iiNGÖNËN PEPEWER

The New Testament in the Weri Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Weri long Niugini

copyright © 1984 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: WeriTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2012-10-23PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 30 Jun 2021ec1ac06d-1c8c-5be3-8326-dcf0ceacd4c2

Contents

Ngönën Pepewer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Maak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Ngön Yaaö Omnarö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1691 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1872 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Kalesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Epesas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2341 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2382 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2421 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2452 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Taitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Pailimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Ipru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Sems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2721 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2772 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2821 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2852 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2893 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Yut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Ënëma Ngönte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Bible reading . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

iii

1

Ngönën PepewerThe New Testament in the Werilanguage of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples

Weri long Niugini

Ngönën PepewerThe New Testament in the Weri language of

Papua New GuineaTranslation by Wycliffe Bible Translators© 1984, Wycliffe Bible Translators, Inc.Print publication, 1984 by Bible League

InternationalWeb version

© 2015, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

This translation is made available to you un-der the terms of the Creative Commons li-cense (Attribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works).http:// creativecommons.org/ licenses/ by-nc-nd/4.0Your are free to share — to copy, distribute

and transmit the text under the followingconditions:

• Attribution. You must attribute the work toWycliffe Bible Translators (but not in any waythat suggests that they endorse you or youruse of the work).

• Noncommercial. You may not use this workfor commercial purposes.

• No Derivative Works. You may not alter,transform, or build upon this work.

• In addition, you have permission to port thetext to different file formats, as long as youdon’t change any of the text or punctuationof the Bible.

Notice— For any reuse or distribution, you mustmake clear to others the license terms of thiswork.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tok oraitna lo bilong Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works license.Em i tok olsem yu ken givim kopi long narepelamanmeri. Yu ken wokim kopi na givim longhusat i laikim. Tasol, yu mas tok klia dispelasamting i kam long http://tokplesbaibel.org. Yu noken kisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kam wantim ol Baibel na narapela buki stap long dispela sait i gat tok orait long usimwantaim dispela samting tasol. Sapos yu laiknarapela tok orait, yu mas askim husat i papabilong copyright long dispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no orait longdispela tok orait, stretim tok, salim Buk Baibel, otainim Tok bilong God long nupela tok ples, yuken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples English i staplong http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

Ngönën Pepewer

Matiu 1:1 2 Matiu 1:21

MatiuYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë ënë-

mak Matiuuk Yesuu ngön ompyaö epët retëngëa. Matiu, yapin nent Liwai, pöp Yesuu ru 12pöröakaanëp. Pi tektek ngön yaauröa ngaanretëng ëa pöt Yesuu naë kë oröön pi Anutuuwa ngaöök nimëëpna pöt ngës rëëre Yesuu ngönkësang ök ëa pöt retëng ëa. Ngön pöt, Yutaomnarö Yesuun Anutuu Yaö Mëëaup pöt ëwatsëpënëak retëng ëa.Pöt epël wia.

Yesuu ëere körööröere pimwilauta ngönte 1:1–2:23

Son i yamëaupë ya mënaut 3:1-12Yesu i momëën morök elmëaut 3:13–4:11Yesuu Kalili yangerak ya mënaut 4:12–18:35Kalili yangerakaan Yerusalemë saut 19:1–20:34Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 21:1–27:66Yesuu wal ëak ëö pet elmëaut 28:1-20

Yesu Kristo pim ëere körööröa ngönte(Luk 3:23-38)

1Yesu Kristo pim ëere körööröa kurment epël.Yesu pi Tewit pim kurmentëkaanëp. Ën Tewit piApram pim kurmentëkaanëp.2Apram pi Aisakë pepap.Ën Aisak pi Yakopë pepap.Ën Yakop pi Yutaare pim nangre nanöröa pepap.3 Ën Yuta pi Peresre Siraë pepap, ën piarpim ëlëp

Tema.Ën Peres pi Esronë pepap.Ën Esron pi Ramë pepap.4 Ën Ram pi Aminatapë pepap.Ën Aminatap pi Nasonë pepap.Ën Nason pi Salmonë pepap.5 Ën Salmon pi Poasë pepap, ën pim ëlëp Reap.Ën Poas pi Opetë pepap, ën pim ëlëp Rut.Ën Opet pi Sesi pim pepap.6 Ën Sesi pi omp ak Tewit pim pepap.Ën Tewit pi Solomonë pepap, pim ëlëp pöt Yura-

iaë öng kapirëp.7 Ën Solomon pi Riapoamë pepap.Ën Riapoam pi Apaisaë pepap.Ën Apaisa pi Esaë pepap.8 Ën Esa pi Seosapatë pepap.Ën Seosapat pi Soramë pepap.Ën Soram pi Asaiaë pepap.9 Ën Asaia pi Sotamë pepap.Ën Sotam pi Easë pepap.

Ën Eas pi Esekaiaë pepap.10 Ën Esekaia pi Manasaë pepap.Ën Manasa pi Emosë pepap.Ën Emos pi Sosaiaë pepap.11 Ën Sosaia pi Sekonaiaare pim nangaröa pepap.Akun pötak Papilon nga omnaröak Yuta om-

naröa naëaan narö wii tëak wak së Papi-lon yangerak moulmëën pitëm inëën eimwakaima.

12 Yuta omën narö Papilon yangerak wakaimaakun pötak Sekonaia Sialtielë pepapwakaima.

Ën Sialtiel pi Serapapelë pepap.13 Ën Serapapel pi Apaiatë pepap.Ën Apaiat pi Elaiakimë pepap.Ën Elaiakim pi Esoë pepap.14 Ën Eso pi Setokë pepap.Ën Setok pi Ekimë pepap.Ën Ekim pi Elaiatë pepap.15 Ën Elaiat pi Eliesaë pepap.Ën Eliesa pi Matanë pepap.Ën Matan pi Yakopë pepap.16 Ën Yakop pi Yosepë pepap.Ën Yosep pi Mariaë ompöp.Ënak Mariaak Yesu, pim yapinte Kristo pël yema

pöp wila.17 Apramökaan yewaisem wais Tewitëk elën,

omën kur pöment 14 yaë. Ën Tewitëkaanyewaisem wais Papilon omnaröa pit wii tëak waksë Papilon yangerak moulmëa akun pötak elapöröeta 14 tapël yaë. Ën pitëm Papilon yangerakwii kaatak saö pörekaan yewaisem wais Yesuuwilaurek oröa pöröeta 14 tapël yaë.

Yesu Kristoë wilauta ngönte(Luk 2:1-7)

18 Yesu Kristo pim wilauta ngönte epët.Öng Maria Yesu pim ël pöp omp Yosep pöpkoirëpënëak yaö elmëën wëa. Pël ëautak piaripyal naën omnamp nerek wëën, Maria pi NgëëngkPulöök elmëën önga namp tekeri sa. 19 Pëlëën pim omp yaö elmëaup Yosep pi omënwotpilëp yak Maria omnaröa ëöetak ëö sëpanëakëlëëp wes momëëpënëak kön wia. 20 Yosep pipël kön wieim ka uraan Aköpë ensel nampökwangartak oröak piin epël ök mëëa. “Yosep,Tewitë körööp, ni Maria pim öngaap wë piptaankas ëëngan. Pim önga tekeri sak wë pipop,Ngëëngk Pulöök kaamök elmëënak wë. 21 Pëlëën pi yokotup wilën pöt pim yapinte Yesu pël

Matiu 1:22 3 Matiu 2:22mam. Pi tapöpök pim omnaröa ketre saunat entë nuulëak utpetetakaan kama niöpnaap.”

22Omën nant peene e orö yes epot, Aköp pimtëtektek ngön yaaö omën naröen ök maan pitëmtekeri wesak ök niiaö aprö ima pötök kë yaarö.23 “Kat wieë. Koont öng tek nampök ru yak sakyokot namp wilëpnaan yaë. Pël ëen pitök yokotpöpë yapinte Emanuel pël mapnaap.” Yapin pötasongönte epët. “Anutu tiarring wë.” 24 Pël maanYosep pi wal ëak Aköpë enselëpë ök mëëa pölëak Maria koira. 25 Pël ëautak Maria yokot pöpnawilënwëënYosep piiring ka naurön ëa. Pël ëënyokotup wilën pim yapinte Yesu pël mëëa.

2Këtëpë yengampiaulaan ëwat omën narö Yesuun

itaampënëak waisa1Omp Erot pimYutia yangerak omp ak sakwëa

pötak Mariaak pörek Petelem kak Yesu wila. Pëlëën ënëmak këtëpë yengampiaulaan ëwat omënnarö Yerusalem kak së oröak epël pëël mëëa.2 “Runga ngolöp oröaup, Yuta omnaröa omp aksëpna pöp e tarëk wë? Ten pim tangewes këtëpëyengampiaulaan oröak wëën itenak yayamanëakyewais,” pël mëëa. 3 Pël maan omp ak Erot pöpreën Yerusalem kakë omnarö pit ngön pöten katwiak yaan sak kön selap wia. 4 Pël ëak omën ompak Erot pi kiri ar yaaö wotöököröere ën Mosesëngön kosangotë ngarangk pouröen ngön maansë pim naë rongan ëën ngön pötaan yak pitën,“Kristo pi kak tarëk orööpnaap?” pëlmëak pëlpëlmëëa. 5 Pël maanak pit epël mëëa. “Petelemkak Yutia yangerak orööpnaap. Ngön pöt tektekngön yaaö omën nampök epël retëng ëaut.6 ‘O Petelem kak Yutia yangerak wëaurö,arim kak Yutia yangerak ka wia pötë iri naëpan.Pöt arim naëaan omën kësang nampök oröakIsrael nem omnaröa ngarangk sëpnaat.’ ”

7 Pël maanak omp ak Erot pi ëlëëp këtëpëyengampiaulaan ëwat omën pöröen ngön maanpim naë sëën pitën, “Tangewes akun taltak oröakwëën itena?” pöten pëël kat wia. 8 Pël ëën pitök maan pi pitën epël ök mëak Petelem kakëwes momëa. “Ar së kosang ngentiak ap wesakrunga pöp koirak pöt kaalak wais neen ök nean.Pël ëën neenta së itenak piin yaya memaan,”pël mëëa. 9 Pël maan pit kat wiak sëp wesakkan yesem itaangkën tang peen ngaantak pitëmkëtëpë yengampiaulaan oröak wëën itena pöwespitëm wet rëak së ruupë ka wieëaö pöta ngaarëkleng ëak wëa. 10 Ënak pit tang pöwesën itenak ya

kë panë sa. 11Pël ëak ka pöta kakaati së itaangkënruupre ën pim ëlëp Maria wëa. Pël ëën pit së rarrëmowesirak yayamëak pitëmul keus köröökaansum kësang yaaö nant, aini koolre kos lölöp kampyaaöre i kamp ompyaö yaaut yowe mena. 12 Pëlëak pit rö kan ka uraan Anutuuk wangartak ompak Erotë ngësël sëpanëak nga mëak pepanömmaan pit sëp wesak pim naë nasën, kan muntnaöök kaalak pitëm kakël kan sa.

Yesure ëlre pepaar Isëp yangerakë kas sa13 Pit kan sëën Yosep ka uraan Aköpë ensel

nampök wangartak oröak piin epël ök mëëa. “Niwal ëak Yesure ëlëp mësak kan kas Isëp yanger-akël së. Erot pi rungapipop apwesakmëmpënëakyaë pötaan. Ni pörek së wë kat wiaan ënëmaknemtok kaalak waisën pël niaanak waisënëën.”14 Pël maan Yosep pi wal ëak Yesure ëlëp mësakIsëp yangerakël röök taptakëër kan sa. 15 Pël ëakpit Isëp yangerak së wëën omën omp ak Erot pöpënëmak wel wiin akun pötak kaalak waisa. PötAköpë ngönte tektek ngön yaaö nampök ök ëapöt kë rëa. Ngön pöt epët. “Ne nem ruup Isëpyangerak wëën yas maan waisa.”

Erotökmaan runga narö kësang panëmënwel wia16 Omp ak Erot këtëpë yengampiaulaan ëwat

omën pörö pi morök elmëa pöten kön wiak yasangën kaö pan ëa. Pël ëak pim omën naröenmaan pit së Petelem kakre ka kot naë wieëapötë yokot kot narö krismaki nentepar il newasënpörö pourö mën won wesa. Pöt ëwat omnaröatangewesi oröön itenak ök mëëa akun pöten könweswes ëak ök maan së mën won wesa. 17 Akunpötak tektek ngön yaaö omën Seremaia pöpëngön ëa pöt kë oröa. 18 Pöt epët.“Rama kakaan ingre këlël kaö panë yaan kat wia.Öng Resel pim ë körööröak pitëm rungaaröaan

yaköm ëën ing aima.Pël yaëën omnaröak yok pangk pit wiap

nemowasën ëa.Pöt pitëm rungaarö wel wia pötaanök.”

Yesure ëlre pepaar Isëp yanger sëp wesak kaalaksa

19Omp ak Erot pöp wel wiin Aköpë ensel nampkaalakYosepënaë oröakwangartak epël ökmëëa.20 “Omën rungaap mëmpënëak ëa pörö yok welwia. Pötaanök piar ëlëp mësak Israel yangrakëlsë.” 21 Pël maan Yosep pi wal ëak Yesure ëlëpmësak Israel yangerakël sa. 22 Pël ëak pi katwiin Akeleas pöp pim pepap Erot pim urtak Yutiayangera omp ak sak wëa. Pël ëën pi we pöökël së

Matiu 2:23 4 Matiu 4:8öpnaaten kas ëa. Ënak Anutuuk piin wangartakpepanöm maan pi pörek sëp wesak Yesure ëlëpKalili yangerakël mësak sa. 23 Pël ëak pit së kanaöökë yapinte Nasaret pël ya pöök wakaima.Pöt Anutuu tektek ngön yaaö omën naröa Yesupimëën ëa pöt kë oröa. Ngön pöt epët. “Om-naröak piin Nasaret omnamp pël mapnaap.”

3Son i yamëaup Anutuu ngönte ök aima(Maak 1:1-8; Luk 3:1-18; Son 1:19-28)

1 Akun pötak Son omnarö i yamëa pöp oröakYutia yang omën wonrek Anutuu ngönte ngësrëak epël ök maima. 2 “Anutuuk tiar wa ngaööknimëëpna akunet yok temanöm yes. Pötaanök arlup kaip tiak utpetat sëp wesak kasëng meneë.”3 Son pöpön Anutuu tektek ngön yaaö omënAisaia pöpök ngön epël ëa.“Yang pultakaan omën nampök epël ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë.Ngësak ompyaö panë weseë.’ ”

4 Son pöp pim ulpëën kosangëp pol kamelëpötök ket ëak mëak wëa. Pël ëak pol koröpöökyepat ket ëaö naö ureëa. Ën pim kaömp pötngëntre mop pëën neima. 5 Yerusalem kakaanreYutia yang poutëaanre Yotan i pouuk ka wieëapötëaan omnarö pim naë së rongan ëa. 6 Pël ëakpitëm ketre saunat tekeri wesak ök maan SonökYotan imeri i momëa.

7 Son pi itaangkën Parisiire Satusi ngönënomën narö kësang puuk i momëëpënëak yesënitenak pitën epël ök mëëa. “Kamalöröa morökyaalni pöl ar yaaurö. Ar könwiin nem naëwaisëni nimëëma pöt Anutuuk nga elniipënëak ëa pötnaalniipan. 8 Ar lup kaip tiak wëwë pötakël önëpötakëër omnaröak arën itaangkën lup kaip tianpël ëëpnaat. 9 Arimtë könöök epël angan. ‘TenApramë köröörö,’ pël angan. Ar kön wi kosangnewasën wë, ‘Ten Apramë köröörö,’ pël anë pötpangk naën. Ne niamaan kat wieë. Anutu piapënëak pöt yok pangk aan kël epotök Apramëkörö koröp orööpnaat. 10 Anutu pim iner kërasongöntak wia. Pöwer këra nement ulöp ompyaönautön ëëpna pöt ku tiak es marën kotöpnaat.

11 “Omën nem ënëm waisëpna pöp pim weërekosangtak nemët il wasëpnaap. Ne utpet epopökpim ing korötepar yok pangk wak nasëngan. Near lup kaip tiak arim utpetat sëp wasënëëtaani yaaptaring yanimë. Ën puuk pöt ar NgëëngkPulöök i ket ëak nimëën esuwesi ök arim utpetatkotak won sëpnaat. 12 Pi pim kat yaurautaring

wais kat ur rongan ëak kaömp ompyaut wa pimkaömp kaatak wiipnaat. Pël ëak unönre söksökpöt wa top ëak es kosangwesi moolaan kot sëp-naat.”

Sonök Yesu i momëa(Maak 1:9-11; Luk 3:21-22)

13 Akun pötak Yesu pi Kalili yanger sëp wesakSonök i momëëpna yak Yotan i pouukë sa. 14 Pëlëën Son pi ke mourak piin epël ök mëëa. “Nioröpmorëën nook i nimëëmëak yenëaan? Neomën pasip, ën nuukëër omën kaöap. Pötaannuukëër yok pangk ne i nemëëmëëp. Pël ëautakni nook i nimëëmëakwaisan.” 15Pëlmaan Yesuukkangiir epël ök mëëa. “Ni peene kat newiakpël ëëm. Tepër wotpil wesak Anutuu ngön poutngaarëk öpëa pöt pangk ëëpnaat.” Pël maan Sonkuure mak mëak i momëa.

16 Sonök Yesu i momëën pi akun tapëtakëërimeriaan oröak itaangkën kutömwer këm ngaëën Ngëëngk Pulö int ekëpë ök sak pim rangk irëngentia. 17 Pël yaëën kutömweriaan ngön nentepël irëa. “Epop nemRuup. Ne piin ya kë sak kentpan yaalmë.”

4Setenök Yesu morök elmëa(Maak 1:12-13; Luk 4:1-13)

1 Setenök Yesu morök elmëëpna yak PulöökYesu mësak së yang pultak omën won panëërekmoulmëa. 2 Pël ëën Yesu pi kaömp nanën wëkëtre röök akun 40 pël ëak sa. Pël ëën ënëmakpi këënëën elmëa. 3Pël ëën Seten pi oröakmorökelmëak epël mëëa. “Ni Anutuu Ruup. Pötaanökkël epotön maan kaömp sëën në.” 4 Pël maanYesuuk kangiir kaip tiak epël mëëa. “Ngönën-tak epël wia. ‘Kaömp pöt pëënök omnaröawëwëet nanimpan. Anutuu këmtakaan pim ngönëaut pout ngaarëk weim öpna pöpökëër wëwëom wakaim öpnaap.’ ” 5 Pël maanak Setenökkaalak Yesu pi mës wak së Yerusalem ka kësangngëëngköökë ngönën tup kaöeta möröök moul-mëak 6epël ökmëëa. “Ni Anutuu Ruup. Pötaanököngkrek sörok ola. Pöta ngönte ngönëntak epëlwia. ‘Anutu pi pim enselöröen maan ni ngarangkelniipnaat. Pël ëak këlötok nim ingesi niwal-panëën pitök morötök akaak elniipnaat.’ ” 7 Pëlmaan Yesu pi kaalak kangiir epël mëëa. “Ngönënnenteta epël wia. ‘Aköp Anutu kaamök elniip-naaten ököök elmëëngan.’ ” 8 Pël maanak Setenpi kaalak Yesu mës wak së rosir wali panë naöökmoulmëak omnaröa kaare yang poutre ën pitëm

Matiu 4:9 5 Matiu 5:8omnant ompyaö poutön pet elmëak 9 piin epëlmëëa. “Ni nemëën rar rë nowesirak yaya neamëpötak ne e yangerakë omën ompyaö epot poutnimpaat” mëëa. 10 Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Seten, ni mop wiak kama së. Pöt ngönëntakepël wia. ‘Aköp Anutuun yaya mam. Pimëntkopëtapön inëën elmëëm.’ ” 11 Pël maan Seten piyok Yesu pörek sëp wesak kan sëën ensel narö sëpi kaamök elmëa.

Yesu Kalili yangerak ya ngës rëak mëna(Maak 1:14-15; Luk 4:14-15)

12 Yesu pi kat wiin Son pi omën naröak wakwii kaatak moulmëën wë pël maan Yesu pi Kaliliyangerakë sa. 13 Pi Nasaret kak sëp wesak Ka-paneam kak së wakaima. Ka pö i kaöökë ëöökSepulanre Naptalai yang pöraarë tekrak wieëau.14Pël ëën Anutuu ngönte tektek ngön yaaö omënAisaia pöp pim ök ëa pöt kë oröa. Pöt epët.15 “Sepulanre Naptalai yang pöraarë,i kaöökë naë, i Yotanë nal komuntakël,Kalili yang ngönën wonöröa wëaurek,16 omën narö pörek koutak wëa pöröpit yok ëwa kësangöön itena.Ën omën pörek koutak wë wel wiak kö sëpënëak

yaaö pöröa naëëwaö yok oröa.”

17Akun pötak Yesu pi ngës rëak ngönën epël ökmaö ima. “Anutuu wa ngaöök nimëëpna akunetyok temanön yes. Pötaanök ar lup kaip tieë.”

Yesuuk omp 4 ëak ngön maan pim ënëm sa(Maak 1:16-20; Luk 5:1-11)

18 Yesu pi Kalili i kaö pöökë pouuk yesemitaangkën omp nanang naar, namp Saimon pimyapin nent Pita, ën pimnangap Entru, piarip i kaöpöök iir yoolaan itena. Pöt piarip i kaö animaurökorak wes mëak mon wa pël eim wëa. 19Pël yeemwëën Yesu pi piaripön ngön mëak epël mëëa.“Arip nem ënëm waiseë. Pël ëën nook aripönarpim i kaö animaurö yewan pi tapël omnaröetaönëën niulëëmaan.” 20 Pël maan piarip teëntompanë piarpim iiröt om wiak pim ënëm sa. 21 Pëlëën pi kaalak yesem itaangkën omp nanangënmunt naar, piarpim pepapring i kaö wang naöökërangk wë iiröt ompyaö yewasën itena. Piarpimyapintepar, namp Sems, namp Son, ën piarpimpepap Sepeti. Pël ëën pi piaripön pim ënëmsëpënëak mëëa. 22 Pël maan piarip teëntom panëpiarpim pepapre wangaö sëp wesak Yesuu ënëmsa.

Yesuuk ngönën ök mëak omën kësang pan këëkëmowesa

(Luk 6:17-19)23Yesu pi Kalili yangerak ka wieëa pötë së om-

naröen ngönën tupötë kakaati Anutuu ngönte rëmoulak pim wa ngaöök nimëëpna ngön ompyaöpöt ök mëak omën yauman ke nentere nent yaaöpöröere omën koröp lup nantë utpet ëa pöröpourö këëkë moweseima. 24 Pël ëën Yesu pim pëlyaaö pöta ngönte aö yesem Siria yangerak oröönyang pör pangk ëa. Pël ëën omën pörek wëauröpöten kat wiak pitëm yauman omën pourö pimngësë mësak sa. Yauman omën pörö, narö yau-man ke nentere nent waurö, ën narö këlangönke nentere nent kat yawiaurö. Ën këlangön katyawia pörö, narö urmerarö pitëm lupötë wëaurö,narö om pas kawi ngentiak reireë ureim wëaurö,ën narö kosat kël waurö. Omën yauman piporöpourö pit pim naë mësak sëën këëkë mowe-seima. 25 Pël yaëën Kalili yangerakaanre Tekapo-lis yangerak ka 10 pötëaanre Yerusalem kakaanreYutia yangerakaanre i Yotanë nal komuntakëlaanomën kësang pan pim ënëm ëa.

5Yesu pi rosiraöök isak ngönën ök mëëa

1 Yesu pi omën kësang panë pim ënëm sapöröen itenak rosir naöök së wel aisëak wëa. Pëlëën ruurö pim naë sa. 2Pël ëën pi ngës rëak ya rëmoulak pitën epël ök mëëa.

Omnaröa ërëpërëp ëëpnaata songönte(Luk 6:20-23)

3 “Omën pitëmtë lupötön kön wiin ompyautwon yaë piporö Anutuuk wa ngaöök yemomë.Pötaanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

4 “Omën ingre ya ilak aim wë piporö Anutuukwiap mowasëpnaat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëp-naarö.

5 “Omën ya wiapring wë piporö yang ngolöpraomnantëën yaö sëpnaat. Pötaanök pit ërëpërëpëëpnaarö.

6 “Omën wëwë wotpilte öpnaaten kent ëënweë yengenti piporö Anutuuk wëwë wotpil pötmangkën öpnaat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëp-naarö.

7 “Omën karuröaan yaköm yaalmëa piporöAnutuuk yaköm elmëëpnaat. Pötaanök pitërëpërëp ëëpnaarö.

8“Omën lup kölamwëpiporöAnutuun itaamp-naat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

Matiu 5:9 6 Matiu 5:30

9 “Omën mayaap wiaapnaataan weë yengentipiporöen Anutuuk pim ruurö pël mapnaat. Pö-taanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

10 “Omën pitëm wëwë wotpil yaaö pötaanomën munt naröak utpet mowasën këlangön katwiipna piporö Anutuuk wa ngaöök momëëpnaat.Pötaanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

11 “Ën naröak itaangkën ar nem ënëm yeëanëën pöt ökre was niiaöre utpet elniire ngön utpetke nentere nent ngön kaar niiaö pël yaëën pötërëpërëp ëënëët. 12 Pöt naröak tektek ngönyaaö omën ngaan wakaima pöröaan utpet ke pilelmëeimaurö. Pötaanök pitök peene ar pil yaal-niin pöt, ‘Ënëmak kutömweriaan kangut kësangönaat,’ pël weseë ya kë sak ërëpërëp ëën.”

Anutuu omnarö tomunatre ëwaöökë ökörö(Maak 9:50; Luk 14:34-35)

13 “Tomunat polötë olaan söp naën yaë pölar yangerakë omnarö utpet ëëpanëak kaamökyaalmëaurö. Pël yaauröak tomun pötë misëngösom sak wiaan tiar tol ëak kaalak misëng wasënpangk ëëpën? Pël naëngan. Tomun som ke piltakomnant pangk misëng newaspan. Pötaanök wamoolaan omnarö ing mësaö kan ing ëëpnaat. Arngön epët kasëng menak pöt tomun misëng wonpöta ök sënëët.

14 “Ën es ëwaöök rö kanötë omnarö kaamökelmëën kamtaöök yes pöl ar yangerakë omnaröAnutuu ënëm sëpënëak kaamök yaalmëaurö.Ar ka naö rosiraöök wieëa pöökë ökörö. Kapö ëlëëp wi naöpan, om tekeri wiaan omnarömaimerekaan pangk itaampnaat. 15 Ën om-narö esuwes mangiak kapita öngpök namëëpan,ngaarëk wasën kakaati ëwa ëaan omën kakaatiwëaurö omnantön pangk itaampnaat. 16 Arimomnant yaaut esuwesi ök ëëp. Omnarö itenakarim Pep kutömweri wë pöpë yapinte ngaarëkwak isak apnaan omën ompyaut ëeë.”

Anutuu ngön kosangta ngönte17 “Arök ne Moses pim ngön kosangötre tek-

tek ngön yaaö omnaröa ngönöt wa moolamëakwaisan pël wasnganok. Ne pipot wa moolamëaknewaisënëp. Ngön pi tapöt kë orööpënëakwaisaup. 18 Ne yaap pan niamaan. Kutömreyang epweriar won nasën wiaan Mosesë ngönkosang lup kot nent ap nasëpan, pout kë rap-naat. 19 Omën Mosesë ngön kosang lup kot panënent wa moolëak naröen tapël ëëpënëak mapnapörö pit omën Anutuu wa ngaöök momëëp-naaröa ikanöök öpnaarö. Ën omën ngön pöt pout

ngaarek wak naröen tapël ëëpënëak mapna pöröomënAnutuuwa ngaöökmomëëpnaaröa naë kaösak öpnaarö. 20Ne niamaan kat wieë. Arim Anu-tuu ngönte ngaarëk wak wëwë wotpil yaaö pö-tak omën ngön kosangötë ngarangköröere Parisingönën omnaröa pël yaaö pöt il newasën ëëpnapöt ar Anutuu naë rë olëak wëën wa ngaööknanimëëpan.”

Ya sangën yaauta ngönte(Luk 12:57-59)

21 “Ëaröen ngön ök mëëa pöt ar yok kat yaw-iaurö. Pöt epët. ‘Ni nim karip mëngkanok. Ënni namp pël ëëmë pöp ngön yaatak oröömëëp,’pël yaan kat wi yeë. 22 Ën nook pöt ök niamaankat wieë. Omën namp pim karipön ya sangënëëpna pöp pi ngön yaatak orööpnaap. Ën namppim karipön utpet wesakmapna pöp pi ngarangkwotöököröa naë oröak ngön ya mëmpnaap. Ënnamp pim karipön, ‘Kaökaö,’ kip mapna pöp pies parëaöökë yaö sëpnaap. 23 Pötaanök ni omënnant Anutuun kiri wiimëak wak së kiri yawiaurekwë könwiin nimkaripëën utpet elmëën pi niiringngönwieëaupök ëanëën pöt 24 sëpmowasum. Pëlëak om kiri yaauta naë wiak kaalak së. Pël ëaknim karipring arpim ngönwieëa pöt wilak wotpilwesak sëak Anutuun yowe wiim.

25 “Ën omën nampök ni ngön yaatak nu-ulëëpënëak yaanpöt ngönyaaureknasënwieëaarngön pöt teëntom ë pet irak ngöntre kar ëeë.Pöt puuk ni omën ngön ë pet yairaupë moresinuulëën polisöröa moresi wes nimëën wii kaataknuulnëëpanëën. 26 Ne yaap panë niamaan katwi. Ni pörek wë teënt naarööngan. Nim karipëkangut pet pan ir olëakök oröömëëp.”

Öngre omp wëwëet utpet yawesauta ngönte27“Ngön kosangnent yaan ar yok kat yawiaurö.

Pöt epët. ‘Ni öngre omp wëwëet kom ëënganok.’28 Ën nook pöt, ök niamaan kat wieë. Omp nampöng nampön itenak kent könwiin pöt yok könöököng ngësëp sëp yewas. Pël ëak öngre omp ëngön kosangët ilap riak saun yokoir. 29 Ën omënnent nim it yaapkëöök itaampë pötak wak werunuulaan utpet ëëmëak yeem pöt it pö ti moolam.Pöt koröp kaö nentak elniin utpet ëak nim koröppou es parëaöökë sëpanëën koröp kaö kopët pötwon wasumë pötakëër ompyaö. 30 Ën nim moryaapkëëwesök kentöökë ënëm ëak utpet nentëëmë pöt nim mor pöwes kama il moolam. Pötkoröp kaö nentak elniin utpet ëak nim koröp pou

Matiu 5:31 7 Matiu 6:2es parëaöökë sëpanëën koröp kaö kopët pöt wonwasumë pötakëër ompyaö.”

Öngre omp wes yamëauta ngönte(Matiu 19:9; Maak 10:11-12; Luk 16:18)

31 “Ngön kosang munt nenteta epël yaan aryok kat yawiaurö. ‘Omp namp pim öngöp wesmëëpënëak pöt öngre omp yailauta pepewer pimöng pöp mamp.’ 32 Ën nook pöt, ök niamaankat wieë. Omën namp pim öng omp nga naënyaaupök wes mëëpna pöt pim pël elmëëpna pö-taan öngöp omp munt namp yokoirem öngreomp ë ngön kosangët ilap riak saun koirëpnaat.Ën namp pi munt nampë öng wes mëa pöpkoirëpna pöt piita öngre omp ë ngön kosangëtilap riak saun koirëpnaat.”

Tiar ngön nent kosang wasëpenëak ngaarëkël we-sak angan

33 “Ën ngön kosang munt nent ëaröen ök mëëapöt ar yok kat yawiaurö. Pöt epët. ‘Ni omënnent ëëmëak Aköpë ëöetak kaar kosang wesakanganok. Omën nent pël ëëmëak pim ëöetakkosang wesak pöt ngaarëk wëën këët orööp.’34 Ën nook pöt, ök niamaan kat wieë. Ar ngönnent kosang wasënëak ngaarëkël wesak yaappël anganok, won pan. Ar kutömweriil wesakkosang wasnganok. Kutöm pöwer Anutu pimwëauwer pötaanök. 35 Ën e yangerakëlta mëakkosang wasnganok. Yang epëreta Anutu pimingesiarë urte pötaanök. Ën Yerusalem kakëltayapin mëak kosang wasnganok. Yerusalem pöOmp Ak kaöapë ka kësangö pötaanök. 36 Ënnim kepönöökëlta ngön nent kosang wasnganok.Nuuk yok pangk kepön ëp naön maan koörekölam naëpan pötaanök. 37Ar omën nent ëënëakpöt om, ‘Mak, ne pël ëëmaap,’ pöt pëën an.Ma omën nent naën ëënëak pöt om, ‘Won, pëlnaëngan,’ pöt pëën an. Arim omën nantëël mëakkosangwasënëak ngönmunt nant anë pöt Setenënaëaan orööpnaat.”

Omën nampök utpet yaalniin pöt kangiir elmëën-gan

(Luk 6:29-30)38 “Ngön kosang nent epël yaan ar yok kat yaw-

iaurö. ‘Omën nampök nim it naö utpet nuwasënpöt kangiir pim naö utpet mowasumëëp. Ënomën nampök nim kë naö nitiin pöt kangiir pimnaömotiimëëp.’ 39Ën nook pöt, epël niamaan katwieë. Omën nampök ni utpet yaalniin pöt kangiirelmëënganok. Ën omën nampök nim kerëm

yaapkëëtak nimöön pöt katnëëteta nimööpnaanmowasum. 40 Ën omën nampök nim ulpëën iriipöpënëak ngön yaatak nuulëak ngön nent nimëënwesak niaan pöt ulpëën rangkëëpta përë mamp.41 Ën omën kaö nampök kan mëntöök omën nantwak sumëak kosang wesak niaan pöt nuuk kanwaliöököl wak sum. 42 Ën omën nampök ni omënnant pi mampëak kimang yeniaan pöt mamp. Ënnampök nim naëaan omën nant yaam öpënëakyaan pöt keimön ëënganëp mamp.”

Kööre tokörö lup sant elmëëpa(Luk 6:27-28, 32-36)

43 “Ngön kosang nent epël yaan ar yok kat yaw-iaurö. ‘Nimkaripön lup sant elmëëm. Pël ëak nimkööre toköpön kaaö elmëëm.’ 44 Ën nook pöt, ökniamaan kat wieë. Arimëën kööre tok yaalniaurölup sant elmëën. Ën utpet yaalniaurö Anutuukkaamök elmëëpnaan kimang man. 45Ar omën kepilöt ëënë pöt arim Pep kutömweri wëaup pimru panë sënëët. Pöt puuk pim këtëpön maanomën utpetere ompyaö pouröa rangk yema. Ënpi tapöpök pim kopiirenta maan omën wotpilrekorar pouröa naë yepel. 46 Arën lup sant yaal-niaurö kangiir elmëënë pöt Anutuuk ompyautnimpnaat ma? Won. Utpet yaaurö pitta lup santtapël elmë yaë. 47 Ën arimtë karuröenökëër santmowasënë pöten kön wiin arök omën muntarö ilwesak ompyaö ëën sa ma? Won. Omën ngönënwonörö pitta sant tapël mowas yaë. 48 Pötaanökarim Pep kutömweri wëa pöpë ompyaöwotpil wëpöl arta ompyaö wotpil wë arim kööre toköröenompyaö moweseim ön.”

6Omën il ngentingenti yaaö pörö kaamök

yaalmëauta ngönte1 “Ar arimtën ngarangk këëkë ëën. Arim

ngönën yaat omnaröa ëöetak pit itenak arën könwiin ompyaö ëëpna pöl wesak mëngkanok. Pëlëënë pöt arim Pep kutömweri wëaup kön wiinompyaö naën ëën ompyaö kangut naningkënëëpnaat.

2 “Ni omën il ngentingenti yaaurö omnantkaamök elmëëmëak pöt kaar yaauröa ökelmëënganok ëlëëp mamp. Kaar omën pöröpit omën muntaröak itenak pitëmëën wak isakapëna yak omën il ngentingenti yaaurö kaamökëak omnant ngönën tupötëëre kamtatë omnaröaitöök yemengkaurö. Ne yaap yeniak. Omnaröapitëmëën wak isak yaaö pötök pitëm kangut yok

Matiu 6:3 8 Matiu 6:25yemangk. Pötaanök pit puorö ënëmak Anutuukkaalak ompyaö kang munt nant nemangkënëëpnaarö. 3 Ni pöt omën il ngentingenti yaaurökaamök elmëëmëak pöt omnant ëlëëp panëwesak mamp. Nim mor yaapkëëwesök omnantyemangkën katnëëwesi ëwat nasën ëëpna pötaök karuröak nim mampëëtön ëwat nasën ëëp.4 Ni omnant ëlëëp mampë pöt nim Pep omënëlëëp pipotön ityeengkaupök ompyaö kangutnimpnaat.”

Anutuun ök yamëëauta ngönte(Luk 11:2-4)

5 “Ar Anutuun ök manëak pöt kaar omnaröayaaul ëënganok. Pit omnaröak itenak pitëmëënwak isak apëna yak ngönën tupötë kakaatiirekamtatë, omnaröa itöök, taueë Anutuun ök map-naaten kent yaaurö. Ne yaap yeniak. Omnaröapitëmëën wak isak yaaö pötök pitëm kangut yokyemangk. Pötaanök pit ënëmak Anutuuk kaalakkang munt nant nemangkën ëëpnaarö. 6Ar Anu-tuun ök manëak pöt arimtë kaatë kakaati së kanwariak arimPep ëlëëpwëpöpönökman. Pël ëënëpötak arimPep ëlëëp yamëëautön ityeengkaupökkangut nimpnaat.

7 “Arim Anutuun ök yamëëautë ngönënwonöröa ök ëakngönpaspas nentere nent kësanganganok. Pitëm pël yaaö pöt, pitëmtok könwiin ngön wali yemaan Anutuuk kat mowiipnaatwesak pël yaaurö. 8 Ar pitëm ök ëënganok. Peppiin kimang nemaan wëën arim ap yewesautönëwat yaaup. 9 Pötaanök ar Anutuun epël ök man.‘Tenim Pep kutömweri wëaup,nim yapinte ngëëngk wiaap.10Ni wais wa ngaöök nimë.Kutömweri wëaurö nim këm ngön ngaarëk

yeö pöl e yangerak wëaurö teenta tapëlëënëak kent yaë.

11Ni peene kët epta könkön kaömp nimp.12 Tenim saunatë kangut kërë nuula.Tenökta omnaröa saun tenimëën yaalni pötë

kangut tapël kërë yemoolak pötaanök.13Moröktak nuulëënganëp,pim naëaan ent ë nuulë.’

14 “Yaap, ar omnaröa arimëën utpet elniautakangut kërëmoolanë pöt arim Pep kutömweri wëpöpökta arim utpet yaautë kangut kërë nuulap-naat. 15 Ën ar omnaröa arimëën utpet elniautakangut kërë nemoolaan ëënë pöt arim Pepappuukta arim utpet yaautë kangut kërë nanuulaanëëpnaat.”

Kaömp ngës olëak wëauta ngönte16“Ar Anutuun yak kaömpngës olëak pöt omën

ngön kaar yaauröa ök koöre sap ëak önganok. Pitkaömp ngës olëak wë pël yaëën omnaröak pitënitenak wak isak apëna yak koöre sap ëak wëaurö.Ne yaap yeniak. Omnaröa pitëmëën wak isakyaaö pötök pitëmkangut yok yemangk. Pötaanökpit puorö ënëmak Anutuuk kaalak ompyaö kangmunt nant nemangkën ëëpnaarö. 17 Ar kaömpngës olanëak pöt arim wëaul uwari mëak arimkëëre wot kanöt iirën. 18 Arim kaömp ngësolëak önë pöt, omnaröak itenak ëwat nasëpan,arim Pep ëlëëptak wë pöpökëër itaampnaan pëlëën. Pël ëënë pötak arim Pep ëlëëp pipotönityeengkaupök ompyaö kangut nimpnaat.”

Omën ompyaut wieëauta ngönte(Luk 12:33-34)

19 “Ar yangerakë omnant iwal ka ëëre kumkumë, omnaröak ka pör menak këkain wë pël yaautkësang wiak önganok. 20 Anutuuk arimëënomën ompyaut kutömweri ningkën önëën omënompyaut ëeë. Kutömweri pötökëër iwal ka ëërekumkum ë, ën omnaröak ka pör menak këkainwë pël naën yaaut. 21 Arim omën ompyautë wiapörekël arim könötta wiaapnaat.”

Tiarim itöörar koröpöökë rampewesi ök(Luk 11:34-36)

22 “It pipöörar arim koröpöökë rampewes.Arim itöök omnant itenak kön ompyaut yawiinpöt arim lupötë rampewesi yaë pöl ëwa ompyaöëaapnaat. 23 En arim itöök omnant itenak könutpetat yawiin pöt arim lupötë koö olëaapnaat.Pötaanök arim lupötë ëwa wia pipët koö olapnapöt koö pöt sasa kësang panë olëaapnaat.”

Tiar Anutuu yaatere monere uröma yaat mëngkremëngk namëngkan

(Luk 16:13)24 “Omën nampök yok pangk omën omp ak

naarë inëën naën ëëpnaat. Pi nampön kaaöyaalmëem nampön ngöntre kar elmëëpnaat.Won ëën pöt, kangiir nampë naë rë olëak wënamp kasëng mampnaat. Pötaanök arta tapëlAnutuu yaatere monere uröma yaat mëngkremëngk namëngkan.”

Kön selap yaauta ngönte(Luk 12:22-31)

25 “Pötaanök ne arën epël ök yeniak. Ararimtë wëwëetaan kön selap ëak epël anganok.‘Tiar kaömpöt tarëkaan öpen? Ma iit tarëkaan

Matiu 6:26 9 Matiu 7:18öpen?’ Ën koröpöönta kön selap ëak epël angan.‘Oröpötök kör koëpen?’ Kaömp pöt këët won,wëwëetakëër këët. Ën ulpëënre poë koröp pötkëët won, koröpöökëër këö. 26 Ar intöröen könwieë. Pit kaömp ngëntak nëëre wa peram wi pëlnaën yaauröak arim Pep kutömweri wë pöpökkaömp koir mangkën neim wë. Omnarö arökintörö il yewas. Pötaanök pi ngarangk elniip-naat. 27 Ma arim naëaan nampök weëre kosangwia pöt yok pangk pimtë wëwëeten kön selapëak kot nent wali wes ulmëëpën sa ma? Won.28 Ën ar tol ëënak ulpëënre poë koröpötëën könselap yeë? Ar polpol puutön kön wieë. Pitpitëm ulpëënre poë koröpötëën ya namëngkënyaë. 29 Pël yaëëtak ne epël ök yeniak. Ompak Solomon pi omnant kësang wieëaupök ë ran-giak wakaima. Pël ëaap pim ë rangiatök polpolpu pötëët il nemowasën. 30 Këra pu ompyautya lupöök peene yaarö, ëlpamök tiak es marënwon sëpnaat pël yewas pipotta Anutuuk maanompyaut yaarö. Kön wi kosang panë newasënöröar pöt, Anutuuk koröpöökë kaamököt nin yaë.31 Pötaanök ar kön selap ëak epël anganok. ‘Tiarkaömpöt tarëkaan öpen?’ ma ‘Iit tarëkaan öpen?’ma ‘Oröpötök kör koëpen?’ pël angan. 32 Omënngönën wonörö pit omën pipotëën kön kësangwia. Pël ëaap arim Pepap ar wëwë koirënëën iirekaömp nënë pöten könwiak nimpnaat. Pötaanökomën pipotëën kön selap ëëngan. 33 Ar pöt, wotrëak Anutuuk wa ngaöök nimëën wëwë wotpilpim önëak niia pöt önëën weë ngentieë. Pël ëënëpötak yangerakë omën pipotta koir nimpnaat.34 Pötaanök omën nant ëlpamök orööpna pötönpeene kët eptak kön selap ëënganokWangamkanorööpna akun pötakökëër omën pötön kön wiin.Ën kët nantë könömöt yaaröön yok pangk pötëënkön wiinëët.”

7Omnaröa wëwëat wël yaauta ngönte(Luk 6:37-38, 41-42)

1 “Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pöl arelniipanëën omnarö komëak ngön ë pet yairaupëyaë pöl elmëëngan. 2 Arök omnaröaan ngön yake nal wesak mompunë pöt Anutuuk kangiir ketapël wesak arimëën elniipnaat. Ën arök omnantomnaröaan elmëënë pöt Anutuukta tapël kaip tinimpnaat. 3 Ni tol ëënak nim karipë itöök ulölkotten iteneëak nimtëöökë këra elten kön nawiinyaën? 4 Nimtëöök om wiaan ni tol ëak karipönepël maan pangk ëëpën? ‘Ni kat newiin ne nim

itöök ulöl wia pipët niömaan.’ 5 Kaar omnamp,ni nimtë itöök këra elte wia pipët wakök këëkëiteneë nim karipë itöök ulöl wia pipët wëënpangk ëëpnaat.

6 “Omën utpet kentöröa ök pörö Anutuu ngönngëëngkët köntakmengkanok. Pël ëënë pöt arimë rangiat ent ëak polöröa naë olanë pöta ök yaë.Ënak pol pöröak ing samsam yeem kaalak kaiptiak arimënt kant nimpnaat.”

Anutuun ök yamëëauta ngönte(Luk 11:9-13)

7 “Kimangmaim olëak omën këët önëët. Ngaölëeim sëak këët koirënëët. Kanwer körangkörangmaimën të niwiipnaat. 8 Anutuun kimangyamëëauröak omnant yeö. Ngaöl yaaurö Anu-tuu naëaan këët yokoir. Kanweri körangkörangyamëëauröaan Anutuuk të yemowi. 9 Arimnaëaan runga namp këënëën pepapön kaömpkimang maan këlö kor mampën ma? 10 Maanimautaan kimang maan kamal utpet namp wamampën ma? Won. 11 Ar omën utpetaröakarim rungaarö omën ompyaut men yeë pöl arimPep kutömweri wë pöpök il niwesak omën piinkimang manë pörö omën ompyaut kaö wesaknimpnaat.

12 “Arim omnaröak omën ompyaut elniipënëakkent kön yawi pipël arök kangiir pitën elmëën.Ngön piptak Mosesë ngön kosangötre tektekngön yaaö omnaröa ngönöt kepön erën ëak wia.”

Wëwë kosangta kanër kotur(Luk 13:24)

13 “Ar kan koturak ilëak wëwë kosangta kanööksën. Kö yesaurekë kanër kaöer, ën pörekë kanökaöaö. Pötaanök omën selap ilëak yesau. 14 Ënwëwë kosangtakël yesa kan pör kotur. Kan pööksëpenëak pöt pomp ëak omën selap won kopëtnampnampök koirak yesau.”

Tektek ngön yaaö kaar omnaröaan ngarangkkëëkë ëëpa

(Luk 6:43-44; 13:25-27)15 “Ar tektek ngön yaaö omën kaaröröaan

ngarangk këëkë ëën. Pit arim naë wais wëën arpitëm koröpötön pëën itenak pitën kön wiin polsëpsëpöröa ök ëpre wiap yaaurö pël wasënëët.Pël ëënëëtak pitëm lupötë kent toköröa ök ngapanë wia. Pötaanök ar utpet niwasëpnaarö. 16Arpitëm omnant yaautön itenak songönten ëwatsënëët. Pöt wëleri ëër nautpan. Ën rakësaöökkasu nautpan. 17 Këra ompyaut ulöp ompyauröyaut. Ën këra utpetat ulöp utpetarö yaut. 18Këra

Matiu 7:19 10 Matiu 8:16ompyautök ulöp utpetarö nautpan. Ën këra ut-petatök ulöp ompyaurö nautpan. 19 Ën këraatulöp ompyaurö nautön ëëpna pöt ku tiak esmarën kotöpnaat. 20 Pötaanök tektek ngön yaaöomën kaaröröa omnant yaautön itenak pitëmsongönten ëwat sënëët.

21 “Ar epël kön wiingan. ‘Omën neen,“Nem Aköp,” pël yenëa pörö pourö Anutuuwa ngaöök yamëautak ilapnaarö,’ pël wasngan.Nem Pep kutömweri wëaupë kentöökë ënëmyaaö pöröakëër pël ëëpnaarö. 22 Ënëmak akunkaöaöök omën kësang wais neen epël neapnaat.‘Aköp, ten nim urtak wë Anutuu ngönte ök aöreomën naröa lupötëaan urmerarö waö ëmomëëreomën weëre kosang it ngolöp kësang nant pet ëpël eimaut.’ 23 Pël neaan ne pitën epël memaap.‘Utpet omnaarö aë, ne arën köpël. Armopnewiakkama seë.’ ”

Ka ök yarëauta songön nenteparë ngönte(Luk 6:47-49)

24 “Omën nem ngön epët kat wiak ngaarëköpna pörö pit omën kön ompyaö wieëaup ka weitök rëa pöpë ökörö. 25 Pël ëën kopi kësang panëpelak i nga urak kent kësang nempel möak ka pöttööl noolaan ëa. Pöt ka pöta wapöt yang weitakwesirak taë ë ulmëapötaan. 26Ënomënnemngönepët kat wiak ngaarëk naön ëëpna pörö pit omënkaökaup pim kaat i kosemeri pisöök ök rëa pöpëökörö. 27 Pël ëën kopi kësang panë pelak i ngaurak kent kësang nempelmöak ka pöt töölak sasautpet wes olëa.”

28 Yesu pi ngön epët ök më pet yairën omënpim naë wa rongan ëa pörö pourö pim ngönpötaan yaan panë sa. 29 Pöt pi pepapök öngpökötwa kotiak maan ngön kosangötë ngarangköröangön yaaut il mowesa pötaanök.

8Yesuuk omën kësë ëa namp ompyaö mowesa(Maak 1:40-45; Luk 5:12-16)

1 Yesu pi rosiraöökaan kaip tiak yengmaanomën rongan kësang panë nempel pim ënëm sa.2Akunpötak omënkësë ëanamppimnaë së rar rëmowesirak epël mëëa. “Aköp, ni ompyaö newa-sumëak pöt yok pangk ompyaö newasumëët.”3PëlmaanYesumores elmëak pim rangkmowiakepël mëëa. “Pël elniimëak yeëerek ompyaö së.”Pël maan tapëtakëër pim kësëat won sa. 4 Pëlëën Yesuuk piin ngön epël mëëa. “Kat wi. Eyaalni epëta ngönte omnaröen ök manganok omel wesak së nim koröpö kiri ar yaaö nampön pet

elmë. Pël ëak omnarö nim ompyaö san pöt ëwatsëpnaanMoses pim ngön kosangta wia pöl kiri arëëm.”

Yesuuk nga omnaröa wotöök nampë inëën ruupompyaö mowesa

(Luk 7:1-10)5 Ënëmak Yesu pi Kapaneam kakë sa. Pël ëën

Rom nga omnaröa wotöök namp së piin ngönkosang wesak epël mëëa. 6 “Aköp, nem inëënruup pi yauman ëak pim kosat kël wak këlangönkësang yaëën komun ureim kaatak wia,” pëlmëëa. 7 Pël maan epël mëëa. “Ne së ompyaö wa-sumaap.” 8Maan nga omnaröa wotöököpök ngönkangit epël mëëa. “Aköp mosëp. Ne ompyauptalte nem kaatak waisum? Ni om eprek wë këmpëëntak aan nem inëën ruup ompyaö sëp. 9 Pötne omën isauröa ikanöök inëën yaaupök nem iringa omnarö wë. Pötaanök nook nampön, ‘Së,’maan sëpnaat, nampön, ‘Wais,’ maanwaisëpnaat,ën nem inëën ruupön, ‘Pël ë,’ maan pël ëëp-nant. Pötaanök nim naë weëre kosang wieëauppöten ne kön wiin ni maan nem inëën ruup yokpangk ompyaö sëpnaap.” 10 Pël maan Yesu pi katwiak yaan sak omën pim ënëm yesa pöröen epëlmëëa. “Ne yaap niamaan. Israel omnarö arimnaë kön wi kosang yewesa epël nent nokoirënë yeë. 11 Kat wieë. Omën kësang panë yangwenaöökaannaöök, këtëpë yengampiaulaanre sëyeilëaulaan omën pörö wais Apramre Aisakre ënYakop pitëm naë kutömweri wel aisëak kaömpnëmpnaarö. 12 Pël ëëpnaaröak Anutuuk Yutaomën narö kutömweri së öpnaarö pël yewesapörö koö panëëtakël wamoolaan wë ingre ya ilakaimeë kë pötöppötöp aim öpnaarö.” 13 Pël mëakpi kaip tiak nga omnaröa wotöököpön epël mëëa.“Ni së. Nim omën orööpënëak kön wi kosangyewesan pöt nim naë orööpnaat.” Pël yemaanakun tapëtakëër pim inëën ruup ompyaö sa.

Yesuuk Pita pim lëlamöp ompyaö mowesa(Maak 1:29-34; Luk 4:38-39)

14 Yesu pi së Pita pim kaata kakaati ilëakitaangkën pim öng lëlamöp yauman koröp es ngakaö nent yeem ka ureëa. 15 Pël ëën Yesu pi pimmoresi mor moön yauman koröp es nga pöt wonsëën pi wal ëak kaömp ar ë mena.

Yesuuk omën narö kësang ompyaö mowesa(Maak 1:32-34; Luk 4:40-41)

16Wiap kan koö olapënëak yaëën omën naröakyaumanomënkësangpanpitëm lupötë urmeraröilëak wëa pörö pim ngësë wak sa. Pël ëën pi

Matiu 8:17 11 Matiu 9:8urmeraröen nga mëak pitëm lupötëaan waö ëmomëak yauman yaaurö ompyaö mowesa. 17 Pëlëa pötak tektek ngön yaaö omën Aisaia pöpëngön epël ëa pöt kë oröa. “Pi tiarim yauman wonnuwesak këlangön pöt kama wak sa.”

Omën naar Yesuu ënëm sëpënëak mëëa(Luk 9:57-62)

18Yesu pi itaangkën omën rongan kësang nem-pel pi wa taap elmëakwëën pim ruuröen i kaöökëëngk komuntakël sëpnaan ko ëëpënëak mëëa.19 Pël yaëën omën ngön kosangötë ngarangknampök piin epël mëëa. “Rë yanuulaup, nimyasumëëtë ne ënëm elniimaap.” 20 Pël maanYesuuk kangiir epël ök mëëa. “Kent tokörö pitpitëm ka yauraut wia. Ën intörö pitta pitëm kaëpöt wia. Pël ëaatak Omën Këëp nem ka urömakaat won.” 21 Pël maan omën munt pim ënëmyaaö nampök epël mëëa. “Aköp, ni yok pangk katnewiin wet rëak së nem pepap yang kel weerum.”22 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Mosëpnerek ninemënëmwais. Omënnemngönte ngaarëk naönyaaö pöröak yok pangkwel pitëm karurö yang kelweerëpnaat.”

Yesuuk kent kësangöön maan won sa(Maak 4:36-41; Luk 8:22-25)

23 Pël mëak Yesu pi wangaöök ilaan pim ruuröpitta tapël ëak piiring sa. 24 Pël ëën kent kësangnempel möön i kaömaat kësang panëmöak wan-gaöök ilaan utpet ëak iri i kaöök ilapënëak yeëa.Pël yaëën Yesu pi om ka kun sak wieëa. 25 Pëlëën Yesuu naë së it moilak epël mëëa. “Aköp,tiar kö sëpenëak yeëerek ni ten kaamök elni,” pëlmëëa. 26 Pël maan Yesu pi pitën epël mëëa. “Artol ëënak kas yeë? Arim kön wi kosang yewesautom kot panë wieëan epët.” Pël mëak pi kentöörei kaöön ngamaan kentö leng ëën kaömaatta wonsa. 27 Pël ëën pit yaan sak neneren epël mëëa.“Elei, omën epop ke tolëël namp apen? Puukkentre kaömaatönngamaanpimngöntengaarëkyeöp.”

Yesuuk omën naarë lupmeriarëaan urmer naröwaö ë momëa

(Maak 5:1-20; Luk 8:26-39)28 Pit i kaöökë ëngk komuntak së Katara

yangerak oröön omën urmeraröaring wëa naarYesuu naë së koira. Omën pöaar piarip welyangaöök wakaimën omnarö piaripön itaangkënnga panë sak wëën kas ëak piarpim naë nasënëeima. 29 Pël ëën piaripök merëk ë olëak Yesuunepël mëëa. “Yesu, ni Anutuu Ruup. Ni ten tol

elniimëëp? Akun kaöaö temanöm nasën wiaankëlangön kat niwiimëak yaënma?” 30Akun pötakpol narö kësang kamaarek wë kaömp neim wëa.31 Pël ëën urmeraröak kosang wesak piin epëlmëëa. “Ni tenwaö ënimëëmëakpöt pol ëngkoröalupötë öngpök wes nimëëm.” 32 Pël maan, “Yokseë,” pël maan pit së polöröa lupötë öngpök ilëa.Pël ëën pol pörö kas pöömpö së parëaöök oröak ikaöök ilëak ëm përëak wel wia. 33 Pël ëën omënpol ngarangk yaaö pörö kas së pitëm ka kaöaöökoröak omën urmeraröaring wakaima pöaarë naëoröa pöta ngönöt ök mëëa. 34 Pël ëën ka kaöpöökë omën pourö Yesuun itaampö sa. Pël ëaksë koirak pitëm yanger sëpwesak kaalak kaip tiaksëpënëak ke urak mëëa.

9Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaö mowesa(Maak 2:1-12; Luk 5:17-26)

1Yesu wangaöök ilëak pim ruuröaring kaalak ikaöökë ëngk komuntakël së Kapaneam kak oröa.2 Pël ëën omën narö omën kosat kël wa nampurweriwiakwakYesuunaë sa. Pël ëënYesu pitëmkön wi kosang yewesauten itenak omën kosat këlwa pöpön epël ök mëëa. “Nem ruup, ne yok nimsaunatë kangut ent ë yanuulak. Pötaanök ni yakë sak öm.” 3 Pël maan omën ngön kosangötëngarangk narö neneren epël mëëa. “Omën epop,‘Ne yok nim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ pëlyemaan Anutuu yapinte wa ngep yaalmë. Yapöt Anutu pimtëët.” 4 Pël yemaan Yesuuk pitëmkönre lupötön itenak epël mëëa. “Ar tol ëënakkön utpet pipot yawi? 5 Pöt nem omnampön,‘Nim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ ngön pëlyemak pöt kengkënte. Pöt ar ngön pöta këëttekeri nasën ëën ar nem ngön pöt yaap ma kaarpël newasngan. Ën nem omnampön, ‘Wal ëaksë,’ ngön pël yemak pöt könömët. Pöt nemngön pöta këët tekeri sëën ngön pöt yaap makaar pël wasënëët. 6 Pötaanök ar ne kaar omënwonöp Omën Këëp e yangerak wë weëre kosangwak saunatë kangut ent ë yemoolak pöten ëwatsënëak epël ök yemaan iteneë.” Pël mëak kosatkël wa pöpön epël mëëa. “Ni wal ëak korumöntewak nim kaatakë së.” 7 Pël maan pi wal ëak pimkaatakë sa. 8 Pël ëën omën kësang pöten itenakkas ëak Anutuuk weëre kosang ke pilte omënmoresi mena pötaan pit Anutuun ping wesakmëëa.

Matiu 9:9 12 Matiu 9:31Yesuuk Matiuun pim ënëm ëëpënëak mëëa(Maak 2:13-17; Luk 5:27-32)

9 Yesu pi pörek sëp wesak yesem takis yewaomën namp Matiu ne nem takis yewa kaatakwëën itenak epël yenëa. “Ni nem ënëm elnë.” Pëlneaan ne wal ëak omnant sëp wesak pim ënëmsaut.

10 Yesu pi nem kaata kakaati wais wel aisëakkaömp yenën takis yewaare saun omën muntnarö kësang wais Yesure ten pim ruuröaring welaisëak kaömp naut. 11 Pël yaëën Parisi ngönënomnaröak pöten itenak ten pim ruuröen epël ni-iaut. “Arim rë yanuulaup pi tol ëënak omën takisyewauröere saun omnaröaring kaömp ngawiyen?” 12 Pël yeniaan Yesu kat wiak kangiir epëlmëëaut. “Omën yauman wonörö rota ngësënasën. Yaumanringöröakëër rotaaröa ngësë sayaë. 13 Ar pöt, së ngön nent ngönëntak epël wiapöta songönten këëkë kön wiin. ‘Ne ar nemëënanimaurö kiri ar elnëënëëten kaaö. Nem kentöökar omnarö yaköm ëën ompyaö elmëënëëtenökkent yaë,’ pël wia pöten kön wieim ön. Ne omënpitëmtën kön wiin wotpilörö pël yewas pörö lupkaip tiipnaan memëak newaisën. Won, omënpitëmtën kön wiin saun yaaurö pël yewas pöröngön ök maan lup kaip tiipënëak waisaup.”

Omën naröak Yesuun kaömp ngës olëak wëautaanpëël mëëa

(Maak 2:18-22; Luk 5:33-39)14 Akun pötak Sonë ru narö Yesuu naë wais

epëlmëakpëël yema. “TenParisi ngönënomnaröAnutuun yak kaömp ngës olëak wëaurö. Ën nimruurö pit tol ëënak kaömp ngës olëak naön yaë?”15 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëaut. “Omënnamp öng öpënëak yeem pim karuröaring wëënkaruröak yaköm ëën kaömp ngës olëak öpënma?Won pan. Peene wë öng öpna pöp karuröaringakun wali naön ëëpnaat. Pi peene wëën omënnaröak pi wak kama ulmëën akun pötakökëërpim karurö yaköm ëën kaömp ngës olëak öpnaat.Pöl pit ne kama neöpna pötakökëër nem ruuröneen yaköm ëën kaömp ngës olëak öpnaat.

16 “Omën namp poë koröp ngolöpöökaan kaönent ilak ulpëën ngaanëpë keliaurek wiak korirnamëëpan. Pël ëëpna pöt poë koröp ngölöppötak ulpëën ngaanëp weruun ilak kaak sëpnaat.17 Ën omën namp i kep pol koröpwerring ket ëangaan pötak wain i ngolöpöt kolön yok pangknaëpan. Pël ëëpna pöt wain i pöt kep wetak polkoröp pöt sak il ngentiin iit orö sëpnaat. Pëlëën pol koröpwerta utpet ëëpnaat. Pötaanök

wain i ngolöpöt kep ngolöptak lë mëëpna pötakpangk ëëpnaat.” Yesuu pël mëëa pöta songönteepët. Mosesë ngön kosang ngaanötre pimtë ngönngolöpöt pangk irikor naëpan pötenök mëëa.

Yesuuk ngarangk nampë koontupre öng nampompyaö mowesa

(Maak 5:21-43; Luk 8:40-56)18Yesu pi ngön pöt ök yemëemwëën ngarangk

namp wais pim naë rar rë mowesirak epël yema.“Nem koontup peene ngolöp wel wia. Pël ëaarekni wais mores pim rangk mowiin kaalak öp sëp.”19 Pël maan Yesu pi wal ëak ten pim ruuröaringomp pöpring saut.

20 Pi kan yesën öng namp öng yauman ëeimwëën krismaki 12 ëak saö namp kasngaël waispim mores ulpëënëpök mësël yaalmë. 21 Pöt, “Neom pim ulpëënëpök mësël elmëëma pöt ompyaösumaat,” pimënt kön pël wesak pël yaë. 22Pël ëënYesu pi kaip ti itenak epël yema. “Koontup aë,nimtë kön wi kosang yewesautak ompyaö yesën.Pötaanök ya kë sak öm.” Pël maan öng pöptapëtakëër ompyaö yes.

23 Yesu pi së ngarangkëpë kaatak oröakitaangkën omnarö koontupëën yak yaköm ëënpitëm yaaul nger pëëp mempööre ngön kaëpilö pël eim wëa. 24 Pël ëën pi pitën epël yema.“Ar mop wiak ka tomökël oröeë, koont epop welnawiin om ka ura.” Pël maan pit sömre ëlak ya.25Pël yaan Yesu pi omnarö tomökël wes momëakkoontupë wieëa pörek ilë moresi wëën wal ëaut.26 Pël ëën pim pël elmëa pöta ngönte yang pörekka poutë sa pet ira.

Yesuuk omën it il tëa naarre ngön won sa nampompyaö mowesa

27 Yesu pi ka pö sëp wesak ten pim ruuröaringyesën omën it il tëa naar pim ënëm yewaisemngön ë olëak epël yema. “Yesu ni Tewitë ëapöktenipön yakömkönniwi.” 28PëlmaanYesu pi pimka sëpënëak ëa pötak ilaan omën it il tëa pöaarpim naë waisën pëël mëëaut. “Arip kön wiinne yok pangk ompyaö niwasum ma?” Pël maanpiaripök kangiir epël yema. “Aköp, mak.” 29 Pëlmaan piarpim itöörarë mësël elmëak epël yema.“Arpim kön wi kosang yenewas pötak ne ompyaöyanuwas.” 30Pëlmaanpiarpim itöörar nga ngëna.Pël ëën Yesuuk kosang panë wesak epël yema.“Omnaröen ök manganok.” 31 Pël maan piaripsë Yesu pim pël elmëa pöta ngönte yang pörekëomnaröen ök maan yang pörek pangk ë pet ira.

Matiu 9:32 13 Matiu 10:2032Ten kaalak ka pöt sëp wesak kan yesën omën

narö omën urmerapök elmëën ngönwon sak wëanamp Yesuu naë wak waisa. 33 Pël ëën Yesuukurmer pöp waö ë momëën omën ngön won sakwëa pöpök ngön yaan omnarö kat wiak yaan sakepël ya. “Elei, tiar omën ke epël nent Israelyangerak oröön itnaangkën ëaut.” 34 Pël yaanParisi ngönën omnaröak epël yema. “Urmer-aröa kaöapök kaamök elmëën urmerarö waö ëyemomë,” pël yema.

Yesuuk omnaröen yaköm elmëa35 Yesu pi ten pim ruuröaring ka kotre kaö

poutë imeë pitëm ngönën tupötë ngönën rëmoulööre Anutuuk wa ngaöök nimëëpna ngönompyaö pöt ök maö, këlangönre yauman ke nen-tere nent ompyaö mowasö pël elmë imaut. 36 Pëlyeem pi omën selap pan itenak pitën kön wiinpol sëpsëp ngarangk wonöröa ök kön irikorringwë weëre kosang won wëën itenak pitën yakömkön wia. 37 Pël ëak pim ruurö tenën epël yenia.“Ya lupöök kaömp kë kësang pan köp sak wë. Pëlëaap ya omnaar kopët. 38Pötaanök ar ya Pepapönkimang man. Pël ëën puuk ya omën munt narökoirak wes mëën këët wa rongan ëëpnaan.”

10Yesuu ngön yaaö omën 12 pöröa yapinöt(Maak 3:13-19; Luk 6:12-16)

1Yesuuk ten pim ru 12 pöröen ngön niaan sëënurmerarö waö ë mëëre këlangönre yauman kenentere nent ompyaö mowasö pël ëënëak weërekosang ninaut. 2 Ten pim ngön yaaö omën 12pöröa yapinöt epot. Wotöököp Saimon yapinnent Pita piire ën pim nangap Entru, Semsre pimnangap Son, Sepeti pim ruaar, 3 ën Pilipre Pa-tolomiu, TomasreMatiu takis yewaupneere SemsAlpiasë ruupre Tatias, 4 Saimon Selot pël yamëëapöp pi ngaan Rom kamanëp sëp mowasëpënëakaima omën tok pötakaanëp piire ën Yutas Keriotkakaanëp ënëmak Yesuun kup mowiipnaap.

Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pöröen ya ngönmëëa

(Maak 6:7-13; Luk 9:1-6)5 Ten omën 12 pöröen Yesuuk epël niak wes

nimëën saut. “Ar omën ngönën wonöröa naësëëre Sameria omnaröa ka kaöatë së orö pëlëënganok. 6Om Israel omën pol sëpsëp ngarangkwon ëën repak yes pöröa ök ëa pöröa naëëkëërsën. 7 Pël ëak ar yesem pöt ngönën epël ökman. ‘Anutuuk tiar wa ngaöök nimëëpna akunet

yok temanöm yes.’ 8 Pël yeem yauman om-narö ompyaö mowasööre omën wel wiaurö walë moulmë, omën kësë ëaurö ompyaö mowasööreurmerarö omën naröa lupötëaan waö ë momëpël elmëën. Nem weëre kosangöt sum wonyaningk. Pötaanök arta tapël sum won omnarökaamök elmëën. 9 Ën monat arim kërötë waulaksënganok. 10 Ar kan kourakë kaömp waulönëakkëröt wak sënganok. Ar ulpëënre ing kör munta-tre sungköratta wak sënganok. Pöt ar omnaröya yamëngkën yok pangk kaamök elniak kaömpnimpnaat. 11 Ar ka kaö naöök ma kot nentaksë oröak wet rëak pitëm songönöt nampön pëëlmëak kat wiin ompyaö sant niwasëpnaap ëënpöt piiring wë olëak sënëëtak sëp wesak sën.12 Ar ka nenta kakaati yeilëem pöt omën pörekwëauröen, ‘Anutuuk ompyaö elniip,’ pël ök man.13 Pël ëën pit sant niwasëpna pöt Anutuuk arimngön manë pöl pit ompyaö elmëëpnaat. Ën pitsant naniwasën ëëpna pöt arim ngön Anutuukompyaö elmëëpënëak mëëan pöt pitëm naë kënaarööpan. Arimënt wak sënëët. 14 Ën kanaöök ma nentak omën narö sant niwesak arimngönte kat nawiin yaëën pöt ar pörek sëp we-sak yesem pit utpet ëën Anutuuk kangiir kasëngmampnaat pöt pet elmëak ing porpor elmëakarim ingötëaan yangre ulölöt kërë pörekmoolan.15 Ne yaap pan niamaan. Ngaanëër SotomreKomora ka pöteparë omnarö pit utpet ëeima.Pötaan akun kaöaöök Anutuuk Sotomre Komoraomnarö pitëm utpetatë kangut mampnaat. Ënomën ar sant naniwasën ëëpna pörö utpet panëën Sotomre Komora omnaröa kangut kaö wesakmampnaat.”

Könöm ke nentere nent orööpnaata ngönte(Maak 13:9-13; Luk 21:12-17)

16 “Kat wieë. Pol sëpsëp ruurö kent toköröaöngpök wes namëën yaautak nook ar kööretoköröa öngpök wes nimëën së önëën yeë. Pitutpet niwasëpënëak ëëpnaat. Pötaanök ar polreraupë yaë pöl it nganga yeem int ekëpë wë pölwiap ëën. 17 Ar omnaröen ngarangk këëkë ëën.Pit ar kaöaröa naë niulëën pitök maan ngönëntupötë pës nimööpnaat pötaanök. 18 Ar nemru sak wë pötaanök pitök ar yang ngarangkreomën omp ak naröa naë ngön yaatak niulëëp-naat. Pël ëën ar pitre omën ngönën wonöröaëöetak nem ngönte tekeri wesak manëët. 19Yangngarangköröa naë niulëën tol anet ëak kön selapëënganok. Akun pötak ngön anëët Anutuukarim lupötë niwiipnaat. 20 Pël ëën ngön anë pöt

Matiu 10:21 14 Matiu 11:2arimtok naëngan, arim Pepapë Pulöök tekeri wesnimpnaat.

21 “Omën naar nanëpök nangapëën kupmowiin mëmpnaat. Ën pepapökta ruupëën kupmowiin mëmpnaat. Ën koröngre ruuröak ëlrepepaarëën kup mowiin mëmpnaat. 22 Ar nem rusak wë pötaan omën pourö ya sangën ëën kööretok elniipnaat. Pël ëëpnaatak omënweë sakwëakwel wiipnaarö Anutuuk kama öpnaat. 23 Ar kaknerek wëën nga elniin pöt kas nerekël sën. Neyaap niamaan. Ar kak nerekaan waö elniin pötnerekël kas sënëët. Israel kaatë wii saal ar sa petnairën wiaan Omën Këëp ne oröömaap.

24 “Runga pep kaatak nampök pim pepap ilnewaspan. Ën inëën ru nampök tapël pimngarangkëp il newaspan. 25 Runga pep kaatakëppim pepapë mëngkre mëngk wëën pangk ëëp-naat. Ën inëën ruupta pimngarangkëpëmëngkremëngk wëën pangk ëëpnaat. Pitök ne arimkaöapön utpet wesak neak neen, ‘Pielsepulurmeraröa kaöap,’ pël neea. Pötaanök pitök il we-sak ar nem ruuröen utpet panë wesak niapnaat.”

Tiar Anutuunökëër kas ëëpa(Luk 12:2-7)

26 “Pitën kas ëënganok. Pöt epël. Omën ngepëën wia pipot wiakaim wi naöpanëët. Ënëmakwëlël ëën omnarö itaampnaat. Ën ëlëëpwia pipotwi naöpanëët. Pipot tekeri sëpnaat. 27Nem arënkoutak ök yeniak pipot ëwaatak ök an. Ën ngönlaöök ök yeniak pipot omnaröa tekrak wë kaöwesak an. 28 Ar omën könöp utpet newasën ko-röpö pëën nimëmpnaaröen kas ëënganok. Anutues parëaöök niulëak könöpre koröpö pout köniwasëpna pöpönökëër kas ëën. 29 Omnarö tiarint sëpër naar 1 toea pötak sum ëëpenaat intke pëlöröakaan namp köntak wel wiak yangeraknengentiipan. Anutuuk aanak pël ëëpnaat. 30 Aromnarö pöt, arim kepön ëpötönta pi ëwat wë.31 Pötaanök ar kas ëëngan. Pöt Anutuuk könwiin arim sumatök int kot pöröaat il yemowas.Pötaanök omënnant arimnaë köntak naarööpan.Puuk aanak orööpnaat.”

Yesuu yapinte aöre piin yak mowasö pël yaautangönte

(Luk 12:8-9)32 “Namp pi omnaröa ëöetak, ‘Ne Yesuu

ënëm yeë,’ pël apna pöp nookta kangiir nemPep kutömweri wë pöpön, ‘Pi nemop,’ pëlmemaat. 33Ën namp pi omnaröa ëöetak neen yak

newasëpna pöp nookta nem Pep kutömweri wëpöpë ëöetak piin yak mowasumaat.”

Yesu pi tiar kom elniipënëak waisa(Luk 12:51-53; 14:26-27)

34 “Arök ne yangerakë ngaat won wasumëakwaisan wasngan. Ne arim naë ngaat won wa-sumëak newaisën. Ne ar neen kön wi kosangwesak wëaurö omën neen pël naalnëën wëau-röa naëaan kom elniin pit kööre tok elniipënëakwaisaup. 35Nook elmëën ruupök pepapëën kööretok ëëre korömpök ëlëpëën kööre tok ëëre ko-röng lëlamöpök ël lëlamöpëën kööre tok ë pëlëëpënëak waisaup. 36Omën ka kopëtetak wëauröneneraan kööre tok ëëpnaat.

37 “Omën namp pim ëlre pepaarëën kent panëyeem neen kent panë naën ëëpna pöp yok pangknem omnamp pël naëpan. Ën namp pim run-gaaröaan kent panë yeem neen kent panë naënëëpna pöp yok pangk nem omnamp pël naëpan.38 Ën namp pi, ‘Ne Yesu pimëën wel wiima pötpangk ëëmaap,’ pël wesak pim këra yetapër waknem ënëm naalnëën ëëpna pipop nem omnamppël naëpan. 39 Namp pim wëwëet keimön ëaköpna pöt pim wëwëet kö sëpnaat. Ën nampnemëën yak wëwëet këëpöt wasëpna pöt pimwëwëet ompyaö orö morëëpnaat.”

Omën narö ompyaö kangut öpnaata ngönte(Maak 9:41)

40 “Omën ar sant niwasëpna pöp ne elnëëp-naap. Ën omën ne sant newasëpna pöp Anutunem wes nemëaup elmëëpnaap. 41 Omën namptektek ngön yaaö namp pim ngësë yewaisën pitektek ngön yaaup pël wesak sant mowasëpnapöt pi tektek ngön yaaupë ompyaö kangit piir-ing öpnaap. Ën namp omën wotpil namp pimngësë yewaisën pi wotpil yaaup pël wesak santmowasëpna pöt pi omën wotpilëpë ompyaö kan-git piiring öpnaap. 42 Ën omën namp omën pasnampön itenakpi nemruuppëlwesak i ëpët nëm-pënëak kelöntak kol mampna pöp pi Anutuukyaap ompyaö kangit mampnaap.”

11Sonök Yesuu ngësëël ngön wes mëa(Luk 7:18-35)

1 Yesuuk ten pim ruuröen wetete ngön pöt ökni pet irak pörek sëp wesak ka munt pörek wieëapötë ngönën ök mëak rë moulö saut.

2 Son i yamëaup wii kaatak om wë Kristoëyaauta ngönte kat wiak pim ru naar wes mëën

Matiu 11:3 15 Matiu 11:29

waisa. 3 Pël ëak piaripök piin epël mëak pëëlyema. “Waisëpënëak aan kor wakaimaup nitapöp ma muntapön kor ön?”

4 Pël maan omën pöaar wais ök maan Yesuukkangiir piaripön epël ök yema. “Arip së Sonönomnant arpim itaampööre kat wi yeë epotön ökman. 5 It ngaapörö it nganga së, ing il tëauröompyaö sak kan ë, kësë ëaurö ompyaö së, katunyaaurö kat nganga së, welaröwal ë ulmë, ngöntökyaaurö ngön ompyaut ök maan kat wi, pël yeëepotön ök man. 6 Omën namp nemëën yak pimkön wi kosang yewesaut irikor naën yaë pipopërëpërëp ëëpnaap.”

7 Pël maan piarip yesën Yesuuk omnaröenSonë songönte ök yema. “Ar ngaan yang omënwonrek kalaö naö kent möön sak waisak yaëënitaampunëak saurö ma? Won, Son pi pöta ökwon. 8Maar omënulpëën kenalëpmëaönampönitaampunëak saurö ma? Won, omën ulpëën kenalörö mëa pörö omën omp aköröa ka ompyautëwëëtak Son pi ulpëën ke nalörö namëën wëaup.9Ma ar omën ke tolëëlëpön itaampunëak saurö?Ar tektek ngön yaaö nampön itaampunëak sauröma? Ar yok pël ëan. Ne ök niamaan. Epop tek-tek ngön yaaö tapöpök pim ya yamëngka pötöktektek ngön yaaö muntaröa ya yamëngka pöt ilyemowas. 10 Pöt omën pöpëënök ngönëntak epëlretëng ëa.‘Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes mëën

wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.’11 Ne yaap niamaan. Son puuk yangerakë omënpourö il yemowas. Pël ëaap omën Anutuukwa ngaöök yamë pöröak pi il yemowas. Pitëmnaëaan koturöakta pi il yemowas. 12 NgaanSon i yamëaup pim ngës rëak ngönën ök ëapötakaan wais peene e wë eptak omën utpetke nentere nent yaaö naröak Anutu pim wangaöök nimëakwëpötak ilapënëakweë yengenti.13 Mosesre tektek ngön yaauröak Anutuuk wangaöök nimëëpënëak ëa ngön pöt aö aö waisSonë oröak wë eptak kë yaarö. 14 Ën ar pitëmngönöt kat wiak taë wasënëak pöt Sonön piElia pitëm waisëpënëak ëa tapöp pël wasënëët.15Katringëpök ngön epët kat wiip.

16 “Ne ar akun eptak wëauröen oröp nentak ökelniim? Ar rungaaröa ökörö. Rungaarö pit katomök ngasam yeem pitëm karuröen epël yema.17 ‘Ten intö tang yamöön ar tan naurön yeë.Ten ingre tan yaan ar ingre ya ilak naën yeë.’

18 Ar tapël yaaurö. Son pi wais wain i nanënwë akun nantë kaömp ngës olëak wëën ar piin,‘Pi urmerapring wë,’ pël aiman. 19 Ën peeneOmën Këëp newais iire kaömp yenën ar epël aim.‘Iteneë. Omën epop wain iire kaömp kaö yenëp.Pi takis yewaöre saunomnaröa karip,’ pël aim. Pëlëaap Anutu pim ëwat pöt arim naë wieëanëën artenip sant elnian tapön.”

Yesuuk Kalili omnaröen pepanöm ngön mëëa(Luk 10:13-15)

20 Akun pötak Yesu pim wet rëak ka nantëya retëng weëre kosang mëngkën itenak lupkaip natiin ëa pöröen epël mëak nga yema.21 “Yakömpe, Korasin omnaröen. Yakömpe, Pe-saita omnaröen. Nem retëng weëre kosangötarim naë elnia pöl Taiaare Saiton omnaröenelmëanëën pit ngaanëër pitëm lupöt kaip tiakulpëënre poë koröp sinöt ëak ka kosöt kolakpitëm koröpöökwamëan tapön. 22Pötaanök epëlniamaan. Akun kaöaöök Anutuuk Taiaare Saitonomnarö pitëm utpetatë kangut mampnaat. Ënar pöt, utpet pan ëën pitëm kangut kaö wesaknimpnaat. 23 Ën Kapaneam omnarö, ar kutömw-eriil isën ma? Won, ar es parëaöök ngemanëët.Nem retëng weëre kosangöt arim naë elnia pölSotom omnaröaan elmëanëën pitëm ka kaö pökö nasën peene om wieëan tapön. 24 Pötaanökepël niamaan. Akun kaöaöök Anutuuk Sotomomnarö pitëm utpetatë kangut mampnaat. Ënar pöt, utpet pan ëën pitëm kangut kaö wesaknimpnaat.”

Yesuu naë së kë sëpenaat(Luk 10:21-22)

25Akun pötak Yesuuk Pepapön epël ökmëëaut,“O Pep, ni kutömre yang poutë pepap. Niinyowe yeniak. Ni omën ëwatöröaan nim ngönëntëëlëëp yaalmëaup. Ën kön nawiin yaauröaan petyaalmëaup. 26Mak, Pep nim kentöök pël yaaup.”27Pëlmëak omnaröen epël yema. “Pepak omnantpout ne nenaut. Pötaanök omnarö pit ne AnutuuRuupë songönten köpël wë, Pepakëër ëwat wë.Ën Pepenta tapël wia. Omnarö piin köpël wë,Ruupökëër ëwat wë. Pötaanök Ruupök omënnampön Pepapë songönten ök maan yok pangkëwat sëpnaat. 28 Ar Anutuu ngönte ngaarëkönëëtaan ya kaö mëneimeë këlangön kat wieimwëaurö nem ngësë waisën. Pël ëën nook niaankë sënëën. 29 Ar nem inëën ru sak neering yamëneim wë nem naëaan ëwatöt ön. Pöt epël. Neya wiap yaaupök nemtën wak irëak wëën arim

Matiu 11:30 16 Matiu 12:27saunatë könöm pöt won sëën lup kengkën sakönëët. 30 Omnant arim ëënëak ök niaim pötompyaut, könöm won pangk ëënëët.”

12Kë yesa akun ngëëngkta ngönte(Maak 2:23-28; Luk 6:1-5)

1 Wë kë yesa akun nentak ten Yesuring raisyaöökë lup yesem këënëën ulöp nant töaksöngsöng ëak naut. 2 Pël yaëën Parisi omnaröakitenak Yesuun epël yema. “Kat wi. Nim ruurökë yesa akun ngëëngkötë naënëël yaë.” 3 Pëlmaan kangiir epël yema. “Ar Tewitre pim om-naröa këën wë ëa pöt ar sangk kelak kat nawiinyaaurö ma? 4 Tewitre pim omnarö pit Anutuungönën tup kaöeta kakaati së kaömp Anutuuëöetak wieëa pöt kiri ar yaauröakëër nëmpnaanpiire omën pas pim naë wëaurö nëmpanëak ngayaaut wa na. 5 Ma Mosesë ngön kosangtak lupepël wia pöt ar sangk kelak kat nawiin yaauröma? Kiri ar yaaurö Anutuu ngönën tup kaöetakkët kë yesa akun ngëëngkötë ya yamëngkem këyesa akunatë nga wieëa pöt ilën saun naën ëyaë. 6 Ne niamaan kat wieë. Arim ëöetak e tauaepopök tup kaöet il yewas. 7 Ngönëntak ngönnent epël wia. ‘Ne ar nemëën animaurö kiri ar el-nëënëëten kaaö. Nem kentöök ar omnarö yakömëak ompyaö elmëënëëtenök kent yaë.’ Ar ngönpöta songönte ëwat wëanëën omën ketre saunwonöröen nga nemaan ëan tapön. 8 Omën Këëpne kë yesa akun ngëëngk pöta pepap. Pötaanöknem kentöök akun eptak nem ruuröen omnantëëpnaan memaat.”

Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesuuk omën moreskël wa namp ompyaö mowesa

(Maak 3:1-6; Luk 6:6-11)9 Pël mëak pörekaan pitëm ngönën tuptak së

ilëaut. 10 Pël ëën omën namp pim mor naskël waup pörek wëa. Pël ëën pitök Yesuunmorök elmëak ngön yaatak ulmëëpënëak epëlpëël yema. “Tiar yok pangk kë yesa akunngëëngktak ompyaö wasëpen ma won?” 11 Pëlmaan epël mëëaut. “Arim naëaan namp pim polsëpsëp namp kë yesa akun ngëëngk nentak yangöngöpöök ilëaan sëp wasëpën ma? Pël naëpan,öpnaat. 12 Sëpsëp pöp omën pasip. Ën omnarötiar këërö. Pötaanök kë yesa akun ngëëngktakyok pangk ompyaö wasëpenaat.” 13 Pël mëak piomën pim mores kël wa pöpön epël yema. “Nimmores el më.” Pël maan pim mores el mëën

kaalakmuntasi ök ompyaö yes. 14Pël yaëën Parisiomnarö ka tomök së wa top ëak pit tol ëak Yesumëmpën pöta ngönte kopëta wesa.

Yesu pi Anutuu inëënëp15 Yesu pi pitëm ngönte ëwat wëak pörekaan

yesën omën selap pim ënëm waisa. Pël ëën piyauman omën pourö ompyaö mowesak 16 pitënomën muntaröen piin ök mepanëak nga yema.17 Pël yaëën tektek ngön yaaö Aisaia pöpë ngönepël ëa pöt kë oröaut.18 “Epop nem inëën ruup, nem yaö mëëaup.Ne piin kent pan ëak ya kë yes.Nem Pulö pim naë wesmëën pim rangk wëweëre

kosang mangkënnem ngön wotpilte omën ngönën wonöröen ök

mapnaat.19 Pi omnaröaring ngön nga elööre ngön ëak aö,omnarö pim ngönte ka tomök kat wi pël naëpan.20 Omën kalaö pötöp möautë ök këlangön kat

yawiaurö pi utpet nemowaspan, kaamökelmëën ompyaö sëpnaat.

Ën omën es wëlëngö riipënëak yaë pöl wiappanë yaauröeta puuk elmëën wel nawi-ipan, kaamök elmëën weë sak öpnaat.

Pi kosang ngentiak ya mëngkën Anutuu wotpilyaautak omën muntat il wasëpnaat.

21 Pël ëën omën ngönën wonöröak piin kön wikosang wesak kor öpnaat.”

Omën naröak Yesuun Pielsepulök kaamök yaalmëpël mëëa

(Maak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10)22Wë ënëmak omën narö omën urmer nampök

elmëën it il tëëre ngön won së pël ëa namp Yesuunaë wak waisa. Pël ëën ompyaö mowasën omënpöp ngön aöre it nga së pël ëaut. 23 Pël ëënomnarö pöten itenak yaan sak epël ya. “Elei,epop Tewitë ëap, Anutuu Yaö Mëëaup, tiarimngarangk elniipnaap ma?” 24 Pël yaan Parisiomnarö pöten kat wiak epël yema. “Kaar an-gan. Omën epop urmeraröa kaöap Pielsepul puukkaamök elmëën waö ë yamë.” 25 Pël yemaan pipitëm lupötë itenak yema. “Yang nerakë omnaröpitëm naë nga oröön nener mënak kom ëak wëweëre kosangring naön ëëpnaat. Ën omën kanaöök wëaurö ma ka kopët nentak wëaurö tapëlnener mënak kom ëëpna pöt repak sëën omënwonwiaapnaat. 26Tapël Seten pimtok ne kaamökelnëën pim urmerarö waö ë yemomëanëën pim-tok pimënt mëngkën pim weëre kosangöt wonsan tapön. 27 Ar neen, ‘Pielsepul puuk kaamök

Matiu 12:28 17 Matiu 12:50

elmëën urmerarö waö ë yamë,’ pël aim. Pötaanökarim ngön pipët yaap yeëanëën arim ruurö pittaPielsepul kaamök elmëën urmerarö waö ë mëantapön. Pötaanök arim ruurö pitëmtok arim ngönpöt kaar ëan pöt tekeri yewas. 28Ne pöt, AnutuuPulöök kaamök elnëën urmerarö waö yeë. Pö-taanök Anutuu wa ngaöök yanimë pöt arim naëyaarö.

29 “Omën nga namp wëën munt nampök pimkaatak ilëak pim omnant naöpan. Wet rëak omënnga pöp wii të wiakök pim omnant pout öpnaat.Nga pöp Seten.

30“Namp ne sant naalnëën yaë pipop kööre tokyaalnë. Namp neering pol sëpsëpöröwa top naënyaë pipop pi sëpsëpörö rep yamë. 31 Pötaanökne ök niamaan. Omën utpet ke nentere nentëak Anutuun utpet wesak mapna pöt Anutuukomën utpet pöt poutë kangut yok pangk kërëmoolapnaat. Ën namp pi Ngëëngk Pulöön utpetwesak tapël mapna pöp pim saun pöta kangitent ë nemoolapan. 32 Ën namp pi Omën Këëpneen utpet wesak apna pöp pim saun pöta kangitAnutuuk kërë moolapnaat. Ën namp pi NgëëngkPulöön utpet wesak tapël mapna pöp pim saunpöta kangit peeneere ënëm poutë ent ë nemoola-pan.”

Këra ompyaöre utpet pötë ngönte(Luk 6:43-45)

33 “Këra ompyaumentëk ulöp ompyaurö utöp-naat. Ën utpetementëk ulöp utpetarö utöpnaat.Këra ëlmenti songönte ulöpöröak war yewas.34 Kamalöröa morök yaë pöl ar yaaurö. Utpetyaauröak tol ëak ngön ompyaut an? Pël naëngan.Omën namp ke nantre nant pim lupmeri peö ëakwë pöt këmtakwar yewas. 35Omën ompyaup pimlupmeri kön ompyaut wieë ngön ompyaut ya. Ënutpetappim lupmeri könutpetatwieëngönutpettapëlöt ya.

36 “Ne ök niamaan. Ënëmak kangiir ëëpnaakunetak Anutuuk omnaröa ngön köntak mosutyaaö pötaan ngön ya mëmpnaat. 37 Arim ngönyaautak arim songön ompyaut tekeri wasën pötAnutuuk niöpnaat. Ën arim ngön yaautak utpetyaaut tekeri wasën pöt sëp niwasëpnaat.”

Omën narö Yesu retëng weëre kosangring nent ëënitaampënëak mëëa.

(Maak 8:11-12; Luk 11:29-32)38 Pël maan ngön kosangötë ngarangköröere

Parisi ngönën omën naröak Yesuun epël yema.“Rë yanuulaup, ten Anutu niiring wë ma wonpöta songönte ëwat sënaan, ni retëng weëre

kosang nent ë. Pël ëën itaampunaan.” 39Pëlmaanpi epël yema. “Omën peene akun eptak wë eporöar utpet ëak Anutuun kön wi kosang newasënyaaurö. Ar ya retëngöt yamëngka pöten ke urakyenëak. Pötaanök ne ya retëng nent naëngan, omngaan tektek ngön yaaö omën Sona pim elmëapöta ököt pëën pet elniin itaampunëët. 40NgaanSona pi i kaö imën kaöapë yaatak këtre rööknentepar nent wakaima pöl Omën Këëp ne këtreröök nentepar nent yangera öngpök ömaap.41 Ënëmak Anutu pim ar kom elniipna akunetakNiniwa kakaanörö pit wal ëak arim könwi kosangnewasën yeë pöt war wasëpnaat. Pöt Sona puukngönën ök maan lup kaip tia pötaanök. Pël ëaapomën peene wë epop nook Sona il yemowesetakar nem ngönöt kat nawiin yeë. 42 Ënëmak Anutupim ar kom elniipna akunetak öng ak namp yangwe naöökël wakaimaup pi wal ëak arim kön wikosang newasën yeë pöt war wasëpnaat. Pöt öngpöp yang kaö pantakaan Solomonë naë wais pimëwat kësangöt kat wiipënëak waisaup pötaanök.Pël ëaap omën peene wë epop nook Solomon ilyemowesetak ar nem ngönöt kat nawiin yeë.”

Urmerap omën namp sëp wesak së rëak kaalakwaisauta ngönte

(Luk 11:24-26)43 Pël mëak Yesuuk pitën watepang ngön nent

epël ök yema. “Urmer namp omën nampökaanoröak së kosangöök wë urre korumön ap we-sak 44 epël kön wia. ‘Nem ka ngaan wakaimolëak waisautakë kaalak sumaan.’ Pël kön wiaksë itaangkën ka tapët koore katëp ëak ë rangiulmëën kos wieëa. 45 Pël ëën pi kaalak së urmermuntarö 7 ëak koirak waisa. Pörö pim ök won,utpet panëërö koirak wais ka kopët taptak wëa.Pël ëën omën pöp pi ngaan utpet kot nentwakaimaupök ënëm sasa pan sa. Tapël Yutaomën utpet peene akun eptak wë eporö ar utpetpanë sak önëërö.”

Yesu pim ëlre nangaröa ngönte(Maak 3:31-35; Luk 8:19-21)

46 Yesu pi omnaröen ngön ök maim wëënpim ëlre nang wais ka tomök wë piin ngönök mapënëak yema. 47 Pël ëën omën nampökpiin epël yema. “Nim ëlre nang niin ngön ökniapënëak wais ka tomök wë.” 48 Pël maan piinkangiir epël yema. “Nem elëp talëp? Nangarötalörö?” 49 Pël mëak pim ruurö tenim ngësëlmor song ëak kaalak epël yema. “Nem ëlre nangpörö eporö. 50OmënnemPep kutömweri wëaupë

Matiu 13:1 18 Matiu 13:30

ngön ngaarëk yeö piporö nem ëlre nangarö pëlyaë.”

13Omnant öp olëauta watepang ngönte(Maak 4:1-9; Luk 8:4-8)

1 Kët pötak Yesu pi pim kaatakaan oröak tenpim ruuröaring i kaö ëöök së wel aisëaan 2 omënkësang pan wais pim naë wa rongan yaë. Pëlyaëën pi wangaöökë ngaarëk is wel aisëak wëënomnarö i pisöök taueëa. 3 Pël ëaan pi watepangngön nentere nent mëak nent epël yema. “Omënnamp pim yaak së omnant öpöt olëa. 4 Pël ëënnant kamtaöök ngentiin intöröak oröak na. 5 Ënnant këlöökë rangk ngentia. Pël ëën yangetkönyangap wiaan yak teënt oröa. 6 Pël ëën këtëpngaarëk apër maan öp pöt kotön saap wak umönrëa. Pöt misënöt kotut pötaanök. 7 Ën nantnönötë öngpök olëa. Pël ëën nönöt oröak ngepëën sësë ëa. 8 Ën nantökëër yang kolaptak olëa.Pël ëën pötökëër aprak kë kësang pan uta. Kengknemorëët 100, nemorëët 60, nemorëët 30 pël uta.9Katringëpök ngön epët kat wiip.”

Yesu pi watepang ngöntaan mëëa(Maak 4:10-12; Luk 8:9-10)

10 Pël yemaan ten pim ruurö Yesuu naë së piinepël mëëaut. “Ni tol ëënak pitën watepang ngönyemaan?” 11 Pël maan pi kangiir epël yenia.“Anutu pimtok wa ngaöök nimëak wë ngön ëlëëppöta songönte arënökëër pet yaalni. Ën muntaröpuuk pël naalmëën yaë. 12 Omën namp Anutuukngön ompyaö nant mangkën taë wak öpna pöpmuntat mangkën pim naë kësang wiaapnaap. Ënnamp mangkën taë wes wak naön ëëpna pöp kotweëa tapët Anutuuk kamawa ëp ëën elek öpnaap.13 Nem watepang ngön yemak epëta songönteepël. Pit itöök iteneëak këëkë itna naskolönyaaurö. Katëëpök kat wieëak këëkë kön nawiinyaaurö. 14Tektek ngön yaaö omën Aisaia pöpë ökëa pöt pitëm naë kë yaarö. Pöt epël.‘Ar ngön pëën kat wiinëëtak songönte ëwat

nasëngan.Pël ëak ar itaampunëëtak yok pangk omnantön

itnaangkan.15Omën piporö pitëm lupöt kosang saurö, katöt il

wariaurö, itöt mësëaurö.Pit pël naën ëanëën itaampööre kat wiire kön wi

pël ëan tapön.Ën pit pël naën ëanëën nem naë rë olaan ompyaö

mowesan tapön,Anutuuk pël ya.’

16 “Ar pöt arim itöök omën ngolöpötön itaam-pööre katëëpök ngön ompyaut kat wi pël yeëpötön ërëpërëp ëënëët. 17 Ne yaap ök nia-maan. Ngaan tektek ngön yaaöre omën wot-pilörö kësang omën epotön iteempënëak ëakitnaangkën ëautak ar peene ityaangk. Kat wi-ipënëak ëak kat nawiin ëautak peene kat yawi.”

Omnant öp olëauta watepang ngön pöta songönte(Maak 4:13-20; Luk 8:11-15)

18 “Peene omnant öpöt olëauta watepang ngönniak pöta songönte war wes niamaan kat wieë.19 Omnant öpöt kamtöök ngentia pötë ököröomën narö Anutuuk wa ngaöök nimëëpënëakyaë ngön pöt kat wiauröak kön nawiin yaëënngön Anutuu pitëm lupötë wia pöt Setenök kamawa ëp yaë. 20 Ën omnant öpöt këlöökë rangkngentia pötë ökörö, omën narö Anutuu ngöntekat wiak ërëpsawi ëak öpnaat. 21 Pitëm lupötëmisën il natëën. Pötaanök akun kot nent kön wikosang wesak wëën pitëm Anutuu ngön ngaarëkyeö pötaan omnaröak këlangön katmowiak utpetmowasën tapëtakëër wil këlok ëëpnaat. 22 Ënomnant öpöt nönötë öngpök ngentia pötë ökörö,omën narö Anutuu ngönte kat wiipnaatak wëkoröpöökë omnantönkön selap ëëremonere urö-men kentre kaur ëëre omën munt nantön warë pël yaëën pötök ngep elmëën Anutuu ngöntemos ëëpnaat. 23 Ën omnant öpöt yang kolaptakngentia pötë ökörö, omën narö Anutuu ngöntekat wiak këëkë kön wiak wëën pitëm wëwëatëkë ompyaut orööpnaat. Narö kë 100, narö kë 60,narö kë 30 pël orööpnaat.”

Ya lupöök nön utpetat oröauta watepang ngönte24 Pël mëak Yesuuk watepang ngön munt nent

pitën epël yema. “Anutu pim omnarö wa ngaöökyamë pöt omën namp pim ya lupöök omnantöp ompyaut ngënta pötakël ök ëëmaan. 25 Pëlëën röök nentak pim kööre tok namp wais nönutpetatë öpöt ompyautë rangk olëak sa. 26Pël ëënomën ompyaut oröak këët utöpënëak yaëën nönutpet pötta oröak kaö sa. 27 Pël ëën omp pöpëinëën ruurö pim naë wais epël mëëa. ‘Kaöap, niöp ompyaut ya lupöök ngëntauppe. Nön utpetattol ëak oröa?’ 28 Pël maan epël mëëa. ‘Kööre toknampök ëa.’ Pël maan pim inëën ruuröak, ‘Ten sënön utpetat ti moolanma?’ pëlmëëa. 29Pëlmaanpi kangiir pitën epël mëëa. ‘Won. Ar nön utpetatyatiem omën ompyautta tiinganok. 30Pout irikorëak öp. Pël ëën omnant köp sëën öpenaatak nemomën këët öpnaaröen epël memaat. Wet rëak

Matiu 13:31 19 Matiu 13:56nön utpetat tiak ut urak esuwesi moolan. Pël ëakomënompyautwa rongan ëak nemkaatakwiin.’ ”

Këra lëlëp kotupre yis pöteparë watepang ngönte(Maak 4:30-34; Luk 13:18-21)

31 Pël mëak Yesuuk watepang ngön munt nentpitën epël yema. “Anutu pim omnarö wa ngaöökyamë pöt këra nementi lëlëp pöpökël ök ëë-maan. Omën nampök lëlëp pöp pim ya lupöökngënta. 32 Lëlëp pöp kot panëëp, omën muntatëlëlëpöröak il yewas. Pël yaëëtak oröakökëërpöpök këra muntat il yewas. Pël ëak kësang sakwëën intörö wais morötë ngentiak ka ëp yawi.”

33 Pël mëak watepang ngön munt nent epëlyema. “Anutu pim omnarö wa ngaöök yamë pötöng namp yis pöt korupaë kas möautring irikorëën pötak ekek yes pötak ök ëëmaan.”

34Yesu pi watepang ngön kësang omnaröen ökyema. Nent war wesak nemaan, watepang pëënyema. 35Pël yaëën tektek ngön yaaö nampë ngönepël ëa pöt pim naë kë yaarö.“Ne watepang ngön ök memaap.Omnant ngaanëër Anutuuk kutömre yang ket

ëa akun pötakaan wais peene e wë ep-tak ëlëëp wiakaima pöt nook tekeri wa-sumaap.”

Nön utpetat ya lupöök oröauta watepang ngönpöta songönte

36 Yesu omnarö sëp wesak së kaata kakaatiyeila. Pël ëën ten pim ruurö naë së epël mëëaut.“Ya lupöök nön utpetat oröautakël nimwatepangngön yaan pöta songönte ök nia.” 37 Pël maankangiir epël yenia. “Omën öp ompyaut ngëntapöp Omën Këëp ne epop. 38 Ya pöwer pöt yangepër. Ën omnant öp ompyaö pöt omën Anutupim wa ngaöök yamë pörö. Ën nön utpetatomën Setenë ënëm yaëën pim ngarangk yaalmëpörö. 39 Kööre tok öp utpetat olëa pöp Seten, ënomën ompyaö wa pöt akun kaöaö. Ën omën wawia pörö enselörö. 40 Omnaröa nön utpetat tiakesuwesi mera pöta ök akun kaöaöök orööpnaat.41 Akun pötak Omën Këëp nook nem enselöröwes mëën nem wa ngaöök yamë pötak omënutpet yaauröere omënmunt narö utpet sëpënëakyaalmëa pörö kamawak 42es kosangwesimoolap-naat. Es kosang pöwesi omnarö ingre ya ilakaimeë kë pötöppötöp aim öpnaarö. 43 Pël ëënakun pötak omën ompyaö saurö pit Anutu pitëmPepapökwa ngaöök yamëën këtëpë yema pöl ëwaelmëëpnaat. Katringëpök ngön epët kat wiip.”

Omën nampök uröm ompyaut yangerak ëlëëpwieëaut koirauta watepang ngönte

44 “Ën Anutu pim omnarö wa ngaöök yamëpöt urömere omën ompyaut ngaanëër yangerakëlëëp wia pötakël ök ëëmaan. Ënëmak omënmunt namp koirak muntarö koirpanëën kaalakëlëëp wia. Pël ëak teëntom ërëpsawiaring së pimomën pout menak sumat wak yang lup pöt sumëa.”

Songre sar ompyauta watepang ngönte45 “Ën Anutu pim omnarö wa ngaöök yamë

pöt omën songre sar ompyaut ap yewesa pöpëëlök ëëmaan. 46 Pi songre sar ompyaö panë nentkoirak pim omnant pout menak sumat wak sësongre sar ompyaö pöt sum ëa.”

Iir yewaul pöta watepang ngönte47 “Ën Anutu pim omnarö wa ngaöök yamë pöt

iirëëp i kaöök olaan imën ke nampre namp ilëapötakël ök ëëmaan. 48 Iir pöëëp imënörö peöëën omnarö weruak ëöökël sa. Pël ëak wël ëakompyaurö kaputë wesirak utpetarö wa moolëa.49 Pöta ök akun kaöaöök tapël ëëpnaat. En-selöröak wais omën utpetarö ompyauröa naëaanwël ëak kama wak 50 es kosangwesi moolapnaat.Es kosang pöwesi ingre ya ilak aimeë kë pötöp-pötöp aim öpnaat.”

Uröm ngaanre ngolöpöt wieëauta watepangngönte

51 Pël niak tenën epël pëël yenia. “Ar pötasongönten kön wia ma?” Pël niaan ten, “Mak,”pël mëëaut. 52 Pël maan tenën epël niiaut. “Pötompyaö. Ngön kosangötë ngarangk namp Anu-tuu wa ngaöök yamëautak ilëak wë ngönëntekëëkë ëwat saup pi ka pepapë ököp. Ka pep pöppi uröm ompyaö ngaanre ngolöp pout pim peramwiaurekaan yeö pöl pi ngönën ompyaö ngaanrengolöp poutepar ëwat wëaup.”

Nasaret omnarö Yesuun kaaöre këëpöt elmëa(Maak 6:1-6; Luk 4:16-30)

53 Yesu pi watepang ngön pöt ök më pet irakten pim ruuröaring saut. 54 Pël ëak Nasaret pimka songöntak oröak ngönën tuptak ilëak ngönënök yemaan omnarö pit yaan sak epël ya. “Elei,omën epop omën yaap tiarim karippe. Tarëkaanëwat ompyaö epot wa? Ma talëpök weëre kosangmangkën ya weëre kosang epot yamëngk? 55Tiarpiin ëwat wëep. Pi ka ök yarëaupë ruuppe.Pim ëlëp Maria. Ën yokot pim nangarö SemsreYosep, Saimonre Yutas pörö. 56 Ën koont pim

Matiu 13:57 20 Matiu 14:33

nangaröeta tiarring wë. Pël ëaap pi weëre kosangepot tarëkaan wa?” 57 Pël mëak pit piin kaaörekëëpöt yaalmëën Yesuuk epël yema. “Tektekngön yaaö namp ka poutë omnaröak piin pingwesak yema. Pël yaautak pimtë kaare yangerakwëën piiring wëauröak pi kaö nasën wë wesakpiin ping wesak nemaan ë yaë.” 58 Kak pöreköröpitëm kön wi kosang nemowasën ëautaan yaretëng weëre kosangring nant kësang pitëm naënamëngkën ëaut.

14Son i yamëaup mëna(Maak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9)

1 Akun pötak yang ngarangk kaöap Erot piYesu pim yaauta ngönte kat wia. 2 Pël ëak pimya omnaröen epël mëëa. “Omën pipop Son iyamëaup, pi wel wiak wal ëaup yak weëre kosan-gring ya retëng pipot yamëngk.” 3-4 Erot pim pëlmëëa pöta songönte epët. Ngaan pi pim nanëpëöngöp Erotias pöp wa ëp ëa. Pël ëën Sonök piinepël mëak nga mëëa. “Ni öng pipop wa ëp ëënpangk naën yaë.” Pël mëëa pötaanök Erotök pimya omën naröen maan pitök Sonë ingre morötëwii tëak wii kaatak moulmëa. 5 Pël ëën Erotpi Son mëmpënëak kön wiautak omnaröak piin,“Anutuu tektek ngön yaaö omnamp,” pël yamëëapötaan kas ëën sëp wesa. 6 Pël ëën ënëmakErotë oröa akunet temanöm sëën këëre imënnëmpënëak omën kaöarö pourö pim naë wa topëa. Akun pötak Erotiasë koontup omën pöröaëöetak tan yaurön Erot pi itenak kent kön wia.7 Pël ëak pi koont pöpön epël mëëa. “Ne Anutuuëöetak kosang wesak niamaan. Ni omën nentenkimang neamë pöt nimpaat.” 8 Pël maan pimëlëpök këk maan epël mëëa. “Son i yamëauppim kepönö töak söwar neweri wiak wak waisnamp. Pël ëën ne pi wel wia pöt ëwat sumaan.”9 Pël maan omën omp ak Erot pi pöt kat wiak yakëlangön kön wia. Pël ëaap pi omnaröa ëöetakngön kosang wesautaan pim kimang ngönten katwiak 10 pim ya omën naröen maan wii kaatak sëSonë kepönö töak 11 söwar neweri wiak wak sëkoontup mangkën wak së ëlëp mena. 12 Pël ëënSonë ruurö kat wiak së pim sokur wak yang kelweera. Pël ëak wais Yesuun ök yema.

Yesu pi omën 5000 pörö kaömp mena(Maak 6:30-44; Luk 9:10-17; Son 6:1-14)

13 Yesu pi ngön pöt kat wiak ten pim ru-uröaring yang pör sëp wesak wangaöök ilëak i

kaöök yang omën wonrekël saut. Pël yaëën om-narö kat wiak pitëm kaat sëp wesak tenim ënëmyangerak waisa. 14Pël ëën wangaöökaan oröak sëitaangkën omën kësang pan wëën itenak yakömëën pitëm yauman omnarö ompyaö yemowas.

15Wë wiap kan ten pim ruurö pim naë së epëlök mëëaut. “Omën wonrek wëën wiap kanëënyes. Pötaanök omnarö wes mëën kaatë së kaömpsum ëëp.” 16 Pël maan Yesuuk epël niiaut. “Pittol ëën sëpën? Arök kaömp meneë.” 17 Pël niaanepël mëëaut. “Ten tarëkaan mampun? Tenimnaë kaömp selap won, kaömp mor nas, ën i kaöimën kopët naar pël ëakwia.” 18Maan epël niiaut.“Nem naë wak waiseë.” 19 Pël niak omnaröenmaan nönö mömëak wel aisëaan kaömpmor naspötring i kaö imënaar wak kutömweriil iteneëAnutuun yowe mëak kaömpöt pelak ten pimruurö ningkën omnarö menaut. 20 Pël ëën omënpourö nak kep wesak kaut olaan ten wak kër 12pötë waulön peö yaë. 21 Omën kaömp na pöröselap pan, ompörö 5000, ën öngre yokoturö pötsangk nekelën.

Yesu pi i kaöökë roro sa(Maak 6:45-56; Son 6:15-21)

22 Kaömp na pet irën Yesuuk ten pim ruuröenepël niak këk niiaut. “Ar wangaöök ilëak i kaöökëëngk komuntakël seë. Pël yaëën ne omnarö wesmëëmaan.” Pël niaan saut. 23 Pël ëën pi omnaröwes mëën yesën Anutuun ök mapënëak rosir-aöök isa. Pël ëën koö olaan pimënt pörek wëën24 wangaö i kaöökë luptak yesën kentö maapyamöön kaö maat weëre kosangring wangaöökyamö. 25 Pël ëën ëlpam wal ëëpënëak yaëënYesu i kaöökë roro tenim ngësë yewais. 26 Pëlyaëën itenak ten kas kësang ëak, “Elei, waötöpëngk yewais,” pël mëak merëk ëaut. 27 Pël ëënpi tapëtakëër tenën epël niiaut. “Arim lupöt weësëp. Nemtok yewaiserek kas ëëngan.”

28 Pël niaan Pitaak piin epël mëëaut. “Aköp,nimtok yaëën pöt aan ne i kaöökë roro nimnaë waisum.” 29 Pël maan, “Wais,” maan Pitawangaöökaan oröak kaöökë roro Yesuu ngësëlyes. 30 Pël yeem kentö kësang yamöön ite-nak kas ëak i kaöökë öngpök yengmëem ngönëak Yesuun, “Aköp, kaamök elnë,” pël mëëaut.31 Maan Yesuuk tapëtakëër el mëak moresi weëepël yema. “Nim kön wi kosang yewesaut këlokpan yaën. Tol ëënak kön selap yaën?” 32Pël mëakpiarip wais wangaöök ilaan kentö leng yaë. 33 Pëlëën wangaöök wëaurö ten piin yaya mëak epëlmëëaut. “Yaap pan, ni Anutuu Ruup.”

Matiu 14:34 21 Matiu 15:30Yesu pi yauman omën kësang Kenesaret yangerak

ompyaö mowesa(Maak 6:53-56)

34Ten i kaö poö ëngköök sëKenesaret yangerakoröaut. 35 Pël ëën omën pörek wëaurö Yesuunitenak ëwat sak ngön maan yauman omën yangpörek wëaurö pim naë wak waisa. 36 Pël ëënpit pim ulpëën kautak pëën mësël ëak ompyaösëpënëak këk yema. Pël maan omën pël ëa pöröompyaö saut.

15Anutuu ngön kosangötök ëaröaat il yewas(Maak 7:1-13)

1 Parisi ngönën omën naröere ngön kosangötëngarangk narö Yerusalem kakaan Yesuu naë waisepël yema. 2 “Nim ruurö tol ëënak tiarim ëaröangön kosangöt ilap yari? Pit ngön kosangötëwieëaul kaömp nëmpënëak mor i nairën yaë.”3 Pël maan Yesuuk epël yema. “Ar tol ëënak arimëaröa ngön kosangöt ngaarëk önëak Anutu pimtëngön kosangöt wa yoolak? 4 Anutuuk kosangwesak epël ëa. ‘Nim ëlre pepaarë ngön ngar wakompyaö elmë.’ Ën nenteta epël. ‘Omën namppim ëlëpön ma pepapön utpet wesak mapna pöpmën wel wiip.’ 5Anutuuk pël yaatak ar ngön epëlyaaurö. ‘Namp pim ëlre pepaar omën nentenap yewasën omën pim piarip kaamök elmëëpnapöt pim naë wiaan pöten, “Ne omën epët Anu-tuun yaö ëaup,” pël mëëaupök pim ëlre pepaarëikanöök wë kaamök naalmëën pöt pangk yaë.’6 Ar pël yeem arim ëaröa ngön kosangötë ënëmyeë pötak Anutuu ngönte ke ur yoolak. 7 Kaaromnarö aë. Tektek ngön yaaö omën Aisaia pimngaanëër arimëën ngön ëa pöt kë yaarö. Pöt epël.8 ‘Omën eporö pitëm këmötök neen yaya yenëem

lupötök këëpöt yaalnëaurö.9Pitëm ngönöt nem ngön këëta urtak wiak nener

rë yemoulaurö.Pël yeem neen yaya yenëaan itaangkën mos ë

yaë.’ ”Tiarim lupmer utpet yewas pöta ngönte(Maak 7:14-23)

10 Pël mëak Yesu pi omnaröen ngön maanwaisën epël yema. “Nem ngön ök niama epëtkat wiak kön wi soköleë. 11 Omnant këmtak yenpötök lupmer utpet newasën yaë. Këmtakaanyaarö pötök lupmer utpet yewas.” 12Pëlmaan tenpim ruurö së piin epël mëëaut. “Ni ngön pipotyemaan Parisi omnarö këëpöt kön yawi pöten niëwatwëënma?” 13Maan epël ya. “Këra pout nem

Pep kutömweri wëaupök pim ya lupöök nangën-tën ëa pipot ti moolapnaat. 14Ar Parisi omnaröenkön selap ëëngan. Pit omën it il tëauröa ök yaë. Itil tëa naar nampnamp mësak yesem kanö wiaansaarëak parë orööpnaat.” 15 Pël niaan Pitaakepël yema. “Watepang ngön pipta songönte öknia.” 16 Maan Yesuuk epël ya. “E, arta om köpëlwëan ma? 17 Arim omnant këmtak yen pötökutpet naniwaspan, yaatak sëën ya yaar pöten arköpël ma? 18 Ën këmtakaan yaarö pipotökëërlupmeriaan yaarö. Pipotök lupmer utpet yewas.19 Omën lupmeriaan utpet epot yaarö. Kön ut-pet, yamëngka, öngre omp wëwëet kom yaaö,öngre omp nga yaaö, këkain, kaar, neneren utpetwesak yaaö, 20 pipot lupmeriaan oröak lupmerutpet wasëpnaat. Mor i nairën kaömp yen pötakomnampë lupmer utpet newaspan.”

Kanan yangerakaan öng nampök Yesuun kön wikosang wesa

(Maak 7:24-30)21 Yesu pi ten pim ruuröaring Kenesaret yang

pör sëp wesak Taiaare Saiton ka pöörar wieëayang pörekël saut. 22 Pël ëën Kanan yangerakaanngönën köpël öng namp yang pörek wëaupökwais merëkre ngön ëak Yesuun epël yema. “OAköp, Tewitë ëap, Anutuu Yaö Mëëaup, urmernamp nem koontupë lupmeri wëën këlangön kaöpanë kat yawi. Pötaan ni neen yaköm elnë.”23 Pël maan pi kangiir nemaan ëën ten pimruurö pim naë së ke urak epël mëëaut. “Pitiarim ënëm yewaisemmerëkre ngön yaarek wesmomëën sëp.” 24 Pël maan Yesuuk kangiir Kananöng pöpön epël yema. “Anutuuk ne Israel polsëpsëpöröa ök ëak repak sauröaan pëën wesnemëaup.” 25 Pël maan pi pim naë wais rar rëwesirak epël yema. “Aköp, kaamök elnë.” 26 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yema. “Rungaaröakaömpöt wa ëp ëak kentörö nemangkën ë yaë pölni maimap kaamök naalniingan.” 27 Pël maan pikangiir epël ök yema. “Aköp, yaap yaan. Pël ëaapkentörö pit peparö kaömp yenaurek yenën lupötti ngentiin na yaë pöl ni kaamök elnë.” 28 Maanepël yema. “Öng epop, ni könwi kosang kaö panëyenewasën. Pötaanök nim kent kön yawiin pötorö nirëëpnaat.” Pël yemaan tapëtakëër koontupompyaö sa.

Yesuuk yauman omnarö kësang ompyaö mowesa29Yesu ten pim ruuröaring yang pör sëp wesak

kaalak Kalili i kaöökël së oröak ë kankan rosir-aöök së wel aisëaan 30 omën selap pan pim naë

Matiu 15:31 22 Matiu 16:19oröa. Omën ingöt kël wë, it il të, kos korar së,ngön won së, yauman ke nentere nent yaauröwak wais Yesuu naë rongan ë moulmëën ompyaömowesaut. 31Pël ëën omën ngönwon saurö ngönaö, kos korar saurö wotpil së, ing kël waurö kaning ë, it il tëaurö it nga së, pël yaëën omën kësangpörö itenak yaan sak Israel omnaröa Anutuunyaya yema.

Yesuuk omën 4000 pörö kaömp mena(Maak 8:1-10)

32 Yesu pi ten pim ruuröen ngön niaan pimnaë sëën epël niiaut. “Ne omën kësang eporöenyaköm kön yawi. Pit neering wë kaömp nanënwëën kët nentepar nent ëak yes. Pötaanök ne pitkëënwesmëën kan kourak yesemutpet ëëpanëakya ngës yaë.” 33 Pël niaan ten epël mëëaut. “Tiaromën wonrek wë omën kësang eporöa kaömpmangkën pangk nëmpna pöt tarëkaan öpen?”34 Pël maan Yesuuk, “Arim naë kaömp tolël ëakwia?” pël niaan tenök, “Kaömp 7, ën i kaöimën kopët naar,” pël mëëaut. 35 Maan Yesuukomnaröen yangerak wel aisapën mëak 36 kaömp7 pötring i kaö imënaar wak Anutuun yowemëakpelak ten pim ruurö ningkën omnarö menaut.37 Pël ëën omën pourö nak kep wesak kaut olaanten wak kër 7 pötë waulön peö yaë. 38 Omënkaömp na pörö selap pan, ompörö 4000, ën öngreyokoturö pöt sangk nekelën. 39 Pörö Yesuukwesmëën yesën tenringwangaöök ilëakMakatanyangerakël saut.

16Parisiire Satusi omnaröak retëng it ngolöp nent

nent itaampënëak Yesuun mëëa(Maak 8:11-13; Luk 12:54-56)

1 Parisiire Satusi ngönën omën narö Yesuunaë wais piin morök elmëak epël yema. “Nimaan retëng it ngolöpnent oröönAnutuunaëaanwaisan pöt ëwat sënaan.” 2 Pël maan pitën epëlyema. “Ar wiap kanötë itaangkën yanget sapi-ire waö yamëën itenak, ‘Wangam kanök këtëpmapënëak yaë,’ pël ë yeë. 3 Ën wangam kanötëitaangkën yanget mëëtmëët yaëën pöt, ‘Kopipelëpënëak yaë,’ pël ë yeë. Ar mopöök uröamrekepilötön itenak ëwat yaauröak peene Anutuuyaalni epëta songönten köpël yeë. 4Omën peeneakun eptak wë eporö ar utpet ëak Anutuun könwi kosang newasën yaaurö. Ar ya retëngötyamëngka pöten ke urak yenëak. Pötaanök neya retëng nent naëngan, om ngaan tektek ngönyaaö omën Sona pi i kaö imënëpë öngpök wëën

Anutupimelmëapöta ököt pëënpet elniin itaam-punëët.” Pël mëak pit sëp wesak saut.

Parisiire Satusi omnaröak irikor elmëëpanëakpepanöm mëëa

(Maak 8:14-21)5 Ten Yesuu ruurö kaömpöt kat kol wiak pi-

iring i kaöökë ëngk komuntakël së oröak könwiaut. 6 Pël yaëën Yesuuk epël yenia. “ArParisiire Satusi omnaröa yisötön ngarangk këëkëëën.” 7 Pël niaan ten neneren epël mëëaut.“Tiar kaömp peretöt wak newaisën ëautaan epëlyenia.” 8 Tenimënt neneren yemaan kat men ëakepël yenia. “Arim kön wi kosang yewesaut këlokpan yaaurö, aë. Ar tol ëënak kaömp won pötenyak? 9 Ar om neen köpël wë ma? Ne kaömp mornas wak ulöl wesak omën 5000 pörö mangkënnëën pangk ëaut pöt ar kat kola ma? Pit kepwasën ar kaömpkaut kër tolël ëakwaulön peö ëa?10Ën ne kaömp 7 pöteparök wak ulöl wesak ömën4000 pörö mangkën nëën pangk ëaut pöteta arkat kola ma? Pit kep wasën ar kaömp kaut kërtolël ëak waulön peö ëa? 11 Ar tol ëënak nemngönten kön nawiin yeë? Ne kaömp peret pötenneniaan. Ar Parisiire Satusi omnaröa yisötönngarangk këëkë ëën.” 12 Pël niaan ten pim niiapöta songönten kön wiaut. Pi yis kaömp peretötëyamëa pöten neniaan, Parisiire Satusi omnaröangön kaaröt tenim yaapta öngpök ilapanëak niia.

Pitaak Yesuun pi Kristo pöt war wes ök mëëa(Maak 8:27-30; Luk 9:18-21)

13 Yesu pi tenring Sisaria Pilipai kak naë sëoröak tenën epël pëël yenia. “Omnarö pit OmënKëëp neen talëp aim?” 14 Pël niaan epël mëëaut.“Naröak niin, ‘Son i yamëaup,’ pël yaan naröak,‘Elia,’ naröak, ‘Seremaia ma tektek ngön yaaönamp wes,’ pël aim.” 15 Pël maan epël yenia.“Ën arimtok pöt neen talëp aim?” 16 Pël niaanSaimon Pitaak epël yema. “Ni Kristo, AnutuukYaö Niiaup. Ni Anutu wëwëetaringëpë Ruup.”17 Pël maan Yesuuk epël yema. “Saimon, Sonapim ruup, ni ërëpërëp ëëmëëp. Yang omën nam-pök ngön pipët ök neniaan, nem Pep kutömweriwëaupök yenia. 18 Pötaanök ne niamaan kat wi.Nim yapinte Pita, pöt kël kosangö. Ën nim nemsongönte tekeri yewasënpipëteta kël kosangöökëököt. Nook maan nem ingre mor saurö këlkosang pöökë rangk tauaan Setenëweëre kosang-tak il naniwaspan. 19 Ne Anutuuk wa ngaöökyanimë pötak yeilëauta kiet nimpaat. Pël ëënyangerak omnant yaautön, ‘Pël ëëngan,’ mamë

Matiu 16:20 23 Matiu 17:20pöt kutömweriita pël naën ëëpnaat. Ën yangerakomnant yaautön, ‘Pël ë,’ mamë pöt kutömweriitapël ëëpnaat.” 20 Pël mëak tenën kosang wesakepël yenia. “Ar ne Kristo, Anutuu Yaö Neeaup,pöt omnaröen ök manganok,” pël niiaut.

Yesuuk pi weletakaan wal ëëpnaap pöt ök mëëa(Maak 8:31–9:1; Luk 9:22-27)

21 Akun pötak Yesuuk ngës rëak ten pim ru-uröen omnant ënëm pim naë orööpnaatë ngönötwar wesak epël yenia. “Ne Yerusalem kaksëën ngarangkre kiri ar yaaö kaöaröere ngönkosangötë ngarangköröak këlangön kësang katnewiak nemëngkën kët nentepar nent won sëënkaalak weletakaan wal ëëmaap,” ngön pöt ökyenia. 22 Pël niaan Pitaak pëëntakël koirak sëepël mëak nga yema. “Anutuuk ngarangk elniaanomën ke pipot orö nanirëën ëëp.” 23MaanYesuukkaip tiak epël yema. “Seten, ni sëp newesak sëkan newariingan. Nim ngön yaan pipët Anutuungönte won, omën ngönte.”

24 Pël mëak Yesuuk ten pim ruuröen epël ni-iaut. “Omën namp pi nem ënëm elnëëpënëakpöt pimtë könöökë kentöt këëpötweseë, ‘Ne Yesupimëën wel wiima pöt pangk ëëmaap,’ pël wesakpim këra yetapër waalak nem ënëm ëëp. 25Namppimwëwëet keimön ëak öpna pöt pimwëwëet kösëpnaat. Ën namp nemëën yak wëwëet këëpötwasëpna pöt pim wëwëet ompyaö orö morëëp-naat.” 26 Ën namp yangerakë omnant pout kentëak weim wëën pötök pim wëwë ompyaut utpetmowasën won sëën omën pötök tolëël kaamökelmëëpën? Pël naëpan. Ma namp pim wëwëompyaut kaalak öpënëak pöt oröpöt kangiirmampën? 27 Omën Këëp nem Pepapë ëwaö nemrangk wiaan nem enselörö koirak waisumaap.Pël ëak omën pourö neenem wëwëatë kangutmempaap. 28Ne yaap pan niamaan. E taua eporöarëkaan narö wel nawiin wëën Omën Këëp neomp ak sak yewaisën itaampun sa.”

17Yesu pim möönre koröp maim wa(Maak 9:2-13; Luk 9:28-36)

1 Kët 6 ëak won sëën Yesu pi Pitaare Semsrepim nangap Son pörö koirak rosir wali naöök sëpitëmënt wakaima. 2 Pël ëak pi pitëm ëöetakmöönre koröp maim wa. Ën pim këëre wot kantekëtëpë ök ëwa ëën ulpëënëpta kölam panë tëa.3Pël ëaan pit itaangkënMosesre Elia piarip oröakYesuring ngönaak yeëa. 4 Pël ëën Pita pi Yesuunepël ök mëëa. “Aköp ten eprek wëën ompyaö

yaë. Ni kent yaëën pöt ne ka kot nentepar nentök remaan. Nent nimëën, nent Mosesëën, nentEliaëën pël ëak ök remaan.” 5 Pël yemaan tapëtpöt uröam kölam ëwa nempel irë kaka elmëënAnutuuk uröamta öngpökaan epël mëëa. “Epopnem Ruup. Ne piin ya kë sak kent pan yaalmë. Arpim ngönte kat wiin.”

6 Ruurö pit ngön pöt kat wiak kas panë ëënyangerak së ngentiak wot nön ëak wieëa. 7 Pëlëën Yesu pi së pitën ngëën elmëak epël ök mëëa.“Wal ëeë. Kas ëëngan.” 8 Pël maan pit we riakitaangkën muntaar won, Yesu pimënt wëa.

9 Pit rosiraöökaan yeirëem Yesuuk pitënpepanöm epël mëëa. “Arim omën it köpëlötityaangk pöten omnaröen peene ök mangan.Ënëmak Omën Këëp ne weletakaan wal ëënakomnaröen ökman.” 10Pëlmaan pim ruuröak epëlmëak pëël mëëa. “Ngön kosangötë ngarangköröpit tol ëënak Elia wet rëak oröönak Anutuu yaömëëaup ënëm orööpnaat pël aim?” 11 Maan piepël mëëa. “Yaap, Elia pi wet rëak oröak Anutuuyaö neeaup nemëën omnant kopëta wasëpënëakëaut. 12 Pël wiaap ne epël niamaan. Elia pi yokoröak wëën omnarö piin këëkë ëwat nasën wëpitëm könöök utpet mowesaut. Pötaanök OmënKëëp neenta tapël elnëëpnaat.” 13 Pël maan pitepël kön wia. “Pipët Son i yamëaupön ya.”

Yesuuk yokot nampë lupmeriaan urmer nampwaöë mëa

(Maak 9:14-29; Luk 9:37-43)14 Omën kësang pan wa top ëak wëën pit wais

oröön omën namp Yesuu naë wais rar rë mowe-sirak epël yema. 15 “Kaöap, ni nem yokotupönyaköm kön wi. Pi it ngengën yeem imeri ilaörees kotö pël yaë. 16 Pël yaëën nim ruuröa naë wakwais ompyaö wasëpënëak maan poprak ëaut.”17 Pël maan Yesuuk epël yema. “O kön wi kosangyewesaut wonörö, aë. Ar lup kosarö. Ar neenkön wi kosang nenewasën yeem ar kön wiin akuntolëël arring wë arim könömöt weim öm?” Pëlmëak epël yema. “Yokotupwakwais.” 18Pëlmaanwak waisën Yesuuk urmerapön nga maan kasoröak yes. Pël ëën akun tapëtakëër ompyaö saut.19 Pël ëën ten pëëntak së Yesuun, “Ten tol ëënakurmerap waö ë momëënëak poprak ëan?” pötenpëël mëëaut. 20 Pël maan epël niiaut. “Arim könwi kosang yewesaut këlok yaë pötaan poprak ëan.Ne yaap niamaan. Ar kön wi kosang kot panënent wieëan talte rosir epöön, ‘Ni tiak eprekaanëngkrek së orö,’ pël maan yok pangk pël ëëpën.Ar kön wi kosang kaö newasënë pöt omnant

Matiu 17:21 24 Matiu 18:16pout pangk ëënëët. 21 [Urmer ke pilörö weërekosangring wë. Pötaanök pit waö ë momëënëpöt kan munt naö won, om Anutuun kimangmanëak kaömp ngës olëak önë kopët pötakëërwaö ë momëënëët.]”

Yesuuk pimtë wel wiak wal ëëpnaata ngönte ökmaan akun nentepar ëa

(Maak 9:30-32; Luk 9:44-45)22 Ënëmak Yesuuk ten pim ruurö wa top ë

niulëak epël niiaut. “Omnaröak Omën Këëpne ngaaröa moresi neulëëpnaat. 23 Pël ëën pitnemëngkën kët nentepar nent won sëën kaalakweletakaan wal ë neulëëpnaap.” Pël niaan tenyaköm panë kön wiaut.

Yesuuk ngönën tup kaöeta takis mena24 Ënëmak ten Yesu piiring Kapaneam kak së

oröön omën Anutuu ngönën tup kaöetaan takisyewa pörö Pitaë naë wais epël mëak pëël yema.“Arim rë yanuulaup ngönën tup kaöetaan takisnawiin yeëa ma?” 25 Pël maan Pitaak, “Won,yawiaup,” pël mëak Yesuu kaatak së ilëak öknemaanwëën pimtok epël mëak pëël yema. “Sai-mon, ni kön tolëël yawiin? Yang omp akörö pittalöröa naëaan takis yewa? Pitëmtë omnaröanaëaanmamaimaröa naëaan yewa?” 26Pël maanPitaak, “Maimaröa naëaan,” pël yemaan Yesuukepël mëëaut. “Pël yaëën yang omp aköröa karuröpangk takis nemangkën ë yaë. 27 Pël ëaap tepërnemangkën ëën pit kön wiin utpet ëëpanok ikaöök së tatë olëak i kaö imën wet rëak ömë pöpkëm nga ëak itaangkën sum nent wiaan pöt waksë tepërim könkön takis mamp.”

18Yesuu ruuröak piin talëpök wotöök sak wë pöten

pëël mëëa(Maak 9:33-37; Luk 9:46-48)

1 Yesuuk Pitaan pël yemaan akun tapëtak tenpim ruurö naë së epël mëak pëël mëëaut. “Anu-tuu wa ngaöök yanimë eporö tenëkaan talëpökwotöök wë?” 2 Pël maan pi runga nampön ngönmaan waisën tenim tekrak tau ulmëak 3 epëlyenia. “Ne yaap niamaan. Ar kön kur kaip tiakarimtën kön wiin iraan rungaaröa ök nasën ëënëpöt Anutuuk wa ngaöök nanimëëpan. 4 Namppi pimtën kön wiin iraan runga epopë ök saköpna pöp omën Anutuu wa ngaöök yamëautakwëauröawotöök sak öpnaap. 5Omënnemëën yakrunga kot ke epëlëp sant elmëëpna pipop ne santelnëëpnaap.”

Utpetatëën këk nemaan ëëpenaat(Maak 9:42-48; Luk 17:1-2)

6 “Ën omën nampök kot ke epëlöröakaan nampneen kön wi kosang yewesaupön këk maan pimkön wi kosang yewesaut sëp wasëpënëak yaëënpöt pël ëëpanëën naröak wet rëak kël kësangöpimmesetak öngö moutak i kaöök moolaan i nakwel wiipna pöt pangk ëëpnaat. Pöt omën pöpökmaan kot ke epëlöröa namp pim kön wi kosangyewesaut sëp wasën pöt kangiir utpet kaö panëëtpim naë orööpnaat. 7 Yaköm. Morök ke nenterenent yaaröön omnarö saun yokoir. Yaap, morökke nentere nent oröön omnarö saun koirëp-naat. Pël ëaap omën morök elmëën omnarösaun koirëpna pöp tol ëëpën? 8 Nim moresökma ingesök utpet nent koirën pöt il olam. Morkopëtasring ma ing kopëtasring wëwë kosangtakömë pöt ompyaö. Pouwesiarring wëën Anutuukes kosangwesi nuulaan pangk naën ëëpnaat. 9 Ënomën nim itöök itaampëëtak weru nuulaan utpetëëmëak yeempöt it pö ur olam. It kopët naööringwëwë kosangtak ömë pöt ompyaö. Pourarringwëën Anutuuk es parëaöök wa nuulaan pangknaën ëëpnaat.”

Sëpsëp kö saupë watepang ngönte(Luk 15:3-7)

10 “Ar ngarangk këëkë ëën. Runga neen könwi kosang yewesa kot eporöen kön wiin irepan.Ne yaap niamaan. Ensel pitën ngarangk yaaurökët ëlötë nem Pep kutömweri wëaupë ëöetak wëpitëmëën ya yamëngk. 11 [Omën Këëp ne omënutpet ëak kö sëpënëak yaaurö koirak ompyaöwasumëak waisaup.]

12 “Ar kön tolëël yawi? Omën namp pim polsëpsëp 100 ëak wëauröak kopët namp kö sëënpöt pi tol ëëpën? Pi 99 ompyaö wëa pörö rosir-aöök moulmëak kö sak sa pöpön ngaöl ëëpnaat.13 Ne yaap niamaan. Pi ngaöl ë së koirak 99 könasën ëa pöröaan ya kë nasëpan, ngaöl ëak koirapöpönökëër ya kë panë sëpnaat. 14Pötaanök nemPep kutömweri wëaupë kentöök pim omën rungakot eporöa ök sak wëauröakaan kopët namp kösëpnaaten kaaö yaë.”

Kar nampök utpet elniin wotpil wasëpenaatangönte

15 “Nim kar nampök utpet elniin pöt ni pimnaë së arpimënt wë utpet pöta ngönte an. Pëlëën pi nim ngönte kat wiak ënëm ëën pöt ariplup kopëtemer sak önëët. 16 Ën nim ngönte katnawiin ëën pöt ni omën kopët namp ma naar

Matiu 18:17 25 Matiu 19:11koirak pim naë sën. Pël ëak ar naar ma naarnamp pöröak pim ngönte ëak wotpil wasën. 17Ënpi arim ngönte wa olaan pöt së ingre moröröenök man. Pël ëën pitëm ngönteta wa olaan pötpiin, ‘Ngönënwonöröere utpet yaauröa ököp,’ pëlmëak waö ë mëën.

18 “Ne yaap niamaan. Ar yangerak wë omnantyaautön, ‘Pël ëëngan,’ manë pöt Anutu kutömw-eri wëaupökta tapël apnaat. Ën yangerak wë om-nant yaautön, ‘Pël ë,’ manë pöt Anutu kutömweriwëaupökta tapël apnaat.

19 “Ën nenteta epël niamaan. Arim naëaanomën naar omën nentaan Anutuun kimangmanëak lup kopëtemer sak kimang manë pötnem Pep kutömweri wëaup yok pangk kat wi-ipnaat. 20 Ar omën naar ma naar nampök nemyapintakël kimang manë pöt ne arim tekrak wëkaamök elniimaat.”

Inëën ru utpetapë watepang ngönte21 Yesuuk pël niaan Pitaak naë së epël yema.

“Aköp, nem karip utpet yaalnëën ne akun tolëlëak pim utpet pöt ent ë moolam? Akun 7 ëakpël ëën pangk ëëpën ma?” 22 Pël maan Yesuukepël yema. “Ne akun 7 ëak pël neniaan, sangknaalngan, om pël ëeim ömëëten yeniak.

23 “Pöta watepang ngön nent epël niamaan.Anutu pim omnarö wa ngaöök yamë pöt ne yangomp ak nampë pim inëën ruurö sumat mangkënkangutmampënëak yasmëëa pötakël ök ëëmaan.24 Pi nampön yas maan waisa. Pöp 10 milion kinapël mangkën kangut nemangkën ëa. 25 Pi sumkësang pöta kangiir mon oröpöt mampënëak apyewasën omp aköpök pimëntre pim öngre ruureomnant pout omnarö menak sum öpënëak mëëa.26 Pël maan inëën ru pöp omp aköpë naë së rarrë wesirak wiap sësë mëak epël mëëa. ‘Kaöap,ni yaköm kön newi. Pël ëën ne sapsap nimpösë pet irumaan.’ 27 Pël maan omp aköpök pimkang kësang pöt sëp wesak sëpënëak mëëa. 28Pëlëën inëën ru pöp kaatakaan oröak së kan kourakinëën ru pim kar namp koira. Pim kar pöp puuk100 kina pël mangkën kangut nemangkën ëaup.Pöp koirak ngerngeröök moröak, ‘Nem kangutpeene nan,’ pël mëak këk mëëa. 29 Pël maanpim karip rar rë wesirak wiap sësë mëak epëlmëëa. ‘Ni yaköm kön newi. Pël ëën ne kangutsapsap nimpö së pet irumaan.’ 30 Pël maan pikat nemowiin wii kaatak moulmëak epël mëëa.‘Nem kangut pout pet irakök oröömëëp.’ 31 Pëlëën inëën ru pimkaruröak pimëa pöten itenak ya

këlangön panë ëën së omp aköpön ökmëëa. 32Pëlëën inëën ru mon kësang mena pöpön kaalak yasmaan waisën epël mëëa. ‘Ni inëën ru utpetemor.Nem sum kësangötë kangut ni wiap sësë yenëaanyaköm ëën pout sëp wesaut. 33 Nem niin yakömelnian pöl tol ëënak nim karipön naën ëaup?’34Pël mëak omp aköpök ya sangën ëën wii kaatakmoulmëak epël mëëa. ‘Nem kangut pout petirakök oröömëëp.’ ”

35 Yesu pi watepang ngön pöt ök ë pet iraktenën epël niiaut. “Arim karuröa utpet elniautyaap ent ë nemoolaan ëënëpöt nemPepkutömw-eri wëaupök tapël elniipnaat.”

19Öng wes yamëauta ngönte(Maak 10:1-12; Luk 16:18)

1 Yesu pi ngön pöt ök ni pet irak ten pimruuröaring Kalili yanger sëp wesak Yotan olëakëngk komuntakël Yutia yangera kautakël saut.2 Pël ëak wëën omën kësang ënëm wais pörekoröön yauman omnarö ompyaö mowesaut.

3 Pël yaëën Parisi ngönën omën narö wais piinmorök elmëak epël yema. “Omën namp pimöngöp omën nant ëën yok pangk wes mëëpënma?” 4Maan epël yema. “Ar ngönëntak epël wiapöt sangk kelak kat nawiin yaaurö ma? Anutu pingaan omën ket ëëpënëak öngre omp pouwaarket ëa. 5 Pël ëak Anutu pi epël ëa. ‘Ne ompöpëkosaöökaan öngöp ket ëaut. Pötaanök omp namppimëlre pepaar sëpwesak öngöpring erën ëënpi-arip pouwaarök möönre koröp kopëtaö sëpnaat.’6 Anutuuk pël ëa pötaanök piarip naarök erënëën möönre koröp kopëtaö yes. Anutuuk erënelmëa. Pötaanök omnaröak yok pangk kom naënëëpenaat.” 7 Pël maan pit piin epël yema. “Mosespi tol ëënak epël ëa? ‘Namp pim öngöp wesmëëpënëak pöt kaöaröa naëaan pep kosangwerwa öngöp menakök wes mëëpnaat,’ pël ëa.” 8 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yema. “Moses pimngön kosangtak arim lup kosangtaanök öng wesmëënëëtaan kuure mak niia. Pël ëaatak ngön pötwon wiaan ngaan panëër Anutu pim öngre ompket ëa pötak pël ëënëak neniaan. 9 Ën nook pötepël niamaan katwieë. Namppi pimöngöp öngreomp wëwëet utpet newasën wëën wes mëak öngmuntap koirëpnapöppi öngre ompwëwëet utpetwesak saun koirëpnaap.”

10 Pël yemaan ten epël mëëaut. “Pil wiaanpöt öng naön öpën seëa.” 11 Pël maan epëlniiaut. “Omënpourö arimngön pöta ënëmpangk

Matiu 19:12 26 Matiu 20:7naëpan. Om Anutuuk öng naön ëëpënëak mapnapörö pëën arim ngön pöta ënëm ëak öng naönëëpnaat. 12Omnaröa öng naön yaaö pöta songönnentere nent wia. Narö pitëm ëlöröak mos wilënöng naön ëëpnaat. Narö omën naröak öp ilën öngnaön ëëpnaat. Narö Anutuu yaat mëmpënëakkön wiak öng naön ëëpnaat. Omën nem ngönepët kat wiak Anutuu yaat mëmpënëak tek öpnapörö yok pangk pël ëëpnaarö.”

Yesuuk rungaarö welaköt elmëa(Maak 10:13-16; Luk 18:15-17)

13 Akun nentak omën narö pitëm rungaaröYesu pimmoresiar pitëm rangkmowiak Anutuunkimang mapënëak wak waisa. Pël yaëën tenöknga yemaan 14Yesuuk epël niiaut. “Nga mangan.Wesmëënnemnaëwaisëp. Ke pilörö Anutuukwangaöök mëëpënëak yaö yema pötaanök.” 15 Pëlniak pimmoresiar pitëm rangkmowiakwesmëakyang pör sëp wesak nal saut.

Omp ulwas omnant kësang wieëaupë ngönte(Maak 10:17-31; Luk 18:18-30)

16 Akun nentak omp ulwas namp Yesuu naëwais epël yema. “Rë yanuulaup, ne ya ompyaötol nent mënak wëwë kosangta yaö sum?” 17 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Ni tol ëënak yaompyauten pëël yenëaan? Anutu kopëtapökëërompyaup. Ni wëwë kosangtak ömëak pöt Anu-tuu ngön kosangöt ngaarëk öm.” 18 Maan“Ngön kosang tal nent ngaarëk öm?” pëëlyema. Pël maan Yesuuk kangiir epël yema.“Ni omën mëngkanok. Ni öngre omp wëwëetkom ëënganok. Ni këkain ëënganok. Ni omënmuntaröen kaar manganok. 19 Ni nim ëlrepepaarë ngön ngar öm. Nimtëën lup sant yaëntapël muntaröen elmëëm.” 20 Pël maan omënpöpök epël yema. “Pipot nem kotuukaan ë wai-seimautöp wëwë kosangtak ömaanmunt tal nentëëm?” 21 Maan Yesuuk epël yema. “Ni ompyaösumëak pöt së nim omnant pout menak sumatwak omën omnant wonörö mamp. Pël ëëmëpöt kutömweri omën ompyaut orö nirëëpnaat.Pötaanök pël ëak wais nem ënëm elnëëm.” 22 Pëlmaan omnamp pi pöt kat wiak ya këlangön könwiak sa. Pöt pi urömere kaar es kësang wieëapötaanök.

23 Omën pöp yesën Yesuuk ten pim ruuröenepël niiaut. “Ne yaap niamaan. Omën om-nant kësang wieëaurö Anutuu wa ngaöök yamëapöta öngpök ilapnaataan poprak ë yaë. 24 Pötanokoli nent epël niamaan. Pol kamel namp yok

pangk wap poë koröp korir yamë pöökë kanöökilapna pöt kengkënte. Ën omën monere urömselap wieëauröak Anutuu wa ngaöök yamë pötakilapna pöt könöm panëët.” 25 Pël niaan tenkat wiak weëre kosang won sëën epël mëëaut.“Omën ke pilörö Anutuu wa ngaöök yamëautakneilaan ëëpna pöt omën tolëëlëpök yok pangkwëwë kosangtak öpën?” 26 Maan Yesuuk tenënit kos ëeë epël yenia. “Omnaröak Anutuu wangaöök yamëautak ilanë pöt pangk naën ëënëë-tak Anutuuk yok pangk kanö koir nimpnaat. Pötpi weëre kosangringëpök omnant pout pangkyaaup.” 27 Pël niaan Pitaak kangiir epël yema.“Kat wi. Ten omnant pout sëp wesak nim ënëmelniaut. Pöta kangiir ten ënëmak oröpöt orönirëëpën?” 28 Maan Yesuuk epël yenia. “Neyaap niamaan. Ënëmak omnant pout ngolöpwasën ompyaö sëpna pötak Anutuuk Omën Këëpne weëre kosang nangkën nem ur kësangtak welaisëaan ar nem ënëm elnëeimauröeta kaö sak urkësang 12 pötë wel aisëak neering Israel kur 12pötë ngön ë pet irëpen sa. 29Omën namp nemëënyak pim kaare yang, öngre ru, sasre nan, ëlrepep, ëmre ya sëp wasëpna pöp Anutuuk kangiiromën ke pilöt kësang pan tekeri wes mangkënwëwë kosangët pep sëpnaap. 30 Wetëëröakaanselap ënëm rapnaat. Ën ënëmaröakaan selapwetë rapnaat.”

20Wain yaaweri ya mëmpënëak wes mëauta wa-

tepang ngönte1 Akun nentak Yesuuk watepang ngön nent

epël niiaut. “Anutu pim omnarö wa ngaöök yamëpöt wain yaawer wieëa nampök pim ya pöweriomnarö ya mëmpënëak wes mëën sa pötakël ökëëmaan. 2 Omën pöp pi kët kopët nentaan 2kina mampna pöten maan pit kat wiin pangk ëënyaakë wes momëën sa. 3 Pël ëën këtëp kosangyesën pi së itaangkën narö pit ka tomök tauwalëeim wëën epël ök mëëa. 4 ‘Arta nem yaak sëya mëngkën ne sum ompyaö nimpaan.’ 5 Pël ëënkëtëp luptak wëën së tapël ök mëak kaalak këtëptingk yewasën tapël ëa. 6 Pël ëak wiap kan kaalaksë itaangkën munt narö ka tomök tauwal yaëënpitta koirak epël mëak pëël mëëa. ‘Ar tol ëënakkët ël epöök yanamëngkënwisën eprekwakaim?’7 Pël maan pit epël mëëa. ‘Ten omën nampök yangön nent neniaan.’ Maan, ‘Arta nem yaak së yamëmpunëën seë,’ pël mëëa.

Matiu 20:8 27 Matiu 21:38 “Koö yoolaan ya pepap pimënt së pim ya

ngarangkëpön epël ök mëëa. ‘Ya omnaröen ngönmaan waisën pitëm sumat man. Wet rëak ënëmwaisa puorö pitëm sumat man. Pël ëak pitëmrakörö tapël tapël mampö së wetëërö ënëmman.’9 Pël maan omën wiap kan oröak ya mëna pöröwaisën 2 kina 2 kina mena. 10 Pël ëak mampöyesën wet rëak ya mëna pörö pit sum isak öp-naat wesa pöt om 2 kina tapël mena. 11 Pëlëën pitëm sum mena pötaan ya pepapön kaaöngön mëak epël mëëa. 12 ‘Ënëm ya ngës rëaöeporö pit akun kot nent ya mëna. Ën ten kët ëlepöök kët nga köpël yamëneimaurö. Pël ëauröaktenim yaningkën tapël pit yemangkën. Pötenkaaö.’ 13 Pël maan pi kangiir pitëm tekrakaannampön epël mëëa. ‘Ngöntöp, ne niin utpetnaalniin. Ne 2 kina nimpa pöten niaan ni kuuremak neeaup. 14Pötaanök nim sumet wak së. Nimyaningk tapël ënëm waisa eporöeta mampëakkön yawi. 15 Sumat nemotöp nem kön wiaulnaalmëëngan ma? Ni tol ëën nem kësangëntenkön wiin utpet yaë?’ ” 16 Watepang ngön pötniak epël yenia. “Pöta ök ënëm Anutuu naëwaisauröakaan selap wotöök moulmëëpnaat. Ënwet rëak waisauröakaan selap tapël ënëm moul-mëëpnaat.”

Yesuuk pim wel wiak kaalak wal ëëpnaata ngönteök maan akun nentepar nent ëa

(Maak 10:32-34; Luk 18:31-34)17 Yesuuk ten pim ru 12 pöröaring Yerusalem

kakë yesem tenën pëën wesak epël niiaut. 18 “Katwieë. Tiar peene Yerusalem kakë yewais. Pöreksëën Omën Këëp ne omnaröak kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangköröa naëneulëën pit ngön yaatak ne wel wiimëak neak19 ngönën köpëlöröa naë wes nemëën pitök ökrewas neak pës nemöak këra yetaprak nemöön welwiak akun nentepar nent won sëën kaalak walëëmaap.”

Semsre Son piarip wotöök sëpënëak mëëa(Maak 10:35-45)

20 Pël niaan Sepeti pim öngöpök pim yokotSemsre Son pöaar Yesuu naë wak së rar rë we-sirak omën nentaan kimang yema. 21 Pël ëënYesuuk, “Ni oröptaan kent yaë?” pël maan epëlyema. “Ënëmak nim omën poutë kaö sak ömëakunetak nem ru epaar, nim kopirarë, nampyaapkëël namp katnëël, wel aisëak wë niiringngarangk ëëpnaan kosang wes mamëak yeniak.”22 Pël maan Yesuuk epël yema. “Arim yenëak

pöta songönte ar köpël wë. Ne kelöntak i kakamyaaut yen pöl këlangön kësang kat wiimaap. Pötarip pangk ëënëëwaar ma?” Pël maan piaripök,“Pangk ëënaawaar,” pël yema. 23 Maan epëlyema. “I kakam pöt pangk nënëët. Pël ëënëë-tak nem kopirarë yaapkëëlaan katnëël wel aisap-naata ngönte nook naëngan. Nem Pepapök welaisapënëak yaö mëëa pöröakëër wel aisapnaat.”24Pël yemaan ten ru 10 pörö Sepeti pim ruaarëënmëëa pöt kat wiak ya sangën ëaut. 25 Pël ëënYesuuk tenën ngön niaan pim naë sëën epël ni-iaut. “Yang nantë omp akörö pitëm omnarö ngaëak ngarangk yaalmë. Pël yeem pitëm ikanöökngarangk narö moulmëën pitta tapël omnaröngarangk yaalmë. 26Ar pël ëëngan. Arim naëaannamp kaö sak öpënëak pöt pi ar pouröa inëënelniip. 27 Ën namp wotöök sëpënëak pöt pi kotpanë sak ar pouröa inëën panë elniip. 28 Pi nemyeë epël ëëp. Omën Këëp ne omnaröak inëënelnëëpënëak newaisën. Nook arim inëën elniakomnarö utpetatë öngpökaan kama niömaan arimkangiir wel wiimëak waisaup.”

Yesuuk omën it il tëa naar ompyaö mowesa(Maak 10:46-52; Luk 18:35-43)

29 Ten Yeriko kakaan yesën omën kësang panYesuu ënëm waisa. 30 Pël yaëën omën it il tëanaar kan ëöök wel aisëeë Yesuu yesa ngön pötkat wiak ngön ëak epël yema. “Aköp, Tewitëëap, Anutuu Yaö Niiaup, ni tenipön yaköm könniwi.” 31 Pël yemaan omnaröak leng ëëpën mëaknga yemaan piarip pöten kat nemowiin ke urakkaalak ngön ëak epël yema. “Aköp, ni Tewitëëapök tenipön yaköm kön niwi.” 32Pëlmaan Yesupi leng ëak kamtaöök taueë ngön maan waisënpiaripön epël pëël yema. “Arip tol elniimëakyak?” 33Maan piaripök epël yema. “Aköp, ni aantenip it nga sën.” 34 Pël maan Yesuuk piaripönyaköm ëën pim moresiar piarpim itöörarë rangkmowiin tapëtakëër ompyaö sak Yesuu ënëm saut.

21Yesu pol tongkiipë rangk isak Yerusalem kakë sa(Maak 11:1-11; Luk 19:28-40; Son 12:12-19)

1Ten Yesuring Yerusalem kak temanöm yesemPetepasi ka Olip tomök wieëa pöök oröak Yesuukpim ru naar epël mëak wes yamë. 2 “Arip kaëngköök së oröak itaangkën pol tongki ruupringnamp këraamentëk wii ngan ë ulmëën öpnaat.Pipaar tapëtakëër wilak mësak waisën. 3 Pëlyaëën omën nampök pëël yeniaan pöt epël man.

Matiu 21:4 28 Matiu 21:30‘Aköpök epaarën ya.’ Pël maan kat wiak tapë-takëër pëël niaan mësak waisënëët.” 4 Pël yaëëntektek ngön yaaö nampë ngaan ngön ök ëa nentkë oröa. Ngön pöt epët.5 “Omën Saion kak wëauröen epël man.‘Kat wieë. Arim omën omp aköp arim naë yewais.Pi pimtën könwiin nawis, yawiapring pol tongki-

ipë rangk yewais.Yaap, pi pol tongki ruupë rangk wel aisëak

yewais.’ ”6 Maan ru pöaar së Yesu pim ök mëëa pöl

ëa. 7 Piarip pol tongkiipre ruup mësak wais pi-arpimulpëën rangköt përëak pol tongkiipë rangkmourön Yesu rangk wel aisëa. 8 Pël ëak kanyesën omën kësang pan pitëm ulpëën rangkötpërëak kamtaöök mourö yesën naröak ya lupööksë kewisat ilak këëmre kewis elmë yes. 9 Pëlëak omën wet rëak yesauröere ënëm yesa pouröërëpsawi yeem ngön ëak epël yema.“Tewitë ëap, yowe.Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya mepa.Anutu ngaarëk wëaup, yowe.”10 Pël ë së Yerusalem kak yaaröön pörek wëauröyaan sak epël yema. “E, pipop talëp?” 11 Pëlyemaan omën Yesuring yesauröak epël yema.“Epop tektek ngön yaaö omnamp, Yesu, Kaliliyangerak Nasaret kakaanëp.”

Omën narö ngönën tup kaöetak omnant mam-pööre sum ë pël ëeim wëën waö ë mëa

(Maak 11:15-19; Luk 19:45-48; Son 2:13-22)12 Yesu pi Anutuu ngönën tup kaöeta kakaati

së itaangkën omnarö omnant ngawi yeem wëënitenak pit waö ë momëak omënmon ngawingawiyaauröa urötere omën int ekörö menak sumyewauröa uröt kaip ti yemoola. 13 Pël ëak pitënepël yema. “Ngönën pepeweri Anutuuk epël ëa.‘Nem tup pipten omnaröak kimang yenëa kaatpël apnaat.’ Ar pipël yaëën këkain yaauröa kaataök yes.”

14Omën it il tëaare ing il tëaurö pimnaëwaisënngönën tup kaöetak ompyaö mowesaut. 15 Pëlyaëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröak pim ya retëngöt mëmpööre run-gaaröak piin, “Tewitë ëap, yowe,” pël maöyaauten itenak pit ya sangën ëën 16 piin epëlyema. “Ni pitëm yenia pöten kat wian ma?”Maan Yesuuk epël yema. “Mak, ne yok katwia. Pël ëaap ngön nent ngönëntak wia pöt arsangk kelak kat nawiin yaaurö ma? Pöt epël.‘Ni runga kotre kapaatakörö kengkën mowasën

pitëm këmötëaan ompyaö wesak yaya yenia.’ ”17 Pël mëak pit sëp mowesak Yerusalem kakaanoröak Petani kak së wë koö olaan ka uraut.

Yesuuk maan këra kemment umön rëa(Maak 11:12-14, 20-24)

18 Wangam kanök ka kaöaöökël kaalak yesemkëën ëa. 19 Pël ëën këra kem kan ëöök wëanementën itaangkën ulöpörö nautön, om ëpötpëën wëa. Pël ëën pömentën epël yema. “Nikaalak ulöp utnganok.” Pël maan kem pömenttapëtakëër saap wak umön yarë. 20 Pël yaëën tenpim ruurö pöten itenak yaan sak epël mëëaut.“Kem epment tol ëak teëntomumön yera?” 21Pëlmaan Yesuuk epël yenia. “Ne yaap niamaan. Arkön selap ëak yok pangk pël ëëpën ma won pëlkön nawiin, kön wi kosang wasënë pöt aröktanem kemmentën maan yaë epël ëënëët. Pötpëën won. Tomön epöönta, ‘Ni tiak i kaöökël sëorö,’ pël maan pangk pël ëëpnaat. 22 Ar kön wikosang yewesautaring wë Anutuun nem yapin-takël omën nenten kimang manë pöt nimpnaat.”

Kaöaröak Yesu ya yamëngkauten pëël mëëa(Maak 11:27-33; Luk 20:1-8)

23 Yesu pi kaalak ngönën tup kaöetak së ilëakomnaröen ngönën ök maim wëën kiri ar yaaökaöaröere ngarangkörö pit pim naë wais epëlmëak pëël yema. “Nim eprek ë yaën pipot talëpëkëm ngöntak ëeimën? Talëpök pël ëëm niia?”24 Pël maan Yesuuk kangiir epël kaip ti mëëaut.“Nookta arën pëël niamaan. Ar këët ök neaan pötne talëpë këmtak omnant yeëan pöt ök niamaan.25 Sonë i mëeima pöt talëpök maan eima? Anu-tuuk ma pimtok kön wiak eima?” Pël maan pitneneren epël yema. “Tiar tol mapen? ‘Anutuuk,’pël mepenaatep pi epël niepan. ‘Tol ëënak Sonëngönten kön wi kosang newasën yeë?’ 26 Ëntiar ‘Sonök’ pël mepenaatep omën pouröak piin,‘Tektek ngön yaaö namp,’ pël yaaurö yak utpetniwaspan. Pötaan kas yaë.” 27 Pël mëak Yesuunkangiir epël yema. “Ten köpël.” Pël maan Yesuukepël mëëaut. “Nem yeë epotta talëpök neaan yeëpöt ök neniangan.”

Yokot naarë watepang ngönte28 Pël mëak Yesuuk ngön nent epël ök yema.

“Ar kön tolël yawi? Omën namp pim yokot naarwëa. Pël ëënwetëëpë naë së epëlmëëa. ‘Yokotup,ni peene së nem wain yaöök ya mën.’ 29 Pël maanpi, ‘Won, ne pël naëngan,’ pël mëak wë ënëmaklup kaip tiak sa. 30 Pël yaëën pepap pi pim yokotmuntapë naë së tapël ök mëëa. Pël maan pi,

Matiu 21:31 29 Matiu 22:13‘Mak, ne sumaap,’ pël mëak nasën ëa. 31 Ar köntolël yawi? Yokot talëpök pepapë ngönte ngaarëkwa?” Pël maan pit, ‘Wetëëp,’ maan Yesuuk epëlyema. “Ne yaap niamaan. Takis yewaö utpetereöng omp nga yaaö utpet ke pilöröak ar il ni-wesak Anutuu wa ngaöök yamëautak ilapnaat.32 Pöt Son pi wotpil yaauta kanö pet elniipënëakyewaisën ar pim ngönten könwi kosang newasënyaëën takis yewaö utpetaröere öng omp ngayaauröakëër pim ngönten kön wi kosang wesa.Pit pël yaëën ar itenakök lup kaip tiak tapël naënëan.”

Wain yaaweri ngarangk utpetaröa watepangngönte

(Maak 12:1-12; Luk 20:9-19)33 “Ne watepang ngön munt nent niamaan kat

wieë. Omën kaö nampwain ya newer ngëntak ëmök rëak wain ulöpörö wamp olapna yang öngöpötëak ngarangk ëëpna ka wali nent ök rëa. Pëlëak ya omnarö ngarangk moulmëak pimënt yangwali nerek së wakaima. 34 Wë köp yesa akunettemanöm sëën tööpënëak inëën narö wes mëënsa. 35 Së oröön ngarangk moulmëaurö pit inëënnamp pës möa, namp mën wel wia, namp këlmö wel wia. 36 Pël ëën ya pepapök inëën muntnarö kësang wes mëën së oröön tapël elmëa.37 Pël ëën ënëmak pimtë ru panëëpön, ‘Pit nemruupëngönte katwiak ngaarëk öpnaat,’ pëlweseëwes momëën sa. 38 Pël ëën ngarangkörö piinitenak pitëmënt neneren epël mëëa. ‘Omën epoppim pepapë mor kolut pout öpnaap. Pötaanöktiar mëmpa. Pël ëën yaat tiarimëën sëpnaan.’39Pël mëak wain yaaweriaan wa wilëngkëël olëakmëna.”

40 Yesuuk ngön pöt mëak epël pëël yema.“Ënëmak wain ya pepap wais ngarangkörö tolelmëëpën?” 41 Pël maan pitök epël yema.“Pi yaap omën utpet pörö mënak utpet wesakngarangk munt köp yesa akunatë ulöpörö pimampna pörö wain yaaweri moulmëëpnaat.”

42 Pël mëak Yesuuk kaalak pitën epël yema.“Ngönënpepeweri epëlwia pöt ar sangk kelak katnawiin yaaurö ma?‘Wap omën ka ök yarëauröa wël ë moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes yewesir.Anutu pimtok pël yaalmëën ten itaangkën

ompyaö panë yaë.’43 Pël wia pötaanök ne ök niamaan kat wieë.Anutuuk pim omën ompyaut ngaan ar nina pötarim naëaan kama wak omën maimarö mangkënpit Anutuu könöökë ënëm ëën kë ompyaut pitëm

wëwëetak orööpnaat. 44 [Omën nampwap epëtaksoë urak kawi ngentiipnaap, pi koröp ilak utpetëëpnaap. Ën wapëtak pim rangk ngentiipna pöt,omën pöp ilak unön ëak utpet panë sëpnaap.]”

45 Kiri ar yaaö kaöaröere Parisi omnarö pimwatepang ngön pöt kat wiak pi pitëmël ko we-sak ya pël wesak 46 wali öpënëak kön wia. Pëlëautak omën pouröak piin, “Tektek ngön yaaöomnamp,” pël yamëëa pötaan kas ëën sëp wesa.

22Öngre omp mës mampënëak këëre imën yenauta

ngönte(Luk 14:15-24)

1 Yesu pi kaalak omnaröen watepang ngöntakepël ök yema. 2 “Anutu pim omnarö wa ngaöökyamëaut omën omp ak nampë pim ruup öngmës mampënëak këëre imën kaö wa pötakël ökëëmaan. 3 Pi kaömpöt ar ëak kopëta wes pet irakpim inëën ruurö omën pim wet rëak ngön ökmëëauröa ngësë yas wes mëën sëën pit kat wiakwaisëpnaaten kaaö ëa. 4Pël ëënpi kaalak inëën rumunt naröen epëlmëakwesmëa. ‘Omënnemwetrëak ngön ök mëëauröen epël man. “Kaömpöt arëak kopëta wes wiak wë. Purimakaö kaöaröaringru ompyauröeta möak omnant pout yok kopëtawes pet iraut. Pötaanök peene wais këëre imënyenem ërëpsawi ëëpa.” ’ 5 Pël maan pit së ökmaan kat wiak pitëmotön sa. Namp pim yaakësa. Namp pim uröm kaatakë sa. 6 Ën narö inëënruuröwali wak utpet wesakmëna. 7Pël ëën omënomp aköp pi ya sangën ëën pim nga omnarö wesmëën omën pim inëën ruurö mënaurö mënakpitëm kaaö es kor mëën kot sa. 8 Pël ëën piminëën ru naröen kaalak epël ök mëëa. ‘Këëreimën pöt kopëta wes pet irautak omën nem wetrëak yas mëëauröak utpet ëa. 9 Pötaanök arkamtatë yesem omën koirënëërö pouröen waiskëëre imën nëmpnaan ök man.’ 10 Pël maan piminëën ru pörö kamtatë yesem omën koirauröenök maan ompyaöre utpet pourö së kaatak ilaanpeö ëa.

11“Omënompaköppi omënwaisauröen itaam-pënëak kaata kakaati ilëak itaangkën omën nampwa top ke pötë ulpëën yamëaup namëën wëënitena. 12 Pël ëak epël mëëa. ‘Ngöntöp, ni tol ëënwa top epta ulpëënëp won wais wel aisëaan? Nipil yaëën pangk naën yaë.’ Pël maan ngön wonsak wëa. 13 Pël ëën omën omp aköpök pim inëënruuröen epël mëëa. ‘Omën epop ingre morötëwii tëak koö panëëtak wa moolan. Pi pörek wë

Matiu 22:14 30 Matiu 23:2ingre ya ilak aimeë kë pötöppötöp aim öpnaan.’ ”14 Yesu pi watepang ngön pöt më pet irak epëlyema. “Ne yaap niamaan. Anutuu omën selap yasmëëauröakaan kopët naar waisën wël ë yaulmë.”

Takis yaautaan Yesuun morök elmëa(Maak 12:13-17; Luk 20:20-26)

15 Pël maan Parisi ngönën omnarö pit sëwa top ëak ngön tol nentak Yesuun nga wi-ipën pël mëak kopëta wesa. 16 Pël ëak pitökpitëm ru naröere Erotë omën narö wes mëënwais epël yema. “Rë yanuulaup, ten niin ëwatwë. Ni ngön wotpil yaaup, ngön ompyaö Anu-tuuk ök niiaut pëën omën pourö yaap wesakrë yanuulaup. Ni omën isaare irëaurö omnantmööngkraar kangk naalmëën yaaup. 17 Pötaanökni kön tolëël yawiin? Rom omën omp ak Sisapöp takis mampen ma Anutu pimënt mampen?”18 Pël maan Yesuuk pitëm utpet mowasëpënëakyaauten iteneë epëlmëëaut. “Kaar, omnarö ar tolëënak morök yaalnë? 19 Mon kël nent wak waisneneë.” Pël maan pit nent wak wais yemangk.20 Pël ëën Yesuuk pitën epël mëak pëël yema.“Könre yapin epot talëpëët?” 21 Pël maan pitepël yema. “Sisaëët.” Pël maan puuk epël yema.“Sisaën yaö ëa pipot Sisa mampun. Ën Anutuunyaö ëa pipot Anutu mampun.” 22 Pël maan pityaan sak sëp wesak saut.

Weletakaan wal yaauta ngönte(Maak 12:18-27; Luk 20:27-40)

23 Kët pötak Satusi ngönën omën narö Yesuunaë waisa. Omën pörö weletakaan wal naënganpël yaaurö. Pit wais Yesuun epël mëak pëëlyema. 24 “Rë yanuulaup, Mosesök epël ëa. ‘Omënnamp öng wak ru won wë wel wiin pöt pimnangapök kaalak öng pöp wak wë ru oröön pötpim nanëpë yaö sëpnaat.’ 25 Pël wiaap tenim naëomën nanang narö 7 ëak wakaima. Pël ëaurönanëpök öng namp wak ru won wë wel wiinnangap öng kapirëp wa. 26 Pël ëën pi tapël welwiin nang muntap öng kapir pöp wa. Pël pël ëseimomënnanang 7 pörö öng kopët tapöpwak ruwon wë wel wi won sa. 27 Pël ëën ënëmak pitëmöng kapirëpta tapël wel wia. 28 Pötaanök omën 7piporö öng kopët tapöp wauröep wë wal ëëpenaakunaöök ni kön wiin talëpë öng sëpën?”

29 Pël maan Yesuuk pitën epël yema. “Arngönënre Anutuu weëre kosangöön ëngk ma eweseë irikor ngön yak. 30Wal ëënë akunaöök aromnarö öngre omp naëngan. Kutöm enselöröaök tek önëërö. 31 Ën weletakaan wal yaaö pöt

ngönëntak Anutuuk epël ëa pöt sangk kelak katnawiin yaauröma? 32 ‘Ne Apramre Aisakre Yakoppitëm Anutu.’ Ngön pöta songönte epët. Omënpörö wel wiaurö öp sak kutömweri wë. PötaanökAnutu piwelwiauröaapwon, öpwëauröa Anutu.”33 Pël maan kat wiak pim ngönëntaan yaan sa.

Yesuun ngön kosangötë kaöeten pëël mëëa(Maak 12:28-34; Luk 10:25-28)

34 Yesu pi ngön pöt ök maan Satusi omnaröngön won sa. Pël ëën Parisi omnaröak pöten katwiak pit pimëën ngön nent kopëta wasëpënëakwa top ëa. 35 Pël ëak pitëm naëaan ngönkosangötë ngarangk nampök piin morök elmëakepël pëël yema. 36 “Rë yanuulaup, Anutuu ngönkosang tal nentak kaöet?” 37Pël maan epël yema.“Anutu pi nim Aköp. Ni piin lup sant elmëak nimlupre könre kön yawia pipot pout pimëën pëëlelmëëm. 38 Pipët Anutuu ngön kosangötë kaöet,muntat il yewas. 39 Pël ëak pöta kar nentetawia. Pöt epël. Nimtëën lup sant yaën tapël nimkaripön elmëëm. 40 Ngön pipteparök Mosesretektek ngön yaauröa ngön kosangöt erën ëakwia.”

Yesuuk Parisi omnaröen Kristoë songönten morökelmëa

(Maak 12:35-37; Luk 20:41-44)41Parisi omnarö wa top ëak wëën Yesuuk pitën

epël mëak pëël yema. 42 “Ar Kristo, Anutuu YaöMëëaupön talëp aim? Pi talëpë ëap?” Maanpitök, “Tewitë ëap,” pël yema. 43Pëlmaan Yesuukepël yema. “Yak tol ëënak Ngëëngk PulöökTewitën elmëën Kristoon, ‘Nem Aköp’ pël mëëa?Pöt epël.44 ‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema.“Ni wais nem yaapkëëtakël öm.Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö nook nim

weëre kosangöökë karök moulmëëmaat.”’

45 Tewitök piin, ‘Nem Aköp’ pël mëëaupök tolëënak Tewitë ëap pël yaë?” 46 Pël maan pit ngönpöta kangit mapnaat pangk naën ëën akun pötakngës rëak pëël muntat mapnaaten kas ëën sëpyewas.

23Yesuuk omnaröen Parisiire ngön kosangötë

ngarangköröa utpet yaautë ënëm ëëpanëak pepanömmëëa

(Maak 12:38-39; Luk 11:43, 46; 20:45-46)1 Akun pötak Yesuuk ten pim ruuröere

omnaröen epël ök niiaut. 2 “Ngön kosangötë

Matiu 23:3 31 Matiu 23:25ngarangköröere Parisi ngönën omnarö pitMosesë urötak wë ngön kosangöt rë yanuul.3 Pötaanök pitëm ök yenia pöt kat wiak ngaarëkön. Ën pitëm wëwë wë pötak öngan. Pit rëyanuulem pitëmënt ngaarëk naön yaë pötaanök.4 Pit ngön kosang nantta ar ngaarëk önëak pitëmkönöökaan rangk ök niaan ar ngaarëk önëakpoprak yaëën pitëmënt kaamök kot nent naënyaë. 5 Pitëm omnant yaaut omnaröak itaangkënompyaö ëëpnaataan yaaurö. Pit ngön kosanglup nant retëng ëak kör koëak kepön upakötëwii ngan ë utööre moresi tapël ë, ën pitëmulpëënöröa kautë poë koröp sëtöt ngan ë mëpël ëak yaaurö. 6 Pit këëre imën yena akunatëitëkëël kaöaröa urötë wel aisapnaaten kent yeemngönën tupötë kakaatiita omnaröa itëkëël welyaisëaurö. 7 Pël yeem omnaröak wa topöökkoirak ërëpsawi ngön maöre ‘Rë yanuulaup,’maö pël ëëpnaaten kent yaaurö. 8 Ar pötomnaröak arën, ‘Rë yanuulaup,’ pël niapnaatenkent ëënganok. Ar ke kopëtalörö, Anutu kopëtaparim Rë Yanuulaup. 9 Yang omën nampön, ‘Pep,’manganok. Arim Pep kopëtap kutömweri wë.10 Omnaröak arën, ‘Wotöököp,’ pël niapnaatenkent ëënganok. Arim wotöök kopëtap Kristonemënt. 11 Arimëën kaö sak wëaupök ar pouröainëën elniip. 12 Omën namp pimtok pimtën könwiin isëpna pöp Anutuuk wak irapnaap. Ën namppimtën kön wiin irapna pöp Anutuuk wak isakmapnaap.”

Yesuuk Parisiire ngön kosangötë ngarangköröenpitëm kaar yaautaan nga mëëa

(Maak 12:40; Luk 11:39-42, 44, 52; 20:47)13 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisi

ngönën omën kaarörö. Arim naë könöm nantorööpnaat. Ar omnarö Anutuu wa ngaöökyamëautak ilapënëak yaëën kan yemowariemarimëntta neilaan yaaurö.

14 [“Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisiomën kaarörö. Ar öng kapiröröa omnantpout arimëën weimeë morök elmëak omnaröakarën kön wiin isëpënëak Anutuun kimang waliyamëëaurö. Ar kangiir akunetak könömkësangötkoirënëët.]

15 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisingönën omën kaarörö. Arim naë könöm nantorööpnaat. Ar omën namp pim ngönënte sëpwesak arim ngönënta ënëm ëëpënëak i kaöökolëak yang kaö poutë yesaurö. Pël yeem arim

utpet yaaut pet elmëën pi ënëm panë ëak ar il ni-wesak arim es parëaöökë sënë pöl piita teëntomsë orööpnaat.

16 “Elei, wotöök it il tëaurö, ar Anutuu kanöomnaröenpet yaalmëemarimënt kanpööknasënyaaurö. Arim naë könöm nant orööpnaat. Aromnaröen ngön kaar epël yamëëaurö. ‘Omënnamp ngön nent kosang wasëpënëak Anutuungönën tup kaöetakël utak kosang wasën pötmos ëëpnaat. Ën namp aini kool ngönën tupkaöeta kakaati ë rangia pötëël utak kosang wasënpöt kë ëëpnaat.’ 17 It il tëa kaökaurö aë! Tolnentak kaöet? Ngönën tup kaöetak këët maaini kool kakaati ë rangia pötök këët? Anutuungönën tuptakëër kaöet. 18 Ar tapël ngön kaarepël yamëëaurö’ ‘Omën namp ngön nent kosangwasëpënëak ur Anutuun kiri yawiautakël utakkosang wasën pöt mos ëëpnaat. Ën namp urtarangk kiriwiautëël utak kosangwasënpöt kë ëëp-naat.’ 19 It il tëa kaökaurö aë! Tol nentak kaöet?Ur Anutuun kiri yawiautak këët ma urta rangkkiri wiautak këët? Urtakëër kaöet. 20 Pël yaëpötaanök omën namp urtakël utak kosang wesakyemaan pöt urötere kiri wiaut pouteparëël utakkosang wesak yema. 21 Ën namp Anutuu ngönëntup kaöetakël utak kosang wesak yemaan pötngönën tupëtere tuptak wëaupököl utak kosangwesak yema. 22 Ën tapël namp kutömweriil utakkosangwesak yemaan pöt Anutuu ur kësangëterepötak wel aisëaupököl utak kosang wesak yema.

23 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisiomën kaarörö. Arim naë könöm nant orööp-naat. Ar ëwamre kaëkoöre këënre pöt wa topëakmoresiar wesak kom ëak kopët nent Anutuunyaö yaalmë. Ar omën pas pöt yeemak nokoliilwotpil mëmpööre yaköm ëak ompyaö elmëëreAnutuun kön wi kosang wasö ngön kosang kaöpipot ngaarëk naön yeë. Poutepar ëënë pötaarompyaö. 24 Wotöök it il tëaurö, ar Anutuu kanöomnarö pet yaalmëem arimënt kan pöök nasënyaaurö. Omën namp iiste nëmpënëak yaëën iwalnamp ilaan pöt nanëmpan, lë olapnaat. Pël ëëp-naatak pol kamal kësangëp ilaan iistaring köntaknëmpnaat. Tapël ar Anutuu ngön kosangötëënëm ëënëak kot panë nantë ënëm yeem kaöatsëp yewas.

25 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisiomën kaarörö. Arim naë könöm nant orööp-naat. Ar kelönre söwaröt kasngaëël pëën i yairemöngpök i nairën ëën kewil wia pöl ar koröpöökompyaö wasën arim lupötë pöt kainre koröpöökë

Matiu 23:26 32 Matiu 24:12kentöökë ënëm yaaö pöt peö ëak wë. 26 Parisiomën it il tëaup ni! Wet rëak kelönre söwarötëöngpök iirën kewil won sëpna pöt kasngaëëltawon wiaapnaat.

27 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisiomën kaarörö. Arim naë könöm nant orööpnaat.Ar omën yangaöökë ökörö. Tomök pöt omnaröakë rangiin itaangkën ompyaö yaë. Ën öngpök pötomën kosere söp kampöt wia. 28 Ar tapël arimkoröpöök omnaröa ëöetak wotpil koröp oröakwëën arim lupötë pöt kaar yaaöre utpet yaautwia.”

Yesuuk Parisiire ngön kosangötë ngarangkörö ut-pet kangut öpnaat pël mëëa

(Luk 11:47-51)29 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre Parisi

omën kaarörö. Arim naë könöm nant orööpnaat.Ar tektek ngön yaaö omën ngaanëër wel wiauröayangaö wa ngolöp weseim wë. Pël yeem wotpilwakaimauröa yangaö ë morangieim wë. 30 Pëlyeem ar epël aim. ‘Tenim ëaröa wakaimauukwakaimanëën pit kaamök ëak tektek ngön yaaöomnarö namëngkën ëan tapön.’ 31 Arim ngönyak piptak ar omën tektek ngön yaaö omnarömëneimauröa ëarö pöt tekeri yewas. 32 Arimëaröa mëneima kaut wia pöt arök mën pet irën.33 Kamal ëlre ruuröa ök utpetarö, arim saunatëkangiir es parëaöök sënë akun temanöm yesënkas tarëk së ëlëëp ilan? Pangk pël naëngan.34Pötaanök ne niamaan kat wieë. Ne tektek ngönyaaö omnaröere ngön ompyaut ëwatöröere ngönompyaö pöt rë nuulöpnaarö arim naëwes nimëë-maat. Pël ëën arök narömëmpööre këra yetaprakmö pël ëënëët, narö arim ngönën tupötë pësmomöak ka nantëaan nantë waö ë momëënëët.35Pël ëënë pötak Anutuu omën wotpilörö mënanpöta kangut arim naë orööpnaat. Ngaanëër arimë nampök ngës rëak Apel mënak mëmpö mëmpöë wais Sekaraia, Perekaiaë ruup, Anutuu ngönëntup kaöetak kiri yawiautere ngëëngk panë tuptangeröök mënaut. 36 Ne yaap niamaan. Omënmënauröa kangut ar peene e wë epöröa naëorööpnaat.”

Yesuuk Yerusalem omnaröen yaköm köm mëëa(Luk 13:34-35)

37 Yesuuk kaalak epël ök yema. “O Yerusalemomnarö, Yerusalem omnarö, yaköm. Ar tek-tek ngön yaaö omnarö mëmpööre ngönën omënarim naë wes nimëaurö kël mö wel wi pël yaaurö.Ne kët ël epotë kokor ëlëpë ruurö wereweriarëöngpök wa mëak ngarangk yaalmë pöl ar wa

rongan ëak ngarangk elniimëak kent kön wiakpël yaalniin ar kaaö elnëeimaurö. 38 Pötaanökne sëp niwasën ar ngarangk won önëët. 39 Yaap,ne epël niamaan. Ar neen itnaangkën wakaimakun kaöaöök neen kaalak itenak epël neanëët.‘Aköpök wes mëën yewais epopön yaya mepa.’ ”

24Yesuuk Anutuu ngëëngk tupët utpet sëpnaat ök

mëëa(Maak 13:1-2; Luk 21:5-6)

1 Yesu pi ngön pöt ök më pet irak Anutu pimngönën tup kaöetakaan oröak yesën ten pimruurö naë së ka yal menmen ë seëautön sös mëakpet elmëaut. 2 Pël ëën epël niiaut. “Ne yaapniamaan. Omën ompyaö e wiaan ityaangk epotepël wi naöpan. Ënëmak ngaaröak wais tup epëttööl olaan kël naö naöökë rangk wi naöpan, utpetpanë sëpnaat.”

Yesuuk këlangön ke nentere nent orööpnaatangönte mëëa

(Maak 13:3-13; Luk 21:7-19)3Pël niak Yesu pi Olip tomök sëwel aisëaan pim

ruurö tenimënt naë së epël mëak pëël mëëaut.“Nim ngönën tupët tööl komun ëëpnaat aan pöttaan pël ëëpën? Ën nim kaalak waisën akunpet irëpna pöt temanöm yesën oröpöt oröön tenitenak ëwat sën?” 4 Pël maan Yesuuk tenën epëlniiaut. “Ar omnaröak lup wa irikor elniipanëënkëëkë ngarangk ëën. 5 Naröak wais nem yap-intakël, ‘Ne Kristo,’ pël niak omën selap pitëmlup wa irikor elmëëpnaat. 6 Ar nga yapinte katwiak ngarangk ëeë. Kas ëëngan. Akun kaöaöngolöp yaëën omën pipot wet rëak orööpnaat.7 Omën kur nementëkaanöröak kur nementekëlnga ëëpnaat. Ën yang omp ak nampë omnaröakmunt nampë omnaröaan nga ëëpnaat. Pël yaëënyang nantë kaömp ngöntök oröeim wëën moupselap mööpnaat. 8 Omën pipot om öng namp ruwilëpënëak lel yailën këlangön kat yawi pöta ökëëpnaat.

9 “Akun pötak omnaröak ar wali nuwak naröanaë nuulëën këlangön kat niwiak nimpënaat. Ënyang poutë omnaröak ar nemorö pël weseë arënkööre tok elniipnaat. 10Omën pöt yaaröön omënselap pitëm kön wi kosang yewesaut sëp wesakpitëm karuröen kup mowiin neneraan kööre tokëëpnaat. 11Pël yaëën tektekngönyaaö kaar omënnarö selap oröak omën kësang morök elmëënpitëm kaarötë ënëm sëpnaat. 12 Pël ëën utpetyaautök ulöl sëën omën selap pitëm lup sant

Matiu 24:13 33 Matiu 24:44yaaut won sëpnaat. 13 Ën omën weë sak wakaimwel wiipna pöp Anutuuk kama öpnaap. 14Pël ëënAnutuuk wa ngaöök yanimë pöta ngön ompyaöepët nem omnaröak yang poutë omnaröen ökmaan kat wi pet yairën akunet pet irëpnaat.”

Omën utpet panëët orööpnaata ngönte(Maak 13:14-23; Luk 21:20-24)

15 “Ënëmak omën utpet panëët omnant utpetyewesaut Anutuu ngëëngk tuptak wiaan itaam-punëët. Omën pöt tektek ngön yaaö nampTaniel puuk orööpënëak ëaut.” (Ar ngön epëtsangk kelënëërö pöten këëkë kön wiaan.) 16 “Pëlyaëën Yutia yangerak wëaurö kas rosiraöökëlsën. 17 Ka tomök öpnaapök kaata kakaati së om-nant öpan. 18 Ën yaak öpnaapta kak së ulpëënreomnant öpan. 19 Elei, akun pötak ru kepringreru kapa yemenaurö tol ëëpën? 20 Ar omënkas yaaö pipot kopi akunetakre Anutuu kë yesangëëngk akunetak orööpanëën Anutuun kimangman. Akun pötë ar yok pangk kas nasënganpötaanök. 21 Akun pötak këlangön kaö panë katwiipnaat. Ke pil nent kutömre yang oröaurekaanyewaisem e wë eptak naaröön ëaut. Ënëmetanaaröön ëëpnaat. 22 Anutu pi akun pöt mëntwasëpënëak kön wia. Pi pël naën ëa talte omënpourö kö sën. Omën pim yaö wesauröaan akunpipët mënt wasëpnaat.

23-24 “Akun pötak kaar omën selap oröaknaröak pitëmtën, ‘Ne Kristo,’ pël yaan naröak,‘Ne tektek ngön yaaö omnamp,’ pël niapnaat.Pit omnarö morök elniin pitëm ënëm ëënëakretëng weëre kosangringöt ëëpnaat. Yaap, pitomën Anutuu yaö wesauröeta morök elniak pëlëëpnaat. Pötaanök nampök, ‘Kristo e oröak wë,’pël yeniaan nampök, ‘Kristo ëngkrek oröak wë,’pël yeniaan pöt kat mowiinganok. 25 Ne omënpöt naaröön wiaan ök yeniak. Pötaanök ënë-mak yaaröön ëngk ma e wasnganok. 26 Ënëmaknaröak, ‘Kristo yang omën wonrek yaaröön ite-naut,’ pël niaan pöt sëngan. Ën naröak, ‘Kristoka eptak ëlëëp wë,’ pël niaan pöteta kat wiin-gan. 27 Omën Këëp ne kent tangarta yamëngkpöl ëëmaap. Kent tangarët kopëter tar elmëënkëtëpë yengampiaulaan yeilëaul poutë ëwa ë petyair. Pipta ök Omën Këëp nem waisuma akune-tak tekeri yesën omën pourö neen itaampun sa.28 Omnantë söp kampaöök wer moön tuparö watop yaë. Pöta ök ënëmak ne wais utpet yaaurökangut mempaat.”

Omën Këëp orööpnaata ngönte(Maak 13:24-27; Luk 21:25-28)

29 “Akun pötak omnarö këlangön kat wi petyairën këtëp röök ulöpnaat. Pël ëën ngoonöptangaap yesën ariat kutömweriaan tiak yengentiinkutömweri omën weëre kosangringöt këlok sëp-naat. 30 Pël ëën Omën Këëp nem tekeri sumaretëng kësang nent kutömweri yaaröön yangomën pourö itenak kas ëak merek apnaat. Pëlyaëën ne weëre kosangre iere kasir nemotringkutöm kepilötë rangk yaaröön itaampnaat. 31 Pëlëën Anutuuk kuup kaö yamëngkën nem en-selörö wes mëën së nem omën yaö wesaurö yangwe naöökaan naöök, oorekaan öngkrek yangpoutëaan koirëpnaat.”

Akun kaöaö temanöm yesën omnant orööpnaatangönte

(Maak 13:28-31; Luk 21:29-33)32 “Ar këra wasmentë yaë pöten kön wieë.

Këra pöment ëp kërë sak wil yewatën itenak pötkopi akunet temanöm yes pël yewas. 33 Pötaök omën yeniak epot yaaröön itenak pöt, ‘Pimwaisëpna akunet temanöm sëën waisëpënëakyaë,’ pël wasënëët. 34 Ne yaap niamaan. Omën ewë epörö wel wi won nasën wiaan omën yeniakepot orööpnaat. 35 Kutömre yang eptepar wonsëpnaatepar. Ën nem ngön epët won nasëpan.”

Akun kaöaö orööpna akuneten köpël wë(Maak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36)

36 “Omnarö ar omën pötë orööpna akun këpanëëten ëwat naön. Ën ensel kutömweri wëau-röere Anutuu Ruup neenta ëwat naön. Peppimtokëër ëwat wë. 37 Noaë akunetak omnaröaëa pöl Omën Këëp nem waisuma akunetak tapëlëëpnaat. 38 I ngaampel naaröön wiaan pit iirekaömp në, öngre omp ë pël ëeim Anutu kasëngmenak wëën Noa wangaöök ilëa. 39 Pël yaëën pitköpël wëën i ngaampel oröön omën pourö i nakwon sa. Pöta ök Omën Këëp nem waisumaatakomnarö köpël wë pitëmomnant yaaut ëeimwëënwaisumaap. 40 Akun pötak omp naar ya lupöökwëën namp yeweem namp sëp wasumaap. 41 Ënöng naarta kaömp koröp yokoëëm wëën nampyeweem namp sëp wasumaap. 42 Ar Aköp nemwaisuma akuneten köpël wë. Pötaanök ngaire wakom ëeim ön. 43 Ar epël kön wieë. Ka pepap pikainëpë rö kanwaisëpna akuneten ëwatwëanëënitit wë ngarangk ëën kainëp kaat pör menakneilaan ëan tapön. 44 Omën Këëp nem waisuma

Matiu 24:45 34 Matiu 25:28akunetak ar kön nenewiin wëën pipël ëëm sa.Pötaanök ko ëak ön.”

Inëën ru ompyaupre utpetapë ngönte(Luk 12:41-48)

45 “Ar inëën ru ompyaupë ök sën. Inëën runamp kön ompyaö wieë ya ompyaö yamëngkënkaöapök muntarö ngarangk ëeë akunatë kaömpmampënëak moulmëak sa. 46Ënëmak inëën ruupkaöapë ök mëak sa pöl ëeim wëën kaöap waisitaangkën pöt pi ërëpsawi ëëpnaat. 47 Ne yaapniamaan. Kaöap pi pim omnant pout ngarangkëëpënëak moulmëëpnaat. 48 Ën inëën ru utpetpöp pi, ‘Nemkaöap pi teënt newaispan,’ pëlweseë49 inëën ru pim karurö tang mööre omën i ngaatnak kön irikor yaauröaring kaömpre i ngawi nëpël eim wë 50pim kaöapë waisëpna akuneten könnawiin öpna pötak kaöap kaalak waisëpna pöt51 pi yokot pöp möak utpet wesak kaar omnaröanaë moulmëëpnaat. Pörek omnarö ingre ya ilakaimeë kë pötöppötöp aim öpnaan.”

25Öng ulwas 10 pöröa ngönte

1 “Anutu pim omnarö wa ngaöök yamë pöt öngulwas 10 pitëm karip omp koirëpna pöröakël ökëëmaan. Ong pörö omp namp pim öng yaupkoirëpënëak yewaisën pit neenem rampeet wakkan kourak koirëpënëak sa. 2 Öng 5 ëak kön-ringörö, 5 ëak wonörö. 3 Öng kön won pörö piti kön korat naön, rampeet pëën wak sa. 4 Ënkönringöröakëër i kön korat rampeetring waksa. 5 Pël ëak së kor wëën omp öng koirëpnaapteënt newaisën ëën kor wë ka kom ëën ka ura.6 Pël ëën röök lupöök ngön nent ngön ëak epëlmëëa. ‘E, öng koirëpnaap yewaisrek wal ëak sëkoireë.’ 7 Pël maan pit yaan sak wal ëak rampeetmangia. 8 Pël yeem kön wonöröak könringöröenepël mëëa. ‘Tenim rampeet yariirek i nant lënineë.’ 9Maan könringöröak epël mëëa. ‘Tol ëakpël ëëpen? I epot tiar pourö pangk naalniipan.Arta uröm kaatak së arimot sum ëeë.’ 10 Pëlmaanpit yesënomënöngkoirëpnaapwais kopëtawesak kor wëaurö koirak sa. Pël ëak kak sëoröak kaata kakaati së ilëak kan wari ulmëak öngkoirëpnaapë këëre imën neim wëa. 11 Pël ëeimwëën öng kön wonörö së ap wesak ngön ëak öngwaupön epël mëëa. ‘Kan të niwi. Kan të niwi.’12 Maan epël mëëa. ‘Yaap niamaan. Ne arën itköpël yaningëngk.’ ”

13Yesu piwatepang ngönpöt niak kaalak tenënepël niiaut. “Nem kaalak waisuma akunet köpël.Pötaanök ngai ëeim ön.”

Omën mon menaurö watepang ngönte(Luk 19:11-27)

14 Yesuuk kaalak watepang ngön munt nentepël niiaut. “Anutu pim omnarö wa ngaöök yamëpöt omën kaö nampë ëa pötakël ök ëëmaan. Piyang wali nerakël sëpënëak pim inëën ruuröenyas mëak pim omnant ngarangk ëeim öpënëakkom ë mena. 15 Pi pitëm ya yamëngkauten könweswes ëeë kom ëak namp 5000 kina, namp 2000kina, namp 1000 kina pël meank sa. 16 Pël ëëninëën ru 5000 kina mena pöpök ya kosang mënak5000 kina tapël koira. 17 Ën kar 2000 kina menapöpök ya kosang mënak 2000 kina tapël koira.18 Ën kar 1000 kina mena pöp pim kaöapë monatwak së yang kel weera.

19“Akunwali sëën kaöap kaalakwais pim inëënruurö mon mena pöt öpënëak wa rongan elmëa.20 Pël ëën mon 5000 kina mena pöpök naë waisepël mëëa. ‘Nem kaöap, ni mon 5000 kina ne-naup. Pël ëën nook ya mënak 5000 kina tapëlkoiraut.’ 21 Maan kaöapök epël ök mëëa. ‘Inëënru ompyaup, ni ya ompyaö mënan. Ni omënpasut ngarangk ompyaö ëeiman. Pötaanök nookomën këëta ngarangk niulëëmaan. Neering wëërëpsawi ëëpa.’ 22 Pël yemaan inëën ru 2000 kinamena pöpökta tapël naë wais epël mëëa. ‘Kaöap,ni mon 2000 kina nenaup. Pël ëën nook yamënak2000 kina tapël koiraut.’ 23Maan kaöapök epël ökmëëa. ‘Inëën ru ompyaup, ni ya ompyaö mënan.Ni omën pasut ngarangk ompyaö ëeiman. Pö-taanök nook omën këëta ngarangk niulëëmaan.Neering wë ërëpsawi ëëpa.’ 24 Pël yemaan inëënru 1000 kina mena pöpökta tapël naë wais epëlmëëa. ‘Kaöap, ne nim songönte ëwat wë. Ninga yaaup yak omnant omënmuntaröak ngëntënyewetaup. Ni omnant nangëntën yeem omënnaröa ngëntaurekaan këët wak yenaup. 25 Pëlyaaup yak kas ëën nim 1000 kina nenan pöt waksë yang kel weerak wakaimaut. Pötaanök nimmonat kaalak yaningk. E.’ 26 Pël maan kaöapökepël mëëa. ‘Inëën ru utpet wisënëp. Ne om-nant omën muntaröak ngëntën watööre omnantnangëntën wë omën naröa ngëntaurekaan këëtwa në pël yaaup pël kön wiaup ma? 27 Ni nemsongönten pipël ëwat wëak tol ëënak nemmonatmon kaatak nawiin ëaup? Pël ëanëën ne waismon pöt kangitaring wan tapön.’ 28 Pël mëakomën pörek wëauröen epël mëëa. ‘Ar mon

Matiu 25:29 35 Matiu 26:151000 kina epot piikaan wa ëp ëak mon 10,000kina wa epop meneë. 29 Namp pi omnant me-naut ngarangk ëak wëën pöt muntat erën ëakmangkën ulöl wesak wak öpnaat. Ën namp pimenaut ngarangk naën wëën pöt wa ëp ëën ompas öpnaat. 30 Inëën ru utpet epop wak koöpanëëtak moolaë. Pël ëën pörek ingre ya ilakaimeë kë pötöppötöp aim öpnaan.’ ”

Yesuuk kom elniipnaat31 “Wë ënëmak Omën Këëp nem ëwaö wak

nem enselöröaring waisumaatak kaö sak nemur kësangtak wel aisëaam sa. 32 Pël ëën yangomën pourö nem iri wa top ë nuulëën sëpsëpngarangkëpök sëpsëpörö memeeröa naëaankom yaë pöl ëën rongan nentepar ëëpnaat.33 Pël ëën omën ompyaö sëpsëpöröa ökörö nemyaapkëël, utpet memeeröa ökörö katnëël pëlë nuulëëmaat. 34 Pël ëak Omp Ak kësangëpnook yaapkëël önëëröen epël ök niamaap.‘Nem Pepapök ompyaö niwesaurö, ar wais pimwangaöök nimëëpënëak kutömre yang naaröönwiaan kopëta wes niwia pötak ilaë. 35 Nekëën wëën ar kaömp nenaurö. Iiten yaëëniit nenaurö. Maimerakaanëp sant elnëaurö.36 Ulpëën won wëën nenaurö. Yauman yaëënngarangk elnëaurö. Wii kaatak neulëën wëënwais ëö nenaurö.’ 37 Pël niaan omën wotpilöröakneen epël neanëët. ‘Aköp, ni taan këën wëënitenak kaömp ninan? Ën taan iiten yaëën iitninan? 38 Ma taan maimerakaanëp sant elnian?Ma taan ulpëën won wëën ninan? 39 Ën taanyauman yaëën ngarangk elnian? Ma taan wiikaatak wëën wais ëö ninan?’ 40 Pël neaan nookepël ök niamaat. ‘Ne yaap niamaan. Ar nemkar pas eporö kaamök elmëan pöt neen elnëanpël yaë.’ 41 Pël niak nem katnëël öpnaaröenepël ök memaat. ‘Anutuuk kemp elniauröar mop wiak es kosangwesi seë. Es pöwesAnutuuk ngaanëër Setenre pim enselöröaanmerauwes. 42 Pöt epël. Ne këën wëën ar kaömpnenangkën ëaurö. Iiten yaëën iit nenangkënëaurö. 43 Maimerakaanëp sant naalnëën ëaurö.Ulpëën won wëën nenangkën ëaurö. Yaumanyaëën ngarangk naalnëën ëaurö. Wii kaatakneulëën wëën wais ëö nenangkën ëaurö.’ 44 Pëlmaan pit neen epël ök neapnaat. ‘Aköp, nitaan këën wëëre iiten ë, maimerakaan waisööreulpëën won wë, yauman ëëre wii kaatak wë, pëlyaëën itenak kaamök naalniin ëan?’ 45 Pël neaanpitën epël memaat. ‘Ne yaap niamaan. Ar nem

kar pas eporö kaamök naalmëën ëan pöt neenelnëan pël yaë.’ 46 Omën utpet pörö pit kö yesakak së utpetat ëeim öpnaat. Ën wotpilörö wëwëkosangtak së önëët.”

26Omën kaöarö Yesu mëmpnaata ngönte ëmön ëa(Maak 14:1-2; Luk 22:1-2; Son 11:45-53)

1 Yesuuk ngön pöt ni pet irak kaalak ten pimruuröen epël ök niiaut. 2 “Ar ëwat wë. Këtnentepar won sëën Anutuu mait elmëa akunettemanöm sëpnaat. Akun pötak Omën Këëp neomnaröak kööre toköröa moresi neulëën kërayetaprak nemööpnaat.”

3 Akun pötak kiri ar yaaö kaöaröerengarangkörö pit kiri ar yaaö wotöököp, Kaiapas,pim kaatak së wa top ëak 4 Yesu ëlëëp wali wakmëmpnaata ngönte ëmön ëa. 5 Pël yeem pitepël mëëa. “Omnarö tiarring nga elpanok akunkësangtak pël naëngan.”

Öng nampök Yesu i nga kampët lë momëa(Maak 14:3-9; Son 12:1-8)

6 Yesu ten pim ruuröaring Petani kak së oröakkësë omën namp Saimon pim kaatak së wëa. 7Pëlëën öng namp kël kep ompyaö nentak i köp ngakamp sum kësangring nent pim naë wak waisa.Pël ëak Yesu kaömp yenën i pöt pim kepönööklë yemomë. 8 Pël yaëën ten pim ruurö itenaköngöpön nga ngön epël ëaut. “Pi tol ëënak isum kaöaring epët pas köntak lë yemomë? 9 Ipiptak mon kësang koirën omën omnant wonörömangkën pangk ëëpnaatep.” 10 Pël yaan Yesu pitenim ngönten kön waswas ëeë epël niiaut. “Artol ëënak maan pi ya këlangön kön yawi? Pi neenompyaö pan yaalnë. 11Omën omnant wonörö pitakun wali arring wëën ompyaö elmëënëak pötyok pangk pël ëënëët. Ën ne pöt akun wali arringnaön ëëmaap. Pötaanök pim ompyaö yaalnë epëtyok pangk yaalnë. 12 Ne teënt wel wiin yang kelneweerëpnaap. Pötaanök Yuta omnaröa sokutëyaaul nem koröpöön kan yaö elmëak i nga kampyaaut lë yenemë. 13 Ne yaap niamaan. Nemngönte yang ël epotë aö yesem pöt öng epopëyaalnë epëta ngönte aan omnarö kat wiak könwiipnaat.”

Yutas pi Yesuun kup mowiipënëak sum wa(Maak 14:10-11; Luk 22:3-6)

14Pël niaan ten ru 12 pöröakaan namp, yapinteYutas Keriot kakaanëp, pi kiri ar yaaö kaöaröanaë së 15 epël ök mëëa. “Ne Yesu arim moresi

Matiu 26:16 36 Matiu 26:45

niulëën pöt ar mon tolël ëak nampön?” Pël maanpit mon siluwa 30 pöt mena. 16 Pël ëën akunpötak ngës rëak Yesuun kupmowiipënëak kan apweseima.

Yesu pi pim ruuröaring Anutuu mait kaömpöt na(Maak 14:12-21; Luk 22:7-14, 21-23; Son 13:21-30)

17 Kaömp peret yis namëënöt yena akunngëëngkët temanöm sëën Yesuu ruurö ten pimnaë së epël mëak pëël mëëaut. “Ka taltak Anutuumait elmëa akunetak kaömp nëmpenaat ar ëakkopëta wasënëak kent kön yawiin?” 18 Pël maanepël niiaut. “Ar Yerusalem kak së oröak omënnem yeniak pöp koirak epël man. ‘Rë yanuu-laupök epël yenia. “Nem akun newiaut temanömyes. Pötaanök Anutuu mait elmëa akunetak nemruuröaring kaömp ngawi numaat.” ’ ” 19Pël niaanten pim ök niia pöl ëak së Anutuu mait elmëaakunetak kaömp nënaat ar ëak kopëta wesaut.

20 Koö olaan Yesu ten pim ruuröaring kakaatisë kaömp yenautak wel aisëak wëa. 21 Pël ëakYesuuk tenën epël niiaut. “Ne yaap niamaan.Arim naëaan nampök nemëën kup mowiipnaat.”22 Pël niaan ten ya këlangön pan ëën pöppöppiin epël mëak pëël mëëaut. “Aköp, nook ma?”“Aköp, nook ma?” pël maö saut. 23 Pël ëënpuuk epël niiaut. “Neering kaömpöt iistakwariakyen epopök nemëën kup mowiipnaat. 24 OmënKëëp ne ngönëntak nemëën ëa kan pöök së welwiimaap. Ën nemëën kup mowiipna pöp, elei,kangut kësang pan öpnaap. Pim ëlëpök naw-ilën ëanëën ompyaö ëan tapön.” 25 Pël maankup mowiipnaap, Yutas Keriot kakaanëp, puuktatapël epël mëak pëël yema. “Aköp, nook ma?”Maan, “Ni tapöp,” pël yema.

Yesuuk ruurö kë mena(Maak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1 Korin 11:23-25)

26 Pël mëak ten kaömp yenem Yesuuk kaömpnent wak Anutuun yowe mëak pel ninak epëlyenia. “Epët nem mësëpëtak wa neë.” 27-28 Pëlniak wain kelön nent wak Anutuun yowe mëakten ninak epël yenia. “Epët nem iit. Il yoolaanAnutuuk omën selap pitëm saunat won yewasempim sulöp ngolöpët taë yewas. Pötaanök ar pouröwak neë. 29Ne niamaan kat wieë. Yangerak eprekwain iit peene nëën pet yair. Arring kaalak nanënwë ënëmak akun kaöaöök nem Pepapë naë waini maim nent nëmpenen ëa.”

30Tenkaömpnapet irakngönën tannentmëakkakaan oröak Olip tomökël saut.

Yesuuk Pitaë piin yak mowasëpnaaten ök mëëa(Maak 14:27-31; Luk 22:31-35; Son 13:36-38)

31Kan kourak yesem Yesuuk tenën epël niiaut.“Röök eptak ar pourö ne sëp newesak kas sënëët.Arim pël ëënë pöt ngönëntak ngön nent epëlwia. ‘Ne sëpsëp ngarangkëp mëngkën sëpsëpörörepak sëpnaat.’ 32 Ne yaap wel wiin weletekaanwal ë neulëën wet rëak Kalili yangerak së wëënar ënëm waisënëët.” 33 Pël niaan Pitaak epëlyema. “Eporö sëp niwesak kas sëpën koröp. Nepöt, pël naëngan pan.” 34 Pël maan Yesuuk epëlyema. “Ne yaap niamaan kat wi. Ni röök eptakkokor ngön naën wiaan akun nentepar nent yaknewasumëët.” 35 Pël maan Pitaak kaalak epëlyema. “Nimënt yanimëngkem ne nempënëakyaan pöteta yak naniwasën ëëmaap.” Pël yemaanten pourö tapël mëëaut.

Yesu pi Kesemani ngësöök së Anutuun kimangmëëa

(Maak 14:32-42; Luk 22:39-46)36 Pörekaan yesem yang lup nenta yapinte Ke-

semani pörek së oröak Yesuuk tenën epël yenia.“Ar eprek wëën ne ëngkrek së Anutuun kimangmemaan.” 37 Pël niak Pitaare Sepeti pim ruaarkoirak saut. Yesem ngës rëak ya këlangön könwiak ya ngës pan ëa. 38 Pël yeem epël mëëa.“Ne ya këlangön panë yeem wel wiima yangapyaë. Pötaanök kosang newesak neering itiit öpa.”39 Pël mëak kot nent ëngkël së ë kosaö yangerakwesirak wë Anutuun kimang ngöntak epël mëëa.“Pep, ni kön wiin pangk ëën pöt këlangön nemnaë orööpënëak yaë epot mop wasum. Nemkönöök won, nim könöökë wiaul ëëm.” 40 Pël mëpet irak pim runaar namppöröa naë së itaangkënka uraan Pitaan epël ök mëëa. “Ar neering kotnent itiit naöngan ma? 41 Moröktak wiap sën-ganëën lup itiit wë Anutuun kimang maë. Arimlupöt kengkën yeëetak koröpöt könöm yaalni.”42Pël mëak kaalak së Anutuun kimang mëak epëlmëëa. “Pep, këlangön epot ilap neriipënëak könwiin pangk naën ëën pöt yok pangk kat wiimaat.Nim könöökë wiaul ëëm.” 43 Pël më pet irakkaalak pim ru naar namp pöröa naë së itaangkënpitëm itöt könöm yaëën ka ureim wëën itena.44 Pël ëak kaalak së kimang maan akun nenteparnent ëa. Ngön wet rëak kimang ngöntak ök mëëatapët kaalak mëëa. 45 Kimang më pet irak runaar namp pöröa naë së epël mëëa. “Ar omka könkön ureim wë ma? Peene epët nemëënkup mowiipna akunet temanöm yes. Omën Këëpnemëën kup mowiak omën utpetaröa moresi

Matiu 26:46 37 Matiu 26:75neulëëpnaat. 46Wal ëën sëpa. Omën nemëën kupmowiipnaap e yaarö.”

Yutasök Yesu kööre toköröa moresi ulmëa(Maak 14:43-50; Luk 22:47-53; Son 18:3-12)

47 Yesu pi pël yamëem wëën ten pim ru 12pöröakaan namp yapinte Yutas pöpring omënkësang pan kiri ar yaaö kaöaröere ngarangköröakmaan inre tang wak wais oröaut. 48 Yutas Yesukup mowiipna pöp wet rëak pitën epël mëëa. “Arëwat sënëën tot numaatak pël yaëën tapöpwesakwali ön.” 49 Pël mëak pi teëntom Yesuu naë wais,“Aköp, ni e wëën ma?” pël mëak tot yen. 50 Pëlëën Yesuuk epël yema. “Ngöntöp nim ëëmëakwaisan pöl ë.” Pël maan pit wais yeö. 51 Pël yaëënten Yesuring wëauröakaan nampök pim öpweryepatuukaan tëak kiri ar yaaö wotöököpë inëënru namp möak pim katëëp per yoola. 52 Pël ëënYesuuk piin epël yema. “Ni öpwer yepatuuk më.Omën öpwerring nga yaë pörö naröak kangiir öpmöön wel wiipnaarö. 53Ne nem Pepapön kimangmaan pi teëntom ensel kësang pan rongan 12 pötwes mëën wais kaamök elnëëpna pöt ni köpëlma? 54 Pël ëëmaatep ngönëntak utpet nem naëorööpënëak ëa epot tol ëak orööpën?”

55 Pël niak pi öpënëak waisauröen epël yema.“Ar neen ngaap wesak wali neönëak inre tangwak yewais ma? Ne kët ël epotë ngönën tupkaöetak arring wëaup. Pël ëën ar akun pötëneneön yaaurö. 56 Pël ëaap omën epot yaarööntektek ngön yaaö omnaröa ngaanëër retëng ëapöt kë yaarö.” Pël yemaan ten pim ruurö sëpmowesak kas saut.

Yesu ngön yaatak moulmëa(Maak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Son 18:13-14,

19-24)57 Ngön kosangötë ngarangköröere kaöarö pit

kiri ar yaaö wotöököp, Kaiapas pim kaatak watop ëak wëën omën Yesu wali wa pörö pi pörekmësak së moulmëa. 58 Pël ëën Pita pi ënëmënëmsa. Pël ëak pi kiri ar yaaö wotöököpë kaatakoröak ëmöökë kakaati së ilëak pit Yesu tol yaalmëpöt itaampënëak ngai omnaröa tekrak wel aisëa.59 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröere kansol pouröYesu mëmpnaan omën naröak kaar rëak pimutpet ëautön mapënëak ap wesa. 60 Pël yeempimëën ngön kaar kësang pan koiraap pöt könömnaën ëën om apweseimwëën ënëmak omën naarpitëm naë së 61 epël mëëa. “Omën epmor epëlëaumor. ‘Ne Anutuu ngëëngk tup epët tööl olëakkaalak kët nentepar nent ök remaap,’ pël yaan kat

wiaumor.” 62 Pël maan kiri ar yaaö wotöököpökwal ëak Yesuun epël ök mëëa. “Pitëm nimëënngön ya epëten tol yewasën? Ni kangiir nentnaëngan ma?” 63 Pël maan Yesu ngön nemaanwëën kiri ar yaaö wotöököpök kaalak epël ökmëëa. “Ne Anutu wëwëetaringëp pim ëöetakpëël niamaan kosang wesak am. Ni Anutuu YaöNiiaup, Kristo, AnutuuRu tapöpma?” 64PëlmaanYesuuk kangiir epël mëëa. “Nimtë yaan pi tapët.Pötaanök ne niamaan kat wieë. Ënëmak OmënKëëp ne Anutu weëre kosangëp pim yaapkëël welaisëak kutömkepilötë rangk yewaisën it nengem-pun sa.” 65 Pël maan kiri ar yaaö wotöököp yautpet pan ëën pimtë ulpëënëp keli olëak pimomnaröen epël ökmëëa. “Pi Anutu il yemowasemutpet wesak ya. Tol ëën omën munt narö piinngön mapnaaröen kaalak ap weseim öpen? Arpim Anutuun utpet wesak ya pöt yok kat wia.66 Ar tol yak?” Pël maan epël mëëa. “Pi utpetyaarek wel wiip.” 67 Pël mëak pim këëre wotkantak wasöp ngës menak momöa. Ën naröakkerëmteparë mor kaë yemomöem 68 utpet wesakepëlmëëa. “Kristo, omënni yanimöpöpë yapinteök a.”

Pitaak Yesuun yak mowesa(Maak 14:66-72; Luk 22:56-62; Son 18:15-18, 25-27)

69Pita pi ka tomök ëmöökë kakaati wel aisëaaninëën koont nampök pim naë së piin epël mëëa.“Namp ni, Yesu Kalili yangerakaanëp piiringwëaup.” 70Pëlmaanpi omnaröa ëöetak yakwesakepël mëëa. “Ne nim yaan pipten ëngk ma eyewas.” 71Pëlmëak ëm kanrak orööpënëak yaëëninëën koont munt nampök itenak omën naëwëauröen epël mëëa. “Omën epop Yesu Nasaretkakaanëpring wëaakë yaaup.” 72 Pël yemaan Pitapi yak weseë kosang wesak epël mëëa. “Anutuuëöetak ne piin köpël.” 73 Pël maan wë ngöpngöpyaëën omën pim naë wëauröak së piin epël mëëa.“Ten nim ngön köngkömöön kat yawi. Ni yaappim toktakaanëp.” 74 Pël yemaan Pita pi kosangpanë wesak ngön köntak epël mëëa. “Ne Anutuuëöetak omën pöpön köpëlëp.” Pël maöataringkokor ngön ëa. 75Pël ëën Pita pi Yesuu epël mëëapöt kön wia. “Ni kokor ngön naën wiaan akunnentepar nent yak newasumëëp,” pëlmëëa pötenkön wiak yaköm pan ëën së ing kaö ëa.

27Omnarö Yesu Pailatë naë wak sa(Maak 15:1; Luk 23:1-2; Son 18:28-32)

Matiu 27:1 38 Matiu 27:321 Ëlpam walën kiri ar yaaö kaöaröere ngarangk

pourö wa top ëak Yesu mëngkën wel wiipnaatangönte kosang wesa. 2 Pël ëak maan wii tëakmësak së Rom yang ngarangk Pailat pöpë naëmoulmëa.

Yutas wel wia(Ngön 1:18-19)

3 Wel wiipënëak kosang wesa pöt Yutas kupmowiaup kat wiak tol ëënak ëan pël kön wiakya utpet ëën siluwa mon 30 ëak mena pöt waksë kiri ar yaaö kaöaröere ngarangkörö kaip timenak epël mëëa. 4 “Ne utpet ëak saun wonöpönkup niwiin mëmpunëak yeë.” Maan pit epëlmëëa. “Tol ëën tenën yeniaan? Pipët nimtëëtep.”5 Pël maan monat Anutuu ngönën tup kaöetakmoolëak së kaö töa. 6 Pël ëën kiri ar yaaökaöaröere ngarangkörö siluwa mon pöt wa ron-gan ëak epël mëëa. “Mon epot kup niwiakwaut. Pötaanök ke epëlöt ngönënëën yawiautakwiipenaataan nga wia.” 7 Pël mëak pit ngönë kopëta wesak omën kamaatëaanörö yang kelweerëpënëak omën yang kaap ket yaaupë yanglup nent sum ëa. 8 Pël ëa pötaanök yang lup pötayapinte omën iita yanget pël ya. 9 Pël ëën tektekngön yaaö namp Seremaia pim ngaanëër ngön ëapöt kë oröa. Ngön pöt epët. “Israel omën naröaksiluwa mon 30 pöt omën sum ëëpënëak kosangwiak mena pöt pit kaalak wa. 10 Pël ëën aköpëök neea pöl pit sum pötring omën yang kaap ketyaaupë yang lup nent sum ëa.”

Pailatök Yesuun pëël mëëa(Maak 15:2-5; Luk 23:3-5; Son 18:33-38)

11 Yesu pi Rom yang ngarangkëpë ëöetaktauaan epël mëak pëël mëëa. “Ni Yuta omnaröaomën omp aköp ma?” Maan, “Yok yaan pi tapët,”pël mëëa. 12 Pël maan kiri ar yaaö kaöaröerengarangköröak pimëën ngön ya yamëngkën pikangiir nemaan ëa. 13 Pël yaëën Pailatök epëlmëëa. “Omnaröa ngön yaatak nimëën ngön kenentere nent ya pöt kat nawiin ma?” 14 Pël maanYesu pi ngön kangut nemaan pan yaëën yangngarangkëp pi yaan sa.

Pailatök Yesu këra yetaprak mööpënëak mëëa(Maak 15:6-15; Luk 23:13-25; Son 18:39–19:16)

15 Krismakiatë akun kësang pötak yangngarangkëp pi omnaröak omën namp wiikaatakaan wes mëëpënëak maan pöt wes më pëlyeëa. 16Akun pötak omën namp yapinte Parapaspöp wii kaatak wë pöt omën pourö ëwat wëa.17 Pötaanök omnarö wa top ëak wëën Pailatök

epël mëëa. “Talëp wes nimëëmëak aim? Parapasma Yesu yapin nent Kristo yemak pöp?” 18 Yutaomën kaöarö Yesuun om pas kaaö kön wieë wiikaatak moulmëa pöt pi ëwat wëak pël mëëa.

19 Yang ngarangkëp pi ngön pöt më pet irakpim ngön ë pet yaira urtak wel aisëaan pimöngöpök ngön nent epël wesmëa. “Ni omënwot-pil puopë ngönte pet irngan. Ne peene wangarë-tak piin itenak ya këlangön pan kön yawi.” 20 Pëlyaëën kiri ar yaaö kaöaröere ngarangköröakomnaröen Parapas wes mëak Yesu mëmpnaanmapënëak këk mëëa. 21 Pël ëën yang ngarangkëppi kaalak epël mëak pëël mëëa. “Epaarëkaantalëp wes nimëëmëak aim?” Maan pitök, “Para-pas,” pël mëëa. 22 Pël maan epël mëëa. “ËnYesu, yapin nent Kristo pël yemak epop tol ëëm?”Maan epël mëëa. “Pi këra yetaprak möön welwiip.” 23 Pël maan pi kaalak epël mëëa. “Omënepop utpet oröp nent ëa?” Maan ngön ë olëakepël mëëa. “Këra yetaprak möön wel wiip.”

24 Pël maan Pailat pi wiap yemowasemitaangkën pim ngönte kat nemowiin yeem ngönkaëp kësang yaan pi maan iit kol mangkënYesu mëmpna saunet pim naë won pöt petelmëëpënëak pim moresiar i yairem epël mëëa.“Omën wotpil epopë mëmpnaata saunet nemëënnasën, arimëën yes.” 25 Maan pit këm top ëakepël mëëa. “Pim mëmpnaata saunet tenre tenimëaröaan wiaap.” 26 Pël maan Parapas pëël elmëakYesu pol koröp wapötringöök momöak kërayetaprak mööpënëak ngaaröa ngësë wes momëa.

Nga omnarö Yesuun ökre was elmëa(Maak 15:16-20; Son 19:2-3)

27 Yang ngarangkëpë nga naröak Yesu mësaksë ngarangkëpë kaatak ulmëak maan nga omënpourö pim naë wa rongan ëa. 28 Pël ëak pimulpëënëp përë moolëak ngaaröa ulpëën köp möanamp momëa. 29 Pël ëak wii këmampön ulte ketë mowaëak kalaö naö mangkën mor yaapkëësisungkör ëak taueëa. Pël ëën pim naë së ököökelmëak rar rë wesirak epël mëëa. “Yowe, Yutaomnaröa omp aköp.” 30 Pël mëak waasöp ngësmenak sungköraö wa ëp ëak kepönöök momöa.31 Ngaaröak ököökre waswas pël elmëak ngaëulpëënëp përëak kaalak pimtëëp më moulmëakkëra yetaprak mööpënëak mësak sa.

Yesu këra yetaprak möa(Maak 15:21-32; Luk 23:26-43; Son 19:17-27)

32 Pit kan yesem kamtaöök omën namp Sairinikakaanëp, pim yapinte Saimon, pöp koirak Yesuu

Matiu 27:33 39 Matiu 27:66këra yetapër wak sëpënëak këk maan wak sa.33 Pël ëak pit yang lup nenta yapinte Kolkota,tiarim ngöntak Kepön Kos pël yamëëa pötak sëoröa. 34 Pël ëak pit wain iitaring kakam yaautirikor ëak mangkën na pet ëak kaaö ëa. 35 Pëlëën pit pi këra yetaprak möak pim ulpëënre poëkoröpöt wak ngasamtak wiak talëpök öpën pötenitena. 36 Pël ëak pörek wel aisëak piin ngarangkëa. 37 Pël ëak “Omën epop Yesu, Yuta omnaröaomën omp aköp,” ngön yaatak pimëën ngön pëlëa pöt këra welingweri retëng ëak kepön löötakmö ulmëa. 38 Pël ëak pit ngaare këkain omënnaar, namp yaapkëël, namp katnëël mö ulmëa.39 Pël ëën omnarö sak waisak yeem piin sömreëlakëër kepön keke elmëak 40 epël mëëa. “Ni,‘Anutuu ngëëngk tupët tööl olëak kaalak akunnentepar nent ök remaap,’ pël ëauppe nimtëkoröpö kaamök ë. Ni yaap Anutuu Ruup pöt kërayetaprakaan ent ëak ira.” 41 Pël yemaan kiri aryaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröerekaöarö pit tapël ökrewas elmëak epëlmëëa. 42“Piomënmuntarö kaamök yaaupök pimtëën poprakyaë. Pi yaap Israel omnarö tiarim omën ompaköp pöt peene këra yetaprakaan ent ëak irap.Pël ëën tiar itenak piin kön wi kosang wasëpe-naan. 43 Pi Anutuun kön wi kosang yewasem, ‘NeAnutuu Ruup’ pël yaaup. Pötaanök Anutuuk kentyaalmëa pöt ent ë moulmëëpnep.” 44 Pël yemaanngaare këkain omën pöaarökta tapël utpet wesakmëëa.

Yesu wel wia(Maak 15:33-41; Luk 23:44-49; Son 19:28-30)

45Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën yanget koöolëak wiaan së wiap kan 3 kilok oröa. 46 Pël ëën 3kilok këtëp tingk wesak yengmaan Yesu pi ngönëak epël mëëa. “Eli, eli, lama sapaktani?” Pöttiarim ngöntak epël. “Nem Anutu, nem Anutu, nitol ëënak sëp yenewasën?” 47 Pël yemaan omënpörek taueëaurö pit pöten kat wiak epël mëëa.“Kat wieë. Omën epop Eliaanmerëk yema.” 48Pëlyemaan pitëkaan namp pöömpö së i kaö kelwerwakwain i somyaautakwariak këkalëp kautakwatëak Yesu nëmpënëak mena. 49 Pël yaëën naröakepël mëëa. “Kora, Elia pi wais kaamök elmëëpënma won pöten iteempa.” 50 Pël yemaan Yesu pikaalak merëk kaö ëak pim könöp wes mëak welwia.

51 Wel yawiin ngönën tup kaöetak poë koröpkësang ngeröök uteëaumpel oorekaan luptak ke-liak nempelnempel ëa. Pël yaëën yanger moupyamöön kël kësangöt luptak weling wera. 52 Pël

yaëën omën yangatta këm nga ëën Anutuu omënngaan wel wia narö selap weletakaan wal ëa.53Pël ëën Yesu wet rëak weletakaanwal ëënak pitomën yangat sëp wasak ka ngëëngk Yerusalempöök së oröak wëën omën narö selap pitën itena.

54 Nga omën wotöököpre omën piiring Yesungarangk wëa pörö yanger moup yamöön om-nant oröa pötön itenak kas kësang pan ëak epëlmëëa. “Yaap, epop Anutuu Ruup.”

55 Yesu yamöön öng Kalili yangerakaan pimënëm yewaisem kaömpre omnant kaamök elmëima pörö kamaarek wë iteneëa. 56 Öng pël ëapöröakaan narö eporö. Maria Matala kakaanëpreMaria muntap Semsre Yosep pöaarë ëlëpre,Sepeti pim ruaarë ëlëp piporö.

Yesu yang kel weera(Maak 15:42-47; Luk 23:50-55; Son 19:38-42)

57 Wiap kanök Arimatia kakaan omën urömkësang wieëa namp yapinte Yosep pöp sa. PiYesuu ru namp. 58 Puuk Pailatë naë së Yesuusokuren ök mëëa. Pël maan Pailatök pim om-naröen sokur mampënëak ök mëëa. 59 Pël ëënYosep pi sokur wak poë koröp kölam ompyaönaöök kör koëak 60 wak së pimtëën wesak këlöngöpngolöp tëa naöökwiak kël kaö naö kur kaiptiak kanrak il wari ulmëak sa. 61 Pël ëën MariaMatala kakaanëpre Maria muntap piarip naë welaisëak ngarangk wëa.

