცა შექ მნილ პი რო ბებ ში მის ლი დე რო-ბა ზე ლა პა რა კიც კი ზედ მე ტი იყო. მაგ რამ იყო ერ თი, მსოფ ლი ოში ყვე ლა ზე ცნო ბი ლი ქარ-თვე ლი იოს ებ სტა ლი ნი, რო მელ მაც თა ვი სი ინ ტუ იცი ით ბავ შვო ბი დან ვე აუღო ალ ღო ვინ იყო ილია ჭავ ჭა ვა ძე. მას ილი აზე არ ას დროს მთე ლი ცხოვ რე ბის მან ძილ ზე არ ათუ ცუ დი არ წა მოს ცდე ნია, პი რი ქით მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ მის შე ხე დუ ლე ბებს მთლი ან ად არ იზი არ-ებ და, თა ვი სი ავ ტო რი ტე ტი გა მო იყ ენა მის წა-მო სა წე ვად.

გო რის სა სუ ლი ერო სას წავ ლე ბელ ში მას-წა ვ ლე ბელ ლავ როვ თან კა მა თი სას მოს წავ ლე იოს ებ ჯუ ღაშ ვილ მა ქარ თვე ლებს შო რის გა-მო არ ჩია შო თა რუს თა ვე ლი, ილია ჭავ ჭა ვა ძე და და ად ას ტუ რა თა ვი სი პა ტი ვის ცე მა მათ მი-მართ (2.48).

თბი ლი სის სა სუ ლი ერო სე მი ნა რი აში სწავ-ლი სას 1895 წ. ი. ჯუ ღაშ ვილ მა და წე რა თა ვი სი ცნო ბი ლი ლექ სი:

„ვარ­დს­გა­ეფ­ურ­ჩქნა­კო­კო­რი

გა­დაჰ­ხვე­ოდა­იასა,

ზამ­ბახ­საც­გაღ­ვი­ძე­ბო­და

და­თავს­უხ­რი­და­ნი­ავ­სა.

ტო­რო­ლა­მაღ­ლა-ღრუბ­ლებ­ში

წკრი­ალ-წკრი­ალ­ით­გა­ლობ­და,

ბულ­ბუ­ლიც­გა­ხა­რე­ბუ­ლი

ნა­ზის­ხმით­ამ­ას­ამ­ბობ­და:

აჰ­ყვავ­დი,­ტურ­ფა­ქვე­ყა­ნავ,

ილ­ხი­ნე,­ივ­ერთ­მხა­რეო,

და­შენც,­ქარ­თვე­ლო,­სწავ­ლი­თა

სამ­შობ­ლო­გა­ახ­არეო“.

ლექ სის ავ ტო რი არ ჩე ვა ნის წი ნა შე იდ გა. მას შე ეძ ლო ის და სა ბეჭ დათ სად მე სხვა გან წა ეღო, მაგ რამ შე არ ჩია გა ზე თი „ივ ერია“ და მის რე დაქ ტორს ილია ჭავ ჭა ვა ძეს ეს ტუმ რა. რე დაქ ტორ მა წა იკ ითხა შე სა ნიშ ნა ვი ქარ თუ-ლით და წე რი ლი ლექ სი და მი სი ავ ტო რი შე აქო: „კარ გი ლექ სია, ახ ალ გაზ რდავ, იმ ეც ად ინე, სწე რე და კარ გი მწე რა ლი იქ ნე ბიო“ (2.198). ლექ სი გა მოქ ვეყ ნდა გა ზეთ „ივ ერი აში“ 1895 წ. 14 ივ ნისს. იმ ავე წელს ილი ამ სხვა ლექ სე ბიც და უბ ეჭ და იოს ებ ჯუ ღაშ ვილს.

1907 წ. წი წა მუ რის ტრა გე დი ის შემ დეგ ილი-ას წა მო წე ვის მცდე ლო ბა ნი მარ ცხის თვის იყო გან წი რუ ლი. და მო უკ იდ ებ ელ სა ქარ თვე ლო ში (1918-1921 წწ.) კი, სა დაც ქვეყ ნის სა თა ვე ში მი სი და უძ ინ ებ ელი ოპ ონ ენ ტე ბი იყ ვნენ მოქ-ცე ულ ნი, მი სი ად გი ლი უკ ანა პლან ზე იყო გან-კუთ ვნი ლი. ამ მხრივ სი ტუ აცია დი დად არ შეც-ვლი ლა ხე ლი სუფ ლე ბა ში ბოლ შე ვიკ თა მოს-ვლის შემ დე გაც. მარ თა ლია გარ კვე ულ წი ლად მი სი ავ ტო რი ტე ტი გა იზ არ და, მი სი ტო მე ბიც და იბ ეჭ და, თუმ ცა ძი რი თა დად მა ინც ჩრდილ-ში იყო მოქ ცე ული. ასე რომ გაგ რძე ლე ბუ ლი ყო ღმერ თმა უწყის რო გორ წარ მოგ ვიდ გენ დნენ დღეს და სა მო მავ ლოდ რო გორც ცა რიზ მთან, ისე გა მო ჩე ნილ ქარ თველ მოღ ვა წე ებ თან და-პი რის პი რე ბულ, ქვეყ ნის კე თილ დღე ობ ის ათ-ვის და უღ ალ ავ მებ რძოლს.

მე-XX ს. 20-იან წლებ ში ილია ჭავ ჭა ვა ძეს რო გორც ყო ველ თვის საქ რთვე ლო ში საკ მა ოდ ჰყავ და მო წი ნა აღ მდე გე ბი, ხო ლო ი. სტა ლი-ნი ჯერ კი დევ ვერ იყო საკ მა ოდ მო მაგ რე ბუ-ლი. 30-იან წლებ ში მდგო მა რე ობა შე იც ვა ლა. მარ თა ლია ი. სტა ლი ნი ღმერ თი არ იყო, ყვე-ლა ფერს ვერ და ინ ახ ავ და და ვერ გა აკ ეთ ებ და

82aleqsandre CxaiZe werili

მაგ რამ ბევ რი რამ კი შეძ ლო. 1933 წ. ის გან-რის ხდა რო ცა გა იგო, რომ აპ ირ ებ დნენ ილი ას გა დას ვე ნე ბას მთაწ მინ დი დან კუ კი აზე, მა შინ-ვე თბი ლის ში გა და რე კა და ჩა შალა უგ უნ ური გან ზრახ ვა.

1934 წ. აგ ვის ტო ში მოს კოვ ში მიმ დი ნა რე-ობ და საბ ჭო თა მწერ ლე ბის პირ ვე ლი სა კავ ში-რო ყრი ლო ბა. სა ქარ თვე ლოს წარ მო მად გენ-ლო ბი დან მოხ სე ნე ბით უნ და გა მო სუ ლი ყო მ. ტო რო შე ლი ძე. მი სი მოხ სე ნე ბის გან ხილ ვი სას ი. სტა ლინ მა თქვა: „სა ქარ თვე ლო ში თურ მე რა ღაც უაზ რო და ყოვ ლად ყალ ბი თვალ საზ-რი სი გა უვ რცე ლე ბი ათ, თით ქოს ილია ჭავ-ჭა ვა ძე თა ვა დაზ ნა ურ ობ ისა და ბურ ჟუ აზი-ის იდე ოლ ოგი და ამ კლა სე ბის ინ ტე რე სე ბის დამ ცვე ლი ყო ფი ლი ყოს. ვის მო უვ იდა თავ ში ას ეთი სი ყალ ბე, ას ეთი მცდა რი და უკ უღ მარ-თი აზ რი? თურ მე სა ქარ თვე ლო ში ვი ღა ცე ებს უპ ირ ის პი რე ბენ ილია ჭავ ჭავ ძეს. აქ ვს ვის მეს მე-19 სა უკ უნ ის ქარ თველ მწე რალ თა შო რის თუნ დაც ის ეთი ძლი ერი სო ცი ალ ური პრო ტეს-ტი, რო გო რიც მო ცე მუ ლია ილი ას შე მოქ მე-ებ აში? მე ამ ის შე სა ხებ რამ დენ ჯერ მე ვე ლა-პა რა კე ქარ თველ ამ ხა ნა გებს,მაგ რამ აქ ედ ან დას კვნე ბი არ გა უკ ეთ ები ათ. იმ ას ხომ არ ელ-ოდ ები ან თუ რო დის გა მოვ ცემთ დეკ რეტს ამ სა კითხზე?! (3.67-68) ეს იყო ბე ლა დის მკაც რი მი თი თე ბა, და იწყო ილი ას აღ ზე ვე ბა. გა ზეთ მა „ПРАВДА“-მ 1936 წ. 4 სექ ტემ ბერს მა ღა ლი შე-ფა სე ბა მის ცა ილია ჭავ ჭა ვა ძეს (3.67). ცნო ბი-ლია იმ ავე წელს კრემ ლში სა ქარ თვე ლოს დე-ლე გა ცი ებს სტუმ რო ბი სას ი. სტა ლი ნი სა და ცნო ბი ლი ქარ თვე ლი მეც ნი ერ ის კ. კეკ ლი ძის გა სა უბ რე ბა: „პირ და პირ მითხა რი, ილია ჭავ-ჭავ ძეა უფ რო დი დი თუ მე? კორ ნე ლი კე კე ლი-ძე არც და ფიქ რე ბუ ლა ისე უპ ას უხა: ცხა დია, თქვენ, იოს ებ ბე სა რი ონ ის ძევ!-პა სუ ხად სტა-ლინ მა მწა რედ გა იღ იმა, თა ვი გა და აქ ნია და მი უგო: „თუ ნამ დვი ლად არ იცი, ძა ლი ან მე ცო-დე ბი, თუ იცი და ძა ლი ან მე პირ ფე რე ბი, უფ რო მე ცო დე ბი! თქვენ უნ და იც ოდ ეთ, რომ ილია ჭავ ჭა ვა ძე მსოფ ლი ოს პრე ზი დენ ტად გა მოდ-

გე ბო და. სა ქარ თვე ლო მის თვის პა ტა რა იყო, ისე მცი რე და ვიწ რო, რო გორც არ წი ვი სათ ვის გა ლია (3.68). ცხა დია ამ სიტყვე ბით ბე ლად მა თავ მდაბ ლო ბა გა მო იჩ ინა, ამ ას თან მის თვის ცნო ბი ლი გახ ლდათ ილი ას ძლი ერი ინ ტე ლექ-ტით და წე რი ლი მრა ვალ რიცხო ვა ნი ნაშ რო მი ლი ტე რა ტუ რათ მცოდ ნე ობ ის, სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის, პო ლი ტე კო ნო მი ის, სა ხალ ხო მე-ურ ნე ობ ის, ბან კი სა და ფი ნან სე ბის სა კითხებ-ზე, სა დაც ავ ტო რი ამ ჟღავ ნებ და ენ ციკ ლო-პე დი ურ ცოდ ნას, ფაქ ტე ბი სა და მოვ ლე ნე ბის გან სჯის იშ ვი ათ უნ არს.

ბე ლა დის ვერ დიქ ტმა ილია ჭავ ჭა ვა ძე საბ-ჭო თა ეპ ოქ ის სა ქარ თვე ლო ში ლი დე რად აქ-ცია. წარ სულს ჩა ბარ და მას ზე უს ამ არ თლო თავ დას ხმე ბი. მო იძი ეს ილი ას მკვლე ლო ბა ში მო ნა წი ლე ცოცხლად დარ ჩე ნი ლი გიგ ლა ბერ-ბი ჭაშ ვი ლი, მას ზე ჩა ტარ და საჩ ვე ნე ბე ლი სა-სა მარ თლო პრო ცე სი. მარ თა ლია სხდო მა და-ხუ რუ ლი იყო, მაგ რამ მას ეს წრე ბო და ას ამ დე კა ცი, მათ შო რის იყ ვნენ ცნო ბი ლი ად ამი ან ები, ლი ტე რა ტუ რის, მეც ნი ერ ებ ის და კულ ტუ რის მოღ ვა წე ები.

აქ ვე უნ და აღ ინ იშ ნოს, რომ მა ვა ნი ცდი-ლობ და თავ დას ხმის მო ნა წი ლე ებ ში გა ერია სერ გო ორ ჯო ნი კი ძე. ობი ექ ტუ რო ბი სათ ვის უნ და აღ ინ იშ ნოს, რომ ამ საქ მის მრა ვალ მა კვლე ვამ ვერ და ად ას ტუ რა ეს ფაქ ტი. არ სე-ბობს უდ ან აშა ულ ობ ის პრე ზუმ ცია. ბო ლოს-და ბო ლოს ცოდ ვაა პო ლი ტი კუ რი მო ტი ვით და აბ რა ლო ად ამი ანს მკვლე ლო ბა, რო მელ შიც დარ წმუ ნე ბუ ლი არ ხარ.

ი. სტა ლი ნი შემ დე გაც გა იხ სე ნებ და ხოლ-მე თა ვის პო ზი ცი ას ი. ჭავ ჭავ ძის მი მართ. ცნო ბი ლი ქარ თვე ლი კი ნო რე ჟი სო რი მი ხე ილ ჭიაურელი იგ ონ ებს: „სიტყვა ჩა მო ვარ და ქარ-თველ კლა სის კოსს ილია ჭავ ჭა ვა ძე ზე, რო მე-ლიც ერ თხანს მი ვიწყე ბუ ლი იყო.

– შეც დო მა იყო, – შე ნიშ ნავს ბე ლა დი – ან-ალ ოგი ური ამ ბა ვი მოხ და ლევ ტოლ სტო ის მი-მარ თაც. ლე ნი ნი კი ამ ბობ და, რომ ამ გრაფ ზე ად რე ას ეთ ი სი მარ თლით გლეხ ზე არ ავ ის და-

83 aleqsandre CxaiZewerili

უწ ერიაო. იმ იტ ომ ხომ არ ვე რი დე ბით ილია ჭავ ჭა ვა ძეს, რომ ის თა ვად თა გა ნი იყო? მე რე, გა ნა რო მე ლი მე ქარ თველ მა მწე რალ მა მოგ-ვცა ის ეთი ფურ ცლე ბი მე მამუ ლე თა და გლეხ-თა ფე ოდ ალ ური ურ თი ერ თო ბის შე სა ხებ, რო-გორც მოგ ვცა ჭავ ჭა ვა ძემ? მე-19 სა უკ უნ ის მი წუ რუ ლი სა და მე-20 სა უკ უნ ის და საწყი სის ქარ თველ მწე რალ თა შო რის ილია ჭავ ჭავ აძე უთუ ოდ დი დი ფი გუ რა იყო“ (2.268).

სა ხელ მწი ფომ იზ რუ ნა მუ ზე უმ ებ ის გახ სნა-ზეც. 1937 წელს ყვა რელ ში და ფუძ ნდა ი. ჭავ-ჭავ ძის სახლ-მუ ზე უმი. 1951 წელს მცხე თის რაიონში, სო ფელ სა გუ რა მო შიც და ფუძ ნდა ი. ჭავ ჭავ ძის მუ ზე უმი, ხო ლო 1957 წელს კი სა-ქარ თვე ლოს დე და ქა ლაქ ში თბი ლის ში და ფუძ-ნდა ი. ჭავ ჭავ ძის ლი ტე რა ტუ რულ-მე მო რა-ლუ რი მუ ზე უმი (4).

მი სა სალ მე ბე ლია, რომ აღ ნიშ ნულ სა-კითხზე ჩვენს ის ტო რი ოგ რა ფი აში დამ კიდ რდა ობი ექ ტუ რი შე ხე დუ ლე ბა. 2012 წ. გა მო ცე მულ წიგ ნში „სა ქარ თვე ლოს ის ტო რია“ ვკითხუ-ლობთ: „30-იან წლებ ში ილია ჭავ ჭავ ძის მი-მართ არ სე ბუ ლი ნი ჰი ლის ტუ რი და მო კი დე-ბუ ლე ბა შე იც ვა ლა, რა შიც აშ კა რაა სტა ლი ნის რო ლი. სის ტე მა ტუ რად ქვეყ ნდე ბო და მი სი ნა წარ მო ებ ები, იქ მნე ბო და მო ნოგ რა ფე ბი მი-სი შე მოქ მე დე ბის სხვა დას ხვა ას პექ ტის გა სა-შუ ქებ ლად. 1937 წლის მა ის ში ჩა ტარ და ილია ჭავ ჭავა ძის და ბა დე ბის 100 წლის თა ვი სად მი მიძ ღვნი ლი საიუბილეო სხდო მა“ (5.361).

შე სა ბა მი სად, კო მუ ნის ტურ ეპ ოქ აში ოფ-იცი ალ ურ ად ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი შე ხე დუ ლე ბის მი ხედ ვით, ილია ჭავ ჭა ვა ძის მი ზანს წარ მო-ად გენ და ქარ თვე ლი ხალ ხის რო გორც ერ ოვ-ნუ ლი ისე სო ცი ალ ური თვით შეგ ნე ბის გა მო-

ცოცხლე ბა, ამ აღ ლე ბა და რომ ის იყო ერ ოვ-ნულ-გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი მოძ რა ობ ის სუ-ლის ჩამ დგმე ლი.

ჩვენც გვახ სოვს საბ ჭო თა პე რი ოდ ში ჩა-ტა რე ბუ ლი ილია ჭავ ჭა ვა ძი სად მი მიძ ღვნი ლი მრა ვალ რიცხო ვა ნი ღო ნის ძი ებ ები. მი სი მოღ-ვა წე ობ ის ად გი ლე ბი ის ტო რი ული პა ტი ვის ცე-მის ძეგ ლე ბად იქ ცა. წინ იყო წა მო წე ული მი სი შე მოქ მე დე ბის სო ცი ალ ური და ერ ოვ ნუ ლი მო-ტი ვე ბი. იხ სე ნებ დნენ მენ შე ვი კებ თან დის კუ-სი ებს. და იჩ რდი ლა მი სი და პი რის პი რე ბა ზოგ პროგ რე სუ ლად მო აზ როვ ნე ქარ თველ მოღ ვა-წეს თან. 1987 წელს ქარ თულ მა მარ თლმა დი-დებ ლურ მა ეკ ლე სი ამ გა დაწყვი ტა, რომ ილია ჭავ ჭავა ძე წმინ და ნია და შე სა ბა მი სი აქ ტით გა-აფ ორ მა მი ღე ბუ ლი გა დაწყვე ტი ლე ბა.

ლი ტერა ტუ რა

1. ვ. გუ რუ ლი, იოს ებ ჯუ ღაშ ვი ლის არ ჩე ვა ნი,

გა მომ ცემ ლო ბა „უნ ივ ერ სა ლი“, თბი ლი სი, 2007 წ.

2. ნ. ზა ქა რი აძე, სტა ლი ნი და სა ქარ თვე ლო, სა-

ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის აგ რა რ-

უ ლი უნ ივ ერ სი ტე ტის სტამ ბა, თბი ლი სი, 1997 წ.

3. ა. სურ გუ ლა ძე, დი ახ, სტა ლინს ახ სოვ და სა ქ ა-

რ თვე ლო, გა მომ ცემ ლო ბა „აჭ არა“, ბა თუ მი, 1996 წ.

4. ინ ტერ ნე ტი: ილია ჭავ ჭავ ძის მუ ზე უმ ები.

5. სა ქარ თვე ლოს ის ტო რია, ტ. IV, სა ქარ თვე ლ-

ოს მეც ნი ერ ებ ათა ერ ოვ ნუ ლი აკ ად ემია, ის ტო რ ი ის,

ეთ ნო ლო გი ის, რე ლი გი ის, შეს წავ ლი სა და პრო პა-

გან დის სა მეც ნი ერო ცენ ტრი, სა რე დაქ ციო კო ლე-

გია: აკ ად ემ იკ ოს ები, მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძე (მთავ-

რი რე დაქ ტო რი), ოთ არ ჯა ნე ლი ძე, და ვით მუს ხე-

ლიშ ვი ლი, რო ინ მეტ რე ვე ლი, თბი ლი სი, 2012 წ.

პატ რი არ ქის პე და გო გი ური შე ხე დუ ლე ბე ბი

უაღ რე სად სა პა ტიო და სა სი ამ ოვ ნო შე-საძ ლებ ლო ბა მეძ ლე ვა, უდ იდ ესი მო წი წე ბი-თა და კრძალ ვით, უღ რმე სი პა ტი ვის ცე მით, ქრის ტეს მი ერი სიყ ვა რუ ლით მი ვე სალ მო ქარ-თველ თა დიდ იმ ედს, სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქს, უწ მინ დეს სა და უნ-ეტ არ ესს, ქარ თუ ლი მარ თლმა დი დე ბე ლი ეკ-ლე სი ის სა ჭეთ მპყრო ბელ სა და ქარ თვე ლი ერ-ის სუ ლი ერ მა მას ილია მე ორ ეს და მი ვუ ლო ცო ღირ სშე სა ნი შან ვი საიუბილეო თა რი ღე ბი – და ბა დე ბი დან 80 და კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქად აღ საყ დრე ბის 35 წლის თა ვი.

კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი ღვთის ნე ბით მობ რძან და ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის სა თა ვე ში. ამ დღი დან და იწყო დი დი სუ ლი ერი აღ მშე ნებ ლო-ბის პრო ცე სი. სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ები მრევ-ლით აივ სო და კვლავ რწმე ნამ და ის ად გუ რა ჩვე ნი ხალ ხის გულ ში. პი რა დად პატ რი არ ქის იმ ედ ით და იწყო ქარ თუ ლი სუ ლი სა და გონის გა მოფხიზ ლე ბის ხა ნა, ამ ოძ რავ და ერ ოვ ნუ ლი სუ ლი.

