uluslararasi veysel kartnlve manevi ajqara.nl our...

\ I I

ULUSLARARASI VEYSEL KARtNlVE MANEVi .• .

K0LT0R MiRASIMIZ SEMPOZVUMU ,

INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON UWAYS AJ...QARA.Nl AND OUR MORAL CULTURAL HERiTAGE

20-21 Mayts/ May/ y.l.o /2011

Editor

Mehmet Bilen - ~evki Efe

Uluslararas• Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasumz Sempozyumu

T.C.

Ba~bakanhk Valaflar Genel Miidiirliigu

Bitlis Bolge Miidiirliigu

Yaym Koordinatorii

M. Sait Sancar

Bolge Mtidtir Vek:ili

Genel Yaym Yonetmeni

Mehmet Kurtoglu

Editor

Mehmet Bilen- ~evki Efe

ISBN:

978-605-4510450

Sertifika No:

17088

Basun Y eri

Matser Bas1m Yaym San. Tic. Ltd. $ri.

Gersan Sanayi Sitesi 2307 Sokak No: 42

Ergazi I Yenimahalle - ANKARA

Tel: 0.312 255 75 15

Adres

Ta~ Mah.Jslahiye ~edresesi Hiikiimet Kooagt Arkas1 BiTLiS

_Tel: 0.434 226 65 60- 226 65 65 - 226 65 64 Faks: 0.434 226 65 61

Ankara • 2012

- Uluslararast Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

EVLiYA ~ELEBiNiN SEYAHATNAMESiNDE VEYSEL KARANi

Prof. Dr. Ejder Okumu~

UJII(ys ai-KaralliilltheAlvi!Ja Chelebi's S~ohat11ame (travel book)

Ozet On yedinci yi.izy1lm biiyiik islam gezgini Evliya <;elebi (1611-1682?), uzun )'lllar gezdi, gordii,

yazch ve geride bi.zim i9in 90k giizel ·ve onemli· dev bir kayoak eser olan on ciltlik Seyahatniime'yi

brraktJ. Seyahatniime'de; yazannm ugraytp gezdigi sa)'lSlZ yerin cografi yaplSJ, tarihi, folkloru ve

sosyo-ki.iltiirel, dinl, demografik, siyasi, ekonomik, antropolojik, etnolojik, lingiiistik ve sosyolojik

durumlarJ haldaJi"da geni~ ve aynntili bilgiler bulursunuz. Evliya <;elebi, eserinde, gtirdligu ve gtizlem

yaptlgJ yerle~im birimlerinin tQplurnsal yonlerini ustahkla tasvir etrnektedir; giindelik hayatJ, kadm

erkek i li~kilerini, yiyecek ve iyecekleri, isim ki.iltiiriinii, ~ehirciligi, toplurnsal farkld~mayt, zevk,

eglenme ve dinlenme ki.ilti.i.rii.n:ii, toplurnun ye~itli tabakalarJ.Illl ktyafet killti.i.rii.nii, mlizik, sanat, meslek

ve zanaatJ, inany ve din durumunu, a~k · yoolinfi. tabiat-i.nsan ili~k:isini, sosyal problemleri, ntifusu,

ekonomik kaynaklm, ytinetici-yonetilen ili~kilerini, adalet-zullim durumlanru; isyan ve yatJ~malm

kendine tizgii ytintem ve yaklrujuruyla ele almaktachr.

Evliya <;elebi'nin ele ~chgJ konular arasmda biyografiler de tinemli bir yer tutmaktadrr. Seyyah,

dinl-tarihi ~ahsiyetlerin hayatma dair bilgiler vermekte, onlarm y~achklm yerlerdeki i.nsanlar

tarafindan nasll algllandtklm, popiller ki.iltiirde nasll bir yere sahip olduklarJ hususunda tarihsel,

folklorik ve "sosyolojik'' bakJ~ a9llarmdan yararlanarak gtizlem ve gti~me teknikleriyle tizglin

bilgilere ul~makta ve onlm kendi yorumlanru katarak bizlerle payl~maktadrr. Bu yeryevede Evliya

<;elebi, tarihsel bir §ahsiyet olan ve popiller dinde tarih iisti.i mitolojik bir kahraman haline gelmi~ olao

Veysel Karani (Uveys el-Kareni/Kami) (555/560-657) hakktoda dikkate deger bilgiler verrnektedir.

4te bu yab~mada Evliya <;elebi'nin, Seyahatname'sinde Veysel Karan! hakkmda ortaya koydugu

bilgiler ele almmaktachr. Seyahatname'nin b~lica kaynak olarak ab.nch&t yalJ~mada konuyla ilgili

kaynaklardan yararlamlarak Evliya <;elebi'nin konuya dair verdigi bilgiler anla~1lmaya gayret

edilmektedir.

Analrtar sozciikler: Evliya <;elebi, Veysel Karan!, islam, Hz. Muhammed.

Abstract Evliya <;elebi (1611-1682), a big islamic traveller ofXVIIth century, travelled, saw, observed,

and wrote long years and left for us Seyahatniime (fravel Book) which is a very beautiful, important,

and great source work in ten volumes. This book gives important informations about A.natolia and is

-143-·-· \

_ Uluslararasi Veysel Karen! Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

our only domestic source regarding a 'lot of subjects. I In Seyahatname there are the extensive and

detailed information about the geographical structure, history, folklore; and socio-cultural, religious,

demographic, political, economic, anthropological, ethnological and sociological situations of

numerous place. Evliya <;elebi, in his work, expertly descripts the social aspects of residential units

where sees and observes, and habdles the everyday life; the women-men relations; the food and

drinks; the culture of name; the urbanism; the social differentiation; the culture of pleasure, recreation

and rest; the culture of clothing, music, art, profession. and craft; the belief and religion; the love; the

nature-human relations, the social problems, the population, the economic resources, political relations

and the rebellions and conflicts of cases various strata of society with its own me~ods and

approaches. The biographies occupies an important place in the themes Evliya <;elebi handles. Traveller

provides information about the life of the religious-historical figures, accesses the original information

about how they are perceived by people in their places and what kind of place they have in popular

culture with observation and interview techniques and by taking advantage of the historical, folkloric,

and "sociological" perspectives. In this context, Evliya Celebi provides the remarkable information

about Veysel Karani (Uveys el-KarenYKami) (555/560-657) who is a historical figure, and also bas

become a meta-historical mythological hero in popular religion. This study covers the information

Evliya Celebi reveals about Veysel Karani in his Seyahatnfime.

Key words: Evliya <;elebi, Veysel Karani, Islam, Hz. Muhammed

Rumda Acemde a~lk oldugum, Yemen illerinde Veysel Karani Hak peygamber sevdi ve dostum dedi Yemen illerinde Veysel Karani

Anasmdan dogup diinyaya geldi Melekler altma kanadm-serdi Resuliin hl.rkasiDl tacJDl giydi Yemen illerinde Veysel Karani

Erenler oniinde kemer belinde Ak nurdan beni var o sag elinde Veys Sultan derler hak divanmda Yemen illerinde Veysel Karani

Sabah namaziDllahp giderdi Gizlice Rabbine niyaz ederdi Anm i~i gtiyii deve gtiderdi Yemen illerinde Veysel Karani

Bin deveyi bir akceye gtiderdi Onun da msfiru zekat ederdi Develer bile~ince tevhid ederdi Yemen illerinde Veysel Karani

-144-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

Elinde asas1 burma dalmdan Eynillde lurkas1 deve yiiniinden Asia hata gelmez onun dilinden Yemen illerinde V eysel Karani

Y ashgt ta~ idi do~ek postu Ceruietlik eylemek iimmeti kash Hakkm sevgilisi habibin dostu Yemen illerine Veysel Karani

Anasm~ destur aldt durmach, Kabe yollanru ge~ti boyladt Geldi o Resul'u evde bulmad1 Yemen illerinde Veysel Karani

Peygamber mescidden evine geldi Veysin nurunu kaptda gordli Sordu A.i§eye eve kim geldi Yemen ellerinde Veysel Karani ,

Yunus eydlirgelin biz de varahm Ayagtn tozuna ylizler slirelim Hak nasip eylesin ko~u olalun Yemen illerinde Veysel Karani.

YunusEmre

Girl~ Onyedinci yfizyJlm bilyiik islam gezgini Evliya <;elebi (1611-1682?), uzun ytllar gezdi, gordil,

yazdt ve geride bizim i~in ~ok gii.zel ve onemli dev bir kaynak eser olan on ciltlik Seyahatntime'yi

brrakh. "Abd-i fakir u hakir u plir taksir Evliya-yt biriya" (bkz. 1314a: 361; 1314b: 3; 1996: 9; 1999b:

7; 200la: 9; 2005a: 1 vd.), eserini oyle canll bir dille kaleme alml~ ki insan, bu eseri okudugunda onun

gorilp gezdigi yerleri adeta tek tek gorilyor, Evliya <;elebi gibi seyyah oluyor.