Ngaarö yangaöök ngarangk wakaima62 Kë yesa akun ngëëngktakëën omnant kön

yaëën ëlpam walën ngëëngk akun pöt oröön kiriar yaaö kaöaröere Parisi ngönën omnarö wa topëak Pailatë naë së epël mëëa. 63 “Kaöap, kaaromnamp pim öp wë epël ëaö pöten ten könyawi. ‘Ne wel wiak kët nentepar nent won yesënkaalak wal ëëmaap.’ 64 Pötaanök pim ruuröaksë sokur këkain wak së ëlëëp wiak kaar ‘Walëa’ epanok ni maan nga omnarö pit yangaööksë ngarangk wëën kët nentepar nent won sëp.Pim ngaan kaar, ‘Ne Kristo,’ ëa pöt wiaan kaalak‘Weletakaan wal ëëmaap,’ ëa epët rangk sëën kaösëpan. Pötaanök yeniak.” 65 Pël maan Pailatökepël mëëa. “Ar nga omnarö mësak së moulmëënkëëkë ngarangk ëëp.” 66Pëlmaan pit ngaaröaringsë këlöökë rangk kë il mowiak ngaarö ngarangköpënëak moulmëa.

28Yesu wal ëa(Maak 16:1-10; Luk 24:1-12; Son 20:1-10)

Matiu 28:1 40 Matiu 28:201Kë yesa akunet pet irën Sante wangam kan ël-

pamwalëpënëak yaëënMariaMatala kakaanëpreMaria muntap piarip itaampënëak yangaöökë sa.2Yesënmoup kësangpel möön Aköpë ensel nampkutömweriaan irëak këlö wa pëlëër wiak rangkwel aisëeëa. 3Pimmöönre koröpö kent tangarötëököp, ën ulpëënëp kölam panë tëaup. 4 Pël ëënngarangkwëaurö pit itenak kas kësang ëak reireëurak it köpköp tiak së ngentiak wieëa. 5 Pël ëënöngaar së oröön enselëpök epël mëëa. “Arip kasëëngan. Ne ëwat wë. Arip Yesu këra yetaprakmöaupön itaampunëak waisan. 6Pël ëanëp eprekwon wiaap. Pim ngaan ök niia pöl ëak wal ëa.Wais, ur koseten iteneë. 7 Pël ëak së pim ruuröenepël ök maë. ‘Yesu pi weletakaan wal ëa. Pëlëak wet rëak Kalili yangerak së wëën ar ënëmsë itaampunëët.’ Ngön kot pi tapët ök yeniak.”8Pël maan piarip teëntom yangaöökaan kaip tiakërëpsawi kaö ë ruuröen ök mapënëak sa. 9YesënYesu kan kourak koirak, “Yowe” mëëa. Pël ëënpiarip pimnaë së tok oriak ingesiarëmoröak yayamëëa. 10Pël ëën Yesuuk piaripön epëlmëëa. “Kasëëngan. Arip së nem karuröen Kalili yangerakwais neen itaampnaan ök man.”

Yangaöök ngarangk wakaimauröa ngönte11 Öng pöaar yesën nga omën yangaöök

ngarangk wakaimauröakaan narö kak së kiri aryaaö kaöaröen omnant yangaöök oröön itenapötön ök mëëa. 12 Pël ëën pit ngarangkörö watop ë ulmëak ngön ë kopëta wesak nga omnarösum kësang menak 13 epël mëëa. “Ar omnaröenepël man. ‘Rö kan ten ka uraan pim ruurö waissokur këkain wak ëlëëp wia.’ 14 Ngön pöt yangngarangkëp kat wiak nga yaalniin pöt tenök wiapmowasënnga sëpwasëpnaat.” 15Pëlmaanngaaröpit mon pöt wak së pitëm mëëa pöl ëa. Pël ëënngön kaar pöt Yutia yangerak kaö wesak om aimwë.

Yesu pim ruuröen ya ngön mëëa(Maak 16:14-18; Luk 24:36-39; Son 20:19-20)

16 Ten ru 11 pörö Kalili yangerak së Yesuukngaan rosir naö pi koirënëak ök niia pöökël saut.17Së piin itenak narö yaya yemaan narö kön selapëaut. 18 Pël yaëën Yesu tenim naë wais epëlyenia. “Kutömweriire yangerakë weëre kosangpout Anutuuk ne nen pet iraut. 19 Pötaanökar yang ël epotë yesem omën ke nampre namppourö nem ingre mor sëpnaan ngönën ök maimön. Pël yeem Pepere Ruupre Ngëëngk Pulö tenimyapintak i momëën. 20 Pël ëak nem ngön ök

niiaöre rë niulö pël elnieim pöt rë moulön ënëmëëp. Ne niamaan kat wieë. Ne kët ël epotë arringwëën akun kaöaö temanöm sëpën sa.”

Maak 1:1 41 Maak 1:25

MaakYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

35 pöta ök won sëën Maak puuk Yesuu ngönompyaö epët retëng ëa. Maak yapin nent Sonpöp Yerusalem kakwilënwë Pitaare Pool kaamökelmëa. Pi Rom omnaröaan retëng ëa. Romomnarö pöt, weëre kosangötön kön wiin ompyaöyaaurö yak pi Yesuu ya retëng weëre kosangringmëneimauta ngönte retëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ompyaut ngës rëaut 1:1-13Yesuu Kalili yangerak ya mënaut 1:14–9:50Kalili yangerakaan Yerusalemë saut 10:1-52Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 11:1–15:47Yesu wal ëaut 16:1-8Yesuu ëö pet elmëaut 16:9-20

Son i yamëaupök ngönën ök maima(Matiu 3:1-12; Luk 3:1-18; Son 1:19-28)

1Yesu Kristo Anutuu Ruup pim ngön ompyautngës rëak epël oröa. 2Aisaia Anutuu tektek ngönyaaupök epël retëng ëa.“Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes mëën

wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.3Yang pultakaan omën nampök epël ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë. Ngësak ompyaö

panë weseë.’ ”4 Aisaia pim retëng ëa pöl Son i yamëa pöp

yang pultak oröak ngön epël ëa. “Arim utpetatsëp wasën ne ar i nimëëmaan. Pël ëën Anutuukarim utpetat ent ë nuulapnaan.” 5 Pël maan Yu-tia yangrakaanre Yerusalem kakaan omën naröselap pim naë së ngön kat wiak pitëm ketresaunat tekeri wesak ök maan Sonök Yotan imeri imomëa.

6 Son pöp pim ulpëën kosangëp pol kamelëpötök ket ëak mëak wëa. Pël ëak pol koröpöökyepat ket ëaö naö urëëa. Ën pim kaömp pötngëntre mop pëën neima. 7 Ngönte pöt epël ökmaima. “Omën nem ënëm waisëpna pöp pimweëre kosangtak nemët il wasëpnaap. Ne utpetepopök pim ing korötepar wii nemowilnganëëp.8 Ne i yaaptaring yanimë. Puuk pöt NgëëngkPulöök nimëëpnaat.”

Sonök Yesu i momëa(Matiu 3:13-17; Luk 3:21-22)

9 Akun pötak Yesu Nasaret kak Kalili yanger-akaan së oröön Sonök Yotanëk i momëa. 10 Pëlëën imeriaan yaaprem itaangkën kutömwer këm

nga ëën Pulö ekëpë ök sak pim rangk irëa. 11 Pëlyaëën kutömweriaan ngön nent epël mëëa. “Ninem Ruup. Ne nimëën ya kë sak niin kent panëyaalni.”

Setenök Yesu morök elmëa(Matiu 4:1-11; Luk 4:1-13)

12 Pël yemaan Pulöök tapëtakëër yang omënwonrekë wes mëën sa. 13 Pörek së akun 40 wëënSetenök morök elmëeima. Pi animauröa tekrakwëën enselöröak kaamök elmëeima.

Yesu pim yaat ngës rëa(Matiu 4:12-17; Luk 4:14-15)

14 Son wii kaatak moulmëën wëën Yesu piKalili yangerak së oröak Anutuu ngön ompyautwar wesak epël ök mëëa. 15 “Akun temanömyesën Anutuuk peene wa ngaöök nimëëpnaanyaë. Pötaanök lup kaip tiak ngön ompyaut waktaë weseë.”

Yesuuk ru kong nent pimëën koira(Matiu 4:18-22; Luk 5:1-11)

16 Yesu pi Kalili i kaö pöökë pouuk yesemitaangkën omp nanang naar, Saimonre nangapEntru, piarip i kaö pöök iir yoolaan itena. Piaripi kaö imënörö korak wes mëak mon wa pël eimwëa. 17 Pël ëën epël mëëa. “Arip nem ënëmwaiseë. Pël ëën nook arpim i kaö imënörö yewanpi tapël omnaröeta önëën niulëëmaan.” 18 Pëlmaan piarip tapëtakëër piarpim iiröt om wiakpim ënëm sa. 19 Pël ëën pi kot nent ëngkël yesemitaangkën omën nanang munt naar Semsre nan-gap Son, Sepeti pim ruaar, piarpim wangaöökërangk iiröt ompyaö yewasem wëën itena. 20 Pëlëak piaripön ngön maan piarpim pepap Sepetipim ya omnaröaring wangaöök wëën sëp mowe-sak Yesuu ënëm sa.

Yesuuk urmerap waö ë momëa(Luk 4:31-37)

21 Pël ëak pit Kapaneam kak së oröak kët këyesautak Yesu pi Yuta omnaröa ngönën tuptaksë ilëak ngës rëak ngönën ök mëëa. 22 Pël yaëënomnarö pim ngöntaan yaan panë sa. Pi pepa-pök öngpököt wa kotiak maan ngön kosangötëngarangköröa ngön yaaut il mowesa. 23Pël yaëënakun tapëtak ngönën tup pöta kakaati omënurmerappim lupmeriwëaönampökYesuunngönëak epël mëëa. 24 “Elei, Yesu Nasaretaanëp. Niten tol elniim? Ni utpet niwasumëak waisankoröp. Ne niin ëwat wë. Ni Anutuu naëaan OmënNgëëngkëp.” 25 Pël maan Yesuuk urmer pöpönngön kosang mëak epël mëëa. “Ni ngön angan.

Maak 1:26 42 Maak 2:14Omën pipop sëp mowesak oröak së.” 26 Pël maanurmerap orööpënëak omnamp mök ë moolaansë ngentiak wiaan ngönëër oröak sa. 27 Pël ëënomnarö yaan panë sak neneren epël mëëa. “Elei,epët oröpët? Ngön epët maim nent. Weërekosangringmaan urmeraröeta pimngön ngaarëkyëo.” 28 Pël ëën ngön pöt ulöl sak Kalili yangerpangk ëa.

Yesuuk Pitaë lëlamöp ompyaö mowesa(Matiu 8:14-15; Luk 4:38-39)

29 Akun pötak ngönën tuptakaan oröak Sem-sre Sonring Saimonre Entru piarpim kaatakë sa.30Pël ëak Saimon pim öng lëlamöp yauman koröpes nga yeem wiaan teënt Yesuun ök mëëa. 31 Ökmaan pim naë sëmoresi moröak wal ëmoulmëëntapëtakëër koröp es nga pöt won sëën kaömp arë mena.

Yesuuk omën selap ompyaö mowesa(Matiu 8:16-17; Luk 4:40-41)

32 Wiap kan pötak këtëp yeilaan omën kakpörek wëaurö pit omën yauman yaauröereurmerarö pitëm lupötë wëaurö pourö pim naëwak sa. 33 Pël ëën kak pörekörö ka kanrak sërongan ëa. 34 Pël ëën yauman ke nentere nentyaaurö ompyaö mowesak urmerarö selap waö ëmomëa. Pël ëak urmerarö pim songönte ëwatöröyak tekeri wesak apanëak nga mëëa.

Yesu pi Kalili yangerak ngönën ök maö sa(Luk 4:42-44)

35 Röök nginömööring ëlpam këëkë newalënwiaan wal ëak yang lup omën won nentak sëAnutuun ök mëëa. 36 Pël ëën Saimonre pimkarurö piin ap wasö ënëm së 37 koirak epël mëëa.“Omnarö niin ap yewas.” 38 Pël maan epël mëëa.“Tiar ka munt temanöm wia pötëëta ngönën ökmaö sëpa. Ne ya pöt mëmpëak waisaup.” 39 Pëlmëak Kalili yangerak ka wieëa pötë së ngönëntupötë ngönën ök maöre urmerarö waö ë më pëlëeim wakaima.

Yesu pi omën kësë ëa namp ompyaö mowesa(Matiu 8:1-4; Luk 5:12-16)

40Omën kësë ëa namp pim naë së rar rë mowe-sirak epël mëëa. “Aköp, ni ompyaö newasumëakpöt yok pangk ompyaö newasumëët.” 41 Pëlmaan Yesu pi piin yaköm ëën mores el mëakpim rangk mowiak epël mëëa. “Pël elniimëakyeëerek ompyaö së.” 42 Pël maan tapëtakëër pimkësëat won sa. 43 Pël ëën teënt wes yamëempepanömmëak epël ökmëëa. 44 “Epël yaalni eptangönte omnaröen ök manganok om el wesak së

nim koröpö kiri ar yaaö nampön pet elmë. Pëlëak omnarö nim ompyaö san pöt ëwat sëpnaanMoses pim ngön kosangta wia pöl kiri ar ëëm.”45Pël ëën Yesu pi ka kaöatë yoolök naaröön ëlëëpomënwonötë wëën omën nalaan nal wëaurö pimnaë seima.

2Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaö mowesa(Matiu 9:1-8; Luk 5:17-26)

1 Wë ënëmak akun nentak Yesu pi kaalakKapaneam kak së oröak ka nentak së wëën kapeparö kat wiak 2pim ka wëa pötak së wa top ëakpeö ëën ka kanëreta il wariakwëa. Pël ëënYesuukpitën ngönën ök yemaan 3 omën mor kong nentpöröak omën kosat kël wa namp urtak wiak waksë oröa. 4 Pël ëak pim naë mowiipënëak omënselap peö ëak wëën pomp ëak kaata ngaarëk isYesuu wëaurek ka möör wak omnamp urtaringwes mëën irëa. 5 Pël ëën Yesu pitëm kön wikosang yewesauten itenak omën kosat kël wapöpön epël ök mëëa. “Nem ruup, ne yok nimsaunatë kangut ent ë yanuulak.” 6 Pël yemaanngön kosangötë ngarangk pörek wëa narö katwiak epël kön wia. 7 “Elei, omën epop pi oröpëënak epël ya? Pi, ‘Ne yoknim saunatë kangut entë yanuulak,’ pël yemaan Anutuu yapinte wa ngepyaalmë. Ya pöt Anutu pimtëëtep.” 8 Pël yaëënYesu pitëm könötön pim könöök itenak epëlmëëa. “Arim lupötë tol ëënak kön ke pil yawi?9 Nem omën kosat kël waupön, ‘Nim saunatëkangut ent ë yanuulak,’ ngön pël yemak pötkengkënte. Pöt ar ngön pöta këët tekeri nasënëën nem ngön pöt yaap ma kaar pël newasngan.Ën nem omnampön, ‘Wal ëak së,’ ngön pël yemakpöt könömët. Pöt nemngön pöta këët tekeri sëënngön pöt yaapma kaar pël wasënëët. 10Pötaanökar ne kaar wonöp Omën Këëp e yangerak wëweëre kosangwak saunatë kangut ent ë yemoolakpöten ëwat sënëak epël ök yemaan iteneë.” Pëlmëak kosat kël wa pöpön epël mëëa. 11 “Ne epëlniamaan kat wi. Ni wal ëak korumönte wak nimkaatakë së.” 12 Pël maan pi wal ëak tapëtakëërkorumönte wak pit pouröa itöök kan sa. Pël ëënyaan sakAnutuunpingwesak epël ökmëëa. “Tiaromën ke epël nenten itnaangkën ëaut.”

Yesuuk Liwai pimëën koira(Matiu 9:9-13; Luk 5:27-32)

13 Yesu pi pël ëak kaalak i kaö ëöökël yesënomën selap pim ënëm sëën ngönën ök mëëa.14 Pël ëak pörekaan së Liwai, Alpias pim ruup,

Maak 2:15 43 Maak 3:9pimmonyewaö kaatakwëën itenak epël ökmëëa.“Nem ënëm elnë.” Pël maan pi wal ëak pim ënëmsa.

15 Pël ëak Yesuun yas maan pim kaatak sëwel aisëak kaömp yenën takis yewaöre utpetyaaö munt narö kësang piire pim ruuröaringkaömp ngawi na. Omën ke pilorö kësang panpim ënëm sa pötaanök. 16 Pël ëën Parisi omënngön kosangötë ngarangk naröak itaangkën piomënutpet yaauröere takis yewauröaring kaömpngawi yenën pim ruuröen epël mëak pëël mëëa.“Arim rë yanuulaup, pi tol ëënak omën takisyewauröere utpet omnaröaring kaömp ngawiyen?” 17 Pël maan Yesu kat wiak kangiir epëlmëëa. “Omën yauman wonörö rota ngësë nasën.Yaumanringöröakëër rotaaröa ngësë sa yaë. Neomën pitëmtën kön wiin wotpilörö pël yewaspörö lup kaip tiipnaan memëak newaisën. Won,omën pitëmtën kön wiin saun yaaurö pël yewaspörö ngön ök maan lup kaip tiipënëak waisaup.”

Kaömp ngës yoolëauta ngönte(Matiu 9:14-17; Luk 5:33-39)

18 Akun pötak Sonë ruuröere Parisi omnaröaruurö kaömp ngës olëak wëa. Pël ëën omënnarö Yesuu naë së epël mëak pëël mëëa, “Sonëruuröere Parisi omnaröa ruurö kaömpngës olëakwë. Ën nim ruurö tol ëënak pël naën yaë?”19 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Omënnamp öng öpënëak yeem pim karuröaring wëënkaruröak yaköm ëën kaömp ngës olëak öpënma?Won. Pitring wëën kaömp ngës olëak naöpan.20 Ënëmak omën naröak pi wak kama ulmëënakun pötakökëër pim karurö yaköm ëën kaömpngës olëak öpnaat. Pöl pit ne kama neöpnapötakökëër nem ruurö neen yaköm ëën kaömpngës olëak öpnaat.

21 “Omën namp poë koröp ngolöpöökaan kaönent ilak ulpëën ngaanëpë keliaurek wiak korirnamëëpan. Pël ëëpna pöt poë koröp ngölöppötak ulpëën ngaanëp weruun ilak kaak sëpnaat.22 Ën omën namp i kep pol koröpwerring ket ëangaan pötak wain i ngolöpët kolön yok pangknaëpan. Pël ëëpna pöt wain i pöt kep wetak polkoröp pöt sak il ngentiin iit orö sëpnaat. Pëlëën pol koröpwerta utpet ëëpnaat. Pötaanökwain i ngolöpët kep ngolöptak lë mëëpna pötakpangk ëëpnaat.” Yesuu pël mëëa pöta songönteepët. Mosesë ngön kosang ngaanötre pimtë ngönngolöpöt pangk irikor naëpan pötenök mëëa.

Akun kë yesauta ngönte(Matiu 12:1-8; Luk 6:1-5)

23 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesure pimruurö pit rais yaöökë lup yesem ruurö ulöp narötöa. 24Pël yaëënParisi naröakpiin epëlmëëa. “Këyesa akunngëëngktak pitëmya yamëngk pipotönpepanöm wia. Pit tol ëënak yaë?” 25 Pël maanYesuuk epël ök mëëa. “Tewitre pim omnaröakaömp won wë këënëën ëa pöt ar sangk kelakkat nawiin yaaurö ma? 26 Apaiata pim kiri aryaaö wotöök sak wëa akunetak Tewit pi Anutuungönën tup kaöeta kakaati së kaömp Anutuuëöetak wieëa pöt kiri ar yaauröakëër nëmpnaanomën pasurö nëmpanëak nga yaaut wak pimëntnak pim omnarö karut mangkën na. Pöt ar sangkkelak kat nawiin yaaurö ma?” 27 Pël mëak epëlmëëa. “Anutu pi omnarö kaamök ëëpënëak akunkë yesaut ket ëa. Pi akun kë yesaut kaamökëëpënëak omnarö ket naën. 28 Pötaanök OmënKëëp ne kë yesa akun ngëëngk pöta pepap. Nemkentöök akun eptak nem ruuröen omnant ëëp-naan memaat.”

3Yesuuk omën kël wa namp ompyaö mowesa(Matiu 12:9-14; Luk 6:6-11)

1 Akun nentak Yesu pi kaalak ngönën tuptakakaati ilëak itaangkën omënmores kël wa nampwëa. 2 Pël ëën omnarö pit Yesuuk akun ngëëngk-tak ompyaö wasën pöt ngön yaatak ulmëëpënëakngai yeem wëa. 3 Pël ëën puuk omën mores këlwa pöpön epël mëëa. “Wal ëak wais itëkëël tau.”4 Pël mëak omnaröen epël pëël mëëa. “Kë yesaakun ngëëngktak omnarö ompyaö elmëëpen mautpet elmëëpen? Omnarö ompyaö mowasëpenma utpet mowasëpen?” Pël maan pit nereknemaan. 5Pël yaëën pi pitëm lup kosang yaautenya këlangön ëën nga it nalnal elmë pet irak omënpöpön epël mëëa. “Nim mores el më.” Maanmores el mëën kosang sa. 6Pël ëën Parisi omnaröka tomök së tapëtakëër Erotë omnaröaring pit tolëak Yesu mëmpën pöta ngönte kopëta wesa.

Omnarö i kaöök wa rongan ëa7 Yesu pi pim ruurö koirak i kaöök së wëën

Kalili yangerakaan omën selap pan pitëm ënëmsa. Pörö pëën won, Yutia yangerakaanre8 Yerusalem kakaan, Itumia yangerakaanre iYotanë ëngk komuntakëlaanre Taiaare Saiton kapöörarëaan omën selap pan pim yaautön katwiak së oröa. 9 Pël ëën omën selap pörö pingepre un elmëëpanëak pim ruuröen wang naö

Maak 3:10 44 Maak 4:12

temanöm wes ulmëëpënëak mëëa. 10Omën selappan ompyaö mowesa. Pötaanök omën ëmpölreyaumanörö pi mësël elmëëpënëak së ngepre unelmëëpanëak wangaöön mëëa. 11 Pël ëën omënurmeraröaringöröak Yesuun itenak pim ingrakrar rë wesirak ngön ëak epël mëëa. “Ni AnutuuRuup.” 12 Pël yemaan pit pim songönte tekeriwesak apanëak kosang wesak nga mëëa.

Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pörö wa ulmëa(Matiu 10:1-4; Luk 6:12-16)

13 Wë akun nentak pimënt rosir naöök së wëpim ru öpënëak kent könwiauröen yasmaan pimnaë së rongan ëa. 14 Pël ëën omën 12 pörö ruwesak piiring wë ngönën ök maöre 15 urmeraröwaö ë momë pël ëëpënëak mëëa. 16 Pim omën12 ëak wa ulmëa pörö eporö. Saimonön yapinngolöpët Pita mëëa. 17 Pël ëak Sems Sepetipim ruupre nangap Son, piaripön yapin ngolöpëtPoanesis mëëa. Tiarim ngöntak tangre kaö pötaökaar pël apenaat. 18 Ën Entruure Pilip, Pa-tolomiuure Matiu, Tomasre Sems Alpiasë ruup,Tatiasre Saimon Selot pël yamëëa pöp pi ngaanRom kamanëp sëp mowasëpënëak aima omëntok pötakaanëp piire 19 ën Yutas Keriot kakaanëpYesuun kup mowiipnaap.

Yesure Pielsepulë ngönte(Matiu 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10)

20 Yesu pi kaatak së wëën omën kësang pankaalak wa top yaëën pit ruuröa kaömp nëmpnamopët won ëa. 21 Pël yaëën pim ëlre nang katwiak, “Kön irikor yaalmë,” pël mëak koirëpënëaksa.

22Pël ëën ngön kosangötë ngarangk Yerusalemkakaan sa pöröak epël mëëa. “Urmeraröakaöap, Pielsepul, pim lupmeri wëën pöpë weërekosangöök urmerarö waö ë yamë.” 23 Yemaanwa top elmëak ngön nokoliil nent epël mëëa,“Setenök tol ëak pimënt waö elmëëpën? 24 Yangnerakë omnarö pitëm naë nga oröön nener më-nak kom ëak pöt naön ëëpnaat. 25 Ën ka kopëtnentakwëaurö tapël nenermënak komëëpna pötrepak sëën ka kosaö wiaapnaat. 26 Tapël Setenökwerak pimënt möak waö elmeëpna pöt pangkkosang sak naën ëëpnaat. Pi kö sëpnaat. 27Omënnga namp wëën munt nampök pim kaatak ilëakomnant naöpan. Wet rëak omën nga pöp wii tëwiakök pim omnant pout öpnaat. Nga pöp Seten.

28 Ne yaap niamaan kat wieë. Omën utpet kenentere nent ëak Anutuun utpet wesak mapnapöt Anutuuk omën utpet pöt poutë kangut yok

pangk kërë moolapnaat. 29 Ën namp pi NgëëngkPulöön utpet wesak tapël mapna pöp pim saunpöta kangit ent ë nemoolapan, om kosang wiaap-naat.” 30Ngön pipët, “Pim lupmeri urmerap wë,”mëëa pötaanök pil mëëa.

Yesuu ëlre nangaröa ngönte(Matiu 12:46-50; Luk 8:19-21)

31Ngön pipot ök yamëem wëën pim ëlre nangka tomök së wë orööpënëak kakaatiil ngön wesmëa. 32 Pël ëën Yesu pi omnaröa öngpök wëënepël ök mëëa. “Nim ëlre nang tomök wë niin ya.”33 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Nem ëlre nangtalörö?” 34 Pël mëak omën wirö wa taap elmëakwëa pöröen iteneë epël mëëa. “Nem ëlre nangpörö eporö. 35 Omën Anutuu këm ngön ngaarëkyeö piporö nem ëlre nangarö pël yaë.”

4Omnant öpöt olëauta watepang ngönte(Matiu 13:1-9; Luk 8:4-8)

1 Yesu pi kaalak i kaö ëöök së këëkë wesakngönën ök mëëa. Pël yaëën omën kësang panpim naë wa rongan ëa. Pël ëën pi wangaöökëngaarëk is wel aisëak wëën omnarö yangerakwëa. 2 Pël ëaan watepang ngön nentere nentyamëem nent ngës rëak epël mëëa. 3 “Niamaankat wieë. Omën namp pim yaak së omnant öpötolëa. 4 Pël ëën nant kamtaöök ngentiin intöröakoröak na. 5 Ën nant këlöökë rangk ngentia. Pëlëën yanget könyangapwiaan yak teënt oröa. 6Pëlëën këtëp ngaarëk apër maan öp pöt kotön saapwak umön rëa. Pöt misënöt kotut pötaanök. 7 Ënnant nönötë öngpök olëa. Pël ëën nönöt oröakngep ëën sësë ëak mos ëa. 8 Ën nantökëër yangkolaptak olëa. Pël ëën pötökëër aprak ulöl sak këkësang pan uta. Kengk nemorëët 30, nemorëët60, nemorëët 100 pël uta.” 9 Ngön pipët maö sëepël mëak pet ira. “Katringëpök ngön epët katwiip.”

Yesu pi tol ëënak watepang ngönöt mapënëakmëëa

(Matiu 13:10-17; Luk 8:9-10)10 Omnarö sa pet yairën pimënt wëën pim

ru 12 pöröere omën munt piiring wëaurö pimwatepang mëëautë songönötön pëël mëëa. 11 Pëlëën epël mëëa. “Anutu pimtok wa ngaööknimëak wë ngön ëlëëp pöta songönte arënökëërpet yaalni. Ën omën muntarö pit pöta songöntekat wiipanëak watepang ngön ök yak. 12 PitAnutuu naë rë olaan pitëm saunatë kangut kërë

Maak 4:13 45 Maak 5:4olapan itöök itaampënaatak këëten yok pangk it-naampanma katëëpök kat wiipnaatak songöntenkëëkë kön nawiipan.”

Omnant öpöt olëauta watepang ngönta songönte(Matiu 13:18-23; Luk 8:11-15)

13 Pël mëak epël mëëa. “Watepang niak pötasongönten ëwat nasën ma? Pël yaëen tol ëak wa-tepang ngön pout niaan ëwat sën? 14 Omnampëöpöt olëa pöt ngönën öpöt olëa. 15 Öpöt kam-taöök ngentia pötë ökörö pit ngönën kat wiak walupmeri wiin Seten tapëtakëër wais wak sëpnaat.16 Ën öpöt këlöökë rangk ngentia pötë ököröpit ngönën kat wiak tapëtakëër kent kön wiakwak öpnaat. 17 Pël ëak lupötë misën il natëën.Pötaanök akun kot nent kön wi kosang wesakwëën pitëm Anutuu ngön ngaarëk yeö pötaanomnaröak këlangön kat mowiak utpet mowasëntapëtakëër wil këlok ëëpnaat. 18 Öpöt nönötëöngpök ngentia pötë ökörö pit ngönën kat wi-ipnaatak 19 wë koröpöökë omnantön kön selapëëre monere urömen kentre kaur ëëre omënmunt nantön war ë pël yaëën pötök ngep elmëënngönënmos ëëpnaat. 20Ën öpöt kolaptak ngentiapötë ökörö pit ngönën kat wiak wak wëën pitëmwëwëatë kë ompyaut orööpnaat. Narö kë 30,narö kë 60, narö kë 100 pël orööpnaat.”

Esuwesi ngönte(Luk 8:16-18)

21 “Talëpök esuwes mangiak wak së kapitaöngpök mëëre urta ikanöök wi pël ëëpën? Pëlnaëpan. Urta ngaarëk wesiren ëwa ëëpnaat.22 Omën ëlëëp wia pipot wi naöpanëët. Pipottekeri sëpnaat. Ën ngep ëën wia pipot wiakaimwinaöpanëët. Ënëmakwëlël ëënomnarö itaamp-naat. 23 Katringëpök ngön epët kat wiip.” 24 Pëlmëak epël mëëa. “Ar nem ngönöt këëkë wesakkat wieë. Arök omnant omnaröaan elmëënë pötAnutuuk tapël kaip ti nimpnaat. Pël ëak muntatkaö wesak nimpnaat. 25 Namp Anutuuk ngönompyaö nant mangkën taë wak öpna pöpmuntatmampnaap. Ën nampmangkën taë wes wak naönëëpna pöp kot weëa tapët Anutuuk kama wa ëpëën elek öpnaap.”

Omnant öpöt olaan yaaröauta watepang ngönte26 Yesu pi ngön nent epël mëëa. “Anutuu

wa ngaöök yanimë pöt epël. Omën namp pimyaak omnant öpöt olapnaat. 27 Pël ëak rö kanka urööre këtëk wal ëak wë pël yeem rëngapyaaröön pöta songönte köpël öpnaat. 28 Yangerpimtok kaamök elmëën rëngap orööpnaat. Wet

rëak rëngap orööpnaat. Pörekaan ëp wilëpnaat.Pörekaan këët utöpnaat. 29 Pël ëak köp sëënomnamp tööpnaat. Këët yatöa akunet temanömyes.”

Këra lëlëp kotupë watepang ngönte(Matiu 13:31-32, 34; Luk 13:18-19)

30 Yesuuk omnaröen ngön nent epël ök mëëa.“Anutuuwa ngaöök yanimë pöt tolëëlte? Ne oröpnantë ök ëak am? 31Pipët këra lëlëp nampë ököt.Lëlëp pöp kot panëëp, omën muntatë lëlëpöröakil yewas. 32 Pël yaëëtak oröakökëër pöpök këramuntat il wesakwapwiakwëën intöröwais ngen-tiak kët kosöptak wëëre ka ëp wi pël yaë.”

33 Yesu pi watepang ngön nentere nent mëakngönën ök maima. Pitëm ëwat sëpnaat ökmaima. 34 Nent war wesak nemaan, watepangpëën maima. Pimtë ruuröaring pëën wëakëërwar wesak ök maima.

Kentöök Yesuu ngönte ngaarëk wa(Matiu 8:23-27; Luk 8:22-25)

35 Kët taptak wiap kanök pim ruuröen epëlmëëa. “Tiar i kaö olëak ëngk komuntakël sëpa.”36 Pël maan omën kësang pörek wëën sëp mowe-sak teëntom piiring wangaöök ilëak yesën wangmunt nant ënëm sa. 37 Yesën kent kësang panëmöak kaö maat wangaöök ilëak peö ëëpënëak ëa.38 Pël yaëën Yesu pimënt wangaöökë kasngaëlngan rerekta rangk ka uraan it moilak epël ökmëëa. “Rë yanuulaup, tiar kö sëpenëak yeëep yangës naën ma?” 39 Pël maan wal ëak kentöönnga mëak i kaöön epël ök mëëa. “Ni leng ëakwia.” Pël maan kentö leng ëën i kaö wiap sa.40 Pël ëën pitën epël mëëa. “Ar oröpëën kasiinsak yeë? Arim könwi kosang yewesaut wonma?”41Pëlmaanpit yaan sak neneren epëlmëëa. “Elei,omën epop tal namp apen? Puuk kentre i kaömaatön nga maan pim ngönte ngaarëk yeöp.”

5Yesuuk omën nampökaan urmerarö waö ë mëa(Matiu 8:28-34; Luk 8:26-39)

1 Pit i kaö olëak ëngk komuntakël Kerasayangerak së oröa. 2 Pël ëak wangaöökaanyaaröön omen urmerap pim lupmeri wëaö nampomën yangaöökaan së pi koira. 3 Omën pöpomën yangaöök wë nga yaëën ingre morötë wiiyaapötökre seenötök të yemowiin pangk naënyaaup. 4Omnaröak kët ël epotë ingre morötë wiiyaapötök tëëre seenötök të pël ëën wii yaapöt ilolëak seenötta tapël il olëak wëën omnarö mor

Maak 5:5 46 Maak 5:43öpënëak yaëën pangk naën yaaup. 5 Pi rö kanrekëtëk poutë omën yangaöökre rosiratë ka ureimwë ngön ë olëak aimeë pimtok pimtë koröpö këlmöeimën utpet ëaup. 6 Omën pöpök kamaarekwë Yesuun itenak pöömpö së rar rë wesirak yayayamëem 7 ngön ëak epël mëëa. “Yesu ni AnutuNgaarëk Panëëpë Ruup. Ni ne tol elnëëm? NeAnutuu ëöetak niamaan. Ni këlangön nangkan.”8Yesuuk, “Urmerap ni, omnampökaan oröak se,”pël ök mëëa pötaanök. 9 Pël ëak Yesuuk pimyapinten pëël maan epël mëëa. “Nem yapinteSelap. Ten selap wë pötaanök.” 10 Pël mëak keurak kimang epël mëëa. “Ten yang epër sëpwasënaataan waö elnëëngan.” 11 Pël ëën yangpörek tangitak pol narö kësang lupönöök wëa.12 Pël ëaan urmerarö pit Yesuun ke urak epël ki-mang mëëa. “Ni ten wes nimëën polöröa öngpökilenaan sën.” 13PëlmaanYesuuk kuuremakmaanurmerarö pit omën pöpökaan oröak së polöröakilëa. Pël ëën polörö pöömpö së parëaöök oröak sëi kaöök ilëak i nak wel wia. Pol pörö selap 2000.

14 Pël ëën pol ngarangkörö kas së kaare yangpörekë omën wëauröen ök më pet ira. Pël ëënomnarö itaampënëak sa. 15 Pël ëak omnarö pitpöten itaampënëak Yesuu naë së oröak itaangkënomën urmerarö selap piikaan oröak sa pöp könökoirak poë koröp urak Yesuu naë wel aisëaan ite-nak kas ëa. 16 Pël yaëën itenauröak omën urmer-arö wakaima pöpë ngönteere polöröa ngöntepoutepar ök mëëa. 17 Pël ëën pit Yesu pitëmyanger sëp wesak sëpënëak ke urak mëëa.

18Yesuwangaöök yeilaan omënurmeraröaringwakaima pöp piiring sëpënëak ke urak mëëa.19 Pël yaëën Yesuuk ke mourak epël mëëa. “Nimkak së nimoröaring wë Aköpë nim naë retëngkaö elniak sant yaniwas pipta ngönte ök mam.”20Maan omën pöp Tekapolis yangerak ka 10 pötëYesuuk pim elmëa pöt pout ökmaö sa. Pël ëën pitkat wiak yaan sa.

Yesuuk Sairasë koontupre öng namp ompyaömowesa

(Matiu 9:18-26; Luk 8:40-56)21 Pël ëak Yesu pi wangaöök ilëak ëngk ko-

muntakël së oröak i pisöök ngentiak wëën omënkësang pim naë së oröak wa top ëa. 22 Pël yaëënngönën tupta ngarangk namp yapinte Sairas piYesuunaë së pim ingrak tok oriak 23kosangwesakepël mëëa. “Nem koontup wel wiipënëak yaë.Pötaanök ni wais moresi mor wëën ompyaö saköp.” 24Pël maan kat wiak yesën omën kësang panpim ënëm yesem pi il mowari yesa.

25 Pël yaëën pitëm tekrak öng namp öng yau-man ëeim wëën krismaki 12 ëak won saup wëa.26Öng pöp rotaaröak yamëngkën pangk naën omkëlangön kat wieim wëa. Pël yeem pim sumatmeneimën won sa. Pël ëën yaumante won nasënom ëeim wëa. 27Öng pöpök Yesuu yaauta ngöntekat wiak omnaröa tekrak wë Yesuu kasngaël sëpim ulpëënëpök mësël elmëa. 28Pöt, “Ne om pimulpëënëpökmësël elmëëmapöt ompyaö sumaat,”pël wesakök ëa. 29 Pël elmëën tapëtakëër wonsëën kat men ëën pim koröpö taë sa. 30 Pëlëën Yesu pim weëre kosangö won yesem yaankat men ëak omnaröa tekrak kaip tiak, “Talëpöknem ulpëënëpök mësël yaalnë,” mëak pëël mëëa.31 Maan ruuröak epël mëëa. “Omnarö selap wënaröak mök ë yanimëërek, ‘Talëpök neek mësëlyaalnë?’ pël angan.” 32 Yemaan Yesu pi pöttalëpök yaalmë pöt ëwat sëpënëak omnaröen itnalaan nal elmëa. 33 Öngöp pi pöt pim koröpöökretëng oröa pöten itenak kas könwiak reireë urakYesuu naë së pim ingrak tok oriak pim songöntewar wesak ök mëëa. 34 Pël maan puuk epël mëëa.“Koontup aë, nimtë kön wi kosang yewesautakompyaö yesën. Pötaanök ya kë sak së ompyaööm.”

35 Öng pöpön pël yamëem wëën omën naröngarangkëpë kaatakaan së ngarangkëpön epëlmëëa. “Nim koontup wel wiaarek këpök rëyanuulaup koirak waisngan.” 36 Pël yemaan Yesukat mowieë ngarangkëpön epël ök mëëa. “Könselap ëënganëp om kön wi kosang newas.” 37 Pëlmëak omënmuntaröen ngamëak Pitaare Semsrenangap Sonringörö pitëmënt sa. 38 Së ngönëntupta ngarangkëpë kaatak oröak omën selap panpit ingre këlël aö ngön kaëp kaö aim wëën itena.39 Pël ëak kakaati së omnaröen epël mëëa. “Artol ëënak ingre ya ilak aö epël yeë? Koontupwel nawiin om ka ura.” 40 Pël yemaan sömreëlak yeëa. Pël ëën pit koö ë mëën yaaröönëlre pepaarring pim ruurö pëën koontupë wieëapörek ilëa. 41 Pël ëak koontupë moresi moröakepël mëëa. “Talita kumi.” Pöt tiarim ngöntak,“Koontup, ni wal ëëmëak yeniak,” pël apenaat.42 Maan tapëtakëër koontup wal ëak sak waisöëa. Koont pöpë krismakiat 12 pël won saup. Pëlëën omnarö itenak yaan utpet sa. 43 Pël yaëënomnaröen ök mepanëak kosang wesak nga mëakkoontup kaömp mangkën nëmpënëak mëëa.

Maak 6:1 47 Maak 6:316

Nasaret omnarö Yesu kasëng mena(Matiu 13:53-58; Luk 4:16-30)

1 Yesu pi kaare yang pör sëp wesak pimtë kasongöntakël yesën pim ruurö ënëm sa. 2 Së wëënngëëngk akunet temanöm sëën ngönën tuptaksë ngönën ök mëëa. Pël ëën omën selap katwiak yaan sak epël mëëa. “Elei, omën epëttarëkaan orö morëa? Ëwat kësang eppel talëpökrë moula? Pël ëak pim retëng kaö yaaö pöt kaöpanë maimal yaë. 3 Tiar piin ëwat wë. Pi kaök yarëaupë ruup. Pim ëlëp Maria. Yokot pimnangarö Semsre Yosep, Saimonre Yutas pörö. Ënkoont pimnangaröeta tiarringwë.” Pëlmëak piinkaaöre këëpöt elmëa. 4 Pël yaëën Yesuuk epëlmëëa. “Tektek ngön yaaö namp ka nantëëröakpiin ping wesak yema. Pël yaautak pimtë kaareyangerak wëën piiring wëauröak kaö nasën wëwesak piin ping wesak nemaan ë yaë.” 5 Kakpörekörö pitëm piin kön wi kosang nemowasënëautaan ya retëng weëre kosangring nant kësangpitëm naë namëngkën ëa. Om yauman omënkopët nampnamp pim moresiar rangk mowiakompyaö mowesa. 6 Pël ëak pitëm piin kön wikosang nemowasën ëa pötaan yaan sa.

Yesuuk pim ru 12 pörö ya nga wes mëa(Matiu 10:5-15; Luk 9:1-6)

Yesu pi kamuntatë ngönën ökmaö seima. 7Pëlyeem pim ru 12 pöröen yas maan sëën urmeraröwaö ë momëëpënëak weëre kosang menak ngësrëak kom ëak naar naar pël pël ëak wes momëa.8 Pël ëak kan kourakë omnant wak sëpanëaknga mëak sungkörat pëën wak sëpënëak mëëa.Kaömpre kërre monere pöt wak sëpanëak mëëa.9 Ing körötökëërmëakulpëënaarta pouwaarmëë-panëak nga mëëa. 10 Pël mëak epël ök mëëa.“Kak nerek së oröak ka ilanë piptak pëën wëolëak oröak sën. 11 Kak nerek së oröön ngöntrekar elniak arim ngönöt kat nawiin yaëën pötkasëngmenak ing porpor elmëak arim ingötëaanyangre ulölöt ka pöök kërëmoolëak sëën pitëmtësongönöt kön wiipnaan.” 12 Pël maan pit së lupkaip tiipënëak ngönën ök mëëa. 13 Pël yeemurmerarö selap waö ë momëëre yauman yaauröselap tapël i kolapötwamomëak ompyaömowasöpël ëa.

Erotök maan Son mëna(Matiu 14:1-12; Luk 3:19-20; 9:7-9)

14Yesuu yaauta ngönte aö aö yesem yang ompak Erot pim naë oröön kat wia. Omën naröak epël

mëëa. “Omën pipop Son i yamëaup pi wel wiakwal ëaup yak weëre kosangring ya retëng pipotyamëngk.” 15Narëak Yesuun, “Elia,” pël mëëa. Ënnaröak, “Pi tektek ngön yaaöngaanwakaimauröaök namp.” 16 Pël yemaan Erot pi kat wiak epëlmëëa. “Won, Son nem ngernger ilaup pi tapöpökweletakaanwal ëakwë.” 17-18Erot pi wet rëak pimnanëp Pilipë öngöp, Erotias, wa ëp ëa. PötaanökSonök Erotön epël ök mëëa. “Ni nim nanëpëöngöp wa ëp ëan pöt yok pangk naën.” Pël maanErotök Sonë nga mëëa pötaan pi wali wak wii tëa.19Erotias Sonë piin ngamëëautaan ya sangën könwiak mëmpënëak kan ap wesak sëp wesa. 20 Erotpi pöt Sonön kön wiin omën wotpilre ompyauppël weseë piin kasinkasin ëak mait elmëa. Pëlyaëën yak Erotias pi namëngkën ëa. Pël yaëënErot pi Sonë ngönöt kat wiak ëngk ma e wesakkön selap ëa. Pël yeemak kat wiipnaataanta kentëa.

21 Wë ënëmak Erot pim wila akunet te-manöm sëën pim ngarangköröere nga omënwotöököröere Kalili yangerakaan omën kaöaröwa top elmëak këëre kaömp mena. Pël yaëënErotiasë Son mëmpna kanö oröa. 22 Pit wa topëak wëën Erotias pim koontup pitëm ëöetak sëtan yaura. Pël yaëën Erotre piiringwëaurö itenakkent kön wia. Pël ëak Erotök koontupön epëlmëëa. “Ni omën nenten kent ëën aan pöt nim-paat. 23 Pël mëak Aköpë ëöetak kosang wesakepël mëëa. “Omën pasutön aan pöt nimpaat. Ënnem yangereta kom ëak kaö ner nimpëak aanpöt pangk nimpaat.” 24 Pël maan koontup sëëlëpön epëlmëak pëëlmëëa. “Ne omën oröpötönmam?” Maan ëlëpök mëëa. “Son i yamëaup pimkepönöön ma.” 25 Pël maan koontup pi pöömpöomp aköpë naë së epël mëëa. “Ni Son i yamëauppim kepönö peene tapëtakëër söwarweri wiaknampëak kent yaë.” 26 Pël maan omp aköp pi yautpet kön wia. Pël ëaap kaöapre omën piiringwëauröa ëöetak ngön kosang wesak ök mëëa pö-taan kuure mak mëëa. 27 Pël ëak teënt nga omënnamp Sonë kepönö wak waisëpënëak mëëa. Pëlëën pi wii kaatak së Son ngernger ilak 28 kepönösöwarweri wiak wak së koontup mangkën wak sëpim ëlëp mena. 29 Pël ëën Sonë ruurö kat wiak sësokur wak së yang kel weera.

Yesuuk omën 5000 pörö kaömp mena(Matiu 14:13-21; Luk 9:10-17; Son 6:1-13)

30 Yesuu ngön yaaö omnarö ya nga ë im olëakkaalak së pim naëwa top ëak pitëm yamëmpöörengönën ök maö imautë ngönöt ök mëëa. 31 Pël

Maak 6:32 48 Maak 7:11ë pet irën omën selap yesën yewaisën yaëën kësëëre kaömp në ëëpna mopö won yaëën ruuröenepël mëëa. “Tiarimënt omën wonrek së kë sëpa.”32 Pël mëak pitëmënt wangaöök ilëak yang omënwonrekël sa.

33 Pël yaëën omën selap pitëmtok itenak ëwatsak ka poutëaan i kaö pouuk kan pöömpö sëwet rëak oröa. 34 Pël ëën Yesu pi wangaöökaanoröak omën selap pan wëën itenak sëpsëp pepwonöröa ök wakaima pötaan yaköm kön wiakngës rëak ngönën ngönöt selap ök mëëa. 35 Pëlyaëën könöpwali yesën itenak ruuröakYesuunaësë epël mëëa. “Tiar yang omën wonrek wëënkönöp wali yesrek 36 ni omnarö wes mëën kawia pötë së kaömp sum ëak nëmp.” 37 MaanYesuuk epël mëëa. “Arök nant meneë.” Pël maanruuröak mëëa. “Ten së 200 kina pötak kaömpsum ëak wais mampunëak yaan ma?” 38 Maanepël mëëa. “Arim naë kaömp tolël ëak wiaareksë iteneë.” Maan pit së itenak, “Kaömp mor nas,ën i kaö imën kopët naar pël ëak wia,” pël mëëa.39 Pël ëën omnaröen nönö mö mëak rek mëakwel aisapënëak mëëa. 40 Pël maan pit rek nemor100, nemor 50 pël pël ëak wel aisëa. 41 Pël ëënYesu pi kaömpmor nas pötring i kaö imënaarwakkutömweriil iteneë Anutuun yowe mëak pelakomnarö kom ëmampënëak ruurömena. Pël ëak ikaö imën pöaarta tapël kom ëmampënëak mena.42 Pël ëën pit pourö nak kep wesak 43 kaut olaanwak kër 12 pötë waulön peö ëa. 44 Omën kaömpna pörö selap pan, ompörö 5000.

Yesu i kaöökë roro sa(Matiu 14:22-23; Son 6:15-21)

45 Kaömp na pet irën tapëtakëër Yesuuk pimruurö wes mëën wangaöök ilëak ëngk komuntakPesaita kakël wet rëak yesën pimënt omnaröwes mëa. 46 Pël ëën yesën pimënt Anutuun ökmapënëak rosiraöök isa. 47 Pël ëën koö yoolaanwangaö i kaö luptak yesën pimënt wëa. 48Pël ëakpi itaangkën kentö sëpnaalaan yamöön pit weëngentiak poprak yaëën ëlpam walëpënëak yaëënkaöökë roro së pitëm naë oröak il mowasëpënëakëa. 49 Pël yaëën pit itenak kas kësang ëak, “Elei,waötöp ëngk yewais,” pël mëak merëk ëa. 50 Pitpourö itenak kas kësang ëën pël ëa. Pël yaëënteënt epël mëëa. “Nemtok yewaiserek kas ëën-gan.” 51Pëlmëakpitëmnaëwangaöök ilaan kentöleng ëa. Pël ëën pit yaan sak ngön won sak wëa.52Pöt kaömpmena pöta songönte ëngkma ewesapötaan pitëm lupöt om il wariak wëa.

Yesu pi Kenesaret yangerak omnarö ompyaömowesa

(Matiu 14:34-36)53 I kaö olëak Kenesaret yangerak së oröak

wangaö leng ë ulmëa. 54 Pël ëën wangaöökaanyaaröön tapëtakëër omnarö Yesuun itenak55 kaatë pöömpö së yaumanörö urötring wakYesuu wëautëël kat wiak pötëël seima. 56 Pëlëën ka kaöre kot Yesuu yesautë yauman omnaröwak së ka tomökmowiin pim ulpëën kautak pëënmësël ëak ompyaö sëpënëak këk mëëa. Pël maanomën pël ëa pörö ompyaö sa.

7Yuta omnaröa ëaröa yaautë ngönte(Matiu 15:1-9)

1 Parisi ngönën omën naröere ngön kosangötëngarangk narö Yerusalem kakaan Yesuu naë sëwa rongan ëa. 2 Pël yeem pim ruuröakaannarö kaömp nëmpënëak ngön kosangta wieëaulmor i nairën kewilring kaömp yenën itena.3 Parisiire Yuta omën pourö kaömp nëmpënëakpöt pitëm ëaröa ngön kosangta wieëaul moriirakök yenaurö. 4 Pötaanök sum yaaurekaanpitëm kaatë së oröakmor i nairën kaömp nanëm-pan. Pöt pëën won kapre kelönre omnant poutiirak pitëm ëaröa ngön kosangta wieëaul yaaurö.5Pötaanök Parisiire ngön kosangötë ngarangköröpit Yesuun epël mëëa. “Nim ruurö pit tol ëënaktenim kaöaröa ngön kosangöt ilak pitëm moröti nairën omnant wak yen?” 6 Maan epël mëëa,“Kaar omnarö aë. Tektek ngön yaaö omën Aisaiapim ngaanëër arimëën ngön ëa pöt kë yaarö. Pötepël.‘Omën eporö pitëm këmötök neen yaya yanëempitëm lupötök këëpöt yaalnëaurö.7Pitëm ngönöt nem ngön këëta urtak wiak nener

rë yemoulaurö.Pël yeem neen yaya yenëaan itaangkën mos ë

yaë.’8 Ar Anutuu ngön kosangöt moolëak arimtëngönöt kosang wesak wak wëaurö.”

9 Pël mëak epël mëëa. “Arim ëaröangön kosangöt ulöl wesak aö imeë Anutuungön kosangöt utpet wesak komun yauraurö.10 Mosesök kosang wesak epël ëa. ‘Nim ëlrepepaarë ngön ngar wak ompyaö elmë.’ Ënnenteta epël. ‘Omën namp pim ëlëpön mapepapön utpet wesak mapna pöp mën wel wiip.’11 Mosesök pël yaatak ar ngön epël yaaurö.‘Namp pim ëlre pepaar omën nenten ap yewasën

Maak 7:12 49 Maak 8:10omën pim piarip kaamök elmëëpna pöt pim naëwiaan pöten, “Ne omën epët Anutuun yaö ëaup,”yemaan’ 12 arök pim ëlre pepaarë ikanöök wëkaamök elmëëpna pöt il yemowariaurö. 13Ar pëlyeem arim ëaröa ngön kosangötë ënëm yeë pötakAnutuu ngönte ke ur yoolak. Pël yeem omënutpet munt nantta yaaurö.”

Yenautök omnaröa lupöt utpet newaspan(Matiu 15:10-20)

14 Yesu pi pël mëak kaalak omnaröen ngönmaan sëën epël ök mëëa. “Ar pourö nem ngönök niama epët kat wiak kön wi sokoleë. 15 Omënnëën yaatak yes pipotök lupmer utpet newasënyaë. Lupmeriaan yaarö pötök lupmer utpetyewas. 16 [Katringëpök ngön epët kat wiip.]”

17 Pël mëak omnarö wëën kaata kakaati yesënruuröak watepang ngön pötaan pëël mëëa.18Pëël maan Yesuuk epël mëëa. “E, arta om köpëlwëan ma? Omën nëën yaatak yes pipötök tolëak lupmer utpet niwasëpën? 19 Pipot lupmerinasën, yaatak sëën ya yaar pöten ar köpël ma?”Yesu pim ngön pöt, yenautök utpet naniwaspanpël mëëa. 20 Pël mëak yal menak epël mëëa.“Lupmeriilaan omnant apër yaarö pötök utpetyaniwas. 21 Omën lupmeriaan yaarö pöt epot.Kön utpet, öngre omp nga yaaö, këkain, omënyamëngka, öngre omp wëwëet kom yaaö, 22war,omën utpet panëët, morök, omën kewilringöt,keimön, omnaröen utpet wesak yaaut, iep inging,irikor. 23Omën utpet pipotök omën lupmeriilaanapër oröak lupmer utpet yaniwas.”

Pinisia köpël öng namp Yesuun kön wi kosangwesa

(Matiu 15:21-28)24 Yesu kaare yang pör sëp wesak Taia kak

naë së oröak ka nenta kakaati ilëak omnarö pimwëaut kat wiipanëak ëlëëp wëaap tol ëak ëlëëpöpën? 25 Tapëtakëër öng namp pim wëaut katwia. Öng pöp pim koontup lupmeri urmerapwëaup yak Yesuu naë së pim ingrak tok oria.26Öng pöp pimaim Siria yangerak Pinisia yanger-akaanëp. Pöpök pim koontupökaan urmerapwaöë mëëpënëak ke urak mëëa. 27 Pël ëën Yesuukepël mëëa. “Rungaarö kaömp nak kep ëëpënëakëaut. Pötaanök rungaaröa kaömpöt wa ëp ëakkentörö nemangkën ë yaë pöl ni maimap kaamöknaalniingan.” 28 Pël maan öngöpök kangiir epëlmëëa. “Aköp yaap yaan. Pël ëaap kentörö run-gaarö kaömp yenën ikanöök wë lupöt ti ngentiinna yaë pöl ni kaamök elnë.” 29 Pël maan Yesuuk

epël mëëa. “Ni pil yaan nim koontupökaan waöë yamëerek së.” 30 Pël maan öngöp kaatak sëitaangkën pim koontup urmerap piikaan oröaksëën ompyaö ka uraan itena.

Yesu pi omën ngön won katun namp ompyaömowesa

31 Yesu pi Taia kakaan kaip tiak Saiton kak ilwesak Kalili i kaöökë naë Tekapolis yangerak ka10 ëak wieëa pörek së oröa. 32 Pël ëën omënngön won katun namp pim naë mësak së moresrangk mowiipënëak ök mëëa. 33 Pël ëën omënpöp omnaröa naëaan mop nentakël mësak së ul-mëak pim mor wotö kat kanöök mowiak waasöpngësak yangapöök wa momëak 34 kutömweriiliteneë ëm mëak omnampön epël mëëa, “Epata.”Tiarim ngöntak, “Kat kan të.” 35Maan katëëp kantëën yangapööta kaip tiin ngön yaap ëa. 36 Pëlyaëën Yesu pi pöta ngönte kaö wesak apanëaknga mëëa. Pi kosang wesak yemaan pit ke urmoolëak aö sëën kaö sa. 37 Pit yaan panë sakepël mëëa. “Omnant pout ompyaö wes pet yair.Katunörö kat nga mowasööre ngön wonörö ngönnga mowasö pël yaë.”

8Yesuuk omën 4000 pörö kaömp mena(Matiu 15:32-39)

1 Akun pötak omën kaö pan pim naë wa topëakwë këënwëën ruuröen ngönmëak epëlmëëa.2 “Ne omën kësang eporöen yaköm kön yawi.Pit neering wë kaömp nanën wëën kët nenteparnent ëak yes. 3Pit këën wes mëën pöt kan kourakyesem utpet ëëpnaat. Narö yang waliitëaanwaisaurö.” 4Pëlmaan ruuröak epëlmëëa. “Pultakwëep kaömpöt tarëkaan koirak omën selap eporömangkën pangk ëëpën?” 5 Pël maan Yesuuk,“Arim naë kaömp tolël ëak wia?” pël maan,“Kaömp 7,” pël mëëa. 6 Pël maan omnarö welaisapën mëak kaömp 7 pöt wak Anutuun yowemëak pelak ruurö mangkën omnarö mena. 7 Pëlëak i kaö imën kopët naar wieëa pöaar tapëlwak yowe mëak omnarö mampënëak mëëa. 8 Pëlëën omën pourö nak kep wesak kaut olaan wakkër 7 pötë waulön peö ëa. 9 Omën kaömp napörö selap pan, 4000. Nëën wes mëën kaalakyesën 10 tapëtakëër ruuröaring wangaöök ilëakTalmanuta yangerak së oröa.

Parisi omnaröak retëngtaan mëëa(Matiu 16:1-4; Luk 12:54-56)

Maak 8:11 50 Maak 9:111 Pörek wëën Parisi omnarö Yesuu naë së

oröak kutömweri retëng nent oröön itaam-pënëakmorök elmëak këkre tömëakpiiringngönnga ela. 12 Pël ëën pi ya këlangönring ëm mëakepël mëëa. “Omën peene akun eptak wë eporöar tol ëënak ya retëngët ëëmëak yak? Ne yaapniamaan kat wieë. Ne utpet ke piloro arimëën yaretëng nent naalniingan.” 13 Pël mëak sëp wesakwangaöök ilëak ëngk komuntakël sa.

Parisiire Erotë omnaröa yisötë ngönte(Matiu 16:5-12)

14 Yesem ruurö kaömpöt kat kol wiak sa. Pëlëën om kopët nent wangaöök wieëa. 15 Pël eaanYesuuk pitën pepanöm mëak epël mëëa. “ArParisiire Erotë omnaröa yisötön ngarangk këëkëëën.” 16 Pël maan pitëmënt neneren epël mëëa.“Tiar kaömp peretöt wak newaisën ëautaan epëlyenia.” 17 Pitëmënt pël yaan kat men ëak epëlmëëa. “Kaömp peretöt kat kol wiak waisan pötentol ëën neneren yemak? Ar songönten ëwatnasën ma? Ar kön tektek nasën wë ma? 18 Ariteneëak omnant këëkë itnaangkën ëëre katötwëak ngönöt këëkë kat nawiin yeë ma? Nemomnant yeë pöten kat kolak wë ma? 19Ne kaömp5 pöt kom ëak omën 5000 pörö mangkën nëënkaut om wiaan wak kër tol ëak waulön peö ëa?”Pëëlmaan, “12,”mëëa. 20Ën kaömp 7 ëak komëakomën 4000 pörö mangkën nëën kaut om wiaankër tol ëakwaulön peö ëa?” Pëëlmaan, “7,”mëëa.21 Pël maan epël mëëa. “Pöten ar om kön tekteknasën wë ma?”

Yesuuk Pesaita kak omën it il tëa namp ompyaömowesa

22 Yesure ruurö Pesaita kak së oröak wëënomën naröak omën it il tëa namp Yesuu naëwak së mësël elmëëpënëak ke urak mëëa. 23 Pëlëën omën it il tëaupë moresi wak kaöökëwilëngkëël së ulmëak itöörarë waasöp mongësakmores kepönöök mowiak pëël mëëa. “Omnan-tön ityaangkën ma?” 24 Maan it il tëaupök itngaulak epël mëëa, “Ne omnaröen itaangkënkëraatë ökörö sak waisak yaë.” 25 Pël maanYesuuk pim mores itöörarë mowiin ompyaö sa.Ompyaö sak itöörar nga ngëna. Pël ëak omnantkamaarekre naë wieëa poutön këëkë pan itena.26 Pël ëën Yesuuk, “Ka epöök ilangan,” pël mëakpim kaatakë wes mëën sa.

Pitaak Yesuu songönte war wes mëëa(Matiu 16:13-20; Luk 9:18-21)

27Yesu pi pim ruurö koirak Sisaria Pilipai kakënaë ka kot wieëa pötëël sa. Kamtaöök yesem

Yesuuk epël mëak pëël mëëa. “Omnarö neentalëp aim?” 28Pël maan epël mëëa. “Naröak niin,‘Son i yamëaup,’ pël yaan naröak, ‘Elia,’ naröak‘Tektek ngön yaaö namp wes,’ pël aim.” 29 Pëlmaan epël mëëa. “Ën arimtok pöt neen talëpaim?” Pël maan Pitaak epël mëëa. “Ni Kristo,Anutuuk Yaö Niiaup.” 30Pël maan omnaröen pimsongönte ök mapanëak nga mëëa.

Yesuuk pimtë wel wiipna ngönte war wes mëëa(Matiu 16:21-28; Luk 9:22-27)

31 Akun pötak Yesuuk ngës rëak war we-sak epël mëëa. “Omën Këëp ne wë ënëmakkëlangön kësang kat newiire ngarangkre kiri aryaaö kaöaröere ngön kosangöte ngarangkörö pitkasëng nemenak nemëngkën wel wiak kët nen-tepar nent yangaöök wieë wal ëëmaap.” 32Ngönpöt war wesak ök mëëa. Pël ëën Pitaak pëëntakkoirak së ngës rëak nga mëëa. 33 Pël ëën kaip tiruuröa ngësël iteneë Pitaan nga mëak epël mëëa.“Seten, ni sëp newesak së kan newariingan. Nimyaan pipët Anutuu ngönte won, omën ngönte.”

34Yesu pi omën selap pörek wëauröere pim ru-urö wa top ë ulmëak epël ök mëëa. “Omën namppi nem ënëm elnëëpënëak pöt pimtë könöökëkentöt këëpöt weseë, ‘Ne Yesu pimëën wel wiimapöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pim këra yetapërwaalak nem ënëm elnëëp. 35 Namp pim wëwëetkeimön ëak öpna pöt pim wëwëet kö sëpnaat.Ën namp nemëënre nem ngön ompyautaan yakwëwëet këëpöt wasëpna pöt pim wëwëet orömorëëpnaat. 36Ën namp yangerakë omnant poutkent ëak weim wëën pötök pim wëwë ompyaututpet mowasën won sëën omën pötök tolëëlkaamök elmëëpën? Pël naëpan. 37 Ma namppim wëwë ompyaut kaalak öpënëak pöt öröpötkangiir mampën? 38 Namp pi omën utpet ëakAnutuun kön wi kosang newasën yaaö eporöatekrak wë nemëntre nem ngönëntaan kön wiinëö ëëpna pöp pi Omën Këëp nook nem Pepapëëwaö nem rangk wiaan nem ensel ngëëngkörökoirak wais oröak piin kaaö elmëëmaap.

91 Ne yaap pan niamaan. E taua eporö

arëkaan narö wel nawin wëën Anutuu wa ngaööknimëëpna pöt weëre kosangring yaaröön itaam-pun sa.”

Yesu pi möönre koröp maim wa(Matiu 17:1-13; Luk 9:28-36)

Maak 9:2 51 Maak 9:342 Kët 6 ëak won sëën Yesu pi Pitaare Semsre

pim nangap Son pörö koirak rosir wali naööksë pitëmënt wakaima. Pël ëak pi pitëm ëöetakmöönre koröp maim wa. 3Ulpëënëp kölam panëtëën ëwa elmëa. Pöt yang omnaröa naënganëëlëa. 4 Pël ëën pit itaangkën Eliaare Moses pi-arip oröak Yesuring ngönaak yeem wëa. 5 Pëlyaëën Pita pi köpël yak Yesuun köntak epëlmëëa.“Kaöap, ten eprek wëën ompyaö yaë. Pötaan kakot nentepar nent ëak ök renaan, nent nimëën,nent Mosesëën, nent Eliaëën ëak.” 6 Ruurö pityaan sak reireë yaurem Pita pi köntak pël mëëa.7Pël yaëën tapët pöt uröamkölamëwanempel irëkaka elmëën Anutuuk uröamta öngpökaan epëlmëëa. “Epop nemRuup. Ar pim ngönte kat wiin.”8 Pël maan pit it nalaan nal ëak itena pöt Yesupimënt wëa.

9 Pit rosiraöökaan yeirëem Yesuuk pitënpepanöm epël mëëa. “Arim omën it köpëlötityaangk pöten omnaröen peene ök mangan.Ënëmak Omën Këëp ne weletakaan wal ëënakomnaröen ök man.” 10 Maan ruurö pit ngönpöt yak wesak wë pitëmënt neneren epël mëëa.“Weletakaan wal ëëpna pöt tol nent?” 11 Pëlmëak Yesuun epël mëak pëël mëëa. “Elia wetrëak waisëpnaap ngön kosangötë ngarangköröpit tol ëënak pël aim?” 12 Pëël maan epël ökmëëa. “Yaap, Elia pi wet rëak oröak AnutuuYaö Neeaup nemëën omnant kopëta wasëpënëakëaut. Pötaanök ‘Omën Këëpön utpet wesak mëakkëlangön kat mowiipnaat,’ ngönëntak pël retëngëa pöta songönte tol nent? 13 Eliaan pöt epëlök yeniak. Pi yok oröak wëën omnaröak pitëmkentöök utpet mowasëpënëak ngönëntak ëa pölelmëaup.”

Yesuuk yokot nampökaan urmerap waö ë momëa(Matiu 17:14-21; Luk 9:37-43)

14 Pit rosiraöökaan ru muntaröa naë sëitaangkën omën selap pitëm naë oröak wëënngön kosangötë ngarangk narö pitring ngönnga yaalem wëa. 15 Pël yaëën omën pöröYesuun itenak yaan sak tapëtakëër së koirakyoöre ërëp mëëa. 16 Pël ëën pi epël mëak pëëlmëëa. “Ar tol ëënak ngön nga yaal?” 17 Maanomën pöröakaan nampök oröak epël mëëa.“Rë yanuulaup, urmer ngön won sa nampöknem yokotup utpet yemowasënak wak yewais.18 Yokot epop urmerapök kët ël epotë mök ëmoolaan ngentiak këmtakaan kepop yaaröemkëët nampnamp mënak ingre mor kosang sakwiaakë yaë. Pël yaëën nim ruuröa naë wak wais

waö ëëpënëak ök maan pit ök ëën pangk naënyaë.” 19 Maan Yesuuk epël ök mëëa. “O omënkön wi kosang yewesaut wonörö, aë. Ar neen könwi kosang nenewasën yeem kön wiin akun tolëëlarringwë arim könömötweim öm? Yokotup nemnaë wak waiseë.” 20 Pël maan yokotup wak yesënurmerap Yesuun itenak tapëtakëër yokotup mökë yangerak moolaan rikrik yaurem wieë kepopyangësa. 21 Pël yaëën Yesuuk pepapön epël mëakpëël mëëa. “Epët akun taltak orö morëa?” Maanpepapök epël ök mëëa. “Kotuukëër. 22 Urmerepop yokotup utpetwasëpënëak esuwesiire imeriwa yemoolëaup. Ni pöta weëre kosang wiaanpöt tenipön yaköm kön niwiak kaamök elni.”23 Maan Yesuuk epël mëëa. “Weëre kosangtaanyaan. Pötaan niamaan kat wi. Namp pi kön wikosang yewesautaring öpna pöp omnant poutyok pangk ëëpnaap.” 24 Pël maan tapëtakëërrungaapë pepapök ngön ë olëak epël mëëa. “Nekot nent kön wi kosang yaniwas. Nimtok nemkön wi kosang yewesaut wiapre kor epët kosangnewas.” 25 Pël yemaan Yesuuk omën selap pimnaë së yaaröön urmerapön nga mëak epël mëëa.“Ngön won katun epop, ngön kosang yeniak. Nioröak kama së kaalak waisngan.” 26 Pël maanurmerap ngön kaëpëër oröak sëpënëak yokotupwa moolaan ngentiak wel ök wiak wieëa. Pëlëaan omnarö itenak, “Wel wia,” pël mëëa. 27 Pëlyemaan Yesuuk yokotupmoresimoröakwal ë taumoulmëa. 28 Pël ëak kaata kakaati yeilaan pimruurö pëëntak së epël mëak pëël mëëa. “Ten tolëak waö elmëënëak poprak ëan?” 29 Maan epëlök mëëa. “Urmer ke pipëlörö omën nentak won,kimang ngöntak waö ë momëët.”

Yesuuk pim wel wiipna ngönte ök maan akunnentepar ëa

(Matiu 17:22-23; Luk 9:43-45)30 Pit yang pör sëp wesak Kalili yangerak së

oröak sa. Pöt omnarö piin kat wiipanëak ëlëëpsa. 31 Yesem ruuröen epël mëak rë moula. “Om-naröak Omën Këëp ne ngaaröa moresi neulëënpit nemëngkën ket nentepar nent won sëënkaalak weletakaan wal ëëmaap.” 32 Pël maan pitngön pöt kat wiak ëngk ma e ëën pëël mapënëakëak kas ëën sëp wesa.

Wotöök wëauta ngönte(Matiu 18:1-5; Luk 9:46-48)

33 Pël ëën yesem Kapaneam kak së oröa. Pëlëak kakaati së ruuröen pëël mëëa. “Ar kamtaöökoröpmorëënök neneren mëëaurö?” 34 Pël maan

Maak 9:35 52 Maak 10:16pit om ngön won sak wëa. Pöt pit kamtaöökyesem, “Talëpök wotöök wë,” pël mëak nenerenmaö seima pötaanök. 35 Pël ëën wel aisëak ru-urö wa top elmëak epël ök mëëa. “Namp piwotöök öpënëak pötmuntaröa kasngaëlwë inëënelmëëp.” 36 Pël mëak runga kot namp wak pitëmtekrak tau moulmëak moresök kaamök elmëeëepël mëëa. 37 “Omën nemëën yak runga kot keepëlëp sant elmëëpna pipop ne sant elnëëpnaap.Neen sant elnëëpa pöpök nemënt won, nem wesnemëaupönta sant elmëëpnaap.”

Utpetatëën këkre tö yaauta ngönte(Luk 9:49-50; Matiu 18:6-9; Luk 17:1-2)

38 Sonök Yesuun epël mëëa. “Rë yanuulaup,ten itaangkën omën namp nim yapintak urmer-arö waö ë yamëën itenaut. Pël ëaupök omënpöp tiarim ënëm naën yaë. Pötaanök tenök pëlëëpanëak kan mowariaut.” 39 Maan Yesuuk epëlmëëa. “Kan mowariingan. Namp nem yapintakretëng ke pipëlöt yaaupök tol ëak kengkën sakneen utpet wesak apën? 40 Tiarim yaat komunnaurön ëëpnaapök tiarim karip kaamök yaalni-aup pël sak öpnaap. 41Ne yaap niamaan. Nampökar Kristoë omnarö pël wesak i pëënte nimpna pötkangit won naëpan.

42 “Namp pi kot ke epëlöröakaan namp neenkön wi kosang yewesaupön këk maan pim könwi kosang yewesaut sëp wasëpënëak yaëën pötpël ëëpanëën naröak wet rëak kël kësangö pimmesetak öngö moutak i kaöök moolaan i nakwel wiipna pöt pangk ëëpnaat. Pöt omën pöpökmaan kot ke epëlöröa namp pim kön wi kosangyewesaut sëp wasën pöt kangiir utpet kaö panëëtpim naë orööpnaat. 43 Pël ëak nim moresökutpet nent koirën pöt il olam. Mor kopëtas-ring wëwë kosangtak ömë pöt ompyaö. Pouwe-siarring wëën Anutuuk parëaöök es kosangwesiniolaan pangk naën ëëpnaat. 44 [Parëaöökëngëëpörö wel nawiipanëërö. Esuwesta nariin-wes.] 45 Ma nim ingesök utpet nent koirënpöt il olam. Ing kopëtasring wëwë kosangtakömë pöt ompyaö. Pouwesiarring wëën Anu-tuuk es parëaöök niolaan pangk naën ëëpnaat.46 [Parëaöökë ngëëpörö wel nawiipanëërö. Es-uwesta nariinwes.] 47 Ën omën nim itöök itaam-pëëtak weru nuulaan utpet ëëmëak yeem pötit pö ur olam. It kopët naööring Anutuu wangaöök yanimë pötak ömë pöt ompyaö. Pourar-ringwëënAnutuuk es parëaöökwaniolaanpangknaën ëëpnaat. 48 Parëaöökë ngëëpörö wel nawi-ipanëërö. Esuwesta nariinwes. 49 Tomunat

yenautë yoola pöl esuwesök omën pouröa rangkolapnaat. 50Tomun pöt ompyaut. Pël ëautak pimmisëngö won sak wiaan tol ëak kaalak misëngwasën pangk ëëpën? Ar tomuneta ök sak wëneneraan mayaap ëeim ön.”

10Öng wes yamëauta ngönte(Matiu 19:1-12; Luk 16:18)

1Yesu pi pörekaan Yutia yangerere Yotan ëngkkomuntakël së oröa. Pël ëak pörek wëën omënselap pan kaalak pim naë së oröa. Pël ëën pimyaaö pöl kaalak ngönën ök mëak rë moula.

2Pël yaëën Parisi naröak së morök elmëak pëëlmëëa. “Omën namp pim öngöp wes mëën pangkëëpën ma?” 3 Maan Yesuuk epël mëëa. “Mosespi pöta ngönte tolëël niia?” 4 Pël maan pit epëlmëëa. “Nampwesmëëpënëak pöt pep kosangwermenak wes mëëpnaat. Moses pi pötaan kuuremak niiaut.” 5 Maan Yesuuk epël mëëa. “Mosespi arimtë lup kosang yaautaan yak ngön kosangpipët retëng ë nina. 6 Pël ëaap songöntak Anu-tuuk omën ket ëëpënëak öngre omp pouwaar ketë ulmëa. 7 Pël ëa pötaanök omp namp pim ëlrepepaar sëp wesak öngöpë naë rë olaan 8 piaripmöönre koröp kopët naö pël sak wë. Ngöntepël wia pötaanök piarip pouwaar won, kopëtappël sak wë. 9 Anutuuk erën ë ulmëa pötaanökomnaröak pangk kom naëngan.”

10 Pël mëak kakaati së wë ruuröak Yesuuntapten pëël maan 11 songönte epël ök mëëa.“Omp namp pim öngöp wes mëak muntap öpnapöp pi öngre omp wëwëet kom ëak saun koirëp-naap. 12 Ën öng namp pim ompöp sëp wesakmuntap koirëpnaap pi tapël öngre omp wëwëetkom ëak saun koirëpnaap.”

Yesu pi rungaarö welaköt elmëa(Matiu 19:13-15; Luk 18:15-17)

13 Omnarö pitëm rungaarö Yesuuk pim morespitëm rangk mowiak welaköt elmëëpënëak wakyesën pim ruuröak pitën nga mëëa. 14 Pël yaëënpi itenak kön wiin utpet sëën ya këlangön könwiak epël mëëa. “Nga mangan. Wes mëënnaë waisëp. Ke pilorö Anutuuk wa ngaöökmomëëpënëak yaö yema pötaanök. 15 Ne yaapniamaan. Namp pi runga kot eporöa Anutuunkönwi kosang yewesa pöl naën ëëpna pöt Anutuuwa ngaöök yamëautak yok pangk neilaan ëëp-naat.” 16 Pël mëak pit moröeë pim mores pitëmrangk mowiak welaköt elmëa.

Maak 10:17 53 Maak 10:44Omën omnant kësang wieëaupë ngönte(Matiu 19:16-30; Luk 18:18-30)

17 Yesu pi pörek sëp wesak sëpënëak yaëënomën namp pöömpö së pim naë oröak ingraktok oriak epël mëak pëël mëëa. “Tenim rëyanuula ompyaup, ne tol ëak wëwë kosangtayaö sum?” 18 Maan Yesuuk epël mëëa? “Tolëënak neen, “Ompyaup,” pël yenëaan? Anutukopëtapökëër ompyaup. 19Ni ngön kosangöt epëlkat yawiaup. Ni omën mëngkanok. Öngre ompwëwëet kom ëënganok. Ni këkain ëënganok. Niomën muntaröen kaar manganok. Ni muntarömorök elmëak pitëm omnant wa ëp ëënganok. Ninim ëlre pepaarë ngön ngar öm.” 20 Pël maanomnamp pi mëëa. “Rë yanuulaup, pipot poutnem kotuukaan ë waiseimaut.” 21 Pël maan Yesupi pöpön iteneë piin kent ëën epël ök mëëa.“Kopët nent wia pöt ëëm. Ni së nim omnantmenak sumat wak omën omnant wonörö këëpötwes man. Pël ëën kutömweri omnant kosangötorö nirëëpnaan. Pël ëak wais nem ënëm elnë.”22 Pël maan omnamp pi urömere kaar es kësangwieëaup yak këëpöt sak ya utpetaring sa.

23 Yesën Yesu kaip ti ruuröen iteneë epël ökmëëa. “Omën monere uröm kaö wieëaurö Anu-tuu wa ngaöök yamë pötak ilapënëak pomp ëyaë.” 24 Pël maan ruurö pit ngön pöt kat wiakyaan sak yaëën kaalak rangk epël mëëa. “Nemruurö, Anutuu wa ngaöök yanimë pötak yeila pötomën könöm panëët. 25 Pol kamel namp yokpangk wap poë koröp korir yamë pöökë kanöökilapna pöt kengkën. Ën omën monere urömkësang wieëauröak Anutuu wa ngaöök yamë pö-tak ilapna pöt könöm panëët.” 26 Pël maanruurö pit kat wiak yaan panë sak epël mëëa.“Omën ke pilörö Anutuu wa ngaöök yamëau-tak neilaan ëëpna pöt omën tolëëlëpök wëwëkosangtak öpën?” 27Maan ruuröen it kos ëeë epëlmëëa. “Omnaröak pangk naëngan. Pël ëënëëtakAnutu ke nentere nent yaaupök omën ke pilötëkanöt koirëpnaataan poprak naëpan.” 28 Pita pingön pöt kat wiak Yesuun epël mëëa. “Kat wi.Ten omnant pout sëp wesak nim ënëm elniaut.”29 Maan Yesuuk epël mëëa. “Ne yaap niamaan.Namppi kaare yang, sasre nan, ëlre pep, koröngreru, ëmre ya pöt nemëënre nemngön ompyautaanyak sëp wasëpna pöp 30 pi omën kangut kësangpan öpnaap. E yangerak wë kaare yang, sasrenan, ëlre pep, koröngre ru, ëmre ya omën pipotkööre tokë rangk orö morëëpnaat. Pël ëak wëënëmak akun kaöaöök wëwë kosangët öpnaap.

31 Pël ëak pöt wetëëröakaan selap ënëm rapnaat.Ën ënëmaröakaan selap wetë rapnaat.”

Yesuuk pim wel wiipna ngönte ök maan akunnentepar nent ëa

(Matiu 20:17-19; Luk 18:31-34)32 Pël mëak kan yesem Yesuuk wet rëak

Yerusalemë kanöököl yesën sa. Pël yeem pölko wesak yesën pit yaan sa. Pël ëak ënëmimaurekaan kas kön wial sa. Pël yaëën pimru 12 pöröen pëlëër wa top elmëak omnantpim naë orööpnaatön war wesak epël ök mëëa.33 “Kat wieë. Tiar peene Yerusalem kakë yewais.Pörek sëën Omën Këëp ne omnaröak kiri aryaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröanaë neulëën pit ngön yaatak newelwiimëak neakngönën köpëlöröa naë wes nemëën 34 pitök ökrewas neak waasöp ngës nenak pës nemöak kërayetaprak nemöön wel wiak akun nentepar nentwon sëën kaalak wal ëëmaap.”

Semsre Son piarpim kaö sak öpënëak kimangmëëauta ngönte

(Matiu 20:20-28)35 Sepetii ruaar, Semsre Son, piarip Yesuu naë

së epël mëëa. “Rë yanuulaup, tenip omën nentenkimang niaan nimpëak kent kön yawi.” 36Maan,“Tol elniimëak yak?” mëak pëël mëëa. 37 Pëlmaan piarip epël mëëa. “Ni kat wiin wë ënëmaknim weëre kosang ierre kasiröök tenip nim kopi-rarë, namp yaapkëël namp katnëël, wel aisëeëngarangk öpenaat.” 38 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Arpim yenëak pöta songönte arip köpëlwë. Ne kelöntak i kakam yaaut yen pöl këlangönkësang kat wiimaap. Pöt arip pangk ëënëëwaarma? Ën omnaröak i yanimë pöl këlangön kësangkat newiipnaap. Pöt arip pangk ëënëëwaar ma?”39 Maan epël mëëa. “Yok pangk pël ëënaawaar.”Maan Yesuuk epël mëëa. “Nem i kakam numapöt arip yaap nënëëwaar. Ën i nemëëpna pötyaap pël ëënëëwaar. 40 Pël ëënëëtak nem kopi-rarë yaapkëëlaan katnëël wel aisapnaata ngöntenook naëngan. Pël ëëpënëak yaö mëëauröakëërwel aisapnaat.” 41 Pël yaëën ru munt 10 pörökat wiak Semsre Son piaripön kön wiin utpetëa. 42 Pël yaëën Yesuuk wa top elmëak epël ökmëëa. “Yang nantë omp akörö pitëm omnarö ngaëak ngarangk yaalmë. Pël yeem pitëm ikanöökngarangk narö moulmëën pitta tapël omnaröngarangk yaalmë. 43 Arim naë pël orööpan.Arëkaan namp kaö sak öpënëak pöt ar pouröainëën elniip. 44 Ën arëkaan namp arim wotöök

Maak 10:45 54 Maak 11:23sëpënëak pöt pi kot panë sak ar pouröa inëënpanë elniip. 45 Pi nem yeë epël ëëp. Omën Këëpne arök inëën elnëënëak neiraan. Nemtok inëënyaat mënak omën pouröa kangiir nem wëwëetkëëpöt wes nimpëak irëaup.”

Yesuuk Yeriko kak omën namp it nga mowesa(Matiu 20:29-34; Luk 18:35-43)

46 Yesure ruurö kak së oröak ka pö il we-sak yesën pitëm ënëm omën kësang sa. Pëlyaëën omën il tëa omnant won namp kan ëöökwel aisëak wëa, yapinte Patimias Timiasë ruup,47puuk, “YesuNasaret kakaanëp yes,” yemaan katwiak ngës rëak ngön ë olëak epël mëëa. “YesuTewitë ëap, ni neen yaköm kön newi.” 48 Pëlyemaan omnaröak leng ëëpën mëak nga yemaanpi kat nemowiin ke urak kaalak ngön ëak epëlmëëa. “Ni Tewitë ëapök neen yaköm kön newi.”49Ngön yemaan Yesu kat wiak kamtaöök leng ëaktaueë epël mëëa. “Maan waisëp.” Pël maan om-naröak it il tëaupön epël mëëa. “Ngön yeniaarekkosang sak wal ëak wais.” 50Pël maan pi ngön pötkat wiak tapëtakëër pim kelte er olëak wal ëakYesuu naë sa. 51 Së oröön epël mëak pëël mëëa.“Tol elniimëak yaan?” Maan it il tëaupök epëlmëëa. “Aköp, ni aan ne it nga sum.” 52 MaanYesuuk epël ök mëëa. “Nimtë kön wi kosangyewesautak ompyaö yesënrek së.” Pël yemaantapëtakëër itöörar nga sëën Yesuu ënëm sa.

11Yesu pi pol tongkiipök Yerusalem kak së oröa(Matiu 21:1-11; Luk 19:28-40; Son 12:12-19)

1Pörekaan yesemYerusalem kak temanömwe-sak Olip rosiraöök Petepasiire Petani ka pöteparësë oröak Yesuuk ru naar wes mëak 2 epël mëëa.“Arip ka ëngköök së oröak tapëtakëër itaangkënpol tongki ru namp omnaröa wel naisaanëp wiingan ë ulmëën öpna pipop wilak mësak waisën.3 Yawilën omën nampök aripön, ‘Oröp ëënëakyeë?’ pël yeniaan pöt epël man. ‘Aköpök epopönya. Teënt kaalak wes mëën waisëpnaat.’ ” 4 Pëlmaan ruaar piarip së pol tongki ruup ka kan-rak temanöm wii të ulmëën wëën koirak wila.5Yawilën omën pörekwëauröak itenak epëlmëëa“Aë, arip tol ëënëak yawil?” 6 Pël yemaan Yesuungön mëëa pöt ök maan kat wia. 7 Pël ëën Yesuunaë mësak së pitëm ulpëënörö përëak rangk wiinYesu wel aisëa. 8 Pël ëën omën selap pitëmulpëënöt përëak kamtaöök mourö yesën naröakya lupöök së kewisat ilak këëmre kewis elmë sa.

9Pël ëak omën selap, naröwetëëre narö ënëm, pëlyeem ngön ëak epël maö sa.“Yowe.Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya mepa.10Tiarim ëap Tewit pimwa ngaöökmëa pöta ököt

orööpënëak yaë.Pötaan ërëpsawi ëëpa.Anutu ngaarëk wëaup, yowe.”

11 Pël elmë Yerusalem kak së oröak Yesu pingönën tup kaöeta kakaati së ilëak omnant itenakëwat sak yanget wiap yoolaan pim ru 12 pörökoirak Petani kakë sa.

Yesuuk kemmentën nga maan umön rëa(Matiu 21:18-19)

12 Ëlpamök Petani kakaan wal ëak yesem Yesukëën elmëa. 13 Pël ëën kamaarekaan itaangkënkem nement ëp wileëa. Pël ëën uta wesak naë sëap wesa. Ulöp yauta akunet temanöm nasën yakëpöt pëën wëa. 14 Pël ëën itenak epël mëëa. “Ni-ikaan ulöpörö utön omnarö kaalak nanën panëëëpnaat.” Pël yemaan ngön pöt pim ruurö katwia.

Yesuuk ngönën tup kaöeten muumöngk mëëa(Matiu 21:12-17; Luk 19:45-48; Son 2:13-22)

15 Pël ëak Yerusalem kak së oröak Yesu pingönën tup kaöeta kakaati së itaangkën om-narö omnant ngawi yeem wëën itenak pit waö ëmomëak omënmon ngawingawi yaauröa urötereomën int ekörö menak sum yewauröa uröt kaipti moolëa. 16 Pël elmëak ngönën tup kaöetakomën ke pilöt wak sëpanëak nga mëëa. 17 Pëlelmëak epël mëëa. “Ngönën pepeweri Anutuukepël ëa. ‘Nem tup pipten yang ël epotë omnaröakimang yenëa kaat pël apnaat.’ Ar pipël yaëënkëkain yaauröa kaata ök yes.” 18 Pël yaëën kiriar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröpit itenak, “Tol ëak mëngkën won sëpën?” pëlmëak neneren mëëa. Pël ëak, “Omën pourö pimngönëntaan yaan sak yaaurö,” pël mëak kas ëënsëp wesa. 19 Pël ëak wiap kan Yesure ruurö pit kakësangö sëp wesak sa.

Kemmenti umön rëauta songönte ök mëëa(Matiu 21:20-22)

20 Ëlpamök kemmenti wëa pörek kaalak sëitaangkën këra pöment umön rëak wëa, mis-ënötëaan ëpötë pout. 21 Pël ëën Pita itenak ngönmëëa pöt kön wiak epël mëëa. “Aköp itan. Kërakem nim umön rapënëak mëan pöment umönrëak wëëp.” 22 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “ArAnutuun kön wi kosang weseim ön. 23 Ne yaap

Maak 11:24 55 Maak 12:19niamaan. Nampök tomön epöön, ‘Tiak i kaöökëlsë orö,’ pël yamëem kön selap ëak yok pangkpël ëëpën ma won pël kön nawiin pim ök mëëapöt kë orööpnaat pël kön wi kosang wasëpnapöt kë orööpnaat. 24 Pötaanök ök niamaan. Aromën nentaan kön wiak Anutuun kimang manëpöt, ‘Yok wa,’ pël weseë kön kosang yawiin orönirëëpnaat. 25 Kimang manëak omën nampësaunat arim naë wiaan pöt won wes moolan.Pël yaëën arim Pep kutömweri wë pöpök arimottapël ent ë nuulapnaat. 26 [Ën ar omnaröa saunatwon wes nemoolan ëënë pöt Pep kutömweri wëpöpök arimot nemoolaan ëëpnaat.]”

Yesure wotöökörö neneren morök elmëa(Matiu 21:23-27; Luk 20:1-8)

27 Yesure ruurö pit kaalak Yerusalem kaksë oröak Yesu ngönën tup kaöeta kakaati sëwëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröere kaöarö pit pim naë së oröak28 epël mëak pëël mëëa. “Nim eprek ë yaënpipot talëpë këm ngöntak ëeimën? Talëpök pëlëëm niia?” 29 Maan Yesuuk kaalak epël mëëa.“Ne ngön kopët nent pëël niamaan. Ar këët ökneaan pöt ne talëpë këmtak omnant yeëan pötniamaan. 30 Sonë i mëeima pöt talëpök maaneima? Anutuuk ma pimtok kön wiak eima? Aankat wiim.” 31 Pël maan pitëmënt neneren epëlmëëa. “Tiar tol mapen? ‘Anutuuk,’ pël mape-naatep pi epël niepan. ‘Tol ëënak Sonë ngöntenkön wi kosang newasën yeë?’ 32 Ën, ‘Son pimtok,’pëlmapenaatak pöteta omën pourö Sonön tektekngön yaaö omën këëp pël yamëëa pötaan kasëa.” 33 Pël mëak Yesuun kangiir epël mëëa. “Tenköpël,” maan Yesuuk epël mëëa. “Nookta netalëpë këmtak yeëan pöt ök neniangan.”

12Wain ya ngarangk utpetaröa watepang ngönte(Matiu 21:33-46; Luk 20:9-19)

1 Yesu pi watepang ngönöt apënëak ngës rëaknent epël mëëa. “Omën namp wain ya newerngëntak ëm ök rëak wain ulöpörö wamp olapnayang öngöpö tëak ngarangk ëëpna ka wali nentök rëa. Pël ëak ya omnarö ngarangk moul-mëak pimënt yang wali nerek së wakaima. 2 Pëlëak wë kë yaaröa akunet temanöm sëën inëënru namp ulöp narö öpënëak ngarangk moul-mëauröa naë wes mëën së oröön 3 tang möakwaö elmëën elek kaalak sa. 4 Sëën ya pepa-pök kaalak inëën ru muntap wes mëën sëën

kepönöökmöak utpetmowesa. 5Pël ëën pi kaalakmuntap wes mëën së oröönmëna. Pël ëën kaalakmuntarö wes mëën së oröön ngarangköröak ngaelmëak narö tang möak narö mëna. 6 Pël ëënpimtë ru ulööpök kopëtap pimëntringwëaup pimngönte ngaarëk öpnaat wesak wes mëa. 7 Pëlëën ngarangkörö piin itenak pitëmënt nenerenepël mëëa. ‘Omën epöp pim pepapë mor ko-lut pout öpnaap. Pötaanök mëmpa. Pël ëënyaat tiarimëën sëpnaan.’ 8 Pël mëak mënak pimsokur ya lupöökaan wilëngkëël moolëa.” 9 Pëlmëak Yesuuk epël mëëa. “Yaaweri pepapökngarangkörö tol elmëëpën? Pi oröak ngarangkpörö mënak pim ya lupöök ngarangk ompyaönarö moulmëëpnaat. 10 Ngönën pepeweri ngönepël wia pöt sangk kelak kat nawiin yaaurö ma?‘Wap omën ka ök yarëauröa wël ë moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes yewesir.11Anutu pimtok pël yaalmëën itaangkën ompyaö

panë yaë.’ ”12 Yesu pi pël maan wotöökörö pit watepang

ngön pöt kat wiak pi pitëmëën ko wesak ya pëlwesak wali öpënëak kön wia. Pël ëautak om-naröen kas ëën sëp wesak sa.

Yesuun takis yemengkautaan morök elmëa(Matiu 22:15-22; Luk 20:20-26)

13 Yuta omën wotöököröak Parisiire Erotëomën narö Yesuunmorök elmëëpënëakwesmëa.14 Pël ëën pit Yesuu naë së oröak epël mëëa. “Rëyanuulaup, ten nim songönte ëwat wë. Ni ngönkaar naën, yaap panëët yaaup. Ni isaare irëapouröen omnant mööngkraar kangk naalmëënyaaup, omën ompyaut pëën Anutuuk ök niiautomën pourö yaap wesak rë yanuulaup. Pötaanökni aan kat wiin. Sisa takis monat yemangk pötpangk yeë ma won? 15 Sisa pöp takis mampenma Anutu pimënt mampen?” Pël yemaan Yesupi pitëmmorök yaalmëa pöten itenak epël mëëa.“Ar tol ëënak morök yaalnë? Mon kël nentneneë.” 16 Pël maan nent mangkën pëël mëëa.“Könre yapin epot talëpëët?” Maan pit epëlmëëa. “Sisaëët.” 17 Pël maan puuk epël mëëa.“Sisaën yaö ëa pipot Sisa mampun. Ën Anutuunyaö ëa pipot Anutu mampun.” Pël maan pit yaansa.

Weletakaan wal yaauta ngönte(Matiu 22:23-33; Luk 20:27-40)

18 Pit yesën Satusi ngönën omën narö Yesuunaë sa. Pit weletakaan wal yaaö pöt won wia pëlyaaurö. Pit së oröak epël mëak pëël mëëa. 19 “Rë

Maak 12:20 56 Maak 12:44yanuulaup, Moses pi tiarimëën ngön kosang nentepël retëng ëaap. ‘Omën namp öng wak ruwon wë wel wiin pöt pim nangapök kaalak öngpöp wak wë rungaap oröön pöt pim nanëpë yaösëpnaat.’ 20 Pël ëën omën nanang narö 7 ëakwakaima. Pël ëaurö nanëp öng namp wak ruwon wë wel wia. 21 Pël ëën nang pim rakëpöng tapöp wak ru won wë wel wia. Pël ëënënëmak nang 3 pöpök öng tapöp wak ru wontapël wë wel wia. 22 Pël ëaap omën 7 eporö pitöng kopët tapöp wak ru won wë wel wiin ënëmakpitëm öng kapirëpta tapël wel wia. 23 Pötaanökomën 7 piporö öng kopët tapöp wauröep wë walëëpna akunaöök talëpë öng sëpën?” 24 Pël maanYesuuk pitën epël mëëa. “Ar ngönënre Anutuuweëre kosangöön ëngk ma e weseë irikor ngönyak. 25Weletakaan wal ëënë akunaöök ar omnarööngre omp naëngan. Kutöm enselöröa ök tekönëërö. 26 Ën weletakaan wal yaauta ngön pöt,Moses pi këra kotumentëk es wëlëng yokotönitenak sëën Anutuu ngön ök mëëa pöt ar sangkkelak kat nawiin yaaurö ma? Ngön pöt epët. ‘Ne,Apramre Aisakre Yakop pitëm Anutu.’ 27Anutu piwel wiauröaap won, öp wëauröa Anutu. Ar irikorngön yak.”

Yesuun ngön kosang kaöeten pëël mëëa(Matiu 22:34-40; Luk 10:25-28)

28 Pit Yesuring neneren ngön kaip tiktik maimwëën ngön kosangötë ngarangk namp naë sëkat wiin Yesu pi këëkë wesak kaip ti yemaankat wiak epël mëak pëël mëëa. “Ngön kosangtaltak kaöet?” 29Maan Yesuuk epël mëëa. “Ngönkosang kaöet epël wia. ‘Israel omnarö, ar katwieë. Anutu tiarim Aköp, pi kopëtap Omp AkKëëp. 30 Pötaan nim lupmerre könöpre könyawiautere wëëre kosang pipot nem Omp Ak,Anutuun muumöngk wasën wiaap.’ 31 Pöta karnent epël wia. ‘Nimtëën lup sant yaën tapëlnim karipön elmëëm.’ Ngön kosang pipteparkaöetepar, muntat il yewas.” 32 Pël maan ngönkosangötë ngarangkëpök epël ök mëëa. “Rëyanuulaup, ni ngönte aan kat wiin kë panë yes.Anutu pi yaap Omp Ak kë kopëtap. Pim ök nampnaön. 33 Pël ëak piin lupre kön yawiaare weërekosangöt muumöngk pëël elmëëre ën nimtëënyaën tapël nim karipëën lup sant elmëëmëëtpiptak Anutuun kiri ke nentere nent ar yaaöpöt il yewas.” 34 Pël maan Yesu kat wiin om-nampkön tektekring yemaan katwiak epëlmëëa.“Ni Anutuu wa ngaöök nimëëpna pöta temanöm

yesën.” Pëlmaan akunpötak omnaröYesuunpëëlmapnaaten kas ëën sëp wesa.

Yesu pimtok Kristoon pëël mëëa(Matiu 22:41-46; Luk 20:41-44)

35 Yesu pi ngönën tup kaöetak ngönën ökyamëem epël mëak pëël mëëa. “Ngön kosangötëngarangkörö pit tol ëënak Kristo pi Tewitë ëappël aim? 36 Ngëëngk Pulöök Tewitën maan epëlëa.‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema.“Ni wais nem yaapkëëtak öm.Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö nook nim

weëre kosangöökë karök moulmëëmaat.”’

37 Tewit pimtok piin, ‘Nem Aköp,’ pël mëëaupöktol ëënak Tewitë ëap pël yaë?” Pël yemaan omënngönën tup kaöetak wëaurö kat wiin misëng panëa.

Yesuukngön kosangötë ngarangköröaanpepanömmëëa

(Matiu 23:1-36; Luk 11:37-54; 20:45-47)38 Yesu pi ngön ök maö yesem yal menak

epël mëëa. “Ar ngön kosangötë ngarangköröautpetatön ngarangk këëkë ëën. Pit ulpëën waliitmëak wa topöök omnarö koirak ërëpsawi ngönmapnaaten kent yaaurö. 39 Pël ëak ngönëntupötëëre këëre imën akunatë itëkëël omënkaöaröa urötë wel aisapnaaten kent yaaurö. 40Pitpël yeem öng kapiröröa omnant pout pitëmëënweimeë morök elmëak omnaröak pitën könwiin isëpënëak Anutuun kimangwali yamëëaurö.Omën ke pilörö pit kangiir akunetak könömkësangöt koirëpnaat.”

Öng kapir omnant wonöpë ngönte(Luk 21:1-4)

41 Yesu pi ngönën tupta kakaati mon yawiaurta ngësngësöök wel aisëeë itenaan omnarömon yawia. Pël yaëën omën mon kësang wieëaselap së mon kësangöt wia. 42 Pël yaëën öngkapir omnant won namp pi mon kot köp möanentepar wia. 43 Pël yaëën Yesuuk pim ruuröenngön mëak epël ök mëëa. “Öng kapir omnantwon epopë mon yawi eptak omën muntaröaatil yewas. 44 Omën monaringörö pit ëlöt wiaankopëtetepar yawi. Ën öng kapir epop pi omnantwonöpök pim wieëaut wiak won pan wesak wë.”

13Yesu pi ngönën tup kaöet utpet sëpnaata ngönte

ök mëëa(Matiu 24:1-2; Luk 21:5-6)

Maak 13:1 57 Maak 13:291 Yesu ngönën tuptakaan oröak yesën pim ru

nampök epël ök mëëa. “Elei, ru yanuulaup itan.Ngönën tup epët kël kosangötök taë panë wesakök rëaap. Ompyaö pan.” 2 Maan Yesuuk epëlmëëa. “Peene itaangkën kësangpel ök rëaanitenak yaan pippel epël wi naöpan. Ënëmakngaaröak wais tup epët tööl olaan kël naö naöökërangk wi naöpan, utpet panë sëpnaat.”

Këlangön akunet orööpnaata ngönte(Matiu 24:3-14; Luk 21:7-19)

3 Ngönën tup pöt nal komuntakël wiaan YesuOlip tomök së wëën Pitaare Sems, Sonre Entru pitsë Yesuun pëëntak epëlmëak pëëlmëëa. 4“Omënnim yaan pöt akun taltak orööpën? Akun pöttemanön yesën oröpöt oröön ten itenak ëwatsën?” 5 Pël maan Yesuuk ngës rëak epël mëëa.“Ar omnaröak lupöt wa irikor elniipanëën këëkëngarangk ëën. 6Naröak wais nem yapintakël, ‘NeKristo,’ pël niak omën selap pitëm lup wa irikorelmëëpnaat. 7 Ar nga yapinte kat wiak kas ëën-gan. Akun kaöaö ngolöp yaëën omën pipot wetrëak orööpnaat. 8 Omën kur nementëkaanöröakkur nementekël nga ëëpnaat. Ën yang omp aknampë omnaröak munt nampë omnaröaan ngaëëpnaat. Pël yaëën moupötta tapël we naöökëlsë möak naöökël pël ëëpnaat. Pël yaëën kaömpngöntök kësangpel orööpnaat. Pipot öng nampëru wilëpënëak lel yailën këlangön kat yawi pötaök ëëpnaat.

9 “Ar omnaröen ngarangk këëkë ëën. Pit arkaöaröa naë niulëën pitök maan ngönën tupötëpës nimööpnaat pötaanök. Ar nem ruurö pëlweseë pitök ar yang ngarangkre omën omp aknaröa naë ngön yaatak niulëëpnaat. Pël ëënpitëm ëöetak nem ngönte tekeri wesak manëët.10 Akun pöt teënt pet nairpan. Wet rëak ngönompyaut yang ël epotë pangk ë pet irëpënëakëaut. 11 Pötaanök ngön yaatak yanuulëën ngöntol nant man pël ëak kön selap ëënganok. Akunpötak Anutuuk arim lupötë anëët ök niapna pipotan. Pël ëën anë pöt arim ngönöt pël naëpan,Ngëëngk Pulöökë ngönöt pël ëëpnaat. 12 Omënnaar nanëpök nangapëën kup mowiin mëmp-naat. Pepapökta ruupëën kup mowiin mëmp-naat. Ën koröngre ruuröak ëlre pepaarëën kupmowiin mëmpnaat. 13 Ar nem ru sak wë pötaanomën pourö ya sangën ëën kööre tok elniipnaat.Pël ëëpnaatak omën weë sak wëak wel wiipnaaröAnutuuk kama öpnaat.”

Omën utpet panëët omnant utpet yewesautangönte

(Matiu 24:15-28; Luk 21:20-24)14 “Ënëmak omën utpet panëët omnant utpet

yewesaut wiaapanëak nga ëaurek wiaan itaam-punëët.” (Ar ngön epët sangk kelënëërö pötenkëëkë kön wiaan.) “Pël yaëën Yutia yangerakwëaurö kas rosiraöökël sën. 15 Pël yeem katomök öpnaapök kaata kakaati së omnant öpan.16 Ën yaak öpnaapta kak së ulpëënre omnantöpan. 17 Elei, akun pötak ru kepringre ru kapayemenaurö tol ëëpën? 18 Ar omën kas yaaöpipot kopi akunetak orööpanëën Anutuun ki-mang man. Akun pötak ar yok pangk kas nasën-gan pötaanök. 19 Akun pötak këlangön kaö panëkat wiinëët. Ke pil nent Anutuu kutömre yangket ëaurekaan yewaisem e wë eptak naaröönëaut. Ënëmeta naaröön ëëpnaat. 20Aköp pi akunpöt mënt wasëpënëak kön wia. Pi pël naën ëatalte omën pourö kö sën. Omën yaö wesauröaanakun pipët mënt wasëpnaat. 21-22 Akun pötakkaar omën selap oröak naröak pitëmtën, ‘NeKristo,’ pël yaan naröak, ‘Ne tektek ngön yaaöomnamp,’ pël niaapnaat. Pit omnarö morökelniin pitëm ënëm ëënëak retëng weëre kosan-gringöt ëëpnaat. Yaap, pit omën Anutuu yaöwesauröeta morök elniak pël ëëpnaat. Pötaanöknampök, ‘Kristo e oröakwë,’ pël yeniaan nampök,‘Kristo ëngkrek oröak wë,’ pël yeniaan pöt katmowiingan. 23 Ne omën pöt naaröön wiaan ökyeniak. Pötaanök ënëmak yaaröön ëngk ma ewasnganok.”

Omën Këëpë orööpnaata ngönte(Matiu 24:29-31; Luk 21:25-28)

24 “Akun pötak omnarö këlangön kat wi petyairën këtëp röök ulöpnaat. Pël ëën ngoonöptangaap yesën 25 ariat kutömweriaan tiak yengen-tiin kutömweri omën weëre kosangringöt këloksëpnaat. 26Pël yaëën Omën Këëp neweëre kosan-gre iere kasir nemotring kutöm kepilötë yaaröönitaampnaat. 27Pël ëën nem enselörö wesmëën sënemomënyaöwesaurö yangwenaöökaannaöök,oorekaan öngkrek, kutömre yang kauteparëëlaanwa top elmëëpnen ëa.”

Këra wasmentë ngönte(Matiu 24:32-35; Luk 21:29-33)

28 “Ar këra wasmentë yaë pöten kön wieë.Këra pöment ëp kërë sak wil yewatën itenakkopi akunet temanöm yes pël yewas. 29 Pötaök omën yeniak epot yaaröön itenak pöt, ‘Pim

Maak 13:30 58 Maak 14:21waisëpna akunet temanöm sëën waisëpënëakyaë,’ pël wasënëët. 30 Ne yaap niamaan. Omën ewë epörö wel wi won nasën wiaan omën yeniakepot orööpnaat. 31 Kutömre yang eptepar wonsëpnaatepar. Ën nem ngön epët won nasëpan.”

Omën Këëpë akunet köpël wë pöta ngönte(Matiu 24:36-44; Luk 17:26-30, 34-36)

32 “Omnarö ar omën pötë orööpna akun këpanëëten ëwat naön. Ën ensel kutömweriwëauröere Anutuu Ruup neenta ëwat naön.Pep pimtokëër ëwat wë. 33 Ar nem waisumaakuneten köpël wë. Pötaan ngarangk ëak ngairewa kom ëeim ön. 34 Omën namp ka wau-ret wiaan yang wali nerek sëpënëak pim in-ëënörö ngarangk moulmëak neenem ya ngönötmëak kaata ngarangkëp ngai ëëpënëak mapnaat.35 Pöta ök arimtë wëwëat ngarangk këëkë ëeimön. Ka pepap pi wiap kanök ma röök lupöökma röökre ëlpamën yaëën ma wangam kanökorööpën pöten köpël wë pötaan ngarangk ëeimön. 36 Ar om ka ureim wëën teënt wais oröönyaan sënganëën. 37 Ngön epët ar omën pouröenök yeniak. Ngarangk këëkë ëeim ön.”

14Yesu mëmpënëak kup wia(Matiu 26:1-5; Luk 22:1-2; Son 11:45-53)

1 Kaömp yis namëënöt yenaare Anutuu maitelmëa akunetepar temanöm sëpënëak yaëën këtnentepar wiaan kiri ar yaaö kaöaröere ngönkosangötë ngarangkörö Yesu ëlëëp wak mëm-pënëak ngön ë kopëta wesa. 2 Pël yeem epëlmëëa. “Omnarö pit tiarring nga elpanok akunkësangtak pël naëngan.”

Öng nampök Yesu i köp nga kampët lë momëa(Matiu 26:6-13; Son 12:1-8)

3 Yesu pi Petani kak Saimon kësë ëaup pimkaatak së ilëak wëa. Pël ëak kaömp yenemwëën öng nampök i köp nga kamp ompyaö sumkësangring nent kep ompyautaring wak së rëakkepönöök pout lë momëa. 4 Pël yaalmëën omënpörekwëauröakaan naröak neneren këëpöt ngönepël mëëa. “Omën sum kësangringët oröp ëënutpet yewas? 5 I kamp ompyaö piptak mon300 kina il wesak koirën omën omnant wonörömangkën pangk ëëpnaatep.” Pëlmëak öng pöpönngön kosang mëëa. 6 Pël yemaan Yesuuk epëlmëëa. “Pël mangan. Ar tol ëënak maan pi yakëlangön kön yawi. Pi neen ompyaö pan yaalnë.7Omnant wonörö pit akun wali arring wëën sant

elmëënëak pöt yok pangk pël elmëënëët. Ne pöt,arim naë akun wali naön ëëmaap. 8 Öngöp pipim elnëëpnaal yaalnë. Ne teënt wel wiin yangkel neweerëpnaat. Pötaan tiarim yeë pöl nemkoröpöön kan yaö yaalmë. 9 Ne yaap niamaan.Ngön ompyaut yang ëlötë aö sëën pangk ëëpnaalöng epopë nem koröpöön kan yaö yaalmë eptangönteta aö sëën pangk ëëpnaat.”

Yutasök Yesuun kup mowiipënëak mëëa(Matiu 26:14-16; Luk 22:3-6)

10 Akun pötak Yesuu ru 12 pöröakaan nampyapinte Yutas Keriot kakaanëp puuk kiri ar yaaökaöaröa naë së piin kup mowiipënëak war wesakök mëëa. 11 Pël ëën pit kat wiak ya kë sak summampënëak mëëa. Pël maan pi Yesuun kupmowiipënëak kan ap weseima.

Yesure ruurö mait kaömp na(Matiu 26:17-25; Luk 22:7-14, 21-23; Son 13:21-30)

12 Kaömp peret yis namëënöt yena akunngëëngktak Anutuu mait elmëautaan kiri sëpsë-porö yamöa akunet temanöm yesën Yesuu ru-uröak piin epël mëak pëël mëëa. “Ka taltak sëAnutuu mait elmëa akunetak kaömp nëmpenaatar ëak kopëta wasënëak kent kön yawiin?” 13 Pëlmaan ru naarën epël mëak wes mëa. “Arip kaksë oröak omën namp i kepit wak wëën koirak pötpim ënëm sën. 14 Pël ëak kaatak yeilaan pöt ilëakka pepapön epël ök man. ‘Rë yanuulaupök, “Nemruuröaring ka taltak Anutuu mait elmëauten könwiinaan kaömp nën,” pël ya,’ pël man. 15 Pëlök maan ka kaö ngaarëk nent urre korumönëak ompyaö wesauten pet elniin pötak tiarimëënkaömp ar ëak kopëta wasën.” 16 Pël maan ruaarkak së oröak mëëaul ëak mait kaömpöt ar ëakkopëta wesa.

17 Wiap kan Yesu pi ru 12 pöröaring ka pötaksë ilëa. 18 Pël ëak kaömp yenem Yesuuk epëlök mëëa. “Ne yaap niamaan. Arëkaan nampökneen kup mowiipnaat. Neering kaömp yenemwë eporö arëkaan.” 19Maan ruurö pit ngës rëakpöppöp epël mëak pëël mëëa. “Aköp, nook ma?”“Aköp, nook ma?” pël maö sa. 20 Pël maanmëëa. “Ru 12 arëkaannampneering kaömpperetiistak wariak mangkën yen epopök. 21 OmënKëëp ne ngönëntak nemëën ëa kan pöök së welwiimaap. Ën nemëën kup mowiipna pöp, elei,kangut kësang pan öpnaap. Pim ëlëpök nawilënëanëën ompyaö ëan tapön.”

Kë mena(Matiu 26:26-30; Luk 22:14-20; 1 Korin 11:23-25)

Maak 14:22 59 Maak 14:5522 Pit kaömp yenem Yesuuk kaömp nent wak

Anutuun yowemëak pel menak epël mëëa. “Epëtnem mësëpëtak wa neë.” 23 Pël mëak wain kelönnent wak Anutuun yowe mëak mangkën pouröna. 24 Yenën mëëa. “Epët nem iit. Arimëënil yoolaan Anutuuk sulöp ngolöpët taë yewas.25 Ne yaap niamaan. Yangerak eprek wain iitpeene nëën pet yair. Arring kaalak nanën wëënëmak akun kaöaöök Anutuu naë wain i maimnent nëmpenen ëa.”

Yesu pi Pitaë yak mowasëpnaaten ök mëëa(Matiu 26:31-35; Luk 22:31-34; Son 13:36-38)

26 Pit kaömp na pet irak ngönën tan nentmëak kakaan oröak Olip tomökël sa. 27 Kankourak yesem Yesuuk epël mëëa. “Peene eptakar pourö ne sëp newesak kas sënëët. Arim pëlëënë pöt ngönëntak ngön nent epël wia. ‘Nesëpsëp ngarangkëp mëngkën sëpsëpörö repaksëpnaat.’ 28 Ne yaap wel wiin weletakaan walë neulëën wet rëak Kalili yangerak së wëën arënëm waisënëët.” 29 Pël maan Pitaak epël mëëa.“Eporö sëp niwesak kas sëpën koröp. Ne pöt,pël naëngan pan.” 30 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Ne yaap niamaan. Peene röök eptakkokor ngön nentepar naën wiaan ni akun nen-tepar nent yak newasumëët.” 31Maan Pitaak epëlmëëa. “Nimënt yanimëngkem ne nempënëakyaan pöteta yak naniwasën ëëmaap.” Maan rupim karurö kaamök ëak tapël mëëa.

Yesu pi Kesemani ngësöök Anutuun ök mëëa(Matiu 26:36-46; Luk 22:39-46)

32 Pörekaan yesem yang lup nenta yapinteKesemani pörek së oröak Yesuuk ruuröen epëlmëëa. “Ar eprek wëën ne ëngkrek së Anutuun ki-mang memaan.” 33 Pël mëak Pitaare Semsre Son-ringörö koirak sa. Yesem ngës rëak ya këlangönkön wiak ya ngës pan ëa. 34 Pël yeem epël mëëa.“Ne ya këlangön panë yeem wel wiima yangapyaë. Pötaanök kosang newesak neering itiit öpa.”35 Pël mëak kot nent ëngkël së ë kosaö yangerakwesirak këlangön akunet Pepapök kat wiin pëlnaën ëëpnaat ëën pöt mop mowiipënëak kimangmëëa. 36 Pël yeem epël mëëa. “Pep ni omnantpoprak naën yaaup. Pötaanök ni kön wiin pangkëën pöt këlangön nem naë orööpënëak yaë epotmop wasum. Nem könöök won, nim könöökëwiaul ëëm.” 37Pëlmë pet irak kaalak së itaangkënka uraan Pitaan epël mëëa. “Saimon, ni tol ëënakka uraan? Kot nent neering itiit naöngan ma?

38 Moröktak wiap sënganëën lup itiit wë Anu-tuun kimang maë. Arim lupöt kengkën yeëetakkoröpöt könöm yaalni.” 39 Pël mëak kaalak sëkimang mëëa tapët kaalak mëëa. 40 Kimang mëpet irak kaalak së itaangkën ka ureëa. Pit kaurakaim olëakwal ëën pangk naën ëën ngön nentnemaan ëa. 41 Pël ëën kaalak së kimang mëakwaisën akun nentepar nent sëën epël mëëa. “Arom ka könkön ureim wëma? Peene epët nemëënkup mowiipna akunet temanöm yes. Omën Këëpnemëën kup mowiak omën utpetaröa moresineulëëpnaat. 42Wal ëën sëpa. Omën nemëën kupmowiipnaap e yaarö.”

Yesu wali wa(Matiu 26:47-56; Luk 22:47-53; Son 18:2-12)

43 Yesu pi pël yamëem wëën pim ru 12pöröakaan namp yapinte Yutas pöpring omënkësang pan kiri ar yaaö kaöaröere ngönkosangötë ngarangköröere kaöarö maan inretang wak së oröa. 44Yutas Yesuun kup mowiipnapöp wet rëak pitën epël mëëa. “Ar ëwat sënëëntot numaatak pël yaëën tapöp wesak wali waktaintaë wesak wak sën.” 45 Pël mëak pi teëntomYesuu naë së, “O Aköp,” pël mëak tot na. 46 Pëlyaalmëën itenak wak kosang wesa. 47 Pël yaëënru piiring wëauröakaan nampök pim öpweryepatuukaan tëak kiri ar yaaö wotöököpë inëënru namp möak pim katëëp per olëa. 48 Pël yaëënYesuuk epël mëëa. “Ar neen ngaap wesak ne walineönëak inre tang wak yewais ma? 49 Ne kët ëlepotë ngönën tup kaöetak arring wëaup. Pëlëën ar akun pötë neneön ëaurö. Pël ëaap epëlyaalnëën ngönën pepeweri nemëën retëng ëapöt kosang yes.” 50 Pël yemaan pim ruurö sëpmowesak kas sa.

51 Pël yaëën yokot ulwas namp poë koröpöpëën ureëaup pim ënëm yesën 52 wali wëën poëkoröpö wil menak kas pöömpö sa.

Yesu kiri yaaö wotöököpë kaatakël mësak sa(Matiu 26:57-68; Luk 22:54-55, 63-71; Son 18:13-14,

19-24)53 Pit Yesu mësak kiri ar yaaö wotöököpë naë

së wëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröere kaöarö wa top ëa. 54 Pël ëën Pitapi ënëmënëm sa. Pël ëak kiri ar yaaö wotöököpëka tomök oröak ëmöökë kakaati së ilëak pit Yesutol yaalmë pöt itaampënëak ngai omnaröa tekrakwel aisëak es mor yesa. 55 Pël ëën kiri ar yaaökaöaröaere kansol pourö Yesu mëmpnaan omënnaröak kaar rëak pim utpet ëautön mapënëak

Maak 14:56 60 Maak 15:17ap wesa. 56 Pël yeem omën selap pan pimëënkaar maan pitëm ngön pöt mëngkre mëngk naënëa. 57 Pël yaëën omën naarök kaar epël mëëa.58“Ten epël aan kat wiaut. ‘Ne ngëëngk tup omënmoresök ök rëa epët tööl olëak kët nentepar nentomën moresök ök nerapanë nent ök remaat.’ ”59 Pöteta aan mëngkre mëngk naën ëa. 60 Pël ëënkiri ar yaaö wotöököpök pitëm tekrak wal ëakYesuun epël ök mëëa. “Pitëm nimëën ngön yaepëten tol yewasën? Ni kangiir nent naënganma?” 61 Pël maan Yesu pi nerek wak nemaanwëën kiri ar yaaö wotöököpök epël mëak pëëlmëëa. “Ni Kristo Yaya Yemak pöpë Ruup ma?”62 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Nimtëyaan pi tapët. Pötaanök ne niamaan kat wieë.Ënëmak Omën Këëp ne Anutu weëre kosangëppimyaapkëël wel aisëak kutömkepilötë yewaisënit nengempun sa.” 63 Pël maan kiri ar yaaöwotöököp ya utpet pan ëën pimtë ulpëënëp keliyoolëem pim omnaröen epël ök mëëa. “Tol ëënomën munt narö piin ngön mapnaaröen kaalakap weseim öpen? 64Pi Anutu il yemowasem utpetwesak yaan ar yok kat wia. Ar tol yak?” Pël maanepëlmëëa. “Pi utpet yaarekwelwiip.” 65Pëlmëaknaröak ngës rëak waasöp ngës menak itöörarëngep elmëeë möak, “Talëpök yanimö?” pël mëakpolisörö mangkën pitök wak möa.

Pitaak Yesuun yak wesa(Matiu 26:67-75; Luk 22:56-62; Son 18:15-18, 25-27)

66 Pita pi ka tomök ëmöökë kakaati wëënkiri ar yaaö wotöököpë inëën koont nampök së67 itaangkën Pita es mor yesën itenak epël mëëa.“Namp, ni Yesu Nasaret kakaanëpring wëaup.”68Pëlmaan pi yakwesak epëlmëëa. “Ne nimyaanpipten ëngk ma e yewas.” Pël mëak ëm kanrakyaaröön kokor ngön ëa. 69 Pël ëën inëën koontuppiin itenak kaalak omënnaëwëauröen epëlmëëa.“Yaap, pitëkaan omën namp epop.” 70 Pël maanpi kaalak yak wesa. Pël ëak akun kot nent wëolëak omën pim naë wëauröak epël mëëa. “Niyaap pitëm toktakaanëp, Kalili omnamp.” 71 Pëlyemaan Pita pi kosang panë wesak ngön köntakepël mëëa. “Ne Anutuu ëöetak omën arim yakpipopön köpëlëp.” 72 Pël yemaan kokor ngönaan nentepar ëa. Pël ëën Yesuuk ngön epëlmëëa pöt kön wia. Kokor akun nentepar ngönnaënwiaan akunnentepar nent yak newasumëëpmëëa pöten kön wiak yaköm ëën ing kaö ëa.

15Yesu Pailatë naë wak sa(Matiu 27:1-2, 11-14; Luk 23:1-5; Son 18:28-38)

1 Ëlpam walën kiri ar yaaö kaöaröere ngönkosangötë ngarangköröere kaöaröere kansolpourö wa top ëak Yesuu mëmpnaata ngöntekosang wesa. Pël ëak wii tëak naröak mësak sëPailatë naë moulmëa. 2 Pël ëën Pailatök epëlmëak pëël mëëa. “Ni Yuta omnaröa omën ompaköp ma?” Maan “Yok yaan pi tapët,” pël mëëa.3 Pël yemaan kiri ar yaaö kaöarö pit ngön kësangpanë kosang wesak ök mëëa. 4 Pël yaëën Pailat piYesuun epël mëak pëël mëëa. “Pit nimëën ngönkönöm wesak yaan tol ëënak kat wieëak nereknaën yaën?” 5 Pël maan Yesu pi ngön kangutnemaan pan yaëën Pailat pi yaan sa.

Pailatök Yesu mëmpënëak mëëa(Matiu 27:15-26; Luk 23:13-25; Son 18:39–19:16)

6 Krismaki poutë akun kësang pötak yangngarangkëp pi omnaröak omën namp wiikaatakaan wes mëëpënëak maan pöt wes mëpël yeëa. 7 Akun pötak omën namp wii kaatakwëa yapinte Parapas. Puuk omën muntaröawotöök wëak nga yaalem namp mëna. Pël ëënpötaan wii kaatak ulmëa. 8 Pël ëën omën selappit Pailatë naë së wa rongan ëak krismaki poutëyaalmëaul elmëëpënëak ök mëëa. 9 Pël ëënPailatök epël ök mëëa. “Yuta omnarö arim ompaköp mait elmëak wes nimëëmaan. Kat wiinpangk yaë ma?” 10 Yuta omën kaöarö Yesuunom pas kaaö kön wieë wii kaatak moulmëa pötpi ëwat wëak pël mëëa. 11 Pël maan kiri ar yaaökaöaröak omnaröen Parapas Yesuu urtak wilakwes mëëpnaan mapënëak këk mëëa. 12 Pël yaëënPailatök kaalak epël mëak pëël mëëa. “Pël ëkosang yewas pöt arim omp ak pël yemak pöptol ëëm?” 13 Maan elek wiak mëëa. “Pi kërayetaprak wel wiip.” 14 Maan epël mëëa. “Omënepop utpet oröp nent ëa?” Maan rangkrangkngönëolëak epëlmëëa. “Këra yetaprakwelwiip.”15 Pël maan Pailat pi pitëm kentöt pet irëpnaakyak Parapas wes mëa. Ën Yesuun pöt maanpol koröp wapötringöök momöak këra yetaprakmööpënëak ngaaröa ngësë wes momëa.

Ngaaröak Yesuun ököökre waswas elmëa(Matiu 27:27-31; Son 19:2-3)

16 Pël ëën ngaarö pit Yesu mësak oröak sëyang ngarangkëpë ka kaö nerak ulmëak maannga omën pourö pim naë wa rongan ëa. 17 Pëlëak ngaaröa ulpëën köp möa namp momëak wii

Maak 15:18 61 Maak 16:5öng oröauuk ul ket ëa nent kepönöök mowaëa.18Pël elmëak rar rëmowesirak epëlmëëa. “Yowe,Yuta omnaröa omp aköp.” 19 Pël mëak kalaönaööring kepönöökmomöakwaasöp ngësmenakrar rë mowesirak ngëëngk yemowesaul ököökelmëa. 20 Ököökre waswas pël elmëak ulpëënköpmöaup përëak kaalak pimtëëpmëmoulmëakkëra yetaprak mööpënëak mësak sa.

Yesu këra yetaprak möa(Matiu 27:32-44; Luk 23:26-43; Son 19:17-27)

21 Kamtaöök yesem omën namp koira yapinteSaimon, Sairini kakaanëp, Alesantaare Rupas pi-arpim pepap. Pi yaakaan yewaisën koirak këkmaan Yesuu këra yetapër waalën sa. 22 Yesemyang lup nenta yapinta Kolkota, tiarim ngön-tak Kepön Kos pötak, së oröa. 23 Pël ëak wainiitaring i kön kat yokola nent irikor ëak nëm-pënëak mangkën kaaö ëa. 24 Pël ëën pit kërayetaprak möak pim ulpëënre poë koröpöt narönant öpënëak ngasamtak wia. 25 Pit këtëp kotnent luptakël yaaprën 9 kilok pötak möa. 26 Pëlëak pim kepön löötak epël retëng ëa. “Epop Yutaomnaröa omën omp aköp.” 27 Pël ëak ngaarekëkain omën naar, namp yaapkëël namp katnëël,mö ulmëa. 28 [Pël ëën ngönëntak epël ëa pötkë oröa. “Omën utpet yaauröa rongantak ul-mëaup.”] 29Pël ëën omnarö sak waisak yeem piinsömre ëlakëër kepön keke elmëak epëlmëëa. “Aë,ni, ‘Anutuu ngëëngk tupët tööl olëak kaalak akunnentepar nent ök remaap,’ pël ëauppe 30 nimtëkoröpö kaamök ëëm. Ni yaap Anutuu Ruup pötkëra yetaprakaan ent ëak ira.” 31 Pël yemaan kiriar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröpit tapël ökre was elmëak neneren epël mëëa. “Piomënmuntarö kaamök yaaupök pimtëën poprakyaë. 32 Pi Kristo, Israel omnarö tiarim omën ompaköp pöt këra yetaprakaan ent ëak irap. Pël ëëntiar itenak piin kön wi kosang wasëpenaan.” Pëlyemaan omën ngësngës mö ulmëa pöaarta tapëlutpet wesak mëëa.

Yesu wel wia(Matiu 27:45-56; Luk 23:44-49; Son 19:28-30)

33 Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën yangetkoö olëak wieë së 3 kilok ëa. 34 Pël ëën 3 kilokkëtëp tingk wesak yengmaan Yesu pi ngön ëakepël mëëa. “Eloi, eloi, lama sapaktani?” Pöttiarim ngöntak epël. “Nem Anutu, nem Anutu,ni tol ëënak ne sëp yenewasën?” 35 Pël yemaanomën pörek taueëaurö pit pöten kat wiak epëlmëëa. “E kat wieë. Eliaan merëk yemaap.” 36 Pël

yaan omën namp pöömpö së i kaö kel newer waini som yaautak wariak këkalëp kautak wa tëakYesu nëmpënëak yemangkem epël mëëa. “Kora.Elia pi wais kaamök elmëëpën ma won pöteniteempa.” 37 Pël yemaan Yesu pi merëk kaö mëakwel wia.

38 Wel yawiin ngönën tup kaöetak poë ko-röp kësang ngeröök uteëaumpel oorekaan luptakkeliak nempelnempel ëa. 39 Pël ëën ngaaröawotöököp Yesu pim koëël tauwëaup pi itaangkënYesu wel wiin epël ëa. “Omën epop yaap AnutuuRuup.”

40 Yesu yamöön öng Kalili yangerakaan pimënëm yesem kaömpre omnant kaamök elmë imapörö kamaarek wë iteneëa. Öng pël ëa pöröakaannarö eporö. Maria Matala kakaanëpre Mariamuntap Sems kotupre Yose pöaarë ëlëpre Salomipörö. 41Pit Kalili yangerakaan Yesuu ënëm inëënelmë imaurö. Pitëmënt pëën won, öng muntnaröeta Yesuring së Yerusalem kak wakaima.

Yesu yang kel weera(Matiu 27:57-61; Luk 23:50-56; Son 19:38-42)

42 Kë yesa akun ngëëngkët ëlpamökëën wiaanomnant kön yaaö akuneta wiap kanök YosepArimatia kakaanëp sa. 43 Pi kansolöröa wotöökwë Anutuu wa ngaöök nimëëpnaaten kent könwieimaup. Puuk kas kön nawiin Pailatë naësë Yesuu sokuren ök mëëa. 44 Pël ëën Pailatpi teënt wel wia pöten yaan sak nga omnaröawotöököpön yas maan sëën pëël mëëa. 45 Pël ëënnga omnaröa wotöököpök “Teënt wel wia,” pëlmaan kat wiak Yosepön sokur öpnaaten kuuremak mëëa. 46 Pël maan Yosep pi së poë koröpkölam naö sum ëak së Yesuu sokur yetaprakaanent ëak poë koröp pöök kör koëakwak së pimtëënwesak kël öngöp tëa naöök wiak kël kaö naö kurkaip tiak kanrak il wari ulmëa. 47Pël yaëën MariaMatala kakaanëpreMaria Yoseë ëlëp piarip itena.

16Yesu wal ëa(Matiu 28:1-8; Luk 24:1-12; Son 20:1-10)

1 Kë yesa akunet pet irën Maria Matalakakaanëpre Maria Semsë ëlëpre Salomiiringöröpit Yesuu sokurak kolap köp nga kamp ompyautwa mëëpënëak sum ëak kopëta wesa. 2 Pël ëakSante ëlpam yewalën oröak kan kourak yesënkëtëp apra. 3 Pël ëën yangaö temanöm yewasemneneren epël mëëa. “Yangaöökë kanrakaankëlö talëpök wa pëlëër niwiipën?” 4 Pël mëakitaangkën kël kësang pö wa pëlëër wieëa. 5 Pël

Maak 16:6 62 Maak 16:20ëaan yangaöök ilëak itaangkën omp ulwas nampulpëën kölamwaliip mëaup yaapkëël wel aisëaanitenak yaan sa. 6 Pël yaëën epël mëëa. “Yaansëngan. Ar Yesu Nasaret kakaanëp yetaprakmöaupön itaampunëak waisan. Pi eprek wonwia. Yok wal ëa. Ur koseten iteneë. 7 Ar së pimruuröere Pitaan ök man. ‘Pi Kalili yangerakëlarimëën wet rëak sëpënëak ök niiaup. Pöreksë itaampun.’ ” 8 Pël maan öngörö kas utpet ëakreireë urö yangaöökaan oröak kas pöömpö sa. Pëlëak kas panë ëën omnaröen ök nemaan ëa.

Yesuuk Maria Matala kakaanëp ëö pet elmëa(Matiu 28:9-10; Son 20:11-18)

9 [Yesu pi Santeetak ëlpamyewalënwal ëakwetrëak Maria Matala kakaanëp ngaan urmer 7 ëakwaö ë momëa pöp ëö pet elmëa. 10 Pël ëën sëpiiring wëaö muntarö ingre ya ilak aim wëën ökmëëa. 11Pël ëënYesu piwal ëakwëën öngöp itenangön pöten kat wiin kë won ëa.

Yesuuk ru naarën ëö pet elmëa(Luk 24:13-35)

12 Akun nentak ingre mor sauröakaan omënnaar kak nerekë sëpënëak yesën kan kourakmöönre koröp maim wak ëö pet elmëa. 13 Pëlelmëën piarip së ru muntaröen ök maan kat wiintapël kë won ëa.

Yesuuk ru 11 pöröen ëö pet elmëa(Matiu 28:16-20; Luk 24:36-49; Son 20:19-23)

14 Ënëmak ru 11 pörö wa top ëak kaömp neimwëën ëö pet elmëa. Pël ëak wal ëak wëën ite-nauröak ök maan pitëm lupöt il wariak wëënkön wi kosang nemowasën ëa pötaan kos elmëa.15 Pël elmëak epël ök mëëa. “Ar yang ël epotëyesem omnaröa wëaul ngön ompyaut ök man.16 Kön wi kosang yewesautaring i mëëpnaap pikutömweri yaö sëpnaap. Kön wi kosang yewe-saut wonöp pi pöt es parëaöökëën yaö sëpnaap.17 Kön wi kosang yewesautaring öpnaarö nookweëre kosang mangkën retëng ke nentere nentepël ëëpnaarö. Nem yapintak urmerarö waö ëmomëëpnaat. Ngön köngköm ngolöpöök apnaat.18 Kamalörö moröak mësël ëëpnaat. I nak welyawiaut nëën utpet nemowaspan. Yauman yaau-röa rangk pitëmmorötmowiin ompyaö sëpnaat.”

Yesu kutömweri isa(Luk 24:50-53; Ngön 1:9-11)

19 Aköp Yesu pi ngön pipël ök më pet irënAnutuuk wak kutömweri isa. Pörek së pim yaap-këëtakël wel aisëak wë. 20 Pël ëën pit kaare yang

ël epotë pim ngönte aö sa. Pël yaëën Aköpökkaamök elmëak retëng nentere nent yaalmëempim ngön yaaö pöt yaap pël pet elmëa.]

Luk 1:1 63 Luk 1:28

LukYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë ënëmak

Luk puuk Yesuu ngön ompyaö epët retëng ëa.Luk pi ngaan root yaatak wakaimaupök Poolkaamök elmëa. Pi Yuta omën wonöp, köpël om-naröakaanëpök Krik omnaröaan retëng ëa. Krikomnarö pöt, wotpil yaauten kön wiin ompyaöyaaurö yak pi Yesuun wotpil yaapöp pöta ngönteretëng ë mena. Pi omnaröen Yesuuk yakömyaalni pöt pet elmëa. Luk pi Ngön Yaaö OmnaröaYa Mëmpeimauta Ngönteta retëng ëa.Pöt epël wia.

Son i yamëaupre Yesuu wilauta ngönte 1:1–2:52Son i yamëaupë ya mënaut 3:1-20Yesu i momëën morök elmëaut 3:21–4:13Yesuu Kalili yangerak ya mënaut 4:14–9:50Kalili yangerakaan Yerusalemë saut 9:51–19:27Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 19:28–23:56Yesuu wal ëak kutömweri isaut 24:1-53

Luk puuk Tiopilas pöpëën pep epwer retëng ëa1 O omën kaöap Tiopilas, tenim tekrakaan

omën selap pöröak Anutuuk elmëën tenim naëomnant oröa pötön ökre was retëng ëaut. 2 Pitomën wet rëak omnant oröön itena pöröakëmötëaanngönkatwiak retëng ëaut. 3Pël yaëënnem itena pöröen pëël mëak songönöt këëkë katwiaut. Pötaanök wotpil wesak nimëën ë yaningk.4Ni kat wiak wet rëak omën muntaröak ök niaankat wian epot yaap tapöt pël wasumëak retëng ëyaningk.

Ensel nampök Sonë wilëpnaaten Sakaraiaan ökmëëa

5 Erot pim Yuta omnarö ngarangk ëak wëaakun pötak kiri ar yaaö omën namp wëa yapinteSekaraia pöp Eron pim kurmentëkaanöröanaëaan Apaisa pim toktakaanëp. Ën pim öngöpElisapet piita Eron tapöpë kurmentëkaanëp.6 Piarip Anutuu ëöetak wotpil wë pim ngönkosang pout ngar weim wakaima. 7 Pël ëakElisapet pi ru köpëlëp yak piarip ru won wë ulöpsa.

8 Sekaraiaare kiri ar yaaö pim karurö pit Anu-tuu ngönën tup kaöetak së ilëak Anutuu ëöetakneenem yaat mëmpö yesem 9 Sekaraia puuk kangerö ngëëngktak së köp nga kaampöt kiri ar ëakkoulöp wes mëëpënak pitëm yaaul wël ëlmëënsa. 10 Pël yaëën akun pötak omën yaap sa pöröpit tomök wa top kësang ëak Anutuun kimangmaim wëa. 11 Pël ëën Sekaraia pi itena pöt Aköpë

ensel namp köp nga kaampöt kiri ar yaaö pötaweë yaapkëöökël tauaan itenak 12 kas kaö ëakreëreë ura. 13 Pël yaëën enselëpök epël mëëa.“Sekaraia, ni kas ëëngan. Anutu pi nim kimangngönte kat wia. Pötaanök nim öngöp Elisapet pinim yokot namp wilëpnaat. Pël ëën pim yapinteSon pël mam. 14 Pël ëak ni ya kë sak ërëpërëpyaëën omnaröeta pim orööpna pötaan ërëpërëpëëpnaat. 15 Pi Aköpë ëöetak kaö sak wë wainiire i nga muntat nanëmpan. Pim ëlëpë yaatakwëën Ngëëngk Pulö pim lupmeri peö ëëpnaap.16 Puuk Israel omën selap pan lup kaip motiinAnutu pitëm Aköpë naë rë olapnaat. 17 Pi Eliaëëa pöl weëre kosang wak Aköpë wotöök rapnaap.Puuk peparöa könöt kaip motiin rungaaröaringlup yal mampnaat. Pël ëën omën ngön waolëolë yaauröeta tapël elmëën wotpil wëauröakönöt kat mowiipnaat. Pël elmëën omën pöröAköpë waisëpnaataan ko ëak öpnaat.” 18 Pëlmaan Sekaraia pi enselëpön epël mëëa. “Tenöngöp pouwaar ulöpaar. Pötaanök nim ngöntakëët orööpnaalën kön nawiin yeë.” 19 Pël maanenselëpök kangiir epël mëëa. “Ne Kepriel, Anu-tuu ëöetak wë piin inëën elmëeim wëaup. Pim-tok ngön ompyaö epët ök niamëak wes nemëënwaisaup. 20 Pël ëën ni kat wiak kön wi kosangnewasën yaën. Pötaanök ngön won sak wëënnem ngön yeniak pipot kë oröönak kaalak ngönamëët.”

21 Sekaraia pi ka ngerö ngëëngktak akun waliwëën omnarö kor wë kön selap ëa. 22 Pëlëeim wëën ënëmak kakaatiaan oröak ngönaakmapënëak poprak ëa. Pël ëën omnarö pit epëlkönwia. “Pi ka ngëëngkta kakaati omën it ngolöpnent itena koröp.” Pël ëën pi ngön apënëak pompëak moresiarëring ök elmëa.

23 Ënëmak Sekaraia pim ngönën tup kaöetakya yamëngka akunet pet irën kaalak kakë sa.24 Pël ëën ënëmak Elisapet ru kepring sa. Pëlëak ëlëëpëlëëp ëeim wëën ngoon mor nas wonsa. Pël ëën epël mëëa. 25 “Aköp pi kaamök elnëakomnaröa ëöetak nem ëöempel won newesak run-gaap yenangk.”

Ensel nampök Yesu wilëpnaaten Mariaan ök mëëa26 Elisapet pöp ru iirak ëaan ngoon mor nas

nasiaan namp won sëën Anutuuk ensel Keprielpöp wes mëën Kalili yangerak ka naö yapinteNasaret pörekë sa. 27 Pörek öng ulwas nampwëa yapinte Maria pi omp namp Yosep piin yaöelmëën wëa. Yosep pi Tewit pim körööp. 28 Pëlëën Kepriel pi Maria pim naë së epël mëëa.

Luk 1:29 64 Luk 1:66“Yowe, Aköp pi nimëën ya ërëp ëak niiring wë.”29 Pël maan Maria pi kat wiak ya ngës ëën epëlkön wia. “Tol ëënak yoöre ërëp epël yenëa?”pël kön wia. 30 Pël ëën enselëpök epël ök mëëa.“Maria, ni kas ëëngan. Anutu pi nimëën yaërëp yaë. 31 Nim yokot kepring sak wilumëpipop yapinte Yesu pël mam. 32 Puuk omën kaösak öpnaap. Pël ëën omnaröak piin yaya mëakAnutu kaö panëëpë Ruup pël mapnaap. Pël ëënAnutuuk pim körööp Tewit pim ëaul yangerakëomnaröa kaö wes moulmëëpnaap. 33 Pi Yakopëëere köröörö ngarangk ëak wakaim öpnaap. Pëlëën pim wa ngaöök nimëëpna pöt won nasëpan.”34 Pël maan Maria enselëpön epël mëëa. “Tol ëakpël ëëm? Ne omp wonöppe.” 35Maan enselëpökkangiir epël mëëa. “Ngëëngk Puloök nim naëwais Anutu ngaarëkëp pim weëre kosangët nimrangk niwiin kaamök elniipnaat. Pël ëën nim ruwilumë ngëëngk pöpön omnaröak Anutuu Ruuppël apnaat. 36 Kat wi. Nim karip Elisapet piulöp saupök ru kepring wë. Ngaan, ‘Pi ru naw-ilpanëëp,’ pël aimautak peene pöt pi ru kepringwëën ngoon mor nas nasiaan namp ëak yes.37 Anutu pi omën nant ëëpënëak poprak naënyaaup.” 38 Pël maan Mariaak kangiir epël mëëa.“Ne Anutuu inëën koontup. Pötaanök yaan pilelnëëp.” Pël maan enselëp pi sëp wesak sa.

Maria pi Elisapeten itaampö sa39Maria pi akun tapëtakëër wal ëak Yutia rosir

omnaröa kak nerekël sa. 40 Pël ëak Sekaraia pimkaata kakaati së ilëak Elisapeten yoöre ërëpmëëa.41 Pël yemaan Elisapet pi Mariaë yoöre ërëp pötkat yawiin ru Elisapet pim yaatak wëaö pöp elelëa. Pël ëën Ngëëngk Pulö Elisapet piik ilëak peöëa. 42 Pël ëën ngön ëak Mariaan epël mëëa. “Oöng epop, ni öng muntaröa ök won. Anutu piniin ompyaö yaalni. Ën nim ru wilumë pöptaompyaö elmëëpnaat. 43Ne ompyaö talëpëën nemAköpë ëlëpök nem naë yewaisën? 44 Yoöre ërëpngön neaan kat yawiin nem yaatak wëaupta katwiak ërëpsawi ëak elel yaë. 45 Ni Aköpë ngön ökniia pöt kë rapna pöten kön wi kosang yewasën.Pötaan ërëpsawiaring ömëëp.”

Mariaak ërëpsawi ngön mëëa46 Pël maan Maria pi epël mëëa.

“Nem lupmerök Aköpë yapinte wak yawis.47Ën nem könöpök Anutu ne utpetetakaan yeneö

pötaan ërëpsawi yaalmë.48 Pi ne pim inëën koont pasip sant yaalnë.

Pötaanök omën peene wë eporöere ënëm orööp-naarö pitök neen, ‘Anutuuk ompyaöyaalmë,’ pël apnaat.

49 Anutu weëre kosangëp puuk retëng epëtyaalnë.

Pötaan pim yapinte ngëëngk wia.50 Pi omën pim iri wëaurö sant yaalmëaup.Omnaröa öpnaal sant pöt pangk ëak wiaapnaat.51 Pim moresök ya kosang mënakomën pitëmtëën wak isak yaaurö wa moolaan

yes.52 Pi yang omp ak weëröeta wa moolëakomën yapin wonörö pitëm yapinöt wak isak

yema.53Pi omënngöntök yaaö omnantwonörö ulöl wes

yemangk.Ën ulöpre moupring wëaurö ngöntök yemowas.54-55 Pi tiarim ëaröen Apramre pim ruure ëarö

kaamök elniipënëak kosang wesak ökmëëa.

Pötaanök pi pim ngön kosang wesa pöten könwiak Israel pim ya omnarö kaamök el-nieim wë.”

56Maria pi Elisapetringwëënngoonnaar nampëak won sëën kaalak pim kakë sa.

Elisapetök Son wila57 Elisapet pim akunet temanöm sëën yokot

nampwila. 58Pël ëën omën kaköröere nanangaröpit Aköpë sant elmëa pöt kat wiak piiring top ëakërëpsawi ëa.

59Wë akun 7 ëak won sëën 8 pötak pit yokotupAnutuun yaö wesak pim koröp kaut ilëpënëak watop ëa. Pël ëak pit Sekaraia pim pepapë yapinngamp mapënëak mëëa. 60 Pël maan ëlëpök keurak epël mëëa. “Won, tiar pim yapinte Sonpël mepa.” 61 Pël maan pit epël mëëa. “Nimnanang nampë yapinte pil won wia.” 62 Pël mëakpepapönmor ök elmëak yapin talte mapën pötenpëël mëëa. 63 Pël ëën pi kël wësap naöön kimangelmëën wa mangkën puuk, “Yapinte Son,” pëlretëng ëën pit yaan sa. 64 Pël ëën tapëtakëër pimkëmët kengkën sëën ngönte orö rëën Anutuunyaya mëëa. 65 Pël ëën kak pörek wëaurö pit yaansak pöta ngönte ka poutë ök maö yesem Yutiayangerak rosiratë ka wieëa pötëëta ök aö sëënpangk ë pet ira. 66 Pël ëën omën pöt kat wia pöröom ngön pöt könwieimwë Aköpökweëre kosangmena pël wesak epël mëëa. “Yokotup kaö sak tolëëpën?”

Sekaraiaak tektek ngön mëak Aköpön yaya mëëa

Luk 1:67 65 Luk 2:2167Ngëëngk Pulö Sonë pepap Sekaraia pim lup-

meri peö elmëën tektek ngön epël mëëa.68 “Tiar Aköp, Israel omnaröa Anutu pim yapinte

wak isak mapa.Puuk tiar kaamök elniak utpetetakaan ent ë

yanuulë.69Pim inëën ruupTewit pimkurmentëkaannamp

tiar utpetetakaan niöpënëakomën weëre kosangring pöp tau yaulmë.70 Omën pöpön ngaanëër pim tektek ngön yaaö

ngëëngköröen ökmaan pitëm këmötëaanepël aimaut.

71Aköpök tiarim kööre toköröere këëpöt yaniwe-saurö pitëm naëaan ent ë nuulëëpnaat.

72 Pi ngaanëër ngön ngëëngk kosang wes menapöten kön wieë

tiarim ëarö lup sant elmëeima.73 Pim ngön kosang wes mena pöt tiarim körööp

Apramön epël mëëa.74-75 ‘Ne ar neen akun poutë ompyaöre wotpil wë

kas naën inëën elnëënëënarim kööre toköröa naëaan kama niömaat.’76 Ën yokot epop, ni wet rëak Aköpëën kan ngë-

sum.Pël ëëmë pötak omnaröak niin, ‘Anutu

Ngaarëkëp pim tektek ngön yaaup,’ pëlniapnaat.

77 Ni Anutuuk pitëm utpetatë kangut kërëmoolëak utpetetakaan öpnaat pël ökmaan kat wiipnaat.

78Anutu pi tiarimëën sant yaaup.Pötaan pël elniipnaat.Pi kutömweriaan namp tiarim naë wes mëën

puuk këtëpë yema pöl ëwa elniipnaat.79Pël ëën omën koutak wëauröere wel wiipënëak

yaauröëwa elniak mayaap kanöök niulëën öpenaat.”

80Ënëmak yokot Son pöp kaö sëëre könö kaö sëpël ëa. Pël ëak yangomënwonrek sëwakaimwiakpim ya mëmpna akunet temanöm sëën Israelomnaröa naë orö tekeri sa.

2Yesu wila(Matiu 1:18-25)

1 Akun pötak Rom yang omp ak Sisa Okastaspuuk omën pim iri wëauröa yapinöt öpënëakngön kosang wia. 2 Ya pöt ngaan namëngkënte,Sairinias pim Siria yangerak yang ngarangk ëakwëaö akun pötak ngës rëa. 3 Pël ëën omën pouröpit yapin wiipënëak pitëm ka songönötë sa.

4 Yesën Yosep pi Tewit pim körööpök Kaliliyangerak Nasaret pörek wëa. Pötaanök Yu-tia yangerak Tewit pim kak Petelem pörekë sa.5 Sëpënëak pim öng yaup Maria pöpta yapinwiipënëak koirak piarip pouwaar sa. Maria pöpru kepringëp. 6 Pël ëak wëën Maria pim ruwilëpna akunet temanöm sa. 7 Pël ëën pim yokotwetkaalëp wila. Pël ëak poë koröp kautak körkoëak pol purmakaöröa kaömp umweri öngpökmowiin wieëa. Su kaat omën peö ëa. Pötaanök urap wesak purmakaö kaatak së wëa.

Enselöröak pol sëpsëp ngarangköröen ök mëëa8Petelem kak pörekë naë omën narö pitëm pol

sëpsëpörö rö kan koinë ngarangk eim wëa. 9 Pëlëën Aköpë ensel namp pitëm naë së oröön Aköpëëwaöök pitëk ëwa elmëën kas kaö ëa. 10Pël yaëënenselëpök epël mëëa. “Ar kas ëëngan. Kat wieë.Ne arimëën ping ngön ompyaut wak yewais.Yang poutë omnarö kat wiak ërëpsawi ëënëët.11 Peene öng nampök Tewitë kak eprek rungaapyawil pipop ar omën pourö utpetetakaan niöp-naap. Pi Aköp Kristo, Anutuuk Yaö Mëëaup.12 Itenak yaap ëa wasënëëtaan wetete niamaan.Poë koröpöök kör koëak pol purmakaöröa kaömpumweri wiaan itaampunëët.” 13 Pël maötaringensel muntarö kësang pan tapët pöt pitëm karipënaë oröak Anutuun yaya mëak epël mëëa.14 “Anutu Ngaarëkëp pim yapinte wak isëp.Omen pim lup sant elmëaurö pitëm naë mayaap

wiaap.”Pol sëpsëp ngarangkörö Yesuun itena

15Enselörö pit kaalak kaip tiak kutömweri sëënsëpsëpngarangköröpit neneren epëlmëëa. “TiarPetelem kak së oröak Aköpë ök yenia pipteniteempa.” 16 Pël mëak pit teëntom pan së Mari-aare Yosep koirak itaangkën öngaap poë koröpökör koëak pol purmakaöröa umweri wiaan itena.17 Pël ëak yokot pöpëën ngön ök maan kat wiapöt ök mëëa. 18 Pël ëën omën pörek wëa pöröpourö pit sëpsëp ngarangköröa ngön ökmëëa pötkat wiak yaan sa. 19 Ën Maria pöt ngön pöt katwiak pim lupmeri wa wiak om kön wieima. 20 Pëlëën pol sëpsëp ngarangkörö pit kaalak yesemenselëpök rungaapëën ök mëëa pöl itaampöörekat wi ëa pötëën Anutuun yaya maima.

Yesuun yapin mëëa21Yesu wilën wieë akun 7 ëak won sëën 8 pötak

pit pim koröp kaut ilak yapinte Yesu mëëa. Yapinpöt pi yaatak won wiaan enselëpök ök mëëaut.

Luk 2:22 66 Luk 3:1-2Simionre Ana piarpim ngönte

22 Mariaare ruup piarip kak wë piarpimiirëpna akunet temanöm yesën Moses pim ngönkosangöt ngar wak Yosepring Yerusalem kak sëyokotup Aköpëën yaö mowasëpënëak wak sa.23 Pöt Aköpë ngön kosang epël wia pöt ngar wakpël ëa. “Yokot wetkaalörö wilën pöt Aköpëën yaömowasën.” 24Pël ëak piarip Aköpë ngön kosangötngar wak Aköpëën yaö mowasëpnaataan int eknaar kiri ar ëëpënëak wak sa.

25Yerusalem kak omën nampwakaima yapinteSimion. Pi omën wotpil ngönënringëpök omënIsrael omnarö utpetetakaan moöpna pöpön korwëën Ngëëngk Pulö piiring wakaima. 26NgëëngkPulöök ngaan piin epël ök mëëa. “Ni wel nawiinom wëën Aköpë Yaö Mëëaup, Kristo, oröön ite-nakök wel wiimëët.” 27 Omën pöp NgëëngkPulöök elmëën Anutuu ngönën tup kaöetak sëwëa. Pël ëën Yosepre Maria piarip rungaapwakngön kosangtawieëaul elmëëpënëak ngönëntupta kakaati sa. 28 Pël ëën Simion pi Yesu wakkapariak epël mëak Anutuun yaya mëëa.29 “Aköp nim neaan pöt yok kë yaarö.Pötaanök nuuk aan ne ya kë sak wë wel wiimaan.30 Nem itöök nim omën ten utpetetakaan

niöpënëak yaan pöpön ityaangk.31 Aköp ni omën pouröak piin itaampunëak ko ë

ninaup. 32Puuk kopël omnaröa lupöt ëwayaalmë.

Ën Israel nim omnarö tenim yapinte wak yawis.”33Yokotupönpël yemaan ëlre pepaar piarip kat

wiin pölöppölöp ëa. 34 Pël ëën Simion pi welakötelmëak yokotupë ëlëpMariaan epëlmëëa. “Yokotepopë naë Israel omnarö pit komre kap ëëpnaap.Pël ëak narö pim naëaan kawi ngentiipnaat. Ënnarö pim naë tauak kosang sëpnaat. Puuk sowimowiin omnarö pimëën ngön utpet apnaat. 35Pitpël yemaan pitëm kön ëlëëpöt yoolök wasëpnaat.Pël yaëën nimëntta ya këlangön ëak yaköm könwiimëët.”

36 Tektek ngön yaaö öng namp wëa yapinteAna. Pi Panuel pim koontup, Asa pim kurmen-tëkaanëp. Pim öng ulwasöök omp wak wëënkrismaki 7 ëak sëën 37wel wiin öng tek wakaima.Pim krismakiat 84. Öng ulöp pöp pi akun poutëngönën tup kaöet sëp newasën këtëkre rö kanpoutë Anutuun yak kë ngës olëak wë kimangmaim wakaima. 38 Öng pöp pi akun pötak pitëmnaë së Anutuun yokotupëën yaya mëak Yutaomën Anutuuk pit utpetetakaan moöpënëak korwakaimauröen yokotupë ngönte ök mëëa.

Yosep Mariaare Yesu mësak Nasaret kakë sa39 Yosepre Maria piarip Aköpë ngön kosangta

wieëa pöl omnant pout ë pet irak kaalak Kaliliyangerak Nasaret kakë sa. 40 Pël ëak yokotup kaösak weëre kosang wak ëwat kaöempelring wëënAnutu pimëën ya kë sa.

Yesu kotupök Anutuu ngönën tup kaöetakë sa41Yesuu ëlre pepaar piarip Anutuu mait elmëa

akunpoutë Yerusalemkak seimyeëa. 42Pötaanökpiarpim yaaul Yesu krismakiat 12 ëakwon saupökmësak pit pourö sa. 43 Pël ëak wë ngëëngkakunet pet irën kaalak kakë sëpënëak yokotupYerusalem kak om wëën piarip pöten köpël yaksa. 44 Pël ëak yesem yokotup omën karuröaringyes wesak kët pöt seim wiap kan piarpim karpöröa naë ap wesa. 45 Pël ëak pitëm naë ap wespet irak kaalak Yerusalem kak ap wasëpënëaksa. 46 Pël ëak ap weseim wëën akun nenteparnent ëak won sa. Pël ëën ënëmak ngönën tupkaöeta kakaati së itaangkën pörek rë yemoulau-röa tekrak wel aisëeë pitëm ngönöt kat wiaksongönötön pëël maim wëa. 47 Pël ëën omën pimngön katwia pörö pit pimngön kaip timampööreëwat yaautaan itenak yaan sa. 48 Pël ëën pim ëlrepepaar piin itenak yaan sak ëlëpök epël mëëa.“Yokot epop, tol ëënak tenipön epël yaalniin?Ten pep yaköm ë sak niin ap wasö imep.” 49 Pëlmaan kangiir epël mëëa. “Oröpmorëënök neenap wasö im? Arip köpël ma? Ne nem Pepapëkaatak wëep.” 50 Pël maan piarip ngön pöt katwiak ëngk ma e wesa. 51 Pël ëën ëlre pepaarringpit kaalak Nasaret kak së wë piarpim ngön ngarweim wakaima. Ën ëlëp pöt pi omën itenak katwia pöt pim lupmeri wa wiak kön wieima. 52 PëlëënYesu piwë kaö sak pimëwatte ompyaö ëa. Pëlëën Anuture omnarö piin itaangkën pangk ëa.

3Son i yamëaup pim yaat ngës rëa(Matiu 3:1-12; Maak 1:1-8; Son 1:19-28)

1-2 Son, Sekaraiaë ruup, pi yang omën wonrekwëën Anutuuk ya ngön mëëa. Akun pötak omëneporöak yang ngarangk eim wëën Anutuuk pëlmëëa. Romomp ak Taipirias Sisa pi Romyang pörngarangk ëakwëën krismaki 15 ëakwon sa. Akunpötak Pontias Pailat pi Yutia yanger ngarangkëeëa. Ën Erot pi Kalili yangera kaö sak wëën pimnangap Pilip pi Ituriaare Trekonaitas yangera kaösak ngarangk ëa. Ën Laisenias pi Apilini yangerngarangk ëeëa. Ën Anasre Kaiapas piarip kiri

Luk 3:3 67 Luk 3:27ar yaauröa wotöök wëa. Akun pötak AnutuukSonön ya ngön mëëa. 3 Pël ëën pi i Yotanëwe naöökaan naöök yesem Anutuuk omnaröasaunatë kangut ent ëmoolapnaataan lup kaip tiini momëëpënëak ök maima. 4 Pöta ngönte tektekngönyaaupAisaia puuk epël ngönëntak retëng ëapöt Son pim naë kë oröa.“Yang pultakaan omën nampök epël ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë.Ngësak ompyaö panë weseë.5 I kön pipotta yang rë ngep ëeë.Pël ëak rosir kotre kaö pipotta pout mëngkën iri

rëëp.Kan pek wia pipotta wotpil weseë.Pël ëak kamtaöök kël wia pipotta wa moolëak

won weseë.6 Pël ëën omën pourö Anutuuk utpetetakaan

yaniö pöten itaampenaan.’ ”7Omën kësang Sonök i momëëpënëak pim naë

sëën epël mëëa. “Kamalöröa morök yaalni pöl aryaaurö. Ar kön wiin nem naë waisën i nimëëmapöt Anutuuk nga elniipënëak ya pöt naalniipan.8 Ar lup kaip tiak wëwë pötakël önë pötakëëromnaröak arën itaangkën lup kaip tian pël ëëp-naat. Arimtë könöök epël angan. ‘Ten Apramëköröörö,’ pël angan. Ar kön wi kosang newasënwë, ‘Ten Apramë köröörö,’ pël anë pöt pangknaën. Ne niamaan kat wieë. Anutu pi apënëakpöt yok pangk aan kël epotök Apramë körö koröporööpnaat. 9 Anutuuk iner këra songöntak wia.Këra nement ulöp ompyaö nautön ëëpna pöt kutiak es marën kotöpnaat.”

10 Pi pël maan pit piin pëël mëëa. “Elei, tentol ëën?” 11 Pël maan puuk kangiir epël mëëa.“Omën namp pim ulpëën naar wiaan pöt omënwonöp namp mamp. Ën namp kaömpöt selapwiaan pöt tapël muntap nant mamp.”

12 Takis yewa omën naröeta i mëëpënëak sa.Pël ëak pi ngön pöt maan kat wiak epël mëëa.“Rë yanuulaup, ten tol ëën?” 13 Maan puukepël mëëa. “Ar omnaröa naëaan takis önëak pötngarangköröa niia pil pëën ön. Arök arimëënkaut önganok.” 14 Pël maan nga omën naröetakaalak pëël mëëa. “Ën ten tol ëën?” Pëlmaan puuk epël mëëa. “Arta omnarö möörekaar ëak sumat wë pël ëënganok. Ar arimtë yayamëngkauta sumat pëën weë. Muntat önëakkent ëëngan.”

15 Son pi pël maan omnarö pit ërëpërëp ëakpimëën kön selap ëak epël mëëa. “Epop YaöMëëaup Kristo tapöp koröp.” 16 Pël yaan pit

pouröen epël ök mëëa. “Omën nem ënëmwaisëpna pöp pim weëre kosangtak nemët ilwasëpnaap. Ne utpet epopök pim ing koröteparwii nemowilnganëëp. Ne i yaaptaring i yan-imë. Puuk pöt ar Ngëëngk Pulö nimëën esuwesiök arim utpetat kotak won sëpnaat. 17 Pi pimkat yaurautaring wais kat ur rongan ëak kaömpompyaut wa pim kaömp kaatak wiipnaat. Pëlëak unönre söksök pöt wa top ëak es kosangwesimoolaan kot sëpnaat.”

Erotök Son wii kaatak moulmëa18 Son pi ngön pöt ök mëak wa korkor ngön

munt nantre ngön ompyaut omnaröen ök mëëa.19Pël ëak yang ngarangk kaöap Erot pi utpet nantyaaupök pim nanëpë öngöpta wa ëp ëa pötaanngön kosang mëëa. 20 Pël ëa pöta rangk saun kaöpanëët Son wii kaatak moulmëa.

Yesu i mëa(Matiu 3:13-17; Maak 1:9-11)

21 Son pi wii kaatak nemoulmëën wiaan om-narö i momëak Yesuta i momëa. Pël ëën piAnutuun kimang yemaan kutömwer këmnga ëën22 Ngëëngk Pulö int ekëpë ök sak Yesuu rangkirëa. Pël yaëën kutömweriaan ngön nent epëlmëëa. “Ni nem Ruup. Ne niin ya kë sak kent panyaalni.”

Yesuu ëere köröörö(Matiu 1:1-17)

23 Yesu pi pim krismaki 30 ëak won sëën pimyaat ngës rëa. Pël yaëën omnaröak piin kön wiinYosepë ruup pël ëa.Yosep pöp Ilai pim ruup.24 Ilai pöp Matat pim ruup.Matat pöp Liwai pim ruup.Liwai pöp Melkai pim ruup.Melkai pöp Sanai pim ruup.Sanai pöp Yosep pim ruup.25Yosep pöp Matataias pim ruup.Matataias pöp Emos pim ruup.Emos pöp Neam pim ruup.Neam pöp Eslai pim ruup.Eslai pöp Nakai pim ruup.26Nakai pöp Meat pim ruup.Meat pöp Matataias pim ruup.Matataias pöp Semen pim ruup.Semen pöp Sosek pim ruup.Sosek pöp Sota pim ruup.27 Sota pöp Soanan pim ruup.Soanan pöp Resa pim ruup.Resa pöp Serapapel pim ruup.Serapapel pöp Sialtiel pim ruup.Sialtiel pöp Nerai pim ruup.

Luk 3:28 68 Luk 4:1728Nerai pöp Melkai pim ruup.Melkai pöp Etai pim ruup.Etai pöp Kosam pim ruup.Kosam pöp Elmatam pim ruup.Elmatam pöp Er pim ruup.29 Er pöp Yosua pim ruup.Yosua pöp Eliesa pim ruup.Eliesa pöp Sorim pim ruup.Sorim pöp Matat pim ruup.Matat pöp Liwai pim ruup.30 Liwai pöp Simion pim ruup.Simion pöp Yuta pim ruup.Yuta pöp Yosep pim ruup.Yosep pöp Sonam pim ruup.Sonam pöp Elaiakim pim ruup.31 Elaiakim pöp Melia pim ruup.Melia pöp Mena pim ruup.Mena pöp Matata pim ruup.Matata pöp Netan pim ruup.Netan pöp Tewit pim ruup.32 Tewit pöp Sesi pim ruup.Sesi pöp Opet pim ruup.Opet pöp Poas pim ruup.Poas pöp Salmon pim ruup.Salmon pöp Nason pim ruup.33Nason pöp Aminatap pim ruup.Aminatap pöp Atmin pim ruup.Atmin pöp Anai pim ruup.Anai pöp Esron pim ruup.Esron pöp Peres pim ruup.Peres pöp Yuta pim ruup.34Yuta pöp Yakop pim ruup.Yakop pöp Aisak pim ruup.Aisak pöp Apram pim ruup.Apram pöp Tera pim ruup.Tera pöp Neo pim ruup.35Neo pöp Serak pim ruup.Serak pöp Reu pim ruup.Reu pöp Pelek pim ruup.Pelek pöp Epe pim ruup.Epe pöp Sela pim ruup.36 Sela pöp Kenan pim ruup.Kenan pöp Apaksat pim ruup.Apaksat pöp Sem pim ruup.Sem pöp Noa pim ruup.Noa pöp Lamek pim ruup.37 Lamek pöp Metusala pim ruup.Metusala pöp Inok pim ruup.Inok pöp Saret pim ruup.Saret pöp Malalel pim ruup.Malalel pöp Kenan pim ruup.38Kenan pöp Inos pim ruup.Inos pöp Set pim ruup.Set pöp Atam pim ruup.Atam pöp Anutu pim ruup.

4Setenök Yesu morök elmëa(Matiu 4:1-11; Maak 1:12-13)

1Yesu pi Ngëëngk Pulöök pim lupmeri peö ëakmësak Yotan imer sëpwesak yang omënwonrekësa. 2Pël ëakwë kët 40 ëakwon sëën Seten pimnaësë oröakmorök elmëa. Akun pötak pi kaömpwonpan ëa. Pël ëën akun pöt won sëën këën wel wia.3Pël yaëën Setenök epël mëëa. “Ni Anutuu Ruup.Pötaanök kël epotön maan kaömp sëën në.” 4 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngönëntakepël wia. ‘Kaömp pöt pëënök omnaröa wëwëetnanimpan.’ ” 5Pëlmaan Seten pi Yesumësak rosirnaöök is moulmëak tapëtakëër yangerakë omënpoutön pet elmëak 6 epël mëëa. “Yang epotëomën nantre nant pötë weëre kosang nem naëwiaan namp ngarangk elmëëpnaataan mempëakpöt mempaat. Pötaanök ni ngarangk ëëmëëtaannimpëak yeë. 7 Pötaanök ni nem iri ilëak yayaneamë pöt omën epot pout nimëën sëpnaat.”8 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngönëntakepël wia. ‘Aköp Anutuun yaya mam. Pimëntkopëtapön inëën elmëëm.’ ” 9 Pël maan Seten pikaalak Yesu mësak Yerusalem kak së ngönën tupkaöetamöröökmoulmëak epëlmëëa. “Ni AnutuuRuup. Pötaanök eprekaan öngkrek sörok ola.10Pöta ngönte ngönëntak epël wia. ‘Anutu pi pimenselöröen maan ni ngarangk elniipnaat.’ 11 Ënngönën nenteta epël wia. ‘Këlötök nim ingesiniwalpanëën pitök morötök akaak elniipnaat.’ ”12 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngönënnenteta epël wia. ‘Aköp Anutuun kaamök elni-ipnaaten ököök elmëëngan.’ ” 13 Pël maan Setenpi morök ke nentere nent elmë pet irak akunnentakëën wesak sa.

Yesu pi Kalili yangerak pim yaat ngës rëa(Matiu 4:12-17; Maak 1:14-15)

14Yesu pi Pulöökweëre kosang kaamök elmëënKalili yangerakël kaalak sa. Pël ëën pim ëapöta ngönte yang pörek sa pet ira. 15 Pël ëënngönën tupötë ngönën ök yemaan omën pouröpim yapinte ngar wa.

Nasaret omnarö Yesu kaseng mena(Matiu 13:53-58; Maak 6:1-6)

16 Yesu pi Nasaret kak pim kotuuk wakaimau-rekë sa. Pël ëak pim yaaul kë yesa akun ngëëngk-tak ngönën tuptak së ngönënte sangk kelëpënëakwal ëa. 17 Pël ëën nampök Aisaia pim ngönënpepewer mangkën wilak epël retëng ëaö pötkoira.

Luk 4:18 69 Luk 4:43

18 “Aköpë Pulö neering wë.Pim ngön ompyaut omën omnant wonöröen ök

mamëak yenëa.Pi ngön epël ökmamëakwes nemëënwaisaut. ‘Ar

wii kaatak wëaurö, nook wil niulëën kansënëët.

Ën ar it ngaapwëaurö, nook ompyaö niwasën ngasënëët.’

Pi këlangön kat wieim wëaurö pitëm këlangönyemengkauröa naëaan wil moulmëënsëpënëak wes nemëaut.

19 Pi Aköpë omnarö utpetetakaan moöpënaakunet temanöm yes pötenta ök mamëakwes nemëaut.”

20 Yesu pi ngön lup pöt sangk kelak pepewerkaalak koö möak ya omnamp menak wel aisëa.Pël ëën omën ngönën tup pötak wëa pörö pouröpiin it kos elmëeëa. 21 Pël ëën ngës rëak epël ökmëëa. “Ngönën lup sangk kelën kat yawi pipëtpeene kë yaarö.” 22 Pël maan pit piin kön wiinisën kön selap ëak pim këmtakaan ngön ompyautoröa pöten yaan sak neneren epël mëëa. “E, tiarpiin ëwat wëep. Pi Yosepë ruuppe.” 23 Pël maanYesuuk kangiir epël mëëa. “Tiar akun poutë,‘Rotap nimtë yaumantë won wasum,’ pël yaaurö.Pöta ök arök neen, ‘Pi yaapma kaar ya,’ pöt itaam-punëak waswas ngön pöt an koröp. Pël neak arökkaalak, ‘Nim Kapaneam kak yamëngkën kat wianpöt nimtë wëaö eprekta pël namëngkan ma?’ pëlan koröp.” 24 Pël mëak epël mëëa. “Ne yaapniamaan. Tektek ngön yaaö nampök ngönte aanpimtë ka songöntakörö kat nawiin yaaurö. 25Neyaap niamaan kat wieë. Arim köröörö tektekngön yaaup Elia pim ngönten kat nawiin ëënAnutuuk maan kopi nepelën wiaan krismaki 3ngoon 6 ëak won sëën kaömp ngöntök kësangpan yang poutë wiakaima. Akun pötak öngkapir kësang Israel yangerak wë kaömp ngöntökwakaima. 26 Pël yaëën Anutuuk Elia pitëm naëwes namëën, Saiton yangerak Sarepat kak öngkapir kopët namp wëa pöpë ngësël wes momëënsa. 27Pöta ök, tektek ngön yaaup Ilaisaë wakaimaakunetak Israel omnaröa naë omën selap kësëëak wakaima. Omën pörö pitëm naëaan nampompyaö nemowasën won. Neaman Siria yanger-akaanëp pi kopëtapökëër ompyaö mowesa.”

28 Pël maan omën ngönën tupta kakaatiwëaurö pit ngön pöt kat wiak ya sangën pan ëa.29Pël ëënwal ëakYesumoröak kaöökëwilëngkëëlsa. Pitëm ka pö tomönta rangk wieëa. Pötaanök

pit pi wak parëaöök moolapënëak sa. 30 Pël ëënYesu pi pitëm teköök ilëak kö sak sa.

Yesuuk urmer namp waö ë momëa(Maak 1:21-28)

31 Yesu pi Kalili yangerak ka naöökë yapinteKapaneam pörek së kët kë yesa akun ngëëngktakomnaröenngönënökmëëa. 32Pël ëënpit katwiinpi pepapök öngpököt wa kotiak yemaan kat wiakyaan sa. 33Pël ëën ngönën tup pöta kakaati omënurmerap pim lupmeri wëaö namp puuk Yesuunngön ëak epël mëëa. 34 “Elei, Yesu Nasaretaanëp.Ni ten tol elniim? Ni utpet niwasumëak waisankoröp. Ne niin ëwat wë. Ni Anutuu naëaan OmënNgëëngkëp.” 35 Pël maan Yesuuk urmer pöpönngön kosang mëak epël mëëa. “Ni ngön angan.Omën pipop sëp mowesak oröak së.” Pël maanurmer pöp utpet nemowasën, omoröak sëpënëakpi kutpat ë omnaröa teköök moolëak oröak sa.36 Pël ëën pit yaan panë sak neneren epël mëëa.“Elei, ngön epët tol nent? Pi weëre kosan-gring urmeraröen ngön maan kat wiak oröak kasyesëp.” 37 Pël mëak pit pöta ngönte aö sëën yangpörek ka wieëa pötë sa pet ira.

Yesuuk Pitaë lëlamöp ompyaö mowesa(Matiu 8:14-15; Maak 1:29-31)

38 Yesu pi ngönën tuptakaan oröak Saimonëkaata kakaati sa. Pël ëak itaangkën Saimonë önglëlamöp yauman koröp es nga kaö nent yeemwieëa. Pël yaëën pit puuk kaamök elmëëpënëakmëëa. 39 Pël ëën Yesu pi öng yauman wieëaupënaë së taueë yaumanten ngamëëa. Pël ëën öngöppi tapëtakëër koröp es nga pöt won sëën wal ëakkaömp ar ë mena.

Yesuuk omën selap ompyaö mowesa(Matiu 8:16-17; Maak 1:32-34)

40 Kët yeilaan omnarö pitëm kar yaumanke nentere nent yaaurö mësak pim naë sëënpim moresiar pitëm rangk mowiak yaumanötompyaömowesa. 41Pël yaëën urmerarö pit omënnaröakaan oröak yesem ngön ëak epël mëëa. “NiAnutuu Ruup.” Pöt pit pi Kristo, Yaö Mëëaup,pöten ëwat wëa. Pötaanök pim songönten ökmapanëak nga mëëa.

Yesu pi ka nantë ya mëmpö sa(Maak 1:35-39)

42 Ëlpam walën Yesu pi kaöökaan oröak yanglup omën won nentak së wëën omnarö pit apwasö së koirak pi sëpanëak mëëa. 43 Pël ëën Yesupi epël mëëa. “Ne Anutuu omnarö wa ngaöök

Luk 4:44 70 Luk 5:26nimëëpna ngön ompyaö pöt ök niamëak wesnemëaup. Pötaanök omën ka muntatëëröenta ökmaö sum.” 44Pël mëak Yuta omnaröa ngönën tupwieëa pötë ngönën ök maima.

5Yesuuk maan Pita i kaö imënörö kësang pan wa(Matiu 4:18-22; Maak 1:16-20)

1 Akun nentak Yesu pi Kenesaret i kaöökëpisöökwëën omën kësang pan pit Anutuu ngöntekat wiipënëak së wa rongan ëak pi kör mokoëa.2 Pël ëën i pisöök pörek wang kot naöörar wieëa.Pepaar pötwi ulmëak së iiröt iireimwëa. 3Pël ëënYesu pi Saimon pimöökë ngaarëk isak Saimonönkot nent mök ë i kaöökël mëëpënëak mëak pöökwel aisëak wë omnaröen ngönën ök mëëa.

4 Pël ë pet irak Saimonön wangaö kaalak ikaöökël mök ë mëak iiröt olëak i kaö imën naröwaulöpënëakmëëa. 5Pël maan Saimonök kangiirepël mëëa. “Kaöap, ten röök epöök weë ngentiakpël ëeim imën namp naön ëautep nim ngöntakkaalak olamaan.” 6 Pël mëak pit iiröt olaan imënkësang pan ilëak peö ëën iiröt ilëpënëak ëa. 7 Pëlëën pit pitëm karurö wang muntaöök wëauröenkaamök elmëëpënëak moresring waiseë elmëënsë kaamök ëak wangaöörarë wiin könöm menaki kaöök ilapënëak ëa. 8 Pël ëën Saimon Pita pipöten itenak Yesuu ingrak tok oriak epël mëëa.“O Aköp, ne utpetapök sëp newesak së.” 9 Pötpiire omën pörek wëa pörö pit imën kësang panwa pöten yaan sak pël mëëa. 10 Pël maan Sepetipim ruaar Semsre Son, Saimon pim karaar, pi-aripta tapël yaan sa. Pël ëën Yesuuk Saimonönepël mëëa. “Ni kas ëëngan. Ënëmak nim ikaö imënörö yewan pi tapël omnaröeta ömëët.”11 Pël maan pit wangaöörar weruak së i pisöökmë ulmëak pitëm omnant pout sasa sëpmowesakYesuu ënëm elmëa.

Yesuuk omën kësë ëa namp ompyaö mowesa(Matiu 8:1-4; Maak 1:40-45)

12 Yesu pi kak nerek së wëën omën namp pimkoröp pou kësë ëaup Yesuun itenak pim naë sëtok oriak ë koset yangerak elak wë epël mëakkimang mëëa. “Aköp, ni ompyaö newasumëakpöt yok pangk ompyaö newasumëët.” 13 MaanYesuukmoresiar pim rangkmowiak, “Pël ëëmëakyeëerek, ompyaö së,” pël maan tapëtakëër pimkësëat won sa. 14 Pël ëën Yesuuk ngön kosangmëak epël mëëa. “Epël yaalni epëta ngönteomnaröen ök manganok om el wesak së nimkoröpö kiri ar yaaö nampön pet elmë. Pël ëak

omnarönimompyaö sanpöt ëwat sëpnaanMosespim ngön kosangta wia pöl kiri ar ëëm.” 15 Pëlmaan Yesu pim elmëa pöta ngönte ka poutë katwi pet irak omën kësang pan pim ngön kat wiireyaumanöt won wasö pël ëëpënëak pim naë sëoröa. 16 Pël yaëën pi yang omën wonrekël sëAnutuun kimang mëëa.

Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaö mowesa(Matiu 9:1-8; Maak 2:1-12)

17 Kët nentak Yesu pi omnaröen ngönën ökmaim wëën ka poutë Kalili yangerakaanre Yu-tia yangerakaanre Yerusalem kakaan omën ngönkosangötë ngarangk naröere Parisi ngönën omënnarö pitta pörek wel aisëak wëën Aköpë weërekosangöök Yesu kaamök elmëën yauman om-narö ompyaö mowesa. 18 Pël yaëën omën naröomën kosat kël wa namp urweri wiak wak naë sëkakaati ilëak Yesuu naë mowiipënëak itaangkënomën kësang pan peö ëak wëa. 19 Pël ëën pityaumanëp wak kakaati sëpënëak omnaröaan kanpomp ëak kamöröökë ngaarëk is kamörö kanwesak omën pöp urtaring wes mëën yangerakomnaröa tekrak Yesuu naë ngemëa. 20 Pël ëënYesu pi pitëm kön wi kosang yewesautön ite-nak epël mëëa. “Ngöntöp, ne yok nim saunatëkangut ent ë yanuulak.” 21 Pël yemaan omënngön kosangötë ngarangköröere Parisi omnaröneneren epël mëëa. “Omën epop pim oröptakAnutuwa iri yemowas? Omën nampök yok pangkomën muntapë saunatë kangut ent ë nemoolan-gan. Ya pöt Anutu pimtëëtep.” 22 Pël yaanYesu pi pitëm lupötön itenak epël mëëa. “Artol ëënak kön pil yawi? 23 Nem omnampön,‘Nim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ ngön pëlyemak pöt kengkënte. Pöt ar ngön pöta këëttekeri nasën ëën nem ngön pöt yaap ma kaarpël newasngan. Ën nem omnampön, ‘Wal ëaksë,’ ngön pël yemak pöt könömët. Pöt nem ngönpöta këët tekeri sëën nem ngön pöt yaap makaar pël wasënëët. 24 Pötaanök ar ne kaar omënwonöp Omën Këëp e yangerak wë weëre kosangwak saunatë kangut ent ë yemoolak pöten ëwatsënëën epël ök yemaan iteneë.” Pël mëak kosatkël wa pöpön epël mëëa. “Ne epël niamaankat wi. Ni wal ë korumönte wak nim kaatakësë.” 25 Pël maan tapëtakëër pitëm itöök wal ëpim korumönte wak pim kaatakë yesemAnutuunyaya mëëa. 26 Pël ëën omën pourö itenak yaanpanë sak Anutuun ping wesak epël mëëa. “Peeneten omën it ngolöp nenten ityaangk.”

Luk 5:27 71 Luk 6:11Yesuuk Liwaiën yas mëëa(Matiu 9:9-13; Maak 2:13-17)

27 Yesu pi kaatakaan oröak yesem takis yewaomën namp yapinte Liwai pöp pim takis yewakaatak wëën itenak epël mëëa. “Ni nem ënëmelnë.” 28 Pël maan Liwai pi wal ëak pim omnantpout sëp wesak Yesuu ënëm sa.

29Liwai pi Yesuun sis nëmpënëak kaömp ar ëaktakis yewa pim kar naröere omën munt naröenmaan pim kaatak së piaripring kaömp na. 30 Pëlëën Parisi omnaröere pitëm ëwat omnarö pitYesuu ruuröen epël ök mëëa. “Ar tol ëënakomën takis yewauröere saun omnaröaring iirekaömp ngawi yen?” 31 Pël maan Yesu kangiirepël mëëa. “Omën yauman wonörö rota ngësënasën. Yaumanringöröakëër rotaaröa ngësë sayaë. 32Ne omën pitëmtën kön wiin wotpilörö pëlyewas pörö lup kaip tiipnaan memëak newaisën.Won, ne omën pitëmtën kön wiin saun yaauröpël yewas pörö ngön ök maan lup kaip tiipënëakwaisaup.”

Ngës olëak wëauta ngönte(Matiu 9:14-17; Maak 2:18-22)

33 Yesuuk pël maan pit kangiir epël mëëa.“Sonë ruurö pit Anutuun yak kaömp ngës olëakwë kët poutë Anutuun kimang më yaë. Ën Parisitenim ruuröeta tapël ë yaë. Ën nim ruurö pötkaömp nëëre i në pël ëeim.” 34 Maan Yesuukpitëm pim karuröaan kaaö ngön mëëa pöten katwiak kangiir epël mëëa. “Ar yok pangk omënnamp öng öpënëak yeem pim karuaröaring wëënpöt karuröen, ‘Kaömp ngës olëak weë,’ pël maanpit kat wiipën ma? Won pan. 35 Peene wë omënöng öpna pöp pim karuröaring akun wali naönëëpnaat. Pi peene wëën ënëmak omën naröak piwak kama ulmëën akun pötakökëër pim karuröyaköm ëën kaömp ngës olëak öpnaat.” Pöl pit nekama neöpna pötakökëër nëm ruurö neen yakömëën kaömp ngës olëak öpnaat.

36 Yesu pi watepang ngön pil mëak kaalakmunt nent epël mëëa. “Omën namp pim ulpëënngolöpöpökaan lup nent ilak ngaanëpök wiakkorir namëëpan. Pël ëëpna pöt ulpëën ngolöpöputpet wasën ngolöp pöp köpöpring ngöntre karnaën ëëpnaat. 37 Ën omën namp i kep pol ko-röpwerring ket ëa ngaan pötak wain i ngolöpëtkolön yok pangk naëpan. Pël ëëpna pöt wain ipöt kep wetak pol koröp pöt sak il ngentiin iit orösëpnaat. Pël ëën pol koröpwerta utpet ëëpnaat.38 Pötaanök wain i ngolöpët kep ngolöptak lë

mëëpna pötak pangk ëëpnaat. 39 Omën nampwain i ngaante yenaupök ngolöpta songönteköpël ëak nanën ëëpnaat. Pël ëëpnaatak ngaanteëwat wë pöt pëën kent ëak nëmpnaat.” Yesuupël mëëa pöta songönte epët. Mosesë ngönkosang ngaanötre pimtë ngön ngolöpöt pangkirikor naëpan pötenök ya.

6Kë yesa akun ngëëngkta ngönte(Matiu 12:1-8; Maak 2:23-28)

1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesure pimruurö pit rais ya neweri lup sa. Pël ëak ruuröpit ulöp narö töak söngsöng ëak na. 2 Pël yaëënParisi naröak pitën epël mëëa. “Kë yesa akunngëëngktak arim ya yamëngk pipotön pepanömwia. Tol ëënak yeë?” 3 Maan Yesuuk kangiirepël mëëa. “Ar Tewitre pim omnaröa këën wë ëapöt sangk kelak kat nawiin yaaurö ma? 4 Tewitpi Anutuu ngönën tup kaöeta kakaati së kaömpAnutuu ëöetak wieëa pöt kiri ar yaauröakëërnëmpnaan omën pasurö nëmpanëak nga yaautwak pimënt nak pim omnarö karut mangkën na.Pöt ar sangk kelak kat nawiin yaaurö ma?” 5 Pëlmëak epël mëëa. “Omën Këëp ne kë yesa akunngëëngk pöta pepap.”

Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesuuk omën nampompyaö mowesa

(Matiu 12:9-14; Maak 3:1-6)6 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesu pi kaalak

ngönën tupta kakaati së omnaröen ngönën ökyamëem pörek omën namp pim mor yaapkëëskël waup wëën itena. 7 Pël ëën ngön kosangötëngarangköröere Parisi ngönën omnaröak Yesuukakun ngëëngktak ompyaöwasën pöt ngön yaatakulmëëpënëak ngai yeem wëa. 8 Pël ëën pimtokpitëm lupötë itenak omën mores kël wa pöpönepël mëëa. “Ni wal ëak wais omnaröa itëkëëltau.” Pël maan omën pöp wal ëak së pörektaua. 9 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Ne arënpëlpël niamaan. Tiar yok pangk kë yesa akunngëëngktak omnarö ompyaö elmëëpen ma utpetelmëëpen? Yauman omnarö ompyaömowasëpenma mëmpen?” 10 Pël mëak pitën nga it nalnalelmë pet irak omën pöpön epël mëëa. “Nimmores el më.” Maan omnamp pi pël ëën moreskosang sa. 11 Pël ëën pit ya këlangön utpet ëënpitëmënt wa top ëak neneren epël mëëa. “TiarYesu epop tol elmëëpen?” pël mëëa.

Luk 6:12 72 Luk 6:38Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pörö il ulmëa(Matiu 10:1-4; Maak 3:13-19)

12 Akun pötak Yesu pi Anutuun ök mapënëakrosir naöökël sa. Pël ëak röök pötak ök maimwëën ëwa tëa. 13 Pël ëën ëlpam walën pimruuröen yas maan sëën pi pitëm naëaan omën12 ëak il moulmëak pitëm yapinten pim ngönteyaaö omnarö pël mëëa. 14Nampë yapinte Saimonpöpön Yesuuk yapinte Pita pël mëëa. Ën nampEntru pöp Saimon pim nangap. Ën naröa yap-inöt Semsre Son, Patolomiuure 15Matiu, TomasreSems Alpiasë ruupre Saimon Selot pël yamëëapöp, 16Yutas Sems pim ruupre Yutas muntap Ke-riot kakaanëp, ënëmak Yesuun kup mowiipnaap.

Omën selap pan wëën Yesuuk ya mëna(Matiu 4:23-25)

17 Yesu pitring rosiraöökaan ëëtöök së oröakpim ruurö selap pan pitring tauaan omën selapYutia yangerakaanre Yerusalem kakaanre i kaöëöök Taiaare Saiton ka pöteparëaan narö pitpouröwa top ëa. 18Omënpörö pit Yesuukngönënök maan kat wiire pitëm yaumanöt won wasöpël ëëpënëak sa. Pël ëën Yesuuk omën urmeraröpitëk wëauröeta ompyaö mowesa. 19 Pël ëënomën pourö pit itaangkën weëre kosangö pimnaëaan sëën ompyaö sëpën seëa pöt itenak pittaompyaö sëpënëak kent ëën piik morring ngëënelmëëpënëak ök ëa.

Ërëpsawiaring wëautere yaköm ë sak wëautangönte

(Matiu 5:1-12)20Yesu pi pim ruuröen iteneë epël mëëa. “Om-

nant wonörö ar Anutuuk wa ngaöök yanimë.Pötaanök ërëpërëp ëënëët.

21 “Omën peene këën ëeim wëaurö ar ënëmakkep ëënëët. Pötaan ërëpërëp ëënëët.

“Omën peene ingre këlël aim wëaurö ar ënë-mak söm anëët. Pötaan ërëpërëp ëënëët.

22 “Ënëmak omnarö pit arën Omën Këëpnemorö pël niak nga elniak kasëng nimamp-naat. Pël ëak ngön utpet niak arim yapinötutpet pan wesak niapnaat. Pël ëën ar pötenërëpërëp ëënëët. 23 Ngaan pitëm ëarö tektekngön yaauröen pil elmëaurö. Pötaanök pit arpël yaalniin pöt, ‘Ënëmak kutömweriaan kangutkësang önaat,’ pël weseë ya kë sak ërëpërëpringtan urön.

24 “Ën monere urömaringörö ar omnantweimaurö, yakömpe. Ar kutömweri kaalak muntnant naöngan.

25 “Kaömp nak kepring wakaimaurö, yakömpe.Ar këën eim önëët.

“Söm aim wakaimaurö, yakömpe. Ar ingre yailak aim önëët.

26 “Omën peene omnaröak arim yapinöt pingwesak yaaurö, yakömpe. Ngaan arim ëaröaktektek ngön kaarkaar yaauröen tapël elmëa.”

Kööre tokörö lup sant yaalmëauta ngönte(Matiu 5:38-48)

27 “Nemngönte kat yawiaurö arën ök niamaan.Arimëën kööre tok yaalniaurö lup sant elmëën.Utpet yaalniaurö ompyaö elmëën. 28Omën ar ut-pet niwasëpënëak ngön yaaurö Anutuuk ompyaömowasëpnaan kimangman. Ën arimëën ökrewasyaalniauröaan Anutuun kimang man. 29 Omënnampök kerëm nentak yanimöön pöt nentetanimööpnaan mowasum. Ulpëën rangkëp yeönpöt iriipön nga elmëënganok. 30Namp niin omënnantön kimang niaan mamp. Nampök niikaanwa ëp ëën kaalak nimpënëak ke urak manganok.31 Ar omnaröak omnant elniipënëak kent könyawi pipël arökta pitëmëën elmëën.

32 “Arim kar lup sant yaalniaurö kangiir lupsant elmëënë pöt pangk naëpan. Omën saunar-ingörö pitta lup sant tapël elmë yaë. 33 Ën omënompyaö yaalniaurö kangiir ompyaö elmëënë pötpangk naëpan. Omën saunaringörö pitta ompyaötapël elmë yaë. 34 Ën ar omnarö kangut nimpë-naak pëlwesak omnantmampunë pöt pangk naë-pan. Omën saunaringörö pitta omnarö kangiirtapël mampënaak pël wesak omnant men yaë.35 Ar pöt, arimëën kööre tok yaalniaurö lupsant elmëak ompyaö elmëën. Ar omnarö omënkangutëën kön wiak mengkanok. Pël ëënë pötakkangut kaö panwakAnutuNgaarëkëpë ru sënëët.Pöt pi omën pimëën yowe nemaan yaaöre utpetyaalmëa pöröaan kësangën yaaup. Ar Anutuu rusënëpötaanpimök tapël omnarö elmëën. 36Arimpepapök yaköm yaalni tapël arta yaköm elmëën.”

Ngön ë pet yairauröa yaë pöta ngönte(Matiu 7:1-5)

37 “Ar omnarö kom ëak ngön ë pet yairaupë yaëpöl ëënganok. Pël ëënë pöt Anutuuk ngön ë petyairaupë yaë pöl naalniipan. Ar omnarö ngönë pet yairaupë yaë pöl könöm mangkanok. Pëlëënë pöt Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pölkönöm naningkën ëëpnaat. Ar omnaröa saunatëkangut kërë moolan. Pël ëënë pöt Anutuukarimotë kangut kërë nuulapnaat. 38 Ar omnarökësangën yaalmëën Anutuuk ar tapël elniipnaat.

Luk 6:39 73 Luk 7:16Pöt arim ëënë pöt il wesak kësang panë wesak watop elniipnaat. Pöta ök omnaröen elmëënë pötAnutuukta ar elniipnaat.”

39 Pël mëak Yesu pi yal menak watepang ngönnent epël mëëa. “Omën it il tëa naar piarip yokpangk nampnamp mësak sëpën ma? Won, pëlnaëpan. Piarip pouwaar kanö wiaan saarëak sëparë orööpnaat. 40 Runga pep kaatak nampökpim pepap il newaspan. Pi omnant ëwat sa petirak pim pepapë ök sëpnaat. 41 Ni tol ëënaknim karipë itöök ulöl kotten iteneëak nimtëöökëkëra elten kön nawiin yaën? 42 Nimtëöök omwiaan ni tol ëak karipön epël maan pangk ëëpën?‘Ngöntöp, ni kat newiin ne nim itöök ulöl wiapipët niömaan.’ Kaar omnamp, ni nimtë itöökkëra elte wia pipët wakök nim karipë itöök ulölwia pipët wëën pangk ëëpnaat.”

Këraatë songönte(Matiu 7:16-20; 12:33-35)

43 “Këra ompyaumentëk ulöp utpetarö naut-pan. Ën këra utpetementëk ulöp ompyaurönautpan. 44 Këraamenti songönte ulöpöröak waryewas. Wëleri ëër nautpan. Ën rakësaöök kasunautpan. 45 Omën ompyaup pi pim lupmeri könompyaut wieëa. Pötaanök omnant ompyaö yaë.Ën omën utpetap pim lupmeri kön utpetat wieëa.Pötaanök pi utpetat yaë. Omën namp ke nenterenent pim lupmeri peö ëak wë pöt këmtak waryewas.”

Ka ök yarëauta songön nentepar wia(Matiu 7:24-27)

46 “Oröp ëën, ‘Tenim Aköp,’ pël yeneemak nemngönte kat nawiin ëeim? 47 Omën nem naëwais ngönte kat wiak nem këm ngön ngar öpnapipopön omën eptak ök ëën ar ëwat sënëën.48 Omën pipop pi omën ka weit ök rëaupë ököp.Omën pöp pi pim kaat ök rëëpënëak wap waliitilak pongön tëakwesmëën ngemaan yangmenaktaintaë wesa. Pël ëën kopi akunaöök i nga uraktööl noolaan ëa. Pöt omën pöp pi taintaë panwesak ök rëa. Pötaanök kosang ëa. 49 Ën omënnem ngönte kat wiak ngar naön ëëpna pipopönomën kaat mangkimangki ök rëa pöpëël ök ëë-maan. Omën pöp pi ka wapöt taë newasën ëa.Pötaanök kopi akunaöök i nga urak tööl olaanyangerak ngentiak utpet pan ëa.”

7Yesuuk Rom nga omnaröa wotöököpë inëënëp

ompyaö mowesa(Matiu 8:5-13)

1 Yesu pi ngön pöt omnaröen ök më pet irakKapaneam kak së oröa. 2 Pörek Rom nga om-naröa wotöök nampë inëën namp yauman kaöpan yeem wel wiipënëak ëa. Wotöököp piin kentyaaup. 3 Pël ëën wotöököp pi Yesu pim yaautenkat wiak Yuta kaö narö pi koirak waisën piminëën ruup ompyaö mowasëpënëak wes momëa.4 Pël ëën pit Yesuu naë së oröak kosang wesakepël mëëa. “Omën pöp ompyaö yaaup. Pötaanökni kaamök elmë. 5 Pi tiar Yuta omnarö lup santelniak tiarim ngönën tupët ök rëaup.” 6 Pëlmaan Yesu pitring së kaata temanöm yesën ngawotöököp pim kar narö epël ök mapënëak wesmëën sa. “Aköp mosëp. Ne ompyaup talte ninem kaatak waisum? 7 Ne nemtëën kön wiinpangk naën ëën nim ngësël waisumataan pompyeë. Pötaanök ni om pirek wë këm pëëntak aannem inëën ruup ompyaö sëp. 8Ne omën isauröaikanöök inëën yaaup. Ën nem iri nga omnaröwë. Pötaanök nook nampön, ‘Së,’ maan sëpnaat,nampön, ‘Wais,’ maan waisëpnaat, ën nampön,‘Pël ë,’ maan pël ëëpnaat. Pötaanök nim naëweëre kosangwieëaup pöten ne könwiin nimaannem inëën ruup yok pangk ompyaö sëpnaat.”9 Pël maan Yesu pi kat wiak yaan sak kaip tiomën pim ënëm yesa pöröen epël mëëa. “Ne ökniamaan. Israel omnarö arim naë kön wi kosangyewesa epël nent nokoirën ë yeë.” 10Pëlmaanngawotöököpë karurö pit kaalak kaatak së itaangkëninëën ruup ompyaö sak wëa.

Yesuuk yokot namp weletakaan wal ë moulmëa11 Wë akun nentak Yesu pi ka nenta yapinte

Nain pörekë yesën pim ruuröaring omën kësangpan piiring sa. 12Pël ëën kak temanöm yesën öngkapir namp pim yokot kopëtap wëa pël ëeëaupwel wiin yang kel weerëpënëak omën pourö wakkakaan kan kourak koira. 13 Pël ëak Yesu pi öngpöpön itenak yaköm ëën epël mëëa. “Ing angan.”14Pëlmëaknaë së umkekëtmorwëënwak sa pöröleng ëak tauaan epël mëëa. “Yokot epop, ni walëëmëak yeniak.” 15 Pël ök maan welap wal ëakngön ëa. Pël ëën Yesuuk pim ëlëpring öpënëakmëëa. 16 Pël ëën omnarö pöten itenak kas ëënAnutuun yaya mëak epël mëëa. “Tektek ngönyaaö kaö namp peene tiarim tekrak yaarö.” Pëlyemaan naröak epël mëëa. “Anutu pim omnarö

Luk 7:17 74 Luk 7:44kaamök elniipënëak yewais.” 17 Pël ëën Yesu pimëa pöta ngönte Yutia yang pour pangk ëën yangnaë wieëa pötë sa.

Sonök Yesuu ngësë ru naar wes mëa(Matiu 11:2-19)

18 Sonë ruurö pit Sonön Yesuu ëa pöta ngönteök mëëa. 19 Pël maan Son pi ru naar ngön maansëën Aköpön epël pëlpël mapënënëak wes mëa.“Waisëpënëak aan kor wakaimaup ni tapöp mamuntapön kor ön?” 20 Pël mëak wes mëën omënpöaar Yesuu naë së oröak epël mëëa. “Son iyamëaup puuk niin epël pëël nianëak wes yan-imë. ‘Waisëpënëak aan kor wakaimaup ni tapöpma muntapön kor ön?’ ”

21AkunpötakYesu pi omën yauman ke nenterenent yaaurö ompyaö mowasööre omën urmer-aröaringwëaurö urmeraröwaö ëmomëëre omënit il tëaurö it nganga mowasö pël ëeim wëa. 22Pëlëën omën pöaar së ök maan Yesuuk kangiir epëlmëëa. “Arip së Sonön omnant arpim itaampöörekat wi yeë epotön ök man. It ngaapörö it ngangasë, ing il tëaurö ompyaö sak kan ë, kësë ëauröompyaö së, katun yaaurö kat nganga së, welaröwal ë ulmë, ngöntök yaaurö ngön ompyaut ökmaan kat wi, pël yeë epotön ök man. 23 Omënnamp nemëën yak pim kön wi kosang yewesautirikor naën yaë pipop ërëpërëp ëëpnaap.”

24 Pël maan omën Sonë wes mëa pöaar yesënYesuuk omnaröen Sonë songönte epël mëëa. “Arngaan yang omën wonrek kalaö naö kent möönsak waisak yaëën itaampunëak saurö ma? Won,Son pi pöta ök won. 25Ma omën ulpëën ke nalëpmëaö nampön itaampunëak saurö ma? Won,omën ulpëën ke nalörö mëa pörö omnant kësan-gring omën omp aköröa ka ompyautë wë. Sonpi ulpëën ke nalörö namëënëp. 26 Ma ar omënke tolëëlëpön itaampunëak saurö? Ar tektekngön yaaö nampön itaampunëak saurö ma? Aryok pël ëan. Ne ök niamaan. Pi tektek ngönyaaö tapöpök pim ya yamëngka pötök tektekngön yaaö muntaröa ya yamëngkaut il yemowas.27Omën pöpëënök ngönëntak epël retëng ëa.‘Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes mëën

nimëën wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.’28 Ne ök niamaan. Son puuk yangerakë omënpourö il yemowas. Pël ëaap omën Anutuukwa ngaöök yamë pöröak pi il yemowas. Pitëmnaëaan koturöakta pi il yemowas.” 29 Omënyaapöröere takis yewaurö pit makre ku mëakepël mëëa. “Mak, Anutu pi ompyaö yaaup.” Pöt

Sonök wet rëak pit i momëa. Pötaanök pël mëëa.30 Ën Parisi ngönën omnaröere ngön kosangötëngarangkörö pit Sonök i momëëpnaaten kaaöyeem Anutuu kan ompyaö pet yaalmë pö kasëngmena.

31 Pit pël yaëën Yesuuk epël mëëa. “Ne arakun eptak wëauröen oröp nentak ök elniim? Artalöröa ökörö? 32 Ar rungaaröa ökörö. Rungaaröpit ka tomök ngasam yeem neneren epël yema.‘Ten intö tang yamöön ar tan naurön yeë.Ten ingre tan yaan ar ingre ya ilak naën yeë.’33 Ar tapël yaaurö. Son i yamëaup pi wais waini nanën wë akun nantë kaömp ngës olëak wëënar piin, ‘Pi urmerapring wë,’ pël aiman. 34 Ënpeene Omën Këëp ne wais iire kaömp yenën arepël aim. ‘Iteneë. Omën epop wain iire kaömpkaö yenëp. Pi takis yewaöre saun omnaröa karip,’pël aim. 35Pël ëaap Anutu pim ëwat pöt arim naëwieëanëën ar tenip sant elnian tapön.”

Öng utpet nampök Yesuu ingesiarë i köp nga kampnent lë momëa

36 Parisi ngönën omën nampök Yesu piiringkaömp nëmpënëak yas maan pim kaata kakaatisë kaömp yenem wëa. 37 Pël ëën kak pöreköng utpet namp Yesu Parisi omnampë kaatakkaömp yenem wë pöt kat wiak i köp nga kampnent kep ompyautaring wak sa. 38 Pël ëak Yesuukasngaël së pim ingrak taueë ing ëa. Pël ëën inglelapöt pim ingesiarë ngentiin pim kepön ëptakkol mowesak ingesiar tot nak i köp nga kamppöt lë momëa. 39 Pël yaëën Parisi omën Yesuunyas mëëa pöp itenak kön epël wia. “Pi tektekngön yaaö namp ëanëën öng epopë songöntenëwat ëan tapön. Öng epop saun öngöp.” 40 Pëlkön yawiin Yesu pim kön pöt itenak epël mëëa.“Saimon, ne ngön nent ök niamaan kat wi.” MaanSaimonök epël mëëa. “Rë yanuulaup, ök a.” 41Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Omën naar piarpimsum kangit wiaapnaat. Namp 500 kina, namp50 kina. 42 Piarip sum pöt kangiir mampënaatpangk naën ëa. Pël ëen mon pepap piarpimkangiir mampëna pöt sëp mowesa. Ni kön wiinomën pöaarëkaan talëpök mon pepapön lup santelmëëpën?” 43 Pëël maan Saimonök epël mëëa.“Ne omën sum kangit selap sëp mowesa pöpönkön yawi.” Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Nipangk yaan.” 44 Pël mëak kaip ti öngöpön itneëSaimonön epël mëëa. “Ni öng epopön itenaanma? Ne nim kaatak waisën ni ingesiar iirömaaniit nenangkën. Pël ëën öng epop pim ing lelaptaknem ingesiar i neirak kepön ëptak kol yewas.

Luk 7:45 75 Luk 8:21

45 Ne waisën ni sant elnëak tot nenenën ëaup.Pël ëën öng epopök nem ingesiar tot yen. 46 Ninem kepön ëptak iit wa nenemëën yaëën öngepopök ingesiarë i köp nga kampët wa yenemë.47 Pötaanök öng epopë lup sant kësang yaalnëpöta songönte ök niamaan. Pim utpetat kësangpan pötë kangut kërë moolëaut. Namp pi nookpim saun kotta kangit kërë moolema pöt pim lupsanteta kot tapël elnëëpnaat.” 48Pël mëak Yesu piöngöpön epël mëëa. “Nim saunatë kangut kërëniolëaut.” 49 Pël yemaan omën piiring kaömpneim wëaurö pit kön epël wesa. “Saunatë kangutyakërë epop pi omën ke tolëëlëp?” 50 Pël ëënYesuuk öngöpön epël mëëa. “Nimtë neen könwi kosang yewesautak utpetetakaan yaniö. Pö-taanök ya kë sak së öm.”

8Öng narö Yesuu ënëm sa

1 Akun kot nent won sëën rangkël Yesu pi kakotre kaö poutë ngön ompyaut ök mëak Anutuukwa ngaöök nimëëpna pöta ngönte ök maö yesënpim ru 12 pöröeta piiring sa. 2Pël yaëën öng naröYesuu ngaanëër urmerarö pitëkaan waö ë mëëreyauman ompyaö mowasö ëa pörö pitta Yesuringsa. NampMaria Matala kakaanëp urmerarö 7 ëakwaö ëmomëa pöp. 3Namp Soana ngarangk nampSusa Erotë kaatak wëaup pim öngöp. Ën nampSusana piporöere öng munt narö pit Yesuringyesem Yesure ruurö sumre omnant kaamök elmësa.

Omnant öpöt yaak yoolëauta ngönte(Matiu 13:1-9; Maak 4:1-9)

4 Ka poutëaan omën selap pan së wa topëën Yesuuk watepang ngön nent epël ök mëëa.5 “Omën nampök pim yaak omnant öpöt olëa. Pëlëën nant kamtaöök ngentiin omnaröak kan sëwaisö yeem ing mësak pötöp rep olaan intöröakwa na. 6 Ën nant këlöökë ngaarëk ngentia. Pëlëaut oröak yang kolapët won ëën umön rëa. 7 Ënnant nönötë öngpök olëa. Pël ëën nönöt oröakngep ëën sësë ëa. 8 Ën nantökëër yang kolaptakolëa. Pël ëën pötökëër aprak kë kësang pan,kengk nemorëët 100, nemorëët 100 pël uta.” Yesupi pël mëak ngön ëak epël mëëa. “Katringëpökngön epët kat wiip.”

Yesu pim watepang mëëauta songönte(Matiu 13:10-17; Maak 4:10-12)

9 Pël maan ruuröak Yesu pim watepang ngönpöta songönten pëël mëëa. 10 Pëël maan Yesuuk

epël mëëa. “Anutu pimtok wa ngaöök nimëakwë ngön ëlëëp pöta songönte arënökëër petyaalni. Ën omën muntarö pit pöta songönte katwiipanëakwatepang ngön ök yak. Pit Anutuu naërë olaan pitëm saunatë kangut këre olapan itöökitaampënaatak këëten yok pangk itnaampan makatëëpök kat wiipnaatak songönten këëkë könnawiipan.”

Omnant öpötëën watepang ngön ëa pöta songönte(Matiu 13:18-23; Maak 4:13-20)

11 “Watepang ngön niak pöta këët epët. Anutupim ngöntak omnant öpöt yoolak pötë ök yaë.12 Omnant öpöt kamtaöök ngentia pötë ökörö,omën narö ngönën kat wiak Anutuun kön wikosang wasën utpetetakaan moöpanëak Setenökpitëm lupötëaan wa yemoola. 13 Ën öpöt këlöökërangk ngentia pötë ökörö, omën narö ngönte katwiak ërëpsawi ëak öpnaat. Pitëm lupötë misën ilnatëën. Pötaanök akun kot nent kön wi kosangwesak wëën morököt oröön wil këlok ëëpnaat.14 Ën öpöt nönötë öngpök ngentia pötë ökörö,omën narö ngönën kat wiipnaatak wë koröpöökëomnantön kön selap ëëremonere urömen kentrekaur ëëre omën munt nantön war ë pël yaëënpötök ngep elmëën ngönën këët mos ëëpnaat.15 Ën öpöt yang kolaptak ngentia pötë ökörö pitngönën kat wiak lupöt ompyaö wesak wak wëënpitëm wëwëatë kë ompyaut koirëpnaarö.”

Esuwes mangiak ëlëëp yawiauta ngönte(Maak 4:21-25)

16 “Omnarö esuwes mangiak kapita öngpökmëëre urta ikanöök wi pël naëngan. Ngaarëkwesirën ëwa ëaan omën kakaati waisëpnaarö ëwapöön itaampnaat. 17 Omën ëlëëp wia pipot winaöpanëët. Pipot tekeri sëpnaat. Ën ngep ëënwia pipot wiakaim wi naöpanëët. Ënëmak wëlëlëën omnarö itaampnaat. 18Ar nem ngönöt këëkëwesak kat wieë. Omën namp Anutuuk ngönompyaö lup nant mangkën ompyaö wesak öpnapöp muntat kësang wesak mampnaat. Ën nampnaön wë wak wë wes öpna pöt wa ëp ëëpnaat.”

Yesure ëlre nang pitëm ngönte(Matiu 12:46-50; Maak 3:31-35)

19 Akun nentak Yesuu ëlre nang pit Yesuunitaampënëak sa. Pël ëën omnarö kësang pan peöëën pit om pëlëër wëa. 20 Pël ëën omën nampökepëlmëëa. “Nimëlre nangniin itaampënëakwaistomök wë.” 21 Maan kangiir epël mëëa. “Omën

Luk 8:22 76 Luk 8:48Anutuu ngönöt kat wiak ënëm yaë piporö nemëlre nangarö pël yaë.”

Yesuuk kent kaöaöön nga maan leng ëa(Matiu 8:23-27; Maak 4:35-41)

22Kët nentak Yesure pim ruurö pit wang naöökilëak pitën epël mëëa. “Tiar i kaö olëak ëngkkomuntakël sëpa.” Pël mëak sa. 23 Yesem Yesupi itkaan ëën ka ura. Pël ëën kent nempel mööni kaö maat wangaöök ilaan utpet ëak i kaöökilapënëak ëa. 24Pël ëën pit Yesuu naë së it moilakepël mëëa. “Rë yanuulaup, tiar kö sëpenëak yeë.”Pël maan pi wal ëak kentööre kaö maatön ngamaan kentö leng ëën kaö maat wiap sa. 25 Pëlëën pitën epël mëëa. “Ar oröpmorëën neen könwi kosang nenewasën yeë?” Pël maan pit yaansak kas ëak neneren epël mëëa. “Omën epop talnamp apen? Puuk kentre kaö ma pöteparën ngamaan pim ngönte ngar yeöp.”

Yesuuk omën kaökaö yaaö nampökaan urmeraröwaö ë mëa

(Matiu 8:28-34; Maak 5:1-20)26 I kaö olëak së Kalili ëngk komuntakël Kekesa

yangerak së oröa. 27 Pël ëak pörek wangaöleng ë ulmëak wëën ka pöökaan omën namppitëm naë sa. Omën pöp pim lupmeri urmer-arö wëën akun wali yool wakaimaup. Akunwali urmer pörö omën pöpök taintaë wakaima.Pël ëaan omnaröak kët poutë ngarangk këëkëelmëeimeë wii weitring wii motëeima. Pël ëaapomën pöp pi wii pötta wil moolaima. Pël ëakurmer pöröak omnamp mësak omën wonrekëseima. Pi kakaati ka naurönöp, omën yangaöökpëën wëaup. 28 Omën pöpök Yesuun itenakmerëkmëak pim ingesiarë së ngentiak epëlmëëa.“Yesu ni Anutu Ngaarëk panëëpë Ruup. Ni netol elnëëm? Ne këlangön nangkanëak kimangyeniak.” 29Pöt Yesuuk urmeraröen ngön ökmaanorööpënëak yeem urmeraröak ngön pil mëëa.30 Pël ëën Yesuuk pim yapinten pëël maan epëlmëëa. “Nem yapinte Selap.” Pöt urmer selappiik ilëak wakaima pötaanök. 31 Pël ëën urmerpöröak Yesuun ngön ëak epël kimang mëëa. “Niten es parëaöökël waö ë nimëëngan.” 32 Yangpörek tangitak pol narö kësang lupönöök wëa.Pël ëën urmerarö pit es pariaöökël sëpanëak kasëën Yesuun ke urak epël kimang mëëa. “Ni tenom wes nimëën polöröa öngpök ilenaan sën.”Pël maan Yesuuk kuure mak mëëa. 33 Pël ëënurmerarö pit omën pöpökaan oröak së polöröak

ilëa. Pël ëën polörö pöömpö së parëaöök oröak sëi kaöök ilëak i nak wel wia.

34 Pël ëën pol ngarangkörö pit itenak kas sëngön pöt ök maan kaare yang pörekë omënwëaurö pangk ë pet ira. 35 Pël ëën omnarö pitpöten itaampënëak Yesuu naë së itaangkën omënurmerarö piikaan oröak sa pöp könö koirak poëkoröp urak Yesuu naë wel aisëaan pit itenak kasëa. 36 Pël ëën omën pöten itena pöröak Yesuuomën urmerarö lupmeri wakaimaup ompyaömowesa pöta ngönte omnaröen ök mëëa. 37 Pëlëën Kekesa yang pörekë omën pörö pim ëa pötenkas ëën Yesu pi pitëm yanger sëp wesak sëpënëakmaan kaalak wangaöök ilëa. 38 Pël yaëën omënurmerarö piikaan waö ë momëa pöpök Yesuringsëpënëak ke urak kimang mëëa. Pël ëën Yesuukkaalak wes mëak epël mëëa. 39 “Nim kak sëomnaröenAnutuunimnaë retëng kaö elniak santyaniwas pipta ngönte ök mam.” Pël maan omënpöp pim kak së omën pörek wëauröen Yesuukpim elmëa pöt pout ök maima.

Yesuuk öng namp ompyaö mowesak Sairasëkoontup weletekaan wal ë moulmëa

(Matiu 9:18-26; Maak 5:21-43)40Omnarö pit Yesu kaalak sëpënëak yaëën kor

wëën së oröön omën pourö wa top ëak ërëpsawielmëa. 41 Pël ëën ngönën tupta ngarangk nampSairas pi Yesuu naë së pim ingrak tok oriakkosang wesak kimang epël mëëa. “Ni nem kaatakwais,” pël mëëa. 42Omën pöp pim koont kopëtapkrismaki 12 ëak saup wëa pöp yauman kaö panwel wiipënëak yeëa.

Yesu piiring yesën öngre omp kësang pan piil mowaria. 43 Pël ëën pitëm tekrak öng nampöng yauman ëeim wëën krismaki 12 ëak saupwëa. Pël yaëën rotaaröakta kaamök elmëënpangk naën ëa. 44 Öng pöp Yesuu kasngaë sëpim mores ulpëënëpök mësël elmëën tapëtakëërwon sa. 45 Pël yaëën Yesu kat men ëak pëëlmëëa. “Talëpök mësël yaalnë?” Pël maan pitwonwon yemaan Pitaak epël mëëa. “Kaöap, om-narö tetang menak wëep naröak mësël yaalniiporöpmorëën yaan?” 46 Maan Yesuuk epël mëëa.“Won, omën nampök mësël elnëën nem weërekosang nant piik yesën kat men yeë.” 47 Pëlmaan öngpöp pi itaangkën pim songönte tekeriyewasën reireë urak Yesuu naë së pim ingrak tokoriak omnaröa itöök pim yaumanta songönteremësël ëlmëak teëntom ompyaö sa pöta ngöntewar wesak ök mëëa. 48 Pël ëën Yesuuk epël mëëa.

Luk 8:49 77 Luk 9:22“Koontup aë, nimtë kön wi kosang yewesautakompyaö yesën. Pötaanök ya kë sak öm.”

49 Pi pël yamëem taprek om wëën omën nampngarangkëpë kaatakaan së ngarangkëpön epëlmëëa. “Nim koontup wel wiaarek këpök rëyanuulaup koirak waisngan.” 50 Pël maan Yesupi ngön pöt kat wiak kangiir ngarangkëpön epëlmëëa. “Ni kon selap ëënganëp om kön wi kosangnewas. Pël ëën nim koontup ompyaö sëpnaan.”51 Pël mëak kaatak së oröak omën muntaröenkakaati sëpanëak ngamëak Pitaare Sonre Semsrekoontupë ëlre pepaar pitëmënt piiring koontupëwieëaurekë sa. 52 Pël ëak öngre ompörö koon-tupëën ingre ya ilak kësang yaan Yesuuk epëlmëëa. “Ar ing angan. Koontup pi wel nawiinom ka ura.” 53 Pël maan pit wel yaap wiaup pëlkön wiak söm ëa. 54 Pël yaëën Yesu pi koontupëmoresi wak epël mëëa. “Koontup aë, ni wal ë.”55 Maan pim könöp kaalak së ilaan tapëtakëërteëntom wal ëa. Pël ëën kaömp mampënëakök mëëa. 56 Pël ëën ëlre pepaar pöten itenakyaan panë sa. Pël yaëën Yesuuk omën oröa pötangönte omnaröen mepanëak nga mëëa.

9Yesuuk pim ru 12 pöröen ya ngön mëëa(Matiu 10:5-15; Maak 6:7-13)

1Yesu pim ru 12 pöröen yas maan sëën urmer-arö waö ë momëëre yauman yaaurö ompyaömowasö pël ëëpënëak weëre kosang mena. 2 Pëlëak Anutuuk wa ngaöök nimëak wë pël maöreyaumanörö ompyaö mowasö pël ëëpënëak pitwes momëa. 3 Wes momëëpënëak yeem epëlngan rë mena. “Ar kan kourakë omnant waksënganok. Sungkörere kërre kaömpre monerepötring ulpëënnaarwak sënganok. 4Kaknerek sëoröak ka ilanë piptak pëën wë olëak sën. 5Nereksë oröön pit ka naningkën ëën pöt ing porporelmëak arim ingötëaan yangre ulölöt kërë kapöök moolan.” 6 Pël maan sa. Pël ëak ka poutëyesem ngönën ök maö yauman omnarö ompyaömowasö pël ë sa.

Erot pi Yesuu ngönte kat wia(Matiu 14:1-2; Maak 6:14-29)

7 Omën omp ak Erot pi Yesuu omnant yaaöpötön kat wiak ëngk ma e wesa. Pöt omënnaröak Yesuun Sonök weletakaan wal ëak wë yaëpël mëëa pötaanök. 8 Ën naröak tapël, “Eliaakoröak yaë koröp,” yemaan naröak, “Tektek ngönyaaö ngaan wakaimauröakaan nampök wal ëakyaë koröp,” pël mëëa. 9 Pël yemaan Erot pi epël

mëëa. “Son pöp nook maan ngernger ilauppe.Talëpök yaauten ne kat yawi?” Pël mëak Yesuunitaampënëak kent elmëa.

Yesuuk omp 5000 ëak kaömp mena(Matiu 14:13-21; Maak 6:30-44; Son 6:1-13)

10 Yesuu ngön yaaö pim wes mëa pörö pitya nga im olëak kaalak sa. Pël ëak pitëm yamëmpööre omnant ë ima pötön ökmëëa. Pël ëënpit koirak kak pörek sëp wesak ka nenta yapintePesaita pörek së pitëmënt öpënëak sa. 11 Pëlëën omnarö pöten kat wiak kaalak pim ënëmsë oröön Yesu pitën itenak ngöntre kar elmëakAnutuuk wa ngaöök nimëak wë pöta ngönte ökmëak yaumanringörö ompyaö mowesa. 12 Pëlëeim wëën wiap kanök këtëp yeilaan ru 12 pöröpim naë së epël mëëa. “Tiar omën wonrek wë.Pötaanök ni omnaröen maan repak yang eprekka wieëautë së kaare kaömp koirëp.” 13 Pël maanYesuuk epël mëëa. “Arök kaömp meneë.” Maanpit epël mëëa. “Tenim naë kaömp selap won,kaömp mor nas ën i kaö imën kopët naar pël ëakwia. Ma ten kak së omën selap eporöa kaömpnant sum ëënëak yaanma?” 14Ompörö selap pan5000. Pötaanök pël mëëa. Pël maan Yesuuk pitënepël ök mëëa. “Ar omnaröen ök maan pit komëak rongan 50 50 pël wel aisap.” 15Pëlmaan ruuröpit pël elmëën omën pourö wel aisëa. 16 Pël ëënYesu pi kaömpmor nas pötring i kaö imënaarwakkutömweriil iteneë Anutuun yowe mëak pelakomnarö kom ë mampënëak ruurö mena. 17 Pëlëën omën pourö nak kep ëak kaut olaan ruuröwak kër 12 pötë waulön peö ëa.

Pitaak Yesuun Kristo mëëa(Matiu 16:13-19; Maak 8:27-29)

18Akun nentak Yesu pi pimtë ruuröaring pëënwë kimang yamëna. Pël ëak pitën epël mëak pëëlmëëa. “Omnarö neen talëp aim?” 19 Pël maan pitkangiir epël mëëa. “Naröak niin, ‘Son i yamëaup,’pël aim. Ën naröak pöt, ‘Elia,’ pël yaan naröak,‘Tektekngönyaaöngaanwakaimauröakaannam-pök wal ëa,’ pël aim.” 20Maan Yesuuk epël mëëa.“Ën arimtok pöt talëp aim?” Pël maan Pitaakkangiir epël mëëa. “Ni Kristo, Anutuuk YaöNiiaup.”

Yesu pi pimtë wel wiak wal ëëpna ngönte ök mëëa(Matiu 16:20-28; Maak 8:30–9:1)

21 Pël maan Yesuuk pitën Pitaë ngön mëëapöt omnaröen ök mepanëak nga mëëa. 22 Pëlmëak yal menak epël mëëa. “Omën Këëp ne

Luk 9:23 78 Luk 9:49wë ënëmak këëmre këlangön kësang kat wi-ire ngarangkre kiri ar yaaö kaöaröere ngönkosangötë ngarangkörö pit kasëng nemenaknemëngkën wel wiak akun nentepar nent kaalakwal ëëmaap.”

23 Pël mëak omën pouröen nent epël mëëa.“Namp pi nem ënëm elnëëpënëak pöt pimtëkönöökë kentöt këëpöt weseë, ‘Ne Yesu pimëënwel wiima pöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pim kërayetapër kët poutëwaalak nemënëmëëp. 24Namppimwëwëet keimön ëak öpna pöt pimwëwëet kösëpnaat. Ën namp nemëën yak wëwëet këëpötwasëpna pöt pim wëwëet ompyaö orö morëëp-naat. 25 Ën namp yangerakë omnant pout kentëak weim wëën pötök pim wëwë ompyaut utpetmowasën won sëën omën pötök tolëël kaamökelmëëpën? Pël naëpan. 26 Namp pi nemëntrenem ngönëntaan omnaröa ëöetak ëö ëëpna pöpënëmak Omën Këëp ne nem Pepapre ngëëngkenselöröaring pitëm ëwaat nem rangk elaan nemkutöm ëwaöring oröak piin kaaö elmëëmaap.27 Ne yaap niamaan. E taua eporö arëkaannarö wel nawiin om wëën Anutuu wa ngaööknimëëpna pöt yaaröön itaampun sa.”

Yesu pi möönre koröp maim wa(Matiu 17:1-13; Maak 9:2-13)

28Yesu pi ngön pötmëakwë kët 8 ëakwon sëënPitaare Sonre Semsre pël ëak pit koirak Anutuunök mapënëak rosir naöökë sa. 29 Pël ëak ökyemaan ë kosaö maim koröp oröön ulpëënëptakölampanë tëën ëwa elmëa. 30Pël ëën omën naaroröak piiring ngönngön ëa yapintepar MosesreElia. 31 Piarip kutöm ëwaöring oröak wë Yesupi Anutuu yaö mëëa pöl Yerusalem kak së welwiipna pöta ngönte piiring aim 32 wëën Pitaarekaraar pit kakom pan yaëënak ke urak it ngangasak itaangkën Yesuu ëwaö wiaan omën pöaarpiiring tauaan itena. 33 Pël ëën piarip Yesuwil moulmëak sëpënëak yaëën Pita pi köpël yakYesuun köntak epël mëëa. “Kaöap, ten eprekwëën ompyaö yaë. Pötaanök ten ka kot nenteparnent ëak ök renaan, nent nimëën, nentMosesëën,nent Eliaëën ëak.” 34 Pël yemaan tapët pöturöam nempel iri kaka elmëën pit kas ëa. 35 Pëlëën uröam pömpelë öngpökaan ngön epël oröa.“Epop nem Ruup, piin yaö mëëaup. Pötaanök arpim ngönte kat wiin.” 36 Pël ëën pit ngön pöt katwieë itaangkën Yesu pimënt tauaan itena. Pëlëak pit omnant pitëm itaampööre kat wi ëa pöttapëtakëër omnaröen ök nemaan om yak wesakwakaima.

Yesuuk yokot namp urmerap piik wëën waö ëmomëa

(Matiu 17:14-21; Maak 9:14-29)37 Ëlpam walën rosiraöökaan ngemaan omën

kësang pan Yesu kan kourak koira. 38 Pël ëakomën pöröa tekrakaan nampök epël mëëa. “Rëyanuulaup, ni nem yokotupön iteempëëk yakkosang wesak kimang yeniak. Pi kopëtapökyaë pötaanök. 39 Urmerapök pi taintaë wakwëën këlël aim wë. Pël ëak pöpök pi kutpatë moolaan ngentiak ing elre mor el ëak wieëkepeep yangësem wiaakë yaë. Pël ëën këlangönpanë yemengkem wil nemoulmëën yaëën 40 nimruuröak waö ë momëëpënëak kosang wesak ki-mang maan pitök waö ëën pangk naën ëaut.”41 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “O kön wi kosangyewesaut wonörö, aë. Ar lup kosarö. Ar neenkön wi kosang nenewasën yeem kön wiin akuntolëël arring wë arim könömöt weim öm? Nimyokotup nem naë wak wais.” 42 Maan yokotupwak yesën urmer pöpök kutpat ë moolaan ngen-tiak ing elre mor el ëak wiaan Yesuuk urmerapönngön kosang mëak yokotup ompyaö mowesakpim pepap kaalak mena. 43 Pël ëën omnaröAnutuu weëre kosang pöten itenak yaan sa.