საიუბილეო დღე ებ ში, სა ქარ თვე ლოს მოძ-ღვარ თმოძ ღვა რი სა უკ უნ ის ად ამი ან ად აღი-არ ეს. ას ეთი სა პა ტიო ტი ტუ ლი არ ცერთ პატ-რი არ ქს არ ხვდო მია წი ლად. თუმ ცა კა თო ლი-კოს-პატ რი არ ქი სათ ვის ყვე ლა ზე დი დი ჯილ-დო ქარ თვე ლი ხალ ხის სიყ ვა რუ ლი და აღი არ-ებაა და არა მარ ტო ქარ თვე ლი ხალ ხის.

ჩვე ნი პატ რი არ ქის და რი ად ამი ანი მარ-თლაც სა უკ უნ ეში ერ თხელ იბ ად ება და გვაქ ვს ბედ ნი ერ ება სი ცოცხლე ში ვე ვუმ ზი როთ, რო-გორც წმინ დანს.

ჩე მი თა ობა ამ აყ ობს, რომ კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქის თა ნა მედ რო ვეა. მოწ მე ვართ მი-სი მრა ვალ მხრი ვი ნა ყო ფი ერი მოღ ვა წე ობ ისა, იმ დი დი შრო მის, შე მოქ მე დე ბი სა და ღვაწ ლის, რო მე ლიც მან დას დო ერს და სამ შობ ლოს.

ქარ თვე ლი ერ ის სუ ლი ერ მა მა მამ ილია მე-ორ ემ თა ვი სი მოღ ვა წე ობ ის ხა ნას „მზი ანი ღა-მე“ უწ ოდა და და ამ ატა „ნუ გე ში ნი ათ, მა ლე გა-თენ დე ბა“. არ შე იძ ლე ბა არ აღ ვნიშ ნო, – მი უთ-ით ებს კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, რომ ათე ის-ტუ რი ხე ლი სუფ ლე ბის პე რი ოდ შიც, მრა ვალ მა მეც ნი ერ მა და ინ ტე ლი გენ ცი ის სა ხე ლო ვან მა წარ მო მად გე ნელ მა გა უძ ლო მძი მე წნეხს. მათ არა მარ ტო თა ვად შე ინ არ ჩუ ნეს რწმე ნა, არ-ამ ედ რა ღაც გზე ბით ფა რუ ლად გა დას ცეს იგი თა ვი ანთ მოს წავ ლე ებ სა და სტუ დენ ტებს. უფ ალ მა აკ ურ თხოს ის ინი, მე კი მად ლი ერ ებ-ით ვხრი თავს მათ წი ნა შე. ურ წმუ ნო ებ ისა და მო ნო ბის ხა ნა თა ვი სუფ ლე ბამ და ცხოვ რე ბის ახ ალ მა წეს მა შეც ვა ლა, მაგ რამ მას ხალ ხი მო-უმ ზა დე ბე ლი შეხ ვდა. ყვე ლა ზე სამ წუ ხა რო ის არ ის, რომ სა ზო გა დო ებ ის დიდ მა ნა წილ მა დღე საც არ იც ის, რა არ ის სი ნამ დვი ლე ში თა-ვი სუფ ლე ბა (2, 268).

ბევ რი იყო ამ დიდ და ღირ სე ულ გზა ზე ამ-აღ ლე ბაც და გან საც დე ლიც. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქმა ნამ დვი ლად უდ იდ ესი საქ ვეყ ნო ტვირ თით იცხოვ რა და ღირ სე ულ ად, დი დე-ბუ ლად, სიყ ვა რუ ლით აგ რძე ლებს თა ვის მად-ლმო სილ, ღვთი ური მად ლით შუქ მო სილ მოღ-ვა წე ობ ას. იგი მოთ მი ნე ბით, რუ დუ ნე ბით ატ-არ ებს ერ ის სუ ლი ერ ებ ის მძი მე ჯვარს. დრო ის მდი ნა რე ბამ მის დი დე ბულ მო ღა წე ობ ას, მის მოძ ღვა რე ბას, რო მელ შიც მთე ლი ეპ ოქ ის სუნ-

nani

gugunava

85 nani gugunavawerili

თქვაა ჩა დე ბუ ლი, კი დევ უფ რო მე ტი სიღ რმე და სი დი ადე მი ან იჭა.

კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი მთელ თა ვის მრა-ვალ მხრივ მოღ ვა წე ობ ას ქარ თვე ლი ერ ის სუ-ლი ერი სრულ ყო ფის, ქრის ტი ან ული კაც თმოყ-ვა რე ობ ის სუ ლის კვე თე ბით აღ ზრდის საქ მეს ახ მარს. ჩვე ნი ერ ისა და ქვეყ ნის სა კე თილ დღე-ოდ გა წე ულ მა ძა ლის ხმე ვამ, კა თო ლი კოს-პატ-რი არ ქის პი როვ ნე ბამ სა ზო გა დოდ, რო მელ შიც ჰარ მო ნი ულ ად არ ის შერ წყმუ ლი სიბ რძნე, ცოდ ნა, მოთ მი ნე ბა, მორ ჩი ლე ბა გან საზღვრა თი თოეული ჩვენ თა გა ნის ად გი ლი, რო ლი და ფუნ ქცია ამ ქვეყ ნი ურ ცხოვ რე ბა ში. ამ ისი ერთ-ერ თი ნა თე ლი დას ტუ რია მი სი „სა შო ბაო და სა აღ დგო მო ეპ ის ტო ლე ნი“, ქა და გე ბე ბი.

სწო რედ კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქის „სა შო-ბაო და სა აღ დგო მო ეპ ის ტო ლე ნი“ და ედო სა-ფუძ ვლად ჩვენს ნაშ რომს, რო მელ საც პატ-რი არ ქის „შე გო ნე ბე ბი“ ჰქვია. უწ მინ დე სის „შე გო ნე ბე ბი“ მრა ვალ მხრი ვი მნიშ ვნე ლო ბის ფას და უდ ებ ელი გან ძია. იგი თა ნა მედ რო ვე სა ქარ თვე ლოს უახ ლე სი ის ტო რი ის ობი ექ ტუ-რი და პი რუთ ვნე ლი მა ტი ანეა. პატ რი არ ქის „ეპ ის ტო ლე ნი“ და „შე გო ნე ბე ბი“ ქარ თვე ლი ერ ის აზ როვ ნე ბის, ცოდ ნი სა და მარ თლმა დი-დე ბე ლი სარ წმუ ნო ებ ის გან მტკი ცე ბას, გაძ-ლი ერ ებ ას ემ სა ხუ რე ბა. იგი შე იც ავს უდ იდ ეს ცხოვ რე ბი სე ულ სიბ რძნეს, ცხოვ რე ბი სე ულ სა გან ძურს, რო მე ლიც თან მიმ დევ რო ბით და მი ზან და სა ხუ ლად მიჰ ყვე ბა ჩვე ნი ცხოვ რე ბის მდი ნა რე ბას და მიზ ნად ის ახ ავს ქვეყ ნა ში რე-ალ ურ ად არ სე ბუ ლი პრობ ლე მე ბის გა დაჭ რის გზე ბის ძი ებ ას. მოძ ღვრე ბა, რო მე ლიც ამ დი-დე ბულ „შე გო ნე ბებ შია“ ას ახ ული, ჩვე ნი იდე-ოლ ოგიაა, მი თუ მე ტეს ჩვენს ქვე ყა ნას ჯერ კი დევ არ გა აჩ ნია მწყობ რი, მსოფ ლმხედ ვე-ლობ რი ვი სის ტე მა. სწო რედ პატ რი არ ქის „შე-გო ნე ბებ ზე“, ამ ერ ოვ ნულ ფა სე ულ ობ ებ ზე და-ფუძ ნე ბულ იდე ოლ გი აზე უნ და იზ რდე ბო დეს ჩვე ნი ახ ალ გაზ რდო ბა.

„სამ წუ ხა როდ, წარ სულ მა წლებ მა ჩვენს აზ როვ ნე ბას ფსი ქო ლო გი ური რღვე ვის და ღი

და ას ვა. მი სი მი ზა ნი იყო ად ამი ან ის არ სი დან ღვთის გან დევ ნა და მი სი ად გი ლის და კა ვე ბა. ამ იტ ომ ყვე ლა ფე რი, რაც აღ ნიშ ნულ პრინ-ციპს არ ემ ორ ჩი ლე ბო და, იდე ოლ ოგი ის ათ ვის მი უღ ებ ელი იყო. არ სჭირ დე ბო და მას დე მოკ-რა ტია, სიყ ვა რუ ლი, თა ვი სუფ ლე ბა, ჭეშ მა-რი ტე ბა... რწმე ნის უარ ყო ფამ გა ნა პი რო ბა მსოფ ლმხედ ვე ლო ბი სა და ზო გა და და მი ან-ური მრწამ სის რღვე ვა. სუ ლი ერ ება ისე და ინ-თქა, ისე გა ილია და გა ფერ მკრთალ და, ვერც კი ვიგ რძე ნით, რო დის დავ კარ გეთ იგი. სა ერ-თოდ, სა ზო გა დო ებ ას საფ რთხე შე იძ ლე ბა ორი უკ იდ ურ ეს ობ იდ ან და ემ უქ როს. ერ თის მხრივ, ფა ნა ტიზ მის, კარ ჩა კე ტი ლო ბის, იზ ოლ აცი ისა და თვით და ჯე რე ბუ ლო ბის მდგო მა რე ობ იდ ან, მე ორ ეს მხრივ კი, პი რი ქით, თა ვი სუფ ლე ბის უგ უნ ური გა გე ბი დან, ზედ მე ტი ლი ბე რა ლიზ-მი სა და ყვე ლაფ რის ნე ბა დარ თუ ლო ბის პრინ-ცი პი დან. ჩვენს დღე ვან დელ ყო ფა ში შე იმ ჩნე-ვა რო გორც ერ თის, ისე მე ორე უკ იდ ურ ეს ობ-ის ნიშ ნე ბი. თუ სა ხელ მწი ფოს არა აქ ვს სწო რი რე ლი გი ური და ერ ოვ ნუ ლი იდე ოლ ოგია, ლი-ბე რა ლიზ მი აუც ილ ებ ლად გა რე ძა ლე ბის სა-სარ გებ ლოდ იმ უშ ავ ებს და ში ნა გა ნად ზი ანს მი აყ ენ ებს ქვე ყა ნას, გააუფასურებს ერ ოვ ნულ ღი რე ბუ ლე ბებს“ (2, 225).

რო გორც სა ქარ თვე ლოს კა თა ლი კოს-პატ-რი არ ქი მი უთ ით ებს: „უგ უნ ური ლი ბე რა ლიზ მი სა თა ვეა მრა ვა ლი ნე გა ტი ური მოვ ლე ნის, მათ შო რის კო რუფ ცი ის, და ნა შა ულ თა გამ რავ ლე-ბის, სა ერ თო მიშ ვე ბუ ლო ბი სა და გა ნუ კითხა-ობ ისა. ქვეყ ნის სა ში ნაო და სა გა რეო პო ლი ტი-კა, ეკ ონ ომ იკა, მრეწ ვე ლო ბა, სოფ ლის მე ურ-ნე ობა, გა ნათ ლე ბა, ჯან მრთე ლო ბის დაც ვა, კულ ტუ რა... აუც ილ ებ ლად უნ და ეყ რდნო ბო-დეს და გა მომ დი ნა რე ობ დეს ერ ოვ ნუ ლი და სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი ინ ტე რე სე ბი დან“ (2, 225). მა შა სა და მე, მი სი სა ფუძ ვე ლი უნ და იყ ოს ერ-ოვ ნუ ლი იდე ოლ ოგია. სამ წუ ხა როდ, ჩვენ ჯერ კი დევ არა გვაქ ვს ას ეთი იდე ოლ ოგია, დას ძენს სა ქარ თვე ლოს კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი. ამ იტ-ომ აც, პრობ ლე მე ბი გვი ათ მაგ დე ბა. ყვე ლა ზე

86nani gugunava werili

სა ში ში სუ ლი ერი კრი ზი სია, რად გან ავ ტო რი-ტა რულ მა რე ჟიმ მა, ღრმა კვა ლი დაგ ვი ტო ვა – ურ წმუ ნო ება, სუ ლი ერ ებ ის ნაკ ლე ბო ბა, ად-ამი ან თა და მა ხინ ჯე ბუ ლი ში ნა გა ნი სამ ყა რო...

უაღ რე სად დი დი სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი მნიშ-ვნე ლო ბა აქ ვს ჭეშ მა რიტ თა ვი სუფ ლე ბას, რო მე ლიც ზნე ობ რი ობ ის სა ფუძ ვე ლია. თა ვი-სუფ ლე ბა სრულ ყო ფი ლე ბაა, სრულ ყო ფი ლე ბა – ღმერ თი და ღმერ თი სიყ ვა რუ ლი არს. ნე ბის-მი ერი სა ხელ მწი ფო ამა თუ იმ მო რა ლის მქო-ნე სა ზო გა დო ებ ას ემ ყა რე ბა. მა ღალ ზნე ობ ივი სა ზო გა დო ება ძლი ერი და გან ვი თა რე ბუ ლი სა-ხელ მწი ფოს სა წინ და რია.

სა ხელ მწი ფო უნ და გან ვი თარ დეს და მი სი იდე ოლ ოგი ის გან მსაზღვრე ლი უნ და იყ ოს არა გა რე გეო-პო ლი ტი კუ რი ფაქ ტო რე ბი, არ ამ ედ ერ ოვ ნუ ლი ინ ტე რე სე ბი. ამ ინ ტე რე სებს უმ-ნიშ ვნე ლო ვა ნე სად უნ და მი იჩ ნევ დეს რო გორც ხე ლი სუფ ლე ბა, ისე პარ ტი ები, არ ას ამ თავ რო-ბო ორ გა ნი ზა ცი ები და მას მე დია (2, 435).

არ შე იძ ლე ბა სა ზო გა დო ება უარ ყოფ დეს თა ვის ის ტო რი ულ ზნე ობ რივ სა ფუძ ვლებს და ამ ავ დრო ულ ად აშ ენ ებ დეს წარ მა ტე ბულ ქარ-თულ სა ხელ მწი ფოს, რად გა ნაც ნე ბის მი ერი სა-ხელ მწი ფო მი სი ის ტო რი იდ ან მომ დი ნა რე ობს და სა კუ თარ ტრა დი ცი ებ ზეა და ფუძ ნე ბუ ლი.

რო გორც ყო ველ თვის, ან ალ იტ იკ ური, სა ხე-ლ მწი ფო ებ რი ვი აზ როვ ნე ბით გა მო ირ ჩე ვა პატ-რი არ ქის პო ზი ცია, ერ ოვ ნუ ლი იდე ოლ ოგი ის შე მუ შა ვე ბის აუც ილ ებ ლო ბის მი მარ თუ ლე ბით.

აქ ედ ან გა მომ დი ნა რე, პატ რი არ ქი სა ერ თო სა ხალ ხო დარ ბა ზის შექ მნის სა კითხს აყ ენ ებს, რო მე ლიც ყვე ლა ფე ნი დან შეკ რებს ჯან საღ, გო ნივ რულ წი ნა და დე ბებს და მა სა ლას მო უმ-ზა დებს ხე ლი სუფ ლე ბას ერ ოვ ნუ ლი იდე ოლ-ოგი ის გან საზღვრი სათ ვის.

„ეპ ის ტო ლენ ში“ ფარ თო ად გი ლი უჭ ირ ავს ერ ის სუ ლი ერი მა მის, უწ მინ დე სი სა და უნ-ეტ არ ეს ის, თა ნა მედ რო ვე პე და გო გი კუ რი აზ-როვ ნე ბის კლა სი კო სის ილია მე ორ ეს პე და გო-გი კურ შე ხე დუ ლე ბებს, რო მე ლიც აღ ზრდი სა და გა ნათ ლე ბის თე ორი აში ახ ალ პე და გო გი-

კურ კა ტე გო რი ებს შე იც ავს. რო გორც პატ რი არ ქი ბრძა ნებს, პი როვ ნე-

ბის ინ ტე ლექ ტუ ალ ური და სუ ლი ერი ჩა მო-ყა ლი ბე ბი სათ ვის ძა ლი ან დი დი მნიშ ვნე ლო ბა ენ იჭ ება სკო ლას. იგი ამ ავე დროს ყუ რადღე-ბას ამ ახ ვი ლებს მას წავ ლებ ლის რო ლი სა და და ნიშ ნუ ლე ბის თა ობ აზე. მას წავ ლებ ლო ბა ერთ-ერ თი ყვე ლა ზე სა პა სუ ხის მგებ ლო და სა-პა ტიო პრო ფე სიაა მთელ მსოფ ლი ოში. ჩე მი შე ხე დუ ლე ბით, ბრძა ნებს კა თა ლი კო სი, ყვე-ლა ზე დი დი ხელ ფა სი, ნე ბის მი ერი პრო ფე სი ის ად ამი ან ებ თან შე და რე ბით, პე და გო გებს უნ-და ჰქონ დეთ, აქ უნ და მი ვი ზი დოთ ყვე ლა ზე ნი ჭი ერი კად რე ბი, რო მელ ნიც გა მორ ჩე ულ ნი იქ ნე ბი ან, რო გორც ცოდ ნით, ას ევე რწმე ნით, სიყ ვა რუ ლით, მოთ მი ნე ბით, მა ღა ლი სუ ლი ერ-ებ ით, ზნე ობ ით, კულ ტუ რით.

პატ რი არ ქი სა უბ რობს გა ნათ ლე ბის სის-ტ ე მის გარ დაქ მნის, სას წავ ლო გეგ მის დახ-ვე წის, სწავ ლე ბის ში ნა არ სის სრულ ყო ფი სა და არ სე ბუ ლი სტრუქ ტუ რის გა უმ ჯო ბე სე ბის სა კითხებ ზე. სას წავ ლო პროგ რა მა თან და-თან უნ და რთულ დე ბო დეს ისე, რომ სა შუ ალო სკო ლის დამ თავ რე ბის შემ დეგ მი ვი ღოთ ან-ალ იტ იკ ურ ად ღრმად მო აზ როვ ნე ახ ალ გაზ-რდე ბი. სა შუ ალო სკო ლის პროგ რა მა და საგ-ნე ბი ცალკ-ცალ კე შე იქ მნას ჰუ მა ნი ტა რუ ლი და ტექ ნი კუ რი მი მარ თუ ლე ბით. ე.ი. გავ ხსნათ ერ თი ტი პის სკო ლე ბი ჰუ მა ნი ტა რე ბის თვის, მე ორე ტი პის კი – მათ თვის, ვი საც ტექ ნი კუ რი საგ ნე ბი იტ აც ებს, მაგ რამ ისე, რომ ორ ივე სა-ხის სკო ლა ში დარ ჩეს ზო გად სა გან მა ნათ ლებ-ლო კურ სი.

სა სურ ვე ლია, სკო ლე ბი და იყ ოს კლა სე ბის მი ხედ ვით. მა გა ლი თად, ერ თი სკო ლა დაწყე ბი-თი კლა სე ბის თვის, მე ორე მო ზარ დე ბის თვის და ა.შ.

ყმაწ ვი ლის დატ ვირ თვა თავ და პირ ვე ლად მსუ ბუ ქი ფორ მით 5 ან 10 წუ თით უნ და და-ვიწყოთ. შემ დეგ კი ნელ-ნე ლა გავ ზარ დოთ დრო, რომ ის სი ბე ჯი თეს თან და თან შე ეჩ ვი ოს. ბავ შვს ის ეთი და ვა ლე ბა უნ და მივ ცეთ, რომ

87 nani gugunavawerili

მი ცე მულ დრო ში ჩა ეტი ოს, რომ მას გა მო უმ-უშ ავ დეს დაწყე ბუ ლის აუც ილ ებ ლად დამ თავ-რე ბის სურ ვი ლი და მოთხოვ ნი ლე ბა.

პატ რი არ ქი ყუ რადღე ბას ამ ახ ვი ლებს სა ქა-რ თვე ლოს ის ტო რი ის სწავ ლე ბის სა კითხზე და აღ ნიშ ნავს, რომ სამ წუ ხა როდ, ჩვე ნი უძ ვე ლე სი ის ტო რი ის ზო გი ერ თი საკ ვან ძო სა კითხი, რე-ალ ური სა ხით თა ნა მედ რო ვე სა ზო გა დო ებ ამ ნაკ ლე ბად იც ის. ცა რიზ მი და საბ ჭო თა იმ პე რია ცდი ლობ დნენ, იგი არა ობი ექ ტუ რად წარ მო-ეჩ ინ ათ. მათ არ სურ დათ, ჩვენს ხალ ხში ერ ოვ-ნულ-პატ რი ოტ ული სუ ლის კვე თე ბის გაღ ვი ვე-ბა, რად გან იგი სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი და მო უკ იდ-ებ ლო ბის მოთხოვ ნის სა შიშ რო ებ ას შე იც ავ და.

ჩვენ მა ცნო ბილ მა მკვლე ვა რებ მა გა და არ-ჩი ნეს და დღემ დე მო იტ ან ეს ჩვე ნი ერ ის ის ტო-რი ული სი მარ თლე (9, 655).

პარ ტი არ ქი გან სა კუთ რე ბულ ყუ რადღე-ბას უთ მობს შრო მის სწავ ლე ბას და დას ძენს: „უნ და აღ ვზარ დოთ ის ეთი პი როვ ნე ბე ბი, რო-მელ თათ ვი საც შრო მა იქ ნე ბა ბუ ნებ რი ვი სა სი-ცოცხლო მოთხოვ ნილ ება. სამ წუ ხა როდ არც ოჯ ახ ში, არც სკო ლა სა და უმ აღ ლეს სას წავ-ლე ბელ ში ამ მი მარ თუ ლე ბით დღეს დღე ობ ით არ აფ ერი კეთ დე ბა. შრო მა არ ის ად ამი ან ის მი-წი ერი ცხოვ რე ბის გა ნუ ყო ფე ლი ნა წი ლი. აუც-ილ ებ ელია პი როვ ნე ბის სუ ლი ერი და ფი ზი კუ-რი სრულ ყო ფი სათ ვის ზრუნ ვა“ (2, 112).