Seyahatname'de yok yok; onda, yazannm ugraytp gezdigi saytstz yerin cografi yap1s1, tarihi,

folkloru ve sosyo-killtUrel, diW, demografik, siyast, ekonomik, antropolojik. etnolojik ve sosyolojik

durumlan hakkmda ge~ ve aynntili bilgiler bulursunuz. 0 nedenle bu eser, Osmanll toplum yaptsllli,

ekonomisini, siyasi-idari-askeri ve~hesini, dinl yaptsllli anlamak bakunmdan sosyal bilimciler i~in

vazge~ilmez bir kaynakhr. Denilebilir ki, Evliya <;elebi, eserinde, gordiigii ve gozlem yaphgt yerle~im

birimlerinin toplumsal yonlerini ustallkla tasvir etmektedir; giindelik hayah, kadm-erkek ili~kilerini,

yiyecek ve i~ecekleri, isim kliltliriinil, ~ehirciligi, toplumsal farkWa~ma)'l, zevk, eglenme ve dinlenme

killtliriinil, toplumun ~e~itli tabakalannm klyiifet .killtliriinil, milzik, sanat, meslek ve zanaah, inan~ ve

din durumunu, a~k yoniinil, tabiat-insan ~kisini, sosyal problemleri, niifusu, ekonomik kaynaklan,

yonetici-yonetilen ili~kilerini. adalet-zuliim durumlanru, isyan ve ~a~malan kendine ozgli yontem ve

yakla~llllyla ele almaktadrr. Aslmda Evliya <;eleb~ bu ve benzeri konulan ele alrrken bir tlir

"sosyolojik okuma" da yapmaktadrr.

-145-

- Uluslararasi Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

Evliya <;:elebi'nin bizler is:in paha bis:ilmez bir bazine olan Seyahatname'si, maalesef hale ettigi

ilgiye heniiz mazhar olmanu~ttr; aydmlanmiZ ve bilim adamla.rt.JlllZin bu laymetli esere yeterli

tevecctihti gosterdikleri soylenemez. Belki de Ttirkiye'de Evliya <;:elebi'ye gerekli ve yeterli ilginin

gosterilmesi is:in UNESCO'nun 2011 yili.ru Evliya <;:elebi yth ilan etmesi beklenmekteydi. Evet,

UNESCO oyle yaptt. Umartm, 2011 ythndan itibaren Evliya <;:elebi ve eserini laytlayla tamYJp

anlamak is:in gereken ozeni gosteririz.

Elinizdeki s:ah~ma, Evliya <;:elebi'nin Veyscl Karani'ye (Oveys bin Amir el- Karani)

yakla~IIDIDl, onun bakkmda verdigi bilgileri konu edinmektedir. <;:ah~ma, btiytik gezginin giizel eserini

okumaktan heyecan duyan bir yazarm soz konusu heyecaruru okurlarla payla~ma dti~tincesinin birer

tiri.inii olan bir denemeden ibarettir.

<;:ah~mada, Evliya <;:elebi'nin tislup, tarz ve dilinin one s:tkmasma ozen gosterilmeye ve

bundan dolayt da Veysel Karani haklanda bilgi verirken Seyahatname'nin dt~ma s:!lalmamaya

s:a!I~tlmt~ttr.

Seyahatnameler, bilhassa tarih ve sosyoloji ara~ttrmalan is:in paha bis:ilmez eserlerdir. Gezilen

yerlerin tarihl, sanatsal, sosyo-killttirel, ekonomi.k, din1 ve siyasal yonleriyle ilgili s:ok onemli bilgiler

veren bu kaynaklar, ozellikle tarihin ve sosyal hayatm s:ogu kimseye gizli kalan yonlerini ~a etmeleri

balcurundan laymetli hazinelerdir.

· Saray kuyumcuba~tst Dervi~ Mehmet Ztlli'nin oglu olan ve ozellikle Kur'an hafizt olmast ve

sesinin de 90k giizel olmast mUnasebetiyle Saray'la ili~kileri erken ya~larda b~layan Evliya <;:elebi

(1611-1682?), Seyahatntime'yi zamamna gore kolay anl~tlan bir dille yaznu~ttr. Ahmet Mitbat'm

(1314a: kef) ''Ne as:tk bir lisan ile yazili:ru~? ... " diyerek anla~thrbgmt belirttigi bu dil, aktct,

stiriikleyici ve yer yer eglencelidir. Bu tislubuyla Evliya <;:elebi, nam-t diger Evliya-yi biriya, sanki

~uuzda sizirtle kon~uyormu~s:asma konulan canlt bir bis:imde ele altr ve sunar. Son s:ozil.mlemede

denilebilir ki seyyahuruz 50 ytlltk bir gezi sertiveniyle gordtigu yerlerde yaphgt gozlemleri, as:tk bir

dille ve yoru.mlar katarak Seyahatntime'sinde yaznn~ ve boy Ieee sonraki ~aklara s:ok onemli bir bilgi

kayna~ brraknll~ttr. Seyyah-1 alem, Seyahatname'sinde aktiialiteyi ele altr, ama ele aldtgt giincel

olmayan konulan da giincelle ili~kilendirmeye, bir balama giincelle~tirmeye ayn bir onem verir.

Ges:mi~, ~imdi ve gelecegi oylesine bir is: is:elik is:inde ele altr ki sizin dt~mtzda olan olaylan veya

nesneleri sizinle bir ~ekilde baglanttlandtnr. (Okum~, 2006; Okumu~, 2007a).

Kimdir Evliya <;:elebi? Evliya aslen Ktitahyah olup Fetih'ten sonra istanbul'a yerle~mi~ olan bir

aileye mensuptur. 1020/1611 'de istanbul'da dtinyaya ge~ ve "dogdugunda kulagma ilk Ezan-1

Muhammedi $eyhiilislam Sun'ullah Efendi tarafmdan okun.mu~tur." Evliya <;:elebi (1314a: 361), bis:

evlenmemi~tir. Hafizdtr, sesi giizeldir, musiki~inastrr. Hafiz ve giizel sesli ol~u, onun erken y~larda

Saray'la ve Osmanlt Padi~ah.tyla tam~masmda onemli bir etkendir. Nitekim kendi anlatttgma gore

1045 ythnda, yani gens: denecek ya~larda, Ramazan Ayuun Kadir Gecesi'nde Kur'an okurken

Kozbeks:i Muhammed Agave Silahdar Melek Ahmed Aga gelip kendisini Padi~ah Gazi Murad Han'a

gottirtirler. Kendi ifadeleriyle (1996: 99 vd.):

-146-


Bu bakirin harem-i bassa girtip Gazi Murad Han'a intisab etdigimizi ve huzur-1 §erifi.nde olan

latayifata miiteallik kelimatlaruruz beyan olunur. Sene 1045 Ramazan-1 §erifinin Leyle-i Kadirinde

Ayasofya-i Kebir'de her sene i.iyer gece ihya olunup nice bin adem cern' olur. Hak:ir ol 'asmia !Derhum

u magfurun-leh i.istaduruz Evliya Efendi'den lufzJ. telanil idiip sekiz sa'atde kerratiyle hatm-i §erif idiip

Seb'a_lara'atin dahi me'hezleri ve $atibi kitab1yla tekmil idiip 'a§ere lara'atine §fuU" itmi§dik. Merhum

u ·magfilrun-Ieh pederimiz Dervi§ Muhammed Aga'nm ibram-1 ilharuyla ol senenin leyie-i kadrinde

Ayasofya-i Kebir'in miie'zzinan mahafili makam-1 Bilal-i Habe§i'de ba'de't-tevarih h.J.fz laraati i.izre

hatm-i .§erifi tilavete bed' idiip sure-i En'am'x itmam edince Kozbekyi Muhammed Agave

Silahdar Melek Ahmed Aga mahfile ylkup bu hakiri yiiz bin cemaat-i kesire iyinde ba§ma zer-ender

zer bir tac-1 Y'ftsuf giydiriip "Buyrun sizi saadetlii padi§ah ister" diyi.i elimden yap1§Up mahfel

i padi§ahiye varup Gazi Murad Han'm cemal-i ba-kemalin mi.i§ahede idiip huzurma vannca

zemin-biis idiip ba'de's-selfun ve'l-kelam vafir tebessiim idiip "Kay sa'atde hatm-i §erif idebilirsin"

didiler. "Padi§ab'un siir'at itsem yedi sa'atde ideri.m, amma labn-i hafi ve lahn-i cell olmasm i9iin ne

ifrat ve ne tefrit olmadan sykiz sa'atde in§a'allah u Te'ala hatm-i §erif iderim" didikde buyurdllar kim

"in§a'alliih merhum sa'id-i sehld-i Musa'mn yerine yed-i beyzii gibi yed-i tU.lasm 'ayan idiip

musahibim olur" buyurduklannda iki avuy altun ihsan itdiler kim ciimle alti yiiz yigirmi i.iy sikke-i -·

basene idi Hakir bu mahalde geryi za'ifve nahifve tlfl-1 miirekkeb-eskiil idim. Amma sinn-i salimin

yigirmisine balig gayet necib i.i re§id idim. Ve adab-1 meclisi bili.ip nice vi.izera ve viikela ve §eyhii'l

isliimlar huzurmda 'asr-1 §erifve na't-1 §eriftilavet idiip musababet iderdim. ( ... )

0 kar§tla§mada ve sonrakilerde gezginimizin padi§ahla ktsa ve uzun millakatlan olur. Miilakatm

konulan iyinde Kur'an ve mi.izik, agrrhkh bir yer tutar. Evliya <;elebi'nin kendi ifadelerinden (1996:

10-102) musiki konusunda oldukya ihtisasla§IDI§ oldugu anla§Ilmaktadrr.