Yesu pi kaalak pim wel wiipnaata ngönte ök mëëa(Matiu 17:22-23; Maak 9:30-32)

Pit Yesuu ëa pöten om könwieimwëën Yesuukpim ruuröen yas mëak epël mëëa. 44 “Ar ngönepël këëkë kat wieë. Omnaröak Omën Këëp nengaaröamoresi neulëëpna akunet temanömyes.”45Yesuuk pit ngön pöta songönten könwiipanëakëlëëpmowesa. Pël ëën pit ngön pöt kat wiak ëngkma e ëën pëël mapënëak ëak kas ëën sëp wesa.

Kaö sak wëauta ngönte(Matiu 18:1-5; Maak 9:33-37)

46 Ruurö pit, “Tiarim naëaan talëpök kaö sakwë,” pël mëak pitëmënt ngön nga ela. 47 Pëlyaëën Yesu pi pitëm kön pöten itenak runga kotnampwak pimnaë tau ulmëak 48pitën epëlmëëa.“Omën namp nemëën yak runga kot ke epëlëpompyaö elmëëpna pipop ne elnëëpnaat. Neelnëëpna pipop nem wes nemëaup elmëëpnaat.Arim tekrakaan namp, ‘Ne irëak wë,’ pël apnapipop pi isak öpnaap.”

Omën namp arim yaaut utpet newasën ëëpnapipop arim karip

(Maak 9:38-40)49 Pël maan Sonök epël mëëa. “Kaöap, ten

itaangkën omën namp nim yapintak urmerarö

Luk 9:50 79 Luk 10:16waö ë yamëën itenaut. Pël ëaupök omën pöptiarim ënëm naën yaë. Pël ëën tenök pël ëë-panëak kan mowariaut.” 50 Pël maan Yesuukpiin epël mëëa. “Ar kan mowariingan. Omënnamp arim yaat komun naurön ëëpna pipop arimkarip.”

Sameria omnaröak Yesu ka nemangkën ëa51 Yesu pi Anutuuk pi koirak kutömweri sëpna

pöt temanöm yesën kosang weseëak Yerusalemkakë sëpënëak mëëa. 52 Pël ëak omën narö wesmëën wet rëak së Sameria yangerak ka naöök sëoröak Yesuun kaare omnant kopëta wasëpënëakmëëa. 53Pël maan omën pörö pit Yesu Yerusalemkakë sëpnaat ëwat wë yak pi sant nemowasën ëa.54 Pël ëën Yesuu ruaar Sonre Sems piarip pötenitenak epël mëëa. “Aköp, tenip maan kutömwe-riaan esuwes irë pit kotöpënma?” 55Maan kaip tinga mëëa. 56 Pël ëak pit kak nerekë sa.

Yesuu ënëm ëëpenaata ngönte(Matiu 8:19-22)

57 Yesën kan kourak omën nampök epël mëëa.“Nim yasumëëtë ne ënëm elniimaap.” 58 MaanYesuuk epël mëëa. “Kent tokörö pit pitëm kayauraut wia. Ën intörö pitta pitëm ka ëpöt wia.Pël ëaap Omën Këëp nem ka uröma kaat won.”59 Pël mëak Yesuuk omën nampön epël mëëa.“Ni nem ënëm ë.” Pël maan kangiir epël mëëa.“Aköp, ni yok pangk kat newiin wet rëak së nempepap yang kel weerum.” 60 Maan Yesuuk epëlmëëa. “Sëpwas. Omënnemngöntengaarëknaönyaaö pöröak yok pangk wel pitëm karurö yangkel weerëpnaat. Ën ni pöt së Anutuuk wa ngaööknimëakwë pöta ngönte ökma.” 61Pëlmaan omënmunt nampök epël mëëa. “Aköp, ne nim ënëmelniimaaten kent yaë. Pël ëaap ni kat wiin wetrëak kak së nem karurö mor menak waisum.”62 Maan Yesuuk epël mëëa. “Omën namp piAnutuu yaatak wë wëwë ngaanten yaköm ëëpnapöpök Anutu pim wa ngaöök mëak wëaö pötayaat yok pangk namëmpan.”

10Yesuuk omën 70 ëak ngönën yaatak wes mëa

1 Ënëmak Aköp pi omën munt 70 ëak kom ëulmëak pim ënëm sëpnaal ka kotre kaö poutënaar kak nerekëën naar kak nerekëën pëlpël ëakwet rëak wes mëën sa. 2 Wes mëëpënëak yeemepël mëëa. “Ya lupöök kaömp kë kësang pan köpsak wë. Pël ëaap ya omnaar kopët. Pötaanökar yesem pöt ya Pepapön kimang man. Pël ëën

puuk ya omën munt narö koirak wes mëën këëtwa rongan ëëpnaan. 3 Seë. Yesem epël kön wieë.Pol sëpsëp ruurö kent toköröa öngpök wë pölnook ar omnaröa öngpök wes nimëën së önëënyeë. 4 Pötaanök monere kërre ing körre pöt waksënganok. It wompwomp ëënganëën kan kourakyesem omnarö koirak ngönaak manganok. 5 Arka nentak së ilanë piptak wet rëak epël man.‘Anutuuk öngre omp ka eptakörö mayaap elniip.’6 Pël ëën ka pötak omën mayaap namp wëa pötarim mayaap ök mëëa pöt pim naë orööpnaat.Won ëën pöt arim mayaap pöt arimtë ngësëlkaip tiak waisëpnaat. 7 Ya omnarö pit pitëmya yamëngkauta kangiir omnant yok pangk yeö.Pötaanök ar ya omnarö arim ka önë pötak pëënwëën kaömpre iire pöt pit ningkën pöt yok pangknën. Pël ëak ar ka paspas ëënganok. 8 Kak nereksë oröön sant niwesak kaömp ningkën pöt nën.9 Pël ëak kak pörekë yauman omnarö ompyaömowesak, ‘Anutuuk wa ngaöök nimëëpënëakyaë,’ pël man. 10 Ën ar kak nerek së oröön pit santnaalniin ëën pöt ar ka tomök së taueë epël man.11 ‘Ar kön wiak “Ten utpet yeë,” pël wasënëëkyak arim ka epöökaan yangre ulöl tenim ingötëel menaut kaalak kërë arimtëën yanuulak. Pö-taanök ar këëkë kön wieë. Anutuuk wa ngaööknimëëpnaaten kaaö yeë.’ 12Ne niamaan kat wieë.Ngaanëër Sotom kakörö pit utpet ëeima. Pötaanakun kaöaöök Anutuuk Sotom kakaanörö pitëmutpetatë kangut mampnaat. Ën ka ke pilötë pöröutpet pan ëën Sotom omnaröa kangut kaö wesakmampnaat.”

Yesuuk ka nantë omën lup kaip natiin ëauröaanyaköm ngön mëëa

(Matiu 11:20-24)13 “Yakömpe, Korasin omnaröen. Yakömpe,

Pesaita omnaröen. Nem retëng weëre kosangötarim naë elnia pöl Taiaare Saiton omnaröenelmëanëën pit ngaanëër pitëm lupöt kaip tiakulpëënre poë koröp sinöt ëak ka kosöt kolakpitëm koröpöök wa mëan tapön. 14 Pötaanök wëënëmak akun kaöaöök Anutuuk Taiaare Saitonomnarö pitëm utpetatë kangut mampnaat. Ën arpöt utpet pan ëën pitëm kangut kaö wesak nimp-naat. 15 Ën Kapaneam omnarö, ar kutömweriilisën ma? Won, ar es parëaöök ngemanëët.” 16 Pëlmëak Yesuuk pim ruuröen epël mëëa. “Arimngönöt kat wiipna piporö nem ngönte kat wi-ipnaat. Ar kasëng nimampna piporö ne kasëng

Luk 10:17 80 Luk 10:42nemampnaat. Ne kasëng nemampna piporö wesnemëaupta kasëng mampnaat.”

Ya omën 70 pörö kaalak waisa17 Omën 70 pörö ya nga im olëak kaalak ërëp-

sawiaring së oröak Yesuun epël mëëa. “Aköp,ten nim yapintak urmerarö waö elmëën tenimngönöt kat yawi.” 18 Maan epël mëëa. “Neitaangkën Seten pim weëre kosang won sëënpi kent tangaarötë yaë pöl kutömweriaan waisyengenti. Pötaanök ar peene urmerarö waöyaalmë. 19Kat wieë. Ne yok weëre kosang ninaut.Pötaanök ar kamalre körngap pörö ing mësaankööre toköp Seten pim weëre kosang pötak aril naniwaspan ma këëre nga nentak utpet nani-waspan. 20 Ar pöt, urmerarö arim ngönöt katwia pötaan ërëpsawi ëëngan. Won, ar Anutuukarim yapinöt kutömweri wa yawi pötaanökëërërëpsawi ëeë.”

Yesu pi ërëpsawi ëak pim Pepapön yaya mëëa(Matiu 11:25-27; 13:16-17)

21 Akun pötak Ngëëngk Pulöök Yesu kaamökelmëën ërëpërëp kësang ëak Pepapön epël mëëa.“O Pep, ni kutömre yang poutë Pepap. Niinyowe yeniak. Ni omën ëwatöröaan nim ngönënteëlëëp yaalmëaup. Ën kön nawiin yaauröaan petyaalmëaup. Mak, Pep nim kentöök pël yaaup.”22 Pël mëak omën pouröen epël mëëa. “Pepakomnant pout ne nenaut. Pötaanök omnarö neAnutuu Ruupë songönten köpël wë, Pepakëërëwat wë. Ën Pepenta tapël wia. Omnarö piinköpël wë, Ruupökëër ëwat wë. Pötaanök Ruupökomën nampön Pepapë songönten ök maan yokpangk ëwat sëpnaat.”

23 Pël mëak Yesu pi kaip tiak ruurö pitëmtënepël mëëa. “Omën it ngolöpöt arim ityaangkepötön ërëpërëp ëënëët. 24 Ne ök niamaan.Ngaan tektek ngön yaaöre yang omp akörökësang pit omën epotön itaampënëak ëak it-naangkën ëautak ar peene ityaangk. Kat wi-ipënëak ëak kat nawiin ëautak peene kat yawi.”

Sameria omën nampök pim kööre toköp ngarangkelmëa

25 Omën ngön kosangöt ëwat nampök Yesuunmorök elmëëpënëak epël mëëa. “Rë yanuulaup,ne tol ëak wëwë kosangta yaö sum?” 26 MaanYesuuk kangiir epël mëëa. “Ngön kosangötpepeweri tolëël wiaan sangk kel yaaup?” 27 Pëlmaan omën pöpök epël mëëa. “Anutu pi nimAköp. Ni piin lup sant elmëak nim lupmerrekönre weëre kosangre kön yawiaare pipot pout

pimëën pëël elmëak nimtëën lup sant yaën tapëlnim karipön elmëëm pël wiaap.” 28Maan Yesuukepël ök mëëa. “Yok pangk yaan. Pël ëëmë pötakwëwë kosangta yaö sumëët.”

29Pëlmaan omën pöp pi pimtënwak isëpënëakYesuun epël mëëa. “Ën nem karip talëp?”30 Maan Yesuuk watepang ngön nent epël ökmëëa. “Yuta omën namp Yerusalem kakaanYeriko kakë sëpënëak yesën këkain yaaö naröakkamtaöök koirak mën olëak pim ulpëënre om-nant wak sëën wel wiipënak eim wieëa. 31 Pëlëën kët pötak kiri ar yaaö namp kan tapöök sëitaangkënwiaan keker elmëak sa. 32Pël ëën Liwaingönën omën kiri ar yaaö kaata inëën namp kantapöök së oröak itenak keker elmëak sa. 33 Pëlëën Sameria omën namp Yuta omnaröa kööretoköröa naëaanëp pi kan tapöök së oröak omënpöpön itenak yaköm pan ëa. 34 Pël ëën naë sëmën ilautë kolapötre wain iit wa momëa. Pël ëakkör mokoëak wa pim pol tongkiipë rangk ulmëakmësak së su ka nentakmoulmëak ngarangk yeemka ura. 35 Pël ëak wangam kanök sëpënëak sum 2kina pöt su ka pöta pepap menak epël mëëa. ‘Niomën epop ompyaö wesak ngarangk ëëm. Nimsum nant pimëën won wesan ëën pöt nem kaalakwaisumaatak kangit nimpaat.’ ”

36Yesuuk watepang ngön pöt më pet irak ngönkosangöt ëwat pöpön epël mëëa. “Omën naarnamp pöröakaan talëpökëër omën këkainöröakmëna pöpë karip yaë?” 37 Pël maan omën pöpökmëëa. “Mënaup sant mowesa pöp.” Maan Yesuukkangiir epël mëëa. Niinta së tapël ëëm.”

Mataare Maria piarpim ngönte38 Yesure pim ruurö pit së kak nerek oröön

öng nampë yapinte Mata puuk Yesu pim kaatakkoirak së ulmëak sant mowesa. 39 Pël ëën Mataënang namp wëa yapinte Maria pöpök Yesuu naësë pim ingrak wel aisëak wë ngönën yaan katwia. 40 Pël ëën Mata pimënt kaömp kësang aryeem pangk naën ëën kön selap ëak Yesuu naë sëepël mëëa. “Aköp, nem nangap pi ne wil neulëaksëën nemënt kaömp ar yeë. Pöten ni kön wiinyok pangk yaë ma? Ni maan ne kaamök elnëëp.”41 Pël maan Yesuuk piin epël mëëa. “Mata, Mata,ni kaömp kësang ar ëëmëëtaan kön selap ëak yangës yaën. 42 Pël ëaap ar omën kopët nent ëënëpöt pangk. Maria pi omën kopët ompyaö tapëtyaë. Pötaanök sëp waspanok mangan.”

Luk 11:1 81 Luk 11:28

11Kimang yamëëauta ngönte(Matiu 6:9-15; 7:7-11)

1 Akun nentak Yesu pi nal së Anutuun ökmaima. Pël ëak pet irën ruuröakaan nampökepël mëëa. “Aköp, Son pi pim ruuröen Anutuunök mapënëak rë mouleima pöl nuuk ten nent rënuul.” 2Maan Yesuuk epël ök mëëa. “Ar Anutuunök manëak pöt epël man:‘Pep, nim yapinte ngëëngk wiaap.Ni wais wa ngaöök nimë.3Kët poutë tenim kaömpöt nimp.4 Tenim saunatë kangut kërë nuula.Tenök omnaröa saun tenimëën yaalni pötë

kangut tapël kërë yemoolak pötaanök.Moröktak nuulëënganok,’ ”

5 Pël mëak Yesuuk kaalak yal menak pim ru-uröen epël mëëa. “Arim naëaan nampök röökulöpöök së pim karip ka uraan it moilak epëlmapnaat. ‘Ngöntöp, ni kaömp nemesiar nemesëak nan. 6 Nem kar namp kan im wais nemnaë oröön kaömp mempaat won.’ 7 Pël maan kapepap pi wal ëak epël mapnaat. ‘Ni tol ëën kauraan it yeneilën? Kaat kan wariaan rungaaröetaka uraap. Yok pangk kaömp naningkan sa.’ ”8 Pël mëak Yesuuk yal menak epël mëëa. “Kapepap tol ëëpën? Ne niamaan kat wieë. Pi ‘Nemngöntöpök ya,’ pël wesak nemampan. Om pimke urak mapna pötaan omnant pim mapna pötmampnaat. 9 Pöta nokoliit niamaan. Kimangmaim olëak omën këët önëët. Ngaöl ëeim sëkëët koirënëët. Kanwer körangkörang maimëntë niwiipnaat. 10 Anutuun kimang yamëëauröakomnant yeö. Ngaöl yaaurö Anutuu naëaan këëtyokoir. Kanweri körangkörang yamëëauröaanAnutuuk të yemowi. 11 Arim naëaan namp pimruupök animauten maan kamal utpet namp wamampën ma? 12 Ma kokor ngeepön maan körn-gap namp wa mampën ma? Won. 13Ar omën ut-petaröak arim rungaarö omën ompyaut men yeëpöl arim Pep kutömweri wëaup puuk il niwesakNgëëngk Pulöön piin kimang maan nimpnaat.”

Omën naröak, “Pielsepul pöpök Yesu kaamök ëënya yamëngk,” pël mëëa

(Matiu 12:22-30; Maak 3:20-27)14Yesuuk omën urmerapök elmëën ngön naën

wëaö namp waö ë momëën oröak sëën ngönyaap yaan omnarö itenak yaan sa. 15 Pël yaëënnaröak epëlmëëa. “Pi urmeraröa kaöap Pielsepulpuuk kaamök elmëën urmerarö waö ë yemomë,”

pël mëëa. 16 Pël yaëën naröak Anutu piiringwë ma won pöten itaampënëak kutöm retëngnent ëëpën mëak morök elmëa. 17 Pël yaëën pipitëm lupötë itenak mëëa. “Yang nerakë omnaröpitëm naë nga oröön nga elak kom ëak wëënweëre kosangring naön ëëpnaat. Ën ka naöökwëaurö pit tapël kom elmëën repak sëën ka kosaöwiaapnaat. 18 Pöta ök Setenë omnarö pit komëak pitëmënt nga elëpna pöt tol ëak pim yaatkosang sëpën? Ar neen, ‘Pielsepulök kaamökelmëën urmerarö waö ë yamë,’ pël yak. Arimngön pöt yaap ëanëën nemoröwaö ëmëan tapön.19 ‘Pielsepul puuk kaamök elmëën urmerarö waöë yamë,’ pël aim. Pötaanök arim ngön pipëtyaap yeëanëën arim ruurö pitta Pielsepul kaamökelmëën urmerarö waö ë mëan tapön. Pötaanökarim ruurö pitëmtok arim ngön pöt kaar ëanpöt tekeri yewas. 20 Ne Anutu weëre kosangöökurmerarö waö yeë. Pötaanök Anutuu wa ngaöökyanimë pöt arim naë yaarö. 21 Omën nga namp,Seten, pim raëëp wak tupre ka pimtak ngarangkëak öpna pöt pim omnantmuumöngkwiaapnaat.22 Pël ëaap omën nga munt namp weëre kosan-gringëpnookwais ilmowesak raare inre tang pimkosang wesak weëa pöt wa ëp ëak pim omnantpout kom ëak omën muntarö mempaat. 23Nampne sant naalnëën yaë pipop kööre tok yaalnë.Namp neering pol sëpsëpörö wa top naën yaëpipop pi sëpsëpörö rep yamë.”

Urmerap kaalak waisëpna pöta ngönte(Matiu 12:43-45)

24 Pël mëak Yesuuk pitën watepang ngön nentepël ök mëëa. “Urmer namp omën nampökaanoröak së kosangöök wë urre korumön ap wesakepël kön wia. ‘Nem ka ngaan wakaim olëakwaisautakë kaalak sumaan.’ 25 Pël kön wiak sëitaangkën ka tapët koore katëp ëak ë rangi ul-mëën kos wieëa. 26 Pël ëën pi kaalak së urmermuntarö 7 ëak koirak waisa. Pörö pim ök won,utpet panëërö koirak wais ka kopët taptak wëa.Pël ëën omën pöp pi ngaan utpet kot nentwakaimaupök ënëm sasa utpet pan sa. Pöta öknamp pim lupmeri ne won kos wiaapna pöt piënëmak utpet pan ëëpnaat.”

Ërëpsawiaring wëauta ngönte27 Yesu pi pël yemaan öng nampök omnaröa

tekrakaan ngön ëak epël mëëa. “Niwilak kapanina pöpön kön wiin ërëpsawi yaë.” 28 MaanYesuuk epël mëëa. “Pipët yaap yaan. Nook pöt,

Luk 11:29 82 Luk 11:51Anutuu ngönte kat wiak wak wë piporöen könwiin ërëpsawiaring yaë.”

Omën naröak Yesu ya retëng nant mëmpënëakmëëa

(Matiu 12:38-42; Maak 8:12)29 Omën kësang pan pim naë së wa top yaëën

pi pitën epël mëëa. “Omën peene akun eptakwë eporö ar utpetarö. Ar ya retëngöt yamëngkapöten ke urak yenëak. Pötaanök ne ya retëngnent naëngan, ngaan Sona pim elmëa pöta ökötpëën pet elniin itaampunëët. 30 Sona pim naëomën oröa pipët Niniwa kak wëauröaan Anutuukpitën retëng pipët pet elmëa. Pipta ököt OmënKëëp nem elnëëpna pipët akun eptak wë eporöarën retëng pet elniimaat. 31 Ënëmak Anutuuomën kom elniipna akunetak öng ak namp yangwe naöökël wakaimaup pi wal ëak arim kön wikosang newasën yeë pöt war wasëpnaat. Pöt öngpöp yang kaö pantakaan Solomonë naë wais pimëwat kësangöt kat wiipënëak waisaup pötaanök.Pël ëaap omën peene wë epop nook Solomonil yemowasetak ar nem ngönöt kat nawiin yeë.32 Ënëmak Anutuu omën kom elniipna akunetakNiniwa kakaanörö pit wal ëak peene wë eporöarim utpetat tekeri wasëpnaat. Pöt Niniwa om-narö pit Sonaak ngönën ök maan kat wiak lupkaip tiaurö pötaanök. Pël ëaap omën peene wëepop nook Sona il yemowasetak ar nem ngönötkat nawiin yeë.”

Tiarim lupötë ëwa wiaap(Matiu 5:15; 6:22-23)

33 “Ar esuwes mangiak karök wiire kapita öng-pök më pël naëngan. Ngaarëk wesirën ëwa ëaanomën kakaati waisëpnaarö ëwa pöön itaamp-naat. 34 It pipöörar arim koröpöökë rampewes.Arim itöök omnant itenak kön ompyaut yawiinpöt arim lupötë rampewesi yaë pöl ëwa ompyaöëaapnaat. Ën arim itöök omnant itenak könutpetat yawiin pöt arim lupötë koö olëaapnaat.35 Pötaanök arim lupötë ëwa wia pipët koö ola-panëën ngarangk këëkë ëën. 36 Pël ëën arimlupötë kout won, ëwaat pëën wiaan pötak es-uwesi yaë pöl ëwa elniaan önëët.”

Yesuuk Parisi omnaröere ngön kosangötëngarangkörö pitëm utpet yaaut war wesa

(Matiu 23:1-36; Maak 12:38-40; Luk 20:45-47)37 Yesu pi ngön pöt më pet irak wëën Parisi

ngönën omën nampök kaömp nëmpënëak yasmaan pim kaatak së ilëak wel aisëa. 38 Pël ëënomën pöp itaangkën Yesu Yuta omnaröa yaaul

kaömp akunetak i nairën ëa pöten kön wiinpangk naën ëa. 39 Pël yaëën Yesuuk itenak epëlök mëëa. “Ar Parisi omnarö kelönre söwarrepöt kasngaëël pëën i yairem öngpök i nairënëën kewil wia pöl ar koröpöök ompyaö wasënarim lupötë pöt kainre utpet yaaut peö ëak wë.40Kaökaurö aë. Anutu omnantë koröpöt ket ëauppi lupötta ket naën ëa ma? Ar pöt, arim koröppëën kölam wasënëak kent yeëetak Anutu pöt,tiarim lupötta kölam sëpenëak kent yaë. 41 Ararim lupötëaan kësangën yaat mëmpunë pötakarim lupötë kout won sëpnaat.

42 “O Parisi omnarö, yakömpe. Arim naëkönöm nant orööpnaat. Ar ëwamre kaëkoörekëënre pöt wa top ëak moresiar wesak nokoliilnent Anutuun yaö yaalmë. Ar omën pas pötyeemaknokoliil omënompyaut ëëreAnutuun lupsant elmë pöt naën yeë. Poutepar ëënë pötaarompyaö. 43 O Parisi omnarö, yakömpe. Arimnaë könöm nant orööpnaat. Ar ngönën tupötëkakaati së omnaröa itëkëël wel aisanëëten kentyaaurö. Pël ëak omnarö wa ronganöök koirakërëpsawi ngön niapnaaten kent yaaurö. 44 Oyakömpe. Arim naë könöm nant orööpnaat. Aromnarö yangaöökë ongpök weera pöta ök. Pëlëaan omnarö utpet wia pöten köpëlëk roro sakwaisak yaë.”

45 Yesu pi ngön pöt maan ngön kosangötëngarangk nampök epël mëëa. “Rë yanuu-laup, nim ngön pipët tenta yaniö.” 46 MaanYesuuk kangiir epël mëëa. “O ngön kosangötëngarangkörö, yakömpe. Arta arim naë könömnant orööpnaat. Ar ngön kosang nant pitngar öpënëak arim könöökaan mangkën pit ngaröpënëak këlangön kat yawiin arimënt kaamöknaën yeë. 47 Yakömpe. Arim ëaröak tektekngön yaaurö mënaut. Pël ëën arök pitëm yangaöwa ngolöp wesak ë yemorangi. 48 Pël yeemarim ëaröa eima pötön kön wiin ompyaut yaë.Pitök tektek ngön yaaurö mëngkën wel wia. Ënarök yangaö ë yemorangi. 49 Pötaanök Anutuëwatëpök epël ëaut. ‘Ne tektek ngön yaauröerenemngönyaaö omnarö pitëmnaëwesmëënnarökëlangön kat mowiire narö mëmpö pël ëëpnaat.’50 Ar arim ëaröa eima pötön kön wiin ompyautyaë. Pötaanök omën ngaan tektek ngön yaaurömëmpö waiseima pöröa saunatë könömët akuneptak wë eporö ar önëët. 51 Ngaanëër arim ënampök ngës rëak Apel mënak mëmpö mëmpöë wais Sekaraia pi kiri ar yaaö kaata kakaati më-naut. Pötaanök ne niamaan kat wieë. Mëneima

Luk 11:52 83 Luk 12:25pöta könöm pöt peene ar akun eptak wë eporöanaëpet irëpnaat. 52Ongönkosangötë ngangkörö,yakömpe. Arim naë könöm nant orööpnaat.Ar ngönën kat yawiauröa kanö il yemowariaurö.Arimëntta kan pöök nasën wë omnarö sëpanëakkan yemowariaurö.”

53 Ngön pöt mëak yesën ngön kosangötëngarangköröere Parisi ngönën omnarö ngës rëakpim ököök ë yesem morök elmë sa. 54 Pël yeempim këmtakaan ngön nent kat wiin korar aan pötpötak utöpënëak ngarangk këëkë pan ëa.

12Kaarötön ngarangk ëëpenaata ngönte(Matiu 10:26-27)

1Omën selap pan Yesuu naë wa top ëak teptepëak naröa ingötë rangk naröaat mësëak wëa. Pëlëën Yesuuk pim ruuröen wet rëak epël mëëa.“Parisi omnarö pit kaar yaaurö. Yis kaömp peretket yaaö pöt korupaë kas möautë öngpök ëlëëprepak yes pöl pitëm kaar yaaö pöt repak yes.Pötaanök arim naë repak waispanëën ngarangkkëëkë ëën. 2 Omën ngep ëën wia pipot wiakaimwinaöpanëët. Ënëmakwëlël ëënomnarö itaamp-naat. Ën ëlëëp wia pipot wi naöpanëët. Pipottekeri sëpnaat. 3 Pötaanök arim koutak ngönyak pipot omnarö pit ëwaatak kat wiipnaat. Ënarim kaata kakaati ngön laöök yak pipot ënëmakomnaröa tekrak wë kaö wesak orööpnaat.”

Omën kopët nampönökëër kas elmëëpa(Matiu 10:28-31)

4 “Ngöntörö, ne niamaan. Ar koröpö pëënnimëmpnaaröen kas ëëngan. Pit pël ëak rangkëlmunt nant naalniipan. 5 Ën arim kas ëënë pöpönnook ök niamaan. Ar Anutu nimënak ënëmakkaalak es parëaöök wa nuulapna pöpönökëër kasëën. 6 Omnarö tiar int sëpër mor nas pörö 2toea pötak sum ëëpenaatak Anutu pi int kot kepëlöröenta kat nokolön yaaup. 7 Ën omnarö arpöt, arim kepön ëpötönta ëwat wëaup. Pötaanökar kas ëëngan. Anutuuk könwiin arök int koturöasum pöt il mowasën arën kat nokolön yaaup.”

Yesuu yapinte apenaata ngönte(Matiu 10:32-33; 12:32; 10:19-20)

8 “Ne niamaan kat wieë. Namp pi omnaröaëöetak, ‘Ne Yesuu ënëm yeë,’ pël apna pöp OmënKëëp nookta kangiir Anutuu enselöröa ëöetak,‘Pi nemop,’ pël amaat. 9 Ën namp pi omnaröaëöetak neen yak newasëpna pöp nookta Anutuuenselöröa ëöetak piin yakmowasömaap. 10Namp

pi Omën Këëp neen utpet wesak apna pöp pimsaun pöta kangit Anutuuk kërë moolapnaat. Ënnamp pi Ngëëngk Pulöön utpet wesak tapëlmapna pöp pim sauneta kangit ent ë nemoola-pan. 11 Ën omnaröak ngönën ngarangköröereyang ngarangköröa naë mës nuwak së ngönyaatak niulëëpënëak yaëën pöt ngön nokoliittolël menet ëak kön selap ëënganok. 12 Akunpötak ngön anë pöt Ngëëngk Pulöök tekeri wesnimpnaat.”

Mon omën kaökaupë ngönte13 Omnarö pitëm tekrakaan nampök Yesuun

epël mëëa. “Rë yanuulaup, nem nanëp pi tenpimpepapë mor kolöt pimënt wak wë. Pötaan ni ökma. Pël ëën nent komëak ne nampnaan.” 14MaanYesuuk epël mëëa. “Talëpök ne arim ngön ëpet irööre omnant kom ë pël ëëmëak yaö neea?Pël naëngan.” 15 Pël mëak yal menak pitën epëlmëëa. “Ar ngarangk ëën. Ar omnantëën kentrekaur ëënganok. Omnarö pitëm omën kësang wapipotök wëwëet koir nemangkën yaaut.” 16 Pëlmëak watepang ngön nent epël mëëa. “Omp aknamp pim yaak kaömp kësang pan oröa. 17 Pëlëën pi epël kön wia. ‘Ne kaömp kaat wonöp.Oröptak kaömp epot wa wiim? 18 Ne epël ëëm.Kaömp kaat töölak kaö wes ök rëak nem kaömpreomnant pout wa wiimaan. 19 Pël ëak epël könwiimaat. Peene akun eptak nem kaömpre om-nant kësang pan wia. Pötaanök akun wali wakwë në pël ëeimeë ërëpsawaring kë seim ömaat.’20 Pël maan Anutuuk epël mëëa. ‘Kaökaup, niröök eptakëër wel wiimëëp. Talëpök kopëta weswian pöt öpën?’ ” Pël mëak Yesuuk ngön kautepël mëëa. 21 “Omën narö Anutuu naëaan ulöpremoup pöt pitëm lupötë won wiaan yangaakëomnant ulöpre moupring öpna pörö omën pöpëök sëpnaat.”

Koröpöökë omnantëën kön selap naën ëëpa(Matiu 6:25-34)

22 Pël mëak Yesuuk pim ruuröen epël mëëa.“Pötaanök ne niamaan. Ar arim wëwëetaan könselap ëak epël anganok. ‘Tiar kaömp tarëkaanöpen?’ Ën koröpöönta kön selap ëak epël angan.‘Oröpötök kör koëpen?’ 23 Kaömp pöt këët won,wëwëetakëër këët. Ën ulpëënre poë koröp pötkëët won, koröpöökëër këö. 24 Ar intöröen könwieë. Pit kaömpöt ngëntööre wa peram wi pëlnaën yaauröak Anutuuk kaömp koir mangkënneim wë. Omnarö arök intörö il yewas. Pö-taanökpi ngarangk elniipnaat. 25Maarimnaëaan

Luk 12:26 84 Luk 12:53nampök weëre kosang wia pöt yok pangk pimtëwëwëeten kön selap ëak kot nent wali wasëpënsa ma? Won. 26 Arök kot ke pëlöt naënöröaktol ëënak omën muntatëën kön selap yeë? 27 Arpolpol puutön kön wieë. Pit pitëm ulpëënrepoë koröpötëën waur naën yaë. Pël yaëëtak neniamaan. Omp ak Solomon pi omnant kësangwieëaupök ë rangiak wakaima. Pël ëaap pim ërangiatök polpol pu pötëët il nemowasën. 28Kërapu ompyaut ya lupöök peene yaarö, ëlpamöktiak es marën won sëpnaat pël yewas pipottaAnutuuk maan ompyaut yaarö. Kön wi kosangpanë newasënörö ar pöt, Anutuuk koröpöökëkaamököt nin yaë. 29 Pötaanök ar iire kaömpnënë pötön kön selap ëëngan. 30 Yangerak köpëlomnarö pit omën pipotëën kön kësang wia. Pëlëaap arim Pepap ar wëwë koirënëën iire kaömpnënë pöten kön wia. Pötaanök omën pötëën könselap ëëngan. 31 Ar pöt, Anutuuk wa ngaööknimëëpnaataanweëngentiin. Pël ëën puuk omënpipotta koir nimpnaat.”

Kutömweri omën ompyaut wa top ëëpenaatangönte

(Matiu 6:19-21)32 “Sëpsëp rongan kot epët ar kas ëëngan.

Pep pi ar wa ngaöök nimëëpënëak kön wiinpangk yaë. 33 Arim omnant pout sum ëak monkangiir önë pöt wonörö meneë. Pël ëak ar monweë panëët wak wëën utpet nasëpanëët. Tititëëre kain wë pël naëpanëët. Mon pöt arimëënkutömweri wiaapnaat pötaanök. 34 Arim omënompyaut wia pörekël könötta wiaapnaat.”

Lup itit öpenaata ngönte35 “Ar poë koröp mënt wes urak es rangiak

kopëta weseë. 36 Ar pël ëak inëën omën naröpitëm kaöap wa topöökaan wais kanwer körangelmëën të mowiipënëak kor wakaima pöta ökëeë. 37 Pël ëën inëën ruurö ka naurön wiaanwais itaangkën pöt pit ërëpsawi ëëpnaat. Neyaap niamaan. Kaöap pi poë koröp mënt wesurak urötë wa moulmëak kaömp nëmpnaataaninëën elmëëpnaat. 38 Ën pi röök lupöök maëlpam walëpënëak yaëën pit ka naurön wëënwais itaangkën pöt pit ërëpsawi ëëpnaat. 39 Arepël kön wieë. Ka pepap pi kainëpë waisëpnaakuneten ëwat wëanëën pi itit wë ngarangkëën kainëp kaat pör menak neilaan ëan tapön.40 Omën Këëp nem waisuma akunetak ar könnenewiin wëën pipël ëëm sa. Pötaanök ko ëakön.”

Inëën ru ompyaupre utpetapë ngönte(Matiu 24:45-51)

41 Yesu pi ngön pöt maan Pitaak epël mëëa.“Aköp, ni watepang ngön pipët tenimëntëënma ten omën pouröaan yaan?” 42 Pël maanAköpök epël mëëa. “Ar inëën ru ompyaupëök sën. Inëën ru namp kön ompyaö wieëya ompyaö yamëngkën kaöapök pim karuröngarangk ëeë akunatë kaömp mampënëak moul-mëak sa. 43 Ënëmak inëën ruup kaöapë ök mëaksa pöl ëeim wëën kaöap wais itaangkën pöt piërëpsawi ëëpnaat. 44 Ne yaap niamaan. Kaöappi pim omnant pout ngarangk ëëpënëak moul-mëëpnaat. 45 Ën inëën ru pöp pi, ‘Nem kaöap piteënt newaispan,’ pël weseë inëën koont yokotmuntarö tang mö kaömpre i ngaat nak kön irikorëeim wë 46 pim kaöapë waisëpna akuneten könnawiin öpna pötak kaöap kaalak waisëpna pötpi yokot pöp möak utpet wesak omën ngön wayoolëauröa naë moulmëëpnaat.

47 “Inëën ru namp pim kaöapë këm ngön-ten ëwat wëak kangk naën kat koko öpna pöpkaöapök pës kaö panë mööpnaat. 48 Ën runamp kaöapë këm ngönten köpël wë omnantpës mööpna salöt ëëpna pöp kaöapök pës kaönamöön ëëpnaat. Pötaanök nem kaalak waisumapötak ko ëak ön. Namp pi omnant kësang mamp-naap këët kësang tapël koirën pangk ëëpnaat. Ënnamp pi ya kaö tapël menaupök kosang ngentiakya kaö mëmpna pöp kësang tapël koirën pangkëëpnaat.”

Yesu pi omnarö kom elniin kööre tok ëëpenëakirëaup

(Matiu 10:34-36)49 “Ne esuwes marën ulölöt yokot pöta ök ar

omnarö kom elniimëak yangerak waisaup. Pö-taanök esuwes teëntomwëlëng kotöpnaatenkentyaë. 50 Ne këlangön kat wiimëak ëautak pëlnaën wë. Pötaan ya ngësring wë pet irumaatenkent yaalnë. 51 Arök ne yangerakë ngaat wonwasumëak waisan wasngan. Ne omnarö komelniin kööre tok ëënëak waisaup. 52 Pötaanökpeene ngës rëak ka nentak omënmor nas önëëröar kom elniin naar namp ëak nal naar nal pëlëak neneraan kööre tok ëënëët. 53 Epël ëënëët.Pepapök ruupön kööre tok yeëa. Ruupök pepa-pön kööre tok yeëa. Ëlëpök korömpëën kööretok yeëa. Korömpök ëlëpëën tapël yeëa. Pëlyaëën öng lëlamringaarta nampnampön kööretok ëëpnaat.”

Luk 12:54 85 Luk 13:24Omën orööpnaatön ëwat sëpenaata ngönte(Matiu 16:2-3; Maak 8:11-13)

54 Yesuuk pël mëak omën pouröen epël mëëa.“Ar uröam yewariin itenak, ‘Kopi waisëpënëakyaë,’ pël yaan yok wais yaë. 55 Ën yanget ompyaöëak yesën itenak, ‘Kët mapnaan yaë,’ pël yaan yokkët më yaë. 56 Kaar omnarö, ar mopöök uröamrekepilötön itenak ëwat yaauröak tol ëën akun wëeptak Anutu pim yaauta songönten köpël yeë?”

Omën nimëën ngön apnaapring ngönte wotpil wa-sum

(Matiu 5:25-26)57 “Tol ëënak utpetre ompyaö pötepar kom

naënyeë? 58Ningönyaatak sumëakyeempötwetrëak niiring ngön wieëaupring ë kopëta wasum.Ni pël naën së niiring ngön wieëaupök ë petyairaupë naë niulëën puuk ë pet irak polisöröanaë niulëën pitök wii kaatak niulëëpan. 59Ne nia-maan kat wi. Ni pörekwë teënt naarööngan. Nimkaripë kangut pout pet ir olëakök oröömëëp.”

13Omnarö lup kaip natiin ëëpena pöt kö sëpenaat

1 Akun pötak omën naröak Yesuu naë së epëlmëëa. “Kalili yangerakaan omën narö ngaananimaö iit Anutuu kiri ëëpënëak yaëën Pailatökmaan pim ngaaröak mëngkën wel wia.” 2 MaanYesuuk kangiir epël mëëa. “Ar epël kön wi-ingan. ‘Pitëm saunat Kalili omën muntaröaatil yemowasën yak mëngkën wel wia,’ pël was-nganok. 3 Won, arta lup kaip natiin ëënë pöttapël wel wiinëët. 4 Ën ngaan Yerusalem kakSiloam kawaliimpel töölak omën 18 ëak ngep ëënwel wia pöröeta pitëm saunat Yerusalem omënmuntaröaat il yemowasënak ëa wasngan. 5Won,arta lup kaip natiin ëënë pöt tapël wel wiinëët.”

Këra ulöp nautön yaauta watepang ngönte6 Yesu pi ngön pöt mëak watepang ngön nent

epël mëëa. “Omën namp pim ya lupöök kemnement ngëntën wëa. Pël ëën ënëmak ulöpörötööpënëak së itaangkën won wieëa. 7 Pël ëëninëën yaaupön epël ök mëëa. ‘Krismaki nenteparnent pötë öngpök këra epment töömëak waisitaangkën won yaë. Pi këpök yang kolapöt yen.Pötaanök ni ku ti ola,’ pël mëëa. 8 Pël maan inëënruupök epël mëëa. ‘Pël ëënganëp om öp. Pëlëënkrismaki kopët epëta öngpöknook songöntakyang inin ëak pol yaat köm lëëmaat. 9 Pël ëënkrismaki ootak utöpna pöt yok pangk. Nautönëëpna pöt ku tiimëët.’ ”

Yesuuk kë yesa akun ngëëngk nentak öng nampompyaö wesa

10Yesu pi kë yesa akunngëëngk nentak ngönëntup nentak së omnaröen ngönën ök mëëa. 11 Pëlyaëën omnaröa tekrak öng namp urmerap piikwëën yauman sësë eim wëën krismaki 18 ëakwon saup wëa. Öng pöp kasngelö pak ëak wëwotpil tau naön yaaup. 12 Pël ëën Yesuuk öngpöpön ngön mëak epël mëëa. “Öng epop, nooknim yaumante wa yoolak.” 13 Pël mëak moresiarpim rangk mowiin tapëtakëër wotpil sak Anu-tuun yaya mëëa. 14 Pël yaëën ngönën tup pötangarangkëp Yesuuk akun ngëëngktak ompyaöyemowasën itenak ya sangën ëën omnaröen epëlmëëa. “Kët 6 pipot ya akunat. Pötaanök arompyaö niwasëpënëak pöt akun pipotë waisën.Ën akun ngëëngktak pipotëën waisngan.” 15 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Kaar omnaröar, akun ngëëngkötë ar pol purmakaöre tongki-iröa kaatak së kan të mowiak mësak sëën i nayaë. Ar kön wiin arim animaurö pël yaalmëemya yamëngk pipët ompyaut pël yewas. 16 Pëlëaap öng epop pöt tiar Yuta omnaröa kar nampApramë ëapök Setenök krismaki 18 pötë öng-pök wii motëak wakaima. Pötaanök nook akunngëëngktak wil yemoulmëep pangk naën yaëma?” 17Pël maan pimëën kööre tok yaaurö pit ëösa. Ën omën ëlörö pöt pim ya ompyaö yamëngkapötëën ërëpërëp ëa.

Këra lëlëpre yis pöteparë ngönte(Matiu 13:31-33; Maak 4:30-32)

18 Yesu pi yal menak epël mëëa. “Anutuu wangaöök yanimë pöt tolëëlte? Ne oröp nantë ökëëm? 19 Pipët këra lëlëp nampë ököt. Omënnampök lëlëp pöp pim yaak së ngëntën oröakkaö sak wëën intörö wais morötë ngentiak ka ëpyawi.”

20 Pël mëak munt nent epël mëëa. “Anutuuwa ngaöök yanimë pöten oröptak ök ëëm? 21 Pötyis pöta ököt. Öng nampök yis pöt korupaë kasmöautring wa irikor ëën pötak ekek sëpnaat.”

Kan koturakë ngönte(Matiu 7:13-14, 21-23)

22Yesu pi Yerusalemë sëpënëak yesem ka kotrekaö poutë ngönën ök maö sa. 23 Pël yaëën omënnampök pëël mëak epël mëëa. “Aköp, Anutupi omën kopët nampnamp utpetetakaan öpën sama?” Maan Yesuuk pitën epël mëëa. 24 “Ar kankoturak ilëak wëwë kosangta kanöök sënëëtaanweë panë ngentiin. Ne niamaan. Omën selap pan

Luk 13:25 86 Luk 14:16kan pörak ilapënëak weë ngentiipnaatak pouröneilapan. 25 Ka pepap pi pim kaat kan wariaköpnaat. Pël ëën ar tomökël wë pomp ëak taueëkörang elmëak epël manëët. ‘Aköp, tenimëënkan të niwi.’ Pël maan puuk epël niapnaat.‘Ne arën köpël. Ar tarëkaanörö?’ 26 Pël niaanar epël manëët. ‘Ten niiring kaömpre i ngawinaut. Ni tenim kak wais rë nuuleimënte.’ 27 Pëlmaan puuk epël niapnaat. ‘Ne arën köpël. Artarëkaanörö? Utpet omnarö, ar mop newiakkama seë,’ pël niapnaat. 28 Pël ëën ar itaangkënApramre Aisakre Yakopre tektek ngön yaaurö pitAnutuu naë wëën itaampunëët. Ën ar pöt kaaöyaaurö. Pötaanök tomökël wë ingre ya ilak aimeëkë pötöppötöp aim önëët. 29 Pël ëën omën yangwe naöökaan naöök, këtëp yengampiaulaanreyeilëaulaan pourö wais Anutuu naë wel aisëeëkaömp neim öpnaat. 30 Kat wieë. Tiar yang om-naröa naëaan kot narö kutömweri së kaö sëpnaat.Ën kangiir kaö narö kot sëpnaat.”

Yesuuk Yerusalem omnaröen yaköm ngön mëëa(Matiu 23:37-39)

31Akun taptak Parisi omënnarö së Yesuun epëlmëëa. “Yang omp ak Erot pi ni nimpënëak ya.Pötaanök ni eprek sëp wesak nal së.” 32 MaanYesuuk epël mëëa. “Ar kaalak së kent tok ut-pet pöpön epël man. ‘Yesuuk pimtën epël ya.Pi akun eptak omën urmerarö wëaurö waö ëmomëak yaumanomnarö ompyaömowesak akunkot nent won sëën pet irëpnaap pël ya,’ pöt man.33 Peeneere ëlpamök yesemmuntetak Yerusalemkak oröömaap. Pöt tol ëënak? Tektek ngön yaaönamp Yerusalem kak naaröön wiaan namëngkënëëpnaat.” 34 Pël mëak pimtëën epël mëëa. “OYerusalem omnarö, Yerusalem omnarö, yaköm.Ar tektek ngön yaaurö mëmpööre ngönën omënarim ngësë wes nimëaurö kël mö wel wi pëlyaaurö. Kët ël epotë ne kokor ëlëpë ruuröwerew-eriarë öngpök wa mëak ngarangk yaalmë pöl arwa rongan ëak ngarangk elniimëak kent könwiakpël yaalniin ar kaaö elnëeimaurö. 35 Pötaanökne sëp niwasën ngarangk won önëët. Ne yaapniamaan kat wieë. Ar it nenengaangkën wakaimakun kaöaöök neen kaalak itenak epël neanëët.‘Aköpökwes nimëën yewais epopön yayamepa.’ ”

14Yesuuk omën namp kë yesa akun ngëëngk nentak

ompyaö mowesa1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesu pi Parisi

omën kaö nampë kaatak së kaömp yenën omnarö

pit iteneëa. 2 Pël yaëën omën koröpö pön menanamp pim naë wëa. 3Pël ëën Yesuuk itenak ngönkosangötë ngarangköröere Parisi omnaröen epëlmëak pëël mëëa. “Tiar yok pangk akun ngëëngk-tak yauman omnarö ompyaö mowasëpen mawon?” 4 Pël maan pit om ngön won sak wëënomën pöp moröak ompyaö mowesak wes mëënsa. 5Pël ëën pitën epëlmëëa. “Arim naëaan nampakun ngëëngktak pim rungaapma pol namp yangöngöpöök ilëaan sëpwasëpënma yok pangk akunngëëngk taptak öpën?” 6 Pël maan pit kangiirmapënaat ap wesak sëp wesa.

Omnarö irëak öpenaat7Yesuuk omën kaömp nëmpënëak së wëa narö

itkëël wel aisapënëak yaëën itenak watepangngön nent epël mëëa. 8 “Ni omën nampë këëreimëntak yas niaan së pöt itkëël wel aisanganok.Pël ëëmë pöt omën yapinring namp ni il ni-wasëpna pöp waisën pöt 9 omën yas niia pöpökepël niapnaat. ‘Ni itkëël ur epët omën epopman.’ Pël niaan ëö kaö sak kasngaëël së ömëët.10 Ën nampök pim këëre imën nentak yas ni-aan së pöt kasngaëël pan wel aisam. Pël ëënkëëre imën pepapök wais itenak epël niapnaat.‘Ngöntöp, ni itkëël wais wel aisa.’ Pël niaan niomënmuntaröa ëöetak itkëël wëën niin kön wiinisëpnaat. 11Namp pi pimtën kön wiin isëpna pöpAnutuukwak irapnaat. Ën namppimtën könwiinirapna pöp Anutuuk wak isëpnaat.”

Këëre imën nëmpënëak yas mëëauta ngönte12 Pël mëak omën yas mëëa pöpön epël mëëa.

“Ni këëre imën numëak nim ngöntre kar, sasrenanre nim kak omën mon wieëa piporöen yasmanganok. Ni pitën mamë pöt pitök kangiir niinyas niak kangut nimpnaat. 13 Pötaanök pël ëën-ganëp. Ni këëre imën ar ëak pöt omën omnantwon, ingre mor il tëaare it il tëa piporöen yasmam. 14 Omën ke pilöröakëër kangut nanimpan.Pötaanök ni ërëpsawi ëëmëët. Om wiaan wëënëmak omën ompyauröa weletakaan wal ëëpnaakunetak Anutuuk nim kangut nimpnaat.”

Këëre imën kaö ëauta watepang ngönte(Matiu 22:1-10)

15Yesu pi pëlmaan kaömpyenaurö pit katwiakpitëm naëaan nampök epël mëëa. “Omën Anu-tuuk wa ngaöök mëaan piiring kaömp nëmpnapörö ërëpsawi ëëpnaarö.” 16 Pël maan Yesuukngönaak nent piin epël ök mëëa. “Omën nampökkëëre imën kaö nent nëmpënëak omën kësang

Luk 14:17 87 Luk 15:10pan yas mëëa. 17 Pël ëak nëmpëna akunet te-manöm sëën pim inëën ruup wes mëën së yasmëëauröen epëlmëëa. ‘Yokwaiseë. Omnant poutyok wa kön ë pet iraut.’ 18 Pël maan pit pouröomën pasutëël utak om öpënëak nampök epëlmëëa. ‘Ne yang nent sum ëaut yak pötak weryeneön sumaan yeë. Pötaanök nemop newais-ngan sa.’ 19Pël yemaan nampökta tapëlmëëa. ‘Nepol purmakaö moresiar ya kaamök elnëëpënëakwaut yak së ya ökre was ë pet ëëmaan yeë.Pötaanök nemop ne newaisngan sa.’ 20 Yemaannampök epël mëëa. ‘Ne peene tapët öng waup.Pötaan newaisngan sa.’ 21 Pël maan inëën ruupsë pim kaöapön ök mëëa. Pël ëën kaöap pikat wiak ya këlangön ëën inëënëpön epël mëakkaalak wes mëa. ‘Ni teënt së kaatë omën omnantwon ingre mor il tëaare it il tëa piporö pourökoirak nem kaatakë waisum.’ 22 Pël maan inëënruup pim mëëa pöl ëak së kaöapön epël mëëa.‘Kaöap, nim aan pöl ëautep omnarö pangk naënur nant om wiaap.’ 23Maan kaöapök kaalak epëlmëëa. ‘Ni kan kaö poutë së pël ëak wilëngkëkaatë së öngpök ilëak omën pouröen këkre tömëak koirakwais ulmëën nem kaat peö ëëp. 24Neniamaan kat wi. Omën wet rëak nem yas mëëapiporö nem kaömp pöt nanëmpan pan.’ ” Yesu piwatepang ngön pipët yamëem yas maan pim naësëpnaaten kaaö yaaurö kutömweri piiring kaömpnanën ëëpën pël mëëa.

Yesuu ënëm ëëpenaata ngönte(Matiu 10:37-38; 5:13; Maak 9:50)

25 Omën kësang pan Yesuring sa. Pël ëën pikaip ti pitën itneë epël mëëa. 26 “Omën nampnem ënëm ëëpënëak pim ëlre pep, öngre ru,sasre nan pimoröen kent ëak neen kaaö elnëëpnapipop ma pimtë koröpöökë wëwëeteta kasëngnemangkën ëëpna pipop nem ruup pël nasëpan.27 Pötaanök omën namp pi, ‘Ne Yesu pimëënwel wiima pöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pimkëra yetapër wak ënëm naalnëën ëëpna pipopnem ruup pël nasëpan. 28 Arim naëaan namppim ka kaö nent ök rapën pël kön wiak pötwet rëak monet ka pöt pangk ëëpën ma wonpöten sangk kelëpnaat. 29 Ën pël naënrek köntakwap wesirak mormor ë yesem luptak së pangknaën ëën sëp mowasën om wiaan pöt omnaröakitenak ökre was epël mapnaat. 30 ‘Omën epoppi kaat ök rapënëak ngës rëaupök pet nairën ëa.’31 Ën yang omp ak namp pi yang omp ak muntnampring nga elëpënëak wet rëak pimëntë ngaomnaröa saarëët sangk kelën pimtëët 10,000, ën

muntapëët 20,000. Pël ëën pimënt kön wiipnaat.Pi yok pangk muntapring nga elëpën ma wonpöten kön wiipnaat. 32 Pël ëak pi kön wiin pangknaën ëën pöt pim kööre toköp kamaarek wëënomën narö wes mëën së ngön ëak nga pöt wiapwasëpnaat. 33Pötaanök arim naëaan omën namppi pimomnant pout kasëngnemangkënëpöknemru nasëpan.

34 “Tomun pöt omën ompyaut. Pël ëautak pimmisëngöwon sakwiaan tiar tol ëak kaalakmisëngwasën pangk ëëpën? Pël naëngan. 35 Tomun kepëltak ya lupöök olaöre purmakaö yaatring irikorë pël naëngan om moolapenaat. Katëëpringëpökngön epët kat wiip.” Pöta ök tapël narö yaapYesu pim ënëm naën ëëpna pöt Anutuuk wamoolapnaat.

15Sëpsëp kö saupë watepang ngönte(Matiu 18:12-14)

1 Akun nentak omën takis yewaare utpet yaaömunt narö Yesuuk ngönën ök yemaan kat wi-ipënëak pim naë sa. 2 Pël yaëën Parisi om-naröere ngön kosangötë ngarangkörö pit Yesuunyak këëpöt ngön mëak epël mëëa. “Omën epopomën utpet yaaurö ngöntre kar elmëak kaömpngawi yen.”

3 Pël yemaan Yesu pimënt kat wiak watepangngön nent epël mëëa. 4 “Ar nampë pol sëpsëpörö100 ëak wëauröak kopët namp kö sëpnaat. Pëlëën sëpsëpöröa pepap pi 99 pörö we naöökëlkaömp neim wëën pi we naöökël kö sa pöpönngaöl ë së koirëpnaat. 5 Pël ëak ya kë sak wakuröpweri waalak 6 kak së oröak karuröen ngönëak epël ök mapnaat. ‘Nem sëpsëp epop kö sëënngaöl ë së koirak yewais. Pötaanök ërëpsawiëëpa.’ 7 Ne ök niamaan kat wieë. Pöta ök omënwotpil 99 pörö lup kaip tiipënëak kön nawiinyaaurö omën kutömweri wëaurö pitëmëën ërëp-sawi kotkot yaë. Ën utpet kopët epop lup kaip yatipötaan kutömweri wëaurö ërëpsawi kaö yaë.”

Mon kö sauta watepang ngönte8 “Öng namp pi mon 1 kina wak wëën 10 toea

nent kangk ngentiin pöt pi kalaö rangiak kakaatikatëp ilak këëkë panë ap wesak koirëpnaat. 9 Pëlëak pim karuröen epël mapnaat. ‘Nem 10 toeairikor ëën ap weseim pöt peene yokoir. Pötaanökërëpsawi ëëpa.’ 10 Ne ök niamaan kat iweë. Pötaök omën utpet kopëtap lup kaip tiin Anutuuenselörö ërëpsawi yaë.”

Luk 15:11 88 Luk 16:9Yokot pim pepap sëp wesak maimerekë saupë wa-

tepang ngönte11 Yesu pi pël mëak munt nent epël mëëa.

“Omën namp pim yokot naar wëa. 12 Wë yokotënëmapök pepapön epël mëëa. ‘Nim monereuröm tenpimëën yaö ëan pöt kom ëak nemëënëaut nan.’ Pël maan pepapök pim omnant poutkom ëak yokotaar mena. 13Pël ëën akun kot nentwë yokot ënëmap pi pimot wak yang wali nerekëlsa. Pörek së wë omnantëën kentre kaur ëak pimmonat pout wonwes olëa. 14Pël ëak omnant poutwonwesakwëën ënëmak yang pörek këën kësangnempel oröa. Pël ëën pi ngöntök panë ëën 15yangpörek omën nampë naë së wëën omën pöpök pimpolöröa ngarangk moulmëën wakaima. 16Pël ëakpolöröa kaömp karut mangkën nak kep ëëpënwesak itaangkën pötta nemangkën ëa. 17 Pël ëënpi kön tektek sak epël kön wia. ‘Nem pepapëinëën ruurö kaömp kësang pan neim wëën neeprek wë këënëën wel wiimëak yeë. 18 Pötaanöknem pepapë ngësë kaalak sumaat. Së oröakepël memaat. “Pep, ne Anuture niire ëak utpetelniaut. 19Pötaanök peene pöt nim ru panëëp pëlneangan. Om nim inëën ru newasën ömaat.” ’20 Pël wesak wal ëak pim pepapë ngësël sa. Seimsë kak temanöm yesën pepap itenak ya utpet ëënnaë së kapariak tot na. 21 Pël ëën ruupök epëlmëëa. ‘Pep, ne Anuture niire ëak utpet elniaut.Pötaanök peene pöt nim ru panëëp pël neangan.’22 Pël maan pepapök pim inëën ruuröen epëlmëëa. ‘Ar teëntom nem ulpëën wali ompyaupmomëak mor ëngö wak wais moresi momëak ingkörtepar wak wais ingesiarë momëak pël ëeë.23 Pël ëak purmakaö ru ompyaö mësëpringëpmöeë. Pël ëën ar ëak yenem ërëpsawi ëëpenaan.24 Nem ruup wel wia wesaupök kaalak waisa.Irikor ëaupök kaalak orö yarë.’ Pël mëak pitërëpsawi ëa.

25 “Wëën yokot kaöap pi yaak wakaim olëakkaalak wais kaat temanöm yewasem kat wiinintö ngönre tanre pöt yeëa. 26 Pël ëën inëën runampönmaan sëën, ‘Tol ëënak ya?’ pëlmëak pëëlmëëa. 27 Pël maan puuk epël mëëa. ‘Nim nangapkaalak waisa. Pi irikor ëak saupök kaalak waisoröa. Pötaanök arpim pepapök maan purmakaöru ompyaö mësëpringëp möak ar ëak yen.’ 28 Pëlmaan pi kölöp ëak kakaati sëpnaaten kaaö ëa.Pël ëën pepapök wais wiap wesak ngön ök mëëa.29 Pël ëën pi kangiir epël mëëa. ‘Kat wi. Nekrismaki selap pan nim naë pas ya mëneimeënim ngön nent wa noolaan ëaut. Pël ëën ni

pol meme ru namp nem karuröaring ërëpsawiëëmaan nenangkën ëaupök 30 nim ru pipmor piöng paspas yaauröaan nim omnant pout wonwesolëak kaalak waisën ni pimëënökëër purmakaöru ompyaö mësëpringëp yamöön.’ 31 Pël maanpepapök epël mëëa. ‘Yokot epop, ni kët ël epotëtepër wëaup. Pötaanök nem omnant epot poutnimot. 32 Ën nim nang epop wel wia wesaupökkaalak waisa. Irikor ëaupök kaalak orö yarë.Pötaanök tiar pimëën ërëpsawi ëën pangk yaë.’ ”

16Ngarangk utpetapë watepang ngönte

1 Yesuuk pim ruuröen ngönaak nent epël ökmëëa. “Omën omp ak namppim inëën ru omnantngarangk yaaö namp wëa. Pël ëën wë akunnentak omnaröak omp aköpön epël mëëa. ‘Nimomnant ngarangk yaaup pi nimot köntak pentakyaë,’ pël mëëa. 2 Pël maan kat wiak omnantngarangk yaaupön yas mëak epël mëëa. ‘Nitol yaëën omnarö nimëën yaan kat yawi? Pötasongönte iteempaan nem omnant nim ngarangkyaën pötë pepewer wak wais nan. Ke pilëpöknem omnant ngarangk naëngan.’ 3 Pël maaninëën ru omnant ngarangk yaaup pim könöökepël wesa. ‘Nem kaöapök nem omnant ngarangkyaauten nga neak wes nemëën tol ëëm? Neyang kelumaata weëre kosang won. Ën sumatönkimang memaatenta ëö yaë. 4 Peenök nemëëmaaten kön yokoir. Pël ëëma pötak nemkaöapök wes nemëën pöt kaamök elmëëmaaröanaë sëën sant elnëëpnaat.’ 5 Pël kön wiak omënpim kaöapë naë kangut wieëauröen ngön maanpöppöp waisa. Pël ëën wet rëak waisaupön pëëlmëëa. ‘Nem kaöapë kangut nim naë tolëël wia?’6Maan pi epël mëëa. ‘Kolap tram 100,’ pël mëëa.Pël maan ngarangkëpök pep nent menak epëlmëëa. ‘Nim pep eptak 100 pöt kërëak 50 retëngë.’ 7 Pël mëak nampön pëël mëëa. ‘Nim naë nemkaöapë kangut tolëël wia?’ Pël maan puuk epëlmëëa. ‘Rais kër 100,’ pël mëëa. Pël maan pep nentmenak epël mëëa. ‘Ni eptak 100 pöt kërëak 80retëng ë,’ pël mëëa. 8 Pël ëën kaöap pi ngarangkutpet pöpë ëwat ëa pöten itenak piin ping wesakmëëa. Pöt tol ëënak? Omën yangerakë omnantönkentre kaur yaaurö pit pitëm omnant ngarangkëëpënëak pitëm ëwat pöt omën Anutuu ëwaatakwë pöröa ëwatöt il yewas.

9 “Pötaanök ne niamaan. Ar tapël monereuröm omën pasut omnarö menak ngöntre karrëak önë pötak omën pas pöt pet irën Anutuuk

Luk 16:10 89 Luk 17:4yas niaan wëwë kosangta kaatak së önëët. 10 Ënnamp pi omën pasut ompyaö wesak ngarangkëëpna pöp omën ompyautta tapël ompyaö we-sak ngarangk ëëpnaat. Ën namp omën pasutompyaö wesak ngarangk naën ëëpna pöp omënompyautta tapël ompyaö wesak ngarangk naënëëpnaat. 11 Ar yangerakë monere uröm pasutompyaö wesak ngarangk naën yaëën talëpökomën këët arök ngarangk ëënëën nimpën? 12 Aromnaröaat yaamninaut ompyaöwesak ngarangknaën yaëën Anutuu yaö niia pöt naningkën ëëp-naat. 13 Inëën ru kopëtapök kaö naarë inëën naë-pan. Pi nampön kaaö yaalmëemnampön ngöntrekar elmëëpnaat. Won ëën pöt, nampë naë rëolëak wë namp kasëng mampnaat. Pötaanökarta tapël Anutuu yaatere monere uröma yaatmëngkre mëngk namëngkan.”

Yesuuk Parisi omnaröen pepanöm mëëa(Matiu 11:12-13; 5:31-32; Maak 10:11-12)

14 Yesu pi ngön pöt maan Parisi omnarö pitmonere urömen kent yaaurö yak kat wiak ökrewas mëëa. 15 Pël yemaan Yesuuk epël mëëa.“Arimtok arimtën omnaröa itöök ping wesakyaaurö. Pël ëaap Anutuuk arim lupötë ityaangk.Omnaröak ompyaut pël yewas pipot Anutuukitaangkën kömkëënring yaë.

16 “Moses pim ngön kosangötre tektek ngönötim wais Son pim naë oröak pet ira. Ën Sonënaëaan wais peene wë epëtak pöt Anutu pimwa ngaöök nimëak wë pöta ngön ompyaut yaanomën pourö kat wiak pötak ilapënëak weë yen-genti. 17 Wë ënëmak kutömre yang epraar wonsëpënëak pöt yok pangk won sëpnaat. Ën ngönkosang pöt nent won nasëpan, pout om wiaap-naat.

18 “Omp namp pi pim öngöp wes mëak muntnamp öpna pöp pi öngre omp wëwëet kom ëaksaun koirëpnaat. Ën namp pi munt nampë öngwes mëaup öpna pöp pi öngre omp wëwëet komëak saun koirëpnaat.”

Mon omnampre Lasaras piarpim ngönte19“Monomënnampwakaima. Pël ëauppi akun

poutë ulpëën retëngretëng ëa ompyaut mëakwë kaömp ompyaut neim wakaima. 20 Pël ëënomën elek yaaö namp wëa yapinte Lasaras. Pöpkoröp pouuk ëmpöl pep saup pi mon omnampëkaata kanra naë wëën 21 mon omën pöp kaömpyenën lupöt ngentiin wa nëmpënëak kön wieimwëaakë yeëa. Pël yaëën kentöröak wais pimëmpölöt öngör neim yeëa. 22 Pël ëën wë elek

yaaö omën pöp wel wiin enselöröak koirak sëApramë naë moulmëa. Pël ëën wë mon omënpöpta wel wiin yang kel weera. 23 Pël ëën pies parëaöök së wë këlangön kaö kat yawiem oolitaangkën Apram maimerek wëën Lasaras pimnaë wëa. 24 Pël ëën mon omën pöpök Apramönngön ëak epël mëëa. ‘Pep, ni neen yaköm könwiak Lasaras wes mëën wais pim mor wotö iitakwariak nem yangapöök wa nemëën kot nent ëpsëp. Ne esuwesi öngpök wë këlangön kaö katyawi.’ 25 Pël maan Apramök epël mëëa. ‘Nemruup, ni kön wi. Ni ngaan yangerak wë omënompyaut ëeim wëën Lasaras pi pöt utpetat pëëneima. Pötaanök peene pöt pi kak eprek wais ya kësak wëën ni kangiir këlangön kat yawiin. 26 Pëlëaap Anutuuk tiarim tekrak parë naö wiau wia.Pötaanök eprekaanörö pipël yeiraan pirekaanöröepël yaaprën pël naëngan.’ 27 Pël maan monomnampök epël mëëa. ‘Pep, ne kosang wesak ökyeniak. Ni Lasaras wes mëën nemoröa naë sëp.28Nem nangarö mor nas wë. Pötaanök Lasaras pisë pitta eprek wais këlangön kat wiipanëën ngamap.’ 29 Pël maan Apramök epël mëëa. ‘Won.Pit Mosesre tektek ngön yaauröa ngön pitëm naëwia pipot kat wiip.’ 30Maanmon omnampök epëlmëëa. ‘Apram nem pepap, pöt pangk naëpan.Omën wel wiaö nampök weletakaan wal ëak sëngön ökmapna pöt pit kat wiak lup kaip tiipnaat.’31 Pël maan Apramök kaalak epël ök mëëa. ‘PitMosesre tektek ngön yaauröa ngönöt wa olapnapöt weletakaanëpök wal ëak së mapna pöteta waolapnaat.’ ”

17Utpetatök kön wi kosang yewesaut utpet yewas(Matiu 18:6-7, 21-22; Maak 9:42)

1 Yesuuk pim ruuröen ngön nent epël ökmëëa. “Morök ke nentere nent oröön omnarösaun koirëpnaat. Pël ëaap omën morök elmëënomnarö saun koirëpna pöp tol ëëpën? Yaköm.2 Omën ke pilëpök runga kotup morök elmëënsaun koirpanëën ar kël kaöaö wii ngan ëak omënpöpëmesetak öngömoutak i kaöökmoolaan i nakwel wiipna pöt ompyaö. 3Ar ngarangk këëkë ëën.Arim kar namp saun yokoirën pöt nga man. Pëlëën pi lup kaip tiin pöt saun pöta kangit ent ëmoolan. 4 Pël ëën arim kar namp pi kët kopëtnenta öngpök akun 7 ëak utpet elniak akun 7tapël arim naë wais, ‘Ne lup kaip yati,’ pël niaanpöt ar pim saun pötë kangut ent ë moolan.”

Kön wi kosang yewesauta ngönte

Luk 17:5 90 Luk 17:375 Yesuu ngön yaaö omnarö pit Yesuun epël

mëak kimang mëëa. “Ni tenim kön wi kosangyewesaut kaö wes nin.” 6 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Ar kön wi kosang yewesa kot panë nentwieëan talte këra kaö epmentën, ‘Ni kaam tiak ikaöökë öngpök së orö,’ pël maan yok pangk katwiak pël ëëpën.”

Inëën yaauta ngönte7 “Arim tekrakaan nampë inëën ruupök ya

lupöök së yang mëmpën ma polörö ngarangkëëpën pël ëeim olëak yewaisën yok pangk epëlmam ma? ‘Ni kakaati wais kaömp numëën,’ pëlmamma? 8Pël naëpan. Pi epël mapnaat. ‘Ni nemkaömpöt ar elnëëm. Pël ëak poë koröpömëntwesurak kaömpre iit wak waisën numaan. Pël ëënënëmak nimtëët ar ëak numëën.’ 9 Pi inëën ruuppim ngan rë menaul ëa pötaan yowe mapën ma?Yokpangk pël naëpan. 10Pötaanök arimnaë tapëlëëpnaat. Anutuu ya ngön niiaut ë pet irak pötepël an. ‘Ten inëën ru katkoko yaaurö. Ya ngönniiaut pëën yaaurö,’ pël an.”

Yesuuk omën kësë ëa moresiar pörö ompyaömowesa

11Yesu Yerusalem kakë sëpënëak Kalili yangernal, Sameria yanger nal pël ëaan teköök sa. 12Pëlëak së kak nerek oröön omën kësë ëa narö more-siar pörö pit kamtaöök së koirak pëlëër taueë13 ngön ëak epël mëëa. “Yesu, Kaöap, ni tenënyaköm kön wi.” 14 Pël maan pi pitën epël mëëa.“Ar së kiri ar yaauröen arim koröpöt pet elmëënpit ar ompyaö san pël apnaat.” Pël maan yesemkoröpöt ompyaö sa. 15 Pël ëën pitëkaan kopëtnamp pi pim koröpöön itaangkën ompyaö sa.Pël ëën kaalak së ngön ë olëak Anutuun yayamëëa. 16 Pël ëak Yesuu ingesiarë së tok oriak ëkoset yangaak wesirak wë yowe mëëa. Omën pöpSameria yangerakaanëp. 17 Pël ëën Yesuuk epëlmëëa. “Omën moresiar ompyaö sauröep 9 pörötarëk wë? 18 Pit kaip tiak së Anutuun yoöre ërëpmapnaaten kön nawiin. Katkoko ëak sëën Same-ria yangerakaan omënmaim epop pimëntwaisa.”19 Pël mëak omën pöpön epël mëëa. “Nimtë könwi kosang yewesautak ompyaö yesënrek wal ëaksë.”

Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaata ngönte(Matiu 24:23-28, 37-41)

20 Parisi ngönën omnaröak Yesuun, “Anututaan wa ngaöök nimëëpën?” pël mëak pëëlmëëa. Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Anutuuwa ngaöök nimëëpna pöt yoolök pël yaalniin

itnaangkan. 21 Kat wieë. Anutu pi peene arimtekrak wë wa ngaöök yanimë. Pël yaëën naröak,‘Anutuu wa ngaöök yanimë pöt e yaarö,’ pël yaannaröak, ‘O ëngk yaarö,’ pël naëpan.”

22 Pël mëak ruuröen epël mëëa. “Wë ënëmakun nent temanöm sëën ar këlëlre ngön epëlanëët. ‘Omën Këëp yaaröön ten itaampun,’ pëlanëëtak yok pangk itnaangkan. 23 Pël yaëënakun pötak naröak, ‘Eprek yaaröörek iteneë,’ pëlyeniaan naröak, ‘Ëngkrek yaaröörek iteneë,’ pëlyeniaan kat wiak pitëm ënëm ëënganok. 24 Kenttangarët kopëter tar elmëën yang poutë ëwa ëpet yair. Pipta ök Omën Këëp nem waisumaakunetak pël ëëm sa. 25Pötaanök omën peene wëeporö kasëng nangkën këëmre këlangön kësangkat wiimaat. 26 Noaë akunetak omnaröa ëa pölOmën Këëp nem waisuma akunetak tapël ëëp-naat. 27 Pit iire kaömp në, öngre omp ë, pëlëeim Anutu kasëng menak wëën Noa wangaöökyeilaan i ngaampel oröön omën pourö i nak wonsa. 28 Lot pim naëëta tapël ëaut. Omnarö iirekaömp në, omnant sumre kap ë, ëmre ya ë, ka ökraö, pël ëeimAnutu kasëngmenakwëa. 29Pël ëënLot pi Sotom kak sëp wesak yesën akun tapëtakkutömweriaan esutre kël es ngaat kopiitë yepelpöl ëën omën pourö won sa. 30 Pöta ök omnarötapël eim wëën Omën Këëp nem tekeri sumaakunetak tapël ëëpën sa.

31 “Akun pötak omën ka tomök öpnaapökkakaati së pim omnant öpan. Ën yaak öpnaaptatapël kaalak kakë sëpan. 32 Ar Lot pim öngöpAnutuu ngön wa olëak wel wia pöten kön wieë.33 Omën namp pi pim wëwëet keimön ëëpna pötpim wëwëet kö sëpnaat. Ën namp pim wëwëetkëëpöt wasën pöt orö morëëpnaat. 34 Ne nia-maan kat wieë. Akun pötak omën naar rö kanur kopëtetak ka uraan namp yeweem namp sëpwasumaat. 35 Öng naarta kaömp koröp yokoëemwëën namp yeweem namp sëp wasumaat. 36 Ënomp naar ya lupöök wëën namp yeweem nampsëp wasumaat.” 37 Pël maan ruuröak epël mëakpëël mëëa. “Tarëk pël ëëpën?” Maan Yesuukomën piin kön wi kosang newasën yaauröakëlangön kat wiipnaataan kön wiak watepangngön nent epël mëëa. “Omnantë söp kampaöökwer moön tuparö wa top yaë.”

18Öngöp ngön ë pet yairaupön kimang mëëauta

ngönte

Luk 18:1 91 Luk 18:30

1Yesuuk pim ruuröen kaaö köpël kimangmaimöpënëak watepang ngön nent epël mëëa. 2 “Kaknerek ngön ë pet yaira namp wëa. Omën pöp piAnuture omën pouröen kas naën yaaup. 3 Kaktaprek öng kapir namp wëaup pi kët poutë omënpöpë naë së, ‘Nemëën kööre toköpëën ngönyaatak kaamök elnëëm,’ pëlmë yeëa. 4Pël ëeimënomën pöp pim lupmeri epël könwia. ‘Ne Anutureomën pouröen kas naën yaauppe. 5 Öng kapirepop ke urak neaim. Pötaanök kaalak wais neaankaaö kön wiingönëën kaamök elmëëmaat.’ ”

6Yesu pi ngön pöt mëak kaalak epël mëëa. “Arngön ë pet yaira utpetapë ngön ök yeniak epëtenkön wieë. 7Ën Anutuun tol yewes? Omën pimëënyaö wesaurö kët kanaan rö kanë piin kimangmaim wëën kaamök naalmëëpan ma? Ma katwiak kat nawiin koröp oröak öpën ma? Pël naë-pan. 8Ne niamaan. Pi teënt kaamök elmëëpnaap.Omën Këëp nem waisuma akun pötak yangerakëomnaröa naë kön wi kosang yewesaut koirummawon?”

Parisi omnampre takis yewaö omnampëwatepangngönte

9Omën narö pitëmtok pitëmtën kön wiin wot-pilörö pël kön wieë muntaröen wak irëak yapöröaan Yesuuk watepang ngön nent epël mëëa.10 “Omën naar piarip ngönën tup kaöetak sëAnutuun ök mapënëak sa. Namp Parisi ngönënomën namp, namp takis yewa namp. 11 Pël ëakParisi omnampök taueë pimtën weseë epël mëëa.‘O Anutu, ne omën naröa ök wonöp. Pötaanökniin yowe yeniak. Pit këkain ëëre omën utpetnant ë, öngre ompwëwëet utpetwasö pël yaaurö.Ne pitëm ök wonöp. Pël ëak omën takis yewaepopë ök wonöp. 12 Pël ëak sant poutë akun nen-tepar pöteparë kaömp ngës olëak wëaakë yaaup.Pël yeë omnant koirak pöt wa top ëak moresiarwesak nokoliil nent nimëën yaö yaalniaup.’ 13 Pëlyemaan takis yewa pöp pëlëër taueë kutömweriilitaampnaaten ëö ëën tok oriak epël mëëa. ‘OAnutu, ne saun omnamp. Pötaan yaköm könnewi.’ 14 Kat wieë. Takis yewaup pi Anutuuk pimsaunatë kangut won wes moolëak piin, ‘Omënwotpilëp,’ pël maan kaalak pim kaatakë sa. ËnParisi pöp pim saunatë kangut om wiaan sa.Omën namp pimtok pimtën wak isak apna pöpAnutuuk wak irapnaap. Ën namp pimtën könwiin irapna pöp Anutuuk wak isak mapnaap.”

Yesuuk runga koturö welaköt elmëa(Matiu 19:13-15; Maak 10:13-16)

15 Omnarö pit pitëm runga koturö Yesuukpim mores pitëm rangk mowiak welakötelmëëpënëak wak yesën pim ruuröak pitën ngamëëa. 16 Pël ëën Yesuuk rungaaröen ngön mëakpim ruuröen epël mëëa. “Nga mangan. Wesmëën nem naë waisëp. Ke pilörö Anutuuk wangaöök mëëpënëak yaö yema pötaanök. 17 Neyaap niamaan. Namp runga kot eporöa Anutuunkön wi kosang yewesa pöl naën ëëpna pötAnutuu wa ngaöök yamëautak yok pangk neilaanëëpnaat.”

Ngarangk monere urömaringëpë ngönte(Matiu 19:16-30; Maak 10:17-31)

18Ngarangk nampök Yesuun pëlpël mëak epëlmëëa. “Rë yanuula ompyaup, ne tol ëak wëwëkosangta yaö sum?” 19 Maan Yesuuk epël mëëa.“Tol ëënak neen, ‘Ompyaup,’ pël yenëaan? Anutukopëtapökëër ompyaup. 20 Ni ngön kosangötepël kat yawiaup. ‘Ni öngre omp wëwëet komëënganok. Ni omën mëngkanok. Ni këkainëënganok. Ni omën muntaröen kaar manganok.Ni nim ëlre pepaarë ngön ngar öm.’ ” 21 Maanngarangkëpök epël mëëa. “Nem kotuukaan pipotë waiseimaut.” 22 Pël maan Yesu pi ngön pöt katwiak epël mëëa. “Kopët nent wia pöt ëëm. Nisë nim omnant menak sumat wak omën omnantwonörö këëpöt wes man. Pël ëën kutömweriomnant kosangöt orö nirëëpnaan. Pël ëak waisnem ënëm elnë.” 23 Pël maan omën pöp pimonere uröm kaö panë wieëaup yak ngön pötkat wiak ya utpet ëa. 24 Pël yaëën Yesu itenakepël mëëa. “Omën monere uröm kaö wieëauröAnutuu wa ngaöök yamë pötak ilapënëak pompë yaë. 25 Pol kamel namp wap poë koröp koriryamë pöökë kanöök ilapna pöt kengkën. Ënomën monere uröm kësang wieëauröak Anutuuwangaöök yamëpötak ilapnapöt könömpanëët.”26 Pël maan omën ngön pöt kat wia pöröak epëlmëëa. “Omën ke pilörö Anutuu wa ngaöökyamëautak neilaan ëëpna pöt omën tolëëlëpökwëwë kosangët öpën?” 27 Maan Yesuuk epëlmëëa. “Omnaröak omnant pangk naën ëënëpipot Anutuuk yok pangk ëëpnaat.” 28 Pël maanPitaak epël mëëa. “Kat wi. Ten omnant pout sëpwesak nim ënëmelniaut.” 29MaanYesuuk kangiirepël mëëa. “Ne yaap niamaan. Namp pi Anutuwa ngaöök yamëauta yaat mëmpënëak pim kaareöngre ru, sasre nan, ëlre pep pörö sëp wasëpnapöt 30 pi peene akun epöök kangut selap wak wëënëm akunaöök wëwë kosangët öpnaap.”

Luk 18:31 92 Luk 19:21Yesuuk pimtë wel wiak wal ëëpnaaten ök maan

akun nentepar nent ëa(Matiu 20:17-19; Maak 10:32-34)

31Yesu pi pim ruurö wa top elmëak epël mëëa.“Kat wieë. Tiar Yerusalem kakë yewais. Pëlëën Omën Këëp nemëën tektek ngön yaauröakngön epël retëng ëa pöt kë rapnaat. 32 Pit nenewak ngönën köpëlöröa moresi neulëën pitökökre was neak utpet newesakwaasöp ngës namp-naat. 33 Pël ëak pës nemöak mën wel newiinakun nentepar nent yangaöök wieë kaalak walëëmaap.” 34 Pël maan ngön pöta songönte ilëëpilaan pit ëngk ma e wesak ëwat nasën ëa.

Yesuuk omën it il tëa namp ompyaö mowesa(Matiu 20:29-34; Maak 10:46-52)

35 Yesu pi yesem Yeriko kak temanöm sëitaangkën omën it il tëa namp kan ëöök welaisëeë monatön kimang maim wëa. 36 Pël ëak pikat wiin omnarö yesem yaan omën muntaröenepël mëëa. “Pit tol yaë?” 37 Maan pitök epëlmëëa. “Yesu Nasaretëpök yewais.” 38 Pël maan pingön ëak epël mëëa. “Yesu, Tewitë ëap, ni neenyaköm kön newi.” 39 Pël yemaan omën wet rëakyesauröak leng ëëpën mëak nga yemaan pötenkat nemowiin ke urak kaalak ngön ëak epëlmëëa.“Ni Tewitë ëapök, neen yaköm kön newi.” 40 Pëlmaan Yesu pi leng ëak kamtaöök taprek taueëepël mëëa. “Nem ngësël wak waiseë.” Maanmësak sëën piin epël mëak pëël mëëa. 41 “Nookni tol elniimëak yaan?” Maan puuk epël mëëa.“Aköp, ni aan ne it nga sum.” 42 Pël maanYesuuk epël mëëa. “It nga së. Nimtë neen könwi kosang yewesautak ompyaö yesën.” 43 Pëlyemaan tapëtakëër itöörar nga sëën Yesuu ënëmyesem Anutuun yaya mëëa. Pël yaëën omënpörek wëaurö pöten itenak pitta Anutuun yayamëëa.

19Sakias pim ngönte

1Yesu pi Yeriko kak së oröak el wesak sëpënëakyaëën 2 kak pörekaan omën takis yewauröangarangk namp wëa yapinte Sakias. Pöp pi monkaö wieëaup. 3 Pi Yesuu möönre koröp itaam-pënëak kent elmëa. Pël ëaap pi omën mëntëpyak omën muntaröak il mowariin pomp ëak it-naangkën ëa. 4 Pël ëak wet rëak pöömpö së,“Eprek yewaisën itaampaatak,” pël wesak këranementë ngaarëk isa. 5 Pël ëën Yesuuk pörek sëoröak ngaarëk itenak epël mëëa. “Sakias, teëntira. Ne peene nim kaatak wais ömaat.” 6Pël maan

pi ya kë sak këraamentëkaan irë ngentiak Yesukoirak pim kaatakë sa. 7 Pël yaëën omën pörekwëaurö pit pöten itenak kaaö mëak epël mëëa.“Pi tol ëënak saun omnampë naë së ilëak wë,” pëlmëëa. 8 Pël ëën Sakias pi Yesuu naë taueë epëlmëëa. “Kaöap, ni kat wi. Nem omnant kom ëaktok nentepar wesak nent omën omnant wonörömempaat. Pël ëak omnaröen morök elmëakmonat waut pötë kangiir peene nook il wesakmaim oorek mempaan.” 9 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Omën epop niinta Apram pim körööp yakApram pim ök Anutuun kön wi kosang yewasën.Pötaanök niire nim kaatakörö Anutuuk utpete-takaan yaniö. 10Ne Omën Këëpök omën epopë ökAnutuu naëaan kö saurö wa rongan ëak ompyaömowasumëak waisaup.”

Inëën ru moresiar mon wa pöta watepang ngönte(Matiu 25:14-30)

11 Yesu pi ngön pöt ök maan omnaröak könepël wia. “Pi Yerusalem kak temanöm yewasënAnutu peene wa ngaöök nimëëpnaan yaë,” könpël yewasën Yesuuk itenak yal menak watepangngön nent epël mëëa. 12 “Omp kaö namp yangwali nerak sëën omp ak wesmoulmëënwë kaalakwaisëpënëak sa. 13 Pi sëpënëak yeem pim inëënru moresiar pöröen yas maan waisën mon 20kina, 20 kina pël pangkpangk menak epël mëëa.‘Ar mon epot wak ya mënak kaö wes wiak wëënwaisumaat.’ 14 Pël mëak yesën pim kaatak narökaaö ëak piin epël mapënëak omën narö pimënëm wes mëëa. ‘Ten nuuk omp ak sak ngarangkelniimëëten kaaö.’ 15 Pël maan pi së wëën pitpi omp ak wes moulmëën wakaim olëak kaalakwaisa. Pël ëak inëën ru mon menak sa pöröenngön ëak epël mëëa. ‘Ar nem mon ninak sanpötök yamëngkënmuntat tolëël koirak wë pötenitaampaan.’ 16 Pël maan nampök wet rëak waisepël mëëa. ‘Kaöap, ne nim mon 20 kina nangkënpötak nook ya mëngkën 200 kina pël oröa.’ 17 Pëlmaan epël mëëa. ‘Inëën ru ompyaup, ni yaompyaö mënan. Ni omën pasut ompyaö wesakngarangk ëan. Pötaanök nook ka moresiar pötëngarangk niulëëmaan.’ 18 Pël ëën inëën ru muntnampök wais epël mëëa. ‘Kaöap, ne nim mon 20kina nangkën pötak nook ya mëngkën 100 kinapël oröa.’ 19Maan omp aköpök epël mëëa. ‘Nook,ni ka mor nas pötë ngarangk niulëëmaan.’ 20 Pëlmaan inëën ru munt nampök wais epël mëëa.‘Kaöap, nim mon 20 kina nangkën pöt e wia.Ne poë koröp kautak kör koë wiak wakaimaute wia. 21 Ne niin itaangkën ni nga yaaup yak

Luk 19:22 93 Luk 20:5muntaröa naëaan omnant yewaup. Ni omnantomën muntaröak ngëntën yewetaup. Pötaanökniin kas ëak kö sëpanëak poë koröp kautak körkoë wiak wakaimaut.’ 22 Maan omp aköpök epëlök mëëa. ‘Ni inëën ru utpetap. Nimtë ngönyaan taptak nimënt utpet ëaup pël yeniak. Nineen, “Nga yaaup yak muntaröa naëaan omnantwëëre omnant omën muntaröak ngëntën watöpël yaaup,” pël yenëaan pöt yaap. 23 Ni nemsongönte pipël ëwat wëak tol ëënak nem monetmon kaatak nawiin ëaup? Pël ëanëën ne waiskangitaring wan tapön.’ 24 Pël mëak omën pörekwëauröen epël mëëa. ‘Ar mon 20 kina epëtpiikaan wa ëp ëak 200 kina wa epopmeneë.’ 25Pëlmaan pit epël mëëa. ‘Kaöap, pi yok 200 kinawaap.’ 26 Maan puuk epël mëëa. ‘Ne niamaankat wieë. Namp pi omnant menaut ngarangkëak wëën pöt munt nant erën wes mempaat. Ënnamp pi menaut ngarangk naën tapët wak wëënpöt wa ëp ëën om pas öpnaat. 27 Peene pöt,nem kööre tokörö nook pitëm omp ak sumaatenkaaö ëa pörö mësak wais nem itöök mëngkën welwiip.’ ”

Yesu pi pol tongkiipë rangk wel aisëak Yerusalemkakë sa

(Matiu 21:1-11; Maak 11:1-11; Son 12:12-19)28Yesupi ngönpötmëpet irakYerusalemkakël

ko wesak wet rëak isa. 29 Pël ëak yesem Oliptomök is oröak Petepasiire Petani ka pöteparëtemanöm yesem ru naarën epël mëak wet rëakwesmomëa. 30 “Arip ka ëngköök së oröak öngpöksë itaangkën pol tongki ru namp omnaröa welnaisaanëp wii ngan ë ulmëën öpna pipop wilakmësak waisën. 31Arip së pël yaëën omën nampökaripön, ‘Oröp ëënëak yawil?’ pëël yeniaan pötepël man. ‘Aköpök epopön ya.’ ” 32 Pël maanpiarip së itaangkën Yesuu mëëa pöl ëeëa. 33 Pëlëën itenak yawilën tongkiipë peparöak itenakepël mëëa. “Arip oröp ëënëak yawil?” 34Maan pi-aripökmëëa. “Aköpök epopön yaanak yeë.” 35Pëlmëak Yesuu naë mësak së tongkiipë rangk pitëmulpëënöt përë mourak Yesu wa ngaarëk moul-mëa. 36 Pël ëën wel aisëak yesën ulpëënöt përëakkamtaöök mourö sa. 37 Pël ëën Olip tomökaanngemë Yerusalem kak temanöm yewasën omënpimëën saö rongan pötak wëauröak pim ya itngolöpöt yaaö pötëën ngön ëak epël maö Anu-tuun yoöre ërëp mëëa.38 “Yowe.Omën omp aköp Aköpë këm ngöntak yewais

epopön yaya mepa.

Kutömweri mayaap wiaap.Anutu Ngaarëkëp pim yapinte wak isak mepa.”

39 Ëlak wiak pël yemaan Parisi omën naröpitëm öngpök wëauröak Yesuun epël mëëa. “Rëyanuulaup, nim ruuröen pël epan ma.” 40 Pëlmaan Yesuuk mëëa. “Ne niamaan kat wieë. Pityaya yenëa pöt ompyaö ya. Leng ëëpna pöt këlepotök yaya neapnaat.”

Yesuuk Yerusalem omnaröaan ing ëa41 Yesu pi pël mëak yesem Yerusalem kaöökë

tomök së oröak kakën itenak yaköm ëën ingyeem epël mëëa. 42 “Yerusalem wëaurö, ar peeneeptakëër mayaap önë kanöön ëwat wë talte yokpangk ön. Pël ëaap kan pö ëlëëp wia. Pötaanökitnaangkën yeë. 43 Kat wieë. Wë akun nentakarim kööre toköröak wais taap elniak ëm ket ëakkaö poutë il niwariipnaat. 44 Pël ëak arimën-tre arim ruurö pourö won niwesak arim kaattöölak wapötta ti olaan ur kosat wiaapnaat. Pöttol ëënak? Anutuuk kaamök elniipënëak wesnemëën arim ngësë yewaisën köpël ëak kaaö ëan.Pötaanök pël elniipnaat.”

Yesu ngönën tup kaöetakaan omën narö waö ëmomëa

(Matiu 21:12-17; Maak 11:15-19; Son 2:13-22)45 Yesu pi ngön pöt më pet irak ngönën tup

kaöeta kakaati së itaangkën omnarö omnantngawi yeem wëën itenak pit waö ë yemomëemepël mëëa. 46 “Ngönën pepeweri Anutuuk epëlëa. ‘Nemka pipët kimang yenëa kaat pël ëëpnaat.’Ar pipël yaëën këkain yaauröa kaata ök yes.”47 Pël ëak pi akun poutë ngönën tup kaöetak sëomnaröen ngönën ök maim wëën kiri ar yaaökaöaröerengönkosangötë ngarangköröere omënkaöarö pit mëmpënëak kanten ngaöl ëa. 48Omënpouröpimngönëntaanpimnaë rë olëakwëën sëpwesa.

20Yesure ngarangkörö neneren pëël elmëa(Matiu 21:23-27; Maak 11:27-33)

1 Kët nentak Yesu pi ngönën tup kaöetaksë omnaröen ngönën ök maim wëën kiri aryaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröerekaöarö pit së epël mëëa. 2 “Nim eprek ë yaënpipot talëpë këm ngöntak ëeimën? Talëpök pëlëëm niia?” 3 Pël maan Yesuuk kangiir pitën epëlmëëa. “Nookta arën kangiir nent pëël niamaatakök nean. 4 Sonë i mëeima pöt talëpök maan eima.Anutuuk ma pimtok kön wiak eima?” 5 Pël maanpitëmënt neneren epël mëëa. “Tiar tol mapen?

Luk 20:6 94 Luk 20:37‘Anutuuk,’ pël mepenaatep pi epël niepan. ‘Tolëënak Sonë ngönten kön wi kosang newasënyeë?’ 6 Ën, ‘Son pimtok,’ pël mepenaatep omnaröpit Sonön. ‘Pi tektek ngön yaaö namp,’ pëlweseë kël nimööpan.” 7 Pël mëak Yesuun kangiirepël mëëa. “Sonë i mëeima pöta songönten tenköpël.” 8Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Nookta netalëpë këmtak yeëan pöt neniangan.”

Wain ya ngarangk utpetaröa watepang ngönte(Matiu 21:33-46; Maak 12:1-12)

9 Yesu pi ngön pöt ök mëak watepang ngönnent omnaröen epël mëëa. “Omën namp wainya newer ngënta. Pël ëak ya omnarö ngarangkëëpënëak moulmëak pimënt yang wali nerek sëwakaima. 10 Pël ëak wë kë yaaröa akunet te-manöm sëën ngarangk moulmëauröak ulöp narötö mampënëak inëën ru namp wes mëën sa. Sëoröön pit möak waö elmëën elek kaalak sa. 11 Pëlëën pepapök kaalak munt namp wes mëën sëënpöpta möak utpet mowesak waö elmëën elektapël sa. 12 Pël ëën pepapök kaalak wa ngolöpwesakwesmëën sëënpöpta këlangönkatmowiakke ur mëën elek sa. 13 Pël ëën ya pepap piepël wesa. ‘Ne tol ëëmete? Nem ru ulöpöököpwes mëëmaan. Pit yok pangk pim ngönte katwiak ngar öpën koröpok.’ 14 Pël ëak wes mëënsëën yaakë ngarangkörö piin itenak pitëmëntneneren epël mëëa. ‘Omën epop pim pepapëmor kolut pout öpnaap. Pötaanök mëmpa. Pëlëën yaat tiarimëën sëpnaan.’ 15 Pël mëak pitwain yaaweriaan wa wilëngkël moolëak mëna.”Yesu ngön pöt mëak epël pëël mëëa. “Yaaweripepapök ngarangköröen tol elmëëpën? 16Pi waisya ngarangk pörömënak pimya lupöök ngarangkompyaö narömoulmëëpnaat.” Pël maan pit ngönpöt kat wiak epël mëëa. “Won. Pël ëëpan.” 17 Pëlyaan Yesu pi pitën iteneë epël mëëa. “Ngönënpepeweri ngön nemëën epël wia pöt tol nen-taanök?‘Wap omën ka ök yarëauröak wël ë moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes yewesir.’18Omën namp wap epëtak söë urak kawi ngenti-ipnaap pi koröp ilak utpet ëëpnaap. Ën wapëtakpim rangk ngentiipna pöt omën pöp ilak unönëak utpet panë sëpnaap.”

Yesuun Sisa takis yemengkauten pëël mëëa(Matiu 22:15-22; Maak 12:13-17)

19 Pël maan ngön kosangötë ngarangköröerekiri ar yaaö kaöarö pit Yesu pimwain ya ngarangkutpetaröaan watepang ngön mëëa pöt pitëmël

ko wesak yemaan kat wiak mor öpënëak ëakökomnaröen kas ëën sëp wesa. 20 Pël ëak Yesumoröak Rom yang ngarangkëpë moresi moul-mëëpënëak it wawaö ëeim wëa. Pël ëeë omënnarö wes mëën Yesuu naë së ngönën kat yawiakoröp oröak wë ngön nent maan pöt öpnaatweseë Yesuun morök elmëak epël mëëa. 21 “Rëyanuulaup, ten niin ëwat wë. Ni ngön wotpilyaaup, omnaröenta wotpil wesak ök yeniiaup. Niomën isaare irëaurö omnant mööngkraar kangknaalmëën yaaup, omën ompyaut pëën Anutuukök niiaut omën pourö yaap wesak rë yanuulaup.22 Pötaanök ni kön wiin Rom omp aköp Sisa takismampen ma Anutu pimënt mampen?” 23 Pëlmaan pitëm morök yaalmëa pöten itenak epëlmëëa. 24 “Mon kël nent koirak neneë. Könreyapin epot talëpëët?” Pël maan pit epël mëëa.“Sisaëët.” 25 Pël maan puuk epël mëëa. “OmnantSisaën yaö ëa pipot Sisa mampun. Ën Anutuunyaö ëa pipot Anutu mampun.” 26 Pël maan om-naröa itöök pi aan wali öpna nent nokoirën ëa.Pël ëak pit kaip timangkën katwiak yaan sak këmur wariak wëa.

Weletakaan wal yaauten Yesuun pëël mëëa(Matiu 22:23-33; Maak 12:18-27)

27 Akun nentak Satusi ngönën omën naröYesuu naë sa. Omën pörö weletakaan wal yaaöpöt won wia pël yaaurö. 28 Pit së Yesuun epëlmëëa. “Rë yanuulaup, Moses pi tiarimëën ngönkosang nent epël retëng ëaap. ‘Omën namp öngwak ruwonwëwel wiin pöt pimnangapök kaalaköng pöp wak wë ru oröön pöt pim nanëpë yaösëpnaat.’ 29 Pël wiaap omën nanang narö 7 ëakwakaima. Pël ëaurö nanëp öng namp wak ruwon wë wel wia. 30 Pël ëën nang pim rakëp öngtapöp wak wë wel wia. 31 Pël ëën ënëmak nang3 pöpök öng tapöp wak ru won tapël wë wel wia.Pël ëaap omën 7 eporö pit öng kopët tapöp wakru won wë wel wia. 32 Pël ëën ënëmak pitëmöng kapirëpta tapël wel wia. 33 Pötaanök omën7 piporö öng kopët tapöp wauröep wë wal ëëpnaakunaöök talëpë öng sëpën?”

34 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Peeneyangerak wë epöök öngre omp yeë. 35 Ën wëënëm akun kaöaöök Anutuuk kat mowiin wëwëkosangtak weletakaan wal ë rëëpnaarö pit yokpangk öngre omp naëpan. 36 Anutuuk pit wele-takaan wal ë moulmëëpnaat. Pötaanök pit pimru sak enselöröa ök wë kaalak wel nawiipan.37 Weletakaan wal ëëpena pöta ngönte Mosesökngönën pepeweri retëng ëaut. Këra kotumentëk

Luk 20:38 95 Luk 21:19

es wëlëng koteima pöta ngöntak Anutuuk piinepël mëëa. ‘Ne Apramre Aisakre Yakopre pöröpitëm Anutu.’ 38 Omën wel wia pourö Anutuukwëwëetaring wë pël wesa. Pötaanök Anutu piwel wiauröaap won. Pi omën öpwëauröa Anutu.”39 Pël maan ngön kosangötë ngarangk naröak,“Rë yanuulaup, ni aan ompyaö yes,” pël mëëa.40 Pit kaalak pëël mapnaaten kas ëën sëp wesakpipët pëën mëëa.

Yesuuk Kristo pötaan Parisi omnaröen pëël mëëa(Matiu 22:41-46; Maak 12:35-37)

41 Pël ëën Yesu pi epël mëak pëël mëëa. “Tolëënak, ‘Kristo, Yaö Mëëaupön pi Tewitë körööp’pël aim? 42 Tewit pimtok Sam pep pöweri tannent epël ëa.‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema.“Ni wais nem yaapkëëtakël öm.43 Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö nook

maan nimweëre kosangöökë karökmoul-mëëmaat.” ’

44 Tewit pimtok piin, ‘Nem Aköp,’ pël mëëaupöktol ëënak Tewitë ëap pël yaë?”

Ngön kosangötë ngarangköröa ngönte(Matiu 23:1-36; Maak 12:38-40; Luk 11:37-54)

45 Pël mëak Yesu pi omnaröa ëöetak pim ru-uröen ngön epël ök mëëa. 46 “Ar ngön kosangötëngarangköröa utpetatön ngarangk ëën. Pitulpëën waliit mëak wa topöök koirak ërëp-sawi mapnaaten kent yaaurö. Pël ëak ngönëntupötëëre këëre imën akunatë omën kaöaröaurötë wel aisapnaaten kent yaaurö. 47 Pit pëlyeem öng kapiröröa omnant pout pitëmëënweimeë morök elmëak omnaröak pitën könwiin isëpënëak Anutuun kimangwali yamëëaurö.Omën ke pilörö pit wë kangiir akunetak könömkësangöt koirëpnaat.”

21Öng kapir nampë Anutuun kiri wiauta ngönte(Maak 12:41-44)

1 Yesu pi ngönën tup kaöetak wë we riakitaangkën omën monaringörö pit Anutuunmonat kiri yawia. 2 Pël yaëën Yesu pi itaangkënöng kapir omnant won nampta pim mon kot köpmöa nentepar wia. 3 Pël yaëën Yesuuk itenakepël mëëa. “Ne yaap niamaan. Öng kapir omnantwon epopë mon yawi epëtak omën muntaröaatil yemowas. 4 Omën monaringörö pit ëlöt wiaankopëtetepar yawi. Ën öng kapir epop pi omnantwonöpök pim wieëaut wiak won pan wesak wë.”

Yesuuk ngönën tup kaöet utpet sëpnaata ngönteök mëëa

(Matiu 24:1-2; Maak 13:1-2)5 Yesu pim ru narö pit ngönën tup kaöetak

këlöt retëng ke nalre nal ëak ök rëeëa pötönitenak aöremonAnutuunkirimowia pötë ngönötaö pël ëeim wëën Yesuuk epël mëëa. 6 “Wë akunnent temanöm sëën omën ityaangk epot epëlwi naöpan. Ënëmak ngaaröak wais tööl olaankël naö naöökë rangk wi naöpan, utpet panësëpnaat.”

Yesuuk könöm nentere nent orööpnaat pël mëëa(Matiu 24:3-14; Maak 13:3-13)

7 Pël maan pit epël mëak pëël mëëa. “Rë yanu-ulaup, nim yaan pöt akun taltak orööpën? Akunpöt temanömyesën oröpöt oröön ten itenak ëwatsën?” 8 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ar om-naröak lup wa irikor elniipanëën këëkë ngarangkëën. Pit morök elniak naröak nem yapintak wais,‘Ne Kristo,’ pël aöre naröak, ‘Kristo pim orööpnaakunet yok temanöm yes,’ pël yeniaan pitëmënëmelmëënganok. 9Ar nga yapinte katwiak kasëëngan. Akun kaöaö ngolöp yaëën omën pipotwet rëak orööpnaat.”

10 Pël mëak yal menak epël mëëa. “Omën kurnementëkaanöröak kur nementëkël nga ëëpnaat.Ën yang omp ak nampë omnaröak nampëëröaannga ëëpnaat. 11 Pël yaëën moup kësang panyangerak mööpnaat. Pël ëak yang we nantëkëënre yauman kaöat orööpnaat. Pël yaëënmopöök oorek omën retëng ke nentere nentyaaröön ar kas ëënëët. 12 Omën pöt naaröönwiaan pit wet rëak wa niulëak këlangön katniwiipnaat. Pël ëak ngön kaatë së niulëak wiikaatë niulëëpnaat. Pël ëak omën omp akre yangngarangköröa naë niulëëpnaat. Ar nem yapintewak wë pötaanök pël elniipnaat. 13Akun pötak arnem songönten ökmanëët. 14Ar epël kön kosangwiaan. Ar wa nanuulëën wiaan tol man pël ëakkön selap ëënganok. 15 Nemtok arim këmötëngön anëëtë wetetöt nimpaat. Pël ëak ompyaöelniin kööre tokörö arim ngönöt wak irëak ke urnoolepan. 16 Arim ëlre pep, sasre nan, ngöntrekar, pöröak arim kööre toköröen kup mowiinarim tekrakaan narö nimpënaat. 17 Pël ëak nemyapinte wak wë pötaan omën pourö ya sangënëak kööre tok elniipnaat. 18Nookngarangk elniakwëën ar kö nasëngan pan, arim ngan ëp naöötamop nerapan. 19Weëre kosangring wakaim olëakwëwë kosangët önëët.”

Luk 21:20 96 Luk 22:11Yesuuk Yerusalem kaö utpet ëëpnaata ngönte ök

mëëa(Matiu 24:15-21; Maak 13:14-19)

20 “Ar itaangkën ngaarö Yerusalem kaö taapyawiin pöt ka töölak utpet wasëpna akunettemanöm yes pël wasënëët. 21 Pël ëak Yu-tia yangerak wëaurö ar kas rosiraöökël sën.Yerusalem kak wëaurö ar kaö sëp wasën. Ën yangnantëwëaurö ka kaöaöökël sëngan. 22Ngönëntakretëng ëa pöt kë rapnaan Anutuuk akun pip-tak kangut wes mëën orööpnaat. 23 Elei,öng ru kepringöröere ru kapa yemenaurö, tolëënëërö? Akun pötak Anutuuk omnaröen yasangën elmëën yangerakë omnarö këlangön kaöpanë kat wiipnaat. 24 Ngaaröak narö öp wesirolapnaat, narö moröak wii tëak wak pitëm kaatësë inëën wesak ulmëak öpnaat. Pël ëak ngönënköpëlörö pit Yerusalem kaö utpet weseim wëënAnutu pimtë akun mampna pötak sëak pet irëp-naat.”

Omën Këëp orööpnaata ngönte(Matiu 24:29-31; Maak 13:24-27)

25 “Këtre ngoonre ari pötë omën it köpëlötyaaröön yangerak i kaö maat kësangöt yamöönomnarö kas kaö ëëpnaat. 26 Pël yaëën kutömwerëtëp ëën ariat tiak yesën omnarö yangerak om-nant orööpna pötaan kor wë kas kaö panë ëakit köpköp tiak së wiaapnaat. 27 Pël yaëënOmën Këëp ne nem weëre kosangre iere kasirnemotring kutöm kepiltak yaaröön itaampnaat.28Omën ke pöt yaaröön, ‘Anutuuk niöpna akunettemanöm yes,’ pël wesak wal ë taueë we riakitaampun.”

Këra nantön itenak akunet ëwat yes pöta wa-tepang ngönte

(Matiu 24:32-35; Maak 13:28-31)29 Pël mëak watepang ngön nent epël mëëa.

“Ar këra wasre munt nantön itenak wa weswes ëyeë. 30 Ar itaangkën kërë sak wil yewatën itenakkopi akunet temanöm yes pël yewas. 31 Pöta ökomën yeniak epot yaaröön itenak pöt, ‘Anutu wangaöök nimëëpënëak yaë,’ pël wasën. 32Ne yaapniamaan. Omën e wë eporö wel wi won nasënwiaan omën yeniak epot orööpnaat. 33 Kutömreyang eptepar won sëpnaatepar. Ën nem ngönepët won nasëpan.”

Pim ruuröen wa korkor ngön ök mëëa34 “Ar iire kaömp na olëolë imeë yangerakë

omnantëën kön selap pötëën lupre kön arimotwes mëak wëën akun kaöaö kalaapöökë yaë pöl

teënt pan niöpanëën ngarangk këëkë ëeimeëakön. 35 Akun kaö pöt yang ël epotë wë eporöar pouröa naë orö nirëëpnaat. 36 Pötaanök arkët el epotë ngaire wa kom eimeë Anutuun ki-mang ngaangan maim ön. Pël ëën omën könömorööpënëak yeniak pöt yaaröön Anutuuk weërekosang ningkën ing mës ngep ëak Omën Këëpnem ëöetak tauanëët.”

37 Akun poutë Yesu pi këtëkötë ngönën tupkaöetak omnaröen ngönën ök maim olëak pöt rökanötë Olip tomöntak së ka ur pël ëeima. 38 Pëlëën omnarö pit ngönën kat wiipënëak wangamkan röökëërötë ngönën tup kaöetak pim naëseima.

22Yutasök Yesuun kup mowiipënëak kosang wes

mena(Matiu 26:1-5, 14-16; Maak 14:1-2, 10-11; Son 11:45-

53)1 Kaömp peret yis namëënöt yena akun

ngëëngkët pitök Anutuuk mait elmëaut pëlyamëëa pöt temanöm sa. 2 Pël yaëën kiri aryaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangkörö pitomnaröen kas ëën Yesu ëlëëp mëmpëna kantenap weseima. 3 Pël yaëën Seten pi Yutas Keriotkakaanëp pim lupmeri ilëa. Pöp Yesuu ru 12pöröakaanëp. 4 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröerengönën tup kaöeta polisöröa naë së Yesuunkup mowiak pitëm moresi ulmëëpnaata ngöntepitring ëa. 5 Pël ëën pit ërëpërëp ëak monmampnaata ngönte ë kopëta wesa. 6 Pël ëënYutas pi makre ku mëak ngës rëak akun nentakomnarö Yesu ent ë mëën pimënt wëën kupmowiipna kan ap weseima.

Ru naar mait elmëa akun ngëëngktakëën kaömpkopëta wesa

(Matiu 26:17-25; Maak 14:12-21; Son 13:21-30)7 Kaömp peret yis namëënöt yena akun

ngëëngktak Anutuu mait elmëautaan kirisëpsëpörö yamöa akunet temanöm sa. 8 Pëlëën Yesuuk Pitaare Sonön epël mëak wes mëëa.“Arip së mait elmëauten kön wiipenaan kaömpötkopëtaweswiin. Pël ëën tenwaisën nëmpenaan.”9 Pël maan piarip epël mëëa. “Ka taltak kopëtawes wiinëak kent kön yawiin?” 10 Maan puukkangiir epël mëëa. “Kat wieë. Arip kak së oröakitaangkën omën namp i kepit wak wëën koirakpöt pim ënëm së ka ilapnaatak ilan. 11 Pël ëak kapepapön epël man. ‘Rë yanuulaupök, “Ne nemruuröaring ka taltak Anutuuk mait elmëauten

Luk 22:12 97 Luk 22:44kön wiinaan kaömp nën?” pël ya,’ pël man. 12 Pëlök maan ka kaö ngaarëk nent urre korumön ëakompyaö wesauten pet elniin pötak kaömp ar ëakkopëta wasën.” 13 Pël maan piarip së mëëaul ëakmait kaömpöt ar ëak kopëta wesa.

Mait kaömp nak kë mena(Matiu 26:26-30; Maak 14:22-26; 1 Korin 11:23-25)

14 Nëmpna akunetak Yesure pim ngön yaaöomnarö pit kakaati së kaömp yenautakwel aisëakwëa. 15 Pël ëak Yesuuk epël ök mëëa. “Nemkëlangön kat wiima akunet temanöm yenewas.Pötaanökwet rëakmait kaömp epët arring ngawinumaataan kent pan yaalnë. 16Ne yaap niamaankat wieë. Ne mait kaömp epët kaalak nanën wëAnutuu wa ngaöök nimëëpnaatak kaömp pötakëët tekeri sëën numaat.” 17 Pël mëak wain kelönnent wak Anutuun yowe mëak epël mëëa. “Arepët wak ngawi neë. 18 Ne niamaan. Yangerakeprek wain iit peene nëën pet yair. Arringkaalak nanën wë ënëmak Anutuuk wa ngaööknimëak wëën piiring nëmpenen ëa.” 19 Pël mëakkaömpöt wak Anutuun yowe mëak pelak epëlmëak mena. “Epët nem mësëpët. Ar kaamökelniipnaan këëröt wes nimpaat. Pötaanök nënëëlneen kön wieim ön.” 20 Kaömp pöt nëën wainkelönte wak tapël ëak epël mëak mena. “Wain iepët sulöp ngolöpta nem iit. Wain i epëtak ne welyawiem nem iit olama pötaan Anutuu omnaröar-ing sulöp ngolöp pöt kosang yewas pöt pet yaalni.21 Iteneë. Omënkupnewiak kööre toköröamoresineulëëpnaap neering kaömp ngawi yen. 22OmënKëëp ne pöp nem Pepapë kan yaö neeaöök së welwiimaap. Ën nemëën kup mowiipna pöp, elei, pikangut kësang pan öpnaap.” 23 Pël maan ngönyaaö omnarö pit, “Talëpök ëëpnaaten ya,” mëakneneren pëël mëëa.

Ruurö pit pitëm naëaan talëpök isëpën pötaanngön nga ela

24 Ruurö pit, “Talëpök tiarim naëaan isak wë,”pël mëak ngön nga ela. 25 Pël yaëën Yesuukepël mëëa. “Yang omp akörö pit omën pitëmiri wëaurö ngarangk elmëeimeë pitök kangiirpitëmëën ping wesak, ‘Kaamök yaaurö,’ pëlmapënëak kent yaaurö. 26 Ar pël ëënganok. Arpöt, kaöaröak koturöa ök sak ön. Ënwotöököröakinëën yaauröa ök sak ön. 27 Ma ar aë. Talëpökisa? Wel aisëeë kaömp yen pöpökma ar ëak korakwais yemangk pöpökëër isa? Wel aisëeë kaömpyen pöpökëër. Pël ëaap ne pöt, arim tekrak wëinëën yaauröa ök koröp oröak wëaup.

28 “Akun poutë këëmre këlangön pöt nem naëyaaröön ar sëp nenewasën yaaurö. 29Nem Pepa-pök ar wa ngaöök nimëëmëak wes nemëaut nookar tapël wa ngaöök momëënëak yeniak. 30 Newa ngaöök nimëak wëën ar neering këëre kaömpngawi neimeë omp aköröa urötë wel aisëeë Israelkur 12 pötëaanöröa ngönte ë pet irënëët.”

Yesuuk Pitaë piin yak mowasëpnaaten ök mëëa(Matiu 26:31-35; Maak 14:27-31; Son 13:36-38)

31 “Saimon, Saimon kat wi. Seten pi raisatëkoröp koëak wël yeë pöl ar morök elniipënëakya. 32 Pël ëën nook nim kön wi kosang yewesautwon sëpanëak kaamök elniak Anutuun kimangmëëaut. Pötaanök ni ënëmak kaalak kaip tiak pötnim karurö taë mowasum.” 33 Pël maan Pitaakepël mëëa. “Aköp, ni weletak ma wii kaatakyesën pöt ne tepër sëpëaap.” 34 Maan Yesuukkangiir epël mëëa. “Pita ne niamaan kat wi. Nipeene röök epëtak kokor ngön naën wiaan akunnentepar nent ëak neen wonwon mamëëp.”

Kërre monere öpre pötön mëëa35 Pël mëak pim ruuröen epël mëëa. “Ngaan

ne ar wes yanimëem, ‘Monere kërre ing körrepöt wak sëngan,’ pël niiaut. Pël ëa akun pötakomën nantön elek ëaurö ma won?” Pël maanpit, “Won,” mëëa. 36 Pël maan kaalak epël mëëa.“Peene pöt nga akunaö yaaröön namp monetwiaan pöt pangk waap. Ën namp kërëëp wiaanpöt yok pangk wetaap. Ën namp öpwer wonëën pöt ulpëën rangkëp përë omnamp mangkënöpwer kangiir mamp. 37 Ne niamaan kat wieë.Ngönën pepeweri ngön epël ëa pöt nem naë këorööpnaan yaë. ‘Pit pi utpetap wesak utpetaröaöngpök moulmëaup.’ Ngön nemëën retëng ëapipot kë orööpnaat.” 38Maan ruuröak epël mëëa.“Kaöap, ni itan. Ten öp neweriar wia.” Pël maanYesuuk epël mëëa. “Ngönte sëp weseë.”

Yesuuk Kesemani ngësöök së kimang maima(Matiu 26:36-46; Maak 14:32-42)

39 Pël mëak wë olëak kakaan oröak pim ë yaaulOlip tomöntakël yesën ruurö ënëm sa. 40 Pëlëak së oröön Yesuuk ruuröen epël mëëa. “Armoröktak wiap sënganëën kimang maë.”

41 Pël mëak këlötë mööna yaë pöl ëak së rarrë wesirak Anutuun kimang epël mëëa. 42 “Pepni kat wiin pangk ëën pöt këlangön nem naëorööpënëak yaë epot keker elnëëp. Nem könöökwon, nim kentöökë wiaul ëëm.” 43 Pël yemaankutömweriaan ensel namp irë pim naë oröakkosang mowesa. 44 Pël ëën Yesu pi lupmer

Luk 22:45 98 Luk 23:5këlangönringwë ke urak kimang yemaan köömötomën iitë ök sak oröak yangaak il ngentia.

45 Kimang më pet irak wal ëak së pim ruuröenitaangkën pit piin yakömpan ëën ka uraan 46epëlmëëa. “Ar tol ëënak ka ureim? Moröktak wiapsënganëën wal ëak Anutuun kimang maë.”

Yesu kööre toköröa moresi moulmëa(Matiu 26:47-56; Maak 14:43-50; Son 18:3-12)

47 Pël yamëem wëën omën kësang pan pimnaë oröa. Pël ëak pim ru 12 pöröakaan nampYutas pöp Yesu tot nëmpënëak pim naë sa. 48 Pëlëën Yesuuk epël mëëa. “Yutas, ni Omën Këëpneen kup mowiin nempëna pötaan tot yenenënma?” 49 Pël ëën pim ruurö pit omën orööpënëakyaaö pöten itenak piin epël mëëa. “Aköp, ten öpmöön ma?” 50 Pël mëak pitëm naëaan nampökkiri ar yaaö wotöököpë inëën ru namp möak pimkat yaapkëëp per olëa. 51 Pël ëën Yesuuk itenakepël mëëa. “Ar sëp weseë.” Pël mëak omënpöpë katëëp moröak ompyaö mowesa. 52 Pël ëakYesu kiri ar yaaö kaöaröere ngönën tup kaöetapolisöröere kaöarö pi öpënëak sa pöröen itenakepël mëëa. “Ar neen ngaap wesak wali neönëakinre tang wak yewais ma? 53 Ne kët ël epotëngönën tup kaöetak arring wëaup. Pël ëën arakun pötë neneön ëaurö. Pël ëaap peene akunepët arim akunet. Akun eptak kouta weërekosangët tekeri yaarö.”

Pitaak Yesuun wonwon mëëa.(Matiu 26:57-58, 69-75; Maak 14:53-54, 66-72; Son

18:12-18, 25-27)54 Pël maan pit Yesu wali wak kiri ar yaaö

wotöököpë kaatakë sa. Pël ëën Pita pi ënëmënëmsa. 55 Pël ëak itaangkën ngaarö ëmöökë kakaatisë ilëak ka tomök es merak mor yesem wëënPita pi pitëm tekrak së wel aisëa. 56 Pël ëak esëwaöök wel aisëaan inëën koont nampök piinitneë epëlmëëa. “Omën epopta Yesuringwëaup.”57 Pël maan Pitaak wonwon mëak epël mëëa.“Koont epop, ne piin köpëlëp.” 58 Pël mëakkot nent wëwë yaëën kaalak omën nampök piinitenak epël mëëa. “Niinta pitëkaan nampok.”Pël maan Pitaak epël mëëa. “Omp epop, newonöp.” 59 Pël mëak wë ngöpngöp yaëën kaalakomën munt nampök kosang wesak mëëa. “Yaap,omën epopta Yesuringwëaup. Pi Kalili omnamp.”60 Maan Pitaak mëëa. “Omp epop, ne nim ngönyaan pipten ëngk ma e yewas.” Pël maötaringkokor ngön ëa. 61 Pël ëën Aköp kaip ti Pitaanitena. Pël ëën Pita pi Aköpë ngön epël mëëa

pöten kön wia. “Ni peene röök epëtak kokorngön naën wiaan akun nentepar nent ëak neenwonwon mamëëp.” 62 Ngön pël mëëa pöten könwiak ya ilak sëën tomökël së ing kaö pan ëa.

Ngaaröak Yesuun ökre was mëak tang momöa(Matiu 26:67-68; Maak 14:65)

63 Yesuu ngarangk wëaurö pit piin ökre wasmëak tang momöa. 64 Pël ëak itöörarë poë ko-röpöök kör mokoëak epël mëëa. “Ni tektek ngönyaauppe. Talëpök yanimö?” 65 Pël mëak ngönutpetat kësang mëëa.

Yesu kansolöröa naë moulmëak ngön ya mëna(Matiu 26:59-66; Maak 14:55-64; Son 18:19-24)

66 Ëlpam walën omën kaöarö, kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangkörö, wa topëak wë maan Yesu mësak pitëm naë sëën epëlmëëa. 67 “Ni tenën ök nia. Ni Yaö NiiaupKristo tapöp ma?” Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Ne niamaatep ar kat wiak wa yaap newasngan.68 Ën nookta pëël niaan yok pangk ök nenëan-gan. 69 Peene pöt Omën Këëp ne Anutu weërekosangëp pim yaapkëël wel aisëaama akunet te-manöm yes.” 70Maan pit pouröak epël mëëa. “NiAnutuu Ruup ma?” Pël maan kangiir epël mëëa.“Yok yak pil.” 71 Pël maan pit epël mëëa. “Oröp-morëën ngön yamëmpen? Pimtë këmtakaan yokaan kat yawi.”

23Pit Yesu Pailatë naë së ulmëak ngön ya mëna(Matiu 27:1-2, 11-14; Maak 15:1-5; Son 18:28-38)

1 Omën pourö wal ëak Yesu mësak Rom yangngarangkëp Pailatë naë sa. 2 Pël ëak Pailatënngës rëak epël mëëa. “Tenim itöök omën epmorten omën pourö morök elnieimeë pi omp ak Sisatakis mangkanëak nga niaimeë pimtok pimtën,‘Ne Kristo Yaö Neeaup,’ pël aöre ‘Ne omën ompaköp,’ pël yaaumor.” 3 Pël maan Pailat pi Yesuunpëël mëak epël mëëa. “Ni Yuta omnaröa omënomp aköp ma?” Maan kangiir epël mëëa. “Yokyaan pi tapët.” 4 Pël maan Pailat pi kiri ar yaaökaöaröere omnaröen epëlmëëa. “Ne omënepopësaun nent nokoirën.” 5 Maan pit kosang wesakke urak epël mëëa. “Pi omnaröen ngön ök mëaklup es nga mowasën Yutia yang pourak akak yes.Pi Kalili yangerak ngës rëak pël ë waisaumorökeprekta tapël yaë.”

Pit Yesu Erotë naë së ulmëak ngön ya mëna

Luk 23:6 99 Luk 23:406 Pël maan Pailat pi pöten kat wiak pitën

epël mëëa. “Omën epop Kalili yangerakaanëpma?” 7 Maan pit kangiir mëëa. Pël ëën Pailatpi omën omp ak Erot pim yang ngarangk ëeëau-rekaanëpök ëa pël wesak akun pötak Erot piitaYerusalem kak wëën yak Yesu wes mëën pimngësël sa. 8 Pël ëën Erot pi Yesuun itenakërëpërëp ëa. Pöt pi Yesuu yaautön kat yawiemitaampënëak kent kön yawia. Pël ëak pim itöökretëng nent ëën itaampën pël wesak ërëpërëp ëa.9 Pël ëak Yesuun pëël ke nentere nent yemaanYesu pi ngön kangut nemaan ëa. 10 Pël ëën kiriar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröpit pim naë së tauak kosang wesak pi utpet ëapöt mëëa. 11 Pël ëën Erotre pim ngaarö pit piinököök elmëak ökre was mëëa. Pël ëak ulpëënwali retëngretëng ëa ompyaö namp wa momëakkaalak wes mëën Pailatë ngësë sa. 12 ErotrePailat piarip ngaan pöt nampnampön kööre tokyaauwaarök akun pötak ngöntre kar ëa.

Pailat pi Yesu këra yetaprakmööpënëak katmowia(Matiu 27:15-26; Maak 15:6-15; Son 18:39–19:16)

13 Pailatök maan kiri ar yaaö kaöaröerengarangköröere omën muntarö wa top ëa. 14 Pëlëën epël mëëa. “Ar omën epopön, ‘Pi omnarö wairikor yaalmëaup,’ pël aö nem naë wak waisan.Pël ëën nook pim songönte tekeri wasëpënëakarim ëöetak pëël mëëaut. Pël ëautak ne piinkat wiin pim utpet yaëën arim ngön yaatakmoulmëan pöt nokoirën yeë. 15 Erotta tapël ëakkaalak wes mëën waisa. Kat wieë. Omën epop piutpet tiarim mëmpena nent naën. 16 Pötaanökne maan ngaaröak om tang pëën möak wesmëëpnaat.”

17 [Krismaki poutë Anutuu mait elmëa akunngëëngktak Pailatök omën namp wes më yeëa.]18 Pël maan pit omën pourö ëlak wiak epël mëëa.“Pipmor mëngkën wel wiip. Parapasökëër wesnimë.” 19 Parapas pöp kak wë omën naröaringnga yaalem namp mëngkën wii kaatak ulmëaup.

20 Pël maan Pailatök kaalak epël mëëa. “NeYesu wil momëëmaat.” 21 Maan pit ngön ëakepël mëëa. “Këra yetaprak möön wel wiip. Kërayetaprak möön wel wiip.” 22 Pël maan Pailat piakun nentepar nent pötak epël mëëa. “Omënepop pi utpet oröp nent ëa? Ne itaangkënpi mëmpena nent naën. Pötaanök ne maanngaaröak tang pëën möak wii kaatakaan wesmëëpnaat.” 23 Pël maan pit ke ur olëak ngönëak, “Pi këra yetaprak möön wel wiip,” pël mëak

ngön kaëpre ngön ëak Pailatë ngönte wa irikor ëolëa. 24Pël ëën Pailat pi pitëm ngönmëëa pöt katwiak möön wel wiipënëak mëëa. 25 Pël ëak pitëmkëk mëëa pötaan omnamp mëngkën wii kaatakulmëaö pöp wil moulmëak Yesu pitëm kentöökmöön wel wiipënëak pëël elmëa.

Yesu këra yetaprak möa(Matiu 27:32-44; Maak 15:21-32; Son 19:17-27)

26Pit Yesumësak yesem kamtaöök omën nampyapinte Saimon, Sairini kakaanëp, pi yaakaanyewaisën koirak wali wak këra yetapër mangkënwaalak Yesuu ënëm sa. 27 Pël ëën omën selapënëm yesem öng narö Yesuun ingre tanëër sa.28 Pël ë yesën Yesu kaip ti epël mëëa. “Yerusalemöngörö, ar neen ing angan. Arimëntre arimruuröaanökëër ing aë. 29 Kat wieë. Ënëmakakun nent temanöm sëën epël anëët. ‘O, öngru köpëlörö. Pit ru wilööre kapa mampö pëlnaën yaaurö. Pötaanök pitökëër ërëpërëp yaë,’pël anëët. 30 Akun pötak rosir kaöatön, ‘Pelakngep elnieë,’ pël mëak kotutön, ‘Kör elnieë,’ pëlmanëët. 31 Këra iiringöt es yemarën pangk naënyaë pöta ök ne omën ompyaö yaaup wel newiinëpöt pangk naën yaëëtak ar wel newiinëak kentyeë. Pötaanök këra umönöt es marën pangk yaëpöta ök ar utpet yaauröak wel wiinëët.”

32 Pit omën utpet yaaö naarta Yesuringmööpënëak mësak sa. 33 Pël ëak yang lup nentyapinte “Kepön Kos” pël yamëëa pörek së oröakpi këra yetaprak momöa. Pël ëak utpet omënnaarta, namp yaapkëël namp katnëël, mö ulmëa.34 Pël ëën Yesu pi epël mëak kimang mëëa. “Pep,pitëm yaalnë epot köpël wë yaalnë. Pötaanpitëm saun epotë kangut won mowas.” Pëlyemaan ngaarö pit pim ulpëënre poë koröpötwak ngasamtak wiak talëpök öpën pöten itena.35 Pël yaëën omnarö itenaan omën kaöarö pitepël mëak ökre was mëëa. “Pi omën muntarökaamök yaaupök peene pimtok pimënt kaamökëëp. Pi Kristo, Anutuu Yaö Mëëaup pöt pël ëëp.”36 Pël yemaan ngaaröakta ökre was mëak naë sëwain i somit menak epël mëëa. 37 “Ni yaap Yutaomnaröa omën omp aköp pöt nimtok nimëntkaamök ë.” 38 Pël mëak pim kepön löötak epëlretëng ëulmëa. “OmënepopYuta omnaröa omënomp aköp.”

39Pël yaëën utpet omënnaar piiringmöapöaarnampök utpet wesak epël mëëa. “Nim ök pilëptaKristoma? Ni yaap pöp pöt nimënt kaamök yeemtenipta pël elni.” 40 Pël yemaan ngöntöpök ngamëak epël mëëa. “Nim këlangön kat yawiin tapël

Luk 23:41 100 Luk 24:21yaëëp ni Anutuun kas naën yaan ma? 41 Tepërpöt, tepërim saunatë kangiir ompyaö yaalni. Ënomën epop pöt, saunwonöp.” 42Pëlmëak Yesuunepël mëëa. “Yesu nim omp ak sak waisumëëtakneen kön wiim.” 43 Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Ne yaap niamaan. Peene tapëtakëër ni neeringngës ompyauuk ömëët.”

Yesu wel wia(Matiu 27:45-56; Maak 15:33-41; Son 19:28-30)

44 Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën kët itteutpet ëën yanget koö olëak wieë së wiap kan 3kilok oröa. 45 Pël yaëën ngönën tup kaöetak poëkoröp kësang ngeröök uteëaumpel luptak keliaknempelnempel ëak sa. 46Pël ëën Yesu pi ngön ëakepël mëëa. “Pep, nem könöp nim moresi yanu-ulë.” Pël mëak yok wel wia. 47 Pël ëën ngaaröawotöököp pi omën oröa pötön itenak Anutuunyaya mëak epël mëëa. “Omën epop pi yaap saunwonöp.” 48 Pël yaëën omën itaampënëak së watop ëa pörö pit omën oröa pötön itenak yakömkön wi kakë sa. 49 Pël yaëën Yesu pim karuröereKalili yangerakaan ënëm sa pörö pit pëlëër wëomnant oröa pötön itena.

Yesu yang kel weera(Matiu 27:57-61; Maak 15:42-47; Son 19:38-42)

50 Omën namp yapinte Yosep pöp Yutiayangerak 51 Arimatia kakaanëp, pi omënompyaup yak wotpil wë Anutuuk wa ngaöökmomëëpënëak kor wakaima. Pi kansolwotöököröaring wëaup. Pël ëaupök pim karuröYesu mëmpënëak ngön yaan pi nerek waknemaan ëa. 52 Omën pöpök Pailatë naë së Yesuusokuren ök mëëa. 53 Pël ëën kat mowiin sëyetaprakaan ent ëak poë koröp kölam ompyaönaöök kör koëak kël öngöp naö omnarö wawiipënëak tëau wieëa pörekël wak sa. Kël öngöppö omën namp wa nawiinö. 54 Pöt kë yesa akunngëëngkët ëlpamök wiaan omnant kön ëa. 55 Pëlëën öng Kalili yangerakaan Yesuring saurö pitYosepë ënëm së omën yangaöön itena. Pël ëakYosep pi sokur tolëël yawi pöten itena. 56 Pël ëakkaalak kak së kolap köp nga kamp ompyaut Yesuusokurak wa mëëpnaan wak sëpënëak kopëta weswiak akun ngëëngktak ngön kosangta wieëaulkoröp kë sa.

24Yesu kaalak wal ëa(Matiu 28:1-10; Maak 16:1-8; Son 20:1-10)

1 Sante wangam kan röökëër pan öngörö kolapköp nga kamp kopëta wes wia pöt wak yangaöökë

sa. 2 Së oröak itaangkën kël kësang kan wari ul-mëaumpel wa olaan kan të wieëa. 3Pël ëën pit këlöngöpöökë kakaati së itaangkënYesuu sokurwonwieëa. 4 Pël ëën ap wesak ëngk ma e wasö yaëënomën naar ulpëën kölam panëëpëaar mëauwaarpiarpim naë oröak taua. 5 Pël ëën öngörö ite-nak kas ëën tok oriak yangaakël itenaan omënpöaarök epël mëëa. “Ar oröp ëënak öp wëaupönwelaaröa naë ap yewas? 6 Pi eprek won. Yokwal ëa. Ar pim ngaan Kalili yangerak wë ngönepël ök niiaö pöten kön wieë. 7 Pi epël niiaup.‘Omën Këëp ne saun omnaröa naë neulëën pitökkëra yetaprak nemöön wel wiak kët nenteparnent yangaöök wieë kaalak wal ëëmaap,’ pël ni-iaup.” 8 Pël maan öngörö Yesuu ngaan ngön ökmëëa pöten kön wiak 9 yangaöökaan kaalak kaksë Yesuu ru 11 pöröere omën muntaröen pitëmomën itaampööre katwi ëa pötön ökmëëa. 10Öngpörö Maria Matala kakaanëpre Soanaare MariaSemsë ëlëpre öng munt naröere pël ëak öngpöröak së Yesuu ngön yaaö omnaröen ök mëëa.11 Pël ëën pit ngön pöt kat wiak, “Öngre yokotngön ya,” pël mëak wa yaap newasën ëa. 12 Pëlëak Pita pi wal ëak pöömpö së yangaöök oröaktok oriak kël öngöpöök itaangkën poë koröp körkoëau pëënwiaan itena. Pël ëak omën oröa pötenkön selap ë kakë sa.

Omën naar Emeasë kanöök Yesuun itena(Maak 16:12-13)

13 Kët tapëtak Yesuu ingre mor sauröakaannaar Emeas kakë sëpënëak sa. Ka pö Yerusalemkak naë 11 kilomita pöta ök wieëa. 14 Omënpöaar kamtaöök yesem omnant oröa pötë ngönötaö yesa. 15 Pël yaëën Yesu pimënt piarpim naëoröak piaripring sa. 16Pël ëën omën pöaar itenakYesuun pi newasën ëa. 17 Pël ëën pëël mëak epëlmëëa. “Oröp nantëën nampnampön maö im?”Pëlmaan piarip leng ëak tok orieë yakömë sak ëa.18Pël ëak namp Kliopas puuk epël mëëa. “Elei, kaël epotëaan omën pourö Yerusalem kak wëëp nikopëtapökëër omën pörek oröauten köpël wëënma?” 19 Pël maan Yesuuk piaripön pëël mëakepël mëëa. “Pöt tol ëa?” Pël maan piaripkangiir epël mëëa. “Yesu Nasaret kakaanëpëelmëa pöten yak. Pi tektek ngön yaaö namp,Anuture omnaröa ëöetak ngön kosang aöre yaweëre kosangringötmëmpö pël yaaupök 20kiri aryaaö kaöaröere tiarim ngarangköröak Rom yangngarangkëpë naë wes mëën puuk mëmpënëakmaan këra yetaprak möaup. 21 Ten pöt, puuk

Luk 24:22 101 Luk 24:53Israel omnarö tiar utpetetakaan niöpnaat pël we-seëan pöt pitök möön wel wia pöta ngöntere këtnentepar nent ëën munt nant oröa pötë ngönötyak. 22 Tenim naëaan öng naröak Santeetakröökëër yangaöök së itenak wais ök niaan yaansaut. 23 Pit së sokuren ap wesak wais epël niiaut.‘Ten së itaangkën ensel naarök, “Yesu pöp öp sakwë,” pël yenia.’ 24 Pël niaan tenim naëaan omënnaar piaripta së yangaöök itaangkën öngöröa aankat wia tapël itena. Pël ëaap pimtën itnaangkënëa.” 25 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Aripkön won pan. Arip oröp ëënak tektek ngönyaaö omnaröa ngön retëng ëautön könwi kosangnewasën yeë? 26 Kristo Yaö Mëëaup pi këlangönkat wiak kaalak pim ëwaare weëre kosang pimotöpna pöten arip köpël ma?” 27 Pël mëak Mosespim ngön ëa pötak ngës rëak tektek ngön yaau-röak ngönën pepatë pimëën ngön ëa pöt pout ökmëëa.

28 Piaripring kak së oröak el wesak sëpënëakyaëën piarip epël mëëa. 29 “Këtëp ilaan koöolapënëak yaëërek tenipring öpa.” Pël maanpiaripring kakaati sa. 30 Pël ëak wë kaömp nëm-pënëak wel aisëeë puuk kaömpöt wak Anutuunyowemëak pelak piarip mena. 31Pël yaëën piarippörekök kön tektek sak iten sokola. Pël ëënpi ëlëëp ilëa. 32 Pël ëën piarpimënt nampnam-pön epël mëëa. “Tepër kamtaöök yewaisem pingönën pepatëaan ngön songönöt ök niaan katwiak ya kë saut.” 33Pël mëak akun tapëtakëër walëak kaalak Yerusalem kakël sa. Pël ëak pörek sëitaangkën ru 11 pöröaring piarpim karurö wëënitena. 34 Pël ëën pitök epël mëëa. “Yaap pan,Aköp wal ëak wë Saimonön ë pet elmëën itena.”35 Pël maan piaripök piarpim kamtaöök yesën ëapöta ngönte ök mëak kak së kaömpöt yepelënpiarpim piin këëkë itena pöta ngönteta ök mëëa.

Yesuu ruurö pit piin itena(Matiu 28:16-20; Maak 16:14-18; Son 20:19-23)

36 Pit ngön pöt aim wëën Yesu pimënt pitëmtekrak orö rëak epël mëëa. “Arim lupötë mayaapwiaap,” pël mëëa. 37 Pël ëën pit yaan sak, “Yesuukönöpök yaë,” wesak kas ëa. 38 Pël ëën pi epëlmëëa. “Ar oröp ëën yaan utpet sak kön selapyeë? 39 Nemënt tapöpök wë. Ar nem ingremorötön iteneë. Pël ëak morö pat ëak këëkë itnengëneë. Ne koröpre mësëpring wë. Kön pöröepël wonörö.” 40 Pël mëak pim ingre moröt petelmëa. 41 Pël ëën pit ya kë sak pim ngönte katwiak kön wi kosang newasën om yaan sak yeemwëën epël mëak pëël mëëa. “Arim kaömp nant

eprek wia ma?” 42 Pël maan pit i kaö imën kotakaö nent mangkën 43wak pitëm itöök na.

44 Na pet irak epël mëëa. “Ne arring wë epëlniaimaut. ‘Ngaanëër Mosesë ngön kosangötretektek ngön yaauröa pepatë ngön wia pipotretan pep Sam pöweri nemëën ngön ëa pipot poutkë rapënaat,’ pël niiaut.” 45 Pël mëak pimtokngönën pepeweri ngön wia pöt ök maan kat wiakpitëm lupöt kan tëa. 46 Pël ëën Yesuuk epëlök mëëa. “Ngönën pepeweri epël wia. ‘YaöMëëaup, Kristo, pi këlangön kat wiak wel wiakakun nentepar nent pël wieë kaalak yangaöökaanwal ëëpnaap. 47 Pël ëën omnarö lup kaip tiinpitëm utpetat kërë moolapëna pöt pim yapintakök maan Yerusalem kak ngës rëak aö yesemyang poutë së pet irëpnaat,’ ëaut. 48 Pötaanökarim itenan puot tekeri wesak ök man. 49 Katwieë. Nem Pepapök ngaan omnant arimëën yaöniia pöt nook wes nimëëmaat. Pötaanök ar omkak eprek wëën kutömweriaan weëre kosang pötarim naë irapnaat.”

Yesu kutömweri isa(Maak 16:19-20; Ngön 1:9-12)

50 Pël mëak pit mësak Petani kak naë së oröakpim moresiar ngaarëk weë pit welaköt elmëa.51 Pël yeem wil moulmëak kutömweri isa. 52 Pëlëën pit piin yaya mëak ërëpsawi kaö ë kaalakYerusalem kak së 53 wë kët ël epotë ngönën tupkaöetakwakaimeë Anutuun yayamaimwakaima.

Son 1:1 102 Son 1:29

SonYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 60 pöta ök won sëën Sonök Yesuu ngönompyaö epët retëng ëa. Son pi Yesuu ru 12pöröakaanëpök omën pouröaan ëa. Pim ngönpöt, omnarö Yesuun kön wi kosang wesak wëwëkosangët öpenëak retëng ëa. Pötaanök Yesuuya mëna pöta ngönte naën, pim ök mëëa pötangönte ëa.Pöt epël wia.

Yesu pi Anutuu Këmët 1:1-18Son i yamëaupre Yesuu ru wetëërö 1:19-51Yesuu ya mënaut 2:1–12:5Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 13:1–19:20Yesuu wal ëak ëö pet elmëaut 20:1–21:25

Këm Ngönte wëwëetaringtak omën sak oröa1Ngaan panëër kutömre yang won wiaan Këm

Ngön pi wakaima. Këm Ngön pi Anuturingwakaima. Këm Ngön pi Anutu tapöp. 2 Ngaanpanëër pi Anuturing wë. 3 Piaripök ël epotpout ket ëauwaar. Omën nant kan naöökëlaannaaröön. Won, Anutu puuk Këm Ngön piin maanomën ël epot pout ket ëa. 4 Pël ëak pimëntwëwëpepap pël saarëën pimwëwëpötak omnaröpiin kön wiipenëak ëwa elnia. 5 Ëwa pepap piëwa elnieim wë. Pötaanök koutak ëwaat ngepnaalmëëpan.

6Omën namp Anutuuk wes mëën oröa yapinteSon. 7 Pi ëwa pöta ngönte omnaröen ök maanëwa pepapön kön wi kosang wasëpënëak oröa.8Son pi pöp ëwawonöp pi om ëwa pepapë ngönteök apënëak oröa. 9 Ëwa pep kë pöp pi oröakyangerakë omën pourö ëwa elnia, wë epop.

10 Anutu puuk Këm Ngön piin maan puukyangerakë omënere omnant ket ëaup pitringwëënak pit piin ëwat nasën wakaima. 11 Pi pimtëyang songöntak oröak wëënak omnarö pit piinngöntre kar naalmëën ëa. 12Ën omënngöntre karelmëak piin kön wi kosang wesaurö tiar Yesuukpimëën yaö niwasënwëAnutuu koröngre ru seimwë. 13 Tiar omnaröa yaaul Anutuu koröngre rusak naön. Ëlre peparö pitëm kentöök ma könöökpël naën. Anutu puuk elniin pim koröngre ruseim wë.

14 Këm Ngön pi omën orö rëak tenim tekrakwëën ten pim ë rangiatön iteneimaut. Pi komrekolap elnieimeë ngön këët pëën ök niaimaup.Ten pim ë rangiat iteneimaö pöt Anutuuk pim rukopëtap mena.

15 Son i yamëaup pi ru pöpë songönten warwesak ök mëak epël mëëa. “Omën epopön nengaan arën epël ök niiaut. ‘Omën nem ënëmyewais pöp puukëër kaöap. Ne naaröön wiaanpi wakaimaup.’ ” 16 Pi komre kolap pepap yaktiar pourö pim naëlaan komre kolap kësangënyaalniin nganngan weim wë. 17 Pöt tol ëënak?Anutuuk tiarimëën tektek ngönöt pëën Mosespim moresi mowiin nina. Pël ëautak Yesu Kristopuuk komre kolap niwesak ngön këët tekeri wesnina. 18 Omën nampök Anutuun itnaangkëntakpimRuuppimtokëër Pepapringwëaup. PötaanökPepapë songönte war wesak tiarën ök yenia.

Son i yamëaupök war wesak mëëa(Matiu 3:1-12; Maak 1:1-8; Luk 3:1-18)

19 Yuta ngarangk Yerusalem kak wëaurö pitAnutuun kiri ar yaaö naröere Liwai ngönën omënnarö Sonë naë wes mëën së epël pëlpël mëëa. “Nitalëp?” 20 Pël maan Son pi ngep naën war wesakepël ök mëëa. “Ne Yaö Mëëaup, Kristo won.”21 Pël maan pit piin kaalak epël pëlpël mëëa. “Ënni Anutuu tektek ngön yaaö omnamp Elia ma?”Pël maan pi wonwon mëëa. Pël maan pit kaalakepël pëlpël mëëa. “Ma ni Anutuu tektek ngönyaaö omnamp tenim kor wakaima pöp ma?” Pëlmaan pi kaalak wonwon mëëa. 22 Pël maan pitepël mëëa. “Ën ni talëp? Tenim wes nimëauröensë ök menaan. Nim songönten ök nia. Nimtoknimtëën talëp yamëëaup?” 23Pël maan Son puukepël mëëa.“Ne yang pultak wë ngön ëak epël yaaup.‘Aköpëën kanö ngëseë.’Ngaanëër Anutuu tektek ngön yaaö omnampAisaia pim tektek ngön ëa pöt nem naë këyaarö.” 24 Pël maan omën wes mëauröa naëaanParisi ngönën omën narö pit piin epël pëlpëlmëëa. 25 “Ni Kristo won, ma ni Elia won mani Anutuu tektek ngön yaaö omnamp tenim korwakaima pöp won ëën pöt ni tol ëënak omnaröi yamëaup?” 26 Pël maan Son pi epël mëëa.“Ne omnarö i yaaptaring yamëaup. Ën omënnamp arim tekrak wëën itnaangkën wë. 27 Neutpet epopök yok pangk pim ing korötepar wiinemowilngan.”

28 Yotan i pouuk Petani kak Son pim omnarö imëa lup pötak ngön pöt oröa.

Yesu Anutuu Sëpsëp Ruup29 Ëlpamök Son pi itna pöt Yesu yewaisën

itenak epël mëëa. “Iteneë. Ëngkop AnutuuSëpsëp Ruup. Kiri ar yaaurö sëpsëp ruurö

Son 1:30 103 Son 2:11Anutuuk omnaröa ketöt won wasëpënëak pitkiri ar ë yaë ök tapël Anutuuk tiar omnaröaketöt puuk won niwasëpënëak wes mëën oröaup.30 Omën pipopönök ne ngaan epël niiaut. ‘Omënnem ënëm yewais pöp puukëër kaöap. Nenaaröön wiaan pi wakaimaup.’ 31 Nemënttapiin köpëlëp. Pël ëautak ar Israel omnaröpiin ëwat sënëak i yanimë.” 32-33 Pël niak Sonpi epël yenia. “Neenta köpël wëënak Anutuuomnarö i momëëmëak neeaupök epël neeaut.‘Ni omën namp i yemomëën Ngëëngk Pulö irërangk ngentiak öpna puopök omnarö NgëëngkPulö momëëmpnaap.’ Pël neaan ne itaangkënNgëëngk Pulö int ekëpë ök sak kutömweriaan irëpim rangk ngentiak wëa. 34Ne pöten itenak warwes niamaan. Yaap, epop Anutuu Ruup.”

Yesuuk ru kong nent koira35 Ëlpamök Son pim ru naarring wë

36 itaangkën Yesu kan yesën epël ök yenia.“Iteneë. Ëngkop Anutuu Sëpsëp Ruup.” 37 Pëlniaan tenip kat wiak Yesuu ënëm saut. 38 Pëlëën Yesu kaip ti itaangkën tenip pim ënëm yesënitenak epël pëlpël yenia. “Arip oröp wë yewais?”Pël niaan tenip epël pëël mëëaut. “Rë yanuulaup,ni ka taltak wëaup?” 39 Pël maan Yesuuk tenipönepël yenia. “Arip wais iteneë.” Pël niaan tenippiiring së kawëauten itenak kët taptak piiringwëka uraut. Tenip wiap kan 4 kilok saut pötaanök.

40 Yokot Son pim ngönte kat wiak neeringYesuu ënëm sa pöpë yapinte Entru, Saimon Pitapim nangap. 41 Pi teëntom së pim nanëp Saimonkoirak epël ök mëëa. “Tenip Anutuu Yaö MëëaupKristo koirak itenaut.” 42 Pël mëak Entruuk Sai-mon koirak Yesuu naë waisa. Pël ëën YesuukSaimon piin itenak epël mëëa. “Ni Saimon, Sonëruup. Ne nim yapinte Sipas yeniak.” Yapin Sipaspötere Pita pötepar tiarim ngöntak kël.

Yesuuk Pilipre Nataniel koira43 Ëlpamök Yesu pi Kalili yangerakë sëpënëak

kön wia. Pël ëak itaangkën Pilip wëën epëlök mëëa. “Ni nem ruuröaring wë.” 44 Pilippi Entruure Pita piarpim ka songönte Pesaitapörekaanëp. 45 Pilip pi së Nataniel koirak epëlök mëëa. “Ngaanëër Anutuuk ngön kosangötMosesmangkën retëng ëëre tektek ngön yaauröaretëng ë pël ëaut kat wieim pöp ten koiraut. PöpYesu Yosep pim ruup Nasaret kakaanëp.” 46 Pëlmaan Nataniel pi epël mëëa. “Omën ompyaup kepëlëp Nasaret kakaan naarööpanpe.” Pël maanPilipök epël mëëa. “Wais itaampëën.” 47 Pël

mëak Pilip Nataniel koirak Yesu pim naë waisënitenak pim songönten epël yenia. “Omën yewaisëngköp pi yaap Israel omën yaapöp. Pi morökötwonöp.” 48 Pël yeniaan Nataniel pi Yesuun epëlyema. “Ni tol ëak nem songönten ëwat wëën?”Pël maan Yesuuk epël yema. “Pilipök ngön ne-niaan wiaan ni kem songöntak wëën itenaut.”49 Pël maan Nataniel kangiir epël mëëaut. “O rëyanuulaup. Ni Anutuu Ruup. Ni Israel omnaröaomën omp aköp.” 50 Maan Yesuuk kangiir epëlök yema. “Kem songöntak wëën nem itnak niiaökot taptaan kön wi kosang yenewasën. Pötaanökënëmak omën kaöat oröön itaampëët.” 51 Pëlmëak Yesuuk kaalak rangk epël yema. “Ne yaappan niamaan. Ënëmak ar itaangkën kutömwerkan tëën Anutuu enselörö Omën Këëp nem naëisak yeiraan itaampunëët.”

2Yesuuk maan i yaaptak wain i sa

1 Kët nentepar won sëën Kena kak Kaliliyangerak omën namp öng mor mampënëakyaëën Yesu pim ëlëp omën pöpë kaatak wëa. 2Pëlëën Yesure pim ruurö ten këëre imën nënëaktenën yas niia. 3 Pël ëën së wë wain iit wonsëën Yesu pim ëlëpök piin epël ök yema. “Pitëmwain iit kos sa.” 4 Pël maan Yesuuk epël yema.“Öng epop, ni nem ëëma pöten kön selap ëëngan.Nem songönte tekeri wasuma akunet naën.” 5Pëlmaan ëlëpök inëënöröen epël ök yema. “Omënnant ëënëak niaan pöt ënëm elmëën.”

6Yuta omnarö tenim ngönënta wieëaul kaömpnënëakpötmor i yairaut. Pötaanök kapötak yangkap 6 ëak wieëa. Kap nent peö ëaan pöt 20 ma30 kalen i ke pël wiaapnaat. 7 Pël ëën Yesu piinëënöröen epël ökmëëa. “Ar i kolak lëmëën peöëëp.” Pël maan pit kolak waismëak peö panë ë ul-mëa. 8Pël ëën Yesu pi epël ök mëëa. “Ar nant kappötëaan lë mëak wak së këëre imën ngarangkëpmeneë.” Pël maan pit kolak lë mëak wak sëmangkën 9 i yaaptak wain i sa pöten kön nawiinëa. Inëënörö i kolak së mena pörö pitökëër ëwatwëa. Pël ëën ngarangkëp pi omp öng koira pöpönngön mëak epël mëëa. 10 “Omnaröa yaaul wain iompyautmangkën omën pourö nëmpënaatep tolëënak ompyaut om wiaan wain i pasit wet rëakningkën nak kep ëak wëënak ënëmak wain i mis-ëng wesaut ëlëëp ngep ëak wakaimaut wak yaën?Talëp pël yeëa?” 11Yesu pim retëng nentere nentëëpna ngës rëak Kena Kalili yangerak pim weërekosang pet elniipënëak retëng pipët ëën itenak

Son 2:12 104 Son 3:17ten pim ruuröweëre kosangö pimnaëwia pël könwi kosang wesaut.

12 Ënëmak Yesuu ëlre nangre ruurö pël ëak tenKapaneam kak së oröaut. Pörek së akun walinaön.

Yesuuk ngönën tup kaöetak omnarö sum ëeimwëën waö ë mëa

(Matiu 21:12-13; Maak 11:15-19; Luk 19:45-46)13 Anutuu mait elmëa akun ngëëngkët te-

manöm yesën ten Yesuring Yerusalem kakë saut.14 Pël ëak pörek së Anutuu ngönën tup kaöetakilëak Yesu pi itaangkën omnarö ka lup nentak wëpol purimakaöre sëpsëpre intre pörö sum ë ënmonat ngawingawi ë pël ëeim wëa. 15 Pël ëënYesu pi itenak wii koö nenges wak omënere polpurimakaöre sëpsëp pörek wëaurö waö ë mëakmon ngawingawi yaauröa monat wak kömenmoolëak urötta kaip ti yemoola. 16 Pël ëak intöröwak ngawingawi ëeim wëauröen epël yema. “Pi-porö wak kama seë. Nem Pepapë tup ngëëngkepët uröm kaatë ök wasngan.” 17 Pël yemaanpim ruurö ten ngönën pepeweri ngön epël retëngëa pöten kön wiaut. “Ne nim kaat ompyaöwiaapnaataan weë yengenti.” 18 Yesu pit waö ëmomëën ngönënë kaöaröak epël yema. “Nimten waö yaalniin pöta songönte pet elniimëënretëng weë nent pet elniin itaampun.” 19 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yema. “Ar tup epëttööl olaan pöt nook kaalak akun nentepar nentök rëëmaat.” 20 Pël maan pit epël yema. “Akunselap pan krismaki 46 ke pël ök rëautep. Nuukyok pangk akun nentepar nent kaalak ök ramma?” 21 Yesu pim ngön mëëa pöt ngönën tuptennemaan, pimtë koröpöön yema. 22 Pël ëautak wëënëmak weletakaan wal ë moulmëa akun pötakpim ruurö ten pim ngaanëër ngön ök niia pötenkön wiaut. Pël ëak ten ngönën pepeweri wieëapötere Yesuu ök niia pöteparën kön wi kosangwesaut.

Yesu pi omën pouröa songönöt ëwatëp23 Anutuu mait elmëa akun ngëëngktak Yesu

Yerusalem kak wëën omën selap pim retëngweëre kosangring yaaö pötön itenak piin könwi kosang yemowas. 24 Pël ëën Yesu pi pitëmsongönten ëwat wëa. Pötaanök pitëm piin könwi kosang yemowas pöten yaap newasën yaë.25 Pël ëën nantön köpël naënëp yak omnaröak öknemaan wiaan pimtok pitëm lupötë iten pet ira.

3Yesu pi Nikotimasring ngönngön ëa

1Omën namp wëa yapinte Nikotimas, pi Parisingönën omën, Yuta omnaröa kaö namp. 2Pi rööknentak Yesuu naë së epël mëëa. “Rë yanuulaup,niin ten ëwat wë. Anutuuk ni ten rë niulömëakwesnimëaup. Anutuomënnampënaëwonwiaanyok pangk nim yaën epël retëng it ngolöp nentnaëpan.” 3Pëlmaan Yesuuk kangiir epël ökmëëa.“Ne yaap pan niamaan. Namp pi ngolöp wesakyawilën wëwë kosangtak öpna pöp Anutuuk wangaöök mëëpnaap. Pël naënëpök yok pangknaëpan.” 4 Pël maan Nikotimas pi epël mëëa.“Tol ëak omën namp pi kaö saupök ngolöp wesakwilëpën? Ma kot sak kaalak ëlëpë lupmeri ilaanngolöp wesak wilëpën ma?” 5 Pël maan Yesuukkangiir epël mëëa. “Yaap pan niamaan. Namppi iitere Pulöök elmëën ngolöp wesak yawilënwëwë kosangtak naön ëëpna pöp Anutuuk wangaöök namëëpan. 6 Omën kepëtakaan wilëpnapöp omën möönre koröp pëën wak öpnaat. ËnPulöök elmëënngolöpwesakwilënwëwëkosang-tak öpna pöp Pulöökë weëre kosang wak öpnaap.7Ni nem ngolöp wesak wilën wëwë kosangtak önpël ök yeniak pötaan yaan sak ëëngan. 8Kentö pipimtë yamöaul yamö. Pël ëak omnant pout ëtëp ëyesën nga ngönpel pëën kat yawiin. Ën songöntetarëkaan oröak yewais ma tarëk së pet yair pötni köpël wëën. Omën Pulöök elmëën ngolöpwesak wilën wëwë kosangtak öpnaarö pit tapëlëëpnaarö. Ni Pulöökë yaë pöten köpël wëën pö-taanök.” 9Pël maan Nikotimas kangiir epël mëëa.“Pöt tol ëak pël ëëpën?” 10 Pël maan Yesuukepël mëëa. “Ni Israel omnaröa rë yanuula kaönampök tol ëënak köpël yaën? 11Neyaappannia-maan. Omnant tenim itenak katwiak pël yaautönyeniak. Ök yeniaan ar kasëng yemengkaurö.12 Ne yangerakë omnantëël niaanakta ar kön wikosang newasën yeë. Pötaanök kutömweriil kowesak niamaatep ar pötön köök kön wi kosangnewasën ëën sa. 13 Arëkaan namp kutömwerinawisën Omën Këëp nemtokëër kutömweriaanyangerakël irëaup. 14 Ngaan Moses puuk yangpultak kamal könöp ket ëak këraarak möak wesirulmëa pöta ök Omën Këëp ne tapël elnëëpnaat.15 Pël ëën neen kön wi kosang newasëpnaaröwëwë kosangtak öpnaarö. 16 Anutu pi yangerakomnarö lup sant elniak pim Ru kopëtap wesnemëën irëaut. Pötaanök narö ar neen kön wikosang newasënëërö kö nasëngan, wëwë kosang-tak önëërö. 17 Ruup ne ngön ë pet yairauröayaë pöl elniimëak won, omnarö utpetetakaankama niömëak Anutuuk wes nemëën irëaut.

Son 3:18 105 Son 4:1418Pötaanök namp pi kön wi kosang newasëpnaappi ngön ya nampan. Ën namp pi kön wi kosangnenewasën ëëpna pöp pi kö sëpënëak ngön ë petirën wë. Pöt tol ëënak? Anutuu Ru kopëtap neenkön wi kosang nenewasën ëa pötaanök. 19 Ngönya mëmpna pöta songönte epël. Yesu pi ëwapepap yangerak oröak wëënak omnarö pit pimëwa pöten itaampnaaten kaaö ëën kouten kentëa. Pöt pitëm wëwëet utpet pötaanök ëwaatenkaaö ëa. 20Omënutpetat yaaurö pit ëwaaten kaaöyaë. Pit pitëm yaaut tekeri sëpan pötaan kas ëakëwaatak naaröön yaë. 21 Ën namp pi këët ngaröpna pöp ëwa pöt temanöm wasëpnaap. Pël ëënpim omnant yaaut Anutu pim ngönta ököök imapöta songönte tekeri sëpnaat.”

Sonök Yesuu songönte war wesak ök mëëa22 Pël mëak Yesu pi pim ruurö tenring Yutia

yangerakël saut. Pörek së wë omnarö i momëaut.23 Inon kak, Selim kak naë pörek i kësang wieëa.Pötaanök omnarö sëën Son piita i momëeimwëa.24Akun pötak Erot pi Sonwii kaatak nemoulmëënwiaan pël ëa.

25 Pörek Sonë ru naröere Yuta omën namppitëm i yamëa pötaan neneren ngön nga ela.26 Pël ëak pit Sonë naë së piin epël ök mëëa.“Rë yanuulaup, ni omën namp ngaantak Yotani pouuk niiring wë pim songönte war wesakök mëëan pöpön kön wiaan ma? Omën pöpökomën i yemomëën omën pourö pim ngësël sapet yair.” 27 Pël maan Sonök kangiir epël mëëa.“Pi yok pangk yaë. Anutuuk omën namp om-nant ëëpënëak weëre kosang nemangkën wiaanpimtok yok pangk naëpan. 28 Arimtokëër ëwatwë. Ne ngaan epël niiaut. ‘Ne Yaö Mëëaup,Kristo won. Pi tapöpëën wet rëak wes nemëaup.’29 Omën namp pim öng yaup koirën pöt öngöppimtë naë së öpnaat. Pël ëën ompöpë karip pinaë wë pim ngöntöpë ngönte kat wiak ërëpërëpëëpnaat. Pöta ök omnarö Yesuu naë yesën itenaknem lupmer ërëpsawi kaö yeë. 30 Puukëër isëp.Ne irem.”

31 Omën ngaarëkaan irëaup pi omnant pout ilniwesaup. Omën yangerakaan oröaup pi yanger-akaanëp. Pi yangerakë omën epotëël ngön ap-naat. Omën kutömweriaan irëaup pi omën epotpout il niwesaup. 32 Pi pim omnant itaampöörekatwi ëautönök yeniaanak omënnaröak katwiakkön wi kosang newasën yeë. 33Omën namp pi katwiak kosang wasëpnaap Anutuu ngönte këët pötpet yaalmë. 34 Anutu pim wes mëën waisa pipop

pimPulömangkënpeö ëaup. Pötaanök pi Anutuungön këët ya. 35 Anutu pi pim Ruup lup santelmëak ngarangk elniipënëak omnant pout pimmoresi mowia. 36 Pötaanök namp pi Ruupön könwi kosang wasëpna pöp wëwë kosangtak wakaimöpnaap. Namp pi Ruupë këm ngönta ënëm naënëëpna pöp pi wëwëet naön ëëpnaap. Anutu pimya këlangönte pim rangk wiakaim wiaapnaat.

4Yesu pi Sameria öngöpring ngönaak ëa

1 Akun pötak Parisi ngönën omnarö pit ngönnent epël kat wia. “Yesu pi omnarö kësangpan i momëën pim ënëm yesën Sonë ruurö ilyemowas,” pël kat wia. 2 Pöt Yesu pi won, pimruurö tenimënt omnarö i momëeimaut. 3Pël ëënYesu pi ngön pöt kat wiak ten Yutia yangerakaankaip tiak kaalak Kalili yangerakël saut. 4 Tenimkan sa pö Sameria yangerak oröak seëau. 5 Pöökyesem Sameria yangerak ka naö Saika pël yamëëapöök së oröaut. Ka pö Yakop pim ruup Yosep pimyang mena pöra naë wieëa. 6Ka pöökë naë Yakoppim i öngöp ngaanëër tëau wieëa. Ten kan imYesu koröpön ëën itaangkën këtëp luptak wëëni öngöp pöökë pourak wel aisëak kë yes.

7-8 Kë yesem wëën pim ruurö ten ka pöökëomnaröa ngësë kaömp sum ëënëak saut. Pël ëënpimënt wëën Sameria kak pörekaan öng nampi kolöpënëak sa. Së pim naë oröa. Pël ëën piöng pöpön iit nëmpënëak kimang mëëa. 9 Pëlmaan öngöpök epël mëëa. “Ni Yuta omnampökyaanëp ne Sameria öngöppe. Tol ëënak neeni kimang yenëaan?” Pim mëëa pöt Yuta om-naröere Sameria omnarö pit omnant ngawi naënyeëa. Pötaanök mëëa. 10 Pël maan Yesuuk epëlök mëëa. “Ni Anutuu omën ompyaut nimpnapöten ëwat wë omën niin i kimang yeniak epopneen ëwat wëën talte neen kimang neaan nooki omnaröa kol mangkën nak wëwë kosangta yaösëpna pöt nimp.” 11 Pël maan öngöpök epëlmëëa. “Omën kaöap, ni i kepit wonöpök ëaanëpöngöp epö wali panëööp nim i won nasën yaautyaan pipët tarëkaan öm? 12 Tenim ëap Yakoppuuk i öngöp epö tëak pimëntre pim ruuröerepim pol sëpsëpre purimakaö pörö neimau. NuukYakop ilmowesak iwonnasën yaaut koirömma?”13 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Omën iöngöp epöökaan yena piporö pourö kaalak iitenëëpnaarö. 14 Ën omën nook iit ningkën nënëërökaalak iiten naëngan. I köloköta olaim wë pölarim lupötë wieë pötë menmen eim wëën ar

Son 4:15 106 Son 4:46wëwë kosangtak önëërö.” 15 Pël maan öngöpökepël mëëa. “Omën kaöap, i nim yaan pit nan. Pëlëën ne i pipët nak kaalak iiten naën ëëmaan. Pëlëak eprek wais yokola pöt sëp wasumaan.”

16Maan Yesuuk epël mëëa. “Ni së nim ompöpkoirak epël waiseë.” 17 Pël maan öngöpök epëlmëëa. “Ne ompwonöp,” maan Yesuuk epël mëëa.“Nim omp wonöp yaan pipët yaap. 18 Ngaanni omp mor nas waup. Pël ëaupök peene ompnamp niiring wë pipop nim omp yaapöp won.Nim ngön yaan pit yaap.” 19 Pël maan öngöpökepël mëëa. “Ne peene niin ëwat yes. Ni Anutuutektek ngön yaaö namp. 20 Tenim ëarö pit rosirepöök wais Anutuun yaya maimaurö. Ën ar Yutaomnaröak pöt epël yak. ‘Omnaröa yaya mapenapörek Yerusalem kak.’ ” 21 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Öng epop, ni nemngönte kat wiak kosangwas. Akun nent orööpën sa. Pël ëak tiar rosirepöök wais nem Pepapön yaya nemangan. ËnYerusalem kak sëeta yaya nemangan. 22Ar omënarim köpëlötön yaya yamëëaurö. Ën ten Yutaomnarö pöt tenim ëwatötön yaya yamëëaurö.Pöt tol ëënak? Anutu pim omnarö utpetetakaankama yewa ya pöt ten Yuta omnaröa naë oröapötaanök. 23 Akun nent temanöm sëpnaat ëapöt yok oröa. Pël ëën omnarö piin yaap yayayamëëaö pörö nem Pepapön pitëm lupötök yaapyaya mapnaat. Nem Pepap pi omën ke pëlöröaankent yaaup. 24 Anutu pi Pulö. Pötaanök omënpiin yaya yamëëaurö pit lupötök yaap yaya map.”25 Pël maan öngöpök epël mëëa. “Ne ëwat wë.Yaö Mëëaup orööpnaap, pim yapinte Kristo. Pimorööpna akun pötak omën epot poutëët war we-sak ök niapnaap.” 26Maan Yesuuk epëlmëëa. “Netapöp, niiring ngönaak yak epop.”

27 Yesuuk pël yamëem wëën pim ruurö tenkaalak së oröak pim öngöpring ngönaak yeëapöten itenak yaan saut. Pël ëak nampököngöpön, “Ni oröpmor ömëak yewaisën?” pël ne-maan. Ën Yesuunta, “Oröp ëënak öng pipopringngönaak yaan?” pöt nemaan ëaut. 28 Pël ëën öngpöp i kepit pörek wiak kak së omnaröen epël ökmëëa. 29 “Waiseë. Itaampunëën. Omën nampe wais wë nem ngaan ëaö pöt poutön ök yenëa.Omën epop Anutuu Yaö Mëëaup, Kristo koröp.”30 Pël maan pit kakaan oröak Yesuu ngësë waisa.

31 Akun pötak Yesuu ruurö tenök piin ke urakepël mëëaut. “Rë yanuulaup, ni kaömp në.”32 Pël maan pi epël yenia. “Ne nem kaömp kenampöt wia pöten ar köpël wë.” 33 Pël niaan

ten ruurö neneren epël mëëaut. “Omën nam-pök kaömp nant wak wais mena koröp.” 34 Pëlyemaan Yesuuk epël yenia. “Nem kaömpöt epël.Nem wes nemëaupë ngönte ngaarëk wak pimya ngön ëaut mëmpa pötak nem kaömpöt yaë.35 Ar këëre kaömp önëak epël aim. ‘Ngoonkong nent won sëën këëre kaömp köp sëënaköpen,’ pël aim. Pël ëautak ne arën ök niamaan.Omnaröen iteneë. Arim këëre kaömp yewaularök pit nemëën neweë. Nem omën nemëënöma akunet temanöm sa. 36 Ya omën namp këëtyeön ya pepap pi sumat yemangk. Ök tapël yaomën namp nemëën wë pöp pi kangit mem-paat. Pël ëën pim öpna pörö pit wëwë kosangtaköpnaat. Pötaanök omën yangëntaupre yewauppiarip pouwaar ërëpsawi ë yaë. 37 Pötaanökngaanëër omën namp pim ngön epël ëa pötyaapët. ‘Omën namp pi ya ngëntën nampök këëtyeö.’ 38 Ne arim ngaan ya mënak nangëntën-rekëlök om këët önëëtaan wes yanimë. Ya pötnaröak mënak ngëntën kë oröaut. Ar om pep sakkëët önëët.”

39 Akun pötak Sameria omën kësang ka pöökwëaurö pit öng pöpë ngönte kat wiak Yesuun könwi kosang wesa. Pöt öng pöp epël mëëa. “Pi nemngaan ëaö pöt poutön ök yenëa.” 40Pël ëën Same-ria omnarö pim naë wais pitring öpënëak yema.Pël ëën pi akun nentepar pitring wakaimaut.41 Pël ëën omën selap pimtë këmtakaan ngön katwiak piin kön wi kosang wesak 42 öngöpön epëlmëëa. “Ten nim ngön pëënte kat wiak omënepopön kön wi kosang newasën. Tenimtoktapim ngönte kat wiak epël kön yawi. ‘Omënepopök yangerakë omnarö utpetetakaan kamaniöpnaap,’ pöt peene kön yawi.”

Yesuuk yang ngarangkëpë ya omnamp pimyokotup ompyaö mowesa

43 Akun nentepar won sëën ten Kalili yanger-akël saut. 44 Pöt Yesu pimtok pimtëën wet rëaktekeri wesak epël ök ëa. “Tektek ngön yaaönamp pimtë kaare yangerak wëën omnaröak pikaö nasën wë wesak piin yaya nemaan ë yaë.”45 Pël ëak Kalili yangerak së oröaut. Pël ëën Kaliliomnarö pit Yesu piin itenak ërëpsawi yaë. Pötwet rëak pit pourö Yerusalem kak Anutuu maitelmëa akun ngëëngktak wëën pi ya yamëngkënitena. Pötaanök pi sëën ngöntre kar yaalmë.

46 Ten Kena kak Kalili yangerak së oröaut.Pörek pimtë ngaan maan i yaaptak wain i sapörek. Pël ëën kak pörekë naë Kapaneam kak

Son 4:47 107 Son 5:23

pörek yang ngarangkëp pim ya omën nampëyokotup yauman wieëa. 47 Pël ëën pöp pi Yesupim Yutia yanger sëp wesak Kalili yangerak sëyaarö pöt kat wiak pim naë wais oröak epëlkimang yema. “Nem yokotup yauman kaö panëyeem wel wiipënëak yaë. Pötaanök ni tepër sënem yokotup ompyaö wasumëak yewais.” 48 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Ar retëng it köpëlötarim itöök pet naalniin ëën pöt kön wi kosangnewasën ëënëërö.” 49 Pël maan omën pöpök epëlyema. “Kaöap, teënt pan sëpa, nem yokotup welwiipanok.” 50 Pël maan Yesuuk epël yema. “Nisë, nim yokotup öp wëërek.” Pël maan omnampYesuu ngönte wa yaap wesak kaalak kakë yes.51 Pël ëak pi kan kourak yesën pim inëën ruurösë koirak epël ök mëëa. “Nim yokotup yok öpsak wë.” 52 Pël maan pi pitën akun taltak ompyaösa pöten pëlpël maan pit epël mëëa. “Kusi, këtluptak wëën pim koröp es nga pöt won sa.” 53 Pëlmaan pepap pi pimënt epël kön wia. “Akun tap-tak Yesuuk neen, ‘Nim yokotup yok öp öpnaap,’pël neeautep.” Pël ëak piire pimorö Yesuun könwi kosang wesa.

54 Yesu pi Yutia yangerakaan Kalili yangeraksë oröak retëng weëre kosang pipët kaalak ëënnentepar pël saut.

5Yesuuk Petesta i kaöök omën namp ompyaö

mowesa1 Wë akun nentak Yuta omnarö pitëm akun

ngëëngk nent temanöm sëën ten Yesu piiringYerusalem kakë saut. 2 Yerusalem kak naë sëp-sëpöröa ka kanra ëöök i kaö nent Yuta ngön-tak Petesta pël yamëëaut wieëa, pöta ëöök këtkosöp ka mor nas wieëa. 3 Ka pötë omën yau-man ke nentere nent yaaurö, it ngaap saare ingil tëaöre omën kël wëëre pël ëaurö wë i kaöëtëp elmëëpënëak kor wakaima. 4 Akun nantëAköp pim ensel namp wes mëën wais i kaö ëtëpelmëën ëtëp yaëën omënwet rëak ilapna pöp pimyaumante won sëpnaat. 5 Pël ë yaaurek omënnamp kët kosöp ka nentak wieëa. Pi yauman eimwëën akun wali pan krismaki 38 pël won saupwieëa. 6 Yesu pi omën pöp ka uraan itenak akunwali yauman eimaup pöten ëwat wë omnampönepël yema. “Nim yaumante won sëpënëak kentsaan ma?” 7 Pël maan yauman omnampök epëlyema. “Kaöap, i kaö ëtëp yaëënaar omën nampwa neulëpnaapwon. Nemtok sumaat pangk naënëak ilamëak yaëën wet rëak saupök il yenewas.”

8Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Ni wal ë tauak nimkorumönte wak kan së.” 9 Pël maan tapëtakëërompyaö sak pim urte wak kan yes.

Yesu pim omnamp ompyaö mowesa akun pötkë yesa akunetak ëa. 10 Pötaan Yuta omënkaöaröak omën ompyaö mowesa pöpön epëlmëëa. “Peene akun epët kë yesa akunet. Nimkorumönte ömë pötaan nga wia.” 11 Pël maanomën ompyaö sa pöpök pitën epël mëëa. “Omënnem ompyaö newesaupök nem korumönte waksum pël neeautep.” 12 Pël maan pit epël pëëlmëëa. “Omën talëpök nim korumönte wak sumpël yenia?” 13 Pël maan omën ompyaö sa pöpomën tok kësang ëaan Yesu omën pöröak irikorëak yesën köpël ëak ëngk ma e wesa.

14 Ënëmak Yesu pi Anutuu ngönën tup kaöetaksë omën pöp koirak epël yema. “Ni ompyaösaupök kaalak utpetat ëënganok. Pël ëëmë pötomën könöm nant nim yaumante il niwasëpnapöt nim naë orööpnaat.” 15 Pël maan omënompyaö mowesa pöp Yuta kaöaröa naë së epëlmëëa. “Omën ne ompyaö newesa pöp Yesuukëa.” 16 Pël maan Yuta kaöarö pit pöten katwiak kë yesa akunetak Yesuuk omnamp këëkëmowesa pötaanök pörek ngës rëak kööre tokelmëak mëmpënëak kent wia. 17 Pël ëën Yesuukkangiir epël mëëa. “Nem Pepap pi akun poutë yayamëngkaup. Pötaanök ne ök tapël yeë.” 18 Pëlmaan Yuta kaöarö pit akun pötak Yesu mëm-pënëak nga kup ria. Pöt pi pitëm ngön kosangwiaut ilap riak kë yesautak ëa pötaanök. Pi Anutupim Pep panëëp yamëem Anutuu ök sak pimtëënomnaröen pet elmëa. Pötaanök pit pouteparëënpi mëmpënëak ngön ë kosang wesa.

Yesuuk pi ya weëre kosangöt wak wë pël ök mëëa19 Yesu pi kangiir yema. “Ne yaap pan nia-

maan. Ruup ne nemtë könöök omën nant naën-gan. Nem Pepap yamëngkën iteempa pöt mëm-paat. Pötaanök omnant nem yeë epot nem Pepapyaëënak ök yeë. 20 Nem Pepap ne pim Ruupönkent ëak pimtë omnant yamëngka pout neenpet elnëeim wë. Pël ëak kaalak munt kësangnant pet elnëën pöt epot il wesak mëmpa pötönar yaan sënëët. 21 Nem Pepap pi omën welwiaurö wal ë moulmëak wëwë yemengkaupöktapël Ruupneenta nemkentöök omënnaröwëwëyemengkaup. 22 Nem Pepap pi omnarö ngönyaatak kom naalmëën yaaup. Ngön ya yamëngkapöt pout ne nenaut. 23 Pötaanök omën naröPepen yayamapnaarö, ök tapël Ruup neenta yaya

Son 5:24 108 Son 6:10neapnaat. Ën omën Ruup neen yaya nenëaanëëpnaarö pit Pep nem wes nemëaup piinta yayanemaan ëëpnaat.

24 “Ne yaap pan arën niamaan. Omën nampnem ngönte kat wiak nemwes nemëaup piin könwi kosangwasëpnaap piwëwë kosangtak öpnaap.Ne pi ngön yaatak naulmëëngan. Pi yok welyawiaurek sëp wesak peene wëwë kosangtak wë.25 Ne yaap pan arën niamaan. Akun orööpënëakëa pöt yaarö. Pötaanök omën wëwë kosangtaknaön lup wel wiaurö pit peene Anutuu Ruup nemngönte kat wiipnaat. Pël ëak këëkë kat wiipnapörö wëwëeta öngpök ilapnaan. 26 Nem Pepappi wëwëeta songönte. Pötaanök pi pim Ruup neelnëën neenta wëwëeta songön saup. 27Ne OmënKëëp. Pötaanök ar omnarö ngön ya mënak komelniimëak weëre kosang nenaup. 28 Ar epëtenyaan sak ëëngan. Akunet temanöm yesën omënwel yangaöökwieëaö pourö nem ngönte kat wiak29wal ëëpnaat. Omën ompyaö ëaurö pit wal ëakwëwëetak öpnaan. Ën omën utpetatringörö pitwal ëak nem naë ngön ya mëmpnaat.”

Naröak Yesuu songönte war wesak ök mëëa30 Pël mëak Yesu pi kaalak epël yema. “Ne

omën nant nemtë könöök naëngan. NemPepapök ëëmëak neea pöl ne omnarö ngön yayemomëngk. Nem ngön ya yamëngk pöt wot-pil panë yeë. Pöt ne nemtë könöök naën, wesnemëaup pim könöök yeë. 31 Nem ngön ökyeniak epot nemtë könöökaan nemtok nga ilakyeniak talte ar kat wiak yaap ma kaar wasënëët.32 Nem Pepapök nem songönte aan yaap ëëp-naat. 33Ar ngaan omën narö Sonë naë wes mëënpëël maan puuk nem ya yamëngkautaan ngönkëët ök mëëa. 34 Nem Pepapök nem songönteök yaaup yak omën nampök nem songönte ökapëna pötaan ne kön selap naën. Pël yeëetakar neen kön wi kosang wasën Anutuuk ar ut-petatë öngpökaan niöpënëak Sonë nemëën ökniia pöt kön wiinëak ök yeniak. 35 Son pi kalaötërangiak ëwa yeë pöl omnarö ar ëwa elniin akunkot nent ëwa pöön ërëpsawi ëan. 36 Ar nemsongönte ëwat sënëak omën munt nantök petyaalni. Omën weëre kosang pöt Sonë neekëlutak niia pöt il yewas. Omën epot pout mëmpösë mën pet irumëak Pepak neeaut. Pötaanöknem ya yamëngk epot pimtok omnaröen nemsongönte pet yaalni. Pël ëën ar itenak neen, ‘PiPepapök wes mëën irëa,’ pöt kön wiinëët. 37 Pep,nem wes nemëaup, pimtok nem songönte tekeriwes nina. Ar pim këmtakaan ngön kot nent

kat wiire ë kos iteempö pël naënörö. 38 Pël ëakpim ngönte arim naë wi naön. Pöt ar Pepakwes mëaup nemëën kön wi kosang newasën yeë.39 Ar wëwë kosangtak önëak ngönën pepeweringön wia pipot pout sangk kelak kat yawiaurö.Ngön pipotök nem songönte war wes yaningk.40 Pël yaëënak arökëër nem naë wais wëwëet önëpötaan kaaö yeë. 41Neomnaröak yayaneapnaköknaën. 42Ën arën ne ëwat wë. Arim lupöt Anutuunrë noolaan wë. 43Nemtok nem könöök newaisën.Nem Pepapök wes nemëën waisën ar ne santnewesak nem ngönte ngar naön yeë. Ën omënnamp pim könöök waisëpna pöpökëër ar pi santmowesak pim ngönte kat wiinëët. 44 Ar arimtokarimtëën neneraan yaya aimeë Anutu kopëtapökyaya niapnaaten kaaö yaauröak tol ëak Anutuunkön wi kosang wasën? 45 Arök nook Pepa naëarimëën ngön ya mëmpaat wasngan. Moses pimngön kosang retëng ëaut wia pipotök ar ngönyaatak niulëëpnaat. Moses pim ngön kosangretëng ëa pötök, ‘Tiar kaamök elniipnaat,’ pëlyewas. Pël naëpan. 46Moses pim ngön retëng ëapipot nemëën retëng ëaut. Pötaanök ar pimngönpout kat wiak kosang wesan talte nemotta tapëlkat wiak kosang wasën. 47 Ar pim ngön retëngëa pöt kat wiak kosang newasën ëauröep tol ëaknemotta kosang wasën?”

6Yesuuk omën 5000 pörö kaömp mena(Matiu 14:13-21; Maak 6:30-44; Luk 9:10-17)

1-4 Yesu pi ngön pit më pet irak wë Anutuumait elmëa akun ngëëngk pöt temanöm yesën,Kalili i kaö yapin nent Taipirias pöökëwe naöökëlsaut. Pël ëën omën selap pan pi yauman om-narö ompyaö yemowasën itenaurö yak pim ënëmwaisa. Pël ëën ten Yesu pim ruuröaring rosirnaöök is wel aisëak 5 itaangkën omën kësangpan yewaisën Yesuuk Pilipön epël yema. “Omënselap eporö kaömp tarëkaanwakmangkën pangkëëpën?” 6 Pöt pimënt pöp pim ëëpnaat könwieëak Pilipön ököök mëëa. 7 Pël maan Pilipökepël yema. “Tiar yok pangk mon kësang 200 kinapöta kön kaömp sum ëak mempenaatep pötetaomnarö pangk naëpan sa.” 8 Pël maan Yesuu runamp Entru, Saimon Pita pim nangapök Yesuunepël yema. 9 “Yokot omp ulwas namp e wë epoppim naë kaömp kotut mor nas ën i kaö imën kotnaar pël ëaap epteparök tiar omën selap eporöpangk naëpan sa.” 10 Pël maan Yesu itna pöt nönkësang naö wieëa. Pël ëën ten pim ruuröen epël

Son 6:11 109 Son 6:42yenia. “Ar omnaröen wel aisapënmaë.” Pël niaanomnaröen maan wel aisëa. Omp pörö kësangpan 5000. 11 Pël ëën Yesuuk kaömp pöt wakAnutuun yowe mëak mampö së pet irak kaalaki kaö imënaar wak tapël ëak mangkën pangk ëa.12Pël ëën pit na pet irën Yesu pi ten pim ruuröenepël yenia. “Ar kaömp yenem kaö olëa epotwieë utpet ëëpanok wa top ëeë.” 13 Pël niaan tenkaömp mor nas pöteparë kaut wa top ëak kër 12pötë waulön peö ëaut.

14Omnarö pit pim retëng ëa pöten itenak epëlyema. “Omën epop Anutuu tektek ngön yaaökaöap tiarim kor wakaima pöp yangerak orööp-naat pël aan kat wia tapöp.” 15 Pël mëak pitYesu moröak pitëm kaö was ulmëëpënëak yaëënpimënt itenak kaalak rosiraöökë sa.

Yesu i kaöökë roro sa(Matiu 14:22-23; Maak 6:45-52)

16Wiap kan kët yeilaan Yesuu ruurö ten i kaöëöökël ngemëaut. 17 Pël ëak pörek oröak wëënYesu newaisën wiaan koö olaan ruurö tenimëntwangaöök ilëak Kapaneam kakël saut. 18 Pël ëakyesën kent kësangpel yamöön kaö maat kësangpanë yamöa. 19 Pël ëën ten kaö ma ilë luptak 7ma 8 kilomita pöta ök yesem itaangkën Yesu pi ikaöökë roro wangaöökë naë yewaisën ten itenakkas ëaut. 20 Pël ëën Yesuuk epël yenia. “Nemtokyeëerek kas ëëngan,” pël yenia. 21 Pël ëën tenpi wangaöök wa moulmëënëak yaëën tapëtakëërtenimtë san pörek yaarö.

Omnarö Yesu koirëpënëak ap wesa22 Ëlpamök omnarö i kaöökë ëngk komuntakël

wëën sa pörö pit wal ë Yesuun ap wesak epëlmëëa. “Kusi rö kan wang kopëtaö wiaan iteengkpöök Yesu om wëën pim ruurö pitëmënt saut.”23 Pël yamëem wëën Taipirias kakëlaan wangnant kusiitak Yesu pim kaömp Anutuun yowemëak omnarö mangkën na pörek së oröa. 24 Pëlëën omën Yesu pim kaömp mangkën na pöröpit itaangkën Yesure pim ruurö ten pitëm naëwon. Pël ëën wang nantë ilëak Yesuun ap wasöKapaneam kakë waisa.

Yesu pi wëwë koirëpena pöta kaömpët25 Pörek wais i kaöökë ëngk komuntak Yesu

koirak epël yema. “Rë yanuulaup, ni taan epëlwaisaup?” 26 Pël maan Yesu pi kangiir epëlyema. “Ne yaap pan niamaan. Ar nem retëngweëre kosangring pet elniin itenan pötaan won,om kaömpöt ningkën nëën kep elnia pötaanpëën neen ap wasö waisan. 27 Ar kaömp lëngë

sasa yangerakë epëtaan pëën ya kaö mëngkanok.Kaömp munt arim nak wëwë kosangtak önë pö-taanweë ngentiak yamëmpun. Kaömp pöt OmënKëëp nook ar nimpaat. Pöt nem Pepap Anutupuuk ne wëwë kosangët nimpëak yaaö neeaö pöttekeri wesa. Pötaanök nook ningkën nak wëwëkosangtak önëët.” 28 Pël maan pit epël yema.“Ten tol ëak Anutu pim yaat mëmpun?” 29 Pëlyemaan Yesuuk kangiir pitën epël yema. “Anutupim yaat mëmpunëak pöt pimwesmëën waisaupneen kön wi kosang wasënëët.” 30 Pël maan pitkangiir ngön epël yema. “Ni retëng talte yaëënten itenak nim ngönte kön wi kosang niwasën?Ma ni ya oröpët mëmpëëp? 31 Tiarim ëarö yangpultak imeë kaömp mana pëënë neima. Pötngönëntak epël retëng ëa. ‘Pi pit nëmpënëakkutömweriaan kaömp meneima.’ ” 32 Pël mëakYesu pi kaalak epël yema. “Ne yaap pan niamaan.Moses pi kutöm kaömpöt nemangkën eima. NemPepapök kutömkaömp yaapöt yaningk. 33KaömpAnutu pim yaningk epët kutömweriaan irëaut.Pötaan omën pourö nak wëwë koirënëak irëaut.”34Pël maan pit epël yema. “Kaöap, ni kaömp epëtkët poutë ten nineim öm.”

35 Pël maan Yesuuk kangiir epël yema.“Nemënt tapöpök arim wëwë koirënë pötakaömpët. Pötaanök omën namp nem naëwaisëpnaap pi kaalak këën naëpan. Ën namp pineen kön wi kosang newasëpna pöp pi iitentanaëpanëëp. 36 Ne arën epël niiaut. Ar nemyaautön iteneëak kön wi kosang nenewasën yeë.37 Omën pourö Pepak nem ngësël waisënëakniiaurö nem ngësë waisënëët. Pël ëën nemnaë waisën nook yok pangk ke nanuurngan.Won pan. 38 Ne nemtë könöök ya mëmpëakkutömweriaan neiraan. Nem wes nemëauppim könöök ya mëmpëak yangerak wes nemëënirëaut. 39Pötaanök omën wes nemëaupë kentöökepël ya. Omën nemëën nenaö pörö namp ilnanimëëngan, won. Akun kaöaöök nenaul walë niulëëmaat. 40 Nem Pepapë kentöök epëlya. Omën narö it këëkë nengënak ne AnutuuRuup pöt kön wi kosang newasënëërö ar wëwëkosangtak önëërö. Pël ëën akun kaöaöök nook arwal ë niulëëmaat.”

41 Yesu pi pimtok pimtëën, “Ne kaömp tapëtkutömweriaan irëaup,” wet rëak pël mëëa. Pö-taanök Yuta omnarö pit piin ya sangën ëakpimëën kaaö ngön mëëa. 42 Pit neneren epëlmëëa. “Omën epop Yesu, Yosepë ruuppe. Tiarpim ëlre pepaarën ëwat wëep. Pi tol ëënak, ‘Ne

Son 6:43 110 Son 7:6kutömweriaan irëaup,’ pël ya?” 43 Pël yemaanYesuuk epël yema. “Arimënt neneren kaaöngön mangan. 44 Omën namp pi pim könööknem ngësë newaispan. Nem Pepapök mök ëmomëënak nem ngësë waisëpnaat. Pël ëën nookakun kaöaöökwal ëmoulmëënwëwëetak öpnaat.45 Anutuu tektek ngön yaaurö pitök nem ngësëlwaisëpnaaröaan wesak ngön nent ngönëntakepël retëng ëaut. ‘Anutu pi omën pourö rëniulöpnaat.’ Pël ëën omën narö Pepa ngönte katwiak ëwat sënë pörö nem naë waisënëët. 46Arimnaëaan nampök nem Pepapön itnaangkënörö.Anutuuk wes nemëaup nookëër nem Pepapönitenaup. 47Ne yaap pan niamaan. Namp pi neenkön wi kosang newasëpnaap pi wëwë kosangtaköpnaap. 48 Nemënt kopët tapöpök arim wëwëkoirënë pöta kaömpët. 49Ngaanëër arim ëarö pityang pultak kaömpmana pëënöt neimeë ulöp sakwel wi saurö. 50 Ën kutömweriaan kaömp nak könasënganëët nem naë epët. 51 Wëwë kosangtakaömp epët kutömweriaan irëaut. Pötaanök naröar kaömp pöt nënë pörö wëwë koirënëët. Nemkaömp ar nimpa pöt nemtë mësëpët yangerakëomnarö wëwë koirënëëtaan nimpaat.”

52Pëlmaan Yuta omnarö pit pitëmënt nenerenepël mëak ngön nga yaal. “Omën epop pi tol ëakpimmësëpët tiar ningkën nëmpenëak ya?” 53Pëlyemaan Yesuuk kangiir epël yema. “Ne yaap panniamaan. Ar OmënKëëp nemmësëpët nëëre nemiit në pël naën ëënë pöt wëwëetak naön ëënëët.54 Omën nem iire mësëp nënë pörö ar wëwëkosangtakwëën ënëmakunkaöaöökwal ë niulëë-maarö. 55 Pöt tol ëënak wasnganok. Yangerakëkaömp pöt kaömp pasut. Ën nem mësëp epëtkaömp panëët, i epët i kë panëët. 56 Pötaanökomën narö ar nem iire mësëp pöt në seim önëpörö ar neering wëën ne arring wakaim ömaat.57 Nem Pep wëwë pepapök wes nemëën irëaut.Pötaanök ne pim wëwëetakël wëaup. Ök tapëlomën ne neneim önëërö ar nem wëwëetakëlwakaim önëët. 58Kaömp kutömweriaan irëa epëtarim ëaröa ngaan yang pultak neimeë ulöp sakwel wieima pötaat won. Omën narö kaömp epëtnënë pörö akun wali pan wëwëetaring wakaimönëët.”

59 Yesu pi Kapaneam kak wë Yuta omnaröangönën tupta kakaati ngön pipot ök mëak rëmouleima.

Wëwë kosangtak öpena ngönte Yesuu naë wia60 Pël maan Yesuu ënëm yaaö narö pit ngön

pipot kat wiak neneren epël yema. “Ngön epot

könöm yesëp. Talëp kat wiipën?” 61 Pitëmëntneneren kaaö ngön yemaan Yesu pimtë könöökitenak epël yema. “Ar ngön pipot kat wiin ut-pet yaë ma? 62 Ma ar itenaan Omën Këëp nenem ka songöntakë kaalak isën pöt tol ëënëërö?63 Pulöök tiar wëwëat yaningk. Omnaröa weërekosangöök yok pangk pël naëpan. Nem ngön ökyeniak epot kat wiak kosang wasën Pulöök arringwëën wëwëetaring önëët. 64 Pël ëënëëtak arimtekrakaan omën narö pit kön wi kosang newasëneim.” Pël mëëa pöt Yesu pi omën pimëën könwi kosang newasën ëëpnaaröere ën pimëën kupmowiipna pöpön wet rëak ëwat wëa. 65 Pël mëakyal menak epël yema. “Songön pi taptaanök epëlniiaut. ‘Omën narö nem Pepapök kan mowasëp-naarö pitëmënt nem ngësël waisëpnaat,’ pël ni-iaut.”

66Yesu ngön pötaan pim ënëm yaaö narö selappit pi sëp mowesak sa, piiring kaal wak naën.67 Pël ëën Yesuuk ten pim ru 12 pöröen epëlpëël yenia. “Arta sëp newesak sën ma?” 68 Pëlniaan Saimon Pita puuk epël yema. “Aköp tentalëpë ngësë sën? Ten nimtë ngöntakaan wëwëkosangët yeö. 69 Pël niaimeë ten niin kön wikosang wesak ni Anutu pim omën ngëëngkëppël yaniwas.” 70 Pël maan Yesuuk kangiir epëlyenia. “Ne ar yokot 12 ëak wa niulëaut. Tol ëënakarim naëaan namp Setenë ënëm yeë?” 71 Pëlniia pöt pi Yutas, Saimon Keriot kakaanëp pimyokotup piinök niia. Pi Yesu pim ru 12 pörötenëkaan namp pi pöpök wë ënëmak Yesuun kupmowiipnaap.

7Yesuu nangarö pit piin kön wi kosang newasën ëa

1 Wë ënëmak Yesu pi kaalak Yutia yangerakëlsëpnaaten kaaö ëën Kalili yangerakël sa. Pöt Yutangarangköröak pimëmpënëakngawëën katwiaknasën ëa. 2Yuta omnarö akunngëëngknentwiirekëra ëp ka yaaö akun nent temanöm yesën 3 pimnangaröak epël ök yema. “Ni kak eprek sëpwesakYutia yangerakël së. Pël ëak retëng nant yaëënnim ruurö itaampnaan. 4 Omën namp pi pimyaautön omnarö itenak kent ëëpënëak pöt ëlëëpnaënyaaup. Ni retëngweëre kosangringöt yaaup.Pötaanök pitëm tekrak së wë yoolök pël yaëënomën pourö it ningampnaan.” 5 Pim nangaröpitta piin kön wi kosang nemowasën. Pötaanpël yema. 6 Pël maan Yesuuk kangiir epël yema.“Arimtokëër akun pasutë ëënëët. Ën ne pöt nemya yamëngkaut pet elmëëma akun pöt ngolöp

Son 7:7 111 Son 7:37yaë. 7 Omën ngönën wonörö pit arimëën yokpangk kööre tok naalniipan. Pit nemëënökëërkööre tok yaalnëaurö. Pöt nook pitëm utpetyaaut war wesak yemak. Pötaanök nemëën kööretok elnë yaë. 8 Pötaanök arökëër tiarim akunngëëngk pipten itaampunëën seë. Ën ne pötnem ya yamëngkaut pet elmëëma akunet ngolöpyaëërek peene nasëngan.” 9 Pël mëak Yesu piKalili yangerak om wakaima.

Yesu pi akun ngëëngktak Yerusalem kakë sa10Wëën nangarö wet rëak wa topöök së wëën

ënëmak sa. Omnarö itaampanëak ëlëëp sa. 11 Pëlëën Yuta ngarangkörö pit wa topöökë öngpökap wasën won ëën epël mëëa. “Omën pöptarëk wë?” 12 Pël yemaan omnarö pit pimëënngön laaök neneren naröak, “Ompyaö yaaup,” pëlyemaan naröak, “Won, pi omnarö lup wa irikoryaalmëaup,” pël mëëa. 13 Pöt pit Yuta kaöaröenkas ëën ngaarëk wesak naën ëlëëp pitëmënt pëlëa.

14 Akun ngëëngk pöta luptak Yesu pi Anutuungönën tup kaöeta kakaati së omnaröen ngönënök yema. 15 Pël ëën Yuta ngarangkörö pit yaansak epël mëëa. “Omën epop tiarim pep kaatakneilaanëppe. Pi tol ëak pepeweriaan ngönënsongön ëwat sak ök ya?” 16 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Nem ngön arën ök yeniakepot nemtëët won. Anutuu ngönötök ök yeniakpuuk ne wes nemëën waisaut. 17 Pötaanök naröar Anutuu këm ngönta ënëm ëënë pörö nemngön ök yak epotë songönöt ëwat sënëët. Pëlëak ar nemtok rëak yeëan ma Anutuuk ök neaanyeëan pöt ëwat sënëët. 18 Omën namp pimtëkönöökaan apna pöp pimtok pimtëën koröp ngarwak apnaat. Ën omën namp pi pim wes mëaupëyayaat orööpënëak ya mëmpëna pöpön korarwon, wotpil yaë pël mapnaat. 19Ngaanëër Mosespuuk ngön kosang retëng ëaut wiaan ngar naönyaaurö. Tol ëënak ne nempunëak yeë?” 20 Pëlmaan omnaröak kangiir epël yema. “Urmerapnim lupmeri ilëak wëën kaökaö saup. Talëpökni nimpënëak yaë?” 21 Pël maan Yesu pi epëlyema. “Ne kë yesa akunngëëngktak retëngweërekosang kopëtet ëën ar yaan sak yeë. 22 Mosespuuk arim yokoturöa koröp kaut ilënëak niiapipët yaap Mosesök nga ilak neniaan. Ngaanëërarim ëaröak ngës rëaut. Pël ëautak Moses puukrangk niaan kë yesaö akunatë arim yokoturöakoröp kaut ileim yeë. 23 Ar Moses pim ngön

kosangöt ilap ringanëak kön wieimeë arim yoko-turö kë yesa akunatë pitëm koröp kaut il yeë.Pël yaauröak oröp ëën kë yesa akunetak nookomën yauman wiakaima namp ompyaö yemowaspötaan nemëën ya sangën yeë? 24 Ar itöök itneëngön köntak angan. Omnant ompyaö wesak könwi sokolak wotpil kanöökël ë pël ëeë.”

Omnaröak Yesuun, “Pi Kristo ma?” pël mëëa25 Yerusalem kakaan omën naröak epël yema.

“Omën mëmpënëak aim pöp e tapöp. 26 Iteneë.Pi yoolök wë ngön ök yeniaan omën kaöaröakpit ke urak nemaan yaëëp. Ma pit kön wiin piAnutuu Yaö Mëëaup, Kristo tapöp yaë ma? 27 Pëlëaap tiar pim ka songönten ëwat wë. Pi AnutuuYaöMëëaup Kristo ëanëën tiar pim ka songöntenköpël ëan tapön.” 28 Pël maan Yesu pi ngönëntup kaöetak ngönën ök yamëem ngön ëak epëlyema. “Ar yaap neen ëwat wë, nem ka songön-tenta ëwat wë ma? Ar pël naën yeëetak ne nemkönöök newaisënëp. Nem Pepapök wes nemëënwaisaup. Pi këëp. Ar piin köpël wë. 29 Ën nepiin ëwat wë. Pöt ne ngaan piiring wakaimaupökpuuk wes nemëën waisaup.” 30 Pël maan pitwii motëëpënëak kön wiin mor könöm ëa. Pötpimmëngkënwel wiipna akunet temanömnasënngolöp yaëën yakmor könöm ëën sëpwesa. 31Pëlëën omën selap piin kön wi kosang wesak epëlmëëa. “Omën epop Anutuu Yaö Mëëaup, Kristotapöp koröp. Omën munt nampök ënëm oröakpim retëng yaë epot il nemowaspan sa.”

Polisörö Yesu wali öpënëak sa32 Omnarö ngön laaök pël yemaan Parisi

ngönën omnarö kat wiak kiri ar yaaö kaöaröenök maan polis narö Yesu wak wii tëëpënëak wesmëën sa. 33 Pël ëën Yesuuk epël yema. “Akun kotnent ne arring wë olëak kaalak nem wes nemëënwaisaupë ngësë sumaap. 34 Pël ëën arök yokpangk ngaöl ë wais ne koirak itnaangkan. Manem öma pörekta ar pangk newaisngan.” 35 Pëlmaan Yuta kaöarö pitëmënt neneren epël mëëa.“Pi talël sëën tiar ngaöl ëëpenaatenya? Ma tiarimkar Krik omnaröaring wëaurö pitëm naë së Krikomnarö rë moulöpënëak ya ma? 36 Pi, ‘Ngaölelnëënëëtak yok pangk koirak itnaangkan,’ pëlniak kaalak, ‘Nem së öma pörek ar yok pangknewaisngan,’ pël yenia epëtep, tol ëënak yenia?”

Yesu pi wëwë kosangta i köloköt yaningk37Yuta omnarö pitëmakunngëëngkëtwieë pet

irëpënëak temanöm yesën akun nent ngëëngk

Son 7:38 112 Son 8:16wesak wa top kaö yeëa. Akun pötak Yesu pitëmtekrak wal ë ngön ëak epël yema. “Omën nampiiten ëën pöt wais nem naëaan iit nëmpnaat.38 Anutuu ngönëntak wia pöl, ‘Omën narö neenkön wi kosang newasëpnaarö i yaapötë kölokolaimwë pöl pitëkaanwëwë kosangët oröeim öp-naat.’ ” 39 Yesu pim ngön mëëa pipët Pulöön könwieëak mëëa. Pi Pul pö omën piin kön wi kosangwasëpna pöröaan wes mëën pitëk ilapnaat we-seëakmëëa. Akun pötak Yesu pi pim ë rangi urtaknawisën wiaan Pulö neiraan. Pötaanök mëëa.

Omnarö kom ëak tok nentepar sa40 Pël maan omën narö pöten kat wiak epël

mëëa. “Omën epop pi yaap Anutu pim tektekngön yaaup tiarim kor wakaim pöp.” 41 Pëlyemaan naröak epël mëëa. “Epop Yaö Mëëaup,Kristo tapöp.” Pël maan naröak epël mëëa.“Kristo puuk pöt Kalili yangerakaan newais-pan. 42 Ngönëntak epël wia. ‘Kristo pöp Tewitpim kurmentëkaan orööpnaap. Pötaanök Tewitpim wakaimaurek Petelem pörek orööpnaat,’ pëlëaut.” 43 Pël maan omnarö pit komkap ëëntok nentepar sa. 44 Pël ëak naröak Yesu wiimotëëpënëak kön wiin mor könöm ëën sëp wesa.

Omën kaöaröak Yesuun kön wi kosang newasën ëa45 Polisörö pit kaalak së Parisi ngönën om-

naröere kiri ar yaaö kaöaröa naë oröön, “Ar tolëënak pi koirak newaisën yeë?” pël mëëa. 46 Pëlmaan polisörö pit kangiir epël mëëa. “Ngaanomën epopë ngön ya epël naënte.” 47 Pël maanParisi ngönën omnarö pit epël mëëa. “Pi arëntamorök elnia ma? 48Ten Parisiire ngönënë kaöarönampökta piin könwi kosang yemowasma? Won.49Omën ngön kosang wiaut köpël piporö Yesuukmorök elmëën piin kön wi kosang wesa pörö pitAnutuuk kangut elmëën kö sëpnaarö.” 50 Pëlmaan pitëm kar namp Nikotimas ngaan Yesuunaë sa pöpök pitën epël mëëa. 51 “Ma tiarimngön kosang nentak omnarö pas ngön yaatakulmëëpen pël wia ma? Won. Pötaanök tiar pimsongönten kat wiakök omën pipot elmëëpenaat.”52 Pël maan pitök kangiir epël mëëa. “NiintaKalili omënnampma? Ngönëntakngönwia pipotkëëkë sangk kelak ëwat së. Anutuu tektek ngönyaaö namp Kalili yangerak naarööpanpe.”

8Öng utpet yaaö nampë ngönte

1 [Omën pourö pitëm kaatë repak sëën Yesupimënt Olip tomökël saut. 2 Pël ëak pörekaan

ëlpamök röökëër kaalak ngönën tup kaöetakësaut. Pël ëën omën pourö pim ngësë waisën piwel aisëak pitën ngönën ök yema. 3 Pël yaëënngönënë ngarangköröere Parisi ngönën omnaröpit öng namp ompringëpök omp këkainëpringyaëën itenak mësak Yesuu naë wais pitëm tekraktau moulmëak epël yema. 4 “Rë yanuulaup,öng epop ompringëpök omp maimapring yaëënitena. 5Pël ëautepMoses pimngön kosangtak pötöng ke pëlörö kël mö wel wiipënëak ëautep ni tolamte?” 6 Pitëm mëëa pöt pit pi morök elmëënngön nent maan ngön yaatak moulmëëpënëakkön wiak yema. Pël ëën Yesu pi wel aisëak morwotöök yangerak retëng yaë. 7 Pël yaëën pit piinpëël mëak rangkëër yaëën wal ë tauak epël yema.“Arim tekrakaan namp saun wonöp wë pöt puukwet rëak kël mööp.” 8 Pël mëak pi kaalak welaisëak mor wotöök yangerak retëng yaë. 9 Pëlyaëën pit ngön pöt kat wiak ngarangkörö wotraan omën pourö pöp pöp oröak yesem wonsa. Pël ëën Yesu pimënt wëën öngöp pim naëtaueëa. 10 Pël ëën Yesu pi we riak öngöpönitenak epël pëël yema. “Öng epop, omën ni mësniwak waisaurö pit tarëk wë? Ma pit nampök nikëlangön yaatak niulëëpënëak ngön ë pet nairënëëpën ma?” 11 Pël maan öngöpök epël yema.“Kaöap, omën nampök yok pangk pël naalnëë-pan.” Pël maan Yesu kangiir epël yema. “Nooktayok pangk ni këlangön yaatak nanuulëëngan.Pötaanök ni së wë kaalak utpetat ëënganok.”]

Yesuuk yang omnarö ëwa yaalni12 Yesu pi omën ngönën tup kaöetak wëau-

röen kaalak epël ök yema. “Ne ar yangerakëomnaröaan es ëwa yaalniaup. Pötaanök namp pinem ënëm elnëëpna pöp koutak kan sak waisaknaëpan. Pi ëwaatak ëwa elmëaan wëwëetaköpnaat.” 13 Pël maan Parisi ngönën omnarö pitkangiir epël yema. “Nimtok nimtë songönte warwesak aan kat wiak yaap newasën yeë.” 14MaanYesuuk epël yema. “Omën namp pimtok pimtësongönte yaan pöt ar pi yaap ya pël newasnganpöt yaap. Pël ëaatak nemtok nemtë songönteök yak epët yaap. Ne nemtë kak waisaurekënëwat wë. Ën kaalak suma pörekënta ëwat wë.Pël ëaap ar nem kakën köpël wë. Ën ne talëlsumaap pötenta ar köpël wë. 15 Ar pöt yanger-akë wëwëetakël kön wieë omnarö ngön yaatakyaalmëaurö. Ne pöt arim yeë pöl ngön yaatak na-niulëënganëëp. 16Nook omnarö komkap ëëmëakpël ëëma pöt yaapët. Pöt nemënt won, nem

Son 8:17 113 Son 8:47Pep wes nemëaup tenip pouwaarök pël ëënaat.17 Tiarim ngön kosangtak epël retëng ëaut wia.‘Omën naar piarip ngön kopët nent, pouwaarökapna pöt yaap pël wasëpenaat.’ 18Nemtok nemtësongönte ök yeniaan Pep wes nemëaup puuktakaamök ëak ök yenia.” 19 Pël maan pit epël yema.“Nim pepap tarëk wë?” Pël maan Yesuuk kangiirepël yema. “Ar neen köpël wë. Pötaan nemPepapönta köpël wë. Neen ëwat sanëën nemPepapönta ëwat san tapön.”

20 Yesu pi ngönën tup kaöeta ka kaö monkiri yawiaurek wë omnaröen ngön pipot pout ökmaimaut. Pël ëa akun pötak omnarö pit pi wiinemotëën yaë. Pöt pim mëngkën wel wiipnaakunet temanöm nasën pötaanök.

Yesuuk, “Ar nem së öma pörek newaisngan,” pëlmëëa

21Yesu pi ngön wet rëak ök mëëa tapët ngolöpwesak epël ök yema. “Ne ar sëp niwesak sëënneen ap wasö wais itnaangkan. Arim sauna-tring wë wel wiinëët. Pël ëënë pötak nemsë öma pörek newaisngan.” 22 Pël maan Yutakaöarö pit neneren epël mëëa. “Pi tol ëëpënëak,‘Nem ömaarek ar newaisngan,’ pël ya? Ma pim-tok pimënt ënën ëak wel wiipënëak ya ma?”23 Pël yemaan Yesuuk kangiir epël ök yema.“Ar yangerakaanörö. Ën ne ngaarëkaanëp. Aryang eprekaanörö. Ën ne eprekaan wonöp.24 Pötaanök ne epël niiaut. ‘Ar arim saunatringwë wel wiinëët.’ Ën arën nemtë songönte ökniak pöten kön wi kosang nenewasën ëënë pötakarim saunatring wë wel wiinëët.” 25 Pël maanpit epël yema. “Ni talëp?” maan Yesuuk epëlyema. “Ne tapöp ngaan nem songönte ök niaimtapöp. 26 Ne arim omnant yeë pötë ngönötselap wia. Pël ëak ök niak arim yaaut ngön yanimpaat. Pël ëëmaatak omënnemwes nemëaupëyaaut yaap yaaup. Pim neeautök ar yangerakomnaröen tekeri wesak ök niaim.” 27 Pël maanpit pim Pepap Anutuun mëëa pöten kön tekteknasën ëa. 28 Pël ëën Yesuuk epël ök yema. “Arënëmak ne Omën Këëp wak ngaarëk nemöönëpötakök nem songönte ök niak pöten kön wikosang newasënëët. Pël ëak pörekök ne nemtëkönöök omnant naën nem Pepapök ök neeautökiman pöten ëwat sënëët. 29 Pep wes nemëënwaisaup pi neeringwë. Pi ne wil nenemëënëp këtepotë nem omnant yeë epot pim kentöök yeë.”30 Pël yemaan omën selap pan pim ngön pöt katwiak piin kön wi kosang mowesa.

Ngön këëtak söë niwasëpnaat31 Yesu pi Yuta omën piin kön wi kosang wesa

pöröen epël yema. “Ar nem ngönte kat wiakkosang yenewas pöt nem ënëm panë yaalnë.32 Pötaanök ar ngön këët kat wiak ëwat sënëpötak ngön epëtak söë niwasën utpetatë inëënnaëngan.” 33Pël maan pit ngön kangit epël yema.“Ten Apram pim ëarö. Ten omën naröak pitëminëën naniwasënöröep. Tol ëënak, ‘Ar söë sënëët,’pël yeniaan?” 34 Pël maan Yesuuk kangiir pitënepël yema. “Ne yaap pan ök niamaan. Omënnarö utpetat yaë piporö pit utpetatë inëën yaë.35 Inëën ruup pi inëën yaalmëaupë kaatak sasanaön yaaup. Ën ru panëëpökëër pim pepapëkaatak sasa wëaup. 36 Pötaanök narö ar AnutuuRuup nook söë yaniwas eporö ar söë pëën önëët.37 Ar Apramë ëarö pöt ne ëwat wë. Pël ëaapnem ngönte arim lupötë wi naön. Pötaanök arne nempunëak aim. 38 Ne nem Pepapë naëaanomnant itenak ëwat saut arën ök yeniaan, artaarim pepapë ök niiaut pël yeë.”

Yesuuk, “Arim pepap Seten,” pël mëëa39 Pël maan pitök kangiir, “Ten Apramë ruure

ëarö,” maan Yesuuk epël yema. “Ar yaap Aprampim ruure ëarö talte pim omnant eima pöl ëën.40Ne Anutuu naëaan ngön kë kat wiaut ök niaanar peene ne nempunëak aim. Apram pi ngaanomën ke pil nent naën eimaup. 41Ar arim pepapëëaut yeë,” maan pitök kangiir epël yema. “Tenkain ru wonörö. Tenim Pep kopëtap Anutu.”42 Pël maan Yesuuk epël yema. “Anutu pöp yaaparim Pepap talte ar ne ompyaö elnëën. Pöt tolëënak? Ne Anutu piiring wakaim wiak waisaut.Nemtë könöök newaisën. Won. Anutuuk wesnemëën waisaut. 43 Ar tol ëënak nem ök yeniakpötön kön nawiin yeë? Ar nem ngönte katwiinëëtaan kaaö yeë pöta songönte epël wia.44 Arim pepap Seten. Pötaanök ar pim kentöökëënëm yeë. Pi ngaanëër omën mëneimaupök ompël ëeim wë. Ngön këët pim naë won. Pötaanökngön kë yaapët sasa sëp wesak wë. Pi kaar pepapyak kaar yaaup. Pötaanök pim könöökaan kaaraimwë. 45Ënnepöt, ngönkë yaapöt ök yeniaanakar kön wi kosang newasën ëeim. 46 Ar nampöknem saun nent nokoirngan. Ne omën ke pëlëpökngön yaap këët ök yeniaan tol ëënak kön wikosang newasën yeë? 47 Anutuu ruurö pit pimngönöt kat yawiaurö. Ar pöt Anutuu ruurö won.Pötaanök pim ngönöt kat nawiin yeë.”

Son 8:48 114 Son 9:18Yesuuk, “Ne Apram naaröön wiaan wakaimaup,”

pël mëëa48 Pël maan Yuta omnarö kangiir epël yema.

“Ten niin, ‘Sameria omën urmerap pim lup-meri ilaan kaökaö saup,’ pël aim yaaut yaapaiman.” 49 Pël yemaan Yesuuk kangiir epël yema.“Urmerap nem lupmeri won. Ne nem Pepapönwak isak yaan ar koröp kolak neaim. 50Nenemtënwak isak naën. Neen wak isak apna pöp omënnamp wë. Pöp Anutu pi tiar wak kom elniipnaap.51Ne yaap pan niamaan. Omën namp nem ngönepët ngaarëk öpna pöp pi wel sasa nawiipan.”52 Pël maan Yuta omnaröak epël yema. “Tenniin ëwat yes. Urmerap niik isak wë. Apramwel wiaup. Ën tektek ngön yaaö omnaröetawel wiaut. Pël ëautep ni epël yaanëp. ‘Omënnamp nem ngönta ë pël ëëpna pöp pi wel sasanawiipan.’ 53 Pël ëautep nuuk Apram tiarim ëapil mowasumëak yaan ma? Pi wel wiaup. Ëntektek ngön yaauröeta wel wiautep. Nuukëërtalëpë ök sak ömëak yaan?” 54 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Nemtok nemtëën wak isakama pöt pangk naëpan. Nem Pepapök neen wakisak yaaup. Arök, ‘Pi tiarim Anutu pël yemakpöp,’ pël yaatak neen wak isak naën yeë. 55 Pëlëaap ar piin köpël wëën nookëër ëwat wë. Ënnook arën ne piin köpël pël niamaatep arim yeëpöl kaar niangan. Ne piin ëwatëp. Pötaanökpim ngönte ngaar wak ënëm yaaup. 56 Tiarimëap Apram pi nem yangerak oröömaaten ëwatsak ërëpre sawi ëa. Anutuuk elmëën pim könöökitenak ya kë sa.” 57 Pël maan pitök kangiir epëlyema. “Nim krismakiat 50 naën wiaap. Ni yaapApramön itenaup ma?” 58 Maan Yesuuk epëlyema. “Ne yaap pan niamaan. Ne ngaanëërApram naaröön wiaan wakaimaup.” 59 Pël maankël korak mööpënëak yaëën Yesu ngönën tuptakakaati ëlëëp ilëak oröak saut.

9Yesu omën it il tëaö namp ompyaö mowesa

1 Yesure pim ruurö ten kan yesem itaangkënomën namp it il tëaup wëën itenaut. Omën pöppim pëlëp ëlëpök wilaup wëa. 2 Pël ëën tenYesuu ruuröak Yesuun epël pëël mëëaut. “Rëyanuulaup, talëpë saunetak omën epop it il tëaupëlëpökaan oröa? Pimtë saunetak ma pim ëlrepepaarë saunetak epël ëa?” 3 Pël maan Yesuukkangiir epël yenia. “Pimtë saunetakre ëlrepepaarë saunetak won. Omën epët Anutuu yayamëngkauta këët war wasëpënëak omën epop

epël oröa. 4 Pötaanök këtëp wë epëtakëër Anutunem wes nemëën waisaup pim yaat mëmpa. Koöolapnaan yaëërek koutak omën nampök ya nentnamëngkan. 5 Nem yangerak öma pötak ar om-narö ëwat sënëën nem es ëwaöök ëwa elniaap-naat.”

6Yesu pi pël niakwaasöpët ngësak yangetaringngawi sak omën pöpë itöörarë wa yemomë. 7 Pëlëak epël yema. “Ni Siloam i kaöök së nim itöörariiröm.” Siloam pöt tiarim ngöntak, “Wes mëënsa,” pël yak pöt. Pël maan së iirën it nga ngënakkaalak waisa. 8 Pël ëën omën pim kaköröere kanantëaan piin ëwatörö, ngaan omnaröen sum ki-mang yemaan itenauröak pitëmënt neneren epëlmëëa. “Omën epop ngaan wel aisëeë omnaröensum kimang yeniauppe.” 9 Pël yemaan naröakmëëa. “Mak, omën epop tapöp.” Pëlmaan naröakepël mëëa. “Won, omënmunt tapöpë ök nampökwë.” Pël yemaan omën pöp pimënt kat wiakmëëa. “Ne tapöp.” 10 Pël maan pit epël mëëa.“Ni tol ëak itöörar ompyaö saup?” 11 Pël maanpuuk kangiir epël mëëa. “Omën pitëm Yesu pëlaim pöpök pim waasöptaring yanget ngawi sakitöörarë wa nemëak epël neea. ‘Ni Siloam i kaööksë iiröm,’ pël neaan së iiran pötak nem itöörarompyaö sak omnantön ityaangk.” 12 Pël maan pitepël mëëa. “Omën pöp tarëk wë?” Pël maan pi,“Ne köpël,” pël mëëa.

13 Pël maan Yuta omnarö pit omën it il tëakwakaima pöp mësak Parisi ngönën omnaröanaë sa. 14 Akun Yesuu yanget kaplak ngawisak omnampë itöörar ompyaö mowesa pöt Yutaomnaröa kë yesa akun ngëëngk nentakök ëa.15Pötaan Parisi omnarö pit pëël mëak epël mëëa.“Tol ëak nim itöörar ompyaö saup?” Pël maanitöörar ompyaö sa pöpök epël mëëa. “Puukyanget waasöptaring kaplak ngawi sak itöörarëwa nemëën iirën it nga yangëngk.” 16 Pël maanParisi omën naröak epëlmëëa. “Omën epop akunngëëngkët kë sëpënëak ngön kosangwiaut yailënyak ten Anutuuk wes mëën newaisënëp pöt ëwatyes.” Pël maan naröak epël mëëa. “Tol ëak omënsaunaringëpök retëng ke epël ëëpën?” Pitëmëntneneren pël mëak pitëm wëwëet kom ëa. 17 Pëlëak pit kaalak omën it il tëa pöpön epël mëëa.“Omën nim itöörar ompyaö niwesa pöpön talëpyemaan?” Pël maan epël mëëa. “Pi tektek ngönyaaö omën namp.”

18 Yuta kaöaröak omën pöp it il tëakwakaimaupök it nga ngëna pöten kön wi kosangwasëpnaaten kaaö ëën ëlre pepaarën yas mëëa.

Son 9:19 115 Son 10:919 Pël ëak epël mëëa. “Epop arpim ruup ma?Ëlëpë yaatakaan it ngaap oröaup ma? Yak tolëakök peene it nga yangëngk?” 20 Pël maan ëlrepepaar kangiir epël mëëa. “Epop tenpim ruuppöt ëwat wë, ëlëpök it ngaapöp wilaup. 21 Pëlëaupök peene tol ëak it nga yangëngk pötentenip köpël. Talëpök itöörar ngaul moulmëa wespötenta tenip köpël. Ar pimtën pëël maë. Pi kaösaupok pimtok pimtë songönten ök niapnaan.”22 Ëlre pepaar piarip Yuta kaöaröen kas ëënakpël mëëa. Pöt Yuta kaöarö ngön epël kosangwia. Omën nampök Yesuun pi Kristo, AnutuuYaö Mëëaup pël war wesak apna pöp ngönëntuptakaan yayamepanëënwaö ëmëëpnaat. 23Pëlwieëa pötaanök ëlre pepaar piarip epël mëëa. “Pikaö saupök arimtok pëël maë.”

24 Pël maan pit kaalak omën ngaan it il tëakwakaima pöpön ngön maan akun nentepar sa.Pël ëak epël mëëa. “Ni Anutuu ëöetak yaapam. Ten omën pipopön ëwat wë. Pi saun om-namp.” 25 Pël maan pi kangiir epël mëëa. “Pisaunaringëp ma won pöt ne köpël. Ën ne omënkopët nentenökëër kön wia. Ne ngaan itöörarngaap wakaimaup. Pël ëautak peenökëër it ngayangëngk.” 26 Pël maan pit epël mëëa. “Pi tolelnia? Tol ëak itöörar ompyaö niwesa?” 27 Pëlmaan pi kangiir pitën epël mëëa. “Ar tol ëënak ökyeniaan kat wiinëëten kaaö yeë? Kaalak tol ëakniaanak kat wiin? Ma arta pim ënëm ëën ma?”28Pëlmaan pit piin utpetwesak epëlmëëa. “Nim-tokëër omën pömorë ënëm yaaumoröp. Tenpörö Moses pim ngön wia pöta ënëm yaaurö.29 Ten pörö Anutuuk Mosesën ngön ök mëëapöt ëwatörö. Ën omën pipmorön ten köpëlëp.Talëlaan oröa?” 30 Pël maan omën pöpök kangiirepël mëëa. “Elei, omën epët piita ke nalte. Arköpël, pi talëlaan waisa wes. Pël ëaupök nemitöörar ompyaö newesaut. 31Tiar ëwatwë. Anutupi saun omnaröa ngönöt kat nemowiin yaaup. Ënomën namp Anutuun yaya maimeë pim könöökëënëm yaaupök më yaë pötak pim ngönte katmowi yaë. 32 Ngaanëër öng nampök ru it iltëa namp wilën omën nampök itöörar ompyaömowesa pël aan kat nawiin ëaut. 33 Anutuukomën epop wes nemomëën ëanëën retëng keepëlte naën ëan tapön.” 34Pël maan pitök kangiirepël mëëa. “Nim ëlëpë yaatak saunaring wëënpötaring wil niulëën wakaimaumor. Nuuk yokpangk ten ngönen rë niulömëak yaan ma?” Pëlmëak waö ë mëa.

Yesuun könwi kosang newasën yaaurö pit lupmeri

it ngaap sak wë35 Yesu pitëm pimëën pël elmëa ngön pöt kat

wiak omën pöp koirak epël yema. “Ni OmënKëëpön kön wi kosang yewasënma?” 36Pël maanomën pöpök epël yema. “Kaöap, Omën Kë pöptalëp? Ni ök nea. Pël ëën ne kön wi kosangwasumaan.” 37 Pël maan Yesuuk epël yema. “Niyok piin itenaup pöp peene niiring ngönngönyaë epop.” 38 Pël maan omën pöpök epël yema.“Aköp, ne kön wi kosang yaniwas.” Pël mëak pirar rë wesirak Yesuun yaya yema. 39 Pël yaëënYesuuk epël yema. “Ne yangerakë omnarö ar komelniimëak waisaup. Pötaanök omën it ngaap pëlyewesaurö pit it nga ngëmpnaat. Ën omën pitëm-tok pitëmtën it nga yangënaurö pël yewesauröpit kangiir ngaap sëpnaat.” 40 Pël yemaan Parisingönën omën narö pim naë wëaurö pit ngön pötkat wiak Yesuun epël yema. “Nuuk tenën, ‘Arta itngaapörö’ pël yeniaan ma?” 41 Pël maan Yesuukepël yema. “Arim itöt ngaap talte saunatë kangutwon ön. Ar it ngaarö pël yaaurö. Pötaanök arimsaunatë kangut wiaan ön.”