პატ რი არ ქი რე კო მენ და ცი ას გვაძ ლევს შე-მო ღე ბუ ლი იქ ნას „სუ ლი ერი და ზნე ობ რი ვი კულ ტუ რის“ სას კო ლო კურ სი, ას ევე „ღრმა აზ როვ ნე ბის“, „ან ალ იტ იკ ური აზ როვ ნე ბის“, „სა ოჯ ახო ეთ იკ ის“, „ეს თე ტი კის“ სწავ ლე ბი-სათ ვის (8, 186). აუც ილ ებ ელია შე მო ღე ბუ ლი იქ ნას ის ეთი სა გა ნი, რო მელ საც აღ მზრდე ლო-ბი თი და ნიშ ნუ ლე ბა ექ ნე ბა, რა თა მო მა ვა ლი თა ობა მო ვამ ზა დოთ ცხოვ რე ბის თვის. პატ-რი არ ქი აყ ენ ებს სა კითხს ქვე ყა ნა ში უმ აღ ლე-სი დიპ ლო მა ტი ური სკო ლის შექ მნის შე სა ხებ. პო ლი ტი კა ნამ დვი ლი პო ლი ტი კო სე ბის საქ მეა. მი ტინ გე ბი სა და დე მონ სტრა ცი ებ ის დო ნე ზე წარ მო ებ ული პო ლი ტი კა პო ლი ტი კა არ არ ის

და არც პი როვ ნე ბის ორ ატ ორ ული ნი ჭი ნიშ-ნავს ქვეყ ნის მარ თვის უნ არს. დღეს სა ჭი როა მშვი დი, ფრთხი ლი დიპ ლო მა ტია (2, 18).

პროგ რა მის ათ ვი სე ბას თან ერ თად აუც ილ-ებ ელია მოს წავ ლე ებ ისთვის მო რა ლუ რი, ზნე-ობ რი ვი, სუ ლი ერი საზ რდოს მი წო დე ბა, რა თა ის ინი ჭეშ მა რიტ პი როვ ნე ბე ბად ჩა მო ყა ლიბ-დნენ.

აქ ედ ან გა მომ დი ნა რე, სა ჭი როა მეც ნი ერ-თა გან შე იქ მნას სპე ცი ალ ური კო მი სია, რო მე-ლიც შე იმ უშ ავ ებს პროგ რა მებ სა და ცალ კე ულ საგ ნებ ში სა ხელ მძღვა ნე ლო ებს.

შე ვე ხე ბით აღ ზრდის სა მი გა რე მოს ახ ლე-ბურ გა აზ რე ბას. რო გორც ცნო ბი ლია, თე-ორი ული პე და გო გი კა აღ ზრდის სამ გა რე მო ში მოიაზრებს ოჯ ახს, სკო ლა სა და სა ზო გა დო ებ-ას. აღ ზრდა სკო ლა სა და ოჯ ახ ში კარ გად არ ის მეც ნი ერ ებ აში და მუ შა ვე ბუ ლი. რაც შე ეხ ება აღ ზრდას „სა ზო გა დო ებ აში“, დღემ დე პე და-გო გი კის სპე ცი ალ ის ტე ბი ამ სა კითხს გვერ დს უვ ლი ან; არ ავ ით არი კვლე ვა ამ მი მარ თუ ლე-ბით არ მიმ დი ნა რე ობს. მა შა სა და მე, არც აღ-ზრდის პროგ რა მა გაგ ვაჩ ნია. აქ ედ ან გა მომ-დი ნა რე, კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქმა სავ სე ბით სა მარ თლი ან ად და ობი ექ ტუ რად „სა ზო გა დ-ო ება“ ეკ ლე სი ით ჩა ან აც ვლა. ჯერ ერ თი, ეკ-ლე სი აში სა ზო გა დო ებ ის ყვე ლა სო ცი ალ ური ფე ნაა წარ მოდ გე ნი ლი, (ღმერ თს მად ლო ბა სა ქარ თვე ლო ში ყვე ლა ეკ ლე სია-ტა ძა რი სავ-სეა მრევ ლით) სა დაც სა ეკ ლე სიო ცხოვ რე-ბა, წირ ვა-ლოც ვა აღ ზრდის მა ღა ლი ეფ ექ ტის შემ ცვე ლი, შე სა ნიშ ნა ვი სკო ლაა. ამ იტ ომ აც პატ რი არ ქის მი ერ სა ზო გა დო ებ ის ეკ ლე სი ით ჩა ნაც ვლე ბა უაღ რე სად სა ყუ რადღე ბო, სა ჭი-რო და აუც ილ ებ ელი მო საზ რე ბაა, რა საც პე-და გო გი ური სა ზო გა დო ებ რი ობა სა მარ თლი ან-ად უჭ ერს მხარს.

პატ რი არ ქის პე და გო გი ურ შე ხე დუ ლე ბა თა-გან გა მოვ ყოფთ სა ზო გა დო ებ ის სრულ-სა ერო და სა სუ ლი ერო გა ნათ ლე ბით შეიარაღების პრობ ლე მას. პოს ტსაბ ჭო ურ სა ქარ თვე ლო ში სრუ ლი გა ნათ ლე ბი სათ ვის მოძ რა ობ ის აღ ორ-

88nani gugunava werili

ძი ნე ბა სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის სა ხელ თან არ ის და კავ ში რე ბუ ლი. მან ეს იდეა პირ ვე ლად 1988 წლის 1 სექ ტემ ბერს გა ახ მი ანა თბი ლი-სის სა სუ ლი ერო აკ ად ემი ის გახ სნი სად მი მიძ-ღვნილ სხდო მა ზე წარ მოთ ქმულ სიტყვა ში და იდე ალ ური პი როვ ნე ბა უწ ოდა სა სუ ლი ერო და სა ერო გა ნათ ლე ბის მქო ნე ად ამი ანს. აი, ასე ამ დიდ რებს პატ რი არ ქი თა ნა მედ რო ვე ქარ-თულ პე და გო გი კურ აზ როვ ნე ბას პერ სპექ ტი-ული მეც ნი ერ ული იდე ებ ით.

ცალ კე უნ და შე იქ მნას აღ ზრდის პროგ რა-მა, – მი უთ ით ებს კა თო ლი კოს – პატ რი არ ქი, რაც გუ ლის ხმობს ურ თი ერ თო ბე ბის კულ ტუ-რა სა და ქცე ვე ბის წე სე ბის შეს წავ ლას. დღეს სკო ლებ სა და უმ აღ ლეს სას წავ ლებ ლებ ში ეს მე ტად მნიშ ვნე ლო ვა ნი ფუნ ქცია მო ის უს-ტებს და მის თვის მხო ლოდ ოჯ ახი ზრუ ნავს. სა ჭი როა აღ ზრდის სა ერ თო მე თო დით ხელ-მძღვა ნე ლობ დეს და ურ თი ერ თკავ შირ ში იყ ოს ოჯ ახ იც, ეკ ლე სი აც და სას წავ ლე ბე ლიც, ანუ გამ თლი ან დეს ის გა რე მო, სა დაც მო ზარ დი ყა-ლიბ დე ბა (3, 295).

უარ ყო ფი თი სა ინ ფორ მა ციო ვე ლი ყვე ლა ზე მე ტად მო მა ვალ თა ობ აზე მოქ მე დებს. ის ინი ხომ ცხოვ რე ბის დიდ ნა წილს ტე ლე ვი ზორ თან და ინ ტერ ნეტ თან ატ არ ებ ენ და, არ ავ ინ არ ის მა თი სწო რად ფორ მი რე ბი სათ ვის ხელ შემ წყო-ბი, რად გან სკო ლაც და უმ აღ ლე სი სას წავ ლე-ბე ლიც ვე ღარ ას რუ ლე ბენ აღ მზრდე ლო ბით ფუნ ქცი ას, არც მშობ ლებს სცა ლი ათ შვი ლე-ბი სათ ვის. ეკ ლე სი აც მათ თან მი სულ თა მი-მართ ძი რი თა დად აღ სა რე ბი თა და ზი არ ებ ით იფ არ გლე ბა. ეს ასე აღ არ უნ და გაგ რძელ დეს. ამ იტ ომ აც კარ გად უნ და ავ ით ვი სოთ ახ ალი ტექ ნო ლო გი ები და მა თი სა შუ ალ ებ ით აც უნ და გა ვუ ჩი ნოთ ახ ალ გაზ რდებს ღრმა აზ როვ ნე ბის სურ ვი ლი, ავ ისა და კარ გის გარ ჩე ვის უნ არი. აუც ილ ებ ელია, ვას წავ ლოთ მათ სა ქარ თვე-ლოს ის ტო რია და ლი ტე რა ტუ რა, ერ ოვ ნუ ლი ტრა დი ცი ები... ჩვენ უნ და შევ ქმნათ კონ კუ-რენ ტუ ნა რი ანი სა ინ ფორ მა ციო გა რე მო, რო-მე ლიც ზე მო აღ ნიშ ნულ ფა სე ულ ობ ებს და ეფ-

უძ ნე ბა და მათ თა ნა მედ რო ვე ობ ას თან შე აზ ავ-ებს. ეს კი დი დად და ეხ მა რე ბა ახ ალ გაზ რდებს, და მო უკ იდ ებ ლად გას ცენ პა სუ ხი დრო ის გა-მოწ ვე ვას, მი უთ ით ებს პატ რი არ ქი (8, 654).

პატ რი არ ქის „შე გო ნე ბებ ში“ სხვა დას ხვა ას-პექ ტით ვხვდე ბით შე ფა სე ბებს სუ ლი ერი ფა-სე ულ ობ ებ ის აღ ზრდის მი მარ თუ ლე ბით. ქარ-თუ ლი იდეა ორ უმ თავ რეს სვეტს ეყ რნო ბა. ესაა სუ ლი ერი ღი რე ბუ ლე ბე ბი, რაც გუ ლის-ხმობს მარ თლმა დი დე ბელ სარ წმუ ნე ობ ას, მის წეს-ჩვე ულ ებ ებს და ერ ოვ ნულ-კულ ტუ რუ ლი ფა სე ულ ობ ები, რი თაც ასე მდი და რია ჩვე ნი ქვე ყა ნა (4, 357).

„თუ არ აღ ვზრდით ჩვენ ში სუ ლი ერ ფა სე-ულ ობ ებს – ღვთის რწმე ნა სა და მის გან გა-მო მა ვალ სი კე თეს, არ ექ ნე ბა აზ რი და მი ზა ნი ჩვენს ფი ზი კურ ძა ლას, ჯან მრთე ლო ბას, გო-ნებ რივ გან ვი თა რე ბა სა და თვით სიყ ვა რუ ლის უნ არ საც კი. აუც ილ ებ ელია პი როვ ნე ბის სუ-ლი ერი და ფი ზი კუ რი მო ნა ცე მე ბის ჰარ მო ნი-ული გან ვი თა რე ბა და არა მი სი ცალ კე ული შე-საძ ლებ ლო ბე ბის წინ წა მო წე ვა.

სუ ლი ერ ება ხალ ხში თავ და პირ ვე ლად გზას იკ ვლევს ცალ კე ულ მად ლმო სილ პი როვ ნე-ბა თა წყა ლო ბით. შემ დეგ კი ეს ნი ჭი ეფ ინ ება მთელ ერს და ამ აღ ლებს მას, ამ იტ ომ აც პი-როვ ნე ბის რო ლი ქვეყ ნის ცხოვ რე ბა ში უდ იდ-ესია (5, 357).

თუ კი არ სე ბობს სუ ლი ერი ფა სე ულ ობ ანი: რწმე ნა, იმ ედი, სიყ ვა რუ ლი, ჭეშ მა რი ტე ბა, სი-კე თე... მა შინ კა ცობ რი ობ ის ის ტო რია ამ ღი-რე ბუ ლე ბა თა ცხოვ რე ბა ში თან და თა ნო ბით გან ხორ ცი ელ ებ ას უნ და გვიჩ ვე ნებ დეს, სი ნათ-ლი სა და სი კე თის მი ერ ბო რო ტის და ბნე ლის დაძ ლე ვას ად ას ტუ რებ დეს. ამ მე ტად რთულ პრო ცეს ში უნ და მო ნა წი ლე ობ დეს ღვთა ებ რი-ვი და ად ამი ან ური ძა ლა, ამ ორი ძა ლის სი ნერ-გია. სუ ლი ერ ფა სე ულ ობ ას ვე რა ვი თა რი მეც-ნი ერ ება, ტექ ნი კა და სხვა რამ მა ტე რი ალ ური ვერ შეც ვლის – ბრძა ნებს პატ რი არ ქი.

„ეპ ის ტო ლენ ში“ გარ კვე ული ად გი ლი უჭ ირ-ავს ერ ის სუ ლი ერი მა მის – ილია მე ორ ის შე ხე-

89 nani gugunavawerili

დუ ლე ბას ქა ლის, დე დის რო ლი სა და და ნიშ ნუ-ლე ბის შე სა ხებ. სწო რად უთ ქვამთ: რო გო რი-ცაა ქა ლი, ის ეთია ოჯ ახი, რო გო რი ცაა ოჯ ახი, ის ეთია სა ხელ მწი ფო. ქარ თვე ლი ქა ლი, დე და, მუ დამ ფუ ძე და სა ძირ კვე ლი იყო ქარ თუ ლი ოჯ ახ ისა, ქარ თუ ლი სა ხელ მწი ფო სი. გა ვიხ სე-ნოთ ის პირ ვე ლი ქა ლე ბი, რომ ლებ მაც თა ვინ-თი ძლი ერი სუ ლით და გო ნი ერ ებ ით უდ იდ ესი რო ლი შე ას რუ ლეს ქვეყ ნის ის ტო რი აში. ამ ის დას ტუ რად ქალ თა მოდ გმის სი ამ აყ ის, ყოვ-ლად წმინ და ღვთის მშობ ლის ხსე ნე ბა კმა რა.

დღეს გან სა კუთ რე ბუ ლი მი სია ეკ ის რე ბათ ქარ თველ დე დებს, რომ ლებ მაც უნ და შეძ ლონ ჩვენს ყო ფა-ცხოვ რე ბა ში ერ ოვ ნუ ლი ღი რე ბუ-ლე ბე ბის დამ კვიდ რე ბა. მათ უნ და ჩა უნ ერ გონ შვი ლებს ღვთი სა და მოყ ვა სის სიყ ვა რუ ლი, ერ თგუ ლე ბის, თა ნაგ რძნო ბის უნ არი... ჩვენს შვი ლებს უნ და შე ეძ ლოთ მოთ მი ნე ბაც, შენ დო-ბაც, გა ტა ნაც. ეს იმ ას კი არ ნიშ ნავს, თით ქოს მათ არ უნ და ვას წავ ლოთ ღირ სე ბის დაც ვა. მაგ რამ მათ ღირ სე ბა ღირ სე ულ ად უნ და და-იც ვან – მი უთ ით ებს კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქი და იქ ვე დას ძენს: „დე დო ბა ღვთი სა და ერ ის წი ნა შე დი დი პა სუ ხის მგებ ლო ბაა, ახ ლა დე და ვე ღარ ას რუ ლებს იმ მო ვა ლე ობ ებს, რა საც უნ-და ას რუ ლებ დეს. ბედ ნი ერია ის ოჯ ახი, სა დაც დე და თავს სწი რავს ოჯ ახ ის ათ ვის... ახ ლა გავ-რცე ლე ბუ ლია ას ეთი ტერ მი ნი – თა ნას წო რია ცო ლი და ქმა რი. საღ მრთო წე რი ლი ამ ბობს: ოჯ ახ ის მე თა ური არ ის ქმა რი. ოჯ ახი ესაა ერ-თი სხე ული და შე უძ ლე ბე ლია, ერთ სხე ულ ზე იყ ოს ორი თა ვი...“

რა მა ღალ ზნე ობ რი ვია ქა ლი, რო მე ლიც გა-მო ირ ჩე ვა ღვთის მო ში შო ბით, სი ნა ზით, სათ-ნო ებ ით, პა ტი ოს ნე ბით, შრო მის მოყ ვა რე ობ ით, სი ფა ქი ზით, მზრუნ ვე ლო ბით, კე თილ გო ნი ერ-ებ ით. ას ეთი ად ამი ანი სი კე თეს უხ ვად გას-ცემს და გარ შე მომ ყო ფებ ზეც კე თი ლის მყო-ფელ გავ ლე ნას ახ დენს (6, 143).

სა ყო ველ თა ოდაა ცნო ბი ლი, რომ ძლე ვა მო-სი ლი მე ფის გვირ გვი ნი ამ შვე ნებ და ქარ თველ ქალს. რად ღირს დი დე ბუ ლი მე ფეთ მე ფე თა მა-

რის სა ხე ლი, რომ ლის წი ნამ ძღო ლო ბის პე რი-ოდ ში სა ქარ თვე ლო ერ თი ანი და ძლი ერი იყო.

აი, რას ბრძა ნებს კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქი: „წმი და თა მარ იქ მნა ის ბრწყინ ვა ლე, და უვ ალი ვარ სკვლა ვი, რო მე ლიც მა რად უნ ათ ებს სა-ქარ თვე ლოს და ათ ბობს ყო ვე ლი ქარ თვე ლის გულს“ (1, 137).

სა მა გა ლი თო შვი ლე ბი ხში რად სა კუ თა რი სი ცოცხლის ფა სად იც ავ დნენ ერ ის ღირ სე ბას და უდ იდ ეს გავ ლე ნას ახ დენ დნენ ქვეყ ნის გან-ვი თა რე ბა ზე. გა ვიხ სე ნოთ თუნ დაც ქე თე ვან წა მე ბუ ლი. არა მარ ტო სა ქარ თვე ლოს, შუა სა-უკ უნე ებ ის მთელ ქრის ტი ან ულ სამ ყა როს არ ჰყავს ას ეთი დი დი მო წა მე (7, 386).

კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქის „ეს პი ტო ლე ნი“ შე იც ავს უაღ რე სად სა ყუ რადღე ბო და სა გუ-ლის ხმო მა სა ლებს – ცოდ ნი სა და რწმე ნის, ცოდ ნი სა და გა ნათ ლე ბის, კულ ტუ რის, რწმე-ნი სა და მეც ნი ერ ებ ის სინ თე ზის, ერ ოვ ნუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის, სა ხელ მწი ფო ებ რვი აზ როვ-ნე ბის და სხვა უამ რავ ცხოვ რე ბი სე ულ სა-კითხზე. ეს უნ და იყ ოს მეც ნი ერ თა მუდ მი ვი კვლე ვის სა გა ნი და თი თოეული ქარ თვე ლი ად ამი ან ის ყო ველ ღი ური მოქ მე დე ბის კრე დო, ცხოვ რე ბის წე სი.

სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თო ლი კოს-პატ-რი არ ქის „ეპ ის ტო ლე ნი“, მი სი „შე გო ნე ბე ბი“ – ეს ნამ დვი ლი სა უნ ჯე უნ და გახ დეს სა ხელ მწი-ფოს მარ თვის სა ფუძ ვე ლი, ქვეყ ნის მო ქა ლა-ქე თა, ქარ თვე ლი ახ ალ გა ზო დო ბის აღ ზრდის პროგ რა მა და ძი რი თა დი ორი ენ ტი რი.

ფას და უდ ებ ელია კა თო ლი კოს-პატ რი არქის ღვაწ ლი აჭ არ ის სუ ლი ერი აღ ორ ძი ნე ბის საქ მე-ში. ის ხში რად აღ ნიშ ნავს, რომ ქრის ტეს ნა თე-ლი პირ ვე ლად აჭ არ იდ ან შე მო ვი და ქრის ტეს შო ბი დან პირ ველ სა უკ უნ ეში და დას ძენს: „აჭ-არ ამ უნ და მო აქ ცი ოს და ნარ ჩე ნი სა ქარ თვე-ლო“. შემ თხვე ვი თი არ არ ის, რომ აჭ არ აში მა-სობ რი ვი მო ნათ ვლე ბი კა თო ლი კოს-პატ რი არ-ქის სა ხელ თა ნაა და კავ ში რე ბუ ლი. მე მომ სწრე და მო ნა წი ლე ვარ, რო გორც იმ ხა ნად აჭ არ ის მთავ რო ბის თავ მჯდო მა რის მო ად გი ლე, იმ

90nani gugunava werili

დღე სას წა ულ ისა, მო სახ ლე ობ ის იმ მა სობ რი ვი მო ნათ ვლი სა ბა თუ მის ღვთის მშობ ლის შო ბის სა ხე ლო ბის ტა ძარ ში, რო მე ლიც პატ რი არ ქმა ჩა ატ არა და რო გორც ტრა დი ცია, იგი დღე საც გრძელ დე ბა აჭ არ ის სი ნამ დვი ლე ში.

„შე გო ნე ბე ბი დან“ მო ვიხ მობ კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქის სიტყვებს: „არი ან ად ამიან ები, ღვთის ნიშ ნით გა მორ ჩე ულ ნი, რო მელ ნიც თე-სენ სიყ ვა რულს, სათ ნო ებ ას, ქმნი ან, აშ ენ ებ-ენ, თვი თონ იწ ვი ან და სხვას გზას უნ ათ ებ ენ“. ჭეშ მა რი ტად ას ეთი პი როვ ნე ბა ბრძან დე ბა თა-ვად უწ მინ დე სი და უნ ეტ არ ესი.