Evliya <;elebi'nin seyahat seriiveninin b~langt~ oykiisti olduk~a ilginy ve manidardrr.

Gezginimiz, hep seyahatler yapmayt arzu eder ve bu arzusunu bir rtiyasmda Hz. Peygamber'e

iletmek ister; fakat bu rtiyasmda "$efaat ya Rasulallah" diyecegine "Seyahat ya Rasulallah"

der (1314a: 27-33); 1314b: 4) ve bOylece gezi macerasffil ba~latrr. Evliya <;elebi rtiyas1 ile

seyyahhk oyktisiinti kendi diliyle ~oyle anlatmaktadrr:

$i'ir:

Tebiireke men ecere'l-umfue bi-hiilanihi

Kema §a'e la zulmen eradii vela hazmea ..

Ve ba'de du'a ve hayr-1 sena ol zillu'llab-i ruy-i zemin, niza.m-1 intizam-1 'arZI olan es-Sultan

ibnii's-Sultan es-Sultan Gazi Murad Han-1 Riibi' ibnii's-Sultan Ahmed Han ibnli's-Sultan Muhammed

Han ibnii's-Sultan Murad Han-1 Salis ibni.i's-Sultan Selim Han-1 Saru ibni.i's-Sultan Siileyman Han b.

~elim Han-1 Evvel b. Bayezid Han-1 Sam b. Ebi.i'l-feth Sultan Muhammed-i Sam rahmetullahi

'aleyhim ecmafn {i.izerlerine olsun}. Amma bu miisveddiitiiDiza §iirU' itdigimiz mahalde htdmeti

§erifiyle §erefyab. oldugumuz padi§ab-t cem-cenab :Iatih-i Bagdad-1 Behi§t-abad Sultan Murad Han

Gazi tabe serahzt gark-1 garik-i rahmet ola. Anlann zaman-t saltanatlannda Hicret-i Nebevi'nin sene

1041 tarihinde piyadece Belde-i Tayyibe ya'ni Mahmiye-i Kostantiniyye etraflannda olan kurr1i ve

kasabiitlan ve nice bin haclika ve gill gillistanh bag-1 iremleri seyr ve tema§a iderek habra seyahat-1

-147-

_ Uluslararasi Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

ktibra arzulan butur idiip aya peder ve mader ve iistad ve birader kalurlanndan ni9e halas olup ciban

ge~t olurum diyii her an Cenab-1 Bari'den "Diinyada sihbat-i beden, seyahat-i tam, arur nefesde iman"

recasmda idim. Ve da'ima dervi~-i dil-ri~an ile hiisn-i illfet idilp ~eref-i sohbetleri ile m~erref olup,

ekalim-i seb'awn ve 9ar-~e n1y-i zeminin evsafm istima' itdikde can u goniilden seyabate talib ve

ragtb olup aya 'alemi tema~a idiip "Arz-1 Mukaddese'ye ve Mtsr ve $am'a ve Mekke ve Medine'ye

varup ol Mefhar-i Mevcudat bazretlerinin Ravza-i Mutabharast'na yiiz slirmek miiyesser ola rru?" diyii

zar ii giryan ve serseri ve nalan olurdum. Hikmet-i Huda sebeb-i seyabat ve ge~t ii gUzar-1 vilayet olan

mabla~-1 bakir-i fakir ve da'i-i kesirli't-taksir seyyab-1 'alem ve nedim-i adem, Evliya-yt bi-riya b.

Dervi~ Muhammed Zilli da'ima ed'iye-i me'stire-i istibareye talib ve miidavim ve esniye-i mevfiire-i

mii~errefeye ragtb ve millazun olup Hikmet-i Rabbani ve hidayet-i Yezdaru, sfire-i kerim-i Furkaniyye

ve ayat-i 'azime-i Kur'aniyye berekatiyle dil-i 9e~m-i 'alil Cenab-1 Hazret-i Celil tarafmdan istimdad

taleb idiip maslat-1 re'isimiz olan islambol'da kiinc-i mihnethanemizde girde-bali~-i nali~ iizre bab-1

murad yasdanup bin lark muharreminin leyle-i 'a~uresi idi kim bu hakir beyne'n-nevm ve'l-yakazada

iken goriiriimki Yemi~ iskelesi larrbmda Ahi <;elebi cami'i nam cami' kim helal-i zillal mal ile in~a

olUD.Dll~ bir miistecabii'd-da've cami'-i 'atikdir. Menarrumda haldr kendiimi ol cami'de gordiim. Derbal

cami'in kapus1 kli~ade olup piir-silah 'asker ile cami'-i miinevverin i9i niir-1 miinevver-i cema'at-i

ke~ireyle mala-mal olup ~alat-1 fecrin siinnetin edfi idiip salavat-1 ~erifeye me~gul oldt.lar. Meger hakir

minoer dibinde sakin olup bu miinevver vech-i basenJi cema'ati tema~a itmede bayran oldum. Heman

cenbimde olan cana nazar idiip "Benim sultantm ceoab-1 ~erifiniz kimdir, ism-i ~erifiniz bize ibsan

buyurunuz" didim. Anlar eyitdi "'A~ere-i Miibe~~ere'den kemanke~lerin piri Sa'd Vakkas'lDl" didikde

dest-i ~erifin biis itdim. "Ya sultanun, bu sag canibde nura miistagrak olrru~ cema'at-i mabbiib

kimlerdir" didim "Anlar ciimle ervab-1 enbiyadrr. Ve gerii safda ciimle ervab-1 evliya ve e~fiyadrr ve

bunlar ervab-t sabebe-i kiram ve muhacirin, ensar ve erbab-1 suffa ve ~ebidan-1 de~t-i Kerbela ve

asdtkadtr. Ve bu mihrabm sagmdaki Hazret:i Eba Bekr ve Hazret-i 'Omer'dir. Ve mihrabm solunda

Hazret-i 'Osman ve Hazret-i 'Ali'dir. Ve mibrab onindeki killa.bltca adem Hazret-i Risalet'in diinya ve

ahtret kannda~t Hazret-i Veysel Karani'dir. Ve cami'in solmda divar dibinde siyah 9erde adem senin

pirin Hazret'in mii'ezzini Bilal-i Habe~i'dir. Ve bu ayag iizre cema'ati saf saf bozan ve diizen kasuii'l

kame adem 'Amr-i Ayyar Zamirrdir. ~te bu 'alem ile gelen 'askerki lazt.l kanlt esbaba miistagrak

olmt~lar Hazret-t Hamza-i ba-saia ve cemi't ervab-1 ~ilhedadtr diyli ciimle ·cami i9indeki cema'an birer

hirer bu bakire gosteriip her kanlasma nazanm ta'alluk itdi ise dest-ber-sine idiip nazar a~inaltgt idilp

taze can buldum. "Ya sultamm bu cema'atin hu cami'de cern' olmalarrrun aslt nedir" didim. Azak

caniblerinde cu~-t muvabhid.indeo Tatar-1 saba-:reftar "askeri muztaribil'l-bal olmagla Hazret'in

bimayesinde olan bu islambol'a geliip andan Talar Han'a imdada gideriz; ~imdi Hazret-i Risalet dabi

imam Hasan ve imam Hiiseyn ve on iki imamlar ile ve bizdeo gayrt ~ere-1 Miibe~~ere ile geliip sabab

oamazmm siinnetin eda idiip sana kamet eyle diyu i~aret buyttrurlar; sen dabi savt-1 a'la ile ikamet-1

tekbir idiip ba'de's-selam Ayetii'l-kiirsf'yi hlavet eyle, Bilal Siibhanallah desin, sen Elhamdali'llah,

Bilal Allahii ekber desin, sen amin de. Ve cilmle cema'at 'ale'l-'umfun tevhld ideriz. Ba'dehfi sen Ve

salli 'ala cemi'i'l-enbiya-i ve'l-miirselfn ve'l-hamdiili'llahi RabbiY-'alemfn diyiip kalk, oeman mihrabda