10Sëpsëp ëmöökë watepang ngönte

1 Yesu pi watepang ngön nent epël yema.“Ne yaap pan niamaan kat wieë. Omën nampsëpsëp ëmöök ëm kanërak neilaan maimerekngaar kaö möak wel rëak öngpök yes pipop pikoröp kosangëp omnant këkain yewaup. 2 Ën ëmkanërak yeila pöpökëër sëpsëpöröa ngarangkëp.3 Pi sëën kanweri ngarangkëpök kan të mowiinilapnaat. Pël ëak yapin maan kat wiin mësakorööpnaat. 4 Pimorö mësak orö ulmëak pimëntwet rapnaat. Pël ëën sëpsëpörö pit ngön katyawiaurö. Pötaanök pimtë ngönte kat wiak ënëmsëpnaat. 5 Pit omën maimapë ënëm nasëpan.Won, pit piin kas ëëpnaat. Pöt tol ëënak? Pitomën maimaröa ngönötön köpël ëak pötaan kasëëpnaat.”

6 Yesu pi watepang ngön pöt maan pit pimngön pitën mëëa pöta songönte ëngk ma e wesa.

Yesu pi sëpsëp ngarangk ompyaup7Pël yaëën Yesuuk kaalak epël yema. “Ne yaap

pan niamaan. Nemënt tapöp sëpsëpöröa kan-wer. 8 Tektek omën kaarkaarörö, nem wet rëakwaisa piporö, omnant këkain yaaurö. Pötaanöksëpsëpörö pitëm ngönöt köpël ëak kat nemowiineima. 9 Nemënt tapöpök kanwer. Pötaanökomën namp nem naë wais oröak kakaati ilapnapöp Anutuuk utpetetakaan kama moöpnaap. Pël

Son 10:10 116 Son 11:2ëën pi ilëak oröak ëeimeë kaömp neim öpnaap.10 Kain omën pöp pas newaispan. Pi sëpsëpörökain wak mënak utpet wasëpnaap. Ën ne pöpar omnarö nem naëaan wëwëet önëak waisaut.Pötaanök ërëpsawiaring wëwëetak önëët. 11 Nesëpsëpöröa ngarangk ompyaup. Pötaanök sëpsëpngarangk ompyaup pim wëwëet sëpsëpöröaankëëpöt wes mampnaat. 12 Omën sëpsëp peppanëëp won, sumetaan pëën ngarangk yaaup pikent tokörö yewaisën itenak sëpsëpörö moolëakkas sëën mënak rep mëëpnaat. 13 Pöt pisëpsëpöröaan kön selap naën, sumetaan pëënyeëa pötaanök. 14-15 Ne sëpsëpöröa ngarangkompyaup. Pötaanök nem Pepap pi neen ëwatwëënne piin ëwatwë. Ök tapël ne nem sëpsëpöröarën ëwat wëën ar neen ëwat wë. Pötaanöknem wëwëet arimëën këëpöt wes nimpaat. 16 Ënnem sëpsëp munt naröeta wë. Pörö ëm epöökwonörö. Pötaanök ne pöröeta koirumaap. Pëlëën pit nem ngönte kat wiak tok kopët nentëën ngarangk kopëtap nemënt pötaan nemtokngarangk ëëmaan. 17Nem wëwëet pitëmëën sëpwesak kaalak ömaat. Pötaanök nem Pepap nelup sant yaalnë. 18 Omën nampök elnëën pangkwel nawiingan. Won. Pöt nemtë könöök wëwëetsëp wasumaat. Ne nem wëwëet sëp wasuma pötaweëre kosangët pangk wia. Ën kaalak öma pötaweëre kosang pöteta pangk wia. Ne pël ëëmëakPepak ngan rë nenaut.”

19 Yesu pi pël maan Yuta omnarö ngön pötkat wiak kaalak kom ëak tok nentepar sa. 20 Pëlëak naröak epël mëëa. “Urmerap pim lupmeriilëak wëën kaökaö yaë. Tol ëënak ar pim ngönötkat mowieim?” 21 Pël maan naröak epël mëëa.“Ngön epët omën urmerapring wëaupë ngöntewon. Urmerapring wëaupök yok pangk omën itil tëaurö ompyaö mowasëpën ma?”

Yuta omnarö Yesuun kööre tok elmëa22Yuta omnaröa Yerusalem ngönën tup kaöeta

kan tëa akunet temanöm sëën pöt ngëëngk we-sak kë sa yeëa pöt kopiirir akunetak temanömsa. 23 Pël ëën Yesu pi ngönën tup kaö pötakaö nera yapinte Solomon pöta kakaati yesën,24 Yuta omnarö pit wais pi tekrak ulmëak taueëepël yema. “Ni tol ëënak nim songönte wa ngepyaëën ten kön selap yeë? Ni yaap Kristo, AnutuuYaö Niiaup pöt tenën war wesak ök nia.” 25 Pëlmaan Yesuuk pitën kangiir epël yema. “Ne yokök niiautak ar kön wi kosang nenewasën yeë.Nem ya yamëngk epot pout nem Pepapë këmngöntak yeë epotök ne Anutuu Yaö Neeaup pöt

tekeri yenewas. 26 Pël yeëetak ar nem sëpsëptoktakaanörö won. Pötaanök ar kön wi kosangnenewasën yeë. 27 Ën nem sëpsëpörö nem ngönkat yawiaurö. Pël ëën ne pitën ëwat wëën nemënëm yaaurö. 28 Pël ëën nook wëwë kosangëtkoir mangkën wakaim öpnaarö. Pit kö nasëpan.Won pan. Omën nampökta nem moresiaan waëp naëpan. 29Nem Pepapök pit nemëën nenaurö.Pi weëre kosang panëëp omën ël pout il wesaup.Pötaanök omën nampök Pepa moresiaan wa ëpnaëpan. 30Neere nem Pepap tenip kopëtap.”

31 Pël maan Yuta omnarö pit kaalak këlöt wakpi mööpënëak yaë. 32 Pël yaëën Yesuuk epëlyema. “Ne ya ompyaö epot pout Pepanaëaanötökpet elniautep, tol nentaanök ar kël nemöönëakyeë?” 33 Pël maan Yuta omnarö pit nerakwak epël yema. “Ten ya ompyaö pöt nentaankön wiakök ni kël nimöönëak naën. Ni omënyaapöpökAnutuunökrewas aimeënimtënAnutupël aimën. Pötaanök kël nimöönëak yeë.” 34 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Arim ngönën pepew-eri Anutuuk maan retëng ëaut omën pim yayamëngkauröaan epël wia. ‘Ar Anutu nem ökörö.’35Omën pörö pit ngaan Anutuu ngönte pitëmnaësëën pitën Anutuu urtak wë mëëa ngönën ngönepët kaëngk naën yaë. 36 Pël ëautak ne pöt, Peppimtok neen yaö neak wes nemëënak yangerakirëaut. Pötaanök epël yak. ‘Ne Anutuu Ruup,’pël yakap tol ëënak arök, ‘Ni Anutuun ökre wasyaan,’ pël neaim? 37NemPepapë yaat namëngkënyeë pöt ar neen könwi kosang nenewasën ëënëët.38Ar nemngönten könwi kosang nenewasën yeë.Pël yeëetak ne nem Pepapë yaat yamëngk epotpöt Pep neering wëën ne Peparing wë pöt këëkëëwat sënëënnemyayamëngk epotön itenakneenkönwi kosang wasën.” 39Pël maan pit kaalak waliöpënëak ëak mor könöm ëën yes.

40Ten Yesuring kaalak së Yotan olëak ëngk ko-muntakël Sonë ngaan omnarö imomëeima pöreksë wakaimaut. 41Pörek wëën omën selap pim naëwais oröak wë neneren epël yema. “Yaap, Sonpi ya retëng nent naën ëaut. Ën Son pim omënepopön ngön aim pöt nent kaar won.” 42Pëlmëakomën pörek wëa pörö narö piin kön wi kosangyewas.

11Lasaras wel wia

1Petani kak omënnampwëa yapinte Lasaras pipörek yauman wieëa. Pim sasaar Mataare Mariapiaripta kak taprekaar. 2 Ngaan Maria pöpök

Son 11:3 117 Son 11:41i köp nga kampët Aköpë ingesiarë lë momëakpim kepön ëptaring kol mowesaup. Pim nangapLasaras pi yauman yeëa. 3Pël ëën sasaarök Yesuungësël ngön epël wes mëa. “O Aköp, nim kentyaën pöp yauman yaë.” 4 Pël maan Yesu pi ngönpöt kat wiak tenën epël yenia. “Yauman pipëtpi wel wiipënëak naën. Piptak omnarö Anutuunyaya maimeë pim Ruup neenta yaya neanëët.”

5 Yesu pi Mataare Mariaare Lasarasringöröenkent yeëa. 6 Pël yaaup yak Lasarasë yaumanyaaut kat wiak pim kak wëaurek wëën akunnentepar sa. 7 Pël ëën ten pim ruuröen epëlyenia. “Tiar kaalak Yutia yangerakë sëpa.” 8 Pëlniaan ten epël mëëaut. “Rë yanuulaup, peenetapët Yuta kaöaröak kël nimööpënëak ëautep nikaalak tapël sëpenëak yaan ma?” 9 Pël maanYesuuk epël yenia. “Kët nenta öngpök aöa 12ëak wia. Pötaanök yanget ëwa wiaan omën nampkëtëk kan yesem kawi nengentiipan. 10 Ën omënnamp rö kan yesem ëwaat won pötaan kawingentiipnaat.” 11 Pi ngön pöt niak kaalak ënëmtenën epël yenia. “Tiarim ngöntöp Lasaras pi kauraarek së it moilmaan.” 12 Pël niaan ten epëlmëëaut. “Aköp, pi ka urak pöt ompyaö sëpnaat.”13 Yesu pi Lasaras wel wiauten yeniaanak tenökpöt ka yaap uraan yenia wesan. 14 Pël yeëan pötYesu pi war wesak epël yenia. “Lasaras wel wia.15 Ne wet rëak pim naë nasën ëaut. Ën wel wiakwiaanak neen kön wi kosang newasënëëtaan sëya momëmpaat. Pötaanök arim kön wi kosangwasëneëtaan ërëpërëp yeë. Yok peenök pim naësëpa.” 16 Pël niaan Tomas, yapin nent RuprupËak Wilaup, puuk ten pim karuröen epël yenia.“Sëpa, tiarta piiring erën ëak wel wiipenaan.”

Yesu pi weletakaan wal yaautere wëwëeta pepap17 Pël niak ten Yesuring së oröak Lasaras

yangaöök kët kong nent wieëa pöt ëwat saut.18 Petani kak pörek Yerusalem kak naë 3 kilomitapöta ök wieëa. 19 Pötaanök Yuta omën naröselap pan Mataare Mariaan yaare sër mapënëaksë wëa. 20 Pël ëën Mata pi Yesu yesën kat wiakkoirëpënëak kamtaöök tenim naë waisa. Pël ëënMaria pi om kak wëa. 21 Pël ëën Mata pi waisten nikoirak Yesuun epël yema. “Aköp, ni eprekwëanëën nem nangap wel nawiin ëan tapön.22 Pël ëaap ne niin ëwat wë. Peenta ni Anu-tuun omën nantön kimang maan pöt yok pangknimpnaat.” 23 Pël maan Yesuuk epël yema. “Nimnangap kaalak wal ëëpnaap.” 24 Pël maan Mataakepël yema. “Pim akun kaöaöök ten omën pourö

wal ëëna pötak wal ëëpna pöten ne yok ëwat wë.”25 Pël maan Yesuuk epël yema. “Weletakaan walyaautere wëwëeta pepap nemënt tapöp. Omënnamp neen kön wi kosang newasëpna pöp pi welsasa nawiipan. Om wakaim öpnaat. 26 Pötaanökomën narö nem naëaan wëwëet wak neen kön wikosang newasëpna pörö wel nawiipanëërö. Pitom wakaim öpnaarö. Ni pöten kön wi kosangyewasën ma won?” 27 Pël maan Mataak Yesuunepël yema. “Mak Aköp, ne niin kön wi kosangyeniwas. Ni Anutuu Ruup, pim tenën Yaö NiiaupKristo, ngaan Anutuuk yangaak oröömëëp pëlëaup.”

Yesu pi ing ëa28 Mata pi Yesuun pël mëak së pim nangap

Mariaan ngön laaök epël mëëa. “Rë yanuulauppi wais wë niin ya.” 29 Pël maan Maria pi katwiak teënt wal ëak Yesuu ngësë waisa. 30 Yesupi kakë nasën, Mataë koira pörek om wëa. 31 Pëlëën Maria pi teënt oröak yewaisën Yuta omënpiaripön yaare sër mapnak së piarpim kaatakwëaurö pit itaangkën Maria pi teënt wal ëakyaaröön yangaöök së ing apënëak yes wesak pitpim ënëm waisa. 32 Pël ëën Maria pi tenim naëwais oröak Yesuun itenak pim naë iri wel aisëakpiin epël yema. “Aköp, ni eprek wëanëën nemnangap wel nawiin ëan tapön.” 33 Pël mëak ingyemaan Yuta omën pim ënëm waisaö pöröetatop ëak ing ya. Pël ëën Yesu pi pöten itenak yailak sa. 34 Pël ëak epël yema. “Ar pim sokurtarëk weeraurö?” Pël maan pit piin epël yema.“Aköp, së itaampa.” 35 Pël maan Yesu pi ingya. 36 Pël yaëën Yuta omnarö pit neneren epëlyema. “Iteneë. Omën epop pimëën kent pankön wieëaap.” 37 Yemaan naröak epël yema.“Omën epop pi it il tëaup ompyaö mowesauppe.Pi kaamök elmëanëën Lasaras wel nawiin ëantapön.”

Yesu pi Lasaras wal ë moulmëa38Yesu pi kaalak ya ilak sëën yangaöök së oröa.

Omën pöp kël öngöpöök wi ulmëak kël saulöpnaöök ur wari ulmëeëa. 39 Pël ëaan Yesuuk epëlyema. “Ar kël epö wa pëlëër wieë.” Pël maanomën wel wiaupë sasëp Mata puuk epël yema.“Aköp, pi wel wiin wieë akun kong nent saup yakkamp utpet yaë.” 40 Pël maan Yesuuk piin epëlyema. “Tol ëënak yaan? Ne wet rëak epël niakat.‘Ni kön wi kosang wasumë pötak Anutuu weërekosangët oröön itaampëët,’ pël niakat.” 41 Pëlmaan pit këlö wa pëlëër wiin Yesu pi ngaarëkëliteneë epël yema. “Pep, ne niin yowe yeniak. Ne

Son 11:42 118 Son 12:13kimang niaan kat yawiaup. 42 Ne niin ëwat. Nikët poutë nem kimang ngönöt kat yawiaup. Ënom omën e taua eporöaan kön wiak pit nuuk newes nemëën waisan pöt kön wi kosang wasëpnapötaanök epël yeniak.” 43 Pël mëak pi ngön ëakepël yema. “Lasaras, ni wal ëak orö.” 44 Pël maanomën welap wal ëak oröa. Ingre moresiarë wiitëautre ën kepönöök poë koröp kör koëaöre pötom ëaul ëaan. Pël ëën Yesuuk omnaröen epëlyema. “Wil moulmëeë. Pël ëën sëpnaan.”

Kaöaröak Yesu mëmpënëak kup ria(Matiu 26:1-5; Maak 14:1-2; Luk 22:1-2)

45Yuta omën selapMariaaring wais wëaurö pitYesuu ëa pöten itenak narö piin kön wi kosangwesa. 46 Pël ëën naröak së Parisi ngönën om-naröen Yesuu ëa pöten ök mëëa. 47 Pël ëënkiri ar yaaö kaöaröere Parisi omnarö pit kan-solörö wa top ë ulmëak epël mëëa. “Omën Yesupömor retëng it ngolöpöt yaëëp tol elmëëpen?48 Pi om pël ëeim wëën tiar kat koko öpena pötomën pourö pim naë së rë olëak piin kön wikosang wasëpnaat. Pël ëën Rom ngaarö waistiarim omnaröere ngönën tup kaöere pöt utpetniwasëpnaat.”

49 Pël yaan pitëm kar namp yapinte Kaiapaspöp krismaki pötak kiri ar yaauröawotöökwëauppuuk epël mëëa. “Ar kön won pan. 50 Epël könwieë. Yuta omën pourö kö sënganëën kopëtapökwel wiipna pöt ompyaut.” 51 Pim ngön mëëapipët pimtë könöök won, pi krismaki pötak kiriar yaauröa wotöök wë yak Yesu kopëtapök Yutaomnaröaan wel wiipna pöten war wesak mëëa.52 Pël ëaup Yesu pi Yuta omnarö tenimtëën won,Anutuuk pim omnarö yang ël epotë wë eporörongan kopëtet ë niulëëpënëak pël ëaup. PötKaiapas pi kön nawiin wë ëa.

53Pël maan pit kët pötak Yesumëmpna ngöntengës rëa. 54Pël yaëën Yesu pi Yuta omnaröa itööksak waisak naën. Kak pörek sëp mowesak yangomën wonra kautakël kak nerekë yapinte Iprempörek së ten pim ruuröaring wakaimaut.

55 Yuta omnaröa Anutuu mait elmëa akunngëëngkët temanöm yesën ka kotutëaan omnarölup kölam tëëpënëak wet rëak Yerusalem kakësa, pitëm ngön kosangta wieëaul. 56 Pël ëënpit ngönën tup kaöeta kakaati së Yesuun apwesak pitëmënt neneren epël mëëa. “Ar tolyewas? Pi akun ngëëngk eptak newaisën ëëpënkoröp.” 57 Pël yemaan kiri ar yaaö kaöaröereParisi ngönën omnarö pit ngön kosang epël wia.

“Omën namp pim wëaurekën ëwat wë pöt ök aanwali öpenaan.”

12Mariaak Yesuu ingesiarë i köp kaampët lë momëa(Matiu 26:6-13; Maak 14:3-9)

1 Anutuu mait elmëa akunet temanömsëpënëak ngolöp yaëën kët 6 ëak wiaan tenYesuring Petani kak së oröaut. Kak pörek LasarasYesuuk weletakaan wal ë moulmëaup pim kak.2Pël ëën omën pörek wëaurö pit Yesuring kaömpngawi nëmpënëak kaömp ar ëa. Pël ëak Matapi kaömp yokorön Lasaras pi omën Yesuringwel aisëeë kaömp yena pöröaring wëa. 3 Pëlëën Maria pi i köp nga kamp sum kësang yaaökep kot nent wak Yesuu ingesiarë lë momëakpim kepön ëptaring kol yemowas. Pël ëën ipöta kamppel ka pöt ur wariak wieëa. 4 Pël ëënYesuu ruurö tenim naëaan namp, Yutas Keriotkakaanëp, Yesuun kupmowiipnaap puuk epël ya.5 “Tiar tol ëënak i köp nga kamp epët omnarömenak 300 kina wak omnant wonörö mempennaën?” 6Pi omën omnant wonöröaan kön nawiinwë mëëa. Pi mon kërëëp ngarangk ëeë kainyaaup yakök pël ëëpënëak mëëa. 7 Pël yemaanYesu pi epël yema. “Pël mangan. Pi epët nemyangerak neweerëpna akunetaan peram wiakwakaimautak yaalnë. 8 Omën ngöntök yaaöpiporö arring akun wali öpnaaröak ar ënëmakyok pangk ompyaö elmëënëët. Ën ne pöt, arringakun wali naön ëëmaap yak pim ompyaö yaalnëepët yok pangk yaalnë.”

Kiri ar yaaö kaöarö Lasaras mëmpënëak kup ria9 Yuta omën selap pan Yesu Petani kak wë

pöt kak wiak waisa. Pit Yesu pimtën itaam-pënëak won, Lasaras Yesuuk weletakaan wal ëmoulmëa pöpönta itaampënëak waisa. 10 Pël ëënkiri ar yaaö kaöarö pit Lasaras piita Yesuringmëmpënëak kup ria. 11 Pöt Yuta omën selap panLasarasë ëa pötaan kiri ar yaaö kaöarö kasëngmenak Yesuun kön wi kosang wesa pötaanök.

Yesu pi pol tongkiipök Yerusalem kakë sa(Matiu 21:1-11; Maak 11:1-11; Luk 19:28-40)

12 Ëlpamök omën rongan kësang Anutuu maitelmëa akun ngëëngktak wa top ëak wëa pöröYesu Yerusalem kak waisëpnaan yaë pöt kat wia.13 Pël ëak pit ërëpërëp yeem këëmre kewis wakkamtaöök koirëpënëak yewaisem ngön ëak epëlya.“Yowe.Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya mepa.

Son 12:14 119 Son 12:43

Pi Israel omnaröa omp aköp.”14 Pël yemaan Yesu pi pol tongki ru namp koirakrangk wel aisëa. Pöt ngönën pepeweri wieëa pölëa.15 “Saion kak wëaurö ar kas ëëngan.Arim omën omp aköp arim naë yewais.Pi pol tongki ruupë rangk wel aisëak yewais.”16 Pël elmëauta songön pöt pim ruurö ten akunpötak kön nawiin ëaut. Ënëmak pi kutömweri isë rangiat wakwëënak ten epël könwiaut. “Ngaanpimëën ngönën pepeweri wia pöt kë rapënëakomnaröak pimëën pël elmëa,” pöt kön wiaut.17 Ngaan omën Yesuuk Lasarasën ngön mëakweletakaan wal ë yemoulmëën itena pöröak Yesupim ëa pöten ök maima. 18 Pël ëën omën kësangpan pim retëng ëa pöt kat wiak pi koirëpënëakkamtaöökwaisa. 19Pël ëën Parisi ngönën omnaröpitëmënt neneren epël mëëa. “Ar iteneë. Omënpourö pim naë së rë olëak wë. Tiar yok pangknaënganpe.”

Krik omën naröak Yesuun itaampënëak mëëa20 Yuta omnarö akun ngëëngktak Yerusalem

kak së Anutuun yaya mapënëak yesën Krik omënnarö pitring sa. 21 Pël ëak omën pörö pit Pilip,Kalili yangerak Pesaita kakaanëp, pim naë waisepël mëëa. “Ngöntöp, ten Yesuun itaampunëakyewais.” 22 Pël maan Pilip pi së Entruun mëak pi-arip së Yesuun ökmëëa. 23Pël ëën Yesuuk kangiirepël ök mëëa. “Omën Këëp nem kutömweri isë rangiat öma akunet temanöm yes. 24 Ne yaappan niamaan. Korupaë öpö yangerak nangëntënngaarëk wiaapna pöt kopët tapö om wiaapnaat.Ën yangerak ngëntëpna pötak rëngap yaaröönëlëp moö sëën kaalak kë selap utöpnaat. 25 Öktapël namp pi pimtë möönre koröpöön kentëëpna pöp kö sëpnaat. Ën namp e yangerak wë pinemëën yak pimmöönre koröpö këëpöt wasëpnapöp wëwë kosang koir mangkën wakaim öpnaat.26 Pötaanök omën namp nem inëën elnëëpënëakpöt nem ngönte kat wiak ënëm ëëp. Pël ëak nemkak öma pörek nem inëën ru sak öpnaap. Pëlëën nem inëën elnëëpna pöp nem Pepapök pingmowasëpnaat.”

Yesu pimtë wel wiipnaataan ök mëëa27 Yesuuk pël niak kaalak epël yenia. “Nem

lupmer könöm yaëëp tol am? Ma epël memma? ‘Pep, nem naë orööpënëak yaë epët wa apwas,’ pël mam ma? Pël mema pöt pangk naëpan.Könöm orö nerëëpënëak waisaut. 28 PötaanökPep, ni nim yapinte kaö was.” Yesu pi pël yemaan

kutömweriaan ngön nent epël irëa. “Ne nemyapinte kaö wesaut. Pötaanök kaalak kaö wa-sumaan.” 29 Pël ëën omën piiring taueëaurö pitngön pöt kat wiak naröak epël yema. “Tangrekaö yera.” Pël yemaan naröak epël yema. “Enselnampök piin ngön yema.” 30 Pël yaan Yesuuknerek wak epël yema. “Ngön pipët nemëënnaën. Ar kaamök elniipënëak yaarö. 31 PeeneAnutuuk omën ngönën wonörö këlangön yaatakniulëak yangerakë kaöap, Seten, pi il mowasëp-naat. 32 Pöt omnarö pit ne yangerakaan wakngaarëk këraarak nemöönak yang ël epotë om-narö pourö wa nemnaë niulëëmaat.” 33Pim ngönmëëa pöt pimtë wel wiipnaaten mëëa. 34 Pël ëënomën piiring wëaurö pit epël yema. “Ten ngönkosangtak epël kat wi yeë. ‘Yaö Mëëaup, Kristopi akunwali wakaim öpnaap.’ Pël wiaap tol ëënakni epël yaan? ‘Omnarö pit OmënKëëpwangaarëkmööpnaat,’ pël yaan. Omën Kë pöp talëp?” 35 Pëlmaan Yesu pi pitën epël yema. “Nem es ëwa epöarim naë akun kot nent wiaapnaat. Pötaanökar ëwa elniipnaatak koutak ngep elniipanok sakwaiseë. Pöt omën namp koutak yesem pöt, pimsëpna kön wiaul nasën ëëpnaat. 36 Pötaanök ëwaelnia epöökëër pöten kön wi kosang weseë. Pëlëënë pötak ar ëwa pepap nem ingre mor sënëët.”

Yuta omnarö Yesuun kön wi kosang newasën ëaYesu pi pël më pet irak së ëlëëp ilaan pit

itnaangkën ëa. 37 Pit ngaanëër pitëm itöök Yesupim retëng selap pan yaëënak piin kön wi kosangnemowasën eima. 38Pöt Aisaia pim tektek ngönteepël retëng ëa pöt kë oröa.“Aköp, omnaröa naëaan nampök tenim ngönte

kön wi kosang newasën yaë.Ën Aköp, ni ya yamëngkem nim weëre kosangö

pet elmëën nampökta pöten itenak könnawiin yaë.”

39 Pël ëak pitëm Yesuun kön wi kosang newasënëa pöta songönte Aisaia puuk ngön nent epël ëa.40 “Pitëm itöök itaampööre lupmeri kön wi pël

ëakAnutuu naë rë olaan ompyaö mowaspanëakAnutuuk pit it ngaap mowesak lupöt këlötë ök

wes moulmëaurö.”41Aisaia pi Yesuu kutömë rangiatön itneëak ngönpipot wet rëak ëaut. 42 Pël ëaut omën kaö naröselap pit Yesuun kön wi kosang weseëak warwasëpnaatep Parisi omnaröak ngönën keimönelmëëpanëak kas ëën yak wesak wakaima. 43 PitAnutuuk pitëm yapinte wak isëpnaaten kent

Son 12:44 120 Son 13:24panë naën. Omnarö pitëmtok pitëmtë yapintewak isak mapna pötenök kent pan ëa.

Yesuu ngöntak omnarö kom elniipnaat44 Yesu pi ngön ëak epël yema. “Omën

namp pi neen kön wi kosang newasëpna pöpnemtën pëën naëpan. Pep wes nemëën waisauppiinta kön wi kosang wasëpnaat. 45 Ën nampneen itnengempëna pöp Pep wes nemëënwaisaup piinta itaampnaat. 46 Ne ëwa pepapyak omën neen kön wi kosang yenewesaurökoutak önganëak ëwa elniimëak yangerak irëaut.47 Pötaanök omën namp nem ngönte kat wiakngaar naön ëëpna pöp ne këlangön yaatakmoulmëëmëak ngön ë pet nairën ëëmaap. Neomnarö këlangön yaatak moulmëëmëak neiraan,utpetetakaan kama moömëak irëaup. 48 Omënnamp ne kasëng nemenak nem ngönten kaaöëëpna pöp ngön ë pet yairauröa ök pi komelmëëpnaap. Pöt nem ngön wet rëak ök yeniakepotök akun kaöaöök ngön ë pet yairauröa yaëpöl ëëpnaat. 49 Nem ngön aim epot nemtëkönöökaan naën. Won, Pep wes nemëaup puukök neeautök pim neeaul war wesak ök niaim.50Pël ëak ne ëwat wë. Ar nem Pepapë ngön ngaarönë pöt wëwë kosangët koir nimpnaat. Pötaanöknem ngön ök niaim epot pim ngan rë nenautökök niaim.”

13Yesuuk pim ruuröa ingöt i moira

1 Anutuu mait elmëa akun ngëëngkët te-manöm yesën Yesu pimtë ëëpnaaten epël könwia. “Ne yanger sëp wesak nem Pepapë ngësësuma akunet temanöm yes,” pël kön wiak omënpimorö yangerak wëaurö lup sant elnieima. Pimlup sant elnieima pöt om wiaan wel wiipnaat.

2 Wiap kanök ten kaömp neim wëën SetenökYutas Keriot kakaanëp, Saimonë ruup, pim lup-meri ilaan Yesu kööre toköröa moresi moul-mëëpënëak kön wia. 3 Ën Yesu pi pöt epël könwia. “Ne nem Pepapë naëaan irëaup kaalak pimngësë sumaap. Pötaanök pi nook omnant poutngarangk ëëmëak rë nemëa.” 4 Pël kön wiakkaömpöt sëp wesak wal ë ulpëën rangkëp përëwiak poë koröp sak kol yewas pöp nent wa ura.5 Pël ëak Yesuuk iit söwarweri lë wiak ngës rëakruuröa ingöt i yaniir. Pël ëak poë koröp pötaringkol niwesaut. 6 Pël ë Saimon Pitaë naë sëën epëlyema. “Aköp, nuuk nem ingesiar yok pangk ineneirngan.” 7PëlmaanYesuuk epël yema. “Nemyeë epëten ni köpël wëën. Ënëmak ëwat sumëët.”

8 Pël maan Pitaak epël yema. “Nuuk yok pangknem ingesiar i neneirnganpan.” PëlmaanYesuukkangiir epël yema. “Nook i naniir ëëma pöt nineering naöngan.” 9Pël maan Saimon Pitaak epëlyema. “Aköp, ingesiar pëën i neirnganëp, morrekepönre pötta i neir.” 10 Pël maan Yesuuk kangiirepël yema. “Omën namp koröp pou iirëpna pöppi ënëm kaalak irëpnaataan ya kaö namëngkënëëpnaat. Om ingesiar pëën kaalak iirëpnaat. Pëlëaap ar kölam tëauröak pourö kölam pëën naön.”11 Pim pël niia pöt piin kup mowiipnaap tenringwëën itneëak epël yenia. “Ar pourö kölam pëënnaön.”

12 Yesu pi ten pim ruuröa ingöt iir pet irakpim ulpëën waliip wa mëak kaalak tenim naëwel aisëak epël yenia. “Ar nem yaalni epëtasongönten ëwat wë ma? 13Ar neen, ‘Aköp, tenimrë yanuulaup,’ pël neaim pöt yaap, ne arim pöp.14 Pötaanök ne arim Aköp, rë yanuulaupök arimingöt iir yanuulë epël arök arim karuröa ingöt imoirën. 15 Arim ëënëël nook peene pet yaalni.Pötaanök nem yaalni epët arök yal menak nemyeë epël ëën. 16 Ne yaap pan niamaan. Inëënyaaö nampök pim ngarangkëp il nemowaspan.Ma omën ya nga wes mëën sa nampökta pimwes mëaup il nemowaspan. 17 Ar pipët ëwatwë. Pöta ök ëënë pötak ërëpsawiaring eim önëët.18 Ne ngön epët ar pouröaan neniaan. Omënnemëën wesa pöröen ne ëwat wë. Pël ëaapomën epot ngönën pepeweri ngönwia pöt kë rap.Pöt ngönën pepeweri epël wia. ‘Omën neeringkaömp yen epopök neen utpet pan elnëëpënëakyaë.’ 19 Omën pöt naaröön wiaan wet rëak ökyeniak. Pötaan ënëmak oröön pöt epël könwiinëët. ‘Pi yaap Kristo pim ök niia tapöt,’ pël könwiinëët. 20 Ne yaap pan niamaan. Omën nampnemya ngan rëmenak arimnaëwes yanimë epopsant mowasënë pöt ne tapël sant newasënëët. Ënar ne sant elnëënë pöt nem wes nemëaup tapëlsant elmëënëët.”

Yesu pi Yutasë pimëën kup mowiipnaaten warwesak mëëa

(Matiu 26:20-25; Maak 14:17-21; Luk 22:21-23)21Yesu pi pël niak ulöp es mokotön epël yenia.

“Ne yaap pan niamaan. Arim naëaan nampngaaröa naë së nemëën kup mowiipnaat.” 22 Pëlniaan ruurö ten it neneren ëak talëpön ya pëlkön wiak ëngk ma e wesaut. 23 Pël ëak ruuröanaëaan ne Yesu pi neen kent yaaup yak pim naëwëën, 24 Saimon Pita puuk kepönööring, “Tol?”elnëak, “Talëpön yaarek pëël maan ök niap,” pël

Son 13:25 121 Son 14:18yaalnë. 25 Pël elnëën ne Yesuu ngësël ko wiakepël mëëaut. “Aköp, talëpön yaan?” 26 Pël maanYesuuk epël yenëa. “Kaömp kaut iistak mëakmempa pipopön yeniak.” Pël neak kaömp kautiistak mëak Yutas, Saimon Keriot kakaanëp pimruup, yemangk. 27 Pël ëën Yutas kaömp pöt nëënSeten pim lupmeri ilëa. Pël ëën Yesuuk epëlyema. “Omën nim ëëmëak yaën pipët teënt ëëm.”28 Pël ök yemaan ten piiring wëa pörö kat wiakkëëkë kön nawiin ëaut. 29 Pël ëak ten naröakepël kön wiaut. “Yutas pi tiarim mon kërëëpwieëaupok akun ngëëngktakëën omën nant wëwes yamë ma ngöntök yaaurö omën nant mam-pënëak wes yemomë,” pël wesaut.

30 Yutas pi kaömp kaö pöt wa nak tapëtakëërkakaatiaan oröak rö kan koutak sa.

Kan ngolöpö31 Yutas pi oröak yesën Yesuuk epël yenia.

“Peene Omën Këëp nem yapin pingët tekeriyaaröön nook Anutuu yapin pingëteta tekeri wesyamë. 32 Omën Këëp ne Anutuu weëre kosangöttekeri yewas. Pötaanök Anutuuk Omën Këëpnem weëre kosangöt tekeri wasëpnaat. Akunwali nasën wiaan pël ëëpnaat. 33 Nem ruurö, neakun kot nent arring wë olëak sëën ar neen apwasënëët. Pötaanök Yuta omnaröen mëëa tapëtarënta yeniak. Nem së öma pörek ar peene yokpangk newaisngan. 34 Ne kan ngolöpö epël koiryaningk. Ar neneren lup sant ëeim ön. Nemar lup sant elnieimaa pöl arta arimtok neneraanlup sant ëeim ön. 35 Pël ëënë pöt omnaröak arënitaangkën nem ruurö pël koröp orööpnaat.”

Yesuuk Pitaë yak mowasëpnaat war wes mëëa(Matiu 26:31-35; Maak 14:27-31; Luk 22:31-34)

36Pël yeniaan Saimon Pitaak epël yema. “Aköp,ni talël sum?” Pël maan Yesuuk kangiir epëlyema. “Nem së öma pörek yok pangk peenenewaisngan. Ënëmak waisumëët.” 37 Pël maanPitaak epël yema. “Aköp, tol ëënak nim ënëmnewaisën ëëm? Ne nimëën wel wiimëak pötyok pangk wel wiimaat.” 38 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Ni nim wëwëet nemëënkëëpöt wasumëëp ma? Ne yaap pan niamaan.Kokor ngön naën wiaan ni akun nentepar nentyak newasumëët.”

14Yesu pi tiarim Pepa ngësë sëpena kanö

1 Yesuuk kaalak yal menak epël yenia. “Arya ngës ëëngan. Anutuun kön wi kosang wesak

neenta kön wi kosang newasën. 2 Pöt tol ëënak?Nem Pepapë kak kaat kësang wia. Pötaanök newet rëak pörek së arimëën ur nant kopëta wesulmëëmaan. Pël naën wieëanëën ne wet rëakngön pipët arën ök neniaan ëan tapön. 3 Pël ëapötaanök ne pörek së arim uröt kopëta wes ul-mëak ar neering önëën kaalak wais nikoirumaat.4 Ën nem kan suma pöön ar ëwat wë.” 5 Pël niaanTomasök epël yema. “Aköp, nim kan sumë pöönten köpël. Tol ëak ëwat sën?” 6 Pël maan Yesuukepël yema. “Kan pö nemënt tapöp. Ne ngönkëëterewëwëeta pepap. Kanmaimnaöök së Pepanaë naarööngan. Nemënt kan kopët tapö. 7 Arwet rëak neen yaap ëwat sanëën nem Pepapöntaëwat san tapön. Peenök ar piin itenak ëwat yespël kön wiinëët.”

8 Pël maan Pilipök epël yema. “Aköp, ni Pepenpet elniimë pötak ten yok pangk ëënaat.” 9 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Pilip, ne akun walipan arring wakaimauppe. Ni neen ëwat nasënma? Omën neen ityaangk pöp nem Pepapöntaityaangk. Oröp ëënak ni epël yaan? ‘Ni Pepenpet elni,’ pël yaan. 10 Ni, ‘Ne Pepaaring wëënPep pi neering wë,’ nem yak pöt kön wi kosangnenewasën imaupma? Nem ngön arën ök yeniakepot nemtë könöökaan nga ilak ök neniaan. Peppi neering wë pimtok pim yaat yamëngk. 11 Arne Peparing wëën Pep pi neering wë nem ökyeniak epot kat wiak kosang weseë. Pël naënëak pöt nem ya yamëngk epotön itenak kön wikosang neweseë. 12Ne yaap pan niamaan. Omënnamp neen kön wi kosang newasëpna pöp puukyok pangk nem ya yamëngk epot mëmpnaat.Pël ëak kaö panë wesak mëmpö yesem pim yapötak nemët il newasëpnaat. Ne Pepa ngësësumen ëa pötaan pël ëëpën sa. 13 Pël ëën ar nemyapintakël kimang neanë pöt Anutuu Ruup nooknem Pepapë weëre kosangöt tekeri wesak yokpangk nimpaat. 14 Ar nem yapintak neen omënnant ëëmëak kimang neaan pöt pangk ëëmaat.”

Yesuuk Ngëëngk Pulö wes mëëpënëak ök mëëa15 “Ar ne lup sant elnëënë pötak nem ök yeniak

pöl ëënëët. 16 Pël ëak ne Pepen kimang maanpuuk Ël Kaamök munt namp arimëën wes mëëp-naat. Pël ëën akun wali arring wakaim öpnaat.17 Ngëëngk Pul pö ngön këët tekeri yewesa pötaPulö omën ngönënwonöröak itaampööre ëwat sëpël naën yaau. Pötaanök pit sant mowesak naönëëpnaat. Pi peene arring wë arim lupötë wakaimöpnaap. Pötaanök ar piin ëwat wë. 18 Ne ar

Son 14:19 122 Son 15:19sëp niwasën ru wamir sak naöngan. Arim ngësëkaalak waisumaap. 19 Akun kot nent wia pöt petirën omën ngönën wonöröak neen itnaangkënëëpën sa. Ën ar pöt neen itaampunëët. Neöp wëaup. Pötaanök arta öp önëët. 20 Akunpötakök ne Peparing wakaiman, ar neering wëënne arring wakaiman pöten ëwat sënëët. 21 Omënnampnemkëmngöntengaarwaköpnapöppi lupsant elnëëpnaap. Ën namp lup sant elnëëpna pöpnem Pepapök pi lup sant elmëëpnaat. Nooktatapël lup sant elmëak nem songönte tekeri wesakpet elmëën itaampnaap.”

22 Yesu pi pël maan Yutas, Keriot kakaanëpwon, pim ngampupök epël yema. “Aköp, nitol ëënak nim songönte tenimtën tekeri wesniak omën ngönën wonöröaanta pël naalmëënëëmëak yaan?” 23 Pël maan Yesuuk kangiir epëlyema. “Omën namp ne lup sant elnëëpna pöppi nem ngönta ënëm ëëpnaap. Pël ëën nemPepapök pi lup sant elmëën tenip pim naë sëpiiring önaat. 24Ën namp pi ne lup sant naalnëënëëpna pöp nem ngönötë ënëm naën ëëpnaap.Ngön arime kat yawi epot nemtëëtwon. Pepnemwes nemëaupök nangkën wak waisaut.

25 “Nemënt arring wë ngön epot pout ökyeniak. 26 Ënëmak arim Ël Kaamököp, NgëëngkPulö, Pepak nem yapintakël wes mëëpna pöök arrë niulak arim könöt wa ngolöpngolöp niwasëp-naat. Pël ëën ar nem ök niaimaö pöt poutön könwiinëët. 27Ne ar sëp niwasumëak nem mayaapëtningkën arring wiaapnaat. Nem pöt omnaröamayaap pöta ök wontak yaningk. Ar ya ngës ëakkas ëëngan. 28Ar ngön epël ök niaan kat wiaurö.‘Ne kamaarek së rëak kaalak waisumaat,’ pël ni-iaut. Pep pi kaöap ne il newesaup. Pötaanök aryaap neen lup sant elnëan talte nem Pepa ngësësuma pöten ërëpërëp ëën. 29Këët naaröön wiaanwet rëak ök yeniak. Pötaan ënëmak oröön itenakar könwi kosangnewasënëët. 30Yangerakë kaöapSeten pi waisëpënëak kan ko yaë. Pötaanök nearën ngön wali neniaan ëëm sa. Pi wais ne ilnenewaspan. 31Yangerakë omën ngönënwonörönem Pepapön lup sant yaalmëa pöten itenak könwiipënëak pim ngön ök neeautë ënëm yaaup.Yok, wal ëak sëpa.”

15Yesu pi wain ëlweë

1 Yesu pi ten pim ruuröen ök niak kaalak wa-tepang ngön nent epël ök yenia. “Ne wain këweiököp. Ën nem Pepap pi wain ya ngësëp. 2 Nem

lööre morötë nautön ëëpna pöt ngësëpök oröakil moolapnaat. Ën mor nant utöpna pöt pi mëntil moolëak ompyaömowasën selap utöpnaat. 3Arpöt, nem ngön ök niaan kat wian pötak ompyaöniwesa. 4 Pötaanök nem arring eim öma pöl arneering eim ön. Wain mor nemor ëlwei yal naënpëlëër wë yok pangk nautpan. Ök tapël, artaneering naön ëënë pöt kë won ëënëët. 5Ne wainsongönte. Ar nem moröt. Pötaanök namp neer-ing wëën ne piiring ömaap pim këët selap uteimöpnaat. Ën ar ne sëpnewesakwë arimënt omnantpangk naëngan. 6 Pötaanök neering naön ëëpnapöp ngësëpök wainmorötë yaë pöl il moolaan watop ëak esuwesi yemar pöl elmëëpnaat. 7Ar neer-ing wë nem ngönte kat wieim önë pöt ar omënnenten kimang neaan yok pangk nineim ömaat.8 Pötaanök ar kë selap yautön nem ruurö pöttekeri yesën önë pöt nem Pepapë weëre kosangötoröön omnarö itaampnaat. 9 Nem Pepapök nelup sant elnëeim wë pöl nook ar lup sant yaalni.Pötaanök ar nem lup sant pöta öngpök ön. 10 Arnem këm ngönta ënëm eim önë pötak nem lupsant pöta öngpök wakaim önëët. Neenta tapëlnem Pepapë ngön ngaar weimeë pim lup santpöta öngpök wëaup.

11 “Ne ngön pipot nem ya ërëpërëp pöt arimnaë oröak peö ëak wiaapënëak ök yeniak. 12 Nengön epël niiaut. ‘Nem lup sant elnieima pöl arnener lup sant elmëeim ön,’ pël niiaut. 13 Omënnamp pim karuröaan wel wiipna pöpön, ‘Lupsant panë yaë,’ pël mepenaat. 14 Ar nem yeniakpöl ëënë pötak nook itaangkën nem ngöntöröpël koröp orööpnaat. 15 Inëën yaaup pi pimngarangkëpë omnant yaauten köpël wë. Pö-taanök nook arën, ‘Inëënörö,’ pël naniwasën yeë.Nem Pepapë naëaan ngön kat wiaut ök niaimaut.Pötaanök ne arën, ‘Nem ngöntörö,’ pël yaniwas.16 Arök ne arimëën kom ë neneulëën ëaurö.Nookëër ar këët selap uteim önëak yaatak komë niulëaut. Pël ëën arim kë pöt oröak wiaan arnem yapintak Pepen omën nantön kimang manëpöt yokpangknimpnaat. 17Nearën kosangwesakepël yeniak. Ar neneraan lup sant ëeim ön.”

Ngönën wonöröak Yesuu ruurö kööre tok elniip-naat

18 “Ngönën wonöröak kööre tok yaalniin pöt,‘Pit wet rëak Aköpön kööre tok elmëaurö yaktenënta tapël yaalni,’ pël wasën. 19 Ar yaapngönën wonöröa rongantak wëan talte pitëmkarurö pël wesak kent elniipën. Ar pitëm toktakwonörö. Nook pitëm naëaan kama niön pitëm

Son 15:20 123 Son 16:23wëwëet sëp wesaurö. Pötaan kööre tok yaalni.20 Arën nem ngön epël niak pöten kön wiaan.‘Inëënyaaönampökpimngarangkëp il nemowas-pan.’ Pit neen kööre tok elnëaut. Pötaan arëntatapël elniipnaat. Pit nem ngönta ënëm yeëa taltearimteta kat wiak ënëm ëëpën. 21 Pël ëëpnaatakpit Pep ne wes nemëaup piin köpël ëak kasëngmena. Pötaanök ar nemorö pël wesak kööre tokelniipnaat. 22 Ne yaap pitëm naë oröak ngön öknemaan ëan talte pitëm saun pötë kangut tekerinasën ëëpën. Pël ëëpnaatak ök maan kat wiakkaaö ëaurö. Pötaan saunat wiaapnaat. 23 Omënneen kööre tok yaalnë piporö nem Pepapöntakööre tok yaalmë. 24Ne ya ke nentere nent omënngaanöröa naënöt pitëm tekrak mëneimaut. Pëlnaën ëan talte saunatë kangut pitëmnaë naaröönëëpën. Pël ëëpnaatak pit nem ya mëna pötönitenak ten Pep pouwaarën kööre tok yaalni. 25Pëlyaë pötak ngönën pepeweri ngaan ngön kosangnent epël ëa pöt kë yaarö. ‘Pit pas neen kööretok elnëaut.’ 26 Ël Kaamököp nook nem Pepapënaëaan wes mëën arim ngësë waisëpnaat. Pöpngön këët tekeri yewesa pöta Pulö Pepapringwëaupök wais nem ngönöt war wesak ök niap-naat. 27 Pël ëën pöt arta ngaanëër nem ya ngësrëaurekaan akun wali neering wakaimaurö. Pö-taannem songönte arökta tekeriwesak ök anëët.”

161Yesu pi ten pim ruuröen kaalak epël ök yenia.

“Ar kön wi kosang yewesaut sëp wasnganok pëlniiaut. 2 Pit ar pitëm ngönën tupötëaan waö ënimëëpnaat. Pël ëak kaalak akun nent oröön pitar mën wel yaniwiem Anutuun kaamök yaalmëpël kaar wasëpnaat. 3 Pit neen köpëlre Pepentaköpël. Pötaanök pël elniipnaat. 4Naaröön wiaanök yeniak. Pötaanök ënëmak oröön pöt epëlwasënëët. ‘Pim ngaan ök niia pötak yaarö,’ pëlwasënëët.”

Ngëëngk Pulöökë ya yamëngkaut“Ne ngaan arëring wë yak ngön pipot ök ne-

niaan ëaut. 5 Pël ëautak peene pöt nem wesnemëaupë ngësë sumëak yaëën arim naëaannampök neen, ‘Ni talël sum?’ pël nenëaan yeë.6 Ne sëën omën orööpnaaten ök niak pötaan yangës yeë. 7 Pötaanök ne yaap niamaan. Near sëp niwesak sëën arim naë omën ompyautorööpnaat. Ne nasën ëëma pöt Ël Kaamököp arimnaë newaispan. Ën nem suma pötak nook wesmëën irapnaat. 8 Pi irapna pötak ngönën wonörösaunaringwëanrewotpil sakwëan pöta songönte

tekeri wes menak ngön ya yamëngkauta songön-teta tekeri wes mampnaat. 9 Saunaring wëa pötasongönte eptakël tekeri wasëpnaat. Neen kön wikosang nenewasën yaaurö pötakël tekeri wasëp-naat. 10 Ën wotpil sak wëa pöta songönte eptakëltekeri wasëpnaat. Ne nem yaat pet irak Pepangësë sëën ar kaalak itnaangkën ëënëët pötakëltekeri wasëpnaat. 11 Ën ngön ya yamëngkautasongönte eptakël tekeri wasëpnaat. Anutuukyangerakë kaöap Seten pi këlangön yaatak ul-mëëpënëak ngön ë pet irak wë pöl pit tapëlelmëëpnaat pötakël tekeri wasëpnaat.

12 “Ngön kësang wiaap ök niamaatep peenetapëtakëër ar yok pangk ënëm naën ëënëën sa.13 Ngön këët tekeri yewesa pöta Pulö irëak ngönkëëta songönte pet elniin ëwat sënëët. Pël yeempimkönöökaan rëak nant neniapan. Pepa naëaankat wiaul war wesak omën ënëm orööpnaatöntaök niapnaat. 14 Pi nem ngönre omnant wak ökyeniaan nem yayaat orööpnaat. 15 Pepa omënpout nemot. Pötaanök, ‘Pi nem ngönre omnantwak tekeri wes nimpnaat,’ pël niiaut.”

Yesu pi sak kaalak waisëpnaap16 “Akun kot nent won sëën ar neen it-

naangkan. Kaalak akun kot nent tapël won sëënwaisën itaampunëët.” 17 Pël niaan ruurö ten-imtok tenimënt neneren epël mëëaut. “Pi tolëënak epël ya? ‘Akun kot nent won sëën ar neenitnaangkan. Kaalak akun kot nent tapël won sëënwaisën itaampunëët,’ pël yaap. Pël niak kaalak,‘Pepa ngësë sumaat,’ pël yaap. 18 ‘Akun kot nent,’pël ya pöt tol nenten ya? Tiar pöta songöntenköpël yeë.” 19 Pël mëak ten Yesuun pëël menëakyaëën pimtok itenak epël yenia. “ ‘Akun kot nentwon sëën ar neen itnaangkan. Kaalak akun kotnent tapël won sëënwaisën itaampunëët,’ ar nempël niak pötaan pëël neanëak yeë ma? 20Ne yaappan niamaan. Ar ingre ya ilak kaö panë anëët.Pël yaëën omën ngönën wonörö pit ërëpsawiëëpnaat. Arim lupöt ya ngës ëënëët. Pël ëënëëtakpötak kaip tiin ërëpsawi koirënëët. 21 Öng namppi ru wilëpënëak lel yailën këlangön kat wiipnaakunet temanöm yesën ya ngës ëëpnaat. Pël ëënruup oröön pöt ya ngës pöt won sëën rungaaporöa pötaan ya ërëpërëp kön wi yaë. 22 Pötaök ar peene ya ngësring wë. Pël yeëetak nekaalak arën itaangkën ënëmak ar ërëpsawiaringönëët. Pël ëën omën nampök arim ërëpsawi pötwa ëp naalniipan. 23Akun pötak arök neen omënnentaan pëël nenëangan. Ne yaap pan niamaan.

Son 16:24 124 Son 17:21Ar nem yapintak Pepen omën nentaan manë pötyok pangk nimpnaat. 24 Ar ngaan omën nentönëëtaan nem yapintak kimang nemaanörö. Pö-taanök kimang maan ningkën arim naë ërëpsawikësang pan oröak wiaapnaat.”

Yesu pi yangerakë omën utpetat il wesa25 “Ne wet rëak arën watepang ngön ni-

iaut. Ën ënëm pöt kaalak watepang neniangan.Nem Pepapë songönte tekeri wesak ök niamaat.26 Akun pötak arimtok nem yapintak Pepen ki-mang manëët. Nook arimëën kimang mema pötneniaan yeë. 27Ar ne lup sant elnëak Pepa naëaanwaisaup pöt kön wi kosang yenewes. PötaanPepak ar lup sant yaalni. 28 Ne ngaan Peparingwakaim olëak pi moulmëak e yangerakë waisaup.Pël ëak peene wakaim olëak yanger sëp wesakkaalak Pepa ngësë sumaat.”

29 Pël niaan ruurö ten epël yemak. “Peenepöt watepang neniaan, tekeri wesak ök yeniaan.30 Ten peene niin ëwat yes. Omnaröak pëlpëlneniaan wiaan nim könöök war wesak yaaup. Niomën poutön ëwatëp. Pötaanök ten peene niAnutuu naëaan irëaup pöt kön wi kosang yewas.”

31 Pël maan Yesuuk kangiir epël yenia. “Yaap,peenök kön wi kosang yewas ma? 32 Kat wieë.Akun orööpnaat pël niak pöt yok oröa. Pël ëënar repak arim kaatë sënëak noolëak sëën nemëntömaat. Pël ëëmaatak nemënt won. Nem Pepappi neering wë. 33 Ar neering wëën arim naëmayaap oröak wiaapënëak niiaut. Ar yangerakwë këlangön kat wiinëët. Pël ëënëëtak yangerakëomën utpetat nook il yemowas. Pël yaëën arimlupöt kosang sak ön.”

17Yesu pim ruurö tiarimëën kaamök elniipënëak

kimang mëëa1 Yesu tenën pël niak we riak kutömweriil

iteneë epël yema. “Pep, akunet yok oröa. Pö-taanök nook nim yapin pingët tekeri wes mem-paat, nuuk nim Ruup nem yapin pingët tekeriwes man. 2 Nuuk omën nem naë wa neulëauröwëwë kosangët koir mampëak ne yangerak om-naröa ngarangk wes neulëaup. 3Wëwë kosangtasongönte epël. Pit ni Anutu këëp niin ëwat wënimwes nemëaup, Yesu Kristo, neenta ëwat öpnapötak wëwë kosangët pitëm naë orö rëëpnaat.4 Ne nim ya ngön neaan pöt mënak pet irumëakyeë. Pël yeem yangerak nim yapin pingët tekeriwes yemangk. 5 O Pep, ngaan kutömre yang

naaröön wiaan ne nim naë wë kutöm ë rangia-tring wakaimaut. Pötaanök kaalak peene ë rangitapët nan.

6 “Ne yangerakë omën nim ne nenan pöröennim songönte ök maimaut. Omën nimëën yaöwesak nem naë wa neulëa pörö nim ngönta ënëmyaë. 7 Pël ëak omën ne nenan pöt pout nimnaëaanöt pöt pit ëwat yes. 8Ngön pout ne nenanpöt nook pitmangkën yeö. Pël ëak ne nimnaëaanwaisan pöt pit ëwat sak nuuk ne wes nemëanpötenta kön wi kosang yewas. 9 Ne pitëmëënkimang yeniak. Omën ngönën wonöröaan won,omën nim ne nenan pöröaan kimang yeniak. Nipit nimëën yaö wesaurö pötaanök. 10 Omën nimpiporö tepërimorö. Nem eporö tepërimorö. Pitnem weëre kosangö pet yaalmëën nem yapinpingët orö yarë. 11 Pit pöt yangerakë wëwëet omyal menak öpnaarö. Ën nem yangerakë wëwëetpet yair. Pël ëak ne nim naë waisumaan yeë. Pep,ni ngëëngkëp, nim weëre kosang nenan pötringnuuk ngarangk elmëëm. Pël ëën muumöngköpnaan. Pël ëak tepërim lup kopëtemer sakwë pöl pitta tapël ëak öpnaat. 12 Ne pitringwë nim weëre kosang nenan pötring ngarangkelmëën muumöngk wakaimaut. Ne ngarangkyaalmëën namp kö nasën. Nim ngönëntak ëanpöt kë rapënëak kopët namp kö sëpënëak yaöëan pöpökëër kö sa. 13 Ne peene nim ngësëaprumëak yeë. Pötaanök nem ërëpsawiet pitëmlupötë oröak ulöl sak wiaapnaataan yangerak wëök yeniak. 14Ne nim ngönöt ök më pet irën omënngönën wonörö pit kööre tok yaalmë. Pöt neomën ngönën wonörö pitëm yaaul naën ök tapëlpitta omën ngönën wonörö pitëm yaaul naën.Pötaanök kööre tok yaalmë. 15 Ne pit yanger-akaan ömëak kimang neniaan. Omën utpetapëmoresiaan ent ë moulmëëmëak kimang yeniak.16 Ne omën ngönën wonörö pitëm yaaul naën,ök tapël pitta omën ngönën wonörö pitëm yaaulnaën. 17 Nim ngön këëtak kom elmëën nimëënyaö sak öpnaan. Nim ngön pöt këët. 18 Nuukneen ya ngön neak yangerak omnaröa ngësë wesnemëën pöl nook pit ya ngön mëak omnaröangësë wes yemomë. 19 Nuuk pit ngön këëtakkom elmëën nimëën yaö sak öpënëak nook nemwëwëet pitëmëën yaö yemowas.

20 “Ne pitëmëën pëën kimang neniaan. Omënpitëmngönkatwiakneen könwi kosangwasëpnapöröaanta yeniak. 21 Ne omën eporö pourö lupkopëtemer sak öpna pötaan kimang yeniak. Pep,ni neering wëën nem niiring wë pöl pit tepërring

Son 17:22 125 Son 18:24öpënëak kimang yeniak. Pël ëën ngönën wonöröpit pöten itenak nuuk ne wes nemëën waisanpöt kön wi kosang wasëpënëak pötenta kimangyeniak. 22 Pit tepërim lup koptemer sak wë epëlpitta tapël sak öpënëak ë rangiat nim ne nangkënpöt nook pit yemangk. 23 Pit lup kopëtemer panësak öpnaataan ni neering wëën ne pitring wë.Pël ëën omën ngönën wonörö pit pöten itenaknuuk ne wes nemëën waisan pöten kön wiaknuuk ne lup sant yaalnëën pöl pit lup sant yaalmëpötenta kön wiipnaat. 24 Pep, omën nim nenangkën pörö nem kutöm ë rangiat itaampnaannem ömaarek ten pourö önëak kimang yeniak.Nem kutöm ë rangi pöt ni ngaanëër kutömreyang won wiaan ne lup sant elnëak nenaup. 25 OPep wotpilëp, omën ngönën wonörö pit niinköpël wëën nookëër niin ëwat wë. Ën omën nemnaë wë eporö pit nuuk ne wes nemëën waisanpöten ëwat wë. 26 Ne nim songönte tekeri wesmenaut. Pël ëak tekeri wes meneim ömaat. Pëlëën ne lup sant yaalnëën pöl pitta tapël elmëën.Pël ëën ne pitring ömaan.”

18Yesu Kesemani wëën ngaaröak wali wa(Matiu 26:47-56; Maak 14:43-50; Luk 22:47-53)

1 Yesu pi kimang ngön pet irak pim ruurö tenkoirak i Kitron pömer olëak ëngk komuntakëlOlip ya newer wieëa pörekë saut. 2Pörek së wëënYutas ngaaröen kup mowiipnaap pi Olip ngëspöön ëwatëp yak Yesure ruurö ten ngës pöökkët poutë pörek wa top ë yaaut yak. 3 Pöreksë wëën Yutas pi Rom nga naröere kiri ar yaaökaöaröere Parisi ngönën omnaröa naëaan polisnarö koirak nga ë omnant wak es mangiak waisa.4 Pël ëën Yesu pi omnant elmëëpna pötön ëwatwëak kepöngk wiak naë së epël pëël yema. “Aë,ar talëpön ap weseim?” 5 Pël maan epël yema.“Ten Yesu Nasaret kakaanëp koirënëak yewais.”Pël maan Yesuuk epël yema. “Ne tapöp.” Pëlmëak itaangkën Yutas ngaaröen kup yemowiempit pourö wëa. 6 Pël ëën pit pim, “Ne tapöp,” pëlmëëa pötaan kasngaë kan së yangaak yengenti.7 Pël ëën kaalak rangk pëël yema. “Aë, ar talëpönap weseim?” Pël maan epël yema. “Yesu Nasaretkakaanëpön.” 8 Pël maan Yesuuk epël yema. “Netapöp niakat. Ar nemtën ap yewas pöt omëneporö om wes momëën sëp.” 9 Pi pim wet rëakAnutuun, “Omën nim ne nenan pörö namp apnaön,” pël mëëa pöt kë rapënëak ngön pipëtmëëa. 10Pël yemaan Saimon Pita pi öpwer wëaup

yak yepatuukaan përëak kiri ar yaaö wotöököpëinëën ru namp yapinte Malkas pöp möak pim katyaapkëëp per olëa. 11 Pël ëën Yesuuk Pitaan epëlyema. “Öpwer kaalak yepatuuk më. KëlangönPepak yenangk epot sëp newasngan.”

Pit Yesu wak Anasë naë sa12 Pël maan ngaaröere pitëm wotöököpre

polisörö pit Yesu wali wak wii tëa. 13 Pël ëak pitpi wak wet rëak Anasë naë sa. Pöt Kaiapas piakun pötak kiri ar yaauröa wotöök wëaup Anasëkoontup wak wëa. 14 Kaiapas pöp wetkaal Yutaomnaröen, “Omën pourö kö sënganëën kopë-tapök wel wiipna pöt ompyaut,” pël mëëa pöp.

Pitaak Yesuun yak mowesa(Matiu 26:69-70; Maak 14:66-68; Luk 22:55-57)

15 Ten Saimon Pita pit Yesu wak yesën ënëmsaut. Pël ëak kiri ar yaaö wotöököp pi neenëwatëp yak nemënt Yesuu ënëm kiri ar yaaöwotöököpë ëmöökë öngpök ilëaut. 16 Ën Pita piom ëm ngësöök taueëa. Pël ëën kiri ar yaaöwotöököpë ëwatëp nook kaalak ka tomök orö öngëm kanëra ngarangk wëa pöpönmëak Pita koiraköngpök saut. 17 Pël ëën öng ëm kanëra ngarangkpöpök Pitaan epël yema. “Yesuu ruuröakaannamp ni koröp.” Pël maan Pitaak, “Ne won,” pëlyema. 18 Pël mëak polisre inëën yaaurö tomök ëpëën es merak taueë mor yesa pöröa naë së es moryes.

Kiri ar yaaö wotöököpök Yesuun pëël mëëa(Matiu 26:59-66; Maak 14:55-64; Luk 22:66-71)

19 Kiri ar yaauröa wotöököpök Yesuun pimruuröen pëël mëak omnaröen ngönën ök yamëëapötenta pëël mëëa. 20 Pëël maan kangiir epëlmëëa. “Ne omnaröa ëöetak ngön ök yamëëaup.Yuta omnaröa ngönën tupötëëre ngönën tupkaöetak wa top ëak wëën ök yamëëaup. Ëlëëpnaën. 21 Tol ëën neen pëël yenëaan? Nem ngönök yamëëauröen pëël ma. Pit nem yamëëa pötëwatwëërek katmowi.” 22Pël yemaan polis namppim naë taueëaupök Yesu mor kaë momöak epëlmëëa. “Ni wotöököpön pil mangan.” 23 Pël maanYesuuk epël mëëa. “Ne ngön utpet yak pöt utpetpöt war wesak aan ten kat wiinaatep. Yaap yakaporöp ëënak pas yenemöön?” 24 Pël maan pimmoresiarë wii motëa pöt om ëaul ëaan Anasökwesmomëën kiri ar yaaö wotöököp, Kaiapas, pimngësë sa.

Pitaak kaalak Yesuun yak mowesa(Matiu 26:71-75; Maak 14:69-72; Luk 22:58-62)

Son 18:25 126 Son 19:1225 Saimon Pita pi es mor yesem tauaan piiring

wëa pöröak epël yema. “Niinta pim ru nampkoröpok.” Pël maan pi yak wesak, “Ne won,” pëlyema. 26 Pël maan kiri ar yaaö wotöököpë inëënru namp Pitaë öp möak katëëp per olëa pöpëkaripök epël yema. “Yaap, ne itaangkën Olipyaöök piiring wëën itenaut koröp.” 27 Pël maanPitaak epël yema. “Ne won.” Pël yemaan kokornamp ngön ya.

Pit Yesu wak Pailatë naë sa(Matiu 27:1-2, 11-14; Maak 15:1-5; Luk 23:1-5)

28 Pit wangam kan röökëër Yesu Kaiapasënaëaan mësak Rom yang ngarangkëpë ka kaöe-takë mësak yes. Pël ëak pitëmënt pörö yangngarangkëpë kaatak lup kewil ëëpanëak kakaatineilan ëa. Pöt tol ëënak? Pit lup kewil ëakpöt Anutuu mait elmëa akun ngëëngktak kaömpnanën ëëpën sa pötaanök. 29Pël wesak om tomöktauaan Pailat pi pitëm naë së epël pëël yema. “Aroröpmor ëën omën epop ngön yaatak ulmëënëakmësak yewais?” 30 Pël maan pit epël yema. “Piutpet naën ëanëën ten pas mësak newaisën ëantapön.”

31 Pël maan Pailatök epël yema. “Arim-tok mësak së ngön yaatak ulmëak arim ngönkosangta wieëaul elmëeë.” Pël maan Yuta om-naröak epël yema. “Ar Rom omnarö arim ngönkosangtak tenim naë omën yamëngkautaan ngawia.” 32 Yuta omnarö pit pël yemaan ngaan Yesupimtok pim këra yetaprak möön wel wiipnaatngön pël mëëa pöt kë oröa. 33 Pël maan Pailatpi kaalak kakaati ilë wë Yesuun ngön maan sëënepël mëëa. “Ni Yuta omnaröa omën omp aköpma?” 34 Maan Yesuuk epël mëëa. “Ngön pitnimtok kön wiak yaan ma omën naröak ök niaanyaan?” 35 Pël maan Pailatök kangiir epël mëëa.“E, ne Yuta omnamp ma? Nimtë omnaröere kiriar yaaö kaöaröak nemnaëmësakwais yanuulëëp.Ni tolël ëaup?”

36 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Nemomnarö wa ngaöök yamëa pöt yangerakaanwonte. Pël ëeëanëën nem ruuröak nga elmëënYuta omnaröak ne neneön ëan tapön. Nem om-narö wa ngaöök yamëa pöt yangerakaan wonte.”37 Pël maan Pailatök epël mëëa. “Ën ni omënomp ak namp ma?” maan Yesuuk epël mëëa.“Nim neen omp ak namp pël yenëaan pipët yaap.Ne ngön këët tekeri wasumëak yangerak wesnemëën nem ëlëpök newilaup. Pötaanök namppi ngön këëta ënëm ëëpna pöp nem këm ngönte

kat wiipnaap.” 38 Pël maan Pailatök epël mëëa.“Ngön kë pöt tol nent?”

Pailatök Yesu këra yetaprak mööpënëak mëëa(Matiu 27:15-31; Maak 15:6-20; Luk 23:13-25)

Pël mëak kaalak tomökël orö epël yema.“Nem piin nga elmëëma utpet nent pim naëlaannokoirën. 39 Arim yeë pöl ne Anutuu mait elmëangëëngk akunetak omën namp wii kaatakaanöpënëak wes nimë yeë. Pötaanök ne ar Yutaomnaröa omën omp aköp wes nimëën sëpënma?” 40 Pël maan pit ngön ë olëak epël yema.“Pipmor won. Ni Parapasökëër wes nimë,” pëlyema. Parapas pöp pi omnarö mënak pitëmotkain yewaup.

191 Pailatök pim ngaaröen maan Yesu pol koröp

wapötringöök momöa. 2 Pël ëak ngaaröak ökrewas mëak wii këmampön ulte ket ëak kepönöökmowaëak ngaaröa ulpëën köp möa namp wamomëa. 3 Pël elmëak naë së epël mëëa. “Yowe,Yuta omnaröa omën omp aköp,” pël mëak morkaë momöa. 4 Pël yaëën Pailat pi kakaatiaanorö Yuta omnaröen epël yema. “Iteneë. Nepiikaan nga elmëëma utpet nent nokoirën. Pö-taan arimëntta ëwat sënëak wes yanimë.” 5 Pëlmëak Yesu pi këmampön ulre ulpëën pötringmësak tomök orö ulmëak epël yema. “Omënepopön iteneë.” 6Pël maan kiri ar yaaö kaöaröerepolisörö iteneë ëlak wiak epël yema. “Kërayetaprakmöönwelwiip. Këra yetaprakmöönwelwiip.” Pël yemaan Pailat pi epël yema. “Piikaannga elmëëma utpet nent nokoirën. Pötaanökarimtok wak këra yetaprak momöeë.” 7 Pël maanYuta omnaröak epël yema. “Pimtok pimtën, ‘NeAnutuu Ruup,’ pël yamëem Anutuu yapinte wangep yaë. Pötaanök tenim ngön kosangtak, ‘Piwel wiip,’ pël ya.” 8 Pël yemaan Pailat pi ngön pötkat wiak kas pan ëa. 9 Pël ëak kaalak Yesu mësakpim ka kaöeta kakaati ilë epël mëëa. “Ni tarëkaanoröaup?” Pël maan Yesuuk kangiir nemaan ëa.10 Pël ëën Pailatök epël mëëa. “Töl ëënak neenngön nenëaan yaën? Ne wil niulëëmaare kërayetaprak nimööma poutë weëre kosangët pangkëaap. Ni pöten köpël ma?” 11 Pël maan Yesuukkangiir epël mëëa. “Anutuuk weëre kosang nan-ingkën ëanëënneenngep ëaknenëaan ëan tapön.Pötaanök omën ne newak nim ngësë wes nemëapöpë saunetak nimët il yewas.”

12 Pël maan Pailat pi ngön pöt kat wiak wesmomëëpënëak yemaan Yuta omnaröak ngön ëak

Son 19:13 127 Son 19:39epël yema. “Ni omën pipmor wes mëëmëpöt Rom omën omp ak kaöap Sisa ngöntre karnaalmëën ëëmëët. Omën namp pi pimtok pimtënomën omp aköp apna pöp pi Sisa piin kööre tokelmëëpnaat.” 13 Pël maan Pailat pi ngön pöt katwiak Yesu mësak tomököl orö ngön ë pet yairaurtak wel aisëa. Ur pöta yapinte Kël Purpurwer.Pöwer Yuta ngöntak Kapata pël yamëëa. 14Akunpöt Anutuumait elmëa akun ngëëngktakëën om-nant wa kön yaaö këttak yak këtëp luptak wëënPailatök Yuta omnaröen epël yema. “Arim omënomp aköpön iteneë.” 15 Pël maan pit ngön ëakepël yema. “Pi wel wiip, wel wiip. Këra yetaprakmöön wel wiip.” Pël maan Pailatök epël yema.“E, arim omën omp aköp këra yetaprakmöömëakyak ma?” Pël maan kiri ar yaaö kaöaröak epëlyema. “Ten omën omp akmunt namptawon, Sisakopëtap.” 16 Pël maan Pailat pi ngön pöt kat wiakYesu këra yetaprak mööpënëak ngaaröa naë wesyemomë.

Yesu këra yetaprak möa(Matiu 27:32-44; Maak 15:21-32; Luk 23:26-43)

17 Ngaarö pit Yesu pimtë këra yetapër menakwaalën kakaan mësak yang lup nenta yapinteKepön Kos, Yuta ngöntak Kolkota, pörekë yes.18 Pörek së Yesu këra yetaprak mö yemoulmë.Yesu tekrak, ën omën naar, namp we naöökë yaulmë. 19 Pël ëën Pailatök ngön nent epëlretëng ëak këra yetaprak wi yaulmë. “Yesu,Nasaret kakaanëp, Yuta omnaröa omën ompaköp.” 20 Yesu yetaprak möa yang lup pötYerusalem kak naë yak Yuta omnarö kamtaöökkaal wak yeem sangk kel yeëa. Retëng pötPailatök Yuta ngöntakre Rom ngöntakre Krikngöntak poutë wi ulmëaut. 21 Pël ëën Yuta om-naröa kiri ar yaaö kaöaröak Pailatën epël yema.“Ni, ‘Yuta omnaröa omën omp aköp,’ pël retëngëënganëp. Epël ë. ‘Puuk, “Ne Yuta omnaröaomën omp aköp,” pël yaaupok,’ pël retëng ë.”22 Pël maan Pailatök epël yema. “Yok retëngëanrek epël wiaap,” pël yema.

23 Ngaarö pit Yesu yetaprak mö ulmëak pimulpëënre poë koröpöt kom ëak kong nent wesakneenemot ëa. Pël ëak pit pim ulpëën waliipomnaröa ket yeem ilak korir namëënëp wa. 24Pëlëak pit neneren epël ök mëëa. “Tiar epop kelin-ganëp. Om ngasamtak wiak talëpök öpën pötenitaampa.” Pit pël ëën ngönëntak epël ëa pöt këoröa.“Pit nem ulpëënre poë koröpöt kom ëak wak

ngasamtak wiak

talëpök nem ulpëën waliip öpën pöten itena.”Pël wia pötak ngaarö pit pël ëa.

25 Yesuu këra yetapra ingtak öng epël ëaktaueëa. Yesu ëlëpre ëlëpë nangapre Maria,Klopasë öngöpre Maria Matala kakaanëp pël ëaktaueëa. 26 Pël ëën Yesu pi itaangkën pim ëlëprene pim ru kent yaaup, tenip pim naë tauaanëlëpön epël yema. “Ma, epop nim ruup.” 27 Pëlmëak neen epël yenëa. “Epop nim ëlëp.” Pëlneaan akun pötak ne Maria mësak nem kaatak sëulmëak ngarangk elmëeimaut.

Yesu wel wia(Matiu 27:45-56; Maak 15:33-41; Luk 23:44-49)

28 Pël mëak Yesu pi pim yaat pet yair pël könwiak ngönëntak wia pöt kë rapënëak epël ya. “Neiiten yaë.” 29 Pël yaan pit i kaö kel newer wakwain i som kep nent peö ëak wieëa pötak wariakkëkalëp naö yapinte isop pöök wa tëak këmtakyemowas. 30 Pël ëën Yesu i pöt nak epël ya. “Yokpet yair.” Pël ëak kepönö töak ngemaan pimkönöp oröön wel yawi.

Nga omën nampök Yesuu kalapmorök ingëp we-sira

31 Anutuu mait elmëa akun ngëëngktakëënYuta omnarö pit omnant wa kön yeëa. Pö-taanök pit omën sokur akun ngëëngktak kërayetaprak möaurö ngaarëk utaapnaaten kaaö ëënsë Pailatën epël mëëa. “Ten yok pangk së ingkilöt rë moutak sokur ent ë wiin ma?” 32 Pëlmaan Pailatök ngaarö wes mëën së omën Yesuunaë möa pöaarë ing kiltepar rë yemout. 33 Pëlëak Yesuun itaangkën pi yok wel wia ëën ingkiltepar nemoraan yaë. 34 Pël ëautak nga omënkopët nampök ingëper kalapmorök wesirën iireëröt yaarö. 35Omën pöt yaëën itenaup nook artakön wi kosang wasënëak ngön yaap ök yeniak.Ne ëwat wë ngön yaap yeniak. Pötaanök ar könwi kosang wasën. 36 Ngönëntak epël wia pöt kërapënëak oröa. “Pit pim kos naö mö narëëpan.”37 Ën ngönëntak ngön munt nent epël ëa. “Om-naröak pitëm ingëp moëa pöpön itaampnaan.”

Yesu weera(Matiu 27:57-61; Maak 15:42-47; Luk 23:50-56)

38 Yesu wel wiin Arimatia kakaan omën nampYosep ngaan Yesuu ru sak wakaimaupök Yutaomën kaöaröen kas ëën ëlëëp wëaupök Pailatënaë së Yesuu sokur ent ëëpënëak ök mëëa. Pëlëën Pailat pi kuure mak maan së sokur ent ëa.39 Pël ëën Nikotimas ngaan röök nentak Yesuunaë sa pöp pi kolap köp nga kamp yaaö kep nent

Son 19:40 128 Son 20:29pim könömët 45 kilokram pöta ököt wak sa. 40Pëlëën piarip Yuta omnaröa welarö weerëpënëakyaaul kolap köp nga kamp yaaö pöt wa momëakpoë koröpöök kör koëa. 41 Yesuu yetaprak möayang lup pöta nokoliil ngës naö wieëa. Ngës pöökomën sokut wak së wiipënëak yaö ëa kël öngöpnaöwieëa. Pö omënnampnawiinö. 42PötAnutuumait elmëa akunngëëngktakëënYuta omnarö pitomnant kön yaëën kël öngöp pö naë wiaan yakpiarip Yesuu sokur wak së weera.

20Yesu weletakaan wal ëa(Matiu 28:1-8; Maak 16:1-8; Luk 24:1-12)

1 Santeetak röökëër Maria Matala kakaanëpkoutaring omën yangaöökë sa. Pël ëak sëitaangkën kël ur wari ulmëaumpel wa olaan kantë wieëa. 2 Pël ëën pi itenak pöömpö wais tenSaimon Pitaë naë oröak epël yenia. “Pit tiarimomp aköp wak së tarëk wia wes? Ten köpël.” 3Pëlniaan ten Pita kaatakaan oröak omën yangaöökësaut. 4 Pël ëak kan kourak yesem nook Pitaënëm rë moolëak ne wet rëak omën yangaöök sëoröaut. 5 Pël ëak ne öngpök neilaan. Om tok oriöngpök itaangkën Yesuu poë koröp pëënö wieëa.6 Pël ëak wëën Saimon Pita pi nem ënëm waisomën yangaöökë öngpök së itaangkën poë ko-röpö wieëa. 7 Pël ëën itaangkën poë koröp Yesuukepönöök kör koëauta wieëa. Pö muntaöringerën ëak wi naön. Ponspons ëau pëlëër wieëa.8 Pël ëën wet rëak së oröaup nookta öngpök sëitenak kön wi kosang wesaut. 9 Pël ëa akunpötak Anutuuk ngönëntak, “Pi weletakaan walëëpnaap,” pël ëa pöt kön nawiin ëaut. 10 Pël ëaktenip kaalak kakël saut.

Yesu pi Maria Matala kakaanëp ëö pet elmëa(Matiu 28:9-10; Maak 16:9-11)

11Maria pi omën yangaöök omwë ing aimwiakkël öngöpöök tok oriak itena. 12Pël ëak itaangkënensel naar ulpëën kölamaar mëëauwaar këlöngöpöökë kakaati Yesuu urtak, namp ingesiarëurtak namp kepönöökë urtak ëak wel aisaëeëa.13 Pël ëeëaurekaan epël mëëa. “Öng epop, ni tolëënak ing yaan?” Pël maan epël mëëa. “Om-naröak nem Aköpë sokur wa pi nerek wia. Ënngaöl yeëep pit korak tarëk wia wes? Ne pötenköpël.” 14Pël mëak kaip ti itaangkën Yesu taueëa.Pël ëënMaria pi itenak, “EpopYesu,” pël newasënëa. 15Pël ëën Yesuuk epëlmëëa. “Öng epop, ni tolëënak ing yaan? Talëpön ap yewasën?” Pël maan

Maria pi ngës pöökë pepapök yawesak epëlmëëa.“Kaöap, nuuk pim sokur wak së nerek wiaup pötwiaurekën ök nea. Pël ëën ne së ömaan.” 16MaanYesuuk epël mëëa. “Maria.” Pël maan Mariapi kaip tiak Yuta ngöntak, “Raponai,” pël mëëa,pöt tiarim ngöntak, Rë yanuulaup. 17 Pël maanYesuuk epël mëëa. “Ni ne wali neöngan. Nenem Pepapë ngësë nawisën wë. Pël ëaarek nisë nem karuröen epël ök mam. ‘Ne Anutu nemPepapë ngësë isumaap. NemPep pöp arimPepap.Ën nem Anutu pöp tapël arim Anutu.’ ” 18 Pëlmaan Maria Matala kakaanëp pi wais ten Yesuuruuröen epël yenia. “Ne omp aköpön itenaut.”Pël niak Yesu ngön piinmëëa pöt tenën ök niiaut.

Yesu pim ruurö ëö pet elmëa(Matiu 28:16-20; Maak 16:14-18; Luk 24:36-49)

19Yesuu ruurö ten Sante rö kanYuta omnaröenkas ëën ka kan wari ulmëak kakaati wëën Yesu piwais tenim tekrak taueë epël yenia. “Arim naëmayaap wiaap.” 20 Pël niak pim kalapre morrepöt pet elniin piin itenak ya kë saut. 21 Pël yaëënYesuuk kaalak epël yenia. “Arim naë mayaapwiaap. Pepak ne wes nemëën waisaut, nook tapëlar wes yanimë.” 22 Pi pël niak pul mën nimëakepël yenia. “Ar Ngëëngk Pulö weë. 23 Pël ëakomnaröa saunat kërë moolaan won sëpnaat. Ënnemokërëën ëën pöt om wiaapnaat.”

Yesuuk Tomas ëö pet elmëa24 Yesu ten pim ru pöröen ëö pet elnia akun

pötak tenim kar namp yapinte Tomas yapin nentRuprup Ëak Wilaup, pi won. 25 Pël ëën tenök piinepël ök mëëaut. “Ten Aköpön itenaut.” Pël maanTomas pi epël yenia. “Nemtok nem itöörarökpim moresiarë wap sëëteparën itaampööre morwotööring morö itaampööre ën kalapmorök in-gëp ëa seltakmores wesir itaampö pël naën ëëmapöt yaap newasngan.”

26 Wë sant nent won sëën Santeetak Yesuuruurö ten Tomasring kaalak kakaati wa top ëakka kan wari ulmëak wëën Yesu pi kaalak waistenim tekrak taueë epël yenia. “Arim naëmayaapwiaap.” 27Pël niak Tomasën epël yema. “Nimmorwotö nem moresi wiak itan. Pël ëak mores nemkalapmorök ingëp ëa seltak wesir. Pël ëak könselap ëënganëp kön wi kosang newasum.” 28 Pëlmaan Tomasök epël yema. “Ni nemAköp. Ni nemAnutu.” 29 Pël maan Yesuuk epël yema. “Ni neenitenakök kön wi kosang yenewasën ma? Omënneen itnaangkënöröak kön wi kosang newasëpnapörö ërëpërëp ëëpnaarö.”

Son pim pep epwer retëng ëauta songönte

Son 20:30 129 Son 21:2530 Yesu pi tenim itöök retëng selap pan imaut.

Pël ëa pöt ne pout pep epweri retëng naën. 31Nepi Anutuu Yaö Mëëaup, Kristo, Anutuu Ruup pötar kön wi kosang weseimeë pim naëaan wëwëkosangët koirënëëk yak kopët eptepar retëng yeë.

21Ru 7 pörö i kaöök wëën Yesu ëö pet elmëa

1 Wë akun nentak Yesuu ruurö Taipirias ikaöök së wëën Yesu tenim naë oröa. Tenru eporö, 2 Saimon Pitaare Tomas yapin nentRuprup Ëak Wilaup, Nataniel Kena kak Kaliliyangerakaanëpre Sepeti pim ruaarre ten Yesuuru munt naar pël ëak wëën oröa. 3 Wë SaimonPita pi epël yenia. “Ne i kaöök imën nga ësumaan.” Pël niaan ten epël mëëaut. “Tiar pourösëpenaan.” Pël mëak tenta wangaöök ilëak tenpourö së röök pötak animaö namp naön ëaut.

4 Ten i kaöök së wëën ëwa tëak kët mapënëakyaëën itaangkën Yesu pi i pisöök taueëa. Pël ëënten itenak piin Yesu pël newasën ëaut. 5Pël yaëënYesuuk epël yenia. “Nem ruurö ar imën nampkoran wesetak?” Pël niaan ten epël mëëaut.“Won pan.” 6 Pël maan pi epël yenia. “Arwangaöökë ë yaapkëëlöök olaë. Pël ëak narökorönëën.” Pel niaan ten iirëëp kaöökë öng-pök olaan imënörö kësang pan ilëak peö ëakwëën werunëak poprak ëaut. 7 Pël ëën nookPitaan epël mëëaut. “Ëngkop Omp Aköppe.” Pëlmaan Saimon Pita pim ulpëënëp përë wiak yayamëngkem wëaurekaan Omp Aköpë yapinte katwiak ulpëënëp wamëak i kaöök sörok yoola. 8Pëlyaëën ten wangaöökë ngaarëk së imën iirëëpweru wiaut. Pöt i pisö wali won, kot nent te-manön, 100 mita pöta ök.

9 I pisöök së el ulmëak itaangkën es newesmeraan imënre kaömp nant ar ëeëa. 10 Pël ëënYesuuk epël yenia. “Ar arim imën peene wanpöröakaan narö wak waiseë.” 11 Pël niaan Sai-mon Pita pi wangaöökë ngaarëk is iirëëp werui pisöökël yawi. Pël ëak itaangkën imënörö peöpan ëeëa. Pitëm saareet 153 pöt selap pan iirëëpilëpna saltak nailën ëaut. 12 Pël ëaan Yesuuk tensë kaömp nën yenia. Pël ëën ten pourö, “EpopOmp Aköp,” pël wesak tenëkaan nampök Yesuun,“Ni talëp?” pël nemaan ëaut. 13 Pël ëën Yesuukwais kaömpöt kom ë ninak imënöröeta tapël yaë.

14 Yesu pi weletakaan wal ë wë tenim naë orönirëën nentepar nent ëa pöt pipët.

Yesuuk Pitaan sëpsëpörö ngarangk ëëpna pötaanakun nentepar nent ök mëëa

15Ten kaömpna pet irak Yesuuk Saimon Pitaanepël yema. “Saimon, Sonë ruup, nim neen lupsant yaalnëën pöt eporöaat il yemowasën mawon?” Pël maan Pitaak epël yema. “Omp Aköp,yaap ni ëwat wëën. Ne lup sant yaalni.” Pël maanYesuuk kangiir epël yema. “Ni nem sëpsëp ruuröngarangk ëeim öm.” 16 Pël mëak Yesuuk kaalakakun nentak epël yema. “Saimon, Sonë ruup,ni neen lup sant yaalnëën ma?” Maan Pitaakepël yema. “Aköp, yaap ni ëwat wëën. Ne lupsant yaalni.” Pël maan Yesuuk epël yema. “Ninem sëpsëpörö ngarangk ëeim öm.” 17 Pël mëakkaalak akun munt nentak epël yema. “Saimon,Sonë ruup, ni neen lup sant yaalnëën ma?” Pëlmaan Pita pi Yesu pim akun nentepar nent, “Nineen lup sant yaalnëën ma?” pëël mëëa pötaanya ngës ëak epël yema. “Aköp, ni omën poutönëwat yaaup. Nem niin lup sant yaalni pötentaëwat wëën.” Pël maan Yesuuk epël yema. “Ninem sëpsëpörö ngarangk ëeim öm. 18 Ne yaappan niamaan. Ni ngaan ulwas wë kan nim kentkön wiautëël sumëak nimtok nim yepatu urakseimaup. Wë ulöp sumë pötak nim moresiarelmëak wëën maim nampök wii nitëak nim kaaöëëmë pöl mës nuwak sëpnaat.” 19 Yesu pi ngönpipët Pitaë wel wiipna akunetak Anutuu yapintewak isëpnaat pötakëlök mëëa. Pël mëak kaalakepël yema. “Nem ënëm ëëm.”

Yesuu ru kent yaaup, Son, pim ngönte20 Yesure Pita piarip yesem Pita pi kaip ti

itaangkën ne piarpim ënëm yesan. Ne ngaankaömp naö akunetak Yesuu naë wel aisëeë piinepël mëëaut. “Aköp, talëpök niin kup mowi-ipën?” 21 Pël ëën Pitaak neen itenak Yesuunnemëën epël yema. “Omp epop tolël ëëpën?”22Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yema. “Nem ken-töök pi omwëën ne kaalak waisuma pöt nemtëët.Ën ni nem ënëm ëëm.” 23 Pël maan pit repaksë pitëm karuröen epël mëëa. “Omën pöp welnawiin ëëpën ya,” pël mëëa. Pël ëaap Yesu pi pöt,wel nawiin ëëmapötennemaan. Pi omepëlmëëa.“Nemkentöök pi omwëënne kaalakwaisuma pötnemtëët.”

24 Yesu pi neenök ngön pipot ëa. Ne tapöpökngön epot retëng ë yaningk. Epot pout yaapöt.Nem karuröeta nem epotön yaap ya pël yewas.

25 Yesu ya ke nentere nent mëneimaut kësangwiaap. Ne kön wiin pöt pout pepatë wiipena pötselap pan ëëpnaat.

Ngön Yaaö Omnarö 1:1 130 Ngön Yaaö Omnarö 1:15

Ngön Yaaö OmnaröYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki 33

pöta ök won sëën Luk puuk Ngön Yaaö OmnaröaYa Mëmpeimauta Ngön epët retëng ëa. Pi wetrëak Yesuu ngön ompyaut retëng ëak kaalak epëtëa. Ngön epët, Ngëëngk Pulöök kaamök elmëënYesuu ruuröak ngön ompyaut Yerusalem kakngës rëak ök mëak Yutiaare Sameria yang pötëök maö sa. Pël ëak yang nantë ök maö së petira. Pitaë ya mënauta ngönte Sowi 1-12 wia, ënPoolëët Sowi 13-28 wia.Pöt epël wia.

Ngönën ya mëmpënëak kopëta wesaut 1:1-26Yerusalem kak ngönën ya mënaut 2:1–8:3Yutiaare Sameria pötë ngönën ya mënaut 8:4–

12:25Poolë ngönën ya mënaut 13:1–28:31

1. Pim ngës rëak ya mënaut 13:1–14:282. Yerusalem kak ngönënë wa top kësangpel

15:1-353. Pim ënëm ya mënaut 15:36–18:224. Pim ënëm panë ya mënaut 18:23–21:165. Pim wii kaatak ulmëaut 21:17–28:31

Yesu pi Ngëëngk Pulö wes mëëpënëak kup mowia1O Tiopilas,

Ne peene kaalak pep epwer retëng ë yaningk.Nem ngaantak ngön retëng ë nina pötön ni ëwatwëën pöt Yesu pim ya mëmpööre ngönën aöpël ima pötë ngönöt akun pim yaat ngës rëa2 pörekaan mëmpö yesem Pepapë akun mowiapöt temanöm sëën pepapök koirak kutömweriisa. Pël ëën akun pötak Yesu pi weletakaan walëak kutömweri nawisën wëën Ngëëngk Pulöökkaamök elmëën puuk pim ngön yaaö omën wetrëak yaö elmëaö pöröen pitëm ya mëmpnaatangönöt ök maima. 3 Pël ëak kët akun selap 40ruuröa naë ëö pet elmëeim wakaima. Pöt pitpiin itenak pi yok yaap wal ëak wëa wesak könwi kosang mowasëpna yak pël ëak pi wet rëakruuröen Anutuu songönöt ökmaima. Puuk omënpourö wa ngaaök nimëak wë. 4Pël ëën akun nen-tak Yesuu ngön yaaö omnarö pit wa top ëak wëënYesu pi pitën ngön kosang wesak epël ök mëëa.“Ar teëntom Yerusalem kak sëp wasnganok. Areprek om kor ön. Pël ëën nem Pepapök NgëëngkPulö nimpënëak neen ök neaan nem arën ök niiapö nimpnaat. 5Ngaan ök niak pöt omën eptaanökngaan Son pi i yaaptak öngre ompörö i momëa.

Ën kot nentwë pöt nemPepapökNgëëngk Pulööki ket ëak nimëëpnaat.”

Yesu kutömweri isa(Maak 16:19-20; Luk 24:50-53)

6 Akun nentak kaalak Yesu pim ngön yaaöomnarö pit Yesuring Olip tomök së wë ruuröpit epël pëlpël mëëa. “Aköp aë, tiarim ëaröangaanëër eima pöl ni yok pangk aan Israel om-narö tiarimtok tiarimënt nener ngarangk ëëpenma won?” 7 Pël maan pi kangiir epël ök mëëa.“Iteneë. Nem Pepap pimtok akun nenten yaöwasën wia pötakök omën puot orööpnaat. Yaöëa pötakök omën pöt orööpna akun pöten arëwat nasëngan. 8 Pël ëënëëtak ar epël könwiaan. Pi weëre kosang kësang ar nimpënaat,akun Ngëëngk Pulö arim ngësë waisëpna pötak.Pël ëën ar nem ngönta omnarö pël sak wë nemsongönte tekeri wesak Yerusalem omnaröen ökmëak aö aö ë yesem Yutia omën muntaröen ökmëak om aö yesem Sameria omnaröen ök mëakaö yesem kaare yang nantë së pet irëp. Pëlëën omën pourö neen ëwat sëpnaan.” 9 Akunpötak Yesu pi ngön epot ök më pet yairën Anu-tuuk koirak kutömweri isa. Pël ëën ruurö pitmopöök iteneim wëën kepëltak is ilëak kö sak sa.10 Pi sëën pit ngaarëkël om iteneim wëën tapë-takëër omënnaar pitëmnaë oröak taueëa, ulpëënkölam panëëwaar mëauwaar pöaarök pitën epëlök mëëa. 11 “Kalili omnarö, ar oröpmorëënmopöökël we riak itnakaim? Yesu pi Anutuukkoirak o kutömweri yawis. Pi peene ar itenaanyawis pi tapël kaalak irapnaap.”

Yutasë urtakëp koir ulmëa12 Yesu pim ngön yaaö omnarö pit Olip

tomökaan kaalak Yerusalem kakë sa. Tomökaankakë saö pöt wali won, om wan kilomita pöta ök.13 Pël ëak Yerusalem kaöökë öngpök së oröak elwesak ka wet rëak pitëm së wakaimwiak sa pötaksë ilëa. Pël ëak ka kaö ngaarëkël wieëa pöreksë wel aisëak wakaima. Pit omën eporö, PitaareSon, Semsre Entru, Pilipre Tomas, PatolomiuureMatiu, Sems muntap Alpias pim ruup, piire Sai-mon pi ngaan Rom kamanëp sëp mowasëpënëakaima omën tok pötakaanëp, piire Yutas muntapSems muntapë ruup. 14 Pit omën piporö öngnaröaring pit pourö wa top ëak wëa. MariaYesu pim ëlëp, piire pim yokoturö pit pourö wëAnutuun ök maima.

15 Akun nentak Yesuu ru 120 pörö kaalak watop ëak wë Pita pi pitëm tekrak wal ë tauak epël

Ngön Yaaö Omnarö 1:16 131 Ngön Yaaö Omnarö 2:16ök mëëa. 16 “Nemorö, Ngëëngk Pulöök ngaanëërelmëën omën omp ak Tewit puuk ngönën pepew-eri ngön nent retëng ëaö pöt peene kë oröa. PiYutas pöp omën Yesumoröpnaarömësak kan petelmëën Yesu moröaup piinök ëa. Pöt Yutas pikawi ngentiin muntap pim urtak sëpna pötenökëa. 17 Tiar ëwat wë. Yesu pi Yutas tenringöpënëak mëëaup. Pël ëën Yutas pi tenring yawaup.” 18Pi pël ëak Yesuun kupmowia utpet pötasumet waup. Pël ëak pi sum pötaring yang lupnent sum ëa pöt, kawi ngentiak yaat pör menakoröa. 19 Pël ëën Yerusalem kakë omën pourö pitngön pöt wak wë yok wel wia wesa. Pël ëak pityang pöta yapinte Akeltama pëlmëëa. Yapin pötasongönte pöt epël, Omën Iita yanget. 20 “Tewit pitan pep Sam pöweri Yutas pimëën epël retëng ëa.‘Pim kaat om pas wiaap.Omën namp pötak öpan.’Ën Sam pöweri tan munt nentak epël ëa.‘Omën muntapök pim urtak sak pim ya mëna pöt

kaalak mëmp.’21-22 Pötaanök tiar omën munt namp pim urtakkoir ulmëëpenaan, Yesu pim ngön yaaö omnarö11 tenim naë. Pël ëën puuk Aköp Yesu wele-takaan kaalak wal ëa pöt apnaap. Pötaanök tiaromën namp tiarimtë naëlaan koirëpenaan. Pingaan pan tiarring wëën Sonök Yotanëk Yesui yemomëën itenaupök om wë yewaisem wëënAnutuuk Yesu koirak mopöök kutömweri yaw-isën itenaö pöpök.”

23 Pita pi ngön pël ök maan pit omën naartekeri wesa. Nampë yapinte Yosep, omnaröakPasap pël yamëëa pöp, pim yapin munt nentSastas pël yamëëaup. Ën nampë yapinte Mataias.24 Pöaar wël ë ulmëak Aköpön epël ök mëëa. “OAköp, ni omën pouröa lupötön ëwatëp. Pötaanökniin pëlpël yeniak. Omën epaarë naëaan nampma nampök ya epët wak Yesu pim ngön yaaöomnamp pël sëpnaap? 25 Pël ëak puuk Yutas pimya sëpwesa epëtmëmpnaan. Pi pöt yok sa, Aköpëpimëën kaare yang yaö elmëaö pörekë.” 26 Pëlmëak talëpök isëpënëak itena pöt Mataiasök isa.Pël ëën pit pi il moulmëën Yesu pim ngön yaaö 11pitring wakaima.

2Ngëëngk Pulö irëa

1 Yuta omnaröa akun ngëëngk kësang nentyapinte Pentikos pël ya pötak Yesuu ingre morsaurö pit ka nentak wa top ëak wëa. 2Akun pötakpit kakaati wëën omën nempel mopöökaan uure

kapkapëër kent ket ëak teëntom irë pitëm wëaka pötak ilëak pangk ëak wieëa. 3 Pël yaëën pititaangkën omën pitëm tekrak oröa pöt es wilën-gre yangap pötë ök sak kom kap ëak omnaröarangk ngentia. 4 Pël ëak Ngëëngk Pulö Yesuuingre mor saurö pitëm lupötë ilëak peö ëak pitweëre kosang kësang kaamök elmëën ngës rëakka nantëëröa kakë ngönötring ngön ök aima.

5 Akun pötak Yuta omën ka waliitëaanöröYerusalem kak së peö ëak wëa. Pit ngönëntaankent ëak pitëm kaat sëp wesak së wëa. 6 Pëlëak wë pit u pömpelën kat wiak naë së ity-eengka pöt Yesu pim ruurö pit omën sa pöröangönötë ngönën ök maan kat wiak yaan sa. 7 Pëlëak epël mëëa. “Elei, omën ngön ya eporö pitpourö Kalili omnaröep. 8 Pit tol ëakök aan tiarneenem ngönötë kat yawi? 9-11 Tiarim kakëngön ke nentere nent kësang wia. Pël ëaataktiar ka poutë ngönötëël ya kësangöt Anutu pimweëre kosangööring yamëngkauten kat yawi. It-neë. Tiar narö Patia yangrakaanörö, narö Mitiayangrakaanörö, narö Ilam yangrakaanörö, naröMesopotemia yangrakaanörö, narö Yutia yan-grakaanörö, narö Kapatosia yangrakaanörö, naröPontas yangrakaanörö, narö Esia yangrakaanörö,narö Prisia yangrakaanörö, narö Pampilia yan-grakaanörö, narö Isëp yangrakaanörö, narö Lipiayangerak Sairini kak naëaanörö. Tiarim naëaan,narö Rom kakaanörö, Yuta yaapöröere köpëlYuta panëëröa öngpök ilëaurö. Ën tiarim naëaannaröeta Krit kustaakaanörö, narö Arepia yan-grakaanörö. Yaap pan, tiarim kakë ngönöt selapwiaatak yok pangk tiarimtë ngönötë Anutu pimweëre kosangring ya yamëngka pöta ngönte ökniaan kat yawi.” 12Pëlmëakpit yaan sak kön selapëak neneren epël maima. “Elei, pit tol ëak epëlya?” 13Pël yemaan naröak ökrewasiinwesak epëlmëëa. “Pit wain i ngaat nak kön irikor ëak ya.”

Pitaak omnaröen ngönën ök mëëa14 Pitëmënt pël aö yesën Pita pi Yesuu ngön

yaaö omnarö 11 pitëm naëaan wal ë tauak maapngön ëak epël mëëa. “Yuta omnarö, ar tenimkaruröere Yerusalem kakwëaurö, ar këëkë wesakkat wieë. Pël ëën omën e yaarö epëta ngönteök niamaan. 15 Arim naëaan naröak ten i nakkön irikor ëak wë yak pël aim. Pöt won. Peenewangam kan ngolöp 9 kilok yaë. Talëp epëtak inak kön irikor yeëa? 16 Epët Anutu pim ngaanëërtektek omnamp Soel piin epël ökmaan retëng ëa.

Ngön Yaaö Omnarö 2:17 132 Ngön Yaaö Omnarö 2:3817 ‘Anutuuk epël ya. Ënëm pan yangaakë wëwëet

won wasuma akunetaknem Pulö wes mëën irëak yang poutë omnarö

pangk elniipnaat.Pël ëën arim koont yokoturö pit nem ngön pöt

war wesak apnaat.Ën omp ulwas narö pit pöt, nook wangar ke pëlöt

rë moolamaat.Ën omp ulöpörö pitta nook wangar rë moola-

maat.18Yaap, akun pötak nem Pulö wes mëën iraaninëën öngre ompörö pitök nem ngön ompyaut

war wesak ök apnaat.19-20 Pël ëën akun pötak elmëën mopöök retëng

kësang orööpnaat.Këtëp röök wiipnaat.Ën ngoonöp pöt, i möak omën iitë yaarö ke pöl

koröp orööpnaat.Pël ëën yangrakta tapël yaaröön ar yaan sak

ëënëët.Es koulöpre es yaapre omën i ököt orööpnaat.Omën pipot wet rëak orööpnaat.Pël ëën Aköp nem akun kaöet orööpnaat.21 Pël ëën omën namp pi neen merëk neaan pöt

ne pi kama ömaat.’22 Soel Anutu pim tektek ngön yaaup puuk

ngön lup pöt retëng ëa. Pël ëën ënëmak Pitapuuk muntat kaalak yal menak epël ök mëëa.“Israel omnarö, ar këëkë wesak kat wiaan. Nepeene Yesu Nasaret kakaanëp piin ök niamaan.Anutu puuk omën pipop weëre kosang retëng kenampre nampöt tiarim it köpëlöt pet elniipënëakwes nimëaup. Anutu puuk weëre kosang pötmangkën wak irëa pöt arim naë oröa. Pël ëautar yok ëwat wë. 23 Ën ngaanëër Anutu puuk Yesupimëën kön wia pölök arök omën utpet ngaaröpitëm naë wes mëën pitök këra yetaprak möa.24Pël ëënAnutu puukweletakaanwal ëmoulmëa.Weleta këlangön ke nentere nent kat wia pötëöngpökaan ent ëmoulmëa. Pi weletak kosang sakwii naön ëa. 25 Iteneë. Omën omp aköp Tewitpi ngaanëër pan wetete ngön nent Yesu pim naëomën orööpna pötaan retëng ëa.‘Ne itaangkën Aköp pi neering wëaup.Pi nem naë pan wë.Pël ëën ne omën nantön kas naëngan.26 Pötaanök nem lupmer ërëpsawi panë yeë.Pël ëak ërëpsawi tan yamëem nem koröpwerta

omën ompyaut orööpnaataan kor wë.27 Oröpmorëënök? Ni ne sëp newasën welaaröa

wii kaatak öma saltak wal ë neulëan.

Ni nim ya omën ompyaup welaaröa kaöök wieësöp ëëmëak nenëaan ëan.

28 Ni yok wet rëak wëwë ngolöp ompyaut ömapöta kanö pet elnëaup.

Pël ëak akun poutë neering wëën ne ërëpsawi omeim ömaap.’ ”

29 Pita puuk Tewitë retëng ëa pöt ök më petirak yal menak epël mëëa. “O karurö, ne ngönepët tekeri wesak ök niamaan, omën omp aköpTewit pimngönte. Ngaan panëër piwelwiin yangkel weerauppe. Pël ëaup pim yanget Yerusalemkak eprek e wiaan iteneim wë epët. 30 Tewit piAnutuu tektek ngön yaaö omnamp Anutuuk piinkosang wesak epël ök mëëa. ‘Nim ëaröa naëaannampök nimtë ök omën omp ak sëpnaat.’ 31Tewitpi Anutu pim omnant ëëpna pötön pi wet rëakëwat sa. Pël ëak Anutuuk Kristo Yaö Mëëaupwelaaröa naëaan wal ëëpnaap pöteta ök mëëa.Pël ëak pi epël ök mëëa.‘Anutu pi omën pöp sëp mowasënwelaaröa wii kaatak wieë söp naëpanëëp.’32 Omën pöp Yesu Anutuuk welaaröa naëaan walë moulmëën ten itenakök pöta ngönte arën ökniaim. 33Pël ëaup pi Anutu pim pepapök yok pimyaapkëëtakël moulmëën weëre kosang kësangwak wë. Pël ëën Pepapök ngaanëër kup mowiapöl Ngëëngk Pulö mena. Pël ëautak omnantarim itaampööre kat wi pël yeë epot Yesu pimNgëëngk Pul ten ninaö pö. 34 Pël ëaap tiar ëwatwëep. Tewit pi pimtëënök ngön epot naën. Pikutömweri nasënëpök om ngön epot epël ëa.‘Anutu puuk nem Aköpön epël ya.Ni wais nem yaapkëëtakël öm.35Pël ëeë neen kor wëën pöt omën nimëën kööre

tok yaaö piporö nook maan nim weërekosangöökë karök ilapnaat.’

36Pötaanök Israel omnarö ar epël kön wieë. Yesuepop arök këra yetaprak möan pöp Anutu puukkaö wes moulmëën pi tiarim Kristo pim YaöMëëaup pël sak wë.”

Omën selap pan lup kaip tiin i momëa37 Pita pi pël maan omnarö pit pöt kat wiak

pitëm lupöt könöm ëa. Pël ëën narö pit Pitaanpëël mëëa. Ën narö pit ngön yaaö omënmuntaröen pëlpël mëak epël mëëa. “Karurö, tentol ëën?” 38 Pël maan Pita pi pitën epël ök mëëa.“Ar neenemutpet yaaut kasëngmampun. Pël ëënAnutuuk arim ketöt ent elniin ar Yesu Kristo pimru ulöpökörö pël sak önë pötaan ten ar i nimëë-naan. Ar pël ëak wëën Ngëëngk Pulö nimpnaat.

Ngön Yaaö Omnarö 2:39 133 Ngön Yaaö Omnarö 3:1639 Pöt oröpmorëënök? Anutu pim ngön kosangwesa pöt epël wia. ‘Ne omën epot ningkën pötarimëntre arim koröngre ruuröere ën omën yangël epotë wëaurö pourö pangk elniipnaat.’ Omënepot Aköp tiarim Anutu puuk omën pourö yasniaan pim naë sëpenaarö tiar nimpnaat.”

40 Pita pi ngön pöt ök më pet irak kaalak ngönnant kosang wesak epël ök mëëa. “Omën utpetyaauröaring ar pourö kö sënganëën.” 41Pël maanomën kësang pan pit ngön pöt kat wiak kön wikosangwesa. Pël ëënYesupimngönyaaö omnaröpitök i momëa. Akun pötak omën i momëakësang pan, 3000 pörö, pit Aköpök wet rëak könwi kosang yewesa pöröaring erën ë moulmëa.42 Omën pël ëa pörö pit Yesu pim ngön yaaöomnarö pitök omnant rë moulöpna pötaan kentpan ëeima. Pit pël ëak wa top ëak kaömp ngawineimeë Anutuun yaya maöre kimang maö pëleima.

Ingre mor saurö ompyaö wakaima43 Anutu puuk kaamök elmëën pim ngön yaaö

omnarö weëre kosang ke nentere nent yaëënomnarö pöten itenak yaan seima. 44Pël ëën omënwet rëak Yesuun kön wi kosang wesa pörö pitlup kopëtemer sak wë pitëm omnant neenemotwieëa pöt sëp wesak ngawingawi ëeim wakaima.45 Pël ëak akun nantë pit pitëm yangre omënnantë sumatwak pöt kaömp sumëak omënngön-tök yaaurö meneima. 46 Pël eimeë akun poutëpit Anutu pim ngönën tuptak wa top ëak pitëmkaatë kaömp ngawi në pël eimeë ërëpsawi yaau-taring wakaima. Pël ëak pit lup kopëtemer sakwë kaömp ngawi neimeë, Anutuun yaya maima.47 Pël ëën Yerusalem kak omën wëaurö pit pitëmwëwë pöten itaangkën ompyaö pan ëa. Pël ëënkët poutë Aköpök omën muntarö koirak kön wikosang yewesa pöröaring yal men moulmëa.

3Omën ing il tëaup ompyaö mowesa

1 Kët nentak wiap kan 3 kilok Yuta omnaröaAnutuun kimang yamëëa akun pötak Pitaare Sonpiarip Anutu pim ngönën tup kaöetakë sa. 2 Pëlëak itaangkën ngönën tup kaöetak ka kanër pitökka kan ompyaur pël yamëëa pöra naë omënnamp ing il tëaup wëa ngaanëër ëlëpë yaatakaanpël ëaup wilaup pi pimtok kan sak waisak pëlnaën yaaup. Pi akun poutë omnaröak wak sëmoulmë pël yeëa. Pël ëën omnarö Anutu pimngönën tuptak ilëak yaaröön sumatön kimangmaim yeëa. 3 Pël ëaö pöpök Pitaare Son piarip

Anutu pin ngönën tup kaöetak ilapënëak yaëënsum kot nent mampënëak mëëa. 4 Pël ëën piarippörek tauak omën pöpön it kökö ngëneë Pitaakepël mëëa. “Ni tenipön itan.” 5 Pël maan piomnant mampënëak ya wesak piaripön itena.6 Pël ëën Pita puuk epël mëëa. “Yaköm, ne kotnim nimpaat won. Pël ëaatak ne omën maimnent wa pötaar ni nimpaan. Yesu Kristo Nasaretkakaanëp pimweëre kosangöök ök niamaan. Walëak kan së.” 7 Pël mëak Pita puuk mor yaapkëësimoröak kaamök elmëak wal elmëën tapëtakëërpim ingesiar el mö rëën kosat kosang sa. 8 Pëlëak ingesiar ompyaö sëën pi sörok olëak tauakkan ing ëa. Pël ëak piaripring Anutu pim ngönëntup kaöetak ilëak kaalak kan ing ëak sörok olëakAnutuun yowe mëëa. 9 Pël ëën omën Anutu pimngönën tup kaöeta kakaati wëaurö pit itena pötpi kan ing ë Anutuun yaya yamëëa. 10 Pël ëën pititenak epël mëëa. “E, omën epop pi Anutu pimngönën tupkaöeta ka kanyapinte ompyaur pörekwë sum kimang yaaup,” pël mëëa. Pël mëak pitomën pöpön itenak pim naë oröa pöten yaan sa.

Pitaak Anutuu ngönën tup kaöetak ngönën ökmëëa

11 Omën pöp pi Pitaare Son ent ë moulmëaksëpnaaten kaaö ëa. Pël ëak pi piaripring moryal ëak Anutu pim ngönën tup kaöetak purpuromnarö pitëm ëapë yapin ngamp Solomon pëlyamëëauweri wëën omnarö pit yaan sak së pitëmnaë wa top ëa. 12 Pël ëën Pita pi pitën itenakepël mëëa. “O Israel nem karurö, ar epëten yaansak ëëngan. Tenip tenpimtëweëre kosang nentakomën epët naën. Arök tenpim ngönën wak wëaöpötaan omën epop ompyaö sa wesak tenipönitaangkan. Won. 13Omën epët Anutu pimtok yaë.Anutu, pöp pi tiarim ëarö Apramre Aisakre Yakoppitëm yaya maima pöp, tiarim Anutu, puuk piminëënëp, Yesu, pim weëre kosangöt tiarën petyaalni. Pöp ngaan arök kaöaröa naë wes momëë-nak pimëën ngön ya mënaup. Pël ëak Rom yangngarangkëp Pailat pi mangkën puuk kan wesmomëëpënëak ëa pöt 14 arök kosang ngentiakomën wotpil ompyaö pöp kasëng menaurö. Mak,ar ke urak Pailatën maan Yesu pim urötak omënyamëngkaup wii kaatakaan kan wes mëën sa.15Pël ëën arimngöntaan pitök tiarim omënwëwëompyaut yaningkaup mëna. Pël ëaupök Anutupuuk weletakaan wal ë moulmëën wëwëetaringwëën tenip itenaut. Pötaanök pöta ngönte ökaim wë. 16 Tenip Yesuun kön wi kosang yewasënpim weëre kosangööring omën epop ompyaö

Ngön Yaaö Omnarö 3:17 134 Ngön Yaaö Omnarö 4:16yemowas. Yaap, Yesu pi tenip piin kön wi kosangwasënëak kaamök elnia pötak omën epop arimitöök ompyaö sak wë.

17“Ngöntre karurö, ne arën ëwatwë. Arre arimkaöaröak Yesuun utpet elmëaurö. Pël ëautak arpim songönte ëwat nasën wë yak pël elmëaurö.18 Pël ëaap Anutu pim ngaanëër tektek ngönyaaö pöröen ök maan tekeri wesa pöt kë oröa.Pi ngaan epël mëëa. ‘Kristo Anutu pim YaöMëëaup pi këlangön kaö pan kat wiipnaap.’ 19Pëlmëëa pötaanök ar arim lupöt kaip tiak Anutupim ë pël elmëën. Pël ëën arim saunat wonniwasëpnaan. 20 Pël ëak wë ënëmak Anutu puukulöpre moup elniak arim lupöt weëre kosangniwasëpnaan. Pël ëak kaalak Yesu Anutu puuktiarim kama niöpënëak Yaö Mëëaö pöp arim naëwes mëëpnaan. 21 Pël ëëpnaatak pi kutömweriom wë Anutu pim ngolöp ngolöp wasëpna akunmowia pöten kor wë. Pël ëëpënëak ngaanëërAnutuuk tektek ngön yaaö omën ngëëngköröenök maan tekeri wesa. 22 Pöt Moses puuk nantepël ëa. ‘Anutu, tiarim Aköp, puuk tektek ngönyaaö namp wes mëën waisëpnaat. Pöp arimtënaëaan namp. Pël ëën Anutu pi neen yaö elnëa kepëlëp. Ar pimngönapnapipöt pout ngar ön. 23Ënomën Anutu pim tektek ngön yaaö omnampëngön kat nawiin ëëpna pörö Anutu pim om-naröaring naöpan. Pit kö sëpnaat.’ 24Moses puukngön pël retëng ëa. Pël ëën Anutu pim tektekngön yaaö omënmuntarö Samuelre pimkasngaëlpöröen ngön ök maan tekeri wesa pöt peenetiarim tekrak yaarö. 25 Ngön epot Anutu puuktektek ngön yaaö omnaröen maan pitök pitëmkëmötëaan ngaanëër retëng ëën wiakaimautökpeene tiarim naë këët yaarö. Tol ëënak was-ngan. Ar pitëm kurmentëkaanörö. Pötaanökngön kosang wia epët Anutu puuk arim ëaröaanëaö epët ar pouröaan yes. Kat wieë. Anutupuuk Apramön epël ök mëëa. ‘Ne nim ëereköröörö ulöpre moup elmëën yangerak omënpourö pangk ë pet irëpnaat.’ 26 Pël ëak Anutu pipim Inëënëpönyaömëakwesmëënwet rëak arimngësë waisa. Pi ulöpre moup elniin arim utpetyaaut sëp wasënëak waisa.”

4Pit Pitaare Son ngön yaatak moulmëa

1 Pitaare Son piarip omnaröen ngön ök maimwëën kiri ar yaauröere Anutu pim ngönën tupkaöeta polisöröa ngarangkëpre Satusi ngönënomnarö piarpim naë sa. 2 Pit së kat wiin piarip

Yesu pimwelwiakweletakaanwal ëa pöta ngönteök mëak tiarta wel wiak tapël wal ëëpenaaröomnaröen pël ök maim wëën pit së kat wiakpiarpimëën ya sangën könwia. 3Pël ëak këtëp irëilapënëak yaëën yak om moröak ëlpamök ngönyamëmpënëakwii kaatakmoulmëa. 4Ën piarpimngön ökmaima omën pöröa naëaan omën kësangpan saareet 5000 pörö Yesuun kön wi kosangwesa.

5Ëlpamök ngönënë ngarangköröere kaöaröerengön kosangötë ngarangk yaaurö pit pouröYerusalem kak wa top ëa. 6 Anas kiri ar yaauröawotöököp piire Kaiapas, Sonre Alesantaare Anaspim kurmentëkaanörö pit pourö wa top ëak wëa.7 Pël ëak wa top pötak Pitaare Son piarip pitëmtekrak tau moulmëak pëlpël mëëa. “Arip talëpönmaan pimtok pimtëweëre kosang ningkënak om-namp ompyaö wesauwaar? Ma talëpë yapintemëak ompyaö wesauwaar?”

8 Pit pëël maan Pita pi Ngëëngk Pulö pimlupmeri peö ëën epël ök mëëa. “Omën kaöerengarangkörö, 9 ar tenpim omnamp ngaanëër ingil tëaup ompyaö mowesan pöten pëlpël yeniak.10Pötaanök arën ök niaan Israel omnarö ar pouröëwat seë. Yesu Kristo Nasaret kakaanëp pimweëre kosangöök omën arim tekrak taua epopompyaö sak wë. Arök Yesu Kristo pöp kërayetaprakmöönwelwiaupökAnutuukweletakaanwal ëmoulmëa. 11Ngönëntak ngönnent epëlwia.‘Wap omën ka ök yarëauröa wël ë moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes yewesir.’Wap pöta yapinte Yesu. 12 Pi tapöpök tiar niwakwëwë ompyautak niulëëpnaap. Yang epera rangkomënwë eporö tiarim naëaan nampök tiar niwakwëwë ompyautak niulëëpna pöten yaö neniaan.Yesu pimënt kopët tapöp.”

13Pëlmaan ngönën ngarangkörö pit yaan panësa. Pöt Pitaare Son piarip kaö wonaar. Pël ëakpiarip ëwat kaatak neilaanaarök wa top kaöetakngön apnaaten kas köpël weëre kosangring ökmëëa. Pël ëën pit piaripön epël wesa. “Pi-arip Yesuring wë weëre kosang epël wa,” pëlwesa. 14 Pël ëak pit itaangkën omën ingesiarompyaö mowesa pöp piarpim naë yaap tauaanitenak ngön kangiir mapnaat pangk naën ëënsëp wesa. 15 Pël ëak omën kaöarö pitëmëntngönaak apënëak piarip ka ngerö nentakël wesmomëa. 16 Pël ëakök pitëmënt ngön epël ëkopëta wesa. “Tiar omën epaar tol elmëëpen?Omën Yerusalem kak wëa pörö pit epël kön wia.‘Omën weëre kosang epët omnarö yok pangk

Ngön Yaaö Omnarö 4:17 135 Ngön Yaaö Omnarö 5:3naënganëët. Retëng piarpim yaë epët tiar yaknewasngan.’ Ngarangkörö tiar piarpim ëa pötkaar newasngan. 17 Kopëtet om ulöl sak sëpanpötaanök tiar ngön ë kosang wasën piarip kaalakYesu pim ngönte naën ëëpnaan.”

18 Pël mëak pit kaalak piaripön yas maankoirak së tau moulmëak Yesu pim ngönte omënmuntaröen ök mapanëak nga mëëa. 19 Pëlmaan Pitaare Son piarip taueë Pitaak ngön kan-git epël mëëa. “Arimtok omën eptepar komëak iteneë. Kan taltakëër ompyaut? Ten arimënëm ëën ma Anutu pim ënëm ëën? Pël ëautakten Anutuu ënëm ëëna pöt arim ënëm naën-gan. 20 Tenip yok pangk pim ngönte anaatenkaaö naëngan. Omnant Yesu pim yaëën ten-pim itenak kat wiak pël ëaö pipot tenip yokpangk ngep naëngan.” 21-22 Omën Anutuuk pimingesiar ompyaö mowesa pöp pim krismakiatomën naar ulpëën il wesaup pöp pi ulwas wonöp.Pël ëën omnarö pit Anutuuk omën pöp ompyaömowesa pötaan Anutuun yaya mëëa. Pötaanökngönënë kansolörö pitök piarip këlangön katmowiipënëak itaangkën kan won ëën ap wesakpiarip kaalak omnaröen ngön ök mepanëak ngamëak wes mëën sa.

Ingre mor saurö pit ngönën ök apnaataan weërekosang öpënëak Anutuun kimang mëëa

23 Pitaare Son piarip wes mëën kaalak piarpi-moröa naë së kiri ar yaaö kaöaröere ngönënëngarangköröa ngön mëëaö pöt ök mëëa. 24 Pëlëën kat wiak pit pourö kön kopëtaö wesakAnutuun epël ök mëëa. “Nuukëër kaöap, nikutömwer ket ëak pöweri omnant mowian. Pëlëak yanger ket ëak pörak omnant moulmëan. Ikaö ket ëak i kaöökë omnant moulmëan. 25 Ningaan panëër Ngëëngk Pulö elmëën tenim ëapomën omp aköp Tewit nim inëën ngaanëpönmaan ngön nent epël retëng ëa.‘Tol ëënak köpëlörö neen ya sangën ëa?Ën tol ëënak omnarö nemëën kup riipënëak ëa?26Yang omp aköröere wotöökörö ne Aköpre nem

Yaö Mëëaup nga elniipënëak wa ronganëa.’

27 Ngön pöta këët peene e yaarö. Pöt oröp-morëën? Yerusalem ka kaö eprek omën ompaköp Erot piire Pontias Pailatre köpël omnaröpit Israel omën kaöaröaring wa top ëak Yesuunnga elmëëpënëak ëa. Pi nim Inëën ompyaup ningaan ya yaö mëëaup. 28 Pit wa top ëak omnantorööpënëak ngaan nim kopëta wes menan pöpön

nga kupre wap wieima. Pël ëeim wëën om-nant orööpënëak ëan pöt nimtëweëre kosangöökelmëën oröa. 29 Pötaanök ten peene ni tenimAköpön kimang yeniak. Omnarö pit nga kupyari pötaanök ni ten nim inëënörö kaamök elni-aan kas köpël nim ngön ompyaut war wesak ökmenaan. 30 Ni kaamök elniaan yauman omnaröompyaö mowesak weëre kosang it ngolöp kenampöt nim inëën ru ngëëngkëp Yesu pim weërekosangöök mëmpunaan.”

31 Pit Anutuun ngön pil ök maö së pet yairënka pitëm wëa pöt moup ket ëak möa. Pël ëënNgëëngk Pulö pitëm lupötë ilëak peö ëën pitAnutuu ngönte kas köpël omnaröen ngës rëak ökmaö sa.

Ingre mor saurö pit lup kopëtemer sak wakaima32 Akun pötak omën Yesuun kön wi kosang

wesa pörö pit lup kopëtemer sak pitëm naëaannampök epot nemtëët pöt naën. Won. Pitëmomnant pout ngawi wiak wakaima. 33 Pël ëakYesuu ngön yaaö omnarö weëre kosang kësangwak pitëm Aköp Yesu weletakaan wal ëa pötenomnaröen ök maan Anutuuk omën piin kön wikosang wesa pörö komre kolap kaö elmëën pitompyaö wakaima. 34-35 Pël wakaimeë pitëmtekrakaan nampök omën nentaan ngöntök naën.Pit tol ëakök pël eima wasngan. Pitëm naëaannampök kaare yangatë sumat wak pöt Yesu pimngön yaaö omnarö pitëm naë wak së mangkënkom ëak ngöntök yaaurö meneima.

36 Akun pötak omën namp pim yapinte Yoseppi pitring wakaima. Omën pöpön Yesu pim ngönyaaö omnarö pitök pim yapin nent Panapas pëlmaima. Yapin pöta songönte Omnarö Lup Ke-tumön Yemowesaup. Pi Yuta omnamp Liwai pimkurmentëkaanëp Saipras kustak wilaup. 37Omënpöp pim yang lup nent omnarömenak sumatwakngön yaaö omnaröa naë së kom ë mampënëakmena.

5Ananaiasre Sapaira

1 Panapas pi pël ëa. Ën omën pöröa naë öngreomp naar wëa. Ompöpë yapinte Ananaias. Ënöngöpë yapinte Sapaira. Ananaias puuk pimyanglup nent omnarö menak sumat wa. 2 Pël ëak kaönent yoolök wasëpënëak kaö nent ëlëëp wia. Pëlëën pim öngöp piita ëlëëp wia pöten kön wiinompyaö ëa. Pël ëën pi sum kaö nent wak së ngönyaaö omnarö menak, e tapët pël mëëa. 3 Pël ëënPitaak piin epël ök mëëa. “Ananaias, Seten puuk

Ngön Yaaö Omnarö 5:4 136 Ngön Yaaö Omnarö 5:29nim lupmer utpet panë niwasën Ngëëngk Pulöönmorök elmëëmëak nim yangeta sumat wak kaönent ëlëëp wian. 4 Ni wet rëak yanget sum naënwieëa akun pötak yang pöt nimtëët pël wieëa.Ën ënëmak ni yang pöt omnarö menak sumatningkën wan pöt nimtëët. Oröpmorëënök ni sumkaö nent ëlëëp wiak ngön kaar ëaup? Nim ngönkaar pipët ten omnaröen pëën nenian, Anutuunkaar yemaan.” 5-6 Pël maan Ananaias pi ngön pötkat wiak wel wiak së ngentia. Pël ëën yokoturöpit kat wiak së pim sokur poë koröpöök kör koëakwak së yang kel weera. Pël ëën omnarö pit ngönpöt kat wiak kas kaö panë ëa.

7 Kot nent wë ngöpngöp ëak 3 aöa pël wonyesën pim öngöp Sapaira pim ompöp wel wiapöten kat nawiin yak Pita pim kaata kakaatisë ilëa. 8 Pël ëën Pita pi epël pëlpël mëëa.“Arip yangeta sumet epët pëën wauwaar ma?”Pël maan öngöpök epël mëëa. “Yok nim wanpi tapëtep.” 9 Pël maan Pita puuk epël mëëa.“Aripök Aköpë Pulöönmorök elmëënë pöten könwiin kengkën sa ma? Kat wiaam. Omën nimompöp yang kel weeraurö pit ka kanrak pi yawirniinta niöpnaat.” 10Pël maan tapëtakëër öngöptawel wia. Pël ëën yokoturö pit kaalak wak së pimompöpë naëmoweera. 11Pël ëënYesuu ingremorsauröere omën muntarö ngön pöt kat wia pöröpourö kas kësang panë ëa.

Retëng it köpëlöt mëna12 Akun pötak Yesu pim ngön yaaö omnarö

pit weëre kosang it ngolöpöt kësang omnaröaanelmëa. Pël ëën omën Yesuun kön wi kosangwesa pörö pit Anutuu ngönën tup kaöetak pur-pur omnarö pitëm ëapë yapin ngamp Solomonpël yamëëauweri wa top ëak Anutuun ök maimwakaima. 13 Pitëmënt pëën pël ëeim wëën omënmuntarö pitëm wëwëatön itenak pit ompyaöwëaurö pël yamëëaurö yak pitring öpnaaten kasëeima. 14 Pël ëaatak omën kësang pan Aköpönkön wi kosang wesak pim ingre moröröaring yalmena. 15 Pël ëën Yesuu ngön yaaö omnarö pitpitëm yaat om mëmpö yesën omnarö pit pitëmyauman omnarö wak së kamtaöökë kan ëöökurötring wi moulmëa pöt pit epël mëakök ëa.“Pita pi kamtaöök yesem pim moresök moröp-naat. Ën nent pöt pi yesën pöt pim könöpökpitëm rangk ilap riak sëën ompyaö sëpnaat.” Pitpël mëak wak së mowieima. 16Pël ëën Yerusalemkak we naöökaan naöökë ka pötëaan yaumanomnaröere omën pitëm lupötë urmerarö wëaurö

pourö wak së Yesu pim ngön yaaö omnarö pitëmnaë oröön waö ë momëak ompyaö mowesa.

Ensel nampök ngön yaaö omnarö wii kaatakaanent ë moulmëa

17 Ënëmak kiri ar yaaurö pitëm wotöököpreomën piiring wëaurö pitëm yapinte Satusi, pitYesuu pim ngön yaaö omnaröa yaaö pötön itenakwar könwiak ya sangën ëënutpetmowasëpënëakkön wia. 18 Pël ëak së ngön yaaö omnarö wakwii kaatak moulmëën utpet yaauröaring wëa.19 Pël ëën rö kan Anutuu ensel nampök wii kaatakanwer të mowiak ngön yaaö omnarö wël ëakmësak orö epël ökmëëa. 20“ArAnutupimngönëntup kaöetak së wëwë ngolöpta ngönte omnaröenökman.” 21Pël maan pit ngön pöt ngar wak wëënkëtëp ngampi yoolaan ngönën tup kaöetak ilëakngës rëak omnarö rë moula.

Pit pël ëeim wëën kiri ar yaauröa wotöököprepim omnarö pit Yuta omën kaöaröen yas maanngönënë kansolörö wa top ëa. Pël ëak wii kaatakaöapë ngësël ngön wes mëa, Yesu pim ngönyaaö omnarö wii kaatakaan koirak waisëpënëak.22 Pël ëaatak ngönënë polisörö pit wii kaatakakaati së itaangkën Yesu pim ngön yaaö omnaröpit won wieëa. Pël ëën pit kaalak ngönënëngarangköröa naë së pitën ök mëëa. 23 “Ten wiikaatak së itaangkën kan ngarangkörö wëën kakanötta om wari seëa. Pël ëaan ten koirënëakkakaati së itaangkën won wieëa.” 24 Pël maanngönën tup kaöeta polisöröa kaöapre kiri aryaauröa wotöököp pöt kat wiak kön selap wiakneneren epël mëëa. “Pitëm yaë pipëtakaanoröpöt orööpënëak yaë?” 25 Pël aö yeem wëënomën namp pitëm wa topöök së epël ök mëëa.“Katwieë. Arim omënwii kaatak ulmëan pörö pitngönën tup kaöeta kakaati së omnaröen ngönënökmaimwë.” 26Pëlmaanpolis ngarangkëpre pimkoturö pit së Yesuu ngön yaaö omnarö koirak sa.Pit koirak yewaisem tang nemomöön, omnaröakpit kël momööpanëak kas ëa.

Ngön yaaö omnarö pit ngönënë kansolöröen kasnaën, ngön ök mëëa

27 Pit Yesu pim ngön yaaö omnarö koirakkakaati së ngönënë kansolöröa naë tau moul-mëën tauaan kiri ar yaauröa wotöököpök pitënepël pëël mëëa. 28 “Ten arën Yesuu ngönteanëëtaan nga nenian ëan ma? Ma arök kön wiinpöt omën pasit yaë ma? Yerusalem omnaröenngön pöt ök maan pitök tenën Yesu möan pëlapna pöten ar kent yeë.” 29 Pël maan Pitaare

Ngön Yaaö Omnarö 5:30 137 Ngön Yaaö Omnarö 6:7karurö pit kangiir epël mëëa. “Ten yok pangkar yang omnaröa ngönte ngar naöngan. NgönAnutu pim ök niia pöta ënëm ëënaat. 30 ArökYesu këra yetaprak möön wel wia. Pël ëaupöktiarim ëere körööröa Anutu puuk weletakaan walë moulmëa. 31 Pël ëak Anutuuk koirak së pimtënaë ulmëën pim yaapkëëtakël wë. Pël ëën Anutupuuk kaö wes moulmëën tiarim kepönöök wëkaamök elniak Israelörö tiarim kanöökël pouröwa nuulëën utpetat kasëng mampunëën. Pël ëënAnutuuk arim utpetat wa moolapnaat. 32 Ngönpöt tenök ök yeniaan Ngëëngk Pulöökta omënpötön war wesak yenia. Anutuuk omën pimngönte kat yawiaurö ten Pulö yaningk.”

Kameliel pi ngönënë kansolöröen ngön yaaö om-narö kön wialök elmëëpënëak mëëa

33 Ngönënë ngarangkörö ngön pöt kat wiakya sangën ëën Yesuu ngön yaaö omnarö mëm-pënëak ëa. 34 Pël yaëën Parisi omën kaö nampMoses pim ngön ë kosang wesaut rë yemoulauppi pitëm tekrak wëa, pim yapinte Kameliel. Pitomën pöpön kön wiin ompyaö yaaup. Puukngönënë ngarangköröa tekrakaan wal ëak Yesuungön yaaö omnarö ka kaö nerakël wes momëënsa. 35 Pël ëën pitën epël ök mëëa. “Israelomën nem karurö, tiar omën eporö omën nantelmëëpenëak pöt könwialök elmëëpenaan. 36Katwieë. Ngaan panëër won, peen peen omën nampwakaima yapinte Tiutas. Pimtok pimtën könwiin, ‘Ne omën kaöap,’ pël wesak omnaröenmaanomën kësang 400 ke pël ëak yang ngarangkëpönnga elmëëpënëak sa. Pël ëën narö pitök pimëngkën pim iri wëaurö pit pim ngön pöt sëpwesak repak sa. 37 Pël ëën kaalak Yutas Kaliliomnamp puuk omën muntarö wak Rom yangngarangkëpëën nga elmëa. Pël ëa akun pötakyang ngarangkëp pi ka poutë omnaröa yapinötwë yesën ngaarö pitök pöpta mëna. Pël ëën pimiri wëauröeta pim ngönte sëp wesak repak sa.38 Pël ëaut pötaanök Yesuu ngön yaaö eporöentiar mop mowiak itöök elmëaapa. Pitëm ngönepot omën pëënök yeëa pöt won sëpnaat. 39 Ënomën puot Anutuuk kaamök elmëën pim weërekosangöök yeëa pöt tiarök yok pangk il nemowas-ngan. Pötaanökmowëën itmongënaapa. Tiar pëlyeem Anutu pimtën nga elmëënganok.”

Ngön yaaö omnarö Yesuu yapintaan ëö sëpnapöten ërëpërëp ëa

40 Pël maan ngönënë kansolörö pit Kamelielpim wes mëën sëpënëak ëa pöt ngar wa. Pël ëakpit Yesuu ngön yaaö omnarö koirëpënëak maan

koirak sëën ngönën ngarangköröak polisöröenmaan pës möön epël mëëa. “Ar kaalak Yesu pimngönte omnaröen ök manganok.” Pël mëak wesmëën sa. 41 Pël ëak Yesuu ngön yaaö omnarö pitwa toptakaan oröak yesem ërëpsawi ëa. Pöt Anu-tuuk pitëm ya mëna pöten itaangkën yok pangkëën pit Yesuu ngöntaan yok ëö mongawisëpnaatpël wesa. 42Pël ëak kët ël epotë pit ka yaapötëëreAnutuu ngönën tup kaöetak së omnaröen YesuAnutu pim Yaö Mëëaup ngön ompyaö pöt ökmaima.

6Pit omën 7 ëak ngön yaaö omnarö kaamök

ëëpënëak moulmëa1Akun pötak Yuta omën narö Yesuu ingre mor

saurö selap sak wë tok nentepar pitëm tekrakkom kap oröa. Pöt Krik ngön yaauröak Yutangön yaauröen kaaö ngön mëak epël mëëa. “Këtpoutë omën omnant ngöntök yaaurö kaömp ye-mangkem ar Krik ngön yaauröa öng kapiröröompyaö wesak nemangkën ë yeë.” 2 Pël ëën Yesupim ngön yaaö omnarö 12 pöröak Yesuu ingremor sauröen yas maan së wa top ëën epël ökmëëa. “Kat wieë. Kaömpre monat kom yaaöngön pötak tenim ya mëmpuna kanöt il yeni-wari pipët pangk naën yaë. Tenim ya kë pötAnutu pim ngönte omnaröen ök nianëak ëaut.3 Karurö, ar peene arim naëaan omën 7 ëak komë moulmëën pitök omnant kom ëëpëna ya pötngarangk ëëp. Pit omën Ngëëngk Pulö pitëmlupötë wieëa könringöröak moulmëën. 4 Pël ëëntenimtokëër kët ël epotë Anutuun ök maimeëpim ngönte tekeri wesak ök niaim önaan.” 5 Pëlmaan omën pourö ngön pöten kent ëak omëneporö ulmëa. Wet rëak Stiwen omën pöp piAnutuun kön wi kosang pan yewesaup NgëëngkPulö pim lupmeri peö ëaö pöp moulmëa. Pëlëak namp Pilip, namp Prokoras, namp Naikena,namp Taimon, namp Pamenas, namp NikolasAntiok kakaanëp, pi köpël omnamp ngës rëakIsrael omnaröa ngönën wak wëaö pöt yaaup. Pëlëak Yesuun kön wi kosang wesaup. Pit omënpiporö moulmëa. 6 Pël ëak pit Yesu pim ngönyaaö omnaröa naëmoulmëën pitëmëën Anutuunök mëak pitëm moröt kepönötë mowiak welakötelmëa.

7 Anutu pim ngönte ulöl sëën Yerusalem kakomën wëaurö pitëm naëaan selap pan Yesu pimru sa. Pël ëën kiri ar yaauröa naëaan selap pittaYesuun kön wi kosang wesa.

Ngön Yaaö Omnarö 6:8 138 Ngön Yaaö Omnarö 7:15Yuta omnarö pit Stiwen wali wa

8 Stiwen pi Anutuuk komre kolap elmëakngönënë weëre kosang ke nentere nent kaamökelmëën retëng weëre kosang omnaröa yok pangknaënganëët omnaröa tekrak mëneima. 9 Pëlyaëën omën narö Stiwen pim yaaö pötön kaaöëeima. Omën pörö pit tok nentak wë Yuta om-naröa ngönën tup nent, yapinte wii natëënöröaka pötak wa top ëeima. Omën pörö pit Ale-sentriaare Sairini kakaanörö. Ën narö Silisi-aare Esia yangrakaanörö. Pit së wa top ëakStiwenring ngön nga ela. 10 Pël ëaap Pulöökkaamök elmëaan yak pitök pi il nemowasën ëa.11 Pël ëën pit omën naröak Stiwen pimëën ngönmööngk rëak mapëna yak sum elmëën pitökngön mööngk rëak epël mëëa. “Pi Moses tiarimëapre Anutuun pim këmtakaan utpet wesak yaanten kat wiaut.” 12 Pël maan omën pörö pitomën yaapöröere ngönënë ngarangköröere ngönkosangötë ngarangkörö pit es nga mowesak Sti-wenë naë së moröak wais ngönënë kansolöröatekrak tau moulmëa. 13 Pël ëak omën ngönkaar apnaaröeta piiring tau moulmëën kaar epëlmëëa. “Omën epoppi akunpoutëAnutuungönëntup ngëëngk epëtere Mosesë ngön kosangötönutpet wesak yaaup. 14 Ten kat wiin pi epëlya. ‘Yesu Nasaret kakaan pipopök ngönën tupepët tööl komun ëak Mosesë ngaantak tiarimëarö ngön mena pötë urtaköt wiipnaat.’ ” 15 Pëlmaan ngönën ngarangk kaöarö pourö pit Stiwenpim ë kosaöön it kökö mongnaan ëwa panë tëakenselöröa ë kos koröp oröa.

7Stiwen pi ngönënë kansolöröen ngön ök mëëa

1Pël ëën kiri ar yaauröa wotöököpök Stiwenënepël pëlpël mëëa. “Ngön e ya epët kaar mayaap?” 2 Pël maan pi kangiir epël ök mëëa.“Nem pepere karurö, ar nem ngön epët kat wieë.Anutu, ëwa pepap, pi ngaanëër tiarim ëap Aprampi Mesopotemia yangerak om wëënaar Anutu pipim naë oröak epël ök mëëa. 3 ‘Ni nim omënerekaare yanger sëp wesak nem yang pet elniimapörek së öm.’ 4 Pël maan pi Kaltia yang pör sëpmowesak ka kaö naö Aran pörek së wëën pimpepap wel wia. Pël ëën ënëmak Anutu puukwes mëën kaalak yang Israel omnarö tiarim wëeprekël waisa. 5 Pël ëaap Anutu pi yang lup nentpimtëën panë wesak, ‘Epët nemët,’ pël apna nentwël ë nemangkën ëa. Won pan. Anutu pöp omepël kosang wes ök mëëa. ‘Ënëmak yang epër

nimpaat. Pël ëën nim ruure ëarö oröak pepsak öpnaat.’ Pël mëëaö akun pötak Apram pimöngöp ru nawilën ëa. 6 Pël ëën Anutuuk kaalakngön munt nent epël ök mëëa. ‘Nim ruure ëaröyang maim nerek së wëën omën pörek wëauröakngarangk elmëën ya pas mëneim sum won öp-naat. Pël ëën pörekörö pitök këlangön ya pasmangkën krismaki 400 pil wakaimpënaat. 7 Pëlëën ënëmak nook omën pit këlangön kat mowi-ipna pipörö ngön ya mëmpaat. Pël ëën ënëmaknim ruure ëarö pit yang pör sëpwesak yang eprekwais wë neen yaya neaimpënaat.’ 8 Pël mëakAnutuuk Apramre ëaröaan pim ngön kosang wesmëëa pöt pet elmëëpënëak Apramön pim ruureëaröa koröp kaut ilëpënëak ök mëëa. Pël ëënomnaröak koröp kaut ila pöten itenak Anutupim Apramön ngön kosang wes mëëa pöten könwiipnaan. Pël ëën wëak pim öngöp yokot nampwila yapinte Aisak wë akun 7 ëak won sëën 8pötak koröp kaut ila. Pël ëën Aisak puuk wë pimruup Yakop wilak tapël elmëa. Pël ëën Yakoppuukta wë pim ruurö 12 pörö tapël elmëa. Pëlëën pöröak wë 12 tapël ëak pitëm naëaan Israelomnarö tiarim kur 12 ëak oröa.

9 “Yakopë ruurö pit omp kaö sak wë Yosepëënkëëpöt kön mowia. Pël ëak pi omën narö mësmenak sumat öpënëak kön wiak mangkën pitkoirak Isëp yangrakë sa. Pi pörek së inëën rusak wë waur eima, sum won. Pël ëën Anu-tuuk pi sëp nemowasën, 10 könöm nant pim naëyaaröön Anutu puuk ngarangk elmëeima. Pëlëak Anutuuk pi ël kaamök elmëak kön tektekkaö mangkën Pero Isëp yang omën omp aköppim naë wëën piin itaangkën ompyaö ëën kaöwes moulmëën puuk Isëp yang ngarangkëpë yaatngarangk ëa. Pël ëak wë Pero pim kaata yaatpour pi ngarangk ëak wakaima. 11 Pël ëën wëngöntök kësang nempel Isëpre Kanan yangrakoröak wiaan omnarö kaömpëën utpet ë yesën Is-rael tiarim ëaröeta tapël ëa. 12 Pël yeem Yakop pikatwia pöt Isëp yangrak omnaröakwet rëak akunpötaan kaömpöt wa kön wiaut wia. Pël maan pingön pöt kat wiak tiarim ëarö pim ruurö ngësrëak wesmëën Isëp yangrak së kaömpwak waisa.13 Pël ëak wais wë akun nentak kaalak sa. Sëoröön Yosepök nanöröen epël ök mëëa. ‘Ne arimnangap Yosep.’ Pël yemaanak Pero piita Yosepënanöröen ëwat sa. 14 Pël ëën Yosepök nanöröenepël ök mëëa. ‘Ar së tiarim pepap Yakopön maanwais eprek Isëp tiarim karuröaring öpenaan.’Yakopë omën kurmentëkaan pörö 75. 15Yakopre

Ngön Yaaö Omnarö 7:16 139 Ngön Yaaö Omnarö 7:42pim kuröökaan pörö Isëp yangrak së wë ulöp sakwe pöök wel wia. 16 Pël ëën ënëmak pit pouröakosat wak së omën yangaöökë wieëaurek Sekempörek weera. Yang pör ngaanëër Apram puukEmo pim omnaröa naëaan sum ëa.

17 “Israel omnarö pit Isëp yangerak wë ulölsa. Pël ëën Anutu pim Apramön yang yaömëëa pörekë sëpënëak Isëp yanger sëp wasëpnaakun mena pöt temanöm sa. 18 Pël ëa akunpötak Isëp omën omp ak munt namp oröa, pöpYosepön köpëlëp. 19 Omën pöpök Israel tiarimëere körööröen morök elmëak epël maima. ‘Arru wilak pöt wak së pëlëër mowiin. Pël ëënwel wiipnaan.’ 20 Pël maan akun pötak Moses pipim ëlëpök wilak itaangkën pim möönre koröpompyaö ëën itenak ëlëpök ngarangk ëak kapayemangkën ngoon naar namp won sa. 21 Pël ëënëlëp pi yangngarangkëpëngönte ngarwakMoseswak së pëlëër mowia. Pël ëën yang ngarangkëpëkoontupök së koirak pim ru ket ëak ngarangkelmëeima. 22 Pël eim wëën Moses pi kaö sak wëIsëp omën kaöaröa naëaan kön tektek wak kaöpanë sa. Pël ëak pi ya kësangöt wak ngön weërekosangringöt pitën ök maima.

23 “Wë ënëmak krismaki 40 ëak won sëën Israelomën pim karurö kaamök elmëëpënëak kön wia.24 Pël ëak pi yesem itna pöt Isëp omën nampökIsrael omën namp möa. Pël ëën pi pim karipkaamök ëak Isëp omnampë utpet elmëa pötakangiir Isëp omnampmëna. 25Pël ëa pötenMosespi epël kön wia. ‘Nem omnarö pit neen epël könwiipnaat. “Anutuuk pi kaamök elmëën tiar Is-rael omnarö Isëp yangrakaan nikoirëpënëak yaömëëaup,” pël kön wiipnaat.’ Pël ëa pöt pit pël könnawiin ëa.

26 “Ka urak wangam kanök Israel omën naarnga yaalën pi ngeröök yaalmëem epël mëëa.‘Arpimënt tapaarök yeëerek nga elngan.’ 27 Pëlmaan omën ngöntöp ngep ëak yamöa pöpökMoses mök ë moolëak epël mëëa. ‘Talëpök nitenim kaö sak wë ngön ë pet irumëak niia? 28Manim peen kusi Isëp omnamp mënan pöl kaalakneenta nemëmpëak yaanma?’ 29Pël maanMosespi ngön pöt kat wiak yang pör sëp wesak Mitianyangerak kas së wakaim wë öng namp wak yokotnaar wila.

30 “Moses pi yang pörek wëën krismaki 40 ëakwon sëën akun nentak yang pultak Sinai tomökikanöök këra kot nementëk es wëlëng yokota.Pël ëën Anutu pi enselëpë ök sak es wëlëngöökëöngpök wëën 31 Moses pi pöten itenak yaan sak

itaampënëak naë yesën Aköpök epël ök mëëa.32 ‘Ne nim ëarö Apramre Aisakre Yakop pitëmAnutu.’ Pël maan Moses pi yaan sak reireë urakkaalak itaampnaaten kas ëa. 33 Pël yaëën Aköpökepël ök mëëa. ‘Ne ngëëngkëp yang eprek wë. Pö-taan yangnim tauaan pipëtwelakët yak kanwari-aarek nim ing korötepar përë ola. 34Ne itaangkënIsëp omnaröak nemomnarö utpetmoweseimwë.Pël ëën ne kat wiin pit ya utpetaring wë neenmerëk neaim wë. Pötaanök ne pitëm könömötent ëmoolamëak yewais. Wal ë. Wes nimëën Isëpyangerakë sumëën.’ ”

35 Stiwen puuk kaalak epël ök mëëa. “Mosespi ngaanëër Israel omnarö pitök pim ngöntewa moolëak epël mëëa. ‘Talëpök ni tenim kaösak wë ngön ë pet irumëak niia?’ pël mëëa.Pöt pit omën pöp Anutuuk Israel omnarö pitngarangk ëak këëmre këlangönë öngpökaan ent ëmoulmëëpënëak yaö maan wëën enselëpök kërakotumentëk es wëlëngöökaan ök mëëa pöten pitköpël pötaanök. 36 Pël ëak Moses puuk omënpörö mësak yesem Isëp yangerakaan i kaö KöpMöauukaan yang pultakë pötë yesem retëng kenampöt mëneim wëën krismaki 40 ëak won sa.37Pël ëak Moses puuk Israel omën pimoröen epëlök mëëa. ‘Anutu tiarim Aköp puuk tektek ngönyaaö namp wes mëën waisëpnaat. Pöp arimtënaëaan namp. Pël ëën Anutu pi neen yaö elnëake pëlëp,’ pël mëëa. 38 Moses pi tapöp ngaanyang pultak omnaröaring wa top ëak wakaima.Pi akun pötak tiarim ëaröaring wëën ensel Sinaitomök ngön ök mëëa pöp piarip pouwaar wëa.Pël ëeëak Moses pi Anutu pim naëaan pim ngönlëngë nasëpanë pöt wak tiarimëën mena. 39 Pëlëënak tiarim ëarö pit Moses pim ngön pipët waolëak kaalak Isëp yangerakël sëpënëak ëa. 40 Pëlëak pit Moses pim nanëp Eron pim naë së oröakepël mëëa. ‘Moses pi tiar Isëp yangerakaanmësak wais eprek niulëak pi talël sa wes? Tenköpël yaëërek nuuk omën kön nent ket ë ninpötak tenim omp ak sak wotöök rëak mës niwaksëpnaan.’ 41 Pël mëak akun pötak purimakaöru kön namp ket ëak animaö narö möak könkaar pöpëën kiri ar ë mowiak pitëmtë omën ketëaö pötaan ërëpsawi elmëeima. 42 Pël eim wëënAnutuukmopöökomnantwia epot këtre ngoonreari puotön yaya mapënëak pit kasëng momena.Omën pipot Anutu pim tektek ngön yaaö omënnampök epël retëng ëa.‘Israel omnarö ar yang pultak imeë krismaki 40

ëak sa.

Ngön Yaaö Omnarö 7:43 140 Ngön Yaaö Omnarö 8:9Akun pötak animaö kiri ar ëeiman.Pël ëan pöt nemëën won.43 Ar wet rëak omnant arimtë ket ëautön yaya

maimaurö.Pël ëak ar omp ak kaarëp Molok pim poë koröp

ngönën tup kaarkaarte tiak wakpötaring omp ak kaarëp Repan pim ari könte wak

sa pël eimaurö.Pötaanök peene nook ar kama niwak wes nimëën

maimerek Papilon yangrakë sënëën.’44 “Tiarim ëarö pit yang pultak wakaima akun

pötak poë koröp ka nent Anutu pi pitring wë pötaökre waste tiak wak ima. Ka pöt Anutu pimtokMosesën ök rapnaal pet elmëën ök rëak wak ima.45 Pël ëën ënëmak tiarim ëaröak poë koröp kapöt pitëm peparöa naëaan wak Yosuaaring imeëyang munt ner Anutuu omën yang pörek wëauröwaö ë momëa pörek së oröa. Pël ëaut poë koröpka pöt om wiakaim wiaan yang omën omp aköpTewit pi oröa. 46 Pël ëën Tewit pim wëwëetenAnutu kent elmëa. Pël ëën Tewit pi Anutuunepël kimang mëëa. ‘Ne yok pangk ni, nem ëapYakop pim Anutu, nimëën ngönën tup ompyaönent ök ram ma?’ 47 Pël mëëautak omën ompaköp Solomon, Tewit pim ruup, puuk ka pöt ökrëa. 48 Pël ëaap Anutu O Ngaarëkëp pi ka omënmoresök ök yera epotë pëën naöpanëpön tektekngön yaaö omnampök pël ëa.49 ‘Aköp pi epël ëa. Ne kaöap kutömweri wë omën

pout ngarangk ëak wëaup.Ën yang pipër nem weëre kosangöökë iri wia.Pötaanök arök yok pangk ka nent nem wel aisëeë

kë sumaan ök nenerangan sa.50 Iteneë. Nemtok nem omën ket ëaö epot pout il

wesak wë.’ ”51 Stiwen puuk kaalak kansolöröen epël ök

mëëa. “Arim lupötë wa olëere kön utpet pötökpeö ëak wë köpël omën ket ëak Anutuu ngöntekat nawiin yaaurö. Ar kët ël epotë NgëëngkPulöökë ngönötta wa olaim wëaurö. Tiarimëarö pit pim ngönöt wa olaimaurö. Arta tapëlyeë. 52 Yaap, tiarim ëarö pit Anutu pim tektekngön yaaö omnarö pitëm naëaan namp öp sawasngan. Pourö utpet mowesa. Pit omën wotpilwaisëpnaapön tektek ngöntak war wesak ëaöpörö pourö mënak won wesaurö. Pël ëauröakpeene arökta omënwotpil tapöp ngaaröa naëwesmëën mëna. 53 Tiar tapöröak Anutuu naëaanngön ë kosang wesa pöt öpenëak enselöröaktiarim ëaröen ök mëëautak arta ngön pötë ënëmnaën yeë.”

Pit Stiwen kël möön wel wia54 Stiwen pi pël maan ngönënë kansolörö pit

ngön pöt kat wiak ya sangën ëën kë ruru könwia. 55 Pël ëën Ngëëngk Pulö pim lupmeri ilëakpeö ëa. Pël ëën pi we riak itena pöt Anutuu naëëwa kësangpel ëaan Yesu Anutu pim yaapkëëtaktauaan itena. 56 Pël ëak Stiwen pi pitën epël ökmëëa. “Kat wieë. Ne peene itaangkën kutömwerkan tëën Omën Këëp pi Anutu pim yaapkëëltauaan ityaangk.” 57 Pël yemaan kansolörö pitStiwen pi Anutuu yapinte ngep yaë wesak katwiipanëak kat ur wariak ngön kaëpre ngön ëakwal ëak së moröak 58weruak Yerusalem ka pöökëwilëngkëël koliil së olëak kël momöa. Pël ëakomën pimëën ngön aima pöröak pitëm ulpëënötpërëak omp ulwas nampë yapinte Sool pim naërongan ë ulmëa. 59 Pit pi kël yemomöön Stiwenpi kimang ngöntak Aköpön epël ökmëëa. “O nemAköp Yesu, ni nem könöp kama neö.” 60 Pël mëakrar rë wesirak ngön ëak epël mëëa. “Aköp, niomën utpet yaalnë eporö kangit mangkan.” Pingön pil ök më pet irak wel wia.

8Sool pi Yesuu ingre mor saurö utpet moweseima

1-2 Sool pi Stiwen mëngkën ya kë sa. Pël ëënomën ngönën kat wiaurö pitök pim sokut wak sëyang kel weera. Pël ëak pit ingre ya ilak aima. Pëlëa akun pötak Yerusalem kak omën wëa pöröakngës rëak Yesuu ingremor saurömëmpöwaö ëakrepmomëënYutia yangrakaan Sameria yangrakësa. Pël ëën Yesu pim ngön yaaö omnarö pitëmëntYerusalem kak wakaima. 3 Pël ëaan Sool pöpökYesu pim ingremor sa pörö utpetmowesak pitëmkaatë kakaati ilëak öngre omp pourö moröak wiitëak wak së wii kaatak ulmëa.

Pit Sameria kak ngön ompyaut ök mëëa4Yesu pim ingre mor rep momëën saö pörö pit

neenem yesautë pim ngönte ulöl wesak ök maösa. 5Pël ë yesën Pilip pi Sameria kak së omnaröenKristo Anutuu Yaö Mëëaup pim ngönte ök mëëa.6 Pël yemaan omën kaö pan pim naë wa top ëakretëng omnaröa it köpëlöt ëaö pötön itenak pimngönöt këëkë pan kat wieima. 7 Pël yaëën omënselap urmerarö pitëm lupötë wëa pörö waö ëmëënmerëkre ngönëër oröak sa. Pël yaëën omënkosat kël waare kan utpet yaaö pourö ompyaöpanë sa. 8 Pël ëën omën Sameria kak wëaö pöröPilip pim ëa pöten itenak ërëpsawi kaö pan ëa.

9 Akun pötak kak taprek omën namp wëapim yapinte Saimon pi kempre pölang pöt ëwat

Ngön Yaaö Omnarö 8:10 141 Ngön Yaaö Omnarö 8:38panëëp. Pël ëën Sameria kak pörekë omnarö pitpim yaaö pöten yaan sa. Omën pöp omnaröen pipitëm kaöap pëlmaim yeëa. 10Pël ëën kak pörekëomën kotre kaö pourö pit pim ngönmëëaö pötenkëëkë pan kat wiak epël maima. “Omën epop piweëre kosang kaö pan wak Anutuu naëaan irëa.”11Yaap, pit akun wali pim yaaö pötön itenak yaansak pim ngön yaaut këëkë kat wieima. 12 Pëleim wëënak Pilip pi waisak Anutu pi omnarö wangaöök nimëakwë pöpë ngön ompyaö pötre YesuKristo Anutu pim Yaö Mëëaup pim ngön ompyaöpöteta ök maan omën narö piin kön wi kosangwasën Pilip pi omën pörö i momëa. 13 Pël ëënSaimon piita Yesuun könwi kosangwasën Pilipöki momëën Pilipring wakaima. Pël ëak pi Pilipëretëng kësang ke nalöt yaaö pötön itenak yaan sa.

14 Yesu pim ngön yaaö omnarö pit Yerusalemkak wë Sameria omnarö Anutuu ngönte wak wëapöt kat wiak Pitaare Son wes mëën itaampö sa.15-17 Pël ëak pitëm naë së oröak itaangkën pitAköp Yesu pim ru ulöpöökörö pël sak wëa pötaani momëën wëa. Pël ëaap itaangkën NgëëngkPulö pitëm naë neiraan wieëa. Pël ëën PitaareSon piaripök Ngëëngk Pulö pitëm lupötë ilapnapötaan kimang mëak piarpim moresiar pitëmkepönötë rangk mowiin Ngëëngk Pulö pitëmlupötë ilëa. 18 Pël ëën Saimon pi Yesu pimngön yaaö omnaarë moresiar omnaröa kepönötëyemowiin Ngëëngk Pulö pitëm lupötë ilëa pötenitenak pi weëre kosang pöt piarpim naëaan sumëëpënëak kimang mëëa. 19 “Arpim weëre kosangwa pipët nampun. Pël ëën nookta omnaröakepönötë nem moresiar mowiin Ngëëngk Pulöpitëm lupötë ilapnaan.” 20 Pël maan Pita piepël mëëa. “Ni korar pan yaanëp. Nim sumpötak yok pangk Anutuu naëaan Pulö sum ëëmwesak yaan. Pötaanök nim sumetaring utpet kaksumëët. 21 Anutu pi nim lupmeri itaangkën yokpangk naën. Pötaanök ni tenring ya epëtak naönëëm sa. 22-23 Yaap, ne niin ëwat wë. Nim lupmerwarre kaur pömpelök peö ëak wiaan utpetatökpar elniak wë. Pötaanök ni pipot kasëng menakAköpön kimang maan puuk nim utpetatë saunatlupmeri wia pipot won niwasëpnaan.” 24 Pëlmaan Saimon pi piaripön epël mëëa. “Aripnemëën Aköpön kimang maë. Pël ëën omnantnim yenëaan pöt nem naë kaalak naaröön ëëp-naan.”

25 Pitaare Son piarip ngön weëre kosangringötpël ök mëak Yesuu naëaan ngön kat wia pöt ökmëak Yerusalem kakë sa. Yesem Sameria yangera

öngpök ka wieëa pötë ngön ompyaut ök maö sa.Pilipök Itiopia omnampön ngön ompyaut ök mëëa

26 Ënëmak Aköpë ensel nampök së Pilipön epëlök mëëa. “Wal ëak ëngkël së Yerusalemëlaankan Kasa kakël sa pipöök sum.” Kan pö yangpultak yesau. 27-28 Pël maan Pilip pi wal ëaksa. Yesem itaangkën omën kaö namp Itiopiayangerakaanëp piita kan tapöök yesa. Omën pöpItiopia yangerak öng aköp yapinte Kantesi pimkaatere ya omnaröa ngarangkëp, pi Yerusalemkak së Anutuun yaya mëak kakë sëpënëak karpol osöröak weruak yaaö naöök wel aisëak yesemAisaia Anutuu tektek ngön yaaup pim pep retëngëauwer sangk kelö yesa. 29 Pël yaëën AnutuuPulöök Pilipön epël ök mëëa. “Ni kar osöröaweruak yes ëngköökë naë së.” 30 Pël maan Pilipteëntom së itaangkën omën pöp Aisaia pim pepngaan retëng ëa pöwer sangk kelö yesa. Pëlëën pi omën pöpön pëël mëëa. “Ni ngön sangkyaalënpita songönten ëwatwëënmawon?” 31Pëlmaan pi kangiir epël ök mëëa. “Omën nampökpet naalnëën ëëpna pöt ne tol ëak ëwat sum?Pötaanök ni nem naë wais wel aisëak ök nea.”32Pël maan Pilip pi karöökë ngaarëk is wel aisëakomën pöpë ngönën pepeweriaan sangk kelö yesapöten kat wia. Pöt epël.“Omnaröa sëpsëpörö mööpënëak wak yes pöl

elmëa.Sëpsëp ruuröa ëpöt ilëpënëak yaëën këlël naën

yaë pöl ngön won sak wëa.33Omnarö pit pi ngep ëak utpet elmëak ngön yaat

wotpil wesak namëngkën ëa.Pit pim wëwëet won pan wes moolaan pim

yangerakë wëwëet won sa.Omnarö pitök pim ru wilëpnaaröen itnaampan.”

34 Omën kaö pöpök Pilipön epël pëlpël mëëa.“Omën epop ngön epot pimtëën ya ma omënnampëën ya?” 35 Pël maan Pilipök ngön kan-git ök mëëa. Pi ngës rëak Anutu pim ngönënpepeweriaan omën kaöap pim sangk kela pöt warwesak Yesu pim songönte pim ngön ompyaö pötök mëëa. 36 Pël ëak kamtaöök om yesem omënkaö pöpök i kaö naöön itenak Pilipön epël ökmëëa. “Itan. I kaö nent ëngk wiaap. Ni yokpangk ne i nemëëm ma won?” 37 [Pël maan Pilippi epël mëëa. “Nim lupmerök Yesuun kön wikosangwasën pöt ne yok pangk i nimëëmaat.” Pëlmaan pi epël mëëa. “Ne Yesu Kristoon pi Anutuuruup pöt kön wi kosang yewas.”] 38 Pël mëak pikaraö leng ëëpën maan leng ë ulmëën piarip i

Ngön Yaaö Omnarö 8:39 142 Ngön Yaaö Omnarö 9:27kaöötak ngemë Pilipök i momëa. 39Pël ëak piaripi kaöötakaan yaaprën Aköpë Pulöök Pilip kamawak yang maimerekël sa. Pël ëën omën kaöappi Pilipön itnaangkën ëak pim sëpënëak sa pölyesem ërëpërëp kaö ë sa. 40 Ën Pilip pi itaangkënpi Astot kak wëa. Pël ëak Astot il mowesakkan yesem kamtaöök ka wieëa pötë Anutuu ngönompyaut ök maö yesem Sisaria kak së oröa.

9Sool pi lup kaip tiak ingre mor sa(Ngön 22:6-16; 26:12-18)

1 Sool pi Aköp Yesu pim ingre mor saurö mëm-pënëak ngön kosang wia. Pël ëak pi kiri ar yaau-röa wotöököpë naë së 2 pep nant Yuta omnaröangönën tupötë ngarangk Tamaskas kak wëau-röaan retëng ëëpënëak maan pël ëak Sool mena.Pep pötë ngön epël retëng ëa. Sool pi omënöngre omp Yesuu ingremor saurö koirak wii tëakYerusalem kakë wak sëpënëak wiak mena. 3 Pëlëën Sool pi sa. Seim Tamaskas kak temanömyewasën kutömweriaan ëwa naö teënt pan irëpiik ela. 4Pël ëën pi yangerak së ngentiak katwiinngön nent epël mëëa. “Sool, Sool, ni tol ëënak neutpet neweseimën?” 5 Pël maan pi kangiir epëlmëëa. “Aköp ni talëp?” Pëlmaan pi epël ökmëëa.“Ne Yesu. Ni kët ël epotë ne utpet neweseimën.6 Wal ëak Tamaskas kak së orö. Pël ëën omënnampök nim omën ëëmë pöt ök niapnaat.” 7 Pëlyemaan omën Soolring kan pöök yesaö pörö pityaan sak ngön wonök taueë pit ngön yamëëapöt yok kat wieëak omën ngön pöt yaaö pöpönitnaangkën. 8Pël ëën Sool pi yangerakaanwal ëakit ngaulak omnantön itaampënëak ëa pöt pangknaën. Pël ëën omnaröak mor yal ëak Tamaskaskak së moulmëa. 9 Pël ëën akun nentepar nentom it ngaap sak wakaima. Pël yeem iire kaömpreomnant nanën.

10 Tamaskas kak pörek Yesuu ingre mor saönamp wëa yapinte Ananaias. Pi wangarötë ye-mangk ke pël ëak itaangkën Aköp pim naë së ëöpet elmëak epël ök mëëa. “Ananaias.” Pël maanpi kangiir epël mëëa. “Aköp, ne e wëep.” 11 Pëlmaan Aköpök piin epël mëëa. “Ni wal ëak kannaö yapinte Wotpil kan pöök së Yutas pim kaatakoröak pitën epël pëlpël mam. ‘Omën namp Tasaskakaanëp yapinte Sool pi wëma?’ 12Omën pöp piwangarötë yemangk ke pël ëak itaangkën omënnamp pim yapinte Ananaias pöpök së pim more-siar kepönöökmowiin pim itöörar kaalak ompyaösa pël itena.” 13 Pël maan Ananaias pi kangiir

epël mëëa. “Aköp, omnaröak omën pipopön aankat wiaut. Pi nim omnarö Yerusalem kak wëauröutpet yemowesaup. 14Pël yaaupök kiri ar yaauröakaöarö pitök maan pi omën niin yaya yeniiauröwii tëëpënëak Tamaskas kakë waisa.” 15 Pël maanAköpök epël mëëa. “Ni pim ngësë së. Omën puoppi nem ngönte wak köpël omënere yang ompaköröere Israel omnarö arën ök niapënëak yaömëëaut. 16 Pötaanök nemtok pim ënëmak nemngönte aö yesën këëmre këlangön orö morëëpnapötönta ök memaat.” 17 Pël maan Ananaias pi sëka pötak ilëak pim moresiar Sool pim kepönöökmowiak epël mëëa. “Sool, nem karip, Aköp Yesukamtaöök koirak ngön ök niia pöpök nook nimitöörar nganga sëën Ngëëngk Pulö nim lupmeriilëak peö ëëpënëak wes nemëën yewais.” 18 Pëlmaötaring omën pim itöörarë pe ëeëa pömpelilak ungkön it nganga sa. Pël ëak wal ë tauaanAnanaias puuk i momëa. 19 Pël ëënak Sool pikaömp nak weëre kosang wa.

Sool pi Tamaskas kak ngönën ök mëëa20 Sool pi Yesuu ingre mor saurö Tamaskas kak

wëaö pöröaring akunnenteparmanentepar nentwë teëntom Yuta omnaröa ngönën ka wieëautëilëak Yesuu songönte war wesak omnaröen epëlök mëëa. “Yesu pi Anutu Ruup.” 21 Pël maanomnarö pit kat wiak yaan sak epël mëëa. “Elei,omën epop pi Yerusalem kak omën Yesuun yayayamëëauröaan nga yaaupök kaalak eprek waistapël ëak wii tëak wak kiri ar yaaö kaöaröa ngësësëpënëakwaisaupök tolël ëak epël ëa?” pëlmëëa.22 Pël ëaap Sool pi weëre kosang pan wesak Yesupi Kristo Anutu pim Yaö Mëëaup pöta ngönte ökmaan Yuta omën Tamaskas kak wëaurö pit ngönkangit mapnaat won ëa.

23 Wë akun wali yesën Yuta omën ngönënëngarangkörö pit wa top ëak Sool mëmpënëakngön ëa. 24 Pöt pi kat wiak wëën omnarö pitTamaskas ka pöök kël ëmöökë ëm kanrak këtkanaan rö kanë Sool mëmpënëak nga wieima.25 Pit pël ëaan röök lupöök omën pim karuröakSool mësak së kolöm ëp kër naëëpök waulak ëmkë kanöök wii ngan ëak wilëngkëël wes momëënngemë ngentiak oröak sa.

Sool Yerusalem kak wakaima26Yerusalemkak sëYesuu ruuröaring yalmam-

pënëak ëën pit pim Yesuu ru sak wëa pöten kaaryemawesak pit piin kas elmëa. 27Pël ëën Panapaspi Sool koirak Yesuu ngön yaaö omnaröa naë sa.Pël ëak Panapas puuk Sool pim kamtaöök yesem

Ngön Yaaö Omnarö 9:28 143 Ngön Yaaö Omnarö 10:14Aköpön itaangkënngönökmaanTamaskas kak sëkas köpël omnaröenYesuu ngönte ökmëëa pötenYesuu ngön yaaö omnaröen ök mëëa. 28 Pël ëënSool pi pitring wë Yerusalem kak we naöökaannaöök kas naën Yesuu ngönte ök maima. 29 Pëleimeë Sool pi Yuta omën Krik ngön yaauröaringya mëmpööre ngön nga elö pël eim wëën pitkangiir pi mëmpënëak nga kup rieima. 30 Pëlyaëën pim ingre moröröak kat wiak Sool koirakSisaria kak së wes mëën Tasas pim kakë sa.

31 Akun pötak Yutiaare Kaliliire Sameria yangpötë omën Yesuu ingre mor saurö pitëm naëmayaap oröak wiakaima. Pël ëaan pit Aköpëikanöök wëën Ngëëngk Pulöök kaamök elmëënweëre kosang wak ulöl sak wakaima.

Pita pi Inias ompyaö mowesa32 Pita pi yang poutë Anutuu ingre mor sauröa

wëwëatön wa kom ë sak waisak eima. Akunnentak pi Anutuu omnarö Lita kak wëaurö pitëmnaë së oröa. 33 Pël ëak itaangkën omën nampingre mor kël waup yapinte Inias pöp wëa. Piurtak pëën ka urakaimën krismaki 8 ëak wonsaup. 34 Pël ëën Pita puuk piin epël ök mëëa.“Inias, Yesu Kristo ompyaö yaniwas. Pötaan walëak nim urre korumön ompyaö was.” Pël maantapëtakëër wal ëa. 35 Pël yaëën Litaare Seron kapöteparë omën pörö pit pöpön itenak lup kaiptiak Aköpë ë pël ëa.

Pitaak Tapita öp wes moulmëa36 Kak nerekë yapinte Yopa pörek Yesuu ingre

mor sa öng namp wëa yapinte Tapita, Krik ngön-tak Tokas pël yamëëa. Öng pöp pi kët poutë om-naröaan ompyaö elmëeimeë pit omnant ngöntökyaëën pöt kaamök elmëeim wëaup. 37 Pël ëakakun pötak öng pöp pi yauman nent koirak welwia. Pël ëën öngörö pit sokur i moirak wak sëka ngerö ngaarëk nentak së mowia. 38 Yopa kakpörek Lita kak naë wieëa. Pötaan Yesuu ingremor saurö pit Pita Lita kak wë pöten kat wiakomën naar wes mëën së epël mëëa. “Ni tiaripkoirak teënt sëpa.” 39 Pël maan Pita pi wal ëakpiaripring sa. Pël ëak ka tomök oröön mësak kakaö ngaarëktakël isa. Pël ëën öng kapiröröak Pitatekrak ulmëak elre waar ë poë koröpre ulpëënTokas pim öp wë korir mëak pit menautön petelmëa. 40 Pël ëën Pita pi öngörö waö ë tomökëlmomëën yaröön rar rë wesirak Anutuun kimangmëëa. Pël ëak sokura ngësël kaip tiak epël ökmëëa. “Tapita, wal ë.” Pël maan öngöp itngaulak Pitaan itenak wal ë wel aisëa. 41 Pël ëën

Pita puuk moresi moröak wal ë tau moulmëaköng kapiröröere Anutu pim omën muntaröen ökmaan ilaan Tapita mës mena. 42 Pël ëën Pitapim ëa pöta ngönte ulöl sak sëën omën muntnarö kësang pan Yopa kak wëaurö Aköpön könwi kosang wesa. 43 Pël ëa akun pötak Pita pi Yopakak pörek omën pol koröpöt ket ëëpënëak kopëtayewesa nampë yapinte Saimon pöpring akunwaliwakaima.

10Ensel nampök Koniliasën ngön ök mëëa

1 Sisaria kak omën namp wëa pim yapinteKonilias pi Rom nga omën 100 pöröa wotöököp.Nga omën pörö pit Itali yangerakaan waisa.2Omën pöp pi ngönënringëp yak pit öngre ruuröAnutuun yaya maim wëaup. Pël ëeimeë omënpöp Yuta omnarö omnantëën ngöntök yaëënkaamök ëak Anutuun ök yamëëaup. 3Kët nentakwiap kan 3 kilok pötak pi wangarötë yemangk kepël ëak itaangkën Anutuu ensel nampök së piinepël mëëa. “Konilias.” 4 Pël maan pi enselëpönitenak kas ëak pëlpël mëëa. “E Aköp tol ë?” Pëlmaan enselëpök epël mëëa. “Anutu pi nim ki-mang ngönöt kat wiak nim omën ngöntök yaaurökaamök yaalmëan pöten itaangkën ompyaö ëënpuuk kangut nimpnaat. 5 Pötaanök ni peeneomën narö wes mëën Yopa kak së omën nampyapinte Saimon, yapin nent Pita, pöp koirakwaisëp. 6 Omën pöp pi Saimon yapin ngampuppol koröpöt ket ëëpënëak kopëta yewesaup pimkaatak wë. Ka pöt i kaö ëöökël wia pipët.” 7 Pëlmëak sëën Konilias pi pim inëën ru naarre ngaomën ngönënring namp piiring wëaup pöröenngön maan sëën, 8 Konilias pi pitën enselëpëngön ök mëëa pöt pout ök mëak wes mëën Yopaësa.

Pita pi wangarötë yemangk pöl ëa9 Omën pörö së ka urak ëlpamök kan kourak

yesem së Yopa kak temanöm oröak itna pöt këtëpluptak wëën Pita pi Anutuun ngön mapënëakka kaö kë yesaur ngaarëkël wieëa pörekël isa.10 Pël ëak pi këën pan ëën kaömp nëmpënëakyeëa. Pël ëën pit kaömp kopëta yewasën Pita pikor wë wangarötë yemangk ke pël ëak itaangkën,11 kutömwer kan tëën omën nempel poë koröpkaöatë ök nempel irëa. Kaut kong nent ulöpurakwesmëën yangerak irëa. 12Pömpelë öngpökanimaö ke nampre namp intre imën, kamal pöröwëa. 13 Pël ëën Pita pi ngön nent epël kat wia.“Pita, ni wal ë narö möak ar ëak në.” 14 Pël

Ngön Yaaö Omnarö 10:15 144 Ngön Yaaö Omnarö 10:43maan Pita pi epël mëëa. “Aköp, ne yok pangk pëlnaëngan. Omën epot Yuta omnarö tenim naë ngapan wia. Pël ëën ne ngaanta nanën yaaup.” 15 Pëlmaan ngön tapët kaalak rangk mëëa. “Anutupim kaömp numëak nimpëna pipotön nuuk ngawia pël angan.” 16Omën pöt akun nentepar nentoröak teënt kaalak kutömweri isa.

17 Isën Pita pi wel aisëak pim wangarëta ökitena pöta songönten kön wieim wëën Koniliasënaëaan sa pörö pit Saimon pim kaaten pëël maanomnaröak pet elmëën ka pöta ëmöökë ëm kanraksë taueë, 18 epël pëlpël mëëa. “Omën namp yap-inte Saimon, yapin nent Pita, pöp eprek wë ma?”19 Pël maan Pita pi omën pim naë oröa pötenkön yamëneimwëën Ngëëngk Pulöök epël mëëa.“Kat wi. Omën naar namp ëak ni nikoirëpënëakwaisaurö e wë. 20Pötaanök wal ëak orö pit koirakpitring së. Nemtok wes mëën yewaisrek könselap ëëngan.” 21 Pël maan Pita pi oröak ngemëpitën epël mëëa. “Arim ap weseiman pöp neepop. Ar tol ëënak yewais?” 22 Pël maan pitkangiir epël mëëa. “Rom nga omnaröa wotöököpyapinte Konilias puuk ten nim ngësë wes nimëënyewais. Omën pöp pi ompyaö panëëp Anutuunyaya maim wëaup. Pël ëën Yuta omnarö pit pimwëwëeten itaangkën ompyaö yaaup yak Anutuuensel nampök ni koirak pim naë sëën nim këm-takaan ngön kat wiipënëak mëëa.” 23 Pël maanPita pi omën pörö koirak së piiring ka ura.

Ëlpamök Pitaare omën Yopa kakaan Yesuu in-gre mor saurö pit kopëta wesak pitring sa. 24 Pëlëak pit yesemkan kourak së ka nent ura. Wangamkan yesem Sisaria kak së oröa. Pël ëën Koniliaspi pim nanang karuröen ök mëak wa top ëakPitaan kangk eim wëa. 25 Pël ëën Pita pi sëoröak kakaati ilapënëak yaëën Konilias pi koirakngëëngk mowesak rar rë mowesira. 26 Pël ëënPitaak Koniliasën epël ök mëëa. “Wal ë. Nengëëngkëp won, omën nim karip.” 27 Pël mëakpiarip ngönngön aö kakaati ilë itaangkën omënkësang pan wa top ëak wëën Pita puuk pitënepël mëëa. 28 “Ar ten Yuta omnaröa songöntenëwat wë. Ten omënmuntaröaring omnant ngawiëënganëak kan waria. Pël ëautak Anutuuk nearim naë waisumaaten ngel könöm ëënganëakwangarëtak ök neak pet yaalnë. 29 Pötaanök nearim ngönte kat wiak wa nanuulaan ngar wakyewais. Pötaanök ne pëlpël niamaan. Oröp ëënakneen ngön neeaurö?”

30 Pël maan Konilias pi kangiir epël ök mëëa.“Ne omën it ngolöp nenten itenak wëën kët akun

nentepar nent yes. Pël ëënak niin yas niiaut.Pöt epël. Ne wiap kanök 3 kilok pötak Anutuunkimang maim wëën akun tapëtakëër omën poëkoröp kölam panëö wetaö namp nem naë oröakepël ök neeaut. 31 ‘Konilias, Anutu pi nim ki-mang ngönöt kat wiak nim omën ngöntök yaaurökaamök yaalmëan pöten itaangkën ompyaö ëënpuuk ni kangut nimpnaat. 32 Pötaanök ni peeneomën narö wes mëën Yopa kak së omën namp,yapinte Saimon yapin nent Pita, pöp koirakwaisëp. Omën pöp pi Saimon yapin ngampuppol koröpöt ket ëëpënëak kopëta yewesaup pimkaatak wë. Ka pöt i kaö ëöökël wia pipët.’ 33 Pëlneaan ne nim ngësë teëntom ngön wes nimëaut.Pël ëën ni ompyaö ëak tenim naë wais oröön yakë yes. Pötaanök ten Anutuu ëöetak wais wa topëak wë. Aköp pi ngön tol nent ök niamëak niia?”

Pita pi Konilias pim kaataköröen ngönën ök mëëa34 Pël maan Pita pi ngës rëak epël ök mëëa.

“Yaap pan. Anutu pi omnarö mööngkraar kangknaalmëën yaaup. 35 Pi yok pangk omën ke nam-pre namp, ngön nerre ner pimëën yaya maöompyaö elmëeim wëaö piporöaan kent yaaup.36 Anutu pim Israel omnarö tenën ngön ök niiaöpöten ar ëwat wë. Pi Yesu Kristo pim ngönompyaut war wesak ök niia. Pi omën pouröaAköp pël sak wëën tiar Anutuuk yal mangkën lupkopëtemer sak öpenaat. 37 Ar Son pim omnaröi momëën omën ompyaut oröa pöten ëwat wë.Pöt Kalili yangerak oröak Yuta yang poutë ulölsak sa. 38 Ar yok ëwat wë. Anutu pi Yesu KristoNasaret kakaanëp yaö mëak pim Ngëëngk Pulöelmëën weëre kosang kaamök elmëën pi yangpoutë ya ompyaö mëmpö yesem Setenë omënutpet mowesaö pörö ompyaö moweseima. 39 Pëlëën ten pim ngön yaaö omnarö pim YerusalemreYuta yang poutë ëa pöt pout iteneim wëën pitpi këra yetaprak momöön wel wia. 40 Pël ëënyangaöök wieë kët nentepar nent won sëën Anu-tuuk wal ëmoulmëën omën naröen ëö pet elmëa.41 Pël ëaup pi Yuta omën pouröa ëöetak naröön.Ten Anutu pim ngönte anëak yaö niiaurö tenim-tokëër piin itenaut. Pi weletakaan wal ëën tenpiiring iire kaömp ngawi naut. 42 Pël yeem tenënpim ngön ompyaut omnaröen ök maö yesemAnutuuk omën öpre wel pourö pim naë ngön ëpet irëpnaat pöta ngönte omnaröen ök menëakniiaut. 43Anutu pim tektek ngön yaaö omnaröakepël ëa. ‘Omën namp pi Yesuun kön wi kosangwasëpna pöp pim utpetat Anutuuk Yesuu weërekosangöök ent ë moolapnaat.’ ”

Ngön Yaaö Omnarö 10:44 145 Ngön Yaaö Omnarö 11:26Ngëëngk Pulö köpël omnaröa naë irëa

44 Pita pi ngön pöt ök maim wëën NgëëngkPulö omën pim ngön kat wieim wëaö pöröa naëirëa. 45-46 Pël ëën omën pörek wëa pörö pit omënmuntaröa kakë ngönötë aö Anutuun yayamaima.Pël ëën Yuta omën Yesuu ingre mor saurö Yopakakaan Pitaaring sa pörö pit Anutuuk NgëëngkPulö köpël omnarö ulöl wes mena pöten itenakyaan sa. Pël ëën Pitaak epël ökmëëa. 47“NgëëngkPulö ngaan tiarim naë irëa pöl peene pitëm naëyeira. Pötaanök tol ëën tiar i nemomëën ëëpen?”48 Pël mëak Pitaak pit Yesu pim ru ulöpöököröpël sak wëa pötaan i momëëpënëak maan pël ëa.Pël ëak pit Pita pitring wëwë yeem moulmëaksëpënëak mëëa.

11Pita pi Yerusalem kak ingre mor sauröen ngön ök

mëëa1 Yesuu ngön yaaö omnaröere ingre mor sa

Yutia yangerak wëauröak köpël omën narö pittaAnutuu ngönte wa kosang wesa pël aan kat wiakwëën, Pita pi Yerusalem kakë sa. 2 Pël ëën akunpötak Yesuun kön wi kosang wesa narö ngön ëkosang wesautak Anutuun yaö ëak koröp kaut ilapöröak piin epël mëëa. 3 “Ni tol ëënak Anutuunyaö ëak koröp kaut nailënöröa naë së pitringkaömpre omnant ngawi yaën?” 4 Pël maan Pitapi omnant pim naë oröa pötön ök mëëa.

5 “Ne Yopa kak wë Anutuun ök yemaan wan-garötë yemangk ke pël ëak itaangkën omën nem-pel poë koröp kaöatë ök nempel irëa. Kaut kongnent ulöp urak wes mëën kutömweriaan irë nemnaë ngentia. 6 Pël ëën ne öngpök itaangkënanimaö ke nampre namp kosangöökaan kakë,kamalre int pourö omën pömpelë öngpök wëa.7 Pël ëën ngön nent epël yaan kat yawi. ‘Pita,ni wal ë narö möak në.’ 8 Pël neaan ne epëlyemak. ‘Aköp, ne pël naëngan. Omën epotYuta omnarö tenim naë nga pan wia. Pël ëënne ngaanta nanënëp.’ 9 Pël maan ngön tapëtkaalak rangk kutömweriaan epël yenëa. ‘Anutupim kaömp numëak nimpëna pipotön nuuk ngawia pël angan.’ 10 Omën pöt akun nentepar nentoröak kaalak sasa kutömweri isa. 11 Pël ëën akuntapëtak omën naar namp ëak ka nem wëauta kakauni wais taueëa. Omën pörö pit Sisaria kakaanomën nampök ne koirak sënëak wes mëën waisa.12 Pël ëën Pulöök neen epël ök yenëa. ‘Ni omëneporöaring sum. Köpëlöröak ya wesak kön selapëënganok.’ Pël neaan ne omën tiarim kar ingre

mor sa 6 ëak neering e taua eporöaring së Konil-ias pim kaatak oröak kakaati ilëaut. 13 Pël ëënensel namp pim kaata kakaati tauaan itaangkënngön ök mëëa pöt tenën ök yenia. EnselëpökKoniliasën epël ök mëëa. ‘Ni peene omën naröwes mëën Yopa kak së Saimon, yapin nent Pita,pöp koirak waisëp. 14 Pël ëën omën pöpök waisAnutuuk kama niön niire nim kaatakörö ompyaösënë pöta ngönte ök niapnaat.’ 15 Konilias pienselëpë ngön ök mëëa pöt ök yenia. Pël ëënakne ngës rëak ök yemaan Ngëëngk Pulö ngaantiarim naë irëa pöl pitëm naë yeira. 16 Pël ëën neAköp pim ngaan ngön ëa pöten kön yawi. ‘Sonpi i yaaptak omnarö i momëa. Ën ënëmak nemPepapök Ngëëngk Pulöök i ket ëak ar nimëëp-naat.’ 17 Pël ëaut yak Anutuuk akun tiarim AköpYesu Kristo piin kön wi kosang wesa pötak tiarimnaë kësangën porpor elniaut ök tapël peene pitkësangën yaalmëën nook tol ëën Anutuun kanmowariim?” 18 Pita pi pël maan pit ngön pöt katwiak pitëm nga ëa pöt sëp wesak Anutuun yayamëak epël mëëa. “Anutuuk pit wetete mowasënköpël omnaröeta pitëm utpetat kasëng menakwëwë ngolöpta kanöök yes.”

Antiok kak ngönën oröa19 Stiwen wel wiin ngönënë ngaaröak Yesu

pim ruurö këëmre këlangön ke nentere nentwa menak rep momëën narö Pinisia yangerakëlyesën, narö Saipras kustakël yesën, narö Antiokkakël yesën, pël ëa. Pël ëak pit pötë së wë Yutaomnaröen pëën ngönën ök maima. 20 Ën omënnarö Saipras kustakaanre Sairini yangerakëlaanAntiok kakël sa pöröak kopëlöröenta Aköp Yesupim ngön ompyaut ök maima. 21 Pël ëën Aköpökomënpimngönompyaut ökmaimapöröakweërekosang mangkën omën kësang pan piin kön wikosang wesak pim naë rë olëa. 22 Pël ëën Yesuuingre mor Yerusalem kak wëaurö pit ngön pötkat wiak Panapas Antiok kakë wes mëën sa. 23 Sëoröak Anutu pim omnarö ompyaö elmëa pötenitenak ërëpsawi ëak Aköpë naë rë olëak öpënëakkosang wesak ök maima. 24 Panapas pi omënompyaup, kön wi kosang yewesautere NgëëngkPulö pim lupmeri peö ëeëaup. Pötaanök omënkësang pan Aköpë ingre mor sa. 25 Pël ëën Pana-pas pi Sool koirëpënëak Tasas kakë sa. 26 Pël ëakkoirak kaalak Antiok kakë sa. Pël ëak piarip pörekYesuu ingre mor sauröaring wë krismaki kopëtnenta öngpök omën kësang pan rë mouleima.Pël ëën Antiok kak omën wëa pöröak ngës rëak

Ngön Yaaö Omnarö 11:27 146 Ngön Yaaö Omnarö 12:23Yesuu ingre mor saö pöröen yapinte Kristoëëröpël maima.

27 Akun pötak Anutuu tektek ngön yaaö naröYerusalem kakaan Antiok kakë sa. 28 Pël ëaöpöröa tekrakaan omën namp Akapas pi Pulöökelmëën ënëmak yang poutë ngöntök kësangpelorööpna pöta ngönte pitëm tekrak wal ë tauaktekeri wesak ök mëëa. Pël ëën ënëmak KlotiasRom omën omp aköp pim wëa akunetak ngön-tök pömpel oröa. 29 Pël ëën Yesuu ingre morsaurö pit neenem sumatëaan kaut ingre mor sapitëm karurö Yutia yangerak wëa pörö kaamökelmëëpënëak ngön kopëta wesa. 30 Pël ëak sumpöt Panapasre Sool mangkën wak Yerusalem kaksë Yesuu ingre mor sauröa wotöökörö mena.

12Erot puuk Sems mënak Pita wii kaatak ulmëa

1 Akun pötak yang omp aköp Erot pi Yesuuingre mor sa narö utpet mowasëpënëak ngës rëa.2 Pël ëak maan Sems Son pim nanëp öp wesirënwel wia. 3 Pël ëën pi Yuta omnaröen itaangkënpit pöten kent ëa. Pël ëën kaalak maan Pita waliwak wii tëa. Pël ëa akun pötak kaömp peret yisnamëënöt yena akun ngëëngkët wia. 4 Pël ëaakun tapëtak pit Pita moröak wii kaatak moul-mëën wëën nga omën 16 pöröak akun nentakkong nent pöröak ngarangk yeem kaalak akunnentak kong nent pöröak së ngarangk yeem pëleima. Anutuu mait elmëa akunet pet irënak Erotpi omnaröa itöök ngön yaatak moulmëëpënëakëa. 5 Pël ëën pit Pita wii kaatak moulmëakngarangk pan ëaap Yesuu ingre mor saurö pitökAnutuun kaamök elmëëpënëak kosang wesak ki-mang maima.

Ensel nampök Pita wii kaatakaan ent ë moulmëa6 Erot pi ëlpamök Pita ngön yaatak moulmëëp-

naat yak nga omën naar, namp mor nasring wiimotëa, namp nasring motëa. Pël ëën rö kan Pitapiarpim tekrak ka uraan nga muntarö ka kanrakngarangk wëa. 7Pël ëaan tapëtakëër Aköpë enselnamp oröön wii kaata kakaati ëwa kësang ëa. Pëlëën enselëpök kuröpweri moröak yaan mowesakepël ök mëëa. “Ni teënt wal ë.” Pël yemaan pimmoresiarë wii tëa pöngesiar wilak yangaak ngen-tia. 8 Pël ëën enselëpök epël ök mëëa. “Nim poëkoröpö taë wes urak ing körötepar wa më.” Pëlmaan Pita pi pël yaëën enselëpök kaalak ökmëëa.“Nim ulpëënëp wa mëak nem ënëm wais.” 9 Pëlmaan Pita pim ënëm oröak wë enselëpë elmëapöten yaap yeëpël newasën, wangar yemangkpël

wesa. 10 Pël ëak ngarangk rongan nent il wesaksë kaalak rongan munt nent il wesak së ka kanaini kosangpelökwarieëa pömpel pimënt om tëakyesën itnal oröak sa. Ka kan pömpel Yerusalemkakël ko wesak wieëa. Pël ëak piarip kamtaöökyesem enselëp pi tapëtakëër irikor ëak kö sa.11Pël ëën Pita kön tektek sak epël ëa. “Ne peenökkön tektek sak kön yawi. Aköp pi pim enselnamp wes mëën wais ne Erot pim moresiaanreYuta omnarö pitëm omnant elnëëpënëak ëaöpötëëlaan ent ë yeneulë.”

12 Pi kön tektek sa pet irak Maria, Son yapinnent Maak, pim ëlëpë kaatakë sa. Ka pötak omënkësang pan wa top ëak Anutuun kimang maimwëa. 13 Pël ëën Pita pi ka pöta kanrak së körangkörang yaalmëën inëën koont namp yapinte Rotapi kanwer motëëpënëak wal ëak orö, 14 kat wiapöt Pitaë ngön köngkömö ëa. Pël ëën pi ërëpërëppan ëak teëntom kakaati ilë wëauröen, “Pita eka kanrak taua,” pël mëëa. 15 Pël maan pit epëlmëëa. “Ni kaökaö yaanma?” Pëlmaan pi ke urak,“Yaap, e wë,” pël maan pit epël mëëa. “Pipop pimenselëpön yaan.” 16 Pit pël aim wëën Pita pöpom ka kanwer körang körang maim tauaan orökanwer të mowiak itena pöt Pita ëën yaan kaö sa.17Pël ëën Pita pi pit ngön ngaarëk wesak apanëakmoresring angan elmëak Aköpë wii kaatakaanmësak së wes momëa pöten ök mëëa. Pël mëakepël mëëa. “Ar Semsre pim karuröen ök man.”Pël mëak Pita pi oröak we naöökël sa.

18 Ëlpam walën ngaarö pit yaan kaö sak Pitatalël sa pël mëak ap wesa. 19 Pël ëën Erot piomën narö wes mëën Pitaan ap wes pet ira. Pëlëën pi nga omën wii kaatak ngarangk wëaurökoirak omën pöten pëël maan ök nemaan ëa. Pëlëën Erot pi pit mëmpënëak mëëa. Pël ëak Yutiayangerakaan Sisaria kakël së wakaima.

Erot wel wia20 Erot pi Taiaare Saiton omnaröaan nga

elmëeim wëën pit pöta ngönte piiring apënëakwa top ë së wet rëak Erot pim kaata ngarangkëpPlastas pim naë oröa. Pël ëak piin ngöntrekar elmëak Erot pim kööre tok wieëa pöt wonwasëpënëak ök mëëa. Pöt tol ëënak? Pit omënomp aköp Erot pimyangerakaan kaömp sumyeëapötaanök. 21 Pël ëak Erot pi omnarö akun mena.Pël ëak wë akun pöt temanöm sëën pi ë rangiakpim omp ak urtak wel aisëeë ngön kësang panök mëëa. 22 Pël yemaan omnarö pit ëlak wiakepël mëëa. “Omën epop omën ngönwon, Anutuuapna pöl ya.” 23 Pël yemaan Erot pi ngön pöt

Ngön Yaaö Omnarö 12:24 147 Ngön Yaaö Omnarö 13:22kat wiak pimtëën kön wiin isën Anutuu yapintewa ngep ëa. Pötaanök tapëtakëër Anutuu enselnampök elmëën pim yaatak iwalörö ka ëak mënilën wel wia.

24Anutuu ngönte kaö sak ka poutë sa.25Pël ëa pötak Panapasre Sool piarpim yaat pet

irak Son, yapin nent Maak, pöp koirak pit pouröYerusalemaan Antiok kakë sa.

13Soolre Panapas ngönën yaatak wes mëa

1 Antiok kak Yesuu ingre mor sauröa tekraktektek ngön yaaöre rë yemoula narö wakaima.Pitëm yapinöt epot. Panapasre Simion yapinnent Koröp Koup, piire Lusias Sairini yan-grakaanëp, Maneyen Erot yang omp aköp piiringpiarip piarip yaaupre Soolre piporö wakaima.2 Pël ëak ingre mor saurö pit akun nentak Anu-tuun yaya mapënëak kaömp ngës olëak wëënNgëëngk Pulöök epël ök mëëa. “Ar PanapasreSool piarip nemyamëmpënëakmëëaöpötmenakwes momëeë.” 3 Pël maan pit kaömp ngës olëakom wë Anutuun kimang mëak pitëm moröt pi-arpim rangk mowiak welaköt elmëak wes mëënsa.

Soolre Panapas Saipras kustak ngön ompyaut ökmaima

4 Ngëëngk Pulöök wes momëën piarip Son,yapin nent Maak, pöp ya kaamök elmëëpënëakkoirak piaripring yesem Selusia kak së oröak ikaö wangaöök ilëak së Saipras kustak oröa. 5 Pëlëak wangaöökaan ngentiak pit Salamis kak Yutaomnaröa ngönën tupötë Anutuu ngön ompyautök maima. 6 Pël ëak pit kus pötak ya mëmpöwirö wa pak ëak yesem Pepos kak së oröakitaangkën Yuta omën namp kak pörek pölangrekëap ke nentere nent yaaup wëa yapinte Payesu.Omën pöpök omnaröen, “Ne Anutuu tektek ngönyaaup,” pël kaarmaima. 7Omënpöppi kus pötakëRom yang ngarangkëp Sesias yapin nent Polaspiiring ngönt rëak wëa. Yang ngarangk pöp piëwat panëëp. Pötaanök Panapasre Sool piarpimkëmtakaan Anutuu ngönte kat wiipënëak yasmëëautak 8 pölangre këap omën pöp Krik ngön-tak Elimas pël yamëëaup pöpök yang ngarangkëppi Yesuu ngön ompyaut kat wiipanëak piaripönnga mëëa. 9 Pël ëën Sool yapin nent Poolpim lupmeri Ngëëngk Pulö peö ëak wëën Elimaspöpön nga iteneë epël mëëa. 10 “Setenë ruup,ni omnant ompyautëën kööre tok yaaup. Nikaarötëënwot kaö sakwë saunkoireimwëaup. NiAnutu pim ngön yaapöt wak kaip tiktik ëak nimtë

könöökaan kaaröt yaaup. 11 Pötaanök peeneAnutu pim weëre kosangta songönte nim naëoröön ni itöörar ngaap sak akun nantë ëwaatenitnaangkën ëëmëët.” Pël yemaan tapëtakëërkepil koutë ök nempel itöörarë kaka elmëën pitalëpök mor yal ëak kan pet elmëëpënëak eimwakaima. 12 Pël ëën omën pöten itenak yangngarangkëp pi Yesuun kön wi kosang wesa. Pëlëën piarip Aköpë ngönte ök yemaan kat wiakyaan sa.

Poolre Panapas Antiok kak Pisitia yangerakngönën ök mëëa

13 Poolre karurö pit Pepos kakaan wangaöökilëak Peka kak Pampilia yangerakël së wan-gaöökaan ngentiak Son Maak sëp wesak kaalakYerusalem kakë sa. 14 Pël ëën pitëmënt Pekakak sëp wesak Antiok munterek Pisitia yangeraksë oröa. Pël ëak pit kë yesa akunetak Yutaomnaröa ngönën tuptak ilëak wel aisëa. 15 Pëlëën omnarö Moses pim ngön kosangötre tektekngön yaauröa ngönöt ngönën pepeweri wia pötnent sangk kelën kat wia. Pël ëak ngönën tupngarangköröak Poolre Panapas piarpim ngësëlngön epël wes mëa. “Karaar, arip ngön ompyaöten lup taë niwesak ök nianë nent wiaan pötpeene ök niaan kat wiinaan.” 16 Pël maan Pool piwal ëak moresring angan elmëak ngës rëak epëlök mëëa.

“Ar Israel omnaröere köpël omën ngönën katwiaurö, ar kat wieë. 17 Ngaan panëër ten Is-raelöröa Anutu puuk tenim ëere körööröen yaöelmëën pit akun wali Isëp yangerak yaam wëënAnutuuk kaamök elmëën ulöl panë sa. Pël ëaanAnutu pim weëre kosangöök elmëën pit yangpör sëp wesa. 18 Pël ëën Anutu pi pitëm yangpultak eima pötaan könömët wak wëën krismaki40 ëak won sa. 19 Pël ëën ënëmak yang 7 pötëomën Kanan yangerak wëaurö Anutuuk won wesmoolëak pitëm yanger Israel omnarö mangkënpit krismaki 450 pël wakaima. 20 Wë ënëmakIsrael ngarangk narö moulmëën wë wë ë yesemSamuel tektek omën pöp oröa. 21 Akun pötakpitëm naë omën omp ak namp orööpënëak maanAnutuuk Pensaminë kurtakaan Kis pim ruup,Sool pöp tekeri wes mangkën pöpök Israel om-narö ngarangk ëak wëën krismaki 40 ëak won sa.22 Pël ëën Anutu puuk Sool wa moolëak Tewit ur-takmoulmëa. Pël ëak Anutu pi Tewit pimëën epëlmëëa. ‘Ne Sesi pim ruup Tewit pim wëwëetenitaangkën ompyaö ëën kent yaalmë. Pötaanöknem ya ngön mema pöt mëmpnaat,’ pël mëëa.

Ngön Yaaö Omnarö 13:23 148 Ngön Yaaö Omnarö 13:5023 Pël ëautak Anutuuk Tewit pim ëere körööröanaëlaan Israel omnarö tenim ompyaö niwasëpnanamp orööpënëak yaö ëa pötak Anutuuk maanYesu oröa. 24 Yesu naaröön wiaan Sonök Is-rael omnarö pitëm utpetat kasëng mangkën imomëëpënëak mëëa. 25Pël ëak Son pi pim ya petirëpna akunet temanöm yesën omnaröen epëlök mëëa. ‘Ar neen tol weseim? Ne Anutuukama niöpënëak Yaö Mëëaö pöp wasngan. Ar katwieë. Omën nampnem ënëmyewais pöp pi omënkësangëp. Ne utpet epopök yok pangk pim ingkörötepar wii nemowilngan. Omën pöp arim korwakaima pöp.’

26 “Karurö, Apramë ëaröere köpël omënngönën kat wiaurö, ar kat wieë. Anutuuk tiarutpetatë naëaan niöpëna pöl pet elnia ngönpöt tiarim naë yaarö. 27 Omën Yerusalem kakwëauröere pitëm wotöökörö pit omën pöpësongönten këëkë kön nawiin ëa. Pël ëak pittektek omnaröa ngönöt pitëm kë yesaö akunatëngönën pepeweri sangk kelak pötë songönöttakön nawiin wel wiipëna ngön yaatak moulmëa.Pöt tektek omnaröak ngön pël ëëpnaat ëa pötkë oröa. 28 Pit Yesu pim saun nent nokoirënrekom pas Rom yang ngarangkëp Pailatök këkmaan möön wel wiipënëak ke urak mëëa. 29 Pittektek ngön yaaö omnaröa pimëën ngön ëa pötpout elmë pet irak këra yetaprakaan ent ëak sëyangaöök weera. 30 Pël ëën Anutuuk weletakaanwal ë moulmëa. 31 Omën wet rëak piiring Kaliliyangerakaan Yerusalemë sa pörö pit kët selappiin iteneima. Pël ëa omën pöröak pöta ngönteYuta omnaröenökmaimwë. 32-33Pël ëënak tenökAköpë ngön ompyaut arën epël ök niaim. Omënpipëten Anutuuk tiarim ëaröën ök mëëaut peenepitëm ruure ëarö tiarën ök yenia. Pi Yesu wal ëmoulmëa pötak tan pep Sam pöweri tan 2 pötalupët epël ya.‘Ni nem Ruup.Peene kët eptak ne nim Pepap pöt pet yaalmë.’34 Anutuuk pi weletakaan wal ë moulmëaup. Pö-taanök kaalakwelwiak söp naëpan. Anutuuk pimngönte pil ök mëëa.‘Nem Tewiten kup mowia pöt ne wëwë ompyaö

pöt nimpaat.’35 Pël ëën tan munt nent Tewit puuk Anutuunepël mëëa.‘Ni nim ya omën ompyaup welaaröa kaöök wieë

söp ëëpënëak nenëaan ëan.’36 Pël retëng ëak omën omp aköp Tewit pi Anu-tuuk ya ngön mëëa pöt omën pimoröa öngpök

mëneim olëak wel wia. Pël ëën pit pim ëerekörööröa naë yang kel weerën pim koröpö yan-gaöök wieë söp ëa. 37 Ën Tewit pim mëëa pöpyangaöök wieë söp naën Anutuuk wal ë moul-mëaup. 38 Pötaanök ar këëkë ëwat seë. Tenarën epël ök niaim. Omën pöpök arim utpetatwa niolëaut. 39 Moses pim ngön kosang pötakarim utpetat ent ë niolëak ar omën wotpil pëlnaniwasën. Omën pöpök omën pouröa utpetatent ë niulaan piin kön wi kosang mowasën puuk,‘Nem omën wotpilörö,’ pël niaim wë. 40Pötaanökar këëkë ngarangk yeemak ön, tektek ngön ëa pötarim naë orööpanëën. Pit epël ëa.41 ‘Kat wieë, ar Anutuun ökre was yaaurö.Ar itenak yaan sak wel wiinëën.Ne omnant arim tekrak ëëmaatep ar yok pangk

kön wi kosang newasngan.Ën omën nampök pöten ök niaan yok pangk yaap

ya pël newasngan.’ ”42Pool pi ngönën ök mëak piar Panapas kakaa-

tiaan orööpënëak yaëën omnarö pit epël mëëa.“Kaalak kë yesa akun muntetak ngön pipot öknian.” 43 Pël mëak ngönën tuptakaan tomökëloröa. Pël ëën Yuta omën naröere kopël ngön katwia narö pit Poolre Panapas piarpim ënëm sa. Pëlëën piarip ngönën ök mëak pitëm lupöt es ngamowasën pit weëre kosang Anutuu ulöpre mouppötak öpënëak mëëa.

44 Kë yesa akun muntetak ka pöökë omënpourö Anutuu ngönte kat wiipënëak wa top ëa.45 Omën kësang pan së wa top ëën Yuta omënnarö pit itenak piarpimëën ya sangën ëa. Pël ëakPool pim ngönten wak irëak koröp kolak mëëa.46 Pël ëën Poolre Panapas piarip kas köpël ngönepël mëëa. “Yaap, tenip Anutu pim ngönte wetrëak ök niiaut. Pël ëautak ar kasëng menak Anu-tuuk wëwë ompyaut nimpëna pöt pangk naënpël pet yaë. Pötaanök tenip ar sëp niwesakköpël omnaröa ngësë sënaat. 47 Aköpök ngönënpepeweri epël retëng ëak ten nina pöt yaapëtpötaanök.‘Nook ar köpël omnaröa es ëwaö pël wes yanuulë.Pötaanök ar ëwa ngön pöt yang poutë ök më pet

irën pöt Anutuuk pit kama moöpnaat.’ ”48 Pël maan köpël omnarö pit ngön pöt kat

wiak ya kë sak Anutuu ngönten ompyaö pan pëlmëëa. Pël ëën Anutuu wëwë kosangtaan yaöelmëa pörö piin kön wi kosang wesa. 49 Pël ëënAnutuu ngönte yang pörek ulöl sak sa. 50 Pëlëën Yuta omën narö pit öng kaöarö ngönën wakwëauröere kak pörekë kaöarö es nga mowasën

Ngön Yaaö Omnarö 13:51 149 Ngön Yaaö Omnarö 14:26Poolre Panapas utpet panë mowesak waö elmëënpitëm yang pör sëp mowesak sa. 51 Pël ëën piarippitëm utpetat wieëa pötë ökre was ëak piarpimingesiarëaan yangre ulölöt kërë ngep elmëakAikoniam kakë sa. 52 Pël ëën Yesuu ru Antiok kakwëaurö pit ërëpsawiaring wëën Ngëëngk Pulöpitëm lupötë peö ëak wiakaima.

14Poolre Panapas Aikoniam kak ya mëna

1 Poolre Panapas piarpim Antiok kak ëa pölkaalak Aikoniam kak pörek ëa. Piarip Yutaomnaröa ngönën tuptak ilëak ngönën ök maanpit piarpim ngön pöten kat wiin ompyaö panëëën omën kësang pan Yuta omën naröere köpëlomën narö pit Yesuun kön wi kosang wesa. 2 Pëlëën Yuta omën piarpim ngön wa yoolëaurö pitköpëlöröen këk maan Yesuu ingre mor sauröenkaaöre këëpöt elmëa. 3 Pël ëën piarip Aikoniamkak akun wali wë Aköpë ngönte ök mapnaatenkas naën Yesuuk weëre kosang kaamök elmëaanretëng ke nentere nent weëre kosang panëëtmëna. Piarpim ya ke pël mëna pötak Aköpëlup sant pömpel kësang pan pitëm naë wia pötangönte yaapët pet elmëa. 4 Pël ëa akun pötakka pöökë omnarö pit kom ëa. Narö Yuta om-narö pitëm ënëm ëa. Ën narö pit Yesuu ngönyaauwaar piarpim ënëm ëa. 5 Pël ëën Yuta om-naröere köpëlörö pit pitëm kaöaröaring wa topëak Poolre Panapas utpet mowasëpënëak ngönëak kël mööpënëak mëëa. 6 Pël ëën piarip katwiak kas së Likionia yangerak Listraare Tepi kakaö pöörarë sa. Pël ëak pöörarë naë ka kot wieëapötë wa pakpak ëeim wakaima. 7 Pël ëeimeëYesuu ngön ompyaut ka pötë ök maim wakaima.

Poolre Panapas Listraare Tepi pöörarë ya mëna8 Listra kak pörek omp namp ingesiar utpet

ëaup wëa. Omën pöp pi ëlëpë yaatakaan pël ëakoröaup yak kan naënëp. 9Pi wel aisëeë Pool ngönök yaan kat wieëa. Pël ëën Pool pi omën pöpönitaangkën pi Yesuuk ompyaö mowasëpnaat pötkön kosang wieëa. Pël ëën Pool pi it kökö ngëneëkosang wesak epël mëëa. 10 “Ni wal ëak nimingesiar mëngkre mëngk mësëak tau.” Pël maanomën pöp pi teëntom wal ëak yok kan ing yaapëa. 11 Pël ëën Likionia yang pörek wëaurö pitPool pim ëaö pöten itenak pitëm ngönrak ngönëak epël aö sa. “Ëlarörö pit omën möönre koröpwak tiarim tekrak oröak wë.” 12 Pël mëak pitPanapas pöpön pitëm ëlar nampë yapinte Sus

pöpë ngamp mëëa. Pël ëak Pool pöp pi ngönkaö yaaup pël mëak pitëm ëlar nampë yapinteEmis pöpë ngamp mëëa. 13 Pël ëën pitëm ëlarSus pöpë tupët ka pöökë wilëngkëël wieëa. Tuppöta ngarangkëpök pol purimakaö omp naröwakkëra puut wii mëak öngö moutak ka kaö pöökëëm kanrak wak së omnaröaring wa top ëak polpörö möak piarpimëën kiri ar ëëpënëak ëa. 14Pëlëën Poolre Panapas piarip pöt kat wiak pitëmelmëëpënëak ëa pöten kaaö yaë pël pet elmëakulpëënaar wa keliak pitëm toköök së ngön ëakepël mëëa. 15 “Ar pël ëëngan. Tenip omën arimkaraar. Tenip arën ngön ompyaut omën utpetpipot sëp wasënëak ök niaim. Pël ëën ar lup kaiptiak Anutu wëwë pepap pim naë önëak niaim. Pikutömre yangre i kaö epot ket ëak pötë omënwia epot ket ëaup. 16 Yaap, omnarö pit ngaanpitëmtë könöök omnant yaëën pi it mongnaanë seima. 17 Pël ëaatak pi akun poutë ompyaöelmëeim wiak pi yaap wë pöt pet elmëeima. Pimopöök kopiimor elmëën kaömp këët orööpnaakunet yemangk. Pël ëën pöt nak kep ëak wëërëpsawi eim wë.” 18 Pël mëak piarpimëën kiri arëëpënëak ëa pötaan ke panë urak maan sëp wesa.

19 Yuta omën narö Antiokre Aikoniam kapöörarëaan së omnaröen këk maan pit Pool këlmöak wel wia wesak weruak kaöökë wilëngkëëlkoliil së moolëak kaalak kakë sa. 20 Pël ëënYesuu ingre mor saurö pit së pi tekrak ulmëakwëën wal ëak kaalak kakë sa. Pël ëak ëlpamökPanapas koirak Tepi kakë sa. 21 Pël ëak piaripngön ompyaut ök maim wëën ka pöökë öngpökomën kësang pan pit kat wiak Yesuu ënëm ëa. Pëlëën piarip kaalak Listraare Aikoniam kak së wëkaalak Antiok Pisitia yangerak wieëa ka pötakëlsa. 22 Yesem Yesuu ingre mor sauröen ngönkosang wesak epël ök maö sa. “Tiar Anutuukwa ngaöök nimëëpënëak kent yeë pöt wet rëak ewë eprek këëmre këlangönë rangk öpenaat. Pö-taanök ar kön wi kosang yewesautak kosang sakön.” 23 Piarip ök maö yesem ka poutë ingre morsaurö pitëm wotöökörö moulmëak piarip kaömpngës olëak Aköpön kimang ngöntak mëak pitëmkön wi kosang yewesaup pim naë wa moulmë sa.

Poolre Panapas kaalak Antiok kak Siria yangerakësa

24 Ënëmak piarip kaalak Pisitia yangerak sëoröak yesem Pampilia yangerak së oröa. 25 Pëlëak Peka kak ngönën ökmëak Atelia kak së oröak,26wangaö wak kaalak yesem Antiok kak së oröa.Kak pörekök ingre mor sauröak Anutuu lup sant

Ngön Yaaö Omnarö 14:27 150 Ngön Yaaö Omnarö 15:23pöta öngpök wa moulmëak wes mëën sa. Piaripya ngön mëëa pöl mëmpö së pet irak kaalak sëpiarpim ya ngön wak saö pörek së oröa. 27Pël ëakingre mor saurö wa top elmëak Anutuuk kaamökelmëaan piarpim ya mëmpö ima pötë ngönötreën köpël omnarö Anutuuk kan të mowiin piinkön wi kosang wesa pöta ngönöt ök mëëa. 28 Pëlëak piarip akun wali pan Yesuu ruuröaring pörekwakaima.

15Ngönënë wa top kësangpel Yerusalem kak oröa

1 Yesuu omën narö Yutia yangerakaan sëAntiok kak oröak ingre mor sauröen epël ökmaima. “Ar Moses pim ngön ë kosang wesapöt ngar wak arim koröp kaut nailën ëënë pötAnutuuk yok pangk kaalak naniöpan.” 2 Pëlmaan Poolre Panapas ngön pöten kaaö ëak piarippitëmëën ngön kosang kaö pan ëak piaripringngönngön apanëak nga mëëa. Pël ëën ingre morsaurö pit Poolre Panapas piarip omën naröar-ing Yerusalem kak së Yesuu ngön yaauröerewotöökörö pitring ngön pöt wotpil wasëpnaansëpënëak mëëa. 3 Pël ëak ingre mor saurö pitwesmomëën yesemPinisiaare Sameria yang pötëingre mor sa pöröen köpël omnarö Yesu pimënëm sa pöten ökmaan pit ërëpërëp pan ëa. 4Pëlëën pit Yerusalem kak së oröön Yesuu ngön yaaöomnaröere wotöököröere Yesuu ingre mor saömuntarö pit itenak yoöre ërëp kaö mëëa. Pëlëën piarip Anutuuk kaamök elmëaan piarpim yamëmpö ima pötë ngönöt ök mëëa. 5 Pël ëënYesuun kön wi kosang wesa narö Parisi pöröakwal ëak epël mëëa. “Ar pitëm koröp kaut ilakAnutuun yaö mowesak Moses pim ngön ë kosangwesauta wia pöl ëëpnaan ök maë.”

6 Pël maan Yesuu ngön yaauröere wotöököröpit ngön pöt ëak söë wasëpënëak wa top ëa.7 Pël ëak pit ngön selap aim olëak Pita pi pitëmtekrak wal ë tauak epël ök mëëa. “Nem karurö,ar ëwat wë. Ngaanëër Anutuuk tiar ya kom ëninak neen köpël omnaröen ök maan pit katwiak kön wi kosang wasëpënëak neeaut. 8Anututiarim lupötön ityeengkaupök tiarimëën elniapöl Ngëëngk Pulö köpël omnarö mena. Pimelmëa pötak pitëmëën ya kë sa pöt pet yaalni.9Pi tiarën nal elniak pitën nal naalmëëpan. Won.Pit piin kön wi kosang mowesa. Pötaanök pitëmlupöt kölam mowesa. 10 Pël yaalniin oröp ëënakar Anutuun ököök elmëënëak yeë? Tiarim ëaröaeima pöl tiarta Moses pim ngön ë kosang wesa

pöta ënëm naën yaaurö. Ngön ë kosang wesapöt tiarim kasngelötë omën könöm nant wetapöl wetak imaut. Pötaanök könöm tapöt kaalakYesuu ingre mor saurö er mowatngan. 11 Tiarepël kön wi kosang wesaut. Aköp Yesu pim lupsant pötak Anutu tiar niwaupök omën pöröetayemoö.”

12 Pita pi pël maan wa topöök wëaö pöröngön naën wëën Panapasre Pool piarip pi-arpim ya mëmpö yesën Anutuuk kaamök elmëënköpëlöröa itöök ya retëng nant mëmpö ima pötëngönte ök maan kat wia. 13 Pël ëak Sems piepël mëëa. “Karurö, ar nem ngönte kat wieë.14 Anutu puuk wet rëak köpël omnarö pimtëënwesak mokoira pöta ngönte Saimon yapin nentPita puuk ök niaan kat yawi. 15 Anutuu këm-takaan tektek ngön yaaurö pitëm ëa pötëët ökyenia. Pöt epël ëa.16 ‘Aköp pi epël ya.“Ne ënëmak kaalak waisakomënompakTewit pimka töölakwia pipët köpre

mor ëakka pöta omnant köt sa pipot ngolöp ngolöpwesak

wa wesir ulmëëmaat.17 Pötaanök omën muntarö pit ne pitëm Aköp

neen ngaöl elnëëpnaat.Köpël omën tapörö nemëën wesak yaö wesaurö.”18 Aköp ngaanëër pan ngön pöt tekeri wes

wiaupök peeneeta tapël ya.’19 Pël yaatak ne kön epël yawi. Köpël omënnarö lup kaip tiak Anutuu ngësël ko yawi piporötiarök kaalak könömër nemangkan. 20 Köpëlöröpit omp ak kaarkaaröröaan animaö kiri ar ëakwak në imeë, öngre omp nga ë, animaurö iitorööpanëak nailën om ar ëaut në, ën animauröaiit në, pël eim wë pöt sëp wasëpnaan pep retëngë mempen. 21 Köpëlörö pit Yuta omnarö yautpet mowesak omën pipot ëëpan. Yuta omnaröpit omën pipot Moses pim pepeweri retëng ëapötön ngaantakëër iteneë kë yesa akun poutëngönën tupötë së ilëak sangk kelak kat wieimwë.Pötaanök tiar kan kosang mowariipenaan.”

Pit köpël omën ingre mor sauröa ngësël pep wesmëa

22 Pël mëak Yesuu ngön yaaö omnaröerewotöököröere ingre mor saö muntarö pit ngönkopëta wesak omën naar Poolre Panapasring An-tiok kakë sëpënëak yaömëëa. Pël ëënYutas yapinnent Pasapasre Sailas piarip sa. Omën pöaar in-gre mor saö pöröa wotöökaar. 23 Piarip sëpënëakyaëën pep newer epël retëng ëak piarip mena.

Ngön Yaaö Omnarö 15:24 151 Ngön Yaaö Omnarö 16:12“Ten Yesuu ngön yaaöre wotöök arim karurö,tenök arimëën pep epwer retëng ë yaningk. Arköpëlöröa öngpökaan ingremor sak Antiok kakreSiria yangerakaan Silisia yangrakë wëaurö arënyowe yeniak. 24 Tenim naëaan omën narö waisarën ngön ke nampnampöt ök niak arim könötwa irikor elnia pöt yaan kat yawi. Piporö tenökarim ngësë wes namëën. 25 Pötaanök ten wa topëak lup kopëtemer sak omën epaar wes mëënarim ngësë yewais. Piarip Panapasre Pool tiarimkar ompyauwaar piaripring wes momëën yewais.26 Panapasre Pool piarip tiarim Aköp Yesu Kristopim yaatak wë kö sëpnaaten kön selap naënyaauwaar. 27 Yutasre Sailas pöaar arim ngësëwes mëën yewais. Pël ëak tenim ngön pepeweriretëng ëanpöt piarpimkëmtakaanta ökniapnaat.28Ten Ngëëngk Pulööring kön kopëtaö wesak wë.Pötaanök Yuta omnaröa yaë pöl könöm muntatnaningkan. Ar omën epotökëër eim ön. 29 Ompak kaarkaaröröaan kiri ar ëaut nënganok. Ar An-imauröa iit nënganok. Animaurö iit orööpanëaknailën om ar ëaut nënganok. Öngre omp ngaëënganok. Ar ngarangk këëkë ëak omën pipotkeker elmëeim önë pöt ompyaö önëët. Yowe pan.Ompyaö ön.”

30 Pit pepewer pël ëak mangkën wak Antiokkak së oröön Yesuu ingre mor saurö wa top ëënpep pöwer mena. 31 Pël ëën pep pöweri ngönwieëa pöt sangk kelak pit ngön ompyaö pöt katwiak ërëpërëp kaö ëa. 32 Pël ëën Yutasre Sailaspiarip Anutu pim tektek ngön yaaö omnaar pëlsak wë akun wali pan ingre mor sauröen ngönënök maim wë taë mowesa. 33 Piarip Antiok kakpörek akun wali wakaim wiak sëpënëak yaëëningre mor sauröak kan yaö mëak wes momëënsaö pöröa ngësël sa. 34 [Pël ëautak Sailas pipimtë kentöök Antiok kak om wakaima.] 35 Pëlëën Poolre Panapas Antiok kak om wë ingre morsaö naröaring omën muntarö rë mouleim Aköpëngönënte ök maim wakaima.

Poolre Panapas kom ëa36Wakaim wiak ënëmak Pool puuk Panapasën

epël ök mëëa. “Tepër kaalak ka poutë yesemingre mor sauröen itaampö sëpa. Tepër ngaanpitën ngön ompyaut ök mëëaut. Pötaan pitompyaö wë ma utpet wë pöten itaampëaan.”37Pëlmaan Panapas pi Son, yapin nentMaak, pöpkoirak piaripring sëpënëak maan, 38 Poolök epëlmëëa. “Omën pipop ngaan Pampilia yangeraksë ök ë nimëaup. Pötaan tepërring nasëpan.”

39 Pël mëak piarip ngön nga yaalem wiak komëak Panapas pi Maak koirak wangaöök Saipraskustakël sa. 40 Pël ëën Pool pi Sailas koirak piaripsëpënëak yaëën ingre mor saurö pitök Aköpëlup sant pöta öngpök moulmëak wes mëën sa.41 Siriaare Silisia yang pötë yesem ingre morörötaë mowasö sa.

16Timoti pi Poolre Sailasring sa

1Poolre Sailas piarip Tepi kak sëwë olëak Listrakak së oröa. Pël ëak itaangkën omën Yesuunkön wi kosang yewesaö namp wëa pim yapinteTimoti. Pim ëlëp Yuta öngöp tapël Yesuun könwikosang yewesaup. Ën pim pepap pöt Krik ompöp.2 Ingre mor sa Listraare Aikoniam ka pöörarëwëa pöröak Timoti piin, “Omën ompyaup,” pëlmaima. 3 Pötaanök Pool pi Timoti piiring pimyaatak sëpënëak kön wia. Pël ëën Yuta omënka pötë wë seëaurö pit Timoti pim pepap Krikomnamp yak kön selap ëa. Pöt tol ëënak? PitAnutuun yaö ëak koröp kaut nailënörö. PötaanökPool puuk Timoti koröp kaut ila. 4 Pël ëak pit kapoutë yesem Yerusalem kakaan Yesuu ngön yaaöomnaröere wotöököröa ngön ëmön ë mena pötingre mor sauröen ök mëak ngar weim öpënëakmëëa. 5 Pël ëën ingre mor sauröa kön wi kosangyewesa pöt kaö sëën kët poutë omënmuntarö yalmangkën selap sa.

Pool pi Masetonia kak wangarötë yemangk pöl ëa6Ngëëngk Pulöök Esia yangerak së ngönökma-

panëak nga maan pit om yesem Prisiaare Kalesiayang pöraarël sa. 7Pël ëak pit Misia yangera kau-tak së oröak Pitinia yangerakël sëpënëak yaëënYesuu Pulöök kan mowaria. 8 Pël ëën pit Misiapörekaan el wesak Troas kak së oröa. 9 Pëlëak rö kan Pool wangarötë yemangk pöl ëakitaangkën Masetonia omën namp pim naë waistaueë kosang wesak epël ök mëëa. “Ni i kaö olëakMasetonia yangerak wais ten kaamök elniim.”10Pël yemaan Pool pi itenak ten Sailasën ök niaanAnutuuk Masetonia yangerak ngön ompyaut ökmanëak yas yenia pël wesak sënëak teëntom koëaut.

Litia pi Pilipai kak ingre mor sa11 Ko ëak wangaöök ilëak Troas kakaan

Samotres kustak së oröak ëlpamök Niapolis kaksë oröak, 12 wangaöökaan ngentiak pörekaanyangerak së Pilipai kak së oröaut. Ka pö Romomnaröa wëau, Masetonia yang pörekë ka kaöaö.

Ngön Yaaö Omnarö 16:13 152 Ngön Yaaö Omnarö 16:40Pöök ten akun selap selap wë, 13kë yesa akunetakka ëmöökë ëm kanërak wele rëak imeri saut.Ten kat wiin Yuta omnarö pit pörek Anutuunök yamëëa. Pël ëaut yak së itaangkën öng naröwais wëa ëën pitring wel aisëak ngönaak ëaut.14 Pël ëën öng pöröa naë Tiatira kakaan öngnamp poë koröp köp möömaap ëa ompyaut ketyeemmon yewaup yapinte Litia pi Anutuun yayayamëëaup. Aköpök lupmer kaip motiin Poolëngönökyamëëapöt këëkë katwiak könwi kosangyewas. 15 Pël ëën piire pim kaatakörö i momëënöng pöpök tenën epël yenia. “Ar neen kön wiin,Aköpë ënëm yes pöt, nem kaatakë waiseë.” Pëlniak ke yaurön ten pim ngönte ngar wak piiringsaut.