დი დი მად ლია, ღვთის უშ ურ ვე ლი წყა ლო-ბაა, ას ეთი სუ ლი ერი სა ჭეთ მპყრო ბე ლი და წი-ნამ ძღო ლი რომ ჰყავს ქარ თველ ერს. მრა ვალ წელს ჯან მრთელ და ბედ ნი ერ ცხოვ რე ბას ვუ-სურ ვებთ კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქს ჩვე ნი მო-მავ ლის, სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის, ერ ისა და სამ შობ ლოს სა კე თილ დღე ოდ.

გა მო ყე ნე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რა

1. სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თო ლი კოს-პატ-

რი არ ქი ილია II, „ეპ ის ტო ლე ნი“, ტ. I, თბ., 2009.

2. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, „ეპ ის ტო ლე ნი“, ტ.

II, თბ., 2009.

3. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, სა აღ დგო მო ეპ ის-

ტო ლე, „სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ყო ველ ერ თგულ-

სა და ღვთივ კურ თხე ულ შვილს“, თბ., 2004.

4. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, სა შო ბაო ეპ ის ტო-

ლე, „....შე იყ ვა რე მოყ ვა სი, ვი თარ ცა თა ვი თვი სი“,

თბ., 2007.

5. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, სა შო ბაო ეპ ის ტო-

ლე, „ივ ერი ის წმი და მი წის ღვით კურ თხე ულ შვი-

ლებს“, თბ., 1993.

6. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, სა აღ დგო მო ეპ ის-

ტო ლე, „სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ღვით სმოყ ვა რე

შვი ლებს“, თბ., 1998.

7. კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, სა შო ბაო ეპ ის ტო-

ლე, „...ყო ველ თა მკვიდ რთა სა ქარ თვე ლო ისა“, თბ.,

2008.

8. პატ რი არ ქის „შე გო ნე ბე ბი“, (შე ად გი ნეს ნა-

ნი გუ გუ ნა ვამ და იური ბი ბი ლე იშ ვილ მა). ქუ თა ისი,

2012.

9. კა თო ლი კოს-პატ რი რა ქი, „ეს პი ტო ლე ნი“ თბ.,

2012.

10. კა თო ლი კოს-პატ რი რა ქი, სა აღ დგო მო ეპ ის-

ტო ლე, თბ., 1991.

მე ფე თა მა რი და ქა ლის რო ლი სა ქარ თვე ლო ში

იაფ ეტ ური მოდ გმის, ქარ თვე ლუ რი მოდ-გმის ძი რი თა დი ღვთა ება დე და-ქალ ღმერ თი იყო, რო მე ლიც სხვა დას ხვა ას პექ ტით გვევ-ლი ნე ბა ამ მოდ გმის სხვა დას ხვა გან შტო ებ ებ-ში. ცენ ტრა ლუ რი დე და-ქალ ღმერ თი, რომ ლის ქან და კე ბა ფა ზი სი შე სავ ლელ ში იდ გა, ჩვენ ში ცნო ბი ლია რო გორც „დე და უფ ალი“, „ად გი-ლის დე და“ – ხო ლო პრო ტო ქარ თვე ლურ ქვეყ-ნებ ში გვევ ლი ნე ბო და რო გორც დე მეტ რა, რო-გორც ჰე რა.

„წა­ვიყ­ვან­ჰე­რას­მწვერ­ვალ­თა

ღმერ­თქა­ლო­მთა­თა

ტროა­ზღუ­დეს­თან­წი­ნათ

შენ­მოგ­მარ­თავ­დი­კრძალ­ვით

მძლე­თა-მძლე­დე­დას,­მბრწყი­ნავს“ – ვკით ხუ ლობთ მი თო ლო გი აში.წმინ და ნი ნო სა ქარ თვე ლო ში მოს ვლის შე მ-

დეგ დაეუფლა ქარ თულ ენ ას, მას ძლი ერ იზ იდ-ავ და იბ ერია, სა დაც გად მო ცე მით დაფ ლუ ლია ქრის ტეს კვარ თი. მან გა დაწყვი ტა ქრის ტი ან-ობა ექ ად აგა ჩვენს ქვე ყა ნა ში – სა ქარ თვე ლო-ში. ნი ნო წარ მო შო ბით მოს ხი, კა ბა დო კი ელი იყო, რო მელ მაც დი დი ძლის ხმე ვით გა ავ რცე-ლა ქრის ტეს სჯუ ლი, გარ და ამ ისა ჰე ლე ნე დე-დოფ ლის ზრუნ ვა ქარ თლის მოქ ცე ვი სათ ვის და ნი ნოს თან მე გობ რო ბა ის ტო რი ული ფაქ ტია, წერს ზვი ად გამ სა ხურ დია თა ვის ნაშრომში: „ქე ბაი და დი დე ბაი ქარ თუ ლი სა ენ ისაი“.

მა რი ამი, რო მე ლიც ნი ად აგ უს მენ და მაცხო-ვარს, არ ის სიმ ბო ლო სუ ლის ში ნა გა ნი მდგო მა-რე ობ ისა; ას ევე ნი ნო, მა რა დის მლოც ვე ლი და მმარ ხვე ლი შე და რე ბუ ლია მა რი ამ თან (ზ. გამ-სა ხურ დია „სა ქარ თვე ლოს სუ ლი ერი მი სია“).

წმინ და ნი ნო და უღ ალ ავ ად ქა და გებ და ქრი-ს ტი ან ობ ას და მკურ ნა ლო ბი თაც გა მო ირ ჩე-ოდა. მან მძი მე სე ნით შეპ რყო ბი ლი წარ მარ თი დე დო ფა ლი ნა ნა მო არ ჩი ნა და გა აქ რის ტი ანა.

ქალ ბა ტო ნე ბის რო ლი სა ქარ თვე ლო ში ყვე-ლა ეპ ოქ აში ამ აღ ლე ბულ ას პექ ტში გვევ ლი ნე-ბა. ჩვე ნი დე და ნი მა რად იღ წვოდ ნენ; არ ას ოდ-ეს გა ნე ლე ბუ ლა და არც დაკ ნი ნე ბუ ლა ქა ლის ღვაწ ლი. ის ევ დაგ ვნა თის მე ფე თა მა რი, ქე თე-ვა ნი, ბაგ რა ტო ვან თა ბა ნო ვან ნი, ჭავ ჭა ვა ძე თა უმ შვე ნი ერ ესი ას ულ ნი, დე დისიმ ედი, კრა ვაი ჯა ყე ლი, დუ დი ხა ნუ მი ბე ჟა ნი ძე. მე რი შერ-ვა ში ძის შა რა ვან დი ის ევ ხომ ხიბ ლს ჰმა ტებს ქალ ბა ტო ნებს, მა თი შუ ქი მოგ ვიჩ რდი ლავს და გვამ ზი ან ებს.

მე ფე თა მა რი დე და-ქალ ღმერ თი ბრძან დე-ბო და; და არც იყო გა საკ ვი რი იმ დრო ის ათ ვის ქა ლის მე ფედ კურ თხე ვა – ქა ლის კულ ტი ხომ კავ კა სი ის ტომ თა პან თე ონ ში და სა ბა მი დან მო დის და ას ეც მოხ და, ქა ლის გა მე ფე ბის იდე-ას ხორ ცი უნ და შეს ხმო და მა რი ამ ღვთის მშობ-ლის წილ ხვედ რილ ქვე ყა ნა ში.

„სხვა ძე არ ეს ვა მე ფე სა, მართ ოდ ენ მარ ტო ას ული“ – ბრძა ნებს რუს თა ვე ლი. 1173 წელს გი ორ გი III-მ თა მა რი თა ნა მო საყ დრედ აკ ურ თხა ყვე ლა წე სე ბის დაც ვით. თა მა რი ტახ ტზე აიყ ვა-ნეს თა ნად გო მი თა ყო ვე ლი პატ რი არ ქთა და ეპ-ის კო პოს თა დი დე ბულ თა იმ ერ თა და ამი ერ თა, ვა ზირ თა და სპა სა ლარ თა და სპას პეტ თა.

„გვირ­გვი­ნო­სან­სა,­პორ­ფი­რო­სან­სა

უხ­დე­ბის­პრყო­ბა­სკიპ­ტრი­სა­ხელ­სა

ჟა­მი­დი­ლი­სა­მოწ­მენ­დი­ლი­სა

გაბ­რწყი­ნე­ბულ-ჰყოფს­წყვდი­ად­სა­ბნელ­სა“.

nunu

diasamiZe

92nunu diasamiZe werili

ექ ვსი წლის გან მავ ლო ბა ში თა მა რი მა მას-თან და დიდ სა ხელ მწი ფო მოღ ვა წე ებ თან ერ-თად გა ნა გებ და ქვე ყა ნას.

თა მა რის დე და ბრძან დე ბო და ოს ეთ ის მთავ რის ხუ და ნის ას ული ბურ დუ ხან. დე დო-ფა ლი ბურ დუ ხა ნი ქარ თვე ლებს დი დად უყ-ვარ დათ. თა მა რი იზ რდე ბო და სა მე ფო სახ ლში, მას ზრდიდ ნენ იმ დრო ის ქა ლე ბის სწავ ლის წეს დე ბის კვა ლად. უმ ეტ ეს ყუ რადღე ბას აპ-რყობ და რუ სუ დან დე დო ფა ლი, მა მი და თა მა-რის. თა მარ მე ფე სწავ ლა ში მე ტად ხა ლი სი ანი ყო ფი ლა. ყვე ლა სა განს იგი ად ვი ლად ით ვი-სებ და. თა მარ მა კარ გად შე ის წავ ლა ქარ თუ ლი ენა, სა ქარ თვე ლოს ძვე ლი ის ტო რია, საღ მრთო წე რი ლი, სხვა დას ხვა საგ ნე ბი: ბერ ძნუ ლი ენა და მა თი მწიგ ნობ რო ბა, ლა თი ნუ რი ენა და წე-რა, თათ რუ ლი, სომ ხუ რი.

თა მარს დი დად უყ ვარ და სა ქარ თვე ლო, ნა-მე ტურ ხში რად დაბ რძან დე ბო და ხოლ მე ბა თუ-მის ახ ლო-მახ ლო, ამ იტ ომ აცაა რომ სამ ხრეთ და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში, კერ ძოდ აჭ არ აში ზე პირ სიტყვი ერი მა სა ლე ბი უხ ვა დაა შეკ რე-ბილ-შეს წავ ლი ლი. აჭ არ ის ის ტო რულ წარ სულს უკ ავ შირ დე ბა თა მარ მე ფის სა ხე ლი, რო მელ-ზეც გან სა კუთ რე ბუ ლად სა უბ რო ბენ, აქა ურ ქარ თვე ლე ბის მეხ სი ერ ებ აში მე ფე თა მა რი აღ-ბეჭ დი ლია რო გორც ღვთის მო ში ში, ეკ ლე სი ის-თვის მზრუნ ვე ლი, ქვრივ-ობ ოლ თა გამ კითხა ვი წმინ და და უბ იწო – წერს ზა ქა რია ჭიჭი ნა ძე.

„დან­და­ლოს­ახ­ლოს­თა­მა­რის­ხიდ­თან,

სა­დაც­სის­ხლის­ფრად­ყვა­ვის­ვარ­დე­ბი“.

ბა ტო ნი აზ იზ ახ ვლე დი ანი წერს: არ არ ის ის ეთი სო ფე ლი, სა დაც არ იყ ოს და ცუ ლი, რა-იმე გად მო ცე მე ბით ნა ამ ბო ბი თა მარ ზე, მა შინ რო ცა სხვა მე ფე ებ ზე არ აფ ერია შე მო ნა ხუ ლი. თე დო სა ხო კია წერს: თა მა რის კულ ტი გავ-რცე ლე ბუ ლია მთელ აჭ არ აში და გან სა კუთ რე-ბით სო ფელ ფურ ტი ოში, სწო რედ ამ სო ფელ ზე გა დის სხალ თის ტაძ რი სა კენ მი მა ვა ლი გზა, რომ ლი თაც თა მა რი სა ლო ცა ვად და დი ოდა“

თა მა რის დრო ინ დე ლად თვლი ან აჭ არ აში თა ღო ვან ხი დებს, რომ ლე ბიც თა ვი სი სიმ ტკი-

ცით დღე საც აოც ებს მნახ ველს. ხალ ხის გად-მო ცე მით მა ხუნ ცე თის, დან და ლო სა და ფურ-ტი ოს ხი დე ბი ერ თდრო ულ ად აუშ ენ ებია თა-მარს. თა მარ მე ფის სა ხელ თან არ ის და კავ ში-რე ბუ ლი აგ რეთ ვე სხალ თის ტაძ რის აშ ენ ებ აც – მის შე სა ხებ ორი თქმუ ლე ბაა შე მორ ჩე ნი ლი, წერს თე დო სა ხო კია – პირ ვე ლი ტო პო ნო მი-ური ხა სი ათ ისაა და ტაძ რის სა ხელ დე ბას თან არ ის და კავ ში რე ბუ ლი; იგი მოგ ვითხრობს თუ რო გორ უნ ებ ებია თა მარს ტაძ რის აშ ენ ება დიდ მსხალ თან, სა ხე ლი სხალ თას ტა ძარს აქ-ედ ან შე მორ ჩე ნი ლა.

აღ სა ნიშ ნა ვია ის ფაქ ტი, რომ მე მედ აბ აშ-იძე გულ გრი ლი არ დარ ჩე ნი ლა თა მარ მე ფის ღვაწ ლის მი მართ. ამ ის შე სა ხებ სა ინ ტე რე სო მა სა ლას გვაწ ვდის შუ შა ნა ფუტ კა რა ძე. მე მედ აბ აშ იძე 1916 წელს წერს სა ინ ტე რე სო სტა-ტი ას, „თა მარ მე ფე და სა მაჰ მა დი ანო სა ქარ-თვე ლო“. და ბეჭ და გა ზეთ მა „სა ხა ლი სო ფურ-ცელ მა“ (იხ. ¹564) იგი ეძ ღვნე ბა თა მარ მე ფის ხსოვ ნას აჭ არ აში.

აღ სა ნიშ ნა ვია, რომ ცნო ბი ლი ლექ სი „ათ ასი კა ბა ყმა მყავ და“ აქ აჭ არ აში შე მო უნ ახ ავთ:

„ათ­ასი­კა­ბა­ყმა­მყავ­და

ყვე­ლა­ნი­ოქ­როს­ღი­ლი­თა

ვაჭ­მევ­დი­დე­დალ­ხო­ხობ­სა

ვას­მევ­დი­ბრო­ლის­ჭი­ქი­თა

ვინ­ცა­შე­მე­ბა­შე­ვე­ბი

ალ­ალ­ითა­და­ჯი­ქი­თა

აწი­თქვენ­იც­ით­მე­ფე­ნო

ვინც­დარ­ჩით­ამ­ას­იქ­ითა“.

ეს ლექ სი პეტ რე უმ იკ აშ ვილს ჩა უწ ერია ხუ-სე ინ ბე ჟა ნი ძის გან და პირ ვე ლად 1883 წელს გა ზეთ „დრო ებ აში“ და იბ ეჭ და – წერს ქალ ბა-ტო ნი შუ შა ნა ფუტ კა რა ძე. ას ევე ცნო ბი ლია, რომ ბე ჟა ნი ძის ძე თა ძველ ნი იწ ოდ ებ ოდ ნენ პირ მსა ხუ რის ძედ. დღე ვან დელ ბე ჟა ნის ძე თა ძველ ნი თა მარ მე ფის მსა ხურ ნი ყო ფი ლან.

თა მა რი მე ორ ედ და აქ ორ წი ნეს ოს ეთ ის მთავ რის შვილ ზე და ვით სოს ლან ზე, რო მე-ლიც ბაგ რა ტო ვა ნი იყო და მას თა მა რის მა-მი და რუ სუ და ნი ზრდი და. ქორ წი ლის შემ დეგ

93 nunu diasamiZewerili

მე ფე თა მარ მა დი დი წყა ლო ბა გას ცა ღა რი-ბებ ზე. რო გო რი მოწყა ლეც ბრძან დე ბო და თა-მა რი, ის ეთ ივე აღ მოჩ ნდა და ვით სოს ლა ნიც. ამ ათ ქარ თველ თა შო რის და ამ ყა რეს მშვი დო-ბი ანი წე სე ბი, ურ ჩნი და ამ უხ ლეს, მჩაგ ვრელ-ნი ალ აგ მეს, სა მე ფოს საქ მე ები ოს ტა ტუ რად მო აწყვეს, ყვე ლა სა ხელ მწი ფოს თან ოს ტა ტუ-რად იწყეს კავ ში რი, უმ ეტ ეს ამ ათ ყუ რადღე ბა მი აქ ცი ეს სამ ხრეთ-და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს კუთხე ებს და იწყეს ცი ხე კოშ კე ბის გა კე თე ბა.

„თვა­ლი­ხარ­ბრმა­თა,­ვით­მზრდე­ლი­ყრმა­თა,

მში­ერი­პურ­თა,­უს­ახლ-სარ­თუ­ლი

მა­მა­ობ­ოლ­თა­მსა­ჯუ­ლი­ქვრივ­თა,

შიშ­ველთ­სა­მოს­ლად­მოვ­ლი­ნე­ბუ­ლი“.

თა მარ მე ფეს კარ გად იც ნობ დნენ და აქ ებ-დნენ ბერ ძნე ბი, ფრან გე ბი, თათ რე ბი, რუს ნი, სო მეხ ნი, სპარ სნი, ეგ ვიპ ტელ ნი, ჰინ დნი, სლა-ვი ან თა ტომ ნი და მრა ვალ ნიც სხვა ტომ თა ძე-ნი. მის სა ხელს ყველ გან ქე ბით იხ სე ნი ებ დნენ. ამ ის სა ხელს ამ ოს ჭრიდ ნენ და ნებზე, ხმალს-ხან ჯალ ზე, სა ეკ ლე სიო ნივ თებ ზე, ჭუ რ ჭელ ზე, სახ ლის კა რებ ზე ყვა ვი ლი ან ის ასო ებ ით. ას ევე მე მა ტი ანე მოგ ვითხრობს, რომ თა მა რი ას რუ-ლებ და სჯუ ლის ყო ველ წესს – ღა მით ლო ცუ-ლობ და და თა ვის ხე ლით უკ ერ ავ და ტან საც-მელს ღა რი ბებს და სამ ღვდე ლო ებ ას, ის აგ-რეთ ვე ხელ საქ მობ და.

ძლი ერი მე ფის ზე ობა და სა ში ნაო საქ მე ებ ის გო ნივ რუ ლად მოგ ვა რე ბა და გა რე შე მტრე ბის წი ნა აღ მდეგ ბრძო ლა ში მო პო ვე ბუ ლი გა მარ-ჯვე ბე ბი მე მა ტი ანე ებს აღ ტა ცე ბას ჰგვრის. ეს ქვე ყა ნა გან გე ბის ძალ თა ას პა რე ზია და უფ რო მე ტად თა მა რის სუ ლის მოძ რა ობ ას გვიჩ ვე ნე-ბენ მე მა ტი ანე ები. შთამბეჭდავია ქარ თველ თა ლაშ ქრის ომ ებ ის ამ ბავი და თა მა რის ლოც ვა. შამ ქო რის ომ ის წინ თა მა რის ლოც ვა ასეა აღ-წე რი ლი: „ხო ლო თვით წა რი ხად ნა სა მო სელ ნი ფერ ხთა ნი და მი იწია ტა ძარ სა და არა დას-ცხრე ბო და ცრემ ლი თა ვედ რე ბად, ვიდ რემ დის სრულ ყო ღმერ თმან სათხოვ ნე ლი მი სი“-გად-მო ცე მის თა ნახ მად, თა მა რი სი ცოცხლე ში ვე შე რაცხეს წმინ და ნად.

მკითხვე ლის თვალ წინ ჩა ივ ლის თა მა რის ცხო ვრე ბის არა ერ თი ეპ იზ ოდი. მოვ ლენ ები იც ვლე ბოდ ნენ, მაგ რამ თა მა რი აუღ ელ ვე ბე-ლია და არ იც ვლე ბა. პირ ვე ლი მე უღ ლის გა ძე-ვე ბა-თა მა რი ის ევ აუღ ელ ვე ბე ლია და ბრძე ნი. რუქ ნა დი ნის მი ერ გა მოგ ზავ ნი ლი წე რი ლის თავ ხე დურ ტონს თა მა რი იშ ვი ათი ამ აღ ლე ბუ-ლო ბით და მე ფუ რი სიმ ტკი ცით შეეგ ებ ება: „რა ვი თარ შე მო გით ვლია, წარ მო მივ ლე ნია მხედ-რო ბა ქრის ტეს მო სა ხე ლე არა შენ და თაყ ვა-ნის ცე მად, არ ამ ედ დამ ხო ბად შენ და – ზვა ვი სა მა გის და ამ პარ ტავ ნი სა გუ ლი სა შე ნი სა, რა თა გა ნის წავ ლო ღმრთი სა მი ერ არ ღა რა გმო ბად სა ხელ სა მის სა. იყ ავნ ნე ბა ღმრთი სა და ნუ შე ნი, სა მარ თა ლი მი სი და ნუ შე ნი“. ვკითხუ-ლობთ „ქარ თლის ცხოვ რე ბა ში“.

„თა­მარ­შენ­გიძ­ნობ,­ას­ულ­ად­გიც­ნობ:

მზე­და­უვ­ალი,­შუქ­მომ­ფი­ნა­რი!

მხი­არ­ულ­იქ­ენ!­ნაქ­მა­რი­გი­ქენ,

გეს­მნეს­ნა­ტიფ­ნი­და­მშვი­დი,­წყნა­რი,

ელ­ვა-ეთ­ერი­და­სიტყვი­ერი,

დარ­მა­ნის­ვე­ლი,­ედ­ემს­მაღ­ნა­რი“.