Hazret-i Risalet otururken dest-i ~erifin bfis idiip "$era'at ya Resillu'llab" diyiip reca eyle" diyii Sa'd

-148-


V~ yanunda oturup ctimle ta'lim eyledi. Am gordiim, cami' kapusmdan bir mk-1 miibin berk urup

cami' ivi nur iken nfuun 'ala nfu olunca ctimle Sahabe-i K.iram ve ervah-1 enbiya ve evliya ayag i.izre

bazrr durdi!ar. Sa'adetle Hazret-i Risalet ye~il 'alemi dibinde, yiizinde nikalnyla, elinde 'asasryla,

belinde. ki11cryla, sagmda imam Hasan ve solmda imam Hiiseyn ile zahir olunca miibarek sag pay-i

~eriflerin cami'-i miinevver i v re b'ism-i iliih ile koyup miibarek vecb-i ~eri:finden burka'm ~ade

kilup "Esselamii 'aleyk ya iimmeti" buyurdtlar. Ciimle Huzzar-1 meclis "Ve aleykiimu 's-se/am yii

Resiila'lltih ve ya Seyyide'l-iimem" diyii selam aldtlar. Heman Hazret mihraba ge9iip iki rek'at stinnet-i

fecri eda_ idiip hakire bir de~et ve viicuduma bir Ierziin vaki' oldt. Amma Hazret'in cemi'-i e§kaline

nazar eyledim. Hilye-i Hakani'de tahrir olund!gr i.izre idi. Ve ylizinde burka'.1 al §al idi. Ve destar-1

~erifi on iki kolanh beyaz ~a§ idi. Ve lnrka-i ~erifleri §aruya mayii deve yiininden idi. Ve gerdeninde

a~faru'l-levn sof ~ali var idi. Ve pay-i sa'adetlerinde san vizmeleri var idi. Ve ser-i sa'adetleri destan

i.izre bir misvak sokulnu~ ob> idi. Ba'de's-selam sag ciinibde bakire nazar idiip miibarek yed-i

yiimnalan ile zanii-YI §erifine urup hakire bitaben kamet eyle didiler, beman bakir Sa'd V allis'm

ta'limine gore derhai makiim-1 Segab'da Alliihiimme salli iilii seyyidinii Muhammedin ve 'iilii al-i

Muhammed ve sellim 'aleyh deyii kamet idiip tekbir itdim'. Hazret dabi makam-1 Segab'da savt-1 hazin

ile Fatiba-i ~erifi tilavet idiip zamm-1 siire, siire-i Sad-1 §erifden ve ''Davud'a Siileyman'1 b~ettik; o

ne giizel bir kuldu. Dogrusu o daima Allah'a yonelirdi" (Sa'd, 30) asr-1 §eri:fin tilavet idiip ctimle

cema'at siimi'inden olup Hazret imamet itdi. Ba'de's-selam bakir Ayetii'l-ldirsL Bilal Siibhanalliih:

bakir Elhamdii'di'lliih ve Bilal Alliihtl ekber diyiip Bilal-i Habe~i ile miiselsel miie~ik hldmetinde

olup ba'de'd-du'a bir tevhld-i sultiinl olnusdrr kim 'a~k-1 ilahi ile mest ii medhii~ olup giiya biibdan

bidar idim .. Hulasa-i menam Sa'd Vakkas ta'limiyle eda-yr hldmeti tamam idiip Hazret-i Risiilet

mihrabda savt mubrik ile Uzziil makammda bir Yasin-i §erif ve ii9 siire-i Jziicii'e ve siire-i

mu'avvizeteynleri bi't-tamam tilavet idiip Bilal Fatiba diyiip Hazret mihrabda ayag i.izre dururken

beman Sa'd Vakkas bazretleri destimden yap1~up buzi.ir-1 Hazret'e gotiiriip "'A~lk-1 sad!km ve funmet-i

mii§takm Evliya kulun §era'atin reca ider" diyiip Hazret'e gotiirtip "miibarek dest-i ~eriflerin hils eyle"

deyince biika-aliid olup miibarek dest-i ~erifine kiistabiine leb urup mebabetinden "~era'at ya

Resiilu'llah" diyecek mabalde beman "Seyabat ya Resiilu'llab" ~im. Heman Hazret tebessiim idiip

''~efli'ati ve seyabati ve ziyareti ve Allabiimme yessir bi's-s!hhati ve's-selame" diyiip Fatiha didilet.

Ciimle sahabe-i kiram Fatiba tilavet idiip ctimle huzzaH meclisin dest-i §eriflerin hils iderdim. Ve her

birinin hayrr du'asm alup giderdim. Kiminin dest-i §erifi miisk gibi, kimi 'amber ve kimi siinbiil ve

kimi giil ve kimi reyban ve kimi zaymiran ve kimi benefsec, kimi karanfil gibi kokard1. Aroma bizzat

rayiha-i Hazret-i Resul za'feran-1 verd-i handan gibi kokard1. Ve miibarek sag elin hils itdiigiimde giiya

pembe-misal kemiksiz bir dest-i §erif idi. Aroma sa'ir enbiyiinm dest-i ~erifleri ayva rayihasi kokardi.

Hazret-i Ebii Bekr-i S1ddik'm dest-i §erifleri kavun gibi ~emm olunurdi. Hazret-i "Orner ke-rayihati'l

amber gibi idi. Hazret-i 'Osman benef~e gibi rayibas1 var idi. Hazret-i 'Ali ke-rayilia-i yasemen idi.

imam Hasan karanfil gibi imam Hiiseyn verd-i ebyaz gibi kokard1. Rzdviinullahi Te'alii 'aleyhim

ecma'in. Bu bal i.izre cemi'-i hu:zziir-1 meclisin dest-i §eriflerin bfis idiip yine Hazret-i Risalet bir fatiba

diyiip ciimle asbab-1 giizin savt-1 a.'la ile seb'ii'l-mesaruyi tilavet idiip heman Hazret-i Risalet-penab

mibrabdan ''Esselamii 'aleykiim yii ihvanfln" diyiip cami'den ta~ra reviine olunca ciirnle sahiibe-i kiram

-149-


bakire gi.ina-giin hayrr du'a ve iltiyam itdiler. Ve cfuni'den ylkup gitdiler. Heman Sa'd Vakkas

bazretleri belinden sadagm ylkartlp hak:i.rin belioe ~adup tekbir idup "Yfuii; sehm ti kavs ile gaza

eyle ve Allah'rn lufz-1 emanmda ol ve mtijde olsun sana bu meclisde ne kadar ervah ile go~tib dest-i

~eriflerin bfis itdinse ci1mlesini ziyaret etmek mtiyesser olup seyya.h-1 a.Iem ve ferid-i adem olursun.

Aroma ge~t ti giiZ8r itdigm memalik-i mahrusalan kila'-1 billdaruan ve asar-1 'acibe ve garibeleri ve her

diyarrn memdfibat, saoayi'at, me'kfilat ve me~rubatmi ve 'arz-1 beledi ve tfil-1 neharlann tahrir idiip

bu sevr-i ganoe ile ve beoim silahunla amel ediip diinya ve ahiret oglum ol, tarik-1 hakk-1 elden koma,

gill u gi~dan beri ol, nan u nemek hakkm gozle, yar-1 sachk ol yaramazlarla yar olma, iyilerden iyilik

ogren" diyti va'z u bendler idtip ve alrum bils idiip Ahi <;elebi cami'inden ~ra ylkup gitdiler. Hakir

mebhut olup hab-1 rahatdan bidar olup 'Aya hu henim va.ta'am IDidrr, yohsa vaki'-i halim midir, yohsa

rii'ya-)'1 salibim midir" diyti guna-gO.o tefekkiir ile ~ira.h-1 sadr zevk-i derfina na'il oldum. Ba'dehii

'ale's-sahah pak abdest ahp salat-i fecri eda idtip islambol'dao KasiiD Pa~a'ya 'ubur idtip mu'ahhir

ibrahim Efendi'ye rtiyauuz ta'bir itdirtip "Cihan-ara ve 'alem-g~t seyyah-1 'alem olup htisn-1 batimeyle

~in itinam hulup Hazret'in ~efa'ati ile dahil-i huld-i berin olursun" diyii teh~ir idtip el-ratiha didi.