Pit Poolre Sailas Pilipai kak wii kaatak ulmëa16 Akun nentak ten yang lup Yuta omnaröa

Anutuun ök yamëëautak yesem koont urmerappim lupmeri wëaö namp koiraut. Urmer pöppiiring wë omën orööpnaatön ök më pël yaaup.Pël ëën omën kësang pan pitëm naë omnantënëm orööpnaatön puuk itenak yemaan sumatmangkën pim ngarangk yaaurö pit mon kësangpan weim yeëa. 17 Koont pöp tenim ënëmyewaisem ngön ëak epël aö yewais. “Omën eporöAnutu O Ngaarëkëpë ya omnarö. Pitök Anu-tuuk kama niöpna pöta ngönte ök niiaö yaaurö.”18 Kët ël epotë pël aimën Pool pi kaaö ëën kaiptiak urmerapön epël yema. “Ne Yesuu weërekosangööring yeniakerek koont pipop sëpmowe-sak oröak së.” Pël maan tapëtakëër koontup sëpwesak oröak yes.

19 Oröak sëën koontupë ngarangkörö pititaangkën pitëm ngaanë mon yewa pöl kaalaknaöpanëën yeëa. Pël ëën Poolre Sailas moröak katomök së kaöaröa naë ngön yaatak yemoulmë.20 Pël ëak ngön ë pet yairauröen epël yema.“Iteneë. Yuta omën epaar ieping ëak wëwëutpetat tiarim tekrak wais yawi. 21 Pël ëak piariptiar Rom omnaröa ëënganëak nga wieëaut petelniak ënëm ëëpenëak yenia.” 22 Pël maan omënngön pöt kat wia pörö pit pourö el sak maanngarangköröak ulpëënaar keli moolëak pitëmnga omnaröen maan pës yemomö. 23 Pël ëakutpet mowesak wii kaatak moulmëak ka pötangarangkëpön këëkë pan ngarangk ëëpënëakök yema. 24 Pël maan wii kaata ngarangkëp katwiak wii kaata ka kakaati panëëtak së moulmëakingesiar këra uamngesiarë tep mö mowia.

25 Röök lupöök Poolre Sailas Anutuun kimangmëak rangk tan yemaan wii omnarö kat wiaan,

26 tapët pöt moup kësang nempel möön wii kaatawapöt tiak së yengentiin ka kanöt tëak yesën wiiomnaröa morötë wii tëa pötta wilak sa. 27Pël ëënwii kaata ngarangkëp pi ka ureimaurekaan walëak itena pöt wii kaata kanöt të wiaan itenak wiiomnarö oröak kas sa pël wesak yepatöökaan öp-wer tëak pimtok pimënt wesirëpënëak ëa. 28 Pëlyaëën Poolök ngön ëak epël mëëa. “Nimtoknimënt utpet wasngan. Ten pourö e om wë.”29 Pël maan wii kaata ngarangkëp pim ya omënnampön maan esuwes mangkën wak pöömpökakaati ilëa pöt kas ëak reireë urö Poolre Sailasënaë së ngentia. 30 Pël ëak piarip koirak tomökorö epël ök mëëa. “O nem kaöaar, ne tol yaalëënak Anutu pi ne kama neöpën?” 31 Pël maanpiarip epël ök mëëa. “Ni Aköp Yesuun könwi kosang wasumë pötak niire nimorö Anutuukkama niöpnaat.” 32Pël mëak piarip Aköpë ngöntepiire pim kaatak wëauröen ök mëëa. 33 Pëlmaan röök tapëtakëër pi piarip koirak së piarpimpës momöaut i moirën teëntom piire pimorö imomëa. 34Pël elmëën pi piarip koirak pim kaataksë ulmëak kaömp menak piire pimoröa Anutuunkön wi kosang wesa pötaan ërëpsawi kaö ëa.

35 Pël ëak wëën ëlpamök ngön ë pet yairauröpitök polis narö wes mëën së epël ök mëëa. “Niomën epaar wes momëën sëpën pël ya.” 36 Pëlmaan wii kaata ngarangkëp pi ngön pöt katwiak Poolön epël mëëa. “Ngön ë pet yairauröpit ne arip wes nimëëmëak ya. Pötaanök wesnimëëmaatak lup wiaptaring sën.” 37 Pël maanPool pi polisöröen epël mëëa. “Tenip Romomën sauwaarök tenpim saun nant wiaan pötpit yok pangk ngön yaatak niulëak tekeri wasëp-naatep pit köntak tenip pouröa ëöetak niulëakpës nimöak wii kaatak niulëaurö. Pël ëauteppeenök kaalak ëlëëp wes nimëëpënëak ëa ma?Pël naëngan pan. Pitëmtok waisak wes nimëënoröönaat.” 38 Pël maan polisörö pit piarpim ngönpöt kat wiak së ngön ë pet yairauröen ök maanpit kat wia pöt Rom omnaarök ëa. Pël ëën pitëmutpet elmëa pöten kön wiak kas ëa. 39 Pël ëakpit së yaköm köm mëak wii kaatakaan wes mëënoröa. Pël ëën piaripön epël ök mëëa. “Arip yokpangk ka epö sëp wesak sën ma?” 40 Pël maanpiaripwii kaat sëpwesak Litia pimkaatak së ingremor sauröen itenak wa korkor ngön mëak sa.

17Tesalonaika kak Poolre Sailas mööpënëak ëa

Ngön Yaaö Omnarö 17:1 153 Ngön Yaaö Omnarö 17:281 Poolre Sailas piarip së Ampipolisre Apolonia

ka pöörar il wesak Tesalonaika kak së oröa. Kakpörek Yuta omnarö pitëm ngönën tupët wieëa.2 Pël ëak Pool pim yaaul Yuta omnaröa ngönëntuptak së ilëak ngönën pepeweri ngön wia pötomnaröaring aima. Pi kë yesa akun nenteparnent pötë öngpök pël eima. 3 Pi Anutuu ngöntasongönte werak epël ök mëëa. “Anutuuk Kristopim Yaö Mëëaö pöp këlangön kat wi yesemwel wiak kaalak wal ëëpënëak mëëaup. Yesunem peene ök yeniak epop pi Kristo Anutu pimYaö Mëëaup.” 4 Pël maan pitëm naëaan omënnarö pit kat wiak wa yaap wesak Poolre Sailaspiarpim ngësël rë olëa. Pël yaëën Krik omënAnutuun yaya maim wëaö naröere öng isa naröpitta tapël ëa. 5 Pël ëën Yuta omnarö pit pötenitenak ya sangën ëën omën utpet kan paspaseim wëaö naröen maan pitök omën ka pöökwëamuntarö koirak ëlakëlakëër Sesonë kaatak sëPoolre Sailas ngön yaatak moulmëëpënëak kaatakanöt të moolëa. 6 Pël ëak Poolre Sailas won ëënap wesak Sesonre ingre mor saö narö koirak kangarangköröa ngësëweruak yesemngön ëak epëlmaö sa. “Omën pöaar utpet petpet ë ka nantëimauwaarök eprek wais oröön, 7 Sesonök pimkaatak koirak së ulmëak wë. Omën pöaar piaripRom omën omp aköp Sisa pim ngön ë kosangwesaut ilak omën omp ak ngolöp namp yapinteYesu pim ënëm ëëpënëak ök aö yaauwaar.” 8 Pëlmaan ka ngarangköröere omnarö pit ngön pötkat wiak yaan kaö sa. 9 Pël ëak Sesonre piiringwëaurö pitëm naë oröa pöt kaalak orööpanëakpitëm naëaan sumat wak wes mëën sa.

Poolre Sailas Peria kak ya mëna10 Rö kan tapöök ingre mor saurö pit Poolre

Sailas wesmëën Peria kak së oröak Yuta omnaröangönën tuptak së ilëa. 11Omën pörek wëaurö pitngön kat yawiaurö, Tesalonaikaaröa ök wonörö.Pit Anutuu ngönte kat wiipënëak kent ëak këtpoutë ngön pöten yaap ma kaar pöten itaam-pënëak ngönën pepat wak iteneima. 12 Pël ëakYuta omën naröere Krik öng yapinring naröereomp narö pit selap Yesuun kön wi kosang wesa.13Pël ëën Yuta omën Tesalonaika wëaurö pit PoolPeria kak wë Anutuu ngönte ök yamëem wëautkatwiak kak pörek së piarip utpetmowasëpënëakomnaröa könöt irikor mowesak lupöt es ngamowesa. 14 Pël yaëën ingre mor saurö pit Poolwes momëën i kaöökël sa. Ën Sailasre Timotipiarip Peria kak om wakaima. 15 Pël ëaan omënPool mësak saurö pit Atens kak moulmëa. Pël

ëak kaalak sëpënëak yaëën Pool pi Sailasre Timotipim ngësël teëntom sëpënëak maan sa.

Pool Atens kak ngönën ök mëëa16 Pool pi piaripön kor Atens kak wë itaangkën

kak pörek omp ak kaarörö kësang wëën itenakpim yaat utpet pan ëa. 17Pël ëën pi Yuta omnaröangönën tuptak së ilëak Yuta omnaröere köpëlomën munt Anutuun yaya yamëëa naröaringngönëntaan aima. Pël ëak pi kët poutë wa topyaaurek së omën pas së wëauröen ngönën ökmaima. 18 Pël ëën Epikurianre Stoik ëwat omënnarö pit piiring ngön nga yaalem pitëm naëaannaröak epël mëëa. “Omën ngön paspas aö pipoppi tol apënëak aim?” Pël yemaan naröak epëlmëëa. “Pi ka nantëëröa omp aköröa ngön nantapënëak niaim koröp.” Pool pi Yesu weletakaanwal ëaup pim ngönënte ök yemaan yak pit pëlmaima. 19 Pël ëak pit Pool koirak ngön ök ëak katyawiaö yang lup nent yapinte Ariopakas pörek sëkaöaröa naë ulmëak epël mëëa. “Ten nim ngönngolöp omnaröen ök maimën piten aan kat wiin.20Ten nim ngönten kat wiin maim yaë. Pötaanökngön pita songönte ök aan kat wiinaan.” 21PitëmPoolön mëëa pöta songönte epël. Pit omën suurekak Atens kak wëaö pörö pit akun poutë ngönngolöpöt ök ëak kat wieima.

22 Pit Pool Ariopakas pörek moulmëak, pëëlmaan wal ëak kaöaröen epël ök mëëa. “Atensomnarö, arim omp aköröen kosang wesak yayayamëëauten ne ëwat wë. 23 Ne arim kak yesemitaangkën arim omp ak yaya yamëëauröa kaatwia. Pël ëaan itaangkën omp ak nampë köntarangk retëng nent epël wiaan itenaut. ‘Epëtomp ak tiarim köpëlëp pimët.’ Pël ëaan itenaut.Pötaanök arim omp ak köpël wë yaya pas maöiman pöpë ngönte ök yenia. 24 Anutu pi yangerket ëak yangera rangk omnant wia epot ket ëauppi kutömre yangë Kaöap. Pötaanök pi yok pangkka omnaröa ök rëautak naöpanëëp. 25 Pi nantönelek ëën aan omën moresök yok pangk kaamöknaalmëënganëëp. Piita pimtok omnaröa wëwëpipotre omën pout nineim wëaup. 26 Anutupi tiarim ë kopetap ket ëaup. Pël ëën piikaanulöl sak wëën rep nimëak kaare yang ninaup.Pimtok tiar öpenëak yaö niak niulëaup yak tiaryanger ninak yangerak öpena akunet ninaup.27 Tiar Anutuun ngaöl ë yesem koirëpenaat pëlëëpenëak epël ket elnia. Pël ëak pi kamaareknaön tiar omën pouröak pangk pangk ëak wëaup.28 Pël ëa pötaanök puuk tiarim songön ket ëak

Ngön Yaaö Omnarö 17:29 154 Ngön Yaaö Omnarö 18:20wëën tiar wëwëetaring wë kan së waisö ëeim wë.Pötak arim naëlaan ëwat omën naröak epël ni-aim. ‘Tiarta pim ruurö,’ pël niaimwë. 29Yaap, tiarAnutuu ruurö. Pötaanök tiar piin kön wiin ompak morökörö kolre siluwaare këlötök omnaröakkön wiak moresring ket ëak pitëmëën ngëëngkmowasö ima pötëël kön nawiingan. 30 Yaap,ngaanëër omnarö pit köpël wë yak omnant pipotket ëeima. Pël yaëën Anutu pi pitëm omën wakima pötön nga nemaan ëa. Ën peene akun eptakAnutuuk yang ël epotë omën pouröen pim ngönkosangët epël ök yenia. ‘Ar arim utpet yaaöpout kasëng menak nem naël waiseë.’ 31 Pëlëak pi yang ël epotë omën pourö wotpil niwesakwël ëak kom elniipna yak akun nent wia. Pingaanëër omën namp tiar kom elniipënëak yaömëëaup. Pi pim ëëpna pöt yaapöt tiar omënpouröen pet elniipënëak omën pöp weletakaanwal ë moulmëa.”

32Pël maan pit omnampweletakaan wal ëa pötkat wiak naröak ökre was mëëa. Ën naröak epëlmëëa. “Ni ënëmak omën pipëta ngönte kaalakaan ten kat wiinaan.” 33 Pël maan Pool pi pit sëpmowesak sa. 34 Pël ëën narö Pool pim ënëm ëakYesuun kön wi kosang wesa. Pël ëa pörö eporö,namp Taionisias Ariopakas kaöaröa naëaanëp, ënöng namp yapinte Tamaris, piaripre ën piarpimkar narö.

18Pool pi Korin kak ya mëna

1 Ënëmak Pool pi Atens kak sëp wesak Ko-rin kakë sa. 2 Pël ëak së Yuta omën yapinteAkuila pöp koira. Pi Pontas yangerakaanëpökpiar öngöp Prisila Itali yangerak wë olëak ngaanngaantakëër së wëa. Pöt Rom omën omp aköpKlotias puuk Yuta omën Romkakwëaö pourö kansëpënëak maan sa. Pël ëauwaar piarpim naë Poolpi sa. 3 Pi piaripring ya ngawiap yak piaripringsë wë poë koröp ka ök yarëaut ket ëeima. 4 Pëlëeimeë Pool pi kë yesaö akunatë Yuta omnaröangönën tuptak së ilëakYutaare Krik omnaröaringYesuun kön wi kosang yewesauta ngönöt aima.

5 Pël eim wëën Sailasre Timoti Masetoniayangerakaan ënëm së oröön Pool pi pim waurmuntet sëp wesak akun poutë Yesu pi KristoAnutu pim Yaö Mëëaup pöta songönte kosangwesak ök maima. 6 Pël ëën narö pit kat wiak pimngöntewa olëak piin utpetwesakmaan pi kangiirpim ulpëënëpökaan ulölöt keke ur moolëak epëlmëëa. “Ar kö sënë pöta songönte arimtëët,neering ngawi won. Pötaanök ne peene ar sëp

niwesak köpël omnaröa ngësë sumaan yeë.” 7 Pëlmëak Pool pi Yuta omnaröa ngönën tupët sëpmowesak Tisias Sastas pim kaatak së wakaima.Omënpöppi AnutuunyayamaimwëauppimkaatYuta omnaröa ngönën tupta naë wieëa. 8 Pëlëën Yuta omnaröa ngönën tupta wotöököp, pimyapinte Krispas, piire pim kaatakörö pit Aköpönkön wi kosang yewasën Korin omën narö pittaPool pim ngönte kat wiak Aköpön kön wi kosangwasën i momëa. 9 Pël ëak röök nentak Pool piwangarötë yemangk pöl ëën Aköpök ngön nentepël ök mëëa. “Ni kas ëak ngönën ök yamëëautsëp wasnganok, om ök maim öm. 10 Ne niiringwëënomënnampökwal ëakni utpet naniwaspan.Ne omën selap pan ka epöök nem ënëm sëpënëakyaö mëëaup pötaanök.” 11 Pël maan Pool pi kapöök Anutu pim ngönte ök maim wëën ngoon 18ëak won sa.

12Ënëmak Rom yang ngarangk namp, pim yap-inte Kalio, pi Krik yang pör ngarangk ëak wëënakun pötak Yuta omnarö pit wa top ëak Poolwali wak së ngön yaatakmoulmëak epël ökmëëa.13 “Omën epop Rom omnaröa ngön kosangötilap riak omnaröen Anutuun yaya mapënëak kanmaimat pet yaalmë.” 14 Pël maan Pool pi ngönapënëak yaëën Kalio pi wal ëak Yuta omnaröenepël mëëa. “Yuta omnarö, ar kat wieë. Omënepop Rom ngön ë kosang wesaut ilap riak utpetnant yaëën neen neanë pöt ne yok pangk arimngönöt kat niwiimaat. 15 Pël ëëmaatep ar neenngön nentere nent, yapin ke nentere nent arimngönëntakël wieëaut aim. O o, arök neen ngönke pilöt kat wiimaat wesaurö ma? Won pan.Arimtok omën pita ngönte wotpil weseë.” 16 Pëlmëak ngön yaatakaan waö ë momëa. 17 Pël ëënpit tomök oröön Krik omnaröak Yuta ngönëntupta ngarangkëp yapinte Sostenis, pöp moröaktang möak utpet mowasö yesën Kalio pi om itmongneëa.

Pool pi kaalak Antiok kak Siria yangerakël sa18Pool pi Yesuu ingremor sauröaring kët selap

wë ënëmakpit sëpmowesakAkuilaare pimöngöpPrisila pit naar nampëak Senkria kakël sa. Pël ëakpörek së Anuturing ngön kosang wesaö pöta këëtpet irak pimngan ëpët kat ëmoolëa. Pël ëakwangSiria yangerakël sëpna naöök sa. 19Pël ëak Epesaskak së oröak pit Yuta omnaröa ngönën tuptak sëilëak Pool pi pitring ngönaakwali aima. 20Pël ëënpit Pool akun wali pitëm naë öpënëak maan, “Pëlnaëngan,” mëak sëpënëak yeem epël ök mëëa.

Ngön Yaaö Omnarö 18:21 155 Ngön Yaaö Omnarö 19:20

21 “Ënëmak Anutuuk kaalak arim naë waisumëakneaan pötwaisumaat.” PëlmëakAkuilaare Prisilapiarip kak pörek moulmëak pit pouröen yakömköm mëak sa. 22 Yesem Sisaria kak së oröakYerusalem kak së ingre mor sauröen yoöre ërëpmëak kaalak Antiok kakël sa. 23Pörek së oröakwëakun wali wali sëën Antiok kak pörek sëp wesakka nantë Kalesiaare Prisia yang pöraarël yesemYesuu ingre mor sauröen ngönën ök mëak taëmowasö sa.

Apolos pi Epesasre Korin pöteparë ya mëna24 Omën namp, Alesantria kakaanëp pim yap-

inte Apolos, pi Epesas kak së wakaima. Omënpöp pi omnant kësang ëwat sa pet irak ngönënpepeweri ngön wia pöt pout ëwatëp. 25 Omënpöp pi Aköpë elnia kan pöt ëwat wë pöta ngöntekosang wesak yaaup. Pël ëak pi Yesu pimsongönte apënëak pöt pout mëngkre mëngkyaaup. Pël ëaap pi om Son pim omnarö imomëa pöten pëën ëwat wakaima. Ën Yesuuru ulöpöököp pël sak wë pötaan i momëëpnapöten köpël wëa. 26 Pi ngön pöt kosang we-sak Yuta omnaröa ngönën tuptak ök maima.Pël ëën Akuilaare Prisila piaripök koirak së pi-arpim kaatak ulmëak kan Anutuuk tiarimëën el-nia pötön ök maima. 27 Pël ëën Apolos pi Krikyangerakë sëpënëak kent yaë maan Epesas kakingre mor sauröak kaamök elmëak pep newerYesuu ingre mor saö Krik yangerak wëauröaanpi sant mowasëpënëak retëng ë mena. Pël ëënpörek së wë Anutuuk lup sant elmëën omën piinkön wi kosang yewesaurö pit ompyaö kaamökelmëeima. 28 Pël eimeë Yuta omnaröa köpëlwaswas eim wëaut omnaröa itöök ke ur moolëakpepeweri ngön wia pipot Yesu Kristo Anutuu YaöMëëa pöp pim ngönte këëkë wesak ök mëëa.

19Pool pi Epesas kak ya mëna

1 Apolos pi Korin kak wëën Pool pi yang lupnerak ya mëmpö yesem Epesas kak së oröakitaangkën Yesu pim ënëm yaaö narö wëa. 2 Pëlëën pitën epël pëlpël mëëa. “Ar ngaan Yesuunkönwi kosangwasënAnutuukNgëëngk Pulö ninama won?” Pël maan pit ngön kangit epël mëëa.“Ten ngaan Anutuuk Ngëëngk Pulö yemengkapipët kat nawiinörö.” 3 Pël maan Pool pi pitënepël pëlpël mëëa. “Ën ar i mëënëak talëpë ënëmëaurö?” Pël maan pit epël mëëa. “Ten pörö Sonpim omnaröak i nimëak ngön niiaö pöta ënëmyaaurö.” 4Pëlmaan Pool pi pitën epëlmëëa. “Son

pim i momëa pöt omnarö pit lup kaip tiak pitëmutpetat kasëngmena pötaanök pël elmëa. Pël ëakpi pitën epël ök mëëa. ‘Ar nem ënëm waisëpnapöpön kön wi kosang wasën.’ Omën pöp Yesu.”5Pëlmaan pit ngön pöt katwiin AköpYesu pim ruulöpöökörö pël sakwëa pötaan imomëa. 6Pël ëakPool pi pimmoresiarring pitëmkepönötëmowiinNgëëngk Pulö pitëm rangk iraan ngönmaimat aöAnutu pim ngönöt tekeri wesak ök mëëa. 7Omënpörö pit 12 ëak wëa.

8 Pool pi Yuta omnaröa ngönën tuptak ilëakpitring ngönënëën yak aöre elö eim wëën ngoonnaar namp ëak ilëa. Pi Anutu pim tiar wa ngaööknimëa pöt pit kat wiipënëak kent ëa. 9 Pël ëënomën narö pit lup kosang panë ëak könwi kosangnewasën omnaröa ëöetak Aköpë elnia kan pötönutpet wesak ëa. Pël ëën Pool pi Yesuu ingre morsaurö pit koirak omën kaö namp yapinte Tiranaspimpepkaatak së omnaröaringngönngawi aima.10 Pi pël eim wëën krismaki nentepar pöteparëöngpök Yuta omënre köpël omnarö pit pouröEsia yangerak wëaurö Aköpë ngönte kat wia.

Siwa pim ruuröa ngönte11Anutu pi Poolweëre kosang kaamök elmëaan

retëng omnaröa it köpëlöt eima. 12 Omnaröpit poë koröp kaut Pool piik mësël ëak wak sëyauman yaaurö mësël elmëën ompyaö sa. Ënurmerarö wëaurö tapël ëak waö ë momë pëlëeima. 13-14 Pël ëën Yuta omën Anutuun kiriar yaauröa wotöök namp pim yapinte Siwa pimruurö 7 ëak pit kaatë sakwaisö imeë omënurmer-arö pitëm lupötë wëaurö waö ë momë pël eima.Pël ëak pit Yesuu yapintak urmeraröen ököökmëak epël mëëa. “Ni urmer utpetap, ten Yesu,Pool pim ök aö yaaup, pim weëre kosangtak waöë yanimë.” 15 Pël maan urmerap epël mëëa. “NeYesuun ëwat wë, Poolönta ëwat wë. Pël ëaap artarëkaanörö?” 16 Pël mëak omën urmerap wëapöpök akak sak omën ököök eima pörö mëmpöwaö elmëak poë koröp pöt keliak moolaan koröpyoolörö kaatakaan oröak kas sa. 17 Pël ëën Yutaomënre köpël omën Epesas kak wëa pörö pouröomën pöta ngönte kat wiak pit kas panë ëën AköpYesu pim yapinte ngar wa. 18 Pël ëën Yesuunkön wi kosang wesa narö së omnaröa ëöetakpitëm ngaan utpet eima pötön war wesak ökmëëa. 19 Pël ëak kempre këar nga yaaurö pitpitëm kempre këar pep kësangötwak së omnaröaitöök war wesak es momera. Pep pötë sumat50,000 kina ke pëlëët. 20 Pël ëën omën weërekosangring pöten itenak maan omën muntarö

Ngön Yaaö Omnarö 19:21 156 Ngön Yaaö Omnarö 20:4pitëk yal mangkën pitëm lupötë Aköpë ngöntetaë sa.

Epesas omnarö pit ngön ë olëak mëëa21 Ënëmak Aköpë Pulöök Poolön ya ngönmaan

pi Masetoniaare Krik yang pöraarëël ya nga ëyesem kaalak Yerusalem kak orööpënëak mëëa.Pël maan Pool pi pim omnaröen epël mëëa. “Nepötë sa pet irak pöt Romëëlta sumaap.” 22 Pëlmëak pi Timotiire Erastas pim kaamökaar pi-arip Masetonia yangerak wes mëën yesën pi Esiayangerak wakaima.

23Akun pötak omën narö selap pan Epesas kakwëaurö pit Aköpë kanöök yesauröaan kööre tokkësang pan elmëa. 24 Pöta songönte epël oröa.Omën namp yapinte Temitrias pi siluwaatringöng ak nampë yapinte Atemis pim ka könöt ketëeima. Piire pim ya omnarö sum kësang orööp-naak yak ket ëak wes mëeima. 25 Pël yaaurö yakTemitrias pi pim ya omnaröere ën pim ngönt yatapët yamëna narö pitën yas maan sëën epël ökmëëa. “Karurö, ar ëwat wë. Tiarim omën eptakmon kësang koir yaningkën ompyaö wëaut. 26ArPool piin ëwatwë. Pimyaautön tiar kat yawiaurö.Pi Epesas kak eprekaan Esia yangerakë omnaröenepël ök maim wëaup. ‘Öngre omp ak kaarkaaromën moresök ket ëa eporö kë wonörö.’ Pool pipël yemaan omën kësang pim ngön pöta ënëmyaë. 27Tiarimmon wauret utpet ëëpnaaten ne yangës yaë. Pël ëën omnaröak ökre was niapanëak.Pötaanök tiar këëkë ngarangk naën ëëpena pötngön pöt kaö sak Atemis pim yaya yamëëa kaatutpet wasëpnaat. Pi tiarim öng ak kaöap Esiayangerakre ën yang kaö nantë omnaröa yayayamëëaup pöt kön nawiipan.”

28Pëlmaanpit Temitrias pimngönpöt katwiakya sangën ëën ngön ëak epël maima. “Atemis piEpesas omnarö tiarim kaö panëëp,” pël maima.29 Pël mëak Epesas kak pörekaan omën kësangpan ngön pöt maö së Masetonia yangerakaanPool pim ya kaamök omën naar Kaiasre Aris-takas piarip moröak wak weruak së pitëm watop kaöaöök moulmëa. 30 Pël ëën Pool pi pitëmwa topöök sëpënëak yaëën Yesuu ruurö pitökpörek sëën utpet mowaspanëak kan mowaria.31 Pël ëën Esia yangerakaan yang ngarangk Poolpim ngönt naröakta pi wa topöök sëpanëak ngamëak ngön wes mëa. 32 Pël ëën wa topöök wëaöpörö pit kön irikor ëak pitëm wa top ëa pötasongönten kön nawiin, narö ngön nent aö yesën,narö nent aö yesën pël eima. 33 Pël eim wëënYuta omnarö omën namp yapinte Alesanta pöp

mök ë momëën wa topöök tauaan pit itenakwa top pöta songönte apënëak yaë wesa. Pëlëën Alesanta pi moresring angan elmëak wa toppöta songönte Yuta omnaröak naënte pöt ökmapënëak ëa. 34 Pël ëën omnarö pit itena pöt, piYuta omnampök yeëa ëën pit këm top ëak ngönëak epël mëëa. “Atemis pi Epesas omnarö tiarimkaö panëëp.” Pël maim wëën aöa nentepar sa.

35Pël ëën ka pöökë omnant komre kap yaaupökomnaröenngönanganpëlmëak epëlmëëa. “Epe-sas omnarö, ar kat wieë. Omën ka nantëërö pitEpesas omnarö tiar öng ak kaöap, Atemis, pimyaya yamëëa kaatere kël ngëëngk mopöökaanirëa pö ngarangk yeë pöt pit ëwat wë. 36 Omënnampök ngön pöt yok pangk wa noolapan. Pö-taanök arök pas köntak ëënganëp wiap sak weë.37 Ar iteneë. Omën tiarim wa topöök wak waisanepaar piarip tiarim ngönën tuptakaan omnantkain naön. Pël ëak tiarim öng aköpönta utpetwesak naënaar. 38Pötaanök Temitriasre pimmonwaur yaaurö pit omën nampëën kööre tok wieëpöt ngön yaaö akunetak ngön yaatak moulmëënkat yawiaupök kat wiak wotpil mowasëpnaan.39 Ën ngön nant om wieë pöt yok pangk watoptak ngön yaaö akunetak ëak söë wasënëët.40Pötaanök tiarim wa top epö utpet yeëerek Romyang ngarangköröak ngön yaatak niulëëpnen ëa.Iteneë. Peene wa top epöök ngön kaëpre ngönë yoolak pötë songön nent won. Pötaan yangngarangkëp pëël niiaan tol mapen?” 41 Pël mëakomnant komre kap yaaup puuk rep momëënpitëm kaatë sa.

20Pool pi Masetoniaare Krik yangeraarë sa

1 Ënëmak ngön kaëpre ngön pöt ë olëak wonwesak wëën Pool pi Yesuu ingre mor sauröenyas maan së pim naë wa top ëën pepanöm ngönök mëak yaköm köm mëak Masetonia yangerakësa. 2 Pël ëak pi omën we pöököröa naë yesemingre mor sauröen ngön kësang mëak lup taëmowasö yewaisem tenim naë Krik yangerak waisyaarö. 3 Pël ëak pörek wëën ngoon naar nampëak won sa. Pël ëën pi ko ëak wangaöök Siriayangerakë sëpënëak kat wia pöt Yuta omnaröpimëënngawia pëlmaankatwiak kaalakMaseto-nia yangerakël sëpënëak kön wia. 4Pël ëën omënke epëlok Timotiiring Poolë ënëm elmëa. Periakakaan Sopata, Pirasë ruup, Tesalonaika kakaanAristakasre Sekantas, Tepi kakaan Kaias, ën Esiayangerakaan Tikikasre Tropimas omën piporö

Ngön Yaaö Omnarö 20:5 157 Ngön Yaaö Omnarö 20:32Timotiiring Poolë ënëm elmëa. 5 Pël ëak pit pöröwet rëak Troas kak së oröak tenën kor wëa. 6 Pëlëën Yuta omnaröa kaömp peret yis namëënötyena akun ngëëngkët won sëën Pilipai kakaanwangnaöök ilëak akunmornas kankourak yesemwon sëën Troas kak oröak pitring sant kopët nentwëën won saut.

Pool pi Troas kak Yutikas öp mowesa7 Wangam kan sënaat yak Sante wiap kan kë

nënëak wa top ëak wë Pool pi ngönën wali pan ökmaim wëën röök lup yes. 8 Ka ngaarëk tenim watop ëan pötak es rompeet selap uteëa. 9 Pël ëënomp ulwas namp yapinte Yutikas pi ulöl kanöökwel aisëeë Pool ngönën ök yaan kat men ë wëka kom eim olëak ka sasa ura. Pël ëak ka kaöwali pan nentepar nent ngaarëk pötakaan kawingentiak së yangaak ngentiin oröak itena pöt welwia. 10 Pël ëën Pool pi oröak ngemë wa kapariakepël yema. “Ar kön selap ëëngan. Pi öpwë.” 11Pëlmëak Pool pi kaalak kakaati ilëak këët pelak naut.Pël ëak kaalak ngön kaut ökmaimwëën ëwa tëënten saut. 12Pël ëën omnarö pit omp ulwas pöp öpwëën mësak së pim kaatak ulmëak pit ya kë pansa.

Pool pi Troas kak wë olëak Mailitas kakë sa13 Pool pi ten Asos kak së kor ön niak wet rëak

wangaöök wes nimëak pimënt yangaak wais kaktenim wëa pörek oröaut. 14 Pël ëën koirak tenpourö kaalak wangaöök ilëak Mitilini kakë saut.15 Pörekaan yesem ëlpam walën Kaios kuste ilwesak kët kopët nent won sëën Semos kustakoröaut. Pörekaan yesem ëlpam walën Mailitaskak së oröaut. 16 Pël ëak Pool pi Yuta omnaröaakun ngëëngk kësang nent yapinte Pentikos pëlya pötak Yerusalem kak së omnaröaring wa topëëpënëak kön wia. Pötaanök Esia yangerakë sënaakunet won ëën Epesas kak il wesak wangaöök elwesak Mailitas kakë saut.

Pool pi Epesas ngarangköröen yaköm köm mëëa17 Pool pi pörek wë ingre mor sauröa

wotöökörö pim naë wais wa top ëëpënëak Epesaskakël ngönwesmëa. 18Pël ëën pit naëwais oröönepël ök yema. “Karurö, ar ëwat wë. Nem ngaanEsia yangerak wais oröak ya ngës rëak mëmpöwais pötön ar ëwat wë. 19 Yuta omën narö kët ëlepotë ne utpet newasëpënëak kan ëël eim wëënne ya këlangön pötaring wëën nemtë yapintewak irëak Aköpë yaat yamëngkaup. 20 Pël yeemnem ngön ök niiaöre rë niulö pël yaautë nantök niak nant ngep naën ne ar kaamök elniak

ompyaö sënëëk yak wa topötëëre neenem kaatëök niiaö imaut. 21 Ne ngön pöt kosang wesak arYuta omënere köpël omnaröen epël niiaimaut.Ar utpetat kasëng menak Anutuu naë rë olëaktiarim Aköp Yesuun kön wi kosang wasënëak ökniiaimaut. 22 Peene pöt ne Yerusalemë sumëakNgëëngk Pulöök yenëa. Pël ëaap ne pöreksë oröp nent koirum wes ne pöten köpël yaë.23 Om nem imautë yesën Ngëëngk Pulöök epëlneaimaut pöten ëwat wë. ‘Ni wii kaatak waniulëak këlangön kat niwiipnaat,’ pël neeaimaut.24 Pël ëaap ne nem koröpöön kön selap naën.Nemëngkën wel wiima pöteta yok pangk. Nepöt, tiarim Aköp Yesuuk kan yaö neea pöök ulöpngarngar wë mësaö yesemmës pet irumëak kentyaë. Pël ëak Anutu pim ngön ompyaö pötakkomre kolap niweseim wë pöta ngönte kaö wesök amëak kön wia.

25 “Ar kat wieë. Ne ngaan arim tekötë imeëAnutuuk wa ngaöök nimëak wë pöta ngönteök niiaö imaut. Ën peene pöt ne kön wiin arkaalak neen itnaangkan. 26-27 Pötaanök ne peenewar wesak ök niamaan. Akun poutë ne arringwë Anutu tiarim naë ya yamëngk pöta ngöntewar wesak ök niiaö imaut. Pël ëak ne pimngönte amaataan pölöp naënëp. Pötaanök arimtekrakaan namp kö sëpna pöpë songönte nemëtwon. 28 Ngëëngk Pulöök ar omnarö pol sëp-sëp ket ëak ngarangk elmëënëak nina piporöerearimënt ngarangk këëkë ëeim ön. Anutu pimtëRuupë iitak omën piporö kama wak pim ingremor wesaurö. Pötaanök ar ngarangk këëkë ëeimön. 29 Ne ëwat wë. Ënëmak nem ent ë niulëëmaakun pötak omën utpetarö arim tekrak oröak ut-pet niwesak kent tokoröa sëpsëpörö mëmpënëakwaö yaalmë pöl elniipën sa. Pötaanök ngarangkkëëkë ëeim ön. 30Arimtë tekrakaanta narö oröakYesuu ingre mor saurö ar pitëm ngësël sënëëkyak pitëmtë könötëaan ngön kaar rëak niapnaanyaë. 31 Pötaanök ar këëkë panë ngarangk ëaknem elnieima pöten kön wieim ön. Ne arringkrismaki nentepar nent pötë öngpök kët kanaanrö kanë ngön ompyaut ök niak taë niwasö imeëakun nantë arimëën yaköm ëak ing lelaptaringkaamök elnieimaut.

32 “Peene ne ar Anutuu naë niulëak pimtokngarangk elniipënëak piin kimang yemak. Pëlëën ar pim naëaan ngön ompyaö poutë weërekosang pöt pim komre kolaptakaan önëët. Pimngön pötak kosang niwasëpnaat. Pël ëën omënompyaö Anutu pim omnaröaan yaö ëaö pöt yok

Ngön Yaaö Omnarö 20:33 158 Ngön Yaaö Omnarö 21:25pangk nimpnaat. 33Ne monere uröm pötön kaurëak arën kimang neniaanëp. 34 Ar ëwat wëënneenta mor epesiarring ya mënak koirak nemëntwëëre nem kaamökörömampö pël yaaup. 35Nempël yeë pötaknook arën ya kosangmënakomnantkoirak koröp wiap yaaurö kaamök elmëënë pötpet elnieimaut. Tiar pël yeem pöt Aköp Yesu pimngön epël mëëa pöten kön wiipenaat. ‘Omnantyemangk pöpë ërëpsawi pötak yeö pöpë ërëpsawipöt il wasëpnaat.’ ”

36 Pool pi ngön pipöt ök më pet irakngarangköröaring rar rë wesirak Anutuun ökyema. 37-38 Pël ëak pit pim wet rëak epël mëëapöten kön wia. “Ar neen kaalak itnaangkan,” pëlmëëa pöten könwiak kapariak tot nak ingre ngönelmë mësak së wangaöök yanuulë.

21Pool pi wangaöök Yerusalemë sa

1 Pit ent ë moulmëak wangaöök ilëak el wesakKos kustakël saut. Pörekaan yesem ëlpam walënRos kustak së oröaut. Pël ëak pörekaan Patarakak së oröaut. 2Pël ëak itaangkënwangmunt naöPinisia yangerakë sëpënëak yeëa ëën pöök wampriak saut. 3 Pël ëak yesem Saipras kuste katnëëlwiaan itnal keker elmëak Siria yangerakël yesemTaia kak së leng ë ulmëak kak pörekë urömat tëmenaut. 4 Pël ëën pörek Yesuu ingre mor saurökoirak pitring wë sant nent won sëën Pulöökpit kaamök elmëën Pool Yerusalemë sëpanëaknga yema. 5 Pël ëën pörek wëën tenim akunetwon sëën kak pörek sëp wesak yesën Yesuu in-gre mor sauröere pitëm öngre ruurö ten wesnimëëpënëak kakaan weler rëak i kaö pouuk sërar rë wesirak Anutuun kimang mëëaut. 6Pël ëakneneren yaköm köm mëak ten wangaöök wampyariin pit kaalak kakë yes.

Akapas Sisaria kak Poolön tektek ngön mëëa7 Wangaöök ilëak Taia kakaan yesem Tolemes

kak së oröak Yesuu ingremor sauröen yoöre ërëpmëak pitring wë ka kopët nent yaur. 8 ËlpamökTolemes kakaan wal ëak yesem Sisaria kak sëoröak ngönën ök yamëëa namp kak pörek wëayapinte Pilip pim kaatak së piiring wakaimaut.Omën pöp pi Yesuu ngön yaaö omnaröa ngaanomën 7 ëak ya ngön mëëaö pöröakaan namp.9Pöp koont kong nent wëa. Pit omp naön Anutuutektek ngön aim wëaurö. 10 Ten Sisaria kakom wëën Yutia yangerakaan tektek ngön yaaöomën namp pim yapinte Akapas pi wais yaarö.

11 Pël ëak tenim naë wais Pool pim yepatu wakpimtë ingre moresiarë tëak epël ök ya. “Pulöökepël yenëa. ‘Yepat epöökë pepap Yerusalem kaksëën Yuta omnaröak epël elmëak köpël omnarömampnaat,’ pël ya.” 12 Pël aan ngön pöt katwiak ten ka pöökë omnaröak Pool pi Yerusalemësëpanëak nga mëëaut. 13 Pël maan Pool pi epëlyenia. “Oröpmorëënök ingre yailak ëak nemlupmer wa könöm yenewas? Ne Yerusalem kaksëënwii kaatak neulëëre nemöönwelwi pël ëëmapöten kas naën. Pöt oröpmorëën? Omnarö Yesuungönte kat wiipënëak kent yaë.” 14 Pël niiaanten pim könö ilak menaat pangk naën ëën epëlyemak. “Aköpë kentöökë ya pil ëëp.”

15Akun nant won sëën Yerusalem kakë sënëakko ëak, 16 Sisaria kakaan Yesuu ingre mor saönaröaring ten pourö së Saipras kustakaan omënnamp yapinte Neson pim kaatak niulëaut. Omënpöp ngaanëër Yesuu ënëm eim wëaup.

Pool pi Sems pim naë sa17 Yerusalem kak së oröön Yesuu ingre mor

sauröak ërëpsawi ëak koir yanuulë. 18 Pël ëënëlpamök Poolring Sems pim naë së itaangkënwotöökörö piiring wëa. 19 Pël ëën Pool pi yoöreërëp mëak Anutuuk kaamök elmëaan köpëlöröaöngpök ya ke nentere nent mëmpö ima pötëngönöt ök yema. 20 Pël ëën pit ngön pöt katwi pet irak Anutuun yaya mëak Poolön epëlyema. “Karip, ni ëwat wëën, Yuta omën kësangpan, tausen selap narö, Yesuun kön wi kosangwesa. Omën pörö pit Moses pim ngön ë kosangwesauta öngpök ilëak wë. 21 Pël ëaap omënnaröak nimëën epël ya. ‘Pool pi Yuta omënköpël omnaröa öngpök wëauröen Moses pim ëkosang wesa pöt ngar wak rungaaröa koröp kautmoilööre Yuta omnaröa kan ngaanöök së pëlëëpanëak nga yamëëan,’ pël yaap. 22Nim eprekëwaisauteta pit kat wiaap tiar tol ëëpen? 23 Pëlëa pötaanök ni tenim niana epël ëëm. Tenimnaëaan omën kong nent pit Anutuu ëöetak omënnant naën ëëpënëak ngön ë kosang wesaurö wë.24 Pötaanök ni omën pöröaring Anutuu ngönëntup kaöetak së pitëm öpna pöl wë ngönënëënkölam tëak öm. Pël ëak ni pit sum elmëën pitökngönënëën kölam tëak öpënëak yaaö pöl kiri arëak pitëm kepön ëpöt kat ëëpnaan. Pël ëëmëpötak omnarö pitök niin itaangkën ten Yuta om-naröa yaaul ëan pël niwasëpnaat. Pël ëëmë pötakpit itenak omnaröa nimëën ngön aö ima pötönkaar pël wasëpnaat. 25 Ën köpël omën Yesuun

Ngön Yaaö Omnarö 21:26 159 Ngön Yaaö Omnarö 22:10kön wi kosang wësauröaan tiar ngaan ngön epëlkosang wesak pep retëng ë menaut. ‘Ar omp akkaarkaaröröaan kiri ar ëaut nënganok. Ar ani-maurö iit orööpanëak nailën ar ëaut nënganok.Ar animauröa iit nënganok. Ar öngre omp ngaëënganok.’ ” 26Pëlmaan Pool pi omënpörö koirakëlpamök së Yuta omnaröa ngönënëën kölam tëaköpënëak yaaö pöl ëa. Pël ëak pi Anutuu ngönëntup kaöetak së kiri ar yaauröen kët taltak omënpörö ngönënëën kölam tëa pöta kiri wiipën pëlmëëa.

Yuta omnaröak Pool Anutuu ngönën tup kaöetakmoröa

27 Akun 7 kosang wesa pöt temanöm yesënYuta omën Esia yangerakaan naröak Pool Anutuungönën tup kaöetak wëën itenak omnaröen këkmaan moröeë ngön ëak epël mëëa. 28 “Israelomnarö, ten kaamök elnieë. Omën epop kaatëyesem Israel omënere Mosesë ngön ë kosang we-sautre Anutuu ngönën tup kaö epëten wak irëakyaaup. Pël ëak nenteta, pi köpël omnarö mësakAnutuu ngönën tup kaö epëtak wais kewil elmëpël yaaup,” pël mëëa. 29 Pöt pit ngaan Tropimasköpël omnamp Epesas kakaanëp piiring ka pöökwëën itenak Yuta omnaröa ngön ë kosangwesautilak Poolring Anutuu ngönën tup kaöetak yesauppël wesak mëëa.

30 Pël maan omën Yerusalem kak wëa pöröpourö lup es nga sak së wa top ëak Pool moröakAnutuu ngönën tup kaöeta kakaatiaan weruaktomök së moulmëak tapëtakëër kanöt waria.31 Pël ëak Pool mëmpënëak omën Yerusalem kakwëaurö pourö lup es nga sak nga yaal ngönpöt Rom nga omnaröa wotöököpë ngësël sa.32 Pël ëën tapëtakëër pi nga omnaröere pitëmngarangkörö koirak teëntom pitëm naë sa. Pëlëën omnarö pit piire pim nga omnaröen itenakPool tang mööpënëak ëaurekaan sëp wesa. 33 Pëlëën nga omnaröa wotöököp pi Pool pim naë sëwali weë pimoröen epël mëëa. “Omën epopwii weë naöörar motëeë.” Pël mëak omnaröenpëël mëëa. “Epop talëp?” 34 Pël maan omënkësang pörekwëaurö pit ngön ëaknaröaknent aöyesën naröak nent aö yesën ngaaröa wotöököp piomën pöta songönten këëkë kat nawiin ëak ngaomnaröen maan Pool mësak pitëm kaatakël sa.35 Pël ëën Pool pi ka pöta riringeweri së tauaanomnaröak mëmpënëak kosang pan ëa. Pël yaëënnga omnarö pit Pool ngar wak sa. 36 Pël ëënomën kësang pan pitëm ënëm yesem ngön ëakepël mëëa. “Pipop mën wel wieë,” pël mëëa.

Pool pi pimtë songönte ök mëëa37Ngaomnarö pit Pool pitëmkaata kakaatiwak

ilapënëak yaëën Pool pi pitëm wotöököpön epëlpëël mëëa. “Ne niin ngön nent ök niam sa ma?”maan wotöököpök epël mëëa. “Ni Krik ngönörëwat wëën ma? 38 Ne kön wiin ni Isëp omnampngaantak pi nga wak yang ngarangkëpëën ngaomën kësang pan 4000 pörö nga ë öpöt wak yangpultak mësak saup.” 39 Pël maan Pool pi epëlmëëa. “Ne Yuta omnamp Silisia yangerak Tasaska kepönöökaanëp. Ne yok pangk omnaröenngön ök mam ma?” 40 Pël maan wotöököp pikuuremakmaanPool pi riringeweri taueëmores-ring omnaröen angan elmëën pit ngön leng ëënYuta ngöntak omnaröen ngön ök mëëa.

221 Pool pi epël ök mëëa. “Pepere kar nemorö,

ar kat wieë. Ne saun wonöp pël niamaan.” 2 Pëlmaan pit kat wiaan Pool pi pitëmtë Yuta ngöntakök yemaan pit ngön kaëp sëp wesak kat kököwiaan pi epël mëëa.

3 “Ne Yuta omën arim karip. Nem ëlëpökSilisia yangerak Tasas kak newilaup. Pël ëënkotuukëër Yerusalem kak e taprek Kameliel pimpep kaatak wëën rë neulön omën tiarim ëerekörööröa ngön ë kosang wesa pöt pout ëwatsaup. Pël ëak ar epreköröa yeë pöl neenta Anu-tuu ënëm ëëmëak kosang ngentieimaup. 4 Nengaanöngre ompYesuukanngolöp epöökyaaurömëmpënëak utpet mowesak moröak wii kaatakmoulmëeimaup. 5 Kiri ar yaauröa wotöököpreYuta ngönënë kaöarö pitökta niapnaat. Omënpörö pit ne Yesuu ruurö wali ömëak pep newerretëng ë Yuta omën tiarim karurö Tamaskas kakwëaurö mampëak nena. Pël ëën omën pörö waliwak waisën Yerusalem kak eprek këlangön katmowiipënëak saut.”

Pool pim ingre mor sa pöta songönte ök mëëa6 “Ne seim Tamaskas kak temanöm yewasën

këtëp luptak wëën kutömweriaan ëwa kaöempelteënt pan irë neek yaalnë. 7 Pël ëën ne yangeraksë ngentiak kat wiin ngön nent epël yenëa. ‘Sool,Sool, ni tol ëënak ne utpet neweseimën?’ 8 Pëlneaan ne kangiir epël mëëaut. ‘Aköp, ni talëp?’Pël maan pi epël ök yenëa. ‘Ne Yesu Nasaretkakaanëp. Ni kët ël epotë ne utpet neweseimën.’9 Pël ëën omën neering sa pörö ëwa pëënpelënitena. Ën omnampë neen ngön neea pöt pitkat nawiin. 10 Pël ëën ne epël pëlpël yemak.‘Aköp, ne peene tol ëëm?’ Pël maan Aköpök epël

Ngön Yaaö Omnarö 22:11 160 Ngön Yaaö Omnarö 23:6yenëa. ‘Wal ëak Tamaskas kak së orö. Pël ëënomën nampök nim ëëmëak Anutuu yaö ëa pötönök niapnaat.’ 11 Pël neaan ëwa pömpelök nemitöörar ngaap wes noolaan wëën omën neeringsauröak mor yal ëak Tamaskas kak së neulnëa.

12 “Omën namp kak pörek wëa yapinte Anana-ias, pi Moses pim ngön ë kosang wesa pötë ënëmyaaup. Omën pöpön Yuta omën ka pöök wëau-röak pimëën kön wiin ompyaö yeëa. 13 Omënpöpöknemnaëwais tauakneen epël yenëa. ‘Sool,nem karip, ni peene kaalak itöörar nganga së,’pël neaan tapëtakëër nem itöörar nganga sak piinitenaut. 14 Pël ëën pi epël yenëa. ‘Anutu, tiarimëere körööröa yaya maimaup, pim ëëpnaatönëwat sumëak kom ë niulëak pim ya omën wot-pilëpön itenak pim këmtakaan ngön kat wiimëakkom ë niulëaup. 15 Pötaanök ni Anutuu ya omënsak nim omën itenak kat wiak pël ëan pipot omënpouröen ök maan kat wiip. 16 Oröpmorëën korëëm? Wal ë. Pël ëën i nimëën tiarim Kaöapönmerëk maan nim utpetat wa niulapnaan.’ ”

Anutuuk Pool köpëlöröa ngësël wes mëa17 “Ne kaalak Yerusalem kak wais wë Anutuu

ngönën tup kaöetak së kimang yamëem omnantwangartak ityaangk pöl ëaut. 18Pël ëak itaangkënAköpök neen epël yenëa. ‘Ni eprek wë nemngönte ök amë pöt omnarö kat wiak kosangnewaspan. Pötaanök teëntom sëpmowesak sum.’19 Pël neaan ne kangiir epël mëëaut. ‘Aköp, pitëwat wë. Ne ngaan ngönën tupötë së omënniin kön wi kosang yewesaurö moröak wii kaatakmoulmëëre pës mö pël eimaut. 20 Pël ëën Stiwennim ngön ompyaut yaaup omën naröak mën welwiaut. Akun pötak ne iteneë yok pangk yaëwesakpimmomënauröa ulpëënöt ngarangk ëaut.’ 21Pëlmaan pi epël yenëa. ‘Ni peenëër sum. Nekan maim panë nerek köpël omnaröa naë wesnimëëmaan yeë.’ ”

Rom nga omnaröa wotöököpök Pool ngarangkelmëa

22 Yuta omnarö pit kat wiaan Pool pi ngön ökaö së köpël omnaröa ngësël sëpëna ngön lup pötyaan pit kaaö ëak ngön ë olëak epël mëëa. “Mënwel wieë. Omën ke pilëp yang eprek naöpan. Piöp öpan.” 23 Pël mëak pit ya sangën kaö ëak ëlakwiak pitëmulpëënöt ent ëak keke elmëak yanger-akaan sumplolöt wes ngaarëk momëa. 24 Pël ëënnga omnaröa wotöököpök pim koturöen maanpit Pool kaatak mësak së moulmëa. Pël ëënnga omnaröa wotöököpök Yuta omnaröa Pool

pimëën ngön ë olëak aö yesa pöta songöntenkat wiipënëak pës kaö pan momööpënëak mëëa.25 Pël ëën pit pës momööpënëak wii yatëën Poolpi nga omnaröa ngarangk namp pim naë tauaanepël ök mëëa. “Arim ngön ë kosang wesautakngön ë pet nairën wieë yok pangk ne Rom om-namp pës yamöaurö ma? Oröp ëënak ne pilelnëeim?” 26 Pël maan nga omnaröa ngarangkpöp pi wotöököpë naë së epël mëëa. “Ni tolelmëëmëak yaën? Omën epop Rom omnamptiarimënt tapöröep.” 27 Pël maan nga omnaröawotöököp pi Poolë naë së epël mëëa. “Ni neenök nea. Ni Rom omnamp ma?” Pël maan Pool pimak mëëa. 28 Pël maan wotöököpök epël mëëa.“Ne sum kësang panë ëak Rom ka pep saup.”Pël maan Pool pi epël mëëa. “Nem ëlre pepaarRom kakaanaarök ne newilaup. Pötaan neentaRom tapöp.” 29 Pël maan omën Pool pës möaksongönte kat wiipënëak yaaurö pit teëntom panpölöp ëak sëp mowesa. Pël yaëën nga omnaröawotöököp piita kat wiin Pool pi Rom omnampökwii motëa pöt kat wiak kas ëa.

30 Ëlpamök nga omnaröa wotöököp pi Yutaomnaröa Poolön nga elmëa pöta songönten katwiipënëak wii wil moulmëak kiri ar yaauröawotöököröere ngönënë kansolörö wa top ëmoul-mëak Pool wii kaatakaan pitëm tekrak mësak orömoulmëa.

23Pool Yuta ngönënë kansolöröen ngön ök mëëa

1 Pool pi ngönënë kansolöröen nga iteneë epëlmëëa. “Karurö, ne Anutuu itöök wëaup. Peenewë epëtenta kat men ëën utpet nentaring naön.”2 Pël maan kiri ar yaauröa wotöököp Ananaiaspuuk Pool pim naë taueëauröen këm kantak morkaë mööpënëak këk mëëa. 3 Pël ëën Pool pi epëlmëëa. “Ni nim koröpöök ompyaö saan lupmerpöt titi tëak utpet ëaup Anutuuk nimööpnaap. Ningön ë kosang wesauta ököök ne wotpil newa-sumëak nimënt pöp ngön ë kosang wesa tapëtilak nemööpënëak këkmaan yenemö.” 4PëlmaanPool pimnaë taueëa pöröak epëlmëëa. “Ni Anutupim kiri ar yaauröa wotöök kaöapön utpet wesakyemaan.” 5 Pël maan Poolök epël mëëa. “Karurö,pi kiri ar yaauröa wotöököp pöt ne köpël yakmëëan. Ne piin ëwat ëën pël nemaan ëan tapön.Ngönëntak omën ngarangk ke pilöröen ökre wasmangan yak nga wia pöten ne ëwat wë.”

6 Pool pi ëwat wëën ngönënë kaöaröa naëaan,narö Parisi ngönën yaaurö, narö Satusi ngönën

Ngön Yaaö Omnarö 23:7 161 Ngön Yaaö Omnarö 23:32yaaurö pël ëwat wë pitën epël ök mëëa. “NeParisi omnamp. Nem ëarö tapörö. Ne könwiin omnarö weletakaan wal ëëpnaat kön kosangwieë ök yaautaan yak ngön yaatak yeneulë.”7 Pël maan Parisiire Satusi omnarö pit nenerenngön kaö mëak komkap ëa. 8 Pit epëtak pëlëa. Satusi omnarö pit weletakaan wal yaaöreomnarö könöpringöröere enselörö wë pötön konwi kosang newasën yaaurö. Ën Parisiirö pit omënpötön kön wi kosang yewesaurö. 9 Pötaanök pitneneren ngaare ngön maö yesem Parisi omnaröanaëaan ngön kosangötë ngarangk naröak wal ëtaueë ngön ëak epël mëëa. “Ten pim utpet nentnokoirën. Ensel nampök ma kön nampök piin ökmaan apna pöt yok pangk.” 10 Pël ëak pit ngaam-pel kaö wesak yaalën nga omnaröa wotöököp piomnarö Pool narö nal sak weruak yesën koröpilak wel wiipanëak kas ëën pim nga omnaröenepël ök mëëa. “Ar pitëm tekrak së Pool wali waksë tiarimtë ka kaöetak ulmëeë,” pël mëëa.

11 Röök pötak Aköpök Pool pim naë së oröakepël ök mëëa. “Ni ya ngës ëëngan. Nem ngönteYerusalem kak eprek war wesak omnaröen ökyemaan tapël Rom kak së ök mam.”

Yuta omnarö Pool mëmpënëak kup ria12-13ËlpamökYuta omën selap 40 il wesauröwa

top ëak Pool mëmpënëak Anutuu ëöetak ngön ëkosang wesa. Pit pi pan mëmpënëak pitëm iirekaömp ngës olëak wet rëak pi pan mënakök ënë-mak iire kaömp nëmpënëak ngön ë kosang wesa.14 Pël ëak pit kiri ar yaaö kaöaröere ngönënëwotöököröa naë së epël ök mëëa. “Ten kaömpngës olëak Pool mënakök kaömp nënëak Anutuuëöetak ngön ë kosang wesaut. 15 Pötaanök arrengönënë ngarangkörö nga omnaröa wotöököpëngësë ngön wes mëak epël ök maë. ‘Ni yok pangkPool tenim naë wes mëën waisëpën sa ma? Tenpim ngön ëauta songönten këëkë kat wiinaan.’Pël maan arim ngësë wes mëën yewaisën kankourak nga wiak mëmpunaan.”

16 Nga kup yariin Pool pim sasëpë ruup katwiak nga omnaröa kaata kakaati së Poolön ökmëëa. 17Ök maan Pool pi nga omnaröa ngarangknampön ngön maan sëën epël mëëa. “Ni yokotepop wotöök kaöapë naë mësak së. Pël ëënpim ngön nent ök mapnaan.” 18 Pël maan ngaomnaröa ngarangk pöp yokotup mësak wotöökkaöapë naë së epël ök mëëa. “Wii omnampPool pöpök yokot epop nimëën ngön nentwaarekmësakwaisën ökniapënpël aanakmësak yewais.”

19 Pël maan nga omnaröa wotöök kaöapök yokotpöp moresi wak së pëlëër moulmëak piarpimëntwë ëlëëp epël pëël mëëa. “Ni ngön tol nentök neam?” 20 Pël maan yokot pöpök epël ökmëëa. “Yuta omën ngönënë wotöökörö pit ngönkup riak ni ëlpamök Pool pitëm naë wes mëënsë pim ngön ëauta songönte këëkë wesak maankat wiipën pël morök ya. 21 Pötaanök ni pitëmngönte katmowiingan. Pit omën40 ilwesak selappan kaömp ngës olëak Pool mënakök iire kaömpnëmpënëak Anutuu ëöetak ë kosang wesak Poolkan kourak yesën nga wiak mëmpënëak nimkuure mak mamë pötaan kor wë.” 22 Pël maannga omnaröa wotöök kaöapök yokotupön epël ökmëëa. “Nim ngön ök yenëaan epët omnaröenmanganok.” Pël mëak wes mëën sa.

Nga omnaröa wotöököpök Pool yang ngarangkëpPilis pim ngësë wes mëa

23 Nga omnaröa wotöök kaöapök ngön maanpim ngarangk naar sëën epël ök mëëa. “Arip ngaomën selap pan 200 ëak koirak kaalak omën 70pol osöröak yesauröere kaalak omën munt 200ëak ingëpöt wak yaaurö pöröeta koirak rö kan9 kilok pötak sënëën kopëta wasën. 24 Pël ëakPoolëënta pol os narö koirën. Pël ëak ar ngarangkkëëkë elmë yesem Rom yang ngarangkëp Pilispim naë së moulmëën.” 25Pël mëak nga omnaröawotöököpök epël retëng ëak mena.

26 “O Pilis, Klotias Lisias nook yang ngarangkompyaup nimëën pep epwer retëng ë yan-ingk. Yowe. 27 Yuta omnarö pit omën pipopmoröak mëmpënëak yaëën ne kat wian pöt piRom omnampök ëa. Pël ëën neere nem ngaomnarö tenök pitëm morötëaan wa ëp ëaut.28 Pël ëak pit songön oröptak utakök Pool mëm-pënëak yaë pöta songönte ëwat sumëak ngönënëngarangköröa wa toptak wak së moulmëaut.29 Pël ëak ne pitëm Poolëën ngön ëaö pöt katwian pöt Yuta ngönënta ngön ë kosang wesautëwieëaul ëa. Pi omën utpet mëmpö ma wii motëpël ëëpna nent naën. 30 Pël ëën ne kat wiin omënnaröak Pool mëmpënëak nga kup riak yaë pëlök yenëa. Pël ëën kat wiakök nim ngësë wesmëën waisëpën yewas. Pël ëak omën pimëënngön apnaaröen epël ök mëëaut. ‘Ar Sisaria yangngarangkëpë naë sëak ngön aë,’ pël ök mëëaut.Yok nem ngönte pi tapët.”

31 Nga omnarö pit pitëm wotöököpë mëëa pölëak Pool mësak ngarangk ë yesem rö kan Antipa-tris kak së oröa. 32 Pël ëak ëlpamök nga omën

Ngön Yaaö Omnarö 23:33 162 Ngön Yaaö Omnarö 24:22yangerak yaaurö pit kaalak pitëm kakë yesënpol osöröak yaaurö pitëmënt mësak Sisaria kaksë oröa. 33 Pël ëak yang ngarangkëpë naë sëpepewer menak Pool moulmëa. 34 Pël ëën yangngarangkëp pi pep pöwer sangk kelak Poolönepël pëël mëëa. “Ni yang lup taltakaanëp?” Pëlmaan Poolök epël mëëa. “Ne Silisia yanger-akaanëp.” 35 Pël maan epël mëëa. “Omën nimëënngön aimaurö pit waisënak nim ngönten katwiimaat.” Pël mëak pim nga omnaröen Pool waksë omën omp ak Erot pim ka ngaantak ulmëakngarangk ëëpënëak mëëa.

24Yuta omnarö Poolëën ngön ya mëna

1 Wë kët mor nas won yesën kiri ar yaau-röa wotöök kaöap Ananaias piire pim ngarangknarö ën ngön yaatak ngön apna omën nampyapinte Tetalas pit pörö Sisaria kak së oröakyang ngarangk kaöap Pilis piin Poolëën ngön yamëmpna pöta ngönöt ök mëëa. 2 Pël ëën Poolpitëmnaëwëën yang ngarangkëp Tetalasën ngönmaan wal ë Poolë ngësël wesak epël mëëa.

“Tenim kaöap Pilis, ni ëwat kësangëp yakyoöre ërëp nianaan. Ni kan ompyauuk niulëakngarangk elniaan tenim yang eprek mayaapwiaan wakaimaut. 3 Pötaanök ten ya ompyau-taring wë niin yoöre ërëp yeniak. 4 Ne ngönmuntat yal menak niaan wali sëpan. Pötaanökni sant elniak tenim ngön kot niana epët katwi. 5 Omën eit epmor, pi omën kööre tok koirmampö yaaumor. Pi Yuta omën kaare yang poutëwëauröa naë öngöpöngöp ëak nga wilö yaaumor.Pël ëak puuk Nasaret ka pepemor pël ya omënpömörë ngönnges wak yaaö pömeriarë kaö sakwëaumor. 6 Omën epmor pi Anutuu ngönën tupkaöet kewil elmëëpënëak yaëënak ten waut. [Pëlëak tenim ngön ë kosang wesauta wieëaul ngönyaatak moulmëënëak yaëënak, 7 nga omnaröawotöököp Lisias puuk waisak kosang kaö ëaktenim moresiaan wa ëp ëaumor. 8 Pël ëak Lisiaspi omën Poolön ngön apna pörö nim naë waisök niapënëak mëëaut.] Pël ëën nimtok omënepmorön pëël maan pimtok pimtë këmpelëkaanniaan kat wiimëën. Pi tol yaëënak ten pimëënngön ya mënan pöt ök niapnaat.”

9 Pël maan Yuta omnarö pitta kaamök ëakPoolë ngësël wesak epël mëëa. “Ngön poutyaapöt.”

Pool pimtë songönte Pilisën ök mëëa

10Pël maan yang ngarangkëpök Poolönmores-ring ni a pël elmëën Pool pi epël ök mëëa.

“Ne niin ëwat wë. Ni yang epëra kaö sakwëën krismaki selap saup. Pötaanök nem ngönteniin ök niamëak ërëpsawi yeë. 11 Pöt epël. NeYerusalem kak së Anutuun yaya memëak saut.Pörek së wëën akun 12 pëën yes. Ni pitën pëëlmamë pöt pit ök niaan kat wiak yaap ëa wa-sumëët. 12 Akun pötak pit neen itenaan ne Anu-tuu ngönën tup kaöetak omën nampring ngönnga naalëënëp. Ne omën narö nga elëpënëakYuta omnaröa ngönën tupötëëre ka kaöaöökëöngpök wa top naalmëën ëaut. 13 Pitëm ngönnemël wesak aö ngön ya mëmpö pël yaë epotyaap wonötök ya. Kë nentaring aan ni katwiak wa yaap newasnganëëtök ya. 14 Ën nempeene niama epët yaaptak niamaan yeë. Nekan ngolöpöök yesem Anutu tenim ëaröa yayamaimaö tapöpön yaya yamëëaup. Pël yaëënakpitök itenak ten kan ngolöp epöök yesauröenYuta ngönën ngaante utpet mowasënëak yeëwesa. Pël ëaap ne Mosesre tektek ngön yaauröaretëng ëaö pöt pout erën ëak itaangkën yaapëën kön wi kosang wesaut. 15 Ne yaap Anutuunkön wi kosang wesak pimtën kor wë. Ënëmakpimtok omën utpetre ompyaö pourö weletakaanwal ë niulëëpna pöten kor wë. Yuta omëneporöeta ten pourö pël kön wi kosang wesa. 16Neakun poutë Anuture omnaröa ëöetak ompyaöömaataan kosang ngentieim wëaup. Pötaanöknem lupmerën kat men ëën utpetat won.

17 “Ne Yerusalem kak nasën wëën krismakiselap sëën ënëmak omnarö kaamök elmëak monmampööre Anutuun kiri mowi pël ëëmëak kaalakYerusalemë saut. 18 Pël ëak ne Anutuu ngönëntup kaöetak së ngönënëën kölam tëak öma pötakiri yawiem wëën pit neen itenaut. Pël ëautepomën selap neering wa top ëak wë ngön paspasaim naön. Won. 19 Yuta omën Esia yanger-akaan waisa naröakëër pörek wëaut. Pötaanökpit nemëën ngön apënëak ëanëën eprek waisantapön. 20 Pötaanök omën eporö pitök ne utpettol nent ëak ngönën ngarangköröa ëöetak tauaanitena pöt ök niap. 21 Songön kopët nent wia. Nengaan pitëm tekrak taueë ngön ëak epël mëëaut.‘Ne könwiin omnaröweletakaanwal ëëpnaat könwi kosang weseë ök yaautaan peene ngön yaatakyeneulë.’ ”

22 Pool pi pël më pet irën Pilis pi Aköpë kanngolöpöök yesauröa wëwëatön ëwat panë wë

Ngön Yaaö Omnarö 24:23 163 Ngön Yaaö Omnarö 25:19Yuta omnarö kor öpënëak epël ök mëëa. “Ënë-mak nga omnaröa wotöököp Lisias pi waisënakne arim ngönte pet irumaat.” 23 Pël mëak ngaomnaröa ngarangk nampön Pool wii nemotëënkakaati ulmëëpënëak mëëa. Pël ëak pim karuröitenak omnant mampööre ngarangk elmë pëlyaëën nga mepanëak ök mëëa.

Pilis pi Pool wii kaatak krismaki nentepar moul-mëa

24 Kët akun nant won sëën Pilisre pim öngöpyapinte Trusila Yuta omnaröa naëaanëp piarippouwaar sa. Pël ëak Pilis pi ngön kat wiipënëakPoolön yas mëëa. Pël ëën Pool pim naë sëomnaröa Yesu Kristo piin kön wi kosang yewesapölön ök maan kat wia. 25 Pël ëën Pool pi kaalakyalmenak omnaröwëwëwotpil öpenaatere utpetëënganëën ngarangk ëëpenaatre Anutuuk ënë-mak tiar ngön yaatak niulnëëpnaata ngönte pëlëak mëëa. Pi pël maan Pilis pi kat wiak kasëak epël ök mëëa. “Ni së, ënëmak mop nentoröön ngön niamaatak.” 26Pim pël mëëa pöt, “Nengaak Poolön ököök pël elmëënmonnangkënwiikaatakaan wes momëëmakok,” pël weseë akunselap Poolön yas yemaan së piiring ngönngöneima.

27 Ënëmak krismaki nentepar sëën Posias Pes-tas puuk yangerak ngarangk ëëpënëak Pilis pimurötak sak wëën Pilis pi sëpënëak yeem Yutaomnarö ya kë sëpnaak yak Pool wii kaatak omwëën sa.

25Pool pi Sisa pim ngönte kat wiipënëak ngön ëak

mëëa1 Pestas puuk pim yanger ngarangk ëëpënëak

Sisaria kak së wëën akun nentepar nent won sëënYerusalemë sa. 2 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröereYuta ngarangkörö pim naë së Poolë ngësël wesakepël ök mëëa. 3 “Ni tenim ngönte kat wiakPool pipop wes mëën Yerusalemë waisëp.” Pitkamtaöök nga wiak mëmpënëak kaar pël mëëa.4 Pël maan Pestas pi kangiir epël mëëa. “Pool piSisaria kak wii kaatak om wëën ne akun kot nentkaalak sumaap. 5 Pötaanök arim omën kaöaröneering sënaat. Pël ëak së omën pöp utpet nentëa ëën pöt yok pangk pimëën ngön apnaat.”

6 Pël mëak Pestas pi Yerusalem kak pitringwëën kët 8 ma 10 ëak won sëën kaalak Sisariakakë sa. Pël ëak pi ngön kaatak së wë Poolmësak sëpënëak mëëa. 7Pël ëën pi së wëën omënYerusalemaan sa pöröpimnaë taueëngönkönömnant pim ngësël wesak mëëa. Pël ëaap pitëm

Pestasën mëëa pöt pi kat wiak yaap wasëpnanant nemaan ëa. 8 Pël ëën Pool pi pitëm ngönpöt ilak kangiir epël mëëa. “Ne utpet ëak Yutaomnarö tenim ngön ë kosang wes wia pöt ilapnariin ma Anutuu ngönën tup kaöetenta utpetnent naënëp. Pël ëak tiarim omën omp aköpSisaanta utpet wesak nemaan yaaup.” 9 Pël maanPestas pi Yuta omnaröwiapmowesakPoolön epëlök mëëa. “Ni yok pangk kaalak Yerusalem kaksëën ne pörekök nim ngönte kat niwiimaatenkent yaën ma?” 10 Pël maan Pool pi epël mëëa.“Ka e nem taua epët omën kaöap Sisa pim ngönyaaö kaat. E tapëtakökëër nem ngönte kat wi-imëët. Ni ëwat wëën ne Yuta omnarö utpet nentnaalmëënëp. 11 Ne utpet nent yaëën pit itenaknemëën ngön ëak nempëna pötaan ngön won.Yok pangk nempënaat. Pël ëaap pitëm nemëënngön ya pipot kaar ya. Pötaan yang ngarangkomën nampök pitëm moresi pas wes namëënëëpnaat. Pötaanök ne Rom omën omp aköp Sisapuuk ë pet irëpënëak yak.” 12 Pël maan Pestaspi pim kaamököröaring ngön ëak Poolön epël ökmëëa. “Ni ngön ë olëak Rom omën omp aköp Sisapuuk nim ngönte pet irëpënëak yaan. Pötaan nepim ngësë wes nimëëmaan sum.”

Pestas pi Akripaan Poolön pëël mëëa13 Ënëmak akun nant won sëën omën omp ak

namp Akripa, piire öng nangap Penaisi, piaripSisaria kak Pestasën yoöre ërëp mapënëak sa.14 Pël ëak wë akun selap selap yesën Pestas puukPoolë ngönte Akripaan epël ök mëëa. “Omënnamp eprek wii kaatak wë. Pilis pi pim ngönteë pet nairën ëën om wëaup. 15 Pël ëën neYerusalem kak së oröön kiri ar yaaö kaöaröereYuta ngarangkörö pit nook pim ngönte pet irolëak mëmpënaan memëak ök yenëa. 16 Pël ëënne pitën epël ök mëëaut. ‘Ten Rom omnarö ompas könömöt omën muntarö nemangkën yaaurö.Omën ngönte wieëaup pimënt ngön yaatak taumoulmëën pimëën ngön eaö pöröa ëöetak taueëngön apnaat. Pötaanök ten akun mangkën pimëën pitëm ngön yaatak moulmëa pöta songönteök niapnaat.’ 17Pël maan Yuta omnarö wais wëënkau naënwangam kan tapëtakëër ne ngön kaataksë wë pi koirak waisëpënëak mëëaut. 18 Pël ëënwaiswëën omën pimëën ngön yaaö pörö ngön ëa.Pël ëën ne wet rëak pi utpetat yaaup wesak pitpim utpet ëaö nent apënëak ya wesak kat wianpöt won. 19 Pit pitëmtë ngönën wak wëautaanngön iraan isën yeemak aö omën namp yapinte

Ngön Yaaö Omnarö 25:20 164 Ngön Yaaö Omnarö 26:17-18Yesu pël yamëëaup wel wiaup pël ya. Ën Poolökpöt öp wë pël ya. 20 Pël ëën ëngk ma e wesakPoolön epël pëlpël mëëaut. ‘Ni kaalak Yerusalemkak së nim ngönte pörek pet irum ma?’ 21 Pëlmaan Pool pi kaaö neak wii kaatak wë ënëmakRom omën omp ak Sisa pim naë së ngönte ëpet irëpënëak yenëa. Pël ëën ne maan pi wiikaatak om wëën nga omnarö pit ngarangk eimwëën nem pi Sisaapë ngësë wes mëëma pötakökpet irëpënëak mëëaut.” 22 Pël maan AkripaakPestas piin epël ök mëëa. “Nemtok omën pipopëngönte kat wiimëak yeë.” Pël maan Pestas puuk,“Ëlpamök yok pangk kat wiimëët,” pël mëëa.

23 Ëlpamök Akripaare Penaisi piarip ë rangikësangöt ëak omnaröa itöök wa top kaatak yesënnga omnaröawotöök kaöaröere kak pörekë omënyapinringörö pourö piaripring kakaati së wa topëa. Pël ëën Pestas puuk maan Pool koirak sa.24 Pël ëën Pestasök pitën epël mëëa. “Omën ompak Akripaare ar omën e wë epörö peene kat wieë.Ar omën epopön iteneë. Yuta omën selap panYerusalem kakaan eprekë wëaurö pit pourö neomën epop pëël elmëën mëmpëna pötaan aimwë. 25 Pël ëaap ne pim utpet ëa nenten kat wiinmëmpënaata ök naën yaë. Pël ëak pimtok neen piRomomënompakSisa puukpet irëpënëakyenëa.Pötaanök wes mëën sëpnaan yaë. 26 Pël ëak ngönkëët ap wesak omp ak kësangëpëën pep retëngëak wes mëëmaataan poprak yeë. Pötaanökomën epop omp ak Akripa nimëntre arim naëtau yaulmë. Pötaanök arök pim songönte tekeriweseë. Pël ëën pepewer retëng ëak wes mëënsëpnaan. 27 Ne wii omën namp wes mëëmëakpepetak pim songönte wes mëëma pötaar yokpangk ëëpnaat. Ën pël naën ëëma pöt pangk naënëëpnaat.”

26Pool pim ngönte Akripaan ök mëëa

1 Akripa pi Poolön epël mëëa. “Ni nim ngönteyok pangk a,” maan Pool pim utpet naën pötenapënëak mor ngar wesak epël ök mëëa.

2 “Omp ak kësangëp Akripa, ne kat men ëënompyaö pan yaëën nim ëöetak war wesak Yutaomnaröa nem ngësël wesak aim pöta kangitniamaan yeë. 3 Tiar Yuta omnaröa ngönënëënngaal witwit ë omnant yeë pöten ni ëwat wëën.Pötaanök ni wiap sak kat wiaan ök niamaan.

4 “Nem kotuuk kak wëwë wakaimautreYerusalem kak së wakaimaö pöten Yuta omnaröpit ëwat wë. 5 Ne ngaan pitring wakaimaup yak

neen ëwat wë. Pötaan pitök yok pangk apënëakpöt nem pitëm naë ngönën ya mënëimautönapnaat. Ne ngaan Parisi omnaröaring wë pitëmyaaö kan pöök imaup Pötak ngönën muntatëwëwëatre yaaut il yewas. 6Ne peene eprek wëënpit nemëën ngön ya yenemëngk. Pöta songönteepël. Anutu pim tiarim ëaröen weletakaan walëëpenëak ngön ök mëëaö pöt kön wi kosangwesak këët orööpnaataan kor wëaö pötaanökngön yaatak yeneulë. 7 Tiarim ëarö, kur 12pötëaan pörö, kët kanaan rö kanë Anutuun yayamaimeë kön wi kosang wesak omën pötön korwakaima tapël ne yeë. O omën omp aköp, nepöten kor wëaö pötaanök Yuta omnarö pit nemngësël wesak aö ne ngön yaatak neulnëeim. 8Tolëënak ar Yuta omnarö Anutuun kön wiin puukyok pangk omnarö weletakaan wal ë niulëëpnapöt pangk naën pël weseim? Ngön pöt kaar won.

9 “Ne ngaanëër Yesu Nasaret kakaanëppim yapinte wak irapënëak omnant kësangelmëeimaut. 10 Ne Yerusalem kak ya pötmëngkënkiri ar yaaö kaöaröakneaanYesuu ingremor saö narö selap pan wii kaatak moulmëaup.Pël ëën ngön yaatak wëën ne omnarö pitringkaamök ëak mëmpënëak maimaut. 11 Pëleimeë akun selap ngönën tupötë ilëak omnaröAköpön utpet wesak apëna yak këlangön kësangmeneimaut. Pël ëak ya sangën pan ëën kakamaatëëta tapël utpet mowasumëak seimaut.”

Pool pim ingre mor sa pöta songönte ök mëëa(Ngön 9:1-19; 22:6-16)

12 “Ne pël eim wëën kiri ar yaaö kaöaröakYesuu ingre mor saurö ömëak kosang newesakpep nant nangkën wak Tamaskas kakë saut. 13 Oomën omp aköp, ne kan kourak yesem këtëp lup-takwëën itnan pöt kutömweriaan ëwa kësang këtëwaat il wesaö nempel irë neere omën neeringsaurö tenëk yaalni. 14 Pël ëën ten yangerak sëngentiak wieë ne kat wiin Yuta ngöntak ngönnent epël yenëa. ‘Sool, Sool, ni tol ëënak ne utpetneweseimën? Nim nemëën pël eimën pitaanomën kë nga ket ëa nent ing möak rë niwalënkëëm kat yawiin,’ pël yenëa. 15 Pël neaan nekangiir epël mëëaut. ‘Aköp, ni talëp?’ Pël maanAköpök epël yenëa. ‘Ne Yesu. Ni kët ël epotë neutpet neweseimën. 16 Ni wal ë tau. Ne peene ninem inëën niwasumëak ëö pet yaalni. Pötaanökni nem omën pet yaalni epëtere ënëmak petelniima pötön omnaröen ökmam. 17-18Pël ëën neYuta omnaröere köpël omnaröa morötëaan ent ë

Ngön Yaaö Omnarö 26:19 165 Ngön Yaaö Omnarö 27:11niulëëmaan. Köpëlöröa ngësël wes nimëën pitëmnaë së it ngaul moulmëën kout kasëng menakëwaatakël ko wiak Setenë yaat sëp wesak Anutuungësël rë olapnaan. Pël ëak pit Anutuun könwi kosang wasën pitëm utpetat kërë moolaan pitAnutuu yaö mowesauröa ronganta öngpök ilëaköpnaat.’ ”

Pool pim ya mënauten Akripaan ök mëëa19 “Omën omp ak Akripa, ne kutömweriaan

omën pöt itaampööre ngön kat wi pël ëak wanemoolaan ëaut. 20 Wet rëak Tamaskas kakök mëak pörekaan Yerusalem kak së ök mëakYutia yangerak ka wieëa pötë ök maö yesemköpël omnaröenta epël ök mëëaut. ‘Arim ut-petat kasëngmenak Anutuu ngësël ko wiak wëënarim omnant yaautön itaangkën lup kaip tiauröayaaul ëëpnaan.’ 21 Nem pël ëaö pötaanök Yutaomnaröak ne Anutuu ngönën tup kaöetak wëënwali newak nempënëak ëa. 22 Pël ëaatak Anutupi ne kaamök elnëaan omën isaare irëa pouröenngönën ök maö imeë tektek ngön yaauröereMoses pitëm ngönötta ökmaö imaupök peeneetae taueë ök yak. 23 Pit epël ëa. Kristo, AnutuuYaö Mëëaup, pi këlangön kat wieim olëak welwiipënëak mëëaup. Pël ëak weletakaan wet rëakwal ëak Yuta omënere köpël omën pouröaan ëwangön pöt tekeri wes mampënëak mëëaup pitëmngön pöt kaamök yaaup.”

24 Pool pi pim utpet naën pöten pël maan Pes-tas pöpök ngön ëak epël mëëa. “Pool ni kaökaöyaën. Pep kaatë ilëak ëwat kësangöt ömëak könwaur eimeë kön irikor ëak kaökaö yaën.” 25 Pëlmaan Pool pi epëlmëëa. “Ngarangkëp, ne kaökaönaën. Yaap kön wieë yak. 26Omën omp ak Akripapi omën epotön ëwat wë. Pötaanök ne kasinkasinnaën ök yak. Omën epot ëlëëp naaröönöt. Pö-taanök ne kön wiin omën omp aköp piita itenakkat wiak ëak ëwat wë. 27 Omën omp ak Akripa,ni ngaanëër tektek ngön yaaurö pitëm ngönötkön wi kosang yewasën ma? Ne ëwat wëën nikön wi kosang yewasën.” 28Pël maan Poolön epëlmëëa. “Ni pil neaim wë akun wali nasën tapët neYesuu ënëm ëëma yangap yeë pël yewasën ma?”29 Pël maan Pool pi epël mëëa. “Peen ëëmëëreënëm ëëmë poutepar yok pangk. Ne Anutuunepël yemak. Niire ar omën ngön epët kat yawieporö pourö nem yeë epël Yesuu ënëm ëënëakyeniak. Pöt nemwii netëënwë epël ëënëënwon.”

30Pool pi pëlmaan ompakAkripaare Romyangngarangkëpre Penaisiire pitring wel aisëaurö pit

wal ëak, 31 repak yesem pitëmënt neneren epëlmëëa. “Omën epop pi mëmpööre wii kaatakulmë pël ëëpëna pöta ök naën.” 32 Pël maanAkripaak Pestasën epël ök mëëa. “Omën epop piomën omp ak kaöap Sisa puuk pim ngönte katwiipënëak ngön nemaan ëën pöt nuuk yok pangkwes momëën sëpnaat.”

27Pool wangaöök ilëak Rom kakël sa

1 Pestas pi ten wangaöök Itali yangerakësënëak yenia. Pël ëën Rom omnarö Poolre wiiomën munt narö Sulias mës yemangk. Suliaspöp Rom omën omp ak kaöap Sisa pim nga omën100 pöröa wotöököp. 2 Ten wang naö Atrami-tiam kakaan waisa pöök wamp riaut. Wang pöEsia yangerak kaö yangapötë sëpnaö. Pël ëënten Aristakas, Masetonia yangerak Tesalonaikakakaanëp, pi ten pourö saut. 3 Pël ëak ëlpamökSaiton kak së oröak Sulias pi Poolön ompyaöelmëën pim karuröa naë së itenak kaömpre om-nant yeö. 4 Pël ëak Saiton kak sëp yewasënkent kësangpel weëre kosangring yamöön wan-gaöökë ngarangkörö pitök wangaö wotpil wesakwe kent wonöök Saipras kustakël saut. 5 Pël ëak ikaö olëak Silisiaare Pampilia yangeraar ngësngëselmëak yesem Maira kak Lisia yangerak oröakngentiaut. 6 Pörek nga omnarö wotöököpökwang munt naö Alesantria kakëlaan Rom kakëlsëpënëak yaëën koirak pöök wamp riaut. 7 Pëlëak yesën kent nga yaëën poprak ë yesem akunnant won sëën Naitas kak temanöm wesaut. Pëlëën kentöök kan niwariin Krit kustakël yesemwe kent wonöököl Salmoni wot köngkömö te-manöm wesaut. 8 Pël ëak wang ngarangkörö pitya kësang mëngkën ten Krit kusta ngësngësöök ikaöök yesem yang lup nenta yapinte Kaö YangapOmpyau pël yamëëa naö Lasia ka kaöaöökë naëwieëa pörek së oröaut.

9 I kaöök akun wali seimën Yuta omnaröaAnutuuk utpetat won mowasëpënëak kön yawiaakunet won sa. Pël ëën kaö ma nga yaaö akunettemanöm sëën wangat sëpënëak pomp yaëënPoolök epël ök yema. 10 “Ompörö, ne kön wiinpeene sëpena eptak omën nant kö sëpenaanyeë. Urömat pëën wasngan. Wangaö utpet ëënomënere urömere pout i kaöök ilapenaan yeë.”11 Pël maan nga omnaröa wotöököp pi Poolëngön pöt kat wiak yaap newasën wangaöökëpepapre ngarangkëpë ngöntepar kat wiak yaap

Ngön Yaaö Omnarö 27:12 166 Ngön Yaaö Omnarö 27:44

wesa. 12 Kaö yangap pö kent akunaöök wan-gatë wiaapna urte wonrek yak omën wangaöökwëaurö Krit kus taptak kaö yangap munt naöyapinte Pinis pörek së önëak ya. Pö këtëpëyeilëaul wieëau yak kentö maap namöön yaau.

Kent kaöempel möa13 Kaö Yangap Ompyaö pöök wëën i kaöökaan

kent ulöl kot nent yamö. Pël ëën pit pipöökkaamök elmëën yok pangk Pinis së orööpnaatwesa. Pël ëak wangaö taë yewesau weruak kopëlngaarëk wiak Krit kus pöta ngësngësöök saut.14 Pël ëën akun wali nasën tapët kent kësangnempel kus pötakëlaan yamö. 15 Pël ëak kentpöök wangaö mök ëak wak yesën ten kaalak ikaöökël wak sënëak ök ëën pangk naën ëën sëpmowesak wëën kentöök niwak saut. 16Pël ëën wekent wonöök kus kot nent yapinte Kota pötakëlsaut. Pël ëak ten wang kot weruak yesaut wakaöaöökë ngaarëk wiinëak ya kaö mënaut. 17 Pëlëak wangaöök waur yaaurö wa wang kaöaöökëngaarëk wiak wang kaöaö kelpanëak wa ngaöökmëak wii yatë. Pël ëak pit Aprika yangeraki kaö kep rorookël sëpanëak kas ëa. Pël ëakpoë koröpöt ent ë ulmëën kentöök niwak saut.18 Pël ëën ëlpamök kaö maare kent nga kaöëën wangaöökaan uröm nant ngës rëak yemoola.19 Pël ëak yesem wangam kan muntetak pitëmtëmorötringwangaöökë omnantwayemoola. 20Pëlëën seimeë këtre ngoonnampön itnaangkën kentkësangpel möeim wëën omën pourö kö sënëakyeë wesaut.

21 Omnarö akun wali kaömp nanën. Pël ëënPoolök pitëm tekrak së tauak epël ök yema.“Ompörö, ar nem ngön kat wiak Krit kuste sëpnewasën ëanëën tiar utpet epot nokoirën ëantapön. 22 Pötaanök ne epël niamaan. Ar kosangseë. Tiarkaan namp kö nasëngan. Wangaöökëërutpet ëëpnaan yaë. 23 Ne Anutuu omnamp yakpiin yaya yamëëaup. Pötaanök peene rö kan pimensel nampök nem naë taueë epël yenëa. 24 ‘Pool,ni kas ëëngan. Nim ngön pet irumëën Rom omënomp ak kaöap, Sisa, pim ëöetak taumëët. Anutuompyaö yaaup yak nim kimang mëëan pöt katwiak kaamök elniin niire omën niiring wangaöökwëaurö öp sënëët.’ 25 Ompörö, ne kön wiinAnutuu orööpënëak neea pöt pout kë orööpnaat.Pötaanök ar kosang seë. 26 Ën wang epö kentöökwak kus nentak së moolapnaö.”

27 Sant nentepar won sëën Etria i kaöök war-ial yesem rö kan röök lupöök wangaöök waur

yaauröak kat men ëa pöt kus nent temanömyewasem ëa. 28 Pël ëën pit ökö i kaöök olëakitna pöt 36 mita pël ëa. Ën kot nent yesemwiak kaalak olëak itna pöt 27 mita ëa. 29 Pël ëënkëlötë wieëaurek sënganëak kas ëënwangaö lengëëpënëak wangaö taë yewesa kong nent wan-gaöökë ëlëerakël yoola. Pël ëak pit këlötön itaam-pënëak këtëp teënt ngampiipnaataan pitëm ompaköröen kimang mëëa. 30Pël ëak wangaöök wauryaaurö wangaöökaan kas sëpënëak wang kottewes mëën i kaöök ngemapënëak yeem ngön kaarwangaö taë yewesa muntat wot karerakëlaanolapën yema. 31 Pël ëën Pool pi nga omnaröawotöököpön epël ök yema. “Wangaöök wauryaaö eporö pit wangaöök naön ëëpna pöt tiarpourö kö sëpenaat.” 32 Pël maan nga omnaröwang kotta wii ngan ëaut il mëën i kaöök yes.

33 Ëlpam walëpënëak yaëën Pool pi omnaröenkaömp nëmpënëak yema. “Akunwali ya ngësringimeë kaömpnanënwaiseimën sant nenteparwonyes. 34 Pötaanök këk niamaan. Kaömp neë.Pötak kosang niwasën öp önëët. Kat wieë. Tiarpourö muumöngk öpenaat. Namp kot nent utpetnaëngan.” 35 Pël mëak pi kaömp peret nent wakpitëm ëöetak Anutuun yowe mëak pelak ngësrëak yen. 36 Pël ëën pit pourö ulöp ketumön sakkaömpyen. 37Ten omënwang pöök ima pörö 276.38Kaömp na pet irak pit wangaö kengkën sëpënayak kaömp kër köpötring munt nant wa i kaöökyemoola.

Wangaö utpet ëa39 Ëlpam walën wangaöök waur yaaurö pit

yang lup pöten köpël yak itaangkën kaö yangapnaö i pis pëënö wieëa pöökël wangaö ökre wasleng ëëpënëak yaë. 40 Pël ëak wii wangaö taëyewesa pöt il momëën öngpök yes. Pël ëën pitkëra wangaöökë sëpnaal wotpil wasö yesauraarwil wiak poë koröp wot karërak ngan ë uteëauwëlël ë ulmëak wëën kentöök wak yesën kaöyangapöökël saut. 41 Yesem wangaö kep rorosaurek së wangaöökë wot karër i pisöök elak taësak wëën kaö maatök kasngaëlaan möön wangaöpötöp repa. 42Pël ëën nga omnarö pit wii omnaröwangaöökaan i kaöök sörok olëak kas sëpanëakmëmpënëak kön wia. 43 Pël yaëën ngaaröawotöököpök pit Poolre wii omën muntarö mëm-panëak nga yema. Pël ëak ten pouröen ngönëak epël yenia. “Ar pourö kaö ma yailaut ëwatwë pöt wet rëak i kaöök sörok olëak seë. 44 Ënmuntarö ar wangaöökaan këra luprak rëaut wak

Ngön Yaaö Omnarö 28:1 167 Ngön Yaaö Omnarö 28:25pötë ngaarëk së i pisöök oröeë.” Pël niaan namputpet naën. Ten pourö muumöngk së karmakoröaut.

28Pool pi Molta kustak wakaima

1 Karmak së oröak kat wiin kus pöta yapinteMolta pël ya. 2 Kak pörekë omnaröak ompyaöyaalni. Kopi ngës rëak yepelën ëp yaëën pites mer ulmëak niaan ten pourö esuwesi saut.3 Pël ëak Pool es nant yangerakaan wa mera pötkamal namp es nga ëën öngpökaan oröak pimmoresi kant mënak wë. 4 Pël ëën kak pörekëomnarö pit Poolë moresi kamalöp mënak wëënitenak pitëmënt neneren epël mëëa. “Omënepop pi omën yamëngkaupök i kaöök yewaisemwel nawiin om öp waisa. Pötaanök kangit oröyemorë.” 5 Pël mëëaap Pool pöp kamalöp pimmoresiaan kërë es momerak won koröp oröakwëaut. 6 Pël ëën pit pön mampööre wel wiak sëngenti pël ëëpënaat wesak itenaan utpet ke pëlnent pim naë naröön ëa. Pël ëën pit kaip tiakneneren epël mëëa. “Omën epop ëlarëpön ëan,”pël mëëa.

7 Ka pöta naë yang wieëa pör kus pöta kaöapëyanget. Omën pöpë yapinte Paplias, puukten mës nuwak së pim kaatak niulëak ompyaöngarangk elnieim wëën kët nentepar nent saut.8 Pël ëak pörek wëën Paplias pim pepap pi yau-mankoröp es ngaare yawiapmëpël yaëënPoolökpim naë së Anutuun kimang mëak mores pimrangk mowiin ompyaö yes. 9 Pël yaalmëën kuspötakë yauman omën muntarö kat wiak waisënompyaö yemowas. 10 Pël ëën pit ten ompyaöngarangk elnieimën wëak kan sëna akunetak kankourakë kaömpre waatöt wa wangaöök niwiinwak saut.

Pool pi Rom kak së oröa11 Kus pötak wëën ngoon naar namp ëak won

saut. Pël ëën kent akunaöök Alesantria kakaanwang naö kus pötak wais wiakaima pöök ten ni-wak saut. Wang pöökë wot karërak yang omp aknanang naarë yapintepar Kastaare Polas pöaarëkönaar wieëa. 12 Pöök yesem Sairakius kak sëoröak wëën kët nentepar nent yes. 13 Pël ëënkak pörek wil ulmëak wa pak ëak yesem Risiamkak së oröak kët kopët nent wëën nenta kautakkent ulöl kot nent i kaöökaan yamö. Pël ëënakun nentepar won sëën Putiolai kak së oröakngentiaut. 14 Pël ëak pörek Yesuu ingre morsaö narö koirak pitring önëak niaan sant nent

wë olëak Rom kakël saut. 15 Ten yesën Yesuuingre mor saö Rom kak wëaurö pit tenim yesautkat wiak narö kan kourak wais kaömp yewaurekApias kak pörekwais yanikoir. Ën narö kan koö kanentepar nent ëak wieëa pörek wais yanikoir. Pëlëën Pool pitën itenak kön ketumön sak Anutuunyowe yema. 16 Pël ëak Rom kak së oröön yangngarangköröak Pool pi ka yaaptak öpënëakmaanwëën nga omën namp kët poutë ngarangk eimwakaimaut.

Pool pi Rom kak ngön ompyaut ök maima17 Kët nentepar nent won sëën Pool pi Yuta

omën Rom kak wëauröa kaöaröen ngön maanwais wa top ëën epël yema. “Karurö, ne ngaanYerusalem kak wakaimaut. Pël ëeë tiarim om-narö utpet nent naalmëën ma ëaröa ngön ëkosang wesa nent wa noolaan. Pël ëautak pitomën epëtaanök ne wii kaatak neulëak Romyang ngarangkëpë ngësë wes yenemë. 18 Pëlëën Rom yang ngarangkëp pi nem ngönte katwiak itaangkën nempënaata ök won ëën wesnemëëpënëak ya. 19 Pël ëaap Yuta omnarö pitpöten kaaö ëën ke urak pitëmtok ngön ë petirëpënëak ya. Pël ëën ne kan munt ëëma nentwon ëën ngön ëak Sisa pimtok nem ngönte ë petirëpnaat pël mëëaut. Ne Yuta tiarim karuröaanngön amëak newaisën. 20 Pitëm ne elnëa epëtasongönte ök niamëak yas niaanak waisan. Nemkentöök omnaröa moresiarë wii netëa epëtasongönte ar ëwat sënëak yaalnë. Pöta songönteepët. Anutuuk omën namp tiarimëën yak wesnimëëpënëak maan Israel omnaröa kor wakaimapöpë ngön epëtaanök.” 21Pëlmaan pit epël yema.“Yuta omnarö pitök Yuta yangerakaan nimëënngön anëak pep wes nanimëën ma nampök nimngönte wak wais ök niaan nimëën utpet wesaknaën. 22 Pël ëaatak omën we nantëaanöröakwaisak pit omën Yesuu ingre mor sauröen kaaöyaë pël aim. Pötaanök ni omën Yesuu ingre morsauröaan tolël kön wiaan pöten kat yaniwi.”

23Pël mëak akun wiak omën selap pan röökëërPool pim kaatak wais wa top ëën ngönënsongönöt ök maim wëën këtëp ngemë yeila. Ökmaö së Anutu pim tiar wa ngaöök nimëak wëpöta ngönte ök yema. Pël ëak Mosesre tektekngön yaauröa retëng ëa pötta ök maan pit katwiak pitën lupöt wal ëën Yesuun kön wi kosangwasëpënëak ök yema. 24 Ök maan kat wiak narökosang yewas. Ën narö kat wi kosang newasënyaë. 25 Pël ëak pitëmënt ngön ngës wi yesa. Pöt

Ngön Yaaö Omnarö 28:26 168 Ngön Yaaö Omnarö 28:31Pool pi wet rëak epël yema. “Ngëëngk Pulöökkaamök elmëën ngaanëër tektek ngön yaaup Ai-saia puuk ngön këët tiarim ëaröen epël ök mëëa.26 ‘Ni së omën piporöen epël ök ma.Ar ngön pëën kat wiinëëtak songönte ëwat

nasëngan.Pël ëak itaampunëëtak yok pangk omnantön it-

naangkan.27 Omën piporö pitëm lupöt kosang saurö, kat il

wariaurö, it mësëaurö.Pit pël naën ëanëën itaampööre kat wiire kön wi

pël ëan tapön.Pit pël naën ëanëën nem naë rë olaan ompyaö

mowesan tapön,Anutuuk pël ya.’28 Pötaanök kat wieë. Anutuuk tiar utpetetakaankama yaniö ngön ompyaö pöt köpël omnaröangësël yes. Pël ëën pit kat wiipnaat.” 29 [Pël maanYuta omnarö pitëmënt ngön nga elö yes.]

30 Pool pi Rom kak ka nent pimtok sum ëakwë omën pim naë yesaurö ompyaö moweseimwëën krismaki nentepar sa. 31 Pi Anutuuk wangaöök nimëa pöta ngönte werak ök mëak AköpYesuKristo, tiarimëënYaöMëëaup, pimngöntetakas köpël omnaröen ök maim wëën nampök kannemowariin ëa.

Rom 1:1 169 Rom 1:19

RomYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

27 pöta ök won sëën Pool pi Korin kak wë pepepwer retëng ëak öng Pipi pöp mangkën waksë Rom kakë ingre morörö mena. Rom ka pöItali yangerakë ka kaöaö. Pool pi Rom kak sëngönën ya mënak Yesuu ingre morörö kaamökelmëëpënëak kent könwia. Pötaanökpit ëwat sakkopëta wasëpënëak epwer retëng ë mena. Pepepwer Poolök ingre mor, Yutaare omën ngönënköpël wëaö pöröaan ëa.

Pool pi epël ëa. Omën pourö, Yutaare ngönënkopëlörö, utpetatë öngpök wë. Omën Yesuunkön wi kosang yewesauröakëër Anutuuk, “Wot-pilörö,” pël ya. Omën pörö Ngëëngk Pulöökutpetatë öngpökaan ent ë ulmëën Yesuuk yalmënak wëwë ngolöptak wë.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-17Wëwë ngaante 1:18–3:20Anutuuk utpetetakaan kamaniöpnaata ngönte

3:21–4:25Kristook yal menak wëauta ngönte 5:1–8:39Anutuu Israel omnaröen elmëëpnaata ngönte

9:1–11:36Ingre moröröa wëwëeta ngönte 12:1–15:13Ngön mëët 15:14–16:27

Pool pim ya mëneimauta songönte1 Ne Pool Yesu Kristo pim ya omnampök pep

epwer retëng ë yaningk. Anutuuk neön pimngön yaaö omën sak wëën pi ne pim ngönompyaut aim ömëak neulëaup. 2 Ngön ompyaöpipot ngaanëër Anutuuk tiarën ök niapënëaktektek ngön yaauröen kosang wesak ök maanngönën pep ngëëngkweri retëng ëaut. 3 Ngönompyaö pöt, Anutu pim Ruup omën sak Tewitpim kurtakaanöröa naë oröa. 4 Pël ëak lup kölamwakaima. Pötaanök Anutu pim weëre kosangöökweletakaan wal ë moulmëak pim songönte tek-eri wasën tiar, “Yesu Kristo pi yaap AnutuuRuup,” pël yewas. 5 Anutuuk elmëën Yesu Kris-took komre kolap elnëak pim ngön yaaö omënnewesa. Pi omën yang kaö poutë wëaurö pimngön ngaarëk wak Kristo piin ping wasënëak pëlëa. 6 Ar Rom kak wëaurö arta Anutuuk pitringYesu Kristo pim omën sënëak yas niiaurö.

7 Rom omnarö ar Anutuuk lup sant elniak yasniaan pim omën sak wëaurö. Ne arimëën ngönepët retëng ë yaningk. Tiarim Pepap Anuture

Aköp Yesu Kristo piarpim komre kolapre mayaappöt arim naë wiaap.

Pool pi Rom omnaröen iteempënëak ëa8Ne wet rëak ngön epët ök niamaan kat wieë.

Arim Kristoon kön wi kosang yewesauta ngönteyang poutë omnaröak yaan kat yawi. Pötaanökne arimëën Yesu Kristoon yoöre ërëp yemaanAnutuu naë yes. 9 Pöt Anutu nem kosang ngen-tiak ënëm yeem pim Ruupë ngön ompyaut ökyamëëaupök neen itena. Pi neen ëwat wëën nekët ël epotë arimëën kimang maim wë. 10Ne wetrëak arim naë newaisën wë Anutuuk kön wiinompyaö ëën kan nent koir nangkën waisumëakkimang maim wë. 11 Nem waisumëak kent yaëpöta songönte epël. Newais rë nuulön Pulöökaankaamök nant wak kosang sak önëak kent panyaë. 12 Pöt nem kentöök arim kön wi kosangyewesautak ne kaamök yaalnëën nem kön wikosang yewesautak ar kaamök yaalniin pël ëaktiarim lupöt taë niwasëp.

13 Nem karurö, ar nem songönten ëngk ma ewasnganëën kat wieë. Ne omënmaimaröa naë sëngönën ök maan Anutuu naë rë olëa pöl wet rëakarim naë wais ngönën yaata kë tapët iteempëakkent kön wieimaut. Pël ëautak akun poutë omënnantök kan newariin arimnaëwaisumëak poprakëeimaut. 14 Anutuuk ngönën ya epët nenaut yakomën pourö, kakaan kosangöökë ëwatre köpëlpourö ne yok pangk ök mam wesaut. 15 PötaanökRom omnarö ngönën epët arënta ök niamaataanya walwal yaalnë.

Ngön ompyaö pöt Anutu pim weëre kosangtar-ingët

16 Yaap, ne ngön ompyauten ëö naën yaaup.Pipët tiar omën pourö Anutuun kön wi kosangyewasën ompyaö yaniwas. Pi wet rëak ten Yutaomnarö pël elniak peene ar omën muntaröetatapël yaalni. 17 Pöt ngön ompyautak Anutuutiarim saun won wasën pim ëöetak wotpil wëpöta songönte epël pet yaalni. Tiar ngës rëakAnutuun kön wi kosang mowasën wotpil ni-wasën kön wi kosang yewesautak öpa. Pötngönëntak epël wia. “Omën Anutuun kön wikosang mowasën wotpil mowasëpna pipop wëwëkosangtak öpnaap.”

Omnarö pit Anutu kasëng mena18Anutuuk omën pi kasëngmenak utpet eimeë

pim ngön këët ngep yaalmë piporöaan kangiirpim ya sangënte kutömweriaan tekeri yewas.19 Pöta songönte epët. Anutu pim songön nant

Rom 1:20 170 Rom 2:10tiarën pet yaalni. Pötaanök pim songön tiar om-naröa itaampena salöt tekeri niwesautak omënutpetat yaë piporö itaampënaaten kaaö yaëënAnutuuk kangiir ya sangën elmëeimwë. 20Ngaanpanëër Anutu pim omnant pout ket ëa pörekaanwais peene e wë eptak oröa pim omnant ketëa pötön ityaangk. Anutu pöp omnaröa it-naangkënëp pim omnant ket ëa pötök pim retën-gre weëre kosang pömpel om wiakaim wiaap-naampel pöt tekeri yewas. Pötaanök omnaröpitëm utpetatön, “Epot utpetatok pël newasën,”yok pangk pël naëpan. 21 Pöt tol ëën? PitAnutu wë pöten ëwat wëak won wiaana ëëpnapöl Anutuun ping wesak yoöre ërëp nemaan könirikor selap pan eim wëën pötök kör mokoëënkoö panëëtak wëën kön won sak wakaim. 22 Pëlëeë pitëmtën, “Ten ëwatörö,” pël aö pitëmtëning ti wak ya pötak kaökauröa ök yes. 23 Pëlëeë Anutu, ëwa pepap wëwëetaringëp, piin yayanemaan omën kö yesaut omënere intre imënrekamalre pöröa könöt ket ëak pötön yaya maimwë.

Utpet ke nentere nent eima24 Pël yaëën Anutu pi pit kasëng mangkën

pitëm könötök kentre kaur kësang koirak ken-töröa ök eimeë pitëmmöönre koröpöt kewil ë petyair. 25Omën pël yaë piporö Anutu pimngön këëtkasëng menak pöta kangiir ngön kaarötön yaapwesak omnant Anutu pim ket ëa pötön Anutuuurtak yaya maim wë. Pël ëaap omnarö tiar kët ëlepotë Anutuun yaya maim öpa. Yaap.

26 Pit utpet pël yaëën Anutuuk kasëngmangkën kentöröa ök kentre kaur utpet panëeim wë. Öngörö pit Anutuu kan yaö mëëaö pösëpwesak öngmuntaröaring omën ëöaat eimwë.27 Ën ompöröeta tapël öngörö sëp wesak pitëmlupötë kentre kaur pötök es ket ëak yokotönompörö pitëmënt pitëmënt utpet panë ëeim wë.Pël yaëën wa irikor pöta kangut lupre koröppoutë yeö.

28 Pit pitëm könötök Anutu moröak öpnaatenkaaö ëa. Pötaanök Anutuuk kangiir pit wilmoulmëën pitëmtë utpet pötë ënëm eimeë omënutpet ke nentere nent omnaröa naënganë salöteim wë. 29 Pit omën utpet ke nentere nentpitëm lupötë peö ëak wia. Pit utpet ëëre korarë, omnantön kentre kaur ëëre kööre tok ë pëlëeim wë. Pit war ëëre omën mën wel wi, ngönnga elööre kaar aan muntapëët ëp ë, muntaröutpet mowasööre omnaröa ngönöt kain wak kaöwasööre 30 ëöetak ökre was aö pël ëeim wë. Pit

Anutuun kööre tok elmëëre ngön ë olëak aö,ieping ëëre pitëmtok pitëmtën wak isak aö, ut-petatëën kan ngësööre ëlre peparöa ngönwa olaöpël ëeim wë. 31 Pit ëwat wonörö, ngön apnaatakpitëmtë ngön pöta ënëm naën yaaurö. Pitëmtëkaruröen kent naën eimeë muntaröenta yakömnaënyaaurö. 32“Omënutpet ke pipot yaaöpiporöwel wiipnaat,” Anutu pim ngön kosang wesa pötomën piporö pit ngön pöt yok ëwat wë. Pël ëaappit köntak utpet ke pilöt yaë. Pël yeem pitëmëntnaën, omën muntaröeta tapël yaëën pit itenakërëpërëp ëak taë yemowas.

2Anutuu ngön ya yamëngka pöt wotpil panëët

1 Yaap, omën ke piporö utpetarö. Pël ëaap arYuta omën narö arimtok arimtën wak isak epëlkön yawi. “Eë, omën pörö utpet yaëën Anutuukkangiir könöm mampna pöt yok pangk yaë.” Pëlkön wieë arta utpetat yaaurö. Pötaanök arimutpetatë kangut naön ëënëpöta kannentwon. Arpitëm yaë pöl yaaurö. Pötaanök ar pit utpet yaëpöt pet yaalmëemarimëntta utpet yaaurö pöt petyaalni. 2 Tiar ëwat wë. Anutu pim ngön yaatakomën utpet ke pil yaë piporö pitëm utpetatëkangut mampna pöt yok pangk. 3 Ngöntörö,yaap ar pil kön yawi. Pël ëaap arimëntta utpettapël yeem ar kön wiin Anutuuk arim utpetatëkangut naningkën ëëpënma? 4Tol ëën? Anutu piompyaö elniak akun wali kor wëën kangit teëntnaningkën yaë. Ma Anutu pim ompyaö yaalnipötenkönwiin omënpasit yaëma? Anutupi arimlup kaip tiinëëtaan ompyaö yaalni ar pöten köpëlma? 5 Pël ëaap ar lup kosang pan ëak kaip natiinyeë. Ar pël ëeim wëën Anutu pim ya sangënpöt kaö sëën pim ngön yaatak wotpil niwasëpnaakun pötak kangut nimpnaat. 6 Pöt Anutu piomnant komëak tiarimwëwëatë ökök nimpnaap.7 Tiar narö wëwë kosangtaring ëwaatak wëënAnutuuk yaya niap naataanweë ngentieim öpenapiporö wëwë kosangët koir nimpnaat. 8 Ën naröpitëmtëën kön wieë ngön këët kasëng menak ko-rar ëeim öpna piporö Anutuuk ya sangën kaö panelmëak kangut mampnaat. 9 Këlangönre könömkësang pipot omën utpet yaë piporö pourö pitëmnaë orööpnaat. Wet rëak Yuta omnaröa naëyaaröön muntaröa naëta orööpnaat. 10 Ën tiaromën ompyaö yeë pörö Anutuuk elniin mayaap-taring ëwaatak wëën yaya niapnaat. Wet rëakYuta omnarö pël elniak omën muntarö tapël

Rom 2:11 171 Rom 3:4elmëëpnaat. 11Anutu pi mööngkraar kangk naënyaaup.

12 Omën köpël wëa narö Moses pim ngönkosangöt won wë utpet yaë piporö Anutuuk pitpourö ngön kosangöt won om wëën ngön ë petirën kö sëpnaarö. Ën Yuta omën Moses pimngön kosangötring wë utpet yaë piporö Anutuukngön kosang pötë wieëa pöl pitëm ngönöt ëpet irën kö sëpnaarö. 13 Pöta songönte epët.Omën Moses pim ngön kosangöt kat pëënötëkat yawi piporöen Anutuuk, “Wotpilörö,” pëlnaëpan. Ngön kosangöt kat wiak ngaarëk yeöpiporöen Anutuuk, “Omën wotpilörö,” pël map-naat. 14 Omën maim narö ngön kosangöt öknemaanöröak pitëmtë könöök ngön kosangötëwieëaul yaë. Pël yaë piporö ngön kosangötwon wëëtak pitëm könötök ngön kosangöt petyaalmë. 15 Pël yaëën pötök ngön kosangöt pitëmretëng ëa pöt tekeri yewas. Ën pitëm lupötöktakön ke nentere nent ök ëën nantëën, “Pangk,”nantëën, “Pangk naën,” pël yaë. 16 Pipët akunkaöaöökëënök pël yaë. Ënëmak Anutuuk YesuKristoon maan tiarim lupötë omnant ëlëëp yeëpipot pout tekeri wasëpnaat. Nemngön ompyau-tak ök ni yeë pöl ëëpnaat.

Yuta omnarö pit kön wiin ngön kosangöt yokpangk kaamök elmëëpnaat pël wesa

17 Ar narö arimtën, “Ten Yuta omnarö,” pëlaimeë Moses pim ngön kosangöt kosang we-sak wak wëën, “Pötök ngön yaatak yok kaamökelniipnaat,” pël yewas. Pöt arimtok arimtënping wesak pipël yeem, “Ten Anutuu omnarö,”pël yak. 18 Ar Anutu pim kenten ëwat wë.Ngön kosangöt rë nuulaurö. Pötaanök wot-pilre korar pöteparë songönöt ëwat wë. 19-20 Arkön wiin, “Ten ngön kosangötring wëën ëwatpoutë songönöt pötë öngpök wia,” pël weseë,“Ten omën it ilëaurö kan pet elmëëre koutakwëaurö ëwa elmë, kön ëngk ma e yaaurö wetetemowasö, rungaarö rë moulö pël yaaurö,” ar pëlaim. 21 Yaap, ar omën muntaröen ngönën ökyamëem arimtë lupötëëlta ök nemaan yaaurö.Ar omnaröen, “Kain ëënganok,” pël yaauröakarimëntta kain yaaurö. 22 “Öngre omp wëwëatkon ëëngan,” pël yamëëauröak arimtokëër ön-gre omp wëwëat kom yaaurö. Pël yeem omënmuntaröa ngönën kaarötë ngëëngk yewesautönkaaö yaauröak pitëm tuptakaan kaar ngëëngkyewesa tapöt kain yewaurö. 23 “Ten Anutuu ngönkosangöt ngaarëk yewaurö,” pël aö arimtën wak

isak yaauröak Anutuu ngön kosang pöt ilap riakpim yapinte utpet yewasaurö. 24 Arim yeë piptangönte ngönëntak epël wia. “Arim utpet yeëpipotön omën muntaröak itenak Anutuu yapinteutpet wesak ya.”

Koröp kaut yaila pötak Yuta omnarö kaamöknaalmëën ëa

25 Ar Anutuu ngön kosangöt ngaarëk yewantalte arim Anutuun yaö ëak koröp kaut yail pötkë ëëpën. Pim ngön kosangöt ilap yariauröakAnutuun yaö ëak koröp kaut yail pörö omënAnutuun yaö ëak koröp kaut nailën wëaö pöröaök wë. 26 Ën omën Anutuun yaö ëak koröpkaut nailën wë pim ngön kosangöt ngaarëk yeöpiporö Anutuuk pitëmëën kön wiin ompyaö sëënomën pimëën yaö ëak koröp kaut yail pöröa ökmowasëpnaat. 27 Pël ëak omën Anutuun yaöëak koröp kaut nailënrek pim ngön kosangötngaarëk yeö piporöak ar Yuta omënAnutuu ngönkosangötring wë pimëën yak koröp kaut yailerekpël weseë ngön kosangöt ilap yari pöröen utpetyeë pöt pet elniipnaat. 28 Pöt tol ëën? Koröpöökpëën Yuta omnaröa möönre koröp wak wë koröpkaut ilak Anutuun yaö yewas pöt kaar yaë. Pitkoröpöt ilauröak könöt Anutuu naë rë noolaan.Pötaanök pit Yuta omën panëërö won. 29 Yutaomën panëërö, Anutu pimörö, pitëm songönteepël wia. Pit lupmerök Yuta koröp oröak wëAnutuun sak wë. Pitëm koröp kaut yail pipëtlupmeri yaat. Pipët ngön kosangtaanök naën,Pulöökë yaat. Omën pël yaë piporö omnaröakpëën ping wesak nemaan Anutuukta ping wesakya.

3Wëwë utpet pötak wëwë ompyaut wak neirapan

1 Koröpöök pëën koröp kaut yaila pöt yokpangk kë naarööpan. Pötaanök tiar Yuta om-narö omën muntarö il mowesak Anutuun sakwë ma won? Ma Anutuun yaö ëak koröp kautyaila pötakaan omën ompyaut yaarö ma won?Pöten kön wiipa. 2 Yaap, tiar Yuta omnaröakomën ke nentere nent poutëën omën muntaröil mowesak Anutuun sak wë. Wet rëak Anu-tuuk pim ngönënte omën pouröa naë tekeriwasëpenëak ningkën tiarim naë wia. 3 Pël ëaannarö, “Tiar ngönën epta ënëm sëpenaat,” nener-aan pël maimeë ënëm nasën yaëën ar kön wiinAnutuukta omnaröa yeë pöl pim ngön kosangwesak nina pöt sëp wasëpën ma? 4 Won pan.Tiar omën pourö tiarim ngön kosang wesa pöt

Rom 3:5 172 Rom 3:28kaar apenaat, Anutu pi kaar naënëp aan kosangyesaup. Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omnaröak nim ngön kosangöt kë yaarö pöt

itaampnaat.Ën ngön ë pet yairautak ngön yaatak niulëën il

mowasumëëp.”5 Ën nent epël kön wieë. Tiar utpet yaëën

Anutu akun poutë wotpil yaaup. Pötaanök tiarimutpet pötak Anutuu wotpil yaaö pöt tekeri wasënpöt tol apen? “Anutuuk tiarim utpetatë kangiirelniipnaatak pi korar yaalni,” yok pangk pël apenma? Ngön epët nem könöökaan won, omnaröayaautak yeniak. 6 Won pan. Anutu pi korarelnia talte wotpil wesak tiar omnaröa ngön ë petnairën ëëpën. 7 Ën nenteta kön wieë. Omënnaröak epël kaar ya. “Tiarim ngön kosang wesapöt sëp yewasem kaar yak. Pël yeëetak Anutupi ngön aan kosang yesaup. Pötaanök tiarimngön kaar pötök Anutuu ngön yaapöt tekeri wesyaë. Pël ëën pötök Anutuun yaya kaö panë yes.Pël yaë pi tol ëënak tiarën, ‘Saun omnarö’ pëlniak utpet kangut yaningk?” pël yak. 8 Pël ëakomën naröak epël apën koröp. “Anutuu yapinteompyaö sëpnaan utpet ëëpa.” Omën naröak nemyapinte utpet wasëpënëak neen köntak, “Pool pingön utpet pipët ya,” pël yak. Pitën ngön kaarpiptaan Anutuuk utpet kangut mampna pöt yokpangk.

Omën wotpil namp naön, won pan9 Pöt tolëël? Tiar Yuta omnaröak ompyaö ëak

omën muntarö il yemowas ma? Won pan. Yu-taare omën muntarö tiar pourö utpetatë weërekosangta öngpök wë pöta ngönte wet rëak warwes niiaut. 10 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omën wotpil namp naön, won pan.11Omën Anutuun ëwat namp naön.Omën nampök Anutuun ëël naën yeë.12 Pourö Anutu kasëng menak yes.Pël yeem pourö utpet panë sak wë.Omën ompyaö yaaö namp naön, won ë won pan.13 Omën yangaöök sok ner weerak yang ngep

naën ëën kamp yaë pöl pitëm këmötëaanngön pipot kamp yaë.

Pit ngön kaar kësang yaaurö.Pit kamal ngaaröa omën utpet wesak yamëngk

pöl ngön nga yaaurö.14Kët ël epotë omnaröen utpet panë wesak ngön

kosang yamëëaurö.15 Nga kan kengkën eimeë omën mën wel yaw-

iaurö.

16Pitëm yesautë omnarö utpet elmëëre këlangönmampö pël yaaurö

17 Pit ngöntre karuröaring lup koptemer saknaön.

18Kot nent Anutuun kas naën yaaurö.”Ngön pipot ngönëntak wia.

19Yaap, tiar ëwat wë. Ngönëntak ngön kosangepot Anutuu ngön kosangötë öngpök wëaurötiarimëën ëaut. Pötaanök tiarimnaëaan nampök,“Ne wotpilëp,” pël naëngan. Yang ël epotë omënpourö tiar Anutuu ëöetak saunaringörö pëënwë. 20 Pöta songönte epët. Omën namp ngönkosangötë ënëm yaëën Anutuuk, “Wotpilëp,” pëlnemapan. Ngön kosang tapötök tiarim saunatwar yewas.

Omën Kristoon kön wi kosang wasëpna pöpönAnutuuk, “Wotpilëp,” pël mapnaat

21Pël yaëëtak peene pöt, Anutuu tiarim saunatwonwasënpimëöetakwotpilwëpöt tekeri yewasepët Moses pim ngön kosang pöta kanöököl won,maimaöököl yaarö. Pöta ngönte Moses pimngön kosangtakre tektek ngön yaauröakwet rëakëaut. 22 Wotpil öpena pöt epët. Omën nampYesu Kristoon kön wi kosang yewas pipopönAnutuuk, “Wotpilëp,” pël yema. Yutaare omënmuntarö tiar omën pourö piin kön wi kosangwasën pöt Anutuuk, “Omën wotpilörö,” pël niap-naat. Pöt tiar omën kopëtarö, narö maimaröwon. 23 Tiar pourö utpet ëak Anutu pim ompyaööpenëak niia pöl naön yaaurö. 24 Pël yaëënYesu Kristo pi tiarim saunat wa pötaan Anutuukkomre kolap elniak utpetat pout won niwesaktiarën, “Omën wotpilörö,” pël niia. Pöt pi tiarimompyaö yaaö nenta kangiir naalniin, yaap nina.25Anutuuk Yesu pi wel wiin iit yangerak ngentiinomën pourö piin kön wi kosang wasën tiarimsaunat won nuwesak Anutuu naë nuulëëpënëakwes nimëa. Ngaan panëër Anutuuk omnaröenwiapre kor elmëak pitëm saunatë kangut teëntnemangkën ëa. Pël ëautak peene pöt, pim wotpilyewesa pöt pet elniipnaan Yesu tiarimëën welwiipënëak wes nimëa. 26 Pi wotpil yewesaöreomën pourö Yesuun kön wi kosang yewas pi-poröen, “Omën wotpilörö,” pël yaaö pöt peeneakun epöök pet elniipënëak wes mëa.

27 Pël ëaap tiarimtok tiarimtën ping wesakapen ma? Won, kan pöt il waria. Oröptak kanpöt il yewari? Moses pim ngön kosangötë ënëmyaaö pötak il yewari ma? Won pan. Kön wikosang yewesa pötak kan pöt il yewari. 28 Pötangönte tiar epël yaaurö. Omën namp kön wi

Rom 3:29 173 Rom 4:20kosangtaring wë pöpön Anutuuk, “Wotpilëp,” pëlyamëëaup. Ën namp Moses pim ngön kosangötëënëm yaaö pöpön Anutuuk, “Wotpilëp,” pël ne-maan yaaup. 29 Ma Anutu pi Yuta omnarötiarimtë Anutu ma? Won, pi Yuta omënereomën muntaröa Anutu. 30 Anutu kopëtap pitiar pouröaap. Pötaanök tiar Yuta omën koröpkaut yailauröak piin könwi kosang yewas pöröen,“Wotpilörö,” pël yenia. Ën omën muntarö ko-röp kaut nailënöröak kön wi kosang yemowaspöröenta, “Wotpilörö,” pël yema. 31 Pël ëën,“Kön wi kosang yewesa pötak Moses pim ngönkosangöt wak yeira,” pël ya ma? Won, ngön pëlnaën. Tiar ngön kosang tapöt ngolöp wesak taëyewas.

4Anutuuk Apramön, “Wotpilëp,” pël mëëa

1Apram omën yaapöp, tiar Yuta omnaröa ëap,piin tol apen? Pim ëa pöten kön wiipa. 2 Aprampi ompyaö eim wiak wotpil sanëën yok pangkpimtën kön wiak ing ti wak ëan tapön. Pël ëaapAnutuu ëöetak won. 3 Pöta ngönte ngönëntakepël wia. “Apram pi Anutuun kön wi kosangwesa. Pötaanök Anutuuk piin kön wiin wotpilsa.” 4 Pöta songönte tiar ëwat wë. Omën nampwaur elniin omnant yemangk pötak kësangëntepël naën, waur ëa pöta sumet pël ë yaë. 5 Ënomën namp pimtok pimtën, “Nem ompyaö yeëpötaanAnutuuknemëënkönwiinwotpil yes,” pëlnewasëntak, “Anutu pimtokëër kësangën elnëakwotpil yenewas,” pël kön wiin Anutuu pim piinkön wi kosang yewas pötaan, “Wotpilëp,” pëlyema. 6 Tewitökta ngön ke pilöt ök ëa. Piomën Anutuuk kön wiin wotpil yes pöpön ök ëa.Anutuuk omën pöpë ompyaö yaë pötaan won,pimtë kësangëntaan kön wiin wotpil yes pël ökëa. Omën pöp ërëpsawi yaë pël ëa. Tewit pi ngönke pilöt epël ëa.7 “Omën Anutuuk pitëm ketöt ent ë moolëak

saunat won wes yeemoola pörö ërëpsawiëëpnaarö.

8 Omën namp Kaöapök kön wiin saun won yaëpöp ërëpsawi ëëpnaap.”

9 Yuta omën Anutuun yaö ëak koröp kaut yailpöröakëër Anutuuk tiarim saunat won yewas pö-taan ërëpsawi yeë ma? Won. Omën muntarökoröp kaut nailënöröeta Anutuuk pitëm saunatwon yemowas pötaan ërëpsawi yaë. Tiar ëwatpanë wë. Anutu pi Apram pim kön wi kosangyewesauten kön wiin wotpilëp pël ëa. 10Anutuuk

akun taltak Apramön kön wiin wotpilëp pël ëa?Koröp kaut ilak wëautak ma nailën wëautak? Pipël naënëpök Anutuuk piin könwiinwotpilëp pëlëa. 11 Apram pi koröp kaut nailën wë Anutuunkön wi kosang wasën Anutuuk piin kön wiinwotpilëp pël ëa pöt pet ëëpnaan pim koröp kautilëpënëak ök mëëa. Pötaanök Apram pi omënkoröp kaut nailën Anutuun kön wi kosang wasënAnutuuk kön wiin wotpilörö pël yaë pöröa ëap.12 Pi tiar Yuta omën koröp kaut yail pöröetatiarim ëap. Tiarim koröp kaut yail pötaan won.Tiarim ëap Apramë koröp kaut nailën Anutuunkön wi kosang wesa pöl yeë pötaan pi tiarim ëap.

Könwi kosang yewas pörö Anutu pim kupwia pötayaö yes

13 Ngaanëër pan Anutuuk Apramre pim ëaröyang eprak pangk ëak öpenëak kup mowia. PötApram pi Moses pim ngön kosangta ënëm yaëë-nak pël nemaan. Apram pi Anutuun kön wikosang wasën Anutuuk kön wiin wotpilëp pël ëapötak pël kup mowia. 14 Omën ngön kosangtaënëm pëën yaaurö Anutu pim yaö mëëa pötyewan talte Anutuun kön wi kosang yewesautom pas wiaapën. Pël ëën Anutu pim kup mowiapöteta wiap sëpën. 15 Pöt ngön kosang pötak tiarutpet yaë pöt pet elniin saunatë kangut tiarimrangk yaarö. Pël yaëëtak ngön kosangöt wontalte tiar ngön kosangöt yail pël naën ëëpen.

16 Anutu pi Apramre pim ëarö ënëm orööpe-naarö tiar komre kolap elniak ngön kup niwia.Pötaanök Aköpök kup niwia pöt öpena pörö tiarpiin kön wi kosang wesak öpenaat. Pöt omënngön kosangtaring wëaurö tiarimënt won, om ketapël kön wi kosangtaring Apramë ëa pöl yaaöpörö pourö öpenaat. Apram pöp tiar pouröa ëap.17Anutuuk Apram pimëën ngönëntak ngön nen-teta epël kup mowia. “Nook ni omën pouröa ëappëlwes yanuulë.” Ngönpöt, Aprampi yaapAnutupim kön wi kosang wesa pöpë ëöetak tiarim ëap.Anutu pöp omën wel wiauröa wëwëat yemangk.Pimënt tapöpök omnant won wieëautön maanyaarö.

18Anutuuk Apramön, “Nim ëarö selap kaö panorööpnaat,” kup mowia. Pël maan Apram pim ruwon ëën yang kaö nantë omnaröa ëap pël sëpnapöt kön wi kosang wesakaima. 19 Apram pimkrismakiat 100 pöt temanöm yesën koröpö wonsa. Ën Seraata tapël koröp won sëën ru wilëpnaakunet pet ira. Pël ëauwaarök Apram pöp köntapëten ëeim wë pim kön wi kosang yewesa pötwiap newasën ëa. 20 Apram pi Anutuu ngön

Rom 4:21 174 Rom 5:19kup mowia pöten kön selap ëak kön wi kosangyewesaö pöt këlok newasën ëa. Won, pi kön wikosang yewesaut taintaë wes wak wakaima. Pëlëaö pötak Anutuu yapinte wak isa. 21 Pöt, “Anutupim omën nant yaö neea pöt kë orööpnaat,”pël këëkë kön wiakaima pötaanök. 22 Apram pikön wi kosang yewesautaring ke pël wakaima.Pötaanök Anutuuk piin kön wiin wotpilëp pël ëa.23NgönëntakAnutuukApramönwotpilëp pël könwia ngön pöt Apram pimtën naën. 24 Won, tiarpouröaan ëa. Anutu, tiarim Kaöap Yesu wele-takaan wal ë ulmëaup, puuk piin kön wi kosangyewesaurö tiarënta, “Wotpilörö,” pël niapnaat.25 Anutuuk Yesu pi tiarim saunatëën wel wi-ipënëak wes mëën wel wia. Pël ëën tiar wotpilniwasëpënëak weletakaan wal ë moulmëa.

5Anutuuk tiarën, “Wotpilörö,” pël yenia

1 Tiar Aköp Yesu Kristoon kön wi kosangyewasën Anutuuk, “Wotpilörö,” pël yenia. Pö-taanök tiarim Aköp Yesu puuk elniin tiar Anutur-ing lup kopëtemer sak wë. 2 Pi kopëtapök komrekolapring wëauta kanwer të niwiin peene pötaöngpök wë. Pël yeë Anutuu ëwaataring kutömw-eri öpena pöten kön wieë ërëpsawi yeë. 3 Pötaanpëën ërëpsawi naën. Könöm nant tiarim naë oröyaë pötëënta ërëpsawi yeë. Pöt könöm pötöktiarim lupöt kosang niwas yaë pötaanök. 4 Tiarlup kosang pötaring wëën Anutuuk moröktak ökelniin kosang wëën tiarimëën ya kë yes. Ya kësak omën ompyaut nimpna pöten kön wiak korwë. 5 Tiar kor wëën kë naaröön yaëën ëö yespël naën. Pöt epël. Anutuuk pim Ngëëngk Pulötiarim lupötëwesmëën lup sant yaalni. Pötaanökëö naën yeë.

6Tiar wëwë kosang öpenaata weëre kosang pötwon wëën Anutu pimtë akun mowia pötak Kris-took Anutu kasëng menaurö tiar utpetetakaanniöpënëak wel wia. 7 Omën pimtok pimtën könwiin wotpil yaaupëën wel wiipena pöt tiarimnaë pangk won. Ën omën omnaröak kön wiinompyaö nampëën wel wiipena pötaar yok pangkwel wiipen wes. 8 Pël ëaap tiar saunaring wëënKristo pi tiar kaamök ëak wel wia. Pël ëa pötakAnutu pi lup sant yaalni pöt pet yaalni. 9 Pëlëën peene Kristo tiarimëën wel wiin pim iit ilngentiin tiarim saunat won sëën Anutu pi tiarpouröen, “Wotpilörö,” pël yenia. Pötaanök tiarëwat panë wë. Kristo pi kaamök elniin Anu-tuuk tiarim utpetatë kangut naningkën ëëpnaat.

10 Tiar Anutuun kööre tok elmëeim wëën pimRuup tiarimëën wel wiak wiap niwasën Anutur-ing wë. Pötaanök tiar ëwat panë wë. Peene Anu-turing wë eptak pi wëwë kosangtak wë kaamökelniaan ompyaö panë öpenaat. 11 Pël ëën pötpëën won. Tiarim Aköp Yesu Kristo puuk elniintiar Anuturing lup kopëtemer saut. Pötaanökpim yaalni pötaan peene eptak Anuturing tiarpourö ërëpsawi yeë.

Atamök wel yawiaut koirën Yesuuk wëwëet koira12 Ngaan panëër omën kopëtap Atam puuk

saun koirën saun pöt yangerak oröa. Pël ëënsaun pötaan wel yawia pöt oröa. Pël ëën omënpourö tapël utpet ëeimeë saun wak wel wieima.13Moses pim ngön kosangöt naaröön wieëa akunpötak utpet pöt yangerak ulöl sak wiakaima. Pëlëautak ngön kosang pöt wonwiaan Anutuuk, “Pitnem ngön wa olëa,” pël kön wiak kangut pangknemangkën ëa. 14 Pël ëën wel pöt Atam pimnaëaan ngës rëak oröak wiaan wais Moses pimnaë oröa. Pël ëën wel pötak omën pourö ngepëak wiakaima. Omën pörö köpël wë utpet eimeëAtampimAnutuu ngön katwiakwa olëa pöl naënëautak weletak pitta ngep ëa.

Atam pöp wel yawiauta wotöököp omën ënëmorööpnaap Kristo pim ökre was ëa. 15 Pël ëaapkomre kolap pöt ngön wa yoolëauta ök naën.OmënkopëtapAtamëwaolëautak selapwelwian.Pël yaëën Anutu pim komre kolap pöt, omënkopëtap Yesu Kristo pim kësangën elnia pötakAtamë ngön wa olëa pöt il wesak omën selapkiri elnia. 16Anutuu kësangën pöt omën kopëtapAtam pim utpet ëa pöta ök won. Yaap, omënkopëtap Atam pi Anutuu ngön wa olaanak Anu-tuuk ngön ë pet irak omën pourö wel wiipënëakök ëa. Pël ëaap omën selap Anutuu ngön waolaanak Anutuuk kësangën elniak wotpil niwesa.17Omën kopëtap Atam pi ngön wa olëak utpet sa.Pim pël ëa pötak wel pöt oröak yang omën pouröngep ëak wiakaima. Pël ëautak omën kopëtapYesu Kristo pim ëa pöta këëtak Atam pim ngönwa olëa pöta këët il yewas. Anutu pim komrekolapre kësangën pötak tiar, “Omën wotpilörö,”pël yenia. Pël niaan tiar Kristooring wë kaö saköpenaat.

18 Pötaanök omën kopëtap Atamök Anutuungön wa olëa pötak Anutuuk ngön ë pet irak tiaromën pourö kö sëpenëak ök ëa. Tapël omënkopëtap Yesu Kristook wotpil wesak tiarimëënwelwia pötak Anutuuk tiarën, “Omënwotpilörö,”pël niak wëwë kosangët yaningk. 19 Omën

Rom 5:20 175 Rom 7:2kopëtapök ngön wa olëa pötak selap utpet san.Tapël kopëtapök ngön ngaarëk wa pötak selapwotpil niwasëpnaat. 20 Pël ëën ënëmak Mosespim ngön kosangöt oröön omnarö ngön kosangpöt ilap riak utpet kësang panë yeë. Pël yeëe-tak Anutu pim komre kolap pötak utpet pötngep ëak ompyaö niweseim wë. 21 Këët epëlorööpënëak ëa. Saun pötak wel yawia pöt oröatapël Anutu pim komre kolap pöt Yesu Kristo pimwel wia pötaan kaö sëpna pötak Anutuuk wotpilniwasëpënëak ëa.

6Tiar Kristooring wel wian

1 Yaap, Anutu pim komre kolap pötak utpetatngep yaë. Pötaan tolëël apen? Tiar Anutu pimkomre kolap pöt tiarim utpetat ngep ëak tekerisëpnaan utpet ëeim öpenaan apen ma? 2 Wonpan. Tiarim lupötë utpetat wel wi olëauröak tolëën kaalak utpet pöt yal menak öpen? 3Tiar naröYesu Kristook yal mampenëak i yamë akun pötakpim wel wia pöl tiarta piik yal menak wel yawi.Pöten ar köpël ma? 4 I yamë piptak Kristookyal ëak wel yawi. Pël ëën tiar Kristooring yangkel yaniwer. Tol ëënak pël yaë? Pep pim weërekosang pötakKristoweletakaanwal ë ulmëa tapëltiarta wal ë niulëën wëwë ngolöpta kanöök yes.

Kristooring wëwëetak öpenaat5 Tiar Kristoë wel wia pöl wel yawi pötak piik

yal yemangk. Pötaanök tiar epël ëwat panë wë.Anutuuk pi wal ë ulmëa pöl tiar wal ë niulëënpiik yal ëak öpenaat. 6 Pöta songönte epël katwi yeë. Tiarim lup ngaanöt Kristooring kërayetaprak möaut. Pöt tiarim lupmeri utpetatëweëre kosang wia pöt kërë olaan utpetatë inëënnaën ëëpenëak pël ëaut pötaanök. 7Namp pi welwiak utpetatë iriaan ent ëaupök kaalak utpetatëöngpök naön ëëpnaat. 8 Yaap, tiar Kristo piir-ing wel wiaurö. Pötaanök kön wi kosang panëwasën wëwëetakta piiring wë. 9 Pöt tiar ëwat wë.Kristo pi weletakaan wal ëaup. Pötaanök kaalakwel nawiipan. Wel pötak yok pangk pim weërekosangö wak neirapan. 10 Pi utpetatë weërekosangöt won wes olapënëak wel wiin pangk ëa.Wel wia pötaanök kaalak wel nawiipan. Peene wëepët pöt Anutuun yak wë. 11 Ar tapël arimtënkön wiin arim lupötë utpetat wel wi olëak YesuKristook yal ëak Anutuun yak wë pël ëëp.

12 Arim yang koröp lëngë sasa pipotë kentrekauratë ënëm ëënganok utpetat pörek wieë wer

yanuun inëën elmëëngan. 13 Pël ëakta arimmöönre koröp pipot korarötëël pëël elmëën ut-petatëën inëën ëëpan. Ar weletakaan wal ënuulëaurö. Pötaanök Anutu pim yaatak wë arimmöönre koröpöt piin yaö elmëën wotpil wëautainëën ëëp. 14 Pöt ar Moses pim ngön kosangötëöngpök naön Anutu pim komre kolap pötak wë.Pötaanök kaalak utpetatön kön wiin kaö nasënëëpnaat.

Tiar wotpil wëauta inëën sak wë15 Pötaanök tol ëëpen? Ngön kosangötë öng-

pök naön Anutu pim komre kolap pötak wë.Pötaanök yok pangk utpetat ëëpen ma? Wonpan. 16 Ar epël kat nawiin yaaurö ma? Omënkaö namp arimmöönre koröpöt pëël elmëak pimkëm ngönte ngaarëk wak inëën elmëënëët. Pötaök utpetatök arim kaö sëën pim inëën elmëeimwiak kö sënëët. Ën Anutu pim këm ngön ngaarëkyewautak arim kaö sëën pöta inëën elmëënëpötak Anutuuk, “Omën wotpilörö,” pël niapnaat.17Ngaan utpetatök arim kaö sëën inëën elmëeimwakaimauröak peene pöt ngönën rë nuula pötngaarëk panë yeö. PötaanökAnutuun yayamepa.18Ar utpetatë weëre kosangtakaan ent ë nuulëënwotpil wëautak kaö sëën inëën sak wë. 19 Tiaryang omnarö pëën. Pötaanök ar ngön pipot katwiin omnaröa omnant yautëël ök ëak yeniak. Arngaanëër arim möönre koröpöt kentre kaurreutpet ke nentere nent pötëël pëël elmëak pötëinëën elmëeim wakaimaurö. Tapël peene akuneptak pöt ompyaö panë sënëën arim möönrekoröpöt wotpil wëautakël pëël elmëeim ön.

20Ngaan utpetatök arim kaö sëën inëën ëeimeëwotpil wëauta inëën naën eimaurö. 21 Pël eimeëpöta kë oröpöt koireimaurö? Utpet eima pötenpeene eptak kön wiin ëö yes. Pöta këët wel.22 Peene akun eptak pöt Anutuuk utpetatë sulöp-takaanwil niulëën pim inëën sakwë. Pël yeë pötakëët arim wëwëat ngëëngk sak ompyaö wë wëwëkosangët wak om wakaim önëët. 23 Pöt arimutpetatë inëën yaauta kang pöt wel koirënëët.Ën Anutu pim kësangën yaalni pöta këët YesuKristook yal menak wëwë kosangët koirënëët.

7Tiar wëwë ngolöptak wë

1 Karurö, ne Moses pim ngön kosangötë öng-pök wëaurö arën niamaan. Ar ngön kosangötkön yawiaurö epël ëwat wë. Omën namp piöp wë pötakëër ngön kosangötë iri wë. 2 Pöta

Rom 7:3 176 Rom 8:1ngön nokoliil nent epël wia. Öng ompringëppim ompöp wel nawiin wëën ngön kosangtakpiar ompöp erën elmëaan wë. Ën wë ompöpwel wiin pöt ngön kosang pipët pim naë mopyemowi. 3 Pötaanök öngöp pim ompöp öp wëënsëp wesak omp muntap koirak piiring wëën pötöngre omp wëwëet utpet wesak saun yokoir.Ën ompöp wel wiin pöt ngön kosang pipët pimnaë mop mowiin wë omp muntap koirak ön-gre omp wëwëet utpet newasën yaë. 4 Karurö,arim songönte tapël wia. Kristo pi pim koröpöweletaan pëël elmëaup ar piik yal ëën ngönkosangtaanwel wiin pötë öngpökaanwil nuulëënwë. Peene pöt ar weletakaan wal ëaup Kristopimëën sak wë. Pi tiar Anutuu inëën yaëëntiarim wëwëatë këët pim yapintak sëpënëak walëa. 5 Tiar lup ngaanötring wakaiman akun pötakngön kosangötök elniin utpetatëën kentre kaureimeë tiarim möönre koröpöt saun koirën pötaya mëneimeë weletaan yaö ëaut. 6 Peene pöt,Kristook yal menak ngön kosangtaan wel wianpötak ngön kosangötë nitëën wakaima pötakaanwil nuulëën wë. Pötaanök kaalak ngön kosangngaan retëng ëa pötë ënëm naën wëwë ngolöpNgëëngk Pulöök pet yaalni eptak Anutuun inëënyaalmë.

Saunatök utpet niwesa7 Pötaanök tol apen? “Ngön kosang pöt ut-

petat,” pël apen ma? Won pan. Ngön kosangötwon ëën ne utpetatë songönte ëwat nasën ëantapön. Ngön kosang pötak epël ya. “Ni omënmuntaröa omnantön war ëënganok,” pël ya. Ënpötak pël naën ëanëën war yaaö pöten köpël ëantapön. 8 Ngön kosang pipët war yaaö pöten ya.Pël ëën ne war yaaö pöten kön wiaan utpet yaaöpötak kante koirak nem lupmerën këk yaalmëënwar nentere nent orö yenerë. Ngön kosangötwon ëën utpet yaaö pöt weëre kosang won ëantapön. 9 Ne ngaan ngön kosangöt këëkë ëwatnasën wë nemtën kön wiin ompyaö wakaimaup.Ënëmak war yaauta ngön kosangët orö rëa pötakutpetatë songönte ëwat wëën nem lupmeri ut-petat kaö sëën 10nemtën könwiin, “Wel yawiautakanöököl yes,” pël ëaut. Anutu pi ngön kosangpötak elnëën ompyaö ömëak ëautak pötak ne welyawiauta kanöököl wakaiman pöt pet elnëaut.11 Ne ngön kosang pöten kön wiaan utpet yaaöpötak kante koirak morök elnëak pipël ngönkosangtaanwel yawiauta kanöököl neulëa. 12Tiarepël ëwat wë. Ngön kosang pöt ngëëngköt, ën

kom ëak nent nent wasëneta ngëëngk, wotpil,ompyaut. 13 E tol am? Ngön kosang ompyaöpötak wel yawiauta kanöököl neulëa pël amma? Won pan. Utpet yaaö pötak wel yawiautakanöököl neulëa. Piptak ngön kosang ompyautpet elnëak pël ëa. Omën pipët tol ëënak ëa?Ne utpet yaauta songönte tekeri yesën ëwat sakutpet yaaö pöten utpet panëët pël wasumëak ëa.Pël ëën ngön kosang ompyaö pötak utpet yaaöpöt sasa utpet panëët pöt pet yaalnë.

Saunatök utpet niwesa14 Tiar ëwat wë. Ngön kosangötëël Anutu pim

Pulöök pimtë kentöön pet yaalni. Pël yaëënakne yang koröpööring utpetatë öngpök wë pötëinëën yeë. 15 Ne nem omnant yaautë songöntenköpël wë. Ne omën ompyaut ëëmëak kentre kauryaalnë pöt naën yaaup. Ën utpetat ëënganëakkaaö yaalnë pötökëër yaaup. 16 Nem omën ut-petat ëënganëak kaaö yaaut yaaö pöta ngönteök yeniak pipët. “Ngön kosangöt ompyaut.”17 Pötaanök nem korar yeë epot nemtë könöökwon, utpetatök nem lupmeri wieë këk yaalnëë-nak yeë. 18 Ne songönte epël ëwat wë. Nemlupmeri omën ompyaut wi naön, nem lup ngaanpömeri. Pötaanök ompyaut ëëmëak yeemakpangk naën yaaup. 19Ne omën ompyaut ëëmaappël yeemak naën yaaup. Ën omën utpetat naënëëmaap pël yeemak yaaup. 20 Ne utpetat naënëëmaap pël aöök yaaö pöt nem könöök won,utpetatök nem lupmeri wieë këk yaalnëënak yeë.

21 Ne itaangkën omën epët nem naë orö yaë.Omën ompyaut ëëmëak yeem utpetat pëën ëyeë. 22 Yaap, nem lupmerök Anutu pim ngönkosangötön kent pan yaalnë. 23 Pël yaëën neitaangkën utpet ngaan nem lupmeri wiakaimapötöknemömpyaö ëëmëak könyawi pötön kööretok elmëak wii netëën pötë öngpök wë. 24 O, neomën utpetemor. Nem koröpö weletaan yaö yaëeptakaan talëpök ent ë neulëëpën? 25 Ne tiarimAköp Yesu Kristook ent ë niulëa pötaan Anutuunyoöre ërëp yamëëaup. Nem ök yeniak piptasongönte pöt epël yaë. Nemtë könre lupötök pötAnutuu ngön kosangötëën inëën yaëëtak utpetngaan nem lupmeri wiakaima pötëën inëën yaë.

8Kristook saunat ent ë nuulëak Ngëëngk Pulö yan-

ingk1 Pötaanök omën Yesu Kristooring yal menak

wëaurö tiarim naë utpetatë ngön kangit ë

Rom 8:2 177 Rom 8:26pet yaira pöt won ëëpnaat. 2 Pöta songönteepël. Ngaan ne utpet pëën eimeë wel yawiautakanöököl seimaup. Peene pöt, Yesu Kristooringyal menak wë pötaan Pul wëwë kosangët yaningkpöök ent ë neulëën utpetatë öngpök sëëre welwi pël naëngan ompyaö eim ömaap. 3 Mosesëngön kosang pötök ompyaö niwasëpënëak yaëëntiarim lup ngaanötök weëre kosangöt wak iraanpomp ëa. Pël ëautak Anutuuk yok pangk ëakpimtë Ruup wes mëën tiar omën utpetaröamöönre koröp wak yangerak oröa. Pël ëën Anu-tuuk elmëën pi tiarim saunatë kangut wak welwia. 4 Anutuuk ngön kosangötë wotpil wieëauttiarim naë orööpënëak pipël ëa. Pöt tiar lupngaanötë wëwëetak naön wë Ngëëngk Pulöökëyaalni pöl yeë pötaanök. 5 Omën lup ngaanötëwëwëetak wë piporö pitëm könöt ngaan wëwëpötakël rë olëak wë. Ën omën Pulöökë yaalmëpöl yaë piporö pitëm könöt Pulöökë naë rë olëakpiiring wë. 6 Omën könöt lup ngaanötë wëwëe-takël rë olëakwë piporöwelwiak kö sëpnaarö. Ënkönöt Pulöökë naë rë olëak wë piporö mayaap-taring wakaim öpnaarö. 7 Pöta songönte epël.Omën könöt lup ngaanötë wëwëetakël rë olëakwë piporö Anutuun kööre tok yaalmë. Pël yeempit pimngönkosangöt ngaarëknaönyaauröak tolëak pël ëëpën? 8 Omën lup ngaanötë wëwëetakwë piporö Anutuuk pitën itaangkën pangk naënyaë.

9 Ar pöt, lup ngaanötë wëwëetakël naön.Pulöökë wëwëetak wë. Pël ëën Anutu pim Pulöarring wë. Omën namp Kristoë Pulö pim naëwon ëëpna pöp pi Kristoë omnamp won. 10Yaap,utpetat yaautak arim möönre koröpöt wel wi-ipënëak yaö elniaurö. Pël ëauröak Kristo arringwëën yak Anutu pim arën, “Omënwotpilörö,” pëlniia pötaan wëwë kosangtak wë. 11 Anutu pimPul Yesu weletakaan wal ë moulmëa pö arringwë. Pötaanök Anutu Yesu Kristo weletakaan walëmoulmëa pöpök elmëën pimPul arringwë pöökarimmöönre koröp kö sëpënëak yaö yaalni pipotwal ë niulëën önëët.

Ngëëngk Pulöök Anutuu ru yaniwas12 Karurö, Anutu pim tiarimëën elnia pötaan

kangit elmëëpenëak pöt yok pangk lup ngaanötëwëwëetak naön ëëpenaat. 13 Pöta songönte epël.Ar lup ngaanötë wëwëetak önë pöt wel wiak kösënëët. Ën Ngëëngk Pulöökë yenia pöl ëën weërekosang ningkën koröpöökë utpetat moolëak pöt

wëwë kosangtak wakaim önëët. 14 Omën Anu-tuu Pulöökë ënëm yes piporö Anutu pim ru-urö. 15 Pöt Anutu pim Pul arim wa pö ar omënnantök wii nitëën kas ëënëak naalniin ëa pö-taanök. Won, Pulöök Anutu pim ruurö elniin pimweëre kosangöök Anutuun, “Pep, ni tenim Pepompyaup,” pël maim wë. 16 Ngön pöt tiar Anutupim ru sak wë Ngëëngk Pulöök tiarim lupötëkaö wesak tekeri wasën kat wiak pël yemak.17 Yaap, tiar Anutu pim ru sak wë. Pötaanök pimomnaröaan omën ompyaut yaö ëa pöt öpenaat.Pël yeem Anutuu Kristoëën yaö ëa pöteta piiringöpenaat. Pöt Kristo tiarimëën këlangön kat wiapöl tiar pimëën këlangön kat yawi. PötaanökAnutuuk kutömweri tiarënta piiring ping wesakniak ë rangiat nimpnaat.

Tiar ënëmak kutömweri wëwë ompyaut öpenaat18 Ne kön wiin kutömweri ping wesak niak

ë rangiat nimpna pöt kaöet. Ën peene wë ep-tak këlangön kat yawi epët pöta ök won, kotte.19 Anutuu omën ket ëa epot pout Anutuuk pimruurö tiarim ë rangiat tekeri niwasëpënëak ulöpkant mëneë kor ëeim wë. 20Anutuuk elmëën pimomën ket ëa pipot om pas wakaima. Pöt pitëmtëkentöök naën, Anutu pimtok pël ëëpënëak yaömëëaut. Pël ëaut yak pit Anutu pimtë ompyaömowasëpnaaten kor wë. 21 Pit Anutuuk pitëmsöpre tet ëak wiakaima pötakaan ent ë ulmëënAnutuu ruuröaring yal ëak ompyaö wë kaalakomën nantë inëën naën ëëpna pöten kor wë.22 Tiar ëwat wë. Omën pasut Anutuu ket ëa epotpout öngöröa ru wilëpënëak lel yailën këlangönkat yawiemruupëën korwëpöl akunkaöaö oröönompyaö sëpnaaten kor wë. 23 Pitëmënt pëënwon, Anutuuk Ngëëngk Pulö kaö wesak ningkënwaurö tiarta këlangön kat yawiem Anutuuk tiarpim ruwes pet niirak tiarim yang koröpöt ent ëakngolöpöt nimpënëak kor wë. 24 Pöta songönteepël. Anutu tiar utpetatë öngpökaan ent ë nu-ulëa. Pël ëautak peene tiar pi pet irak koröpötngolöp niwasëpënëak kor wë. Pi pet irak koröpötngolöp wesa talte tiar pim pël ëëpnaaten kor wë.Pöt namp pim omën kor wë pöten ityaangk taltepi kaalak kor naön ëëpën. 25Omën itnaangkëntenkön wi kosang wesak öpenaat pël weseë ya kë sakkor wë.

26 Tiarim kön wi kosang yewesa pötak tiarweëre kosang won ëën Ngëëngk Pulöök kaamökyaalni. Pöt tiar Anutuun kimang mapenëaktolëël maan pangk ëëpën pöten köpël pötaanök.

Rom 8:27 178 Rom 9:11Pël yeëetak Pulö pimtok tiarim lupötë wë Anu-tuun kimang maim wë. Pi omnaröa naënëllupötëaan ing maimeë Anutuun kimang maimwë. 27 Pël yaëën Pep pi omnaröa lupötön panëityaangkaupök Pulöökë kön pötenta ityaangk.Pöt Pulö pi Anutuu könöökë ënëm ëak Anutuuomnarö tiarim kangiir kimang maim wë pö-taanök.

28 Tiar ëwat wë. Anutuun lup sant yaalmëapörö, omën nentere nent tiarim naë orö nirëakompyaö yaniwesaut kaamök elmëëpnaat. Piyas niapënëak kön wia pötaanök pël elnia.29Anutuuk omën pim wet rëak kön wia pörö tiarpim Ruupë ök sëpënëak kom ëa. Pötaanök pimnangarö tiar selap sëën pimënt nan kaöap pël saköpnaat. 30 Pël ëën Anutuuk pim kom ëa pöröenyas niia. Pël ëak yas niia pöröen, “Wotpilörö,”pël niia. Pël ëak wotpil niwesa pörö ping wesakë nirangia.

Anutuu lup sant pöt tiar sëp naniwaspan31 Anutu pi tiarimëën pipël kaamök yaalni

pöten tol apen? Pi tiar kaamök elniaap talëpökkööre tok elniak pim moresiaan wa ëp elniipën?Won. 32 Pi keimön naalniin pim Ruup tiarimëënwes nimëën tiarim kangiir wel wia. Pötaanökpi kaamök elniak omën muntatta kët ël epotënineim öpna pöt tiar kön wia. 33 Omën Anutupimtëën yaö wesaurö tiar talëpök ngön yaatakniulëëpën? Won. Anutuuk wotpil niweseim wë.34 Pötaanök talëpök utpetatë kangut ningkën kösëpen? Won. Yesu Kristo pi tiarimëën wel wiapöt pëën won. Pi wel wiak kaalak weletakaantawal ëaup. Pël ëak Anutu pim mor yaapkëësi wëtiar kaamök elniipënëak Anutuun kimang maimwë. 35 Pötaanök omën oröpötök Kristo pim lupsant yaalni pötakaan ent ë nuulëëpën? Könömötyewautak ma këlangön kat yawiautak ma utpetyaniwas pötak ma ngöntök yaautak ma omnan-tëën il ngentingenti yaautak ma nga yaalniautakma yamëngkautak pötök pël naalniin ëëpnaat.36 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Ten nimëën sak wëën yak kët ël epotë utpet

wesak nimëneim wë.Pitök tenën itaangkën pol sëpsëp yamö pöröa ök

sëën pël elnieim wë.”37 Omën könöm pipot tiarim naë oröak Anutuunaëaan ent ë nanuulaan yaëën tiarök könömpipot il mowas pet yair. Pël yeë pöt Kristo lupsant yaalni pöpök weëre kosang niwasën taintaëwë. 38 Nem pël yak pöta songönte epël. Nemkön kosang wia pöt omën nentak Anutu pim lup

sant yaalni pötakaan ent ë nanuulëëpan. Weletakma wëwëetak ma enselöröak ma omën kaö sakkutöweriaan yangerakë wëaurö ma omën peenewia epotök ma ënëm orööpna pötök, 39 omënolaanötök ma öngkölaan pötök, omën ke nenterenent wia pipotök Anutuu lup santakaan ent ënanuulëëpan. Lup sant pöt tiarim Aköp YesuKristook yaalni.

9Pool pi Yuta omnaröaan ya këlangön ëa

1 Ne Kristook yal menak wëaupök nem ökniama epot kaar won, yaapöt. Ngëëngk Pulööktangön epot yaappöt pet elnëënnem lupmerök könyawi. 2 Ne ngön epot ök niamaan. Yuta omënnem karuröen yaköm pan kön wieimeë nem lup-mer utpet pan. 3 Nem kentöök kan nent wiaanpöt Anutuuk pit kama moöpnaan ne kangiir esparëaöökë kanöökël sak Kristo pëlëër wëën nepëlëër ömëak kent kön yawi. 4Ten Israel omnaröAnutuuk pimëën yaö niwasën pim ru sëën pimëwaat pet elnia. Pël ëak ngön taë wes mena pötninak pim ngön kosangöt ök niiaurö. Pël ëakpiin yaya maim öna kan pöt pet elniak kup kenentere nent niwia. 5 Tenim ëarö ngönënë kaösak wakaimaurö. Pël ëënak Kristo omën möönrekoröp wak tenim kurtak oröaup omën poutë kaösak wë, Anutu tapöp. Piin yaya maim öpa, kët ëlepotë. Yaap.

Anutu pi omnarö pimëën yaö yaniwas6 Anutuuk ten Yuta omnaröen pim omën

sënëak niia pöt ten pourö pöp panë nasën. Pëlëautak pim kup niwia pöt mos naën ëa. PötIsrael pöpökaan ulöl sa Yuta omën pörö pouröAnutuun kön wi kosang wasën yaö nemowasënëa pötaanök. 7 Ën Apram pim ëaröeta pourö pimök nasën ëa, naröakëër. Pöta ngönte ngönëntakepël kup mowia. “Aisak pim ëaröakëër nim yaösëpnaat.” 8 Pipta songönte epël wia. Omnaröawëwëetakël pëën Apram pim wilën ulöl sa pöröAnutuu ru nasën. Anutu pim kup mowiautakëlwilën ulöl sa pöröaar pit Apramë ë panëërö pël sa.9 Pöta kup mowia pipët epël ëa pötaanök. “Kris-maki nent won sëën nem akun wia pötak kaalakwais kaamök elmëën Sera pi yokotup wilëpnaat,”pëlmëëa. 10Pötaarwon. Repeka pimnaëëta tapëloröa. Pi tenim ëap Aisak piiring wë ru naar yaksak wila. 11 Piarip tep ëak ëlëpë yaatak wë omënutpetere ompyaö pöt naën ëa. Pël ëautak Anutupim wet rëak pimtë könöök omnaröaan yaö ëapöl akun pötakta pël ëëpënëak kent kön wia. Pi

Rom 9:12 179 Rom 10:3piarpim ëa pötaan won, pimtë yaö elmëa pötaankom elmëa. 12 Pël ëak Repekaan, “Nanëpök nan-gapë inëën ëëpnaat,” pël ök mëëa. 13 Pöta ngöntengönëntak epël wia. “Ne Yakopön kent yaë. Ënnanëp Isoon kaaö.”

14 Pötaan tiar Anutu pim ëa pöten, “Korar ëa”pël apen ma? Won pan. 15 Pöt pi Mosesënepël ök mëëa pötaanök. “Ne omën nampönmait elmëëmëak pöt yok pangk pël elmëëmaap.Ën nampön yaköm elmëëmëak pöt pël ëëmaap.”16 Pötaanök Anutu pi omën nampë kentööreweë yengentiaö pötaan won, pimtë yaköm pötakyaalmë. 17 Pöt Anutu pim Peroon ngön ök mëëapöt ngönëntak epël wia pötaanök. “Ne nemweëre kosang pöt nim naë tekeri wasën nemyapinte yang poutë aö së pangk ëëpënëak kaöwes niulëaut.” 18 Pötaanök tiar Anutuun ëwatwë. Pi omën nampön yaköm elmëëpënëak pötyaköm elmëëpnaap. Ën namp pim lupmer ilmowariipënëak pöt yok pangk pël ëëpnaap.

Anutu pi ya sangënre yaköm pout yaaup19Anutu pël yaëën arim naëaan narö köpël wë

epël an koröp. “Ten Anutu pim kent ëëpna pötenyok pangk kan nemowariingan. Ten utpet ëëkpim kentöökë ënëm yeë. Pël yaëën Anutu pi oröpëënak tenën kön wiin utpet yaë?” 20 Ar pël aankangiir epël niamaat. Ar omën talöröak Anutuunngön ke pil yemak? Pangk pël naëngan. Mayang kap nentak yok pangk pim ket elmëaupön,“Ni tol ëënak ne epël ket yaalnëën?” pël mapënma? Won. 21 Omën kap ket yaaup pim kentöökyangetaring ket ëëpënëak pöt yok pangk ket ëëp-naat. Yang ulöp kopët nentak kap nentepar, nentkaöatëënnent kotutëën, pël ket ëëpënëak pöt yokpangk.

22Anutu pim kentöökë wia pöt kap ket yaaupëök. Pi pim omën ket elnia eporö pim kentöök om-nant elniipënëak pöt yok pangk. Omën naröennga elmëak pitëm naë pim weëre kosangöt tekeriwasëpënëak kent kön wia. Pël ëaap pi omën pimnga elmëak kö mowasëpnaaröen ya wiap elmëakteëntom namëngkën ëa. 23 Anutuuk omën muntpim yaköm elniipënëak kön wiaurö tiarim naë piëwaare ë rangi pout pangk ëeëaupök pöt tekeriwasëpënëak omën kö mowasëpnaaröen ya wiapelmëak teëntom namëngkën ëa. Pi wet rëak tiarëwaare ë rangi pöt öpenëak kopëta wes niwia.24 Pöt tiar tapöröen pi yas niiaup. Yuta omëntenimëntëër won, ar omën muntaröeta. 25 Pötangönte tektek omën Osea pöpë pepeweri epëlwia.

“Omënwet rëak nemëën newasën ëauröen, ‘Nemomnarö,’ pël memaat.

Ën wet rëak lup sant naalmëënörö lup santelmëëmaat.

26 Ën, ‘Ar nemëën newasën yeë,’ pël mëëa yangpörekta kaalak,

‘Ar Anutu wëwëetaringëp pim ruurö,’ pëlmemaap.”

27 Ën tektek omën Aisaia puukta Israel om-naröaan ngön ëak epël ëa.“Israel omnarö selap sak i pis i kaöaöökë ëöök

pötë wia pöl ëeëpël ëautak Anutuuk om kopët naar kama öpnaat.28 Pöt Aköp pi ngön yaatak teënt pan ë pet irak

kangut yangerakë omnarö mampnaat pö-taanök.”

29Aisaia puuk kaalak tektek ngön nent epël ëa.“Anutu kutömweri ngaarëk wëaupök tiarim ru-

ure ëarö mait naalmëën ëanëën tiar So-tomre Komora ka pöörarë wakaimauröaëa pöl kö san tapön.”

Israel omnarö wotpil sëpënëak poprak ëa30 Pötaan tiar tol apen? Epël apenaat. Omën

muntaröa naëaan narö wotpil sëpnaataan weënengentiin ëauröak wotpil sak wë. Pit Anutuunkönwi kosang yewasënwotpilmowasënwë. 31ËnIsrael omnarö ten wotpil sënëak weë ngentiakMoses pim ngön kosangöt ngaarëk weimeë pom-pre kaö ë imaut. 32 Pit tol ëënak wotpil nasën ëa?Pël ëëpnaan Anutuun kön wi kosang newasën,pitëmtë wëwëat kaamök ëën wotpil sëpën wesakëa pöt pangk naën ëa. Pit Kristoon kaaö elmëakomnaröa këlötëaan söë urak kawi yengenti pölëa. 33Pöta ngönte ngönëntak Kristoën ngön nentepël ëa.“Kat wieë. Ne Saion kak omnarö söë uröpënëak

kël naö yawi.Kël weë panë naö omnarö kawi ngentiak utpet

sëpënëak yawi.Pël ëën omën namp piin kön wi kosang wasëpna

pöp ëö nasëpan.”10

Israel omnarö pit Anutu pim wotpil yewas kanpöök nasën ëa

1 Karurö, nem lupmerök Anutuuk Israel om-narö pit utpetetakaan kamamoöpënëak kent panyaalnëën Anutuun kimang maim wë. 2 Ne pitënëwatwë. Pit Anutu pim inëën elmëëpnaaten kentëak weë yengenti. Pël ëaap Anutuu kan ompyautköpël wë yak köntak yaë. 3 Pit Anutuuk wotpil

Rom 10:4 180 Rom 11:6yaniwas kan pö kasëng menak pitëmtok wotpilsëpnaataan weë ngentiak ya yamëngk. Pël yeemAnutuu iri wë pim wotpil yaniwas kan pöökölnasën yaë. 4 Tiar ëwat wë. Moses pim ngönkosang pöt Kristo oröön mop mowia. Pötaanökomën pourö piin kön wi kosang yewasën pit,“Omën wotpilörö,” pël yema.

5 Moses pi omën Anutuuk pitën, “Wotpilörö,”pël mapënëak ngön kosangöt ngaarëk yewapöröaan epël retëng ëa. “Omën namp ngönkosang pout ngaarëk öpna pöp Anutuuk piin,‘Wotpilëp,’ pël maan wëwë koirëpnaap.” 6 OmënKristoon kön wi kosang yewasën Anutuuk pitën,“Wotpilörö,” pël yema pörö epël kön nawiin yeë.“Talëp o kutömweri is Kristo koirak irapën?”7 Ma “Talëp öngk yangera öngpök ngemë Kristoweletakaan koirak aprëpën?” Kristo pi tiar piinkön wi kosang yewasën Anutuuk wotpil wesapörö tiarim naë wë. Pötaanök tiar piin ap newas-ngan. 8 Tiar Kristoon kön wi kosang yewasënAnutuuk wotpil wesa pörö kön pël nawiingan.Tiar epël kön wiak yak. “Anutuu ngönte arimnaë wia, arim këmötëëre lupötë.” Ngön pöt könwi kosang yewesauta ngönte tenim ök yeniakpipët. 9 Arim këmötëaan, “Yesu tenim Aköp,”pël ök yeem lupötök Anutuuk Yesu weletakaanwal ë ulmëa pöt kön wi kosang wasënë pöt Anu-tuuk utpetetakaan kama niöpnaat. 10 Pöt tiarimlupötök Yesuun kön wi kosang yewasën Anu-tuuk wotpil niwasëpnaat pötaanök. Këmötök,“Pi tenim Aköp,” pël yaan utpetetakaan kamaniöpnaat. 11 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omën piin kön wi kosang wasëpna pöp pi yokpangk ëö nasën ëëpnaap.” 12 Pöt Yutaare omënmuntarö tiar omën kopëtarö, narö maimarö wonpötaanök. Tiarim Aköp kopëtap puuk omënpourö kaamök elniipënëak kimang maim wëpörö komre kolap elnieim wë. 13 Pöta ngöntengönëntak epël wia. “Omën Aköpön kaamökelmëëpënëak kimang mapna pörö Anutuuk ut-petetakaan kama öpnaat.” 14 Tol ëak omënpiin kön wi kosang newasën wë pöröak kaamökelmëëpnaataan mapën? Tol ëak Anutuu ngöntekat nawiin ëauröak kön wi kosang mowasëpën?Tol ëak pim ngönte ök nemaan wiaan kat mowi-ipën? 15 Tol ëak pim ngönte ök mapënëak wesnamëën wiaan ök mapën? Pöta ngönte ngönën-tak epël retëng ëa. “Omnaröa Anutuu ngönompyaut wak yewais pöt ompyaö pan.”

Israel omnarö pit ngön ompyaut kön wi kosang

nemowasën ëa16 Ngön ompyaut pitëm naë oröautak narö

ngaarëk naön yaë. Pöta ngönte tektek omënAisaia puukta epël ëa. “Aköp, ten nim ngönteök mëëautak kat nawiin yaë.” 17 Kön wi kosangyewesauta songönte epël. Kristoë ngön pöt, om-naröak ök niaan kat wiak kön wi kosang yewas.18Ne epël niamaan. Pit ngön ompyaut kat nawiinma? Won, pit yok kat wiaurö. Pöta ngöntengönëntak epël wia.“Pitëm këm ngönöt yang epotë sa pet yair.Ën ngönöt ka poutë pangk yaë.”19 Ne kaalak pëlpël niamaan. Israel omnarö könnawiin ëa ma? Pöta kang nent Mosesök Israelomën pimoröen epël mëëa.“Ne omën maimarö arim urtak wa ulmëën ar

pitëmëën yak wëwë ompyautaan warrekaur ëënëët.

Ën ne omën köpël narö arim kangiir ömaat.Pël ëën ar pitëmëën ya sangën ëënëët.”20 Ënëmak Aisaia pi Anutu pim omën muntaröaompyaö wasëpna pöten kön wieë kas köpëlpitëmëën ngön epët pëën wes wia.“Neen ngaöl naalnëënöröak nokoiraut.Nemëën pëlpël nenëaan ëaurö ëö menaut.”21 Pël ëak Israel omnaröaan epël ëa.“Ne akun wali pan pitën yas yemaan kat wiak wa

olaimaut.”11

Anutu pi Israel omën naröen yaköm elmëa1Ne kaalak pëël niam. “Anutu pi pim Israel om-

narö kasëngpanëmomenama? Wonpan. NeentaIsrael omnamp, Apram pim ëap, Pensaminë kur-takaanëp. 2Anutu pi omën pim ngaanëër pimëënyaö wesa pörö kasëng nemangkën ëa. Pötangönte tektek omën Elia pim ngönte ngönëntakwia pöt kat nawiin ma? Elia pi kimang ngöntakIsrael omnaröaan Anutuun kaaö ngön epël mëëa.3 “Aköp pit wet rëak nim tektek ngön yaaö nemkarurö mënak kiri ar yaaö uröteta kelën nemëntwëën neenta nempënëak yaë.” 4 Pël maan Anu-tuuk kangiir epël mëëa. “Ne omën selap pan7000 yang omp ak Paal pöpön yaya nemaan wëpörö ngaata öngpökaan ngarangk elmëeim wë.”5 Tapël peene akun eptakta Anutuuk omën kopëtnaar komre kolap elniak yaö niwasën wë. 6Anututiarim ompyaö yaautaanwon, pimtë komre kolapyaalni pötaan yaöniwesa. Omnarö ompyaö yaëënpi yaö yemowas talte komre kolap yaalmë pöt këëëpën.

Rom 11:7 181 Rom 11:287Pöten tol apen? Israel omnarö këët koirënëak

weë ngenti imautak pourö nokoirën ëan. Kopëtyaö niwesauwaar tenimtokëër yokoir. Ënmuntarö pöt Anutuu ngönwa olaan puuk elmëënlupöt il wariak wë. 8 Pöta ngönte ngönëntak epëlwia.“Anutuukpitëm lupötwa irikor elmëak it ngaapre

katun mowesa.Pël ëa pötepar peeneta om wia.”9 Ën Moses pim ngön kosang Yuta omnaröa kenteima pötak wii motëa pötaan Tewitök epël ëa.“Pitëm kaömp neim wë pöt animauröaan kalaap

wiire pongön të pël yeë pötë ök ëëp.10 Pit omnantön itnaangkën ëëpnaan pitëm itöt

röök ulak ëëp.Pit omën könöm panëët wak wëën pitëm kas-

ngelöt pak ëeim öp.”Anutuuk omën maimarö kama yeö

11Ne kaalak pëël niamaan. Yuta omnarö pitëmwiapre kor ëa pötak ngentiak sasa utpet ëa ma?Won pan. Pit omënmuntaröa wëwë ompyautaanwar ëën tapël öpënëak Anutuu ngön wa olaanAnutuuk omën munt pörö utpetetakaan kamawa. 12 Yuta omnarö Anutuu ngön wa olaan Anu-tuuk omënpourö ompyaö yaalmë. Pit kawiap ëënomën muntarö ompyaö yaalmë pöt pitëm kaalakAnutuu naë rë olëak öpna akun pötak Anutuukkaö wesak ompyaö elniipnaat.

13 Ne peene ar köpël omnaröen ök niamaan.Anutuuk ar kopël omnaröen pim ngönte ök ni-amëak yaö neaan pël yeem arim naë ya yamëngkpöten kön wiin kaöet pël yaë. 14 Ne ya pötyamëngkën Yuta omën nem kar narö Anutuukarën ompyaö yaalni pötaan war ëën pim naë rëolaan kama niöpën wes. 15 Anutuu pitëm kasëngmena akun pötak puuk elniin kopël omnarö arpiiring lup kopëtemer san. Pötaanök Anutuupitëm kaalak öpna pötak tolëël orööpën? Om-narö weletakaan wal ëak wë pöl Anutuuk kaöwesak ningkën ar wëwë ompyaö panëëtak ön sa.16Ngön nokoli nentepar epël wia. Yuta omnaröayaaul omën namp kaömp nemes wak Anutuunyak komëak kaönentmangkënpöt Anutuuk poutpimot pël wasëpnaat. Ën këraamentta Anutuukkönwiinmisënöt pimot pël wasëpna pötmoröttapimot pël wasëpnaat. Pöta ök Anutuuk kön wiinYuta omën tenim ëarö pimorö Yuta omën pouröyok pimorö pël yaë.

17 Yuta omnarö ten këra olip yaapmentë ök,ën ar köpël omnarö këra olip kosangöökmentëök Anutuuk yaapmentë mor nant ulöp nautön

ëautaan il moolëak kosangöökmentë mor nemorurtak yal men moulmëën ëlmentök kaamök ëakmor nailënötring kolap yaningk. 18 Ar arimtënkön wiin isën Yuta omën këra mor mosutë ökëën il moolëa pöröen ökre was manganok. Ar ommormor misënö kaamök naën, misënöök mor-mor kaamök yaalni. Misën pö Yuta omnaröaëarö.

19 Ar, “Anutuuk ten urötak yal men ni-ulëëpënëak mor mosut il moolëa,” pël an koröp.20 Yok. Pël anëëtak pit kön wi kosang newasënëautaanök il moolëa. Ën ar pöt, kön wi kosangyewesautaring pitëm urötak wëerek arimtënwakisak anganëën ngarangk këëkë ëën. 21 Anutuukmor ëlmentëkaan oröaut Yuta omën pörö pitëmutpet ëaö pötaan mait naalmëën il moolëaut.Pötaanök arta utpet ëënë pöt mait naalniipan.22 Tiar Anutu pim yaë pöten iteneë pim yakömreya sangën yaaö pöteparën ityaangk. Omën pimwëwëeten kaaö yaauröaan ya sangën yaalmë. Pëlëautak Anutuuk arën yaköm elniin wë. Ar pimnaë önë pöt tapël elnieim öpnaat. Ën pël naënëënë pöt arta il niolapnaat. 23 Ën Yuta omën ilmoolëa pörö kaalak lup kaip tiak kön wi kosangwasën pöt Anutu kaalak yal mampënëak weërekosang yaë pöpök pangk pël elmëëpnaat. 24 Arkëra olip kosangöökmentë ökwëënpömentëkaanilak omnaröa naënganëël Anutuuk yaapmentëkyal men nuulëaurö. Pötaanök Yuta omën ilmoolëa pörö kaalak ëlmentëk yal men ulmëëpnapöten pomp naëpan.

Anutu pi tiarën yaköm yaaup25 Karurö, ar arimtën kön wiin ispanëak ne

ngön ngaan ëlëëp wiakaimaut peene tekeri yesepët ëwat sënëak kent yaë. Israel omën narö lupkosang ëeim wëën akun won sëën köpël omnaröAnutuu naë rë olapënëak yaë pörö pël ë petirënak 26 pötaan Israel omën pourö Anutuu naërë olaan kama niöpnaat. Pöta ngönte ngönëntakepël wia.“Ompyaö Niwasëpnaap Saion kak oröak utpet

Yakop pim ëaröa naë wia pöt won wasëp-naat.

27 Pël ëën nem pitëm saunat ent ë moolamapötak nem ngön taë wes mena pöt këorööpnaat.”

28 Yuta omnarö ngön ompyaut kasëng menakAnutuun kööre tok elmëa. Pitëm pël ëa pötak arköpël omnarö kaamök elniin ngön ompyaut katwiak Anutuu naë rë olëaurö. Pël ëauröak Anutupitëm ëaröen kup mowiak Yuta omnarö pimëën

Rom 11:29 182 Rom 12:21

yaö wesa pötaan lup sant yaalmë. 29Anutu pi pimkön kosangtak omnaröen ompyaö elmëëpënëakyas mëëa pöt wiap nasëpan. 30 Köpël omnaröar ngaanëër Anutuu ngön wa olaimauröak peeneYuta omnarö Anutuu ngön wa olëa pötaan Anu-tuuk yaköm yaalni. 31 Tapël Anutuu arën yakömyaalni pötaan puuk peene Yuta omnaröentayaköm elmëëpënëak elmëën pit peene pim ngönwayoola. 32Anutu pimelmëa pöta songönte epët.Pi tiar omën pouröen yaköm elniipënëak elniinpim ngön wa olaimaurö.

Anutuun yaya mepa33 Elei, Anutu pim könre ëwat pöt maimalëp.

Pim könre ëwat pöt öngpök pan tiar yok pangknaëngan. Ën pim ya yamëngka pöteta ëwatnaëngan. 34 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Aköpë könpelën talëpök ëwat sa?Ma pi köpël wëën talëpök kön mena? Won.35Ma talëpök pi wet rëak menaurek kangit mam-

pën? Pël naëpan.”36 Omnant poutë songönte pim naë wia. Piomnant poutë pepap. Omën pout pi kopëtapëët.Pötaanök tiar kët ël epotë piin yaya maim öpa.Yaap.

12Tiarim möönre koröpöt Anutuun kiri elmëëpa

1 Karurö, ne Anutu pim yaköm yaalni pötaankosang wesak niamaan. Ar arim möönre koröpötAnutuun pëël elmëën kiri yemangk pöta ök ëëp.Pël ëeë arimtën pimorö pël weseë pim yaë pöteim ön. Pël yeem pöt Anutuun yaap inëën eimönëët. 2 Ar ngönën wonöröa yaaul ëënganok.Arim könre lupöt Anutuun pël elmëën ngolöpwes nimp. Pël ëak arim wëwëatta ngolöp wesnimpnaat. Pël ëën Anutuu yaalni pöten ëwatpanë sënëët. Ar omën ompyaöre wotpil panëAnutuu kent yaë pöt kom ëak ëwat sënëët.

3Anutuuk komre kolap elnëak ngön yaaö omënnewesaup. Pötaanök ar pouröen niamaan katwieë. Ar arimtë wëwëere ëwat yaautön köntakkön wiin ispan. Anutuu nina pöl kön kosangwieë arim wëwëere ëwat yaautön wotpil wesakkön weswes ëeë. 4 Tiar ëwat wë. Tiarim möönrekoröp kopëtaöökë kaut selap wë. Ën kaö pötökya yamëngka pöt selap. 5Tapël tiar omën selapökKristook yal mangkën möönre koröp kopëtaö pëlyes. Pël yeë tiar nener yal yeë.

Anutu pim weëre kosang pötring ya ke nenterenent mëmpa

6 Anutu pi komre kolap elniak pim ya ke nen-tere nent mëmpenëak weëre kosang yaningk.Pötaanök omënnamppi Anutu pimngönte tekeriwesak apnaataanweëre kosangmangkën pöt pimkön wi kosang yewesauta ökök pim ngönte tekeriwesak ap. 7Namp pi kaamök yaaö yaataan weërekosang mangkën pöt karurö kaamök elmëëp.Namp rë yemoula yaatan weëre kosang mangkënpöt rë moulöp. 8 Wa korkor ngön yaaö yaataanmangkën pöt ap. Namp kësangën yaaö yaataanmangkën pöt panë wesak ëëp. Ngarangk yaaöyaataan mangkën pöt ya kaö mëmp. Yakömelmëak kaamök yaaö yaataan mangkën pöt ërëp-sawi kön wieë elmëëp.

Lup sant elmëëpena ngönte9 Arim karurö yaap wesak lup sant elmëeë. Ar

utpet yaaut kasëng menak ompyaö yaautakël rëolëak weë. 10 Arim karurö pitta Kristoëërö pëlweseë lup sant elmëeë. Ar weë ngentiak arimkaruröa yapinötwak isakmaë. 11Wiapre korwon,ya kë sak wë Aköpë inëën elmëeë. 12 Aköpönkor eimeë ërëpsawiaring weë. Pël ëën konömnant arim naë oröön kosang sak taueë kimangmaim weë. 13 Ën Anutuu omnarö omën nantëënelek yaëën pöt pit kaamök elmëak omën ka nan-tëaanörö arim naë waisën pöt ompyaö ngarangkelmëeë.

14Omën narö ar utpet yanuwasën pöt Anutuukompyaö mowasëpnaan kimang maë. Ar piinutpet wasëpnaaten kimang manganëp ompyaömowasëpnaan kimang maë. 15 Omën narö ërëp-sawi yaëën pöt pit kaamök ëak ërëpsawi ëeë. Ënnarö ing yaan pöt kaamök ëak ing aë. 16 Aromnaröaring lup kopëtemer sak weë. Arimtënkön wiin ispan irëak omën yaapöröaring weë.Arimtën kön wiin ëwatringörö pël ëën ping we-sak angan.

17 Utpetatëën kangiir kangiir ëënganok. Arkëëkë kön wiak omnaröa itaangkën ompyaöëëpna pötökëër ëeë. 18 Ar nga elmëënëak könwiinganok. Kan nent wiaan pöt karuröaringmayaap weë. 19 Karurö, omën narö utpet yaal-niin pöt kangiir elmëënganok. Anutuuk kangiirelmëëpnaan wiaap. Pöta ngönte ngönëntak epëlwia. “Saunatë kangut pet yaira pipot nem yaat.Nook kangiir elmëëmaat. Aköp pi pël ya.” 20 Arpöt epël ëeë. “Arën kööre tok yaalniaurö këënyaëën pöt kaömp meneë. Iiten yaëën iit meneë.Pël ëën utpet yaautön kön wiak ëö sëpnaan.”21 Utpetatök ar il niwaspan. Won, ar omënompyaut yeem utpetat ngep ëeë.

Rom 13:1 183 Rom 14:11

13Yang ngarangköröa ngön ngaarëk öpa

1 Tiar omën pourö yang ngarangköröa ngönngaarëk öpa. Yang ngarangkörö pit om pasnaaröön, Anutuuk ya menak moulmëën wë.2Namp pi yang ngarangköröa ngön wa yoola pöpAnutu pim moulmëauröa ngön wa yoola. Pëlyaë pöp kangut öpnaat. 3 Ompyaurö pit yangngarangköröen kas naën ë yaë. Utpet yaauröpitökëër kas ë yaë. Pötaanök ar pitën kasinkasinwon önëak pöt omën ompyaut pëën ëën. Pël ëënpit arën itaangkën ompyaö sëpnaat. 4 Piporö pitAnutuu ya omën narö pitök ar ompyaö önëakngarangk yaalni. Pël yaëëtak ar utpet yaëënpöt pit kangut nimpnaatak pitën kas ëën. PitAnutuu ngön ngaarëk wak utpet yaauröaan ngayaalmë. 5 Pötaanök pitëm ngönöt ngaarëk ön.Pöt kangut elniipanëën kasiin pëën won, arimlupötökta ompyaut ëënëëten kön wiak ön. 6 PitAnutuuk ya pipot mangkën yamëngk pötaan armonat takis men yeë. 7 Pötaanök omnant epotmampunëak niapna piporö meneë. Pit takis kenentere nent poutëën kimang niaan pöt meneë.Pit omën kaöarö ëën pöt pitëm yapinöt wak isakmaë.

Tiar lup sant yeemAnutuungön kosangöt ngaarëkyeö

8Ar omnaröa omënnant nina pötë kangutmenpet ireë. Ën lup sant yaaö pötaar pet irnganëp omëeimön. Omënmuntaröen lup sant yaalmëpipopAnutuu ngön kosangöt ngaarëk yeö. 9Anutu pimngön kosang nant epël wia. “Öngre omp wëwëetkom ëëngan. Ni omën mën wel wiingan. Nikëkain ëëngan. Ni omën muntaröa omnantönwar ëëngan.” Ngön kosang pipotre munt nanttawia pout erën ëak epël ya. “Nimtëën lup santyaën tapël nim karipön elmëëm.” 10 Omën lupsanttaring öpna pipopmuntapön utpet naalmëë-pan. Pötaanök lup sant yaë pipop Anutuu ngönkosangöt ngaarëk yeö.

Tiar wotpil wesak öpa11 Pël ëënëak niiauta songönte epël. Ar akun

epta songönte ëwat wë. Kaëaan yaan sak walëëpena akun temanöm yes. Pöt ngaanëër ngësrëak ngönën kat wiak kön wi kosang wesanpötak Kristo pim kama yanu pöt pet irëpnaakunet wali wieëaut peene pöt temanöm yespötaanök. 12Kout pet irëpënëak yaëën ëlpamwalëëpënëak yetapöörar yamë. Pötaanök koutakëyaaut moolëak ëwaatakë kelre ngilö wetak öpa.

13 Tiar kët ëwaatak wëaul wotpil wesak öpa.I ngaat nak kön irikor ëak ngön wa olangan.Ngasam pas eimeë öngre omp nga ëëngan. Ngönnga elööre omënmuntaröa omnantönwarre kaurë pël ëëngan. 14 Tiar Aköp Yesu Kristo pim öksak wë tiarim koröpöökë kentre kaur pötë ënëmëëpenaataan kön wiinganëp pim ënëm ëëpa.

14Karuröa wëwëat sangk kelngan

1 Omën pitëm kön wi kosang yewesaut wiapyaë piporö mësak wais ingre moröröa öngpökulmëeë. Pël ëak pitring ngönaak anëëtaan kön kenalre nal wiak angan. 2Omën narö pitëm kön wikosang yewesautweë yaë pörö pit könwiin pangkëën yenaut pout nëmpnaat. Ën kön wi kosangyewesaut wiap yaë piporö mësëpöt won, këënrekaömp pëën yenaurö. 3Omën omnant pout yenapöröak mësëpöt nanën yaaö pöröen kön utpetwiipan. Ën omën mësëpöt nanën yaaö pöröakpout yenauröen kön wiin, “Utpet yaë,” pël ëë-pan. Won, omën piporöeta Anutuuk kamawaurö.4 Pötaanök arim oröptak omën kaö nampë inëënruupön pim yaauta songönten utpet wesak aanpangk ëëpën? Pi weë sëpën ma wiap sëpën pötpimtë kaöapökëër itenak pangk apnaat. Kaöappi taë mowasëpna weët wieëaupök taë mowasëntauaapnaat.

5Omënnarö Anutuun yayamapënëak könwiinkët nant kaöat ën nant kotut pël yaë. Ën naröpël ëëpënëak kön wiin kët pout mëngkre mëngkwia pël yaë. Pit pourö pitëm ëëpna pöt könkosang wiak pël ëëp. 6 Omën kët nant kaöatpël kön yawi piporö pit Anutuu yapinte kaöwasëpënëak pël yaë. Ën omën kaömp pout yenpöröeta Anutuun yowe mëak pim yapinte wakkaö yewas. Omën mësëpöt nanën yaë pörö pittaAnutuu yapinte kaö wasëpënëak pël yeem piinyowe yema. 7 Tiarim öp wë pöt tiarimtok naön.Wel yawi pöteta tiarimtokwel nawiin. 8ÖpwëpötAköpëën wë. Wel yawi pöteta Aköpëën wel yawi.Pötaanök öp öpenaarö ma wel wiipenaarö tiarAköpëërö. 9 Kristo pi wel wiauröere öp wëaurötiar pouröa kaö sëpënëak wel wiak wal ëa.

10 Ar naröak tol ëën arim karuröa wëwëatönsangk kelkel ëak utpet wesak yemak? Ën naröarta tol ëën arim karuröen ökre was yemak? Tiarpourö Anutuu naë sëën pim ngön yaatakök niaanpet irëpnaat. 11 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Aköp pi epël ya. Ne wëwëetaring wëaupök yaap

pan yeniak.

Rom 14:12 184 Rom 15:13Omëm pourö neen rar rë wesirak yaya neapnaat.Pël ëak Anutuun, ‘Pi Anutu panëëp,’ pöt war

wesak apnaat.”12 Pötaanök tiar omën pourö tiarim wëwëatësongönöt Anutuun ök mepenaat.

Omnant elmëën wiap ëëpanëën ngarangk ëëpa13Pötaanök tiar nenera wëwëatön sangk kelkel

ëak utpet wesak yaaut sëp wesak kön epël wiipa.Tiarim karurö omën nant elmëën kawiap ëaksaun koirpanëën ngarangk këëkë ëëpa. 14 NeAköp Yesuuk yal menak wë omën yena nen-tere nent epot kewilringöt won pël kön kosangyawi. Pël yeëetak omën namp pi könöök omënnantön kewilringöt pël wesak nëmpna pöt yaapkewil mowasëpnaat. 15 Ar kaömp nant yenënarim kar namp itenak kaömp pöt kewilringötpël wesak ya këlangön ëën pöt ar lup santnaalmëën yeë. Kristo pi omën pipopëënta welwiaup. Pötaanök arim yena pötak utpet mowas-pan. 16 Arimtok arim yeë pipotön ompyaö pëlyewesetak muntaröak utpet wesak apanok sëpweseë. 17 Pöta songönte epël. Anutuu wa ngaöökyanimë pöta këët iire kaömp yena pöt won. Pötakë pöt wotpil mayaapwë, ërëpsawiaringwë pipëtNgëëngk Pulöök yaningk. 18 Omën Kristoë in-ëën sak wë omën pötring öpna pöp Anutu pimyaauten itenak kent yaëën omnaröakta kön wiinomën ompyaup pël sëpnaat. 19 Pötaanök tiarompyaö pipot pëën ë yesem mayaap öpa. Pëlëak ompyaö yeem karurö lup kosang yemowaspötökëër ëëpa. 20 Ar yenautëën pëën kön wieëAnutuu yaat utpet wasngan. Yaap, omnant poutnënë ompyaut. Pël ëautak ar omën nant yenënpötak omën muntarö ëngk ma e wesak kön ut-pet yaniwiin ar saun yokoir. 21 Arim kar nampëngk ma e wesak kön utpet wiipanëën animaörewain i ngaat nëëre omën ke nentere nent yeëpöt sëp wasënë pöt yok pangk. 22 Arim könkosangötök omnant yaautön ompyaut pël yewaspipöt arimëntre Anutuukëër ëwat wë. Omënnamp pi kön wiin pim ëëpna pöt yok pangk pëlwesak pötökëër ëëpna pöp ërëpsawi ëëpnaap.23 Ën namp pi kön selap yaalmëënak köntaknëmpna pöt Anutuuk kön wiin utpet sëpnaat.Pöt pi kön kosang pöt won wiaanak ëa pötaanök.Omnant pout kön kosang nawiin wë ëëpena pötsaunaring ëëpnaat.

15Tiarim karuröen kön wieë lup kosang sëpnaan

kaamök elmëëpa1 Kön wi kosang yewesautaring wëaurö tiar

omën pitëm kön wi kosang yewesaut wiappöröen kaaö elmëënganëp kaamök elmëak pitëmkönömöt öpa. Tiarimtë kentöökë ökök ëëngan.2 Tiarim karuröen kön wieë lup kosang sëpnaankaamök elmëëpa. 3 Kristo piita tapël pim ken-töökë ënëm naën ëa. Pöta ngönte ngönëntakepël wia. “Omën narö niin utpet wesak yeni-aan nemëën yes.” 4 Ngön ngaanëër ngönëntakretëng ëa pöt tiar rë nuulöpënëak retëng ëa.Ngön pipotök ëpre wiap elniak lup kosang ni-wasën Anutuuwais nikoirëpnaataan kor öpenëakretëng ëaut. 5 Anutu pi wiapre korre lup kosangyewesa poutë pepapök elniin Yesu Kristoë ëa pöllup kopëtemer sak ön. 6Pël ëeë arim lupre këmëterën ëak Aköp Yesu Kristo pim Pepap Anutuunyaya man.

Kristo pi Yuta omnaröere kopël omnarö kaamökelmëa

7 Pötaanök Kristook ar sant niwesak nuwapöta ök Anutuu yapinte ngaarëkwesmëënëëtaanarimënt nener sant weseim ön. 8 Ne Kristopim sant niwesa pötaan epël niamaan. Anutuyaap yaaup pöt pet elniak pim ten Yuta omnaröaëaröen ngön kup mowia pöta këët orööpënëakKristo pi wais ten Yuta omnaröa inëën elnia.9 Pël ëak Anutu ar köpël omnaröeta pim yakömyaalni pöten yaya manëak pël ëa. Pöta ngöntengönëntak epël wia.“Ne köpël omnaröaring wë yaya niaimeënim yapinte ompyaö wesak tan rë wiwi niamaat.”10Ngön munt nent ngönëntak epël wia.“Köpël omnarö arta Anutuu omnaröaring ërëp-

sawi ëën.”11 Ën kaö nenteta epël wia.“Köpël omnarö, ar pourö Aköpön yaya maë.Omën pouröere pourö piin yaya map.”12 Ën Aisaia puuk ngön nent epël ëa.“Sesi, Tewitë pepap, pim kurmentëkaan omën

orööpna pöp pi köpël omnaröa kaö sëp-naap.

Pël ëën köpël omnarö pit piin kön ngannganeimeë pitëm ompyaö mowasëpnaapönkor öpnaat.”

13 Anutu omën ompyautëën kön kosang wiakkor wë pötë pepapök ar Ngëëngk Pulöökë weërekosangöök kön kosang wiak pim kama niöpnapöten kor önëak Kristoon könwi kosang yewasën

Rom 15:14 185 Rom 16:6Anutuuk elniin ërëpsawiire mayaap pöt kësangpan ön.

Pool pi pimtë ya yamëngkautaan ërëpërëp ëa14 O karurö, nem lupmerök ar omën epot yeë

pöten kön pan wia. Ar arim wëwë ompyaöpan pötaring wë arim naë ëwat ke nentere nentwiaan nener yok pangk rë yemoulan pöten könkosang yawi. 15 Pël ëaap Anutu pim komre kolapelnëak arimëënyaatakneulëa pötaanne ar itenakkaaö ëënëëten pölöp naën omën ke nentere nentëënëak pep epwer ngolöp wesak retëng ë yan-ingk. 16 Puuk ne ar köpël omnaröen Yesu Kristopim inëën ru wes neulëa. Ne kiri ar yaaupë ökwëNgëëngkPulöök ar köpëlörö ngëëngkniwasënkiri ar yaalmë pöl ëën Anutuuk arën itenak kentëëpnaak yak ngön ompyaut ök yeniak.

17 Ne Yesu Kristook yal menak Anutuu yaatyamëngk pötaan yok pangk ërëpsawi ëëmaap.18 Ne omën munt nantön ök neniangan. Won,kopët epëten ök niamaan. Kristook kaamök el-nëën ar köpël omnaröa naë ök niiaöre ya mëmpöpël elniin pim ngön ngaarëk waurö. 19 Pëlyaëën Ngëëngk Pulöök weëre kosang nena pöökretëng ke nentere nent yamëngkën ar Anutuungön ngaarëk waurö. Pël ëeë Kristo pim ngönompyaut Yerusalem kakaan ngës rëak aö yesemyang maim nera yapinte Ilirikam pörek së mënpet iraut. 20Ne akun poutë ngön ompyaut omënKristoë ngönënte kat nawiinöröen ök mamëakweë ngentieimaut. Pël yeem omën muntaröangës rëak ök maimaurek amaaten kaaö. 21 Pötangönte ngönëntak epël wia.“Omën pim ngönte kat nawiin ëauröak piin

itaampnaat.Omën pim ngönte ëwat nasënöröak ëwat sëp-

naat.”Pool pi Spen yangerakë sëpnaanök Rom omnaröen

itaampënëak mëëa22 Ne ya epët yamëngkemak pötak il newariin

arim naë newaisën ëaut. 23 Pël ëautak peenepöt ne yang pötë ya mën pet irak arim naë waisitaampaat. Pöt akun wali arim naë waisumëakkent kön wieimaut pötaanök. 24Ne Spen yanger-akël sumaanök arim naë waisumëak kön yawi.Pël ëak wais arring wë yeem ya kë sumaat.Pël ëak wë olëak arim naëaan nampök mësnewak së kanö pet elnëën sumaat. 25 Peenepöt ne Yerusalem kak së Anutuu omnaröen ite-nak koröpöökë kaamök elmëëmaan sumaan yeë.26 Pöt Masetoniaare Krik ingre mor saurö pit

ngön kopëta wesak Anutuu omën omnant elekyaaö Yerusalem kak wëauröaan omën nant wesmëëpënëak kom ëa. 27 Pitëmtok pël ëëpënëakkent kön wia. Pël ëaap pit Yuta omën pöröakangiir nenteta wieëa. Pöt Yuta omën naröakköpël omnaröen ngön ompyaut ök mëak pitëmlupöt kaamök elmëa. Pötaanök köpël omënpöröak kangiir Yuta omën ingre mor sauröaankoröpöökë omnantmampënëak kent könwia pötyok pangk. 28Pël ëën ya epët pet irak pitëm omënkomëa epotwak së YerusalemkakwëaurömenakSpen yangerakë sumaanök arim naë waisumaat.29 Ne kön wiin nem arim naë waisuma pötakKristo pi tiar ompyaö elniin pangk ëëpnaat.

30 Karurö, ne ke urak epël niamaan. TiarimAköp Yesu Kristoore Ngëëngk Pulöök kaamökelniin lup sant yaaö pöteparën kön wieë neer-ing weë ngentiak Anutuun kaamök elnëëpnaankimang maim ön. 31 Ar nem Yutia yangerak sëomaatak Anutuuk ngarangk elnëak omën ngönompyaut kasëng menauröa moresiaan neöp-naataan kimang maim ön. Pël ëak omnantwonörö mempaan wak sumaatak Yerusalem in-gre mor saurö itenak kent ëëpna pötaanta ki-mang maim ön. 32 Pël maan Anutuuk kent yaëënpöt ne ërëpsawiaring arim naë wais ömaatakkë sumaat. 33 Anutu, mayaap pöta pepap, arpouröaring öp. Yaap.

16Pool pi omnaröaan yowe mëëa

1Ne öng tiarim karip Pipi arimnaë yewais pöpësongönte ëwat sënëën ök niamaan. Pi Senkriakak wë ingre mor saurö kaamök yaaup. 2 Pi om-narö kaamök yaalmëem neenta tapël yaalnëaup.Pötaanöknemkentöök arAköpëënweseëAnutuuomnaröa yok pangk ëëpena pöl pi sant mowasën.Omnantëën elek yaëën pöt kaamök elmëën.

3 Ne Akuilaare pim öngöp Prisila piaripönyowe yemak pël ök man. Piarip neering YesuKristo pim yaat yamëngkauwaar. 4 Piarip newel wiimëak yaëën piarpim wëwëet utpet we-sak nemëën wel wiipënëak ëauwaar. Pötaanöknemënt won, köpël omnaröa naëaan ingre morsa muntaröakta piaripön yowe yemak. 5Ne ingremor saurö piarpim kaatak ngönënëën wa topyaaö pöröaanta yowe yemak pël ök man.

Pël ëak omën nem kar panëëp Epinitas piinyowe yemak pël ök man. Ne Esia yangerakya yamëngkën pi wet rëak ngönën kat wiakwaup. 6Maria arim naë ya kaö yamëngkaupönta

Rom 16:7 186 Rom 16:27yowe tapël yemak pël ök man. 7 AntronikasreSunias Yuta omën nem kar neering wii kaatakwakaimauwaar piarpimëënta yowe yemak pël ökman. Ne om wëën piaripök wet rëak Kristoëngönte kat wiak wauwaar. Pël ëak pim ngönyaaö omnaröa ök sak wë. 8 Kristoën yak nem karpanëëp Amplietas pimëënta yowe yemak pël ökman. 9 Epanas tiarring Kristoë yaat yamëngk pöppimëënta yowe yemak pël ök man. Pël ëak nemkar panëëp Stekis pimëënta tapël yeë pël ökman.10 Apelis omnaröak itenak Kristoë yaat ompyaöyamëngk pël yamëëaupëënta yowe yemak pëlök man. Pël ëak Aristopulas pim kaatak wëau-röaanta yowe yemak pël ök man. 11 Yuta omënnem karip Erotion pimëënta yowe yemak pël ökman. Pël ëak omën Nasisas pim kaatak wë Aköpëngönte wa pöröaanta yowe yemak pël ök man.12Traipinaare Traiposa Aköpë yaat yamëngk öngpöaarëënta yowe yemak pël ök man. Pël ëaknem kar panëëp Pesis tapël Aköpëën yak yakaö yamëngk pöpëënta yowe yemak pël ök man.13Rupas Aköpë omnaröak itenak ompyaö panëëppël yema pöpre pim ëlëp nem ël sa pöpëëntayowe yemak pël ök man. 14 Pël ëak AsinkritasrePlikonre Emisre Patropasre Emasre pitëm karpitring wë pöröaanta yowe yemak pël ök man.15 Pël ëak Pilokokasre öngöp Suliaare Neriasrekoont nangap Olimpasre Anutuu omën pitringwë pöröaanta yowe yemak pël ök man.

16Neneren lup santak yowe mëak mor meneë.Ka poutë ingre mor sak wëauröak yowe yenia.

Omën naröak ingre mor saurö kom ëa17 Karurö, ne kosang wesak epël niamaan.

Omën kom elniak arim kön wi kosang yewesautirikor yaalni pöröen ngarangk këëkë ëën. Pitngönën rë nuula pöt irikor yaalni. Pötaanök pitkasëngmomampun. 18Pöt omënkepil yaë piporöpit tiarim Aköp Yesu Kristoë inëën naën. Won,pit pitëmtë koröpöökë kentöökë ënëm yaë. Pëlyeem pit omën utpetatë songönte këëkë ëwatnasënöröen morök elmëak wiap yemowas. 19 Arngön ompyaut ngaarëk yeö pöt omën pourö yokkat yawi. Pötaanök ne arim wëwëetaan ërëpsawiyeë. Pël yeëetak nemkentöök ar ompyaö yaautenëwat panë önëët, utpet yaauten kön wiingan.20 Pël ëën Anutu mayaap pepap puuk akun walinasën wiaan Seten ing mës olaan arim ikanöökwiapp.

Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komre kolap pötarim naë wiaap.

Omën naröak Rom omnaröen yowe yema21Timoti neering yangawiappuukta arënyowe

yenia. Pël ëën Yuta omën nem kar LusiasreSesonre Sosipata pöröeta tapël yenia.

22 Ne Tetias, Poolök ngön epot ök neaan pepepwer retëng yeë epop Aköpringwë yowe yeniak.23 Kaias piita yowe yenia. Ne pim kaatak neulëakompyaö elnëën wëën ingre mor pourö wais pimkaatak ngönënëën wa top yaë. Ën Erastas kaepöökë mon ngarangkëpre tiarim karip Kotaspiaripökta yowe yenia.

24 [Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komre kolappöt arim naë wiaap. Yaap.]

Tiar Anutuun yaya mepa25 Anutu pi Yesu Kristoë ngön ompyaö nem

ök yeniak epotök yok pangk taë niwasëpnaat.Ngönompyaö epot ngaanëër ëlëëpwiakaimautökpeene akun eptakök Anutuuk tekeri yewas.26 Tektek omnarö ngaan retëng ëën këët tekerioröa. Pël ëën Anutu wakaim öpnaap omën pourökat wiak ngön ngaarëk öpenëak kosang wesakmaan ngön ompyaut tekeri sëën yang poutëomnarö pangk kat yawi. 27 Yesu Kristo pimelnia pöten kön wiak kët ël epotë yayaatakaanyayaatak maim öpa. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim nanëp, Pool.]

1 Korin 1:1-2 187 1 Korin 1:21

1 KorinYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

24 pöta ök won sëën Pool pi Epesas kak wë pepepwer Korin kakë ingre morörö retëng ë mena.Korin ka pö Krik yangerakë ka kaö naö. PörekYuta omën narö Krik omnaröaring wakaima. Ko-rin kak wëauröakaan selap utpet eëima.

Pool pim pep epwer pöt, Korin kakaan wesmëënak kangwer mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-9Ingre morörö komkap ëa 1:10–4:21Öngre omp wëwëeta ngönte 5:1–7:40Omp ak kaaröröa ngönte 8:1–11:1Ingre moröröa yaya yaaöre wëwëeta ngönte

11:2–14:40Kristoë wal ëautere tiarim wal ëëpenaat 15:1-58Yutia ingre moröröaan kaamök elmëaut 16:1-4Ngön mëët 16:5-241-2 O Anutuu ingre mor sa Korin kak wëaurö,

ne Pool Anutuu këmtak Yesu Kristoë ngön yaaöomën sumëak neulëaup, ne tiarim karip Soste-nis piiring wë pep epwer retëng ë yaningk.Anutuuk ar pim omën wes niulëën Yesu Kris-took yal menak wëën ngëëngk niwasën wë. Pika poutëaan tiarim Aköp Yesu Kristoon yayayamëëaurö pitta pim omën wes moulmëa. Pipitre tiar pouröa Aköp.

3 Tiarim Pepap Anuture Aköp Yesu Kristo pi-arpimkomre kolapremayaap pöt arimnaëwiaap.

Pool pi Anutuun yowe mëëa4Anutu pi Yesu Kristo pimëën yak komre kolap

elnieim wë. Pötaan ne arimëën kön wieë kët ëlepotë Anutuun yoöre ërëp maim wë. 5 Anutuukkomre kolap pöt yaalniin Kristook yal menakwëën ompyaö niwasën ar kön tektek wë pötasongönte kosang wesak ök yaaurö. 6 Pipët Kris-toon tekeri wesak yaaö ngön pöt arim naë kosangsak wia. 7 Pötaanök ar Aköp Yesu Kristo pim orötekeri rëëpna akuneten kor wë Ngëëngk Pulöökëyaningk pötön ngönëntaan ngöntök naëngan.8 Tiarim Aköp Yesu Kristo puuk wotpil niwasëntaë wëën ënëmak pim waisëpna akun kaöaöökAnutuu ëöetak ketre saunwon önëët. 9Pöt Anutupi pim Ruup tiarim Aköp Yesu Kristooring lupkopëtemer sënëak yas niiaurö pötaanök. Pi pimelniipënëak ök niia pöt yaalniin piin pangk könwi kosang wasëpenaat.

Ingre mor saurö komkap ëa10 Karurö, tiarim Aköp Yesu Kristo pim weëre

kosang nena pötaan ngön epët kosang wesakniamaan kat wieë. Ar komre kap ëënganëp ngönke kopëtal aë. Arim könre lupöt kopëtal wiaanweë. 11Nem karurö, öng Kolowi pim kaataköröakarim tekrak komkap wia pël neeaut. 12 Nem pëlyeniak pöta songönte epët. Ar epël yamëëaanya. Arim naëaan naröak, “Ten Pool pimorö,”pël yaan naröak, “Ten Apolos pimorö,” pël yaannaröakta, “Ten Pitaëërö,” pël yaan naröak, “TenKristoëërö,” pël yeëan ya. 13 E tolëël? Kristo piwelung wera ma? Ma Pool nook arimëën yakkëra yetaprak wel wian ma? Ma ar nem ënëmëënëak nem yapintak i nimëa ma? Won. 14 Nearëkaan omën selap i namëën, Krispasre Kaiaspiarpimënt. Nem omën selap i nemomëën ëanpötaan ne kön wiin ya kë yes. 15 Pötaanök omënnaröak nook ar nem ënëm ëënëak nem yapintaki nimëan ngön pöt yok pangk naëpan. 16 Aö,ne kat kolanëp. Stepanas pim kaataköröeta imomëauppe. Munt naröeta i momëan ma wonwes ne ëngk ma e wesak yaë. 17 Kristo pi neomnarö i mëëmëak wes nenemëën, ngönën ökamëak wes nemëaup. Pël ëëma pöt ne ëwatöröangön ya pöl naëngön. Pël amaatep Kristo pimkëra yetaprak möa pöta këët mos sëpan.

Kristo pi Anutuu weëre kosangöt pet yaalni18 Yaap, Kristo pi këra yetaprak wel wia ngön

pöten omën kö yesauta kanöök wëauröak könwiin mos ë yaë. Ën omën Anutuuk kama yanupörö tiarök kön wiin ngön pötak Anutu pimweëre kosangöt pet yaalni pël yewas. 19 Pötangönte ngönëntak epël wia.“Ne omën narö pitëmtën kön wiin ëwatörö pël

yewas piporö pitëm ëwatöt wak moira-maap.

Pël ëak omën narö pitëmtën kön wiin kön tektekyaaurö pël yewas piporö pitëm könöt wamoolamaap.”

20 Pötaanök ëwat omën piporö tolëël ëëpën? Makön tektek yaaö piporö tolëël ëëpën? Ma omënyangerakë omnantëën ngön nga eleim wë piporötolëël ëëpën? Anutuuk yangerakë ëwat pöt irikoryaaut pël pet yaalni.

21 Anutu ëwat pepap puuk kön wiin yanger-akë omnarö pitëmtë könötök piin ëwat nasënëëpënëak elmëa. Pim ngönënöt ten ök yaan kaaromën naröak mosut pël yewas pöt ök aan omënnarö kat wiak kön wi kosang wasën utpetetakaan

1 Korin 1:22 188 1 Korin 2:16kamamoöpënëak kent yaë. 22TenYuta omnaröakepël yak. “Ni omën it ngolöpöt tenim itöök ëënpöt nim ngönten wa yaap wasënaat.” Ën ar Krikomnaröak epël yak. “Ni ngön nent ök aan pötasongönte tenim könötök ëwat sak pöt nim ngön-ten wa yaap wasënaat.” 23 Pël yaketak ten Kristokëra yetaprak möön wel wia pöta songönte ökyaanYuta omnarö pit katwiak kaaö yaë. Ën omënmuntarö pitta kat wiak, “Kön irikor ëak yak,”pël yewas. 24 Pël yaëën omën Anutuuk pimëënyaö niwesaurö, Yuta omënre omën muntarö, tiarkön wiin Kristo këra yetaprak möön wel wia pötangöntak Anutu pi ëwatre weëre kosangringëppöt pet yaalni. 25 Omën Anutuuk elmëën naröakkön wiin irikor yaë epëtak yangerakë omnaröaëwatöt il yemowas. Ën omën Anutuuk elmëënnaröak könwiinwiapre kor yaë epëtak yangerakëomnaröa weëre kosangöt il yemowas.

26 Karurö, ar ngaanëër Anutuuk yas niakpimëën niwesa pötak arim wakaimauten könwieë. Omnaröak arim tekrakaan omën selap ëwa-tre weëre kosang yapinringörö pël naniwasënëa. 27 Pël ëaap omën yangerakë omnaröakëwat wonörö pël yewas piporö Anutuuk yas niakëwat yaningkën ëwatörö ëö yemongawis. Ënweëre kosang wonörö pël yewas piporö Anu-tuuk yas niak weëre kosang yaningkën weërekosangringörö ëö yemongawis. 28 Pël ëak omënomnaröak kön wiin omën pas yapin won irëakwëën omnaröa kaaö yaaurö Anutuuk yas yeniaanisaurö il yemowas. 29 Anutuuk yang omnarö tiarpim ëöetak tiarimtok tiarimënt wak isnganëakpël elnia. 30 Anutuuk tiar Yesu Kristooringöpenëak niulëa. Tiar piiring wë ëwatöt wakAnutuun kön yawi. Kristo puuk kaamök elniinAnutuuk tiarën, “Wotpilörö,” pël yenia. Anutuuktiarimëën yak ulmëën pi utpetetakaan kama niönkölam sakwë. 31Anutuuk tiar ngönëntak epëlwiapöt ëëpenëak pël elnia. “Namp pi ërëpsawi ngönapënëak pöt Aköpëël ko wesak ap.”

2Pool pi Kristo këra yetaprak möa pöta ngönte ök

mëëa1 Karurö, nem ngaan Anutuu ngön këët ök ni-

amëak wais arim naë wakaiman pötak ngön öng-pökötre ëwatringöröa ya pöl neniaan ëaut. 2 “Nengön munt nant nemangön, Yesu Kristo kërayetaprak möön wel wia pöt pëën ök memaat,”pël wesak waisaup. 3 Pël ëak wais wiapre korringwë ngönën wak isak niangönëak kas kön wiak

reireë ureimaup. 4 Pël yeem nem ngön aörengönën ök niiaö pël eiman pöt omnaröa yaëpöl ar kön ngolöpöt önëak neniaan. Won, neök yeniaan Ngëëngk Pulöök kaamök elnëën pimweëre kosangöön itenaurö. 5 Omnaröa ëwatötönkat wia pötaan won, Anutu pim weëre kosangelnia pötaan ar piin kön wi kosang wasënëak newiapre korring wakaimaup.

Anutuu Pulöök ëwatöt yaningk6Ne omën Anutuu wëwëetak kosang sak wëau-

röen ëwatta ngönöt ök yeniak. Yang om-naröere omp aköröa ëwatta ngönöt naën. Pöröpit kö sëpnaarö. 7 Anutu pim ngön ëlëëpwiakaimaut nem war wesak ök yeniak epotngaanëër kutömre yang won wiaan Anutu pimtëwakaimautak kopëta wes wiin wiakaimautökpeene tiar kutömweri së ëwaatak öpenëak warwes yaningk. 8 Yang omp aköröak Anutu pimëwat ëlëëp wieëa pöten ëwat nasën ëa. Pit ëwatëanëën yok pangk kutöm Aköp, iere kasir pepap,këra yetaprak namöön ëan tapön. 9Pit ëwat naënëautak ne ngönëntak epël wia pöten ök yeniak.“Omën omnaröak itaampööre kat wiire kön wi

pël naënötAnutuuk omën piin lup sant yaalmëauröaan

kopëta wes wia.”10 Ngön pipët ëlëëp wiautak Anutu pim Pulö

wes mëën pöta songönte tekeri wes nina. PötPulö pi omën poutë songönöt ëwatëpök Anutupim yaauta songönteta ëwat wë. 11 Tiar omnarönampök nampë könöön ëwat naöngan. Pimëntkön pepapökëër ëwat öpnaat. Pöta ök omënnampök Anutuu könöön ëwat naöngan. PimtëPulöökëër ëwat wë tekeri yewas. 12 Anutu piyang omnaröa könö tiar naningkën ëa. Pi tiarpim omën ompyaut yaningk pöta songöntenëwat sëpenëak pim Pulö ningkën waut. 13 TenAnutuu omën ompyaut yaningk pöta songöntenomnaröa könötëaan ök neniaan. Ngëëngk Pulöökre nuulön omën Pulööring wëauröen ngönëntasongönte tekeri wes yaningk. 14 Omën NgëëngkPulö naönörö pit Anutuu Pulöök ngön rë moulapöt korar wesak kat nawiin yaë. Ën NgëëngkPulö waurö tiarökëër pöta songönten ëwat wë.Pötaanök omën Pulö naönörö pit songönten yokpangk ëwat nasën ëëpnaat. 15Omën Anutuu Pulöningkën waurö tiar omën pout yok pangk komëëpenaat. Ën Pulö naönörö pit tiarim songöntenëngkma e wesak pangk kom naën ëëpnaat. 16Pöt

1 Korin 3:1 189 1 Korin 3:22pit Anutuu songönten köpël wë pötaanök. Pötangönte ngönëntak epël wia.“Talëpök Anutuu könöön ëwat wë?Talëpök pi omnantön ëwat sëpnaan rë

moulöpën?”Omën Pulö naönöröak yok pangk naën ëëpnaataktiar Pulöök rë nuulön Kristoë kön yawi pöl yeë.

3Ngönën ya yamëngk piporö Anutuu ya omnarö

1 Karurö, ne omën Anutuu Pulö wauröen ökyamëëa pöl arën ök niamëak ök ëën pangk naënëaut. Kristoë ngöntaan ar öngaaröa ök köpël wë.Pötaanök ne yangerakë omnaröen ök yamëëa pölarën ök niiaut. 2-3 Öngaarö pit kaömp kosangötnanëmpan, kapa pëën nëmpnaat. Ar öngaaröa ökngönënten köpël wëën yak ne ngönën öngpökötpëën ök niiaut. Ën peeneeta ar wëwë ngaan-takël wë. Pötaanök ngön öngpököt pangk ëwatnasëngan. Ar arim karuröen kaaö ëëre nenerensërere ngön aö pël yeë pötakwëwëngaantakëlwëyangerakë omnaröa yaaul yeë pël pet yaalni. 4Arnaröak, “Ten Poolëërö,” pël yaan naröak, “TenApolos pimorö,” yak. Pötaanök yang omnaröawëwëetakël wë pël yeniak.

5 Ar tol ëën ten Apolos kom yaalni? Ar könwiin Apolos puukëër kaöap Kristo pim ököp pëlyaë ma? Ma Pool nookëër kaöap Kristo pimököp pël yaë ma? Won, tenip om Aköpë inëënpëën yaauwaarök namp ya nentak kom ë niulëënya yamëngkën ar piin kön wi kosang wesaut.6 Tiar ya lupöök nampök wet rëak öpöt ngëntënnampök nön yati. Pöta ök ne wet rëak ngönën ökniaan Apolos ënëmak ngarangk elnia. Tenip ompël ëauwaar Anutuukëër kaamök ëën këët yaarö.7 Pötaanök ngëntööre nön ti pël yaë pöaar yapinwonaar. Ën kaamök ëën këët yaarö pöpökëëryapinringëp. 8 Yangëntaupre nön yatiaup pi-arip kopëtalaar. Ën sum öpna pöt neenem yayamëngkauta ökök Anutuuk namp nal mangkënöpnaat. 9 Tenip Anuturing ya yamëngkauwaar.Ën ar pöt Anutu pim ya lupö pël yeë. Pël ëën pingarangk yaalni. Ar tenpimorö won.

Ngönënë ya omnarö ka ök yarëauröa ököröAr Anutu pim kaat pël yeë. 10 Anutu komre

kolap elnëak pim yaatak neulëaup. Pël ëënomën ka ompyaut ök yarëaupök wet rëak ök ëakwap kosang panëët yewesir pöl nook wet rëakngönënta songönte ök niiaut. Pël ëën omënmuntarö yal menak wap pötë rangk ök yarë pöl

narö peene arim naë ngönën ya yamëngk. Omënpeene arim naë ya yamëngk pörö pit këëkë wesakngönën ök niiaö ngarangk elniip. 11 Ne Kristopim ngönte arën ök niiaut. Pim ngön pöt ka wapweit wesira pötë ököt. Pötaanök omnaröak pöt tiolëak wap muntat yok pangk newesirën ëëpnaat.12 Wap weë pötë rangk ka ök rapënëak naröakkoolre siluwaare kël sum kësangring ompyaöpipot wak pël yeë. Ën naröak këra wiapötre perrekoin teënt sak yaila utpet pipot wak pël yeë. 13Pëlëën omnarö tiarim neenem ya yamëngkautësongönöt tekeri sëpnaat. Akun kaöaöök Anutu pitiarim ya mëneimautë këët esuwesök war wasëp-naat. Tiar pimëën ompyaö elmëeiman pöt koolresiluwaare kël sum kësangringötë ök nanikotönëëpnaat. Ën utpet elmëeiman pöt këra wiapötreperre koin teënt sak yail pötë ök es kot won sëpe-naat. 14 Pël ëën omën narö wap weë pötë rangkök rëën esuwesök nokotön ëëpna pörö Anutuunaëaan kangut öpnaarö. 15 Ën narö wap weëpötë rangk utpetatring ök rëën es kotön kangutnaön ëëpnaat. Pël yaëën omën pörö es nokotönwëën Anutuuk omën pëënörö esuwesiaan kamawa ulmëën öpnaat.

Ingre mor saurö pit Anutu pim ngëëngk tupët16 Ar Anutuu ngëëngk tupta ökörö. Pötaanök

pimNgëëngk Pulö arim lupötëwë. Pöten ar köpëlma? 17 Omën namp pi Anutu pim tup ngëëngkwesa pöt utpet wasën pöt Anutuuk kangiir utpetmowasëpnaat. Pöt Anutuu tup pöt ngëëngkëtpötaanök. Pim ngëëngk tup pöt ar tapörö.

Tiar ngönënë wotöököröen wak isak angan18 Arimtok arimtë lupötön morök elmëëngan.

Arëkaan namp pimtën kön wiin yangerakë om-naröa ëwatöt wak wë pël yewas pipop Anutuuëöetak ëwatëp pël sak öpënëak pöt yang omnaröaëwatöt kasëng menak wëën pitök piin kön irikoryaaup pël map. 19 Yangerakë omnaröa ëwatpipot Anutuuk itaangkën kë wonöt pël yaë. Piptangönte ngönëntak epël wia.“Omën omnaröak kön wiin ëwatringörö pël

yewas piporö morök yaëënAnutuuk maan pitëmtë morök pötök utpet

yemowas.”20 Ën kaalak ngönëntak nenteta epël ya.“Aköp pi yangerakë omnaröa ëwatötön kön wiin

pasut pël yaë.”21 Pötaanök arëkaan naröak ngönënë wotöökörökomre kap ëak wak isak anganok. Omën poutarimtëëtok. 22 Pool neere Apolosre Pita ten

1 Korin 3:23 190 1 Korin 4:21pourö arimorö. Ën yang epërere öp wëauterewel yawiautere omën peene wia epotere ënëmakorööpnaat pipot pout arimot. Anutuuk arimëënyaö ëaut. 23 Ar pöt Kristoëërö, ën Kristo pöpAnutuup.

4Aköp pimtok pim ya omnaröa wëwëat kom ëëp-

naat1Ar ten ngönënë wotöököröen kön wiin Kristo

pim inëën wë Anutuu ngön kë ngaanëër ëlëëpwiakaima pöt ngarangk ëak ök yaaurö pël sëp.2 Pël ëën ngarangköröa ngön kosangët epëlwia. Ngarangkëp pim ya mena pöt këëkë wesakngarangk ëëp. 3 Ne pöt, arök ma omën muntnaröakta ya Anutuu nena pöt wël elnëënë pötaanne kön selap naëngön. Pöt omnaröa wël yaëpöt pasut. Nemtokta nem yaaut wël naëngön.4 Nemtok nem yaauten kön wieë utpet nentnokoirën yaaup. Nook nemtën pël aan pangknaëpan. Aköpökëër nem yaaö pöt wël elnëëp-naat. 5 Pötaanök akun Anutuu wia pöt naaröönwiaan omnaröa wëwëat kom ëëngan. ËnëmakAköpëwaisëpna akunpötakpi omënkoutak ëlëëpwia pöt wak ëwaatak wiak omën tiarim könöökkent kön wia pötta tekeri wasëpnaap. Pël ëakAnutuuk omnarö tiarim yaaut kom ëak neenemyaautë kangut nimpnaat.

Korin omnaröak pitëmtën wak isak aima6 Karurö, ne ngön pipët ök yeniem ar kaamök

elniipënëak ten Apolos tenpimtë songönte ökyeniak. Pël ëak ngön ngönëntak wia pipot ilapriinganëën tenpim ënëm ëënëëten kent yaë. Pö-taanök ar naröak kom ëak ngönënë wotöökörönampön wak isak ëak nampön wak irëak an-gan. 7 Karurö, ar muntarö il wesak ngönënëwotöökörö yok pangk kom ëën ma? Won. Anutupimtok omën pout yaningk, arimtok naön. Pö-taanök Anutuuk omën pout yaningk pöten ar tolëën arimtën kön wiin naningkën koröp oröönarimtën wak yawis?

8 Elei, ar arimtën kön wiin lupötë ngönën peöëak wë. Ar arimtën kön wiin Anutuu omënompyaö pout wak pim ëöetak kaö sak wë ten ilyaniwas pël yewas. Won, ar kaö nasën wë. Pëlëaap nem kentöök ar pël ëak wë pöten kent yaë.Pël kaö sak wëan talte ten kaamök elniin arringkaö sak öpen. 9Ne epël kön yawi. Kristo pimngönyaaö omnarö ten Anutuuk kot niwesak omnaröairi yanuulë. Ten yang ngarangköröa omnaröngön yaatak ulmëak weletaan yaö elmëën wë

pöröa ök. Pël ëën enselre omën pourö tenën ittop yaalni. Ne kön wiin Anutuuk ten pël ëënëakyanuulë. 10 Ten Kristoë ngönte ök yak pötaanomnaröak tenën kön wiin kopël waswas yaauröpël yaë. Ën ar Kristook yal menak wë arimtënkön wiin ëwatringörö pël yaë. Omnaröak tenënkön wiin wiapre kor yaaurö pël yaë. Ën arimtokarimtën kön wiin weëre kosangringörö pël yaë.Pël ëën omnaröak arën wak isak yeem tenën wakirëak yaaurö. 11 Ngaanëër ngöntök ëauröak omngöntök ë imeë iire kaömpre poë koröp poutönngöntök ëeimwë. Pël yaëën omnaröak yanimöönkan yeem oröptak ilenëak yeë? 12 Pël yeemten këëre kaömp koirënaak yak tenimtë morötökkëlangön kat wiak ya yamëngk. Omnaröak tenënökre was yeniaan kangiir ompyaö wesak yemak.Pitök utpet yaalniin kangiir utpet naalmëën yeë.13 Pit utpet wesak yeniaan kangiir wiap yaalmë.Ten yang ël epotë omnaröak wa irman yani-wesaurö. Pitök tenën kön wiin utpet panëëröpël yaniwas. Tenën pël elnieimauröak peeneetatapël yaalni.