ვკითხუ ლობთ ჩახ რუ ხა ძის „თა მა რი ან ში“, სა დაც სა მე ფო კა რის პო ეტი ხოტ ბას ას ხამს. ფრი ად აღ სა ნიშ ნა ვია ის, რომ მე ფე ქა ლი პო-ეტ ად გვევ ლი ნე ბა. ცნო ბილ ლექ სით „ცა სა ცა თა სა“. – ვკითხუ ლობთ: შენ გან, ქალ წუ ლო, რო მელ სა შენ თვის და ვით

„როკ­ვი­და,­ძი­სა­ღმრთი­სა­ძედ­შენ­და­ყო­ფად,

მე,­თა­მარ,­მი­წა­შე­ნი­და­მი­ერ­ივე,

ცხე­ბუ­ლო­ბა­სა­ღირ­სმყავ­და­თვი­სო­ბა­სა

ედ­ემს,­ღა­დირ­თად,­სამ­ხრე­თით­

და­ჩრდი­ლო­ეთ­ით“.

თა მა რის თა ნამ ზრახ ველ თა შო რის ვხე დ-ავთ ნი კო ლოზ გუ ლა ბე რი ძეს, რო მელ საც მე-ფემ „პირ ვე ლად აღ მო უწ ოდა წმინ და ქა ლა-ქით იერ უს ალ იმ ით“. ამ ცნო ბილ მოღ ვა წეს, რო მელ საც თა მარ ზე უწ ერია, ის ყო ველ თვის ხვთის მეტყვე ლურ სა ფუძ ველს უძ ებ ნის თა-მა რის გა მე ფე ბის ფაქ ტს. ის გვამ ცნობს რომ: ბერ ძნე ბი სიბ რძნეს არი ან მინ დო ბილ ნი და ენ-ამ ჭევ რო ბას ეს წრაფ ვი ან, ღვთი სა და თა ვის

94nunu diasamiZe werili

მკლა ვის მო იმ ედე ქარ თვე ლე ბი კი უმ ან კო ებ ის უღ ელს ეზ იდ ები ან.

ქარ თვე ლი ერ ის ათ ვის მე ფე თა მა რი ქვეყ-ნის ის ტო რი ის თვა ლია, ხალ ხის სი ამ აყე; ხო ლო ქალ ბა ტო ნე ბი სათ ვის დი დი ძა ლის მომ ცე მი და ქა ლის რო ლის ასე აღ მა ტე ბუ ლად წარ მომ ჩე ნი სა ზო გა დო ებ რივ ას პა რეზ ზე. რო გორც ვა ჟა ამ ბობ და: „რა თა, ყვე ლა ქა ლი იყ ოს გა ნათ ლე-ბუ ლი, რომ სთეს დეს თეს ლს სი კე თი სა“.

გა მო ყე ნე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რა:

1. „ელ ად ის მუ ზა“. თარ გმა ნი რო მან მი მი ნოშ ვი-ლი სა. მი თო ლო გი ური ლექ სი კო ნი დან.

2. მა რი ბრო სე „ სა ქარ თვე ლოს ის ტო რია“3. თ. კო მა ხი ძე „მა მუ ლიშ ვი ლი“.4. ზვი ად გამ სა ხურ დია „წრი ლე ბი და ესე ები“5. ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა III ტო მი.6. ზა ქა რია ჭი ჭი ნა ძე „ქარ თველ მაჰ მა დი ან თა

ცხოვ რე ბა“. 1916 წ.

მოგონებები

თავ ბა თუ მი

1947 წლის სექ ტემ ბე რი იდ გა. ბა თუ მის სა-ხელმ წი ფო პე და გო გი ური ინ სტი ტუ ტის დი რე-ქ ტო რი ვახ ტანგ პარ კა ძე (შემ დეგ პრო ფე სო რი და პა რი ზის მეც ნი ერ ებ ათა ის ტო რი ის აკ ად-ემი ის წევ რი) დე რე ფან ში იდ გა და ინ სტი ტუ-ტის ეზ ოს შეს ცქე რო და.

მი ვუ ახ ლოვ დი, მი ვე სალ მე და ჩე მი ვი ნა ობა გა ვა ცა ნი.

– სტუ დენ ტთა სა მეც ნი ერო წრის ხელ-მძღვა ნე ლი ხართ, აქ ტი ურ ად უნ და მუ შა ობ-დეთ – ბრძა ნა მან.

– რომ ვმუ შა ობ იმ იტ ომ მოვ ედი თქვენ თან. ამ დღე ებ ში „თავ ბა თუ მის“ სა ძებ რად მიმ ყავს წრის წევ რე ბი და მინ და თქვენც იც ოდ ეთ. – ვუთხა რი მე.

– რის სა ძებ რად მიგ ყავს სტუ დენ ტე ბი? პირ ვე ლად მეს მის ას ეთი სა ხელ წო დე ბა.

– ის ტო რი ამ და ივ იწყა, ბა ტო ნო ვახ ტანგ, სა სურ ვე ლია მი სი მო ძებ ნა და შეს წავ ლა.

– ძა ლი ან კარ გია ას ეთი ძი ება, გი სურ ვებთ წარ მა ტე ბას, ძი ებ ის შე დე გი მო მახ სე ნეთ.

გა მო ვემ შვი დო ბე დი რექ ტორს და გა სამ-გზავ რებ ლად მზა დე ბა გან ვაგ რძე.

მე ორე დღეს, კვი რას, მე და ჩე მი ორი ახ ალი მე გო ბა რი ალი კა კა ბა ძე და რი ზა ლი სა კან დე-

ლი ძე შუა ბა თუ მი სა კენ მი მა ვალ გზას და ვა დე-ქით. ყვე ლა ფერს ვაკ ვირ დე ბო დით, გან სა კუთ-რე ბით ცი ხის და ეკ ლე სი ის ნან გრე ვი გვა ინ ტე-რე სებ და.

ჩა ის უბ ნის ცენ ტრს რომ მი ვუ ახ ლოვდით ორი შუა ას აკ ის კა ცი შეგ ვხვდა და იმ ათ ვკითხეთ „თავ ბა თუ მი“ ხომ არ გა გი გო ნი ათო.

– თავ ბა თუ მი არა, მაგ რამ ყო რო ლის თა ვი აქ ვე ახ ლოს არ ისო.

მად ლო ბა გა და ვუ ხა დეთ და გზა გან ვაგ-რძეთ. ყო რო ლის თა ვის ცენ ტრში არ ავ ინ იყო და სოფ ლის დათ ვა ლი ერ ებ ას შე ვუ დე ქით. შემ-დეგ დავ სხე დით და აზ რე ბი გა ვუ ზი არ ეთ ერ-თმა ნეთს.

თუ ოდ ეს მე არ სე ბობ და სო ფე ლი „თავ ბა-თუ მი“, ამ ტე რი ტო რი აზე უნ და ყო ფი ლი ყო გაშ ლი ლი.

დრო თა გან მავ ლო ბა ში დი დი ცვლი ლე ბე-ბი მომ ხდა რა. მდი ნა რეს სა ხე ლი შე უც ლია და „ბა თუ მის“ ნაც ვლად ყო რი ლი მი უღია.

ეს უბ რა ლო ცვლი ლე ბა არ ყო ფი ლა და „ნა-თე სავ თა“ (ტო მი) შეც ვლას გუ ლის ხმობ და. ამ-ავე პრინ ციპს უნ და გა დაჰ ყო ლო და ამ ხე ვის სა ხე ლიც „თავ ბა თუ მი“. ამ სა ხელ მა ის ტო რი ის ქარ ტე ხი ლებს მხო ლოდ ხე ვის შუა წელ სა და ქვე მოთ გა უძ ლო. ერ თმაც და მე ორ ემ აც ჩვენ დრომ დე მო აღ წი ეს. შუ ამ „ორ თა ბა თუ მის“, ხე ლო ქვე მომ – ბა თუ მის სახე ლით.

ამ პე რი ოდ ში მე ზო ბე ლი ენ ებ ის (რუ სუ ლი, თურ ქუ ლი) გავ ლე ნით ორ ივ ემ ერ თგვა რად შე-უც ვა ლეს „ბა თომს“ სა ხე ლი და მის „ბა თუ მის“ ფორ მით დამკ ვიდრე ბას შე უწყვეს ხე ლი.

მე ორე დღეს და პი რე ბი სა მებრ, ვეწ ვი ეთ ინ-სტი ტუ ტის დი რე ტორს და ჩვე ნი გას ვლის ეს შე დე გე ბი ვუ ამ ბეთ.

დი რექ ტო რი კმა ყო ფი ლი დარ ჩა და ას ეთი ძი ებ ის გაგ რძე ლე ბა გვი სურ ვა.

iuri

sixaruliZe

96iuri sixaruliZe werili

აკ აკი შა ნი ძე

დიდ ქარ თველ მეც ნი ერს აკ აკი შა ნი ძეს თა-ვი სი გა მოკ ვლე ვე ბით მოს წავ ლე ობ ის დრო-იდ ან ვიც ნობ დი, პი რა დად კი ას პი რან ტო ბის ხა ნი დან და ვუ ახ ლოვ დი. ამ აში დი დი რო ლი აკ ად ემ იკ ოს მა ექ ვთი მე თა ყა იშ ვილ მა (1862-1953) შე ას რუ ლა, რად გან ხში რად მგზავ ნი და ბა ტონ აკ აკ ის თან სხვა დას ხვა და ვა ლე ბით. ბა-ტო ნი აკ აკი დი დი უბ რა ლო ებ ით გა მორ ჩე ული პი როვ ნე ბა ბრძან დე ბო და. ამ ას თან ერ თად ძა-ლი ან უყ ვარ და ახ ალ გაზ რდე ბი.

გაც ნო ბის თა ნა ვე მან დაწ ვრი ლე ბით გა მომ-კითხა ვი ნა ობა და ძა ლი ან ესი ამ ოვ ნა.

თან და თან გა ვუ ში ნა ურ დი ბა ტონ აკ აკ ის და ქარ თულ ხალ ხურ სიმ ღე რებ ზე ჩა მო ვუგ დე სიტყვა. სიმ ღე რა დი დი ფე ნო მე ნია – ბრძა ნა მან და „მას პინ ძელ სა მხი არ ულ სა“ წა მო იწყო.

შემ დეგ კრი მან ჭუ ლი ან სიმ ღე რებ ზე გა და-ვე დით. ჩე მი კრი მან ჭუ ლი მო ეწ ონა და ამი ერ-იდ ან ყო ველ თვის კრი მან ჭუ ლი ან სიმ ღე რებს ირ ჩევ და.

ჩვე ნი ერ თობ ლი ვი გა მოს ვლა ფარ თო აუდ-იტ ორი ის წი ნა შე პრო ფე სორ ქსე ნია სი ხა რუ-ლი ძის საიუბილეო სა ღა მო ზე შედგა თბილი -სის უნ ივ ერ სი ტე ტის რეს ტო რან ში. მომ ღე რა-ლ თა შო რის იმ სა ღა მოს ამ შვე ნებ დნენ ან ანია ერ ქო მა იშ ვი ლი, მი ხე ილ კო რო ში ნა ძე და გარ-სე ვან სი ხა რუ ლი ძე. მათ მეც მი მიხ მეს, რად-გან კრი მან ჭუ ლი ეს აჭ ირო ებ ოდ ათ. ცო ტა ხნის შემ დეგ ბა ტო ნი აკ აკ იც შე მოგ ვი ერ თდა. თა მა-დამ (აკ აკი ვე კუა) მო იწ ონა ჩვე ნი ან საბ ლი და შეგ ვა ქო კი დეც.

ეს იყო ჩვე ნი ერ თდა დერ თი ერ თობ ლი ვი გა-მოს ვლა, სხვა შეხ ვედ რე ბი აკ აკ ის სა მუ შაო კა-ბი ნეტ ში იწყე ბო და და მთავ რდე ბო და.

გარ და სიმ ღერი სა, ბა ტო ნ აკ აკ ის თან თა ვის ტო პო ნი მი ურ კვლე ვებ ზეც ხა ლი სით ვსა უბ რ-ო ბ დით.

მხცო ვა ნი მეც ნი ერი დი დად აფ ას ებ და ჩემს სა ტო პო ნი მო მუ შა ობ ას აც. კარ გად იც ნობ და

სამ ხრეთ-და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს ტო პო ნი-მი კის ჩე მ ორ წიგ ნე ულ საც. გა უხ არ და, რომ მუ შა ობა სვა ნეთ ზეც გა ვაგ რძე ლე და იქ აც ორი წიგ ნი გა მო ვე ცი.

ამ წიგ ნებს იგი პა ტა რა, მა გ რამ, მშვე ნი ერი რე ცენ ზი ით გა მო ეხ მა ურა.

აკ აკი შა ნი ძის ეს რე ცენ ზია პრო ფე სორ მა თე იმ ურ აზ კო მა ხი ძემ ჩე მი ცხოვ რე ბის ამ სახ-ველ წიგ ნშიც შე იტ ანა.

ბა ტო ნი აკ აკი ძა ლი ან მიყ ვარ და და მსურ-და, რომ ჩემს შთა მო მავ ლებ საც გა და დე ბო და იგი. ამ იტ ომ ერ თხელ მას ჩე მი პა ტა რა უფ რო-სი შვი ლიშ ვი ლი (ახ ლა თბი ლი სის პირ ვე ლი ექ-სპე რი მენ ტუ ლი სკო ლის მას წავ ლე ბე ლი) ვას-ტუმ რე ბა ტონ აკ აკ ის.

ამ ან ძა ლი ან გა ახ არა მეც ნი ერი, თა ვის სა-წერ მა გი დას თნ დას ვა პა ტა რა სტუ მა რი და სულ მა ლე სახ ლი დან გა მოგ ზავ ნი ლი ნო ბა თით (თეთ რი ყურ ძე ნი) გა უმ ას პინ ძლდა. ამ დღე საც ხა ლი სით იგ ონ ებს ჩე მი შვი ლიშ ვი ლი, რაც მეც ძა ლი ან მა ხა რებს.

ბა ტონ მა აკ აკ იმ ცხოვ რე ბის დი დი გზა გან-ვლო, და ამ თავ რა პე ტერ ბურ გის უნ ივ ერ სი ტე-ტი და 1920 წელს თბი ლის ში და იც ვა სა დოქ-ტო რო დი სერ ტა ცია, ამ დროს ის არ ჩე ული გახ ლდათ პრო ფე სო რად. 1939 წელს ბა ტო ნი აკ აკი სა კავ ში რო მეც ნიერებათა აკ ად ემი ის წევ რა დაც აირ ჩი ეს. წარ მა ტე ბე ბი არც შემ-დ ეგ მოკ ლე ბია. 1941 წელს ის სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის წევ რიც გახ და, ხო-ლო აკ ად ემ იკ ოს ჯა ნა ში ას გარ დაც ვა ლე ბის (1947 წ.) შემ დეგ სა ქარ თვე ლოს აკ ად ემი ის ვი-ცე პრე ზი დენ ტიც კრგა ხანს იყო, ხო ლო 1951 წელს შეც ვა ლა მის მა სტუ დენ ტმა, აკ ად ემ იკ-ოს მა ნი კო ლოზ ბერ ძე ნიშ ვილ მა (1890-1965).

დი დი მეც ნი ერი სი ცოცხლის ხან გძლი ვო-ბითც სა მა გა ლი თო ბრძან დე ბო და. მან ასი წე-ლი გა არ ღვია და თბი ლი სის უნ ივ ერ სი ტე ტის მა მე ბის გვერ დით და იდო სა უკ უნო გან სას ვე-ნე ბე ლი.ბა ტო ნი აკ აკ ის პი როვ ნე ბა და სა მეც-ნი ერო მემ კვიდ რე ობა და უვ იწყა რია.

97 iuri sixaruliZewerili

ნი კო მა რი

ჩვენს ოჯ ახ ში ბე ბი აჩ ემ ისა (ფა ტი ლომ თა-თი ძე – 1881-1956) და მა მა ჩე მის – ჩო ხა ტა ურ-ის ჰუ მა ნი ტა რუ ლი ტექ ნი კუ მის სტუ დენ ტის მო სე სი ხა რუ ლი ძის (1962-1986) წყა ლო ბით, ნი კო მა რი სა და მი სი ვა ჟის პრო ფე სორ იური მა რის სა ხე ლი ხში რად ის მო და.

აბა რას ვი ფიქ რებ დი, თუ ამ დიდ მეც ნი ერს უფ ლი შე მახ ვედ რებ და.

1932 წლის ცხე ლი აგ ვის ტო იდ გა. მე 6 წლი-სა და 2 თვის გახ ლდით (1926 წლის 24 მა ისს დავ ბა დე) და ბე ბი ამ თა ვის დე დუ ლეთ ში (სოფ. სუფ სის ხე ობ აში, სო ფელ იანე ულ ში ისურ ვა წა ს ვლა.

რად გან დი დი სიცხე ები იყო, ბე ბი ამ ად რე მო ინ დო მა წას ვლა და ის იყო ჩხიკ ვიშ ვი ლე ბის წყა როს მი ვა ტა ნეთ, რო დე საც მზეც ამო იწ ვე რა.

გზა ზე ვი ღაც კა ცი გა მოჩ ნდა, რო მე ლიც ჩვენ კენ მო დი ოდა.

– ბე ბია, ნი კო მარს რომ აქ ებს მა მა შე ნი, ის დი დი კა ცი მო დის. ის რუ სეთ ში ცხოვ რობს, მაგ რამ ზაფხულ ში თა ვის სახ ლკარ საც მო ინ-ახ ულ ებს ხოლ მე, ძა ლი ან უყ ვარს თვი სი სო-ფე ლიც და მთე ლი სა ქარ თვე ლო.

ბე ბი ას სა უბ არი დამ თავ რე ბუ ლი არ ჰქონ-და, რო დე საც ის კა ცი მოგ ვი ახ ლოვ და და ბე-ბი ას თან შე ჩერ და.

– გა მარ ჯო ბა ფა ტი, რო გორ ხართ? – ჰკითხა მან ბე ბი ას.

ბე ბი აც თბი ლად მი ეს ალ მა მას.შემ დეგ ნი კომ მე მო მაქ ცია ყუ რადღე ბა,

თავ ზე ხე ლი გა და მის ვა და ბე ბი ას ჩე მი ვი ნა-ობა ჰკითხა.

– ჩე მი შვი ლიშ ვი ლია, – უთხრა ბე ბი ამ.მეც ნი ერი ჩე მი სა ხე ლი თაც და ინ ტე რეს და:

იური ჰქვია, ბა ტო ნო ნი კო, თქვე ნი ვა ჟის სა ხე-ლი.

– ეს რო გორ?!– რო გორ და თქვე ნი ვა ჟი ამ ბი ჭის მა მის

მას წავ ლე ბე ლი ბრძან დე ბა ჩო ხა ტა ურ ის გიმ-

ნა ზი აში და მის სა პა ტივ ცე მუ ლოდ შე მო ვი და ეს სა ხე ლი ჩვენს ოჯ ახ ში.

– სა ინ ტე რე სოა, ბრძა ნა ნი კომ, გა მოგ ვემ-შვი დო ბა და ჩო ხა ტა ურ ის კენ გა ეშ ურა.

მე და ბე ბია კარ გა ხანს ვუც ქე რო დით მას, შემ დეგ კი ჩვენც გან ვაგ რძეთ გზა და სუფ სის გაბ მულ ხიდ ს მი ვა დე ქით...

ჩემს ცხოვ რე ბა ში მრა ვალ შე სა ნიშ ნავ პი-როვ ნე ბას შევ ხვედ რილ ვარ, მაგ რამ ყვე ლა ზე ად რე ღმერ თმა ნი კო მარს შე მახ ვედ რა.

მი სი ხე ლის სით ბო და უვ იწყა რია და რა ღაც სიმ ბო ლი კი თაც არ ის დატ ვირ თუ ლი.

ამ ის მე რე მე ის აღ არ შემ ხვედ რია (1934 წელს გარ და იც ვა ლა), მაგ რამ სულ მახ სოვ და და ვე ძებ დი მის შრო მებს.

1938-19339 წლებ ში ბა თუმ ში ვსწავ ლობ დი და კლას ში ნი კი მა რით ჩემ სა ვით გა ტა ცე ბუ ლი არ ავ ინ იყო. ვინც არ იც ოდა ამ ის მი ზე ზი, უკ-ვირ დათ, ვინც იც ოდა – ამ გა ტა ცე ბას ბუ ნებ-რი ვად მი იჩ ნევ და.

მე ორე მსოფ ლიო ომ ის დაწყე ბის (01.09.1939) შემ დეგ მა მამ ბა თუ მი დან შინ და მაბ რუ ნა და ნ. მა რის სახ ელობის ჩო ხა ტა ურ ის სა შუ ალო სკო-ლა ში (დი რექ ტო რი იონა ტრა პა იძე) შე მიყ ვა ნა.

ვწერ დი რე ფე რა ტებს. ერ თი ნ. მარ საც მი-ვუძ ღვე ნი.

ეს გა ტა ცე ბა არც მე რე შე ნე ლე ბუ ლა. 1949 წელს ნ. მა რის იუბ ილ ეს მეც რე ფე რა ტით შევ-ხვდი. მა შინ უკ ვე სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის ას პი რან ტი და ბა თუ მის სახ ლმწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის ას ის ტენ ტი გახ ლდით.