Andan KasiiDpa~a Mevlevibanesi ~eybi Abdullah Dede'ye vanp dest-i ~erlilerin hils idiip vakt'aiDI

anlara dahi ta'bir itdirdim. "On iki imlimm destin hils itmi~<>in, dtinyada biimam olursun, ·~ere-i

miihe~~ere ellerin opmi~sin, da.bil-1 cenao olursun, sen yar-y~-i giizinin yed-i mtibareklerin bils

itllii~sin, dtinyada cemi'-i padi~ahlann ~eref-i sohhetleri ile m~erref olup nedim-i baslan olursun. Ola

kim Hazret-i Risaletin cema.Iio goriip dest-i ~eriflerin takbil idtip hayr du'asrn a~srn sa'adet-i

dareyne vasil olursun. Ve Sa'd Vakkas'rn nasihati tizre ibtida bizim islamholc1gazml.1Zl tahrir itmege

bezl-i bimmet idup var makdfirun sarf eyle, "el-mukadder kayi" febvasrnca saba dahl takdir olan

nasibio elbette geliir diyti yedi cild tevarih-i kiitiib-i mu'teber-i nefise ihsao idiip yiirii i~in ~st gele, el

ratiha diytip du'a-)'1 haydan ile hehremend olduk. Ba'dehii bakir-i fakir anca bane-i bi-minoetimiz olan

savma'aiDIZ ktincinde gencine kitaba mali.K olup ba'ZI tevarihat tetebbu' iderek maskat-1 re'simiz olan

hasreti'l-milluk ve liman-1 hahr-1 fillfik olan vilayet-i Makedon un wsn-1 hasini ve sedd-i metini olan

islambol'un tahriratrna ~urfi' eyledik.

Hamd-1 hibadd ii sipas ve sena-)'1 hi-'add u biktyas

0 1 perverdigar-1 'alemin iizerine olsun kim hltab-1 kiin ile bu (1996: 9-11).

Bu bikayede anlattlgi gibi seyahat hayatlDI ba~latao Osmanh seyyahl, sadece gezmekle

yetirunez, gezip gordiiklerini b~ka insanlarla ve gelecek ~aklarla payla~mak ister ve hu nedenle

yazar ve anlatlf. Necib AsiiD (1314a: cim-dal), bu konuda ~oyle der:

"<;ok y~ayannruz IDI bilir, yok gezeoimiz mi?" sualine "yok gezen" cevahlDl veren OsmanWar

iyinde ~ok yak gezenler yokca gortilm~ ise de gordiiklerioi yazan az goriilm~diir: Zira ~u sayub

dokdtigiimflz eserler meyanrndaki sefaretnameler hirer memuriyet-i resmiyeye mebni olub terciimeler

de kendi mahsuliimiiz dimek olmadlgmdan srrf Osmanh seyahatnamelerinio adedi pek de onu geymez.

Fakat baogi millete mensup olsa cidden medar-i iftihan olacak hir seyyah-i Osmani vardrr ki o da

naiDID1 semame-i mekal edindigimiz Evliya <;elebi Hazretleridir."

-150-

- Uluslararasi·Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu-

Seyahat etmek ve gezilerini kitapla~tmnak, bel.ki de Evliya <;:elebi'nin en onemli ozelligi ve

zevkidir (Evliya <;::elebi, 1314a: 27-33). Gezilerinin en gi.izel ve en anlamh i.iri.inti olarak da

Seyahatn6me gibi bo~lugu ba~ka bir ~eyle doldurulamayacak ~ahane bir eseri bize brrakm.I~hr.

Evliya, istanbul dt~ma ilk yapbgt Bursa gezisinden sonra babasmm rtiyasmda da seyahat

edecegini.n teyid edildigini belirtir. ikinci ciltte anlatbgtna gore (2005b: 71-74) ailesine haber

vermeden Bursa'ya yapbgt seyahatten don~te babast, 1050 Muharrem'in a~urast (02.05.1640)

giinfinfin gecesinde rtiyasmda Bursa'da oldugunu gordtigiinti ve o gece pek c;:ok evliyanm gelerek

Evliya <;:elebi 'nin seyahatine izin vermesini istediklerini sayler. Babast seyahatine izin c;:J..k:bguu

belirttikten sonra ogluna nasihatte bulunur. Nasihatinde seyahatlerinde dikkat etmesi gereken

hususlan, ornegin ya~hlara saygt gostermesini, namazlarmt ka<;lfiDamaslDl, iyi insanlarla dost

olmaslDl, kanaatkar olmaslDl, btiytik velileri ziyaret etmesini, belli b~ll kitaplan okurnayt ihmal

etmemesini vs. ogtitler. Babasmm nasihatinde dikkati c;:eken onemli bir husus, gezip gordtigti

yerlerdeki "ziyaretgahlan, ovalan, c;:olleri, daglan, ta~lan, agac;:lan, yoreleri, havasiDl, suyunu,

gormeye deger eserlerini, ,kalelerini, fatihlerini vs. ozellikleriyle yaztp Seyahatn6me adtyla bir kitapta

toplamaslDl istemesidir. Evliya Qelebi, babasmm rtiya ve nasihatini ~oyle aktarmaktadrr (2005b: 71-

74):

Hakir de 1050 Safer'inin 25'inci (16 Nisan 1640?) gtinti Belde-i Tayyibe'ye, yani istanbul'a

girdik. 0 giin kederler ic;:indeki evimize vanp babamtZm ve aooemizin miibarek ellerini opiip

huzurlarmda el baglaytp durdugumuzda aziz babamtz;

"Sara geldin Bursa seyyaht, safa geldin" diye buytlfdular.

Hiila ki bir tarafa gidecegimden bir kimsenin haberi ve bilgisi yok idi. Hakir babama dedim,

"Sultamm, hakirin Bursa'da idigimiz nerden bildiniz" dedin Buyurdular ki,

"Sen 1050 Muharrem'inin a~urast (02.05.1640) gtinfinde kayboldugun milbarek gecede nice

etkili dualar okuyup ve Kevser suresini bin kere okuyup o gece rtiyamda seni goril.rtim. Bursa'da Emir

Sultan hazretlerini ziyaret edip ruhaniyetinden yardiiD olmaslDl isteyip seyahat rica edip aglardm. 0

gece bana nice bilytik evliyalar rica edip senin seyahata gitmen ic;:in izin istediler. Ben de o gece

hepsinin nzastyla sana izin verince Fatiha okudular. Gel imdi ogul, ~imden gerti sana seyahat gorfindti.

Allah mubarek eyleye. A.ma sana nasihatim var ... " diye elimden yap1~1p buzurunda diz ~okerek oturup

sag eliyle sol kulaguna berk yap~tp nasihata b~ladt.

Muhterem babamm ogtidii: "Ogul, adem yoksul olur, Besmelesiz yemek yeme. Ser verecek

soztin var ise sakm avretine deme Cfintip olup yemek yeme.

Elbisenin soktigtinti tisttinde dikme. iyi adiDl kotiiye takma ve kotiiye yolda~ olma, zararmt

c;:ekersin."

"Yiirii ileri goziim, kalma geri. Alay bozma, tarla bast dostlarm ayagtna sarkma. Komadxgm

· yere el uzatma. iki ki~i soyle~irken dinleme, ekmek ve tuz hakklOl gozet, namahtn baktp ihanet etme.

Davetsiz bir yere varma, vanrsan gtivenilir yerde dii.riistlere var. Srr saklar ol, her mecliste

duydugun sozleri sakla.

Evden eve dola~tp soz gezdirme, kmamaktan, koguculuktan ve c;:eki~tirmekten uzak ol. iyi huylu

ol, herkesle gi.izel gec;:in inatc;:t ve sivri dilli olma.

-151-

- Uluslararasi Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Miras1m1z Sempozyumu -

Senden ulular ontinde gitme, ihtiyarlara saygt goster. Devamh tem.i.z olup yasakl~ her

kotiiliikten ka~m. Be~ vakit namazuu kll, iyi halli ol, ilimle me~gul ol."

Ogut beyitleri

Sormaga ey yar, eyleme gel ar An/a ne kim var ilm-i tamdmz Farsi'yi bilgil, ehlini bulgzl Ajsah-z nos ol. Arab u Acamz Vakt-i namaz et, Hakka niyaz et Halila yad et, gozle imamz Bildigin ogret, ders~ni filer et Eyleme hi~ red, has u avamz ilme haris ol, §Ugle enis o/ Ehl-i celis ol, gorme me/ali Dam/a-be-dam/a, go/ olur an/a Soziimii din/e, temm ii keldmz"

"Ogul, dtinya iyin ogudllin odur k:i, daima zarif olup tok gozlii ol k:i oturup kalkttgm vezirlere,

devlet adamlarma ve biiyiiklere vanp dtinya iyin bir ~ey isteme, bu yiizden senden nefret edip seni

kiiyiik gormesinler.

Rlza lokmasma kanaat eyle, eline giren mall da israf etme, -'5anaatle ge~in. "Kanaat tiikenmez

bir hannedir" demi~ler, iglik ve sayrlllkta lazun olur, dtinyahk ak~eyi lokma ve lurka i~in saklaytp

namerde mubta~ olma. Beyt;

Dii§mana kalzrsa kalszn dosta muhta~ olma tek

Gezip dol~t:Igm yerde iki yerden gayret ~agun beline bagla}'lp kendini daima koru.

Su uyur, hizmetkar, gaddar ve hain d~manlar uyumaz.