Pool pi Korin omnaröen pim yaaul ëëpënëak mëëa14 Ne ar ëö sënëën ngön pipot neniaan. Ar

nem ruurö yak yaköm ëën kön tektek sënëak ökyeniak. 15 Ar Kristook yal menak wëën omënselap pan ngarangk elniipënëak yaë. Pël ëaapar pep selap won. Nemënt kopëtapök ngönompyaut ök niaan Yesu Kristook yal mangkënarim pep saup. 16 Pötaanök ne ke urak epëlyeniak. Nem yeë pöl ëeë. 17 Ar nem yeëpöl ëënëak Timoti arim naë wes mëën yewais.Ngönëntaan pi nem ru panë sak wë ya ompyaöyamëngkaup. Puuk nem Kristook yal menakwë omnant yaaö pöten arim könöt ngolöp wesnimpnaat. Kristook yalmenak ëpena ngön pöt neka poutë ingre mor sauröen ök maim wë.

18 Ar naröak neen, “Pi eprek newaispan,” pëlaimeë kölokkölok eim wë. 19 Pël ëaap Aköpökkön wiin pangk ëën pöt peene tapët arim naëwaisumaat. Pël ëak pitëm kölokkölok ngönyaaö pötaan ngön naëngan. Pitëm omnantyaautë songönöt tekeri wasën ar pit weëre kosan-gringörö ma won pöten itaampunëët. 20 Anutupim wa ngaöök nimëën wë pöta songönte ngönpëën yaaut won. Pöt weëre kosangring wëAnutuu ngönta ënëm yaaut. 21 Ar taltaan kentkön yawi? Utpet ëeim wëën ne pësementringwaisumaaten kent kön yawima ompyaöwëën lup

1 Korin 5:1 191 1 Korin 6:10sant elniak mayaaptaring waisumaaten kent könyawi.

5Korin omnaröa naë öngre omp wëwë utpet nent

oröa1 Ne ngön nent omnaröak epël yaan kat yawi.

Arim tekrak öngre omp wëwë utpet nent ngönënköpëlöröakta naën yaaut oröak wia. Omën nam-pök pim pepapë öngöp wak wë pël kat yawi.2Omën utpet pöt oröak wiaan ar tol ëën arimtënwak yawis? Pöt pangk naën. Ar utpet oröakwia pötaan yaköm kön wiak omën pipop arringöpanëën waö ë mëënë pöt ompyaö. 3 Yaap, nearim naë won kamaarek wë. Ën nem könö pöt ar-ring wë. Pötaanök ne arim naë wëa ëëma pöl om-nampë utpet ëa pöt kat wiak kom ëak epël yeniak.4Ar tiarim Aköp Yesu Kristo pimorö pël kön wieëwa top yaëën nem könö arim naë wiaan tiarimAköp Yesu Kristo pim weëre kosangö nimpnaat.5 Pël ëën ar omën pöp Setenök këlangön menakpim wëwë ngaante won wes olaan Anutuuk akunkaöaöök Aköp Yesu pim tekeri sëpna pötak pimlupmer kama öpnaan waö ë mëeë.

Pool pi Korin omnaröen omën utpetap waö ëmëëpënëak mëëa

6 Omën utpet pöt om wiaan arimtën wak isakyak pöt pangk naën. Ngön nokoli epëten arköpël ma? “Pol pëwëö repak kot nent oröakyaapötë sëën pout kakam ëëpnaat.” Pöta ök utpetarim naë wia pötak ar pourö utpet niwaspanëënngarangk këëkë ëeë. 7 Ar pöt utpet wonörö.Pötaanök pol pout kakam ëëpanëak pëwëö tiyemoolak pöl omën pöpë utpetatök ar pourö ut-pet niwaspanëën pi waö ëmëeë. Anutuuk armaitelniak arim utpetat won sëpënëak Kristo sëpsëpket ëak möa. Pötaanök arta utpet ëënganëënomën pöp waö ë mëeë. 8 Yuta omnaröa ketresaunatwamoolëak Anutu pimmait elmëa pötaanyoöre ërëp yamëëa pöl tiar utpet pout kasëngmenak kölam wë ngön këët apa.

9Ne pep newer wet rëak epël retëng ë ninaut.“Ar omën öngre omp wëwëat utpet yaë piporökasëng meneë,” pël niiaut. 10 Ne omën piporöenkön wieë omën ngönën köpël wë öngre ompwëwëat utpet yaaöre keimön yaaö, këkain yaaöreAnutu pimurtak ompak kaarörö ngëëngk yewesapörö kasëng mampun pël newasën ëaut. Arngönën köpëlöröaring ngöntre kar naën yeëantalte yang epër yok pangk sëpwasën. 11 “Ar omënnamp pimtën, ‘Ne ngönën wak wë,’ pël aimeë

arën, ‘Karurö,’ pël niaim wë öngre omp wëwëetutpet ëëre omnantön war ë, Anutuu urtak ompak kaarörö ngëëngk wasööre omnaröen ökre wasmaö, i ngaat nak kön irikor ëëre këkain ë pël yaëke piporö kasëngmampun,” pël könwiak retëng ëninaut. Kot nenteta piiring kaömpngawi ëëngan.12-13 Nook ngönën wonöröa wëwëat yok pangkkom naëngön. Anutuukëër pël ëëpnaat. Ën aringre mor sauröakëër arim wëwëat yok pangkkom ëënëët. Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omën utpetap arim tekrakaan waö ë mëeë.”

6Ngönën kat wiauröak nener ngön yaatak ulmëën-

gan1Ar ingre mor sauröa naëaan omën namp pim

karipëën ngön wieë ar keker elniak ngön yaatakmoulmëëpënëak pöt yang ngarangk ngönënwonöröa naë yok pangk sëpën ma? Won. PiAnutuu omën sauröa naë së moulmëën komëëp. 2 Ënëmak akun kaöaöök Anutuu omënsaurö tiarök yangerakë omnaröa wëwëat yokpangk kom ëëpena pöten ëwat wë. Ar ënëmakyangerakë omnaröa wëwëat kom ëënë pöt kotwia epöökëër yok pangk kom ëënëët. 3 Tiarökenselöröa wëwëatta yok pangk kom ëëpena pötar ëwat wë. Yaap, tiar ya kaö pipët mëmpenaarö.Pötaanök yangerakë wëwë epëtaan kom ëëpenapöt kotte. 4 Pötaanök ar ingre mor sauröa naëyangerakë omnantëën ngön wieëa pöt tol ëënakngönën won arim ëwat pöröen pitök kom ëëpënyemak? 5 Ne ngön pipët ar kat wiak ëö sënëakök yeniak. Arim naëaan ëwat omën namp karaarkom ëëpnaap won ma? 6 Wë koröppe. Pël ëaapngönën kat wia nampök karip ngönën wonöröanaë ngön yaatak ulmëën ya yamëngk.

7 Arim nener ngön yaatak yaulmë pötak arimngönëntakë wëwëat wak yeira. Omnaröak ar ut-pet niwasööre arimot këkain ë pël yaëën kangiirnaalmëën ëënë pöt yok pangk. 8 Pël ëaap arim-tok omën naröaan utpet mowesak këkain yeë.Pël yeem ingre mor sa arim karuröaanta tapëlelmëak utpet panë yaalmë.

9 Omën utpet yaaurö Anutuuk wa ngaööknemomëën ëëpna pöten ar ëwat wë. Ar omënepotön köpël ëëngan. Omën öngre omp ngayaaöre Anutuu urtak omp ak kaarörö ngëëngkyewesa, öngre omp wëwëet utpet yaaöre ompnampök namp ëöaat yaalmëaö, 10 këkain yaaöreomnantönwar yaaö, i ngaat nak kon irikor yaaöreutpet wesak yaaöre omnarö möak këkain yaaö

1 Korin 6:11 192 1 Korin 7:15utpet ke pilörö Anutuuk wa ngaöök nemomëënëëpnaat. 11Ngaan ar narö pi tapël wakaimauröakpeene Aköp Yesu Kristook yal yemangkën tiarimAnutu pim Pulöök i niirak arim utpetat won wesnuulaan wotpil sak pimtëën yaö sak wë.

Ompyaö wë Anutuu yapinte wak isak apa12Arnaröak epël yak. “Omnant pout yok pangk

ëëmaat,” pël yak. Pöt yok pangk yaketak omënnantök ar pangk kaamök naalniipan. Neenta,“Omën pout yok pangk ëëmaat,” pël amaatakomën nent kaö sëën inëën elmëëngönëën pëlnaëngön. 13 Ar naröak epël yak. “Kaömp pötyaatakëët yak nëën yaatak yes. Ya epët kaöm-pötëët,” pël yak. Pöt yok pangk yaketak Anutuukpiptepar won wasëpnaat. Ën möönre koröp epööngre omp nga yaaö pötë yaö wonö. Tiarimmöönre koröp epö Aköpë inëën elmëëpënëak yaöëau. Aköp pi tiarimmöönre koröp epöökë pepap.14 Anutuuk Aköp weletakaan wal ë ulmëaupöktiarta tapël pimweëre kosangöökwal ë niulëëpënsa. 15Arim möönre koröp pipot Kristo pim koröplup nant ar pöt ëwat wë. Ar kön wiin arimmöönre koröp wak öng kan pas yaaupring erënëën pangk ëëpën ma? Pël naëngan, won pan.16Ompnamp öng kan pas yaaupring erën yaë pöppi öng pöpring koröp kopëtaö yeö ar pöten köpëlma? Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “Piarippouwaar erën ëën koröp kopëtaö pël ëëpnaat.”17 Ën namp Aköpring yal ëak wë pipop piiringkönre lup kopëtemer sak wë. 18 Öngre omp ngayeë pippel sëp weseë. Utpet muntat omnaröakyaë pipot pitëm koröpöt utpet newasën yaë. Ënnamp öngre omp nga ëak pöt pimtë koröpö utpetwasëpnaat. 19Arim koröp pipö Ngëëngk Pulö pimngëëngk tupët pöt ar köpël ma? Anutuuk Pulöarim lupötë ulmëënwë. Arim koröp pipö arimtëöwon, Anutu pimö. 20 Puuk sum kësang elniak arutpetatë öngpökaan kama wak pimëën niwesa.Pötaanök ar ompyaö wë pim yapinte wak isak aë.

7Öngre omp yaauta ngönte

1 Arim ngön neen pepeweri pëël neean pötne kangiir ök niamaan kat wieë. Omën nampomp tek öpna pöt ompyaö. 2 Pël ëënëëtak öngreomp nga yaaut kësang wia. Pötaanök pötakwer niöpanok ompörö neenem öngöp wak wëënöngöröeta neenem ompöp wak önë pöt ompyaö.3 Ompöpë koröp pipö pim öngöpëö. Pötaanök

keimön elmëëpan. Ën öngöpë koröp pipö om-pöpëö. Pötaanök keimön elmëëpan. 4 Pöt tolëën? Öngöp pimtok pim koröpö ngarangk naën,pim ompöpök pël yaë. Tapël ompöp pimtok pimkoröpö ngarangk naën, pim öngöpök pël yaë.5 Öngre omp weëaurö ar nener koröp keimönelmëëngan. Om Anutuun ök manëak wet rëakngön ë kat men ëak akunet om wiaan arim koröpkeimön ëënë pöt yok pangk. Pël ëën akun pöt petirën Setenök morök elniin arim koröp ngarangknaën wë öngre omp nga ëënganëën kaalak erënëën. 6Ar öngre omp ëënëak yeniak pöt ne kosangwesak neniaan. Ar pël ëënë pöt yok pangk pëlyeniak. 7Nemkentöök ar pourönemök tek önëakkent yaë. Pël yaëëtak Anutuuk elniin narö öngreomp wak wëën narö tek wë. Pi tiar pël ëëpenëakweëre kosangöt kom ëak narö nant narö nantyaalni.

8 Öngre omp tekre kapirörö ne arën ök nia-maan kat wieë. Ar nem ök tek önë pöt ompyaö.9 Pël ëënëëtak arim koröpöökë wëwëat ngarangknaën yeem öngre omp ëënë pöt ompyaö. Ko-röpöökë kentre kaurat kaö sak ngep elniipnapöt pangk naën. Pötaanök öngre omp ëënë pötompyaö.

10 Öngre omp weëaurö, ne arën kosang wesakök niamaan kat wieë. Ngön epët nook won,Anutu pim këmngönte. Öngöp pi pim ompöp sëpwaspan. 11 Ma yok pël ëak pöt om öp. Won ëënpöt pim ompöp kaalak koirak lup kopëtemer saköp. Ën ompöp piita pim öngöp wes mëëpan.

12 Öngre omp muntarö, nem arën ngön niamaepët Aköpëët won, nemtëët. Omp ngönën katwia nampöngKristoon könwi kosangnewasënëpkoirën piiring öpënëak kent yaëën pöt wes mëë-pan. 13 Ën tapël öng ngönën kat wia namp ompKristoon kön wi kosang newasën nampring wëënpiiring öpënëak kent yaëën pöt wes mëëpan.14 Pöt tol ëën? Öng ngönën kat wia pöpëën Anu-tuuk omp Kristoon könwi kosang newasënëp yaöelmëa. Tapël omp ngönën kat wia pöpëën Anu-tuuk öng Kristoon kön wi kosang newasënëp yaöelmëa. Pël naën ëa talte piarpim ruurö Anutuuëöetak kölam nasën ëëpën. Pit Anutuuk pimëënyaö wesa. 15 Ën ngönën köpël öng ma ompnampök pim weëaup sëp wasëpënëak yaan pötngönën kat wia pöpök il newariipan. Anutuuktiar mayaaptak öpenëak yaö niwesa. Pötaanöknga elpanok ngönën köpëlëp sëp wasëpënëakyaan ngönën kat wiaup yok pangk kat mowiin

1 Korin 7:16 193 1 Korin 8:1sëpnaat. 16 Öngörö, arim ompöröak sëp ni-wasëpënëak yaan il mowariak kaamök elmëënKristo pim naë rë olaan kama öpna pöten arköpël wë. Tapël ompöröeta, arim öngöröak sëpniwasëpënëak yaan il mowariak kaamök elmëënKristo pimnaë rë olaan kama öpna pöten ar köpëlwë.

Anutuu yas niaan wakaiman pöl öpa17 Om ar pourö Anutuuk arim wëwë önëak

yaö elniin wakaiman yas niaan pim naë rë olëakwëaö pötak wakaiman pöl weë. Ngön pipët ar kapoutë ingre mor sauröen kosang wesak ök niaimwë. 18 Namp Anutuun yaö ëak pim koröp kautmoilën wëën Anutuuk yas mëëa ëën pöt pim ilapöt ngep ëëpnaaten kön wiipan. Ën namp nailënwëën Anutuuk yas mëëa ëën pöt ilëpnaaten könwiipan. 19 Koröp kaut yailaut ma nailën yaautpiptepar om pastepar. Anutuu ngön kosangtaënëm ëëpena pötaar omën këët. 20 Anutuuk yasniaan pim naë san pötak wakaiman pöl weë. 21Arinëën ëeim wëën Anutuuk yas niia ëën pöt wilniulëëpnaaten kön selap ëënganok. Arim wil ni-ulëëpnaata kan nent oröön pöt pöök seë. 22 Inëënwë ma won pöten kön selap naën ëëpenaatasongönte epët. Omën namp inëën wëën Aköpökyasmëëa pöp puukwilmoulmëën pimëën yes. Ënnamp inëën won wëën Aköpök yas mëëa ëën pötKristoë inëënëp pël yes. 23 Anutuuk ar sum kaöelniak utpetatë öngpökaan kama niwak pimëënniwesaurö. Pötaanök omnaröa yaautë ënëm ëën-ganëp pim ënëm seë. 24 Karurö, omën pourö tiarAnutuuk yas niaan pim naë san pötak wakaimanpöl piiring öpa.

Ongre omp tekre kapiröröa ngönte25 Ne öngre omp teköröa ngönte ök niamaan

kat wieë. Ngön epët Anutuuk ök nenëaan, nem-tok kësangën elnëak weëre kosang nangkën nemngön këët ök yeniak epëten yaap pël wasënëët.26 Ne kön wiin akun eptak këëre ngaat oröakwia pötaanök peene wë epël önë pöt ompyaö.27 Öngre omp ëaurö pöt nener wes mëënëak könwiinganok. Ën öngre omp naën wë pöt pëlëënëëten kön wiinganok. 28 Omp tekörö ar öngönë pöt saun won. Ën öng tekörö ar omp önëpöteta saun won. Om öngre omp ëak wëën pötkönömöt arim naë orööpnaat. Pötaanök oröö-panëën tek önë pöten kent yaë.

29Karurö, nemyeniak pöta songönte epët. Tiaryang eprek öpenëak akunniwia pöt pet irëpënëak

temanöm yes. Pötaanök akun kot eptak ar ön-gre omp ëauröak teköröa ök sak weë. 30 Ëningre ya ilak yaauröak pël naën koröp oröak weë.Ërëpsawi yaauröak won koröp oröak weë. Om-nant sum yaauröak omnant wonöröa ök sak weë.31 Yangerakë omnantëën ya kaö yamëngkauröakpötëën kent naën yaauröa ök sak weë. Yanger-akë omën pöt teënt kö sëpnaat. Pötaanök tiarpipotön kaö wesak kön selap ëëngan.

32 Ar omën pasutëën kön selap naën ëënëëtenne kent yaë. Omp tekörö pit Aköpök itaangkënompyaö sëpna yak pim yaataan kön yawiaurö.33 Ën omp öngringörö pitëm öngöröak itaangkënompyaö sëpna yak yangerakë omnantëën könyawiaurö. 34 Pit Aköpë omnantre yangerakë om-nant pouteparëën kön yawiaurö. Ën öng tekre ul-wasörö pit pitëmkoröpre lup pöt kölam sëpënëakkön wieë Aköpë yaataan kön yawiaurö. Ën öngompringörö pitëm ompöröak itaangkën ompyaösëpna yak yangerakë omnantëën kön yawiaurö.35 Nem yeniak pipët arim yaaut kan wariak ne-niaan, kaamök elniipënëak yeniak. Nem kentöökar wotpil wë Aköpëën yak weë ngentiak pim yaatmëmpunëak kent yaë.

36 Ën omp namp pim koontup kaö sak ompöpna salëpök nga ngentiipënëak kön wiin pangknaën ëën pöt lup kaip tiak omp mampënëak könwiin pangk ëënompmësmampnapöt utpet nasë-pan. 37 Ën omën namp pim könöök koontup teköpënëak kön kosang wiak pöt pangk pël ëëpnaat.38Nem yeniak pipta songönte epët. Omën namppim koontup ompmampna pöt ompyaö ëëpnaat.Ën namp pim koontup omp nemangkën ëën teköpna pöt ompyaö pan ëëpnaat. 39 Öng namppim ompöp öp wëën sëp wesak muntap koirëpnapöt pangk naën. Ën ompöp wel wiin pim ompkent könwiipna namp yok pangk koirëpnaat. Pötköntak won, Aköpön kön wieë pël ëëpnaat. 40 Pëlëëpnaatak nemtë könöök, pim ompöp wel wiinpimënt öpna pöt pi ompyaö pan öpnaat. Nekön wiin Anutu pim Pulöök kön pipö tekeri wesnangkën yeniak.

8Animaut omp ak kaaröröaan kiri ar yaauta ngönte

1 Ne omp ak kaaröröaan kiri ar yaauta ngönteök niamaan kat wieë. Arök, “Ten kön wiinomnantë songönötön tiar pourö ëwat wë,” pëlyak. Pël yaketak ne epël yeniak. Tiar omnantësongönötön ëwat wë pël apena pöt tiarimtënwakisak apenaat. Pël apenaatak tiar neneren lup

1 Korin 8:2 194 1 Korin 9:12sant elmëëpena pöt lup kosang sëpenaat. 2Omënnamp kön wiin pi omnantë songönte ëwat wëpim ëwatten wak isak yaan pöt pi këëkë ëwatnasën wë pël apenaat. 3 Ën namp pi Anutuun lupsant elmëëpna pöt Anutuuk omën pöpön ëwatsak pimëën wasëpnaat.

4 Ar animaö omp ak kaaröröaan kiri ar ëautyok pangk nëmpen ma won pöten pëël yenëak.Arim, “Omp ak kaar omnaröak ket ëa pörö këwonörö,” pël yak pöt yaap yak. Ën, “Anutu kopë-tap këëp, muntarö won,” pël yak pöteta yaap yak.5 Kutömweriire yangerak omën kaöarö kësangomën naröak pitën, “Anutu” pël yamëëaurö wë.Omp ak selap omën ngönën wonöröak ngëëngkwesak yaya yamëëaurö wë pöt yaap. 6 Pël ëaapAnutu kopët namp wë. Pöp tiarim Pep panëëp.Puuk omën ël epot pout ket elniin pim inëënelmëëpenëak wë. Ën Aköp kopët namp wë. PöpYesu Kristo. Puuk omën ël epot pout ket elniakwëwë kosangët ningkën wë.

7 Ar pourö, “Omp akörö kaarörö,” pöt këëkëëwat nasën wë naröak ngaan omp ak kaaröröaankiri ar eimaö pöten kön wiak kaömp yenemkaömp pöt omp ak kaaröröaan kiri ëaut pël könwieë yen. Pël ëak arök, “Yok pangk nënmawon?”pël ëak kön selapring yen pötak arim lupöt utpetyaniwas. 8 Kaömp yenaare won pötök kaamökelniin Anutuu naë nasëngan. Tiar kaömp omp akkaaröröaan kiri ëaut nanën ëëpena pöt Anutuuktiarën itenak utpetarö pël newaspan. Ën kaömppöt nëmpena pöteta puuk itenak ompyaurö pëlnewaspan.

9 Om këëkë ngarangk ëeë. Arök, “Ten kaömpompak kaaröröaan kiri ëaut nëna pöt yok pangk,”pël yewas. Pël yeëetak omën kaömp pöten,“Yok pangk nën ma won?” pël kön selap yaëpöröak ar pël yaëën itenak tapël ëën pötak pitëmlupöt utpetmowaspanëënngarangk ëeë. 10Omënkaömp omp ak kaaröröaan kiri ëautön, “Numma won?” pël kön selap yaë pöpök itaangkënar, “Omp akörö kaarörö,” pël yewas pörö nampëngönën tupta kakaati së yenën pi tol ëëpën?Piita kaömp ke pilöt yok pangk nëmpnaat we-sak arim ënëm ëak kaömp pöt nëën pötak pimlupmer utpet wasëpnaat. 11 Arim, “Omp akörökaarörö,” pël yewas pötaan omën pöten këëkëwesak kön nawiin yaë pöp pim lupmer utpetsëpnaat. Ngönën kat wia arim kar pöp Kristookpi utpetetakaan kama öpënëak wel wia. 12 Arngönën katwia arimkaruröen utpet pipël elmëak

pitëm lupöt utpet yemowas pipët Kristoonta ut-pet yaalmë. 13Pötaanök nem kaömp ke pilöt yenapötak nem karipë lupmer utpet yemowasën pötanimaut sasa nanëngan, pi utpet sëpanëën.

9Pool pim ya yamëngkautaan sum naön pötaan

ërëpsawi ëa1 Anutuu yaat nem mëmpëak kent yeë epët

omën nampök il newariipan. Ne tiarim AköpYesu Kristo pim ngön yaaö omnamp piin itenaup.Nook pim yaat mënautaan ar piin kön wi kosangwesak wë. 2 Omën naröak neen, “Pi Aköpë ngönyaaö omën wonöp,” pël ya. Pël yaatak arök pötneen, “Pi ngön yaaö omnamp,” pöt ëwat wë. Pötnook pim ngönte ök niaan kön wi kosang wesakwë pötaanök. Arim wëwëetak ne Aköpë ngönyaaö omnamp pöt pet yaë.

3 Omën nemëën kaaö ngön ya pöröen kangiirepël yemak. 4 Nem arim naë Anutuu yaatyamëngkaö pötaan arim naëaan iire kaömp ömapöt pangk naën ma? 5Aköpë nangaröere Pitaarengön yaaö muntarö pit pitëm öngörö mësakyesaurö. Ne yok pangk pël naëngan ma? Pangkpël ëëmaap. 6 Elei. Ar kön wiin ten Panapastenpimënt arën ngönën ök yeniem kaömpre om-nantë waurat pangk ëën ma? Tenpimtok pëlëëna pöt pangk naëpan. 7 Nga omnarö kaömprengaë omnant pitëmtë monatök naöpan. Ëmre yayaaurö pitta këët oröön yok pangknëmpnaat. Polpurmakaö ngarangk yaaurö pitta yok pangk kapakolapöt kolak nëmpnaat.

8 Ngön pipët omnaröa kön pëënëëtök naën.Pipta ngönte ngönëntakta wia. 9 Anutu pimngön kosangët Mosesök epël ëa. “Pol purmakaöpya kaamök elniak korupait tööpënëak ing sam-sam yeem nëmpënëak yaëën këmët il mowari-ingan.” Anutu Mosesën ngön mëëa pipët polpurmakaöröaan pëën nemaan ëa. 10 Won. Anu-tuuk ten pim ya omnaröaanta kön wieë ngönpipët Mosesën ök maan retëng ëa. Omën yayamëngkaupre këët oröön yewaup piarip köpsëën nant öpënëak kön wieë ya mëmpna pötyok pangk. 11 Tenök arim lupöt kosang sënëakngönën ök niaim wë. Pötaanök arök kangiirkoröpöökë kaamököt nimpunë pöt yok pangknaën ma? 12 Ya omën muntarö koröpöökëkaamök pöt yemangk. Pötaanök ten wet rëak yayamëngkaurö pit il yemowasënnimpunëët pangkönaat.

Pël ëënaatak Kristo pim ngön ompyaut il wari-inganëak pötön naën pas këlangön kat wiak

1 Korin 9:13 195 1 Korin 10:8ya yamëngk. 13 Ngönën omën Anutu pim tupkaöetak waur yaaurö pit omnaröak Anutuun yakkaömpöt wak wais wiin pötëaan nant yeö arpöten ëwat wë. Ën kiri ar yaauröeta animaö kiriyemangk pötëaan yeö. 14 Pöta ök Aköp Yesuukten pim ngön ompyaut ök yaaurö ar kat yawiau-röak koröpöökë kaamököt ningkën önëak kosangwesak ök niiaut.

15Ne pöt, arök koröpöökë omnant nampunëakneniaan ëaut. Peeneeta pël ëënëak retëng naën.Won, ne omnantëën kimang neniangan. Kaöm-pötëën këën ëak wel wiimëak yeem pöt arënkaömpëën neniangan. Ne arim naëaan omnantnaön yaaö pötaan ërëpsawi yeë. Ën nem ken-töök ar nenangkën yaëën pötaan ërëpsawi eimöma pöten kent yaë. 16 Nem ngön ompyaut ökni yeë pötaan nemtën wak isak naëngön. PötKristook ne pël ëëmëak kosang wesak neeaut. Nepim ngön ompyaut ök naën yeëan talte pim yamëmpëak neeaut sëp wesak pötaan ya këlangönkaö ëëm. 17 Ya pipët nem könöök yamëngkemtalte sum ömaaten kent kön wiim. Pël ëëmaatakya pipët nem könöök naën, Aköpök epël ëëmëaknangkën sum naön. 18Pël ëa pötaanök ne kangiiroröpöt yeö? Nem kangiir yeö pöt epët. Ngönompyaut ök niak kangiir sumere omnant naönyaaup. Ngön ompyaut amëak ne kangiir sumereomnant yok pangk ömaat pël newasën yaaup.

Pool pi omën pouröa inëën sa19 Ne omën pouröa inëën wonöpök nem

könöök ngönën ök niaan omën kësang pan Kris-toë naë rë olanëak ar pouröa inëën saut. 20 NeYuta omnaröa naë ya yamëngkem pitën ngönënök maan Kristoë naë rë olapënëak pitëmtë yaaulyaaup. Mosesë ngön kosangta öngpök naönöpökomën pöta öngpök wëauröen ngönën ök maanKristoë naë rë olapënëak pitëm yaaul yeempim ngön kosangöt ngaarëk yewaup. 21 Tapëlomën munt Moses pim ngön kosangta ënëmnaën yaauröa naë ya yamëngkem arën ngönënök niaan Kristoë naë rë olanëak neenta Mosesëngön kosangta ënëm naën yaaup. Mosesë ngönkosangta ënëm naënëpök Anutuu ngön kosangëtwa noolaan, Kristoë ngönte ngaarëk yewaup.22 Omën pitëm kön wi kosang yewesaut wiap,omnant ëëpënëak kön selap yaë piporöa naë yayamëngkem pitën ngön ök maan Kristoë naë rëolapënëak pitëm ök yesën omnaröak neen könwiin wiapöp pël yewas. Omën pouröen ngönënök niaan narö Kristoë naë rë olaan utpetetakaankama niöpënëak arim ök saut. 23 Nem pël yeë

pipët ngön ompyaut kaö sëën nemëntta këëtömëak yeë.

Anutuu omën këët öpenaataan weë ngentiipa24 Ar omën epëten ëwat wë. Ngasam yaau-

rek omën pourö nener il wasëpënëak pöömpösëpnaat. Pël ëëpnaatak wet rëak së yaö ëaurekorööpna pöpök këët öpnaat. Pötaanök Anutuuomën këët önëëtaan weë ngentieë. 25 Omënngasam ëak nener il wasëpenëak yaë piporö weëngentiak koröpöökë këlangön yaaö pöten könnawiin yaë. Pit omën lëngë sëpna pötëëntapël yaë. Ën tiar pöt Anutuu naëaan omënweë panë om wiakaim wiaapnaataan tapël ëëpa.26 Nemëntta pöömpö yaaupë ököp. Ne pöt lengëëmëak yaö ëaurekën it kökö ngënal yesaup.Ne omën mor yamö pöpë ököp. Ne köntaknamöön yaaup, kaëngk mööngönëak këëkë itneëyamöaup. 27Omën namp ngasamtak muntapök ilmowaspanëak pimtë koröpö weë yewas pöl utpetëëngönëak nem koröpöökë kentre kaur pöt ngepyaalmëaup. Nemtok ngönën ök niaim olëak kösungönëak pël yaaup.

10Moröktak wiap sënganëën ngarangk këëkë ëëpa

1 Karurö, ne ar tiarim ëarö, Mosesringwakaimaurö, pitëm imautön ëngk ma e was-nganëën ök niamaan kat wieë. Anutu pi kepiltakkaka elmëak kanö pet elmëën pit seim i kaö KöpMöau olëak sa. 2 I yamëa pöta ök kepil pötak kakaelmëën i kaö ilën irë olëak së Moses pim omënsa. 3 Pël ëën Anutu pim Pulöök kaömp tekeri wesmena pöt pit pourö në sa. 4 Iiteta Pul tapööktekeri wes mangkën në sa. I pitëm në sa pöt këlPulöök pet elmëa pöökaan yaaröön kolak neima.Kël pöökë yapinte Kristo. Iit kël pöökaan yaaröönnëën kaamök elmëeima pöl Kristook pit kanyesën pitring wë kaamök elmëeima. 5 Pël ëautakpitëm tekrakaan pouröak utpetat ëeima. PötaanAnutuuk këëpöt kön mowiin yang mopöök welwi won sa.

6 Pitëm naë omnant oröa pötök tiarënpepanöm yenia pël yaë. Pitëm ëa pöl tiaromnantön warre kaur ëënganëak pël yaalni.7 Pitëm tekrakaan narö pitëm ëa pöl Anutuuurtak omp ak kaaröröaan ngëëngk wesak yayamanganok. Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omnarö wel aisëeë iire kaömp nak wal ëak tanurööre ngasam paspas ë pël eima.” 8 Pit naröa ëapöl tiar öngre omp nga ëënganok. Pit pël yaëënAnutuuk pitëmëën ya sangën elmëën omën

1 Korin 10:9 196 1 Korin 11:4kësang pan 23,000 ëak kët kopëtetak wel wia.9 Pit naröa ëa pöl tiar Aköpön morök elmëëngan.Pit pël yaëën kamal ngaaröak mëngkën wel wia.10Pit naröa ëa pöl tiar Anutuun kaaö ngön angan.Pit pël yaan Anutuuk pim ensel ngaap wes mëënmëngkën wel wia.

11Omënmuntaröak Anutu kasëngmempanëakpepanöm elmëëpënëak omën pipot pitëm naëoröa. Akunet pet irëpënëak yaëën wë eporötiarta kön tektek sëpenëak ngönëntak retëng ëa.12 Pötaanök ar narö arimtën kön wiin isën tiarimëarö il wesak wë pël yewas pörö ar wiap sakutpet ëënganëën ngarangk këëkë ëeë. 13 Morökke nentere nent ar utpet ëënëak arim naë oröapöt arimënt pëën won, omën pouröa naë yaarö.Pipot arim naë yaaröön ar yok pangk Anutuunkön kosang wiaan puuk kaamök elniin moröktaweëre kosang pötak wa nuulaan wiap nasëngan.Won, armoröktak wëën pi kaamök elniin weë saktauaanëët.

Anutuu ënëm yeem urmeraröa ënëm naëngan14 Pötaanök, nem kar panëërö, ar omp ak

kaaröröaan ngëëngk wesak yaya yamëëautkasëng meneë. 15 Ar könringörö. Pötaanök nemniama epët kat wiak kön wi pet ëeë. 16 Wainiit kelöntak lë mëak welaköt elmëak Anutuunyowe yamëëa pöta songönte tiar ëwat wë. I pipëtKristo pim i tiarimëën lë mëa pöt. Tiar wain ipöt yenem piiring lup kopëtemer sak wë. Ën këpelak yen pöt, yenem pim möönre koröpö kërayetaprak möa pötak yal yeë. 17 Kë kopëtet wiaantiar pourö yen. Pötaanök tiar selap pöröak erënëak möönre koröp kopëtaö pël sak wë. 18 Israelomnaröa yaautön kön wieë. Omën animaöAnutuun kiri yemangk pöta kaut yen piporöpit kiri ar yaautak Anuturing lup kopëtemermowasëpënëak pël yaë. 19 Nem yeniak piptasongönte pöt tolëël? Ne, “Omp ak kaarörö pitkaöarö,” ma “Omnaröak pitëmëën kiri yemangkpöt kaöat,” pël yeniakma? 20Won, ne epël yeniak.Omën ngönën wonörö pitëm kiri yemangk pötAnutuun won, urmeraröaan yemangk. Pëlyaëën ar pitëmëën kiri mampööre pitring kaömpngawi në pël ëënëëten ne kaaö yaë. 21 Aköpë ikelöntak yenauröak urmeraröaktakaan nëmpenapöt pangk naëpan. 22 Ar utpet pipot ëënë pötAköp ya sangën mongawisën nimpënaat. Piweëre kosangringëp, ar weëre kosang wonörö.Pötaanök pi ya sangën mongawisngan.

Anutuun ping wesak maim öpa

23 Arök, “Tiar omën pout yok pangk ëëpe-naat,” pël yak pöt yaap yak. Pël yaketakomën poutök kaamök naalniipan. Arök, “Tiaromën pout yok pangk ëëpenaat,” pël yaketakomën poutök kosang naniwaspan. 24 Ar arimomnant ëënëëten kön wiinganok, arim karurökaamök elmëënëëten kön wieë. 25Animaut urömkaatakaan önë pipotön, “Epot omp ak kaaröröaankiri elmëa ma won?” pël ëak kön selap ëënganëpneë. 26 Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “Yan-gerere yangerak omnant wia epot pout Aköpëët.”Pël wia pötaanök tiar yok pangk omën pout nëm-penaat. 27 Omën ngönën wonöröak ar pitringkaömp ngawi nënëak yas niak kaömpre animautningkën pötön, “Epot omp ak kaaröröaan kirielmëamawon?” pël ëak kön selap ëënganëp kön-tak neë. 28 Pël ëënëëtak omën namp nim naë öp-naapök animaö pötön, “Epot omp ak kaaröröaankiri ëaut,” pël ök niaan pöt pi utpet mowasënpim lupmer utpet ëëpanëën nënganok. 29 Pipotnëën arim lupöt utpet sepanëënwon, arim karipëlupmer utpet ëëpanëak yeniak. Ar nampök epëlan koröp. “Ne tol ëën omën animautön kön selapyaë pipopön könwiak nanën ëëm? 30NeAnutuunanimautaan yowe mëak yenën omnaröak nemyena pötaan utpet wesak neneapan.”

31 Pël aan ne epël yeniak. Ar iire kaömpnëëre omën nant ë pël ëënëak pöt Anutuunping wesak aöök ëën. 32 Yuta omënre omënmuntaröere ingre mor saurö wiap sëpanok pëlelmëëngan. 33 Nem yeë pöl ëeë. Nem om-nant yeë epot omën pourö kaamök elmëëmëakweë ngentiak yeë. Nemtëën naën, omën pourökaamök elmëën ompyaö sëën Anutuuk utpete-takaan kama moöpënëak yeë.

111NeKristoë kanöök ingmësëak pim ök yeë arta

tapël nem yeë epël ëeë.Ngönënë wa toptak ompyaö ëëpenaata ngönte

2 Ar omnant nem niiaul yeem ngön ök niiauttaë wak wëën ne arën kön wiin ompyaö yaë. 3Pëlyeëetak nem kentöök ar epëtenta ëwat sënëakkent yaë. Ompöröak öngörö ngarangk ëa. Kris-took ompörö ngarangk ëa. Ën Anutuuk Kristongarangk ëa. 4 Tiarim yaaul omp namp pimkepönö kör koëak wëën pöt omnaröak itenak,“Pi omën munt nampë ikanöök wë,” pël ya. Pëlyaatak omp namp ngönën tuptak Anutuun ökmaöre pim ngönte tekeri wesak aö pël ëëpna pötpi omën munt nampë ikanöök won. Pötaanök

1 Korin 11:5 197 1 Korin 11:34pël yeem pim kepönö kör koëëpna pöt utpet ëakpim Kaöap Kristo ëö mongawisëpnaat. 5 Ën öngnamp ngönën tuptak Anutuun ök maöre pimngönte tekeri wesak aö pël yeem pim kepönökör nokoëën wëën pöt omnaröak piin, “Ompöpëikanöök naön wëa,” pël aan pim ompöp ëö mon-gawisëpnaat. Pöt öng kan pas yaaö namp pimkepön ëpöt kat ë olëak wë utpet yaë pöl pimkepönö kör nokoëën wëa pötak utpet sak öngke pöpë ök sëpnaat. 6 Öng namp pim kepönökör nokoëën ëëpënëak pöt pim kepön ëpöt katë olap. Pël ëëpnaatak öng namp pim kepönëpöt kat ë olaan omnaröak piin kön wiin, “Piöng kan pas yaaö namp,” pël wasën pi ëö kësangsëpnaat. Pötaanök öngörö pipël ëak ëö sëpanëënpitëm kepönöt kör koëëp. 7 Ompöp pi Anutupim ök wë pim weëre kosangre ë rangi pöt petyaë. Pötaanök pi Anutuu ök kaö sak wë pötpet ëëpnaataan pim kepönö kör nokoëëpan. Ënöngöp pi ompöpë iri wë pöt pet ëëpnaataan pimkepönö pangk kör koëëpnaat. 8 Pöta songönteepët. Anutuuk ompöp ket ëëpënëak öngöpökaankaut naön. Öngöpökëër ompöpökaan kaut wakket ëa. 9 Tapël ompöp pi öngöpëën yak ketnaën. Öngöpökëër ompöpëën yak ket ëaup. 10Pëlëa pötaanök öngöp pi ompöpë iri wë pöt petëëpnaataan kepönö kör koëak öpnaat. Pël ëënpöt enselöröak pöten itaangkën ompyaö ëëpnaat.11Pël ëëpnaatak tiar öngre omp Aköpë wëwëetaknamp nerak naön, nampnamp kaamök ëak wë.12Nem yeniak pipta songönte epët. Anutuuk öngwetëëp ompöpökaan ket ëën kangiir pörekaanwais peenewëepöökpöt öngöröakompörö yawil.Omën pout Anutuuk maan oröak wia.

13 Ar omën epëten kön wieë. Öngörö pitëmkepönöt kör nokoënwë omnaröa tekrak Anutuunök mapna pöt yok pangk pël yewas ma? Pël naë-pan. 14 Tiarim wëauten ar ëwat wë. Omp nampöngöröa ök pim kepön ëpöt wali sëpna pötakomnaröak ëöak mapnaat. 15 Ën öngörö pit nganëpwaliit pitëm kepönöt kör koëëpënëak Anutuukmenaurö. Pötaanök öng namp pim kepön ëpötwali sëpna pöt ompyaö. 16Omën namp ngön epëtkomun uröpna pöpön epël memaat. Ten Kristoëngön yaaö omnaröere Anutuu ingremor sa pouröepël pëën yaaurö.

Korin omnaröak Aköpë këëre iit utpet wesa17Ar Anutuun yaya manëak wa top yeëan pötë

ompyaö newasën, utpet yewesan. Pötaanök nemyeniak epët, arën kön wiin ompyaö won. 18 Ne

wet rëak epël niamaan. Ar ngönënëën wa ronganyaëën arim tekrak komre kap yaaröa pël aan nekatwiin yaap koröp yaarö. 19Ne könwiin komkappipot pas naaröön, ar yangerakë omnarö yakarën ökre was elniin ngönëntak kosang yes pörötekeri wasëpënëak yaarö. 20 Arim ngönënëën watop yeëan pötë Aköpë këët nënëak yeem irikoryeëan. 21 Ar epël yeëan. Kaömp nënëak Aköpönkön nawiin apre pap arim kaömp wak yesan pötneenemot yenan. Pël ëak narö iire kaömp kësangnak kön irikor yaëën narö këën wë. 22 Elei, arpipël ëënëak pöt arim kaatë nënëëtep won ma?Ma ar kön wiin Anutuu ingre mor saurö pipëlelmëak ngöntök yaaurö ëö yemowas pöt pangkyaë ma? Arim yeëan pötaan tol niam? Kön wiinompyaö yen pël niam ma? Won, pël naëngan.

Aköp Yesu pim ruurö këërë i elmëa23Ne ngön ngaan Aköpë naëaan wa pöt niiaut.

Pöt epël. AköpYesuukYutasökpiinngaaröenkupmowia röök pötak kaömp nent wak 24 Anutuunyowe mëak pelak epël ök mëëa. “Epët nemmësëpët. Arimëën yak pëël elniak wel wiimaat.Neim önëël nem elniauten kön wieë neim önëët.”25 Pël mëak kaömp pöt nëën wain kelönte tapëlwak yowe mëak epël mëëa. “Wain i epët sulöpngolöpta nem iit. Wain i epëtak ne wel yawiemnem iit olama pötaan Anutuu omnaröaring sulöppöt kosang yewas pöt pet yaalni. Neim önëël nemelniauten kön wieë neim önëët.” 26 Pël ëaan arkëëre i nënëël Aköpë wel wiauta songönte tekeriweseim wëën kaalak waisëpnaat.

Namp pi Aköpë këëre iit utpet wesak pöt saunkoirëpnaat

27Pëlwia pötaanök omënnampAköpë iire këëtpas köntaknëmpnapipopAköpëmöönre koröprei pöt utpet wasën saunaring ëëpnaat. 28Pötaanökar këëre i nënëak pöt wet rëak arim lupöt wakom ëakök nën. 29 Pöt namp pim lupmer wa komnaënrek Aköpë këëre iit köntak nëmpna pöt pimsaunaring nëmpna pötaan Anutuuk këlangönmampnaat. 30Ar pël yeëanpötaanök arimnaëaannarö kësang weëre kosang won, yauman yaëënnarö wel yawi. 31 Ën tiarimtok tiarimtë lupötwotpil wesak wa kom yeëan talte Aköpök wa komelniire këlangön nimpö pël naën ëëpën. 32Aköpëtiarim lupöt wa kom yaalni pöt yang omnaröar-ing kö sënganëak këlangön yaningk.

33 Pötaanök, karurö, ar Aköpë këëre iit ngawinënëak wa top yeem pöt neneren kor ëën pouröwais pet irënak ngës rë pël ëën. 34 Ar këën panë

1 Korin 12:1 198 1 Korin 12:28ëën pöt arimtë kaatë nën, wa toptak utpet ëënkangut orö nirëëpanëën.

Ngön muntat nemtok naë waisak ök niak nganrë nimpaat.

12Ngëëngk Pulöök weëre kosang ke nentere nent

yaningk1 Tiar ngönën yaat mëmpenëak Ngëëngk

Pulöök weëre kosang ke nentere nent yaningk.Karurö, ne ar pöta songönten këëkë ëwat sënëakkent yaë. 2Ar ëwatwë. Ngaanngönënköpëlwëënyang omp ak wëwëat wonöröak wer niön pitëmënëm seimaurö. 3 Ne epël niamaan kat wieë.Omën namp Anutuu Pulöök kaamök elmëën pöt,“Yesu sasa kö sëpën,” pël nemaan ëëpnaat. Ënnamp Ngëëngk Pulöök kaamök naalmëën ëënpöt, “Yesu pi Aköp,” pël nemaan ëëpnaat.

4 Pulöök Aköpë ngönën ya ke nentere nentmëmpenëak weëre kosang yaningk, Pul pö kopë-taöök. 5 Tiar Aköpë ya ke nentere nent yamëngk,Aköp pöp kopëtap. 6 Aköpë ngönën yaat mëm-pena kan ke naöre naöwia. Anutu pöp kopëtapöktiar omën pourö neenem weëre kosangöt ninakya pipot mëmpenëak kaamök yaalni. 7 Pulöpi ngönëntak ompyaö wesak öpenëak neenemweëre kosangöt kom ëak yaningk. 8 Namp piPulöök weëre kosang mangkën ngönën ëwat kaöpanë apnaat. Ën namp pi Pul tapöök weërekosang mangkën ngönën öngpököt wa kotiakapnaat. 9 Namp pi Pul tapöök weëre kosangmangkën Anutuu yaat kosangmëmpnaataan könwi kosang yewesautaring öpnaat. Ën namp piPul tapöök weëre kosang mangkën yaumanöröompyaö mowasëpnaat. 10 Namp pi Pulöökweëre kosang mangkën ya it ngolöpöt mëmp-naat. Namp weëre kosang mangkën wetete ngönapënëak kön tektek mowasëpnaat. Namp weërekosangmangkën Pulööre urmerarö pitëm yaautësongönte kom ëëpnaat. Namp weëre kosangmangkën këm ngön ngolöpöök apnaat. Nampweëre kosang mangkën këm ngön ngolöpöökök aan kaip tiipnaat. 11 Ya pipot pout mëm-penëak Pul kopëtapöök tekeri wes yaningk. Pëlelniak pimtë könöök omën pourö neenem weërekosangöt kom ë yaningk.

Tiarim koröpö kopëtaö, kaut selap12 Omnarö tiar tiarim koröpö kopëtaö. Ën

koröpöökë kaut selap. Pël ëën pipot erën ëënkoröp kopëtaö pël yaë. Pöta ök omën selap eporö

Kristooring erën ëën kopëtap pël yaë. 13Tiar naröYuta omnarö, narö omën muntarö, narö inëënyaaurö, narö inëënnaënörö. Pël ëaap tiar AnutuuPulöök wa niulëën möönre koröp kopëtaö yeö.Anutuuk pim Pulö ningkën tiar pourö pim Pulkopëtaö wak wëën tiarim lupötë wë.

14 Tiar ëwat wë. Koröpöökë kaut kopët nentwon, selap. 15 Pötaanök ingesök tol ëak epëlapën? “Ne mores won pötaan koröpöökë kautwon.” Pël aö omën koröp ëlö sëp wesak pëlëërsë öpën ma? Pël naëpan. 16 Ën katëëpökta tolëak epël apën? “Ne itö won pötaan koröpöökëkaut won.” Pël aö omën koröp ëlö sëp wesakpëlëër së öpën ma? Pël naëpan. 17 Koröp pouukitöt pëën wëanëën tol ëak ngön kat wiipën? Ënkoröp pouuk katöt pëën wëanëën tol ëak wotmööpën? Pël naëpan. 18 Anutu pi ëwat wë.Pim könöök koröpöökë kaut neenem öpnaarekmoulmëa. 19Koröpöökë kaö epot ke kopëtet pëënëanëën koröp ëlö yok pangk wi naön ëan tapön.20 Pël naën. Tiar pöt koröpöökë kaut selap pötökerën ëën kopëtaö pël yaë.

21 Itöök moresën epël nemapan. “Ni kaamöknaalnëën ëëmëëtak nemënt yok pangk ömaap.”Ën kepönöökta ingesën epël nemapan. “Nikaamök naalnëën ëëmëëtak nemënt yok pangkömaap.” 22 Won, tiarim koröpöökë kaö nantönkön wiin kaöat won pël yewas pipot won ëëpenapöt ompyaö naön ëëpenaat. 23 Ën tiarim ko-röpöökë kaö nantön kön wiin pasut pël yewaspipot ompyaö wesak ngarangk ëëpenaat. Ënëöaatta ompyaö panë wesak kör koëëpenaat.24 Pël ëëpnaatak koröpöökë kaö nantön tiaritaangkën ompyaut pël yaë pipot kör nokoëënëëpenaat. Anutu pimtok tiarim möönre koröpötket elniak kaö nantön utpetat pël yewas pipotpuuk könwiin ompyaö ëën kör koëëpenaat. 25Pëlëëpena pötaanök tiarimmöönre koröpöök komrekap pöt naën ëëpenaat. Kaö pout nener kaamökëëpënëak ëaut. 26 Koröpöökë kaö kopët nentkëlangön kat yawiin pöt pout këlangön kat wiip-naat. Ën kaö nent ompyaöwëën pöt pout ompyaööpnaat.

27 Ar pöt erën ëën Kristo pim möönre koröpöpël yeë. Ën neenemwëwëetak pöt pimkoröpöökëkaut pël yeë. 28Pël yaëën Anutuuk pim ingre morsaurö tiarim naë ya omnarö epël ulmëa. Wet rëakngön yaaö omnarö ulmëa. Pöröaarek tektek ngönyaaurö, pöröaarek rë yemoulaurö, pöröaarekya it ngolöpöt yamëngkaurö, pöröaarek yau-man ompyaö yewesauröere omnarö kaamök

1 Korin 12:29 199 1 Korin 14:6yaalmëauröere ngarangk yaalmëauröere këmngön ngolöpöök yaaurö pël ulmëa. 29 Anutuukpourö ngön yaaö omnarö pël naulmëën ëa.Pourö tektek ngön apënëak naulmëën, pouröomnarö rë moulöpënëak naulmëën, pourö ya itngolöpöt mëmpënëak naulmëën, 30 pourö yau-man ompyaö wasëpënëak naulmëën, pourö këmngön ngolöpöök apënëak naulmëën, pourö këmngön ngolöpöök ök aan kaip tiipënëak naulmëën.31 Anutuuk ar ngönënë yaat mëmpunëak weërekosang nimpna pöt taltak kaöet pöt wël ëakönëën kosang ëeë.

Pël yaëën nook kan ompyaö panë epö petelniimaan.

13Lup sant yaauta ngönte

1 Ne ka nantëëröa ngön köngkömötëëre en-selöröa ngön köngkömötë omnarö pangk kat wi-ipnaat pël yeem lup sant naën yeëanëën nemngön yaaut kuupre intö ngönötë yaan omnaröangön këët kat nawiin yaë pöl köntak yeëantapön. 2 Ën ne tektek omnaröa ök wë ngönëntekeri wasööre ngön öngpökötre ëwat poutësongönöt ëwat wëëre tomönötönmop wiipënëakkön wi kosang wesak maan pël ë pël yeemlup sant naën yeëanëën omën pasuröa ök wëantapön. 3Ma nem omnant kom ëak omën ngöntökyaaurömampööreKristo pimngöntaan yakmaannaröak newak es newaliin wel wi pël yeem lupsant naën yeëan talte kangut naön ëëm.

4 Omën lup santring wëa pörö ya wiaptar-ing wë sant yemowesaurö. Pit omën muntaröaomnantëën kön utpet mowiire pitëmtën könwiin isën kölokkölok ë pël naën yaaurö. 5 Pitomnant omnaröak kön wiin omën muntaröennaalmëëpanëët ëën pöt pël naën yaaurö, keimönnaën yaaurö. Pit ya sangën naën yaaurö, utpetyaalmëën kangiir naalmëën yaaurö. 6 Pit ut-petatëën ërëpërëp naën, ompyautëën ërëpërëpyaaurö. 7Omën lup santring wëa pörö omnaröakutpet yaalmëën kosang sak wë elmëëpnaatönompyaö ëëpnaat pël weseë Anutuun kön kosangwiak pim ompyaö ëëpna pöten korkor eim wëkëlangön kat yawiem kosang sak wëaurö.

8Lup sant yaaöpöt könasën ëëpnaat. Ën tektekomnaröa ök Anutuu ngönte tekeri yewesa pötkö sëpnaat. Këm ngön ngolöpötë yaaö pöteta,kö sëpnaat. Ën ëwat ke nentere nent pötta kösëpnaat. 9 Pöt epël. Tiar ëwatöt kaut pëën ëwatwë. Ën Anutuu ngönteta kaut pëën tekeri wesak

yaaurö. 10 Ënëmak Anutuu wais omën poutësongönte tekeri wes nimpnaatak kaö kot pipot kösëpnaat.

11 Ne ngaan koturöa ök wë pitëm ngön yapöl aimaut. Pël ëak koturöa kat yawi pöl katwieimeë pitëm könötë wia pöl wiakaimaut. Pëlëautak ompkaö sak koturöa yaaö pöt ent ë olëaut.12Tiar könitweri këëre wot kante itenak këëkë it-naangkën yeë pöl peene Anutuu songönte itenakom kotte pëën ëwat yes. Ënëmak Kristoë tekerisëpnaatak ëö ningkën piin këëkë itaampenaat.Peene pöt tiar Anutuu songönte kaut pëën ëwatwë. Akun pötak Anutuu tiarën ëwat panë wë pölpim songön pout ëwat sa pet irëpenaat.

13 Pël ëën kosang wiaapna pöt epot. Anutuunkön wi kosang yewesautere piin kön kosang wiakpim ompyaö ëëpnaaten kor wëautere lup santyaaut, omën nentepar nent pipot kosang wiaap-naat. Lup sant yaautakëër kaöet.

14Pulöök weëre kosang yaningk pöta ngönte

1 Ar lup sant yaaut kaö wesak kosang ngen-tiak arim karurö sant elmëeë. Pël ëak pötngönënë weëre kosang Ngëëngk Pulöök yaningkpipot önëën ök ëeë. Pipot Anutuu ngönte tekeriwasënëak weëre kosang yaningk pipot önëën wetrëak ök ëeë. 2 Pöta songönte epël. Omën këmngön ngolöpöök ya pipop omnaröen nemaan,Anutuun yema. Pi Pulöök elmëën ngön ëlëëpötök yaan omnarö kat nawiin, Anutuukëër kat yawi.3 Pël yaëëtak omën Anutuu ngönte tekeri wesakya pipop omnarö kaamök elmëak pitëm kön wikosang yewesaut taë wasën kosang sak öpënëakyema. 4 Omën këm ngön ngolöpöök ya pipoppimënt kaamök yaë. Ën omën Anutuu ngöntetekeri wesak ya pipop ingremor sa pourö kaamökyaë. 5 Ne ar pourö këm ngön ngolöpötë anëakkent yaë. Ën Anutuu ngönte tekeri wesak anëakkent kaö pan. Omën Anutuu ngönte tekeri wesakya pipop omën këm ngön ngolöpöök ya pöp ilyewas. Ën namp këm ngön ngolöpöök yaan nam-pök kaip tiak ingre mor saurö kaamök elmëëpnapöt omën këm ngön ngolöpöök ya pipop yakaö yamëngk. 6 Pötaanök karurö, ne arim naëwais këm ngön ngolöpöök ök niaan pötak pangkkaamök naalniipan. Pël ëëmaatep arim naë waisAnutuu ngön ök neea pöt niam ma ëwat nentnimp ma pim këm ngönte tekeri wesak niamma ngönën rë niulöm pël ëëma pötaar kaamökelniipnaat.

1 Korin 14:7 200 1 Korin 14:34Anutuu ngönte apenëak këm ngön ngolöpötë

pangk naëngan7 Ar omën pasut nger pëëp köntak mëmpööre

wëlemp köntak tang mö pël yaëën ngön këëtpangk kat wiin ma? Kat nawiingan. 8 Ën kuupöpas yamëngkën talëpök pangk kat wiak ngaëënya pël wesak ko ëëpën? Pangk pël naëpan. 9 Pötaök arta këm ngön ngolöp omnaröa pangk katnawiipanëöök yaan talëpök pangk kat wiipën?Kat nawiipan. Arim ngönöt pas mopöök sëp-naat. 10Yang epot poutë omnaröak këm ngön kenentere nentak ngön ök ya. Pël yaatak köntaknaën ompyaö wesak yaan kat yawi. 11 Ën omënnampökngönökneaan kat nawiin ëëmapöt puukneen, “Maimap,” pël yenewasën nookta piin,“Maimap,” pël mowasumaat. 12 Arim naë tapëlwia. Ar weëre kosang Ngëëngk Pulöök yaningkpipot önëak kent yeë. Pötaanök weë ngentiinNgëëngk Pulöök ulöl wes ningkën weëre kosangingre mor saurö kaamök elmëëpna pöt önëët.

13 Pötaanök omën këm ngön ngolöpöök apnapipop ngön pöt kaip tiin omnarö kat wiipnaanAnutuun weëre kosang kimang map. 14 Pöt epël.Ne këm ngön ngolöp nem köpëltak Anutuunkimang mema pöt nem këmëtere lupmerök yaankönöök naën pas öpnaat. 15Pötaanök ne tol ëëm?Ne Anutuun kimang nemtë ngöntak lupmerrekönöök memaap. Ën Anutuun tan memaantatapël memaap. 16 Ma ar namp lupmerök këmngön ngolöpöök Anutuun yowe yemaan omënngolöpweëre kosang pöt naön nim ngönte pangkkat nawiin ëëpna pipop tol ëak kat wiak kaamökëak, “Yaap,” apën? Pël naëpan. 17 Ni yaapAnutuun yowe mamëëtak omën ngolöp pöp taënemowaspan.

18Ne ar pourö il nuwesak këm ngön ngolöpöökngön yaaup yak Anutuun yowe yemak. 19 Pëlyeëetak ingre mor sauröaring yaya yamëëautaknem kentöök ngön kopët omnaröa kat wiip-naatepar amëak kön yawi. Këm ngön ngolöpselap omnaröa pangk kat nawiin ëëpna pötamaaten kaaö.

20 Karurö, ngönöt kat wiak wël yaautaan run-gaaröa ök ëëngan. Utpet yaaö pötönökëër ön-gaaröa ök köpël ëeë. Pël ëak ngönöt kat wiakwël yaaö pötaan kaöaröa ök ompyaö wesak ëeë.21Ngönën ngön nent epël wia.“Ne omëneporöenomënnaröangönmaimatëëre

omën maimaröa këm ngönötë ök maanpit nem ngönte kat nawiin ëëpnaat,Aköpök pël ya.”

22 Pötaanök tiar kön wiin Anutuuk këm ngönngolöpötë ngön yaaut ngönën kat wiauröaanwon ngönën köpëlörö pim weëre kosangöönpet elmëën itaampënëak kön wia. Ën kangiirAnutuu ngönte tekeri wesak ök yaaut ngönënköpëlöröaan won kat wiauröaan Anutuusongönte tekeri wasën itaampënëak kön wia.23 Pötaanök ar ingre mor saö pourö wa top ëakkëm ngön ngolöpötë ngön aim wëën ngolöpngönën kat yawiauröere köpëlörö ilëak itenakpöt arën kön wiin kaökaö yaë pël wasëpnaat.24 Ën ar ingre mor saö pourö Anutuu ngöntetekeri wesak ök aim wëën ngönën köpëlëp mangolöp kat yawiaup ilëak kat wiak pöt arimyaauten itenak pim saunatön kön wiipnaat. Pimtekeri wesak yaan kat wiipna pötök pim utpetyaaut kom ëën 25 pim lupmeri omnant wieëa pöttekeri sëën itenak rar rë wesirak Anutuun yayamëak epël niapnaat. “Yaap Anutu arim tekrakwë,” pël niapnaat.

Ngönënëën wa top yaautë ompyaö wesak ëëpa26 Karurö, ne tol niam? Arim Anutuun yaya

manëak wa top ëënëëtë nampök tan nent apnaat,nampök wetete ngön apnaat, nampök Anutuungön ngolöp mena nent apnaat, nampök këmngön ngolöp naöök apnaat, nampök këm ngönngolöp pöt kaip tiipnaat. Pipot pout yaëën in-gre mor saurö kaamök elmëëp. 27 Këm ngönngolöpötë anëak pöt pouröak anganok kopëtnaar ma naar namp pöröak kopët pöppöp yaannampök songönöt kaip tiak ök niap. 28 Ën omënkaip tiipnaap won ëën pöt këm ngön ngolöpötëanë pörö ingre mor sauröa wa toptak anganok.Namp pi pël apënëak pöt pëëntak Anutuun map.29 Ën Anutuu ngönte tekeri wesak anëak pötomën naar ma naar namp aan muntarö ngönpöt kat wiak kom ëeë. 30 Namp pi wel aisëaanAnutuuk ngön nent apënëak kön weswes elmëënwal ë apënëak yaëën pöt wet rëak taueë ngönyaaup leng ëëp. 31 Ar pourö Anutuu ngöntepangk tekeri wesak anëët. Pël yeem pöppöp aankat wiak nener lup kosang wasënëët. 32 OmënAnutuu ngönte tekeri wesak ök yaaö pörö pitëmngön apna pötön ngarangk ëeë ök apën ma wonpöt kön wiip. 33 Pöt Anutu pi tiar omnant irikorëëpenaaten kaaö, mayaap öpenaaten kent yaauppötaanök.

Ka nantë Anutuu omnaröa wa topötë yaaul34 ar ngönënëën wa top yeem öngöröak ngön an-gan. Moses pimngön kosangtak öngörö ompöröa

1 Korin 14:35 201 1 Korin 15:27ikanöök öpën pël wia. 35 Öngörö, arök wa topötëngön anë pöt ëöaringët. Pötaanök ar ngön nantësongönöt ëwat sënëak pöt arim kaatë ompöröenpëël maan ök niap. 36 Elei, Korin omnarö ar könwiin arimtokëër omën muntarö il wesak Anutuungönte ëwat panëwë. Ar könwiinAnutuungöntewet rëak arim naë oröön ök aimaurö ma? Maarimtokëër kat wiaurö ma? Pël won.

37 Arim naëaan namp pi pimtën kön wiin,“Ne Anutuu ngönte tekeri wesak yaaup,” ma“Ne ngönënë weëre kosang nant Pulöökë naëaanwaup,” pël ëëpna pipop pi nem ngön retëngyeë epëten Aköpë ngön kosangët pël wasëp.38Namp ngön epët kat wiak yaap newasën ëëpnapipopön, “Anutuu ngönte tekeri wesak yaaup,”pël nemangan. 39 Pötaanök, karurö, ar Anutuungönte tekeri wesak anëëtaan weë ngentieë. Pëlëak këm ngön ngolöpötë yaaut kan wariingan.40 Ar ngönënëën wa top yaautë omnant irikorëënganëp ompyaö wesak ëeë.

15Kristo wel wiak wal ëa

1 Karurö, nem Kristoë ngön ompyaut ök niaanar kat wiak wak wë pipët kaalak ngolöp wesnimpaan. 2 Ngön ompyaö pipët ök niaan wakpötakël wëën pöt Anutuuk utpetetakaan kamaniöpnaat. Om pas kön wi kosang wesan talte pëlnaalniin ëëpën.

3 Omën kaöet Anutuuk neen neaan kat wiaknook arën ngës rëak ök niiaut. Pöt epët. Ngönën-tak Kristo pi tiarim saunatëën wel wiipënëak ëapöl ëaup. 4 Pël ëak ngönëntak ëëpënëak ëa pölyang kel weerën kët nentepar nent won sëënkaalak wal ëaup. 5 Pël ëak wet rëak Pitaan ëö petelmëak ënëmak pim ru 12 pöröen ëö pet elmëa.6 Pörekaan pim ru kësang pan 500 pörö wa topëak wëën ëö pet elmëa. Omën pörö narö welwiin kësang om öp wë. 7 Pörekaan Sems ëö petelmëak ngön yaaö omën pouröen ëö pet elmëa.8 Pël ëaupök ënëmak ne runga kar yawil pöpë ökutpet yaaupön ëö pet elnëaut. 9 Ne ngön yaaöomën nem karuröa ök won, utpetap. Ne Anutuuingre mor saurö mënak utpet weseimaup yakngön yaaö yapinte nenëanganë salëp. 10Anutuukkomre kolap elnëak pim ngön yaaö omën wesneulëën wë. Pim komre kolap pöt nem naë mosnaën ëaut. Nook ngön yaaö muntarö il wesak yakaö mëneimaut. Pöt nem weëre kosangöök won,Anutuu komre kolap elnëa pötak mëneimaut.11 Nook ma pitök ngönën ök niian pöt kotte.

Kaöet pöt ngönën kopëtet ten pouröak ök niaankat wiak kosang wesan.

Wel wiaurö weletakaan wal ëëpenaat12 Tenök, “Kristo weletakaan wal ëaup,”

ngönëntak pël ök niaan tol ëënak arim naëaannaröak, “Wel wiaurö weletakaan wal naëpan,”pël aim? 13 “Wel wiaurö weletakaan wal naëpan,”arim ngön pöt yaap pöt, “Kristo weletakaan walnaën ëa,” pël apa. 14 Kristo weletakaan wal naënëanëën tenimngönën ök yeniiautre arimpiin könwi kosang yewesaut kë naën ëan tapön. 15 Pëlëak pöt pëën won. Ten Anutuun epël niiaut. “PiKristoweletakaanwal ë ulmëaup,” pël niiaut. Welwiaurö wal yaaut wi naön ëanëën Anutuuk tolëak Kristo wal ë ulmëan tapön. Pël ëën tenimngön yeniak epotön kön wiin, “Pit Anutuu ngësëlwesak kaar yaaurö,” pël ëan tapön. 16 Tiar, “Welwiaurö weletakaan wal naëpan,” ngön pël yeëantalte Kristoonta, “Weletakaan wal naënëp,” pëlapen. 17 Kristo wal naën ëanëën arim kön wikosang yewesautmos sëën utpetatë öngpökwëantapön. 18 Pël ëën omën Kristoon kön wi kosangwesak wel wiaurö kö san tapön. 19 Tiar Kristoonkön kosang wiak pim ompyaö elniipnaatenkor wëën yangerakë wëwë eptakökëër kaamökelnianëën omën muntaröak tiarën, “Kaökaurö,”pël wesak yangerakë yakömyaaut il wesak yakömkaö pan elnian tapön.

20 Pël won. Kristo pi yaap wel wiak kaalakwal ëaup. Pi wet rëak wal ëën pim pël ëautentiar kön wiin omën wel yawia eporö Anutuuktapël weletakaan wal ë niulëëpnaat. 21 Pöt epël.Omën kopëtap Atam puuk wel yawia pöt ngësrë nina. Tapël omën kopëtap Kristo puuk wele-takaan wal yaaut ngës rë nina. 22 Pöt epël.Tiar Atamë ëarö pötaanök pim ëaul pourö welyawi. Tapël Kristooring yal menak wë pötaanökAnutuuk weletakaan wal ë niulëëpën sa. 23 Tiaryaap wal ëëpenëak ëa pöl ëëpenaat. Kristo piwet rëak wal ëa. Pël ëën ënëm pim orööpnaatakpimëën sa pöröeta wal ëëpenaat. 24Pël ëën omënpout won sëpnaat. Akun pötak pi yangerakëngarangkre omën kaö yapinringörö kö mowesakSetenë weëre kosangringörö tapël elmëak pimomp ak ya pöt kë oröön Anutu pim Pepap kaalakmampnaat. 25 Peene pöt kaö sak wë pim yaatmëneimwë ënëmak pimkööre tokörö ilmowesakpim omp ak ya pöt kë oröön Anutu mampnaat.26Kristo pi utpetat il wesak ënëm wel yawiautetail wesak won mowasëpnaat. 27 Pöta ngönte

1 Korin 15:28 202 1 Korin 15:55ngönëntak epël wia. “Anutuuk moulmëën Kris-took omnant pout il wesak kaö sak wë,” pël wia.“Omnant pout” ngön pöten tiar kön wiin Anu-tuuk pimëntta pötring öpnaat pël newasën ëa.Pöt Anutu tapöpök Kristo omnant pipotë kaö saköpënëak moulmëa pötaanök. 28 Pep pi omënereomnant pout Kristoë ikanöök moulmë pet irënRuup Pep pim kaö wes moulmëa pöpë ikanöökölwëën Anutuuk tiar pouröa kaö sak öpnaat.

29 Omën wel wiaurö kaamök elmëëpënëak iyamë pörö pitën tolël kön wiipen? Omën welwiaurö weletakaan wal naën ëëpën talte oröp-morëën omën narö pit kaamök elmëëpnaan imëëpën? 30 Ën omnarö kët ël epotë utpet el-niak këëmre këlangönë rangk yanuulë pöten tolëlkön wiipen? Wel wiaurö weletakaan wal naënëëpën talte ten wal ëëpenaata ngönte ök yaanomën naröak pël naalniin ëëpën. 31 Kët poutëne, “Omnaröak nem Anutuun yak ya yamëngkpötaan nempën ma won?” pël kön yawi. Ngönpipët ne tiarim Aköp Yesu Kristook yal menakwë arim wëwëatön ya ërëpërëp yaë pötaan pilyeniak. 32 Wel wiaurö weletakaan wal naënëëpën talte nem Epesas kak wakaimautak walëëpenaata ngönte ök yaan omnarö kent ngaaröaök utpet elnëauta kangut naön ëëm. Wel wiauröweletakaan wal naën ëëpën talte omnaröa ya pölëëpen. Pit epël ya. “Ëlpamök wel wiipenaatakpeenëër këëre imën nëmpa.”

33 Nant kaar niapanok. Ar utpet yaauröaringönë pöt pitök arim wëwëet utpet niwasëpnaat.34Kön irikor pipot sëp wesak könöt wotpil wesakweë. Utpetat ëëngan. Ar kat wieë. Arim naëaannarö Anutuun köpël wë ënëm naën yeëan. Pö-taanök ar kat wiak ëö sënëak yeniak.

Möönre koröp maimaö wak weletakaan wal ëëpe-naat

35 Naröak epël an koröp. “Wel wiaurö tolëak weletakaan wal ëëpën? Pit möönre ko-röp ke tolëëlöt wak wal ëëpën?” 36 Ar pëlaan pöt epël niamaat. Ngön pipët ngönënköpëlöröa ngönte. Ar omnant ngëntën moutsöp ë yesën rëngapöt yaarö. 37 Arim omnantöpöt yangënt pöt möönre ëp ënëm orööpna pötnangëntën, lëlëpöt pëën yangënt, korupaëëreomën muntat. 38 Anutu pim könöök lëlëpke nentere nent pötë elmëën neenem möönrekoröpöt yaarö. 39 Wëwëetaring wëaurö tapëlwiaan möönre koröpöt ke kopët naö won. Om-naröa möönre koröpö naö, imënöröa möönrekoröpö naö, intöröaö naö, pisöröaö naö, pël wë.

40 Kutömweri wëauröere yangerak wëaurö tapëlwë. Kutömweri wëauröa ë rangiat nant, ënyangerakwëauröaat nant. 41Këtëpë ëwaatmaim,ngoonöpëëteta maim, ariatë ëwaatta maim. Ënari pöt kom ëak neenem ëwa ke nentere nent wia.

42Weletakaan wal yaauteta tapël wia. Möönrekoröp yang kel yewer epö maimaö, utpet sëpnaö.Ën möönre koröp kaalak wal ëëpna pö maimaö,utpet naëpanëö. 43Möönre koröp yang kel yewerpö weëre kosang won sak utpet sëën yang kelyewer. Ën weletakaan wal ëëpna pö ompyau,weëre kosangring wal ëëpnaö. 44 Möönre koröpyang kel yewer pö yangerakëö. Weletakaan walëëpna pö kutömweriö. Yangerakë möönre ko-röpö wia pöl kutömweriööta wia. 45 Pöta ngöntengönëntak epël wia. “Atam, wet rëak oröaup,pi yangerakë wëwëetaringëp.” Ën Atam muntapënëm oröaup, Kristo pöp, pi Pulööringëp yakwëwëeta pep sak wë. 46 Pël ëaap Pulöökë wëwëetwet rëak naaröön. Yang eprekë wëwëetakëërwet rëak oröön Pulöökë wëwëet ënëm yarë.47 Atam wet rëak oröaup, yangerakaanëp, Anu-tuuk yangetak ket ëaup. Ën Atam ënëm oröaupKristo pöp kutömweriaanëp. 48 Yangerakë omënpourö Atam Anutuuk yangetak ket ëaupë ökörö.Ën omën kutömweri wëwëet öpenaarö kutömw-eriaanëp Kristo pim ök öpenaarö. 49 Tiarimmöönre koröpöomënyangetak ket ëauppimöökëök wë tapël ënëmak tiarim möönre koröpö omënkutömweriaanëp pimöökë ök öpenaarö.

50Karurö, ngön epët niamaan kat wieë. Tiarimyang koröp epöök Anutuu kak nasëngan. Masöpre tetring epöök kosang wieëaut pep nasën-gan. 51 Kat wieë. Ne ngön ëlëëp epët tekeriwesak niamaan. Tiar omën pourö wel nawiin-gan. Narö öp wëën Anutuuk teëntom möönrekoröp ngolöpö kaip ti nimpnaat. 52 Ënëmak akunpet irëpna pötak ensel nampök kuup mëngkënit mësak yengaul pöta ök teëntom pan möönrekoröp ngolöpö öpenaat. Kuup yamëngkën omënwel wiaurö weletakaan söp won wal yaëën öpwëaurö tiar möönre koröp ngolöpö kaip ti nimp-naat. 53 Tiarim möönre koröp söp yaaö epöökngolöp sak söp naën ëëpnaat. Maweletaan yaö ëaepöök ngolöp sakwëwë kosangët öpnaat. 54Yaap,tiarim möönre koröp söp yaaö epöök ngolöp saksöp naën ëëre weletaan yaö ëa epöök ngolöp sakwëwë kosangët epël wia pöt kë rapnaat.“Anutuuk wel pöt ngep ëën won sa.”55 “Wel pöta weëre kosangët tarëk?

1 Korin 15:56 203 1 Korin 16:24Wel pöta ngaat tarëk? Won.”56Ngön kosangötwa olaan saun pötweëre kosangyeö. Pël ëak pötak nga elniin wel yokoir. 57Anutupi tiarim Aköp Yesu Kristo pim weëre kosangtakkaamök elniin wel pöt il yemowas pötaan yowemepa.

58Pötaanök, nemkar panëërö, ar taintaëwesaktaueë. Ar AköpYesu pimëën yak ya yamëngk epotmos naëpanëët pël weseë kët ël epotë kosangwesak pim yaat mëneim ön.

16Yerusalem kak ingre mor sauröaan mon wa top

ëëpënëak mëëa1 Ar Anutuu omën Yutia yangerak wëau-

röaan monat kopëta wasënëak pöt nem Kalesiayangerak omën ingre mor sauröen ök mëëanpöl ëeë. 2 Ar Anutuuk kaamök elniin ya më-nak neenem mon koirënë pötëaan nant kom ëakSante poutë wa top wes wieim ön. Ne waisën watop wasënëëtaan ya kaö mëngkanëën. 3 Pël ëënne wais oröön omën arim monat wak sëpënëakulmëënë pörö Yerusalem ngönënë kaöaröaanwetete pepat menak wes mëën monatring waksëpnaat. 4 Ën monat kaö ëën pöt neering tenpourö sënaat.

Pool pi Korin omnaröa naë sëpënëak mëëa5 Ne Masetonia yangerakël sumëak kön yawi.

Pötaanök pöl sakök arim naë waisumaat. 6 Pëlëak akun kot nent arim naë ömaat. Ma wëën kopiakunet pet irëpën koröp. Pël ëën arök kaamökelnëak kan naö koir nangkën pöt nal sumaat.7 Ne akun eptak om itningënal el wesak sëënpangk naëpan. Pötaanök Aköpön kat wiin pangkaan pöt akun wali arring ömëak kent kön yawi.8 Peene pöt ne Epesas kak om wëën Pentikosakunet won sëën sumaat. 9 Pöt omnarö selapngönënëën kööre tok yaalnëëtak ya kaömëngkënkëët orööpënëak Aköpök ngönënë kanö ngolöpwes nangkën wë pötaanök.

10Timoti nemyeë pöl Aköpë yaat yamëngkaup.Pötaanök pi waisën pöt ya kë sëpnaan santelmëën. 11 Piin kön wiin irepan. Neere kar naröpiin kor wë. Pötaanök ngarangk ompyaö elmëakkan naö koir mangkën waisëp.

12 Tiarim karip Apolos pöp pi kar naröaringarim ngësë waisëpënëak ke urak maan pangkkengkën nasën yaë. Peenewon, ënëmakmop naöoröön pöt yok pangk waisëpnaat.

Ngön mëët

13 Ar arimtën ngarangk këëkë ëeimeë kön wikosang yewesautak taë weë. Pël ëeë lupöt kosangwesak weëre kosangring weë. 14 Pël ëeë arimomnant pout ëënëën lup santetaring ëeë.

15 Ar ëwat wë. Stepanasre pim kaatakörö Krikyangerak wet rëak Kristoon kön wi kosang wesakweë ngentiak Anutuu omnarö kaamök elnieimwë. 16 Karurö, ne kosang wesak epël niamaan.Omën ke pilöröere munt narö kaamök elniak yamëneim wë piporöen itaangkën arim wotöököröpël ëëp. 17 Ne arim naë won pötaan ya utpetar-ingwëën Stepanasre Potunetasre Akaikasringöröpitök arim kangiir waisën ya ërëpërëp yeë. 18 Pitne ya kë newasën wë. Pötaanök arta kat wiak yakë sënëët. Omën ke pilöröen kön wiin ompyaösëp.

19 Ingre mor saö Esia yangerak wëaurö pitökyowe yenia. Ën Akuilaare öngöp Prisilaare ingremor saö piarpim kaatak wa top yaaurö pittaAköpëën yak yowe pan yenia. 20Tiarim kar pouröyowe yenia. Ar neneren lup santak yowe mëakmor meneë.

21 Epët Pool nemtok nem yowe yeniak epëtnemtë moresök retëng yeë.

22Namp Aköpön lup sant naalmëën ëëpna pöppi kö sëpnaap. Aköp Yesu, ni wais.

23 Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komre kolappöt arim naë wiaap.

24 Tiar Yesu Kristook yal menak wë pötaan arpouröen lup sant yaalni. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne Pool.]

2 Korin 1:1 204 2 Korin 1:17

2 KorinYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

26 pöta ökwon sëën Poolök pep epwer Korin kakëingre morörö retëng ë mena. Pi wet rëak Mase-tonia yangerakaan pep newer Korin omnaröaanretëng ëak wes mëën oröön Taitas Korin kakaanpim naë së koirak pitëm naëaan narö lup kaiptiak wëën naröak piin, “Ngön yaaö omën yaapöpwon,” pël ëa pot ök maan Poolök kat wiak epëtretëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-11Poolre Korin ingre moröröa ngönte 1:12–7:16Yutia ingre moröröaan kaamök elmëëpna

ngönte 8:1–9:15Poolök pim ya mënauta ngönte ök ëa 10:1–13:10Ngön mëët 13:11-131O Anutuu ingre mor saö Korin kak wëauröere

Krik yangerakwëaurö, ne Pool Anutu pimtë këm-tak Yesu Kristoë ngön yaaö omnamp ne tiarimkarip Timoti piiring wë pep epwer retëng ë yan-ingk.

2 Anutu tiarim Pepapre Aköp Yesu Kristo pi-aripök komre kolapre mayaap pöt ningkën arimnaë wiaap.

Pool pi Anutuun yowe mëëa3 Tiar Anutu tiarim Aköp Yesu Kristo pim

Pepapön yaya mepa. Tiar kön wiin pi santyaauta pepap, tiarim Anutu wiap yaalniaup pëlyaë. 4 Pël yeë këëmre këlangön nentere nenttiarim naë yaaröön wiap yanuwesaup. Pël ëënAnutuu wiap yanuwas pöl omën narö këëmrekëlangön nentere nent yeön pöt tiarök pim wiapyanuwas pötaring pangk kaamök elmëëpenaat.5 Yaap, Kristoë këëmre këlangön kat wieima pöltiarta këëmre këlangön kësang kat yawi. Pötaök tiar Kristook yal menak wëën pi wiap kësangnuweseim wë. Pötaanök Anutuun yaya mepa.6 Tenim këëmre këlangön kat yawi pöt, ar wiapnuwasën Anutuuk utpetetakaan kama niöpënëakpël yeë. Ën Anutuuk ten wiap yanuwas pöt,ar wiap nuwasënëak pël yaalni. Ar ya wiaptar-ing tenim këëmre këlangön kat yawi tapët katyawiin Anutuuk wiap nuwasën önëët. 7 Tenim arompyaö ëënëak kön kosangwian pöt këlok nasën.Pöt ten könwiin tenimkëlangön kat yawi pöl artakat yawi pël yaë pötaanök. Tapël Anutuuk tenwiap yanuwas pöl arta wiap nuwasëpnaat.

8 Karurö, ne tenim këlangön kat wia pötangönte ök niamaan kat wieë. Ne ar tenim Esiayangerak këlangön kat wia pöten ëwat sënëakkent ëën ök yeniak. Ten pörek së wëën këëmrekëlangön kësang tenim naë oröak ngep elnia. Pëlëën ten kön wiin ompyaö sëna kanö won ëën,“Wel wiinaat,” pël ya ngës kön wiaut. 9 Yaap,pan ten wel wiinëak yeë pël wesaut. Pël ëau-tak këëmre këlangön pöt om pas orö naniirëën.Tenimtë weëre kosangötön kön wiin iraan Anutuwel wiaurö wal ë yaulmëaup piin kön wi kosangwasënëak omën pöt tenim naë orö nirëaut.10 Omën utpet panë nant tenim naë oröön welwiinëak ëaö pötëaan Anutuuk kama ent ë niulëa.Wë ënëmak kaalak utpetetakaan ent ë niuleimöpnaap. Ten piin kön kosang elaan pi kaalak entë niulëëpnaap. 11 Pötaanök ar ten kaamök ëakAnutuun kimang maë. Pël ëën Anutu pi omënselap arim kimang pöt kat wiak kangut ninak tenompyaö elniipnaan. Pël yaëën ar pim ten kaamökyaalni pöten Anutuun yoöre ërëp manëët.

Pool pi Korin omnaröen kaar nemaan12 Ten tenimtëën kön ompyaö yawi pöt ep-

taanök. Omën ngönën kat nawiinöröa naëtenim elmëeima pöt, tenim lupöt wiap nasënkölamwëënAnutuuk kaamök elniinwotpilwesakelmëeimaut. Ën arim naë elnieima pöt pitëmnaë elmëeimaut il wesak elnieimaut. Tenim arpouröa naë elnieima pöt yangerakë ëwatötringwon, Anutuuk komre kolap elniin pël elnieimaut.13-14 Ten ngön öngpököt retëng ë naningkën.Arim sangk kelak ëwat sënëët pëën retëng ëyaningk. Peene pöt, ar pöten om kot nent ëwatsak wë. Nem könöök këëkë ëwat sënëak kentyaë. Ar pël ëënë pöt AköpYesu pim akun kaöaöökten arim ëwat önëëtaan kön ompyaö yawiin arkangiir tenim kaamök yaalni pötaan kön ompyaöwiinëët.

15-16 Yaap, ne arën kön wiin tenimëën könompyaö yawi pël yaë. Pötaanök akun nentepararim naë waisën pouteparëën ar ya kë sënëakëaut. Pël ëëma pöt, nem könöök Masetoniayangerakë waisumaatak arim naë wais wë olëakMasetonia eprek waisumëak kön wiaut. Pëlëak eprek wë olëak kaalak arim naë wais wëënar kaamök elnëak wes nemëën Yutia yangerakësumëak kön wiaut. 17 Pël kön wiautak arimnaë newaisën ëaut. Pël ëaö pötaanök ar neenkön wiin, “Kön selap yaaup,” pël yaë ma? Makön wiin ne omnant ëëmëak kopëta wesak yangomnaröa ë yeë pöl, “Pël naëngan,” weseë “Yok,

2 Korin 1:18 205 2 Korin 2:16pël ëëmaap,” kaar ya pël yaë ma? Won pël naënyaaup. 18 Anutu pi yaap yaaup pöt kön wiinëët.Tapël ne arën niamëak kön selap akun tapëtakëërmak ma won poutepar neniaan ëaut. 19-20 Pötasongönte epël. Anutuu Ruup, Yesu Kristo pimngönte ten Sailasre Timoti epaarök ök niiaut.Yesu Kristoë ngön nent ëak kaip tiak nent naënëaut. Won, tenök Anutuu omnant ëëpënëak yapöt Kristook yaë, pël ök niiaut. Pël niaan këyaarö. Yesu Kristo pim pël yaaö pötaan tiarökpiin, “Pim ngön kosang niwesa pöt yaap,” pëlweseë Anutuun yaya maim wë. 21 Anutu pimtokten arring Kristoë naë kosang wes niulëak pimyaat mëmpunëak yenia. 22 Pimënt tapöpök tiarpimtëën yaö nuwesak, “Anutuu Pulö tiar nina pölpim ompyaö niwas pet irëpënëak kup niwia pötkë orööpnaat,” pëlwasëpenëakNgëëngk Pulöwesmëën tiarim lupötë ilëak wë.

Pool pi Korin kakë teënt nasën ëauta songönte ökmëëa

23Nem arim naëwaisumëak ök niia pöt ne kaarneniaan ëaut. Anutu pi nem nian pipët yaappöt ëwat wë. Pi nem arim naë newaisën ëa pötasongönte ëwatwë. Ne Korin kakëwaisanëën arënnga niaan ya këlangön ëan tapön. Pël ëënganëaknewaisën ëaut. 24 Nem pël yeniak pöt, arim könwi kosangwasënë kanönemnganiamapöpël könwiinëëten kaaö. Yaap, ten kön wiin ar kosang wëAnutuun kön wi kosang yewas. Pël ëaap om ar yakë sënëëk yak kaamök elniak ya yamëngk.

21 Ne kaalak wais ya këlangön koir naningkan

pël kön kosang wiaut. 2 Nook ya këlangön koirnimpaatep talöröak ya kë newasëpën? Won.Nook ya këlangön koir nimpa pötaan tol ëak arya këlangönring wë ne ya kë newasën? Pangkpël naëngan. 3 Pël ëënë pötaanök ne arim naëwaisën ya kë newasënë salöröak ya këlangönkoir nangkanëak pepewer retëng ë ninaut. Pötne tiarimtën epël kön kosang wiaut pötaanök.Nem ya kë suma pötak arta ya kë sënëët. 4 Pëlëënëëtak nem pep retëng ë ninautak ne arimëënya këlangön ëën ing aimeëak ar ya këlangönniwasumëak naën, nem arimëën lup sant kaö panyaalni pöt ëwat sënëak retëng ë ninaut.

Omën utpet ëaupë saunet won wasëpënëak mëëa5 Omën pim utpet ëautaan ya këlangön kön

wian pöp nemënt won, arta ya këlangön koirninaup. Ne pimëën nga panë naalmëëngön. Pi

ar pourö won, naröakëër ya këlangön koir nin-aup. 6 Pim utpet ëaö pöt, ne kat wiin omënselap arök kangit pet iran. Pël ëën ne kön wiinpet yair. Pötaanök kangit kaalak mangkanok7 yakömring wë sasa utpet ëëpanëën pim saunatwon mowesak wa wiap moweseë. 8 Pël elmëakarim piin lup sant yaalmë pöt sëp newasën omwia pöt pet elmëën pi pöten ëwat sëpënëak keurak yeniak. 9 Nem ngönte retëng ë ninaö pötasongönte eptaanök. Nem ngönöt pout ngaarëkyeömawon pöta songönte war wasumëakmorökelniaut. 10 Ar omën namp utpet ëën pim saunetwon yemowasën pöt neenta tapël ëëmaap. Ënomën namp utpet ëën nook saunet won yemowaspöt arta ompyaö önëët Kristoë ëöetak pël yaë.11 Pötaanök Setenök tiar utpet elniipënëak könwieim wë pöten tiar ëngk ma e newasën wë.Pötaanök pi tiar ököök elniak il niwaspanëën,“Omënpöpë saunetwonmowasëpa,” ne kaalak ökyeniak.

Pool pi Taitasëën ya ngës kaö ëa12 Ne kaalak nem Masetonia yangerakë

waisumëak ëa ngön ngës rëa pöta kaut yal menakök niamaan kat wieë. NemKristoë ngön ompyautök amëak Troas kak së oröan akun pötak neitaangkën Aköpök pël ëëmëak kanö tekeri wesyenangkën omën kësang kat wia. 13 Pël ëautakne itaangkën nem karip Taitas arim naëaannewaisën ëën ya ngës kaö ëën pi koirumëak pitsëp wesak Masetonia yangerakë waisaut.

Kristook pim weëre kosangët tekeri yewas14 Wais wë Taitas koirak puuk arim ompyaö

yaauta ngönte ök yenëa. Pötaanök ërëpërëpëak Anutuun yoöre ërëp yemak. Ten Kris-took yal menak wëën omën pim il niwasën in-ëën yaalmëaurö tenim naë Anutuuk pim weërekosangët tekeri yewas. Pël yaëën ten wes nimëënpim ngönte ulöl wasën omnarö ëwat yesën pötenkön wiin misëng kamp ompyauta ök yaë. 15Yaap,tenim ngönën ya yamëngk pöt Anutuuk itenaktenën kön wiin misëng kamp ompyauta ök ëëntenim Kristoëën yak ya yamëngk pöten kön wiinompyaö yaë. Tenök Kristoë ngönte ök maan wakwëën Anutuuk utpetetakaan kama yeö pöröerekat wiak kasëng menak kö sëpna pöröa naëngönën ya yamëngk pöten Anutuuk kön wiinompyaö yaë. 16 Kö yesauta kanöököl wëaö pöröpit tenim Kristoë ngönte ök yak pöten kön wiinwel yawiauta kampöökë ök ëën kasëng menak kösëpnaarö. Ën wëwëeta kanöököl wëaö pörö pit

2 Korin 2:17 206 2 Korin 4:4pöten kön wiin misëng kamp ompyautë ök ëënwak wëwëetak öpnaarö. Talëpök ya epët pangkëëpën? Omën namp pimtok mëngkën pangknaëpan. 17 Ya epët omën narö mon öpënëakköntak Kristoë ngönte ök ya. Ten pöröa ök won.Anutuuk pim yaatak niulëën wotpil wesak pimëöetak Kristoë naë rë olëak wë pim ngönte ökyaaurö.

3Sulöp ngolöpta ya omnarö

1 Nem Anutuuk ten pim yaatak niulëën pimëöetak wotpil wesak pim ngönte ök yaaurö pëlyeniak pöten ar könwiin tenimtok tenimtën pingwesak yak pël yewas ma? Ten pöt won. Omënkaar arim naë wë piporö ar pitëm yaat ompyautpël wasënëak pepat omën muntaröa naëaan wakyewais. Pitëm sëpnaatak arta pep ke tapötpit omën muntarö mangkën pitta tapël pitënkön wiin ompyaö sëpënëak pitëmëën retëngëënëak pit kent yaaurö. Ten pël naëngan. 2 Artapöröak tenim lupötë wë tenim wetete pepretëng ëauweri ökörö. Omnarö arim wëwëompyaut itaangkën pötak tenim ya arim naëyamëngk pöta songönte tekeri wasën ompyaöpël wasëpnaat. 3 Tenök arim naë ya yamëngkënKristoë pepewer pël saurö pöta songönte yoolökwia. Pöt i retëng yaë pötaring naën, Anutuwëwëetaringëp pim Pulöök retëng ëaut. Pöt këlwelingweri won, omën lupmeri.

4Kristook kaamök elniin ten arimëën Anutuunkön kosang yawi pötaan pil yeniak. 5 Ya epëtmëmpunëak tenim weëre kosangtak naën. Ten-imtok yok pangk ëënaat pël newasngan. Won,Anutuuk weëre kosang ningkën yeë. 6 Anutupimënt tapöpök ten pim sulöp ngolöpta ngönteök anëak weëre kosang ninaut. Sulöp ngolöp pötomnaröak retëng ëaut won, Anutuu Pulöök ökyenia pipët. Moses pim ngön kosang retëng ëapötak elniin kö sëpenëak ëauröak Pulöök wëwëngolöpët koir yaningk.

7Anutuuk ngön kosangöt kël wësapöök retëngil Moses mena. Pël ëa akun pötak Anutu pimëwaö omnantëëre Moses pim këëre wot kantakelmëa. Pël ëën ënëmak ëwa pö wiap yesën Israelomnarö Mosesë këëre wot kanten itaangkën itsosor elmëa. Ngön kosang kö yesautaring pötAnutu pim ëwaööring oröa. 8 Ën ëwa peenePulöök omnarö ompyaö yaalni eptak yaarö epökaö panëö. 9 Mosesë ngön kosang omnarö kösëpenëak ëa pöt ëwaööring oröa. Ën Anutuuk

omnarö wotpil niwasën wëwëetaring öpenëak yapöt ëwa kaö panëööring yaarö. 10 Yaap, Mosespim ngön kosang pöt tiar ngaan kön wiin ëwaatpël ëa pöten peene kön wiin ëwa wonte pël yaë.Pöt epël. Pulöök tiar ompyaö yaalni epö ëwa kaöpanëö ngön kosangta ëwaö il yewas. 11Moses pimngön kosang kö sa pöt ëwaööring oröa. Pötaanökomën ompyaö kosang wiaapnaat Pulöök yaalniepta ëwaö kaö panëö.

12 Ten omën ompyaö pipot kosang wiaap-naat pël kön kosang wieë Anutu pim ëwa tekeriwasëpna pöön kor wë. Pötaanök weë ngentiakpim ngönte tekeri yewas. 13 Pël yeem ten Mosesëök naën yaaurö. Pi Israel omnarö ëwa pim këërewot kantak wieëa pö kö yesën itaampanëak poëkoröpöök kör koëaup. 14Ten tekeriwesak yaketakpitëm lupöt kosang sak wëën yak kön nawiinyaaurö. Pöt epël. Ngaanaan wais peene wë eptakpit Mosesë ngön kosangöt sangk yekelem pitëmlupöt kör koëak wë pötaan kön nawiin yaaurö.Omën namp Kristook yal ëëpna pötaar Anutuukkör pöt wilën ëwat sëpnaat. 15Yaap, peeneeta pitakun poutë Mosesë ngön kosangöt sangk kelënkat yawia pötë pitëm könre lupöt kör koëën könnawiin yaaurö. 16 Pël yaaurö pitëkaan namp lupkaip tiak Aköpë naë rë olaan pöt puuk kör pötwilën kön tektek sëpnaat. 17 Pöt tol ëënak? Aköppi Anutuu Pulö. Aköpë Pul pö omën nampë lup-meri wëën pöt pi ngön kosangre omën muntatëiri naöpan. Pulöök kaamök elmëën ompyaö öp-naat. 18 Ën tiar pöt, omën nentak tiarim könrelupöt kör nokoëënwëënAköpë ëwaö tiarëk elniinpim ëwa pö tiarim naë tekeri yes. Aköp pi Pultapö. Pötaanök ëwa pim naëaan yewais pöök tiarngolöp yanuwasën pim ök seim öpenaat.

4Ngön yaaö omnarö pitëmtëën kön wiin yang ka-

putë ök ëa1 Anutu pi ya ngës ëën pim sulöp ngolöpta

ngönte ök anëak niulëën yak ten lup wiap naën,weë ngentiak ya yamëngk. 2 Pël yeem utpetatyaëën omnaröak itaangkën ëö koirnganëak ëlëëpyaaö pöt kasëng menaut. Pël ëak Anutuu ngöntengön kaarötring irikor ëak morök yaaö pötetanaën yaaurö. Won, ten Anutuu ëöetak pimngön këët yaan omën pourö pit neenem lupötëkom ëak pöt ompyaö pël yewas. 3 Pël yaëëtakngön ompyaö tenim ök ë yeë epot omën naröaanëlëëp wia. Kö yesauta kanöököl yesa pöröaanëlëëp wiaan kön nawiin ë yaë. 4 Ngön ompyaut

2 Korin 4:5 207 2 Korin 5:10kat wiak kosang newasën yaë piporö yang ompaköp Setenök pit ëwaat itaampanëak pitëmkönrelupöt il mowaria. Ëwa pöt Kristo Anutuu ökpanëëp pim ngön ompyautakaan yewais. Ngönpötak Kristoë ëwaöön ök ya. 5Ten ngön ompyautök yeem tenimngönnant ökneniaan. YesuKristopuukëër Aköp, ën ten pöt om pimëën yak ariminëën yaaurö pël ök ni yeë. 6 Anutu pi ngaanëërsongöntak koö olëak wiaan ëwa tëëpënëak maanpël ëaup. Pi tapöpök ten pim ëwaata songönteëwat sënëak niaan pim ëwaat tenim lupötë oröa.Pim ëwaöökë songönte epël. Ten Yesu Kristoonityaangkem Anutuu ëwaöön ëwat yes. Pötaanökten arim inëën sak wë.

7 Anutuu ëwa ompyaö tenim lupötë wia pöweëre kosangring wiaatak ten pöt, weëre kosan-gring won, yang kaputë okörö. Pötaanök Anu-tuuk weëre kosang tenim naë won, pimtë naëwia pöt tekeri wasëpënëak pim ëwa ompyaö pöwiapre kor wëaurö tenim lupötë niwia. 8 Utpetke nentere nent yaalniitak pötök panë utpetnaniwasën yaë. Ten omnantëën kön selap yeëe-tak pötëën panë wesak naën yaaurö. 9 Kööretok yaalniitak Anutu pi ten sëp naniwasën yaë.Yanimëngktak wel nawiin yaaurö. 10 Yesu pimkëlangön kat wiak wel wia pöl ten akun ël epotëomnaröak elniin tenim koröpötë këlangön katwiak wel wi ap yaaurö. Pöt këlangön pipot tenimnaë yaaröön Yesu tenim koröpötë wë pöt tekerisëën omnarö ityaangk. 11 Pöt epël. Omnarö pitten Yesuu omnarö pël niak mën wel niwiipënëakyaë. Pöt könöm pipot tenim naë yaaröön Yesutenim koröp kö sëpna epotë wë pöt tekeri yes.12 Pöta songönte epël. Ten wel yawiautakël wëpötak ar wëwëetak wë.

13Ngönëntak ngön nent epël wia. “Ne Aköpönkön wi kosang wesaup yak pim ngönte ök ëaut.”Pötakël tenta piin kön wi kosang yewesaurö yakpim ngönte ök yak. 14Ten kön epël wesal yaaurö.AnutuAköpYesuweletakaanwal ë ulmëauppuuktenta Yesuuk yal menak wëën wal ë niulëak ar-ring pim naë niulëën öpenaarö. Pël yewas pö-taanök ten kas köpël pim ngönte ök yak. 15Yaap,tenim këlangön kat yawi pöt arimëën yakök yeë.Pël ëën omën kësang pan Anutuun könwi kosangwasën pi ulöl wesak ompyaö elniin piin yayamaim wëën pim yapinte kaö panë sëpnaat.

16 Yesuuk yal menak wëën Anutuuk wal ë ni-ulëën öpenaat pël kön wieë wiap naën Anutuuyaat weë ngentiak yamëngk. Tenim koröpöt kösëpënëak yaëëtak lupöt Anutuuk kët ël epotë

ngolöp niwasën ompyaö yes. 17 Yaap, tenimpeene yangerak këlangön kat yawi epët kotte,pet irëpnaat. Pötak kaamök elniin wëwë ompyaökosang wiaapnaat Anutuu naëaan önaat. Wëwëompyaö pöt puuk ulöl wes ningkën këlangön katyawi kot epët il yewas. 18 Ten tol ëënak pëlyeniak? Omën yoolök ityaangk epot kö sëpnaatyak pötëël kön kosang nawiin. Omën ëlëëp wiapöt kosang wiaapnaat yak pötëël kön kosangyawi.

5Ngön yaaö omnarö pit lup kosang sak wakaima

1 Tenim wiap naën Anutuu yaat weë ngentiakyamëngk pöta songön nent epël. Yang koröpka yaamta ök epöök yaam wëën sak ilën Anu-tuuk koröp ngolöp omënmoresring ket naënö kaket ëak kutömweri ningkën pöök wëën kosangwiaapnaat. 2 Ten yang koröp epööring wë ko-röp ngolöpö ningkën kutömweri önaataan ingaim wë. 3 Pël ëën tenim koröp epö sëp we-sak koröp ngolöpö wak öna pötak tenim luprekönöt yool naöpan. 4 Peene pöt, ten yang koröpyaam epööring wë könömöt yeweem ing aimwë. Wel wiak koröp epö ent ë moolanaaten könnawiin. Won, Anutuuk koröp ngolöpö ningkënwak ompyaö önaaten kön wia. Anutuuk pël el-niak tenimkoröp kö sëpna pöökë kangiir ngolöpöningkën wak piiring önaat. 5 Anutu pimëntkopëtapökëër omën ompyaö pöt tenimëën orönirëën önëak tenim lupre könöt ko ë wia. Pël ëak,“Anutu pim Pulö tiar nina pöl koröp ngolöp pimkup niwia pö yaap nimpnaat,” pël wasëpenëakNgëëngk Pulö wes mëën tiarim lupötë ilëak wë.

6 Pötaanök ten lup kosang sak wë. Peenepöt, ten kön wiin yang koröp epööring wë Anu-tuu wëaurek piiring naön. 7 Won, peene omënompyaö Anutuuk nimpna pöt ten itnaangkënwieë omën pipot önaat kön wi kosang wesakwë. 8 Pël ëeë lup kosang sak wë tenim kentöökkoröp epö ent ë olëak Aköpë wëaurek piiringönëak kent kön wia. Ten kön wiin pël ëënapöt ompyaö pël yewas. 9 Pël ëaap yang koröpepööring önaat ma piiring öna pöt kaöet won,kotte. Kaöet pöt ten weë yengentiin Aköpökitaangkën pangk ëëpnaat. 10 Nem yeniak pötasongönte epël. Wë ënëmak omën pourö Kristoëngön ë pet yairaurek oröön yang koröpööring wëomnant eimaut, utpetere ompyaö pötë kangutneenemot nimpnaat.

2 Korin 5:11 208 2 Korin 6:10Anuturing lup kopëtemer sak öpenaata ngönte

11 Kristook tenim omën eimaut, utpetereompyaö pötë kangut neenemot nimpna pötenkön wieë Aköpön kasinkasin yeë. Pötaanök tenomnaröen maan pit, “Anutuu ngön pitëm ökyenia pöt yaap,” pël wasëpënëak weë ngentieimwë. Pël yaëën Anutu tenim wotpil wesak könwiire omnant ë pël yaaö pöt ëwat wë. Ën tenimwotpil wesak wë pöt nem kentöök arta arimkönötë ëwat sënëak kön yawi. 12Tenimpël yeniakpöt, tenimtok tenimtën wak isak yaan ar tenënkön wiin ompyaö sëpënëak neniaan. Won, aröktenimëën kön wiin isën wak isak anëak pël yeë.Pël ëënomënnarö lupmeri omnantönkönnawiinkoröpöökë omnant wak yawis piporöak tenënutpet wesak yaan arök kangiir maan pit ngönwon ëëpnaat. 13 Pit tenën, “Kön irikor yaaurö,”pël ya. Pitëm ngön pöt, tenën, “Köntak Anutuuyaat pëën kaö yamëngk,” pël wesak, “Kön irikoryaaurö,” pël ya. Ën ar pöt, tenën, “Kön ompyau-taring wë,” pël kön yawi wes. Yaap, ar kön tek-tek nimpunëak kön ompyautaring wë. 14 Kristopim tenimëën lup sant yaalni pötak elniin Anu-ture arimëën yak ya ompyaö pöt yamëngk. Pötepël. Ten kön kosang wiin Kristo kopëtapöktiar pouröa kangiir wel wia pötak tiar pourö welwiaut. 15 Pim wel wia pöt, omën wëwëetaringwë eporö tiar yalmenak tiarimtën könwiipenëakwon, omën tiarimëën yak wel wiak wal ëaup piinkön wiipenëak pël ëa.

16 Pötaanök peene pöt, yang omnaröakmuntaröa koröpöt itenak kom yaalmë pöltenimtok kaalak pël naalmëëngan. Yaap,ngaanëër ten pitëm kom yaalmë pöl Kristoonelmëak piin kön wiin omën pasip pël weseimaut.Ën peene pöt, pël naalmëën tenim Aköp pëlyewas. 17 Yaap, Kristook kaamök elniin tenitaangkën pi omën wonöpök tenim Aköp pëlyewas. Pötaanök omën namp Kristook yal menakwëën pöt Anutuuk ngolöp panë yemowas. Pëlëën omën utpetat ngaan pim naë wiakaimapöt won yesën ngolöpöt yaarö. 18 Omën pipot,Anutu pimtok yaalni. Puuk Kristo pim tiarimëënkëra yetaprak wel wia pötaan pim kööre toktiarën elnieima pöt won nuwasën piiring lupkopëtemer saut. Pël ëën Anutu pi ten omënmuntaröenta pim kööre tok pitën yaalmë pötwon mowasëpna kanöön ök manëak niulëaut.19 Pipët Anutuuk Kristoë këra yetaprak wel wiapötak tiar omnaröa pimëën kööre tok elmëeima

pöt won nuwasën piiring lup kopëtemer sak wë.Anutu pi tiarim utpetatë kangut nimpnaatenkön nawiin tiarim kööre tok elmëeima pöt wonnuwasën piiring lup kopëtemer sëpena ngön pötanëak niulëaut. 20 Pim pël elniautaan ten Kristoëngönte yaauröak niaim pötak Anutuukta yenia.Ten Kristoë urtak wë Anutuu naë rë olaan arimpiin kööre tok yaalmë pöt won nuwasën piiringlup kopëtemer sak önëak ke urak yeniak. 21Kristoomën utpetat naën pöp Anutuuk tiarim utpetatpim rangkmowiinwel wia pöt tiar piik yalmenakwëën Anutuuk tiarën, “Omën wotpilörö,” pëlniapënëak ëa.

6Ngön yaaö omnarö pit këëmre këlangönring

wakaima1 Ten Timoti Anuturing ya ngawi yaauwaarök

kosang wesak epël yeniak. Anutuu komre kolapningkën wa pöt mos ëëpan. 2 Pöt Anutuuk epëlëa pötaanök.“Akun nem ar kaamök elniimëak ëautak ar neen

kimang neaan kat wiaut.Pël ëak ar utpetetakaan niömëak yaö ëa pöt

kaamök elniaut.” Kat wieë. Peene eptakAnutu ar kaamök elniipënëak yaë. Peenetaptak utpetetakaan niöpënëak yaë.

3Omnaröak tenim ya yamëngkauten utpet we-sak apanëak pitëm ya utpet ëëpnaat naalmëënyeë. 4-5 Won, ten Anutuu ya omnarö pöt tenimomnant yaautök tekeri yewas. Ten epël yeë.Këlangönë öngpök wëëre këëre ngaë rangk wë,utpet elniire tang nimö, wii kaatak niulëëre watop ëak nga elni, ya kaö mëmpööre ka naökönëëre kaömp won wë pipot pout yeem kosangwë. 6 Ten ket won, ëwatring wë, omnaröakutpet yaalniin kangiir naalmëën, sant mowesakNgëëngkPulööringwë, lup sant yaaurö. 7Ngönënkëët ök yeem Anutuu weëre kosang yeö. Puukelniin wotpil wëën pötak ngaë omnant ingëpretangre ngilö yeö pöl Setenring nga elööre pimnga yaalni pöt il wari pël yaaurö. 8Omën naröaktenën wak isak yaan naröak wak irëak ya. Naröaktenën utpet wesak yaan naröak ompyaö wesakya. Naröak tenën, “Kaar yaaurö,” pël yeniaan tenkaar naën yaaurö. 9 Pitök irmanörö pël yeniaanyapinring wëaurö. Tenën, “Wel wiipënëak yaë,”pël yeniaan yal menak öp wëaurö. Utpet yani-wasën kö nasën yaaurö. 10 Ya ngës kaö yaalniinpas ya ompyaöring wëaurö. Omnant wonöröakompyaö yaalmëaurö. Omnantön ëël yaauröak

2 Korin 6:11 209 2 Korin 7:12omnant poutwieëaurö. Tenimpël yaaö pötak tenAnutuu ya omën këërö pöt tekeri yewas.

11 O Korin omnarö, ten omnant ngep naalniinpout war wesak ök yeniak. Ten arën lup sant kaöpanë yaalni. 12 Ten arën lup sant kot naalniin.Arökëër tenën lup sant kot yaalni. 13 Pepapëruuröen ngön ök yema pöl ne epël niamaan katwieë. Tenim lup sant kaö panë yaalni pöl artakangiir tenën elnieë.

Tiar Anutuu ngëëngk tupöt14 Ar ngönën kat wiaurö ngönën kat nawi-

inöröen arim keerö pël wesak pitring yal ëak lupkopëtemer sak öngan. Omënwotpil yaaurö pit tolëak utpet yaauröaring lup kopëtemer sak öpën?Ma ëwaatak wëaurö tol ëak koutak wëauröaringlup kopëtemer sak öpën? Pangk pël naëpan.15 Kristoore Seten piarip tol ëak nampnampönngöntre kar ëëpën? Won. Ën ngönën katwiauröere kat nawiinörö pitta tol ëak kopëtalsëpën? Pangk pël naëpan. 16Ma Anutuu ngëëngktupëtere polarö tol ëak erën ëëpën? Pangk pëlnaëpan. Kat wieë. Anutu wëwëapë tup pöt tiar.Pöta ngönte Anutuuk epël ëa.“Ne pitring yal ëak pitëm tekrak ömaat.Ne pitëmAnutu pël sak wëën pit nem omnarö pël

sak öpnaat.”17 Pötaanök Aköpök epël ya.“Ar utpet yaauröa yaë pipot ëëngan.Pëlëër weë.Kewil yaaut kasëng meneë.Pël ëën nemtok ar niömaan.18 Pël ëak pep elniak wëënnem koröngre ru sak önëët.Aköp weëre kosang pout pangk ëaupök pël ya.”Anutuuk pël ya pötaanök ngönën kat nawi-inöröaring yal menak öngan.

71Kar panëërö, Anutu pi ngön ompyaö pipotön

kup niwia. Pötaanök omën utpet yaaut tiarimkoröpre lup utpet yewesa pöt wa moolaan kölamtëëp. Pël ëën Anutuun kasinkasin yeem kölampëën öpa.

Korin omnarö lup kaip tiin Pool ërëpërëp ëa2Arim lupöt ten keimön elniingan. Tenök arim

naëaan namp korar naalniin ëaut, ma utpet nani-wasën ëaut, ma nampön morök elniak pim omënnent naön ëaut. 3 Ne ngön pipët ar utpet yeëpöt war wasumëak neniaan. Nem ngaan niak pöltenim lupöt arimëën kosang wia. Wel wiipenaatma öp öpena pout arring pël ëëpenëak kent yaë.

4 Ne arën kön kosang panë wiin nem ngöntengaarëk önëët pël wesak arën kön wiak wa pingyewas. Ten këlangön nentere nent kat yawiemarën kön wiak lup kosang sak wë ërëpërëp kaöpanë yeë.

5 Ten Masetonia yang eprek wais oröak kënasën këlangön nentere nent kat wiaut. Pötngönën kat nawiinöröak nga yaalniin kat wiauröutpet sëpanëak kas kön wiaut. 6 Pël yaëën Anutupi omnarö këlangönring wëën wiap yewesaupökten wiap niwasëpënëak Taitas wes mëën kaalakwaisa. 7 Pim waisa pötaan pëën won, arim pimwiap mowesan pöta ngönte tenën ök niaan katwiak wiap saut. Pël ëak arim nem këlangön katyawiautaan yaköm ëën neen itaampunëak kentëën nemëën yak arim yaat ke urak yamëngkanpöt ök niaan ya kë kaö parë saut.

8Nem pep ngaan retëng ë ninan pöwerök arimlupöt utpet niwesaut. Pöten ne kön wiin utpetnaën yaë. Pep pöwer retëng ë ningkën arimlupöt utpet san akun pötak yaap lup utpetaringëaut. Peene kön wiin ya këlangön kön wianpöt akun mëntte pötaan ne kön wiin ya utpetnaën yaë. 9 Won, peene pöt ne kön ompyaöyawi. Pöt ar ya këlangön kön wian pötaan won,ya këlangön pötak lup kaip yatiaut yokoir pö-taan ya kë yes. Anutu pimtë könöökë wiaul yakëlangön kön wieimauröak tenim ngönötök arutpet naniwasën ëaö pötaan ya kë yes. 10 Pötepël. Anutu pimtë könöökë wiaul tiarim yakëlangön kön yawia pötak elniin lup kaip yatiautkoirën Anutuuk utpetetakaan kama niöpnaat. Yakëlangön kön yawia ke pil pöten tiarök kön wiinompyaö yaë. Ën yang omnaröa yaaul yaëën yakëlangön kön yawiem lup kaip natiin ëautak yasangën eim öpnaat. Tiar yang omnaröa yaaulyaëën pöt pitëm ya këlangön kön yawia ke pip-tak kö sëpena kanöököl niulëën öpenaat. 11 Pëlëëpenaatak arim ya këlangön kön wiaö pöt, yangomnaröa ya këlangön könwiautak lup kaip natiinyaaö pöl ar pël naën ëaut. Won, Anutuu kentkön yawiaul ar ya këlangön kön wiin pöta këëtarim naë oröak wia. Pöta këët epël. Nem ngaanutpet arim tekrak wia pötaan pep retëng ëautakar teëntom wak weë ngentiak utpet yaaö pipëtwotpil wesaut. Ar kaalak neering lup kopëtemersëpenëak kent könwiin kosangwesak omënutpetpipët ëaö pöp kangut elmëaut. Ar omën pipotpël yaëën pötök utpet pöta songönte arim tekrakwon wia pöt tekeri wesaut. 12 Pötaanök nempepewer ngaan retëng ë ninaö pöt omën utpet ëa

2 Korin 7:13 210 2 Korin 8:21pöpëën won, ma pim utpet elmëa pöpëën won,pep pöwer Anutuu ëöetak arim lupöt nemëënkosang wia pöten ar këëkë kön wiinëak retëng ëninaut. 13 Arim lup kaip tian pötak tenim lupötwiap niwesaut.

Tenim lupöt wiap niwesan pöt pëën won,Taitas pim lupmer wiap mowasën ërëpsawi ëau-taan ten kön wiin ompyaö ëaut. 14 Ne ngaanTaitas arim naë newaisën wëën arën ping wesakmaan pi arim naë wais ityaangkën ne ëö nasënëaut. Tenim arën ök niiaut pout yaapöt tapëlarën ping wesak mëëan pötenta pi arën itenakyaap wesa. 15 Taitas arim naë waisën ar ngëëngkelmëak sant mowesak pim ngönte ngaarëk wanpöten kön wieë arimëën lup sant elnieim wë.16Ne arën kön kosang wiin nem ngönte ngaarëkönëët pël weseë ërëpërëp yeë.

8Masetonia ingre mor sauröak Yutia omnaröaan

kësangën elmëa1 Karurö, Masetonia yang eprek ingre mor

sauröa naë Anutu pim komre kolap elmëën omënnant oröa pöten ten ar ëwat sënëak kön yawi.2 Pit këëre ngaë rangk wë ngöntök wakaimau-röak pas ërëpsawi kësang ëak Yutia yangerakingre mor saurö kaamök elmëak monere om-nant mampënëak wa rongan ëa. 3 Yaap, nepitëm ëauten itenak war wesak ök yeniak. Pitëmmampënëak ëa pöt menak kaalak pitëm könöökmuntat mena. 4 Pit ke urak ten kuure mak maanpit kaamök ëak Anutuu omën Yutia yangerakwëaurö mampënëak kosang wesak niia. 5 Pitëmpël ëa pöt tenim monat pëën mampënëak könwian pöt naën. Pit Anutuu kön wiaul wet rëakAköpön pëël elmëak tenënta tapël elnia. Pëlëak monat menaut. 6 Pit pël ëa pötaanök neTaitas wet rëak monat mampena ya pöt arimnaë ngës rëa pöp piin ya ompyaö yewesa ya pötyal menak pet irëpënëak kosang wesak yemak.7 Arim omnant yaaö pout ompyaö pan yeë. Kris-toon kön wi kosang yewesaöre ngönën ök yaaörengönënta songönte ëwat wëaöre ngönën yaatkaö yamëngkaöre lup sant yaalniaö pipot poutompyaö pan yeë. Pötaanök tapël mon mampunëya ompyaö pipteta kengkën sak mëneë.

8 Ne mon mampunë ngön pipët kosang wesakneniaan. Ar Masetonia omën ingre mor sauröaëauta ök arim lup sant yaaut yaap pöt tekerisëpnaan kosang wesak kaamök ëëpënëak ëautenök yeniak. 9 Ar tiarim Aköp Yesu Kristo pim

komre kolap elnia pöten kön wia. Pi omnantpoutë pepapök pöt kasëng menak arimëën omënngöntök yaauröa ök sak wakaima. Pöt ar Anu-tuu naëaan omën ompyautë pep sënëak Kristookkësangën elnia. Pötaanök arta monat kësangëntapël ëeë.

10 Arim mon mampunë pöt nem könöök epëlniamaan kat wieë. Ne kön wiin arim krismakiiriitak ngës rëakmonwa rongan ëaö pöt pet irënëpöt ompyaö ëënëët. Pöt ar wet rëak mampunëakkön wieë ngës rëaurö. 11 Pötaanök peene monpöt men pet ireë. Arim wet rëak mampunëakkön wiak kosang wesan pöl neenem wieëaul menpet ireë. 12 Pöt epël. Arim kentöök kësangënëak monat mampunë pöt Anutuuk arim naëwon pöten kön nawiin, wia pötenökëër kön wiinpangk ëëpnaat.

13Ne ar pit kaamök elmëak mon kaö mangkënompyaö sak wëën ar ngöntök panë önëëten neni-aan, pourö kopëtal önëak yeniak. 14 Akun eptakarim naë omnant ulöl wia pötaan omën ngöntökwëaurö kaamök ëën pangk ëëpnaat. Ënëmak arngöntök wëën ulöl wieëauröak kangiir kaamökelniipnaat. Pël yeem ompyaö önëët. 15 Pötangönte ngönëntak epël wia.“Omën kaömp kësang waurö pit nak won wesa.Ën kotkot waurö pit nak këën naën ëa.”Pötaanök nem könöök ar pourö kopëtal önëënmonat pit mampunëak kön yawi.

Taitasre karaar Korin kakë sëpënëak mëëa16 Anutu pi Taitasën elmëën nem yeë pöl ar

kaamök elniipënëak kent kaö pan yaë pötaanAnutuun yoöre ërëp yemak. 17 Pi tenim ki-mang mëëaut kat wia pötaan pëën won. Pimtëkentöök kaamök elniipënëak kent kaö pan ëënarim naë kaalak waisëpnaan yaë. 18 Akun pötaktenim kar nampta wes mëën Taitasring waisëp-naat. Omën pöp ingre mor sauröak pim ngönompyaut ök yaauten kön wiin ompyaö yaë. 19Pötpëën won, epteta. Ingre moröröak ten kësangënmonat yewaö ya ompyaö pöt kaamök elniip-naaten pi il ulmëa. Aköpë yapinte ngaarëkisën omnaröak tenën itenak, “Pit tiar kaamökelniipënëak kent yaë,” pël apënëak ten ya pötyamëngk. 20 Pël yaëën omnaröak tenën, “Poolrepiiring wëaurö monat ngarangk naën ëa,” pëlapanëak kësangën mon yewa pöt ten ngarangkëeëwa top yeë. 21Tenimomnant yeë epot Aköpökpëën itaangkën ompyaö ëëpënëak won. Om-naröakta itaangkën ompyaö sëpënëak kön yawi.

2 Korin 8:22 211 2 Korin 10:322 Tenim kar munt nampta piaripring wes

mëën yewais. Omën pipop akun nantë ök elmëakitaangkën pi kosang ngentiak ya yamëngkaup.Peene pöt pi arim ompyaö yaauten kat wiakya mëmpënëak kent kaö pan ëak yewais.23 Taitas pipop nem karip neering arim naë yayamëngkaup. Ën omën munt piiring yewaispipaar, ingre moröröak wes mëën yewais. Piaripingre mor sauröa öngpök ya yamëngkem Kristoëyapinte wak isak yaauwaar. 24 Pötaanök pit arimnaë waisën pöt lup sant elmëeë. Pël ëën ingremor saurö pöten kat wiak tenim arën ping wesakyak pöten yaap wasëpnaan.

9Kësangën monat kopëta wesauta ngönte

1 Yaap, arim Anutuu omën Yutia yangerakwëauröaan kaamök ëakmonatmampunë pöt yokkopëta wes pet iran ne pël yewas. Pötaanökne pöta ngönte wali wesak retëng ë naningkan.2 Arim mon mampunëak ngës rëan pöt ne ëwatwë Masetonia yangerak wëauröen arën ping we-sak epël ök mëëaut. “Tiarim kar Korin kak Krikyangerakwëaurö krismaki iriitakmonwa ronganëëpënëak kopëta wesaut.” Pël maan arim monmampunëak kosang wesan pöten kat wiak pitëmnaëaan narö tapël ëëpënëak weë ngentiak wia.Pötaanök ar monat mampunëëtaan wali wesakretëng ë naningkan. 3Peene pöt, tenim arimmonyawi pötaan ping wesak mëëaut mos ëëpanëakkar wes mëëmëak ök yeniak eporö wes mëënmonat men pet irënëën kaamök elniipnaat. Nemkönöök arën ping wesak mëëa pöl pitring kopëtawasënëët. 4 Pël naën ëën Masetonia omën naröneering wais itaangkën ar kopëta newasën ëënpöt tenim arën kön kosang wia pötaan ëö yesënarta ëö sënëët. 5 Pël ëënganëak kar eporö wetrëak wes mëën arim naë wais kësangën monatwa top ëënëak neak pöt arring kopëta wasëpnaankëk mamëak kön wiaut. Pël ëën ten ënëm waisitenak tenim këkre töötak won, arim kentöökkësangën monat wa top ëan pël wasënaat.

6 Epël kön wieë. Omën namp öpöt kopët nentngëntëpna pöp këëtta tapël kopët nent oröönwa nëmpnaap. Ën namp öpöt selap ngëntëpnapöp këëtta selap tapël oröön wa nëmpnaap.Pöta ök omën kësangën ëak omnant kësang ye-mangk pöröakëër tapël omnant kësang öpnaarö.7Arim kësangën monat wa yemangk pöt arimtokneenem kent kön wiaul meneë. Omnaröa këkyaautaan kön selapring mangkanok. Pöt Anutu

pi omën lup kengkënring yemangk pöp lup santyaalmë. 8 Anutu weëre kosangringëpök moupwes nimpnaat. Arim wëwëeta kaamököt ningkënpangk ëën kaalak muntat rangk nimpnaat. Pëlëën kët ël epotë ar ulöpre moupring wë omënmuntarö kaamök kësang elmëënëët. 9 Kaamökëëpenaata ngönte ngönëntak epël wia.“Omën kësangën yaaup ngöntök yaaurö omnant

kësang yemangk.Pël ëën pim ompyaö yaauten omnarö kön ngan-

ngan ëeim öpnaat.”Pël wia pötaanök arta ök tapël ëeë. 10 Anutuuköpöt omën yangëntaup mangkën pi ngëntënAnutu tapöpök ulöl wes mangkën wa yen. Pötaök puuk arim wëwëeta kaamököt ningkën öpötyangënt pöl omën muntarö yemangkën ulölwasën këët oröak kaö yes pöl arim ompyaöyaaut kaö sëpnaat. 11 Anutuuk ar kësangënëënëak omën ompyaö ke nentere nent ningkënulöpre moupring önëët. Pël ëën ten arimkësangën monat wak së mangkën pit pötaanAnutuun yoöre ërëp mapnaat. 12 Pöt Anutuuomnarö kaamök elmëak omnant mampunëët ko-röpöökë kaamököt pëën naalmëëngan. Pötakelmëën ërëpre sawi ëak Anutuun yaya mapnaat.13 Ar Kristoë ngön ompyaut ök yaauröak pimngön pöt ngaarëk wak kësangën ëak Yutia om-naröere omën muntarö omnant mampunë pötarim kësangën monat mampunë pötak tekeriwasën omën selap itenak Anutuun yayamapnaat.14Pël ëak Anutu pi komre kolap kësang pan elniinarim naë wia pötaan pitëm könöt arim ngësëlwes mëak Anutuun kimang mapnaat. 15 Anutupi kësangën kaö pan elniak Kristo tiarim naë wesmëën irëa pöten pangk tekeri wesak naëngan.Pötaanök om yaan sak piin yoöre ërëp mepa.

10Poolök omnaröa ngön yaaö omnaröen utpet wesak

ëauta kangiir mëëa1 Pool ne Kristoë pimtën wak irëak wiap elmëa

pöl ke urak niamaan. Ar korar wesak neenepël yak. “Pool pi tiarim naë wë wiap ngönya. Ën kamaarek wë pöt kosang ngön yaaup,”pël yak. Pël yaketak ne tapöpök ke urak epëlniamaan kat wieë. 2 Yaap, omën tenën, “Pityang omnaröa yaë pöl yaaurö,” pël yenia pi-poröen pangk ngön kosang menaat. Pötaanöknem arim naë waisumaatak tapël ngön kosangniamaat elnëëngan. 3 Ten yang omnaröa yaë pölnaën yaaurö. Won, ten yangerak wëauröak omën

2 Korin 10:4 212 2 Korin 11:10Anutuun kööre tok yaalmëauröen nga elmëënëakyang omnaröa nga yaë pöl naën yaaurö. 4 Ngaëomnant wak wë epot yangaakaan wonöt. Anutuuweëre kosangringöt pangk Setenë ngaë ëmö töölmoolëak utpet yemowesaurö. 5 Pël yeem tenomnaröa ngönëntaan kaar yaaö pöta songöntetekeri wesak utpet wes yemoolak. Pël ëak pitëmëwatöt wak yawisa pötak Anutuun ëwat sëpe-naata kanö il yemowaria pöta songönte tekeriwesak wa yemoolëaurö. Pël ëak omnaröa könyawi pöt pout Kristoë ngönte ënëm ëëpënëak kanpet yaalmë. 6 Ar Kristoë ngönte ngaarëk wakkengkën sa pet irënë pötak arim tekrak narö wayoolaan pöt këlangön mampunaat.

7 Ar omnant yoolök wia pöten këëkë iteneë.Omën namp pimtën kön kosang wiin, “Ne Kristopimop,” pël wasëpna pöp pi Kristo pimop tapëltenta Kristoëërö pël wasëp. 8 Aköpök ten weërekosang ninak ya mëmpunëak niulëa. Pöt ar utpetniwasënëak won, lup kosang niwasënëak pël ëa.Nemtok tenim ya yamëngk epëten ping wesakyaketak nem yak epëten pangk ëö naëngan. 9 Arnem pep epotön, “Ten kas niwesak ököök yaë,”pël wasënëëten kaaö. 10 Pöt ar naröak neen epëlyak. “Pool pi pepatë pöt weëre kosangring kasngönöt yaëëtak tiarim naë wais pöt ngön pasutreireë ngönring ya.” 11Omën ngön pöt ya piporöepël kön wiip. Ten kamaarek wë pepatë retëng ëyaningk pipot arim naë wais këët mëmpunaat.

12 Arim naëaan narö pitëmtën wak isak aimwë piporöa ök ten pël naëngan. Omën piporönaröen kön wiin iraan pitëmtën wak isak aimeëngön köntaköt sangk keleimeë ëwat wonwëaurö.13Ten pöt, Anutuuk ya naningkënten ping wesaknaëngan. Pim ya mëmpunëak yaö niia pötenpëën ping wesak anaat. Pim ya mëmpunëak yaöniia pöl mëmpö wais arim naë yaarö. 14 Tenimarim naë wais ya yamëngk pöt Anutuu sowi wiapöt ilap nariin yeë. Won, Anutuuk yaö niaan tenwet rëak arim naë wais Kristoë ngön ompyaut ökniia pötaan tenën ping wesak yak. 15 Ten omënnaröa ya yamëngkaurek së wë ngön mööngkrëak yeem tenimtën ping wesak naën yaaurö.Won, kön wi kosang yewesaut arim naë oröakulöl sëën Anutuu yaö niia pöl tenim yaat arimnaë wia pöteta kaö sëpënëak kön kosang wiakwë. 16 Pël ëën arim naë tenim ya mënaut ulölyesën ten ar il niwesak yang munt omën naröangönën yaat namëngkënrek së ya yamëngkemomën muntaröa yamëngkaurek pitëm ya mënapöten ieping ngön naën ëënaat. 17 Pël ëak

ngönëntak ngön epël wia pöt ëënaat. “Nampërëpsawi ngön apënëak pöt Aköpë elmëa pöt ap.”18 Pöt epël. Omën pimtën wak isak ya pöp won,omën Aköpök piin wak isak yema pöpönökëërtiar kön wiin ompyaup pël ëëpnaat. Pötaanökten ngön yaaö omnarö tenimtën köntak wak isaknaëngan. Won pan.

11Poolök ngön yaaö omën kaaröröa songönte war

wesak mëëa1Ne ngak köpël ngön niaan kat wiinëëten kent

yaë. Pötaanök niamaan pas kat wieë. 2Arim nemngönte kat wiinë pöta songönte epël. Anutuuarimëën kön kësang wieë pimëën niwasëpënëakyaë pöl neenta arimëën tapël yaë. Pepapök pimkoont ulwas ompyaup omp nampön yaö yaalmëpöl nook ar Kristoën yaö wes niulëaut. 3 Pëlëautak Setenë kamalöpë lupmeri ilëak tiarim ëapEwa morök elmëa pöl ngönën omën kaaröröakarimkönöt utpet niwasën arwotpilwesakKristoëënëm nasën ëënganëak ya ngës yaë. 4 Nem yangës kön yawi pöt epël. Omën naröak arim naëwais tenim Yesuu ngönte ök niia pöl neniaan,pim ngönte wak irikor ëak ök niaan ar kat wiinompyaö ëa. Ar Anutuu Pulö wauröak peene pitökniaan ar ngönën maimet wak pöta iri wë. Arngön ompyaut kat wiauröak peene pitök maimetök niaan kat wiin ompyaö yaë. 5 Omën pöröarim naë wais, “Ten Anutuu ngön yaaö omënkaö panëërö,” pël yenia. Pël ëak neen wak irëakyaatak nook pit il yemowas. 6 Yaap, ne pitëm ökompyaö wesak ngön naën yaaup. Pël yaaupökne ngönënta songönte këëkë panë ëwat wë. Nearring wë pöta songön nentere nent ök yeniemnem ëwat pöt tekeri yewasën ar iteneimaurö.

7 Nem arën Anutuu ngön ompyaut ök niiau-tak ne ar kaö sënëëk yak nemtën wak irëak wëya mënaut. Pël ëeë ar kaamök elnëak omnantnampunëak kimang neniaan. Nem omnantön ki-mang neniaan ëan pöten ar neen kön wiin omënpasipök utpet niwesa pël yewas koröp. Won. 8Nearim naë ngönën ya yamëngkën ingre mor saka nantëëröak kaamök elnëa. Ne pitëm naë yanamëngkën wëën pas monere omnant nenaut.9Ne arim naë wë ngöntök ëën kaamök elnëënëakkimang neniaan ëaut. Won, kar narö Masetoniayangerakaan waisa pöröak kaamök elnëën pangkëaut. Ne ngaan ar könöm ningkönëak arënkaamök elnëënëak kimang neniaanëp peeneetatapël ëëmaap. 10 Kristo pim ngön këët nem

2 Korin 11:11 213 2 Korin 11:33lupmeri wia pötaan ne yaap panë yeniak. Nemarën omnant nampunëak kimang neniaan yeëpöten ping wesak yaan Krik yangerakaan omënnampök il newariin ëëpnaat. 11 Ne tol ëën pëlyeniak? Arën lup sant naalniin yeemak yeniakma? Won, Anutu ëwat wëën ne arën lup santyaalni.

12 Ën omën pitëmtën, “Ten Anutuu ngön yaaöomnarö,” pël kaar yenia piporö pitëmtën pingwesak, “Pool pim Anutuu ngön yaauröa yaatyamëngk tapël tenta yeë,” pël yenia. Pël yeni-aatak nem arim naë yamënan pötak arim naëaanmonere omnant naön ëautak pit pël yeem arimnaëaan kangut yeö. Pötaanökpit kaalak pitëmtënping wesak, “Poolë Anutuu ngön yaauröa yayamëngk tapët tenta yeë,” pël apanëak ne arimnaë ya yamëngken arim naëaan monere omnantnaön ëan pöl ëëmaap. 13 Omën pörö pit Anutuungön yaaö omën kaarörö. Pit kaar aö morökyaëën omnarö pitën kön wiin Kristoë ngön yaaöomnarö pël yewastak pit wonörö. 14Pitëmmorökyaalni pöten yaan sak ëëngan. Seten pi enselëwaaringöröa ök sak morök yaaup. 15 Pötaanökpim inëën yaauröeta Anutuu inëënwotpilöröa öksak yaëën yaan sëngan. Pit ënëmak pitëm utpetyaauta kangut öpnaarö.

Pool pi ngön yaaö omnaröa yaat yamëngkemkëlangön ke nentere nent kat wieima

16 Wet rëak niak pöt kaalak amaat. Ne ngakköpël ngön yeniaan ar neen kön wiin, “Köpëlëp,”pël wasngan. Pël ëënëëtak, “Köpëlëp,” pëlnewasënë pöt yok pangk pël wasënëët. Pëlyeem omën kaar piporö pitëmtën ping wesakyaan arim kat yawi pöl neenta nem yaaten kotnent ping wesak amaan kat wieë. 17 Nem niamaepët Aköpë këm ngöntak won. Ne köpël ngönniak nem ya yamëngkauten ngak ping wesakniamaan. 18Omënnarö selappitëmyangerak om-nant yaautön könwieë pitëmtënwak isak yaaurö.Pötaanök ne tapël amaan. 19 Elei, arën kön wiinëwatöröpël yewesautak omënpörö arimnaëwaisköpël ngönöt ök niaan kat yawi. 20 Pitëm inëënniwasööre morök elniak arim omnant wa ëp ëërepitëmtën wak isëpënëak arën wak irëak niiaöreë kosaöök nimö pël yaëën ar kön wiin ompyaöyaë. 21 Ar tenën korar wesak, “Poolre piiringwëaurö weëre kosang wonörö yak omën munteporöa weëre kosangring ya yamëngk epël naënëaut,” pël wesak yak. Ngön pipët yaap yak. Pitëmweëre kosangring ngönën ya utpet yamëngk pöl

ten naën ëaut. Pël ëautak ar korar wesak tenënkön wiin, “Weëre kosangring wonörö,” pël wesakyaan ne ëö yaë.

Pël yeëetak omën namp kosang wesak pimtënwak isak yaan pöt neenta tapël amaap. Nemyeniak pipët köpëlöröa ngön ya pöl yeniak.22 Ngön yaaö omën kaar pöröak pitëmtën, “TenYuta omnarö,” pël ya. Pël yaatak neenta tapöp.Pit Israel omnarö pël ya. Neenta tapöp. PitApramë ëarö pël ya. Neenta tapöp. 23 Pit Kristoëya omnarö pël ya. Neenta tapöp, nook pit ilyemowas. Elei, ne peene kaalak köpëlöröa ngönya pöl ngön köntak yeniak. Ne pit il mowesak yakaö panë yamëngkaup. Nook pit il yemowasënakun selap wii kaatak neulëeimaut. Pit ilyemowasën akun selap tang nemöeimaut. NePit il yemowasën akun selap wel wi ap ëeimaut.24 Akun mornas pötë Yuta omën kaöaröak maanwii uamngesring nemöeimën 39 ëaut. 25 Akunnentepar nent ëak Rom ngarangköröak maankourmentring nemöaut. Nentak Yuta omënnaröak kël nemöaut. Akun nentepar nent ëaki kaö wangaöök wëën wangaö utpet ëak kaöökilaan ne i kaöök ilëaut. Akun pötë nentak i kaöökwarial seim wëën röök nent kët nent ëak wonsaut. 26 Ne ngönën ya mëmpö kaare yang nantëyesaup. Pël yaëën i nga yaurem newak saap ëaut.Nantë yesën nemot kain ëëpënëak ëaut. Yutaomën nem karuröere omën muntaröak nem-pënëak ëaut. Ka kaöatëëre yang omën wonötëutpet ëëmëak ëaut. I kaöök kö saap ëaut. Ngönënomënkaaröröak nempënëak ëaut. 27Nekëlangönya ke nentere nent yamëngkaup. Akun nantërö kan ka naökön yaaup. Iire kaömp won ëënkëën wëaup. Weë ngentiak ya mëmpëak kaömpngës olëak wëaup. Ëp yeweem ulpëën won ëënap yewesaup. 28 Pöt pëën won. Kët ël epotëne ka poutë ingre mor sauröaan ya ngës könwieim wëaup pötakta ngön yaaö omën kaarörö ilyemowas. 29 Ingre mor sa namp lup wiap yaëënpöt ne ya këlangönkönyawi. Ënnampöknampönkëk maan saun yokoirën pöt ya utpet kön yawi.

30Ne nemtën wak isak amëak pöt omënwiaprekor nem pet yaalni pöten wak isak amaap.31 Anutu, Aköp Yesu pim Pepap, tiarim akunpoutë yaya maim öpenaap, pi ëwat wëën ne kaarnaën, yaap yeniak. 32 Omën nem naë oröa eptaknem wiapre kor yaaut pet yaalni. Pötaanök ökniamaan kat wieë. Ne Tamaskas kak wëën yangomp ak Aretas pim yang ngarangkëp ne walineöpënëak kaöökë ëm kanötë nga wieima. 33 Pël

2 Korin 12:1 214 2 Korin 12:19ëën nem karuröak ne kolöm ëp kërëëpök waulakwii tëak ëm kan kotuuk wilëngkëël wes nemëënyangerak ngentiak oröak kas saut. Omën nemwiapre kor yaaut pet yaalni ke piptenökëër wakisak yeniak.

12Aköpök Poolön wangarëtak omnant pet elmëa

1 Nemtën ping wesak aan pangk naën yaëë-tak köntak ping wesak niamaan. Ne wangarë-tak Aköpök omnant pet elnëën ityaangkën ngönëlëëpët ök neeauta ngönte ök niamaan. 2 NeKristoë omën nampön ëwat wë. Omën pöp pingaan Anutuuk koirak së kutömweri omnant petelmëën itenak wëën krismaki 14 ëak won yes. Piyang koröpööring sa ma könöök pëën itena wesne pöten köpël. Anutuukëër ëwat wë. 3Anutuukomën pöp koirak kutömweri sa pöt pëën ne ëwatwë. Yang koröpööring sa ma könöök pëën itenawes ne pöten köpël. Anutuukëër ëwat wë. 4 Pipörek wë ngön ke nentere nent yang omnaröapangk naënganëët kat wia. Ngön pöt ök apanëakAnutuuk nga mëëa. 5 Omën pöpönökëër pingwesak amaat, nemtën won. Nemtën ping we-sak amëak pöt nem wiapre kor yeë pötenökëëramaat. 6Ne nemtën ping wesak amëak pöt omënköpëlöröa ngön ya pöl naëngan, yaap amaat.Yok pangk amaatak omnaröak neen kön wiinispanëën pël naëngan. Omën nem ya mëmpöörengön aö pël yaëën ityaangk pipot pëën wiaap.

Këmampön öngöökë yewal pöl Pool pim koröpöökkëlangön nent wiakaima

7 Nem omën kutömweri sa pël yeniak pöpnemënt tapöp. Pörek sëën Anutuuk omën nen-tere nent pet elnëën itaampööre katwi ëan pötönwak isak kaö panë wesak anganëak Anutuuk könwiin këlangön nent nem naë öröak wia. Pöt kë-mampön öngöökë yewal pöl Setenök wap elnëënkëlangön kat wiak nemtën wak isak naën yaaup.8 Pël ëën sëp newasëpënëak akun nentepar nentAköpön kimang mëëaut. 9 Pël maan pi kangiirepël yenëa. “Won, ne ni komre kolap elniinpangk yaë. Ni wiapre kor yaëën pöt nem weërekosangöt ningkën nim naë yoolök yesën om-naröak këëkë itaampnaat.” Pël neaan pötaanökKristoë weëre kosangöt nem naë orööpënëaknem wiapre kor yaautön ërëpsawiaring kaö we-sak amaat. 10 Pötaanök wiapre kor wëën naröakutpetwesak yenëa. Pël yaëënnengaë rangkwëënpit utpet newasën këlangön kësang kat yawi.

Omënpipot pout neKristoë yaat yamëngk pötaannem naë yaaröön pötëën ya kë yes. Oröptaanya kë yes? Ne wiapre kor wëën Kristook weërekosangöt yenangk.

Pool pi Korin omnaröaan ya ngës ëa11 Nem yeniak pipët, köpëlöröa ngön ya pöl

nemtën ping wesak nian. Ne pël amaaten kaaöyaëëtak arimtok neen ping wesak naën yeë. Pëlyak pötak elnëën pil nian. Ne omën pasipökomën arim naë wais, “Ten ngön yaaö omën kaöpanëërö,” pël niaan kat wiin ompyaö yaë pöröakne il nenewasën yaë. 12Ne arringwë lupwiapringretëng it ngolöp weëre kosangringöt, omnaröakpangk naënganëët, ngön yaaö omën yaapöröamëmpna salöt mëneimaut. Pötak ne ngön yaaöomnamp pöt pet elnia. 13 Nem ka nantë ingremor saurö kaamök elmëan pöl ar naalniin ëanma? Won, ne tapël kaamök elniaut, kopët nen-taar naën. Pöt ne ar könöm ningkanëak arënkaamök elnëak koröpöökë omnant nampunëakkimang neniaan ëaut. Nem arën monere omnantkimang neniaan ëaö ompyaö pöten utpet ëan pëlyewas ma? Elei, utpet pipotön nemëën kön utpetwiingan.

14Ne akun nentepar arim naë waisaup. Peenekaalak waisumëak ko yeë. Pël ëak wais arënomnantön kimang neniangan. Ne arim monatömëak won, Kristo pim omën panë niwasumëakwaisumaap. Tiar omnarö rungaaröak ëlre peparökaamök naalmëën, ëlre peparöakëër rungaarökaamök elmë yeë. Tapël nook arim pep sak wëpötaan arim naëaan omnant naöngan. 15 Nookpöt, arim lupre könöt ompyaö sëpënëak nemomnant pout këëpöt wesak nem wëwëeteta pëëlelniima pöten ya kë yes. Ne arën lup sant kaöyaalniin ar kangiir kot elnëën ma?

16 Ar naröak neen epël yak. “Yaap, Pool piëöetak tiarën omnantön kimang yeniem könömnaningkën ëaut. Pël ëautak pi morök yaaupökëlëëp pël elniak wiap sësë niaan pim iri ilëaut.”Pël aö ar neen kön wiin, “Pi omnarö tiar morökelniin pim iri ilapenëak wes nimëa,” pël yewas.17 Arim pël yewas piptaan pëël niamaan. Nookomnarö wes mëën waisa pötak morök elniin nemiri ilëaurö ma? Won. 18 Ne Taitasën arim naëwaisëpënëak këk mëak tenim kar nampring wesmëënwaisaut. Akun pötak Taitasökmorök elniakarimot ëlëëp wa ma? Won, tenip pouwaar könkopëtal wiak kopëtal yaauwaar.

19 Nem kar panëërö, arök tenën, “Wotpilyaaurö,” pël wasënëak retëng ë yaningk pöt kön

2 Korin 12:20 215 2 Korin 13:13wieimwëma? Won, ngön epot pout, ten Kristookyal ëak wë Anutuu ëöetak ar kosang sënëak ökyeniak. 20 Ne arim naë wais itaangkën nemkent kön yawi pöl won wëën itaangkönëak yangës yaë. Tapël arim kent kön wiaul naalniinnga elniingönëak ya ngës yaë. Arim naë waisitaangkën utpet ke epëlöt arim naë wiaapanëakya ngës yaë. Ngön nga yaalaöre war yaaö, yasangën yaaöre keimön yaaö, ökre was yaaörengönöt kain wak yaaö, wak isak yaaöre komkapyaaö utpet pipot arim naë wiaapan. 21 Arimnaëaan narö öngre omp nga eimeë lup kewilringwë koröpöökë kentötë ënëm eimaut lup kaip tiakwa nemoolaan wëën nem kaalak waisumaatakitenak Anutu nemopök elnëën ëö sak arim ëöetaking aan kön wiin irapanëak ya ngës yaë.

13Poolök Korin omnaröen pitëmkönwi kosang yewe-

saut këëkë ngarangk ëëpënëak mëëa1 Ne akun nentepar arim naë waisaup. Peene

kaalak waisën nentepar nent ëëpnaan yaë. Nemwais elniima pöt ngönëntak ngön nent epël wiapöta ök ëëpenaat. “Omën namp utpet ëën ngön ëpet irënëak pöt omën naar ma naar namp itenapöröak ök aan yok pangk pet irëpnaat.” 2 Nengaan arim naë waisën akun nentepar ëa pö-tak omën saunaringöröere ar muntarö pouröenpepanöm niak pöl peene kamaarek wë tapëlyeniak. Nem waisumaatak mait naalniin ëëmaat.3 Ar, “Kristook kaamök elniaan pim ngönte ökyaan,” pöta këët itaampunëak kent yeëerek nemwaisumaatak mait naalniin nga yeniaan itaam-punëët. Kristook omën nent elniipënëak pötwiap naalniipan, weëre kosangring elniipnaat.4 Yaap, ngaan wiap yaëën këra yetaprak möaup.Peene pöt Anutuu weëre kosangööring wal ëakwë. Tapël ten ngön yaaö omnarö Kristook yalëeë weëre kosang won yeë. Ën arën elniina pötpiiring wë Anutuu weëre kosangtaring wë pötasongönte tekeri wasënaat.

5 Ar kön wi kosang yewesautaring wë ma wonpöten itaampunëën arim lupöt morök elmëaksongönte tekeri wasën. Yaap, arim lupötön ökelmë pat ëën. Ne kön wiin Yesu Kristo arimlupötë wë pël yewas. Pël yewasetak arim lupötök ëënë akun pötak ar ök ëën kön wi kosangyewesaut won wiaan pöt pi arim lupötë won pëlëëpnaat. 6 Pël ëëpnaatak nem kön kosangtakarimtok tenim lupöt morök elniak Yesu Kristo

wë pöten ëwat sënëët. 7 Ten ar utpet ëën-ganëak Anutuun kimang maim wë. Pöt omnaröten ar kaamök elniin ompyaö yeë pöt itenaktenën, “Poolre piiring wëaurö ngönën ya këëtyamëngk,” pël apënëak won, ar ompyaö ëënëpötenökëër kimang maim wë. Ar ompyaö yaëënpöt tolëël wotpil niwasën? Pël naëngan. Pëlëëna kanö won ëën ngön yaaö omnaröa weërekosangöt tenim naë wia pöt tekeri nasën ëëpnapötaan omën narö tenën, “Poolre piiring wëauröpit ngönën ya këët namëngkën yaë,” pël apnaat.Pël apnaatak ne omnaröak tenën ping wesakapënëak kent kön nawiin. Om ar ompyaö ëënëpötenökëër kent yaë. 8 Pöt tolëël? Tenim ökepëlöröak ngön këët il nemowariingan, om kaösëpnaan kaamök ëënaat. Pötaanök ar ngön këëtngaarëk wak wotpil wëën tenök pangk wotpilnaniwasngan. 9 Tenim arim naë waisënaatak tenitaangkën ar ngön këët ngaarëk wak wë weërekosangring önëëtak ten weëre kosangring wotpilnaniwasën omnarö korar wesak tenën, “Poolrepiiring wëaurö wiapre kor yaaurö,” pël wasën pötten ya kë sak önaat. Pötaanök ar Anutuu ngönkëët ngaarëk wak arim wëwëat wotpil wasënëë-taan piin kimang maim wë. 10 Aköpë weërekosang nena pöt pim omnarö utpet wasumëakwon, taë wasumëak nenaut. Pötaanök ne arimnaë wais itaangkën ar saunaring wëën këlangönkat wiinëën niangönëak kamaarek wë pep epwerwa korkor ngön retëng ë yaningk.

Ngön mëët11Ngönkaut epël niak pet irum. Karurö yaköm.

Arim wëwëat wotpil wesak ön. Pël ëak wa korkorngön epot kat wiak lup kopëtemer sak mayaapön. Pël ëën Anutu lup santre mayaap pepaparring öpnaat.

12Neneren lup santak yowe mëak mor meneë.Anutuu omën eprek wëauröak arën yowe yenia.

13 Aköp Yesu Kristoë komre kolap, Anutuu lupsant, Ngëëngk Pulöökë wiapre kor pöt arim naëwiakaim öp.

[Yok pi tapët,Ne Pool.]

Kalesia 1:1-2 216 Kalesia 1:24

KalesiaYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

17 pöta ök won sëën Poolök pep epwer Aköpëingre mor Kalesia yangerak wëaurö retëng ëmena. Pool pi wet rëak Kalesia yangerak An-tiokre Aikoniam, Listraare Tepi ka pötë së ngönënkopëlöröenngönënökmaankatwiakYesuu ingremor sa (Ngön Yaaö Omnarö 13, 14). Wë akun nen-tak Yuta omën Poolë ngönten kaaö ëa narö pitëmnaë së Anutuuk pit wotpil wasëpnaan Mosesëngönte ngaarëk opënëak maan pitëm ngön kaarpötë ënëm ëa. Pël ëën Poolök kat wiak omënYesuun könwi kosangwasëpnaaröakëërAnutuukwotpil wasëpnaarö pël retëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-10Poolök pim ya mënauta ngönte ök ëa 1:11–2:21Anutuu komre kolap ngön ompyaut 3:1–4:31Kristoë wëwë pöt wii kaatak wë pötak ök won

5:1–6:10Ngön mëët 6:11-181-2 O Anutuu ingre mor sa Kalesia yangerak

wëaurö, ne Pool Yesuu ngön yaaö omnamp karnaröaring wë pep epwer retëng ë yaningk. Om-naröak ne ya epët mëmpëak yaö nenëaan mawes nenemëën ëaut. Won, Yesu Kristoore tiarimPepap Anutu, Yesu weletakaan wal ë moulmëapöp, piaripök ya epët mëmpëak yaö neeaut.

3Anutu tiarimPepapre tiarimAköpYesuKristopiaripök komre kolapre mayaap pöt ningkënarim naë wiaap. 4 Kristo pi tiarim Pepap Anutupim këm ngönte ngaarëk wak tiarim utpetatëënpim wëwëet këëpöt wasën mëngkën wel wia.Pöt tiar yangerak utpet eim wë epotëëlaan ent ënuulëëpënëak pël ëa. 5 Pötaanök tiar kët ël epotëAnutuun yaya maim öpa. Yaap.

Yesu pim ngön ompyaö pöt kë kopëtet6 Elei, ar Yesu Kristo pim komre kolap el-

nieimeë Anutu puuk yas niaan wëën kaar omënnaröak pitëm könötëaanöt ngönëntak yal menakök yeniaan kat wiak wali nasën wiaan kaalak pisëp yemowasën ne yaan yes. 7 Pël ëaap ngönënkë kopët tapët wia. Ën omënmunt naröak lup wairikor elniak Kristo pim ngönënte utpet wasëpnapöröaar wë. 8 Pötaanök tenim naëaan nampökma kutömweriaan ensel nampök tenim wet rëakngönën ök niia pöt wa irikor ëak ök nian talte esparëaöökë kanöökë yaö sën. 9 Tenim ngaan ökniia pöt kaalak epël ökniamaan. Omënngönënök

niaan wa pöt wa irikor ëak maimat ök niia piporöes parëaöökë kanöökë yaö sëp.

10Ne ngön pöt omnaröak kat wiak nemëën yakë sëpënëak ëan ma? Won pan. Ne Anutuuknemëën ya kë sëpënëak kent yaë. Ma omnaröaknemëën könwiin isëpënëak kent yeëma? Pël ëantalte Kristo pim inëën omnamp pël nasën ëëm.

Pool pim Yesuu ngön yaaö omnaröa yaat ngësrëauta ngönte

11 Karurö, ne ök niamaan kat wieë. Nemngönën ök niaan kat wieim wë pipot omnaröakönöökaan wonöt. 12 Ne omën nampök ökneeaöre rë neulö pël naën. Yesu Kristo pimtoktekeri wes nenaut. Pötaanök nem ngönën ökyeniak epot këët.

13-14 Nem Yuta omnaröaring wë ngönëntaënëm eima pöta ngönte ar yok kat yawiaurö.Ne Yuta omën tenim kaöaröere ëere körööröangönötë ënëm ëëmëak weë ngentieimeë nem karnarö il mowesak kaö saup. Pël ëeimeë ingre morsaurö pitëm Anutuun kön wi kosang yewesa pötsëp wasëpënëak utpet panë moweseimaup.

15 Pël ëautak ne nem ëlëpë yaatakaan naaröönwiaan Anutuuk komre kolap elnieimeë yaö newe-sak pim yaat mëmpëak yas neea. 16Pël ëak pi pimRuupë ngönte köpël omnaröen ök memëak könwiak ënëmak pimRuupönpet elnëa. Pël ëën akunpötakneomnaröenpim songöntaanpëël nemaanëaut. 17 Pël ëak ne Yerusalem kakël Yesuu ngönyaaö wet rëak wakaima pöröa naë nasën, Arepiayang ngönën ngarangk won pörekël saut. Pöreksë rëak Tamaskas kakël saut.

18 Anutuuk pim Ruupön pet elnëën wë kris-maki nentepar nent won sëën Pitaan ngönngönmemëak Yerusalem kakël saut. Pörek së piiringwëën sant nentepar sa. 19Pörek sëwëYesuungönyaaö munt naröen itnaangkën, Aköpë nangapSems pöpönökëër itenaut. Pötaanök ar YesuKristo pimtok pim ngönte tekeri wes nena pötenëwat wë. 20 Ngön e retëng yeë epot kaar won,Anutuu ëöetak yaap panëët.

21 Ne Pitaare Sems piarpim naë së wë SiriaareSilisia yang pöteparëël së wakaimaut. 22 Pël ëaanakunpötakYutia omënKristoë ingremor sakwëapörö pit neen itenak ëwat nasën ëa. 23 Pit omomnaröak ngön pëënte epël aan kat wia. “Tiaringre mor saurö mö waö elnieimaupök peenengön tapët ök ya.” 24 Pël ëak pit nem naë oröapöten Anutuun yaya maima.

Kalesia 2:1 217 Kalesia 2:212

Pool pi Yerusalem kak së Yesuu ngön yaaö narökoira

1 Ne Yerusalem kakë nasën wëën krismaki 14ëak won sëën kaalak sumëak Panapas koirakTaitasring ten pourö saut. Taitas pi Yuta omënwonöp yak tenim yaaul koröp kaut nailënëp.2 Ne köntak nasën, Anutuuk ök neaan saut.Pël ëak köpël omnaröen ngönën ök yamëëapöten ngönënë wotöökörö pëën wesak nem yayamëngkaö pötaan ëngk ma e wesak kan newari-ipanëak ökmëëaut. Pit nga neaan nemyamëmpöimautre ënëm mëmpö suma pöt mos sëpanëakök mëëaut. 3 Pël ëën pit Taitas neering wëaupönKrik omnamp wesa. Pël ëautak nem ngönte katwiak Yuta omnaröa yaaul koröp kaut ilëpënëaknemaan ëa. 4 Pël ëaap ngönën omën kaarkaarnarö pit Yesu Kristo puuk tiar wil niulëën wëaöpöten itaampënëak ingremor saurö tenim tekrakëlëëp ilëa. Omën pörö pit tiar Moses pim ngönkosangta öngpök niulëën Kristo sëp wesak wiiomnaröa ök sak öpenëak yaaurö. 5 Pël yaauröakarim naë ngön ompyaut wa irikor ëëpanëak tenpitëm Taitas pim koröp kaut ilëpna ngön pöt kotnent kat nemowiin ëaut.

6 Ën omën omnaröak ngönënë wotöök yewaspörö pit tol ëa? Ne omnaröak pitën kön wiinirapnama isëpna pöten kön selap naën. Pöt Anu-tuuk itaangkën komkap ëak wi naön. Ngönënëwotöök pörö pit ngön ngolöp nent ök nenëaan.7-8 Won pit nem ya yamëngka pöten itenakepël kön wia. Anutuuk Pita pi Yuta omnaröanaë Yesuu ngön yaaö omnaröa yaat mëmpënëakweëre kosangmenak kaamök elmëaupök tapël neköpël omnarö arim naë Yesuu ngön yaaö yaatmëmpëak kaamök elnëaut. Pötaanök pit epël könwia. Anutuuk Pita Yuta omnaröen ngön ompyautök maim öpënëak yaö mëëaup. Ök tapël kaalakköpël omnarö arën ök niaim ömëak neen yaöneea. 9 Pël ëën Semsre Pitaare Son omnaröakngönënë wotöök mowesa pörö pit Anutuuk nekomre kolap newesak ya epët nena pöten könwiak ten Panapas ngöntre kar elniak mor yan-ingk. Pöt pit kön wiin tenip köpël omnarö arimnaë ya yamëngkën pit Yuta omnarö pitëm naë yamëmpnaat pël wesa pötaanök pël elniaut. 10 Pëlëak ngön kopët nentakëër epël niiaut. “Ngöntökyaaö tenim naë wëaurö ompyaö elmëën.” Pëlniaan neenta tapël kön wiak kent ëën kosangwesak mëneimaut.

Poolök Pitaë saunet war wesak nga mëëa

11 Ënëmak Pita Antiok kak wais utpet nent ëënnook omnaröa ëöetak ngamëëaut. 12Pita pi utpetepël ëa. Wet rëak pi köpël omnaröa naëaan ingremor sauröaring kaömp ngawi neim wëën Semspuuk omën narö Yerusalem kakaan wes mëënwaisa. Pël ëën Pita pi omën Anutuuk ompyaöelmëëpënëak koröp kaut ilëpënëak këk yamëëapöröen ök maan kaaö mepanëak kas ëën akunpötak ngës rëak omën wet rëak piiring kaömpngawi neima pöröaring kaalak pël naën ëa. 13 Pëlyaëën Yuta omën pim karuröeta tapël koraryaëën Panapas piita pitëk yal mena. 14 Pël ëën neitaangkën pit wotpil wesak ngön ompyauta kanwotpilöök nasën yaëën omnaröa ëöetak Pitaannga mëak epël mëëaut. “Ni Yuta omnampökköpël omnaröaring kaömp ngawi neimeë Yutaomnaröa yaaut sëp yewasën. Pël yeemak tol ëënköpël omnaröen Yuta omnaröa yaaul ëëpënëakkosang wesak aimën?”

Namp pi Yesuun kön wi kosang wesak pöt wotpilöpnaat

15 Yaap, ten köpël omën Moses pimngön kosangta ënëm naënöröa wëwëetakëlnaaröönörö, Yuta omnaröa wëwëetakël oröaurö.16 Pël ëaap ten ëwat wë. Anutu pi omën Mosespim ngön kosangta ënëm pëën ëëpënëak yaaöpöpön, “Omën wotpilëp,” pël nemapan. Won.Omën Yesu Kristoon kön wi kosang wasëpnapöpönök, “Omën wotpilëp,” pël mapnaat.Pötaanök Yuta omnarö Anutuuk tenim Mosesëngön kosangta ënëm yeë pötaan won, Kristoonkön wi kosang yewas pötaan, “Wotpilörö,” pëlniapënëak Yesu Kristoon kön wi kosang wesaut.Pöta songönte epët. OmënnampMoses pimngönkosang pëënta ënëm ëëpënëak yaëën Anutuukpiin, “Omën wotpilëp,” pël nemapan. 17 Pël ëënten Yuta omnarö Kristoë naë së rë olëak önëakëakök saun omnaröa ök yeem pöt tol an? Kristopi utpetatëën këkre tö yaaup pël an ma? Wonë won pan. 18 Ne Moses pim ngön kosangötmoolëaupök kaalak së olëaurekaan öma pötakomnaröak neen, “Saun omnamp,” pël neapnaat.19 Ngön kosangtak mö wel newiin peene pöta iriilëak naön. Pël elnëa pöt Anutuu naë rë olëakömëak elnëa. 20 Ne Kristooring këra yetapraknemöön wel wiaup. Pötaanök nem peene wëepët nemtok won, Kristo pimtok nem lupmeriwë. Pël ëën Anutu pimRuup könwi kosang yewaspötaan peene wëwëetaring wë. Pi nemëën yakpim wëwëet këëpöt wasën möön wel wia. 21 NeAnutu pim komre kolap pöten utpet wesak naën.

Kalesia 3:1 218 Kalesia 3:20Ngön kosangtak saunat won yewesaut wieëanëënKristo këpök wel wian tapön.

3Ngön kosangta ënëm yaaöre kön wi kosang yewe-

saö pöta songönte1 Kalesia omën kaökaurö aë. Ne Yesu Kristo

pim koröpö këra yetaprakmöa pöten këëkë ök ni-aan ëwat sauröak tol ëën omën naröak kön irikorelniin Moses pim ngön kosangötë iri ilanëakyeë? 2 Ne omën nenten pëlpël niamaan ökneaë. Ngëëngk Pulö wan pöt tol ëak waurö?Ngön kosangöt ngaarëk wakök waurö ma ngönompyaut kat wiak kön wi kosang yewesautaanwaurö? 3 Ar tol ëën kaökaö yeë? NgëëngkPulöök kaamök elniin wëwë ngolöpët ngës rëau-röak Ngëëngk Pulö sëp wesak arimtok arimtë ko-röpöök kaamök elniin wëwë ngolöp tapët önëakkön wia ma? 4 Omën kësangöt arim wan pötpas waurö ma? Ne kön wiin pas naön ëan pëlyaë. 5Nem wet rëak pëlpël niia pöt kaalak rangkniamaan yeë. Anutuuk Ngëëngk Pulö ninak arimtekrak retëng nant yaalni pipot ngön kosangötngaarëk wakök yewaurö ngön ompyaut kat wiakkön wi kosang yewesautaan yewaurö ma? Arpipot ëwat wëak sëp wesak kaökaö yeë.

6 Pöta ngönte ngönën pepeweri epël wia.“Apram pi Anutuun kön wi kosang mowasënAnutuuk pim kön wi kosang yewesautaan piin,‘Ni omën wotpilëp,’ pël mëëa.” 7Pötaanök ar epëlkön wiin. Omën Apramë ëaul ngön ompyaut katwiak kön wi kosang yewas piporö yaap Aprampim ruure ëarö. 8 Anutuuk köpël omnarö pitpiin kön wi kosang mowasën pitën, “Ar omënwotpilörö,” pël mapnaat pël kön wieë Apramönngön ompyaut epël mëëaut ngönën pepeweriwia. “Yangerakë omën pourö nim neen kön wikosang yenewasën pipël yaalnëën pöt ompyaöelmëëmaat.” 9 Apram Anutuun kön wi kosangwasën ompyaö elmëa. Pöta ök omën piin kön wikosang yewas piporö tapël yaalniaup.

10 Omën ngön kosangöt ngaarëk yeön Anu-tuuk pitën, “Ar omën wotpilörö,” mapnaat pëlwasëpna piporö Anutuuk pit kasëng mampnaat.Pöt ngönën pepeweri ngön nent epël wia. “Omënnamp akun poutë ngön kosangötë ngön wiapipotë ënëm naën yaaö pipop Anutuuk kasëngmampnaap.” 11 Ën ngönëntak nent epël wia.“Omën namp Anutuun kön wi kosang wasënpiin, ‘Omën wotpilëp,’ pël mapna pipop wëwëompyautak öpnaap.” Pötaanök tiar epël këëkë

kön wia. “Omën ngön kosangötë ënëm ëëpnapipopönök, ‘Ni omën wotpilëp,’ pël neniapan.”12 Ngön kosangta ënëm yaaö pöt Anutuun könwi kosang yewesautaat won. Pöt maimet. Pötngönën pepeweri epël wia. “Omën namp ngönkosang poutë ënëm ëëpna pöpök wëwë ompyautöpnaap.” Pöt tiar yang omnaröak yok pangknaëngan pötaanök Anutu puuk kasëng yani-mangk.

13Ngönën pepeweri Anutuuk kasëng yemangkpöta ngön nent epël wia. “Omën këraatë mö yautpörö Anutuuk kasëng yemangk.” Pötaanök Kristopi tiarim kangiir këraarak möön utaan Anutuukkasëng mena. Pël ëën puuk tiar Anutuu ngönkosangöt ngaarëk naön yaëën kasëng nimenapötakaan wa ent ë nuulëa. 14 Anutuuk Apramwelaköt mampënëak yaö mëëa pöt ar köpël om-naröeta ningkën tiar pourö Anutuun kön wikosang wasën pim Ngëëngk Pul nimpënëak yaöniia pö öpenëak Kristo kasëng mena.

Ngön kosangtak Anutu pim kup mowia pöt wanoolaan

15 Karurö, tiarim yaautak ök wiak niamaan.Omën naar piarip omën nentaan kuure makëak taë wasën munt nampök won wasööre yalmampö pöt naëpan. 16 Ën Anutuuk Apramrepim ëap piaripön omën ompyaut pël kup mowiapöt pim ruure ë pouröaanök nemaan, kopëtapKristoon kön wieëak mëëa. 17 Nem ngön niakpöta songönte epël. Wet rëak Anutuuk Apramönngön taë wes mena pöta këët orööpënëak mëëa.Pël ëën wakaim krismaki 430 ëak won sëën omënmunt nent Moses pim ngön kosang pöt oröa. Pëlëaap ngön kosang Anutuuk omën munt nampMosesën ök mëëa pötak pim wet rëak Apramönkup mowiak taë wes mena pöt yok pangk wanemoolapan. 18 Pöt tiar ngön kosangta ënëm ëënAnutupimyaöniia pöt nimpën talte pimngön taëwes nina pötaan naön ëëpen. Pël ëaap Anutu pimApramön ngön taë wes mena pötaan këët mena.

19 Elei, ngön kosang pöt oröp ëënak ëa? PipëtAnutuuk tiar omën pourö utpet yaaurö pöt ëwatsëpenëak ënëm kaalak ëaut. Pël ëaap ngönkosang pöt wieë Apramë ëap Anutuu kup mowiapöp oröön won sëpënëak ëaut. Pipët enselöröaktiarim omën tekrakëp Moses piin maan retëng ëninaut. 20 Ën Anutu pim Apramön kup mowiapöt omën tekrak nampönmaan ök nemaan. Won,Anutu pimtok ök mëëa.

Kalesia 3:21 219 Kalesia 4:19Moses pim ngön kosang pöt tiarim pep kë yan-

ingkaupë ököt21 Pötaanök ngön kosang pötak Anutuu

Apramön ngön taë wes mena pöten kööretok yaalmë ma? Won pan. Omnarö ngönkosang nenta ënëm ëak wëwë kosangët koirëpnapöt wiaapën talte ngön kosangta ënëm ëënAnutuuk tiarën, “Ar omënwotpilörö,” pël niapën.22 Pöt ngönën pepeweri ngön nent epël wia.“Omën pourö utpetatök wii nitëën pöta öngpökwakaiman.” Tiar omnarö Yesu Kristoon kön wikosangwesak Anutuu omnant Apramön ngön taëwes mena pöt kön wi kosang yewesa kan pöökölöpen pël wia.

23Kön wi kosang yewesa pöt won wiaan Mosespim ngön kosang pötak ten Yuta omnarö wiinitëën wakaiman. Pël ëak wëën ënëmak könwi kosang yewesa pöt orö tekeri sak wil niulëa.24 Pötaanök ten ngön ompyaut kat wiak kosangwasën Anutuuk tenën, “Omën wotpilörö,” pëlniapënëak Moses pim ngön kosang epot pep këyaningkaupë ököt yak kaamök elniak kan Kristoënaë sëna pöök niulëënwëën Kristo oröa. 25Peenepöt kön wi kosang yewesauta kanö oröön tenngön kosangta iri naön.

Kön wi kosang yewesautak Anutuu ru yaniwas26 Ar Yesu Kristoon kön wi kosang yewas. Pö-

taanök Anutuu ru sak wë. 27 Pöta songönte epët.Kristook yal menak i yamë piporö ar pim ë pëlyeë. 28Pötaanök Yuta omënere Krik omën, isaareirëa, öngre omp komkap wëaut pet irën ar pouröYesu Kristo piiring wëwë kopëtal sak wë. 29Yaap,ar Kristoë omnarö. Pötaanök Apram pim ëerekörö panë sakwëAnutuu omënpiin yaömëëa pötönëërö.

4Tiar omën mosutëën inëën yaauröak Anutuu ru

panë san1 Yaö niia pötaan watepang ngön nent yal

menak niamaan kat wieë. Yokot namp pim pepwel wiaupë omnant pout öpnaatak kotup pötaanyok pangk ngarangk naëpan. Pël yeem akunpötak pimtok pep nasëpan, inëën ru koröp oröaköpnaat. 2 Pep ngarangk yaauröa iri wë ënëmakpim pepapë akun mowia pöt temanöm sëën öp-naat. 3 Tiarim songönte pöta ök pan. Tiar ngaanrungaaröa ök wë tiarim ëere peparöa omën mo-sutë iri wakaimaut. 4 Pël ëën ënëmak akun wiapöt temanöm sëën Anutuuk pim Ruup wes mëënöngöpë naëaan oröakMoses pim ngön kosangötë

ënëm ëa. 5 Pöt tiar ngön kosangötë öngpökaanent ë niulëën Anutuu ru panë sëpenëak pël elnia.

6 Yaap ar pim koröngre ru sak wëën yak Anu-tuuk maan pim Ruupök Ngëëngk Pulö wes mëëntiarim lupötë ilëak wë kaamök elniaan Anutuun,“OPep, ni tenimPepompyaup,” pëlmaimwë. 7Arpim inëën ru won, Anutuuk niön ru panë sak wë.Pötaanök ru namp pim pepapë mor kolut yeö pölar Anutuu yaö niia pöt önëët.

Pool pi Kalesia omnaröaan kön selap ëa8 Yaap, ar ngaan Anutuun köpël wë omp ak

kaarkaaröa iri wii kaatak wë pöl wakaimaurö.9 Pël eimauröak Anutuun ëwat yes. Pötaanökne peene epël yeniak. Anutu pi arën ëwat wë.Pël ëaap ar tol ëënak kaalak kaip tiak yangerakëomën mosutë öngpök së yeilak? Ar pipotökkaalak wii nitëëpanok pipël ëëngan. 10 Pël eimeëAnutuuk arën, “Wotpilörö,” pël niapënëak akunpoutë këëre imën në, wa top nentere nent eimeë,këtre ngoonre krismaki nantön akun kaöat pëlmaim wëaurö. 11 Pötaanök nem arim naë yayamëngk epët ngentiipanëak ya ngës kaö yeë.

12 Nem karurö, ne ke urak niamaan. Mosespim ngön kosangötök wii netëën wëën Anutuukwil neulëën arim ök sak wë. Pötaanök arta nemKristo pimtën pëën kön wi kosang wesak wë pölëën. Ne arim naë wëën ar utpet nent naalnëënëaut. 13 Ar ëwat wë. Ne ngaan yaumanring wënem koröpö weë nasën wëautaan ngön ompyautök niaimaut. 14 Yaap, nem koröpö weëre kosangwon ëa pötaan ar ne sant elnëënëak poprak el-nëaut. Pël ëautak ar neen këëpöt ëak kasëng ne-nangkën. Won, ar Anutuu ensel nampë elmëënëpöl elnëaut, ma Yesu Kristo pimtën elmëënë pölne elnëaut. 15 Akun pötak arim nemëën ërëp-sawi ëan pöt tol ëak won sa. Ne arim ompyaöeima pöten ëwat wëep. Akun pötak ar kaamökelnëënëak arim it ëënöt yatianëën ne ti nenantapön. 16 Pël ëauröak ne ngön këët ök niamëakpepanöm niaan ar ne kööre tok yaalni pël yewas.

17 Ngönën omën kaarkaar piporö pit ar pitëmök sënëak weë yengenti. Pël yaë pöt pit utpetniwasëpënëak yaë. Pit ar pitën kön wiin isëp-naataan nem naëaan kom elniipënëak kent yaë.18 Omën narö omën ompyautaan ar pitëm öksënëak kent yaalniipna pöt ompyaö. Pöt akunarim naë öma pötëër won, akun poutë. 19 Nemkoontre yokot panëërö, ne omën nentak ök wiakniamaan. Ne arimëën yak öngöröa ruwilëpënëaklel yailën këlangön kat yawi pöl peene këlangönkat yawi. Nem këlangön kat yawi epët ar Kristo

Kalesia 4:20 220 Kalesia 5:11

pim ë pël ëënëëtaan yeë. 20 Peene akun eptak near tolëël wë pöten kön selap yeë. Pötaanök nemretëng ë yaningk pöt sëp wesak arim naë wais wëkëmtak këëkë wesak ök niamëak kent yaë.

Öng Ekaare Sera piarpim ngönte21Moses pim ngön kosangötë iri önëak yaaurö,

ne arën pëël niamaan ök neaë. Ar ngön pöt sangkkelak kat yawiaurö ma won? 22 Ngönëntak epëlwia. Apram pim yokot naar wakaima. Nampëyapinte Ismael inëën koontup Eka puuk wilaup,ën nampë yapinte Aisak pöp öng yaapöp Serapuuk wilaup. 23 Inëën koontupë pöp omnaröa ruyawil pöl yaap wila. Ën öng panëëpë pöp Anutuukosang wes mena kan pötakël wila. 24 Ngönpipta këët epël wia. Öng pöaar ngön taë wesmena nentepar wia pöteparë ök ëa. Nent Sinairosiraöök Mosesën ngön ök mëëa pöt wii yatëpöta ököt inëën koont Eka wii ket ëak motëënwakaima pöpë ök yaë. Omën ngön taë wes menapötë iri wë pörö pit Eka pim ëaröa ëaö pöl wiiket ëak motëën wë inëën pëënë yaaurö. 25 Ekapöp Arepia yangerak Sinai rosiraöök wii ket ëakmotëën wëën pim ruure ëaröeta oröak piiringwakaima Yerusalem kakre Sinai rosir pöteparkeerël wia. Eka pim ruure ëarö Sinai rosir-aöök oröa pörö wii ket ëak motëën wakaimapöl Yuta omën Yerusalem kak oröa pörö Mosespim ngön kosangötök wii motëën wakaim wë.26 Ën Yerusalem o ngaarëk kutömweri wia pöSera pim ökö. Sera pi inëën ru wonöp pötaanök tapël Yerusalem ngaarëk wia pöök wëauröMoses pim ngön kosangta inëën naën yaaurö.Pötaanök Yerusalem ngaarëk wia pö tiarim ëlëp.27 Ngönëntak Sera ru köpël wakaimaupre inëënkoont Eka akun kot nent Apramring wakaimauppiarpim ngönte epël wia.“Öng epop, ni nim yaat kol waup ru nawilënëp, ni

ërëpërëp ë.Öng epop, ni ru wilumëak lel yailën këlangön kat

nawiin yaaup, ni ya kë yesem ngön a.Pöt öng ru köpël wëënwesmëaup pim ruure ëarö

selap pankot nent ompring wakaimaupë ruure ëarö il

wasëpnaat.”28Karurö, ar Seraë ruup Aisak pim ökörö. Anu-

tuu Apramön ru mampënëak kup mowiin Aisakoröa pöl kup taptakaan ulöl sak arta Anutuu rusak wë. 29 Pël ëën ngaan yokot omnaröa yawilaulwila pöpök Pulöök Sera mangkën wila pöpönkööre tok elmëa. Pël ëa pöt peeneeta omën ngön

kosangta ënëm yaaö pöröak tiarën tapël yaalni.30 Pël ëaap ngönën pepeweri yokot pöaarëënngön tolëël wia? Pi epël ya. “Inëën koontuprepim ruup piarip waö elmëën sëp. Pöt inëënkoontupë ruupök öng yaapöpë ruupring pepapëpimëën yaö mëëa pötë pep sëpan pötaanök.”31 Karurö, tiar inëën koontupë ruure ëarö won,öng panëëpë ruure ëarö, Anutuu omnarö.

5Tiar sulöptakaanwil nuulëaurö, pötaanök ompyaö

öpa1 Kristook tiar ompyaö sak öpenëak sulöp-

takaan wil nuulëa. Pötaanök weë sak taueë omënmuntaröak kaalak sulöptak niulëëpanëën inëënyaniwasën pöt ke mourpa.

2 Ne Pool, nook niamaan kat wieë. NaröakAnutuuk arën, “Omën wotpilörö,” pël niapnaan,“Arim koröp kaut ileë,” pël niaan kat mowi-inganok. Pël ëënë pöt Kristook ar yok pangkkaamök naalniipan. 3 Kaalak këëkë wesak nia-maan. Namp pi pim koröp kaut ilak pöt piMoses pim ngön kosang poutë ënëm ëëp. 4 Ënngön kosangötë ënëm yeem pöten, “Anutuuk,‘Omën wotpilörö,’ pël niapnaat” yewas piporöKristo kasëng mangkën Anutuu komre kolap pötarim naë wi naöpan. 5 Pöt epël. Tiar NgëëngkPulöökë kaamöktak könwi kosang yewesautaringsak wëën Anutu tiarën, “Ar omën wotpilörö,” pëlniapënëak koreim wë. 6 Pöta songönte epët. TiarYesu Kristook yal menak wë pöt koröp kaut yailapötere pël naën yaaö pöteparënmoswasëpenaat.Ën Anutuun kön wi kosang weseë neneren lupsant yaalmëa pötenökëër këët pël wasëpenaat.

7 O Kalesia omnarö, ar ngaan ngönën kanöökompyaö yesauröak peene talëpök ngön kaarötökniak ar ngön këëta ënëm ëënganëak il niwaria.8 Anutu arën yas yeniiaup pi ar pil ëënëak këkretö neniaan. 9 Ne omën nentak ök ëak niamaan.Pol pëwëö repak kot nent oröak yaaptak sëënpout utpet yaë pöl omën narö ngön kaaröt ökyeniaan ar utpet sa pet yair. 10Nem kön kosang-tak arimëën kön epël yawi. Tiar Aköpring yalmenak wë ar kaar omnaröa könöt sëp wesak nemkönöökë ënëm ëënëët. Pël yaëën kot ma kaönamp arim könöt wa irikor yaalni pipop pi pimwa irikor yaaö pöta kangut öpnaat.

11 Karurö, ne koröp kaut ilënëak niaimwëanëën kaar omën pörö pit kööre tok naalnëënëan tapön. Pël niaim wëanëën Kristo tiarimkangiir këra yetaprak wel wia pöta ngöntaan

Kalesia 5:12 221 Kalesia 6:14pitëm nemëën kön utpet wia pöteta won ëantapön. 12 Nem kentöök omën arim koröp kautilënëak könwa irikor yaalni piporö pitëmtë koröpkaut pout ilak won wasëp.

13 Karurö, ar pöt Anutuuk ar Moses pim ngönkosangötök wii nitëëpanëak yas niiaurö. Pëlelnia pöt ar ngön kosang pöt won wë pötaanökkoröpöökë ngönöt ngaarëk önëak anganok lupsantaring neneraan inëën ëeim ön. 14 PitaanökMoses pim ngön kosangötë kepön erën ëak epëlëaut. “Nimtëën lup sant yaën tapël nim karipëënelmëëm.” 15 Pël ëaap arimënt sërere ngön aöreneneraan nga elmë pël eim önë pötak pourö ut-pet sënëët. Pötaanök arimtok arimtën ngarangkëeim önëëk yak ök yeniak.

Pulöökë wëwëetere wëwë ngaanta ngönte16 Ne ngön pipot epël wesak niamaan. Ar

Ngëëngk Pulöökë ënëm ëën. Pël ëënë pötakkoröpöökë kentre kaur pipotön kat nemowiin-gan. 17 Tiarim koröpöökë kentre kaur yaautökNgëëngk Pulöön kööre tok yaalmë. Ën kangiirPulöökë kentre kaur pötök lup ngaanötön kööretok yaalmë. Pël yaëën poutepar nentak nen-ten nga yaalmë. Pötaanök ar omnant ëënëakkengkën sak naëngan. 18 Ën Pulöökë ënëmëënë pöt Anutuuk arën, “Omën wotpilörö,” pëlniapnaan Moses pim ngön kosangötë iri naönëënëët. 19 Koröpöökë yaaut epot. Öngre ompnga ëëre wa ngangaaringöt ëëre utpetat ëak yangës naën ë, 20 Anutuu urtak omp ak kaaröröngëëngkmowasööre kempre këarre pölangre pötë, kööre tok ëëre ngön nga elö, kentre kaurë, kölöp ëëre keimön ë, welung werak wëaarekomkap ë, 21 war ë, i ngaat nak kön irikor ëërei ngaat nak kaökaö ëak tanre ngön aö pël yaaöpipotre omën utpet munt ke tapëlöt wia. Nemngaan ök niak pöt kaalak yeniak. Omën namputpet pipotring öpna pöp pi yok pangk Anutuukwa ngaöök nemomëëpan.

22 Pulöök omën utpet ke pilöt ëëpenëak naal-niin. Won, pöök elniin kë ke epot tiarim wëwëatëyaarö. Lup sant, ya ërëp, mayaap, omën nampökutpet elniin kangiir ya wiap elmë, kësangën,ompyaö ë, ngönt kosang wesak wëwë, 23wiap sësë, koröpöökë kentöön ngarangk ë, pipot Pulöökëkëët. Ngön kosangötökta omën ompyaö pipotëëpenëak ök yenia. 24 Yesu Kristoën yaö sakwëaurö pit pitëm lup ngaan pötë kentre kaurutpetatring pöt këra yetaprak möön won sa.25 Pulöök tiar pim kanöök niulëa. Pötaanök pim

kanöökël sëpa. 26 Tiar tiarimtë yapinöt köntakwak isak aöre tiarim karurö ya sangën mongaw-isak pitëm omnantëën itenak kentre kaur ë pëlëëngan.

6Tiar kar narö könömötring wëën kaamök elmëëpa

1 Karurö, omën namp saun nent koirën pötar Pulööringöröak ya wiaptak ompyaö mowasën.Pël yeem pöt arimëntta Setenök morök elni-ipanëën ngarangk ëën. 2 Arim naë könöm nantwiaan pöt nener kaamök ëak won weseë. Pëlyeempöt Kristo pim ngön kosangöt pout ngaarëkonëët. 3 Omën namp pi yapin won wëak pimtënkön wiin isëpna pipop pi pimtë lupmer morökyaalmë. 4 Ar pourö neenem wëwëatön këëkëitenak ompyaö ma utpet pötön ëwat seë. Pëlëak ompyaö wiaan pöt omën muntaröaan won,arimtëën ërëpsawi ëënëët. 5 Pöt omën pouröneenem könömöt wak önëët.

6 Ar omën ngön rë yanuulëm omnant won wëpiporö omnant ompyaö wesak kaamök elmëeë.

7 Ne ar pouröen ök niamaan kat wieë. Arim-tok arimtën morök ëënganok. Ar yok pangkAnutuun morök naalmëëngan. Omën namppi ya mëmpna pöp ënëmak pöta këët öpnaap.8 Omën namp koröpöökë yaat mëneim öpna pöppöta kë utpetat koirak kö sëpnaap. Ën nampPulöökë yaat mëmpna pöp pi ënëmak Pulöökëkëët, wëwë kosang pöt koirëpnaap. 9 Pötaanöktiar omën ompyaut ëëpenaataan kaaö ëëngan.Tiarimtok wauretaan kos wiap naën ëëpena pö-tak këët tiipena akunetak kë ompyaö kaöat öpe-naat. 10 Pötaanök tiar omën pourö kaamökelmëëpena kanö oröön pöt ompyaö elmëëpa. Pëlyeemwet rëak tiarim kar Anutuun könwi kosangyewas eporöen kön wieë ompyaö elmëëpa.

Wa korkorre welaköt ngönte11 Retëng kaöat pi wia pipot nemtë moresök

arimëën yeëerek iteneë. 12 Omën narö pit omënmuntaröak pitën ping wesak apënëak arim koröpkaut ilënëëtaan weë yaë. Pit Kristo këra yetaprakmöa pöten aimwëwesak utpet mowaspanëak pëlyaë. 13Omën Mosesë ngön kosangöt ngaarëk yeöpël weseë koröp kaut ila pörö pit Moses pim ngönkosang pout ngaarëk naönörö. Pël yaauröak arimkoröp kaut ilën pitëmtën ping wesak apënëak pëlya. 14 Ne pöt, omën munt nantön won. AköpYesu Kristo pim këra yetaprak wel wia pötaanpiin yaya yaaup. Kristo pimkëra yetaprakwelwia

Kalesia 6:15 222 Kalesia 6:18pötak yangerakë omën utpetat nem naë wieëapötta kö saut. Ën neenta tapël pötak wel wiolëaut. 15 Koröp kaut ilööre nailën yaaö pötakkëët won. Anutuu kön ngolöpöt ningkën ngolöpsak wë eptaar këët. 16 Omën kön epö wak wëënëm yaë piporö pourö, Anutuu omën këërö,Anutuu mayaapre ya ngës pöt arim naë wiaap.

17 Ne omën nampök könöm muntat namp-naaten kaaö. Omën naröak Yesu pimëën nemöamörmöröt nem koröpöök wia pötaanök.

18 Karurö, tiarim Aköp Yesu Kristo pim komrekolap pöt arim naë wiaap. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

Epesas 1:1 223 Epesas 1:23

EpesasYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

32 pöta ök won sëën Pool pi Rom kak wii kaatakwë pep epwer retëng ëak Tikikas mangkën waksë Epesas kakë ingre mor saurö mena. Pël ëën pitsangk kelak ka naë wieëa pötë wes mëa.

Pep epweri Poolök Aköpë ingre moröröaanretëng ëa. Tiar pim möönre koröpö, pi tiarimkepönö. Tiar pim kaat, pi möör wapët. Tiar pimöng koröp oröön pi tiarim omp koröp oröa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Kristoore pim ingre morörö 1:3–3:21Kristook yal menak wëauta ngönte 4:1–6:20Ngön mëët 6:21-241O Epesas ingre mor saurö, kosang wesak Yesu

Kristoë kentöökë ënëm ëeim wëaurö, ne PoolAnutuu këmtak Yesu Kristo pim ngön yaaö omënnampök pep epwer retëng ë yaningk. 2 Anututiarim Pepapre Aköp Yesu Kristo piarpim komrekolapre mayaap pöt ningkën arim naë wiaap.

Tiar Kristook yal menak wëën Anutu welaköt el-nieim wë

3 Tiar Kristook yal menak wëën tiarim AköpYesu Kristo pim Pepap Anutu puuk kutömweri-aan ngönënëwelaköt ke nentere nent nineimwë.Pötaanök ping wesak mepa. 4 Anutuuk ngaanpanëër yanger won wiaan pim ëöetak ketre saunwon öpenaataan Kristook yal mempenëak komë niulëa. 5 Pi ngaanëër kön pil wiin wiakaima.Pötaanök pi lup sant elniin tiar Yesu Kristookyal yemangkën pim ru niwasëpënëak kent könwiak kön pipël kosang wes niwia. 6 Pi tiar pim rupaupaö panëëpök yal menak wëën komre kolapompyaut kësangën elniin wë. Pötaanök yayamepa.

7 Pi wel wiin pim iitak tiar utpetetakaan sumëak ent ë niulëak saunat kërë niulëa. Elei, Kristopim komre kolap pöt peö ëak wia. 8 Yaap, pi pötkësangën elniak könre lup ngolöp pöt lë nimëa.9 Pël ëak pimtë ngaanëër kön wiin ompyaö ëënYesuuk ya mëmpënaat pël kön wiin wiakaimapötak ënëmak pim kön ëlëëp wia pöt tekeri wesnina. 10 Anutu pi epël kön wia. “Ne wotpilweseim wëën akun kön wian pöt temanöm sëënkutömweriaan yangerakë omën epot pout erënwasën Kristook pep sak öpnaat.”

11 Anutu pi omën nant ëëpënëak kön wiakpöt yok pangk yaaupök ngaanëër tiar Kristook

yal mangkën pimorö pël sak öpenëak kön wia.12 Tiar wet rëak Kristook kaamök elniipënëakkor wakaim wë eporö Anutuun kët ël epotëkön wieimeë pim komre kolap kësangën el-nia pötaan yaya maim öpenëak pël kön wia.13Arta ngön këët, Anutuu ar utpetetakaanniöpnangön ompyaö pöt kat wiak Kristoon kön wikosangwasën Anutuuk Ngëëngk Pul wet rëak yaöniia pö ar pimorö pöt pet elniipënëak ninaurö.14 Ngëëngk Pulö tiarring wë pötaanök Anutuuomën ompyaö yaö elnia pöt öpenaat pöt ëwatyes. Pël ëak wakaim wë tiar pim komre kolapkësangën yaalnia pötaan yaya mepenëak Anu-tuuk sasa niön piiring wakaim öpenaat.

Pool pi Epesas omnaröaan Anutuun kimang mëëa15Ne ar tiarim Aköp Yesuun kön wi kosang we-

sak Anutuu omën tiarim karurö lup sant yaalmëpöta ngönte kat wiaut. 16 Pötaanök kët ël epotëarimëën yak Anutuun yoöre ërëp maimeë nemkimang ngöntak arimëën ök maim wë. 17 Nekimang ngöntak tiarim Aköp Yesu Kristoë Anutu,kutöm ë rangi Pepap, piin këëkë ëwat sënëëtaankön ompyaut nimpööre pim songönte tekeri wesnimpö pël ëëpënëak ökmaimwë. 18-19Ën nem ki-mang ngön eptakta ar yas niaan wëën kutömwe-riaan omën ompyaut önëak korwë pöt ëwat sëëretiar pim ru niwesaurö omën nimpnaat kësangpanëët pöt ëwat sëëre weëre kosang kaö pan tiarpiin kön wi kosang weseim wëaurö ningkën wiapöt ëwat së pël ëënëëtaan arim lupötë ëwa elni-ipënëak ök maim wë. Pim weëre kosang tiarëkwia pötak 20ngaan Kristo weletakaan wal ë moul-mëak o kutömweri pim yaapkëëtakël moulmëënwë. 21 Pël ëën Kristo pi omën kaö kutömweriaanyangerakë wëaurö pourö il mowesak kaö panëisak öpënëak moulmëa. Pöt peene eptakëër pëënwon, ënëmakunaööktawakaimomöpnaap. 22Pëlëak Anutuuk omnant pout wa top ëak pim ingrakrongan ë moulmëën omën pötë kaö sak wë pimingremor saurö tiarimëën kepön erën ëak niulëa.23Möönre koröpöt kepönöök yal mangkën pangkëëpna pöl tiar ingre mor saurö möönre koröp ketëak wë Kristook yal mangkën pangk ëëpnaat. Ëningre mor saurö Kristook yal mangkën pangk yaëpöpök omën poutë peö ëak pangk yaalni.

2Anutuuk tiar pourö Yesuring weletakaan wal ë

niulëa

Epesas 2:1 224 Epesas 3:81 Ngaanëër ar utpet ke nentere nent ëeimeë

pötök arim lupöt mën wel niwieima. 2 Akunpötak kan utpetaöökël wë urmeraröa kaöapökelniin pim naë së rë olëak wakaiman. Pi peeneetangön wa olë yaaurö pitëm lupötë wëën Anutuungönte wa olaim wë. 3 Tiar pourö ngaan pitëmök koröpöökë kentötë ënëm eimaut. Pël ëeimeëtiarim koröpöökë könötë ënëm eimeë naröa ökAnutuukölöpta iriwakaimaut. 4Pël ëautakAnutupi ya ngës kësang ëak lup sant kaö pan elnia.5 Pël elniak tiarim wa olë yaautaan lupöt welwiauröak Kristooring wal ë niulëa. Yaap, Anutupi komre kolap elniak utpetetakaan niwa. 6 Pitiar Yesu Kristook yal yemangkën piiring wal ëniulëak kutöm wëwëet ninak weëre kosangringöpenëak niulëa. 7 Pi Yesu Kristoën pim lup santelniaö pötak omën munt ënëm orööpna pöröpim komre kolap kësang pan kësangën elnia pötitaampënëak pël elnia. 8Pöt pi komre kolap yaal-niem arim Kristoon kön wi kosang yewesautaanutpetetakaan niwa. Pöt arimtok yok pangk naënëan tapön. Anutuuk yaap elnia. 9Ar Anutuuk pëlelniipënëak ya ompyaö nent namëngkën ëaurö.Pötaanök arimtën ing ti wak angan. 10 Anutupimtok wëwë ngolöp epët nina. Tiar Yesu Kris-took yal meneë Anutuu kan ompyaö kopëtaö wesnina pöök ing mësaim öpenëak pël elnia.

Kristook Yuta omnaröere köpël omnarö erën ëniulëa

11Ar ngaan köpël wakaimaurö pöten kön wieë.Akun pötak koröp kaut nailën wëën Yuta omënkoröp kaut ila pöröak arën koröp kaut nailënöröpël niaimaut. 12 Pël ëën ar ngaan Kristo wonwë ten Yuta omën Anutuun yaö sauröaringnaön, pëlëër wakaimaurö. Ar pörek wëën omënompyaö nent ënëm arimëën orööpnaataan kornaön. Ën Anutuunta köpël wakaimaurö. 13Ngaanmaimerek wakaimauröak peene Kristo pim iitarimëën il olëa pötak wa niulëën Yesu Kristookyal ëak Anutuu naë wë. 14 Pöt Kristo pimtok tiarmayaap yaningk. Ngaan Yuta omnaröere köpëlomnarö tiarim naë kööre tok wiaan sowi kësang-pel tekrak wiakaimaut. Pël ëautak Kristook pimmöönre koröpö këëpöt wesa pötak sowi pö tëolëak köpëlre Yuta omën pourö rongan kopëtetë niulëaut. 15 Moses pim ngön kosangötre Yutaomnaröa yaaut won wasëpënëak pimtë koröpökëëpöt wesa. Omën rongan nentepar pöteparëurtak rongan ngolöp kopëtet ë niulëën tiar piikyal ëak mayaaptaring öpenëak pël elnia. 16 Pimkëra yetaprak wel wia pötak Yuta omënere köpël

omënpouröwa erën elniin këra yetap pörakAnu-tuu naë niulëak komre kap tiarim tekrak wieëapöt wonwesaut. 17Pël ëën pi ten Yuta omën Anu-tuu naë wakaimauröere ar köpël omënmaimerekwaikaimaurö tiarën mayaaptaring öpena ngönompyaö pöt ök niapënëak waisa. 18 Pöt Kristotiarimëën wel wia pötaanök Yuta omënere köpëlomën tiar Ngëëngk Pul kopëtaööring wë kankopëtaö wes nina pöök së Pepa naë orööpenaat.

Ingre mor saurö tiar Anutu pim tup ngëëngkët19 Pötaanök akun eptak ar suurö won. Ar

ngönën omnaröaring erën ëak Anutuu ru sak wë.20 Tiar pöt Anutu kaat. Ar ngëlangre pasöt Yesuungön yaaö omnaröere tektek ngön yaaö omnaröten wapöt.

Ën Yesu Kristo pimënt pöt möör wapët. 21 Pëlëën tiar omnarö piik yal mampö seim wëën taëniwasën Aköpë tup ngëëngkët pël orööpnaat.22 Arta ten ingre mor sauröaring Kristook yalmangkënNgëëngkPulöök elniinAnutu pim tupëtpël sak wëën pi öngpök wë.

3Anutuuk Pool köpël omnaröen ngön ompyaut ök

mapënëak ya pöt mena1 Pool ne Yesu Kristo pim ngönte ar köpël om-

naröen ök yeniak e taptaan wii kaatak neulëaut.2Yaap, ar neenkatwian. Anutuukkomre kolap el-nëak arim naë ya mëmpëak ök neeaut. 3 Pël neakpim ngön ëlëëpöt war wes nenaut. Pöta ngönmëntte wet rëak pep epweri retëng ëaut. 4 Arngön pipët sangk kelak pöt nem könöök Anutupim ngön ëlëëpöt Kristoëën ëaut ëwat panë sanpöten ëwat sënëët. 5 Ngön ëlëëp epët ngaanomën wë aprö ima pöröa naë Anutuuk tekeriwes nemangkën ëautak peene eptakök NgëëngkPulöök ten ngön yaaö omnaröere tektek ngönyaaurö tekeri wes yaningk. 6 Ngön ëlëëp pötepët. Köpël omnarö ar ngön ompyaut wakwë tenYuta omnaröaring rongan kopëtet ëak Anutuuomën ompyaut tenring pep sak wë. Pël ëeë YesuKristook yal ëak Anutuu ten Yuta omnaröen kupniwia pöt pep sak wë.

7Ne pim ngön ompyaut ök niamëak Anutu pimweëre kosangöök komre kolap kësang elnëak pimya omën wes neulëa. 8 Ne ngönën omnaröa iriwëaupök Anutu pimtok ar kopël omnaröen ngönompyaut ök niamëak komre kolap kaö elnëak yaepëtak neulëaut. Kristo pim ulöpre moup ngönepët kaö panëët omnaröa yok pangk pout ëwat

Epesas 3:9 225 Epesas 4:19nasënganëët. 9 Anutu ngaanëër omën ël epotket ëaup pim kön epët ëlëëp wiak wakaima. Pëlëautak peenök kön ëlëëp pöt omën pourö warwes nimpëak neea. 10 Anutuu ingre mor sauröanaë pim ëwat ke nentere nent epot akun eptakökwëlël ëwiin enselöröere kutömweriweëre kosan-gringörö pitta itenak ëwat sëpenëak ëlëëp wia.11Anutu pi ngaan akun wontak pim könöök ngönkosang wesa pöta këët tiarim Aköp Yesu Kristowes yamëem tekeri wesa. 12 Pël ëën tiar piik yalëeë kön wi kosang wesak kasinkasin won Anutunaë yes. 13 Pötaanök epël niamaan kat wieë. Nearimëën yak këëmre këlangönë rangk wë eptaanarim lupöt irepan. Ar pöten ping weseë.

Pool pi Epesas omnaröaan Anutuun kimang mëëa14Ne Pepen rar rë mowesirak arimëën kimang

yemak. 15 Pöt pi kutömweriaan yangerakë omënpourö tiarim pep sak wëën pim naëaan oröan.16Anutu pi ë rangi pout pangk ëeëaupökNgëëngkPulö elmëën weëre kosang koir ningkën arimlupöt kaö sak kosang sënëak kimang yemak. 17Pëlëak ar Kristoon kön wi kosang wasën pi arimlupötë öpënëak kimang yemak. Pël ëak ar pimlup sant pötak misën il tëak kosang sak taueë18 ngönën omën muntarö pitring ar pourö lupsant pöta songönre lööre kalap naöökaan naöökpout kengkën ëwat sënëak kimang yemak. 19 Pëlëak Kristoë lup sant omnaröa ëwatöt il yewesapipëta öngpök önëak kimang yemak. Pël ëaanAnutuu naë lup moup peö ëak wia pippel ar peöelniipnaan.

20 Anutu pim weëre kosangöök tiarim lupötëya yamëngk pöpök omën kaö panëët yaalniemtiarim kimang yamëëaare elniipënëak kön yawiapöt il yewas. 21 Ingre mor sauröa naëre YesuKristoë naë pimëën yaya yal menmen aim omwiakaim wiaap. Yaap.

4Ingre mor saurö tiar Kristoë möönre koröp sak wë

1 Ne tiarim Aköp Yesu pim ngönëntaan wiikaatak neulëaup nook kosang wesak niamaan katwieë. Anutuuk omën kaö panëëtaan yas niiaurö.Pötaanök wëwë ompyaö önëak niulëa pöl weë.2Pël ëeë arimtën kön wiin iraan ya wiap pötaringwë kar naröa könöm elniipna pipöt lup santakwetak weë. 3Pël ëeë Pulö pimmayaapta wiirupökwa erën elnia pipët ilpan. Pötaan ngarangk ëeimweë. 4 Anutuuk pim omën ompyaö kopëtetaankor öpenëak yas niaan tiarta rongan kopëtet ëak

Ngëëngk Pul kopëtaööring wë. 5 Tiarim Aköpkopëtap kön wi kosang yewesaut kopëtet, ën iyamëaut kopëtet. 6 Pël ëaan Anutu pi tiarim Pepngawi kopëtap. Puuk pout kepön erën elnia. Pëlëak tiar weëre kosang kaamök elniin pim yaatyamëngkën tiarim lupötë wëaup.

7 Yaap, tiar rongan kopëtet ëak wëën Kristookneenem yaatë weëre kosangöt nina. 8 Kristo pimtiarimëën elnia pöta ngönte ngönën pepeweriepël wia.“Pi kutömweri isëpënëak omën kësang pan il

mowesak wii tëak mësak ngaarëk isa.Pël ëak pi omnarö kësangën elmëa.”9 “Ngaarëk isa” ngön pöt oröptaanök ëa?Songönte epët. Pi wet rëakmaimongaarëkaanökyangerak irëa. 10 Pi irëaupök kutömre yangpoutë pangk ëak öpënëak kaalak kutömweriis pörek wëauröaan kaö sak wë. 11 Pël ëeë pitapöpök kësangën elniak omnarö weëre kosangkaamök elnieë narö pim ngön yaaö omën niwesa,narö tektek ngön yaaö niwesa, narö ngönën ökyaö niwesa, narö ingre mor sauröa ngarangkniwesa, narö rë yanuulaö niwesa. 12Pipët ngönënomnarö tiar pim ya ompyaut mëmpenaataankopëta niwasën pim möönre koröp pöt tiarimnaë kaö sak kosang sëpenëak omën piporöniulëa. 13 Pipël pipël ya mëmpeimeë tiar kön wikosang yewesaöreAnutuuRuupë songönten ëwatpoutepar mëngkre mëngk sëën lup koptemersak öpenaat. Pël ëeë kaö sak Kristo pim wëwëompyaö panëëtakël së öpenaat. 14 Pël ëak tiarrungaaröa ök nasënganëp kosang sak öpenaat.Pöt kent yamöön këra ëpotë ëtëp yaalmë pölrungaaröa ök ëngk ma e yewas pöröak kaaromnaröa ngönötön kat wiak kön irikor ëak këloksëpnaat. 15 Pël ëëpnaatak tiar lup santaringwë ngön këët pëën aimeë kaö sak Kristo tiarimkepönöököp pim ök sëpa. 16 Pi tiarim kepönöökelniin ingre morre pöt nener yal menak omënsëën ompyaö yaë. Tiar kaö ke nentere nentneenem ëëpenëak kopëta wes nina pöta ënëmyeem lup santaring neenemëën kaamök ëeë kaösak kosang sëpenaat.

Ingre mor saurö wëwë ngolöptak öpa17Ne Aköpë urtak sak kosang panë wesak nia-

maan. Ar köpël omnaröa yaë pöl arim könötomën pasutëël wiak önganok. 18 Pitëm lupöt koöolëaan yak ëwat nasën wë lup kosang ëak Anutuuwëwëet kasëng menak tomökël wë. 19 Pël ëeë

Epesas 4:20 226 Epesas 5:26ëö köpël pitëm könöt utpetatëël kosang wiak wëutpet ke nentere nent eimeë kewilring wë.

20 Ar pöt, wëwë pipët önëak Kristoë songönterë naniulön ëaut. 21 Ar yaap Kristoë ngöntekat wiaurö. Ngön pipët Yesu pim ngön këëtepël rë nuulön kat wiaut. 22 Ar lup ngaanötringwëën arim kentre kauratök morök elniin utpetwakaiman. Pötaanök lup ngaan pipot ent ë olaë.23 Pël ëak Pulöök lupre kön ngolöp niwasëpnaankuure mak mëak 24 lup ngolöp pipot wa mëeë.Pipot Anutuuk pim ök mëngk wesak ket ëaut,wotpilre ngëëngk panëët.

25Pötaanök ar kaar yaautmoolëak ngön yaapötpëën neneren ök maë. Pöt tiar Kristoë ingremor sak nener yal yeë. Neneren kaar apena pöttiarim yal ëa pöt ilpenaat. 26-27Ar kölöptak utpetnent ëëngan. Setenëën kan motëënganëën kölöpëeim wëën këtëp ilepan. 28 Këkain yaauröak pötsëp wesak omnant koirënëën kosang ngentiakya mënak nant ngöntök yaaurö meneë. 29 Arimkëmötëaan ngön utpetat anganok ompyaut pëënomën kat wiipnaarö kaamök elmëëpnaan aimweë. 30 Ar Anutuu Ngëëngk Pulöön ya utpetëëpnaat elmëëngan. Pi tapöök niöpna akune-tak ar Anutu pimorö pöt pet elniipënëak yaöniwesau pötaanök. 31 Ar omën ya utpetaringyaaö, ngaare ya sangën, ngön kosang, ökre was,utpet pipot pout moolaë. 32 Ar ngöntre karurökaamök elmëak arim lupöt meneë. Pël ëak pitëmsaunat won moweseë, Anutuu Kristoë kangiirarim saunat won niwesa pöl.

5Tiar ëwaöök öpa

1 Anutuuk lup sant elniin pim ru sak wë. Pö-taanök pim ë pël ëeë. 2Kristo pi tiarimëën yakömëën lup sant elniak pim wëwëet tiarimëën yakkeëpöt wesak pim möönre koröpö omën köp ngakamp misëngringöt ar yaaö pöl Anutuun kiri ëënkë sa. Tapël ar yakömre lup sant kantakël weë.

3 Ar Anutuu omnarö. Pötaanök öngre ompnga yaaö, utpet wa ngangaaring omnantön ken-tre kaur ngön pipot kot nent arim tekrak oröö-pan. 4 Ngön ëöaat, köntak yaaö puot, ngönutpetat, pangk naënganë pipot anganëp Anu-tuun yoöre ërëp aim weë. 5 Ar epël kön wieë.Öngre omp nga yaaöre utpet wa ngangaaringötyaaöre omnantön kentre kaur yaaö Anutuu urtakyangerakë omnantön omp ak yewesaö piporöAnutuuk wa ngaöök mëak wëwë kosangta yaö

nemowaspan. 6 Ar morök omnaröa utpet kepilöt ëënëak ngön kaar yenia pipot kat wiingan.Anutu omën pim ngön wa olëak utpet ke pilyaë piporö kangiir nga yaalmëaup. 7 Pötaanökar omën piporöaring wa meilak ëëngan. 8 Arngaan koutak wakaimauröak peene pöt Aköpökwa niulëën pim naë rë olëak ëwaatak wë. Pö-taanök ëwaatak wëauröa wë pöl weë. 9 Ëwaatakwëa pöta këët epot. Lup ompyaö, wotpil, ngönyaapöt yaaö pipot. 10Pël ëak ar omënnant ëënëakpöt Anutuuk kent ëëpën ma won pöt ëwat sakökëeë. 11 Kar naröak kouta omën mosut yaëënkaamök ëënganok omën pouröen wëwë pipotönutpetat pël ök maë. 12 Ne omën ëlëëp yaaöpipotön naëngan, amaaten ëö yaë. 13 Pël ëaaptiar omën ke pilöt tekeri wasën ëwaatak elmëënpipotë songönte yoolök sak wiaapnaat. Pöt omëntekeri yewas pöt ëwaaöök wesira. 14 Pöta ngönteepël wia.“Ka ureëaup, ni wal ë.Lup wel wiaup, öp së.Pël ëën Kristook ëwa elniipnaan.”

15 Pötaanök arimtë wëwëatön ngarangk këëkëëeë. Kön wonöröa wëwëat önganëp könringöröawëwëat weë. 16 Peene akun eptak tiarim naëutpetat kësang pan wia. Pötaanök akun nant ilmëënganëp akun poutë omnarö kaamök elmëakkosang ngentiak ya mëmpa. 17 Pötaanök ar köpëlëënganëp Aköpë ya ngön ya pipöt kön wieë.

18 I ngaat nak kön irikor ëëngan. Piptak utpetyaniwas. Pötaanök pël ëënganëënAnutuu Pulöökarim lupötë peö ëak wiaapna pötaar elniip. 19 Pëlëeë karuröaring arim këmötök ngönën tanre tanPulöök yaningk pipot Aköpön lupre könötöktatan aim weë. 20 Pël eimeë akun poutë omënël epot poutëën tiarim Aköp Yesu Kristo pimyapintak tiarim Pepap Anutuun yowe maim weë.

Öngre ompöröa ngönte21 Ar Kristoon yaya yaaurö. Pötaan neneraan

inëën ëeë.22Öngörö, Aköpön inëën yaalmë pöl arim om-

pöröa ikanöök weë. 23 Kristo tiar pim ingremor saurö utpetetakaan niwa pöp tiarim kepönerën ëak ngarangk elnieim wë pöl ompöpök pimöngöp ngarangk yaalmë. 24 Pötaanök ingre morsauröa Kristoon inëën yaalmë pöl öngörö ar arimompöröaan inëën elmëeë.

25 Ompörö ar, Kristo pim ingre mor saurötiarimëën yak pim wëwëet këëpöt wesa pöl arimöngöröaan lup sant elmëeë. 26 Kristo pim ngön

Epesas 5:27 227 Epesas 6:23ompyautak tiarim utpetat i niirak kölam niwe-sak tiar pim ingre mor saurö Anutuun yaö ni-wasëpënëak wel wia. 27 Pël ëak tiar, pim in-gre mor saurö, ketre saunere utpet ke nenterenent won kölam pëën ngëëngk niwesak pimtëënniöpënëak wel wia. 28 Ompörö ar arimtë ko-röpö sant yewas pöl arim öngörö sant mowe-seë. Pöt öngre omp pouwaar yal ëak koröpkopëtaö sak wë pötaanök. Omp namp pi pimöngöp sant yemowas pipop pimtë koröpööta santyewas. 29 Tiarim naëaan omën namp pimtëkoröpö këëpöt newasën. Won. Pimtok pimtëkoröpö kaömp menak ompyaö wesak ngarangkyaë. Pöta ök Kristook ingre mor saurö ngarangkelnieim wë. 30 Pöt tiar pim möönre koröp pöökëkaut pötaanök. 31 Pöta ngön nent ngönëntakepël wia. “Omp namp pim ëlre pepaar sëp wesaköngöpök yal mangkën pöt piarip lupre koröp pötkopëtap pël sak öpnaat.” 32 Ngön ëlëëp eptasongönte öngpök wiaan nook kön wiin pöt Kris-toonre pim ingre mor sauröaan yaë. 33 Pël ëaaparimtëënta yaë. Ompörö ar arim koröpöön santyaalmë pöl arim öngörö lup sant elmëeë. Pël ëënöngörö arta arim ompöröa inëën elmëeë.

6Ëlre pep, koontre yokot pitëm ngönte

1 Rungaarö ar, Aköpëën yak ëlre peparöa ngönngaarëk weë. Pël ëënë pöt ompyaö. 2Ngönëntakepël wia. “Ni nim ëlre pepaarë ngön ngaarëkwë.”Ngön kosang piptakëër Anutuuk yal menak kupmowia. 3 Pöt epët. “Pël ëëmë pötak yangerakakun wali ömëët.”

4 Ën ëlre peparö, ar arim koontre yokoturö yasangën mongawisngan. Ar ngönën rë moulakpepanömmëak ngarangk elmëeë. Pël ëën pit kaösak ngönënta ënëm ëëpnaan.

Inëën yaaöre ngarangk pitëm ngönte5 Inëënörö ar, arim ngarangköröa ngön

ngaarëk weimeë Kristoën inëën yaalmë pöl pitënkasinkasin ëak pitëmtëën pëën inëën elmëënëakweë ngentieë. 6 Pöt arim ngarangköröakitaangkën ompyaö ëëpnaataan pëën won. Arpël yeem Kristoë inëënörö pël weseë Anutuukan yanuulë pöök kön kengkënring seë. 7 Pipëtomnaröen kön wieë won, Aköpön kön wieë ya kësak arim yaat mëneë. 8 Ar epël kön wieë. Namppi inëën wë ma won wë ya ompyaö mëmpna pötAköpök kangut ompyaö koir mampnaap.

9 Ngarangkörö arta tapël arim inëënöröenompyaö yaalmëem pitëm kas ëëpnaat elmëën-gan. Aköp ar pouröa ngarangk ngawiap kutömw-eri wë pöp omnarö pim ëöetak isak irëak won,mëngkre mëngk wia.

Tiar nga omnaröa ök sak öpa10 Ne ngön kaut epël niamaan. Aköpök yal

menak pim naëaan weëre kosangöt wak pötringweë. 11 Ar Setenök morök elniipënëak yaëënweëre kosangring tauak pi ke ur momëënëënAnutuu ngaë omnant yaningk pöt wak weë.12 Tiar omën möönre koröpring eporöaring nganaalëën. Won. Ensel utpetaröere Setenë inëënyaauröere yang ngarangk utpet koutak wëau-röere urmer ke nampre namp mopöök wëauröpitring nga yaal. 13 Pötaanök ar Anutuuk ngaëomnant yaningk pipot wak weë. Pël ëën ngayaaröön pöt kangiir elmëën kas sëën weërekosangring tauanëët. 14 Ar epël ëak taueë. Ngönkëëtak yepat ket ëak ureë. Ën wotpil wëwë pötakulpëën kosangëp ket ëa pötë ök koröp oröönriipetakël mëak weë. 15 Anutuu mayaap yaningkpöta ngön ompyaut omnaröen ök manëët kopëtawesak ing kör ket ëak mëeë. 16 Pël ëak arim könwi kosang yewesautakta ngilöatë ök wesak weë.Pël ëën pötök utpetatë pepap Setenë es wisangötpörang urak sëpnaat. 17 Anutuu utpetetakaanyaniö kön pötak ul kosangta ök waëeë. Pëlëak Anutuu ngöntak Ngëëngk Pulöökë öpwer pëlsëënwakweë. 18Ar kët ël epotë Ngëëngk Pulöökëweëre kosangtak kimang maë. Anutuun kimangke nentere nent maimeë kaaö köpël Anutuu om-naröaan kimang maë. 19 Pël yeem ne ngönën ökmemëak yaëën Anutu kaamök elnëak nemmemapöt këmtak newiin kas köpël ngön ompyaö ëlëëpwia pöta songönte tekeri wasumaan nemëëntakaamök elnëak kimangmaë. 20Ne ngön ompyautök amëak Anutuuk neulëaupök nempël yaautaanwii kaatak neulëaup. Pël ëën ar Anutuuk ne ngönompyaut tekeri wasum pël neeaö pöl kas köpëlmëmpaan Anutuun kimang maë.

Ngön mëët21Tikikas puuk pep epwer wak wais ninak nem

yaauta ngönöt pout ök niapnaat. Tikikas pöptiarim kar panëëp Aköpë këm ngön ngaarëk wakinëën yaaup. 22 Pi nook arën tenim songönte ökniaan katwiak ya kë sënëëk yakwesmëën yewais.

23 Anutu Pepere Aköp Yesu Kristo piaripök arnem karurömayaap tekeri wes ninak arim könwikosang yewesaut taë niwasën lup santaring weë.

Epesas 6:24 228 Epesas 6:2424Ar tiarimAköp Yesu Kristoë naë rë olëakwë lupsant yaalmëaurö arim naë Anutuu komre kolappöt wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

Pilipai 1:1 229 Pilipai 1:21

PilipaiYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

32 pöta ök won sëën Pool pi wii kaatak wë pepepwer retëng ëak Epaprotaitas mangkën wak sëPilipai kakë ingre mor saurö mena. Pool piwet rëak Pilipai kak së ngönën ök maan naröYesuun kön wi kosang wesa (Ngön Yaaö Omnarö16:11-40). Pël ëën ënëmak Pool pi wii kaatakwëën ingre moröröak mon nant wa rongan ëakEpaprotaitas mangkënwak së Pool mena. Pël ëënPool yowe mëak pep epwer mena. Pi wii kaatakwë ërëpërëp yeem pitta Kristooring wë pötaanërëpërëp ëëpënëak kent kön wiak retëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-11Poolë ngönte 1:12-26Kristook yal menak wëauta ngönte 1:27–2:18Timotiire Epaprotaitas piarpim ëëpnaat 2:19-30Pepanöm ngönte 3:1–4:9Kaamök elmëautaan yoöre ërëp ngönte 4:10-20Ngön mëët 4:21-231 O Pilipai kak Anutuu omnarö Yesu Kristook

yal menak wë pöröere ngönënë wotöököröerengönënë ya kaamök yaaurö, Poolre Timoti YesuKristo pim inëën yaauwaar tenip wë nook pepepwer retëng ë yaningk.

2 Anutu tiarim Pepapre Aköp Yesu Kristo pi-arpim komre kolapmayaap pöt ningkën arim naëwiaap.

Pool pi Anutuun yoöre ërëp mëëa3Ne arimëën yak akun ëlötë kön weswes eimeë

Anutu nemopön yoöre ërëp maim wë. 4-5 Arwet rëak ngön ompyaut kat wia pötak ngës rëakneering top ëak aö aö imeë peene pël yeë pötenkön wieë nemAnutuun ök yamëëa pötë ërëpsaw-iaring wë ar kaamök elniipnaataan ök yamëëaup.6 Pël ëak ne epël kön yawi. Anutu ngës rëakarim lupötë ompyaö yaalni pöpök ompyaö elniiseimeë Yesu Kristo pim waisëpna akun kaöaöökpet irëpnaap. 7Ar nem ru ulöpöökörö. PötaanökAnutuuk ompyaö elnieim öpnaat nem kön yawipöt yok pangk. Pöt nem wii kaatak wëaöreKristoë ngön ompyauta songönte tekeri wasënomnarö ngön pöt taëwesak öpënëak ngön yaatakneulëënwëaö pöteparë ar neering lup kopëtemersak wëën Anutuuk komre kolap elniak kaamökyaalni. 8 Yaap, Anutu ëwat wëën ne yaap panök yeniak. Yesu Kristoë tiarën ya ngës kësang

yaalni pöl ne arën yaalni. 9 Pël ëeë ne arim lupsant yewesaö pöt kaö sëën Anutuu omnant këëkëëwat sak ompyaöre utpet pötepar kom ëënëëtaanAnutuun kimang yamëëaup. 10Pël ëak ar omnantkëët kom ëak Kristo pim waisëpna akun kaöaööksaun won, wotpil önëëtaan pël yaaup. 11 Ar pëleim wëën Yesu Kristook kaamök elniin wotpilwëauta këët arim naë oröak kaö sëpnaat. Pël ëënomnarö pöten itenak Anutuun yaya mëak pimyapinte ping wesak aim öpnaat.

Pit Pool wii kaatak moulmëak ngön ompyaut ilnewariin ëën ulöl sa

12 Karurö, ar ëngk ma e wasnganëën ök nia-maan kat wieë. Pit nem wii kaatak neulëau-tak ngön ompyaut il nemowariin ëën ulöl yes.13 Pötaanök nga omën pourö Rom omën omp akSisa pim kaatak ngai yaaö pöröere omën muntkak eprek wëauröeta pit neen ëwat wë, nem YesuKristoë ngön ök yaautaan wii ka eptak neulëapöten. 14 Pël ëën ingre mor sa nem kar narökësang nem Kristo pimëën yak wii kaatak neulëapöten kön wieë Aköpön kön kosang wiak kasköpël Anutuu ngönte ök aim wë.

15 Yaap, omën narö ne utpet wesak wakneirapënëak Kristo pim ngönte ök aim wë. Ënnarö neen ompyaö elnëëpënëak pim ngönte ökaim wë. 16 Omën nem ompyaö elnëëpënëakKristoë ngönte ök aim wëa pörö pit omën naröakne ngön ompyauta songönte amëak wii kaatakneulëa pöten kön wiak lup sant elnëëpënëakKristoë ngönte ök aim wë. 17 Ën omën newak neirapënëak Kristoë ngönte ök aim wëapörö pitëmtëën wak isak apënëak pim ngönteök aim wë. Pit korar yeem ne wii kaatak wëënpitëm ngön ompyaut ök yaaö pötaan wii kaatangarangköröak könöm munt nant nem rangknewiak yalmampënëak yaë. 18Pipët ompyaö. Pötomën narö korar yeem Kristoë ngönte ök aimwë,ën narö wotpil yeem pël eim wë pouteparëën neërëpsawi yeë. Nemëën pitëm Kristoë ngönte ökya pipët kaöet. Pötaanök ërëpërëp yeë.

19 Yaap, ne ërëpsawi eim ömaap. Pöt ne epëlkön yawi pötaanök. Ar nemëën Anutuun kimangyemaan Ngëëngk Pul Yesu Kristoë wes mëënwaisa pöök kaamök elnëën newii kaatakaan ent ëneulëëpnaat. 20Ne omën nant yeem ëöere kaskasnaën ëëmëak kent kaö pan. Ne akun ëlötë Kristoëngönte ök ëak pim yapinte wak isak yaaupök pee-neeta öp wëëre wel wi pël ëëma pötak kas köpëltapël pim yapinte wak isak amaap. 21 Nemtë

Pilipai 1:22 230 Pilipai 2:19könöök epël yawi. Ne yangerak öma pöt Kristoësongönte war wesak amaap. Pöt ompyaö. Ënwel wiima pöt pim naë sumaap. Pöt ompyaöpan. 22 Ne yangerak yal menak öma pöt nemKristo pimëën yak yamëmpa pötak kë orööpnaat.Pötaanök nem ëëmaaten kön selap yaë. Pöt nemwel wiimaat ompyaut ma öp ömaat ompyaut nepöten kön nawiin. 23 Yaap, ne ëngk ma e yewas.Nemtë kentöök wëwë epët sëp wesak së Kristopiiring öma pöt nemëën ompyaö pan. 24 Pëlëëmaatak ne yang eprek yal menak öma pöt arkaamök elnieim ömaat. Pöt arimëën ompyaö panëëpnaat. 25Ne pipten kön kosang yawi. Pötaanökne ëwat sak wel nawiin öp wë arim könwi kosangyewesaut kosang sëëre pötaring ërëpsawi ë pëlëënëëtaan arim naë wë kaamök elnieim ömaap.26Pötaanök nem arim naë kaalak waisumaatak arnemëën ërëpsawi ëak yok pangk Yesu Kristoonyaya manëët.

Pilipai omnarö pit Poolring këlangön kat wia27 Ar kopët eptenökëër kosang wesak weë.

Kristoë ngönompyautawia pölwotpilwesakweë.Pël ëaan ne arim naë wais itaampööre kamaarekwëën pöt omnaröak arën, “Pit lup kopëtemer sakwë kosang sak taueë nener yal menak weë ngen-tiak ngön ompyaut ök ya,” pël aan kat wiimaat.28 Pël yaëën ar kas naën yaëën itenak pit kö sëënar muumök önëët pöt kön wiipnaan. 29 Anutuukarim naë orööpënëak ëa pöt Kristoon kön wikosangwasënë pötaanpëënwon, pimënëmyeemkëlangön kat wiinë pötaanta elnia. 30 Ngaan aritenaan ne Kristoë yaat yamëngkën omnaröakkëlangön kat newiak utpet neweseimaut. Pee-neeta ar kat yawiin tapël yaalnë. Pël yeem artatapël yaalni.

21 Ar Kristook yal menak kosang sak wë ma?

Pi ar lup sant yaalniin ya kë yesem wë ma? Arngëëngk Pulööring lup kopëtemer sak wë ma?Neneren lup sant elmëak yaköm elmë yeë ma?2 Ne kön wiin ar yok pël yaaurö pötaanök ërëp-sawi yeë. Pötaanök ne ërëpsawi kaö pan ëëmaanepël ëeë. Ar kön kopëtal wieë neneren lup santelmëeë. 3 Arimtën kön wiin isëpënëak omnantëënganok arimtën wak irëak omën muntaröenkön wiinakëër isëp. 4 Arimtëën pëën kön wiakkaamök ëënganëp karuröaanta pël ëeë. 5 YesuKristoë pimtën kön wia pöl arimtën kön wieë. Piepël kön wia.