სულ მა ლე დი დი მეც ნი ერი გა აკ რი ტი კეს. მე ძა ლი ან დიდ ინ ტე რესს ვი ჩენ დი ამ კრი ტი კი-სად მი, მაგ რამ არ ავ ყო ლილ ვარ მას. მახ სოვ და ჩე მი დი დი მას წავ ლებ ლის აკ ად ემ იკ ოს ნი კო ბერ ძე ნიშ ვი ლის (1890-1965) ბრძნუ ლი შე გო-ნე ბა: „ნი კო მა რი დი დი მეც ნი ერი გახ ლდათ. მი სი აზ რე ბი არც ისე ად ვი ლა დაა მი საწ ვდო მი. ამ იტ ომ ფრთხი ლად უნ და ვი ყო თო“.

1964 წელს ის ტო რი ის ინ სტი ტუტ მა ლე ნინ-გრადს (ახ ლა პე ტერ ბურ გი) მი მავ ლი ნა სა კავ-ში რო სა ტო პო ნი მო კონ ფე რენ ცი აზე. მა შინ

98iuri sixaruliZe werili

მო მე ცა სა შუ ალ ება ნი კო მა რის საფ ლა ვი მო-მე ნა ხუ ლე ბი ნა. მარ ტო არ ვყო ფილ ვარ, ჩემ-თან ერ თად იყო ნ. მა რის მო წა ფე პრო ფე სორი ალ ექ სან დრე ღლონ ტიც.

დი დი მე ცნი ერი გუ რი აში ყოფ ნი სას ინ ტე-რე სით აკ ვირ დე ბო და გა რე მოს, სწავ ლობ და ფოლ კლორს და სხვა. ის გან სა კუთ რე ბით იყო და ინ ტე რე სე ბუ ლი სუ რე ბის ხე ობ ით. სამ წუ ხა-როდ, ეს მხა რე მა შინ სრუ ლე ბით შე უს წავ ლე-ლი იყო, არც ბუ კის ცი ხე იყო შეს წავ ლი ლი და არც მის სამ ხრეთ ფერ დობ ზე არ სე ბულ ძველ ნა ქა ლა ქარს იც ნობ და ვინ მე, თო რემ ნ. მარს არ გა უძ ნელ დე ბო და არც ამ ცი ხის რა ობ ის შეც ნო ბა და იმ ნა ქა ლა ქარ საც თა ვის ად გილს მი უჩ ენ და სუ რე ბის ხე ობ ის ის ტო რი აში.

მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, თა ვი სი წვდო მის მე ოხ-ებ ით, მან მრა ვა ლი სა ფიქ რა ლი გა უჩ ინა მო მა-ვალ თა ობ ებს, რო მელ თა დი დი ნა წი ლი კვლავ ნი ჭი ერ მკვლე ვარს ელ ის.

გი ორ გი ხე ჩი ნაშ ვი ლი

ერთ-ერ თი პირ ვე ლი პრო ფე სო რი, რო მე-ლიც ბა თუმ ში გა ვი ცა ნი 1938 წლის შე მოდ გო-მა ზე, ბა ტო ნი გი ორ გი ხე ჩი ნაშ ვი ლი (აჭ არ ის მთა ვა რი მე ანი) ბრძან დე ბო და. ამ ას მის ვაჟს, ჩემს თა ნაკ ლა სელს, და უვ იწყარ მე გო ბარს ლე ვან ხე ჩი ნაშ ვილს ვუ მად ლი. ის ძა ლი ან და-მი ახ ლოვ და და ერ თხელ სახ ლშიც წა მიყ ვა ნა. რამ დე ნი მე ხნის შემ დეგ ბა ტო ნი პრო ფე სო რიც მობ რძან და და თბი ლი მოპყრო ბით სა მუ და-მოდ და მა მახ სოვ რა ეს მშვე ნი ერი დღე.

1939 წლის ბო ლოს იძ ულ ებ ული გავ ხდი სო ფელს (ჩო ხა ტა ურ ის რაიონი, სოფ. გო გო-ლე სუ ბა ნი) დავ ბრუ ნე ბო დი, მაგ რამ ხე ჩი ნაშ-ვი ლე ბის სა უკ ეთ ესო ოჯ ახი არ შე იძ ლე ბო და რომ დამ ვიწყე ბო და და 1944 წლის შე მოდ გო-მი დან ის ევ გა ნახ ლდა ჩვე ნი ურ თი ერ თო ბა.

1944 წლის 14 ნო ემ ბერს ბა თუ მის სა ხელ-მწი ფო პე და გო გი ური ინსტიტუტის ას ის ტენ-

ტი გავ ხდი, რაც გ. ხე ჩი ნაშ ვილ მა გულ თბი ლად მო მი ლო ცა და შემ დგო მი წარ მა ტე ბე ბი მი სურ-ვა.

1953 წლის 19 მა ისს თბი ლის ში ის ტო რი ის მეც ნი ერ ებ ათა კან დი და ტის ხა რის ხიც მო ვი-პო ვე და ბევ რი მე გო ბა რი გა ვა ხა რე, მათ შო რის მა მა-შ ვი ლი გი ორ გი და ლე ვან ხე ჩი ნაშ ვი ლე ბი.

არც ლე ვანს შეგ ვი ან ებია მე დი ცი ნის მეც-ნი ერ ებ ათა კან დი და ტის ხა რის ხის დაც ვა.

სა ზო გა დო ება ,,ცოდ ნას“ ხა ზი თაც ხში რად ვკითხუ ლობ დი ლექ ცი ებს, ზოგ ჯერ სა ჯა რო საც.

1954 წლის შე მოდ გო მა ზე ერთ-ერ თი ლექ-ცია („სა ქარ თვე ლო რუს თა ვე ლის ეპ ოქ აში“) სა ზო გა დო ებ ის ერთ-ერ თმა ორ გა ნი ზა ტორ მა იბ რა გიმ აბ აშ იძ ემ მას წავ ლე ბელ თა სა ოლ ქო სახ ლშიც მო აწყო. ლექ ცი ას დიდ ძა ლი ხალ ხი და ეს წრო (უმ ეტ ეს ად პე და გო გი ური ინ სტი ტუ-ტის პრო ფე სუ რი დან). ლექ ცი ის პრე ზი დუ მის მა გი დას ამ შვე ნებ დნენ სა ზო გა დო ება „ცოდ-ნას“ ად გი ლობ რი ვი ხელ მძღვა ნე ლე ბი პრო ფე-სო რი გ. ხე ჩი ნაშ ვი ლი, ბა თუ მის პე და გო გი ური ინ სტი ტუ ტის დი რექ ტო რი ნა დიმ ნი ჟა რა ძე და სა ხელ მოხ ვე ჭი ლი პო ეტი მა მია მა ლა ზო ნა.

ლექ ცია პროფ, გ. ხე ჩი ნაშ ვილ მა გახ სნა და სცე ნა ზე მი მიხ მო. ლექ ცია შეს ვე ნე ბით წა ვი-და, მაგ რამ დარ ბაზს კა ცი არ დაკ ლე ბია. სა-ინ ტე რე სო იყო, რომ ლექ ცი ას ეს წრე ბო და სა-ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ბა თუმ-შე მოქ მე დის ეპ არ ქი ის მღვდელ მთა ვა რი მე უფე ეფ რე მი (სი დო მო ნი ძე) და ბა თუ მის სამ ღვდე ლო ებ ის მნიშ ვნე ლო ვა ნი ნა წი ლი.

ლექ ცი ის ბო ლოს იყო შე კითხვე ბი და აზ-რიც გა მოთ ქვა ზო გი ერ თმაც.

სა ყუ რადღე ბო გახ ლდათ, რომ სიტყვა მე-უფ ემ აც ითხო ვა და ეს ბრგე, ას აკ ში შე სუ ლი პი როვ ნე ბა კა თედ რი დან და ელ აპ არ აკა დარ-ბაზს. მი სი თქმით, ას ეთი რთუ ლი ლექ ცი ის ასე ოს ტა ტუ რად წარ მარ თვა ლექ ტო რის უთუ ოდ დი დი წარ მა ტე ბაა. შემ დეგ მი მიხ მო კა თედ-რას თან და მი რო ნი წა მის ვა შუბ ლზე.

ას ეთი რამ უჩ ვე ულო რამ გახ ლდათ იმ დრო ინ-დე ლი ლექ ცი ებ ისა და ლექ ტორ თა ცხოვ რე ბა ში.

99 iuri sixaruliZewerili

ბო ლოს პროფ. გ, ხე ჩი ნაშ ვილ მა შე მა წია რამ დე ნი მე თბი ლი სიტყვა და სხდო მაც დამ-თავ რდა.

დრო გა დი ოდა, მაგ რამ ლექ ცი ის მზე ჩას-ვლას არ აპ ირ ებ და, მი სი დამ სწრე ნი ხში რად იგ ონ ებ დნენ იმ უჩ ვე ულო დღეს.

ამ ის შემ დეგ პროფ. გ. ხე ჩი ნაშ ვი ლი კი დევ უფ რო და მა მახ სოვ რდა და ერთ დღეს სახ ლშიც მი მიწ ვია. სამ წუ ხა როდ მი სი სა ხე ლო ვა ნი ვა ჟი ცოცხა ლი აღ არ იყო.

პროფ. გ. ხე ჩი ნაშ ვი ლი ბა თუ მის დი დი სიმ-დიდ რე გახ ლდა, რო მე ლიც ხში რად უნ და გა-ვიხ სე ნოთ.

ნა დია ჯი ბუ ტი

ქალბა ტო ნი ნ. ჯი ბუ ტი 1938 წლის სექ ტემ-ბრის დამ დეგს გა ვი ცა ნი, რო დე საც ბა თუ მის სა ბა ზო სა ნი მუ შო სკო ლა ში და ვიწყე სწავ ლა.

იმ დროს მე-5 კლას ში გახ ლდით. ოთხი კლა სი მშობ ლი ურ გო გო ლი სუბ ნის დაწყე ბით სკო ლა ში და ვამ თავ რე წარ ჩი ნე ბით. რუ სულ სა და უცხო ენ აში (ფრან გუ ლი) მი ჭირ და, თო რემ სხვა საგ ნე-ბი ბა თუმ შიც წარ ჩი ნე ბით შე მეძ ლო შეს წავ ლა.

შე სა ნიშ ნა ვი მას წავ ლებ ლე ბი მუ შა ობ დნენ ბა თუ მის სა ბა ზო-სა ნი მუ შო სკო ლა ში. ბევ რის ნა თე ლი ხსოვ ნა დღემ დე მომ ყვა. მათ შო რი-საა თი ნა თინ სი ხა რუ ლი ძე, რო მე ლიც ქარ თულ ენ ასა და ლი ტე რა ტუ რას გვას წავ ლი და, ის ტო-რი ის მას წავ ლე ბე ლი მჟა ვია და სხვე ბი. გან სა-კუთ რე ბით და მა მახ სოვ რდა გე ოგ რა ფი ის მას-წავ ლე ბე ლი ნა დია ჯი ბუ ტი, რო მე ლიც იმ ავე დროს რუს თა ვე ლის სა ხე ლო ბის ბა თუ მის სას-წავ ლებ ლო ინ სტი ტუტ შიც (პირ ვე ლი დი რექ-ტო რი ნა კა იძე) კითხუ ლობ და ლექ ცი ებს.

ნ. ჯი ბუტ მა თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ-ერ სი ტე ტის გე ოგ რა ფი ის ფა კულ ტე ტი და ამ-თავ რა და ცო ლად გაჰ ყვა იმ ავე ფა კულ ტე ტის კურსდამთავრებულ ახ ალ გაზ რდას ნა დიმ ნი-ჟა რა ძეს.

ახ ალ გაზ რდა მე უღ ლე ებ მა უნ ივ ერ სი ტე ტის დამ თავ რე ბის შემ დეგ ბა თუმს მი აშ ურ ეს, სა-დაც და იწყეს მუ შა ობ აც. ნ. ნი ჟა რა ძე მა ლე და-აწ ინა ურ ეს და გა ნათ ლე ბის მი ნის ტრი გახ და, ხო ლო ნ. ჯი ბუ ტი ბა თუ მის სა ბა ზო-სა ნი მუ შო სკო ლის მას წავ ლე ბე ლი და ბა თუ მის სა მას წავ-ლებ ლო ინ სტი ტუ ტის ლექ ტო რი. ქალ ბა ტო ნი-სათ ვის ეს დი დი წარ მა ტე ბა გახ ლდათ.

ამი ერ იდ ან მი სი ცხოვ რე ბა იმ გზით უნ და წარ მარ თუ ლი ყო, რო მე ლიც პრო ფე სო რო ბას-თან მი იყ ვან და.

დი დი ოჯ ახ ის დიასახლისობის, სამეცნიერო კვლე ვა-ძი ებ ის და პე და გო გო ბის შე თავ სე ბა არ იყო იოლი საქ მე, მაგ რამ ქალ ბა ტონ ნა დი ას ეს ენი უნ და შე ეთ ავ სე ბი ნა. სხვა გზა არ ჰქონ-და და მან თით ქმის შე უძ ლე ბე ლი შეძ ლო, შე-სა ნიშ ნა ვად ააწყო ცხოვ რე ბა.

ქალ ბა ტო ნი ნა დია კა რგი პე და გო გიც ბრძა-ნ დე ბო და. თა ვი სი ღრმა ერ უდ იცი ითა და ტაქ-ტი თ ის მოს წავ ლე თა დი დი ნა წი ლის სიყ ვა რ-ულ სა და პა ტი ვის ცე მას იმ სა ხუ რებ და.

სამ წუ ხა როდ, მა შინ დიდ ხანს აღ არ დავ რჩე-ნილ ვარ ზღვის პი რეთ ში. მე ორე მსოფ ლიო ომი რომ და იწყო, მა მა ჩემ მა ის ევ და მაბ რუ ნა ზე მო გუ რი აში და ჩო ხა ტა ურ ის აკ ად ემ იკ ოს ნ. მა რის სა ხე ლო ბის სა შუ ალო სკო ლა ში (დი რექ ტო რი იონა ტრა პა იძე) გან ვაგ რძე სწავ ლა. მაგ რამ, მას წავ ლე ბელ თა ის სიყ ვა რუ ლი, რო მე ლიც ბა-თუ მი დან გა მომ ყვა, დი დი ხანს მით ბობ და გულს.

1944 წელს და ვამ თავ რე ჩო ხა ტა ურ ის სა შუ-ალო სკო ლა და უფ ალ მა კვლავ ბა თუმ ში ინ ება ჩე მი დაბ რუ ნე ბა.

იმ ავე წელს სწავ ლა და ვიწყე მოს კო ვის იურ იდი ული ინ სტი ტუ ტის ბა თუ მის სას წავ ლო პუნ ქტში. სწავ ლა არ მი ჭირ და და სა ხე ლიც მა-ლე მო ვიხ ვე ჭე.

ჩე მი ბა თუმს დაბ რუ ნე ბა ქალ ბა ტონ მა ნა-დი ამ აც შე იტყო და სტუ დენ ტო ბა მო მი ლო ცა. 1945 წელს ბა თუ მის სა ხელ მწი ფო პე და გო-გი ურ ინ სტი ტუ ტის ის ტო რი ის ფა კულ ტეტ ზე სწავ ლა მო ვინ დო მე და გე ოგ რა ფი ის გა მოც-და ზე ქალ ბა ტონ ნა დი ას აც შევ ხვდი.

100iuri sixaruliZe werili

ამი ერ იდ ან ის არ ამ არ ტო სიყ ვა რუ ლით მი-გო ნებ და რო გორც ყვე ლა მოს წავ ლეს, არ ამ ედ ყუ რადღე ბით ად ევ ნებ და თვალს ჩემს წარ მა-ტე ბებ საც. გან სა კუთ რე ბით გა ახ არა სა ქარ-თვე ლოს სტუ დენ ტთა პირ ველ კონ ფე რენ ცი-აზე (ქუ თა ისი) ჩემ მა წარ მა ტე ბამ.

ამ ას მა ლე ჩე მი ას პი რან ტო ბა და ას ის ტენ-ტო ბაც მოჰ ყვა. ორი დი დი სი ხა რუ ლი მო მი-ლო ცა და დიდ გზა ზე შედ გო მაც და მი ლო ცა.

1953 წლის 19 მა ისს ის ტო რი ის მეც ნი ერ ებ-ათა კან დი და ტიც გავ ხდი და ბა თუ მის პე და გო-გი ურ ინ სტი ტუტ შიც მი მიწ ვი ეს.

ყვე ლა ფე რი ამ ით ქალ ბა ტო ნი ნა დია და ბა-ტო ნი ნა დი მიც ძა ლი ან გა ხა რე ბულ ნი იყ ვნენ. ყვე ლა ფერს ვინ ჩა მო თვლის, მაგ რამ სა წუთ-რო რა იქ ნე ბო და, თუ სი ხა რულს შხამ საც არ შე ურ ევ და დრო და დრო და ნა დი მიც გარ და-იც ვა ლა. ერ თი წლის თავ ზე ოჯ ახ მა მი სი მო-გო ნე ბის სა ღა მო გა მარ თა და თა მა დო ბა მე მო მან დო.

სა ღა მოს ბა თუ მის ინ ტე ლი გენ ცი ის სა უკ-ეთ ესო ნა წილ თან ერ თად მა რად კე თი ლად მო-სა გო ნა რი ჭა ბუა ამ ირ ეჯ იბ იცა და რე ჟი სო რი რო ბი კო სტუ რუ აც ეს წრე ბოდ ნენ.

პრო ფე სორ ნ. ნი ჟა რა ძის ოჯ ახი ჯერ კი დევ ჭა ბუა ამ ირ ეჯ იბ ის პა პის, მი ხე ილ ნა კა ში ძის სახ ლში ცხოვ რობ და და თბი ლი სე ლი სტუმ-რე ბიც ამ გზით მოხ ვდნენ პრო ფე სორ ნ. ნი ჟა-რა ძის მო გო ნე ბის სა ღა მო ზე. მო სა გო ნარს რა გა მო ლევს, მაგ რამ ერ თი რამ რომ მა ინც არ გა ვიხ სე ნოთ არ შე იძ ლე ბა.

1995 თბი ლი სის სა ერ თა შო რი სო უნ ივ ერ სი-ტეტ მა (რექ ტო რი, პრო ფე სო რი სი ხა რუ ლი ძე) ას ეთი ფა კულ ტე ტი (ის ტო რი ის) ჩო ხა ტა ურ ში გა იტ ანა.

ამ ფა კულ ტე ტის მუ შა ობ აში ქალ ბა ტო ნი ნ. ჟი ბუ ტიც მო ნა წი ლე ობ და და ამ ის გა მო უნ ივ-ერ სი ტე ტის სა მეც ნი ერო საბ ჭომ ის პრო ფე-სო რად აირ ჩია. რამდე ნი წე ლია ის სა წუთ რო ში აღ არაა და ზღვის პი რეთ ში გა ნის ვე ნებს. უფ-ალ მა გა ან ათ ლოს!!!

ნა დიმ ნი ჟა რა ძე

შე სა ნიშ ნა ვი პი როვ ნე ბა და პრო ფე სი ით გე-ოგ რა ფი, პრო ფე სო რი ნა დიმ ნი ჟა რა ძე, 1938 წლის დამ დეგს გა მაც ნო მის მა მე უღ ლემ (ნა-დია ჯი ბუ ტი), რო მე ლიც ჩე მი მას წავ ლე ბე ლი ბრძან დე ბო და ბა თუ მის-სა ბა ზო სკო ლა ში (ნი-ნოშ ვი ლის ქუ ჩა ¹35).

– იმ ედია კარ გად ის წავ ლი ყმაწ ვი ლო და კარ გი პი როვ ნე ბაც დად გე ბი, – მითხრა ეს, თავ ზე ხე ლი გა და მის ვა და და მემ შვი დო ბა.

მე რე ხში რად ვხვდე ბო დი ქუ ჩა ში და მო რი-დე ბით ვე სალ მე ბო დი ხოლ მე. ასე გაგ რძელ და 1939 წლის მი წუ რუ ლამ დე, ვიდ რე მა მა ჩე მი ის-ევ ზე მო გუ რი აში და მაბ რუ ნებ და მე ორე მსოფ-ლიო ომ ის გან ვი თა რე ბით და ფიქ რე ბუ ლი.

გა ვი და წლე ბი და 1944 წლის შე მოდ გო მა ზე ის ევ და ვუბ რუნ დი ზღვის პი რეთს, მაგ რამ ახ-ლა, რო გორც სტუ დენ ტი.

მა შინ ვე ვი ნა ხუ ლე ჩე მი მას წავ ლე ბე ლი და ჩე მი გას ტუ დენ ტე ბაც ვა ხა რე.

– კარ გია იურ ის ტო ბა რომ აგ ირ ჩე ვია, მაგ-რამ მე მე გო ნა შენ ამ ას გე ოგ რა ფო ბას ამ ჯო-ბი ნებ დი და კარ გი პე და გო გიც იქ ნე ბო დი, – მითხრა მან ერ თგვა რი გუ ლის ტკე ნით.

მან არ იც ოდა, იურ იდი ული ჩე მი არ ჩე ვა ნი კი არ იყო, არ ამ ედ გვი ან ჩა ვე დი ბა თუმს და პე და გო გი ურ ინ სტი ტუტ ში სწავ ლა უკ ვე იყო დაწყე ბუ ლი, კა რე ბი ღია მხო ლოდ მოს კო ვის იურ იდი ული ინ სტი ტუ ტის ბა თუ მის სას წავ ლო პუნ ქტში დამ ხვდა და სხვა გზა რომ არ მქონ და იმ ას მი ვა დე ქი.

ასე დარ ჩა მხო ლოდ ერთ სას წავ ლო წელს (1944-1945).

1945 წელს უკ ვე ბა თუ მის სა ხელ მწი ფო პე და-გო გი ური ინ სტი ტუ ტის სტუ დენ ტი გავ ხდი (აკ-ად ემ იკ ოს ექ ვთი მე თა ყა იშ ვი ლის მი თი თე ბით).