Biiytik velileri ziyaret et. Biitiin ziyaret~3h..lan, her diyarda olan ovalan, ~olleri, yiice daglan ve

ta~lan, aga~lan ve yoreleri ozellikleriyle kaydet, havast ve suyunu, gormeye deger eserleri ve

kalelerini, fiitihleri, yaptctlan ve biiyiikliikleriyle yaztp Seyahatname ad.Iyla bir kitap telif eyle. Sonun

hayuolsun.

D~man ~errinden giivende olup Hak Taala yard.Imcm ve giivencin olup dtinyada esenlikte, son

nefeste iman nasip edip Peygamber Sanca~ d.Ioinde ha~r olasm. Bu ogutlerimi kulagma kiipe eyle"

deyip enseme bir pehlivan sillesi vurarak kulaguru burup ''yi.iri.i sonun hayu ola, el-Fatiha" dedi.

Hakir sille sarsmtismdan sersem olup goziimii a~tim. Evimin i~i piir-mir olm~. Hemen

babamm yine elini opiip sessizce durdum. Derbal onu gordiim, babam bir heybe i~ine bir Kitab-z

Kti.fiye, bir Kitab-z Safiye, bir Mol/a Cami', bir Kudfiri, bir Miilteka, bir Kitab-z Kiihistani, bir

Hidtiye, bir Gencfne-i Raz, losacast 12 adet nefis kitaplar ve 200 sikkeli kiiyiik altm harcrrah verip;

"Yiirh, ne yana gidersen sana desturdur, ama gurbet ellerde tedarik sahibi olup merd ol ve dert

ehline yar ol" buyurup almmdan optiikten sonra yar~amba pazarmda Abdiilahad Efendi'ye gotiiriip

onlarm hayrr dualanm aldtk

BabaslDlD ogudtinden sonra Evliya yelebi (2005b: 74), babastyla birlikte on iki biiytik ~eyhin

elini optiigtinii ve onlarm hayrr dualanm aldJguu da belirtmeiftedir.

-152-


Evliya Qelebi, giizel eserinin bazJ yerlerinde seyahat meslegini ayetlerle de delillendirir. Bu

ayetleri, kimi zaman da baz1 btiyi.iklerinin kendisine nasihat ederken hatrrlatttldanru belirtir. Bu

baglamda "De ki yerytiztinde dola~m ... " diye ba~layan veya buna benzer ayetleri (mesela 34/Seb'e,

18; 6/En'am, 11; 30/Rfun, 50) zikreder (2005a: 6-7). Bu ayetleri de aktardtgt bir yerde yapacagt

yolculukla ilgili olarak gordligu rtiya}'l ve ruyas1yla baglannli olarak gezmenin onemini anlatmaktadrr.

Ktitahya'y1 da gortip gezdigi yolculugu ele ald1gt dokuzuncu cildin ba~mda bu konu baglammda

"Sebeb-i seyahat-i Mekke ve Mina" ba~ligtyla 1081 yilmm Kadir Gecesi'nde Ebfi Eyyfib el

Ensar'J.!l mezanru ziyaret edip dua ettigini ve o gece riyas1z samimi bir bi9imde uyuyup rtiya

gordiigiinii ifade ettikten (2005a: 6) sonra ~oyle demektedir:

Ol gece kUnc-i mihnetde zar li giryan ve nalende bi-riya ve b'i-reca hab-alfide yatrrken

menamtmda tistadimtz Evliya Efendi kim bamele-i Kur'an-1 azim ve furkan-1 kerim ve sahib-i takrib-i

~eyhu'~-~iiyt1h sahib-i kurra ve irnam-1 mukteda-yi Sultan Ahmed ve Sultan Mustafa idi. Anlan

gordlim ve peder-i vacid-i macidimiz Dervi~ Mebemmed Aga-yi Zilli nedim-i Sultan Stileyman Han ve

serzergeran-1 Dergah-1 alive ,dervi~an-1 zi~an kimesneler idi.

B\_lD.lan vakl'amda goriip dest-i ~eriflerin bus ediip hayli kelimatdan sonra tistaduruz Evliya

Efendi bu ayeti tilavet etdi ayet:

Sirfi fiba leyaliye ve eyyamen aminin (orijinalinde Arap9a)

(Oralarda geceleri ve giindlizleri giiven i9inde gezin34/Sebe 18)

Ve bu ayeti dahi ktraat etdi:

Fenzurfi ila asari rahmetillab (orijinalinde Arap9a)

(Allah'm rabmetinin eserlerine bakln. 30/Rum 50)

deytip "Bu ayet-i ~erifler ile amel eyle" buyurdular.

Ve peder-i buztirgvanm1Z tabe serab bu ayeti okudu ayet:

K u 1 sir fi fi' I- aid (orijinalinde Arap9a)

(De ki yerytiztinde dola~m da ... (6/En'am 11)

ayetin lo.ra'at edtip,

"Ogul sana tenbihirn budur:

Tefekkerfi fi alaillah vela tefekkerfi fi zatilJah (orijinalinde Arapya)

(Allah'm iyilik ve nirnetlerini d~lin, Allah'm zat..m d~iinmeyin-Hadis)

deytip va'z u nasihat edlip ba'de'd-du'a ve's-sena Fatiha-i Seb'u'l-Mesani tilavet etdiler.

Ve miibarek dest-i ~eriflerin pederimiz cemi'i uzvumuza slirtip cemi'i vticuduma slirtip climle

endamtma tiflirdtiler. Ve yine pederimiz gfi~umu berk yekilp mekteb-i trll-1 ebcedhan gibi enseme bir

sille-i peblivani eyle urdu kim kase-i serim pulad-1 Nahcivani gibi yiD ym sada verdi.

Ve buyurdular kim, .. iki yerden bir gayret kusagm ~anup mabrem-i raz ol. Herne canibe

gidersen beman sag ol" buyurdular.

-153-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasumz Sempozyumu -

Ve iistadmuz Evliya Efeodi nutk etdiler kim, "Y~ alemi sthbat-i beden ile ge§t ti gtizar ediip

yaverin Malikil'l-mtilk olsun" buyurduklannda beman habdan bidar" olup gilya bu hakir bir gayri

vticud sahibi olmll§um.

Ctimle endamuna bir kuvvet-i kuva gelmi~ ve dil gozii mtinevver olup can evi gtim gtim oter.

Ale's-seher ki oldu beman sefer tedariiktine sa'y eyledim.

Hikmet-i Huda ol gUn Azmizade Haleti Efendi merhurnun telamizlerinden Sa'ili <;:elebi

banemize t~rifbuyurdu. Beyt:

Rfiz-1 1yd oldu o meb baneme lald1 te~rif

Merhaba etdi benimle dedi eyyam-1 ~erif

Birbirimiz ile op~p go~iip ba'de'l -leti ve'l-leta ol yar-i vefadar ve hi-dar u bi-diyar eydir:

"Ey ihvan-1 rna, Nis:in boyle ptir-zar ve bi-kararsrn? Gel senin ile cihange§tlik edelim ve diyar-

1 Arabistan ve Hindustan'a gidelim. Ola kim Cenab-1 Bari bize bir pi~va-y1 tarik ve mtir~id-i kamil-i

ehl-i tahkik ve bir murus-i gamgiisar ve bir yar-1 gamhar ve bir yar-1 vefadar-1 s1ddik vertip ~imden

geru tank-1 Hakk'a yoneliip bir sahib-nazar-i bahr-i ata ve bir destgir-i kful-i ~ifa bulup sevdager-i

(2005a: 6) ahiret olup seyyah-1 alem olalim" dedikde derunumda yer ediip "i~te budur baoa yar u

bemrah olacak" deyti "evvelii'r-refik summe't-tarik'' (Once arkada~. dost, yolda~ sonra yol) deyup

derQ.n-i dilden ve can u gontilden safa ve stirur etdim ve iltimiz mabeyninde muharremat ve

mtikeyyefatdan bir ~ey ile alflde olmamak iciin ahd ti yemio etdik. Hakir eyitdim:

"Ey birader u can-beraberim. Bu gerdi~-i dehr-i dflnun s:ok alam-i ~edayidinden ve endflh-u

sedayidinden pertab edtip ges:mi§im ve kase-i mesmumundan bun-1 ciger n~ etmi~im ve s:arh-1

bukalemunun elinde cigerim done done kebab ve hun-1 dilden kaba&Im ptir-~erab olmu~dur,

Beyt:

Bela tennuru sinemdir cigercigun kebab oldu

Cera meyhanesi is:re kaba&tm pilr-~arab oldu

deytip hasbihal-i diyergilnum nakl ediip kendtiye alam-1 rene u ana-yt seferi bir bir takrir

ediip nasihatamiz kelimatlar etdim. 01 yar-1 gannuz olan Sa'ili <;:elebi pend ti nasihatlerimize nza

veriip ol dahl "es-Seferu klt'atun mioe's-sakar ve lev-kane fersahen" (yolculuk bir fersah ta olsa

cehennemden bir pars:adtr) mazmunun fehm edtip rah-1 Hicaz'a amade oldu (2005a: 6-7).