6 Pi Anutuu wëwëere weëre kosangring wëaupökweë ngentiak Anutuu ök öpënëak naën.

7Pël ëaap pi pipot sëpwesak inëën yaauröa ök sakwakaima.

Pël yeem yang koröp wak omnaröa ök sa.8Pi omënmöönre koröpwakwëpimtënwak irëak

Anutuu ngön ngaarëk wak wel wia.Omnaröak piin utpetap wesak këra yetaprak

möön wel wia.9 Pötaanök Anutuuk pi ngaarëk pan wak isak

yapin nent mëëa.Pötak yapin pout wa ngep ëak wë.10 Anutuuk omën pourö, kutömweriaan yanger-

akë, öpre wel pourö, rar rë wesirakYesuun yaya mëak

11Anutu Pepapön ping wesak maimeë,“Yesu Kristo pi Aköp,” pöt tekeri wesak apenëak

pël ëa.Tiar ariatë koutak ëwa yaë pöl omnaröa tekrak

ëëpa12 Nem kar panëërö, Kristo Anutuu ngönte

ngaarëk wa pötaan nem arring wakaimautakakun ëlötë nem ngön ngaarëk weim pöl pee-neeta kamaarek wë eptak il wesak pël ëeë. Anu-tuu pimëën kama niwa pöta këët orööpnaankasinkasin yeem ompyaö wesak ya mëneë. 13 PötAnutu pimtok ar pim kent kön yawiaut kent ëakënëm ëënëëtaan kaamök elniak arim lupötë yamëneim wë pötaanök.

14 Ar omnant pout ya yamëngkem kaaörekëëpötre ya sangën ngön anganok. 15 Pël ëënëpöt saun won wëën naröak arën, “Pit utpet yaë,”pël neniapan. Pël ëën ar korar yaaöre utpet yaaöpöröa tekrak wotpil eim önëët. Pël yeem pötariatë koutak ëwa yaë pöl ëënëët. 16 Pël ëeë pötpit kout sëp wasëpnaan wëwë kosangta ngönteök maim ön. Pël ëënë pöt Kristo pim waisëpnaakun kaöaöök ne pas köntak ya namëngkën ëautpël wesak arimtëën ërëpsawi ëëmaat. 17 Arimkön wi kosang yewesaut Anutuun kiri yaalmëpöta ök yaëën ne arim kön wi kosang yewesauttaë wasumëak wel wiima pöt, nem iit wain iitaAnutuun kiri yaë pöl il olaan arim kiri yaautakyal mangkën Anutuuk itaangkën ompyaö yaëënarring ërëpsawi ëëmaap. 18 Ën Anutuuk neaanwel wiin pöt arta tapël pötaan neering ërëpsawiëën.

Timoti pim ngönte19 Aköp Yesu Kristo pi kön wiin pangk ëën

pöt ne arim ngönte kat wiak ya kë sumaan akunkot nent Timoti arim naë wes mëën wais rëak

Pilipai 2:20 231 Pilipai 3:13kaalak waisëpnaat. 20Nem naë omënmunt nampwon, Timoti pimënt nem arimëën yaalni pölyeem arimëën kön nganngan yaaup. 21 Omënmuntarö pit Yesu Kristoë yaataan kön nawiinpitëmtë omnantëën pëën kön yawi. 22 Ar Timotipim ompyaö yaë pöten ëwat wë. Ompre ruaarëya yamëngk pöl pi neering ngön ompyauta yaatyamëngkaup. 23 Pötaanök nem kentöök wii kaeptak nem ëëma nent kat wiak pöt tapëtakëër piarim naë wes mëëmaat. 24 Nem kön kosangtakepël yawi. Aköp pi kat wiin pangk ëën pöt akunwali nasën wiaan nemëntta arim naë waisumaap.

Epaprotaitas pim ngönte25Ne tiarim karip Epaprotaitas arim ngësë wes

mëën waisëpënëak kön yawi. Pi neering Kristoëyaat ngawi mëmpö nga omnaröa yaë pöl weëyengentiaup. Ne omnantëën ngöntök wëën piwes mëën wais kaamök yaalnëaup. 26 Pi yaumanyaëën ar kat wiak pimëën kön selap ëautaan yakëlangön kön wiak arim naë waisëpënëak yaarekwes mëën waisëpnaat. 27 Yaap, pi yauman eimwel wiipënëak ëa. Pël ëaap Anutuuk piin yakömelmëak ompyaö mowesa. Pimtën pëën won,nemëënta yaköm elnëa. Pöt ne ya këlangönringwëën pi këlangönmunt pimwelwiipna pöt rangknaalnëën ëa. 28Pötaanök nemkentöök ar piin ite-nak ya kë sëën nem naë arimëën könöm wia pötkengkën sëpënëak pi arimnaë teëntomwesmëënwaisëpnaat. 29 Pötaanök pi waisën pöt Aköpönyoöre ërëp mëak piin sant elmëeë. Omën pim ökke pilörö kaöarö pël weseë. 30 Pöt arim urötak nekaamök elnëëpënëak pim wëwëet keimön naën,Kristo pim yaat yamëngkem wel wiipënëak ëauppötaanök.

3Omën Kristoon kön wi kosang yewas pöp Anutuuk

piin, “Wotpilëp,” pël yema1 Karurö, ne ngön nent ök niamaan kat wieë.

Ar Aköpëërö pötaanök piin yoöre ërëp maë.Nem ngaan retëng ë niaan tapët kaalak rangk

yeë. Pötak kaamök yaalni pötaan pël ëëmaatenkaaö naën. 2 Omën utpet kent toköröa ököröaanngarangk këëkë ëeë. Pit arim koröp kautilak Moses pim ngön kosangta öngpök wa ni-ulëëpanëën ngarangk ëeë. 3 Pit Anutuun yaösëpënëak koröp kaut yailtak pël naën yaë. Pëlyaëëtak tiarimtok Anutuun yaö sëpenëak omënutpetat tiarim lupötë wia pöt wa moolaan Anu-tuuk tiarën kön wiin pim omnarö pël yes. Pëlëën Ngëëngk Pulöök tiar kaamök elniin Anutuun

yaya maimeë Yesu Kristoëërö pötaan piin yoöreërëp yamëem tiarim wëwë ngaanten kön kosangnawiin ngolöptakël wë. 4Ne nemwëwë ngaantenkön kosang wiimëak kent yeë talte yok pangkëëm. Ën omën namp pi pimtën kön wiin pimwëwë ngaante ompyaö ëën pötak pi yok pangkkaamök elmëëpnaat pël yaëën pöt nemtak pimëtil mowasëpnaat. 5 Nem yeniak pöta songönteepël. Ne newilën wieë kët mor nas nasiaannentepar won sëën nent pötak ten Yuta om-naröa yaaul koröp kaut neila. Pël ëën ne Is-rael omën Pensamin pim kurmentëkaanëp. Nemëlre pepaar Yuta omnaar, ne Yuta panëëp. NeParisi ngönën omnampök tenim yaaulMoses pimngön kosangöt ngaarëk wak weë ngentieimaup.6 Pël ëaupök ne kön wiin, “Nook Yesu pim ingremor saurö utpet yemowasën Anutuuk neen könwiin ompyaö sëpnaat,” pël weseë eimaup. Pëlyeem Moses pim ngön kosang pout ngaarëk wakweë yengentiin nem karuröak neen kön wiinpangk ëa. 7 Pël ëaupök ngaan omën këët wesakwak wakaima pötön peene Kristook rë olëak wëkön wiin mosut pël yaë. 8 Yaap, omën pipotpëën won, nem Aköp Yesu Kristoon kön wiimëakomën muntatön kön wiin omën omöt yaë. Ënpiin kön wiima pötak omën pout il yewas. NeKristo ömëak pim naë rë olëak omën nem ngaankön wiin kaöat pël sa pöt kasëng menak pötönulölöt pël yewas. 9 Pël ëak Kristook yal menpet irumëak kent yaë. Pël ëak peene Anutuukneen, “Wotpilëp,” neapënëak Moses pim ngönkosangöt ngaarëk naön. Puuk nem Kristoonkön wi kosang wesautaan neen, “Wotpilëp,” pëlyenëa. 10 Ne omën kaö kopët nentakëër ëwatsumëak kent yaë, pöt Kristoon ëwat sa pet iru-maan. Ne Kristo weletakaan wal ëaup pi weërekosang kaöet pim naë wia pöt nampënëak kentyaë. Kristo pi ngön ompyaut ök yaan naröak piinutpet wesak këlangön mena pöl elnëën pim ökëëmëak kent yaë. Kristo pi pim wëwëet keimönnaën tiarimëën wel wia pöl neenta nem wëwëetkeimönnaënpimök ëëmëak kent yaë. 11Pël ëëmapöt Anutuuk weletakaan wal ë neulëëpnaat.

Pool Anutuu yaö mëëa pöta këët öpënëak ke urakpöömpö sa

12 Pël ëëpnaatak ne Kristoon ëwat sa pet irakwotpil panë wë pël newasën. Pël ëaap omënompyaut Kristook nampënëak newa pöt ömëakweë ngentieim wë. 13 Karurö, yaap, ne omënompyaö pöt wa pet iran pël newasën yeëetak

Pilipai 3:14 232 Pilipai 4:18omën kopët eptakëër yeë. Nem wet rëak eimapöt kasëng menak omën ompyaö pöt ömëak weëyengenti. 14 Anutuuk Yesu Kristoë tiarimëënelnia pötaan wotpil wë kutömweri sëpenëak yaöniia. Pötaanök ne yaö niia pöta këët ömëak weëngentiak pöömpö yes. 15 Ar narö lup kësangsauröak nem yeniak pipël kön wiak ënëm ëeë. Ënnarö kön maimal yawi pörö Anutu pimtok arimkön yawi pöta songönte tekeri wes nimpnaat.16 Pël ëëpnaatak omën kaöet epët. Anutuu kanpet elnia pöök yal menak sëpa.

17 Karurö, ar pourö nem yeë epël ëeë. Pëlëak omën munt tenim ënëm yaë pöröenta këëkëitenak pitëm yaë pöl ök ëeë. 18 Omën narö pitKristoëërö pël aöök pim këra yetaprak möautangönten kaaö ëak maimal wë pötak pim ngöntenkööre tok yaalmë. Nengaanpitëmëënökniiautakpeene kaalak ya utpetaring wë ök yeniak. 19 Pitpitëm yenautre koröpöökë omnantön kaö wesakkentre kaur yaaurö. Pël ëak omën utpet tiarimkön wiin ëö ëëpena pötön pit pitëmtën pingwesak yaaurö. Pël ëak yangerakë omnantëënkentre kaur eim wë. Pötaanök Anutuuk pit esparëaöökë kanöök moulmëën kö sëpnaat. 20 Tiarpöt, kutömweri yaaurö. Pötaanök kor wëën AköpYesu Kristo wais nikoirën Anutuu naë së öpenaat.21 Pël ëën pi wais tiarim möönre koröp pasutlëngë sëpna pöt ngolöp wasën pimmöönre koröpompyau lëngë nasën ëëpna pöökë ök sëpnaat. Piomnant pout pimweëre kosangtak il wesaup pimweëre kosang pötak pël ëëpnaat.

4Pool puuk lup kopëtemer sak wëëre ërëpërëp ëëre

omën ompyautëën kön wii pël ëëpënëak mëëa1 Pötaanök karurö, ne ar lup sant elnieimeë

arën itaampëak kent yaë. Ne Kristoë yaatyamëngkën ar pimorö pël sak wëën arimëënërëpsawi yeë. Nemorö, nem yeniak pipël Aköpökyal menak taë wesak taueë.

2 Öng Youtiaare Sintiki, ne aripön epël nia-maan kat wieë. Ne arip Aköpök yal menakwëaö pöaarök lup kopëtemer sak önëak kosangwesak yeniak. 3 Ën neering ya ngawi yaaö këpanëëp, niinta öng pöaar kaamök elmëëmëakök yeniak. Pöt piaripre Klemenre omën Anu-tuuk wëwë kosangët mampënëak pitëm yapinötpepeweri retëng ëa muntarö pit neering top ëakngönompyaut anëak ya kaömëneimanpötaanök.

4 Ar Aköpök yal menak wë ërëpërëp ëeë. Nekaalak epël yeniak. Ërëpërëp ëeë. 5Aköpë kaalakwaisëpna akunet temanöm yes. Pötaanök omënpouröen ya wiap elmëeë. 6 Ar omën nantre nan-tëën kön selap ëënganëp kët ël epotë Anutuun ökyamëëautak piin yoöre ërëp maimeë pötëën ki-mang maim weë. 7 Pël ëën Anutuuk pim mayaapomnarö tiarim ëwat sa pet nairnganë pö nimp-naat. Ar Yesu Kristook yal menak wëën mayaappö arim könre lupötë pangk ëak wiaapnaat.

8 Ne ngön më epët ök niamaan kat wieë.Ar omën epotön kön wieim weë. Ngön yaapyaaut, ompyaö yaaut, wotpil yaaut, kölam yaaut,omën omnaröak kön wiak ya kë sëpnaat yaaut,omën omnaröak kön wiin ompyaö yaaut. Pipotompyaut, wak yawisaut pötön kön wieim weë.9Nem omnant rë nuulak pet elnian pötön ar ëwatwë. Pipot pëën ëeim ön. Pël ëën Anutu mayaappepapök arim naë öpnaat.

Pool pi Pilipai omnaröa piin kësangën elmëa pötenërëpërëp ëa

10 Ne Aköpök yal menak arök akun wali wonsëën kaamök elnëënëak kön yawi pötaan ërëp-sawi kësang pan yeë. Yaap, ar ngaan kaamökelnëënëak kent kön wieimautak pël ëënë kanöwon ëën naën ëaut. Pël ëautak peene kanö oröönkaamök yaalnë. 11Ne omën nenten ngöntök ëaöpötaan kimang neniaan yeë. Won. Ne epël könwiakwë. Omën ke nentere nent nemnaë yaaröönpöt ya kë sumaap. 12 Nem ngöntök wëaare om-nantring wëa pouteparën kön wiin pangk yaë.Ne kep ëak wëaare këën wëa pöteparënta ya këyesaup. Ën omnant selap wieëaare won pötentatapël yaaup. Anutuuknemyaaö pöten ya kë sumapöt pet elnëën pël kön yawiaup. 13 Yaap, Kristopi weëre kosang nangkën omën pout yok pangkyaaup.

14 Pël yaaupök könöm nent koirak wëën arkaamök elnëan pöt ompyaö elnëan. 15Pilipai om-narö, ar ëwat wë. Nem ngës rëak ngön ompyautök ëautak ne Masetonia yanger sëp wasën ingremor sa ka muntatëërö kaamök elnëak mon ne-nangkën ëaurö, arökëër nenaurö. 16 Ne Tesa-lonaika kak wëën akun nentepar kaamök elnëaksum nant wes nemëan. 17 Ne arim nenan pötenkimang neniaan ëaut. Pël ëautak Anutuuk arimnenan pöta kangiir omën ompyaut nimpënëakkent kön yawi. 18Ne arim naëaan omnant kësangwaut. Ar omnant kësang pan nangkën pangkyaë. Arim omën ompyaut Epaprotaitas menanpöt wak wais nangkën peö yaë. Kësangën pipot

Pilipai 4:19 233 Pilipai 4:23omën köp kamp Anutuun kiri yemera pötë ököt.Pi pötön itenak ompyaut pël kön wiak ya kë sa.19 Anutu nemop pi omnant ompyaö kësang panYesu Kristo pim naë mowiin wia. Pötaanök arYesu Kristook yal menak wëën Anutuuk arimomën ngöntök yeë pöt pout nimpnaat. 20 Anutu,tiarim Pepap, pim yapinte ngaapëël wak isakmaim öpa. Yaap.

Ngön kaö mëët21Ne Anutuu omnarö Yesu Kristook yal menak

wë pöröen yoöre ërëp yemak pël ök maë. Ënkar nem naë wë eporöeta arën yoöre ërëp yenia.22 Anutuu omën eporö pourö arën yoöre ërëpyenia. Pël yaëën pitëm naëaan omën omp ak Sisapim ka eptak wë inëën yaalmëa naröeta yoöreërëp niapënëak kent pan yaë.

23 Aköp Yesu Kristo pim komre kolap pöt arimlupötë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

Kolosi 1:1-2 234 Kolosi 1:21

KolosiYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

32 pöta ök won sëën Pool pi Rom kak wii kaatakwë pep epwer retëng ëak Tikikasre Onisimas pi-aripmangkënwak së Kolosi kakë ingremor saurömena. Pim retëng ëauta songönte epël. Pool pingönën ya yamëngkautaan wii kaatak moulmëënwëën Epapras pim naë së omën naröak Kolosi in-gre moröröen ngönën kaaröt mëëa pöt ök mëëa.Pitëm ngönën kaar pöt epël. Anuture omnaröatekrak tiarim yaya mapenaarö wë. Nent, Yesupi Anutuu ök won, enselöröa ököp. Ën nent pöt,kaömpnant ngës olëakwëaare koröp kaut yailautngön pöt ök maan kat wiak Poolök ngön kaar pöttekeri wasëpënëak retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-8Kristoë wëwëetere ya yamëngkaut 1:9–2:19Kristook yal menak wëauta ngönte 2:20–4:6Ngön mëët 4:7-181-2 O Anutuu omnarö, Kristo pim kentöökë

ënëm ëeim Kolosi kak wëaurö ne Pool Anutuukëmtak Yesu Kristoë ngön yaaö omën nampökTimoti tiarim karip piiring wë pep epwer retëngë yaningk.

Anutu tiarim Pepap pim komre kolap pötningkën arim naë wiaap.

Pool pi Kolosi omnaröaan Anutuun yoöre ërëpmëëa

3 Tenpim akun ël epotë Anutuun arimëën ki-mang yamëëautë Anutu, tiarim Aköp Yesu Kris-toë Pepapön, yoöre ërëp maim wë. 4 Pöt Epa-pras puuk ar Kristook yal ëak wë kön wi kosangmowasööre Anutuu omën pourö lup sant elmëpël yaauta ngönte ök niaan kat yawi pötaanök.5 Ngön yaapët, ngön ompyaö pöt, wet rëakarim naë yaaröön ar omën ompyaut kutömw-eri arimëën yaö ëa pöta ngönte kat wiaurö.Pötaanök ar kön kosang wiak omën ompyaöarimëën kutömweri yaö ëa pötön kor wë pö-taan kön wi kosang wasööre lup sant elmë pëlyaaurö. 6 Anutuu ngön ompyaö pöt wet rëakarim naë oröön kat wiak pim komre kolap pötasongönte këëkë ëwat san akun pötak ngës rëakngaarëk wëën arim naë ulöl sa. Pël yaëën yangmuntatëëröa naëëta tapël ngaarëk yeön ulöl sëyes. 7 Ngön ompyaö pöt, Epapras, tenpim karpanëëp, neering Kristoë inëën yaalmë pöpök rë

nuulön kat wian. Puuk nem urtak Kristo pimyaat këëkëwesak yamëngk. 8Pi tapöpökNgëëngkPulöök arim naë lup sant yaaut tekeri wes ninapöten tenipön ök yenia.

Pool pi Kolosi omnaröaan Anutuun kimang mëëa9 Pël yenia pötaanök tenip ngön pöt kat wia

akun pötak ngës rëak Ngëëngk Pulöök arim luprekönöt kaönuwasënAnutuu arimëënëak könyawipöten ëwat panë sënëëtaan kimang maim wë.10Pël ëën ar Aköpë kan pet yaalni pöök yok pangkyesën pi itenak ërëpsawi ëëpnaat. Pël yaëënarim naë këët oröön omën ompyaö ke nenterenent yeemAnutuu yaauten këëkë ëwat sëën ëwatpöt kaö sëpnaat. 11 Tenip ar ërëpsawiaring yawiap wëëre lup kosang wë pël ëënëak Anutuukpim weëre kosang kaö panëëtak weëre kosangnimpnaataan kimang maim wë. 12 Pël maimeëPep ar kaamök elniin pim omnaröaan yaö ni-wesaut, ëwaatak wia pöt, tenring öpenaataanyoöre ërëp maim wë. 13 Anutu pi tiar koutaöngpökaan nuwak pim Ru panëëpë wa ngaöökyanimë pöta öngpök niulëënwë. 14Pim Ru pöpökutpetetakaan ent ë niulëak tiarim utpetat wonwes nuulëa.

Kristo pim wëwëetere ya yamëngkaut15 Kristo pi Anutu itnaangkanëpë ököp. Pi

ngaanëër omnant won wiaan wakaimaupökpeene pötë kaö sak wë. 16 Anutuu Ruup pikutömweriaan yangerakë omën ël epot poutket ë pet iraup. Omën tiarim ityaangkautreitnaangkënöt, weëre kosangring kutömweriiremopöök wëaurö, isaare irëa pourö ket ëa.Anutuuk moulmëën Kristo pi omën ël epotpoutë pep sak öpënëak ket ëa. 17 Pi omën poutwon wiaan wakaimaup. Pim weëre kosangöökelmëaan omnant pout neenem urötë wë. 18 Piingre mor saurö tiarim kepön sak wë. Pëlëën ingre mor saurö tiar pim möönre koröpöpël yaë. Pimënt tapöpök ingre mor saurötiarim songönte. Puuk omën poutë kepön erënelniak öpënëak weletakaan ngës rëak wal ëa.19 Pöt Anutu pim kentöök pimtë wëwëere weërekosang pout yang elmëën wak wë. 20 Pël yaëënAnutu pi pim Ruupön maan omën ël epot poutkutömweriaan yangerakë, piiring lup kopëtemersak öpënëak kön wia. Pël ëëpënëak pim Ruupkëra yetaprak möön iit il ngentiin pötak mayaappöt tekeri wes nina.

21 Ar pöt, ngaanëër Anutu nerek wëën arnerek wë omën utpetat ëeimeë piin kööre tok

Kolosi 1:22 235 Kolosi 2:18elmëeimaurö. 22 Pël ëauröak Kristo pim koröpremësëpring oröak wel wia pötak ar wiap nuwasënpeene Anutu piiring wë. Puuk arim ketre saunatwon nuwasën lup kölam wëën Anutuu ëöetakniulëëpënëak pël ëa. 23 Pötaanök ar kön wikosang yewesautak weë panë sak tauaan omënnantök wer nuön kön wi kosang yewesaut këloksëpanëën ngönën rë nuula pöt taë wes wak ön.Pool ne ngön ompyaö piptaan ya omën saup.Ngön ompyaö pöt tenök ar yang ël epotëëröen ökniaim.

Pool pi Kolosi omën ingremor saurö kaamök elmëa24 Nem arimëën këlangön kat yawi eptaan ya

kë yes. Kristo pim ingre mor saurö, tiar pimmöönre koröp wak wë pöröaan këlangön kat wia.Pöta ök neenta arimëën këlangön kat wiima nantom wia. Pötaanök ar ingre mor saurö kaamökelniak këlangön omwia pöt kat wi pet irumaatenkent yaë. 25 Anutu pim ngönte tekeri panëwesak ök niamëak ingre mor sauröa ya omënneulëaup. 26 Pim ngön epët, ngaanëër ëlëëpwiaan tiarim ëere köröörö kat nawiin wë apröimautak peeneek pim omnarö tiar tekeri wesyaningk. 27 Anutuuk pim omnarö tiarën ngönëlëëp ompyaö panëët, omën ngönën kopëlöröarim naë wia pöt, tekeri wes nimpënëak kent yaë.Pöt epët. Kristo pi arring wë. Pötaanök ar piinkor wëën puuk nukoirak kutömweri së piiringönëët. 28 Pötaanök tenök Kristo pim songönteomën pouröen tekeri wesak niaim. Pël eimeë ut-pet yaaut kasëng mampunëak pepanöm niiaöreëwatringwë rë nuulëeim. Ar Kristoë ök sak önëëkyakök yaalni. 29 Ne ar pël ëënëak pim weërekosang kaöat yenangk pötring weë yengenti.

2Kön wi kosang wesak wë ngön kaaröt ke ur olapa

1 Ne ar omën epotön ëwat sënëak kent könyawierek kat wieë. Arre ingre mor sa Leo-tisia kak wëauröere omën ingre mor sa muntneen itnaangkën naröaanta weë ngentiak ya kaöyamëngk. 2Ne ar lup kopëtemer sak neneren lupsant elmëeë lup kosang sëëre kön këëkë wieë könwi kosang wasö pël ëënëak weë yengenti. Ar pëlëënë pötak Anutu pim ngön ëlëëp wiakaima pötasongönten ëwat sënëët. Pöta songönte Kristo.3 Pi kön tektekre ëwat pepap yak omën poutësongönöt ëwat wë. 4 Nem pël yeniak pöt, omënnaröak ngön kaar niak wiap nuwaspanëak ngönpipët ök yeniak. 5 Nem yeniak pöta songönteepël. Nem koröpöök maimerek wë, ën lupmer

pöt arring wë. Pël ëeë arën itaangkën arim lupkopëtemer sakwëwotpil yaautre Kristoon könwikosang yewesaut taë wia pöten ërëpsawi yeë.

Kristook yal ëak wëwë kosangët öpa6 Ar Aköp Yesu Kristo wan pöl piik yal menak

weë. 7 Pël ëak piik misën il tëak pim weërekosangöök kosang sak wë kön wi kosang yewe-sauta kan ök niak rë nuula pöök pëën wë kaöwesak yaya maim weë.

8 Omën naröak ngön kaar mos kë wonöt ökniaan kat wiin pötök wii nitëëpanëën këëkëngarangk ëak weë. Pöt Kristo pim naëaan wonöt,ëaröa ngön pas yangerakë pëënöt. 9 Ar ëwatwë. Anutuu wëwëere weëre kosang pout Kristoëkoröpöök pangk ëak wakaima. 10Pël ëaap piik yalëak wë pim wëwëet wak omën nenten ap newas-ngan. Pi isaup, omën isauröa kepönöököp. 11 Arpöt, Yuta omnaröa yaaul Anutuun yaö ëënëakkoröp kaut nailën ëauröak wëwë utpetat kasëngmenak Kristoë naë rë olëak piik yal menak wëënpuuk koröp kaut yail pöl elniak Anutuun yaöniwasën wë. 12Arim i yanimë piptak Kristook yalëak wel wiin piiring yang kel niweera. Ën i yan-imë taptak Anutu pim weëre kosangöök Kristoweletakaan wal ë moulmëa pöpök ar pim weërekosangöön kön wi kosang yewasën Kristooringwal ë nuulëa. 13 Ngönën köpël wakaimaurö, arngaanëër arim lupötë Anutuun yaö naën wëwëngaantakël wë utpetat eimaurö. Pël ëën pötöklupöt mën wel niwia. Pël ëautak peene pöt, Anu-tuuk elniin Kristooring wëwëetak wë. Pël yaëënpi tiarim utpetat ent ë yanuula. 14 Tiar Mosespim ngön kosangötë ngön wia pöt ngaarëk naönwëën pötök utpet kangut tiarim naë orööpnaat,pël ëa. Pël ëautak Anutuuk utpet kang pöt kërëolëa. Kristo pim këra yetaprak möön wel wiapötak Anutuuk kang pöt won wesa. 15 Kristoëkëra yetaprak isa pötak Anutuuk kutömweriaanmopöök omën utpet isaare weëre kosangringöröil mowesak pitëm weëre kosangöt ent ë moolëakomnaröa ëöetak pitëm songönöt tekeri wesa.

Tiar Kristooring wel wiaurö16 Tiar Moses pim ngön kosangötë öngpök

naön. Pötaanök omën nampök arim iire kaömpyena pötaanre krismaki ma ngoon ma sant pötëöngpök akun nent ngëëngk newasën yeë pötaanutpet wesak niaan pöt katmowiinganok. 17Omënpipotön ököököt pël apenaat. Këët orööpënëakyaëën wet rëak oröaut. Peene kë panë pöp,Kristo, pimënt oröakwë. 18Omënnaröak arimtën

Kolosi 2:19 236 Kolosi 3:22wak irëak enselöröen yaya manëak kaar yeniapipot kat mowiingan. Pit omën pipotön wan-garötë itena pël niak köntak ieping eimeë yanger-akë kentöökë ënëm yaë. 19 Omën ke pilörö Kris-took yal naën wë. Pi tiarim kepönö, ën ingremor saurö tiar pim möönre koröpö. Kepönöökmöönre koröpö kaamök elniin urötre kosatringyal ëën pangk yaë. Pël ëaan Anutuuk weërekosangöt yaningkën kaö yes.

20Ar Kristooring wel wiin yangerakë omnantëöngpökaan ent ë nuulëauröak tol ëën yang om-naröa yaaul yeë? Tol ëën ngön kosang ke epotngaarëk yeö? 21 “Epot mor öngan.” “Epot nën-gan.” “Epot mësël ëëngan.” 22 Ngön kosangpipotök tiarim yangerakë omnant wak wëënlëngë yes pötön ya. Ngön kosang pipot om-naröa könöökaanöt Mosesë ngön kosangötë yalyemangk, Anutuu naëaan wonöt. 23Ngön kosangpipotök enselöröen yaya maimeë arimtën wakirëak arim möönre koröpötön nga elmëënëakyenia. Pël yaalni pipotön omën naröak kön wiinompyaö yaë pël yewas. Pël yaëëtak pötök ko-röpöökë kentre kaur pöt pangk kan newariipan.

3Anutuuk tiar Kristooring weletakaan wal ë nu-

ulëaurö1 Ar Kristoë wal ëautak yal ëak piiring wë.

Pötaanök omën këët o kutömweri Anutuu yaap-këëtakël, Kristoë kaö sak wë pörek wia pötönwar kön wieë. 2 Ar yangerakë omnantön könwiinganok, kutömweri wia pötön kön wieim ön.3 Pöt Kristoë wel wiautak ar yal ëak wel wiinarim wëwëat Kristooring Anutuu naë ëlëëp wiinwia pötaanök. 4 Ënëmak Kristo wëwë pepap pimorö tekeri sëpna akunetak arta piiring Anutuuëwaatak orö rëënëët.

Lup ngaanöt sëp wesak lup ngolöpöt öpa5 Pötaanök koröpöökë kent arim yeë pipot

sasa kasëng meneë. Pöt epot. Öngre omp ngayaaö, lup kewilring yaaö, öngre omp neneraankentre kaur yaaö, omënmuntaröa omnantönwaryaaut. Omën muntaröa omnantëën war yaaöpötak Anutuu urtak yangerakë omnantön ompak yewas. 6 Omën Anutuu ngön wa olëak utpetpipot yaaö piporö puuk kangutmampnaat. 7Artangaanëër omën ke pilöröaring wë pitëm yaauleimwakaimaurö. 8Pël ëauröak peene pöt, ngaareya sangën, kön utpet mowiire ökre wasre koöngön, utpet pipot sëp weseë. 9 Ar neneren kaarmangan. Lup ngaanötë utpet yaaut ent ë olëak

10 lup ngolöpöt wak wë pötaanök. Anutuuk lupngolöp pöt ket ëak nina. Pël ëak ket elniaupökkët ël epotë könöt ngolöp nuwasën könringsak pimtë ök seim wë. 11 Wëwë ngolöp eptaktiarim kom ëak wakaima pöt won yes. Yuta om-naröere muntarö, koröp kaut yailauröere nailënyaaurö, ëwatöröere köpëlörö, inëën yaauröereinëën naënörö, pöt pout mosöt pël yaë. Ën Kristotiar pouröa kaö sak tiarim lupötë wë pötakëërkëët pël yaë.

Neneraan lup sant elmëëpa12 Anutuuk ar pimëën yaö nuwasën pim omën

sak wëën lup sant yaalni. Pötaanök omnaröenyaköm kön wieë kaamök ëëre sant elmë, arimtënkön wiin wak iraöre ya wiap ë, omnaröak ut-pet yaalniin kangiir nga naalmëën ë pël ëeë.13 Naröak könöm nant elniin pöt wak weë. Ënarim tekrakaan nampök utpet elniin pimëënngön wieë pöt kangiir elmëënganëp om pimutpet pöt won wes moolaë. Kristook arim ut-petat won wes nuulëa pöl arta ëeë. 14 Lup santyaaö pötak omën ompyaö muntat il yewas. Pëlëak pötak ulöp urak ëën pangk yaë. Pötaanökomën ompyaö pipot yeem lup sant pötaring weë.15 Pël ëën Kristook mayaap yaningk. Pötak arimlupöt wotpil wesak ompyaö yeë ma won pötpet elniip. Anutuuk ar möönre koröp kopëtaöwak lup kopëtemer sak mayaaptaring önëak yasniia. Pötaanök kët ël epotë piin yoöre ërëp maimweë. 16 Kristo pim ngönte arim lupötë ilëak kaösëp. Ar ëwat wë. Neneren rë moulööre ut-pet yaaut kasëng mampënaan pepanöm maö pëlëeë. Arim lupötök Anutuun yoöre ërëp elmëakngönën tanre Pulöök elniin Anutuun yaya tan aöpël ëeë. 17 Anutu Pepen Aköp Yesu tiarimëënelnia pötaan yoöre ërëp maimeë omën këmtakaöre moresök ya mëmpö pël yeë pipot Yesuunwesak ëeë.

Ëlre pepere rungaaröa ngönte18 Öngörö, arim ompöröaan inëën elmëeë.

Aköpëën yaö saurö, ar pël ëën ompyaö ëëpnaat.19 Ompörö arta, arim öngöröen nga elmëëngan,lup sant elmëeë. 20 Rungaarö ar, arim ëlrepeparöa ngön ngaarëk weë. Pël yaëën Anutuukitaangkën pangk ëëpnaat. 21Ën peparö arta, arimrungaarö ya utpet ëëpanëën ya sangën mongaw-isngan.

Inëën yaaöre ngarangköröa ngönte22 Inëënörö ar, kët ël epotë arim ngarangköröa

ngön ngaarëk weë. Arim ngarangköröak

Kolosi 3:23 237 Kolosi 4:18itaangkën ompyaö ëëpnaataan pëën won,Aköpön kasinkasin yeem weë ngentiak pitëmngön ngaarëk weë. 23 Arim ya yamëngk pipotpout omnaröaan won, Anutuun yeë. Pötaanökweë panë ngentiakmëneë. 24Ar ëwatwë. Aköpökkangut nimpnaat. Puuk ar pimomnaröaan yaö ëapöt ningkën önëët. Pöt ar Aköp Kristo pim inëënyaalmë pötaanök. 25 Ën omën utpet yaë pipopAnutuuk pim utpet yaë pöta kangut mampnaap.Anutu pim ngön yaatak omën yapinringre yapinwon pourö mööngkraar kangk naalniipan

41Ngarangkörö ar, wotpil wesak arim inëënörö

mëngkre mëngk ngarangk elmëeë. Pöt arta arimwotöököp kutömweri wë arën itena pël weseë.

Kimang yamëëautere ompyaö wëauta ngönte2 Ar pourö kosang wesak Anutuun ök maim

ön. Pël eimeë ök yamëëautak Anutuun këëkëkön wiak yoöre ërëp maim ön. 3 Pël ëak arim ökyamëëautak tenimëënta Anutuun kimang maimön. Pi kan nent koir ningkën pim ngönte ökmëak Kristoë ngön ngaan ëlëëp wiakaima pötök menaan kimang maim ön. Ne ngön pöt ökyamëëautaan wii kaatak wë. 4 Kimang maimönë pötak kaamök elnëaan nem ëëmëak neea pölngön ëlëëp wiakaimauta songönte wa kotiak ökmemaat.

5Ngönën kat nawiinwilëngkëëlwëaurö pitringwë akun il wasnganëën omnant këëkë könwieëakëën. 6 Arim ngönöt ompyaö pan misëngringtomunatë ök ëëp. Pël wë omnaröen ngön kaip timampunëëtaan poprak naën ëënëët.

Poolök Tikikasre Onisimas wes mëa7 Nem wë pöta ngönte Tikikas puuk waisak

ök niapnaat. Pi nem kar panëëpök Aköpë yaomën ompyaup, neering ya ngawi yamëngkaup.8Ten tolëël wë pöta ngönte ök niaan kat wiak lupkosang sënëak nook wes mëën yewais. 9 Pël ëakOnisimas, tiarim kar panëëp, piiring wes mëënyewais. Pi arim kakaanëp ya sëp newasën omwëaup. Piaripök eprekë yaaut ök niapnaat.

Pool pi Kolosi omnaröen yoöre ërëp mëëa10 Aristakas neering wii kaatak wëaupök arën

yoöre ërëp yenia. Ën Maak, Panapas pim nangkarip, puukta tapël yenia. Pi arim naë waisën pötnem niak pöl sant mowasën. 11 Ën Yesu, yapinnent Sastas, piita arën yoöre ërëp yenia. Yutaomën nem karuröa naëaan pitökëër ketumönnewesak omnaröAnutuukwangaöökmëëpënëak

neering ya yamëngk. 12 Pël ëak arim kakaanëp,Epapras, Yesu Kristoë ya omnamp, puukta yoöreërëp yenia. Ar kosang sak Anutuu arim ëënëakyaalni pöt kön wi sokolön yak kët ël epotë kosangwesak kimang maim wë. 13 Pim songönten nemëwat wë yeniak epop. Pi arimëënre Leotisi-aare Irapolis ka pöteparë omnaröaan kaamökelniipënëak ya kaö yamëngkaup. 14 Luk rootompyaupre Timas piaripta yoöre ërëp yenia.15 Ne tiarim kar Leotisia kak wëauröen yoöreërëp yemak pël ök man. Pël ëak öng Nimpaarepim kaatak ngönënëën wa top yaauröenta tapëlman. 16 Pep epwer ar sangk kelak pöt wes mëënLeotisia ingre mor saurö pitta sangk kelëp. Ënkangiir Leotisia omnarö menan pöwer pit sangkkelak ningkën arta sangk kelën. 17 Pël ëak Akipaspipopön, “Aköpë ya nina pipët këëkëwesakmën,”pël man.

18 Pep epwer omën nampön maan retëng ëa.Ën kaö epët pöt nemtok retëng yeë. Nemtokarimëën yoöre ërëp ngön retëng yeë. Ar ne wiikaatakwë pöt könwieë nemëën Anutuun kimangmaë.

Anutu pim komre kolap pöt arim naë wiaap.[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

1 Tesalonaika 1:1 238 1 Tesalonaika 2:8

1 TesalonaikaYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

20 pöta ök won sëën Pool pi Korin kak wë pep ep-wer Tesalonaika kakë ingre mor sauröaan retëngëa. Pi wet rëak Tesalonaika kak së ngönën ökmaan narö Yesuun kön wi kosang wesa (NgönYaaö Omnarö 17:1-9). Pitëm pël ëa pötaan Yutaomën naröak nga yaalmëën ingre moröröak Poolwes mëën sa. Pël ëak ya mëmpö së Korinkak oröak wëën Timoti pim naë së oröak pitëmngönte ök mëëa.

Yuta omën naröak ingre moröröaan ngaelmëak utpet mowesa. Pël maan kat wiak Poolökpit kosang sak öpënëak mëëa. Pël ëak Yesuukaalak waisëpnaata ngönte retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1Anutuu yoöre ërëp ngönte 1:2–3:13Kristoë kentöökë ënëm ëëpenaat 4:1-12Kristoë kaalak waisëpnaata ngönte 4:13–5:11Wa korkor ngönte 5:12-22Ngön mëët 5:23-281 O Tesalonaika kakë ingre mor saö Anutu

tiarim Pepapre tiarim Aköp Yesu Kristooring yalmenak wëaurö ne Pool Sailasre Timoti piaripringwë pep epwer retëng ë yaningk.

Anutu pim komre kolapremayaap pöt ningkënarim naë wiaap.

Tesalonaika omnarö kön wi kosang weseimeë wot-pil wakaima

2Akun poutë ten arën könwieë Anutuun yoöreërëp mëak arimëën kimang maim wë. 3 Pötten arim Kristoon kön wi kosang wasën këëtyaaröön ompyaö yaaöre lup sant yeem ya kaöyamëngkaöre tiarim Aköp Yesu Kristoon könkosang wiak piin kor yeem lup kosang sak wëapötön kön wieë Anutuun pël maim wë. 4 Karurö,Anutu ar lup sant yaalniaupök pimëën yaö el-nia pöten ten ëwat wë. 5 Ngön ompyaö tenimarën ök niaima pöt ngön pëën won, NgëëngkPulöökë weëre kosangöök ök yeniaan Pul pööktenim lupötë ngön pöt yaapöt pet elnia. Pëlëën ten kaamök elniak arim naë ya yamëngkëntenën itenak omën ke tolëëlörö pöten ëwat saurö.6Pël ëak Anutuu ngön ompyaut wakwëan pötaankönömöt arim rangk yawisën Ngëëngk Pulöökkaamök elniin ërëpërëp ëak ten Aköpë wëwëeta

ënëm saurö. 7Ar pël ëan pötaanök omënMaseto-niaare Krik yangerarë ngönën wak wëaurö arimwëwë ompyauta ngönte itenak ënëm ëa. 8 Pöteptaanök. Aköp pim arim naë ya yamëngkautangönte aö yesem Masetoniaare Krik yangerarëwëaurö kat yawiin arim Anutuun kön wi kosangweseim wë pöta ngönte ulöl sak yang munt nan-tëëta yes. Omën pourö pöten kat wia pötaantenök ök mena pöt pangk naën. 9 Omën pöröpitëmtok ten arim naë wais wëën omën arimnaë oröa pöta ngönten ök yenia. Pitök omënkön ökre wasut arimwet rëak ngëëngk weseimanpöt sëp wesak Anutu wëwëetaringëp pim naë rëolëak pim inëën sak wë pöta ngönte ök ya. 10 Pëlëak pitök arën, “Anutuu Ruup kutömweriaan wesmëën kaalak waisëpnaap piin kor eim wë,” pëlya. Pim Ruup Yesu pöp ngaanëër wel wiin kaalakwal ë moulmëaup ënëmak Anutu pim ya sangënelniipna pötakaan kama yaniö.

2Poolë Tesalonaika kak ya mënauta ngönte

1Karurö, ar ëwat wë. Ngaan ten arim naë waisngönën ök niia pöt mos nasën. Won. 2 Ten arimnaë naaröön wë wet rëak Pilipai kak om wëënnaröak utpet niwasën këlangön kat wia pöt arëwat wë. Pël ëaatak ten Anuturing wëën kaamökelniin lupöt kosang sak wëën naröak kööre tokkaö yaalniin Anutuu ngön ompyaut ök niiaut.3Tenimngönënökyeniak epët ngönkorar nentakök neniaan. Ten wëwë kewilring wëa pötakmorök elniinëak naën. 4 Anutuuk tenën ökrewas elniak itaangkën yok pangk ëënak pim ngönompyaut ök nianëak niaan yewais. Omnaröaktenim yaaten itenak kent ëëpnaataanwon, Anutulupöt ityaangkaupök itenak kent ëëpënëak ökyeniak. 5 Ar ëwat wë. Ten ngön pöt arök tenënkön wiin ompyaö ëëpënëak ököök neniaan ëaut.Won pan. Pël yeem tenim ngön niia pötaktatenim omnantön kentre kaur yaaö pöt wa ëlëëpnewasën ëaut. Pöt Anutu piita ëwat wë. 6 TenKristoë ngön yaaö omnaröak ar tenim yapintewak isak anëak ngön kosang wesak niana pötyok pangk ëëpnaat. Pël ëëpnaatak ar ma omënmuntaröak pël ëënëak neniaan ëaut. 7Ten ngaanarring wakaima pötak ël nampë pim runga ko-turöen wiap yaalmë pöl elnieimaut. 8 Ten arënlup sant yaalni pötaan Anutuu ngön ompyaut öknianëak kent kön wiaut. Pöt pëën won. Tenimwëwëet ar kaamök elniipnaan pëël elniinëak könwiaut. Pöt arën lup sant kaö panë yaalniaut.

1 Tesalonaika 2:9 239 1 Tesalonaika 3:109 Karurö, ar tenim ya kosang mëneimautön

ëwat wë. Pöt ten Anutuu ngön ompyaut ök niiau-tak këëre kaömpöt arim naëaan önganëak tenim-tok këtre rö kan poutë ya mëneimaut. 10Anuturear pourö tenën ëwat wë. Ten ar Anutuun könwi kosang yewesauröa naë ya yamëngkem utpetnent naën, wotpil wakaimaut. 11 Ar ëwat wë.Omp nampë pim rungaarö ngarangk yaalmë pölten arimëën elniaut. 12 Ten arim könre lupötkosang nuwasën wëën Anutu pim naë sëën wangaöök nimëën pim ëwaatak önëak yas yeniapöpök arën itenak ya kë sëpënëak kosang wesakniiaut.

Tesalonaika omnarö kön wi kosang panë wesaklupöt kosang sak këlangön kat wia

13 Omën epëtenta ten Anutuun yoöre ërëpmaim wë. Ngaan arim naë wais Anutuu ngönteök niaan kat wian pötak ar omnaröa ngön pasitpël newasën Anutuu ngönte pël wesak waurö.Yaap, ngön pöt Anutu pimtok ar piin kön wikosang yewesauröa könre lupötë ya yamëngk.14 Karurö, omën nant Anutuu ingre mor saurö,Yutia yangerak Yesu Kristoë ënëm yaauröa naëoröa pöt arim naëta oröa. Pöt arim yangerakëomën karuröak elniin këlangön kat wia pöl pittaYuta omën pitëm karuröak wet rëak elmëën katwiaurö. 15 Yuta omën pörö tiarim Aköp YesuKristoore Anutuu tektek ngön yaaö omnarö mënwel wiak ten waö ë nimëaut. Pël ëak Anutuuomën ompyaö kent yeëa pöt wa yoolëemak omënpouröaan kööre tok yaaurö. 16 Pitök ten Anutuuutpetetakaan kama niöpna ngön pöt ar omënmuntaröen ök nianganëak il niwariipënëak pëlëaut. Pël yaëën pitëm saunat kaö panë saut. Pëlëaatak Anutuu ya sangën pömpel peene pitëmnaë yaarö.

Pool kaalak Tesalonaika omnaröa naë së itaam-pënëak kent kön wia

17 Karurö, ten akun kot eptak ar sëp niwe-sak wë arën itaampunaataan yaköm kön wiaut.Yaap, ten arën itnaangkënwë arimëën könwieimwëaurö. Pël yeem kaalak wais it ningampunëakweë panë ngentiaut. 18 Ten arim naë waisënëakkent kön wiaut. Ne Pool nook akun selapwaisumëak ökre was ëën Setenök tenim kanö ilniwariak wë. 19 Ënëmak tiarim Aköp Yesu kaalakwaisën tiar pourö pim itöök taupenaat. Ten arënitaampunëak kor wë akun pötak Aköpë ëöetakarën itenak tenim arim naë ya mëneimauta këëtpël wesak ya kë sënaat. 20 Yaap, ten arim naë

ya yamëngkën ar Anutuun kön wi kosang wesanpötaan ya kë sënaat.

3Poolök Timoti Tesalonaika omnarö weëre kosang

mampënëak wes mëën sa1 Ten arën itnaangkën wë ya këlangön kön

wiinganëak tenipökëër Atens kak om ön pëlwesak 2 tiarim karip Timoti tenipring Anu-tuu yaat yamëngkem Kristoë ngön ompyaut ökyaaup arim naë wes mëaut. Ten pi arim lupötkosang nuwesak arim kön wi kosang yewesauttaë nuwasëpënëak wes mëaut. 3 Ar narö muntnaröak utpet yanuwasën pötak arim kön wikosang yewesaut irikor elniipanëak ëaut. Arim-tokëër ëwat wë. Anutuuk tiar omnaröak utpetelniipënëak yaö niia. 4 Pöt yaap ngaantak tenimarring wakaima pötak, “Ënëmak omën naröaktiar utpet nuwasëpnaat,” pël ök niiaut. Pël niaantenim ök niia pöl yaaröön ityaangk epët ar yokëwat wë. 5 Omën naröak utpet nuwasëpënëakëa pötaanök nem arën itnaangkën wë këlangönkat wian pöl kaalak kat wiinganëak akun pötakarim kön wi kosang yewesauta songönten ëwatsumëakTimotiwesmëënwaisa. Pöt Setenök arënököök niaan tenim arim naë yamëneima pötmosëëpanëak kön selap ëaut.

Timoti pim ngön ompyaut wak sëën Pool piërëpërëp ëa

6 Peene pöt, Timoti arim naëaan wais e oröakwë arim kön wi kosang yewesaöre lup santyaaö ngön ompyaö pöt tenipön ök yenia. Pëlniak arök tenimëën yak ya ërëpërëp kön wieimwëan pötere tenim arën itaampunëak kent könyawia pöl arta tenimëën yeëan pötenta ök yenia.7 Karurö, arim wëwëeten kat wia pötaanök om-naröak ten utpet yanuwasën këlangön kat yaw-iem arim kön wi kosang yewesauten kön yawiinpötak tenim lupöt kosang yewas. 8 Pöt epët.Ar Aköpring lup yal ëak kosang sak wë pötaanten peene lup kengkën sak önaat. 9 Arim yeëanpötaan ten Anutuun yoöre ërëp yemak. Pöt arënkön wieë Anutu tiarimopön ök yamëem arimëënërëpërëp kaö yeë. 10 Këtre röök poutë ten arimnaë wais itenak ngönën lup irikor yeë pöt wotpilwes nimpunaataan kosang wesak kimang maimwë.

Pool pi Tesalonaika omnaröa naë sëpënëak Anu-tuun kimang mëëa

1 Tesalonaika 3:11 240 1 Tesalonaika 5:1011 Anutu tiarim Pepapre tiarim Aköp Yesu pi-

arpimtok kanö të niwiin arim naë waisënaat.12Aköpök kaamök elniin arimëntre omën naröenlup sant yaalmëan pöt kaö sëën tenim arën lupsant yaalni pöl elmëeim ön. 13 Pël ëën arim lupötkosang niwasën tiarim Aköp Yesu pim omnaröar-ing waisëpna pötak ar Anutuu tiarim Pepapëëöetak utpet nent won, kölam pëën önëët.

4Wëwë wotpilten Anutu kent yaë

1Karurö, ne ngönmunt nent niamaan katwieë.Ngaan arimwëwë ompyaut wëën Anutuuk itenakkent ëëpnaata songönten ök niaan kat wiak ënëmeimaurö. Peene pöt, ne Aköp Yesu pim yapintakngön nent kosang wesak epël niamaan kat wieë.Arim wëwë ompyaö pöt kaö wesak eim ön. 2 Arngön pout Aköp Yesu pim yapintakël tenim ökniia pötön ëwat wë. 3 Anutuu kent yaaö pötepët. Öngre omp nga yaaö pout kasëng menaklup kölam panë önëak kent yaë. 4 Ën ompöröar öng koirënëak pöt lup kopët nemer wë wotpilwesak koireë. 5 Omën ngönën won, Anutuunköpëlwëpöröa öngöröaan kentre kaur ëak yokoirpöl ëëngan. 6 Arim karurö utpet elmëak pitëmöngörö këkain elmëënganok. Pöt tenim ngaan ökniia pöl Aköpök omën utpet ke pil yaaurö kangutmampnaat. 7 Anutuuk tiarën yas yenia pöt öngnga ëëpenaataan won, lup kölam öpenëak yenia.8Pötaanök omën ngön epët kasëng yemangk pöpomën muntapön won, Anutu Ngëëngk Pulö aryaningk pöpön kasëng yemangk.

9 Ne arim karuröen lup sant elmëënë pötangönte pangk retëng ëak ök neniangan won. PötAnutuuk arën neneraan lup sant elmëënëak yokök niia. 10 Pël niaan ar yaap arim kar Maseto-nia yang poutë wëauröen lup sant yaalmë. Pëlyaëënak karurö tenök, “Pötakëër kaö wesak eimön,” kosang wesak pël yeniak. 11 Tenim ngaankosang wesak ök niia pöl wiap sak wëëre omnantngarangk ë, omnant önëën arimtë moresök pëënë pël ëënëën kosang wesak eim ön. 12 Pël yeemkaömpre omnantëën kimang nemaan yaëënngönën köpëlöröak itaangkën ompyaö ëëpnaat.

Aköp pi kaalak wais tiar wal ë nuulëëpnaap13 Karurö, ar wel wiauröen ëngk ma e weseë

ngönën köpëlöröa kaalak wal ëëpnaat köpël wëingre yailak ya pöl anganëën ök niamaan katwieë. 14 Tiar Yesu pim wel wiak kaalak wal ëapöten kön wi kosang yewas. Pötaanök Anutuuk

Yesu pim kaalak waisëpnaatak omën piin könwi kosang wesak wel wiauröeta wal ë moul-mëën piiring waisëpnaat pël kön wieë. 15 Pötangönte Aköpë këm ngönte epël nianaan kat wieë.Ënëmak Aköpë kaalak waisëpna akunetak öpöpenaarö wel wiauröa wotöök rëak kutömwerinasëngan. 16 Anutuuk ngön kosang wesak aanensel wotöököpök ngön ëak yeniaan kutömwe-riaan kuup yamëngkën Aköp pimtok yangerakirapnaat. Pël yaëën omënKristoon könwi kosangweseimeë wel wia pörö wet rëak wal ëëpnaat.17Pël ëën Anutuuk mësak yawisën akun pötak öpöpenaarö kutöm kepilrak koirak Aköpönmopöökitaampenaat. Pël ëak piiring kët ëlötë wakaimöpenaat. 18 Pötaanök arim karuröen ök mëak lupkosang moweseë.

5Tiar Aköpë waisëpnaaten kangk eim öpa

1 Karurö, “Akun tol ëak sëënak omën pötorööpën?” ma “Omën oröp nentak ëënorööpën?” ngön pöta songönten ar ëwatwë. Pötaan ök neniangan. 2 Aköpë waisëpnaakunetak ëëpnaaten arimënt ëwat wë. Omënkëkainëpë rö kan yaarö pöl teënt orööpnaap.3Omën Yesuu ngönte ngaarëk naönöröak, “Akuneptakmayaapwë ompyaö öpenaat,” pël aimwëënAköpë akunet oröön kö sëpnaarö. Öng nampëru wilëpënëak lel yailën këlangön kat yawipöl pit këlangön kat yawiin mait naalmëëpan.4 Karurö, ar koutak naön Aköpë akuneten ëwatwë. Pötaanök omën këkain nampë ëlëëp waisënyaan yes pöl Aköpë akunet yaaröön pël naëngan.5Ar këtre ëwaata yaö saurö. Tiar koutere rö kanëyaö wonörö. 6 Pötaanök omën ka kun yesauröaomnantön itnaangkën wë pöl ëënganëën könwotpil wesak wë ngarangk këëkë ëëpa. 7 Rökanötë omnarö ka nga yeem itnaangkën yaaurö.Ën rö kan tapötë i ngaat nak kön irikor yaaurö.8 Pël yaauröak tiar Anutuu ëwaatak wëaurö.Pötaanök irikor ëënganëp kön ompyaö weteteöpa. Tiar Anutuun kön wi kosang wasööre lupsant ë pël ëak pötak ulpëën kosangëp ket ëak waköpa. Pël ëak Anutuuk tiar utpetetakaan kamaniöpna pötaan kön kosang wiak kor wë pötakul kosangët ket ëak waëak öpa. 9 Pöt eptaanök.Anutu pi tiarimëën ya sangën elniipënëakneniaan. Won, pi tiarim Aköp Yesu Kristookutpetetakaan kama niöpënëak yaö niia. 10 Yesupim tiarimëën yak ngaanëër wel wia pöt tiar naröwel wiire om öp wë pël ëaapena pörö piiring sasa

1 Tesalonaika 5:11 241 1 Tesalonaika 5:28wakaim om öpenëak ëa. 11Pötaanök peene yeëanpöl arim karurö kosang mowesak nener kaamökelmëeim ön.

Ngön mëët12 Karurö, ten kosang wesak epël nianaan

kat wieë. Ar omnarö arim naë ngönënë yayamëngk piporöa ikaanöök ön. Pit Aköpök arimkaö wes moulmëënak könre wetete ninak wotpilyanuwas. 13 Pitëm arim naë ya yamëngk pötaankön wiin isën lup sant elmëën. Pël yeem ar ingremor saurö mayaaptaring ön. 14 Karurö, ten ngönkosang epël ök nianaan. Ar omënwisën yaauröenpepanöm man. Pël ëak kas yaë piporöa lupöttaë mowesak wiapre kor yaaö puorö kaamökelmëën. Pël yeem omën pouröaan ëpre wiapelmëën. 15 Omën nampök utpet yaalniin kangiirelmëënganëënngarangk ëën. Akun poutë kosangngentiak arim karuröere omën pouröaantawëwëompyaut wël ëak elmëën. 16 Kët ëlötë ërëpërëpeimön. 17AkunpoutëAnutuunngönökmaimön.18 Omnant pout arim naë yaaröön pöt Anutuunyoöre ërëp maim ön. Anutuuk ar Yesu Kristoor-ing yal menak wë pipot pout eim önëak kent yaë.

19 Ngëëngk Pulöökë ngönte apënëak yaëënwa olëak mëak kan mowariinganok. 20 Anutuungönte omnaröa tektek yenia pöt kaaöre këëpötëak kasëng mangkanok. 21 Ngön pout ökre wasëak ompyaut wël ë moröak wë 22 utpetat mopmowiin.

23 Anutu, mayaap pepap, pimtok arim lupötkölam niwasën pangk ëëp. Pi ngarangk elniintiarim Aköp Yesu pim kaalak waisëpnaatak arimkönre lupre koröpötë utpetere korar nent winaöpan. 24 Anutu yas yeniiaupök pim ngönteakun poutë aan kat wiin kë yaaröaupök ngön ökyenia epët yaap mën pet irëpnaap.

25 Karurö, ar Anutuuk ten kaamök elniipnaankimang man.

26Karuröen lup santak yowemëakmormeneë.27 Ne Aköpë yapintakël kosang wesak epël

yeniak. Ingre mor sa kar pouröen pep epwersangk kelak ök man.

28 Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komre kolappöt arim naë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim nanëp, Pool.]

2 Tesalonaika 1:1 242 2 Tesalonaika 2:7

2 TesalonaikaYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

20 pöta ök won sëën Poolök Korin kak wë pep ep-wer Tesalonaika ingre moröröaan kaalak retëngë mena. Pi kat wiin pit kön irikor ëak Kristoëkaalak waisëpna pöt yok oröa pël wesa pöt katwiakwotpil wasëpënëak pimwaisëpnaata ngöntekaalak retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Yoöre ërëp ngönte 1:3-12Kristoë kaalak waisëpnaata ngönte 2:1-17Kristoë kentöökë ënëm ëëpenaat 3:1-15Ngön mëët 3:16-181 O Tesalonaika kak ingre mor saurö, ne Pool

Sailasre Timotiiring wë pep epwer retëng ë yan-ingk. Pöt Anutu tiarim Pepapre tiarim Aköp YesuKristo wë pötaanök.

2Anutu tiarimPepapre tiarimAköpYesuKristopiarpim komre kolapremayaap pöt ningkën arimnaë wiaap.

Pool pi Anutuun yoöre ërëp mëëa3Karurö, akun poutë ten arimëën yak Anutuun

yoöre ërëp maim wëën pangk yaë. Arim könwi kosang yewesaut kosang panë yesën neneraanlup sant yaalmëan pöt kaö yes pötaanök. 4 Pëlyeë pötaan ten arim yapinte wak isak Anutuuingremor saö kanantëwëauröenökyemak. Arimkööre toköröak utpet yaalniin këlangön kat yaw-iem lup kosang sak wë kön wi kosang yewesauttaë wes wak wë.

Anutuuk tiar wotpil wesak wël ëak ya yanimëngk5 Arim wëwë pitak Anutuuk wël ëak ya

yamëngkaut wotpilte pöt pet yaalni. Ar wëwëompyaö pipët wak wëën arën kön wiak wangaöök nimëëpnaataan këlangön kat wiinëakniia. 6 Anutu pimtok wotpil wesak ya mënakomën këlangön kat yaniwi pörö kangiir këlangönkat mowiipnaat. 7 Pël ëak ar këlangön kat yawipörö puot kërë niolaan tenring ompyaö eimöpenaat. Pim pël ëëpna pöt tiarim Aköp YesuKristo kutömwer sëp wesak es kësang newes-ring tekeri yaaröön pim ensel weëre kosangpöröa piiring waisëpnaatak pël ëëpnaat. 8 Pëlëak omën Anutuun köpël wë tiarim Aköp Yesupim ngön ompyaut ngaarëk naön yaë pörö puukkangut mampnaarö. 9 Omën pörö pit Anutuukkangut menak waö ë momëën Aköpë ëöetak

wëaut sëp wesak pim weëre kosangöökë ëwaatenitnaangkën sasa kö sëpnaarö. 10 Pim waisëpnaakunpötak omënpimyapintewak isak aimeë könwi kosang wesak wëa pörö piin yayamapnaat. Ënarta tenimngönën ök niiaut könwi kosangwesanpötaanök pitëm tekrak önëët.

Pool puuk Tesalonaika omnarö Anutuuk weërekosang mampënëak kimang mëëa

11 Ar pël ëënë pötaanök ten akun poutë Anu-tuuk kaamök elniipënëak kimang yamëëaurö.Wëwëönëak yas niia pöt pi arën könwiin ompyaöwëën pangk ëëpënëak kimang yamëëan. Pëlyeem pi weëre kosang ningkën arim kentöökomën ompyaut pout ëënëak kön yawi pöt ëërearim ya Kristoon kön wi kosang weseë yamëngkpötta pet irö pël ëënëak kimang yamëëan. 12 Pëlyeem ar tiarim Aköp Yesu Kristoë yapinte wakisak aim wëën puukta arën tapël wak isakapënëak kimang yamëëan. Tiarim Anuture AköpYesu Kristo piaripök komre kolap elniin pëlëënëët.

2Omën ngön wa yoolëaupë ngönte

1 Karurö, tiarim Aköp Yesu Kristo kaalakwaisën piiring wa top ëëpena ngönte kosangwesak epël nianaan kat wieë. 2 Omën naröakAköp kaalak waisa ngön pöt yaan kat wiak könirikor ëak ya ngës ëënganok. Ngön kaar pöt omënnampök tektek ngön yaauröa ök sak niia manampök pimtë könöökaan rëak niia ma naröak,“Pool puuk retëng ëak wes momëën kat wia,” pëlökniiawes. 3Omënnampkaar kepilöt ök yeniaanpöt kat mowiinganok. Aköpë waisëpna akunetpas naarööpan. Wet rëak omën kësang Anutuungöntewa olëak pi kasëngmeneimwëënak omënAnutuu ngönte wa olaima pöp utpet mowesak esparëaöökë ping mowasëpnaap pi tekeri sëënakënëmak Aköpë akunet orööpnaat. 4 Pi omënpouröa Aköp pël sëpënëak pitëm omnant Anu-tuu ök yewesaare ngëëngk wesak yaya yamëëapötön kööre tok elmëëpnaat. Pi pimtën ne OmpAköp pël aö omnaröa yaya yamëëa pötë rangkisak Anutuu ngönën tup kaöeta kakaati ilëak welaisëeë pimtën, “Ne Anutu tapöp,” pël apnaat.

5Ne ngaantak arring wë ngön pöt ök niaimaut.Pöt ar kat kolak wë ma? 6 Peene omën utpet pöpwaisëpënëak yaëën omnant il wariak wë pöten arëwat wë. Ënëmak Anutuu pimëën akun mowiapiptak tekeri orööpnaap. 7 Ar ëwat wë. Peene

2 Tesalonaika 2:8 243 2 Tesalonaika 3:16wëwë Anutuu ngön wa yoolëa pöt kot wiaanomën naröak pël yaë. Pël yaëën omën utpet pötkot yewesa pöp om kot wesak wë ënëmak sëp-naap. 8 Pël ëën omën Anutuu ngönte wa olaimapöp tekeri oröön utpet pöt kaö panë sëën AköpYesu wais pim këm muntönöök momöön welwiipnaap. Pim waisëpnaatak ëwa pööring oröönomën pöp kö sëpnaap. 9 Omën Anutuu ngöntewa olaima pöp Setenë weëre kosangöök waismorök elniipënëak ya weëre kosang ke nenterenent mënak retëng it ngolöpöt mëmpnaat. 10 Pëlyeem pi Setenë weëre kosangöök omën kö sëpnapörö morök elmëëpnaat. Omën pörö Anutuukutpetetakaan kama moöpënëak pim ngön këëtöpënëak maan kaaö ëa pötaanök kö sëpnaarö.11Pit pim ngön këëten kaaö ëa pötaanök Anutuukomën kaar nantëënwa yaapwesak könwi kosangwasëpna yak omën weëre kosang nent pitëm naëwes mëën oröak morök elmëëpnaat. 12 Pötaanökomën ngön këëten kön wi kosang newasën ut-petatëën kentre kaur eima pörö Anutuuk kangutmampnaat.

Anutuuk ar utpetetakaan kama niöpënëak yaöelnia

13 Tenim kar Aköpë lup sant yaalni pörö,ten arimëën yak Anutuun yoöre ërëp maim wë.Ngaan panëër Anutuuk ar utpetetakaan kamaniöpënëak yaö niia. Pël ëën pim Pulöök ar Anutupimtëën omën panë sënëak niulëën ngön këëtenkön wi kosang wesan pötaanök utpetetakaankama niwa. 14 Anutuuk ar utpetetakaan kamaniöpënëak ngön ompyaut tenim arën ök niia pö-tak yas niia. Pöt ar tiarim Aköp Yesu Kristooringëwaatak wë pim omën ompyaut ngawi eim önëakniia. 15 Pötaanök karurö ar kosang sak taueëAnutuu ngönënte tenim këmötök rë nuulöörepepatë ök niiaö pël elnieima pötë ënëm ëeim ön.

16 Tiarim Aköp Yesu Kristoore Anutu tiarimPepap, piaripök lup sant elnia. Pël ëak komrekolap yaalniem arim lupöt kosang nuweseim öp-naat. Pël ëën omën ompyaö piarpim nimpnapötëën kangk eim wë. 17 Piaripök arim luprekönöt kosang nuwesak omën ompyautëën aöremëmpö pël ëënëën weëre kosang nimp.

3Poolök, “Anutuun ten kaamök elniipnaan kimang

maë,” pël mëëa1Karurö, ten ngönmunt nent wia. Pöt epët. Ar

Anutuun ten kaamök elniin ya mëngkën Aköpëngönte arimnaë ëa pöl teëntomulöl sëën omnarö

wak pingwesak apënaan kimangman. 2Omën se-lap pan Kristoon kön wi kosang newasën wë. Pö-taanök Anutuuk ten utpetaröa moresiaan kamanuupnaan kaalak kimang man. 3 Pit piin könwi kosang newasën yaëëtak Aköp pi ya ompyaöyamëngkën tiar piin könwi kosang wasëpena pötpangk ëëpnaat. Pi Setenök utpet niwaspanëënweëre kosang nimpnaat. 4 Aköpök ten könrelupöt kosang niwasën tenök arimëën kön kosangyawi. Ten arën epël kön yawi. Tenim ngönkosang wesak ök yeniak pöt ar peeneaan ënëmapoutë om eim önëët. 5 Aköpök arim lupötë yayanimëngkën Anutuu arën lup sant yaalni pötereKristoë kosang sak taueë könömöt wak wakaimapötenta ëwat sën.

Poolök omën pourö ya mëmpënëak mëëa6 Karurö, ten tiarim Aköp Yesu Kristoë urtak

wë kosang wesak epël ök yeniak. Kar narö tenimngönën ök niia pöta ënëm naën wisën wë pörömop mowieë. 7 Ar ëwat wë. Tenim yaaul ökëënëët. Ten ngaantak arring wë wisën naëneimaut. 8 Akun pötak ten arim moresiaan këërekaömpöt pas naön eimaut. Arim naëaan pasönganëak sum pëënë ëak önëak këtëkre rö kanpoutë ya kosang mëneimaut. 9 Tenim arim naëya mëneimaö pötak ar këëre kaömp nimpunëakkimang niianëën pangk ëan tapön. Pël ëaatakten pël naën ar tenim ënëm ëënëëk yak tenimtokkëëre kaömp öna yaat mëneimaut. 10 Ngaanttenim arring wakaima pöten ar ëwat wë. Pötaknga ngön nent epël ök niiaut. Omën namp yanamëngkën ëëpna pöp kaömp mangkan.

11Pöt oröptaanökngönpöt niianwasngan. Tenkat wiin epël aim. Omën arim teköökaan narö yanamëngkënwisënwë kar naröa omnantëën ngönpas köntak yamëëan pël ya. 12 Ten Aköp YesuKristoë urtak omën piporöen ngön kosang wesakepël yeniak. Ar ëlëëp wal ë rëak wë arimtëënompyaö wesak ya yamëngkem këëre kaömp wakneim weë.

13 Pël wia pötaan, karurö ar ompyaö yaautaankaaöre këëpöt ëënganok. 14 Omën namp tenimngön pep epweri retëng ë yaningk epot ngaarëknaön yaëën pöt ëö sëpnaan war wes mëak kërëmomëën. 15 Pël yeem piin kön wiak arim kööretoköp pël wasnganok, won. Arök piin kön wiinarim kar namp pël sëën pepanöm man.

Ngön mëët16 Aköp, mayaap pepap, pimtok omën ke nen-

tere nent yaaröönmayaap nineim öp. Pi tapöpökar pouröa naë öp.

2 Tesalonaika 3:17 244 2 Tesalonaika 3:1817Ne Pool tapöpök arën yoöre ërëp epët nemtë

moresök retëng yeë. Mor retëng epët nemtëët.Nem pep poutë yaaulök arimëënta yeë.

18 Tiarim Aköp Yesu Kristoë komre kolap pötarim naë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim nanëp, Pool.]

1 Timoti 1:1-2 245 1 Timoti 1:19

1 TimotiYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

35 pöta ök won sëën Poolök pep epwer Timotipimëën retëng ëa. Timoti pöp, pim ëlëp Yutaöngöp, ën pepap Krik ompöp. Pi Epesas kakingre mor saurö ngarangk ëak wëën Poolök ep-wer retëng ë mena. Ngön irikor nant pitëm naëyaaröön Poolök Timotiin tolëël ngarangk ëëpënpöta ngönöt ëak mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Ngönënëën wa top yaauta ngönte 1:3–3:16Timoti pim ya mëmpna ngönte 4:1–6:211-2 O Timoti ngönën ök niaan kön wi kosang

wesak nem ru panë saup, ne Pool Anutu tiarutpetetakaan niöpnaapre Yesu Kristo tiarim korwëaup piaripök neaan Yesu Kristoë ngön yaaöomën saupök pep epwer retëng ë yaningk.

Anutu Pepere tiarim Aköp Yesu Kristo piarpimkomre kolapre ya ngësre mayaap pöt ningkënnim naë wiaap.

Ngönën kaarötön pepanöm mëëa3 Ngaan ne Masetonia yangerakël sumëak

yeem ni Epesas kak om wëën ke urak niianpöl yal menak ömëak rangk yeniak. Ni omënngönën kaaröt ök yema pörö omën muntaröenkaalak mepanëën nga yamëem pirek om wë.4 Pit omnaröen pitëm ëere körööröa ngön kaarötök yema. Pël ëak pötëën neneraan nga eimeëwëwë ompyaut öpna pötaan kaamök naën yaë.Pötaanök pit ngön ke pilöt kaalak apanëën ngamam. 5Nem niin pitën nga mamëak yeniak pötasongönte epët. Pit kat wiipna pöt pitëm lupötkewil won wiaan kengkën wë Anutuun kön wikosang panëwesakwëënpötök lup sant yewesautpitëm lupötë orööpnaat. 6 Omën kaar yaaö pöröpit ngönën kan pö sëp wesak kasëngmenak ngönkë won mosut nga ilak aim wë. 7Pit Mosesë ngönkosangöt rë moulöpënëak yaëëtak pöta songön-tere pitëm rë moulöpna songönteta köpël wëakyaaurö.

8 Tiar ngön kosang pöta songönte ëwat wë.Pötaanök ngön kosangta kan pet yaalni pöökëënëm ëëpena pöt yok pangk. 9 Tiar ëwatwë. Anutuuk Mosesën ngön kosangöt ök maanretëng ëa pöt omën wotpilöröaan won. Piom ke epëlöröen pitëm utpet yaauta songöntepet elniipënëak ëa. Ngön kosangöt ilap yari-auröere ngön kosangöt wa yoolëaurö, Anutu

kasëng yemengkauröere utpet yaaurö, Anutuunyaya nemaan yaauröere piinwapwap yemëëaurö,pitëmtë ëlre peparö yamëngkauröere muntaröyamëngkaurö, 10 öngre omp nga yaauröere om-pörö pitëmtok pitëmënt neneraan kaip tiakyaaurö, öngre omp narö mon wëëre inëën elmëpël ëëpënëak omnarö kain yewauröere kaar om-narö, Aköpë yapintak kaar ëak kosang yewe-sauröere omën këëtaan kööre tok yaalmëaurö.Omën ke pilöröen pitëm utpet yaauta songöntepet elniipënëak ngön kosang epot ëaut. 11 Ngönyaap ngön ompyautak wia pipët Anutu ërëpsaw-iaring wëauta pepap puuk arën war wesak ökniamëak neeaut.

Pool pi Anutuuk piin yaköm elmëa pöten yoöreërëp mëëa

12 Tiarim Aköp Yesu Kristo puuk weëre kosangnenak ya epët mëmpaat pël kön wiin pangk ëënnenaut. Pötaanök ne piin yoöre ërëp yamëëaup.13 Ne ngaan pim yapinte ngep elmëak pim ingremor saurö utpet wesak piin ökre was maimaut.Ne köpël wë piin kön wi kosang nemowasën.Pötaanök yaköm elnëak mait elnëaut. 14 TiarimAköpök komre kolap kësang pan elnëaut. Pël ëënne Yesu Kristooring yal menak wë piin kön wikosang mowesak lup santaring wë. 15Yesu Kristopi utpet yaaurö tiar utpetetakaan niöpënëakyangerak irëa ngön pöt yaap pan. Pötaanök katwiak kön wi kosang wasëpenaat. Ne epop utpetyaauröa wotöököp. 16 Pël ëautak Yesu Kristopi mait elnëak pim yaköm pöt kësang wia pötasongönte nem naë tekeri wesa pipët om paswon. Omën ënëmak piin kön wi kosang wesakwëwë kosangta yaö sëpnaarö pit Yesu Kristookutpet yaauröa wotöököp neen yaköm kësang el-nëa pöten itenak pit tapël elmëëpna pöten könwiipënëak pël elnëa. 17 Wëwë kosangta OmpAköp, pi wel yawiaut wonöp, itnaangkënëp. Pikopëtapökëër Anutu Këëp, piin ping wesak yayaaim öpa. Yaap.

Poolök Timotiin ompyaöwesak ngönën yamëneimöpënëak këk mëëa

18 Timoti nem ruup, omën naröak ngaanëërngön tekeri wes nina pöten kön wieë ya ngönepët yeniak. Pötaanök ni tektek ngön pöt tain-taë wak wë Aköpëën kööre tok yaauröa öngpökompyaö wesak ngönën ya mëneim öm. 19 Nimkön wi kosang yewesaut taintaë weë lupmerutpetat won wiaan kengkën wë ngönën yaatmëneim öm. Omën narö kön ompyaut pitëm

1 Timoti 1:20 246 1 Timoti 3:13lupötë wieë kan ompyau pet yaalnëa pöt kasëngmangkën kön wi kosang yewesaut këlok sëën wairikor ëeim wë. 20 Omën pöröa naëaan Aime-niasre Alesanta pöaar nook Anutuun ökre wasyamëëaut sëp wasëpënëak Setenë moresi moul-mëaut.

2Kimang yaauta ngönte

1 Ne wet rëak epël kosang wesak niamaan katwi. Anutuun omën pourö kaamök elmëëpnaanök maimeë kimang ngöntak yoöre ërëp man.2Tiarmayaaptaring ompyaöwëAnutuukanöökölwotpil öpenaataan omën omp aköröere ngarangkpouröaan kimang man. 3 Kimang pël maimönë pötak tiar utpetetakaan niwaup Anutu piitaangkën ompyaö ëëpnaat. 4 Pi omën pouröutpetetakaan niön ngön këëta songönten ëwatsëpenaaten kent yaë. Pötaanök omën pouröaankimangman. 5Tiarim utpetetakaan niöpnamuntnamp won, Anutu kopëtap wë. Pël ëën om-naröereAnutuu tekrak omën kopëtapYesuKristoAnuturing yal nimampënëak wë. 6 Pi tapöpökAnutuu akun mowia pötak tiar omnarö utpete-takaan sum ëak wil nuulëpënëak pim wëwëetkëëpöt wesak wel wia. Pim pël elnia pötakAnutuu tiar utpetetakaan kama niöpënëak kentkön yawi pöt pet yaalni. 7Pötaanök Anutuuk pimngön yaaö omën sak ngönën kë pöt ök niamëakneulëaup. Pël ëak ar köpël omnarö könwi kosangyewesauta ngönën këët rë niulömëak neulëaup.Ngön epët kaar won, yaap yeniak.

8 Nem kentöök ka poutë omnarö pit ngaarengönnganga pöt sëpwesak pitëm lupöt kölamwëAnutuun kimang maim öpënëak kent yaë.

Öngöröa ngönte9 Nem kentöök öngöröeta ëöaat naën ulpëën

mëak köröpö këëkë ngep ëak öpna pöt yok pangk.Ën pit ieping ëak kepön ëpötë ë rangiak polrekal ëak ulpëën ompyaö panë retëngretëng sumkësangringörömëak öpan. 10Öngörö pit “Anutuuënëm yaaurö” pël weseë pöt pël yaauröa yaaulomën ompyaut pëën ëëp. 11 Öngörö pitëmëntwak irëak këm ur wariak wë kat yawia yaat pëënmëmp. 12 Ne öngöröak rë yemoula yaat mëm-pööre ompörö ilmowasöpël ëëpanëak yeniak. Pitom irëak wë ngön kat wiwi pëën ëeim öp. 13 Pötasongöntë epët. Anutuuk wet rëak Atam ket ëa.Pël ëak ënëm Ewa. 14 Pël ëakta Atamök Setenëmorököt kat wiak wiap nasën ëa. Öngöpökëërmorök ngönte kat wiak saun koira. 15 Pël ëautak

öngörö pit ëöaat naën lup santaring wë Anutuunkön wi kosang wasööre lup kölam wë pël ëeimöpna pötak ru wilak ngarangk yaëën Anutuukutpetetakaan moöpnaat.

3Ngönënë wotöök wëauta ngönte

1 Namp pi ngönënë wotöök öpënëak yaanpöt, “Ya ompyauten ya,” pël apenaat. Ngönpipët yaap. 2 Ar omën ke epëlëp ngönënëwotöök moulmëën. Ngönënë wotöököp pi wotpilwëën omnarö pim utpet nent nokoirën yaaup,öng kopëtapring wëaup, pim kentöt sëp we-sak pimtën ngarangk ëak ompyaö wesak wëaup,omën kamaatëaanörö ngöntre kar yaalmëaup,omnarö ompyaö panë rë yemoulaup, 3 i ngaatnak kön irikor naën yaaup, ya sangën teënt ëakngön kosang naën yaaup, omnaröaan wiapre koryaalmëaup, monatëën kent naën yaaup. 4 Pipim öngre ruurö ngarangk ompyaö yaalmëaup.Pël ëën pim ruurö pimtë këm ngönte ngaarëkyewaurö. 5Ngön pipotë këët epët. Omën pim ön-gre ruurö ngarangk ompyaö naën yaaö ke pilëpökyok pangk Anutuu ingre morörö ngarangk naë-pan. 6 Omën ngolöp ngönën kat yawia nampökngönënë wotöök yok pangk naön ëëpnaat, kölokkölok yaëën Anutuuk Setenë elmëa pöl waö ëmëën këlangön kat wiipanëën. 7 Omën nampomën ingremor nasënöröakta itaangkën ompyaöyaaö pipopökëër yok pangk wotöök öpnaap. Pötasongönte epët. Pit itaangkën pangk naën ëën pötökre was maan Setenök lup irikor elmëën pimkalaapöök öpnaat.

Ngönën ya kaamök yaauröa ngönte8Ar omën ke epëlörö ngönën ya kaamökmoul-

mëën. Ngönën ya kaamök yaaurö pitta tapëlwotpil wëën naröak itaangkën ompyaö yaaurö.Pit yangap yar naën yaaurö, i ngaat kësang nakomnaröa omnantëën kentre kaur naën yaaurö.9Pit ngönën këngaanëër ëlëëpwiakaimaut peenetekeri wesa pöt taintaë weë pötaan lup könömnaën yaaurö. 10 Wet rëak ök elmëak itaampun.Pël ëën pit yok pangk ëak ngönën ya kaamökëëpnaan. 11 Pitëm öngöröeta tapël wotpil wëënnaröak itaangkën ompyaö ëëp. Pit ëlëëptakomnaröen ökre was apanëp pitëm kentöt sëpwesak omën ompyaut pëën ëeim öp. 12 Ngönënya kaamök yaaup pi öng kopëtapring wë pimtëöngre ruure omënpimkaatakörö këëkë ngarangkyaaup. 13 Ën ngönën ya kaamök yaaö namp ya

1 Timoti 3:14 247 1 Timoti 5:5ompyaö mëmpna pöp pi yapinring öpnaap. Pëlëeë kosang wesak pimtë Yesu Kristoon kön wikosang wesa ngön ompyaö pöt ök maim öpnaap.

Aköpë elnieim wë pöta songönte14 Ne teënt nim naë wais itaampëak kent

yaëënak pep epwer retëng ë yaningk. 15 Pëlyeëetak omën nentak kan newariin wë akun ilyewasën pöt ni Anutuu ru saurö tiarim ompyaööpenaata songönten ëwat sumëak pep epwerretëng ë yaningk. Ka nentamöörö ngentiipanëënwap kotre kaöat taë wesak wesiraapna pöta öktiar Anutuu ruurö Anutu wëwëetaringëp pimingre moröröak wap kotre kaö sak wë ngön këëtngentiipanëak waalak wë. 16 Yaap pan, Anutuungönën ngaanëër ëlëëp wiakaimaut peene tekeriwesa pöta songönte kësang panëët. Songön pötYesuun epël ya.“Pi omën sak tiarim naë tekeri saup.Pi wotpilëp pöt Ngëëngk Pulöök tekeri wesaup.Enselöröak piin itenaup.Pim ngönte yang kaö poutë pangk ëaup.Yangerakë omnaröak kön wi kosang mowesaup.Anutuuk koirak kutömweri isaup.”

4Ngön kaar yaauröa ngönte

1 Ngëëngk Pulöök këëkë wesak ngön epël ökya. Omën narö ënëmak ngönën sëp wesak pulkaarötre urmeraröa ngönötë rë olapnaat. 2Omënkaarörö ngön kaar pöt yema pöröak utpet pitëmnaë wia pötök pitëm lupöt wa irikor elmëënomën ompyautre utpetat yok pangk kom naë-pan. 3 Omën ke pilörö pitök öng tekre omp tekwë kaömp nant ngës olëak öpna pötakël morökelmëëpënëak rë yemoul. Pël ëaap kaömp epotAnutuuk tiar omënKristoon könwi kosangwesakngön këët ëwatörö yoöre ërëp mëak nëmpenëakket ëaut. 4 Anutuu omnant ket ëa epot poutompyaö pëënöt. Pötaanök Anutuun yoöre ërëpmaimeë nant yenem nantön kaaö naëngan. 5 PötAnutuuk tiarim kaömp pangkpangk nëmpenëakngön ëa pöten kön wieë yoöre ërëp yemak pötakkaömp pöt welaköt ëën nëmpenëak yok pangkyeë.

Timoti pi Kristoë ya omën ompyaup6Ni ngönënte kön wi kosang weseë ngön këëta

ënëm ëak weëre kosang wak omën muntaröennem ngön pipot pout ök mamë pöt Yesu Kris-toë ya omën ompyaup pël sumëët. 7 Pëlyeem öng ulöpöröa ëlar ngön mos pipot kasëng

man. Ni Aköpë kanöök seim ömë pötaan lup-merök kengkën sumë yaat mën. 8 Ni ëwatwëën. Koröpöök kengkën sumëak ya yamëngkënpöta këët ompyaut. Ën lupmerök kengkën sakAköpön kön wi sokolumë pöt kë ompyaö panëët.Pötök yangerakë wëwëetere kutömweri wëwëetpoutepar kaamök elniipnaat. 9 Ngön epët yaappanëët, kat wiak kön wi kosang wasëpenaat.10 Anutu wëwëetaringëpök kë ompyaö panëëtnimpna pötaan piin kor wë weë ngentiak yakësang yamëngk. Anutu pöp pi omën pouröutpetetakaan niöpënëak kent yaaupök tiar piinkön wi kosang yewas pörö yaap utpetetakaanniöpnaap.

11 Ni ngön pipot pout omnaröen ök mëak rëmoulön ënëm ëëp. 12 Ni yokot ulwas wëën.Pötaanök omnaröak niin kön wiin irepan. Nilup santre kön wi kosang yewesautaring lupkölam wëën nim ngönën yaautre wëwëet tekerisëën omnarö itenak ënëm ëëp. 13 Neen korwë ngönën sangk kel mampööre rë moulö pëlëeim öm. 14 Akun ngönën ngarangköröa morötkepönöök yaniwiin tektek ngön yaauröak ngönwar wes nina pötak Ngëëngk Pulöök yamëmpëakweëre kosang kësangën elnia pöta këët mos së-panëën ngarangk ëëm. 15 Ni omnarö itaangkënnim yaat ompyaö sëpnaataan akun poutë kosangngentiak mëneim wëën këët orööp. 16 Nimtëkoröpöökë wëwëetere ngönën ök yamëëautenngarangk ëëm. Ni akun poutë ya kosang pëlmëmpë pötak omën nim ngön kat yawiauröerenimëntre ar pourö wëwë ompyautak önëët.

5Ingre morörö ompyaö elmëëpenaata ngönte

1Omp ulöp nampön ngönmamëak pöt ser erakngönmanganëp nimtë pepapön yemaan pöl wiapngön mam. Omp ulwasöröen mamëënta nimtënanëpön yemaan pöl mam. 2 Ën öng ulöpöröenngön mamëënta nimtë ëlëpön yemaan pöl mam.Öng ulwasöröen ngön mamëënta kön ompyau-taring nimtë sasëpön yemaan pöl mam.

Öng kapiröröa ngönte3Öng namp pim ompöp wel wiin pimënt wëën

pöt ompyaö elmëëm. 4Ënöngkapir namppimru-ure ëaröaringwëënpöt pit epël könwiip. “Tiarimya kaöet pi ngarangk elmëëpenaat,” pël weseëwet rëak pim pitëmëën elmëeima pöta kangiirelmëëp. Pël ëëpna pöt Anutuuk itaangkënompyaö ëëpnaat. 5 Öng kapir namp pim kaamök

1 Timoti 5:6 248 1 Timoti 6:2elmëëpnaap won ëën pimënt wë pöt Anutuunkönwi kosangwesak kët kanaan rö kanë Anutuukpi kaamök elmëëpënëak kimang maim wë. 6 Ënkapir namp koröpöökë kentötë ënëm eim wëpipop pim lupmer wel wia. 7 Ni öng kapiröröngön pipta ënëm eimeë saun won öpnaan këëkëwesak ök mam. Pël ëën omnarö itenak kön wiinompyaö ëëpnaan. 8 Namp pim karurö kaamökelmëëre pimtë kaatakörö wet rëak kön wiakkaamök elmë pël naën yaë pipop pim kön wikosang yewesaut kasëng menak köpëlöröa ök sakwë pitëm utpet yaaö pöt il yemowas.

9 Öng kapir namp pim krismakiat 60 ëakwon saup pim omp kopëtapring wakaimaup kepilëpökëër kaamök elmëëpnaan pim yapinte öngkapiröröa pepeweri wiaapnaat. 10 Pi sant yeëama won pöta songönte tekeri wasëpnaan pëëlmam. Ruwilak omnantmenak ngarangk yeëamawon? Omën ngolöpörö pim naë waisën ompyaöyaalmëa ma won? Ngönën omnarö sant yaalmëama won? Omën këlangön kat yawiaurö kaamökyaalmëa ma won? Lup sant ke nentere nent yeëama won? Songönöt kat wiak pi omën ompyaöpipot eima pël kön wiakök pepeweri wiim.

11 Öng ulwasöröak pitëm ompörö wel wia pi-poröa yapinöt pepeweri wiinganok. Ke pilörökentre kaur ë yesem Kristo kasëng menak ompkoir yaë. 12 Pël ëak öng tek wë Kristoë in-ëën ëëpënëak wet rëak pim Kristo pimëntringöpënëak ngön kosang wesa pöt yailën saunaringyaë. 13 Pël ëakta nent epël yaë. Pit ka poutëilëak orö yesem wisën eim wë. Pël yeem omënmuntaröa omnantön könwieë pitëmngönöt kainwak kaö wesak yeem ngön utpet ke nentere nentnaëpanëët aim wë. 14Pötaanök pit utpet ke pipotëëpanëën nem kentöök öng ulwasörö pit kaalakomp wak ru wilak pitëm kaat ngarangk ëëp. Pëlëëpna pötak tiarim kööre toköröak ngön utpetattiarën niapënëak pitëm utpetatön ngaöl ëak sëpwasëpnaat. 15 Nem ngön yeniak pipta songönteepët. Öng kapir narö Aköpë kamtaö ilap riakSetenë ënëm yes. 16Ngönën öng namp pim kur-tak öng kapir narö wëën pöt ngarangk elmëëp.Pël ëëpna pötak öng kapir pörö pit ingremoröröanaëaan omnant naönwëën ingremor pöröak öngkapir muntarö omën kaamök elmëëpnaat wonpörö yok pangk kaamök elmëëpnaat.

Ngönënë ngarangköröa ngönte17 Ar ngönënë ngarangk ya ompyaö

yamëngkauröa sumat isak mampun. Pël ëënëak

pöt pitëm naëaan ngönën ompyaö ök aöre rëniulö pël yaaö piporöwet rëak pël elmëën. 18Pötangönte ngönën pepeweri epël wia. “Purmakaöpya kaamök yaalniem koinöt nëmpënëak yaëënkëmët il mowariingan.” Tapël nenteta epël wia.“Ya omnamp pim ya yamëngkauta kangut yokpangk öpnaap.” 19 Omën kopëtapök ngönënëngarangk namp utpet yaë wesak arim ëöetakngön yaatakmoulëëpënëak yaan pöt katmowiin-gan. Ën omën naar ma naar namp pöröak niaanpötaar kat mowiim. 20 Ën ngarangk namp saunnent koirën pöt omën pouröa ëöetak moulmëakwotpil mowasum. Pël ëën pim karurö itenak kasëëpnaan.

21 Ne Anuture Yesu Kristoore ensel Anutuuyaö elmëaurö pitëm ëöetak kosang wesak epëlyeniak. Ni ya pipët këëkë wesak ngarangkëëm. Pël ëak ni ngön nenta songönte nokoirënwë teënt nimtë könöök ök mangan. Pël ëakomnarö omnant mööngkraar kangk elmëëngan.22-25 Ni omnarö ngönën yaatak moulmëëmëakteëntom mores kepönöök wiak welaköt elmëën-gan. Pöta songönte epët. Omën narö pitëmsaunat yoolök wiaan pöta kangut naaröön yaëënityaangk. Ën naröaat ëlëëp wia. Ënëmak oröönitaampenaat. Pöta ök omnaröa ompyaö yaautyoolök wia. Peene yoolök wi naön yaë epot yokpangk akun wali ëlëëp wi naöpan. Ni teëntomköntak omnarö ngönën yaatak moulmëëm pötomën pöröa saunatë kangut nim rangk isëpnaat.Pötaanök nimtë wëwëet ngarangk ëën lupmerkölam wiaap.

Ni yaumanre ya këlangön yaën. Pötaanökwon sëpnaan i yaapöt pëën nënganëp wain i kotnentaring na pël ëëm.

6Inëënöröa ngönte

1 Inëën yaaö ngönënring pöröak pitëmngarangköröen, “Kaöarö” pël weseë ping wesakap. Pit pël naën ëëpna pöt omën narö pötenitenak Anutuu yapintere ngönënte wak irëakaöre utpet wesak aö pël ëëpnaat. 2 Inëën yaauröpit pitëmngarangkKristoon könwi kosangwesakwë pörö pitën, “Pi nem karip,” pël wesak wakirepan. Pit pitëm ngarangköröen epël kön wiip.“Pi Kristoon kön wi kosang yemowasën lup santyaalmë. Pël ëën ne ya yamëngkën pöta këëtöpnaat.” Pël kön wieë pit weë ngentiak inëënpanë elmëëp.

1 Timoti 6:3 249 1 Timoti 6:21Omën këëtre mosutë ngönte

Ni omnarö ya pöt mëmpnaan kosang wesak rëmoulöm. 3 Omën namp tiarim Aköp Yesu Kristopim ngön këëtere Anutuu ënëm yaauta ngöntesëp wesak maimet aim wë pipop 4 pi pimtën könwiin isën kön won pan wë. Pël ëak pi irikorëak wë omën mosutön ngön kosang wesak aimeëngön lup nantë songönötëën ngön nga elëpënëakkent yaë. Pël yaë pötök omën epot yaarö. War,komkap, ökre was, omnampön köpël wë pas kön-tak, “Pi utpet yaaup,” pël wasö pël yaaö pöt yaarö.5 Pël ëak kët ël epotë ngön ke urak aim wë, omënke pil yaë piporö pitëm könöt ëngk ma e wia. Pëlyeë ngönën këët këëkë wak naön yaë. Pël yeempit epël yewas. “Aköpë ngönëntakël wëaö pötmonere urömaring wëaut,” pël yewas.

6 Yaap, omën namp pi pimtë omnantön, “Neyok pangk ëa,” pël weseë Aköpë ngönënta ënëmëëpna pöt yok pangk omën ompyaut kësang orömorëëpnaat. 7 Tiar tiarimtë songönte ëwat wë.Ëlöröak elek niwilaurö. Wë ënëmakwel wiak elektapël sëpenaarö. 8 Pötaanök kaömpre poë ko-röpre pöt wak wë pöt, “Yok pangk ëa,” pël wesaköpenaat. 9 Ën omën narö monere uröm kësangpan koirëpënëak kent yaë pipörö pit Setenökmorök elmëën pim kalaapöök öpnaat. Pël ëakomën pasutön kent yaaö pötak wer moön kösëpnaarö. 10 Monere urömatön kent yaaö pötakutpet ke nentere nent pötë songönte pël yaë.Omën narö monere urömatön kent yaëën pötökwer moön ngönën sëp wesak këlangön kaö katwieim wë.

Pool pi Timoti ompyaö öpënëak mëëa11 Anutuu omnamp ni, omën ke pilöt kasëng

mamp. Pël ëak wotpil wëaö, ngönënring wëaö,kön wi kosang yewesautaring wëaö, lup santyaautaring wëaö, weë ngentiak ulöp ngarngaryaautaring wëaö, wiap së së yaautaring wëaö,omën pipotring ömëëtaan weë panë ngentiim.12 Ni Kristoon kön wi kosang yewesautaringömëëtaan weë ngentiim. Pël ëak wëwë kosangëtwak öm. Ni omnaröa ëöetak Anutuun könwi kosang wesan pöt mëëan pötak pi wëwëkosang pötak ömëak yaö niwesa. 13 Anutu omënpout wëwë yaningkaupre Yesu Kristo Rom yangngarangk Pontias Pailatën ngön yaapët kosangwesakmëëaup piarpim ëöetak kosang wesak epëlyeniak. 14Aköpë ngön kosang wes yaningk pipotirikor ëëre omnaröak utpet wesak aö pël ëë-panëën ngarangk këëkë eim wëënak tiarim AköpYesu Kristo orööpnaat. 15 Anutuuk akun wiaut

wia pötak pimtok Kristo tekeri wes ulmëëpnaat.Pimënt kopëtapökëër ërëpsawiaring wëwëereweëre kosang pötë pepap pi omën omp aköröaOmp Aköp, pimënt tapöpökëër kaöaröa Kaöap.16 Pi kopëtap wel yawiaut wonöp, ëwa panëomnaröa nasënganëëta öngpök wëaup. Omënnampök piin itnaangkën ëaup, peeneeta nampökitnaangkanëëp. Weëre kosangre yaya yamëëa pötpim naë wieëaut om wiakaim wiaap, kosang pan.Yaap.

Omën omnant selap wieëauröa ngönte17Ni omën omnant selap wieëauröen ök mam.

Pël ëën koröp ngaarëk wak omën lëngë sëpnapipotön könwiin pitëm kaamököt pël ëën kosangwesak öpan. Anutu pi moup pepap puuk omnantulöl wes ningkën wak ërëpsawiaring öpenaappiin kosang wesak öp. 18 Ni ök mam. Pëlëën omën omnant selap wieëaurö ya ompyautselap mënak perper ëak pitëm omnant komëak omën muntarö mamp. 19 Pël ëëpna pö-tak pitëm ënëm kaamök elmëëpna omën weërekosangringöt koirak wëwë kosang këët öpnaat.

Wa korkor ngönte20 Timoti, ni Anutuu ngön nina pipët këëkë

wesak ngarangk ëëm. Pël ëak ngön pas kë wonpipot kasëng mamp. Omën narö tiarim ngönën-taan kööre tok yaalni piporö pitëm ngön pipten,“Ëwat kësangöt yewaut,” pël kaar ya. 21 Pit, “Tenëwatringörö,” pël aim olëak irikor ëak ngönënkasëng menaut pötaanök.

Anutu pim komre kolap pöt arim naë wiaap.[Yok pi tapët. Ne nim pepap, Pool.]

2 Timoti 1:1-2 250 2 Timoti 2:4

2 TimotiYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

36 pöta ök won sëën Pool kaalak wii kaatak wëTimotiin epwer retëng ë mena. Pool pi pimtë welwiipna akunet temanöm yesën kön weswes ëeëTimoti pim Epesas kak ingre mor saurö ngarangkëëpnaal ngan rë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Yoöre ërëpre wa korkor ngönöt 1:3–2:13Weteteere pepanöm ngönöt 2:14–4:5Pool pimtë ngönte 4:6-18Ngön mëët 4:19-221-2 O Timoti nem ru ulöpöököp ne Pool Anu-

tuuk Yesu Kristoë ngön yaaö omën sumëakneulëak tiarim wëwëet Yesu Kristooring yalmangkën nimpnaat kosang wesak niia pöten ökniamëak wes nemëaupök pep epwer retëng ëyaningk.

Anutu Pepere tiarim Aköp Yesu Kristo piarpimkomre kolapre ya ngësre mayaap pöt ningkënnim naë wiaap.

Tiar ngönëntaan ëö ëëngan3 Nem ëere peparöa eima pöl neenta lupmer

utpetat won wiaan kengkënring wë Anutuun in-ëën elmëeim wë. Pël ëeë nimëën yak kët ëlepotë Anutuun kimangmaimeë yoöre ërëpmaimwë. 4 Ne sëp yaniwasën nim neen yaköm ëëning ëan pöten kön wieë ërëpërëp kësang panëëmaak yak niin itaampaaten kent yaë. 5 Nenim kön wi kosang pan weseim wëën pipten könwia. Kön wi kosang ke pil pipët nim öng ëapLoisre ëlëp Yunis piarpim eimautak niinta tapëlyaën pël kön yaniwi. 6 Pötaanök nim könö itnganga niwesak epël niamaan. Ngaan nemmore-siar nim kepönöök yaniwiin Anutuuk welakötelniin ngönën ya mëmpëak weëre kosang waup.Pötaanök weëre kosang pöta këët ngarangk ëakulöl wasum. 7 Nim elnia pöten kön wieë epëlkön wiim. Anutu pim Pul tiar yaningk pöökkas ëëpenëak naalniin weëre kosang ëëre lupsant ëëre tiarimtok tiarimtën ngarangk ë pëlëëpenëak yaalni. Pötaanök weëre kosang waöpöta këët ngarangk ëak ulöl wasum.

8 Ni tiarim Aköpë ngönënte ök amëëtaan ëöëëngan. Pël ëak ne pim yaat yamëngkën wiikaatak neulëaup neenta ëö ëëngan. Ni Anutuunaëaan weëre kosang wak nem yaaul ngönën-taan këlangön kat yawiem kön wiin pangk ëëp.

9 Anutu pim tiar utpetetakaan niwak wotpilöpenëak yaö niia pöt tiarim ompyaö nentaanwon. Ngaanëër pan Anutu pi yang epër wonwiaan Yesu Kristook tiar ompyaö niwasëpnaatpël kön wia pötak komre kolap elnia. 10 Pimkomre kolap elnia pötak peene tiarim utpete-takaan niwaup, Yesu Kristo, yaaröön tekeri yes.Kristo pi weleta weëre kosangöt wa olëak pimngön ompyautak wëwë kosang wiakaim wiaapnapöt war wes yaningk. 11 Pël ëën Anutuuk ne pimngön yaaö omën sak ngön ompyaö pöt aöre rëmoulö pël ëëmëak neulëaup. 12Pël ëaut pötaanökne këëmre këlangönring wëaup. Pël ëeë pöten ëönaën nem kön wi kosang yewesaup Anutu pöpönkön selap naën yaaup pi weëre kosangringëpöknem ya yamëngkautre wëwëet ngarangk el-nëëpënëak yemangk pöt pout ngarangk ëakwëënakun kaöaö temanöm sëpnaat. 13Ngön yaap nemkëmtakaan ök yeniak pipta ököök ëëm. Ni YesuKristooring yal menak wë ngön pipët piin könwi kosang wasööre lupmerök sant mowasö pëlëëmëën yeniak pipël ëëm. 14 Ni Anutuuk omënompyaö ngarangk ëëmëak nina pipët ompyaöwesak ngarangk ëëm. Ngëëngk Pul tiarim lup-meri wia pöök kaamök elniaan ya pipët mëmp.

15 Ni ëwat wëën. Esia yangerak ngönën omënpourö ne sëp newesaut. Pitëm naëaan PiselasreEmosenis piaripta. 16 Aköp pi Onesiporas pimöngre ruuröen yaköm elmëëp. Pitëm pepapök newii kaatak wëën kaaö naalnëën akun kësang nemnaë wais ya kë neweseimaup. 17 Pi Rom kak waisneen ap weseim wiak nokoiraut. 18 Aköpök könwiin pangk ëën akun kaöaöök yaköm elmëëp. PiEpesas kak nemëën inëën ya kësang mëneimaut.Pöten iteneimaup niinta ëwat wëën.

2Poolök Timotiin Yesu Kristoë nga omën sëpënëak

mëëa1Nem ruup ni, tiar Yesu Kristooring yal menak

wëën komre kolap yaningk pötak weëre kosangsak öm. 2 Pël ëak omnaröa itöök nem ngönën ökniaan kat wia pipot nuukta tapël omën naröenkön wiin ya ompyaö mëmpnaarö pël ëën pötpitën maan omën muntaröen ök map.

3 Ni Yesu Kristo pim nga omën ompyaö namppël sak tenring këëmre këlangönë rangk öm.4 Ne nim ömëël pöten kön wiimëëk yak ngönnokoliit ök niamaan kat wi. Omën namp kööretokörö il wasëpënëak nga yaatak wë pi ya muntatnamëngkën yaaup. Ngaaröa kaöapök pim yaaten

2 Timoti 2:5 251 2 Timoti 3:4itenak kent ëëpënëak nga ya kopëtet ompyaöwesak mëmpnaat. 5 Ën namp pi omën muntarö ilmowasëpënëak ngaal witwit yeem ngasam pötangön kosangta ënëm naën ëëpna pöp këët naönëëpnaap. 6 Ën namp pi ya lupöök akun poutëya kaö mëneim öpna pöp puuk wet rëak yalupöökaan kaömp këët öpnaap. 7 Ngön pipotingremor saurö tiarimwëwëeten ya. Aköpök könkoir ningkën nem ngön ök yeniak pipotë këëtönëwat sumëët. Pötaanök kön wiaam.

8 Ni Yesu Kristoon kön wiaam. Pi omën ompak Tewit pim ëapök weletakaan wal ëaup ngönpöt ngönëntak ök ni yeë pöt. 9 Ne ngön ompyaöpipot ök yaan omnaröak nem ngönten kaaö ëënutpet yaauröen yaalmë pöl këëmre këlangönke nentere nent kat yenewi. Pit wii yenetë.Pël ëautak Anutu pim ngönte wii natëën yaë.10 Pötaanök ne Anutuu yaö wesaurö pitëmëënkëëmre këlangön epot kat yawi. Pit Yesu Kristookutpetetakaan moön Anutuu ëwaatak wakaimöpënëak këlangön kat yawi. 11Ngön epëlwia epëtyaap.“Tiar pim weletak yal menan pöt wëwëetakta yal

mempenaat.12Tiar këlangön kat yawiemweë ngentiipena pöt

piiring ngarangk sëpenaat.Tiar pi yak mowasëpena pöt puukta tiar yak

niwasëpnaat.13Tiarimngön kosangëtwiap sëpna pöt pimngön

kosangët kosang sak wiaapnaat.Pi nalre nal naën yaaup.”

Ya omën namp Anutuuk itaangkën ompyaö yaëpöta ngönte

14 Ni ngön epët ngolöp wesak Anutuu ëöetakomnaröen mëak pit ngön utpetatëën nga elepanpël mam. Pël yaë piptak kaamök naalmëën ngönutpet pötök pöt kat yawiaurö utpet yemowas.15 Anutuuk niin kön wiin kë sëpnaataan weëngentiak yaat mëmp. Pël yeem ngön këët wotpiltekeri wesak maim wëën omën ëöaat nim rangknawisën ëëpnaat. 16 Ngön pas kë won Anutuukent naën pipot apan. Pipotök utpetatë kanöökwes mëën Anutuun kasëng mempanëën. 17 Kaarpipot ëmpöl kaöatë yaë pöl ulöl sak utpet yewas.Omën ke pil yaauröakaan naar Aimeniasre Paili-tas. 18 Piarip irikor ëak ngön këët kasëng menakënëmakweletakaanwal ëëpenaat ya pöt yok oröapël kaar aimeë omën muntaröa kön wi kosangyewasaut utpetweseimwë. 19Pël yaatakAnutuukpim ingre morörö tiar ka wap ket ëak wesirëntaintaë taua. Wap pöta möönöök ngön epël wia.

“Aköp pi pim omnaröen ëwat wë.” Pël ëak muntnent epël wia. “Omën Aköpön, ‘Yaap pi tiarimAköp,’ pël maimeë pim yapinte wak yaaurö pitutpetat kasëng mamp.”

20 Omën omnant kësang wieëaupë ka kaöetakkelön nant omën sum kësangët koolre siluwapötök ket ëëre këraare yangatök ket ë pël ëautwia. Nant ya kaöatë yaut, nant pasutë yaut pëlëak wia. 21Namp pi omën pas pöt kasëng menakpim lupmer kölam wasën pöt pi kelön ya kaöatëpötë ök sëpnaat. Pël ëën Ka Pepapök piin könwiin ompyaö ëën peram mowasën pi yaap KaPepapëën ya ompyaö ke nentere nentmëmpnaat.

22 Timoti ni omp ulwasöröa kentre kaur yaautsëpmowesak öm. Pël ëak omën lup kölamringwëAnutuun kaamök elmëëpënëak maim wëauröar-ing wotpil wëëre könwi kosangmowasö, lup santelmëëre mayaaptaring wë pël ëëmëën weë ngen-tiim. 23Ni köpël ngön utpet pipot kasëng mamp.Pipotök nga koir yaë pöten ëwat wëën. 24 Aköpëinëën yaaö nampök ngaal witwit ngön epan. Piomën pourö ngöntre kar elmëeimeë ompyaö we-sak ngönën ök maim öp. Pël yaëën nampök piinutpet yaalmëën pöt ya sangën elmëëpan. 25 Pëlëak omën pim ngön wa olë yaaurö pitën wiaprekor elmëak pitëm könöt wotpil mowasëp. Pëlëën pit Anutuuk kaamök elmëën lup kaip tiakngön këët ëwat sëpën sa. 26 Pël ëak pitëm lupötkan tëën ngaanëër Setenök pim ngön ngaarëköpënëak kalaapö mowiin wak wakaima pörekaanent ë olëak ompyaö sëpnaat.

3Akun kaöaö temanöm yesën wa irikor kësang

orööpnaat1 Ni epël kön wiaam. Akun kaöaö temanöm

yesën könöm ke nentere nent orööpnaat. Pötepot. 2 Omnarö pitëmtën kent ëën keimön ëëp-naat, monatön kentre kaur ëëpnaat, pitëmtënwak isak apnaat, ieping ëëpnaat, Anutuun ökrewas apnaat, pitëm ëlre peparöa ngönöt wa olap-naat, omnant mangkën yoöre ërëp nemaan ëëp-naat, Anutuun ngëëngk nemowasën ëëpnaat,3 omën pitring irëauröenta ngöntre kar naënëëpnaat, omnaröak mayaap elmëëpënëak yaëënkangiir nga elmëëpnaat, omnaröen ökre wasapnaat, pitëmtok pitëmtë koröpötön ngarangknaën ëëpnaat, kentre imënöröa yaë pöl ëëpnaat,omënompyaöyaautönkööre tok ëëpnaat, 4pitëmkaruröen morök elmëak kööre toköröa moresimoulmëëpnaat, teënt pan köntak pitëmkön ëngk

2 Timoti 3:5 252 2 Timoti 4:13ma e pötë ënëm ëëpnaat, pitëmtok omën kaöaröpël kaar apnaat, koröpöökë omnantön kent yeemAnutuun kent naën ëëpnaat. 5 Pël yeem pitkoröpöök Anutuu ënëm yaaö kaarkaar sak wëAnutu kasëng menak öpnaat. Ni omën ke pilörökasëng mamp. 6 Pitëm naëaan narö ëlëëp kanantë së ilëak öng kön wonöröen ngön kaarke nentere nent mëak pitëm ngönën kaar pötëënëm ëëpënëak morök yaalmë. Öng pörö pitëmsaunatë könömöt wetak wë kön selap wëaurökentre kaur ke nentere nent pötök wer moönënëm yaaurö. 7 Pit kët ël epotë ngön kat wiakkön ya mëneimeë ngön këëta songönte ëwatnasën yaaurö. 8 Omën öngörö morök yaalmëapörö ngaan Sanisre Sampris piarpim Moses pimngönten kööre tok elmëa pöta ök ngön këëtaankööre tok yaaurö. Pitëm könöt utpet yaaurö yakkön wi kosang yewesaut kaëngk yaaurö. 9 Pitëmomnant yaautë këët kaö naarööpan. SanisreSampris piarpim ëa pöl köpël yaauta këët tekerisëën omën pourö itaampnaat.

Weëre kosang taueë Anutuu ngönta ënëm yaautangönte

10 Ni neering yesaup nem ngönën ökyamëëaöre kan yaaö, omnant yaaö poutësongöntere Anutuun kön wi kosang yewesaöreya wiap yaaö, lup sant yaaöre këëre ngaatërangkwë, 11omnaröak utpetat kësang yaalnëaörekëlangön kat yawiaö pötön ëwat wëën AntiokreAikoniamre Listra ka pötë së wë këlangön kaö katwieim wëën Aköpök utpet pötë öngpökaan ent ëneulëaut pöten ëwat wëën. 12 Omën narö YesuKristook yal menak Anutuu ngöntak öpna piporokööre toköröak utpet mowasëpnaat. 13 Ën omënutpet kaar yaauröak omnaröen morök yemaanSetenökta pitën morök tapël maan utpet panësëpnaat.

14 Ni pöt, ngön kë kat wiak kön wi kosangwesan pipot taintaë wak öm. Ni ten ngönpipot rë niulauröen ëwat wëën. 15 Nimtëntaëwat wëën. Nim kotuukaan ngëëngk ngönënpepewer sangk kelak kat wieimaup yak pötakkön ompyaut ningkën Yesu Kristoon kön wikosang wasën Anutuuk utpetetakaan niöpnaap.16 Ngönën pep pipot pout Anutu pimtë Pulöökëkaamöktak oröaut. Pötaanök ngön pipotök ëwatninak tiarimtë utpetatön pet yaalni. Pël ëaktiarimwëwëat ompyaö niwesak wotpil öpena pötrë yanuul. 17 Kopëta niwasën Anutuu omën këpanë sak ya ompyaö ke nentere nentmëmpenëakngönën pep pöt oröa.

4Poolök Timotiin Anutuu ngön këët kosang wesak

ök mapënëak mëëa1 Ne Anutuu ëöetakre Yesu Kristo omën wel

wiaare öp wëaurö tiarim ngönte ë pet irëp-naapë ëöetak pim akun kaöaöök wais wa ngaööknimëëpna pötaan kosangwesak epël niamaan katwiim. 2 Anutuu ngönte ök mëak omën pötaankent yaauröere kaaö yaaö pouröen wiap elmëakkosang wesak ök mam. Pël ëën ngön pötakelmëën pitëm lupöt it nganga sëp. Pitëm ut-petatön nga maan lup kaip tiip. Konöt kosangmowasën Anutuu kanöök sëp. Pël yaëën këtël epotë wiap elmëak këëkë wesak rë mouleimöm. 3 Ënëmak akun nent temanöm sëën omnaröwotpil ngönten kaaö ëak pitëmtë kentötë ënëmeimeë ngönën kaaröt kat wiipënëak yeem pëëlmaan rë yemoula ke nampre nampörö wais rëmouleim öpnaat. 4 Pël ëën pit ngön këët kasëngmenak ëlar ngön pöt kat wieim öpnaat. 5 Nipöt, kët ël epotë kön tektektaring wë këëmrekëlangönë rangk öm. Pël ëeë omnaröen ngönënök maim öm. Nim omnarö kaamök ëak ngönënök yemaan ya pöt panë wesak mëmpeim öm.

Pool pi ya pet irëpënëak mëëa6 Wain iit Anutuun kiri yaalmë pöl nem iit

lë olemëak yeë. Nem wëwë epët sëp wasumaakunet temanömyes. 7Nenemyaatweëngentiakmëneimaut. Nem yaat mëmpö wais pet ir yoolak.Kan yaö neea pöök mësaö wais yaö neeaurekyaarö. Nem kön wi kosang yewesaut wil këloknaën. 8 Pël ëën peene pöt kutömweri ul ë ran-giaut, sum kësangring omën wotpilöröaan yaöëa pöt nemëën ëaut akun kaöaöök Omp Aköp,ngön ë pet yairaö wotpilëp puuk nampnaat. Pötnemënt pëën won, pim orööpna akuneten kentëak kor wakaimaurö pitta mampnaat.

Ngön mëët9 Peene teëntom nem naë waisum. 10 Timas

pi yangerakë omnantön kentre kaur ëak ne sëpnewesak Tesalonaika kakë sa. Pël ëën Kresenpiita Kalesia yangerakë yesën Taitasta Talmesiayangerakë sa. 11Pël ëën Luk pimënt tenip wë. Pö-taanök ni Maak koirak arip waiseë. Pi yok pangkya kaamök elnëëpnaap. 12Tikikas pöpökëër nookwes mëën Epesas kakël sa. 13Nim waisumë pötaknem ulpëën waliip Troas kak Kapas pim kaatakwiaan pöp wak waisum. Pël ëak pep pepatringket ëautre imën koröpöök ket ëaö pipotta wak

2 Timoti 4:14 253 2 Timoti 4:22waisum. Ne pep imën koröpöök ket ëaö pipotönkent pan yaë.

14Ainötök omnant ket yaaup Alesanta pi utpetkaö elnëaut. Pötaanök Aköpök kangut mamp-naat. 15Niinta omën pöpön ngarangk këëkë ëëm.Pi kosang ëak tenim ngönöt wa olëaup.

16 Wet rëak nem ngön yaatak neulëa pö-tak omën namp ne kaamök naalnëën, wonpan. Omën pourö ne sëp newesa. Aköpökpitëm korar elnëa pöta kangut won wes moolap.17 Aköp neering wë ngönën ulöl wasën köpëlomnaröeta kat wi pet irëpënëak kaamök elnëakweëre kosang nenak utpet kaöatë naëaan ent ëneulëaut. 18 Aköp pi utpet ke nentere nentaöngpökaan newak ompyaö wesak kutömweri wangaöök nemëëpnaap. Tiar akun poutë pim yap-inte ngaarëk wak aim öpa. Yaap.

19Ne Akuilaare pim öngöp Prisilaare Onesipo-rasë öngre ruurö pit pouröaan yowe yemak pël ökmam. 20 Erastas pi Korin kak wakaimaup. Tropi-mas yauman ëën Mailitas kak ent ë moulmëaut.21 Kentre wap akunet temanöm sëpanëën teëntwaisum.

Yupulasre Putenre Lainasre Klotiaare ingremor eprek wëaö pourö pitta yowe yenia.

22 Aköp nim könöpring öp. Pim komre kolappöt arim naë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne nim pepap, Pool.]

Taitas 1:1 254 Taitas 2:4

TaitasYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 35 pöta Ök won sëën Poolök pep epwerTaitas pimëën retëng ëa. Taitas Krik omën Pool-ring wakaimaupök Krit kustak ingre mor sauröngarangk ëak wëën Poolök epwer retëng ë mena.Pim pep epwer pöt, Taitasën tolëël ngarangkëëpën pöta ngönöt mena. Ngön epët 1 Timotipöweri wia pötë ök.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-4Ngönënë ngarangköröa ngönte 1:5-16Omën pouröa ngönte 2:1-15Wa korkorre pepanöm ngönöt 3:1-11Ngön mëët 3:12-151 O Taitas, ne Pool Anutuu inëën yaaupök pep

epwer retëng ë yaningk. Puuk Yesu Kristoë ngönyaaö omën neulëak pimëën yaö elniaurö arimkönwi kosang yewesaut taëwasën pimwëwëetakwë pöta këët këëkë ëwat sënëak neulëaut. 2 Near ya kë sak wëwë kosangët önëëtaan kor önëakarimkönwi kosang yewesaut taë yanuwas. Anutupi kaar naënëpök yangerak omnant naaröönwiaan pötaan kup nuwia. 3 Pël ëak puuk ënëmakpimakunwia pötakwëwë kosangta songönte pimngöntak tekeri wes nina. Anutu kama yanuwapöpök ngön epët nenak ök amëak neaan pël yeë.

4 Taitas niin ngönën ök niaan nem yeë pöl könwi kosang wesak nem ru panë saup, niin yoöreërëp yeniak.

Anutu Pepere tiarim kama yanuwaup, YesuKristo, piarpim komre kolapre mayaap pötningkën arim naë wiaap.

Ngönënë wotöököröa ngönte5Ni ingre mor sauröa naë omën nant korar wia

pöt wotpil wesak ka poutë ngönënë wotöökörömoulmëëmëak nem ök niia pöl Krit kustak ni-ulëën wëaup. 6 Ne epël ök niiaut. Omën namppi omnaröa itöök ketre saun won panëëpök öngkopët nampringëp, pim ruuröeta Kristoon könwikosang yewesauröak pitëm kentöökë ënëm ëakutpet naën yaaöre pitëm ëlre peparöa ngön wanemoolaan yaaö omën ke pilëpök ingre moröröakepönöök moulmëën öp. 7 Ngönënë wotöököppi Anutu pim yaat ngarangk yaaupök omnaröaitöök ketre saun won, wotpil öp. Pi pimtën pingwesak ëak ya sangën teënt ëëpan. I ngaat nakkön irikor ëak omnarö köntak mööpan. Monere

urömatëën war ëëpan. 8 Omën kamaatëaanöröngöntre kar elmëëp. Kön ompyautaring wë wot-pil ompyaö öp. Pimtë wëwëet ngarangk ëëp. 9 Pitenim ngönën kë rë yanuul pöt taë wes wak öp.Pël ëeë ngönën kë pöt rë moulööre omën ngönpöt wa yoolëauröa kaaröt tekeri wasö pël ëëp.

Krit kustak kaar omnarö selap wakaima10 Omën selap ngön wa yoolëaurö wë. Pit

ngön mosut ëak morök yaalni ke pilörö se-lap Yuta omën, “Ar Anutuu ngönta ënëm panëëënëën arim koröp kaut ileë,” kaar pël yaaöpöröa naëaanörö. 11 Pit monere urömat öpënëakngönën naëpanëët aö ompöröere pitëm öngreruurö utpet yemowesaurö. Pötaanök ngönënëwotöökörö ar pit il mowarieë. 12 Pitëmtë Kritkustakaan ëwat omën nampök epël ök ëa. “Kritomnarö ten kaar yaaurö. Ten animauröa ök këköntak yeem wisën yaaurö.” 13 Krit ëwat omënpöpë ök ëa pöt yaapët. Pötaanök pitëm könwi kosang yewesaut taë wesak öpnaan kosangwesak ök maë. 14 Pël ëak pit Yuta omnaröa ëaröangön pasutre omën ngön këët wa yoolëauröangön kosang wesak ya pipotön kat wiipan pëlmaë. 15 Omën pitëm lupötë kölam wë pörö pitomën poutön kön wiin kölam wia pël yaaurö. Ënutpetatök pitëm lupötë utpetwasën Kristoon könwi kosang newasën yaaö pörö pit omën poutönkön wiin kölam won pël yewas. Pöt pitëm könrelupöt pu wariin ompyaöre utpet pöt kom naënyaaurö pötaanök. 16 Pël yaëëtak Anutuun ëwatwë pël yaauröak pitëm yaautök pi kasëng ye-mangk pöt pet yaalni. Anutuuk pitën itaangkënutpet pan ëën pit pim ngönte wa olëak omënompyaut ëëpënëak ëën pangk naën yaaurö.

2Öngre omp ulöpöröa ngönte

1 Pit utpet ke pipot yaauröak ni pöt ngönënkëët pëën rë moul. 2 Omp ulöpöröen i ngaatnak kön irikor ëëpan pël ma. Pit omën ompyautyaëën omnaröak pitën ping wesak ap. Pël ëakpitëmtë wëwëat ngarangk ëëp. Pël yeem këëkëwesak kön wi kosang wasööre neneren lup santelmë pël ëëp. Pël yaëën omnaröak pitëmëënutpet yaalmëën pöt kosang sak öp. 3 Tapël öngulöpöröenta öngöröa Anutuu ngön ngaarëk yewapöl ëëpnaan ök ma. Pit omnaröen utpet wesakmepan. Pël ëak i ngaat keimön nëmpan. Pëlyeem öng ulwas ompringöröen ompyaö yaaö pötrë moulak pet elmëëp. 4 Pël ëak öng ulwas

Taitas 2:5 255 Taitas 3:14pöröenpet elmëënpitëmompre ruuröen lup santelmëëpnaan. 5 Pël ëak pitëmtë wëwëat ngarangkëak lup kölam öpnaan. Pël yeem pitëmtë kaatëomnant këëkë wesak ngarangk ëak omnaröaanompyaö elmëak ompöröa ngönöt ngaarëk öp-naan. Pit pël yaëën pöt omnaröak pitëm yaautönitenak Anutuu ngönten utpet wesak naëpan.

Omp ulwasöröa ngönte6 Öngre omp ulöpöröen mëëa tapël omp ul-

wasöröenta ök ma. Pitëmtë wëwëat ngarangkëëpnaan kosang wesak ök ma. 7 Ni ompyaöyaaö pötaan wotöök rëak wëën omnarö nim yaaöpöten itenak ök ëëp. Ni rë moulömëën, wotpilwë këëkë wesak rë moul. 8 Ngön kë omnaröakwa utpet wesak naën ëëpna pöt pëën ök ma.Pël ëën nim kööre tokörö pit tiarën utpet wesakniapënëak ök ëën pangk naën ëën ëö sëpnaan.

Inëën ruuröa ngönte9 Inëën ruuröenpitëmkaöaröa ngönöt ngaarëk

wak ompyaö wesak ya mëngkën pit itenak yaërëpërëp ëëpnaan ök ma. Pitëm kaöaröen ngönutpetat kangiir mepan. 10 Pit pitëm kaöaröaomnant këkain ëëpanëp ompyaö wesak pitëmngönöt ngaarëk öp. Pël ëën pit itenak, “Yokpangk yaë,” pël wasëpnaan. Inëën ruurö pit yaompyaö ke pil yamëngkën Anutu tiarim kamayanuwauppimngönënte ngaarëk sëën omnaröakitenak kön wiin, “Ngön pöt ompyaut,” pël wasëp-naat.

Tiar lup kölam wë Kristo pim akun kaöaöön koröpa

11 Anutu pi yang ël epotë omën pourö kamaniöpënëak pim komre kolap pöt tekeri wes nina.12 Komre kolap pötak Anutu kasëng menak wëaöpötere yangerakë kentre kaur pöt sëp wesak eyangerak wë eptakëër tiarim wëwëat ngarangkëak wotpil wë omën Anutuu ënëm yaauröa wëaulöpenëak rë yanuul. 13 Pël ëën tiar wëwë pötakëlwë kön kosang wiak kë ompyaö oröön ërëpsawiëëpena pöten kor eim wë. Yaap, tiar kor eimwëën Yesu Kristo yaaröön pim ëwaat tekeri sëënitaampenaat. Pi tiarim Anutu, ompyaö yanuwaspöp, 14 tiar utpetatë öngpökaan kama niwakkölam niwasën pim omnarö pël sak wë kosangwesak ompyaö yaaö pöt ëëpenëak pim wëwëettiarimëën keimön naën kësangën elniak wel wia.

15Ngön pipot pout ök ma. Weëre kosang ninapöt poutwakwëngön pipot öpnaan ke urakmëakwa olapanëën kosangwesakma. Pit niin könwiiniraan nim ngönte wa olapan.

3Tiar wëwë ompyautak kosang sak öpa

1Nim ingre mor sauröen yang ngarangköröerekaöaröa iri öpnaan ngolöp wesak ök ma. Pitngönöt ngaarëk wak wëën ya ompyaö nantmangkën pöt mëmp. 2 Pit omnaröen utpet we-sak mëak ngön kosang mepanëp ompyaö elmëakëpre wiap elmëëp. 3 Tiar ngaan Setenök morökelniin ngön këëta kanö irikor ëak köpël wë ngönwa olaimaurö. Pël ëak tiarim wëwëat ngarangknaën kentre kauratë ënëm pëën eimaurö. Kët ëlepotë tiar utpet yaëën omnarö tiarën kaaö yaal-niin tiarimëntta neneraan kaaö eimaurö. 4 Pëlëauröak Anutu tiar kama yanuwaup pim ompyaöelniire lup sant elni pël yaaö pöt tekeri wes ninak5 kama niwaurö. Pi tiarim wotpil yaautaan won,pimtë yakömtak pël elniaurö. Pi tiarën yakömelnieë tiarim lupöt iirak pim ru niwasën NgëëngkPulöök tiarim lupöt ngolöp niwesa. 6 AnutuukYesu Kristo tiar kama yanuwaaupë tiarimëën el-nia pötaan Ngëëngk Pul pö tiarim naë wes mëënwais kaamök kësang elnia. 7 Anutuuk komrekolap elniak, “Wotpilörö,” pël niak yaö niwasënkön kosang wiak kor wë wëwë kosangët öpenëakpël elnia. 8Ngön pipot yaapöt.

Taitas, nem kentöök ni omën Anutuun könwi kosang wesaurö omën ompyaut eim öpnaankosang wesak omën yaap pipot ëëpnaan ök ma.Pipot ompyaut, omnarö kaamök yaalni. 9 Ngönutpet ke epëlöt kasëng man. Ngön mosutëënnga elngan. Ëere körööröa songönöt kaö wesakangan. Moses pim ngön kosangtak wia pötönnga angan. Omën pipot pout mosut, kaamöknaalniipanëët, pötaan kasëng man. 10 Ën omënnamp ngön kaar ëak ingremorörö kom yaalmëënpöt akun nent ma nentepar wotpil mowas. Pëlëën pi kat nawiin yaëën pöt kasëng moman. 11Niëwat wëën. Omën ke pilëp korar wë utpet yaaup.Pimtë yaaut tiarën pet yaalni.

Ngön mëët12 Ne Atemas ma Tikikas namp nim naë wes

mëën wais orööpna pötak teëntom nem naëNikopolis kakë wais. Ne kopi akunaöök pörekömëak kön yawi pötaanök. 13 Ni Sinas, Romngön kosangöt ëwatëpre Apolos piarip kaamökompyaö elmëak kamtaöökë omnant menak wesmëën sëp. Piarip omnantön ngöntök ëëpanëënkaamök elmë. 14 Tiarim ingre mor saurö pittaompyaö yaauta yaat këëkë wesak mënak kosangsëp. Pël yaëën narö koröpöökë omnant ëël yaëën

Taitas 3:15 256 Taitas 3:15pöt kaamök elmëën pitëm ngönëntak wëaut këëëpnaat.

15 Omën neering wëaurö pit pourö niin yoöreërëp yenia. Ngönëntak lup sant yaalni pöröentatapël yaalmë pël ök ma.

Anutu pim komre kolap pöt ar pouröa naëwiaap.

[Yok pi tapët.Ne nim pepap, Pool.]

Pailimon 1 257 Pailimon 24

PailimonYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki 32

pöta ök won sëën Pool Rom kak wii kaatak wëpep epwer Pailimon pimëën retëng ëa. Pailimonpöp omnant kësang wieëaupök Kolosi kak wëëningre mor saurö pim kaatak wa top ëeima. Poolëepwer retëng ëaö pöta songönte epël. Pailimonëinëën ru namp, Onisimas, pim omën nent këkainëak kas Rom kakë sa. Pël ëak Pool koirak lup kaiptiak Kristoon kön wi kosang wesa. Pël ëën PoolökOnisimas kaalak Pailimonë naëwes yamëem Pail-imonök pim saunet won mowasëpënëak pep ep-weri ök mëak mangkën wak sa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-3Pailimon pimtëën yaya ngönte 4-7Onisimas pimëën kimang mëëaut 8-22Ngön mëët 23-251 O Pailimon, ne Pool Yesu Kristoë ngönte

yaautaan wii kaatak neulëaupök Timoti tepërimngöntöp piiring wë tenpim ya ngawiap nimëënpep epwer retëng ë yaningk. 2 Öng Apia ten-pim karipre Akipas tenpim yeë pöl Anutuu yaatkosang ngentiak yamëngk pöpre ingre mor saönim kaatak ngönënëën wa top ë yaë pöröaantayoöre ërëp yak.

3 Anutu tiarim Pepapre Aköp Yesu Kristo pi-arpim komre kolapre mayaap pöt ningkën arimnaë wiaap.

Pool pi Pailimonëën Anutuun kimang ngöntakyoöre ërëp mëëa

4-5 Pailimon, ni Aköp Yesuun kön wi kosangwesak Anutuu omnaröen lup sant yaalmëan pötnaröak aan kat wiaut. Pötaanök ne kët ël epotënimëën Anutuun kimang ngöntak yoöre ërëpmaim wë. 6 Ni omnaröen nim Kristoon kön wikosang yewesa pöten ök maan tiar Kristook yalëak wëën Anutuu tiarën ompyaö yaalni pötenëwat sëpënëak kimang yemak. 7 Ngöntop, niAnutuu omnaröen lup sant elmëën pit ya kë sa.Pël ëën ne pöt kat wiak ya kë sak ërëpërëp yeë.

Pool pi Pailimonön Onisimas sant mowasëpënëakmëëa

8Ni lup sant yaalmëanpötaan epël niamaankatwi. Kristook pim yaatak neulëën wë. Pötaanöknook omnant ëëmëën këk niamëak pöt pangkniamaat. 9 Pël ëëmaatak tepër nampnampëënyak lup sant yeë pötaan wiap wesak niamaan.Ne Pool omp ulöpöp Yesu Kristo pimëën yak

wii kaatak neulëën wëaupök 10 Onisimas, nemruup, pimëën kosang wesak kimang yeniak. Nemwii ka eptak wëautak piin Kristöe songönte ökmaan kön wi kosang wesak nem ru sak wë. 11 Pingaan nim inëën yaaupök pim akunet pet nairënwiaan nim sëp wesautak ompyaö wesak kaamöknaalniin ëaup, peene tepër pouwaar yok pangkkaamök elniipnaap. 12 Pötaanök nook pi nimnaë wes mëën yewais. Pi nem ru ulöpöököp yakne sëp newesak nim naë yewaisën ya këlangönyaë. 13Ne Kristoë ngön ompyaut ök yaautaan wiikaatak neulëën wëaupök pi nim urötak kaamökelnëëpënëak kent yaë. 14 Pël yaëëtak ni pötaankuure mak nenëaan wiaan piin maan nem naëöpënëak kön nawiin ëaut. Pöt ni ompyaö elnëakpiin maan öpnaan ke urak niamaaten kaaö yaë.Könöök pël elnëëmëëten kent yaë.

15Ne kön wiin Onisimas pi kaalak wais niiringsasa öpnaataan Anutuuk maan akun kot nent sëpniwesa. 16 Ngaan pi nim inëën ru wakaimaup.Peene pöt, pöt pëën won. Pi nim ëan pöl Kristookyal meneë yak inëën pëën won, nim kar panësak wë. Ne piin lup sant yaalmë. Ën ni ne ilnewesak nim inëën ruupök nim ëa pöl Aköpönkön wi kosang wesak wëën lup sant kësang panelmëeim ömëëp. 17 Ni kön wiin tepër Kristoëyaat yamëngkauwaar pël wesak pöt nim neensant yaalnëën pöl piinta elmë. 18 Pi utpet nentelnia ma omën nent nim naëaan këkain ëa pötök neaan kangiir nimpaat. 19 Ne Pool nemtëmoresök epël retëng yeë. Onisimas pim omënnim naëaan wa pötë kangiir nimpaan. Ni ëwatwëënpötaanngolöpnuwesak epël neniangan. Nekaamök elniinKristoë omën sakwëënpötaannimnaë kangiir nampë kësang nent wia. 20 PötaanökAköpëën yak ne ompyaö elnëak Onisimas santmowas. Tepër Kristook yal menak wëerek pëlelnëën ya kë sumaan.

21 Ni nem këm ngönte ngaarëk ömëët pël könwieë pep epwer retëng ë yaningk. Yaap, ne könwiin ni il wesak munt nantta ëëmëëp. 22 Nekön wiin Anutuuk nim kimang yamëëaut katwiak wil neulëën nim naë waisumaap. PötaanökOnisimas pim nim naë waisëpnaatak ne nim naëwais ömaan ur nent kopëta was.

Yoöre ërëp ngönte23 Epapras, Yesu Kristoë ngönte ök yaautaan

wii kaatak moulmëën neering wë pöp pi yoöreërëp yenia. 24ËnMaakre Aristakasre Timasre Lukneering ya yamëngka pörö pitökta tapël yenia.

Pailimon 25 258 Pailimon 2525 Aköp Yesu Kristo pim komre kolap pöt arim

lupmeri wiaap.[Yok pi tapët.Ne nim karip, Pool.]

Ipru 1:1 259 Ipru 2:3

IpruYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

37 pöta ök won sëën omën nampök pep epwerIpru omën ingre mor saö naröaan retëng ëa.Omën retëng ëa pöp, tiar köpël. Pi ingre morörökööre toköröak pitëm kön wi kosang yewesautirikor yaalmëën kasëng mampënëak yaëën ep-wer retëng ë mena. Pi Kristoë yaatere yapintakMosesëët il yewas pöt pet elmëa.Pöt epël wia.

Kristook Anutuu songönte tekeri wes pet ira1:1-3

Kristook enselörö il yewas 1:4–2:18Kristook Mosesre Yosua il yewas 3:1–4:13Kristoë kiri yaaö yaatakMosesëët il yewas 4:14–

7:28Kristoë sulöp ngolöptak Mosesëët il yewas 8:1–

9:28Kristoë kiri ëautak Mosesëët il yewas 10:1-39Kön wi kosang yewesauta ngönte 11:1–12:29Wa korkor ngön mëët 13:1-25

Anutuuk pim Ruupön maan pim ngönte ök niia1 Ngaanëër Anutu pi tektek ngön yaauröen

ök maan tiarim ëaröen ngön ke nentere nent,kan ke naöre naö ök maö ima. 2 Pël ëautakpeene yangerakë omnant won wasëpna akunettemanöm yesën akun eptak pim Ruupön maanpim ngönte ök niia. Ruup Pepapök maan om-nant pout ket ëaup omnantë pep sëpënëak mëëa.3 Anutuu ë rangiere ëwaat pim naë wiaan tekeriyewas. Pi Anutuu ök panëëp pim weëre kosangngöntak omnant pout kaamök elniaan taë sakwia. Puuk wel wiak tiar kölam niwasëpënëaktiarim saunat won wes olëak, kaalak kutömweriwal ëak së Anutuu yaapkëël wel aisëak weërekosangring wë.

Anutuu Ruupök enselörö il yemowas4Pi Anutuuk yapin kaöetmangkën enselöröaat

il yewas. Tapël pi kutömweri isak Anutuu yaap-këël wë weëre kosang wak enselörö ngep elmëakwë. 5 Ne tol ëën pël yeniak? Ngaan Anutuukngönëntak epël mëëa pöt enselöröen ök nemaanëa.“Ni nem Ruup.Peene ne wil nuulëak nim Pep sak wë.”Ën epteta enselöröen nemaan ëa.“Ne pim Pep sak wëënpi nem Ru sak öpnaat.”

6Nent pöt, Anutuuk pim Ruwetëëp yangerak wesmëën waisëpënëak ëa pötak epël ök mëëa.“Ne Anutu nem ensel pourö piin yaya map.”7 Nent pöt, pim enselöröen, “Pit Ruupë iri wë,”weseë pitëmëën epël ëa.“Ne Anutu nem enselöröen maan kentöökë ök

yesaurö.Ën nem inëënöröen maan es wilëngöökë ök

yesaurö.”8 Ën nent pöt, Ruupëën Anutuuk epël ök mëëa.“O Anutu, ni omp aköp akun wali om ngarangk

eim ömëëp.Nim omën wa ngaöök yamëën pörö wotpil wesak

ngarangk yaaup.9 Ni wotpil yaautön kent yaaup, utpet yaautön

kaaö yaaup.Pötaanök Anutu ne, nim Anutuuk ni ërëpsawi

ëëmëak yaö niaan ërëpsawi kaö yaëënnimotök karuröaat il yewas.”

10Nent epël mëëa.“Aköp ni omnant won wiaan yanger ket ëan.Nim moresring kutömwer ket ëan.11Kutömre yang pipot kö yesën ni pötwakaimom

ömëëp.Poë koröpö sëpar yes pöl pipot ëëpnaat.12Nuuk pit poë koröpö rang rë yawi pöl ëëmëët.Pël ëak ulpëënëp përëak ngakëp yamë pöl

elmëëmëët.Ën ni pöp om wakaim omëëp.Ni ulöp sak wiap nasëngan.”13 Nent epël wia pöt, Anutuuk pim enselöröennemaan, Ruupön mëëa.“Ni wais nem yaapkëëtakël wel aisëak weëre

kosangring wëënomën nimëën kööre tok yaaurö nook maan nim

weëre kosangöökë karök ilapnaat.”14 Ën enselöröen tolël mëëa? Pit omën könöröaök ëën Anutuuk pim inëën ya mëmpënëak wesyamëaurö. Pël ëën wais omën Anutuuk utpete-takaan kama niöpnaarö kaamök yaalni.

2Anutuu utpetetakaan yaniwa pöt kësangët

1 Yaap, Anutuu Ruupök enselörö il yewas. Pö-taanök tiar pimngönte ök niaan kat yawi epët katkolak sëp wasnganëën taë wes wak öpa. 2Anutuungön kosangöt enselöröen maan ök mëëa pötyaap panëët. Omnarö ngön pöt ngaarëk naönwa yoolaan kangiir Anutuuk utpet mowasö ima.3 Pötaanök tiar Anutuu ngönte, Ruupë ök ëa pöt,wa olëak Anutu tiar utpetetakaan kama niöpna

Ipru 2:4 260 Ipru 3:8kaö pöt kasëng mangkën tol ëak kangut wonëëpën? Orööpnaat. Pim tiar utpetetakaan kamaniöpna ngön pöt, Aköp Yesuuk wet rëak ök aanomën kat wiauröak ngön pöt yaap pël aan katyawi. 4 Pit pël yaëën Anutu pimtokta Aköp Yesuungönte yaap pöt tekeri wasëpënëak retëng weërekosangring it ngolöp ke nentere nent mëneima.Pël yeem pim könöök elmëën Ngëëngk Pulöökngön pöt kaamök ëak ngönën ya mëmpenëakweëre kosang ke nentere nent omnarö nina.

Yesu pi tiar omnarö utpetetakaan kama yewautapep saup

5 Yang ënëm orööpënëak Anutuuk mëëaurnem yeniak epër, Anutuuk enselörö ngarangkëëpënëak nemaan ëa. 6 Won. Pöta ngöntengönëntak ngön nent epël wia.“Anutu, ten omën pasuröaan ni oröptaan kön

yaniwiin?Ten omën pëënöröaan ni oröptaan ompyaö yaal-

niin?7Ni ten akun kot nent enselöröa iri önëak niulëën

pitök il niwesa.Pël ëën kaalak ënëmak ni ten wak ngaarëk isak

ëwaat ë nirangian.8 Pël ëak ni ten omnant pout ngarangk ëënëak

tenim iri niulëan.”Yaap, Anutu pi tiar omnant pout ngarangkëëpenëak niulëa ngönën piptak pël ëa. Pö-taanök kopët nent tiar ngarangk naëngan won,pout ngarangk ëëpenaat. Pël ëëpenaatak peeneitaangkën tiar omnant pout ngarangk naën yeë.9Peene pöt, tiar itaangkën ngön pipët Yesuun ëa.Anutuuk pi akun kot nent enselöröa iri öpënëakmoulmëën pitök il mowesa. Pël ëën pi këlangönkat wiak wel wiin pim pël ëa pötaan Anutuuk piwak ngaarëk isak ëwaö ëmorangia. Pimkëlangönkat wiin ë morangia pöt, Anutuuk tiar omënpourö komre kolap elniak tiar kaamök elniipnaanwel wiipënëak maan pël ëa.

10 Anutu pi omnant pout ket ëak pötë pep sakwë. Pi omën kësang pan pim ru sak kutömweri sëëwaatak öpenëak kent kön wia. Pël ëak Yesu tiaromnarö utpetetakaan kama yewauta pep panësëpënëak yaö maan këlangön kat wia. Anutu pipël ëën kë sa. 11Yesu tiarim kölam yaniwesauprekölam niwesaurö, tiarim Pepap kopëtap. Pö-taanök pi tiarën, “Nem nangarö,” pël niapënëakëö naëpan. 12 Pi tiarën ëö naën Anutuun epëlmëëa.“Nem nangaröen nim ngönte ök memaat.Ne ingre moröröa tekrak wë niin yaya niamaat.”

13 Ën nent epël.“Ne pitring piin kön kosang wiimaat.”Kaalak nent epël.“Anutuu runga nena pöröaring wë.”

Yesu pi tiar kaamök elniipënëak yang koröpö wa14 Anutuu ruurö tiar yang koröpööring wë.

Pötaanök piita tapël ëa. Pöt pimtëweletakweletapepap Seten won mowasëpënëak yang koröpöwa. 15 Pël ëakta omën weletaan kas yaautak wiiket ëak nitëën wakaimaurö wil niulëëpënëak pëlëa. 16 Pim yang koröpö wa pöt, enselörö kaamökelmëëpënëak naën, tiar Apramë ëarö kaamökelniipënëak pël ëa. 17 Tiar pim nangarö kaamökelniipna kan muntat won. Pötaanök tiarim ökpanë sa. Pël ëak Anutuun kiri yaauta wotöök sakya ngës ëën wotpil nuwasëpënëak Anutuu ëöetakya kaö mëna. Pöt tiarim utpetat iir niolapënëakpël ëa. 18 Setenök piin morök yaalmëën këlangönkat wiaup yak omnaröa naë morök orö yanirëënyok pangk kaamök elniipnaap.

3Yesuuk Moses il yewas

1 Yesuuk kölam niwesa nem karurö, Anutukutömweri wëaupök ar piiring önëak yas niiaurö.Ar Yesuun këëkë kön wieë. Pi Anutuuk wes mëënpim ngönte ök ëak kiri yaauta wotöök saupëngönte tiarök ök yaaurö. 2Anutuuk pim omnaröanaë Mosesën ya ngön maan ya panë wesak mënapöl Yesuukta tapël ëa. 3 Kaat ök rëaupë yapintakkaata yapinte il yewas pöl Yesu Anutuu kaatapepapök Moses pim kaatak wëaup il mowesënomnaröak pim yapinte wak isak ya. 4 Ka epotpout ök rëaup wë. Omnant poutë pepap Anutu.5Moses pi Anutuuk ya ngön maan pim omnaröanaë inëën ya yamëngkem Anutu pim ënëmakapna pöta ngönte ök maima. 6 Kristo AnutuuRuup pi Anutuuk ya ngön maan ya panë wesakyamëngkem Anutuu omnarö ngarangk elnieimwë. Anutuu omën pörö tiar tapörö. Pöt paswon. Tiar kön kosang wieë pim yaö niia pötönkor öpena pöt pim omnarö pël apenaat.

Israel omnarö lup kosang ëak Anutuu ngönte waolëa

7 Pötaanök Ngëëngk Pulöök ngön epël ëa pöttiarimëën yes.“Ar peene Anutuu ngönte kat yawi eptak8 Israel omnaröa Anutu kasëngmenak lup kosang

ëa pöl ëëngan.Pit yang mopöök ima akun pötak pim ngönte wa

olëak ökre was elmëeima.

Ipru 3:9 261 Ipru 4:149 Arim ëarö pörek krismaki 40 pötë öngpök nem

ya kosang mëneima pötön iteneëakköntak utpet elnë ökre was elnëeimaut.10 Pël ëën ne omën pöröen ya sangën ëën epël

ëaut.‘Pitëm könöt nem pet yaalmëa pöl nawiin sa rëak

yesaurö.Pit nem yaautön ëwat sëpnaaten kaaö yaaurö.’11 Pöten kölöp elmëak ngön kosang wesak epël

ëaut.‘Pit nem kaare yang kë yesaurek newaispan

pan.’ ”Israel omnaröa Anutuu ngönte wa olëa pöl ëëngan

12 Karurö, arim naëaan namp lupmeri könutpetat wieë kön wi kosang newasën ëak Anutuwëwëap kasëng mengkanëën ngarangk këëkëëeim ön. 13 Pël ëak arim naëaan namp utpetatëmoröktak elniin lup puwariinganëën kët ël epotëneneren wa korkor ngön maim ön. Pël ëak arneneren ngön ëak kat yawiem pöt, “Ngönëntak,‘Peene,’ pël ëa pöl peene taptakëër ngön ngaarëkömaat,” pël kön wieë ngaarëk weim ön. 14Tiarimwet rëak Kristoon kön wi kosang wesan pöl taëwes wak yesem weletak orööpena pötaan Kris-tooring lup kopëtemer sak wë. 15 Pöta ngöntengönëntak epël ëa.“Ar peene Anutuu ngönte kat wiak pötIsrael omnaröa pi kasëng mena pöl lup kosang

ëëngan.”16 Pöt talöröak Anutuu ngönte kat wiak kasëngmena? Pöt maim naröak naën, Israel omënMosesök Isëp yangerakaanmësakwaisa tapöröakëaut. 17Ma talöröaan Anutuuk krismaki 40 pötëöngpök ya sangën elmë ima? Pörö utpetat ëyesem yang mopöök wel wi won sa. 18 Matalöröaan pi kölöp elmëak ngön kosang wesak,“Pit nem kaare yang kë yesaurek newaispan,” pëlëa? Pöt pim ngönte wa olaima pöröaan ëa. 19Tiarpöten ityaangk. Pit Anutuun kön wi kosangnewasën ëautaan pim kaare yang kë yesaurekneilaan ëa.

4Kë yesa kaare yangerak orööpenëak niiaut

1 Anutuuk pim kë yesa kaare yangerak sëöpenëak kup niwia. Pötaanök arim naëaan namputpet ëak neilaan ëënganëën ya ngës kön wiipa.2 Pitëm ngaan ngön ompyaut kat wia pöl tiartaëaut. Pit ngön pöt kat pëën wiak taë wa naön ëapötaan pötak kaamöknaalmëën ëa. 3Ën tiar ngön

pöt taë wak wë eporö kë yesa kaare yangerak sëöpenaarö. Anutu pi kaare yang pören epël mëëa.“Ne kölöp elmëak ngön kosang wesak epël ëaut.‘Pit nem kaare yang kë yesaurek newaispan

pan.’ ”Yaap, pim yanger ket ëa pötak kë yesa kaare yangpöreta kopëta wesaupök kölöp ngön pöt mëëa.4 Anutuu omnant ket ëa pötak ngönëntak kët 7pöta ngönte epël ëa.“Anutu pi kët 6 pötë ya mëneim pet irak 7 pötak

kë sa.”5 Pöta ngön nent kaalak epël ëa.“Pit nem kë yesa kaare yangerak newaispan pan.”6 Omën ngaan ngön ompyaut kat wia pöröngön pöt wa olëa pötaan Anutuu kë yesa kaareyangerak neilaan ëa. Peene pöt, narö kat wiaktaë wasëpna pöt pörek ilapnaat. 7 Omën ngaanwakaima pörö neilaan ëautak Anutuuk tiar pimkë yesa kaare yangerak ilapenëak kaalak akunmunt nent niwia. Akun pöt peene. Pël ëën akunwali won sëën ënëmak ngön nem kön ngolöp wesninan pöt Anutuuk maan Tewitök epël retëng ëa.“Ar peene Anutuu ngönte kat yawi eptak lup

kosang ëëngan.”8 Yosuaak Israel omnarö mësak Anutuu këyesa kaare yangerak së oröanëën ënëmakAnutuuk akun munt nentakëën naën ëan tapön.9 Pötaanök tiar ëwat wë. Kë yesa kaare yangAnutuuk kup niwia pör om wia. Pim kët 7pötak kë sa pöl pim omnarö tiar pim naë së kësëpenaat. 10Omën pim kë yesa kaare yangerak sëorööpena pörö Anutu pim ya mën pet irak kë sapöl ëëpenaarö. 11 Pötaanök tiar kë yesa kaareyang pörek së öpenaan weë ngentiipa. Omënngaanöröa ëa pöl Anutuu ngön wa olëak kankourak së kö sënganëën.

12 Anutuu ngönte wëwëetaringët, omnaröanaë weëre kosang yaaut. Pöt öp nga panëëweriök, öp newer nalaan nal poutë ngaö wë pöwertail wesak nga panëëwer. Pöwerök omnaröa kosyasinre ilëënötta yail pöl omnaröa könöpre lup-mer kom yaë. Pël yeem omnaröa kön yawiaarekent yaaö pötë songönöt war yewas. 13 Anutuuëöetak omën nent ëlëëp wi naön. Omën ket ëapout pi tekeri wasën pim ëöetak yoolök wiaanitena. Omnant pout itenak ëwat wëaup pi tiarimyaaut kom ëak kangut nimpnaap.

Yesu pi tiarim kiri yaauta wotöököp14 Yesu, Anutuu Ruup, kiri yaauta wotöököp,

pi kaö panë sak kutömweri së tiarimëën Anu-tuun kimang maim wë. Pötaanök kön wi kosang

Ipru 4:15 262 Ipru 6:7yewesaut, tiarim pël yak pöt, taë wak öpa. 15 Kiriyaauta wotöököp Anutuu naë tiarimëën kiri ëeimwëaup, pi tiar wiapre kor yaëën ya ngës yaalni-aup. Morök ke nentere nent tiarim naë yaaröpöt pim naëëta oröaap wiap sak utpet naën ëa.Pël ëa pötaanök pangk kaamök yaalniaup. 16 Pëlyaalni pötaanök tiar kas köpël Anutu komre kolapyaalniaup pim naë oröeim öpa. Pël ëën könömnentere nent orö yanirëën puuk ya ngës elniakpim komre kolaptak kaamök elniipnaat.

5Kiri yaauta wotöököp Yesu pi utpetetakaan pangk

kama niöpnaap1 Yuta omnaröa kiri yaauta wotöököp moul-

mëëpënëak yaaö pöt pi omnaröaan Anutuu inëënelmëëpënëak omnaröa naëaan ilak yemoulmë.Pël ëën Anutuuk omnaröa utpetat won wesmoolapënëak omnant menak animaurö kiri arë yemangk. 2 Kiri yaauta wotöököp pi yangomnamp, wiapöp. Pötaanök Anutuu yaautönköpël ëëre kanöön irikor ë pël yaauröen wiapyaalmëaup. 3 Pim wiap yaautaan Anutuuk piomnaröa utpetatëën kiri ar yeempimtëënta tapëlëëpënëak mëëa. 4 Kiri yaauta wotöököpë ya pötkaöet. Pötaanök omën namp pimtë könöök yapöt nampan. Won, Anutuu Eronë elmëa pöl yapöt mangkën yamëngk.

5 Kristo piita tapël pimtën wak isak, “Ne kiriyaauta wotöököpë yaat yok pangk mëmpaat,” pëlweseë namëngkën ëa. Anutuuk ya pöt menakepël ök mëëa.“Ni nem Ruup.Peene nook wil nuulëak nim Pep sak wë.”6 Ën ngönëntak nent epël ëa.“Ngaan Melkiseteë kiri eima pölni pim urtak wë eim ömëëp.”

7 Ngaan Yesuu yangerak wakaima pötak piingre ya ilak aimeë kimang ngöntak Anutuunök maima. Pi Anutuuk yok pangk weletakaankama öpënëak könwiin Anutuuk pim ikanöökwëpim ngönte ngaarëk wa pötaan kat wiak kaamökelmëeima. 8 Yaap, pi Anutuu ru panëëpök paskëlangön ya mënak pim ngönte ngaarëk yeweemngön ngaarëk yewauta songönte ëwat panë sa.9 Pël ëën pim Pepapë ngönte ngaarëk yewa pötkaö sak kosang sëën pi omën pim ngönte ngaarëkyeö pörö utpetetakaan kama wëën wëwë kosang-tak öpna pöta pep sa. 10 Pël ëën Anutuuk Yesu pitapöpökMelkisete pimkiri eimapöl pimurtakwëkiri yaauta wotöök öpënëak mëëa.

Öngaaröa ök ëëngan11 Melkisete pim ngön pöt, selap wiaap ök

niamaatep ar kat wiak kön tektek nasëngan. Pö-taanök war wesak niamaatak tenim naë ya kaöwia. 12 Ar akun wali ngönën kat wi waisauröakmuntarö rë moulön pangk ëëpnaatep om köpëlwëën naröak rë nuulöpna pöta ök yeë. Pël ëënke pilörö ar ngönën wet rëak kat wiaut kaalakök niama yangap yeë. Ar kë kosang yenauröa ökwon, kapa pëën yenauröa ök wë. Pötaan ngönënöngpököt pangk kat nawiingan, yoolököt pëënkat wiinëët. 13 Kapa yena pöröen öngaarö pëlmepenaat. Pöta ök omën pörö pit öngaaröa ökkönöt weë nasënörö. Pötaanök wotpil yaautangönte kat wi naskolpan. 14 Ën kë kosang yenapöröen kaöarö pël mepenaat. Pöta ök omënkönöt weë saurö pitëm könöök omnant komyaauröak omën ompyaöre utpetat pangk komëëpnaat.

6Kön wi kosang yewesaut taë wak öpa

1 Nem pël niak pötaan Kristoë ngönën wetrëak kat yawi pöt ëwat sa pet irak yal menakngönënëën kaö sak öpa. Tiarim ka möör wapëtwesirën taë ëaan kaalak tiak rangk newesirën ëyeë pöl omnant këwonöt kasëngmenak Anutuunkön wi kosang yewesa wet rëak kat yawi pötrangk naën ëëpenaat. 2 Pöt epot. Ngönën imëëre Ngëëngk Pulö öpenëak mores kepönöökyawia, weletakaan wal ëëpenaare Anutuuk akunkaöaöök komëakngönëpet irëpnangönwet rëakkat yawi pöt kaalak kat nawiingan. 3 Anutu katwiin pangk ëëpën pöt ngönën wet rëak kat yawipöt ëwat sa pet irak ngönënëën kaö sak öpa.

4 Omën Anutu kasëng mena pörö kaalak lupkaip tiak pim naë rë noolapan. Pit ngönëntakpitëm lupöt ëwa elmëën kutömweriaan Anu-tuuk omën ompyaut wes mëën wak NgëëngkPulööring wakaima. 5 Pit Anutuu ngönte ök ëënompyaö ëën omën weëre kosang akun kaöaöökmëmpnaata lup nant itena. 6 Omën ke pilöröpit Anutu sasa kasëng mena. Pël ëa pötak pitëmkönötök Anutuu Ruup kaalak këra yetaprak möa.Pël yaëën omnarö itenak piin ökre was mëëa. Pëlëa pötaanök omnaröak maan pit kaalak lup kaiptiak Anutuu naë rë noolapan.

7 Omën ke pilöröaan ngön nokoliit niamaan.Yang nerak kopi rangkrangk peleim wëënyangera öngpök sëënomnant oröak kaö sëënkëëtoröön omën ya yangëntaurö yeö. Pipët, Anutuuk

Ipru 6:8 263 Ipru 7:10yanger welaköt elmëën këët yaarö. 8Ën nön pëënorööpna pöt kë won ëën yanger utpet pël yewas.Yang utpet pör Anutuuk kaaö elmëën ënëmak eskotak won sëpnaar. Omën utpet yaaö ke pilöröAnutuuk tapël elmëëpnaat.

9 Nem kar panëërö, yaap, ten ngön könömötniiaut yak arën kön kosang wiin yok pangkAnutu kasëng nemangkan pël yaë. Ten arënkön kosang wiin ar ompyaö yaëën Anutuuk ut-petetakaan kama niöpnaat pël yaë. 10 Anutu pikorar naën yaaup. Ar pimëën yak pim omnaröitenak kaamök elmëak lup sant elmëeimauröakom ëeim wë pöten tol ëak kat nikolöpën? Pëlnaëpan. 11 Tenim kentöök arim neenemëën weëyengenti pöl om ëeim wëën akun pet irëpënëakkön yawi. Pël ëën arimëën kutömweriaan morkol kosangöt wiak kor wë pöt önëët. 12 Ten arwisën ëënëëten kaaö. Tenim kentöök ar omënAnutuun kön wi kosang wesak weëre kosangringwë pim kup mowia pötë pep sa pöröa ök ëënëakkön yawi.

Anutu pim kup niwia pöt këët13 Apram ke pilëpön Anutuuk ngön kup

mowiak omën kaö talëpë yapintak kosangwasëpënëak ap wasën pim ököp won ëën pimtëyapintak kosang wesa. 14 Pël ëak piin ëpël ökmëëa. “Yaap pan, ne welaköt kësang pan elniinnim ruure ëarö selap pan oröak ulöl sëpnaat.”15 Pël maan Apram pi yaap wesak kaaö köpëlkor wakaimeë Anutuu kup mowia pöta këët wa.16 Tiar omnaröa ngön ë kosang yewesaut epëlwia. Omën namp pimngönte kosangwasëpënëakkaö nampë yapintak kosang wasëpnaat. Pël ëënomnarö pim ngönte wa ngep elmëëpënëak könwiin kaöapë yapintakël kosang wesa pöten katwiak yaap wesak sëp wasëpnaat. 17 Anutu pikup niwia pöt sëp wesak maimet naëpan këëtöpenaarö tiar war wes ningkën ëwat sëpenëakkent kön wia. Pötaanök pim kup niwia pöt pimtëyapintakël kosang wesa. 18 Anutuu kup niwiakpim yapintakël ngön ë kosang wesa pöt pangk kösëën kaar naëpan. Pël wia pötaanök, tiar pim koluröök ilëak wëën ngarangk elniin pim kup niwiapöta këët öpenëak taë wak kor eim wë. 19Anutuukup niwia pöta kë tiarim öpenëak kön kosangwiak kor wë pötak tiarim wëwëat taë yanuwas.Pöt wiapre kor wonte, ngëëngk tupta poë koröpngeröök utaukë kasngaëël, Anutuu naë, wia.Pötaanök taë yanuwas. 20 Ngeröök pö tiarimwotöököp, Yesu, puuk tiar kaamök elniipënëak

wotöök rëak keli olëak ilëa. Pi Melkisete pim ökkiri yaauta wotöök sak pël ëeim kosang öpnaapökpël ëa.

7Melkiseteë songönte

1 Melkisete pöp, pi Salem kakë omp aköp,Anutu kaö panëëp pimëën kiri ëeimaup. Pitapöpök Apram nga së yang omp ak naröerepitëm omnarö mënak yewaisën kamtaöök koirakwelaköt elmëaup. 2 Pël ëën Apramök pim om-nant wa pöt kom ëak lup 10 pötëaan kopët nentpi menaup. Pim yapin Melkisete pöt, tiarimngöntak wotpil yaaö omp aköp pël apenaat. ËnSalem omp aköp pöteta, mayaap omp aköp pëlapenaat. 3 Melkisete pim ëlre pepere ëaröasongönte ngönëntak war wesak naën ëa. Ën pimwilaare wel wiauteta naën. Pël ëaap tiarök piinAnutuu Ruupë ök kiri yaatak wakaim öpnaap pëlwasëpenaat.

4Ar Melkisete pi kaö panëëp pöt kön wieë. Pöttiarim ë kaöap Apram pi nga së yang omp akörömënak uröm wa pöt kom ëak lup 10 pötëaankopët nent pi mena. Pötaan pi kaö panë sakApram il yewas pël kön wieë. 5 Ën Liwai pimruure ë kiri yaat yamëngk pörö Yuta omën pitëmkaruröak omnant pout kom ëak lup 10 pötëaankopët nent mampënëak Mosesë ngön kosangtakök ya. Liwai omën pöröa karurö pitta Apramëruure ëarö. Pël yaëëtak kiri yaauröak pitëmkaruröa naëaan omnant öpënëak Mosesök ëa.6 Pël ëaap Melkisete pöp Liwai pim kurmen-tëkaanëp won, maimap, Apram pim omnant komëak lup 10 pötëaan kopët nent mangkën welakötelmëa. Apram Anutuu wet rëak kup mowia pöpMelkiseteek welaköt elmëa. 7 Yaap, tiar ëwatpanë wë. Tiar omnarö welaköt yaalni pöpökëërkaöap. Ën yeöpöpkotup. PötaanökMelkisetewe-laköt elmëa pöp kaöap, ën Apram wa pöp kotup.8 Liwai pim kurtakaan kiri yaaö lup 10 pötëaankopët nent yewauröak kö seimaurö. ËnMelkisetelup 10 pötëaan kopët nentwapöpwëwëetaringëpngönëntak pël ya. 9 Liwai pöpön tiar yok epëlapenaat. “Apramë lup 10 pötëaan kopët nentwak Melkisete mena pötak Liwai pöpta piarippouwaar ëa,” pël apenaat. 10 Pöt Liwai naaröönwiaan pim ë pepap ApramMelkiseteek kamtaöökkoirak welaköt elmëa pötak Apramök pim om-nant kom ëak lup 10 pötëaan kopët nent mena.Pötaanök Liwai piita pim ë pepap Apramring

Ipru 7:11 264 Ipru 8:5pël ëa. Pël ëa pötak Apramre Liwaire pim kur-takaanörö Melkiseteek il yewas pöt pet yaë.

Kiri yaaö ngaanöröa urtak ngolöpöp oröa11 Ngaan Liwai pim kurtakaanöröak ngës rëak

kiri yaat mëna pötak Anutuuk Mosesën ngönkosangöt ök maan Yuta omnarö nina. Liwaipim kurtakaanöröak omnarö pangk wotpil yewe-sanëën kiri yaaö muntap naaröön ëan tapön.Pit wotpil newasën ëa. Pötaanök kiri yaaöngolöp oröa pöp, Liwai pim kurtakaanëp Eronpim ök won, Melkiseteë ököp. 12 Anutuuk kurnementëkaan kiri yaaö ngaanörö wa moolëakkur muntementëkaan omën ngolöpöp moul-mëëpënëak pöt pitëm ngön kosang ngaanöttawa moolëak ngön kosang ngolöpöt wiipna pötpangk ëëpnaat. 13 Omën orööpënëak Anutuukök yenia Yesu pöp Liwai pim kurmentëkaan won.Yesu pim kurmentëkaanörö kiri naën yaaurö.14 Tiar ëwat wë. Tiarim Aköp pi Yutaë kurtakaanoröaup. Omën kur pötakaanöröak kiri yaaö yapöt mëmpënëak Moses pi nemaan ëa.

Yesu pi Melkiseteë ök kiri yaaup15 Kiri yaaö ngolöpöp Yesu, Melkiseteë ököp,

pim oröa pötak ngön kosang ngolöpötta oröapöt tekeri yewas. 16 Yesu pi kiri yaauröa kur-mentëkaan ngön kosangtak ëa pöl won. Kanmaimetakël kiri yaaö saup. Pi wëwë kosangtaringwë pöta weëre kosangöökël kiri yaaö sak wëaupwë. 17 Piin Anutuuk ngönëntak war wesak epëlëaup.“Ngaan Melkiseteë kiri eima pölni pim urtak wë eim ömëëp.”18 Ngön kosang ngaan kiri yaaurö Liwai pimkurmentëkaan orööpënëak ëa pöt weëre kosangkaamök naalniin ëa. Pötaanök Anutuuk kamawa moolëa. 19 Mosesë ngön kosangtak omnantompyaö wes pet nairën ëa. Peene pöt, Anutuukkan ngolöp ompyaö naö ngës yaniwi. Pö ompyaöpanëö ngön kosang ngaanöt il yewas. Kan ngolöppöök pangk Anutuu naë sepenaat.

20 Anutu pi om pas Yesuun kiri ëëpënëak yaönemaan. Pimëën wesak ngön ë kosang wesapötaanök mëëa. Omnaröa ngaan omën narö kiriya mëmpënëak moulmëeima akun pötë ngön ëkosang yewesa pöt won, köntak moulmëeima.21Yesuun pöt, Anutuuk ngön epël ë kosang wesa.“Aköp pi ngön ë kosang wesak epël niak kaalak

muntet naëpan.‘Nuuk kiri eim kosang ömëëp.’ ”

22Anutu pi kiri yaaö ngaanöröaan ngön ë kosangnewasën ëautak Yesuun pël ëautaan sulöp ngolöpYesuuk yanitë epët ompyaö panëët ngaanöt ilyewas pöt kön wiaapenaat.

23 Kiri yaaö ngaan pörö wel wiin pöp urtak pëlë waiseima pötaanök selap. 24 Yesu pöp wëwëkosangtaring wë. Pötaanök pim kiri yaaö yapöt om kosang wiaapnaat. 25 Pi wëwë kosangwëaupök omën piin kön wi kosang wesak Anututemanöm yewas pörö kaamök elmëëpënëak Anu-tuun kimang maim wë. Pötaanök pi omën pöröakun poutë utpetetakaan kama weim öpnaap.

Yesu tiarimkiri yaautawotöököpökpangk kaamökelniipnaap

26Kiri yaauta wotöök ke pipël pipop tiar pangkkaamök elniipnaap. Pi wotpilëp, utpetere saunnent wi naönöp, kölam pëënëp, Anutuuk saunomnaröa naëaan wak kutömweri kaö wes ul-mëaup. 27 Yuta omën kiri yaauta wotöök pörökët ël epotë wet rëak pitëmtë saunatëën kiri arëakök omnaröaan ënëm yaaurö. Ën Yesu pöt,pitëmyaaöpöl naën. Akunkopëtet pimtëwëwëetAnutuun pëël elmëak tiarimëën kiri ëën pet ira.28Yaap, Mosesë ngön kosang wet rëak oröa pötakomënweëre kosangwonöröak kiri yaautawotöököpënëak mëëa. Pël ëautak Anutuu ngön ë kosangwesa ënëm oröa eptak pim Ruupëën yaö yaë. Pëlëën Ru pöp Anutuuk omnant pout pangk elmëakmoulmëën kosang wë.

8Yesu pi kutömweri ngönën tup këëtak kiri eim wë

1 Ngön pipotë kepönte epël. Tiarimëën kiriyaauta wotöök sak wë pöp pi o kutömweri së kaösak Anutuu yaapkëëtakël wel aisëakweëre kosan-gring wë. 2Pi kutömweri së kiri yaaö wotöök yaatAnutuu tupta kakaati ngëëngk panëëtak mëneimwë. Tup pöt, ngönën tup këët omnaröak ökneraan, Aköp pimtok ök rëaut.

3 Yang omën kiri yaauta wotöökörö Anutuunkiri wiire ar ë pël ëëpënëak moulmëën wë. Pö-taanök tiarimëën kiri yaauta wotöök sak wëpöpta tapël kiri ëëpna pöt pangk ëëpnaat. 4Yangeprek Yuta omnaröa ngön kosangötë wia pölAnutuun kiri ar yaaöre omën ke nentere nentyawiaurö wë. Pötaanök pi yangerak om wë taltekiri yaaö yaat namëngkën ëëpën. 5Yuta omnaröakiri yaaurö pit ngönën tup ökre wastak yaë. Këpöt kutömweri wia. Yangerak omnaröa yaë pötMoses pim ëa pöl ökrewas yaë. Kë pöt kutömweri

Ipru 8:6 265 Ipru 9:13wia. Pi poë koröpötök ngönën tupët ök rapënëakyaëën Anutuuk epël mëëa. “Kat wi. Rosiraöökkönte pet elnian pöl omnant pout ëëm.” 6 Peenepöt, sulöp ngolöp Yesuu tiarimëën nitëa pötakngaante il yewas. Tapël Yesuu tiar kaamök el-niipna ya pötak Liwai omën kiri yaauröa yaat ilyewas. Sulöp ngolöptak ngaante il yewas pötasongönte epël. Anutuu peene kup niwia pötakngaan Mosesën kup mowia pöt il yewas. Pö-taanök sulöp ngolöp kup niwia pöta taë yewaspötak ngaante il yewas.

Sulöp ngolöptak ngaante il yewas7 Sulöp ngaante mos naën ëanëën Anutu pi

ngolöpët orööpënëak naën ëan tapön. 8 Anutupi pim omnaröen kön wiin pangk naën ëën epëlmëëa.“Wë akun nentak Israel omnaröere Yuta om-

naröaan sulöp ngolöp nent war wa-sumaat,

Aköpök pël ya.9 Ngaan pitëm ëarö Isëp yangerakaan mësak

yewaisem pitring sulöp tëaut pöta ökwon.

Pit pöta öngpök wë ënëm naën yaëën ne kasëngmenaut,

Aköpök pël ya.10Ën ënëmak Israel omnaröaring sulöp tëëma pöt

epël.Nem kosang wesaut pitëm könötëmowiak lupötë

retëng ëën wiaapnaat.Pël elmëak ne pitëm Anutu pël sak wëën pit nem

omën sak öpnaat.11 Akun pötak omën isaare irëa pourö neen ëwat

sa pet irëpnaat.Pötaanök omën pourö nener rë moulööre nam-

pök karipön, ‘Aë, ni Aköpë songönte ëwatsë,’ pël nemapan.

12 Pitëm nem ngön wa olëa pöt ent ë olamaap.Pël ëak pitëm utpetatön kön wi naön ëëmaap.Aköpök pël ya.”13 Anutu pim sulöp Yesuring oröa pöten,“Ngolöpët,” pël ya pötak ngaante sëpar sa pöt petyaë. Pël naën ëanëën ngolöpët war newasën ëantapön. Sulöp ngaan pöt omën nantë wak wëënsëpar yes pöl ëak won sa.

9Kiri yaaö wotöök ngaanörö animauröa iitak kiri

ëeima1 Sulöp ngaantak Anutuun yaya mapna wetete

ngönre yangerakë ngönën tupët wiakaima.2 Ngönën tup pöt poë koröpötök epël wesak

ök rëa. Ka pöt, ngeröök wiak nentepar wesaktomökëëta yapinte ngëëngk kaat pël yema. Pötakur ket ëautak es rampewesring kaömp peretAnutuun yaö ëaut yawia. 3 Pël ëak poë koröpöökngeröök utak kakaati panëëta yapinte ngëëngkpanë kaat pël yema. 4 Pötak kiri yaaö ur koolötökompyaö panë wesak ket ëa pöt wieëa. Kiri yaaöur pötak Anutuun es koulöp wes mëëpënëakköp nga kampöt kiri ar ëeima. Pël ëak ka pötakMosesë ngön kosangta umkek koolwamëa pötetawieëa. Umkek pöta öngpök kap koolötring ket ëanent wiaan pötak kaömp mana pöt wesireëa. Pëlëën umkek tapta öngpök Eronë sungkör amailëa pööring kël welung ngön kosangöt retëngilaut wieëa. 5 Umkek pöta rangk pöt, enselAnutuu ëwaööring naarë könaar ket ëën pöaarëwereweriarök umkek pöta ur Anutuu omnaröasaunat won yewesa pöt akaak ë ulmëeëa. Pötëngön pöt, tol ëak pout ök aan pangk ëëpën?

6 Pit pël ë ulmëak wë kët ël epotë kiri yaauröpit ngönën tup poë koröpötök ök rëa pöta katomökëëtak pitëm yaat mëmpö ilëak oröeimwakaim yeëa. 7 Ën ka pöta kakaati panëëtak pöt,kiri yaaö wotöököp pimtokëër krismaki nentaöngpök akun kopët nent sa yeëa. Pöt pas nasën,animaö iit Anutuun kiri ëëpënëak wak yesa. Pëlëak sëwet rëak pimtë utpetatëën kiri ëakök omënpouröa kön nawiin wë utpet yaautëën kiri ë yeëa.8 Omën pöta songönte Ngëëngk Pulöök epël petyaalni. Kaata ka tomökë pöt, poë koröpö utaanngëëngk panë tuptak ilapena kanö naaröön yaë.9 Poë koröp ka pöt, peene yangerak wë eptaököt. Pötak, omnant Anutuun kiri wiire ar ëpël yaaö pötak omën Anutuun yaya yamëëauröalupöt wotpil nemowaspan. 10 Pipët, iire kaömprengönënëën koröp iirö pël yaaut. Koröpöökë yaaöpipot, Anutuuk omnant pout ngolöp wasën këëtnaaröön wiaan wiakaima.

Kristoë iitak kiri ëa11Kristo pi omën këët oröak wia pöta kiri yaaö

wotöök sak wë. Pël ëak poë koröp ka yangerakwia pötak won, kë panë omnaröak ök neraantekutömweri wia pötak ilëak ya yamëngk. 12 Pimngëëngk panë ka pötak ilëa pötak memeere pur-makaö iitaring won, akun kopët nentak pimtëiitaring ilaan pet ira. Pël ëak Anutuun kiriyeem tiar utpetetakaan ent ë niulëa. Pöt kosangwiaapnaat. 13 Memeere purmakaö i pötre pur-makaö ruupë es kosöt omën utpet ëak ngönënëënpangk naën yaauröa rangk lë mëak Mosesë ngönkosangtak kaalak ngönënëën ëëpënëak kölam

Ipru 9:14 266 Ipru 10:10moweseima. 14 Pël ëeimauröak Kristoë i weëpanëëtak pötë yaaut il yewas. Anutuu Pul kosangwakaim öpna pöök Kristo kaamök elmëën saunwon wë pim iitere koröpö Anutu kiri mena. Pëlëa pötaanökAnutuwëwëapë inëën ëëpenaanpimiitak yok pangk tiarim lupöt iirak kölam niwesakmos yaaut wa moolapnaat.

Kristoë iitak sulöp ngolöpët taë wesa15 Taptaanök Kristo pi wel wiin pötak tiar

sulöp ngaantakël wë saun ëeiman pötakaan entë yanuulë. Pël yaë pötaanök Anutuuk pimëënyaö saurö pim wëwë kosangta mor kol kup niwiapöt öpenëak Kristo sulöp ngolöpta songön sakwë. 16 Mor kolut yewauta songönte epël wia.Pepap wel wiinak pangk ruup röak ëëpenaat.17Öpwëënmor koltaan ngön ëa pöt kosang nasë-pan. Wel wiipna pötakëër ngön pöt kosang sëënkëët orööpnaat. 18 Sulöp ngaan pöt tapël wia.Animaup öp wëanëën ngönöt kosang nasën ëantapön. Möön wel wiak iit lë olëa pötakëër ngönötkosang seima. 19 Moses pi ngön kosang poutomnaröen ök më pet irak memeere purmakaöruurö möak iit wak i yaaptaring irikor ëa. Pëlëak këra isopmormorök pol sëpsëp ëp köpmöautwa tëak i pötë wariak ngön kosangötë pepatëëreomën pouröa rangk ke möeima. 20 Pël yeem epëlök mëëa. “I eptak sulöp Anutuuk ar ngar önëakngön ë kosang wes nina pöt taë yewas.” 21 Pëlëak poë koröpngönën tupëtere kiri yawia kelönreomnant poutë i pöt ke möeima. 22 Yaap, ngönkosangötë ëa pöl omnant pout animaö iitak kemöön kölam sëpnaat. Ën animaö iit lë noolaanëëpna pöt Anutuuk pangk utpetat ent ë nanuu-laan ëëpnaat.

Kristook tiarimëën kiri ëa23Kutömweri omën këët wia pöta ökre wasut i

pasutök iirak kölam wasëpënëak Mosesën mëëa.Ën këët kutömweri wia pötëën Kristo pimtok kiriëa. Pim kiri ëa pöt kaö panëët yangerakëët ilyewas. 24 Pöt epël. Kristo pi ngönën tup omënmoresök ök rëa këëta ökre was pötak neilaan ëa.Pi kutömweri öngpök ilëa. Pël ëak pörek Anutuuëöetak wë tiarimëën kimang maim wë. 25 Kiriyaaö wotöök ngaanörö pit yaap krismaki poutëngëëngk panë kaatak yeila. Pöt, pitëmtë iitaringwon, i pasut wak kakaati sa yaë. Ën Kristo pipim iitere koröpö rangkrangk kiri eim öpënëakneilaan. 26Kristo pi pöröa ök talte yangera oröau-rek ngentiak akun selap wel wi waisëpën. Pi pëlnaën om wë akun pet irëpnaat temanöm yesën

tiarimëën pimënt kara ëën utpetat ent ëëpënëakakun kopëtet tekeri oröa. 27Anutuuk omënpouröakun kopëtet wel wiipenëak niiaurö. Pël ëakpöta rangk pimnaë ngön yaatak orööpenëak niia.28 Tapël Kristo piita akun kopëtet omën selaptiarim saunat pim rangk isën pimënt kiri ëak welwia. Pël ëaupök omënpiin kor eimwëpörö tiarimutpetat kaalak ent ëëpënëak won, pimëën kamaniöpënëak akun nentepar pöt orööpnaap.

10Mosesë ngön kosangtak kiri ëeima pötök saunat

won newasën ëa1Mosesë ngön kosangtak omnant ëëpënëak ëa

pipot om omën këët Anutu pim Kristoë oröautakngës rëak orööpënëak kön wiauta kön pëënötyaarö, kë panëët won. Pötaanök kiri yaaöwotöökörö pit ngön kosangöt ngaarëk wak kris-maki poutë kiri rangkrangk yaëën omën pörekAnutuu naë yesauröa lupöt wotpil nemowasënyaë. 2Pël ëanëën kiri yaaut won san tapön. PörekAnutuun yaya yamëëaurö saun won wasën lupkölam sa talte pitëm utpetatön kön selap naënëëpën. 3 Pël ëaap kiri yaaö pöt krismaki poutëyaaröön pitëm saunatön kön yawi. 4 Pöt epël.Purmakaöre memeerö möak iit il yoola pötakpangk utpetat won nasëpan.

5 Pötaanök Kristo pi yangerak orööpënëakyeem Anutuun epël mëëa.“Ni animaurö kiri ar ëëre omnant wi pël yaauten

kaaö yaaup.Pël yaaupök nim ngönte ngaarëk ömëak möönre

koröpö war wes yenangkën.6 Animaö ulpëën kiri ar yaaöre utpetatëën kiri

yaaö pöt elniipnaaten ya kë nasën yaaup.7 Pël mëak ne kaalak epël mëëaut.‘Anutu, ngönëntak nemëën ngön ëa pöl,nim ngönte ngaarek ömëak yaarö.’ ”8Pi wet rëak epël mëëa. “Ni animaurö kiri ar ëëreomnant wi pël yaauten kaaö yaaup, ma animaöulpëën kiri ar yaaöre utpetatëën kiri yaaö pötelniipnaaten ya kë nasën yaaup,” pël mëëa. Om-naröa kiri wiire ar ë pël yaaö pöt ngön kosangtawieëaul yaautak pi pël ök mëëa. 9 Pël ëak yalmenak nent epël mëëa. “Ne nim ngönte ngaarëkömëak yaarö.” Pi pël mëeë kiri yaaö ngaanöt wonwes yemoolëem Anutuu ngönte ngaarëk öpenangolöp pöt ulmëa. 10 Pötaanök Yesu Kristo pimAnutuu ngönte ngaarëk wak akun kopëtet pimiitere koröpö tiarim utpetatëën kiri ëautaan Anu-tuuk kölamniwasënwë. Pötak kosangwiaapnaat.

Ipru 10:11 267 Ipru 10:39Kristo kiri elniin pangk yaë

11 Kiri yaaö ngaanörö kët ël epotë kiri ar ëeimwëëp pötak ketre saunat yok pangk won newas-pan. 12 Kristo pi pöt, akun kopëtet pim iiterekoröpö tiarim utpetatëën kiri kosang wiaapnaatëa. Pël ëak kutömweri së Anutuu yaapkëël welaisëakwë. 13Pël ëeëAnutuuk omënpimëënkööretok yaaurö wa pim iri moulmëëpnaaten kor wë.14Pi akunkopëtet pim iitere koröpö kiri ëënpötakomën utpetat wonwesak kölamwesa pörö wotpilniwesa. Pöt kosang wiaapnaat.

15 Ngön pöt yaap wasëpenëak NgëëngkPulöökta ngönëntak epël ök yenia.16 “Aköpök epël ya.Akun ënëm orööpna pötak pitring sulöp tëëma

pöt epël.Nem kosang wesaut pitëm lupötëmowiak könötë

retëng ëën wiaapnaat.”17Kaalak yal menak epël ya.“Ne pitëm saunatre utpetatön kön wi naön ëë-

maap.”18Anutuuk tiarim utpetat won wes pet ira pötaankiri yaauröak kaalak kiri ëëpna pöt pangk naë-pan.

Kön wi kosang panë wesak Anutuu naë sëpa19 Karurö, Yesu pim tiarimëën wel wia pötak

kan të niwiin kas köpël ngëëngk panë kaatakAnutuu ëöetak yok pangk ilapenaat. 20 Pötakan ngolöp pöt pimtok kopëta wes nina. Pëlyeempimwel wia pötak Anuture omnaröa tekrakngeröökwieëa pö ent ë olaanwëwë kanöök ilape-naat. 21 Pël ëën tiarimëën kiri ëa kaöap puukAnutuu omnarö tiarim kaö sak wë. 22 PötaanökAnutuu naë sëpa. Kristo pim iitak tiarim lupötkölam wasën utpetatë könömöt tiarim naë wonwiaan koröpöt i yaap ruru wontaring iirën lupompyaö wë kön wi kosang panë wesak pim naësëpa. 23 Anutu, omnant kup niwia pöp, yaappöta këët nimpnaap. Pötaanök lup selap naëngantiarim kup niwiin kön kosang wiak ök yak pöt taëwak öpa. 24 Pël ëak tiar tol ëak nener kaamökëak lup sant elmëëre ompyaö ë pöt ëëpen pël könwiipa. 25 Pël ëeë omën naröa yaë pöl ngönënëwa topötön kaaö ëënganëp nenera lupöt kosangwasëpa. Yaap, Aköpë waisëpna akunet temanömyes pël kön wieë weë panë ngentiak nenera lupötkosang wasëpa.

Anutuu Ruup kasëng mangkan26 Tiar Kristoë ngön këët tekeri niwasën wak

wë ëwatring kaalak utpetat ëëpena pöt pötëën

kiri naëpan. 27 Omën Anutuun kööre tokelmëëpna pörö pitëm utpetat om wiaan pitpölöpringpitëmngönëpet irëpnaataankorwëënes nga panëëwesök kotak won mowasëpnaat.28 Omën namp Mosesë ngön kosangöt ilap yariinomën naar ma naar nampök itenak tekeri wesakpöt wiap naalmëën möön wel wieima. 29 Ën aromën Anutuu Ruup kasëng yemangk pöpön könwiin tol yaë? Pi utpet kaö panë yaë pötaanökkangut yok pangk öpnaat. Kristoë iit Anutur-ing yal ëëpenëak il olëa pötak pim utpetat iirakkölam mowesa pöten pasit wesak Pul komre ko-lap yaningkaun ökre was yema. Pötaanök kangutöpnaat. 30 Tiar ngön epël mëëa pöpë songöntenëwat wë. “Saunatë kangut yaaö pöt nem yaat.Kangut nook ëëmaat.” Pël ëak nent epël wia.“Aköp pi pim omnaröa ngön ë pet irëpnaap.”31 Anutu wëwë pepapök pël ëa pötaanök tiar pikasëngmenakwë pöt ngön ë pet irëpna pöten kaskaö panë ëëpenaat.

Kön wi kosang yewesautak kosang sak öpa32 Ngaan arim kön wi kosang wesan pöten

kön wieë. Akun pötak Anutuu ngönte wakwëën pötak arim lupöt ëwa elniin ngönënëënkëlangön kat yawiemwiapnasënweëngentiak yamëneimaurö. 33Akun nantë omnaröa ëöetak tauniulëak ökre was niak këlangön kat niwieimaurö.Akun nantë arim kar këlangön kat yawiauröaringwameilak yeem këlangön kat wieimaurö. 34Arimkarurö wii kaatak wëën yaköm ëeimaurö. Ënarim kööre toköröak monere urömat kain yeönuröm kë kosangöt wia pël weseë ya kë seimaurö.35 Pötaanök arim kön wi kosang yewesaut wiapwasnganëp taintaë wak weë. Pël ëënë pöt këkësangët koirënëët. 36 Ar Anutuu ngöntakël wëomnant yaö niia pöta këët önëën kosang sak weë.37Nem yeniak pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Akun kot pan nent wia pöt pet irën waisëpënëak

yaë pöp teënt waisëpnaap, kor naöpan.38 Nem omën wotpilörö kön wi kosang yewe-

sautaan wëwë kosangët öpnaat.Ën narö kas ëak ne sëp newasën pöt kön wiin

ompyaö nasën ëëpnaat.”39 Tiar pöt, kas ëak Anutu sëp wesak kö nasën-ganëërö. Kön wi kosang wesak wëwë kosangëtöpenaarö.

11Kön wi kosang yewesauta ngönte

Ipru 11:1 268 Ipru 11:221 Kön wi kosang yewesauta songönte epël.

Omnant yaö niiaut öpenaaten kön kosang wi-ire omën itnaangkënötön yaap wasö pël yaaöpöteparök erën ëën kön wi kosang yewesaut pëlyaë. 2 Ngönën omën ngaan wakaimaurö pitëmkön wi kosang yewesautaan Anutuuk pitën könwiin ompyaö ëa. 3 Tiar kön wi kosang yewe-sautaring Anutuuk këmtak aan kutömre yangpout oröa pöt kön yawi. Omën ityaangk epotitnaangkënrekaan ket ëa.

Apelre Inokre Noa pitëm ngönte4 Apelre nanëp Keen piarip pouwaar Anutuun

kiri yeem Apel puukëër kön wi kosang yewe-sautaring pël ëa. Pötaanök Anutuuk Apelëëtenkön wiin ompyaö ëën Keenëët il wesa. Anu-tuuk pim kön wi kosang yewesauten itenak kiriëauten kön wiin ompyaö ëën, “Omën wotpilëp,”pël mëëa. Apel pi kön wi kosang yewesautaringwakaima. Pötaanökwelwiaupë ngönte katwieimwë.

5 Inok tapël kön wi kosang yewesautaringwakaima. Pël ëa pötaanök pi wel nawiin öp wëënAnutuuk koirak kutömweri wak isa. Anutuuk piwak isën omnarö ap wasën pitëm naë won ëa.Pim nawisën wëa pöten, ngönëntak, “Anutuukpiin kön wiin ompyaö ëa,” pël wia. 6Omën nampAnutuun kön wi kosang newasën ëën pöt Anu-tuuk yok pangk piin kön wiin ompyaö naëpan.Pöt epël. Omën Anutuu naë sëpna pöp pi Anutuyaap wë omën piin ap wasö naë yesaurö kangutyemengkaup pöt kön wi kosang wesak sëpnaat.

7Noa piita tapël kön wi kosang yewesautaringwëën Anutuuk omën ënëm orööpnaaten wetetemaan kat wia. Pël ëak Anutuu ngönte ngaarëkwak piire pim öngre ruurö öp sëpënëak wangaöket ëa. Pim kön wi kosang yewesautak omënmuntaröa kön wi kosang newasën yaaut warwasën Anutuuk pim kön wi kosang yewesautenitenak, “Omën wotpilëp,” pël mëëa.

Apramë ngönte8Apram piita kön wi kosang yewesautaring wë

Anutuu ëëpënëak mëëa pöt ngaarëk wa. Anu-tuuk, “Yang nem nimpa pörekë së,” pël maanpim sëpna pören köpëlëpök ngönte ngaarëk wakköntak sa. 9Omën suuröa yang maimerek wë pölpi kön kosangtaring wë yang kup mowia pörekwakaima. Ënëmak pim ruure ëaar Aisakre Yakoppiaripönta yang pör öpënëak kup mowiautakpiarip poë koröp ka yaamöt ök rëak wakaima.Piarpim ëa pöl Apram piita pël ëeima. 10 Apram

pi kutömweri ka kosang Anutuuk ök rëa pöököpënëak kön kosang wieë poë koröp ka yaamötök rëak wakaima.

11 Sera piita kön wi kosang yewesautaringwakaima. Pi ulöp sak ru akunet pet iraupök Anu-tuu ngön kup mowia pöt yaap wesak këët mam-pënëak kön wi kosang wasën kaamök elmëënkepring sak wila. 12 Pël ëa pötaanök omën kopë-tap Apram ulöp sak ru akunet pet iraupökaanruure ë oröak ulöl sauröak kutömweri ariere ipisötë ök selap sak wë.

13 Omën piporö kön wi kosang yewesautaringwakaim wel wia. Omën Anutuuk kup mowia pötpit naön maimerek wë könötök kön wi kosangwesak ërëpsawi ëak pitëmtën kön wiak epël ëa.“Tiar yang eprek omën maimapë yangerak yaamwë kak panë sëpenaat,” pël ëa. 14 Tiar ëwatwë. Omën ke pil ëa piporö pitëm ëa pötak yangpitëmtë panë nentakël sëpënëak ëa pöt pet yaë.15Pël ëaap pit pitëm yang sëp wesak sa pören könwieëanëën kaalak sëpënëak kengkën kön wiaksan tapön. 16Pit yang pörek sëpënëak kön nawiinkutöm kaare yang ompyaurekël sëpënëak kentkön wieima. Pël ëa pötaanök Anutuuk pitëmëënka kaö ompyaö naö ket ë menak pitëm piin,“Tenim Anutu,” pël mapnaaten ëö naën ëa.

17-18 Anutuu Apramön morök elmëa pötak piAnutuun kön wi kosang weseë pim ruup Aisakkiri ar ëëpënëak kopëta wesa. Anutuuk wet rëak,“Nim ruure ëarö Aisak pim naëaan orööpnaat,”pël kup mowia. Pël ëautak Apram piin kön wikosangweseëpim rukopët tapöpkiri ar ëëpënëakëa. 19 Pi, “Ne Aisak kiri ar ëën pöt Anutu wal ëulmëëpna weit wia,” pël wesaup yak ruup mënakkiri ar ëëpënëak yaëën Anutuuk nga maan sëpwesa pöt, ruup weletakaan wal ëëpna pöta ök ëa.

Aisakre Yakopre Yosep pöröa ngönte20 Aisak piita Anutuun kön wi kosang we-

sak wëaup yak pim ruaar Yakopre Isoon we-laköt elmëak omnant ënëm piarpim naë orööp-naatön wetete ök mëëa. 21 Yakop piita kön wikosang yewesautaring wë wel wiipënëak yeempim ru ë Yosepë ruaarön welaköt elmëak pimsungköraö ë mök ëeë tok oriak Anutuun yayamëëa. 22Yoseppiita könwi kosangyewesautaringwë pim wel wiipna akunet temanöm yesën Israelomnarö pit ënëmak Isëp yanger sëp wesak kaalakpitëmtë yangerak sëpënëak mëak pim kosat waksë weerëpnaata ngönte ngan rë mena.

Mosesë ngönte

Ipru 11:23 269 Ipru 12:523Moses oröön pim ëlre pepaar piaripta Anu-

tuun kön wi kosang wesak wë yak yokotupönitaangkën ompyaö ëën omën omp aköpë ngöntenkas naën ëlëëp wiak wëën ngoon naar namp ëakwon sa. 24 Moses piita Anutuun kön wi kosangyewesautaring wë kaö sak wëën omnaröak piin,“Peroë koontupë ruup,” pël yemaan yapin kaöetöpanëak kaaö ëa. 25 Pi utpetat ëak akun kotteërëpsawiaring öpnaaten kaaö ëën pim kar Anu-tuu omnaröak yal ëak pitring këlangön kat wi-ipënëak kön wia. 26 Pël yeem pim Kristo Anutuyaömëëaupëën yak, “Nemutpeta sak ëëma pötakmonere uröm Isëp yangerak wia pöt il yewas,”pël kön wia. Pöt pi ënëmak Anutuuk kangompyaut mampnaaten kön wieë pël ëa. 27Mosespi kön wi kosang yewesautaring wë Anutu om-naröa itnaangkënëpön könöök itenak taë wesakyang omp aköpë nga elmëëpnaaten kas naënIsëp yanger sëp wesak sa. 28 Pi Anutuun könwi kosang wesak wë yak Israel omnaröen enselyokot wetëërö mëmpna pöp pitëm naë newaisënmait elmëëpënëakmaanmait sëpsëpörömöak iitka kanötë ke möa.

Omën munt naröa kön wi kosang wesauta ngönte29 Israel omnarö pitta kön wi kosang wesak

wë yak Isëp yanger sëp wesak i kaö Köp Möauukoröön kaö ilën yang yaaprak ëngk komuntakëlsa. Pël ëën Isëp nga omën pitëm ënëm saurötapël ëëpënëak yaëën iimpel kaalakwais ngep ëakwa mëa. 30 Ënëmak Israel omnarö pit tapël könwi kosang wesak wë kët 7 pötë öngpök Yerikokaöökë ëmöök wirö taap ëak seimën kël ëmötööla. 31Öng omp nga yaaup Reap piita Anutuunkön wi kosang wesak wë yak Israel omën naarëlëëp Yeriko kakën ëwat sëpënëak ityaangkënngöntre kar elmëak kaamök elmëa. Pël ëënIsrael omnaröak omën Anutuun kön wi kosangnewasën ëaurö yamëngkem pi namëngkën ëa.

32 Ne wali wesak niam ma? Pangk pël naën-gan. Kitionre Parakre Samsonre Septaare TewitreSamuelre tektek ngön yaaö omën pörö pitëmngönöt niamaatep akunwon. 33Omkot epët pëënniamaan kat wieë. Pitta Anutuun kön wi kosangyewesautaring wë yang kaö nantë omnaröen ngaelmëak il wesak wotpil yewesa yaat panë wesakmënak Anutuu kup mowia pöta këët wa. Pitkent nga lainonöröa këmöt il yemowariaurö, 34eswëlëng kësangöt ngaap yewesaurö, ngaë öngpökyesem wel nawiin yaaurö, wiap wëauröak weërekosang yesaurö, nga yaalem weë panë ëak yang

kaö nantëërö waö ë yamëaurö. 35 Öng narö pittaAnutuun kön wi kosang wesak wëën pitëm ruwel wiaurö wal ëën koira. Ën omën narö wiikaatak ulmëak pitëm kööre toköröak koröpötutpet mowesak, “Anutu kasëng mampunë pö-tak wil niulëënaat,” pël maan pit weletakaanwal ëak wëwë ompyaut öpnaataan kat nemowiinëa. 36 Narö pöt, kööre toköröak ökre was mëaktang momöak seenötring tëak wii kaatak moul-mëa. 37 Narö pöt, kël momöön wel wia, narö öpsootring luptak ila, narö ngernger ila. Narö poëkoröpre ulpëën won pol sëpsëpre meme koröpötwetak këën yaköm ë sak wëën utpet yemowasënkëlangönë rangk wakaima. 38Pël yaalmëën omënpörö ompyaö panëëröak yang omnarö utpet panëwë yak kaaö ëënwaö ëmomëën repak yang omënwonötëëre rosiratë köntak pentak ë yesem këlöngöpre yang öngöpötë wakaima.

39 Omën pörö kön wi kosang yewesautaringwëën Anutuuk itaangkën ompyaö ëa. Pël ëaapyangerak wëa pötak pim kup mowia pöta këëtnokoirën ëa. 40Anutupimompyaöniwasëpnapötpitëmënt pëën won, tiar pourö elniipënëak könwia. Pötaanök wet rëak ompyaö nemowasën ëa.

12Yesuun itenak kön wi kosang wasëpa

1 Tiar pöt, omën ngaan kön wi kosang yewe-sautring wakaima pöröa ngönöt kat yawi. Pö-taanök pitëm ënëm ëëpenaan könömötre ut-petatök wii ket ëak nitëak wë epot ent ë olëakweë ngentiak kan Anutuuk sëpenëak yenia pööksëpa. 2Pël yeemYesuun iteneim öpa. Puuk tiarimkön wi kosang yewesaut ngës rë yaningk. Pël ëakkön wi kosang weseim öpenaat kaamök yaalni.Pi tapöpök këlangön kat wi pet irak ya kë sakërëpre sawi ëëpnaaten kön wieë kosang sak kërayetaprak këlangön kat wiak ëö mongawisa pötenkön wiin pasit pël ëa. Pël ëaup peene pöt, kaö sakAnutuu mor yaapkëësiil wë.

Anutuuk wotpil yaniwas pöta ngönte3 Saun omnaröak Yesuun kööre tok yaalmëën

weë sak wakaima pöten kön wieë arim lupötwiapre kor ëëngan. 4 Ar utpetat ëënganëak weëngentieim wë. Pël yaëën omnaröak këlangönkat niwiin wel nawiin ëaurö. 5 Anutu pi ar pimruurö pël weseë ngönëntak arim lupöt kosangniwasëpënëak epël yenia pöten kön wieë.“Nem ruup, Aköpök wotpil niwasën kön wiin

irepan.

Ipru 12:6 270 Ipru 12:29Këlangön kat niwiin nim lupmer wiap sëpan.6Pöt epël. Aköppi omënpim lup sant yaalmëaurö

wotpil yemowas.Pël ëak ru yemowesaurö wotpil sëpënëak

yamöaup.”7 Anutuuk ar wotpil sënëak yanimöön wiapsënganok. Pöt pi ar pim ruurö pël weseë pilyaalni. Ma ru talëp pepapök pës nemomöönyeëa? 8 Won, peparö pitëm ruurö pës möakwotpil mowas yaë. Anutuuk ar pël naalniin yeëatalte pim ru panëërö won, kain ruurö pël apen.9 Ar kön wieë. Tiarim pep yangeraköröak möakwotpil yaniwasën pitëm ngön ngaarëk wa yeë.Pöl Anutu tiarimkönöröapepapëngöntengaarëkpanë öpena pöt pangk ëëpnaat. Pël yeemompyaööpenaat. 10Pit akun kot nent pitëm könöökmöakwotpil niweseimaut. Ën puuk tiar ompyaö wëpim ök kölam sëpenëak pil yaalni. 11 Wotpilyaniwasën ya kë nasën ya këlangön kön wi yeë.Ënëmak wotpil niwasën wëën kosang sauröa naëkëët oröönmayaap wë ketre saun won wotpil saköpenaat.

Kosang sak Anutuu kentöökë ënëm ëëpa12 Ar pöt, Anutuu ënëm ëëre yaat mëmpö pël

ëënëëtaan ingremor kël wauröa ökweëre kosangwon yaaurö. Pötaanök kosang sak weë ngentieë.13 Omën ing kël wauröa ök yaaurö arim ënëmyeem wiap sak utpet ëëpanëën ompyaö sëpnaanwotpil wesak weë.

14 Kosang sak omën pouröaring mayaap wëlup kölam wesak weë. Lup kewilring öpena pötAköpön itnaangkan. 15Arim naëaan namp Anutukasëngmenak pimkomre kolap elmëëpnaat naönëëpanëën ngarangk ëeë. Pël ëak arim tekrakaannamp kar kapangmentë ök sak wë amail ëaknikoën utpet sënganëën ngarangk këëkë ëakweë.16 Pël ëak arëkaan namp Iso pim ök öng ngayeemngönën sëpwaspanëënngarangk ëeë. Iso pingaan pim nangapön epël mëëa. “Ni akun kopëteptak kaömp ar ë nampë pöt nook pepa morkol ru wetëëpë yewaut wa nimpaat,” pël mëëa.17 Ar pim ngönte ëwatörö. Ënëmak pim pepapwel wiipënëak yaëën welaköt elmëak mor kolutmampënëak maan pepap kat nemowiin ëa. Pipepapök welaköt elmëëpënëak ing ëaap ngaanutpet ëaut wa moolapna kante won ëën pomp ëa.

Tiar Saion rosir ompyauk Anutuu kak yaarö18 Ar peene pöt, arim ëaröa ëa pöl Sinai rosir

pangk mor wëëre mësël ë pël ëënë pöök sënaaröön. Ngaan pit Sinai rosiraöökë iri wëën

es wëlëng kaö yokotön uröam wariak koö olëakwieë kent kaö yamöön 19kuup ngön yaan Anutuungönte kat wia. Pël ëak pit kas ëën Mosesënkaalak muntat apanëak Anutuun ök mapënëakmëëa. 20 “Omën pëën won, animaö nampta rosir-aöök ing mësaan pöt kël möön wel wiip,” Anutuungön pël mëëa pöt kaalak kat wiipanëak kas ëënmëëa. 21Omën pöt oröeim wëën Mosesta kas ëakepël mëëa. “Ne kas kaö ëën reireë yaur.”

22 Ar rosir ke pëlöök oröak omën pölöpringötitnaangkën ëaurö. Saion rosir, Anutu wëwëap,pim ka kaöaö Yerusalem kutömweri wia pöökoröak omën ompyaö panëët itenaurö. Pël yeemensel ërëpsawi yaauröa wa top kësangöökre23 omën Anutuuk wet rëak ru wesak yapinötkutömweri retëng ëa pöröawa topöökta oröaurö.Pël ëak Anutu omën pouröa ngön ë pet irëp-naapre omën piin kön wi kosang wasën wot-pil wes pet irauröa könöröa temanön saurö.24 Pël ëak Yesu, sulöp ngolöpët Anuture omnaröatekrak tëa pöpë naë saurö. Apel mëngkën welwiautak pim iit il ngentiin Anutuuk itenak kangitmena. Pël ëautak Yesu wel wiautak pim iit il yen-gentiin Anutuuk itenak kaamök elnia. PötaanökYesu pim iitak Apelëët il yemowas.

Anutu pi kutömre yang pout ëtëp elmëëpnen ëa25 Ar Anutu ngön ök ni yaë pöp kasëng

mengkanëën ngarangk ëeim ön. Ngaan Mosesëyangerak wë ngön ök mëëa pöt wa olaan kangutorö morëaup. Peene pöt, kutömweri wë ngönök niaim wëën pi kasëng menak tol ëak kangutnokoirën ëëpen? 26 Ngaanëër pi ngön yemaanyanger ëtëp ëaup. Peene pöt, pi kup niwiakepël yenia. “Ne wë ënëmak kaalak yanger pëënwon, kutömre yang pout akun kopët nent ëtëpelmëëmaap.” 27 “Kaalak akun kopët nent ëtëpelmëëmaap,” pël ëa pöt ëtëp elmëën omnant pimket ëaut pout kö sëpënëak kön wiak ëa. Kö sëënpangk ëtëpnaëpanëët oröak kosangwiaapnen ëa.

28 Anutuuk wa ngaöök nimëën pim omënompyaönimpnapötë pep sak öpena pöt ëtëp naë-panëët kosang wiaapnaat pötëën piin yoöre ërëpmaim öpa. Pël ëeimeë kasinkasin ëak karangkinelmëak pimkönwiin ompyaö yaaö pöl yayamaimöpa. 29 Pöt tol ëën? Anutu tiarimop pi esuwesiök omnant pim kön wiin pangk naën ëëpnaat köwasëpnaap.

13Anutuuk kön wiin ompyaö yaauta ngönte

Ipru 13:1 271 Ipru 13:251 Ar Kristoë omnarö pötaan neneren lup sant

elmëeim ön. 2 Omnarö maimerekaan yewaisënsant elmëënëëten kat kolngan. Ngaan omën naröpël yeem enselöröen köpël wë omën yaapöröwesak sant elmëa. 3Arim karwii kaatakmoulmëapöröen kön wiin ar pourö niulëa pël weseë santelmëën. Pël ëak arim karurö këlangön kat yawipöten kön wiin ar pourö këlangön kat yawi pëlweseë sant elmëën.

4 Öngre omp wëwëeten kön wiin ompyaö ëëputpet wasngan. Omën öngre omp nga ëëre öngreomp wëwëet utpet wasö pël yaë pörö Anutuukkangut mampnaarö.

5 Arim lupöt monere urömatëën kentre kaurëëpan. Omnant arim wia pötön kön wiin pangkëëp. Pöta ngönte Anutu pi ngaanëër epël ëa.“Ne ar sëp naniwasngan.Kasëng nanimangkan.”6 Pël ëa pötaanök tiar kön kosang wieë epëlapenaat.“Aköp pi kaamök yaalnëaup yakne kas naën ëëmaap.Omën nampök pangk utpet naalnëëpan.”

Ngönën ök niiaut wak wë Yesuu ënëm ëëpa7 Arim wotöök rëak Anutuu ngönte ök niak

rë niuleimauröen kön wieim ön. Pël ëak wëwëtaltak wë wel wia pöten kön wieë Yesuun könwi kosang weseima pöl ëeim ön. 8 Yesu Kristopi ngaan wakaimaupök wë wakaim öpnaap. Pimwëwëet ke kopëtalte. 9 Pël ëa pötaanök ngönënmaim ke nentere nent kat wiin pötök wer niönAnutuu kanö sëp wesak maimaöök sëngan. Pimkomre kolap yaalni pötak tiarim könöt kosangwasën öpena pöt Anutu itaangkën pangk ëëp-naat. Omnant yenautë ngön pasutök pangk taënaniwaspan. Pötök omën pël yaaurö kaamöknaalmëën ëa. Pötaanök ngönën maim ke pipotkat wiingan.

10 Kristo tiarimëën kiri ëa pöp kaamök elni-ipënëak tiarim naë wë. Pël ëaap Yuta omënyangerakë ngönën tuptak animaurö kiri ar yaaöpörö yok pangk pim naë sëën kaamök naalmëë-pan. 11 Kiri yaaö wotöökörö pit animaurömöak iit pëën omnaröa utpetatë saunatëën kiriëëpënëak ngëëngk panë tupta kakaatiitakël wakyesën këërö kaöökë wilëngkëël esuwesi mereimwë. 12 Pël yaëën Yesu piita tapël pim iitaktiar omnaröa lupöt kölam niwasëpënëak kaöökëwilëngkëël möön wel wia. 13 Pël ëa pötaanöktiarta kaöökë wilëngkëël yes pöl Yuta omnaröakiri yaaut sëpwesak piiringwëpimëö sa pöl ëëpa.

14 Pöt yang eprak ka kosang naö won. Pötaanökënëm ka kosang tekeri wasëpnaöön kön ngan-ngan ëeim wë. 15 Pötaanök Yesu tiarimëën kiriëa pötaan tiarök kangiir tiarim yaya yamëëautakAnutuun kiri elmëeim öpa. Yaap, tiarim këmötökpim songönte tekeri wasëpa. 16 Neneren santwesak kaamök yaaut kat kolngan. Pöt Anutuukitaangkën kiri yaauta ök ompyaö ëëpnaat.

17 Arim wotöököröa ngön ngaarëk ye-weem pitëm ikanöök ön. Ënëmak pitëm yayamëngkauta këët Anutuun ök mapnaarö.Pötaanök pit arim könre lupöt kosang sënëakngarangk elnieim wë. Pël ëën ar pitëm ngönngaarëk yeön pöt pit ya ompyaöring ya mëneimöpnaat. Pël naën yaëën pöt ya utpetaring yayamëngkën pötak tolëël kaamök elniipën? Won.

18 Ar tenimëën Anutuun kimang maim ön.Ten tenim lupötön kat men ëën Anutuu ëöetakwotpil wë kët ël epotë pim yaat wotpil wesakmëmpunëak kent yaë. 19 Pötaanök ar Anutuunkimang ngöntak ök maan kaalak wes nemëënarim naë teëntomwaisumëak kosang panë wesakök yeniak.

Kimang ngönte20 Anutu mayaapta pepap puuk tiarim Aköp

Yesu, sëpsëp ngarangk kaöap, pim iitak sulöpngolöp wiakaim kosang wiaapna pöt taë wesapötaan weletakaan wal ë moulmëa. 21 Pi tapöpökpim kentöökë ënëm ëënëën omnant ompyaö kenentere nent nimp. Pël ëak pim könwiin ompyaöyaaut Yesu Kristoë weëre kosangöök arim lupötëwar wasëp. Pim naë yayaatakaan yayaatak omaim kosang wiaap. Yaap.

Ngön mëët22 Karurö, ne kosang wesak epël yeniak. Pep

retëng ë yaningk epët kotte. Pötaanök pepanömngön epët këëkë wesak kat wieë. 23 Ar kat wieë.Tiarim karip, Timoti, pi wii kaatakaan wil moul-mëa. Pötaanök pi teënt waisën pöt koirak tenippouwaar wais arën itaampunaat.

24 Arim ngönënë wotöököröere Anutuu omënpouröen yoöre ërëp yemak pël ök man. Kar Italiyangerakaan wais wë eporöakta arën yoöre ërëpyenia. 25Anutuu komre kolap pöt arimnaëwiaap.Yaap.

Sems 1:1 272 Sems 1:23

SemsYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki 20

ma 30 pël won sëën Sems, Yesuu nangapök, pepepwer retëng ëa. Sems pöp, pi Yerusalem kakëingre morörö ngarangk ëak wëa. Pim epwer pöt,ingremor yang kaö nantë repak sa pöröaanwëwëompyauta ngönte ëak mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1Kön wi kosang yewesautere ëwat ngönte 1:2-8Monere urömaringwëaarewonwëauta ngönte

1:9-11Morök yaauta ngönte 1:12-18Anutuu ngönte kat wiak ënëm ëëpenaat 1:19-27Mööngkraar kangk ëëngan pöta pepanöm

ngönte 2:1-13Kön wi kosang yewesautere pöta këët 2:14-26Yangapöökë ngönte 3:1-18Yangerakë omnantëën kent yaauta ngönte 4:1–

5:6Ngön mëët 5:7-201OAnutuuomën repak saurö, ne SemsAnuture

tiarim Aköp Yesu Kristoë inëën ru saupök pepepwer retëng ë ninak yoöre ërëp yeniak.

Tiar moröktak kosang yanuwas2Nem karurö, morök ke nentere nent arim naë

yaaröön pöt, “Ompyaö yaë,” pël wesak ërëpsawiëën. 3 Ar ëwat wë. Morök ke pilöt yaaröönarim Anutuun kön wi kosang yewesa pöt taësëën arim lupöt yok pangk kosang sak morökötëönëët. 4 Pël ëën arim naë kosang sak wëauta këëtkëëkë orööp. Pël ëën ngönënë omën nenten apnewasngan, ketre saun won ompyaö önëët.

Kön won ëën pöt Anutuun kimang mapa5 Arëkaan omën namp kön won ëën pöt Anu-

tuun kimang map. Pël ëën pi omën pouröaannga naën kësangën yaaupök kön koir mampnaat.6 Pël ëëpnaatak pi kön selap naënëpök Anutuunkönwi kosang yewesautaring kimangmap. Omënnamp kön selap yaaupök kimang mapna pötkëraamenti kent möak wak nalaan nal yaë pötaök ëëpnaat. 7-8Omën ke pilëp kön naörarring wëpim omnant yaautön ëngk ma e yewesaup. Pëlyeem puuk Aköpön kimang maan mampnaatenkön nawiipan.

Omën mon wonöröere mon wieëauröa ngönte9 Tiarim kar ngönën kat wia namp omnant

wonöpök Anutu pimngönëntakwak isak yaautenkön wieë ërëpsawi eim öp. 10 Ën tiarim kar namp

monere uröm kësang wieëaupök pöt Anutuukpiin wak irëak mapnaaten kön wieë ërëpsawieim öp. Këra puutë lëngë yes pil won sëpnaatpötaanök. 11Këra puut weerak wëën këtëp apraknga panë maan koö möak ngentiak pitëm köpmöeëa pöt ngaap sëpnaat. Pipta ök panë omënomnant kësang wieëaupta muntat öpënëak yayamëngkem kö sëpnaat.

Morök yaalniauta ngönte12Omën morököt pim naë yaaröön wiap nasën

ëëpna pöp ërëpsawi ëëpnaap. Morököt pimnaë yaaröön ke ur moolaimeë lup kosang saköpna pöp Anutuuk wëwë kosang omën piin lupsant yaalmëaurömampënëak kupwia pöt kangiirmampnaap.

13 Omën namp morököt pim naë yaaröön pöt,“Anutuuk morök epël yaalnë,” pël naën ëëp-naat. Anutu pi utpet ëëpënëak morök yaalmëapöt wonöp. Pi omnarö utpet ëëpënëak moröknaalmëën yaaup. 14 Pël yaaupök omën namppimtë koröpöökë kentre kauratök wer moön wiiket ëak motëak pötök morök yaalmë. 15 Pël ëënkoröpöökë kentre kauratë këët utpetat. Utpet pötkaö sëën pötë këët wel yawiaut.

16 Nem kar panëërö arök, “Anutuuk tiar ut-pet ëëpenëak morök yaalni,” pël wesak ëngk mae wasnganok. Pi pël naën yaaup. 17 Omënompyaörewotpil pout Pep kutömweriwëauppimnaëaan yewais. Pi ëwamopöök wia pötë pepapökwes mëën iraan yeö. Pipot kaip tiktikre kakayaautök pi irikor naën, ompyaut pëën yaalniaup.18 Anutu pimtë könöök pim ngön këët tiar ninakpim ru nuwesa. Pim omën ket elnia pourö pëlelniipënëak kön wiak tiar wet rëak elnia.

Tiar Anutuu ngön kat wiak ënëm ëëpa19Nem kar panëërö, ar omën epëten ëwat seë.

Ar pourö ngön ök yeniaan këëkë kat wiin. Pëlëak ngön kangut teënt manganok wet rëak könwiakök man. Pël ëak nga teënt elmëënganok.20 Tiar ngaare ser yaalmëem omnarö kaamökelmëën wëwë wotpil naön yaëën Anutuuk könwiin ompyaö naëpan. 21 Pötaanök utpet yaautarim lupötë kaö sak wëwëat kewil yengawis pötkërë moolaë. Pël ëak arimënt wak irëak wëngön Anutuuk arim lupötë nuwia pöt ngaarëkweim weë. Ngön pöt ngaarëk yeön Anutuukutpetetakaan kama niöpnaat.

22 Ën arimtë lupöt morök elmëak Anutuungönte kat pëën mowiinganok kat wiak ënëmëën. 23Omën namp pi Anutuu ngönta ënëm naën

Sems 1:24 273 Sems 2:19kat pëën mowiipna pöp pi könitweri këëre wotkan ityaangk pöta ök ëëpnaap. 24 Pi pim këërewot kanten könitweri itenaupök së tapëtakëërkat kolöpnaap. Pöta ök omën Anutuu ngöntekat pëën mowiipna pöp ngön pöt teëntom katkolak pim utpet yaaut sëp newaspan. 25 Ën omënAnutuu ngön kosang ompyaut utpetetakaan entë yanuulë pötë pëën itenak kat nokolön këëkëitenak itneim wë pim ityaangkaö pötë ënëm eimöpna pöp pi wëwëetak wëën Anutuuk ompyaöelmëën ërëpsawi ëëpnaap.

26 Omën namp pimtën ngönëntak wëaup pëlweseë pim këmët ngarangk naën wë pöt pimtëlupmer morök elmëën pim ngönën yaaö pöt mosëëpnaat. 27 Tiarim ngönën yaauta këët Anutuukkön wiin ompyaö sëpna pöt epët. Ru wamërreöng kapirörö kaamök elmëëpenaatere yangerakëomnaröa utpet yaautök utpet niwaspanëën ngaiëëpenaat pöten pi kön wiin ompyaö sëpnaat.

2Tiar omnarö neneraan sant yeem narö kasëng

mangkan1 Nem karurö, ar tiarim Aköp Yesu Kristo,

ëwa pepapön, kön wi kosang yewesauröak omënisaare irëaurö mööngkraar kangk elmëënganok.2 Ar ngönën tuptak wa top ëak wëën omën naar,namp ë rangi ompyaut ëak ulpëën ompyaö retën-gretëngëp mëaup, namp omnant won ulpëënsëparëp mëaup, piarip wais yeilaan 3 ar omënompyautringëp piin sant mowesak, “Kaöap, urompyaö eptak wais wel aisa,” pël mëak omënomnant wonöp piin sant nemowasën, “Nimëënurte wonok pirek taua,” ma “Nimëën urte wonoknem ikanöök e yangerak eprek wel aisa,” 4 pëlmanë pöt ar kön wiin ompyaö ëëpën ma? Won,utpet ëënëët. Ar omnarö kön utpetatring komelmëën Anutuuk kön wiin pangk naën ëëpnaat.

5Nem kar panëërö, kat wieë. Omën yangerakëomnaröak kön wiin pasurö pël yaë pörö Anu-tuuk piin kön wi kosang wesak pim wa ngaöökyamëautak ilapënëak yaö mëëa. Pim wa ngaöökyamëaö pöt omën piin lup sant yaalmëauröenkup mowia. 6 Ën ar pöt, omën omnant wonöröëö yemengkaurö. Ar kön wiin talöröak utpetyanuwas? Ma talöröak ngön yaatak yanuulë?Omën omnant wonöröak pël naalniin kësangwieëauröak yaalni. 7 Pël yeem Kristoë yapinompyaö arim rangk wia pöten utpet wesak ya.Pötaanök ar tol ëën pitën wak isak yemak?

8 Aköpök ngönën pepeweri ngön kosang nentepël ëa pöt kön wieë. “Nimtëën lup santyaën tapël nim karipëënta elmë.” Ar ngön kaöepët ngaarëk önë pöt ompyaö ëëpnaat. 9 Ënar omën isaare irëaurö omnant mööngkraarkangk elmëënë pöt utpet ëën ngön kosang pö-tak ar ngön wa yoolëaurö pöt pet elniipnaat.10 Omën namp ngön kosangöt ngaarëk yeweemlup kopët nent ap öpna pöt Anutuuk piin könwiin omën pout wa yoolëauröa ök sëën kangutmampnaat. 11 Pöt epët. “Ni öngre ompwëwëet kom ëënganok,” pël ëa tapöpök, “Niomën mëngkanok,” pöteta ëaup. Pötaanök aröngre omp wëwëet kom naën wë omën nampmëmpunë pöt Anutuu ngön kosangöt wa olanëët.12 Pël ëën Anutuuk akun kaöaöök ngön kosangngolöptak kom elniipnaat. Ngön kosang ngolöppötak utpetetakaan ent ë nuulëa. Pötaanök ngönkosang pöten kön wieë ompyaö wesak ngön aörewëwë wë pël ëeë. 13 Omën namp muntaröaanyaköm naalmëën yaaö pöp Anutuuk tiar kom el-niipna pötak yakömnaalmëën ëëpnaap. Ën nampmuntaröaan yaköm yaalmëa pöp Anutuuk komelniipnaatak yaköm yaalmëën kas köpël tauaap-naap.

Tiar omën ompyaut naën, kön wi kosang pëënwasëpena pöt mos ëëpnaat

14 Nem karurö, omën namp këmtak, “NeKristoon kön wi kosang yewesaup,” pël yeemmuntarö kaamök elmëëre ompyaö elmë pël naënëëpna pöp, pötak kaamök elmëëpën ma won?Pangk naëpan. Kön wi kosang yewesa ke piptaanAnutuuk utpetetakaan kama nemoöpan. 15 Karnamp ulpëënre kaömpötëën ap yewasën pöt16 arëkaan nampök, “Ompyaö öm. Ëp önganëënulpëënëpmëak kaömpnak kep ëëm,” pël yamëemkoröpöök kaamök naalmëën ëën pangk ëëpënmawon? Pangk naëpan. 17 Tiarim kön wi kosangyewesa pöt pi tapël yaaut. Tiarim pël yaaöpötakëërwiaanpöt këët oröönompyaönaalmëënëëpena pöt könwi kosang yewesautmos ëëpnaat.

18 Pël ëëpnaatak arim naëaan nampök epëlapën koröp. “Omën namp kön wi kosang yewe-sautaring wëën namp omën ompyaut yaaup.” Pëlapnaatak ne piin kangiir epël memaap. Ni omënompyaut naën ëëmë pöt tol ëak Kristoon kön wikosang yewesautaring wëën pöt pet ëëm? Pëlnaëngan. Pël ëëmëëtak nem ompyaö yaaö pötakne Kristoon kön wi kosang yewasautaring wë pötpet elniipnaat. 19 Ni Anutuun kön wiin kopëtap

Sems 2:20 274 Sems 3:15wë pël yewasën. Pöt ompyaö. Pël yaëëtakpöt pëën pangk naëpan. Pöt urmeraröeta tapëlAnutuun kön wi kosang wesak wë piin kas ëakreireë yaur. 20Ni ëwatët wonöp. Ni könwi kosangyewesautaring wëën pöta këët omën ompyautnaën yaaup. Pötaanök nim könwi kosang yewesapipot mos sëpnaan pet elniimaap.

21 Kat wieë. Tiarim ëap Apram pi tol yaëënakAnutuuk piin, “Omën wotpilëp,” pël mëëa? Pötepët. Pi ngaan Anutuu ngönte ngaarëk wak pimruup Aisak kiri elmëëpënëak ëa. Pim omnantyaaö pötaan Anutuuk piin, “Wotpilëp,” pël mëëa.22 Ar kön nawiin ma? Apram pi kön wi kosangwesak wë omën ompyaut ëa. Pi kön wi kosangyewesautaring wëën këët oröön omën ompyautëa pötaan pim kön wi kosang yewesa pöt kë ëa.23Pël ëën, “Apram Anutuun kön wi kosang wasënpim pël ëa pötaan Anutuuk könwiin wotpilëp pëlsa,” ngönëntak ngön wia pipët kë oröa. Yaap,Anutuuk piin, “Wotpilëp,” pël mëak piin ngöntkip mëëa. 24 Pötaanök ar pourö kat wieë. Anu-tuuk omënnamppimkönwi kosang yewesautaanpëën won, omën ompyaut yaautaanta, “Wot-pilëp,” pël mapnaat. 25 Apramë ëa pöl öng ompnga yaaö namp Reap piita tapël omën ompyautyaëën Anutuuk piin, “Wotpilëp,” pël mëëa. Pötpi Israel omën ngaan Yosuaak yang ngaakërenëlëëp itenak waisëpënëak wes mëën sa pöaarsant mowesak kaamök elmëak wes mëën kanmuntaöökël sa. Pël ëën pim ompyaö ëa pötaanAnutuuk pël mëëa. 26 Epëten kön wieë. Tiarimkoröpöök könöp won ëanëën wel wian tapön.Tapta ök tiar kön wi kosang yewesautaring pëënwë omën ompyaut naën ëëpena pöt tiarim könwikosang yewesa pöt sokutë ök ëëpnaat.

3Tiarim yangapöt ngarangk ëëpa

1Nem karurö, arëkaan selap rë yaula ya omënsënganok. Kat wieë. Anutuuk ënëmak ingremoröröaan sapsap wël yeem rë yaula ya omnarötenimëën kaö wesak wël elniipnaat. 2 Tiar pouröomnant ëëpenëak utpet ke nentere nent yaaurö.Omnarö tiarim këmötök utpet nent naën yeëantalte omën ompyaö panëëröak tiarim koröpötngarangk ëëpen. 3Pol osopë kan yesaut ngarangkyeë pöt tiarim kentöökë ënëm ëëpënëak wii kotupim këmtak kapul yemoulmë. Pël ëak wii pöwer yeön osöp pim kepönö pokol ëak omnampë

sëpënëak kön wia pöök yesaup. 4 I kaö wan-gaöönta kön wieë. Wangaööta kësang panëëm-pel. Pël ëaatak kent weëre kosangöök möakmök ëën i kaöök yesau. Ën wangaöök moröaksë pëlpël yaaö pöt kot panëët. Ngarangkëpökpötak moröak lup nentakël ko wiak sëpënëakkönwiipna pöt yok tap pantak sëmoulmëëpnaat.5Tiar omnaröa yangapöökta tapël yaë. Yangappökotuuk aan omën kësangöt orööpnaat.