რად გან ამ საქ მე ში ას ეთი დი დი და წმინ და კა ცი ერ თია, ჩემს მას წავ ლებ ლებს საყ ვე დუ რი არ უთ ქვამს.

101 iuri sixaruliZewerili

1949 წელს წარ ჩი ნე ბით და ვამ თავ რე ბა თუ-მის სა ხელ მწი ფო პე და გო გი ური ინ სტი ტუ ტი და სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის ას პი-რან ტუ რის მი სა ღებ გა მოც დებ ში ვცა დე ბე დი.

იმ ავე წლის ოქ ტომ ბრის ბო ლოს დამ თავ-რდა გა მოც დე ბი და 14 დღის შემ დეგ (1949 წლის 14 ნო ემ ბე რი) ბა თუ მის სა ხელ მწი ფო პე და გო გი ური ინ სტი ტუ ტის დი რე ქტორ მა ბა-ტონ მა ნა დიმ ნი ჟა რა ძემ ხე ლი მო აწ ერა ბრძა-ნე ბას ჩე მი ას ის ტენ ტად და ნიშ ვნა ზე.

პრო ფე სო რი ნ. ნი ჟა რა ძე გა ბე დუ ლი კა ცი ბრძან დე ბო და, თო რემ სხვას, ალ ბათ, ძა ლი ან გა უძ ნელ დე ბო და ასე ახ ალ გაზ რდა კა ცის (4 თვის წინ ის სტუ დენ ტი გახ ლდათ) ას ის ტენ-ტად და ნიშ ვნა. ასე ზურ გგა მაგ რე ბულ მა სა-კან დი და ტო დი სერ ტა ცი აც დრო ზე და ვი ცა ვი (1953 წლის 19 მა ისი) და ბა ტონ მა ნა დიმ მა ის ევ ბა თუმ ში მი მიწ ვია.

ჩე მი ხელმ ძღვა ნე ლი აკ ად ემ იკ ოსი ნ. ბერ-ძე ნიშ ვი ლი ძა ლი ან გა ახ არა ნ. ნი ჟა რა ძის მოქ-მე დე ბამ და გუ ლი თა დად და მი ლო ცა გზა ბა-თუ მი სა კენ. ბა თუმ ში 1956 წლის ნო ემ ბრამ დე დავ რჩი, შემ დეგ თბი ლისს დავ ბრუნ დი ის ტო-რი ის ინ სტი ტუ ტის უფ როს მეც ნი ერ თა ნამ-შრომ ლად.

მი უხ ედ ავ ად ამ ისა ბა თუმ ში მა ინც ხში რად გახ ლდით, სა დაც სამ ხრეთ-და სავ ლეთ სა ქარ-თვე ლოს არ ქე ოლ ოგი ურ ექ სპე დი ცი აში (ხელ-მძღვა ნე ლი აკ ად ემ იკ ოს ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი) გახ ლდით ჩა რიცხუ ლი და ბა ტონ ნა დიმ სა და ქალ ბა ტონ ნა დი ას აც ხში რად ვხვდე ბო დი.

იმ დროს ბა ტო ნი ნა დი მი სა ქარ თვე ლოს სა-გე ოგ რა ფიო სა ზო გა დო ებ ის აჭ არ ის ორ გა ნი ზა-ცი ას აც ედ გა სა თა ვე ში და სხდო მებ ზეც ხში რად მიწ ვევ და. ჩემ თან ერ თად იწ ვევ და პრო ფე სორ და ვით კო მა ხი ძე საც. ჩვენ სამ ნი ძა ლი ან ვი ყა-ვით და კავ ში რე ბულ ნი და სად არ გავ დი ოდ ით სა მეც ნი ერო მიზ ნით. ერ თხელ პა ტა რა იუბ ილ-ეც კი მო ვუწყვე ბა ტო ნა დიმს ჩო ხა ტა ურ ში, რი-თაც ის ძა ლი ან ნა სი ამ ოვ ნე ბი დარ ჩა.

ბა ტონ ნა დიმს ზე მო გუ რი აში ძა ლი ან უყ-ვარ და სო ფე ლი შუ აგ ან ახ ლე ბა (ამ დრო ინ დე-

ლი შუაამაღლება), სა იდ ან აც გახ ლდათ მი სი მე უღ ლე, პრო ფე სო რი ნა დია ჯი ბუ ტი. სამ წუ-ხა როდ, პრო ფე სო რი ნ. ნი ჟა რა ძე ნა ად რე ვად გარ და იც ვა ლა. დაკ რძა ლუ ლია ბა თუ მის სა ზო-გა დო მოღ ვა წე თა პან თე ონ ში.

ღვაწ ლმო სი ლი პი როვ ნე ბე ბის გახ სე ნე ბა დი დი მად ლია. უფ ალ მა ნა თე ლი და უმ კვიდ-როს.

მა მია დუმ ბა ძე

1947 წლის ერთ მშვე ნი ერ დღეს ბა თუ მის პე და გო გი ურ ინ სტი ტუ ტის ის ტო რი ის ფა კულ-ტე ტის მე ორე კურ სის აუდ იტ ორი ის კა რი ახ-ალ გაზ რდა ლექ ტორ მა შე მო აღო. ის დო ცენ ტი მა მია დუმბა ძე (1915-1990) გახ ლდათ (შემ დეგ პრო ფე სო რი და სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის წევრ-კო რეს პონ დე ნტი).

მან პრო ფე სო რი სარ გის კა კა ბა ძე (1886-1967) შეც ვა ლა. ჩვენ ძა ლი ან გვსურ და პრო ფე-სო რი პრო ფე სორს შე ეც ვა ლა, მაგ რამ იმ დროს ამ დე ნი პრო ფე სო რი სად იყო და ის ევ დო ცენ-ტს უნ და მივ ნდო ბო დით.

ორი ოდე დღის შემ დეგ სას ტუმ რო შიც ვეწ-ვიე და მა ლე გა ვუ ში ნა ურ დი კი დეც. პა ტივ ცე-მუ ლი დო ცენ ტი ჩემ თვის უკ ვე კარ გად ნაც ნობ „ინ სტუ რის ტში“ კი არ ბრძან დე ბო და, არ ამ ედ რკი ნიგ ზის ვაგ ზა ლის ახ ლოს მდე ბა რე „პირ-ველ მა ის ში“. რო დე საც ვეს ტუმ რე ი. ჯა ვა ხიშ-ვი ლის „ქარ თლის ერ ის ის ტო რი ის“ პირ ვე ლი წიგ ნი ედო წინ.

მცი რე ოდ ენი სა უბ რის შემ დეგ რე ფე რა ტის თე მად „ბა თუ მის უძ ვე ლე სი წარ სუ ლი“ შევ-თა ვა ზე. მო მი წო ნა და რო დე საც და ვამ თავ რე, ის ევ იმ ავე სას ტუმ რო ში მი ვუ ტა ნე სა რე ცენ-ზი ოდ.

რე ფე რა ტი ალ აგ-ალ აგ ჩა ას წო რა და პა ტა-რა რე ცენ ზი ით და მიბ რუ ნა. ამ ას ობ აში ინ სტი-ტუ ტის სტუ დენ ტთა კონ ფე რენ ცია გა იმ არ თა და რე ფე რა ტიც იქ წა ვი კითხე. მოგ ვი ან ებ ით

102iuri sixaruliZe werili

ეს რე ფე რა ტი თან და თან შე ივ სო და ბა თუ მის პე და გო გი ური ინ სტი ტუ ტის შრო მებ შიც და იბ-ეჭ და.

1949 წლის 14 ნო ემ ბერს მის ას ის ტენ ტად დამ ნიშ ნეს, ხო ლო 1953 წლის აგ ვის ტოს ბო-ლო დან შევ ცვა ლე კი დეც. მ. დუმ ბა ძის ყუ-რადღე ბა არ ას ოდ ეს მომ კლე ბია. 1953 წლის 19 მა ისს ის იც იყო ჩე მი ერთ-ერ თი ოპ ონ ენ ტი, რო დე საც სა კან დი და ტო დი სერ ტა ცი ას ვი-ცავ დი ის ტო რი ის ინ სტი ტუ ტის სა მეც ნი ერო საბ ჭოს ღია სხდო მა ზე, სა ქარ თვე ლოს მეც ნი-ერ ებ ათა აკ ად ემი ის სა აქ ტო დარ ბაზ ში (თე მა: „გუ რი ის 1841 წლის აჯ ან ყე ბა“, ხელ მძღვა ნე-ლი აკ ად ემ იკ ოს ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი, კონ სულ-ტან ტი აკ ად ემ იკ ოსი ექ ვთი მე თა ყა იშ ვი ლი).

ბა ტო ნი მა მია იმ ავე სა ღა მოს ჩემს ქორ წილ-საც და ეს წრო და კარ გი სიტყვაც წარ მოთ ქვა. მა ლე ის მეც ნი ერ ებ ის დოქ ტო რი და პრო ფე-სო რიც გახ და და ჩემს სა დოქ ტო რო მუ შა ობ ას-აც ყუ რადღე ბით ად ევ ნებ და თვალს.

1967 წელს თბი ლის ში და იბ ეჭ და ჩე მი სა-დოქ ტო რო ნაშ რო მი „ქარ თვე ლი ხალ ხის ბრძო ლა და მო უკ იდ ებ ლო ბი სათ ვის XIII-XIV სა უკ უნე ებ ში“, რომ ლის რე დაქ ტო რი ბა ტო-ნი პრო ფე სო რი მა მია ბრძან დე ბო და. ბა ტო ნი მა მი ავე ბრძან დე ბო და ჩე მი სა დოქ ტო რო პა-ექ რო ბი სად მი მიძ ღვნილი სა დი ლის თა მა დაც. მან ვე ამ იბა მხა რი, რო დე საც სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის 1983 წლის არ ჩევ-ნებ ში წარ მად გი ნეს.მი სი გვერ დის ავ ლით არც სსრ კავ ში რის მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის 1987 წლის არ ჩევ ნებ ში ვყო ფილ ვარ წარ დგე ნი ლი.

შე სა ნიშ ნა ვი პი როვ ნე ბა გახ ლდათ, მის ამ-აგს ვინ გა და იხ დის. უკ ან ას კნე ლად იაშ ვი ლის კლი ნი კა ში ვნა ხე, რო დე საც მკურ ნა ლობ და. გარ და იც ვა ლა 1990 წელს, დაკ რძა ლეს თბი ლი-სის სა ბურ თა ლოს პან თე ონ ში. გა მო სათხო ვა რი სიტყვე ბის მთქმელ თა შო რის მეც გახ ლდით.

თავის სა ხე ლო ვან ძმის შვილ თან (ნო დარ დუმ ბა ძე) ერთად მა ნაც დი დი ღვაწ ლი დას დო სა ქარ თვე ლოს, რისთვისაც ყვე ლას თვის ღირ-სე ულ პა ტივს მი აგ ებ ებს მო მა ვა ლი თა ობ ები.

სი მონ ყა უხ ჩიშ ვი ლი გა მოჩე ნილ ქარ თველ ელ ინ ის ტსა და ქარ-

თვე ლო ლოგს, პრო ფე სორ სი მონ ყა უხ ჩიშ ვილს თავი სი ნაშ რომე ბით სტუ დენ ტო ბის პირ ველ წლებ ში გა ვე ცა ნი, ხო ლო პი რა დად 1947 შევ-ხვდი ბა თუ მის სა ხელ მწი ფო ინსტიტუტ ში. მა შინ ამ ინ სტი ტუ ტის დი რექ ტო რი ბრძან დე-ბო და დო ცენ ტი ვახ ტანგ პარ კა ძე, რო მელ მაც ოც ამ დე პრო ფე სო რი ჩა მო იყ ვა ნა ბა თუმ ში. მათ შო რის პრო ფე სო რი ყა უხ ჩიშ ვი ლიც გახ-ლდათ.

ბა ტო ნი სი მო ნი ის ტო რი ის ფა კულ ტეტ ზე ბი ზან ტი ის ის ტო რი ას კითხუ ლობ და. იმ დროს მე მე ორე კურ სზე ვი ყა ვი და ბერ ძნუ ლი ენ ის შეს წავ ლი თაც გახ ლდით და ინ ტე რე სე ბუ ლი.

რად გან ქა ლაქ ში ბერ ძნუ ლი ენ ის მას წავ-ლე ბელს ვერ მი ვიკ ვლიე, ჩემს მე გო ბარს ბერ-ძენ სტუ დენ ტს ნი კო ლოზ მუ რა დოვს ვთხო ვე დახ მა რე ბა. მუ რა დოვს ესი ამ ოვ ნა ჩე მი ას ეთი და ინ ტე რე სე ბა და წიგ ნიც მო მი ტა ნა და თვი-თი ნაც ხა ლი სით მას წავ ლი და.

ბა ტო ნი სი მო ნი ზა და სარ თულ ზე კითხუ-ლობ და ლექ ცი ებს, ამ იტ ომ იქ დავ ხვდი ლექ-ცი ის დაწყე ბის წინ და ვთხო ვე გა ეს ინ ჯა ჩე მი მუ შა ობა ბერ ძნულ ენ აში.

პრო ფე სორს ეს იმა ოვ ნა ჩე მი ას ეთი და ინ-ტე რე სე ბა და იმ ავე სა ღა მოს ინ ტუ რის ტის სას-ტუმ რო ში და მი ნიშ ნა შეხ ვედ რა. მა ნამ დე ლექ-ცი აზ ეც მი მი პა ტი ჟა და იმ დღეს პირ ვე ლად ვე ზი არე ბი ზან ტი ის ის ტო რი ის ლექ ციებს.ზო-გი რამ ცნო ბი ლიც იყო ჩემ თვის, რად გან უკ ვე ვიც ნობ დი ბა ტონ სი მო ნის – „ვეს ტნი კის“ ზოგ წიგ ნს.

იმ ის გა ბე დუ ლე ბაც არ მაკ ლდა, რომ ზოგ-ჯერ ად გი ლი და ნაც შევ ხმი ან ებ ოდი ლექ ტორს. მა ლე შე ვატყვე, რომ მას ეს კი არ სწყინ და, არ-ამ ედ, პი რი ქით, უხ არ ოდა კი დეც, რად გან აუდ-იტ ორი აში ერ თი სტუ დენ ტი მა ინც აღ მოჩ ნდა, რო მე ლიც იც ნობ და ბი ზან ტი ის ის ტო რი ის მა-სი ურ თარ გმანს.

103 iuri sixaruliZewerili

რად გან ლექ ცი ები დღის მე ორე ნა ხე ვარ ში გვქონ და, ცხრა სა ათ ამ დე ვე ღარ ვე ახ ელი ბა-ტონ პრო ფე სორს. ამ აზე მას არ აფ ერი უთ ქვამს, რად გან კარ გად იც ოდა რი სი ბრა ლიც იყო.

– ახ ლა წა ვი დეთ სა ვახ შმოდ და შე ნი ბერ-ძნუ ლი მე რე გავ სინ ჯო თო, – ბრძა ნა მან და ინ-ტუ რის ტის რეს ტორ ნი სა კენ გა ვე შუ რეთ.

ეს რეს ტო რა ნი ბავ შო ბა შიც მი ნა ხავს, მაგ-რამ იქ არ ას ოდ ეს მი სა დი ლია აქ ამ დე და თავს ბედ ნი ერ ად ვთვლი დი. ვი ვახ შმეთ და უკ ან გავ-ბრუნ დით. უკ ვე ღა მის 11 სა ათი იყო.

ეს დრო ბა ტონ პრო ფე სორ საც სრუ ლე ბით არ აშ ინ ებ და, რად გან იგი თით ქმის ყო ველ დღე ღა მე დიდ ხანს მუ შა ობ და.

პა ლა ტა ში მან გა მო მარ თვა ბერ ძნუ ლის ის წიგ ნი, რო მე ლიც მე მქონ და და ჩე მი სა მუ შაო რვე ულ იც, გა და ათ ვა ლი ერა და მითხრა: – არ გეწყი ნოს, მაგ რამ ეს არც ძვე ლი ბერ ძნუ ლია და არც ბი ზან ტი ური, ეს ახ ალი ბერ ძნუ ლია. ამ იტ ომ შენ ჯერ ძვე ლი ბერ ძნუ ლის შეს წავ-ლით უნ და და იწყო. რო დე საც მე ჩა მო ვალ, მე წა გიძ ღვე ბი, რო დე საც მე არ ვიქ ნე ბი, მა შინ ჩემს მო წა ფეს, დო ცენტ პან ტე ლე იმ ონ ბე რა-ძეს (შემ დეგ პრო ფე სო რი) ვეტყვი, იმ ან გა აგ-რძე ლოს სწავ ლე ბა.

– დღეს ეს ვიკ მა როთ, უკ ვე გვი ანია და შემ-დეგ ვე ცა დოთ უფ რო ად რე და ვიწყოთ მე ცა-დი ნე ობა.

ეს იყო ჩე მი ცხოვ რე ბის ერ თი უბ ედ ნი ერ ესი დღე, დავ წე ქი, მაგ რამ ძი ლი დიდ ხანს არ მო მე-კა რა.

მე ორე დღეს ჯერ ბა ტონ სი მო ნის ლექ ცი-ებს და ვეს წა რი, ხო ლო სა ღა მოს ის ევ „ინ ტუ-რის ტს“ ვეწ ვიე. ჩე მი პა ტივ ცე მუ ლი მას წავ ლე-ბე ლი ის ევ „ძვე ლი ბერ ძნუ ლის ლი ტე რა ტუ-რის“ ტო მე ულ ებ ზე მუ შა ობ და. მცი რე სა უბ რის შემ დეგ კვლავ რეს ტო რან ში წა მიყ ვა ნა სა ვახ-შმოდ, შემ დეგ კი მე ცა დი ნე ობა გაგ რძელ და.

მე სა მე სა ღა მოს მე ცა დი ნე ობა აღ არ შედ-გა, რად გან პრო ფე სო რი თბი ლისს მი ემ გზავ-რე ბო და. მაგ რამ მა ინც მი ვე დი „ინ ტუ რის ტში“ და ძა ლი ან აც გა ვა ხა რე მას წავ ლე ბე ლი. ერ თა-

დერ თი გამ ცი ლე ბე ლი ვი ყა ვი, მაგ რამ ის ამ ას სრუ ლე ბით არ გა ნიც დი და.

შემ დეგ კვი რა ში პან ტე ლე იმ ონ ბე რა ძე ჩა-მობ რძან დე ბა და ის გა აგ რძე ლებს ბერ ძნულ ენ აში მე ცა დი ნე ობ ებსო – მითხრა. ას ეც მოხ და.

რო დე საც შევ ხვდი მას, ვუთხა რი ვინც გახ ლდით და მა ნაც იმ ავე „ინ ტუ რის ტში“ და-მი ნიშ ნა შეხ ვედ რა. შე სა ნიშ ნა ვი პი როვ ნე ბა ბრძან დე ბო და ბა ტო ნი პან ტე ლე იმ ონი, მაგ რამ ცო ტა ფიცხი. ის ბა ტო ნი სი მო ნი ვით იოლ ად რო დი იტ ან და შე გირ დის შეც დო მებს ძვე ლი ბერ ძნუ ლი სიტყვე ბის წარ მოთ ქმი სას.

მე ცა დი ნე ობ ის დაწყე ბამ დე მან ჯერ მე გა-მომ კითხა ვი ნა ობა, ხო ლო შემ დეგ თა ვი სიც ბრძა ნა: – ვარ ზე მო გუ რუ ლი ბე რა ძე, სო ფელ ქვე მო ჯვარ ცმი დან. ახ ლა „ჩა ის უბ ანს“ უწ ოდ-ებ ენ.

შენ, რო გორც გო გო ლე სუბ ნელს არ შე იძ-ლე ბა არ იც ოდე ეს სო ფე ლი.

– ჩო ხა ტა ურ ის სა შუ ალო სკო ლა ში სწავ-ლი სას არამარტო ქვე მო ჯვარ ცმას, არამედ რაიონის ბევ რს სხვა სკო ლა შიც ვყო ფილ ვარ, მათ შო რის ზე მო სუ რებ ში, თავ სუ რეთს, ჩხა-კო ურ ას და ა. შ. მა შინ შენ, ალ ბათ, სა მეც ნი ერო თვა ლით არ უც ქე რო დი იმ სოფ ლებს, მაგ რამ მოგ ზა ურ ობა მა ინც გაძ ლევ და რა ღა ცა სო.

რა მო დე ნიმე დღის შემ დეგ ის იც გა ემ გზავ-რა თბი ლისს და ბა ტო ნი სი მო ნის ლო დი ნის ერ თი „გრძე ლი კვი რა“ დად გა. ენ აში მე ცა-დი ნე ობ ის გარ და იგი ძვე ლი სა ბერ ძნე თი სა და ბი ზან ტი ის ის ტო რი ის მოვ ლე ნებ ზეც მე-სა უბ რე ბო და დრო დად რო. ამ ას ობ აში სა კონ-ფე რენ ციო თე მის არ ჩე ვის დროც მო ვი და. მე მას ცი ხის ძი რის ცი ხე (ბი ზან ტი ური სა ხე ლით „პეტ რა“, ქარ თუ ლი – „ქა ჯე თი“) დავუსახელე, თემა მო იწ ონა.

ეს თე მა ჯერ ინ სტი ტუტ ში წა ვი კითხე, ხო-ლო შემ დეგ სა ქარ თვე ლოს პე და გო გი ური და სა მას წავ ლებ ლო ინ სტი ტუ ტის პირ ველ სა-მეც ნი ერო კონ ფე რენ ცი აზე. ეს კონ ფე რენ ცია 1944 წლის მარ ტში გა იმ არ თა, ჩე მი მოხ სე ნე ბა კონ ფე რენ ცი ის პირ ვე ლი პლე ნა რუ ლი სხდო-

104iuri sixaruliZe werili

მის ღირ სად ჩათ ვა ლეს და იმ დღეს მე-4 მომ-ხსე ნებ ლად მარ გუ ნეს გა მოს ვლა.