Evliya-yi biriya bu sanrlarrn hemen devammda · "Sebeb-i sebt-i sutfu ve ba'is-i

seyahatname-i umur beyantdtr" ba~h&t altmda seyyahllk ve gezip gordtiplerini yazma konusunu

keodine has iislupla ~oyle dile getirmektedir:

Evvela seyyaran-1 bihar u ebrar ve seyyahao-1 kuvar-1 efkar fehm-i nazar ve ilm-i haberle

riitbe-i zahir ve bedidar ola ki ekall-i ibadullahi'l-Halik ve bu za'if mahluk-1 Razi.k seyyah-i alem

Evliya-yi bi-riya ibn Dervi~ Mehemmed-i Zilli ki Serzergeran-i Dergah-i ali olup Mekke-i

Mti.kerreme'nin siituh-1 ~erifi tizre zeheb-i balisden mizab-1 rahmeti in~a edtip ferman-1 Sultan

Ahmed Han ile surre emaneti hidmetiyle stituh-1 Ka'be Uzre mizab-1 rahmeti vaz' ediip selametle

Asitane'ye geldti.kde bakire Mekke-i Mti.kerreme miiyesser olmak is:in hayr du'a etmi~di.

-154-


Bu bakir vakt-i ~ebabda hen\iz omr-i giranmayemiz pencah sale balig iken hakir dahi nabalig

mUcerred-i pak idim. amma hamd-i Huda rahm-i maderden mUtevellid olah muharremat u

mUkeyyefatdan bir ~ey ile alude olmayup bu gfine bir bak-i pak idim, ancak talib li ragtb-1

seyabat idim.

Ahir vatan-i aslimiz olan Belde-i Tayyibe ya'ni Kostantiniyye'yi terk edtip ve maskat-i

re'simizden infisal ile sedd-i rahli ve ~iddet-i barr ti berri irtikab edinlip diyar-1 gurbetde tabsil-i

ulfim ve tekmll-i funun ederiz, deyti ol heva-yi hevesile diyar-1 btildan ve aktar-1 arazi ge~t li

gti.za~-1 cihan ederiz,

deyu ayet:

Siru fiha leyaliye (orijinalinde Arap~a)

(Oralarda geceleri ve gUndUzleri gUvenle yUrUyUn- Sebe 18).

mazmunu tizre ibret-nfuna-yi ehl-i bini~ ve bayret-efza-y{ erbab-l.ni~ ofan :kalim-i

seb'anm vacibti's-seyr olan asarlann im'an-1 nazar ile nazar etmege bezl-i himmete clir'et etdim.

Eyle olsa bal-i dilim ile mti~avere edUp eyitdim: "Alem-i seyahatde evkat-1 omr-i nazenin ni~lin

hebaya gider? Hem seyahat ve hem ziyaret ve hem ticaret ola." deyU irtikab-1 me~akkatim

memalik-i mahruselerin ibret-nfuna asar-1 kadimelerinde ve han ve cevami' ve medaris ve

amaristaruru seyr ti tema~a ile ve arz-1 beledi ve tul-1 neban ve enharlan ile muharrir-var cemi'

asarlarm tahrir eylemege bezl-i himmet eyledim ki uluwz7 '1-himmeti mine'l-fmtinzdzr.

Bu kelam-1 sahib tizre ba'z1 acibe ve garibeleri dahi iltizam-1 mala-yelzein edlip esb-i

saba-slir'at Uzre slivar olup ekalim-f seb'ayt seb'a-i seyyare-var eflakt devr edtip buruc-be-buruc

seyran u devran ederek kat'-1 menazil ve tayy-i merahil ederek kilk-i cevahir-zebarum gUftara

getirtip kah evsaf-1 btildan ve kah evsaf-1 ziyaretgah-1 peygamberan ve kah kah tilavet-i Kur'an

ederek sa'at ve derice ve dakika ubur etdigimiz kila'lan ve ciballeri ilm-i hey'et tizre Papamonta ve

Cograflar ve Minor ve. Atlas kitablannda tahrir etdikleri Uzre hakir dahl e~kal-i dtinyay1 tahrir

etmege himmet-inan-1 ihtiyanmla hame-i zerfe~anun ele aldtm.

Ve eyyam-1 seyahatimizde bu aktar-1 arzda ni~e ni~e bin emkine-i garibe ve asar-1 dehrden

niye kez hevadis-i acibe manzur ve melhuzum olup ga'ile-i nisyandan mtirekkeb beni Adem

olmamtz hasebiyle hatrrdan dfir ve belki esma-i e~ya-yt me~hur vera-yt hlcab-1 hevlde mestur olmaya,

deyu ilme'l-yakin ve ayne'l-yakin ve hakka'l-yakin hastl edtip seyr u tema~a etdigimiz aktar-1

alayim-i sun'-1 Hudalan ve ibret-nfuna binalan sebt li zabt ve asirU'l -btfZ olan umurlan nbka-i

elfaz olmayup

Kellimi'nnasa ala kadri ukfilihlm (orijinalinde Arapya)

(insanlara aktllan olytistinde konu~-hadis)

mazmunu tizre beyne beynehu elfaz-1 kadim ile balka-i habra ri~te-i can ile ala-kadri'l

imkan akd-i sebt etmege ba~ladtm (2005a: 7).

Tamamt 10 cilt olan eserini fastllar veya konusuna gore ~e~itli b~ltklar halinde d\izenleyen ve

her bir ba~ltk altmda gorUp gezdigi yerlere gore farklt bir konuyu ele alan gezginimiz, gezi edebiyati

ve killtUr tarihimiz aytsmdan son derece onemli bir kaynak olma ozelligi ta~tyan Seyahatname'sinde

-155-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Micislmiz Sempozyumu -

c;ok onemli konulara yer verir. Bunlar arasmda hikayeler, menlo.beler, rivayetler, temsiUer, ti.irki.iler,

mani, balk ~iirleri, mitoloji, masal, aga farkhWdan, balk oyunlan, giyini-~am, eglence, ko~uluk

ili~kileri, ekonomik durum, idari yap1, inanc;lar, y~am bic;imleri, adetler, toplumsal yapt, sanat ve

zenaatler, zevkler, niifus, dil, etnik yap1 vs. saytlabilir. Bunlara ek olarak gordtigil yerlerin mimari ve

fiziki yap1smdan, omegin evlerinden, camilerinden, mescidlerinden, c;e~melerinden, kiliselerinden,

manastxrlanndan, bavralanndan, banlanndan, saraylanndan, konaldanndan, bamamlanndan,

kulelerinden, kalelerinden, surlarmdan, yollanndan, evliyasmdan, kahramanlarmdan, biiytik

adamlandan vs. de soz eder (Okumu~. 2006).

~unu da eklemek gerekir ki Evliya <:;elebi, gordtiklerini anlatrr ve yorumlarken slkWda ayet ve

badisler getirmeye ayn bir onem vermektedir. Evliya <:;elebi, aynca gordtigil yerler hakkmda bilgi

verirken oralar bakkmda daha once yazili kaynaldarda gordtigil bilgilere de ba~vurmayt ihmal etmez.

Ele aldJgJ hususlara bakllacak olursa, Evliya <:;elebi, sosyal tarih acy1smdan c;ok onemli bilgi ve belgeler

brralam~trr (Okum~, 2007b).

Evliya-i seyyah-1 alem'in eserinin bir diger ozelligi de, ~iirle anlanmdrr. E. <:;elebi, gerek kendi

~iirleriyle, gerekse b~ka ~airlerin ~iirlerinden yaptJgt almtllarla eserini daha da giizelle~tirmektedir.

Seyahatname'nin yazan, gtiriip gezdigi yerlerde dostlar ~dinmeye tizel bir tinem verir. 0

yerlerin tinemli ve mi.imtaz ~ahsiyetlerini ziyaret eder, onlarla taru~rr. Gezerken ve notlanru alrrken

tanJ~~ ve ili~ki kurdugu insanlarla bir ti.ir roportaj yapar, onlarm bilgilerini degerlendirmeye alrr. Bu

durumu Seyahatname'nin pek c;ok yerinden anlamak mi.imkiindiir (Okum~, 2007a).

Bu c;ah~mada, her ne kadar devlet memuru olsa da aslmda astl meslegi seyyahf1k olan Evliya-yt

biriyanm Seyahatname'sinde Veysel Karani ele ah.nrnaktadrr. Evliya, klymetli eserinde bir yandan

Osrnanll folk islam killti.iriinde mitolojik bir isla.nll kahraman olarak Veysel Kara.ni'ye dair tinemli

bazi bususlara i~aret ederken, tite yandan da taribsel olarak bazt orijinal bilgiler vermektedir.