Ën epëten kön wieë. Omën namp es ngëpöpëtil olaan pöt kaö panë sak kosangre koinöt kotwon sa yaë. 6 Pël wiaatak tiarim yangapö es-uwesi ök. Pipöök tiarim koröpöök wë kaip tiktikëak ngön utpet ke nentere nent yeem koröppou utpet wes yaë. Yangapöök ngön utpetatyeem es ket ëak kotak omnaröa wëwëat utpetyewas. Utpet yewas pöta weëre kosang pötSetenök yaningk. 7 Tiar animaö reraö ke namprenamp kosangöökaanre i kaöökaan, imënre intrekamal pörö wak wiap wasëpenëak pöt pangkpël ëëpenaat. 8 Pël ëëpenaatak talëpök yangapöwiap wasën ngön ompyaut apën? Pangk pëlnaëngan. Kamalöp pim këmtak welakre kakamötwiaan kant nimëngkën wel yawi pöta ök tiarimyangapöök ngön utpetat yeem omnarö utpetyewas. 9 Yangap Aköp tiarim Pepapön yayaaim wë tapöök kaalak omën Anutuuk pimtë ökpanë wesak ket ëauröen utpet wesak yaaurö.10 Anutuun yaya ngön yamëëautere utpet wesakyaaut yangap kopët tapöökaan yaarö. Pötaanöknem karurö, wëwë korar pipël wëën pangk naë-pan. 11 Epël kön wieë. I kölok kopët nentakaani yaapmerre kakam yaaumer yaaröa ma? Won.12 Karurö, ar kön wieë. Yok pangk këra kem-mentök muri ulöp utöpën ma? Ma wii neweëëkyok pangk kem ulöp utöpën ma? Pöta ök panë iyaapmerta kakam yaaumeriaan naarööpan. Pëlwiaap ar tol ëën yangap kopët tapöökaan ngönutpetere ompyaö pout aim. Pöt pangk naëngan.

Ëwat ompyaut Anutuuk yaningk13 Arim naë omën narö könre wetete ompyaut

wieë omën ompyaöre utpetat kom yaëën pötpitëm wëwë ompyautök pit kön ompyaöring wëpitëmënt wak irëak omnarö wiap yemowesa pöttekeri wasëp. 14 Ar omnantëën war yeem om-naröaan lup utpetaring wë arimtën wak isak,“Ten kön ompyautaring wë,” pël angan. Pëlanë pöt kaar anëët. 15 Pitëm kön ke pöt Anu-tuu naëaan won, yang omnaröa naëaan waut.Pitëmtë könöökë ënëm yeem Setenë kön yawia

Sems 3:16 275 Sems 5:4pöl yaaurö. 16 Omnantëën war yeem omnaröaanlup utpetaring önë pöt nga yaalem utpet kenentere nent eim önëët. 17 Yangerakë könötke pil yaë. Pël yaëëtak könre wetete ompyautAnutuu naëaan yaaröön arim wak wë pöt lupkölam önëët. Pël yeem omnaröaring lup yal ëakwë pit wiap mowesak pitëm ngönöt kat wiinëët.Pël ëak ya ngës elmëak omën ompyaut pëënelmëënëët. Pötaan kön selap naën wotpil wesakönëët. 18Pël yeemar omnaröaring lup kopëtemersakwëwiapmowasën këët oröönwotpilwëaö pötulöl sëpnaat.

4Tiar yangerakë omnantëën kent yeem pöt Anu-

tuun kööre tok elmëëpenaat1Arim neneraan kööre tok yeem nga yaal pöta

songönte tol ëënak yeë? Ar pourö koröpöökëkentre kauratë ënëm yeem kööre tok ëak ngayaalaurö. 2 Ar omnant önëak kent yeem naönyaauröak omnarö mëmpunëëten kent yeë. Aromnantëën war yeem pangk naöngan. Pötaanökneneraan kööre tok yeem nga yaalaurö. Ën om-nantëën kentre kaur yeem Anutuun kimang ne-maan yeëan. Pötaanök naningkën yaë. 3Ar Anu-tuun omnantëën kimang yamëem pöteta naönyaaurö. Pöt tol ëën? Ar kön wotpil won, korarwiak wë omnant wak arim korööpöökë kentrekauratë ënëm ëënëak kimang yamëëan. Pö-taanök naningkën yaë. 4 Utpetarö aë, ar öngnampë ompöp sëpwesakmuntapë naë sëwë pötaök Anutu kasëng menaurö. Omën namp yanger-akë omnantëën kentre kaur yeem pöt Anutuunkööre tok yaalmëaup. Ar pöten kön nawiinma? Pötaanök yangerakë omnantëën kentrekaur ëënë pöt Anutuun kööre tok elmëënëët.5Ngön Anutuuk ngönëntak epël ëa pöt pas naën.“Anutu tiarim lupötë kön nuulëa pöröen pi ken-tre kaur kësang yaë.” 6Pël ëak rangk komre kolapyaalni. Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “Anu-tuuk omën pitëmtën wak isak yaaurö kasëng ye-mangkem pitëmtën wak irëak yaauröaan komrekolap yaalmëaup.”

7 Pötaanök ar arimënt wak irëak Anutuuikanöök weë. Pël ëak Seten waö ëën sëp niwesakkas sëp. 8Anutuu naë rë olaë. Pël ëën pi arim naëpanë wais ngarangk elniipnaan. Utpetarö, arimutpet yaaut sëp weseë. Kön selap yaaurö, arimkönöt kopëtal wieë. 9 Arim utpet yaautön könwieë yaköm ëak ingre ya ilak aim weë. Omën ut-petatëën söm yaaut sëp wesak elere war eimweë.

Pötëën ërëpërëp yaaut sëp wesak ya ngësringweë. 10 Pël ëeë Aköpë ëöetak arimtën wak irëakaim ön. Pël ëën puuk kaalak wak isak niapnaan.

Karurö kom elmëëngan11 Karurö, ar neneren utpet wesak manganok.

Ar arim karuröen utpet wesak mëak kom ëak,“Pit utpet yaaurö,” pël yamëem pöt, Anutu pimneneren lup sant ëëpenëak ngön kosang wesakniia pöten utpet wesak ëak, “Korar yaë,” pëlmanëët. Ën ar Anutuu ngön kosang pöten,“Korar,” pël manë pöt, ngön pöt ngaarëk naönarimtën kön wiin isën ngön ë pet yairauröa öksënëët. 12 Anutu kopëtapökëër ngön kosangwesak niiaupök kom elniipnaap. Pimtok maitelniipën ma nimpën. Ar pim ök talte arim karurökom elmëën. Pangk pël naëngan.

Tiarimtën wak isak anganok13 Elei, ar narö epël yaaurö. “Peene ma ël-

pamök ka kësang naöök së wë krismaki nentaöngpök ya yamëngkem mon kaö panë öpenaat.”Pël yak pöröen epël niamaankatwieë. 14Ëlpamökarim naë orööpnaaten köpël wë. Arim wëwëatmuntönöökë ök. Muntön naöökë akun kot nentoröak is lööla ëakwon yes pöl ar akun kot nentwëwel wiinëët. 15 Pötaanök, “Tiar ya epot mëmpe-naat,” pël anganok ngön ke epël an. “Aköpë ken-töök niaan pöt wëwëetak om wë ya epot mëneimöpenaat,” pël an. 16 Ar ngön pël naënöröak arimomnant ëënëpötön könyawiemarimtënwak isakyaaurö. Arimtën wak isak yaaö pöt ompyaö naënyaaut. 17 Pötaanök omën namp ompyaö yaautasongönten ëwat wëak pël naën ëëpna pöt utpetëëpnaat.

5Omën monere uröm kësang wieëauröa ngönte

1 Omën urömere kaar es kësang wieëaurö, arkëëkë kat wieë. Arim këlangön kat wiinë pötenkön wiak ya ngës ëën. 2 Arim urömere kaares kësang pöt köt sëën poë koröpötta iwalöröakna pet irëpnaat. 3 Ën monatta polirang ëak kösëpnaat. Pël ëëpna pöt arim mon pötön keimönëak omnarö kaamök elmëak nemangkën yaauttekeri wasëpnaat. Pël ëak esuwesi koröpöt eskotak utpet yewas pöl arim monatön keimönyaaö pipotta arim lupöt utpet wasëpnaat. Pötpeene yanger pet irëpnaat temanöm yesën armonere urömatön keimön ëak kësang wa ronganëak wë pötaanök. 4 Këëkë kat wieë. Inëën ruuröpit arim yaak kaamök elnia. Pël ëauta sumat

Sems 5:5 276 Sems 5:20nemangkën, om ngön kaar maim wë. Pël ëën arkeimön elmëën inëën ru pöröak monat naön ëakkaaö ngön aan Aköp kutömweri wëaup kat wia.5 Ar e yangerak wë kaömp kësang neimeë arimkentötë ënëm yaaurö. Pël yeem kaömp kësangnak polöröa ök kewis wiak wëën arim mën welniwiipna akunet temanöm yes. 6Ar omën wotpilyaaurö ngön yaatak moulmëak mënan. Pël ëënpit kangiir naalniin ëa.

Tiar këlangön kat yawiem ya wiapring Aköpëwaisëpnaaten kor öpa

7 Karurö, pit pël ëauröak lupöt kosang sakkëlangön kat wieimeë ya wiapring Aköpë kaalakwaisëpnaataan kor ön. Ar ya neweri pepapëyaë pöten kön wieë. Pi omnant ngëntak këëtorööpnaataan kor eim wë. Pël yeem lup kosangsak wë këtre kopi ëën orööpnaataan kor wëaup.8 Yaap, Aköpë waisëpna akunet temanöm panësa. Pötaanök yaaweri pepapë yaë pöl ya wiapringweë.

9 Karurö, neneren kaaö ngön manganok.Anutu, ngön ë pet yairaup, waisëpënëak yaëënpël anë pöt ngön ë pet irak kangut nimpnaat.10 Karurö, tektek ngön yaaö omën ngaan Aköpëyapintak pimtë ngönte aima pöröen kön wieë.Pitëm kööre toköröak utpet yaalmëën këlangönkat wieimeë ya wiapring ya mëneima. Pötaanökpitën kön wieë pitëm ëa pöl mëneë. 11Tiar omënkëlangön kat yawiem lupöt kosang sak wakaimapöröen kön wiin ërëpsawi yaë. Ën Yoop pimngönteta kat yawiaurö. Pi këlangön kësangötkat yawiem lupre kön kosang sak wëën ënëmakAköpök ompyaö elmëa pöten kat wiaut. Yaap,Aköp pi ya ngës kaö elniak sant panë yaniwas.

Ngön ë kosang yewesauta ngönte12 Nem karurö, ngön niama epëten kaöet

pël weseë ngaarëk ön. Arim ngönöt kosangwasënëak Anutuu yapintakël utak, “Anutuu ëöe-tak yaap yeniak,” pël aöre omën nantë yapinötëëlutak aö pël ëënganok. Won, ar omën nent ëënëakpöt om, “Mak, ne pël ëëmaap,” pöt pëën an.Ën naën ëënëak pöt om, “Won, pël naëngan,”pöt pëën an. Pël anë pöt Anutuuk kangiir nganaalniin ëëpnaat.

Omën wotpilëpök Anutuun kimang mapna pötkaamök kësang elmëëpnaat

13 Arëkaan namp këlangön kat yawiem pötAnutuun kimang map. Ën namp ërëpsawiaringwë pöt Anutuun yaya tan ap. 14 Ën namp yaumanwak wë pöt ngönënë kaöaröen yas map. Pël

ëën pit wais Aköp Yesu pim yapintakël i ko-lapët wa yemomëem Anutuuk kaamök elmëëp-naan kimang mapnaat. 15 Pit Anutuuk omënpöp ompyaömowasëpënëak könwi kosangwesakpiin kimang mapna pöt kaalak wal ë moulmëënompyaö sëpnaat. Ën saunat wiaaneta ent ëmoolapnaat. 16 Pötaanök ar ompyaö sënëën arimutpet ëaut neneren tekeri wesak mëak arimën-tëën Anutuun kimang maë. Yaap, omën wotpilwëaupök kimang mapna pöt Anutuuk kaamökkësang elmëëpnaat. 17 Elia pi omën tiarimök tapëlëpök Anutuun kopi nepelën ëëpënëakkosangwesak kimangmëëa. Pël ëën kopi nepelënwieë krismaki nentepar nent ngoon mor nasnasiaan namp pël sa. 18 Pël ëën pi kaalak kimangmaan Anutuuk katmowiin kopi kësang pan pelënkëëre kaömp oröa.

Omën ngön këët sëp wesaurö kaalak mësakwaisëpa

19 Nem karurö, arëkaan namp Anutuu ngönkëët sëp wasën kaalak nampök lup kaip motiinngön këët ngaarëk öpna pöten kön epël wieë.20 Omën pim karip utpet yaauta kanöökaan lupkaip motiipna pöp pi kaamök elmëën Anutuuksaun omën pöp pim utpet pout won mowasënkönöp wel nawiin öpnaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Sems.]

1 Pita 1:1 277 1 Pita 1:17

1 PitaYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki 34

pöta ök won sëën Pitaak ingre mor saö naröaanpep epwer retëng ëa. Pita pöp Yesuu ru 12pöröakaan namp. Omën pörö omën naröak utpetmowesak pitën, “Utpet yaaurö,” pël mëëa. Pël ëë-nak Pitaak pit kön wi kosangtak taë sak öpënëakYesu Kristoë ngön ompyaut ngolöp wes mena.Pitaak pitëm Yesuu wel wiak wal ëautere kaalakwaisëpnaaten kön kosang wia pötaan këlangönkat yawiem kön wi kosang yewesaut këlok nasënëëpnaat pël weseë retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Anutuuk utpetetakaan kama niwaut 1:3-12Wëwë kölam öpenaata ngönte 1:13–2:10Këlangön akunetak ingremor sauröa ëëpenaat

2:11–4:19Ingre mor sauröa irëak inëën ëëpenaat 5:1-11Ngön mëët 5:12-141 O Anutuu omën arim ka songönöt sëp wesak

kas së Pontasre Kalesiaare Kapatosiaare EsiaarePitinia yang pötëël repak wëaurö, ne Pita, YesuKristo pim ngön yaaö omën saupök arimëën pepepwer retëng ë yaningk. 2 Ngaan Anutu Peppim könöök pimëën kom ë nuulëën NgëëngkPulöök ngëëngk wes nuulëa. Pöt Yesu Kristoëngöntengaarëkwakwëënpim iitak i niirak kölamniwasëpënëak pël ëa.

Anutuu komre kolapre mayaap pöt arim naëulöl sak wiaap.

Tiar wëwë ompyaö kutömweri wia pöten kor eimwë

3 Anutu tiarim Aköp Yesu Kristo pim Pepapönyaya maim öpa. Pim tiarimëën ya ngës kaöyaaö pötak Yesu Kristo weletakaan wal ë ulmëakwëwë ngolöpët nina. Pël ëën wëwë ngolöp pöttiarim naë wia pötaan Anutuu kup niwia pötakëët öpenëak kön kosang wia. 4 Pël yeë pötaantiar Anutuumor kol yaö niia pöt öpenëak kor eimwë. Pöt kumkum ëëre köt së pël naënöt kosangwiaapnaat arimëën kutömweri wia. 5Ar Kristoonkönwi kosangwesakwë pötaan Anutu pimweërekosangöök ngarangk elnieim wë. Pël ëën akunkaöaö temanöm yesën pim utpetetakaan kamaniwak ompyaö elniipna pöt tekeri wesak pël el-niipnaat. Pël ëëpna pöt kopëta wes pet ira.

6 Pötaan ërëpërëp yaaurö. Pël yaëën Anutuukmorök nant elniipënëak kön wiin pangk ëën pöt

akunkot nent arimnaë këlangönnant orööpnaat.Pël yaëën ërëpërëp ëën. 7Morök pötök arim piinkön wi kosang yewesaut yaapët pöt tekeri wasëp-naat. Kool pöt wiapöt esuwesök pim songöntewar yewas. Ën arim kön wi kosang yewesaökoolöt il yewas pöt morök elniin kosang wia pöttekeri wasën Yesu Kristoë orööpnaatak Anutuukya kë sak yaya yeniem ë nirangiak ping wesakniapnaat. 8 Yesu Kristo arim itnaangkën ëaupönlup sant yaalmë. Peeneeta itnaangkën tapöpönkön wi kosang wesak ërëpërëp kaö yeë. Arimërëpërëp pötak yangeraköt il yewasën pötenkëmötök war wesak naëngan. 9 Arim ërëpërëpyaauta songönte epël. Piin kön wi kosang yewe-sautaring wë pötaan Anutuuk ar utpetetakaankama yanu.

10 Anutuu ar utpetetakaan kama yanu pipët,pim tektek ngön yaaö omnarö pöta songöntekoirëpënëak ap weseima. Pël ëak Anutuu komrekolap nimpënëak ëa pöt war wesak pöta songön-ten këëkë kön nawiin ëa. 11 Kristo pim NgëëngkPulö pitëm lupötë wë Kristo këlangön kat wiakkutömweri isak ëwaatak öpënëak mëëa. Pëlmaan pit, “Akun taltak ma ke tolëël yaëën Kristopi pël ëëpën?” pël maimeë kangkkangk ëeimwakaima. 12 Anutuuk pitën, “Arim ya yamëngkepot kaamök naalniipan, omën ënëmak orööp-naarö kaamök elmëëpnaat,” pël mëëa pöta këëtarim naë yaarö. Pitëm ya yamëngkem ngönwar wesa pöt, Ngëëngk Pul kutömweriaan wesmëën irëa pöök omën narö kaamök elmëën ngönompyaut ök niaan katwiaurö. Ngön ompyaö pötasongönte enselöröakta ëwat sëpënëak kent könyawiitak pangk pël naën yaë.

Anutuuk ngëëngk öpenëak yenia13 Pötaanök könöt wotpil wesak këëkë

ngarangk ëeim ön. Pël ëak Yesu Kristoë tekerisëpnaatak komre kolap war was nimpnaaten könkosang wieim ön. 14 Ar Anutuu ruuröak pimngönte ngaarëk weë. Ngaan ngönën köpël wëkentre kauratë ënëm ëeiman pöta ök ëënganok.15 Anutu, ar pim ru sënëak yas niiaup, pimngëëngkwë pöl arta ngëëngk sakwë omnant ëën.16 Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “Ne ngëëngkwë. Pötaanök arta ngëëngk ön.”

Yesuu iitak utpetetakaan ent ë nuulëa17 Anutu, arim Pep pël mëak yaya yemak

pöp, pi omën isaare irëaurö, mööngkraar kangknaalmëën yaaup. Pi tiar neenem omnant yaautëökök ngön ë pet irëpnaap. Pötaanök yangerak

1 Pita 1:18 278 1 Pita 2:17

önëël piin kasinkasin elmëeimeë ompyaö ëeimön. 18 Ar ëwat wë. Arim ëere peparöa kanöökölwëwë utpet wakaimauröak Anutuuk pötëaan entë nuulëëpënëak sum elnia. Pöt koolre siluwalëngë yesa pötök won, 19 Kristoë i sum kësan-gringtak sum ëak ent ë nuulëaurö. Pi sëp-sëp möön söëëre kewil wonöpë ök wakaima.20 Pi ngaanëër yanger won wiaan pël ëëpënëakyaö mëëaupök peene akun pet irëpënëak yaëënarimëën tekeri orö rëaup. 21 Kristo pim pël ëapötaan Anutuun kön wi kosang weseim wë. PiKristo weletakaan wal ë ulmëak ë morangia. Pëlëa pötaan Anutuun kön wi kosang wesak pimniöpnaataan ërëpsawiaring kor eim wë.

Anutuu ngöntak ngolöp wes yanuulë22 Ar ngön këët ök niaan kat wiak ngaarëk yeö

pël yaëënpötak arim lupre könöt kölamyanuwas.Pipët arim karuröen këëkë lup sant elmëënëakoröa. Pötaanök kosang wesak neneren lup santëeim ön. 23Ar ngolöp wesak wil niulëën wë pipët,kö yesauröa naëaan won, kö nasën yaaö Anutuungön wëwëetaring kosang wiaapna pötakëlaanoröaurö. 24 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omnarö pit nönre koinötë ökörö.Pitëm ë yerangi pöt puutë ököt.Nönöt umön yarëaut, puut teënt kërë yesaut.25 Ën Anutuu ngön pöt kosang wiaapnaat.”Anutuu ngön pöt ngön ompyaö pitëm ök niiapipët.

2Kristo pi tiarim möör wap kosangët

1 Ar ngolöp wes niulëaurö pötaanök utpet kenentere nent moolaë. Kaar aöre morök ë, warëëre omnaröen utpet wesak aö pël yaaut sëp we-seë. 2Önga ngolöpwilauröa ëlöröa kapaatön kentyaë pöl arta ngönënë kapaaten kent panë ëën. Pëlëënë pöt kosang sak wëën Anutuu utpetetakaankamayanupötak kaö sak ompyaöönëët. 3Ar yaapAköpë sant yaalni pöten kat men yeë pötaan pëlëeë.

4 Aköp Yesu, wëwëeta pepap, piik yal ëeë. Piomën ka ök yarëauröa wap ompyaut öpënëakutpetat wël ë yemoola pöl omnaröak piin kaaöelmëën Anutuuk kön wiin isën möör wap wesirulmëaup. 5Ar Anutuukwëwëet nina pörö piik yalëakwappöta ök sakNgëëngkPulöökë tup sën. Pëlëak kiri yaauröa ök sak arim lupre könöt Anutuunkiri yaalmëënYesu Kristoë ëautaan arën könwiinompyaö ëëpnaat. 6 Nem yeniak pöta songöntengönën pepeweri epël wia.

“Kat wi.Ne Saion rosiraöök wap nent yewesir.Wap pöt möör wap sum kaö panëët.Omën namp piin kön wi kosang wasëpna pöp ëö

nasëpan.”7 Ar piin kön wi kosang weseim wë pörö könwiin ompyaö panë yaë. Ën omën kön wi kosangnewasën pöröaan ngönëntak epël ëa.“Wap omën ka ök yarëauröa wël ë moolëautAnutuuk ompyaut wesakmöör wap wes yewesir.”8 Ën nenteta pitëmëën epël ëa.“Pi kël kotuukë ök sak wëën narö ing wot möak

kawiap ëëpnaat.Ën kël kësangöökë ök sak wëën pötal urak kawi

ngentiipnaat.”Omën pörö Anutuu ngönte wa yoola pötaan pimëëpënëak mëëa pöl ing wot möak kawiap ëëp-naat.

Tiar Anutuu omën saut9 Ar pöt pitëm ökörö won. Anutuuk pimëën

nuwasën pim omën sak kutöm Aköpëën kiriyaaurö. Ar pim omën wotpilörö. Koutak wëënpuuk yas niaan pim ëwa ompyautak ilëakwë. Pimompyaö yaauta ngönte aim önëak yas niia. 10 Arngaan omën pas wakaimauröak peeneek Anutuuomën sak wë. Ar ngaan Anutuu ya ngëstak naönëauröak peeneek pim ya ngëstak wë.

Tiar Anutuu inëën ëëpenaat11Nemorö, ne kosang wesak niamaan kat wieë.

Ar yangerak yaamre su kak wë pötaan koröpöökëkentre kaur arim lupre könötëën kööre tok yaaöpipot sëp weseë. 12 Pël ëak ngönën köpëlöröatekrak wotpil ön. Pël ëën pit arim songöntenitenak, “Utpet yaaurö,” pël yenia pöt sëp we-sak Anutuu waisëpnaatak arim ompyaö yaautaanpiin yaya mapnaat.

13ArAköpön könwieë omnaröa ngön kosangötngaarëk ön. Yang omp ak wotöök wëaupre14 pim yang ngarangk utpet yaauröen nga maöreompyaö yaauröen ping wesak maö pël ëëpënëakwes yamëa pöröa ngön ngaarëk ön. 15 Anutuukentöök arim ompyaö yaautak omën köpël wëngön kaar ya piporöa këmöt ur mowariipnaatenkent yaë. 16Ar utpetetakaan wil nuulëën ompyaöwë. Pël ëeë omnaröen, “Utpetetakaan wilnuulëën wë,” pël morök mëak ëlëëp utpetatëënganok, Anutuu inëën sak wë ompyaö ëeimön. 17 Ar omën pouröen ping wesak an. Ngönënomën arim karuröen lup sant elmëën. Anutuunkasinkasin elmëën. Yang omp aköpön pingwesakan.

1 Pita 2:18 279 1 Pita 3:19Kristo tiarimëën këlangön kat wiak pim ingtak

sëpenëak kanö pet elnia18 Inëënörö ar, arim kaöaröen kasinkasin

elmëak pitëm ngön ngaarëk ön. Pöt omën ëprewiap yaalniauröaan pëën won, yaar ser yaau-röaanta tapël elmëën. 19 Pöt eptaanök. Pitar saun wonrek këpök këlangön kat yaniwiinAnutuun kön wieë ya sangën naën wëën piarën kön wiin ompyaö ëëpnaat. 20 Ën ar ut-pet nent ëën kaöaröak pës yanimöön ya sangënnaën ëënë pöt Anutuuk kön wiin ompyaö ëëpënma? Pël naëpan. Wotpil wëën këlangön katyaniwiin ya sangën naën ëënë pötakëër Anu-tuuk kön wiin ompyaö ëëpnaat. 21 Anutuukar Kristoë ëaul wotpil wë këlangön kat wiinëakniulëa. Pi arimëën këlangön kat wiak pim ingtaksënëak kanö pet elnia. 22 Pi utpet nent naënëp,pim këmtakaan kaarre morök nent naaröönöp.23 Omnaröak utpet wesak yemaan kangiir ne-maan ëa. Këlangön kat yemowiin kangut mam-pënëak nemaan, Anutu wotpil wesak ngön ë petyairaup pimëën yaö mowesa. 24Tiarim utpetatökpim rangk isën këra yetaprak möön wel wia. Pöttiar utpetat sëp wesak wotpil öpenëak pël ëa.Pim koröpö utpet wesa pötaan tiar ompyaö san.25Ar ngaanëër pol sëpsëpöröa yaë pöl kanöwiaanirikor ëeimaurö. Peene pöt, arim ngarangkëpKristo, lupre könötë pepapök, yas niaan pim naëoröak wë.

3Öngre ompöröa ngönte

1 Öngörö ar, inëënöröa yaë pöl arim ompöröaikanöök wë pitëm ngön ngaarëk ön. Pël ëënomp narö Anutuu ngön ngaarëk naön ëëpnapörö arën itaangkën ngön nemaan yaëën arimompyaö yaauten itenak pim naë rë olapnaat.2 Yaap, arim ompörö ar Anutuun kasinkasinyaalmëem kölam wë pöten itenak pim naë rëolapnaat. 3 Ar koröpöt pëën ompyaö sëpnaankepön ëpötë ë morangiire polere kal ëëre ulpëënompyaö retëngöt më pël ëëngan. 4Om ëpre wiaparim lupötë ëlëëp wia pötök arim lupre könötë morangiin. Pël ëënë pöt sëpar nasën kosangwiaan Anutuuk itaangkën isëpnaat. 5 Öng ngaanAnutuunyaö sakwakaimapöröpit tapël Anutuunkön kosang wieë pitëm ompöröa ikanöök wëngön ngaarëk weim wakaima. 6 Sera pi tapël ëakpim ompöp Apramë ngön ngaarëk weimeë piin,“Kaöap,” pël maima. Pötaanök ar pim ëa pöl

ompyaö yeem arim ompöröa ëëpna nenten kasnaën ëënë pöt pim ök önëët.

7Ompörö, arënta tapël niamaan. Ar öngöröar-ing wë arim Anutuun kimang ngön ök manëët ilwariipanëën pit weëre kosang wonörö pël weseëompyaö elmëën. Pitta wëwë kosangtaan yaömëëaurö pötaanök.

Lup kopëtemer sak öpa8 Epët ar pouröaan niamaan. Ar lup kopëte-

mer sak omnaröen yaköm ëën. Arim karuröenAnutuu omnarö pël weseë lup sant elmëakkomre kolap elmëeimeë arim lupöt wak irëak ön.9Omnaröak utpet yaalniin kangiir elmëënganok.Utpet wesak yeniaan kangiir manganok. Won,Anutuuk welaköt elniipënëak yas niiaurö. Pö-taanök pël yaëën pöt Anutuun pitta welakötelmëëpnaan kimang man. 10 Pöta ngöntengönëntak epël wia.“Omën ërëpsawiaring ompyaö öpënëak kent yaë

pöppim këmtakaan ngön utpetere kaaröt orööpan.11Utpetat kasëng menak omën ompyaut ëëp.Pël ëak mayaaptak öpnaan ke urak pöta yaat

mëmp.12Aköp pi omën wotpil yaauröen itenakpitëm kimang yamëëaut kat yemowiaup,utpet yaaurö kasëng yemengkaup.”

Ompyaö yaautaan këlangön kat wiipenaat13 Karurö, ar ompyaö sënëëtaan kosang yen-

gentiin talëpök utpet niwasëpën? 14 Ar wot-pil wëën këlangön kat yaniwiin pöt ërëpsawiëënëët. Ar pitën ya ngës kön wiak kas ëëngan.15 Arim könre lupöt Kristoon kasinkasin ëak kaömowasën. Pël ëënomnaröak arimomënompyautönëak kor yeë pöta songönten pëël yeniaan pötompyaö wesak ya wiaptaring ök manëël kopëtawesak ön. 16 Pël ëak arim könöt kengkën ëënëënwotpil ön. Pël ëënë pöt omnaröak arim Kristookyal ëak ompyaö yaautakël utak utpet wesak ye-niem pitëm kaar yaauta songönte tekeri sëën ëösëpnaat. 17 Anutuuk kön wiin wotpil yaautaankëlangön kat wiipena pöt ompyaö ëëpnat. Ënutpet yaautaan pël ëëpena pötaar pangk naënëëpnaat.

Kristo pi tiarim saunatëën wel wia18 Kristo pi wotpilëpök tiarimëën wel wia. Pi

wotpilëpök utpetarö tiar Anutuu naë wa nu-ulëëpënëak akun kopët nent pël ëa. Koröpö welyawiin könöp wel nawiin ëa. 19 Pël ëak pimkönöp omën ngaan wel wiauröa kön wii kaatak

1 Pita 3:20 280 1 Pita 5:2wëauröa naë së ngönën ök mëëa. 20 Kön pöröomën ngaan Noa pim akunetak Anutuu ngön waolaimauröa könörö. Noa pi wangaö ket ëeimwëënAnutu pit pimngönngaarëk öpënëak pimtëya wiap yaautak om korkor elmëeima. Pël ëautakomën kopët 8 pöaar pëën pim ngönte ngaarëkwak wangaöök ilaan i ngep naën ëa. 21 I pipëtngönën i yanimë pöta ökre waste. Pöt epëlyaë. I yanimë pöt koröpöökë kewilötëën naën,Anutuun kimang yemaan utpetat won yanuwas.I yanimëën Anutuuk Yesu Kristoë weletakaanwal ëa pötaan ompyaö yanuwas. 22 Pi wele-takaan wal ëak kutömweri së Anutuu yaapkëëlwëën enselöröere kutömweri yapinringre weërekosangringörö pim iri wë.

4Kristoë këlangön kat wia pöl yeem utpetat kasëng

mempa1 Kristo pi yangerak këlangön kat wia. Pö-

taanök pim ëa pöten kön wieë kosang sën. Nampkoröpöök këlangön kat wiipnaapök utpet yaautsëp wasëpnaat. 2 Pötaanök peene ngës rëak ko-röpöökë kentre kauratë ënëm ëënganëp Anutuukëm ngönte pëën ngaarëk weim ön. 3 Ar ngaanngönën köpël wë köpëlöröa kentöökë yaaut epëleimaurö. Öngre omp nga ëëre omën utpetatönkentre kaur ë, i ngaat nak kön irikor ëëre këëreimën keimön nëëre i ngaat keimön nak utpetë, Anutuu urtak omp ak kaaröröaan ngëëngkmowasö, pël yaaö pöt ë waiseimeë pöt kaö wesakwakaimaurö. 4 Peene pöt, utpet ke pilöt pitringnaën yeë pötaan yaan sak utpet wesak yenia. 5Pëlyeniaatakwë ënëmak Anutu omënwelere öpöröangön ë pet irëpnaap pim naë së tauak pitëmeimautë songönöt ök maan kangut mampnaat.6 Pël ëëpnaat pötaanök Kristo pi omën ngaanwel wiauröa naë së ngön ompyaut ök mëëa. Pitkoröpööring wel wiauröak Anutuu öp wë pölkönöpring öpna kanö pitëmëën orööpënëak pëlëa.

Weëre kosang Anutuu yaningk pötring ya mëmpa7Karurö, omën ël epot poutëwon sëpna akunet

temanöm yes. Pötaanök ompyaö wesak Anutuunökmanëëtaan arim könre lupöt pëën weseë. 8Pëlëak lup sant yaauten kön wiin kaö sëën kosangwesak lup sant ëeim ön. Pël yeemneneraan utpetyaaut ngep ëënëët. 9Ar karurö arimnaë yewaisënomnant keimön elmëënganëp kaaö köpël santmowasën. 10Ar pourö Anutuuk ngönën ya mëm-punëak neenem weëre kosang ke nentere nent

nina. Pötaanök arim karurö kaamök elmëënëakompyaö wesak weëre kosang pötring epël mëm-pun. 11Namp ngönën apënëak pöt Anutuu ngönpëënöt ap. Namp narö kaamök elmëëpënëakpöt weëre kosang Anutuuk yamangk pööring pëlëëp. Pit pël yaëën omnaröak Yesu Kristoë weërekosangöök yaë pöten itenak Anutuun yaya map-naan pël ëëp. Ë rangiere weëre kosang pöt pimnaë wieëautök wiakaim wiaap. Yaap.

Kristoë këlangön kat wia pöl ëëpenaat12 Kar panëërö, morök kësang nent arim naë

orööpnaan yaë. Pöten itenak omën ngolöpëtpël wesak yaan sëngan. 13 Morök pöt yaaröönKristoë këlangön kat wia pöl, “Tenta yeë,” pëlkön wiak ërëpsawi ëën. Wë ënëmak Kristoë ërangiet tekeri orö yarëën ërëpsawi kaö ëënëët.14 Omnaröak arën Kristoë omnarö pël weseë ut-pet wesak yeniaan pöt ërëpsawi ëënëët. Pitëmpël elniipna pötak Anutuu Pul ëwaaring pö arringwë pöt pet elniipnaat. 15 Arim naëaan nampmënautaan ma kain ëautaan ma utpet ëautaanma omën muntaröa yaat wa ëp ëautaan kangutelmëën këlangön kat wiipan. 16 Ën omën namppi Kristoë omnamp pötaan këlangön kat yawiempöten ëö sëpanëp Kristo pimop pötaan Anutuunyoöre ërëp map.

17 Anutu pim omnaröa songönte tekeriwasëpna yaat mëmpna akunet oröak wia.Pötaanök pim omnarö tiarim naë ngës rëak ngönya nimëmpna pötak omën pim ngön ompyautngaarëk naön yaaurö tol elmëëpën? Elei, pitkëlangön kaö kat mowiipnaat. 18 Pöta ngöntengönëntak epël wia.“Anutuuk omën wotpilëp utpetetakaan kama

wak ompyaö wasëpënëak ya kaö mënakompyaö yewasën pöt,

omën pi kasëng menak utpet yaaup tol ëëpën?”19 Pël wia pötaanök omën Anutuu kön wiaulkëlangön kat yawi pörö wotpil wë pitëm wëwëetAnutu pim moresi ulmëëp. Pi ket elniaupökpimtë ök yenia pöl ompyaö wesak kaamök yaal-niaup.

5Wotöököröa ngönte

1 Ngönënë wotöökörö, neenta wotöök arimkaripök, kosang wesak niamaan. Nem itöökKristo këlangön kat wiak wel yawiin itenaupökwë ënëmak pim ë rangiet tekeri sëën piiringpöta pep sumaap. Pötaanök niamaan kat wieë.2 Anutuu sëpsëpörö ngarangk ëënëak niiaurö

1 Pita 5:3 281 1 Pita 5:14këkre töötak won, ya ngëstak itenak ngarangkelmëën. Pël yeem monere uröm won, ya mëm-punëëtaan ulöp es ngaaring mëmpun. 3 Pël ëakomën omp ak sak arim ngarangk elmëënëak ni-ulëa pörö il mowasnganëp arim ënëm ëëpnaanngönënë kanöök wot ran. 4 Pël ëën Kristo, sëp-sëp ngarangk kaöap, pim tekeri sëpnaatak omënompyaö weit kangiir ningkën önëët.

Tiarimtën wak irëak ngarangk këëkë ëëpa5Ulwasörö, arënta tapël niamaan kat wieë. Ar

arim kaöaröa iri ön. Pöt ngönëntak epël wia.“Anutu pi omën pitëmtën wak isak yaaurö wakyeirëaup. Ën pitëmtën wak irëak wëaurö ompyaöyaalmëaup.” Ngönëntak pël wia pötaanök arkotre kaö pourö arimtën wak irëak neneraaninëën ëeim ön. 6 Tok oriak Anutu weëre kosan-gringëp pim iri ön. Pël ëën pimtë akun wiapötak ar wak isëpnaat. 7 Puuk ngarangk elnieimwë. Pötaanök arim naë könömöt oröön pöt pimmoresi mowiin.

8 Ar könöt wotpil wesak arimtën ngarangkëeim ön. Kent toköröa imën mëmpënëak këmnga ëak sak waiseim wë pöl arimëën nga yaaup,Seten, pi arim tekrak wë talëp mëmp ma talëpmëmp wesal yaë. 9 “Ingre mor sa tenim karyang ëlötë wëaurö morök ke tapël elmëeim wë,”pël weseë kön wi kosang yewesautak kosangsak wë pi ke ur momëën. 10 Pël ëak akunkot nent këlangön kat yawiin Anutu, komre ko-lap yaaup, Kristook yal menak piiring ë rangikosang kö nasëpanëëtë pep sënëak yas niiaup,puuk ompyaö nuwesak tau nuulëakweëre kosangnimpnaat. 11Weëre kosang pöt pim naë wiakaimwiaap. Yaap.

Ngön mëët12Ne ngön kot epët Sailasën maan retëng yaë.

Pi nem ngönt këëp. Ne arim lupöt kosang niwe-sak komre kolap arim wak wë pöt Anutuu komrekolap këët pöt ök niamëak yeë. Piptak taë sak ön.

13 Papilon kakaan ingre mor sa Anutuu arringyaö wesaurö yoöre ërëp yenia. Ën Maak nem rusak wëaup puukta tapël yenia. 14 Neneren lupsantak yowe mëak mor meneë.

Kristook yal menak wëaurö arim naë mayaapwiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pita.]

2 PITA 1:1 282 2 PITA 2:3

2 PITAPitaak pep epwer ingre mor saö naröaan

retëng ëa. Omën naröak ngönën kaaröt ök maimwëën Pitaak wotpil wasëpënëak kent kön wiakökomën Yesuun itaampööre kat wia pöröa pitëmngönën ök mëëaut kön ngolöp wes mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Anutuu yaö niwesauta ngönte 1:3-21Ngönën kaar yaauröa ngönte 2:1-22Kristoë kaalak waisëpnaata ngönte 3:1-181 O Yesu Kristoon kön wi kosang wesak tenim

ök sak wëaurö, Saimon Pita ne ya omën pimngönte yaaupök arimëënpep epwer retëng ë yan-ingk. Tiarim Anutu, Yesu Kristo, utpetetakaankama yanu pöp, pim wotpil yaautak kaamök el-niin kön wi kosang wesaurö.

2 Ar Anuture tiarim Aköp Yesuun kön kosangwiak wëën piarpim komre kolapre mayaap pötningkën arim naë kaö sak wiaap.

Anutuuk tiar pimtëën yaö niwesaurö3 Anutu pim ëwa ompyaö yaautak yas niiaup

tiar piin ëwat wëën omnant pout koröpöökëërelupmeri wëwëeta kaamököt pim weëre kosangkësangöök war wes ninaut. 4 Pël ëak pim ëwaompyaö tapöök omën kaö ompyaö kup niwiautakëët nina. Pim kup niwia pötaan koröpöökëkentre kauratëën kö yesaö epët kasëng menakAnutuu wë pöl öpenaat.

5 Pël ëëpenaak pötaanök ke urak arim kön wikosang yewesautak wotpil wëaut yal mampun.Wotpil wëautak ngönënë songön ke nentere nentkön tektek yesaut yal mampun. 6 Kön tektekyesautak koröpöökëngarangk yaaut yalmangkënkoröpöökë ngarangk yaaö pötak weëre kosangwëaut yal mampun. Weëre kosang pötak Anutuuwëaul önëët yal mampun. 7 Anutuu wëaul önëë-tak ngöntre kar yaaut yal mangkën ngöntre karyaaö pötak lup sant yaaut yal mampun. 8 Omënpipot arim naë ulöl sak wiaapna pöt tiarim AköpYesu Kristoon ëwat yesaut mos naëpan. 9 Ënnamp pi omën pöt won wëën pöt piin epël ape-naat. “Pi it il tëauröa ök sak kön ëngk ma ewesak wë utpetat iir moolëa pöten kat kola,” pëlapenaat.

10Karurö ar, Anutuuk yas niak pimëën yaö wesnuulëaurö. Pötaanök kosang sak yas niia pöt këëëpnaataan weë panë ngentiin. Pël ëënë pötak

utpet nasëngan ompyaö önëët. 11Pël ëaan tiarimAköp, utpetetakaan kama yanuwaup, Yesu Kris-took sant niwesak kan të niwiin poprak naënganpimwangaöök yanimëpötak ilëakwakaimönëët.

12 Yaap, ar omën pipot rë nuulön ëwat wëënngön kë arim wa pötak kosang niwasën wë. Pötne ëwat wëak om ngolöp wes nineim ömaap.13 Ne kön wiin öp wë pël eim öma pöt pangkëëpnaat. 14 Pöt epël. Ne kön wiin tiarim AköpYesu Kristoë neea pöl akun kot nent wë welwiimaap. 15 Pötaanök ne wel wiin omën pipotönkön wiaanëëk yak ngolöp wesak kosang wes yan-ingk.

Pita pi Kristoë naë wë pim ëwaöön itena16 Tiarim Aköp Yesu Kristoë weëre kosangring

kaalak waisëpnaata ngönte tenim ök niiaö pipëtëlar ngönaak omën könöökaan rëak neniaan. Tenpiiring wë Aköpë ëwaöön itenaut yak ök niiaut.17-18 Ten piiring rosir ngëëngköök wëën AnutuPepapök piin ping wesak mëak ëwaö yemangkënten katwiaanAnutuuk kutömëwaöökaan epël ya.“Epop nem ru ulöpöököp. Ne pimëën ya kë panëyes.”

19 Pël yaan ten kat wiak tektek ngön yaaöomnaröa ngön ëa pötön kön wiin yaap pan ëaut.Pötaanök ar pitëm ngön pötön këëkë kön wiaan.Pipotök koutak esuwesi ëwa yaë pöl elniaanKristo waisëpnaat. Pim waisëpna akunet te-manöm yesën pi tangewesi yaarö pöl oröak arimkönre lupötë ëwa elniipnaat. 20Omën kaö epëtenwet rëak kön wieë. Tektek ngön ngönën pepew-eri wia pipotë songön pipot omnaröa könötëaanpangk naëpanëët. 21 Tektek ngön pipot omnaröakönötëaan kön wiak naënöt. Anutuu ngönötNgëëngk Pulöök tekeri wes mangkën aima.

2Ngönën kaar yaauröa ngönte

1Ngaan Israel omnaröanaë tektekngönyaauröwëën kaar yaauröeta wakaima pöl kaar yaaö naröarim naë orööpnaat. Pit arim naë ëlëëp wëngönën kaar arim kön wi kosang yewesaut utpetwasëpnaat niak Kristo pitëm kaöap këlangön katwiak pimëën mowa pöpönta pi kaöap pöt ngepëak wonwon apnaat. Pël yaëën Anutuuk kangutteënt mampnaat. 2 Pël ëën ngönën omën selappitëm yaaul öngre omp nga ëëpnaat. Pël yaëënomën muntarö pitën itenak ngönënë kanöön ut-pet wesak apnaat. 3 Kaar omën pörö pit mon-ere urömatön war ëën arim naëaan öpënëak

2 PITA 2:4 283 2 PITA 3:6morök elniak ngön kaaröt niapnaat. Omën kepëlöröaan Anutuuk ngaanëër ngön kosang wiautwiap nasën kosang wiakaimaut peene pet irën kösëpënëak yaë.

4Ensel narönganëër utpet yaëënAnutuukmaitnaalmëën wii tëak es parëaöök moolëa. Pël ëënkoutak së ngan i akuneten kor eim wë. 5 Omënngaan pan wakaimauröeta pi mait naalmëën ingep ëëpënëak maan Anutuu ngön wa olëauröpourö kö sa. Pël ëën Noa wotpil wëauta ngönteyaaupring omën kopët 7 ëak öp sa. 6 KaalakSotomre Komora ka pöörarta tapël kö sëpënëakmaan es kot won sa. Pël ëa pötak omën ënëmutpet ëëpnaaröaan pepanöm ëa. 7 Lot pi wotpilwë omën utpetaröa öngre omp nga yaautëën yautpetaring wëën Anutuuk mait elmëak kama wa.8 Omën wotpil pöp pitëm tekrak wë kët ël epotëpitëm utpet yaautön itaampööre kat wi pël eimeëkön utpetaring wakaima. Pötaanök kö nasënëa. 9 Aköp pi ompyaö ëaurö mait elmëa pö-taan pim ngön kat yawiaurö morökötëaan pangkkama öpnaap. Ën utpet yaaurö ngan i akunetakkëlangön kat mowiipnaap. 10 Omën narö pitëmkoröpöökë kentre kaur utpetatë ënëmyeemAköpngep yaalmë pörö këlangön kaö kat mowiipnaap.

Ngönën omën kaar pörö pitëmtën wakisak aimeë pitëmtë könöök omnant yeemkutömweri ëwaatak wëauröen kas naën utpetwesak yamëëaurö. 11 Pël yaauröak ensel kaöweëre kosangring pit il yemowas pöröak Aköpëëöetak kangiir utpet wesak nemaan yaaurö.12Omën piporö kön won, animaö omnant köntakyaë pöröa ökörö. Animaö pörö omnaröakmööpenëak pitëm ëlöröak yawilaurö. Pitomnantë songönötön kön nawiin utpet wesakaimeë animauröa yaë pöl kö sëpnaarö. 13 Pëlëak pitëm utpet yaautë kangiir këlangön katwiipnaarö. Pit këtëkötë ëö köpël koröpöökëkentre kauratë ënëm yeem utpet ke nentere nentyaautön kön wiin ompyaö ëëpnaat. Pit ëöa pipotyaauröak arim kaatë wais kaömp ngawi yenemutpet niwesak pitëm pël yaaö pötaan ërëpsawiyaaurö. 14 Pitëm itöt öngöröen kentre kauraringiteneimeë utpetat kep köpël yaaurö. Pël ëakomën lup wiap yaauröen wiap sësë mëak utpetyemowesaurö. Pit monere urömat keimön panëyaaurö. Elei, omën ke pilörö pit es parëaöök sëkö sëpnaarö. 15 Pit wotpil wëauta kanö kasëngmenak irikor yeem tektek ngön yaaö omën kaarPelam, Pioë ruupë kanöök yesaurö. Pi utpetatëënsumat öpënëak kent yaëën 16 pimtë pol tongki

ngön wonöpök omën ngönring irikor yeem utpetëëpanëak kan mowaria.

17 Kaar omën piporö i leep yarëautë ökörö.Kepilöt kentöök wak së waisö yaëën kopi nepelënyaë pöta ökörö. Omën ke pilörö Anutuuk koöpanëëtak öpënëak yaömëëa. 18Pit pitëmtën pingwesak ëak ngön mosut yamëem köpël omnaröenkoröpöökë kentre kauratë ënëmyeemöngre ompnga ëëpënëak wiap sësë yamëëaurö. Köpël omënpörö utpetat sëp wesak kan ngolöpöök sëpënëakyaëën pël yaalmëaurö. 19 Pël yeem epël yema.“Omën eptak wii ket ëak nanitëën ëëpnaat,” pëlyemaatak pitëmtë omnant yaautök utpet mowe-sak wii motëën wëaurö. Omën nent tiarök kaöwesak inëën elmëëpena pöt pötak wii ket ëaknitëëpnaat. 20 Omën namp pi tiarim Aköp YesuKristo, utpetetakaan kama yaniwaup, piin könwi kosang wesa pötak yangerakë utpet yaaut sëpwesak wë ënëmak kaalak pötë së rë olaan wiimotëëpna pöt ngaan utpet wakaima pöt kotte,ënëm pöt kaö panë sëpnaat. 21 Omën ke pilëppi wotpil wëauta kanöök nasënëpök yaë taltepangk ëëpën. Anutuu ngön kosang ngëëngkötrë moulaupök kan pö kasëng yemangkën pangknaën pan yaë. 22 Omën pël yaë pöp piik ngönnokoliil epël ëa pöt kosang yes. “Kentëp pi kölngës olëak kaalak yen.” Ën nent. “Polöp pi iirmoulmëën kaalak kepi yeila.”

3Aköpë waisëpnaata ngönte

1Nem kar panëërö, ne ngaan pep newer retëngë ninaut. Peene epwer kaalak ningkën new-eriar yes. Pouweriarë wotpil wesak kön wi-inëëtaan ngön epët ngolöp wes nimpëak retëngyeë. 2 Tektek ngön yaaö omën ngëëngköröangaanëër ngön ëa pötre tiarim Aköp utpete-takaan kama yaniwaupë ngön kosang ngön yaaöomnarö tenim arën ök niia pötönta kön wiinëakëaut. 3Arwet rëak epël kön kosangwiin. Yangerapet irëpna akunet temanöm yesën omën pitëmtëkoröpöökë kentre kauratë ënëm yaaurö oröakökre was ngön epël niapnaat. 4 “Yesu kaalakwaisëpënëak ëapöt yaapma? Pi tarëkwë? Tiarimëarö wel wieimaurö. Ën omën epot pout yangeryaaröön oröautta tapël om wiaap.” 5 Pël yeemAnutuu ngaanëër ëa pöten kön wiipnaaten kaaöyaaurö. Ngaanëër Anutuuk maan kutömre yangoröa. Yanger i kaöökaan oröak i kaö tapöökërangkwiakaima. 6Pël ëën ënëmakAnutuukmaani kaöök yang ngaan wiakaimaur ngep ëak utpet

2 PITA 3:7 284 2 PITA 3:18wesa. 7 Ën kutömre yang peene e wia epot Anu-tuuk tapëlmaan es kotwon sëpënëak yaö ëa. Epotom wiaan ënëmak Anutuu ngönën wonöröaanngön ë pet irëpnaatak pitring kö sëpnaat.

8 Kar panëërö, ar omën epëten ëngk ma ewasngan. Aköp pi tiar omnaröa kön yawi pölnaën. Pi kët kopët nenten könwiin krismaki 1000pöta ök yaaup. Ën krismaki 1000 pöten kön wiinkët kopëtet pël yaaup. 9Aköp pi pim ngön ëa pötakëët tekeri wasëpnaaten ëngkma e ëak akun walinaön. Omën naröak könwiin pël koröp yaë. Won,pi omnarö kö sënganëak arimëënök kor wë. Piomën pourö lup kaip tiinëak korkor yaë.

Kutömre yang epot won sëpnaat10 Aköp pi korkor yaëëtak pim akun kaöet

këkain yaauröa yaë pöl ëlëëp tapët pöt orööp-naat. Pël yaëën kutömwer rirre por kësang ëakwon yesën omën pörek wieëa pöt pout es kotakwon sëpnaat. Pël ëën yangere yangera rangkomën epot pout es kot won sëpnaat. 11 Pëlëëpnaat pötaanök ar wotpil wë Anutuu ngöntetaintaë wak ön. 12 Pël yeem Anutuu kaalakwaisëpna akuneten kor wë akun pöt teënt orööp-naan kosang wesak ya ompyaö mëmpun. Akunpötak kutömwer es kotak kö yesën omën pörekwieëa pöt pout tapël es kot won sëpnaat. 13 Tiarpöt, kutömre yang ngolöpötön Anutuuk kup ni-wiin kor wë. Pörek wotpil öpen sa.

Aköpön kor wë ngarangk këëkë ëëpa14Nemkar panëërö, ar omënpötëën korwëpö-

taan arim lupötë kölam pëën utpetat won wiaanAnuturing lup kopëtemer sak önëën kosang sakön. Pël ëën pi arën itaangkën pangk ëëpnaat.15Aköpök pim akunet wali yewas pöten kön wiintiar pourö utpetetakaan kama niöpënëak yaë pëlwasën. Ngön pöt tiarim kar panëëp Pool Anu-tuuk könö kaö wes mangkën puuk nant retëngë ninaut. 16 Yaap, omën pipotön pim pep poutëtapël retëng ëa. Ngön pim pepatë wia pöt, nantkönömöt, pötë songönöt koirëpenaataan ya kaömën yeë. Ngön pöt omën kön wonre lup wiaprekor yaaö narö pitök ngönën pep muntatë yaë pölwa irikor ëak ë yaë. Pël yeem kö sëpënëak yaë.

17Nem kar panëërö, ar ngaan wa korkor ngönpöt ök niaan katwiaurö. Pötaanök omënngönwayoola piporöa utpet yaautök wer niön arim lupötkëlok sak wiap sëpanëën ngarangk këëkë ëën.18 Pël ëak tiarim Aköp Yesu Kristo utpetetakaankama yaniwaup pim komre kolapta songönte

ëwat sak kosang sën. Tiarim piin ping wesakyaaut kosang wiakaim wiaap. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pita.]

1 Son 1:1 285 1 Son 2:13

1 SonYesu wel wiin wë krismaki 60 pöta ök won

sëën Sonök pep epwer ingre mor saö naröaanretëng ëa. Son pöp Yesuu ru 12 pöröakaanëp. Piomnarö Anutuun lup sant yaalmëem karuröentaelmëëpënëak mëëa. Pël mëak omën naröak,“Yang omnarö utpetarö. Pötaan Yesu yang ko-röpööring newaisën ëa,” pël ya pörö kaar ya pötretëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-4Ëwaare kaö pöteparë ngönte 1:5–2:29Anutuu ruuröere Setenë ruurö 3:1-24Ngön yaapötre kaaröt 4:1-6Lup sant yaauta ngönte 4:7-21Kön wi kosang yewesauta ngönte 5:1-21Wëwëeta ngönte

1 Ne omën kaö nenten kön tektek niamaan.Omën kaö pöt wëwëeta ngön këëta pep pöpngaanëër kutömre yang won wiaan wakaimaup.Ten piin kat wiak tenim itöök itenak mores-ring moröak pël ëaut yak tekeri wesak arën ökniaim. 2 Wëwë këëta pepap tekeri orö rëënitenaut. Yakök wëwë kosangta pepapön warwesak ök niaim. Wëwë kosangta pep pöp Pepa-pring wakaimaupök tenim naë tekeri oröön ite-naut. 3 Ten itenak kat wiak pël ëakök arënta ökyeniak. Ar kat wiin tiar lup kopëtemer sak Peperepim Ruup Yesu Kristooring lup kopëtemer saköpenëak ök yeniak. 4 Pël ëën tiarim naë ërëpresawi kësang pan oröak wiaapna yak ngön epëtretëng ë yaningk.

Tiar ëwaatak öpa5 Yesuu naëaan ten epël kat wiak ök yeniak.

Anutu pi ëwa pepap yak pim naë ëwa pëënëwia. Koö nent pim naë wi naön. Won pan.6Tiar koutak wë Anuturing lup yal menak wë pëlapena pöt kaar apenaat. Pël ëak ngön këëtetayok pangk wak naön ëëpenaat. 7 Anutu piëwaatak wë. Pötaanök tiarta ëwaatak wë pötlup kopëtemer sak wëën pim Ruup, Yesu Kristo,pim iitak tiarim utpetat kërë nuulaan kölam tëakwë. 8 Tiar tiarimtën saun wonörö pël yak pöttiarimtë lupöt morök yaalmë. Pël ëën ngön këëttiarim lupötë wi naön yaë. 9 Anutu pim ngönëa pöt kë rëak wotpil yaniwesaup. Pötaanöktiar tiarim saunat war wesak yemoolak pötakpimtok tiarim utpetatë songönte ent ë nuulëakkölam yaniwas. 10Tiar tiarimtën utpet nent naën

yaaurö pël yamëem pöt Anutuu ngön niia pöt wakaar weseim wë piin kaar yaaup pël yemak. Pëlëën pim ngönte tiarim lupötë wi naön yaë.

2Anutuu ngönte ngaarëk yeweem pim naë öpa

1 O nem ruurö, ar saunaring önganëak ngönepët retëng ë yaningk. Ën arim naë namp utpetatyaë pöp tiarim kaamököp, Yesu Kristo, wotpilëp,Pepapë naë tiarimëën ke urak kimang më yaëpöp wë. 2 Anutuuk tiarim saunat ent elniipnayak puuk tiarim kangiir wel wiaup. Pöt tiarimëntwon, yangerakë omën pourö tiarim saunat waup.3Tiar Anutuu ngön kosangta ënëm ëëpena pötakpiin ëwat wë pël kön këëkë wiaapenaat. 4 Ënomën namp pi, “Ne Anutuun ëwatëp,” pël aimeëpim ngönte ngaar naön öpena pöpön, “Pi kaaromnamp, ngön këët pim lupmeri wonöp,” pëlapenaat. 5 Namp pi Anutuu ngönta ënëm ëëpnapöp pi Anutuun lup sant kë elmëëpnaap. TiarAnutuu naë rë olëak wë pël kön këëkë wiipenapöt epël ëëpenaat. 6 Namp pi, “Ne Anutuu naërë olëak wë,” pël apna pöp pi Yesuu wëaul wëënpangk ëëpnaap.

Ngöntre kar rëak ëwaatak öpa7 Nemorö, nem ngön retëng ë yaningk epët

ngolöpët won, arim ngönën ngës rëak kat wiau-rek rë nuulaut. Ngön ngaan kat wieima tapëtkaalak ök yeniak. 8 Pël ëak retëng yeë epëtngön kosang ngolöp nent pël yaë. Ngön kosangngaan wia pipët peene Yesuu naëre arim naëpoutepar kë yaëën ityaangk. Pël yaëën kout wonyesën ëwa këët oröak wia. Pötaanök songönpouteparëënök ngön kosang ngaan wiaut peeneretëng yeë epët ngön kosang ngolöp nent pël yaë.9 Omën namp pi pimtën, “Ne ëwaatak wë,” pëlaimeë pim karipön kööre tok yaalmë pipop piom koutak wë. 10 Ën namp pim karip lup santyaalmë pipop pi ëwaatak wë. Pötaanök omënnentak elmëën nengentiipan. 11 Pël ëaap omënpim karipön kön utpet yemowi pipop pi koutakwë. Pötaanök koö pötak pim itöörar ngep elmëënpim sëpnaalën itnaangkën yaë.

12 Nem ruurö, Kristoën yak Anutuuk arimsaunat ent ë nuulëaurö. Pötaanök ngön epëtretëng ë yaningk. 13 Peparö, ar Omën ngaankutömre yang won wiaan wakaima pöp, AnutuuRuup piin ëwat wë. Pötaanök ne ngön epëtretëng ë yaningk. Ën ulwasörö, ar Seten il mowe-saurö. Pötaanök ngön epët retëng ë yaningk.

1 Son 2:14 286 1 Son 3:1414 Ruurö, ar Pepen ëwat wë. Pötaanök ne pepepwer retëng ë yaningk. Peparö, ar Omën ngaanwakaima pöpön ëwat wë. Pötaanök epwer retëngë yaningk. Ën ulwasörö, ar Anutuu ngönte arimlupötë wiaan weëre kosang ëak Seten il wesaurö.Pötaanök retëng ë yaningk.

Tiar yangaakë omnantëël lupre könöt wiak öngan15 Ar yangaakë omnantëël arim lupre könöt

wiak önganok. Namp pi pim lupmer yangaakëomnantëël rë olëak wë pipop pi tiarim Pepapönlup sant naalmëën yaë. 16Yang omnaröa yaautöntiar ëwat wë. Yangaakëlaan omnant koröpöökëkentre kaur yaautre itöök itenak kent yaautrepitëm omnant wieëautëën wak isak yaaö pipotAnutuu naëaan wonöt. Pipot yangaakëlaanöt.17Yang epërere omnaröa omën kentre kaur yaaöpöt seim së won sëpnaat. Ën Anutuu ngönte katwiak ngaarëk öpna pöp pi om wakaim öpnaap.

Kristoën kööre tokörö oröak wë18 Nem ruurö, akun kaöet temanöm yes. Ar

ngaan Kristoën Ngaap orööpnaat pël aan katwiaurö. Peene pim ngaarö selap oröak wë.Pötaanök tiar, “Akun kaöet temanöm yes,” pëlyewas. 19 Nga pörö tiar sëp niwesaut. Pël ëaappit pörö tiarimörö won. Tiarimöröak ëanëëntiarring wëan tapön. Pit tiar sëp niwesa. Pö-taanök, “Pit maimarö yak tiar sëp niwesaut,” pëlyewas. 20 Ar pöt Ngëëngk Pulö waurö. Pötaanökëwattaring wëaurö. 21 Ar ngön këët köpël wëpël weseë ne pep epwer retëng ë naningkën.Won. Ar ngön këët kat wiak kaar epot ngön këëtanaëaan wonöt pël yewesaurö. Pötaanök retëngë yaningk. 22 Talëp kaar omnamp? Omën namppi Yesuun pi Kristo, Anutuu Yaö Mëëaup won pëlyema pöp pi kaar omnamp. Omën pöp pi PepapreRuup kasëng menak Kristoon kööre tok yaalmëpöp Kristoën Ngaap. 23 Omën namp pi Yesukasëng yemangk pöp Anututa kasëng yemangk.ËnnampRuupönpingwesak yemapipopPepaptayeö. 24 Ngaanëër ngönën ngön ök niaim pötolanganok. Wak ön. Pël ëënë pötak PepapreRuup arring wëën önëët. 25 Pël ëën Kristoë wëwëkosang tiar nimpënëak niia pötak önëët.

Ngëëngk Pulöök ngön këëten ök niaim wë26 Lup wa irikor elniipënëak yaë pöröaan kasi-

inök ngön epët retëng ë yaningk. 27 Ar pöt,Kristoë naëaan Ngëëngk Pulö waurö. Pël ëënpi arring wëën ar omën nampök omnant petelniipënëak nemaan yaaurö. Pulöök omën pout

pet yaalni. Pipot kaar won, yaapöt. Pötaanökpulöökë ök yenia pipël Yesu taintaë wak ön.

28 Nem ruurö, ar Kristooring ön. Pël ëënënëmak pim tekeri sa rëëpna akun pötak tiar ëönasëngan. Pim ëöetak kosang sak tauaapenaat.29 Ar piin wotpil wë pël weseë itaangkën omënnamp wotpil tapël wëën pöt Anutuu ruup pëlwasën.

3Tiar Anutuu ru sak wë

1 Kat wieë. Pep pi lup sant maim nal el-niak pim ru niwesa. Yaap, tiar Anutuu ruurö.Omën ngönën wonörö pit Anutuun köpël wë yaktiarënta köpël yaë. 2 O nem ngöntörö, tiar yaappeene Anutuu ru sak wë eporö. Tiarim ënëmöpena pöten köpël, om epël kön yawi. Wë ënë-makKristo orö rëëpna pötakök piin itenak pimöksëpenaat. 3 Pötaanök omën piin kor wëaurö tiarKristoë kölam wë pöl lup koore katëp ëak kölamwakaim öpenaat.

4 Namp pi utpetat yaë pipop Anutuu ngönkosangët wa yoola. Ngön wa yoolëa pötaksaun këët. 5 Ar ëwat wë. Kristo pöp saunwonöpök tiarim saunat won nuwasëpënëakoröaup. 6Omën Kristooring wë pöp utpetat naënyaë pipop. Ën utpetat yaaö pipop pi Yesuunitenak ëwat nasën wë.

7 O nem ruurö, omën naröak lup irikor elni-ipënëak yaan kat mowiinganok. Omën wotpilyaaup pi Yesuu wëaul wotpil wëaup. 8 NgaanëërSetenök utpetat ngës rëa. Pël ëaupök utpetatë om seim wë. Pötaanök omën namp utpetatyaë pipop Setenë omnamp. Anutuu Ruup pi pöt,Setenë utpet yaë pöt wa moolapënëak oröaup.9 Pötaanök namp pi Anutuu ru sak wë pöp piutpet naënyaaup. Pöt pi Anutuunaëaanwëwëetaweëre kosang wak wë pötaanök. Pi Anutuu rusak wë yak utpetat naën yaë. 10 Anutuu ru sakwëautere Setenë ru sak wëauta këët epël tekerisëën itaampenaat. Omën wotpil naön yaë pöppi Anutuu ruup won. Ën namp pim karurö santnemowasën yaë pöpta Anutuu ruup won.

Tiar neneraan lup sant ëëpa11 Ar ngaanëër neneraan lup sant elmëëpena

ngön epët kat wieimaurö. 12 Tiar Keen pimkanöök sëngan. Pi Setenë ru sak pim nangapmënaup. Pöt tol ëënak wasnganok. Pim yaaututpet, ën nangapë yaaut wotpil ëa. Pötaanökmëna. 13 Karurö, ar ngönën wonöröak kööre tokyaalniin yaan sënganok. 14 Tiar tiarim karurö

1 Son 3:15 287 1 Son 4:17lup sant yaalmë pötak weleta kanö kasëngmenakwëwë kosangtakël el menan pöt ëwat wë. Ënomën namp pi pim karipön lup sant naalmëënyaë pipopweleta kanöökël omwë. 15Namppi pimkarip këëpöt mowasën pöt omën yamëngkaupëököp. Omën ke pilëpë naë wëwë kosangët winaönöp pël yewas. 16 Tiar lup sant pöta këët epëltekeri wasën ëwat saut. Kristo pi pim wëwëetkëëpöt wesak tiarimëën wel wia. Pötaanök tiartatapël tiarim karuröaan wëwëat këëpöt wasëpa.17 Omën namp pim urömat selap wiaanak komëakpimkarngöntök yaaupnemangkënyaëpipoppi Anutuun lup sant naalmëën yaë. 18 O nemruurö, tiar lup sant yaaö pöt këm pëëntak an-ganëp, lup sant elmëëpenëakpöt könöökremore-siarökta mëmpa.

Tiar Anutuu ëöetak kosang tauaapenaat19-20 Pël yeemak ngön këëta ënëm yeë pël

wasëpenaat. Ën tiarim lupötök tiarimtën utpetyeë pël wasën pöt Anutuuk elniin pim ëöetakmayaap öpenaan. Pöt Anutu pi tiarim ök won.Pi tiarim könre lupötë kön yawia pöt il niwesaupyak omnant poutön ëwat wë. 21 O ngöntörö,tiarim lupötök tiarimtën utpet naënëp pël wesakpöt Anutuu ëöetak kosang taupenaat. 22 Pëlëak omën ke nentere nentaan Anutuun kimangmaan nimpnaat. Pöt pim ngön kosangët ngaarëkwak pim kentöökë ënëm yeëan. Pötaanök pëlelniipnaat. 23 Pim ngön kosangët epël wia. Tiarpim Ruup Yesu Kristoon könwi kosang weseimeëpim ök niia pöl tiarim lupötök neneraan lup santelmëëpa. 24 Omën namp Anutuu ngön kosangtaënëm yaë pöp pi Anuturing wëën Anutu piiringwë. Anutuuk Pulö ningkën wë. Pël ëën Pul pöökAnutu tiarring wë pöt pet elniin ëwat yes.

4Ngëëngk Pulööre pul kaarö

1 Nemorö, omën selap, “Ne Anutu ngön yaaöomnamp,” pël kaar yaaurö yang poutë wë. Pö-taanök, “Anutuu, Pulö neering wë,” pël yaauröangönöt wa yaap wasnganok. Pit pul pitëm lupötëwë pö ökre was ëak Anutuu naëaanörö ma wonpöten itaampun. 2 Ar Anutuu Pulö epël tekeriwasën ëwat sënëët. Omën namp pi, “Yesu Kristopi omën sak yangerak oröaup,” pël aan pöt arpiin, “Pulö Anutuu naëaan waup,” pël wasënëët.3Ën namp, “Yesu omën sak yangerak oröaup,” pëlnaën ëën pöt piin, “Pulö Anutuu naëaan naönöp,”pël wasënëët. Pipop Kristoën Ngaapë pul wa tapö

waup. Ngaan, “Kristoën Ngaap orööpnaat,” pëlniak pöpök oröak wë.

4O nem ruurö, ar Anutuu ru sak wë. Pötaanökpim Pul arring wë epöök Seten omën ngönënwonöröaring wë pipop il yemowasën yak aröktakaar omnarö il yemowas. 5 Kaar omnarö pityangerakaanörö. Pötaanök yangerakë omnan-tëël ya. Pël ëën yangerakaan omën ngönënwonörö pit kat yawi. 6Tiar pöt, Anutu ruu sakwë.Omën Anutuun ëwat wë pöp tiarim ngönöt katyawi. Ën Anutuu ru sak naön yaaö pöp pi tiarimngönöt wa yoola pipop. Ke pil piptak Pul ngönkëët tekeri yewesa pööre pul kaarkaarö piarpimkëët tekeri yesën ityaangk.

Anutu pi lup sant yaauta pepap7 Nemorö, tiar neneraan lup sant ëeim öpa.

Lup sant yaaö pöt Anutuu naëaante. Pötaanökomën namp lup sant yaautaring wë pöp pi Anu-tuu ru sak piin ëwat wë. 8 Anutu pi lup santpepap. Pötaanök omën namp pim karuröenlup sant naalmëën yaë pipop pi Anutuun köpëlwë. 9 Anutu pim Ru kopëtapök tiar wëwë koirnimpënëak wes mëën yangaak oröa. Pötak pimlup sant elnieim wë pöt pet yaalni. 10 Anutupim tiarën lup sant elnieim wë pöt epël petyaalni. Tiar Anutuun lup sant naalmëën ëaut.Puukëër tiarën lup sant elniak pim Ruup wesmëën yangerak oröak tiarim saunat ent elni-ipënëak wel wia.

11 O nem ngöntörö, Anutuuk tiarën lup santkësang ke pipël yaalni. Pötaanök tiarta neneraanlup sant tapël ëëpa. 12 Omën nampök Anutuunitnaangkën ëaut. Tiar neneraan lup sant yaalmëpötak Anutu pi tiarring wë. Pël ëën tiarim Anu-tuun lup sant yaalmë pöt kaö sëpnaat.

13 Pi pimtë Pulö tiar ninaup. Pötaanök, “Tiarpiiring wëën pi tiarring wë,” pël këëkë kön yawi.14 Pep pi pim Ruup tiar yangerakë omën pouröutpetetakaan kama niöpënëak wesmëa. Pël ëaupya pöt yamëngkën ten itenaut yakök war wesakök yeniak. 15 Pötaanök omën namp Yesuun, “PiAnutuu Ruup,” pël ya pipop pi Anuturing wëënAnutu piiring wë. 16Anutu pim lup sant kësangëttiarimëën elnia pöten kön wiak kön wi kosangyewas.

Anutu pi lup sant yaauta pepap. Pötaanökomënnamp lup santtaringwëpipoppiAnuturingwëën Anutu piiring wë. 17 Tiarim Anutuun lupsant yaalmëaut epël ëëpenëak kaö yes. Pi tiaromën pourö akun kaöaöök ngön yaatak niulëën

1 Son 4:18 288 1 Son 5:21kas naën ëëpenëak kent yaë. Tiar Kristo pim wëpöl yangaak eprek wë. Pötaanök Anutuu ëöetakkosang sak taupenaat. 18 Tiar nampön lup santyaalmëem pöt piin kas naalmëën yeë. Pötaanöklup sant yaaö pöt kaö sak kas yaaut rokot ë yoola.Kas yaaö pöta songönte epët. Omën namp piutpetatë kangut öpënëak ëwat wë pöl kas yaaup.Pötaanök omën pim utpetatë kangutön kas yaaöpipop pim Anutuun lup sant yaaut oröak kaönasën wieëa pël apenaat.

19 Anutuuk wet rëak tiar lup sant elnieëa. Pö-taanök tiar lup sant pötaring wë. 20 Ën omënnamp pi, “Ne Anutuun lup sant yaalmëaup,” pëlyeemak pim karipön kaaö yaalmë pipop kaaromnamp. Pimkaripön itneëak lup sant naalmëënyaë pipop pi Anutu ëlëëpöpön lup sant naalmëënyaë. 21 Yesu pim ngön kosangët epël wia. OmënAnutuun lup sant yaalmëa pöp pim karipönta lupsant elmëëp.

5Yangerakë omnant il yemowas pöta songönte Anu-

tuun kön wi kosang yewas epët1 Omën Yesuun pi Kristo Anutuu Yaö Mëëaup

pöt yaap wesak wë piporö pit Anutuu ru sak wë.Pël ëak pit Pepapön lup sant yaalmëem pim ru-uröenta yaalmë. 2 Tiar Anutuun lup sant elmëakpim ngön kosangta ënëm yeemakëër Anutuu ru-uröen lup sant yaalmë pël kön wiipenaat. 3 Pöttiar Anutuu ngön kosangta ënëm yaalmë pöt piinlup sant yaalmë. Pim ngön kosangta ënëm yaaöpöt könöm wonte. 4 Anutuu ru sak wëaurö pitkosang sak yangerakë omnant ent ë yemoola.Tiarim pël yeë pöta songönte Anutuun kön wikosang yewas epët. 5 Talëpök yangerakë omnantent ë moolapën? Omën namp Yesuun AnutuuRuup pël kön wi kosang yewas pipopök ent ëyemoola.

Anutuuk Yesuu ngönte war wesak niiaut6 Yesu Kristo pi omën nampök i yaaptaring

momëën këra yetaprak pim omën iit il olapënëakoröa. I yaaptaring pëën momëëpënëak won,omën iiteta il olapënëak oröa. Pulö pi ngönkëëta pepap. Pötaanök pi Yesu Kristoë ngöntewar wesak ök niaim wë. 7 Omën nentepar nentepteparök Yesuu ngönte war wesak ya. 8 Pulöörei yaapëtere omën iitere pël ëak pit omën nen-tepar nent pipotök pitëm ngönte kopëtet. 9 Tiaromnaröak ngön ök aan kat wi yeëep. Anutu pimngön ya epotök omnaröaat il yemowas. Anutuu

ngön pötök pim Ruupön ök niaim wë. 10 NampAnutuu Ruupön kön wi kosang yewas pipop Anu-tuuk pim lupmerën ök yema pötenta kat wiakkosang yewas. Ën namp Anutuun kön wi kosangnewasën yaë pipop pi Anutu pim Ruupëën ngönkëët ök niia pötenta kön wi kosang newasën yaë.Omën namp ke pipëlëpök Anutuun kaar omnamppël ya. 11Wëwë kosangta ngön këët Anutu pim ökyenia epët. Pi wëwë kosangët ninaut. Ën wëwëkosangta pep pöp pim Ruup. 12Omën Ruupë naërë olëak wë pipop pi wëwëetak wë. Ën nampAnutuu Ruupë naë rë olëak naön yaë pipop piwëwëetak naön yaë.

Tiar wëwë kosangtak wë pöten kön wiipa13 Ar Anutuu Ruupön kön wi kosang yewas

pöröak wëwë kosangtak wë pöten ëwat sënëakngön epët retëng ë yaningk. 14 Tiar epët ëwatwë pötaan Anutuu ëöetak kas naëngan. Tiar pimkentöökë ënëm yeemak omën nentaan kimangmepena pöt pi tiarim kimangöt kat wiipnaat.15 Pi tiarim kimangöt kat yawiaup pöt ëwat wë.Pötaanök omën nentaan kimangmëëaut yaningkpötenta ëwatwë. 16Omënnamppi itaangkën pimkarip utpet kot Anutuu es parëaöök wes namëë-panë sal nent yaëën pöt pi Anutuun pim karipëënkimang maan wëwë kosangta kanöök wa moul-mëëpnaat. Omën utpet kot Anutuu es parëaöökwes namëëpanë salte yaë pipopön yeniak. Ut-pet ke nentere nent omnarö es parëaöökël wesyamëaut wia pötëël kimang manëak neniaan.17Omnant utpet yeë epot saunaring pëënëët. Pëlëaap saun nant es parëaöökël nasënganëët.

18 Tiar epël ëwat wë. Anutuu ru sak wëaup piutpetat naën yaaup. Anutuu Ruupök ngarangkyaalmëën Setenök pi namööpan.

19 Tiar epël ëwat wë. Tiar Anutuu ru sak wëënngönën wonörö pit Setenë iri wë.

20 Tiar epël ëwat wë. Anutuu Ruup puukirëak tiar Anutu këëpön ëwat sëpenëak kön nina.Pël ëën tiar Anutu këëpre Ruup Yesu Kristo pi-aripring wë. Pi Anutu këëp, wëwë kosangtapepap. 21 O nem ruurö, ar omp ak kaarkaarörökasëng meneë.

[Yok pi tapët.Ne arim pepap, Son.]

2 Son 1 289 2 Son 13

2 SonYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki 60

pöta ök won sëën Sonök pep epwer kak nerekingremor sauröaan retëng ëa. Naröak könwiin piöng nampëën retëng ëa. Ën narö selap kön wiiningremor sauröaan pël ëa. Sonök pit neneren lupsant elmëëre kaar omnaröa ngönötëën ngarangkë pël ëëpënëak mëëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-3Lup sant yaauta ngönte 4-6Ngönën kaarötëën pepanöm ngönte 7-11Ngön mëët 12-131 O ingre mor sa, Anutu pimtëën wesaurö,

ne ngönënë wotöök nampök arimëën pep epwerretëng ë yaningk. Ne yaap pan arën lup santyaalni. Pöt nemënt won. Ngön këët kat yawiauröpitta ten pourö lup sant yaalni. 2Ngön kë tiarimnaë wia epët om wiakaim wiaapnaat. Pötaanökarën lup sant yaalni.

3Tiar ngön këëtere lup santtaring wëën AnutuPepere Ruup, Yesu Kristo, piarpim komre kolapreyakömre mayaap pöt tiarim naë wiaap.

Tiar lup sant yaautaring öpa4 Arim naëaan narö Pepa ngön këët tiarën ök

niiaö pöt kat wiak ënëm yaë pël aan kat wiakya kë saut. 5 Ingre mor saurö, kaalak ök yeniak.Tiar neneraan lup sant ëëpa. Ngön kosang epëtngolöpët won, ngaanëër kat wieimaut. 6 Lupsant yeë pötak Anutuu ngön kosangta ënëm yeë.Tiar ngaanëër ngön kosangtak lup sant ëëpenaepët kat wiaut. 7 Kaar omnarö selap pan oröakyang poutë wë. Pit Yesu Kristoon, “Pi omënsak naaröönöp,” pël yaaurö. Pötaanök nam-pök ngön ke pëlte yaan pöt pi kaar omnamp,Kristoën Ngaap, pël wasëpenaat. 8 Ngarangkkëëkë ëën. Pël yaëën arim ya yamëngk pötakëët, nent kö nasëpan, pout önëët. 9 Omënnamp pi Kristoë ngönte taintaë wak naön ilapriak ngön maimetaring irikor yaë pipop Anutupiiring naön yaë. Ën nampKristoë ngönte taintaëwak wë pipop Pepapre Ruup pouwaar piiringwë. 10 Pötaanök namp pi arim naë wais oröakYesuu ngönte won, maim nent ök yeniaan pötomën pöp koirak arim kaatë së ulmëak yoöreërëpmanganok. 11Omën namp kaar omën pöpönyoöre ërëp mëak ompyaö yaalmë pipop pi omënpöpë ya utpet pöt kaamök yaaup.

Ngön mëët12 Ne arën ngön kësang ök niamaatak pepatë

retëng ëëmaaten kaaö. Nem kentöök naë waisarring ngönngön ëak ërëpsawi kaö ëëpenaatenkent yaë.

13 Ingre mor sak nem naë wëën Anutuukpimëën yaö wesaö eporö, pit niin yowe yenia.

[Yok pi tapët.Ne arim pepap, Son.]

3 Son 1 290 3 Son 15

3 SonYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki 60

pöta ök won sëën Sonök pep kot epwer omënnamp yapinte Kaias pimëën retëng ë mena. Pepepwer pöt Kaiasën yaya mëak Taiotrepisë utpetëautaan pepanöm mëëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-4Kaiasë ngönte 5-8Taiotrepisre Temitrias pöaarë ngönte 9-12Ngön mëët 13-151 O Kaias nemop, ne ngönënë wotöök nampök

pep epwer nimëën retëng ë yaningk. Ne niin lupsant yaalni.

2 Nemop, ne nimëën Anutuun kimang yemak.Ni könre lup ompyaö wëën pi tapël omnant nimyaën pipot ompyaö sëëre nimëntta këlangönreyauman won ömëëten kent yaalnë. 3 Kar naröaknim naëaan wais ni ngön këëta ënëm yaën pëlneeaut. Pël ëënne katwiak ërëpërëp kësang ëaut.Yaap, nim ngön këëta ënëm yaën pöten ne ëwatwë. 4Nem ruurö pit ngön këëta ënëm yaëën pötne ya kë yes. Omën muntatëën ya kë yesa pötakil newaspan.

Kaias pi ya ompyaö mëneima5 Nemop, ni ingre mor saurö ompyaö

yaalmëan pöt, nimtë naëaanörö pëën won, ka-maatëaanöröeta yaalmëan pöt ompyaö. 6 Omënpöröak nim pitëmëën lup sant elmëauten teningre moröröen ök niaan kat wiaut. Pötaanök niAnutuun könwieë karurö kan kourakëën kaamökelmëak wes mëëmë pöt ompyaö. 7 Pit Yesu pimyaat mëmpö yesem ngönën köpëlöröa naëaansum naön yaaurö. 8 Omën ke pilörö pitring topëak yamëmpnaan kaamök elmëëpa. Pël ëënngönkëët ulöl sëpnaan.

Taiotrepis pi utpet yaaup ën Temitrias pi ompyaöyaaup

9 Ne ar ingre moröröaan ngön nent retëngëaut. Pël ëautak Taiotrepis pi arim wotöököpënëak yaaupök nem ngönte kat nawiin yaë.10Pötaanök ne arim naë wais oröak pim wëwëetangönte amaat. Pi nemëënngönkenampöt paspasyaaup. Pël ëak pöt pëën won. Pimëntta ingremor sa narö ka nantëaan waisën pim kaatak wanaulmëën yaaup. Pël ëën omnaröak pitëm kaatëwa ulmëën pöt nga mëak omën pël ëa pörö ingremoröröa naëaan waö ë yamëaup.

11 O nemop, ni omnarö utpetat yaëën ënëmelmëëngan. Ni omën ompyaut wël ëak ëëm.Omën ompyaö yaë pipop Anutuu omnamp.Utpetat yaë pipop Anutuun kön nawiin yaë.12 Omnaröak Temitrias piin ping wesak ya. Pingön këëta ënëm yaëën wëwë ompyaö pöt tekeriyes. Pël ëën nookta piin ping wesak yak. Ar neenëwat wë. Nem ngön epët yaapët.

Ngön mëët13 Ne niin ngön kësang ök niamaatak pepatë

retëng ëëmaaten kaaö. 14Nem kentöök teëntompan naë wais niiring ngönngön apëaaten kentyaë.

15 Ni mayaaptaring öm. Omën ngöntre kareporöak yowe yenia. Ën nuuk nem yoöre ërëpepët ngöntre karuröen mam.

[Yok pi tapët.Ne nim pepap, Son.]

Yut 1 291 Yut 14

YutYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

50 pöta ök won sëën Yut, Yesure Sems piarpimnangapök ingre mor saurö kosang sak ngönënomën kaaröröa ngönötëën ngarangk ëëpënëakpep epwer retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-2Ngönën kaar yaauröa ngönte 3-16Kön wi kosang yewesauta ngönte 17-23Yaya mepena ngönte 24-251O Anutuu ru sënëak yaö niiaurö, ne Yut, Yesu

Kristoë inëën ruup, Sems pim nangap, nook pepepwer retëng ë yaningk. Tiarim Pepap Anutuuklup sant elnieim wëën Yesu Kristook ngarangkyaalniin ompyaö wë.

2 Anutu pim ya ngësre mayaapre lup sant pötningkën arim naë ulöl sak wiaap.

Omën ngönënëën kööre tok yaauröa ngönte3 Kar panëërö, Anutuuk tiar utpetetakaan

kama nuweim öpna pöta ngönte wet rëakarimëën retëng ëëmëak kön wiaut. Pël ëaupökpeene pöt ar kosang wesak ngönën arim wakwë pöt ngarangk ëak omën ngön pöt kööretok yaalmëauröa ngön kaaröt ke ur olanë yakretëng ëëmëak kön yawi. Ngönën pöt Anutuukngaan pim omnarö mangkën arim naë oröönwak wë pipët. 4 Nem peene ngön epët retëngyeë pöta songönte epël. Omën Anutuu ngönwa yoolëa pörö pitëm utpet yaaut ëlëëp wiakingremorörö arimöngpök ilëak arimkönöt irikorelnieim wë. Anutuuk tiar komre kolap elniakutpetat kërë yoola ngön yaap pöt irikor ëak epëlyeniiaurö. “Anutuu pël yaalniaö pötaan ar yokpangk öngre omp nga ëënëët. Pël yaëën kaalakompyaö niwasëpnaat,” pël yeniia. Pit ngön kaarpöt yeniemAköpYesuKristo tiarimKaöap kasëngyemengkaurö. Omën pörö Anutuuk ngaanëërutpetatë kangut kësang pan mampënëak mëëa.

5 Nem peene niama epët ar ëwat sak kat wipet irauröen kaalak ngolöp wes niamaan yeë.Ngaanëër Israel omnarö Isëp yangerak këlangönkat wieim wëën Anutuuk ent ë moulmëak yangmunterekë mësak sa. Pël ëën ënëmak narö piinkön wi kosang newasën yaëën pörö mën welmowia. 6 Ën enselöröenta kön wieë. Pit naröAnutu pimyamëmpënëak yaö elmëa pötmëneimnaön pitëm wëaurek sëp wesaurö. Pël ëën Anu-tuuk pit sasa wii par ëak koutak moulmëën akun

kaöaöök ngön yaatak moulmëak kangut mamp-naataan kor wë. 7 Sotomre Komora ka kepönkësang pöörarre munt kot naë wieëa pötë ëapötenta kön wieë. Omën pörek wëaö pöröetaenselöröa utpet ëa pöl eima. Pörö pit öngre ompnga yeem ompöröak omp karuröaring utpet ketapöpöt ëeima. Pël ëënak Anutuuk es kosangwesiwes mëën sasa kotak won sa. Pöten tiar itenak,“Utpet ëëpena pöt, Anutuuk kangiir tapël elniip-naat,” pël wasëët.

8 Pël ëëpenaatak omën arim naë ëlëëp ilëakwë piporö utpet ke tapël yaaurö. Pitëm wangarnentere nent mena pötëël utak mëak omnaröar-ing utpet yeem pitëmtë wëwëat utpet wesakomën wa ngangaëët yaaurö. Pël yeem Aköpngep elmëak kutömweri ëwaatakwëauröenutpetwesak yamëëaurö. 9Enselöröa wotöököp, Maikel,ngaan Setenring Mosesë sokuraan nampnampönngön kosang yamëem Setenën utpet wesak ne-maan om epël mëëa. “Aköpök kangiir nga niap-naat,” pël mëëa. 10 Pël ëautak omën arim öngpökilëak wë piporö omnantë songönöt köpël wëakköntak utpet wesak yamëëaurö. Pël yeem pitëmomnant yaaut pol rerauröa köntak yaë pöl yaëënpitëmtë yaautök utpet yemowas. 11 Yakömpe.Pit tol ëëpën? Pit omën ngaan wakaima eporöaökörö. Keen pim utpet ëa kan tapöök yes. Pelampi monat öpënëak omnaröen utpetat ëëpënëakmëëa pöl yaë. Ën Kora pimtën wak isak ëakMosesë ngönte wa olaan Anutuuk mën wel wiapöl elmëëpnaarö.

12 Omën piporö wais oröak kaömpre ani-mautön kent ëën ëö köpël arim lup kopëte-mer sënëak wa rongan yaaut utpet yewesaurö.Pitëm omnant yaaut mos ëak omnarö kaamöknaalmëën yaë. Pötaanök kepilöt kentöök ilakyamëën kopi nepelën yaë pöta ökörö. Ën nent,këra nant ulöp akunatë nautön yaëën omnaröaksongönöt kama ti olaan umön rë yes pötë ökörö.13 I maatë möön këkoot yaarö pöl pit utpet yaëënpitëkaan ëö yaaut yaaröön ityaangk. Ën nent,pit ari nantë mop teköök wa wasëpënëak moul-mëautök uröt sëp wesak köntak unak wireimwë pötë ökörö. Ke pil yaaurö Anutuuk kaareyang koö utpet panë olëauren yaö elmëën pörekwakaim öpnaarö.

Utpet yaaurö kangut öpnaat14 Omën utpet ke pëlörö Atam pim kurmen-

tëkaan orö yewaisem wais Inok pi 7 pöpök tektekngönöt pitëmëën epël ëa. “Kat wieë. Aköpring

Yut 15 292 Yut 25pim ensel ngëëngkörö kësang pan waisëpnaanyaë. 15 Pël ëak omën pourö ngön yaatak niulëakkom elniak omën pi kasëng menaurö pitëm yautpet mëneimautre piin utpet wesak maimau-taan kangut mampnaat.” 16 Omën arring irikorëak wë puorö pit kaaö ngön aöre omën nantpitëm naë yaaröön lup mëmpö pël yeem pitëmtëkentre kauratë ënëm yaaöre pitëmtën wak isakëak omën karuröa omnant öpnaataan wiap sësëmëak wa ëpre wer yaaurö.

Wa korkor ngönte17 Nem kar panëërö, ar tiarim Aköp Yesu

Kristoë ngön yaaö omnaröa omnant orööpnaatëngön ök niaima pötön kön wieim ön. 18 Pötpit epël ök niaimaut. “Ënëmak, akun kaöaö te-manöm yesën omën narö oröak Anutuu ngöntenökre was ëak piin kön nawiin pitëmtë kentrekauratë ënëm ëëpnaat.” 19 Omën ke pilörö pitökingre morörö ar komkap yaalni. Pit yangerakëomnantëën kön wieimeë Anutuu Pulö naön, wonwë.

20Nemorö, ar pöt epël ëën. Anutuu ngön arimkön wi kosang yewesa pöt kön wieë arim lupötkosang wesak Ngëëngk Pulöökë weëre kosang-tak piin ök maim ön. 21 Anutuuk ar lup santyaalni pötaan lup sant pöt önëëtaan pim naëön. Pël ëeë tiarim Aköp Yesu Kristoë yakömelniak wëwë kosangët nimpna pöten kor eim ön.22 Omën Kristoë ngönta songönten ëngk ma eyewesauröen yaköm elmëën. 23 Ën omën naröes parëaöökë kanöök yesën pöt es kotpanëënkaamök elmëak kama moön. Ën narö pitëmkoröpöökë kentre kauratë ënëm ëak utpet yaëënyaköm elmëak tapël kaamök elmëën. Pël yeempitëm utpet yaautök utpet niwasën arta tapëlëënganëën ngarangk ëak utpet pötön kas ëën.

Anutuun yaya mepenaata ngönte24 Anutu pi weëre kosangringëpök ngarangk

elniaan wiap sak utpet naëngan. Ëwa pepappimtok kaamök elniaan pim ëöetak saun won,ërëpsawiaring önëët. 25 Anutu pöp pimënt wëaötapöpök tiarim Aköp Yesu Kristoë ompyautaanutpetetakaan kama yanuwaup. Pötaanök pimyapinte wak isak mepa. Pimtokëër tiarim kësangmowasën wotöök sak wë, pim weëre kosangö omwiaap. Pimënt tapöpök ngaanëër wakaimaupök,peene wë, om wakaim öpnaap. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Yut.]

Ënëma Ngönte 1:1 293 Ënëma Ngönte 1:15

Ënëma NgönteYesu wel wiak kutömweri sëën wë krismaki

60 ma 65 pöta ök won sëën Sonök ingre morsauröaan retëng ëa. Ingre mor saö poröa YesuKristo pi Aköp pël wesa pötaan këlangön katyawiem Sonök kosang sak öpënëak kent ëa. Sonpi kus nent yapinte Patmos pötak wii kaatakwëën Anutuuk wangarötë yemangk pöl elmëakomën ënëm orööpnaatön pet elmëa. Wangarpötë këlangön kësang yaaröön Yesuuk Setenrekööre tokmuntarö ilmowesak piin konwi kosangyewesaurö kutömre yang ngolöpötë öpenëak petelmëën ök niia.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-20Ingre mor saö ka 7 pötëëröaan retëng ëa 2:1–

3:22Pepewer pesöm ëak wii 7 tëauta ngönte 4:1–8:1Kuup 7 pötë ngönte 8:2–11:19Kamal kësangëpre animaö nga ngaawaarë

ngönte 12:1–13:18Wangar ke nentere nent mena 14:1–15:8Anutuu omnaröaan ya sangën 7 pötön itena

16:1-21Papilon kaö utpet wasën Seten këlangön kat

wia 17:1–20:10Ngön ya kësangët orööpnaat 20:11-15Kutömre yang ngolöpötre Yerusalem ngolöpö

21:1–22:5Ngön mëët 22:6-211Ngönepët ngaanëër elëëpwiakaimautakYesu

Kristook tekeri wes wia. Ngön epët AnutuukYesuun pim inëën ruuröen omnant akun walinasën wiaan orööpna pötön tekeri wasëpënëakpet elmëa. Pël ëën pim ensel namp wes mëënne Son pim inëën ruupön ök neeaut. 2Ne Sonökomën pötön itenak Anutuu ngön ök neeaöre YesuKristoë omnant tekeri wes nenaö pötenta poutönök yeniak.

3 Omën namp ngön kë orööpna epët ngönënëwa toptak sangk kelëpna pöp ërëpërëp ëëpnaap.Ën namp ngön pep epweri retëng yeë epët sangkyekelën kat wiak ngaarëk öpna pöpta ërëpërëpëëpnaap. Ngön pöta këët orööpna akunet te-manöm yes pötaanök.

Sonök ingre mor saö ka 7 pötë wëauröaan pepretëng ëa

4 Ne Son nook ngön epët ingre mor saö Esiayangerak ka 7 pötë wëaurö arimëën retëng ë yan-ingk. Anutu ngaan panëër wakaimaup peeneeta

wë wakaim öpnaap piire Ngëëngk Pul Anutuuitöök ur pim wel aisëak ngarangk yaalni pöta naëwëaö pöök komre kolapre mayaap pöt ningkënarim naë wiaap. 5 Ën Yesu Kristo puukta komrekolapre mayaap pöt ningkën arim naë wiaap.Pi wotpil wesak Anutuu ngönte tekeri wes yan-ingkaupök wet rëak weletakaan wal ëak yangomp aköröa kaö sak wë.

Pi tapöpök tiarimëën lup sant elniak tiarimkangiir wel wia pötak utpetatë öngpökaan entë nuulëa. 6 Pël ëak puuk niaan piiring kaösak ngarangk eim kiri ar yaauröa ök Anutu pimPepapë inëën sak omnaröaankimangyamëëaurö.Tiar pourö Yesu Kristo pim yapinte wak ngaarëkisak yemaan ngarangk elnieim öp. Yaap.

7 Kat wieë. Yesu pi kutöm kepilötring waisoröön omën pourö itaampenaat, omën pim welwiipënëak elmëa pöröaring. Pël ëak yangerakëomën pourö piin itenak pitëm utpet elmëautaankangut mampnaaten ya ngës ëën ing kaö apnaat.Yaap pan.

8 Aköp Anutu weëre kosang pepap, ngaanwakaimaup peeneeta wë wakaim öpnaap, pi epëlya. “Ne tapöpwot rëaupök kaalak ënëm remaap.”

Son pi Kristoon itena9 Ne Son, arim karip, tiar Yesuring yal menak

wëën Anutuuk wa ngaöök nimëën këlangön katwieimeë kosang sak wë. Nem Anutuu ngönteök neeaöre Yesu Kristoë omnant tekeri wes ne-nautön ök yaautaan kööre toköröak Patmos kus-tak neulëaut. 10 Pël ëën Sante, Aköpë akun pötakAnutuu Ngëëngk Pulö pimweëre kosangöök nemnaë oröön ne kat wiin nem kasngaëlaan kuup ngangön naöökë ya pöl ngön ëak 11 epël ya. “Om-nant nim itaampë epot pout pepeweri retëng ëakka 7, Epesasre Simenaare Pekamamre TiatiraareSatisre Pilatepiaare ën Leotisia ka potë ingre morsauröaan wes momëëm.”

12 Pël yaan ne talëpök nem kasngaëlaan ngö-naak yenëa pöten itaampa yak kaip ti itaangkënes rampe koolötök ket ëa 7 ëak wieëa. 13 Pël ëënne itaangkën namp es rampe pötë tekrak wëa.Pöp omnampë ök sak ulpëën wali el wesak sëingesiarë ilmenaö nampmëak yepat koolötök ketëa naö pim riperak rëëwarök ëak wëa. 14 Pimkepön ëpöt kölam panëëp, int awang ëpre uröamlup kölamötë ök. Ën itöörar pöt es wëlëngöökë ökpanëöörar, omnant omnaröa lupötë wieëautönityaangkaup. 15 Ën pim ing pöwesiarta aini ke nalnent yapinte paras pël yema pöt es kësangwesi arëak ompyaö wasën simpelang yera pöta ök yeëa.

Ënëma Ngönte 1:16 294 Ënëma Ngönte 2:14Ën pim këm ngön pömpel iitë nga yaurem kuk yapöl yeëa. 16 Pim mor yaapkëëwesi ari 7 ëak waliweëa. Öp newerta nalaan nal nga panëëwer pimkëmtakaan oröak irëeëa. Ën pim këëre wot kantekëtëpë nga panë yema pöl ëeëa.

17 Ne piin itenak yaan sak imën kön sak kawingentiak së pim ingesiarë naë ilëaut. Pël ëënakpim mor yaapkëëwes nem rangk nowiak epëlyenëa. “Ni kas ëëngan. Ne wot rëaupök kaalakënëm remaap. 18 Kat wi. Ne wëwë pepapökwel wiak wal ëaup, peene om öp wë wakaimömaap. Pël ëeë welere wel kakë kaö sak wë. Pö-taanök nook kan pöwer tëak omnarö wal ë moul-mëëmëak pöt pangk pël ëëmaap. 19 Pötaanöknim omën ityaangkën epot retëng ëëm. Omnantpeene epotre ënëmak orööpna pout pël ëëm.20Nim itaangkën ari 7 ëak nem mor yaapkëëwesiwakwëan pötre ën es rampe 7 ëakwieëa pöt ngönkepönnent. Pöta songönte epët. Ari 7 pipot ingremor saö ka 7 pötëwëpöröa ngarangköröen ya. Ënes rampe koolötök ket ëa 7 pöt ingre mor saö ka 7pötë wëauröen ya.”

2Epesas kakë ingre mor sauröa ngönte

1 Aköp es rampeetë tekrak wëaö pöpök epëlyenëa. “Ni Epesas kakaan ingre mor sauröaanepël retëng ë.

“Ngön epët omën mor yaapkëëwesi ari 7 ëakwali wak es rampe koolötök ket ëa 7 pötë tekrakkan ing yaaup nem ngönte. 2 Ne arim omnantyaautön ëwat wë. Ar ya kosang mëmpöörekëlangön kat yawiem kosang sak wë pël yaaöpöten ëwat wë. Ën pël yeem ar utpet omnaröayaautön kaaö ëën omën pitëmtën, ‘Ten Kristoëngön yaaö omnarö,’ pël kaar yaauröen wël ëakitenak pit kaar yaaurö pël kön wian pötenta ëwatwë. 3 Ën omën narö pit itaangkën ar nemorö pëlsëën utpet yaniwasënak kaaö ëën sëp nenewasënkëlangön kat yawiem kosang sak wëaö pötentane ëwat wë. 4 Pël yaautak omën eptaan arënkön wiin pangk naën yaë. Ngaantak ngës rëakkön wi kosang wesan pötak arim lup sant ëanpöt won së yes. 5 Ngaan ar wëwë ompyautwakaimauröak wiap sak sëp wesan. Pötaanökarim wëwë ngaan pöten kaalak kön wiak ön. Pëlëak lup kaip tiak wëwë wet rëak wakaiman pölön. Ën lup kaip natiin ëënë pöt ne arim naë oröakarim es rampewes kama wëën ingre mor sauröwon sënëët. 6 Arim wëwë ompyaut wakaiman

pöt sëp wesautak omën eptaan kön wiin ompyaöyaë. Nem Nikolasre pim ingre moröröa wëwëutpetatëën kaaö yaalmë pöl arta yaalmë.

7 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.Omën namp pim wëwë ompyautak utpetat ilwesak kosang sak öpna pöpön nook, ‘Ni wëwëkosangta këraamentëkaan ulöpörö neim ömëëp,’pël ök memaap. Këra pöment Anutuu ya lupöökwë.”

Simena kakë ingre mor sauröa ngönte8 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Simena kakaan ingre mor sauröaan epël retëngë.

“Ngön epët omën wot rëaupök ënëm remaap,wel wiak kaalak wal ëak öp wëaup nem ngönte.9 Arim këlangön kat yawi pöten ne ëwat wë. Ënomnantëën elek panë yeë pötenta. Pël yeëetakkutömweri arimëën omnant kësang wia. Ënomën narö pitëmtën, ‘Ten Yuta omnarö,’ pëlya pöröak utpet wesak yenia pötenta ne ëwatwë. Pit, ‘Ten Yuta omnarö,’ pël yaatak Yutaomën yaapöröwon, Setenë ingremor panë saurö.10Arim omën këlangön kat wiinëak yeë epten kasëënganok kat wieë. Seten pi ar narö morök elni-ipënëak omën naröen maan wii kaatak nuulëëp-naat. Pipët ar këlangön wak imeë kët moresiarpël sënëët. Pël ëënëëtak Anutuun kön wi kosangweseim wë wel wiinë pöt nook wëwë kosangëtningkën neering wakaim öpenaat.

11 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.Omën namp pim wëwë ompyautak utpetat il we-sak kosang sak öpna pöp es parëaöök së këlangönkat nawiipan.”

Pekamam kakë ingre mor sauröa ngönte12 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Pekamamkakaan ingremor sauröaan epël retëngë.

“Ngön epët omën öp nalaan nal nga panëëwerweëaup nem ngönte. 13 Ne arim kakën ëwat wë.Seten pi ka pipöökë kaö sak wëën omnarö utpetkaö panë yaaurö. Pël yaauröak kön wi kosangyewesaut taë wak wë. Ën ngaan arim karipAntipas wotpil wesak nem ngönte omnaröen ökmaö ima pöp omën utpet naröak arim kak Setenëngarangk yaalmëa pörek pi mën wel wia akunpötak kasëng nenemangkën könwi kosang newe-seimaurö. 14 Pël ëauröak arim wëwë utpet epëlyeë epotön ne kön wiin pangk naën yaë. ArPekamam kakaan ingre mor sauröa naëaan narö

Ënëma Ngönte 2:15 295 Ënëma Ngönte 3:5

Pelam pim ngön kaarta ënëm yaaurö. Pelampöp ngaan Pelakën wetete ök maan puuk Israelomnaröenmorök maan animaö kön Anutuu ökrewas kaaröröaan kiri ar ëaut yenem öngre ompnga ëaurö. 15 Ën arim naëaan naröeta tapël Niko-lasre pim ingre moröröa ngön utpetatë ënëmyaaurö. 16 Pötaanök ar lup kaip tiin. Ën wonëënë pöt akun kot panë nentak arim naë waisoröömaat. Pël ëak öp nga nem këmtak wiaepwerring omën piporöaring nimëmpaat.

17 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.Omën pim wëwë ompyautak utpetat il wesakkosang sak öpna pöp kutömweri kaömp yapinmana pël ya pöt nem naë ëlëëp wia epot mem-paat. Pël ëak kël kölam naööta mempaat. Këlpöök yapin ngolöp nent retëng ëulmëëmaat.Yapin pöt omën muntarö köpël wëën omën këlpö waapna pöpökëër ëwat öpnaat.”

Tiatira kakë ingre mor sauröa ngönte18 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Tiatira kakaan ingre mor sauröaan epël retëng ë.“Anutuu Ruup pim itöörar es wëlëngöökë ök

panëöörar, omnant omnaröa lupötë wieëa pötönityaangkaup. Ën pim ing pöwesiar aini ke nalnent yapinte paras pël yema pöta simpelang yerapöl yeëa. Ngön epët Anutuu Ru ulöpöököp nemngönte. 19 Ne arim omnant yaautön ëwat wë.Arim lup sant yaaöre kön wi kosang wesak yawotpil mëmpö, nemëën yak ya ompyaö mëm-pööre këlangön kat yawiem kosang sak wë pëlyaaö pötön ne ëwat wë. Arim wet rëak omnanteiman pöt peene il wesak ompyaö panë yaaurö.20 Pël yaauröak arim utpet epël yeë pöten ne könwiinpangknaënyaë. Öngutpet yaaönampngaanwakaima yapinte Sesepel pöpë ök yaë pöpöntaarring öpënëak mëëaurö. Öng pöpök pimtën, ‘NeAnutuu tektek ngön yaaö omën namp,’ pël kaarmëak ngönën kaaröt nem ënëm yaalnëauröenöngre omp nga ëëre animaö kön Anutuu ökrewas kaaröröaan kiri ar yaaö pöt në pël ëëpënëakmorök yaalmëaup. 21 Nook pim omp nga yaaöpöt sëp wasëpënëak akun mangkën pi lup kaipnatiin kaaö ëaup. 22 Kat wi. Ne öng pöpön maanyauman ëëpnaat. Ën omp öng pöpring utpet yaaöpöröeta lup kaip natiin yaëën pöt nook maankëlangön munt nant pitëm naë orö morëëpnaat.23 Pël ëak öng pöpë wëwëeta ënëm yaaurö mënwel mowiimaat. Pël ëën ka nantë ingre morsaurö pöten itenakne omënpouröa könre lupwël

yaaup pöten ëwat sëpnaat. Ne tapöpök ar om-narö neenem omnant yaautë kangut nimpaap.24 Omën munt Tiatira kak wëaurö ar ngön utpetpöta ënëm naën yaaurö. Pël yeem ngön utpetpöten omën naröak, ‘Setenë ngön öngpököt,’ pëlya pöt ar ëwat nasënyaaurö. Pël yaaöpöröen epëlök yeniak. Ne këlangön munt nant naningkan,om epët pëën nimpaan. 25 Arim wëwë ompyaöyaaö pöt kosang panë wesak ön. Pël ëën nemëntkaalak akun nentak wais oröömaap. 26 Namppim wëwë ompyautak utpetat il wesak kosangsak wë nem ngönte ngaarëk weimeë wel wiipnapöp nook weëre kosang menak köpël omnaröakaö wes moulmëëmaap. 27 Pël ëën pi ngarangkëeë aini sungkör naö wak wë omnarö yang kaputmööna kelak unön yaë pöl köpël omën pöröelmëëpnaap. Weëre kosang nem mampa pötnem Pepapök nenaut. 28 Ne omën pöt menaktangewesta mempaat.

29 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.”

3Satis kakë ingre mor sauröa ngönte

1 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni Satiskakaan ingre mor sauröaan epël retëng ë.

“Ngön epët omën Anutuu Ngëëngk Pulö wakari 7 ëak wali wak wëaup nem ngönte. Nearim omnant yaautön ëwat wë. Omnant yaaöpöt omnaröak arimëën, ‘Pit wëwëetaring wëakyaë,’ pël yenia. Ën nook arim lupötön itaangkënwel wiauröa ök wë. 2 Pötaanök wal ëak itnganga seë. Arim kön wi kosang yewesaö kotwieëaut sasa won sëpanok taë weseë. Arimomnant yaautön itaangkën Anutuu ëöetakwotpilnaënörö. 3 Pötaanök ngön rë nuulön kat wiakwan pöten kön wiin. Pël ëak ngön pöt ngaarëkwak lup kaip tiin. Ar wal ëak it nganga nasënëënë pöt nga omën nampë yaë pöl nem akunetenköpël wëën tapët pöt oröak kangut nimpaat.4 Pël ëëmaatak ar Satis kakaan omën narö ut-petat naën yaaurö. Omën naröa ulpëën kölamötpëën ë yerangia pöl ar wëwë kölam wë. Nearën kön wiin wotpilörö. Pötaanök arim ulpëënkölamöt ë yerangian pöl wëwë kölamtaring neer-ing wakaim önëët. 5 Omën namp pim wëwëompyautak utpetat il wesak kosang sak öpnapöpökëër ulpëën kölamöp më moulmëëmaap.Pël ëak pim yapinte wëwë kosangta pepeweri-aan kërë nemoolanganëëp. Anutu nem Pepapre

Ënëma Ngönte 3:6 296 Ënëma Ngönte 4:2pim enselöröa ëöetak pi nemop pöt tekeri wesakamaat.

6 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.”

Pilatepia kakë ingre mor sauröa ngönte7 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Pilatepia kakaan ingre mor sauröaan epël retëngë.

“Aköp ne omën ngëëngkëp. Ne tapöp omën këpanëëp. Ngaanëër Tewit pim yang omp ak sakweëre kosangring omnarö ngarangk elmëeimapöl nook kutömweri omp ak sak weëre kosan-gring ngarangk ëeë kanwer tëwiin omënnampöknewariipan. Ën kanwer wariin nampök pangknatëëpan, won pan. Ngön epët ne tapöpë ngönte.8 Ne arim omnant yaautön ëwat wë. Ar weërekosang kësang won wë nem ngönte ngaarëkweiman. Pël yeem nem yapinte ëlëëp nenowasëntekeri wesak aiman pöten ne ëwat wë. Pötaanöknook kanwer të nuwiin wiaan omën nampök yokpangk newariipan. 9 Kat wieë. Setenë ingremor arim naë wëaurö pit pitëmtën, ‘Ten Yutaomnarö,’ pël kaar yenilaurö. Pit Setenë utpetatëënëm yaaurö, Yuta omën yaapörö won. Omënpöröennookmaan arim ikanöök rar rë nuwesiraknemtok arimëën lup sant yaalnian pöten ëwatsëpnaarö. 10 Ar këlangön kat yawiem kosang sakönëak nem arën ök yeniak pöt ngaarëk weiman.Pötaanök omën utpet nant yangerak wëauröaanmorök elmëëmëak yangerakë wes mëëma pötnook ar ngarangk yaalniin arim naë naaröö-pan. 11 Ne akun kot nent won sëën arim ngësëwaisumaap. Pötaanök omënnampök irikor elniinarim ompyaö yaauta kangut naön ëënganëënompyaut arim naë wia pöt kosang wes wak ön.12 Omën namp pim wëwë ompyautak utpetat ilwesak kosang sak öpna pöp nook Anutuu ngönëntuptamöörwapta ökwesakwesirmoulmëëmaap.Pël ëën pi Anutuu naë kosang sak öpnaap. Pëlëën nem yapin ngolöpëtere Anutuu yapinterepim ka kaöaöökëët piik retëng ë ulmëëmaap. Kapöökë yapinte Yerusalem ngolöpö, kutömwerinem Pepapë naëaan irapnaö.

13 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.”

Leotisia kakë ingre mor sauröa ngönte14 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Leotisia kakaan ingre mor sauröaan epël retëngë.

“Aköp nemënt ngön yaapta pepapök wotpilwesak Anutuu ngönte tekeri wesak yaaup. Ne

Anutuu omnant pout ket ëa pötë pepap. Ngönepët Aköp nemtë ngönte. 15 Ne arim yaautasongönte ëwat wë. Ar nemëën kaaö panë elnëërelup sant panë elnë pël naën yaaurö. Poutepararim naë irikor ëak wia. Pötaanök arimtok kaaöpanë elnëënëak kön wiak pöt pël elnëënëët. Ënlup sant panë elnëënëak kön wiak pöt pël el-nëënëët. Pël ëënëëtak poutepar irikor ëak winaöpan. 16 Ar pöt nemëën kaaö panë elnëërelup sant panë elnë pël naën yaaö poutepar irikorëak yeëan. Pötaanök ne arimëën kaaö elniak waniolamaat. 17Ar arimtën epël yaaurö. ‘Ten mon-ere uröm omën nant kësang wieëaurö. Omënkësang panë pöt tenimtokëër wak ompyaö wëomën nentaan ngöntök naën yaauröep,’ pël yak.Pël yaketak arim lupre könöt utpetatring wëënomnaröak yaköm elniipna salöröak yak. Arimlupötë omënnantëënngöntök yeem it il tëak yoolwë pöten arimënt itnaangkën wëan. 18 Pötaanökne arën ök niamaan kat wieë. Ar nem naëaansongre sar ngolöp weë panëët wak ön. Pël ëakarim koröp yool wë pipot ngep ëënëën ulpëënkölam ompyautta nem naëaan ön. Pöt arimkoröp yool wë pipot omnaröak it ningankën ëösënganëën. Pël ëak i kolap nenteta arim itötëwamëën omënnantön itaampunëën nemnaëaanön. 19 Ne omën nem lup sant yaalmëa pöröpit utpet yaëën pöt ngön kosang mëak wotpilyemowesaup. Pötaanök ar kosang ngentiak lupkaip tiin. 20 Kat wieë. Ne ka kanrak taueë kon-tkont yaaup. Omën namp ne kontkont yemaankat wiak kan të newiin pöt kakaati së piiringkaömp ngawi nak tenip önaat. 21 Omën namppimwëwë ompyautak utpetat il wesak kosang saköpna pöpön nook, ‘Ni nem naë wais nem omp akurtak wel aisëak neering omnarö ngarangk ëëpa,’pël ök memaap. Pöt ne utpetat kasëng menaknem Pepapë naë pim omp ak urtak wel aisëakomnarö ngarangk eim wë pöl arta ëënëët.

22 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingre morsauröen ngön ök yenia pipët këëkë kat wiin.”

4Kutömweri omnarö Anutuun yaya maim wë

1 Aköp ngön ök neë pet irën ne wangar ye-mangk wesak itaangkën kutömweri kan newertë wieëa. Pël ëën omën këm ngön naö yaankat wiin nem wet rëak kuup ngönöökë ök ngö-naak neea tapöpök kaalak epël yenëa. “Ni eprekapër. Pël ëën omën ënëm orööpnaatön petelniimaan,” pël yenëa. 2 Pël yenëaan taptakëër

Ënëma Ngönte 4:3 297 Ënëma Ngönte 5:9Anutuu Ngëëngk Pulö pimweëre kosangöök nemnaë oröön itaangkën kutömweri Aköpë ur nentwiaan Anutu pötak wel aisëeëa. 3 Pim këërewot kante kël köp möaö naöörarën yapinteparsaspaare konilian pël yema pöörarë ök pengpengyeëa. Pël ëën iere kasir naöpimurtakwirö kaörokelmëeëa. Iere kasir pö kël këra ëp koröp oröanaöön yapin emeral pël yema pöökë ök yeëa. 4Pëlëaan ur nant 24 ëak omp ak urtak wa taap elmëakwieëa. Pël ëaan ngarangk naröeta 24 tapël ëakur pötë wel aisëeëa. Pit ulpëën wali kölamörömëak ul koolötök ket ëaut omp aköröa yewaëapötë ököt pitëm kepönötë waëak wëa. 5 Pël ëënAnutu pim ur wel aisëeëa pötakaan kent tangarmënak tangre kaö kësang yera. Pël yaëën pimurta itëkëël eswëlëng 7 ëak yokota. Eswëlëng pötAnutuu Ngëëngk Pulö. 6 Ën ur pöta itëkëël omënnent i kaöre könitötë ök pan nent wieëa.

Pël ëaan kutöm omën mor kong nent wëwëe-taring narö tekrak wëa. Pörö omp ak ur-tak wirö kaörok ëak taueëa. Pitëm it ulöpötkësang pan, koëlaan kasngaël pangk ëak oröeëa.7Kutöm omën wëwëetaring pörö, namp kent ngalaionöröa ököp, namp pol purmakaö ompöröaököp, namp pi it omën këëre wot kan waup, ënnamp int tuparöa ököp. 8Kutöm omën mor kongnent wëwëetaring pörö pit wer 6 ëak uteëa. Ënpitëm it ulöpöt kësang panë oröeëa. Pöt weratëtomökölaan ikanöököl poutë pangk ëeëa. Pit pëlëak wë Anutuun yaya yaaut leng naën, röökre këtpoutë epël maim wë.“Aköp Anutu ni weëre kosang pout weëaup.Ni wakaimaupök wëën om wakaim ömëëp.Ni ngëëngkëp, ni ngëëngkëp, ngëëngk panëëp.”

9 Kutöm omën mor kong nent wëwëetaringpörö pit Anutu omp ak urtak wel aisëeëaup wëwakaim om öpnaap piin yayamaimeë ping wesakmëak yoöre ërëp maim wëaurö. Pit pël yaëën10 ngarangk 24 pörö pit Anutu omp ak urtak welaisëeëa pöpënaë rar rëmowesirak yangerakël tokoriak wë omën wakaim öpna pöpön, “Puukëërweëre kosang pepap,” pël weseë pitëm omp ak ulkoolötök ket ëa pöt perak urta ikanöök wiak yayangön epël maim wëauro.11 “O Aköp, ni tenim Anutu.Nuukëër kaö panëëp.Ten pourö yaya niaimeë ping wesak niak nimtë

naë weëre kosang wia pël yeniaan kë yes.Nimtok omnant ël epot pout ket ëaup.Nuuk wiaapënëak kön wiak ket ëën om wia.Pötaanök yaya yeniaan kë yes.”

5Sonök pep newer pesöm ëak wii tëak wiaan itena

1 Ne kaalak itaangkën Anutu pi omp ak ur-tak wel aisëeë pim mor yaapkëëwesi pep newerweëa. Pep pöweri retëng nant koëlaan kasngaëlëeë. Pël ëaan omnaröak wilak sangk kelpanëakpep pöwer tep möak wii 7 ëak të ulmëeëa.2 Pël ëaan ne itaangkën ensel weëre kosangringnemorök ngön ë olëak epël ya. “Omën wotpiltalëpök pep epweri wii 7 ëak tëa epot pangk ilakpepewer wilëpën?” 3 Pël yaan omën nampök okutömweriaan ma e yangerakaan ma yang epraikanöökëlaan wotpil nampök pep pöwer wilakitaampnaataan kengkën nasën ëaut. 4 Pël ëënne itaangkën wotpil nampök pep pöwer wilakitnaangkën ëën ing kësang panë ëaut. 5 Pëlëën omën ngarangk nampök epël yenëa. “Niing anganëp kat wi. Yutaë kurmentëkaan kentlaionöpë ök weëre kosang panë namp oröak wë,Tewitë ru ëap. Pim wëwë ompyautak utpetatil wesaupök yok pangk wii 7 pöt pout ilak peppöwer wilëpnaap.”

Son pi Sëpsëp Ruupön itena6 Pël neaan ne itaangkën Sëpsëp Ru namp

taueëa. Pöp omën mënauröa ök pim koröpöökëmpöl ëeëa. Pi Anutuu omp ak urötere kutömomën mor kong nent wëwëetaring pöröerengarangköröa tekrak taueëa. Pim kepönöökwatöt 7 ëak oröeëa. Ën itötta 7 tapël ëak wëa.It 7 pöt Anutu pim Ngëëngk Pulö, kaare yangpoutë wes mëën pangk ëak wë pö. 7 Pël ëënne itaangkën Sëpsëp Ru pöpök së Anutu pi pimomp ak urtak wel aisëak wë pep pöwer pimmor yaapkëëwesiil wali wak wëën kama yeönitenaut. 8 Pël yaëën kutöm omën mor kong nentwëwëetaring pöröere ngarangk 24 pörö SëpsëpRu pöpë naë së rar rë mowesirak yangerakël tokoria. Pit omën intöatë ök nant neenemot wak,ën söwar koolötök ket ëa nantta neenemot wakwëa. Söwar pötë öngpök omën nant Anutuun kiriar ëën es koulöp köp nga kampöt ngaarëk yawisapöt wieëa. Ës koulöp kamp ompyaö omnaröaAnutuun yayaare kimang yamëëaut. 9 Pit pël ëaktan ngolöp nent epël yema.“Ni omënwotpil kaö panëëp, pepeweriwii tëa pöt

yok pangk wa ilumëëp.Omën naröak ni nimëngkën wel wian.Pël ëën wel wian pötak omnarö kaalak Anutu

pimëën kama waup.

Ënëma Ngönte 5:10 298 Ënëma Ngönte 6:10Yaap, ni omën möönre koröp naöre naö, ngön

nerere ner, yang poutëërö waup.10 Nuuk maan pit niiring kaö sak wë kiri ar

yaauröa ök sak tenimAnutupim inëën sakomnaröaan kimang yamëem wëaurö.

Pël ëak pit yangerakë omnaröaan ngarangkelmëëpnaarö.”

Omën pourö Sëpsëp Ruupön yaya maim öpenaat11 Pël yemaan ne kaalak itaangkën ensel selap

pan këm top ëak yaan kat wiaut. Ensel pöröensangk kelën pöt selap pan tausenre milion pötaök yes. Pit omp ak urötere kutömomënmor kongnent wëwëetaring pöröere ngarangkörö wa taapëak taueë 12ngön ëak epël ya.“Sëpsëp Ru omnaröa mën wel wia pöp pi omnant

poutë kaö saup,poutë pepap, ëwaare weëre kosangre ëwat

wieëaup pël yamëemyaya maimeë ping wesak yemaan kë yes.”13 Pël yaan ne kat wiin omnant pout Anutu pimmor ket ëa, kutömweriaan yangerakë, i kaöökaanyangra ikanöökë, pötök ngönaak aö yesën ne katwiin epël ya.“Anutu pim omp ak urtak wel aisëeaupre Sëpsëp

Ruup piaripönyöore ërëpre yaya maimeë ping wesak mëak

weëre kosangöt piarpim naë wiakët ëlötë pël maim öpa.”14 Pël yaan kutöm omën mor kong nentwëwëetaring pöröak, “Yaap,” pël yemaan omënngarangk pörek wëa pörö piarpim ikanöök rar rëmowesirak yangerakël tok oriak yaya yema.

6Sëpsëp Ruupök wii 6 ëak tëa pöt pepeweriaan il

olëa1Ne kaalak itaangkën Sëpsëp Ru pöpök pepew-

eri wii 7 ëak tëeëa pötëaan wan pö il yoola. Pëlëën ne kat wiin kutöm omën mor kong nentwëwëetaring pöröakaan nampök ngön ëak yaankatwiin pimkëmngönpömpel tangre kaö ket ëakyarëem epël yema. “Ni wais.” 2 Pël yemaan nekaalak itaangkën pol os kölam namp wëa. Pöpërangk omën namp raëëp wak wel aisëak wëa.Pël ëën omën pörek wëauröak pi ul nent waëyemoulmë. Pöt omën nga wotöök yesauröa ulötëököt. Pël ëën pi omën nga ëak il yewesauröa öknga ëak il mowasëpënëak sa.

3 Sëpsëp Ru pöpök kaalak pepeweri wii tëeëamunt 2 pö il yoolaan ne kat wiin kutöm omënwëwëetaring pöröakaan munt nampök, “Ni

wais,” pël yema. 4 Pël yemaan pol os munt köpmöaö namp yaarö. Pöpë rangk omën namp welaisëeëa pöp pitök weëre kosang yemangk. Pötpuuk maan yangerak mayaap won sëën omnarönener mëmpënëak weëre kosang yemangk.Pötaanök omën pöp pi ya pöt mëmpëna yak öpnga panë newer yemangk.

5 Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wii tëeëamunt 3 pö il yoolaan ne kat wiaan kutömomën wëwëetaring pöröakaan munt nampök,“Ni wais,” pël yema. Pël yemaan ne itaangkënpol os koö namp wëa. Pöpë rangk omën nampwel aisëeëa pöp pi omën könömöt wël yaaö nentsikel pël yema pöt wali wak wëa. 6 Pël ëën ne katwiin kutöm omën mor kong nent wëwëetaringpöröa tekrakaan nampök epël yema. “Omnaröaya lupötë kaömp nant utpet mowasën umön rësëën ngöntök ëëp. Pël yeem kaömp öpënëakyaëën kaömp ompyaut kap kot nentak wesirakmon kësang 3 kina pöta ngönt wesak mangkënsum ëëpnaat. Ën tapël kaömp utpetat kap kotnentepar nent pötëwesirënmon 3 kina tapël sumëëpnaat. Pël ëëpnaatak ni kaömp utpet yewasënpit olip kolapring nant ar ëëre wain i në pëlëëpnaat ngöntök ëëpanëënoliprewain yaat utpetmowasngan.”

7Pol Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wii tëeëamunt 4 pö il yoolaan ne kat wiaan kutöm omënmor kong nent wëwëetaring pöröakaan muntënëm nampök, “Ni wais,” pël yema. 8 Pël ëënne itaangkën pol os koröpöök kaplak ilëa nampwëa. Pöpë rangk omën namp wel aisëeëa pöppim yapinte Wel pël yema pöp wëa. Pël ëënomën pim ënëm waisa namp pim yapinte WelKak pël yema pöpta oröak wëa. Pël ëën omënkutömweri wëa pöröak yanger kom ëak lup 4wesak piarip yang lup ner menak omën yangpörek wëaurö mën wel wiipënëak weëre kosangyemangk. Pit epël ëëpnaarö. Pitëmënt nenermënwel wiire ën narö këënëën ya sak ilak wel wi,narö yauman ke nentere nent wak wel wiire naröanimaö ngaaröak mën wel wi pël ëëpnaarö.

9 Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wii tëeëamunt 5 pö il yoolaan ne itaangkën omën wel wianaröa könörö Anutuun kiri ar yaaurekë ikanöökwëa. Pörö pit ngaantak Anutuu ngönte taë weswak wë tekeri weseima pötaanök kööre toköröakmëngkënpitëmkönöröAnutuunaëwëa. 10Omënkön pöröak ngön ë olëak maap epël yema. “OAköp weëre kosang pepap, ni këëkë wesak wotpilyewesaup. Ni akun taltak yangerakë omnaröaan

Ënëma Ngönte 6:11 299 Ënëma Ngönte 7:14ngön ya mënak pitëm ten nimëna pöta kangutmamp?” 11 Pël yemaan Aköpök omën kön pöröulpëën kölam waliit neenemot menak epël ökyema. “Ar kaalak akun kot nent kë seim wëënarim kar arring ya ngawi yamëngka narömënwelwiipënëak yaö mëëa pörö pitta mën wel wiinakne kangut arim kööre tokörö mempaat.”

12 Pël yemaan ne itaangkën Sëpsëp Ruupökkaalak pepeweri wii tëeëa munt 6 pö il yoolaanmoup kësang panë nempel yamö. Pël ëënkëtëp kaip tiak maan ne itaangkën poë ko-röp kouukë ök sak koö olaan ngoonöpta tapëlkaip tiak maan omën iitë ök köp möak wëa.13 Ën ariatta kutömweriaan ti yangerak ngentiinitaangkën këra nantë ulöpörö köp namöönwiaankent möak tö olaan wia pötë ök yaë. 14 Ënkutömwerta këra ëpötë pesöm mö yawi pöl ëënwon yesën kaö kusre rosiratta tiak nerekaannerekë yaë. 15 Pël yaëën yang omp aköröerengarangkörö, nga omnaröa wotöököröere mon-ere urömomnarö, omënweëre kosangringöröereomën pourö, inëën ya yamëngk pöröere omënyaap wëa pörö pit pourö yang öngöpre rosiratëkël öngöp kësangötë ëlëëp ilëak wëa. 16 Pëlëak pit ngön ë olëak epël ya. “Këlre rosiratpelak ngep elniip, Anutu pim omp ak urtak welaisëeë itningampanëën ëlëëp ilepenaan, SëpsëpRuupökta ya sangën elniipanëën. 17 Akun kaöaöyaaröön kangut nimpa pöt peene yok oröak wia.Pël ëën Anuture Sëpsëp Ruup piarip ya sangënelniipnaan yaë. Pötaanök omën talëpökëër ngapöt il wasëpën?”

7Israel omën 144,000 pörö Anutuun yaö elmëa

1 Ngön pöt pet irën ne itaangkën ensel 4ëak yang kaö 4 pötë taueëa. Yang kaö 4pötëaan kent 4 tapël ëak wais i kaöre yang, wiirekëra pöt möak utpet waspanëak ensel pöröak ilwarieëa. 2Pël ëën ne itaangkën ensel munt nampkëtëpë yengampiaulaan oröak yawisën itenaut.Pi Anutu, wëwë pepapë, omën nent omnaröpimëën yaö wesak yapin mowiipna pöt wali wakis ensel 4 ëak Anutuuk yangerere i kaö utpetwasëpënëak weëre kosang mena pöröen ngön ëolëak ngön kosang yamëem 3 epël yema. “Arpeenëër teëntom i kaöre yang, wiire këra pötutpet wasnganok. Kot nent kor wëën wet rëakomën tiarimAnutu pim inëën yaaurö pimëën yaöwesak yapinte pitëm ë kosatë mowiinak ënëmakyok pangk utpet wasënëët.” 4 Pël yemaan ne kat

wiin öngre omp Anutuuk pimëën wesak yapinmowia pörö sangk kelën 144,000 pipël Israel om-naröa kurötë saulaan yaarö. 5 Pit epël ëa.Yuta pim kurmentëkaan 12,000,Rupen pim kurmentëkaan 12,000,Kat pim kurmentëkaan 12,000,6Asa pim kurmentëkaan 12,000,Naptalai pim kurmentëkaan 12,000,Manasa pim kurmentëkaan 12,000,7 Simion pim kurmentëkaan 12,000,Liwai pim kurmentëkaan 12,000,Isaka pim kurmentëkaan 12,000,8 Sepulan pim kurmentëkaan 12,000,Yosep pim kurmentëkaan 12,000,ën Pensamin pim kurmentëkaan 12,000.Omën piporö Anutuuk pimëën wesak pitëm ëkosatë yapin mowia.

Omën kësang panë Anutuun yaya mëëa9 Ne omën pöt itenak kaalak itaangkën omën

kësang panë wa top ëak wëa. Pöröen omënnampök yok pangk sangk naalpan. Omën pörömöönre koröp naöre naö, ngön nerere ner, yangpoutëërö wais erën ëa. Pit Anutu, pim omp ak ur-tak wel aisëeëaupre Sëpsëp Ruup piarpim itëkëëltaueëa. Pitëm wëwë ompyautak utpetat il we-sautaan ulpëën kölam waliirö mëak kewis komötwali wakwëa. 10Pël ëeë ngön ëak epël ya. “TiarimAnutu, pim omp ak urtak wel aisëeëaupre Sëp-sëp Ruup piaripök tiar utpetetakaan kama nuunompyaö wë.” 11 Pël yaan ensel pouröak Anutu,pim omp ak urtak wel aisëeëaupre ngarangk 24pöröere kutöm omën mor kong nent wëwëetar-ing pörö wirö wa taap elmëak taueëa. Pël ëakpit omp ak urta itëkëël rar rë wesirak tok oriakAnutuun yaya mëak 12 epël yema.“Yaap, tenim Anutu,ten nimëën ërëpërëp ëak ping wesak yeniak.Ëwat pout nimtë naë wiaan yayaare yoöre ërëp

yeniak.Nuukëër weëre kosangring wëaupökomnant pout pangk ngarangk yeëaup.Omën pipot pout nim naë wiakaim wiaapnaat.Yaap.”

Omën eporöa këlangön kat yawia pöt pet ira13Pël yemaan ngarangk 24 pöröa naëaan nam-

pök neen epël pëël yenëa. “Omën ulpëën kölamwaliit mëa eporö talörö? Tarëkaan waisa?”14 Pël neaan ngön kangit epël yemak. “O kaöap,ne köpël. Nimtokëër ëwat wëën.” Pël maanpuuk epël ök yenëa. “Omën eporö pitëm kööre

Ënëma Ngönte 7:15 300 Ënëma Ngönte 9:5toköröa këlangönë öngpökaan waurö. Pitëmulpëënöt Sëpsëp Ruupë iitak iirak kölam we-saurö. 15 Pötaanök pit Anutu pim omp ak urtaitëkëël taueë këtre röök poutë pim ngëëngktuptak pimëën inëën yaalmëem yaya maimwëaurö. Pël ëën Anutu pimënt pim omp ak urtakwel aisëeë ngarangk yaalmëaup. 16 Pit kaalakkëënëën ëëre iiten ë pël naëpan. Ën këtëpöktanga elmëëre omën nantë es nga naöök pitëkisö pël naëpan. 17 Sëpsëp Ruup omp ak urtaluptak wëa pöpök pit ngarangk elmëak mës waksë i kölokta yoolëaurek së wëwë kosangta iit kolmangkën nëmpnaat. Pël ëën Anutuuk pitëm ingtelapöt tum mokorak won mowasëpnaat.”

8Sëpsëp Ruupök pepeweri wii tëeëa 7 pö il olëa

1 Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wii tëeëamunt 7 pö il yoola. Pël ëën kutömweriaan ngönnent naën wieë akun kot nent ap aöa pöta ökwon yes. 2 Pël ëën ne itaangkën ensel 7 ëak Anu-tuu ëöetak taueë kuup 7 tapël ëak yeön itenaut.3 Pël ëën ensel munt namp wais Anutuun ur kiriyaalmëauta naë taö yeö. Pöp pi söwar koolötökket ëa neweri omën nant köp nga kamp ompyautwiipënëak wak wais taö yeö. Pël ëën pi omënes koulöp köp nga kamp ëëpna pöt kësang panëmangkën yeö. Omën köp nga kamp pöt Anutuunkiri yaalmëaurek ur koolötök ket ëa pötak kiri arëën es koulöp köp nga kamp ompyaut ngaarëkyawisem Anutuu omnaröa pimëën yayaare ki-mang yamëëa pötring erën ëëpënëak mangkënyeö. 4 Pël ëën ensel Anutuu ëöetak taueëa pöp piomën köp nga kamp pöt moresi wak wë ar ëënes koulöpö ngaarëk yawisem Anutuu omnaröapimëën yayaare kimang yamëëa pötring erënëak yawis. 5 Pël yaëën enselëp pi söwar pöweromën köp nga kampöt wiaan wak Anutuun urkiri yaalmëautakaan es newes korak söwarweriwiak yangerak yoola. Pël ëën kent tangar mënaktangre kaö kësang yeraan moup yamö.

Ensel 4 ëak kuup mëna6 Ne pöt itenak kaalak itaangkën ensel 7 pörö

pitëm kuup 7 ëak wak wëa pöt mëmpënëak yaë.7 Ensel wet kaal rëa nampök pim kuupö wet

rëak mëngkën kopi kësangpel ëp ulöpötring ye-pelën esre omën iitring ngentiak yang lup nerpour es kot won yes. Ën yang lup neraar om wia.Lup es kota pörek omnantwieëa pötwiire këraarenön pout es kot won panë yes.

8Ën ensel 2 pöpökpimkuupöyamëngk. Pël ëëntomönötë ök nempel es yokotön olaan i kaöökyengenti. Pël ëën i kaö ë naö kaip tiin omën isëën naöörar om wieëa. 9 I kaö ë omën i sa pöökanimaö wëa pörö pourö wel wiin wangat poututpet yaë.

10 Ën ensel 3 pöpök pim kuupö yamëngk. Pëlëën ari naö es kalaö newesi yokot pipël pan kotakkutömweriaan ti yangerak yengenti. Pël yaëëniitre i rëëpöt pout kom ëak 3 yes. Pël ëën ari pöökngentiak yangnera iit ngep ëënmunteraarëët omwieëa. 11 Ari ti ngentia pöökë yapinte welakrekakam pël ya. Pötaanök i we naöökël wieëa pötwelakre kakam sëën we naöörarë wieëaut omompyaö wieëa. Pël ëën omën narö kësang i welakyaaö pöt nak wel yawi.

12 Pël yaëën ensel 4 pöpök pim kuupöyamëngkën këtëp kom ëak rongan 3 yesënngoonöpre ariatta tapël yaë. Pël ëën këtrengoonre ari rongan 3 pötëaan nent mëngkën lupnent ëwa naën nenteparökëër ëwa yaë. Pël ëënkëtëkre rö kanötë lup nentak ëwa naën wiaan lupnenteparökëër ëwa yaë.

13 Pël ëën ne itaangkën int tup kësang panënemorwal ëakmopöök yesën katwiaan int pöpökngön ëak epël ya. “O yaköm, yaköm, yakömpan. Ensel munt 3 pöröak pitëm kuupöt mëmpnapötak yangerakë omnaröa naë utpet kësang panënempelëar nempel ëak orööpnaan yaë. Yangomnarö tol ëëpën?”

9Ensel 5 pöpök kuup mëna

1 Ensel 5 pöpök kuup mëngkën ne itaangkënari naö kutömweriaan tiak wais yangerak ngen-tiak wieëa. Ari pö ensel nampönök ya. Ënne itaangkën yang öngöp wali panë naö wieëa.Pöökë leng ëa pörekën ne köpël. Yang öngöppöökë kiet ensel pöp mangkën yeö. 2 Pël ëakpuuk öngöp pöökë kanwer të wiin es koulöpnaö öngöpöökaan oröak yawis. Es koulöp pö eskësangöte koulöpöökë ökö. Pël ëën es koulöppöök këtëpre mop epö ka wariin koö yoola. 3 Pëlëën es koulöpöökaan mop narö oröak yangerakyeira. Pöröa kant yamëngkangapöt körngapöröayaë pöl yaaurö. 4 Pël ëën kutömweri wëauröakpitën epël ök yema. “Ar nönre këra, wiire om-nant ke nampre nampöt e yangerak oröak wëepot pout utpet wasnganok om mait elmëën.Ën omën Anutuun yaö ëak pitëm ë kosatë pimyapinte nawiin piporöakëër utpet mowasën. 5Ar

Ënëma Ngönte 9:6 301 Ënëma Ngönte 10:6ngoon 5 pöröa öngpök omën piporö utpet mowe-seim ön. Pël ëënëëtak mën wel mowiinganok.”Pël yemaan mop pörö omën narö kant mënakkëlangönyemongawis. Pöt körngapnampëomënnamp kant momkëna këëm kat yawi pita ökyeëa. 6 Ne omën pipot poutön itenaup. Pipotngoon 5 pöröa öngpök orööpna pötak wel wi-ipna kanten ap kësang panë wasëpnaatak pangkkangk nokoirpan. Pit wel wiipën kön wiak pëlëëpnaatak pangk pël naëpan.

7 Ne itaangkën mop pörö pol osöröa ngaööksëpënëak kopëta wes ulmëënwë pöl ëak wë. Moppöröa kepönötë omp ak ul koolötök ket ëautëököt waëak wëa. Këëre wot kan pöt omnaröaökörö. 8Ën pitëm kepön ëpöt, öngöröaatë ök walipanëët oröeëa. Kë pöt kent nga laionöröaatë ökpanëët oröak wëa. 9 Pitëm ripatë aini ngilöatëököt ngep ëeëa. Ën wer pöt pol osöröa teëntngaöök sëpënëak kaaratë nga ë raare wisangötwa wiin wak weruak yesën u kësang ya pöl ya.10Pitëm suut körngap pöröaatë ököt. Wap nanttaomnarö wesirën këëm kat wiipnaat suutë oröeëa.Pitëm nga ëëpna pöt suutë wëa pötök omnaröngoon 5 pöröa öngpök utpet yemowas. 11 Pitpouröa kepönöök omën omp ak namp wëa. Ompak pöp ensel yang öngöpwali panëöökë ngarangkwëa pöp. Pim yapinte Yuta ngöntak Apaton,Krik ngöntak Apolion, ën tiarim ngöntak, “Omënomnant pout utpet yewesaup,” pël apenaap.

12 Këlangön kësang wet kaalte, kuup 5 pöökëmëngkën oröa pöt peene pet yair. Këlangönmunt nentepar om wia, ënëmak orööpnaatepar.

Ensel 6 pöpök kuup mëna13 Ensel 6 pöpök kuup mëngkën ne kat wiin

ngön nent yeem ya. Ngön pöt ur Anutuun kiriyaalmëaö koolötök ket ëa pim itëkëël wieëa pötatepön 4 pötëëlaan oröak 14 ensel 6 kuupö wakwëa pöpön epël ök yema. “Ensel utpet 4 ëaki kësang Yupretis pël yema pömeri pouuk wiikaatak wë piporö kan wes mëën sëp,” pël yema.15Pël yemaan ensel 4 pörö kamawël ë yemoulmë.Ensel utpet pörö, yangerakë omën pourö komëak rongan 3 wesak nentakörö mën wel mowiinnenteparëërö om öpnaat pël maan pitök ya pötmëmpënëak kor wakaima. Pitëm pël ëëpna pötngaantakëër krismakiire ngoon, këtre aöa akunpöt mowia. 16 Pit pël ëëpënëak kan yesën pitëmnga omën pol osöröa rangk wel aisëak wëa pöröpitring yes. Pitëm sareet pöt kësang pan, 200milion pël aan kat yawi. 17 Ën pol osöröere

pitëm rangk omën wëa pöröen wangartak epëlitenaut. Omnaröa ripatë aini ngilöat ngep ëeëa.Ënpötë retëngretëng ëeëea pöt epot. Köpmöaarekunöm ka uraare kop retëng ka ura pöt pitëkpangk ëeëa. Pol osöröa kepönöt kent laionöröakepönötë ök seëa. Pël ëën pitëm këmötëaan këlkop retëng ka ura es yokota nantring koulöprewëlëngöt yaaröa. 18 Pël ëën pitëm këmötëaankël kop retëng ka ura es yokota pötring koulöprewëlëngöt yaaröa 3 pötök yang omnaröa naëaanrongan nentak wëa pörö pourö mën wel yawiinnenteparë wëaurö om wë. 19 Pol os pöröa weërekosang pöt këm kanre suutë wieëa. Pitëm suutpöt kamalöröa ököt, kepönötta wëa. Su pötöktaomnarö möak utpet wasëpnaat.

20Pol osöröa këmötëaan omën utpet 3 ëak oröapötök yangerak omën rongan nentak wëa pörömën wel wiipënëak nentepar pël naalmëën yaë.Pël yaëën omën wel nawiin pörö lup kaip tiakutpet yaaut sëp newasën yaë. Pël ëak pitëm ompak kaar aini koolre siluwaare parasötök ket ëërekëraare këlötök omën kön ket ëaut sëp newasënyaë. Omën kön pöt itaampööre kat wiire kan ingë pël naën yaëëtak pötëën yaya yamëëa pöt sëpnewasën yaë. 21 Pël yeem nga ëëre kemp ë, wëwëutpet öngre omp nga ëëre omën köntak këkain ëpël yaaö pötta sëp newasën yaë.

10Enselëpök Son pep newer mangkën na

1Ne omënpöt yaaröön itenak kaalak itaangkënkutömweriaan ensel weëre kosangring muntnamp yeira. Pöp pim koröpöök kepilöt pe ëënkepönöök iere kasirö wesirak wëa. Këëre wotkante pöt kët ket ëak mëak ëwa ëeëa. Ën ingesiarpöt es wëlëngöökë ököp. 2 Pi pep kot newerwilak wali weëa. Pim ing yaapkëëwes i kaöökërangk mësëak katnëëwes yangerak mësëak wëa.3 Pël ëeëaupök kent laionöpë ya pöl maap ngönë olëak aan tangre kaö akun 7 ëak yera. 4 Pëlyaëën ne ngön pöt retëng ëëmëak yeem kat wiinkutömweriaan ngön nent epël yenëa. “Tangrekaö akun 7 ëak yeraan ngön aan kat wian pöt niretëng ëënganëp könöök wa wi,” pël yenëa.

5 Pël yeneaan ensel nem wet rëak itaangkënpim ingesiar nas i kaöökre nas yangerak pël ëakwëën nem itena pöpök kaalak o kutömweriilpim mor yaapkëëwes ngaarëk wesak wë 6 Anutuwakaimöpnaapök, kutömre yang, i kaöre omnantpötë wieëa pöt pout ket ëa pöpë yapintak ngön

Ënëma Ngönte 10:7 302 Ënëma Ngönte 11:17kosang wesak epël ya. “Anutu pi omnaröaankor wakaimaup, kaalak naöpanëëp. 7 Ensel 7pöpök pim kuupö mëngkën Anutuu ngön ëlëëpngaanëër pim inëën ru tektek ngön yaauröen ökmëëa pöt kë orööpnaat.”

8 Pël yaan ngön nem wet rëak kutömweriaanök neaan kat wian taptak kaalak epël yenëa. “Nisë ensel i kaöökre yangera rangk taueëa pöpëpep wilak wali wak öpna pöwer kama öm.” 9 Pëlneaan ne enselëpë naë së pep kot pöwer nam-pënëak maan pi epël yenëa. “Ni pöt num. Nimkëmtak kapulak kant mënak numë pöt ngëntötëök misëng pan ëëpnaat. Pël ëëpnaatak yaataksë wieë welakre kakam ëak nga ëëpnaat.” 10 Pëlneaan ne pep kot pöwer pim moresiaan waknaut. Pël ëënnemkëmtak kapulak nëënngëntötëyaë pöl misëng pan ëaut. Ën yaatak së wieëakkaalak welakre kakam ëak nga ëaut. 11 Pël ëën neepël kat yawi. “Ni kaalak omën yang kaö nantëneenem ngönöt yaaöre pitëm omën omp aköröanaë orööpna pöt tekeri wesak maim öm.”

11Omën naarök Anutuu ngönte ök apnaat

1 Ne ngön pöt kat wiaan nampök sungkör öknaö nenak epël ök yenëa. “Ni wal ëak ök epöwak së Anutuu ngönën tup kaöetere ur pimëënkiri yaalmëautak epööring ök wiak omën pörekpiin yaya yamëëa pöröen sangk kelum. 2 Pëlëëmëëtak tup ka ngëëngkta ëm pipö ök wiin-ganëp, mosëp. Pipöökë öngpök Anutuuk omënngönën köpëlöröaan yaö maan pit Yerusalem kangëëngk pipö krismaki nentepar nent ngoon 6pöröa öngpök ka pö utpet wasëpnaat. Pötaanökök wiingan. 3 Pël ëën omën naar nem songöntetekeri wasëpnaan wes mëëmaat. Ne piarip wesmëën nemngönte tekeri wesak apnaataan kaplakilaim wëën krismaki nentepar nent ngoon 6 pöröpet irëpnaat.”

4Omën pöaar këra olip rikötre rampeetë rang-ina yaë pöl yangera pepap, Aköp, pim ëöetak ëwayaauwaar. 5Omën namp piarip utpet mowasëpënwesak elmëëpna pöt es wëlëngöörar piarpimkëmteparëaan oröak mokotöpnaat. Yaap, omënpiarip utpet mowasëpna pörö akun tapëtakëërwel wiipnaarö. 6 Piarip kutömweriaan weërekosang wak akun piarpim Anutuu ngönte aösëpna pötë piaripök kopi nepelën ëëpënëakmaannepelën ëëpnaat. Weëre kosang tapööring i epotpout kaip tiak omën i sëëre yangerak omnant

këëre ngaat orö pël ëëpënëak maan pël ëëp-naat. Piaripök ya pötmëmpënëak könwiipna pötpangk ëëpnaat.

7 Piarpim Anutuu ngönte ök aö seimeë së petirëpna pötak animaö utpet nga namp yang öngöpwali panë pöökaan oröak piaripring nga elakpuuk piarip mën wel mowiipnaawaar. 8 Pël ëënomën pöaarë sokuraar ka kësang piarpim Aköpkëra yetaprak möön wel wia pöökë kamtaöökmowiin wiaapnaat. Ngön nokoliitak ka pöön So-tomre Isëp pël ya. 9 Pël ëën omën möönre koröpnaöre naö, ngön nerere ner, yang poutëaan naröwais erën ëak piarpim sokuraarön iteneimeë sëkët 3re ën kët kaö nent pël sëpnaat. Pël ëëp-naatak omën nampökta itenak wak së welaaröayangaöök moweerëpnaaten kuure mak nemaanëëpnaat. 10 Pël ëak yangerakë omën pourö pi-arpim wel wia pötaan yak ërëpërëp ëak këërekaömp ngawi nak nener omnant yowe mamp-naat. Pöt yangerakë omën pörö utpet yaëën Anu-tuu tektek ngön yaaö omën pöaarök pit këëmrekëlangön menak utpet moweseima pötaanök.

11 Ën kët 3re kaö nent won sëën Anutuukpim omën wel wia pöaar wëwëeta ëmö mangkënkaalak öp sak tauaan omën pourö piaripön ite-nak kas kësang pan yaë. 12 Pël ëën piarip katwiaan kutömweriaan ngön naö ngön ëak epëlyema. “Arip e ngaarëkël apreë.” Pël maan piaripkan aprö is kutöm kepilötë öngpök ilëak yesënkööre tokörö itenaut. 13 Pël ëën akun tapëtakëërmoup nempel möak ka kaöaöökë lup ner utpetwes yoolaan lup 9 ëak om wia. Moup yamöönomën 7,000 ka kaöaöökë lup nerak wëaurö welwiin, lup 9 pötë wëaurö om wë omën pörek oröapöten itenak kas kësang panë yeem Anutu kutömpepapë yapinte wak isak yema.

14 Këlangön kësang 2 kuup 6 pöökë mëngkënoröa pöt peene pet yair. Këlangön 3 ënëm panëpöt, peene tapët orööpnaan yaë.

Ensel 7 pöpök pim kuupö mëna15 Ensel 7 pöpök pim kuupö mëngkën

kutömweriaan omën naröak ngön ë olëak epëlya. “Tiarim Aköp Anutu pi Kristo pim YaöMëëaupring omnaröa kaö sak wë om wakaimöpnaap.” 16 Pël yaan ngarangk 24 Anutuu ëöetakpitëm omp ak urötë wel aisëeëa pörö pit rarrë mowesirak tok oriak Anutuun yaya yamëem17 epël yema.“O Aköp Anutu, weëre kosang pout wieëaup,ni ngaanëër wakaimaupök peeneeta wëën.

Ënëma Ngönte 11:18 303 Ënëma Ngönte 12:18Ni nimtë weëre kosang kësangö wak omp ak sak

ngarangk yaalniin.Pötaanök ten niin yoöre ërëp yeniak.18 Yangerakë omën niin köpëlörö ya sangën el-

nieim wë,ën nim pitëmëën ya sangën elmëëmë pöt yok

peene yaarö.Nim omën wel wiauröa wël ëak kangut mampë

pöteta yok yaarö.Peene nim inëën ru tektek ngön yaaö omën

pöröere ën nim omën pourö, kotre kaö,niin kasinkasin yaalnia pörö pit ompyaö kangut

mampëëp.Pël ëak omën yang omnarö utpet yewesauröeta

utpet mowasumëëp.”19 Pit ngön pöt ök më pet yairën Anutuu

tup ngëëngk kaöet kutömweri wia pöt kan tëënne itaangkën Anutu pim umkek Mosesë ngönkosangöt wieëa pöt tup pöta kakaati wia. Pël ëënne itenaan kent tangar mënak tangre kaö rëakmoup möak kopi kësangpel ëp ulöpötring yepel.

12Öng nampre kamal kësangëpë ngönte

1Ne itaangkën kutömweri retëng kësang nentyaarö. Pöt öng nampök pim koröpöök këtëpökulpëën ket ëak mëak wëa. Ngoonöp pöt pimingesiarë iri wëa. Ën kepönöök pöt ari 12 pötökul ket ëak waëak wëa. 2Pöp ru yak wëwilëpënëaklel yailën këlangön kësang kat yawiem merekya. 3 Ën omën munt nantta kutömweri taprekyaarö. Omën pöt kamal kësang panë nemorë öksak wëa. Pömor köp möaumorök pim kepönöt 7ëak wëën watöt 10 ëak pötëaan oröeëa. Ën omënomp aköpë ulöt 7 ëak pim kepön 7 pötë waëeëa.4 Pim su pömentök kutömweri möak ari tit nentti olaan tit nentepar pëën om wë. Pël ëaankamal pöp öng ru wilëpënëak yaaö pöpë itëkëëlsë nga kor taö yeö. Öng pöp rungaap wilën pi wanëmpënëakpël yaë. 5Pël ëën öngpöpë yokot ënë-mak yangerakë omën pourö weëre kosangringngarangk elmëëpna pöp yawil. Pël ëën akuntapëtakëër pit rungaap teëntom panë wak yes,Anutu pim omp ak urtak wel aisëeëa pöpë ngësë.6 Pël ëën öng pöp kan kas së yang lup omën wonner, Anutuuk mangkën krismaki nentepar nentngoon 6 ëakwëënngarangk ëak kaömpre omnantmampënëak yema.

7 Ne kaalak itaangkën kutömweri nga kësangpanë nempel yaarö. Nga pöt Maikelre pim en-selöröak kamal kësang pömorre enselöröaan nga

yaalmë. Pël yaëën pit kangiir yaalmë. 8 Pël yaëënMaikelre pim enselöröak pit il mowesak, “Ar ekutömweri yok pangk naöngan,” pël yema. 9 Pëlmëak kamal pömor wa yangerak yemoola. Pöpkamal wet ngaanëër pan wakaimaupök yanger-akë omën pourö morök yaalmëaup, Seten pöp.Piire pim enselörö wa yemoola.

10Ën ne kat wiin kutömweriaan ngön naö ngönë olëak epël ya.“Peene Anutuuk tiar utpetetakaan kama yanu.Peene pim weëre kosangöök omnant pout il

mowesak pi Aköp pël sak wë pöt petyaalni.

Ën pim Ruup Kristo puukta pi kaö sak wë pöt petyaalni. Pöta songönte epët.

Seten pi tiarim Anutu pim ëöetak tiarimkaruröaan röökre kët poutë ngön utpetwesak yamëëa pöp piaripök kutömweri-aan wa yemoola.

11 Tiarim karurö Yesu Kristo, Sëpsëp Ruupë i ilolëa pötak weëre kosang wak pim ngönteök aimeë Seten il mowesa.

Pit pitëm wëwëat keimön naën Anutuu ngöntetaë wes wak wëën pitëm kööre toköröakmënaurö.

12 Pötaanök kutömweri wëaurö ar ërëpërëp ëeë.Ën yangerakre i kaöök wëauröaan yaköm pan.Seten pi pim akunet ëwat wë yak ya sangën ëën

arim naë oröak nga kaö elniipnaan yaë.”13 Kamal kësang pöp pi yangerak wa moolëa

pöten kön wieë öng yokotup wila pöp utpetmowasëpënëak nga yes. 14 Pël yaëën Anutuuköng pöp int tup wereweriarë ök neweriar ye-mangk. Pöt pi kamalöpë naëaan kas wal ëakyang lup omën won panë nerek së wëën Anutungarangk elmëak këëre kaömp meneim wëënkrismaki 3 ën ngoon 6 pël sëpënëak yemangk.15 Pël ëën kamal pöpök öng pöp i wak sëpën pëlkön wiak köm ngës olaan i kësang nemer ngaurak ënëm yes. 16 Pël ëën yangerak öng pöpkaamök elmëak këm nga ëën i kamalöpë kömngës olëa pömer ngemë ilëak won yes. 17 Pël ëënkamal kësangëp pi öngöpön ya sangën ëën pim ruwet rëak wilaö muntarö Anutuu ngön kosangötngaarëkwëëre Yesu pimomnant tekeri wesmenapöt taë wes wak wëaurö nga elmëëpënëak yes.18Pël ëak kamal kësang pöp i kaöökë pisöök tauakkor wë.

13Animaö nga naar oröa

Ënëma Ngönte 13:1 304 Ënëma Ngönte 14:41 Ne omën pötön itenaan animaö nga namp i

kaöökaan yaarö. Pöp pim kepönöt 7 ëak wëënwatöt 10 ëak pötëaan oröeëa. Omën omp akulöt 10 tapël ëak wat 10 pötë waëak wëa. Pimkepönötë yapin Anutuun utpet wesak yaaö nantwieëa. 2Animaönganem itenapöppi pusi kësangnga namp lepat pël ya pöpë ököp. Ingesiar pötimën nga namp pea pël ya pöpë ök. Ën këm pötkent nga laionöpë ök. Animaö nga pöp kamalkësangëpök pim weëre kosangö menak pim ompak urtak wel aisëeë yangerakë omnarö ngarangkëëpënëak yema. 3 Pël yaëën ne itaangkën ani-maö nga pöpë kepön naö omnaröak wisang ëakmënaupë kepönöökë ök seëa. Pël ëautak ëmpölöyok pu wariin yaap sak wëën omën pourö pötenitenak yaan sak ëak pim ënëm yes. 4 Pël ëak om-narö kamal kësang pöpök pimweëre kosangö an-imaö ngaap mena pötaan kamalöpön yaya mëakanimaö ngaapönta yaya mëak epël ya. “Talëpanimaö ngaapë ök weëre kosangring wë? Matalëpök pi il mowasëpën? Won pan.”

5 Kamal kësangëpök animaö nga pöpön, “NiAnutuu yapinte wa ngep elmëak utpet wesakmam,” pël ök maan Anutu kuure mak yema.Pël ëak pi krismaki 3 ën ngoon 6 pöröa öng-pök yang omnarö ngarangk elmëëpënëak animaöngaapön tapël yema. 6 Pël maan pi Anutuunutpet wesak mëak yapinte wa ngep elmëak pimwëautere kutömweri wëauröenta utpet wesakyema. 7 Pël ëak animaö nga pöpön Anutuuk pimomnaröen kööre tok elmëak puuk il mowesakomën möönre koröp naöre naö, ngön nererener, yang poutëërö ngarangk elmëëpënëak kuuremak yema. 8 Pël maan yangerakë omën pitëmyapinöt wëwë kosangta pepeweri retëng naën ëapöröak animaö nga pöpön yaya yema. Pep pöweryang epër naaröönwiaan Sëpsëp Ru ënëmakmënwel wia pöpök omën wëwë kosangtak öpnaaröayapinöt retëng ëauwer.

9 Katringöröak ngön epët këëkë kat wiin.10 Anutuuk omën namp wii kaatakën yaö ëëpnapöp yok sëpnaap. Ën nampön kööre toköröakmëmpënëak yaö ëëpna pöp mëmpnaap. Ngönpöt ngönëntak wia. Pötaanök omën ke pilötAnutuu omnaröa naë yaaröön pöt kosang sak wëpiin kön wi kosang yewesaut taë wes wak öp.

11Ne kaalak itaangkën animaö ngamunt nampyangera öngpökaan yaarö. Pöp wat naöörarwëa pöörar sëpsëp ruuröaatë ök. Ën pim ngö-naak yaaö pöt kamal kësangöröa ngönötë ök kaöyaaup. 12 Animaö nga 2 pöpök munt wet kaal

pöpë weëre kosang pout wak wëa. Pël ëak piwet kaal pöp kaamök ëak yangerakë omën pouröanimaö wet kaal pim kepön naö mëngkën welwiin ëmpölö pu wariaö pöpön yaya mapënëakyamëëaup. 13 Animaö nga 2 pöpök ya it ngölöpke nentere nent mëneimwë. Pël yeem kutömwe-riaan esuwes wes mëën yangerakël yeiraan om-narö iteneim wë. 14 Pël ëën Anutuu kuuremak mëëaul animaö nga wet kaalëpë itöök yait ngolöpöt yamëngka pötök yang omnaröenmorök epël maim wë. “Ar animaö nga ngaantaköp wesirën wel wiak kaalak öp wëaupë könöpket ëak kön pöpön yaya maim ön.” 15 Pël yaëënAnutuuk kat mowiin puuk animaö kön ket ëapöp wak këm muntön momöön ngönaak yaanomën animaö kön pöpön yaya nemaan yaë pörömëneim wë. 16Pël ëak animaö nga 2 pöpök omënpourö kotre kaö, monere urömaringre il ngentin-genti yaaö, omën yaap wëaöre ën inëën yaaöpouröenmaan animaöwet kaalëpë yapinte pitëmmor yaapkëëtëëre ë kosatë wi pet yair. 17 Nampanimaö pöpë yapintere saareet piik nawiin ëënpöt animaö pöpök omën pöp omnant sum ëëreomnaröakta pim naëaan sum ë pël naëpan pëlyema.

18 Animaö nga pöpë yapinta songön pöt epëlkëëkë kön wiipa. Yapin pöt saareet 666 pël wia.Pötaanök omën namp kön wetete wë pöt saareepët sangk kelak pöta songönte ëwat sëp.

14Omën 144,000 pörö tan ngolöp nent ëa

1Ne kaalak itaangkën Sëpsëp Ruup Yerusalemkak Saion rosiraöök taueëa. Pël ëën omën 144,000Sëpsëp Ruupre Pepap Anutu piarpim yapinteparpitëm ë kosatë wieëa pöröeta piiring wëa. 2 Pëlëën ne kat wiin këm ngön nempel i kësang nantnga yauremkuk aöre tangre kaö kësang rë pël yaëpöta ök kutömweriaan yaarö. Ngön nemkatwianpöt omën selap intö tang yamööna ya pöl ëaut.3 Omën 144,000 pörö Anutu pim omp ak urtakwel aiseëa pöpre kutöm omën mor kong nentwëwëetaring pöröere ngarangk 24 pöröa ëöetaktaueë tan ngolöp nent aim wë. Tan ngolöp pötomën muntaröak ëwat nasëpan. Omën 144,000Anutuuk yang omnaröa naëaan pimëën kama wapöröakëër pangk ëwat sëpnaat. 4 Omën pöröpit öngörö mësël naën wonörö. Pit yaap wëwëwotpil wakaima. Pël ëeë Sëpsëp Ruupë ngöntengaarëk wak kaatë ya mëmpö seima. Omënpörö Anutuuk pöta kangiir pit yang omnaröa

Ënëma Ngönte 14:5 305 Ënëma Ngönte 15:2teköökaan kama waurö. Pël ëën Anuture SëpsëpRuupë ingre moröröa wotöökörö pël sak wëa.5 Pit ngön kaar aöre utpet nent ë pël naën, won.

Ensel 3 pöröak ngön nant ök mëëa6 Ne kaalak itaangkën ensel munt namp

mopöök wal ëak yesën itenaut. Pöp möönre ko-röp naöre naö, ngön nerere ner, yang poutëëröenAnutuu ngön ompyaö wiakaim wiaapna pöt ökmapënëak yes. 7 Pël ëak pi ngön ë olëak epël ya.“Anutu pim omën pourö kom ëak ngön yaatakniulëëpna akunet yok yaarö. Pötaanök piin kasyeem ping wesak maë. Pi kutömre yangre i kaörekölok pout ket ëa pöpön yaya maë.”

8 Pël aö yesën ensel munt namp pim ënëmyesem epël ya. “Kat wieë. Papilon ka kaöaö omënnaröak yok utpet yewas. Yaap, pit utpet panëwesak tööl yoola. Omën ka pöök wëa pörö öngomp nga yaaö nampë wain iit omnarö mangkënnak piiring utpet yaë pol pitëm utpet yaaö pötyang omën pouröen rë moulön ulöl sa. Pötaanökpitëm ka kaöaö töölön pitta kö yes.”

9Pël aö yesën enselmunt 3 pöpwet kaal pöaarëënëm yesem ngön ëak epël ya. “Omën naröanimaönga pöpre pimomën kön ket ëaupön yayamëak pim yapinte pitëm moresiire ë kosaöökwiaapëna pörö 10 omën nampë wain iit mangkënnak kön irikor yaë pöl Anutuuk pitën ya sangënelmëën këlangön kat wiipnaarö. Kot nent wiapnaalmëëpan, ya sangën kaö elmëak kël kopretëng ka urauuk es yokota pörekwesmëën enselngëëngköröere Sëpsëp Ruupë ëöetak këlangönkaö pan kat wiipnaarö. 11 Es pitëm këlangönkat mowiipna pöwes nariin om yokotön koulöpökët ëlötë o ngaarëk aprö seim öpnaat. Omënanimaöngaaprepimomënkönket ëaupönta yayayamëem pim yapinte pitëk wiaapna pörö röökrekët poutë këlangön kat wieim öpnaarö.”

12 Pël ëëpnaat pötaanök utpet ke nentere nentAnutuu omën pim ngön kosangöt ngaarëk wëëreYesuun kön wi kosang wasö pël eim wëaurö arimnaë yaaröön pöt kosang sak ön.

13Ne kaalak kat wiin ngön nent kutömweriaanepël yenëa. “Ni ngön epël retëng ë. OmënAköpë naë rë olëak wë akun eptak ngës rëakwel wiipna pörö ërëpërëp ëëpnaarö.” Pël yaanNgëëngk Pulöök epël yenëa. “Yaap pan. Pitwel wiin pitëm ya mëmpnaatë kangut Anutuukmampnaarö. Pötaanök yok pangk pitëm ya kaömëmpna pöt pet irak kë yesem ërëpërëp eimöpnaarö.”

Enselöröa omnarö koirëpnaata ngönte14Ne ngön pöt kat wiak kutömweriil itaangkën

kutöm kepil kölam kësang ner wiaan itenaut. Pëlëën kepil pöra rangk namp wel aisëeëa. Pöpomnaröa ököp, pim kepönöök omp ak ul koolötökket ëa nent waëak moresi öp nga panë newerwak wëa. 15 Pël ëën ensel munt nampök Anu-tuu ngëëngk tup kaöeta kakaatiaan oröak enselkutöm kepilta rangk wel aisëeëa pöpön maapngön ëak epël yema. “Yangerakë kaömpöt köpsëën tiak kama ömë akunet yok yaarö. Pötaanökni së öpwerring ti.” 16 Pël maan ensel kutömkepilta rangk wel aisëeëa pöp së pim öpweryangerak wesirak kaömp köp saut yati.

17 Pël yaëën ne itaangkën ensel munt nampkutömweri ngëëngk tup kaöeta kakaatiaan öpnga panë newer wali wak yaarö. 18 Pël ëënensel munt Anutuun kiri ar yaaö urtak esuwesingarangk yaaupök pötakaan oröak ensel öp ngapanëëwerwali wakwëa pöpönmaap ngön ë olëakepël yema. “Yangerak wii wain ulöpörö köp sakwë. Pötaanök së öpwerring tö.” 19Pël maan enselpöp së pim öpwerring yangerakaan wain ulöprötöak rongan yaë. Pël ëak wain ulöp pörö ingmësaan iit oröak sëpënëakwa kap kësang këlötökket ëa nenta öngpök yewesir. Wain ulöpöröaing mësaan iit oröak sëpna pöt Anutu pim om-naröen ya sangën elmëëpnaata ök ëëpnaat. 20 PitYerusalem kaöökë ka tomök wii wain ulöp pörökap kësang pötak wesirak ing mësaan pötakaanomën iit oröak i yaapötë ök yaë. I pöt oröak kaöwetak omnaröa kepönöt il yewas. Rëëptakaanopetakë waliit 300 kilomita pöta ök.

15Ensel 7 pöröak omën utpet panë nant 7 tapël ëak

wali wak wëa1Ne itaangkën kutömweri retëng kësangmunt

nent oröak wëën itenak yaan saut. Ne itaangkënensel 7 pörö omën utpet panë nant 7 tapël ëakomnarö utpet mowasëpnaat wak wëa. Omën ut-pet pöt oröön ënëmak kaalakmunt nant naaröönëëpnaat. Anutu pim ya sangënte pörekök petpanë irëpnaat.

2 Pël ëën ne omën kësang i kaöökë ök nentenitenaut. Omën pöt könitweri öktak esuwesi köpmöak wë pöl ëeëa. Ën omën animaö nga pöpringnga elak piire pim omën kön ket ëaupre pimyapinta saareet il wesa pörö Anutuuk pim intöatmangkën wali wak i kaö könitweri ök pöökë ëöök

Ënëma Ngönte 15:3 306 Ënëma Ngönte 16:15-16taueëa. 3Pël ëeë Sëpsëp Ruupëën tan nent MosesAnutuu inëën ruupë tan pöta ök epël aim wë.“O Aköp Anutu, ni weëre kosang pout wieëaup.Nim ya pout kosang kaö panëët, pölöpringöt.O omën pouröa Omp Aköp,nim wëwë pötakëër wotpil ompyaö panëët.4Aköp, nimënt tapöpökëër ngëëngk panëëp.Pötaanök ten omën pourö niin kasinkasin elniak

nim yapinte wak isak nianaat.Nim wotpil yewesa yaat tekeri panë oröak wia.Pötaanök yang kaö poutëaan narö nim naë wais

yaya niapnaat.”5Tanpöt pet irënne kaalak itaangkën kutömw-

eri ngëëngk tup kaöet poë koröpötök ök rëapöta kakaati ngëëngk tup panë pöt kan të wieëa.6 Pël ëën ensel 7 pörö omën nant omnarö utpetmowasëpnaat 7 tapël ëak wak tup ngëëngk panëpöta kakaatiaan yaarö. Pit ulpëën wali ompyaökewil won, ëwaëwa yaaö nant mëak wëa. Pëlëak yepat koolötök ket ëa nant pitëm ripatë wirörëwarök rëak wëa. 7 Pël ëën kutöm omën morkong nent wëwëetaring pöröak söwar koolötökket ëa 7 ëak ensel 7 pörö yemangk. Söwar pötëAnutu wëwë kosangtaringëp pim ya sangënötpeö ëeëa. 8Ën Anutuu ëwaare weëre kosang pö eskoulöpöökë ök sak tup ngëëngk panëëtak wiaanes koulöp pö kakaati peö ëaan omnarö pörekilapnaat pangk naën. Ënëmak utpet 7 enselöröakwak yewais pöt pet irëpna pötakëër ilapnaat.

16Anutu pim omnaröaan ya sangënöt söwar 7 pötë

wieëa1Ne katwiaan tupngëëngk panëëta kakaatiaan

ngön nent ensel 7 poröen epël ök yamëem ya.“Ar söwar 7 pötë öngpök Anutuu ya sangënöt wiapipot kömen yangerak olaë,” pël yema.

2 Pël maan ensel kopët pöpök pim söwarweriwieëaut wak së kömen yangerak yoola. Pël ëënomën animaö ngaapë yapinte pitëk wiak pimomën kön ket ëaupön yaya maima pöröa naë ëm-pöl utpet kësang panë nant orömorëën këlangönkaö kat yawi.

3 Ën ensel 2 pöpök pim söwarweri wieëaut ikaöök kömen yoola. Pël ëën i kaö pö kaip tiinomën wel wiauröa iitë ök koröp oröön omën ikaöök wëa pörö wel wi won yes.

4 Pël yaëën ensel 3 pöpök pim söwarweriwieëaut i kësangötëëre kölokötë kömen yoola.Pël ëën pötta kaip tiin omën i koröp yaarö. 5 Pël

ëën ne kat wiaan ensel i pout ngarangk yaaöpöpök Anutuun epël yema.“O Ngëëngkëp, ni wakaimaupök wëën.Nim kangut yemengka yaat wotpil yamëngkaup.6Omnaröak tektek ngön yaaö omënere nimomën

muntarö mën wel wiin pitëm iit oröakngentieimaut.

Pötaanök omën utpet pöt eima pörö nuuk omëni epot mangkën yen.

Nim wotpil yewesa yaat yamëngkën pitëm ut-petatë kangut yeö.”

7Pël yemaan ne kat wiaan kaalak ur Anutuun kiriyaalmëautakaan ngön nent ngön ëak epël ya.“Yaap, Aköp Anutu weëre kosang pepap,nim ya yamëngkaut wotpilre ompyaö

yamëngkaup.”8Ën ensel 4 pöpök pim söwarweri wieëaut këtëpërangk kömen yoola. Pël ëën Anutuuk këtëp ngapanë wesak maan omnarö es kotöpënëak yema.9 Pël ëën këtëp nga panë wesak maan omnaröakoröpötë es mokotön Anutu utpet pöten maanpit utpet mowasëpënëak oröa pöpön utpet wesakyema. Pit lup kaip tiak piin ping wesak nemaanyaë.

10 Ën ensel 5 pöpök pim söwarweri wieëautanimaö ngaapë omp ak urtak kömen yoola. Pëlëën animaö pöpë ikanöök omën wëën ngarangkelmëeima pöröa naë koö yoola. Pël ëën omënpörö këëmre këlangön kat yawiemkë kantmënakwë. 11 Pël ëak pitëm ëmpölre këëmre këlangönyaaö pötëën Anutu kutömweri wëaupön utpetwesak yema. Pitëm utpet yaaut kasëng menaklup kaip natiin yaë.

12 Ën ensel 6 pöpök pim söwarweri wieëaut ikësang nemerën Yupretis pël yema pömeri kö-men yoola. Pël ëën i pömer leep raan omën ompak këtëpë yengampiaul wëauröa wais nga elëpnakanö yaarö. 13 Pël yaëën itenaan urmer ömöröaök narö 3 ëak yaarö. Namp kamal kësangëpëkëmtakaan, namp animaö ngaapë këmtakaan,namp animaö nga munt 2 pöpön tektek ngönyaaö kaar omnamp pël yema pöpë këmtakaan pëlëak yaarö. 14 Urmer pörö Setenëëröak omën itngolöp ke nentere nent yaaurö. Pit yang ël epotëomp aköröa ngësë yes. Pitök omën omp ak pöröAnutu weëre kosang pepapë akun kaöaöök ngaelëpnaan wa rongan elmëëpënëak yes. 15-16 Pëlëak së koirak yang lup nentak wa rongan yaalmë.Yang lup pöta yapinte Yuta ngöntak Amaketonpël ya.

Ënëma Ngönte 16:17 307 Ënëma Ngönte 17:15Pël yaëëtak Kristook epël ya. “Kat wieë. Ne

këkain omnaröa yaë pöl ëlëëp waisumaap. Pö-taanök namp pi ka uraan këkainëpök wais pimpoë koröpö wilak sëën yool wë omnaröa ëöetakëö ëëpanëën itit ngarangk ëëpna pöp ërëpërëpëëpnaap.”

17 Ën ensel 7 pöpök pim söwarweri wieëautmopöök kömen yoola. Pël yaëën tup ngëëngkpanëëtak omp ak urtakaan ngön kosang nentepël ya. “Nem omën utpet pipotring omnaröyamëngk pöt peene pet yair.” 18 Pël yaan kenttangar mënak tangre kaö yeraan moup yamö.Moup pömpel kësang panëëmpel ngaan ke pëlnent möön itnaangkën ëautak peenök yamö.19 Pël ëën Papilon ka kësang pö luptak weerak3 wasën omnaröa kaat tööl ngentiak utpet yes.Pöt Anutuuk Papilon omnaröa utpet yaautönkön wiak omën nampë muntap wain i ngaatmangkën nak këlangön kat yawi pöl pitën yasangën kaö elmëën utpet yes. 20 Yanger moupkësang yamöön i kaö kusöt mop wiak sëën rosir-atta won yes. 21 Pël ëën kutömweriaan kopikësang yepelën ëp ulöp kësangöt omnaröa rangkngentiin këlangön kaö kat yawi. Ëp ulöp kopëtnemesi könömët omnaröa könömta ök. Pël ëënpötök utpet panë mowesa pötaanök omnaröakAnutuun utpet wesak yema.

17Öng omp nga yaaup pi sum utpet wa

1 Ne omën pöten itenaan ensel 7 ëak söwarnant 7 tapël ëakwali wakwëa pöröakaan nampökwais neen epël ök yenëa. “Ni wais. Pël ëën öngomp nga ë yaë pöp pim utpetatë kangut Anutuukmangkën öpnaatön pet elniimaan. Öng pöp pika kaö i kësangötë ëöök wieëa pö. 2 Yang ompakörö pit öng pöpring utpet yaaurö. Ën omënyaapöröeta sëën öng pöpök wain iit mangkënnak kön irikor ëak piiring utpet tapël yaaurö.Pötaanök Anutuuk utpet kangut mampnaat.”

3 Pël neaan Ngëëngk Pulö pim weërekosangööring nem naë oröön ensel pöpök nemësak së yang lup omën won nentak yeneulë.Pël ëën ne pörek wë itaangkën öng namp animaönga köp möaö nampë rangk wel aisëeëa. Animaöpöpë koröpöök yapin Anutuun utpet wesak yaaönant kësang retëng ëeëa. Ën pim kepönöt 7ëak wëën pötë watöt 10 ëak oröreëa. 4 Öng pöpulpëën köp nentepar möa namp mëak polre kalëak ë rangi ompyaut pim koröpöök pangk ëakwëa. Pël ëak kelön koolötök ket ëa nent wali

weëa. Pöta öngpök pimtë omp nga yaauta utpetkamp yaaö kömkëënringöt peö ëeëa. 5 Pël ëakpim yapin ëlëëpët ë kosaöök retëng ëeëa. Pötepët. “Papilon ka kaöaö, öngre omp nga yaaöreutpet kömkëënringöt yaaö pötë ël panëëp.” 6Neitaangkën öng pöpök Anutuu omnarö mënakpitëm iit nak kön irikor ëakwë. Omën pörö Yesuuyapintewak kaöwesak aima. Pötaanök pitmënakpitëm iit nak wë.

Ne öng pöpön itenak yaan panë saut. 7 Pëlyaëën enselëpök epël yenëa. “Ni oröpmorëënyaan panë yesën? Nook niin öng pipopre animaökepönöt 7 ëak wëën pötë watöt 10 ëak oröaupököngöp köka ëak wëa pöp piarpim songönteparök niamaan kat wi. 8 Animaö nim itenaö pöpngaantak wëaupök peene won wia epop ënëmakkaalak yang öngöp wali panë pöökaan oröakapër sasa kö sëpnaap. Pël ëën omën yangeraköpna pöröa yapinöt wëwë kosangta pepeweriyang epër naaröön wiaan retëng naën ëa pöröakanimaö pöpön itenak yaan sëpnaat. Animaö pöpngaantak wakaimaupök peene won wia ënëmakorööpnaap.

9 “Pöta songönte këëkë ëwat sëpa. Pöt epët.Kepön 7 ëak wëa pël ya pipot rosir 7 pötönök ya.Öng pöp rosir 7 pötë rangk wel aisëeëaup. 10 Ënkepön 7 ëak wëa pël ya tapötök omën omp ak 7pörö pël ya. Pitëm naëaan 5 pörö wel wiin kopëtnampökëër peene yangerakë omp ak sak om wë.Ën munt namp pi omp ak nasën won wë. Ënëmakpöp oröak akun kot panë nent öpnaap. 11Animaönga pöp ngaanëër wakaimaupök peene won wia,pöp piita omp ak nampmunt 7 pöröak erën ëën 8ëak wë kö sëpnaap.

12 “Ën watöt 10 ëak nim itenaö pöt omën ompak 10 pöröenök ya. Pörö pit peene omp ak nasënwë. Akun kot panë 1 aöa ke pil pötak weërekosang wak animaö nga pöpring omën omp saköpënaarö. 13Pël ëak omën omp ak 10 pörö pit könkopët nentwieë pitëmweëre kosangre omnaröenngarangk elmëëpna pöt animaö nga pöp könwes mampnaat. 14 Pël ëak pit Sëpsëp Ruupringnga elak pöpök pit il mowasëpnaarö. Pi omënisaö pouröa Kaöap, omën omp ak pouröa OmpAköp. Pötaanök omën piiring öpna pörö, pim yasmëak pimtëën yaö ëën pim ngönte këëkë wesaköpna pörö pourö, piiring erën ëak yang omp akpöröaring nga elak il mowasëpnaarö.”

15 Pël neak kaalak epël ök yenëa. “I kësangötöng omp nga yaaupë ëöök wel aisëeëa pöt omënmöönre koröp naöre naö, ngön nerere ner, yang

Ënëma Ngönte 17:16 308 Ënëma Ngönte 18:13poutëëröenök ya. 16 Ën watöt 10 ëak oröaan nimitenan pipot yang omp ak 10 ëak nem ök niiaöpöröere animaö nga pöpre ëak pitök öng ompnga yaaö pöpëën kööre tok elmëëpnaarö. Pëlëak pitök pi utpet mowesak ulpëënre poë koröppim ë rangieëa pöt wa ilak keli moolëak yoolmoulmëëpnaat. Pël ëak pim koröpre mësëp kaönant nak nant esmomarëpnaat. 17Yaap, Anutuukpimtë ngaantakëër kön wia pöl pitëm lupötë könpout mangkën pit ya pöt mëmpnaat. Ya pötpit kön kopët naö wieë omën omp ak sak öpënaweëre kosang pitëm pöt animaö pöp mampnaat.Pël ë seim Anutuu akun menautak pet irëpnaat.18 Ën öng nim itenan pipop ka kësang yang ompakörö ngarangk elmëëpna pö.”

18Papilon ka kësang pö utpet ëa

1 Omën pöt pet irën ne kaalak itaangkën enselmunt namp kutömweriaan yangerakël yeiraanitenaut. Pöp Anutuuk weëre kosang kësangmangkën pim ëwaöök yangerak ëwa ë pet yair.2 Pël ëën pi ngön ë olëak epël ya.“Papilon yok utpet yaë.Papilon ka kësangö utpet ëak kö yes.Pël ëën peene urmer ke nampre nampre int

utpetarö pitëmënt pëën wë.3Ka kësang pö utpet yes pöta songönte epël.Öng pöpök omën nampë muntap wain iit

mangkën nak kön irikor yaë pöta ökomp nga ëëre utpetat kësang ë pël yaaö pöt

pet elmëën yang omën pourö tapël ëeimwëaurö.

Pël ëak yang omp akörö pit öng pöpring utpetatëeimaurö.

Pël yaëën öng pöpë omën nant kësang öpnaataankentre kaur yaaö pötaan

yangerakë omën monere urömatëën yayamëngkauröak omnant menak pimnaëaan sum kësang weima.

Pötaanök kö yes.”4 Pël yaan ne kat wiaan ngön munt nent

kutömweriaan epël ya.“Nem omnarö, ar öng utpet pipop sëp wesak kas

seë,öng pipopring wë saun koirak pötë kangut ön-

ganëën.5Öng pöpë utpet yaaö pöt kësang panë sëënAnutu kutömweri wë pöp itenak utpet kangut

mampënëak kön wieim wë

6 Ar omën utpet kangut pi mampunë pöröpim këlangön omën muntarö yemengkapötön kön wiak kangut mampun.

Ar pël ëënëak pöt pi omnarö utpet mena ëën pötkangiir il wesak mampun.

Omën nampëmuntap i ngaat mangkën nak utpetyes pöl öng pöpök omnarö utpet wesakkëlangön kat mowieima.

Pötaanök i nga kosang panëët yemangk pöl ilwesak këlangön kësang kat mowiin.

7 Pi pimtën wak isak yeem pim utpet yaautëënërëpsawi eima pöta ök

arök kangiir këlangön kat mowiin ing ap.Pim lupmeri kön korar epël wieëaup.‘Ne öng ak kësangëp yak omp ak urtak wel aisëeë

omnarö ngarangk yaalmëaup.Ne öng kapiröa ök omnantëën il ngentingenti

naënëp.Könöm nant nem naë oröön ingre ya ilak naën-

ganëëp.’8 Pimtok kön korar pöt wieëa pötaanök kët kopët

nentak utpet epot pim naë orööpnaat.Anutuuk maan yaumanre ngöntök yaaöre ën in-

gre ya ilak yaaö pöt orööpnaat.Aköp Anutu utpet kangut yemengka pöp weëre

kosang kësang yaaup yakpuuk maan es kotöpnaat.”Pël yaan kat wiaut.

9 Yangerakë omp ak piiring ya utpetyamëngkem pötëën ërëpsawi eimaurö öng pöp,ka kaö pö, es yokotön koulöpö ngaarëk yawisënitenak pimëën ingre ya ilak apnaarö. 10 PitPapilon ka kaö pöökë omnaröa këlangön katyawia pöten itenak pitta tapël ëëpanëak kas ëënom kamaarek taueë epël apnaat.“O yakom, ka kaöaöön yaköm pan.Papilon ka kaöaö, 1 aöa akun kot pita öngpöknim saunatë kangiir utpet yaën.”Pël yaan kat wiaut.

11 Ën yangerakë omën monere urömatëën yayamëngkauröeta omnaröak pitëm naëaan urö-mat kaalak sum naëpan pël wesak pimëën ingreya ilak apnaarö. 12 Pitëm uröm pöt epot. Koolresiluwa, kël ompyaut, polere kal, songre sar, poëkoröp ke naöre naö ompyaö retëngretëng ëaut,këra köp nga kamp ke nampre namp yaautreomën nant këra sum kësangötök ket ëaut, ainiparasre yaap, kël retëngretëng ëautök ket ëaut,13 omën kamp ompyaö këra koröp neweriaanyewaut yapinte sinamon pël yema pötre ëwamöt,këra ëpre kömau nga kamp ompyaut, wainre i

Ënëma Ngönte 18:14 309 Ënëma Ngönte 19:5kolap kaömp ar ëëpnaat, korupaë lölöpöt, polpurmakaöre sëpsëpörö, pol osöröere ën kaarpitëmwii ngan ëakwakweruak yaautre, ën omëninëën yaauröere, pitëm sum yaaö pöt pipot.

14 Omën monere urömatëën ya yamëngkau-röak öng pöpön epël ya.“Omën nant nim ömëak kent kön yawian pöt sasa

won yes.Monere këëre kaömpre omën ompyaö ë rangi

pötta won yes.Pötaan omën pipot pout kaalak naöngan, won

pan.”15Pël ëak omën monere urömatëën ya yamëngkapörö omën ke pilöt pim naë sum yeëa pörö Pa-pilon ka kaö pöökë omnaröa këlangön kat yawiapöten itenak pitta tapël ëëpanëak kas ëën omkamaarek taueë ingre ya ilak ëak epël apnaat.16 “O yaköm, ka kësangöön yaköm pan.Ka kësang epö öng nampë ök.Pi ulpëën ompyaö retëngretëng köp nentepar

möa namp mëakpim koröpöök koolre songre sar ë rangiak wëaup.17Akun kot 1 aöa pöta öngpök pim monere uröm

pout kö yes.”Ën i kaö wangatë ngarangk pöröere omën narö

wangat wak ka muntatë yes piporö, wangatë in-ëën yaauröere omën i kaö pöökmonya yamëngkapörö pourö pit Papilon kak pëlëër wiaan ka-maarek taueë 18 itaangkën ka pö es yokotemkoulöpöt oröak yesën itenak ngön ëak epël yema.“Elei, ka kësang epöökë ök naö e nerek wi naön,won pan.” 19 Pit pël mëak kaplak ilaimeë ingre yailak ëak epël aim wë.“O yaköm, ka kësang epöön yaköm pan.Wangatë ngarangk yaaurö tiar ka kësang epöökë

urömat wak yesem monere uröm kësangweimaurö.

Akun kot 1 aöa pöta öngpök ka epö kö yes.20 Kutömweri ngëëngköröere Anutuu ngön

yaaöre tektek ngön yaaö omënere pimomën muntarö ar ka pö won yes pötaanërëpërëp ëën.

Ka pöök utpet elnieima pötaan Anutuuk kangutyamangk.”

Pël yaan kat wiaut.21Ën ne kaalak itenaan ensel weëre kosangring

nampök kël kësang panë naö wak wal ëak i kaöökyoolëem epël ya.“Nem këlö i kaöök yoolak epëlAnutuuk ka kësang Papilon pö utpetwasën sasa kö sëën kaalak itnaangkan.22 Pël ëën intöere iraö ngön aöre pëëp mëmpö,

polere kuup ngön aö pöt ka pöökaan kaalak yaankat nawiingan.

Ën omnaröakta ka pöök ya ke nentere nentyamëngkën itnaangkan.

Korupaëta kas yamöem yaan kat nawiingan.23 Ka pöökaan es rampe newes kaalak ëwa naën

ëëpnaat.Öngre omp yaëën ipre kër yemangka pötenta

itnaangkan.Ngaantak ka pöökë omën monere urömatëën

ya yamëngkaurö yangerakë kaö sakwakaimaurö.

Ën ka pöökaan naröak kempre tëptëp wak yeemomën muntaröen morök elmëeimaurö.

24 Papilon ka kësang pöökë omnaröak Anutuutektek ngön yaaö omënere pim omënmuntarö mëneima.

Ën yang omën naröeta kööre toköröak mëneimapël ëautë saunat Papilon ka kësang tapöökwieëa.

Pötaanök Anutuuk kangut yaalmë.”19

Omnarö Papilon kaö utpet yesën ërëpërëp ëa1Ne omën pötön itenak kat wiaan kutömweri-

aan omën kësang pan ngön ë olëak epël ya.“Tiar Anutuun yaya mepa.Tiarim Anutu tapöpök tiar utpetetakaan kama

nuwa.Ë rangiere weëre kosang pipot pim naë wia.2 Pi tapöpök pim ngön yaatak omnaröa wëwëat

wotpil wesak wël yaaup.Öng omp nga yaaö pöpë utpet pömpelök yanger-

akë omnarö utpet moweseima.Pël ëën Anutuuk pi utpet kangut mena.Öng pöpök Anutuu inëën ru narö mëneimaup.

Pötaanök kangiir elmëa.”3 Pël ëak pit kaalak ngön ë olëak epël ya.“Anutuun yaya mepa.Ka kësang pö es yokotem koulöpö kët ël epotë

aprö seim wë.”4Pël yaan ngarangk 24 pöröere kutöm omënmorkongnentwëwëetaringpöröpit rar rëmowesiraktok oriak Anutu pim omp ak urtak wel aisëeëapöpön yaya mëak epël ya.“Yaap, Anutuun yaya mepa.”5 Pël yaan kat wiaan Anutuu omp ak urta naëaanngön ëak epël yeem ya.“Anutuu inëën ruurö, ar pourö tiarim Anutuun

yaya maë.Piin kasinkasin yaaö kotre kaö pourö pël ëeë.”

Ënëma Ngönte 19:6 310 Ënëma Ngönte 20:3Sëpsëp Ruup öng koirën pim ipre kër mampna

akun kësangët oröa6 Ngön pöt ë pet yairën ne kaalak kat wiaan

ngön munt nempelök omën kësang pan ronganëak wë ngön kaëp aöre i kësang nant nga yauremkuk aö, tangre kaö kësang yeraan nga ngön aö pëlyaë pöl ngön ë olëak epël yeem ya.“Anutu tiarim Aköp weëre kosang pout

wieëaupök peene kësang panë sak wëomnant pout ngarangk yaalni.

Pötaanök piin yaya mepa.7Sëpsëp Ruupë öng koirëpna akunet yok yaaröön

öngöp piin korkor yaë.Pötaanök tiar kön ompyaö wieë ërëpërëp kësang

panë yeem,pim yapin pingetakëër wak isak aim öpa.8 Anutuuk öng pöp ulpëën ompyaö ëwaëwa yaaö

kewil won panë namp mëëpënëak mena.”Ulpëën ompyaö pöp Anutuu omnaröa wëwëompyaö wotpilten ya.

9 Enselëpök neen epël ök yenëa. “Ni ngönepël retëng ë. Omën Anutuuk Sëpsëp Ruupëöng koirëpna akunetak kaömp ngawi nëmpënëakyas mëëaö pörö ërëpërëp ëëpnaarö.” Pël neakkaalak epël yenëa. “Ngön epët Anutuu ngön këpanëët,” pël neeaut. 10 Pël neaan ne piin yayamamëak pim ingesiarë ikanöök rar rë mowesiraktok yariin epël yenëa. “Neen pil elnëëngan.Anutu pimtënökëër yaya mam. Niire nim karYesuu ngönte ök yak pörö tiar ya kopët nentngawi yamëngkaurö.” Yesuu ngönte ten kaamökelmëën tektek ngöntak aöre songönte tekeri we-sak aö pël yeë pöt Pulöökë yaat.

Omën pol os kölamöpë rangk wel aisëeëa pöpëngönte

11 Ngön pöt ök neë pet irën ne itenaankutömwer kan tëën pol os kölam namp wëën ite-naut. Omën namp pöpë rangk wel aisëeëa pöpëyapintepar nent, “Yaat wotpil yamëngkaup,” ënnent “Ngön yaap yaaup,” pël ya. Omën pöp piomnarö ngön yaatak ulmëak kangut mampöörenga elö pël yeem wotpil yaaup. 12 Pöpë itöörarpöt, es wëlëngöökë ököörar. Ën kepönöök pöt,omp ak ul nant selap waëeëa. Pim koröpöökpimtë yapinte wieëa. Pöt pimtokëër ëwat, omënmuntarö köpël wë. 13Pim ulpëënëpök omën iitökpetak urak wëa. Ën pim yapinte pöt, omnaröakpiin, “Anutuu ngönte,” pël yamëëaup. 14 Pël ëënkutömweri nga omnarö ulpëën ompyaö kölampanë kewil won narö mëak pol os kölam naröa

rangk wel aisëak omën pöpë ënëm yes. 15 Omënpöpë këmtakaan öp nga panë newer oröak irëeëa.Öp pöwerring yang omën pim kööre tokörömënak weëre kosangring ngarangk elmëëpnaap.Puuk wii wain ulöpörö kël kap kësang nentakaaning mësaan iit yaarö pöl omnaröen Anutuuk yasangën elmëak mëngkën pitëm iit orööpnaat.16 Pöpë ulpëënëpökre kopirak pim yapinte epëlretëng ëeëa. “Omën omp aköröa Omp Aköp,isauröa Kaöap.”

17 Ne kaalak itaangkën ensel namp këtëpöktaueëa. Pël ëeë ngön ë olëak int ngaarëk wal ëakyaauröen epël yema. “Ar pourö Anutuu këëreimën nënëën wais rongan ëeë. 18 Ar omën ompaköröerenga omnaröere pitëmwotöököröere polosöröere pitëm rangk wel aisëak wë pörö pourö,inëën yaauröere yaap wëaurö, kotre kaö, pitpouröa mësëpöt nënëën wais rongan ëeë.”

19 Pël yemaan ne itaangkën animaö nga pöpreën yangerakë omp aköröere pitëm nga omnaröpit Yesu pol osöpë rangk wel aisëeëaupre pimnga omnaröaring nga elëpënëak rongan ëak wëa.20 Pël ëën puuk animaö pöpre ën tektek ngönyaaö kaar omën pöp wali yeö. Tektek ngön yaaöomën pöp pi wet rëak ya it ngolöpöt animaö pöpëëöetak mëneimautak omën animaö pöpë yapintepitëk mowiak animaö kön pimtë ket ëa pöpöntayayamaima pörömorök elmëeima. Pël ëën omënutpet pöaar wak öngöp kësang i kaöökë ököök këlkop retëng ka urauuk es yokota pöwesi yemoola.21 Pël ëak omën pol osöpë rangk wel aisëeëapöpök nga omën utpet pöaarë naëwëaö pörö pimöp nga panë këmtakaan oröeëa pöwerring mënwel yemowi. Pël ëën intöröak wais omën mënapöröa mësëpöt wa neim olëak kep panë yaë.

20Seten pi wii kaatak moulmëëpnaap

1 Ne kaalak itaangkën ensel namp yangongöp waliöökë kietaring wii seen naö waliwak kutömweriaan yeirëa. 2 Pël ëak enselpöpök kamal kësang ngaan panëër wë Anutuuëöetak omnaröaan utpet wesak aim wëaup,Seten, pöp enselëpök wak krismaki 1000 pötëöngpök öpënëak wii seen pööring të yemowi.3 Pël ëak enselëpök wa yang öngöp wali pöökëöngpök moolëak kaalak kan wariak taë panë wesyemoulmë. Krismaki 1000 pöt won nasën wiaanyang omnarö kaalak morök elmëëpanëak pëlyaalmë. Ënëmak krismaki 1000 pël won sëënakorö moulmëën akun kot panë nent öpnaap.

Ënëma Ngönte 20:4 311 Ënëma Ngönte 21:84 Ne kaalak itaangkën omp ak ur nant wiaan

pötë omën narö wel aisëeëa. Anutuuk pitomën muntarö ngön yaatak moulmëak kangutmampna ya pöt mangkën wak wëa. Pël ëënne itaangkën omën naröa könörö Yesuun könwi kosang wesak pim yapinte tekeri wes ök aöyeem Anutuu ngönte kosang wes moröak wëa.Pitëmpël yaaö pötaan kööre toköröak ngernger ilmoolaan wel wia. Omën pörö animaö nga pöprepim kön ket ëa pöpëën yaya maöre pim yapintepitëm ë kosatëëre morötë mowi pël naën ëa.Pitökëër Anutuuk weletakaan wal ë moulmëënwë Kristooring omp ak sak ngarangk wakaimeësë krismaki 1000 ke pipël won yes. 5 Pitëmweletakaan wal ë moulmëa pöt wet rëaut. Ënomën munt wel wia pörö wal naën wia. Pitkrismaki 1000 pöt won sëënak wal ëëpënëak korwë. 6 Omën Anutuuk wet rëak weletakaan wal ëmoulmëa pörö ngëëngk mowasën ërëpërëp eimöpnaarö. Omën pörö kaalakwel wiak es parëaööknasën ëëpnaarö. Pit kiri ar yaauröa ök sak Anu-ture Kristoon yaya yamëem Kristooring omp aksak ngarangk yaat mëneim wëën krismaki 1000ke pël won sëpnaat.

Seten pim këlangön kaö panë kat wiipnaatangönte

7 Krismaki 1000 pöt won sëënak Seten wiikaatakaan kan të mowiin orööpnaap. 8 Pël ëakyang kaö nantëaan nantë wëa pörö pouröa naësë morök elmëën rongan nentepar ëën KokreMekok pël sëën nga wa top ëëpnaat. Pël ëëpnapörö pangk sangk nekelngan, i pisötë ök kësangpanë ëëpnaat. 9 Omën pörö yang kaö poutëaanwais Anutuu omnaröere Yerusalem ka kësangpim kent kön wia pö wa taap ëak mëmpënëakyaëën Anutuuk es newes kutömweriaan wesmëën irë omën pörö es kot won wasëpnaat.10 Pël ëën Seten pit morök elmëa pöp puuk waköngöp kësang i kaöökë ököök kël kop retëng kaurauuk es yokota pörek animaö ngaapre tektekngön yaaö kaar omnamp wet rëak wa moolaanwëa pöwesi moolapnaat. Pël ëën pit omën naarnamp pörö röökre kët poutë es yokotön këlangönkësang kat wieim öpnaarö.

Ngön ya kësang mëmpnaata ngönte11 Ne kaalak itaangkën omp ak ur kölam

kësangëtere pötakwel aisëeëa pöpön itenaut. Pëlëën kutömre yanger pim naë mop wiak won yes.12 Pël yaëën itaangkën omën wel wiaurö kotrekaö omp ak urtakwel aisëeëa pöpë ëöetak taueëa.

Pël ëën pep nant yawil. Pël ëak newer yawil.Pöwer wëwë kosangta pepewer. Pël ëak puukomën wel wiaurö pitëm wëwëatë songönöt peppötë iteneë wël yaalmë. 13 Pël ëëpënëak omëni kaöök wel wiaurö i kaöökaan wal yaë. Yaap,omën wel wia pourö weletekaan wal ëën neenemwëwëatë kangut yemangk. 14 Pël ëak welere welkaö wak öngöp kësang i kaöökë ököök es yokotapöwesi moolaan kö yes. Omën pörek sëpnapörö wel 2 kosang pöt wiak sasa kö sëpnaarö.15 Anutuuk itaangkën omën namp pim yapintewëwë kosangta pepeweri won ëën pöt wak öngöpkësang i kaöökë ököök es yokota pöwesi yemoola.

21Kutömre yang ngolöpöt yaarö

1Ne omën pötön itenak kaalak kutöm ngolöp-werre yang ngolöpren itenaut. Kutömre yangwet rëak oröak wiakaima pöt kö sak sëën ikaööta won wieëa. 2 Pël ëën ka kësang ngëëngkYerusalem ngolöpöön itenaut. Ka ngolöp pöAnutuu naë kutömweriaan yeiraan itenaut. Pöë rangi ompyaö panë nant ëak wëa. Pöt öngnamp pim omp yaö ëak wëaup öpënëak ë rangiakwë pöl ëak yeira. 3 Pël ëën ne kat wiaan ompak urta naëaan ngön ëak epël ya. “Kat wieë.Anutu pi pimomnaröa tekrakwë. Pi pitringwëënpit pim omën sak öpnaarö. Ën Anutu pimtokpitëm naë wë pitëm Aköp pël sak wakaim öpnaat.4 Pël ëak puuk pitëm ing telapöt tum mokorönërëpërëp ëëpnaat. Pöt pit kaalakwel wiire ën könutpetaring wë, ingre ya ilak aöre këlangön kat wipël naën ëëpnaat. Omnant ngaan wiakaima pötpout won sa pötaanök.”

5 Pël yaan omën omp ak urtak wel aisëeëapöpök epël ya. “Kat wieë. Ne peene omnant poutngolöp wesak orö yaulmë.” Pël ök ëak neen epëlyenëa. “Ngön epot yaap panëët, omnaröa könwi kosang wasëpnaat. Pötaanök retëng ë.” 6 Pëlneak kaalak epël ök yenëa. “Omën epot pout yokoröak wë. Ne tapöp wot rëaupök kaalak ënëmremaap. Omnant ngës rë ulmëaupök kaalak petirumaap. Omën namp iiten yaëën pöt nook iomnaröa kol mangkën nak wëwë kosangta yaösëpnaat sum won mangkën nëmpnaap. 7 Omënnamp pim wëwë ompyautak utpetat il wasëpnapöp omnant ompyaö epot poutë pep sëpnaap.Pël ëën ne pim Anutu pël sak wëën pi kangiirnem ruup pël sak öpnaap. 8 Pël ëëpnaatak omëntoköröen kas ëak neen kasëng nampööre kön wikosang nenewasën ë, ya utpet ke nentere nent

Ënëma Ngönte 21:9 312 Ënëma Ngönte 22:3mëmpööre omën muntarö mën wel wi, öngreomp nga ëëre kipre këar nga ë, Anutuu urtakomp ak kaaröröere kön ket ëauröaan ngëëngkwesak yaya aöre ngön kaar aö, omën ke pil yaaöpiporö pourö öngöp kësang i kaöökë ököök këlkop retëng ka urauuk es yokota pöwesi së eskoteim öpnaarö. Pël yeem wel akun 2 kosang pötwiak sasa kö sëpnaarö.”

Yerusalem ka ngolöpö9Pël neaan ensel 7 pöröakaan nampnemngësë

waisa. Ensel 7 pörö pit söwar 7 ëak omën ut-petatta 7 tapël ëak wiak wak wëa. Pöt ënë-mak akun pet irëpënëak yaëën omnarö utpetmowasëpnaat. Pöröakaan namp nem naë waisepël yenëa. “Ni wais. Pël ëën Sëpsëp Ruupë öngkoirëpnaapön pet elniimaan,” pël yenëa. 10 Pëlneaan Pulöökë weëre kosangö nem naë oröönensel pöpök ne wa newak së tomön wali panënaöök neulëak Yerusalem ka ngëëngkö Anutuunaë kutömweriaan yeiraan pet elnëën itenaut.11 Ka kësang pöök Anutuu ëwaö elën ëwa kemaim nal panë tëak wieëa. Pöt yaap kël ompyaösaspaare ën könitweri yaë pöl pan ëwaëwa yeemwëa. 12 Yerusalem ka pöök ëm kësang wali panënaö ök rëeëa. Ëm pöök kan 12 ëak rë wieëa. Pëlëën ensel narö 12 tapël ëak kan ëëtë ngarangktaueëa. Kan pötë Israel omën kur 12 piporöayapinöt retëng ëeëa. 13 Ëm këtëpë yengampiaulpöök kanneraar ner ëak rëwieëa. Këtëpë yeilëaulwe pöökël kan neraar ner tapël ëak rë wieëa. Ënwe naöökaan naöökta om tapël ëeëa. 14Ëm pöökëingöök kël 12 ëak kosang wesak wieëa. Kël pötëSëpsëp Ruupë ngön yaaö omën 12 pöröa yapinötretëng ëeëa.

15 Ensel neen ngönaak neea pöp pi këkalëp ökyawia koolötök ket ëa naö wali wak wëa. Pö kakësang pööre ëmööre ëm kanöt ök wiipnaö. 16Kapöökë ëmor kongnent pötëwaliit ke kopëtal pan.Ën ensel pöpök ka pö pim këkalëpööring ök wiinwaliire mëntere tingk pöt ke kopëtal yaë. 2400kilomita pël yaë. 17 Pël ëën enselëpök ökööringëmöökë tingkët ök wiin 70 mita pël yaë. 18 Kakësang pöökë ëm pö, kël ompyaö saspa pööringök rëeëa. Ën ka pö kool pëënëëtök ök raankönitweri ök pengpeng yeëa. 19 Ën ëm pöökëingöök kël sum kësang yaaö ke naöre naöring ërangi ulmëeëa. Kël ompyaö wet kaal panë rëakwia 1 pöökë yapinte saspa, ënmunt kunömka ura2 pöökë yapinte sapaia, ën munt kölam 3 pöökëyapinte aket, ënmunt këra ëp koröp oröa 4 pöökë

yapinte emeral, 20 ën munt köp möaare kölamkoröp oröa 5 pöökë yapinte satonikis, ën muntköp möaö 6 pöökë yapinte konilian, ën muntkop retëng ka ura 7 pöökë yapinte krisolait, ënmunt këra ëp koröp oröömaap kangk ëa 8 pöökëyapinte peril, ën munt kop retëng ka urömaapkangk ëa 9 pöökë yapinte topas, ën munt kopretëngre këra ëp koröp ka urömaap kangk ëa10 pöökë yapinte krisopres, ën munt kunöm kaurömaap kangk ëa 11 pöökë yapinte aiasin, ënmunt köp karkar möa panë 12 pöökë yapinteametis. Kël ompyaö 12 epotring ëm ingöökwiak ërangi ulmëeëa. 21 Ën ka kan 12 pöt kal kölam sumkësangring nant 12 pötring ket ëeëa. Kal naöökkan newer naöök newer pël ëeëa. Ka kësangöökëkamënt pötta koolötök lë mëën könitweri ökpengpeng yeëa.

22Ne ka kësang pöök ngëëngk tup nent ök rëanitnaangkën, won. Aköp Anutuweëre kosang poutwieëaupre Sëpsëp Ruup piarpimtok ngëëngk tupket ëak wëa. 23Ka pöök këtre ngoon ëwa naö naë-pan, won. Anutuu ëwaöök së elën Sëpsëp Ruup esrampewesi ök ket ëak ëwa ëën ka pöök ëwa tëakwia. 24 Yangerakë omën pourö ka pöökë ëwaöökkan ing yaaurö. Ën yangerakë omp akörö pitëmë rangiat ka pöökë wak sëpnaarö. 25 Ka pöökkoö noolapan. Pötaanök kët poutë ka pöökë ëmkanöt të wiakaim öpnaat. 26 Pël ëën omën pouröpitëm monere urömere ë rangiat pout ka pöökëlwak sëpnaat. 27 Pël ëëpnaatak omën wëwë utpetke nentere nent yaautre kömkëënringöt yaautrekaar yaaut pangk wak ka pöökë öngpök nasëpan,won. Om Sëpsëp Ruupë yapinöt wëwë kosangtapepeweri retëng ëa pöröakëër ka kësang pöökëöngpök sëpnaarö.

22Wëwë kosangta iitere këraament

1 Ensel pöpök kaalak ka pöök i omnaröa kolmangkën nak wëwë kosangta yaö yesa pömerënpet elnëën itenaut. I pömer könit ket ëak ëwaëwayaaumerAnuture Sëpsëp Ruupë omp ak urtakaanoröak yesaumer. 2 I pömer ka pöökë kamtaöökëluptak yesaumer. Ën i pömeri poö naöökaannaöök këra nant wëwë kosangët yemengka pöttau seëa. Pöt krismaki kopët nenta öngpök akun12 ëak ulöpörö ngoon nampnampë öngpök utöaprö yesa. Këra pötë ëpötök omnaröa këlangönreyaumanöt ompyaö yemowesa. 3 Omnant poutAnutuuk won wiaapënëak kön wiaut ka pöökwi naöpan. Om Anuture Sëpsëp Ruupë omp ak

Ënëma Ngönte 22:4 313 Ënëma Ngönte 22:21uröt ka kësang pöök wiaan Anutuu inëën ruuröpiin yaya maim öpnaat. 4 Omën pörö pim këërewot kanten itaampnaat. Pël yaëën pim yapintepitëm ë kosatë wiaapnaat. 5 Ka pöök koö olaanes rampeere këtëpök ëwa naëpan, won. AköpAnutu pimtë ëwa kësang pömpelök ëwa elmëaanpit omp ak sak akun ëlötë om omnant poutëngarangk wakaim öpnaarö.

Yesu pi teënt kaalak waisëpnaap6 Ne pötön itenaan enselëpök epël ök yenëa.

“Ngön epot pout yaap panëët, omnaröa pangkkön wi kosang wasëpnaat. Aköp Anutu pim Pulötektek ngön yaaö omnarö kaamök yaalmë pöpökpim inëën ruurö omën peene orööpnaatön ëwatsëpënëak pim ensel namp pitëm naë wes mëa.”

7 Pël yenëaan Yesuuk epël ök ya. “Kat wieë.Ne teëntom waisumaap. Omën namp nem tektekngön pep epweri wia epot ngaarëk weim öpnapöp pi ërëpërëp ëëpnaap.”

8 Ne Sonok ngön epot kat wiak omën epotönitenaut. Ne epotön kat wiire itaampö pël ëakensel ök neeaöre pet elnë pël ëaö pöpë ingesiarëikanöök rar rë mowesirak tok oriak piin yayamamëak yaëën 9 epël yenëa. “Ni neen pil el-nëëngan. Anutu pimëntenökëër yayamam. Niirenim kar tektek ngön yaaöre omën pourö ngönpep epweri wia pöt ngaarëk yeö pörö tiar yakopët nent ngawi yamëngkaurö pötaanök.” 10Pëlneak pi kaalak epël ök yenëa. “Anutuu ngönpep epweri wia epot ngep ëak önganok. Ngönpötë këët orööpna akunet temanöm yes. 11Omënwëwë utpet wëa pöp piita om yal menak pël ëseim öp. Kewilring wëa pöp piita om yal menakpël ë seim öp. Wotpil wëa pöp piita om yalmenakpël ë seim öp. Ën lup kölam wëa pöp piita om yalmenak pël ë seim öp.”

12 Pël yenëaan Yesuuk kaalak epël ök ya. “Katwi. Ne teëntom pan waisumaap. Ne omënpouröa sumat wak wais pitëm omnant yaautëkangut neenemot mempaap. 13 Ne tapöp wotrëaupök kaalak ënëm remaap. Ne omnant ngësrë ulmëaupök kaalak pet irumaap.

14 “Omën pitëm ulpëënöt iirak lup kölam wëpörö pit ërëpërëp ëëpnaarö. Pël ëak këra wëwëkosangët yemengka pömentëkaan yok pangkulöp tö nak ka kësangöökë ëm kanöt të wiaanöngpök ilapnaarö. 15 Pël ëëpnaatak omën keepëlörö ka pöökë öngpök neilapan, om ka tomököpnaarö. Kentre pol ket ëak wëwë kewilringwëëre kipre këar nga ë, öngre omp nga ëëre mënwel wi, Anutuu urtak omp ak kaaröröere kön ket

ëauröaan ngëëngk wesak yaya maö, ngön kaaraöre pötë ënëmë, omënkepil yaaöpörö ka tomököpnaarö.

16 “Ne Yesu nook nem ensel namp wes mëënwais ar ingre mor sauröen ngön ök niia. NeTewit pim kurmentëkaan oröaup. Ne tapöpöktangewesi ök ëwaaringëp.”

17 Pulööre Sëpsëp Ruupë öng yaup piaripök,“Ni wais,” pël ya. Pël ëën omën namp ngön pipëtkat wiak pöt puukta, “Ni wais,” pël ap. Yaapomën namp iiten yaëën pöt waisëp. Pi i omnarökol mangkën nak wëwë kosangta yaö yesa pötnëmpënëak kent yaëën pöt nëmp. I pöt sumwon,yaap nëmpnaat.

18Ar Anutuu tektek ngön pep epweri wia epotsangk kelak kat wiinëëröaan pepanöm ngön epëtök yeniak. Omën namp Anutuu ngönte wakpim könöökaan ngön munt nantring yal menakirikor ëëpna pöp Anutuukmaan omën utpet nantomnarö utpet mowasëpna pep epweri retëng ëapöt pim naë orööpnaat. 19 Ën omën nampök pepepweriaan Anutuu ngön nent kërë olëak irikorëëpna pöp Anutuuk kangiir piin epël mapnaap.“Këra wëwë kosangët yemengka pömentëkaanulöp tö nëëre ka kësang ngëëngk epöök wë nemomnaröa ëëpënëak pep epweri ngön ëa pöl naën-gan.”

20Ngön epot tekeri wesa pöpök epël ya. “Yaap,ne teënt waisumaap.” Yaap. Aköp Yesu, ni wais.

21 Aköp Yesu pim komre kolap pöt Anutuuomnarö arim naë wiaap. Yaap.

Ënëma Ngönte 22:21 314 Ënëma Ngönte 22:21

Read the New Testament daily

January

date Scripture1 Matiu 1:1–2:122 Matiu 2:13–3:63 Matiu 3:7–4:114 Matiu 4:12-255 Matiu 5:1-266 Matiu 5:27-487 Matiu 6:1-248 Matiu 6:25–7:149 Matiu 7:15-2910 Matiu 8:1-1711 Matiu 8:18-3412 Matiu 9:1-1713 Matiu 9:18-3814 Matiu 10:1-2315 Matiu 10:24–11:616 Matiu 11:7-3017 Matiu 12:1-2118 Matiu 12:22-4519 Matiu 12:46–13:2320 Matiu 13:24-4621 Matiu 13:47–14:1222 Matiu 14:13-3623 Matiu 15:1-2824 Matiu 15:29–16:1225 Matiu 16:13–17:926 Matiu 17:10-2727 Matiu 18:1-2228 Matiu 18:23–19:1229 Matiu 19:13-3030 Matiu 20:1-2831 Matiu 20:29–21:22

February

date Scripture1 Matiu 21:23-462 Matiu 22:1-333 Matiu 22:34–23:124 Matiu 23:13-395 Matiu 24:1-286 Matiu 24:29-517 Matiu 25:1-308 Matiu 25:31–26:139 Matiu 26:14-4610 Matiu 26:47-6811 Matiu 26:69–27:1412 Matiu 27:15-3113 Matiu 27:32-6614 Matiu 28:1-2015 Maak 1:1-2816 Maak 1:29–2:1217 Maak 2:13–3:618 Maak 3:7-3019 Maak 3:31–4:2520 Maak 4:26–5:2021 Maak 5:21-4322 Maak 6:1-2923 Maak 6:30-5624 Maak 7:1-2325 Maak 7:24–8:1026 Maak 8:11–9:127 Maak 9:2-2928 Maak 9:30–10:12

March

Ënëma Ngönte 22:21 315 Ënëma Ngönte 22:21date Scripture1 Maak 10:13-312 Maak 10:32-523 Maak 11:1-264 Maak 11:27–12:175 Maak 12:18-376 Maak 12:38–13:137 Maak 13:14-378 Maak 14:1-219 Maak 14:22-5210 Maak 14:53-7211 Maak 15:1-4712 Maak 16:1-2013 Luk 1:1-2514 Luk 1:26-5615 Luk 1:57-8016 Luk 2:1-3517 Luk 2:36-5218 Luk 3:1-2219 Luk 3:23-3820 Luk 4:1-3021 Luk 4:31–5:1122 Luk 5:12-2823 Luk 5:29–6:1124 Luk 6:12-3825 Luk 6:39–7:1026 Luk 7:11-3527 Luk 7:36–8:328 Luk 8:4-2129 Luk 8:22-3930 Luk 8:40–9:631 Luk 9:7-27

April

date Scripture1 Luk 9:28-502 Luk 9:51–10:123 Luk 10:13-374 Luk 10:38–11:135 Luk 11:14-366 Luk 11:37–12:77 Luk 12:8-348 Luk 12:35-599 Luk 13:1-2110 Luk 13:22–14:611 Luk 14:7-3512 Luk 15:1-3213 Luk 16:1-1814 Luk 16:19–17:1015 Luk 17:11-3716 Luk 18:1-1717 Luk 18:18-4318 Luk 19:1-2719 Luk 19:28-4820 Luk 20:1-2621 Luk 20:27-4722 Luk 21:1-2823 Luk 21:29–22:1324 Luk 22:14-3425 Luk 22:35-5326 Luk 22:54–23:1227 Luk 23:13-4328 Luk 23:44–24:1229 Luk 24:13-5330 Son 1:1-28

May

Ënëma Ngönte 22:21 316 Ënëma Ngönte 22:21date Scripture1 Son 1:29-512 Son 2:1-253 Son 3:1-214 Son 3:22–4:35 Son 4:4-426 Son 4:43-547 Son 5:1-238 Son 5:24-479 Son 6:1-2110 Son 6:22-4011 Son 6:41-7112 Son 7:1-2913 Son 7:30-5214 Son 7:53–8:2015 Son 8:21-3016 Son 8:31-5917 Son 9:1-4118 Son 10:1-2119 Son 10:22-4220 Son 11:1-5321 Son 11:54–12:1922 Son 12:20-5023 Son 13:1-3024 Son 13:31–14:1425 Son 14:15-3126 Son 15:1-2727 Son 16:1-3328 Son 17:1-2629 Son 18:1-2430 Son 18:25–19:2231 Son 19:23-42

June

date Scripture1 Son 20:1-312 Son 21:1-253 Ngön 1:1-264 Ngön 2:1-475 Ngön 3:1-266 Ngön 4:1-377 Ngön 5:1-428 Ngön 6:1-159 Ngön 7:1-2910 Ngön 7:30-5011 Ngön 7:51–8:1312 Ngön 8:14-4013 Ngön 9:1-2514 Ngön 9:26-4315 Ngön 10:1-3316 Ngön 10:34-4817 Ngön 11:1-3018 Ngön 12:1-2319 Ngön 12:24–13:1220 Ngön 13:13-4121 Ngön 13:42–14:722 Ngön 14:8-2823 Ngön 15:1-3524 Ngön 15:36–16:1525 Ngön 16:16-4026 Ngön 17:1-3427 Ngön 18:1-2128 Ngön 18:22–19:1229 Ngön 19:13-4130 Ngön 20:1-38

July

Ënëma Ngönte 22:21 317 Ënëma Ngönte 22:21date Scripture1 Ngön 21:1-162 Ngön 21:17-363 Ngön 21:37–22:164 Ngön 22:17–23:105 Ngön 23:11-356 Ngön 24:1-277 Ngön 25:1-278 Ngön 26:1-329 Ngön 27:1-2010 Ngön 27:21-4411 Ngön 28:1-3112 Rom 1:1-1713 Rom 1:18-3214 Rom 2:1-2415 Rom 2:25–3:816 Rom 3:9-3117 Rom 4:1-1218 Rom 4:13–5:519 Rom 5:6-2120 Rom 6:1-2321 Rom 7:1-1422 Rom 7:15–8:623 Rom 8:7-2124 Rom 8:22-3925 Rom 9:1-2126 Rom 9:22–10:1327 Rom 10:14–11:1228 Rom 11:13-3629 Rom 12:1-2130 Rom 13:1-1431 Rom 14:1-23

August

date Scripture1 Rom 15:1-212 Rom 15:22–16:73 Rom 16:8-274 1 Korin 1:1-175 1 Korin 1:18–2:56 1 Korin 2:6–3:47 1 Korin 3:5-238 1 Korin 4:1-219 1 Korin 5:1-1310 1 Korin 6:1-2011 1 Korin 7:1-2412 1 Korin 7:25-4013 1 Korin 8:1-1314 1 Korin 9:1-1815 1 Korin 9:19–10:1316 1 Korin 10:14–11:117 1 Korin 11:2-1618 1 Korin 11:17-3419 1 Korin 12:1-2620 1 Korin 12:27–13:1321 1 Korin 14:1-1722 1 Korin 14:18-4023 1 Korin 15:1-2824 1 Korin 15:29-5825 1 Korin 16:1-2426 2 Korin 1:1-1127 2 Korin 1:12–2:1128 2 Korin 2:12-1729 2 Korin 3:1-1830 2 Korin 4:1-1231 2 Korin 4:13–5:10

September

Ënëma Ngönte 22:21 318 Ënëma Ngönte 22:21date Scripture1 2 Korin 5:11-212 2 Korin 6:1-133 2 Korin 6:14–7:74 2 Korin 7:8-165 2 Korin 8:1-156 2 Korin 8:16-247 2 Korin 9:1-158 2 Korin 10:1-189 2 Korin 11:1-1510 2 Korin 11:16-3311 2 Korin 12:1-1012 2 Korin 12:11-2113 2 Korin 13:1-1414 Kalesia 1:1-2415 Kalesia 2:1-1616 Kalesia 2:17–3:917 Kalesia 3:10-2218 Kalesia 3:23–4:2019 Kalesia 4:21–5:1220 Kalesia 5:13-2621 Kalesia 6:1-1822 Epesas 1:1-2323 Epesas 2:1-2224 Epesas 3:1-2125 Epesas 4:1-1626 Epesas 4:17–5:227 Epesas 5:3-3328 Epesas 6:1-2429 Pilipai 1:1-2630 Pilipai 1:27–2:18

October

date Scripture1 Pilipai 2:19–3:62 Pilipai 3:7–4:13 Pilipai 4:2-234 Kolosi 1:1-205 Kolosi 1:21–2:76 Kolosi 2:8-237 Kolosi 3:1-178 Kolosi 3:18–4:189 1 Tesalonaika 1:1–2:910 1 Tesalonaika 2:10–3:1311 1 Tesalonaika 4:1–5:312 1 Tesalonaika 5:4-2813 2 Tesalonaika 1:1-1214 2 Tesalonaika 2:1-1715 2 Tesalonaika 3:1-1816 1 Timoti 1:1-2017 1 Timoti 2:1-1518 1 Timoti 3:1-1619 1 Timoti 4:1-1620 1 Timoti 5:1-2521 1 Timoti 6:1-2122 2 Timoti 1:1-1823 2 Timoti 2:1-2124 2 Timoti 2:22–3:1725 2 Timoti 4:1-2226 Taitas 1:1-1627 Taitas 2:1-1428 Taitas 2:15–3:1529 Pailimon 1:1-2530 Ipru 1:1-1431 Ipru 2:1-18

November

Ënëma Ngönte 22:21 319 Ënëma Ngönte 22:21date Scripture1 Ipru 3:1-192 Ipru 4:1-133 Ipru 4:14–5:144 Ipru 6:1-205 Ipru 7:1-196 Ipru 7:20-287 Ipru 8:1-138 Ipru 9:1-109 Ipru 9:11-2810 Ipru 10:1-1811 Ipru 10:19-3912 Ipru 11:1-1613 Ipru 11:17-3114 Ipru 11:32–12:1315 Ipru 12:14-2916 Ipru 13:1-2517 Sems 1:1-1818 Sems 1:19–2:1719 Sems 2:18–3:1820 Sems 4:1-1721 Sems 5:1-2022 1 Pita 1:1-1223 1 Pita 1:13–2:1024 1 Pita 2:11–3:725 1 Pita 3:8–4:626 1 Pita 4:7–5:1427 2 Pita 1:1-2128 2 Pita 2:1-2229 2 Pita 3:1-1830 1 Son 1:1-10

December

date Scripture1 1 Son 2:1-172 1 Son 2:18–3:23 1 Son 3:3-244 1 Son 4:1-215 1 Son 5:1-216 2 Son 1:1-137 3 Son 1:1-148 Yut 1:1-259 Ënëma Ngönte 1:1-2010 Ënëma Ngönte 2:1-1711 Ënëma Ngönte 2:18–3:612 Ënëma Ngönte 3:7-2213 Ënëma Ngönte 4:1-1114 Ënëma Ngönte 5:1-1415 Ënëma Ngönte 6:1-1716 Ënëma Ngönte 7:1-1717 Ënëma Ngönte 8:1-1318 Ënëma Ngönte 9:1-2119 Ënëma Ngönte 10:1-1120 Ënëma Ngönte 11:1-1921 Ënëma Ngönte 12:1-1822 Ënëma Ngönte 13:1-1823 Ënëma Ngönte 14:1-2024 Ënëma Ngönte 15:1-825 Ënëma Ngönte 16:1-2126 Ënëma Ngönte 17:1-1827 Ënëma Ngönte 18:1-2428 Ënëma Ngönte 19:1-2129 Ënëma Ngönte 20:1-1530 Ënëma Ngönte 21:1-2731 Ënëma Ngönte 22:1-21