ზე პი რად გა მოვ დი ოდი ხოლ მე და ქუ თა ის-შიც ასე მოხ და. დიდ მა აუდ იტ ორი ამ მო მი წო ნა გა მოს ვლა და ტა შით და მა ჯილ დო ვა. არც შე-კითხვე ბი სას მომ ხდა რა რა იმე გა უგ ებ რო ბა. მდგო მა რე ობა მხო ლოდ პრო ფე სორ სარ გის კა კა ბა ძემ გა არ თუ ლა, მან არ აფ რად ჩა აგ დო აუდ იტ ორი ის აზ რი და თით ქმის სულ გა და-უს ვა ხა ზი ჩემს შრო მას, მარ თა ლი გითხრათ ამ ას არ მო ვე ლო დი. ბა ტო ნი პრო ფე სო რი ჩე-მი რა მო დე ნი მე რე ფე რა ტის ხელ მძღვა ნე ლი ბრძან დე ბო და, რო დე საც ბა თუმ ში მუ შა ობ და. ის მა ქებ და კი დეც, მაგ რამ ახ ლა, რო დე საც ჩე-მი ხელ მძღვა ნე ლი სხვა აღ მოჩ ნდა, არ და მინ-დო. მაგ რამ, ამ ას მე არ შე ვუ შინ დი და ის ე გა-ბე დუ ლად და ვარ ღვიე მი სი მო საზ რე ბე ბი, რომ კვლავ ტა ში მი ვი ღე სა ჩუქ რად. პრო ფე სო რი ის ევ აღ არ გა მო სუ ლა. ჩე მი ქუ თა ის ური წარ-მა ტე ბა კი თბი ლის მაც შე იტყო.

მი ლოც ვე ბი ბა თუმ შიც გაგ რძელ და და სა-ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის ის ტო-რი ის ინ სტი ტუ ტის დი რექ ტორ მაც და მი ბა რა თბი ლის ში. ამ ან ძა ლი ან გა ახ არა ჩვე ნი ინ სტი-ტუ ტის დი რექ ტო რი, დო ცენ ტი ვახ ტანგ პარ-კა ძე და თბი ლი საც ღირ სე ულ ად გა მაგ ზავ ნა. ის ტო რი ის ინ სტი ტუ ტის დი რექ ტორ მა (აკ ად-ემ იკ ოს ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი) კარ გად მი მი ღო და მითხრა: – არ ავ ით არი ბი ზან ტია, შენ სა ქარ-თვე ლოს ის ტო რი ის ას პი რან ტი უნ და გახ დე და შე მოდ გო მა ზე უნ და მი იღო მო ნა წი ლე ობა კონ კურ სში. ასე დამ თავ რდა ჩე მი ბი ზან ტი ის ის ტო რი ის ას პი რან ტო ბა ზე ზრუნ ვა და სა ქარ-თვე ლოს ას პი რან ტთა სა აკ ად ემიო გა მოც დი-სათ ვის და ვიწყე მზა დე ბა.

ბა ტო ნი სი მო ნი ის ტო რი ის ინ სტი ტუ ტის თა ნამ შრო მე ლი გახ ლდათ და სა ჯა როდ ამ ის წი ნა აღ მდეგ არ აფ ერი უთ ქვამს. ას პი რან ტუ-რა ში ჩე მი ხელ მძღვა ნე ლი უკ ვე აკ ად ემ იკ ოსი ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი ბრძან დე ბო და, მაგ რამ მე მა ინც წი ნან დე ბუ რად ვხვდე ბო დი ჩემს და უვ-იწყარ მას წავ ლე ბელს.

ამ ას არც ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი ეწ ინა აღ მდე გე-ბო და, პი რი ქით, 1960 წლის აპ რილ ში სა დოქ-ტო რო ნაშ რო მი რომ წარ ვად გი ნე ის ტო რი ის ინ სტი ტუტ ში, პრო ფე სორი ს. ყა უხ ჩიშ ვი ლი რე ცე ზენ ტად და ინ იშ ნა და სა ინ ტე რე სო შე ფა-სე ბა მის ცა მას.

ბა ტო ნი სი მო ნი ბრწყინ ვა ლე პი როვ ნე ბა და მეც ნი ერი ბრძან დე ბო და, მი სი ნა თე ლი ხსოვ ნა სა მა რემ დე მიყ ვე ბა მის ყვე ლა მო წა ფეს, მათ შო რის ამ სტრი ქო ნე ბის ავ ტორს.

ნა ზი კე ჭაყ მა ძე

სა ქარ თვე ლოს სა ხალ ხო არ ტის ტს ნა ზი კე-ჭაყ მა ძეს ძა ლი ან უყ ვარ და თა ვი სი ქმრის, სა-ქარ თვე ლოს დამ სა ხუ რე ბუ ლი არ ტის ტის მი-ხე ილ ჯა ლა ღა ნი ას სო ფე ლი გო გო ლე სუ ბა ნი და მე უღ ლეს თან ერ თად ხში რად სტუმ რობ და მას.

გა მო ჩე ნილ თე ატ რის მოღ ვა წე ებს იქ ეგ-ულ ებ ოდ ათ დი დი მომ ღერ ლის მი ხე ილ ჯა ლა-ღა ნი ას ბი ძა ერ მა ლო სი ხა რუ ლი ძე (1888-1963) და მი სი გა ნათ ლე ბუ ლი ოჯ ახი.

ამ ბედ ნი ერ ებ ას მწუ ხა რე ბის დი დი ღრუ ბე-ლი და აწ ვა 1963 წელს, რო ცა ბა ტო ნი ერ მა ლო გარ და იც ვა ლა. მა ლე ამ ას (1967 წელს) შე სა-ნიშ ნა ვი მსა ხი ობ ის და რე ჟი სო რის მ. ჯა ლა ღა-ნი ას გარ დაც ვა ლე ბა მოჰ ყვა.

ამ დი დი მწუ ხა რე ბის მი უხ ედ ავ ად ნა ზი კე-ჭაყ მა ძე არ ივ იწყებ და გო გო ლე სუ ბანს და ერ. სი ხა რუ ლი ძის ოჯ ახს და შვილ თან მხატ ვარ თა მაზ ჯა ლა ღა ნი ას თან ერ თად ხში რად სტუმ-რობ და მათ.

ახ ლა უკ ვე მი სი მას პინ ძე ლი იყო ერ მა ლო სი ხა რუ ლი ძის ვა ჟი, აგ რო ნო მი და მომ ღე რა ლი ვა ლე რი ან სი ხა რუ ლი ძე და მი სი შე სა ნიშ ნა ვი მე უღ ლე.

მ. ჯა ლა ღანი ას ძა ლი ან ეწ ადა გო გო ლე სუ-ბან ში სა კუ თა რი სახ ლი ჰქო ნო და. ამ ის ათ ვის ბი ძამ სა მო სახ ლო ად გი ლი გა მო უყო თა ვი სი

105 iuri sixaruliZewerili

სა კარ მი და მოს სამ ხრეთ ნა წილ ში, მაგ რამ სი-ცოცხლე ში იქ სახ ლის აგ ება ვერ მო ახ ერ ხა.

ამ დიდ საქ მეს, მხო ლოდ მის მა მე უღ ლემ ნა-ზი კე ჭაყ მა ძემ მო აბა თა ვი. აშ ენ და მშვე ნი ერი სახ ლი პა ტა რა, ლა მა ზი ეზ ოთი, რომ ლის აღ-მო სავ ლე თით მთის შე სა ნიშ ნა ვი პა ტა რა ნა კა-დუ ლი „რუ წი თე ლა“ ჩა მო უჩ უხ ჩუ ხებ და, ხო ლო სამ ხრე თით დი დი სა თე მო შა რა მი ემ არ თე ბო-და ას ფალ ტით დამ შვე ნე ბუ ლი.

სო ფელს ძა ლი ან ახ არ ებ და სა ხალ ხო არ-ტის ტის ნ. კე ჭაყ მა ძის ეს წარ მა ტე ბა. ის ყვე-ლას უყ ვარ და გო გო ლე სუ ბან ში. იყო სოფ ლის სკო ლის ხში რი სტუ მა რი და გო გო ლე სუბ ნის

მაცხოვ რე ბელ თა ჭიშ კრებ საც ააჭ რი ალ ებ და ხოლ მე ხან და ხან.

სამ წუ ხა როდ, სა ხალ ხო არ ტის ტს სახ ლის აშ ენ ებ ის შემ დეგ დიდ ხანს არ უც ოცხლია, და-კ რძა ლუ ლია ბა თუმ ში. ნაზიმ ქარ თუ ლი თე ატ-რი არა ერ თხელ ას ახ ელა შინ თუ გა რეთ. მან წა რუშ ლე ლი ღვაწ ლი დას დო ოზ ურ გე თის ალ. წუ წუნ ვას სა ხე ლო ბის და ჩო ხა ტა ურ ის სა ხელ-მწი ფო თე ატ რებს.

უდ როოდ გარ დაც ვლი ლა ნ. კე ჭაყ მა ძის ვა-ჟიც თა მა ზიც და ამ ახ ალ მა სახ ლმა ასე ზე დი-ზედ და კარ გა თა ვი სი ბი ნა დარ ნი, რო მელ თა სა ხე ლებს ის ტო რია სა თუთ ად შე ინ ახ ავს.

თვალსაზრისი:ან ბა ნუ რი ჭეშ მა რი ტე ბა

ქარ თვე ლებ მა ას ომ თავ რულ ან ბან ში და-შიფ რეს ძი რი თა დი მსოფ ლიო ის ტო რი ული მოვ ლე ნა – წარ ღვნა. წელ თაღ რიცხვით – „ქარ-თუ ლი ად ამს აქ ეთ“ – („ქარ თლის ცხოვ რე ბა“ – მა ტი ანე) ას ომ თავ რულ ან ბან ში წარ ღვნა მო-დის – უ – ას ონ იშ ან ზე, რო მე ლიც და წე რი ლია ორი ას ონ იშ ნით. ერ თი არ ის o – ო – ას ონ იშ ანი. მი სი ციფ რი თი მნიშ ვნე ლო ბა უდ რის 400-ს. ესე იგი წელ თაღ რიცხვით „ქარ თუ ლი ად ამს აქ ეთ“ წარ ღვნა მომხ დარა 400 წელს. ხო ლო მე ორე არ ის Â – ვიე, ას ომ თავ რულ ში უ – არ ის რი გი თი ოც და მე სა მე (23), ხო ლო რიგით ოც და მე ორე – (22) არ ის Â – ვიე, რო მელ საც რიცხვი თი მნიშ-ვნე ლო ბა არ გა აჩ ნია. მი სი რიცხვი თი მნიშ ვნე-ლო ბა უდ რის ნულს (0). ამ იტ ომ აც მე ორე ქარ-თუ ლი წელ თაღ რიცხვა, რო მელ საც ქვია წელ-თაღ რიცხვა „და სა ბა მი დან“, იწყე ბა წარ ღვნის შემ დე გი დრო იდ ან, ანუ ნუ ლი დან. ამ იტ ომ და ბევ რი სხვა მი ზე ზის გა მო მიჩ ნე ულია, რომ ქარ თუ ლი ას ომ თავ რუ ლი ან ბა ნი არ ის სამ ყა-როს გე ნე ტი კუ რი კო დი – და საწყი სი დან და-სას რუ ლამ დე, ესე იგი ან იდ ან – ჰო ემ დე.

მე ორე „ღირ სშე სა ნიშ ნა ვი“ მოვ ლე ნა, რომ-ე ლიც ქარ თვე ლებს თავს გა დახ დენიათ და რო მე ლიც შეუტ ან იათ ან ბან ში, არ ის ბა ბი ლო-ნის და ცე მა, რო მე ლიც ღმერ თმა მო იმ ოქ მე და იმ ის თვის, რომ ენ ები აერია, ანუ „ვინც მახ ვი-ლით მოკ ლავს, მახ ვი ლით ვე და ეც ემა“.

იოანე ზო სი მეს „ქე ბა ის“ – „ოთხი დღი-სა მკვდა რი“ – და კავ ში რე ბუ ლია სა ხა რე ბა ში ლა ზა რეს სიკ ვდილ თან, რო მე ლიც ას ევე არ ის „ოთხი დღის მკვდა რი“ და და ვი თის წი ნას წარ-მეტყვე ლე ბა – „დღე ერ თი, ვი თარ ცა წე ლი ათ-ასი“ – უკ ავ შირ დე ბა 4000-ს, რო მე ლიც არ ის „წი ლი“ ას ონ იშ ნის რიცხვი თი მნიშ ვნე ლო ბა.

თუ წილ ას ონ იშ ნი დან გად მო ვით ვლით 4000 წელს, მოვ ხვდე ბით 8000 წელ ში, რო მე ლიც არ ის ჯ – ას ოს რიცხვი თი მნიშ ვნე ლო ბა. წელ-თაღ რიცხვით – „ქარ თუ ლი ად ამს აქ ეთ“ ჩვენ ვიმ ყო ფე ბით 8015 წელ ში. მა შინ შე იძ ლე ბა ვი-გუ ლის ხმოთ, რომ „ლა ზა რეს“, ანუ ქარ თუ ლი ენ ის გა ცოცხლე ბის პრო ცე სი დაწყე ბუ ლია.

ის ეთი ურ ყე ვი მტკი ცე ბუ ლე ბა, რო გო რიც „წარ ღვნა ზე“ მოგ ვე პო ვე ბა, ბა ბი ლონ თან არ გვაქ ვს, მაგ რამ გვაქ ვს ბრწყინ ვა ლე მა გა ლი თი ქრის ტე სი, რომ – ვის წავ ლოთ ნიშ ნე ბით.

„და მარ ხულ არს ენაი ქარ თუ ლი, დღემ დე მე ორე მოს ვლი სა მე სი ისა სა წა მებ ლად“, – ას-ომ თავ რულ ში „ჯ“ – ას ონ იშ ანი იწ ერ ება, რო-გორც ტახ ტი – საჯ დო მი j – რო მელ ზე დაც უფ ალი დაბ რძან დე ბა.

შემ დე გი 33-ე ას ონ იშ ანი არ ის „ჰ“ – ჰაე. ანუ ცი ვი ლი ზა ცი ის ბო ლო ჟა მი. ბო ლო ჟამს...

ას ომ თავ რულ ან ბან ში ჯ-ჯან ას ოს რიცხვი-თი მნიშ ვნე ლო ბა უდ რის 8000.

8000 ნიშ ნავს, რომ ჩვე ნი ცი ვი ლი ზა ცია ით-ვლის და საწყი სი დან, ანუ ად ამ იდ ან 8000 წ-ს.

ჩი ნუ რი ან ბა ნის მი ხედ ვით ჯ-ს სა ხე ლია ვეი-ჯი, რაც ნიშ ნავს, რომ ჯერ არ არ ის და-სას რუ ლი. შემ დე გი ას ონ იშ ანი ქარ თულ ას ომ-თავ რულ ში არ ის ჰ – ჰაე – 9000. რად გან ახ ლა 2015 წე ლია, ესე იგი ჩვენ ვიმ ყო ფე ბით ად ამ-იდ ან 8015 წელ შ, ჰაე – 9000 და იწყო. ესე იგი ჩვენ ვუ ახ ლოვ დე ბით ამ ცი ვი ლი ზა ცი ის და-სას რულს, რო მე ლიც მო იც ავს 10 000 წელს. შემ დეგ და იწყე ბა ახ ალი ცი ვი ლი ზა ცია. ჩვენ

badri

doliZe

107 badri doliZewerili

გა და ვალთ ახ ალ ცი ვი ლი ზა ცი აში.– თბი ლი სელ პა რაფ სი ქო ლოგს და და მო-

უკ იდ ებ ელ მკვლე ვარს ნ. ხა ნი აშ ვილს ცნო ბილ სტა ტი აში – „ქარ თვე ლე ბი შუ მერ თა წი ნაპ რე-

ბი“ – (ლიტ. სა ქარ თვე ლო, 31.10.2014 წ.) ლა პა-რა კი აქ ვს ქვის ბე ჭედ ზე, რო მე ლიც ნა პოვ ნია შუ ამ დი ნა რეთ ში და არ ის ძვ. წელ თაღ რიცხვით 3400 წლის და რო მე ლიც ამ ჟა მად ინ ახ ება ბრი-ტა ნე თის მუ ზე უმ ში. ნ. ხა ნი აშ ვი ლის მტკი ცე-ბით, ამ ქვა ზე აღ ბეჭ დი ლი სუ რა თი არ ის შუ-მე რუ ლი წი ნას წარ მეტყვე ლე ბა გა სუ ლი ბო ლო 4000 წლის შე სა ხებ. ესე იგი ძვ.წ-ის 2000 და ახ ალი წ-ის 2000 წლის ჩათ ვლით შუ მერ თა წი-ნას წარ მეტყვე ლე ბა შე და რე ბუ ლია ხევ სუ რეთ-ში არ სე ბუ ლი კო პა ლა-იაღ სა რის მი თო ლო გი-ურ ცნო ბებ თან. ის ინი ერ თმა ნეთს ემ თხვე ვა, მხო ლოდ იმ გან სხვა ვე ბით, რომ შუ მერ თა წი-ნას წარ მეტყვე ლე ბამ დრო თა გან მავ ლო ბა ში შე იც ვა ლა თა ვი სი პირ ვან დე ლი ში ნა არ სი, ხო-ლო ხევ სუ რეთ ში ის თა ვი სი პირ ვან დე ლი სა-ხით არ ის შე მო ნა ხუ ლი – ამ ტკი ცებს ნა ზი ხა-ნი აშ ვი ლი.

– არ სე ბობს ამ ის ტო რი ის მე ორე ვა რი ან-ტიც.

„კო პა ლა-იაღ სა რის“ მით ში მე ორე არ ის „ბუქ ნა ბა ად ური“, რო მე ლიც შუ მერ თა ქვის ბე ჭედ ზე წყალ ში წე ლამ დე ჩა ბუქ ნუ ლი ინ ათ-ლე ბა და შე ეს აბ ამ ება ხ – ხან ას ონ იშ ნის 6000 წელს.

შემ დე გი ღვთის შვი ლი არ ის „თერ გვა ული“ – ჴ – ხარ – 7000, და ბო ლო მე ოთხე „იაღ სა რი-

108badri doliZe werili

დო ბი ლი ანი“, რო მე ლიც გა მო ხა ტუ ლია ორი სა ხით – მა მა კა ცის და ქა ლის. ეს ხდე ბა ჯ-ზე. მე ოთხე ღმერ თკა ცი, ანუ „იაღ სა რი დო ბი ლი-ანი“ შე ეს აბ ამ ება სამ ყა როს ოთხი ძი რი თა დი სტი ქი იდ ან მე ოთხეს – ცეცხლის სტი ქი ას – ეს ჩანს ქვის ბე ჭედ ზე სიმ ბო ლო ებ ის სა ხით. ას-ევე გა მო ხა ტუ ლია თევ ზის ზო დი აქ ოს და სას-რუ ლი, რომ ლის სიმ ბო ლოა მდი ნა რე თევ ზით. იგი მთავ რდე ბა „იაღ სა რის“ ფეხ თან.

– დამ თავ რდა ჯ-ჯან – 8000 წე ლი და გა-და ვე დით ჰ – ჰაე – 9000 წელ ში. ჰ – ჰაე ცი-ვი ლი ზა ცი ის და სას რუ ლის და საწყსია – აკი უფ ალი ქრის ტე ამ ბობს – „მე ვარ ანი და ჰოე, და საწყი სი და და სას რუ ლი“. ცი ვი ლი ზა ცია გა ნი მარ ტე ბა, რო გორც „ად ამ ის კულ ტუ რა“. იწყე ბა პრაგ მა ტუ ლი – ფი ზი კუ რი სამ ყა როს და სას რუ ლი და მე ტა ფი ზი კუ რის – სუ ლი ერ ის

და საწყი სი, – ანუ გაღ მერ თე ბა. სწო რედ ეს არ-ის ას ახ ული შუ მე რე ბის ქვის ბე ჭედ ზე მე ოთხე ათ ას წლე ულ ის ბო ლოს – ჯ-ჯა ნის და სას რულს და ჰ-ჰა ეს – 9000 და საწყის ში. „იაღ სარ დო-ბი ლი ანი“ არც კა ცია და არც ქა ლი – ეს არ ის გაღ მერ თე ბა... ფი ზი კუ რი მე-ს გა დას ვლა სუ-ლი ერ მე-ში... იგ ივ ეს იმე ორ ებს 5400 წლის წი-ნან დე ლი შუ მერ თა ქვის ბე ჭედ ზე ას ახ ული წი-ნას წარ მეტყვე ლე ბა.

– ამ აზე მეტყვე ლებს ხევ სურ თა – „კო პა-ლა-იაღ სა რის“ მი თო ლო გია და თვით ქარ თუ-ლი წელ თაღ რიცხვა დაწყე ბუ ლი ად ამ იდ ან და დამ თავ რე ბუ ლი ცი ვი ლი ზა ცი ის და სას რუ ლ-ით, რო მე ლიც შე ეს აბ ამ ება ცი ვი ლი ზა ცი ის და-სას რუ ლის და საწყისს ჰ – ჰაე – 9000 და და სას-რულს, რო მე ლი დგას ას ომ თავ რუ ლი ან ბა ნის ბო ლო ში და არ ის ჵ – ჰოე – 10000.

6 2015

ISSN 0134-34591 5 0 0 6

6 2015baTumi

მალხაზ ფაღავასპირადი ციფრული

ბიბლიოთეკაmalkhaz.pagava@mail.ru2015