Veys el-Karani'nin Ad1 Evliya <:;elebi, Veys el-Karani'nin adlDl genellikle bu ~ekilde, yani Veys el-Kara.ni olarak verir,

ama bir yerde Uveys olarak zikreder (2007: 269).

Veysel Karani'nin Yii.ksek Makanu.

Evliya <:;elebi, Veysel Kara.ni'ye yiiksek bir rnakarn atfetrnektedir. Nitekim seyahat seriivenine

temel te~kil eden riiyasmda ona, Camide, Hz. Peygamper (s) ve Sahabe'nin tinde gelenleri.nin

bulundugu toplulugun icyi.nde ve mihrabm tiniinde yer verrnektedir (1996:9-10).

Veysel Karani'nin Pir Olu~u Evliya <:;elebi'nin yazd!gma gore "Yemen'de Hazret-i Resfil'iin izniyle Hazret-i Veysel Kara.ni,

devecilere pir olm~tur. Amma Hazret anJ, ol Hazreti gtiremerni~dir" (1996:212). Evliya, istanbul

esnafiru anlatrrke.n Esnaf-1 ~titiirban-1 sarban-1 revan'm pi.ri.J:!.in Yernen'de Veysel Karani oldugunu

yazar (1996: 233). Aynca Es.naf-1 Hakkaka.n'm piri olan Hakkak Abdullah-1 Yemeni Veysel

-156-

- illuslararasi.Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

Ka_rani'nin kemer-bestesidir. Abdullah-1 Yemeni "Hazret-i resUle hedayasiyle geliip Veysel

Karani'den kemer-besteligi makbul-i Resill olup Risalet-Penah du'as1yla Hakkaklara pir olup yine

Yemen ~ehirlerinden ~ehr-i Tigar'da med:fundur (1996: 274).

. Aynca Evliya <;elebi, Kahveciyan Tiiccan Esnafinm pirleri olan ~eyh ~azeli'nin kemerini

Hazret'in izniyle Veysel Karani'nin bagladJguu; Veysel Karani'nin Hazret'i g!)rmeyip Hazret'in izn-i

~erifiyle yetmi~ ki~inin belini baglaYlp pir ettigini belirtir (1996: 241). Bunun dt~mda Evliya-Yl

seyyah, Veysel Karani'nin Ehl-i Diikkan-i Kutuc1yan'm piri olan Hurrem Hindi'nin kemerini

bagla~guu belirtmektedir. Hurrem Hindi, Yemende sakin olup kabri Habe~ sevakinindedir (1996:

296).

Veysel Karani'nin Mezan Cem ~ah'm Yemen ve Aden'e gidip oradan Veysel Karani Hazretlerini ziyaret ettigini yazar

(1996: 41).

Evliya <;elebi ba~ka bir yerde (1996: 220), istanbul esnafmdan bahsederken Veysel Karani'nin

kabrinin Yemen'de bulundugunu ve Orner b. Huddam'm onun kabrinin yanmda medfun oldugunu

belirtir (1996:226). Yine istanbul esnafml anlatmaya devam ederken Esnaf-t ~utiirban-1 sariban-t

revan'm pirinin Yemen'de Veysel Karani oldugunu ve onun Karn §ehrinde medfun oldugunu yazar

(1996: 233).

Bir ba~ka yerde de mezanrun Yemen'de oldugunu sayler (1996: 241).

"Abd-i hakir muhibb-i evliya" (2001a: 59) Evliya <;elebi, dardtincu ciltte, Hazzo, bugtinkii

adJyla Kozluk (Batman'm ilyesi) hakinde Hazret-i Sultan Veys'in bir asitane-i a.zimde medfun

oldugunu, ama bu ~inin Veys el-Karani olmadtguu sayler. Burada Evliya, Veysel Karani'nin

kabrinin Yemen'de Karn §ehrinde oldugunu ve Hazzo'da mezan bulunan Veys'in ise Abbasilerin

neslinden Sultan Veys ibn ... oldugunu, padi~!lh iken kutbiyyete kadem basup ahiret padi~aln

oldugunu belirtir (2001a:. 59).

ibn Batuta, iinlti eseri Seyahatname'sinde Veys el-Karani'nin ~am'da olduguna dair bilgiler

verir:

Dtma§k'ta Ziyaret Edilen Bazt Kabir ve Tiirbeler

Bab-1 Gabiye ile Bab-1 Sagir arasmdaki kabristanda Ebu Siifyan klZI. Ummii Habibe, kard~i

Muaviye, Allah el9isinin miiezzini Bilal Habe~i, Oveysii'l-Karani ve Ka'bli'l-Ahbar'm mezarlan

bulunur; Allah onlardan razt olsun.

Biiyiik bilgin Kurtubi'ye ait Kitabii'l-Miijhim fi $erhi Sahihi'l-Miislim adh eserde ~an

okum~tum:

"Peygamber ashabmdan bir cemaat Oveysli'l-Karani ile beraber ~am'a giderken Oveys yolda,

y6l ortasmda vefat eder. Orada ne bir ev ne de su vardrr ... Sahabller ~ineklerden inerek

Uveys'in aztgmda glizel koku, su ve kefen bulunca hayrete dii§erler. Cenaze namazmt kilip

defuettikten sonra yola devam ederler. Bu srrada sahabeden birinin; 'Bu yiice insanm kabrine i§aret

koymakslZlD nasll brraktp gideriz!' demesi iizerine mezann bulundugu yere donmii§ler ise de hi9bir

ize rastlayamamt~lardrr."

-157-


ibn Ciizeyy der lei: Uveysti'l-Karani'nin Slffin'de Hz. Ali safmda oldtigu soylenmektedir. Allah

bilir dogru rivayet de bu herhalde (ibn Battflta, 2004: 144-145).

Veysel Karani'nin Folk islam'daki Veri Evliya <;:elebi, Seyahatname'sinde gene! olarak o zamarun Osmanh killtiirtinde Veysel

Karani'nin s;ok ooemJi bir yerinin olduguna ve bu baglamda dualarda omegin Melek Ahmet P~a'mn

Abdal Han'la yapn&t sava~a ba~lamadan once lahy ~aiup dua ederkeo soyledigi gibi ''ilahi, Habibin

yii.zti suyuna ve evim oglaru dedigin Veyse'l-Karani yiizti suyuna ve ye~ yedi bin tabakat-1

ki.imelmden gavs-1 a'zam olan kullarm ytizii suyuna ben yerindirme ve ciim.le asker-i islfun.i hatadan

sakla" gibi ifadelerde Veysel Karani'ye atlfta bulunulduguna dair bilgiler vermektedir (2001a: 140,

vd.). Ba~ka bir yerde de yine Melek Abmet Pa~a'mn bir b~ka vesileyle benzer bir dua yaptlguu ve o

duada da yine Veys el-Karani'nin ytizii suyuna dedigini belirtmektedir (2002: 74).

Veys el-Karani, insanlann, ~eyhlerin vs. riiyalarma girip onlara tavsiyelerde de bulunmaktadrr.

Omegin Evliya'mn verdigi bilgilere gore Tuhala'da medfun bulunan e~-$eyh Hazret-i Cafer Efeodi,

Yemen, Aden ve Seba ~ehirlerine seyahat edip Yemen'de Veys el-Karani'nin asitanesinde kalmak

murad ediodiginde, bir gece rtiyasmda Veys el-Karani'yi gorm~ ve o riiyada Hazret ona ''Ya Hazret

maksat-1 re'sin olan Tuhala'da kal" buyurm~tur (2003b: 94).

· Aynca s;e~itli ki~ilerin, asker ve komutanlann Veys el-Karani'yi Peygamberimiz ve diger islam

btiyillderi gibi ~efaats;i tutarak dua ettikleri zik:redilmektedir (2003b: 200).

Veysel Karani'nin bu cografyarun popiller manevi kiiltiirtinde hiy ~tiphesiz yeri biiyi.i.kti.ir.

Onunla ilgili anlan ve mitolojiler, artlk onun bir tarihsel ~ahsiyet olmarun otesinde efsanevi bir

. kahraman ve veli olarak kabultinii gostermektedir.

Elbette onun Hz. Peygamber'i gormedeo iman etmesi, islam biiyiikleri katlnda onun yerinin

ozel bir konum olarak belirlenmesioe yol as:m1itu.

Tasavvufta onun s:ok ozel ve saygm bir yeri vardrr.

Aynca Men6lab-z Veysel Karanf, Dest6n-z Hazret-i Veysel Karanf (Bkz. Kaplan, 2008;

Kuzub~, 2008) ve Mecalis gibi menla.be ve destan eserlerinde de Veysel Karani anlatllml~ ve bu

eserler iizerinden anlatllrru~tlr. Bilindigi gibi bu tiir eserler folk islam ay1smdan, halla.n islam'1

ogrenmesi baklmmdao onemli aras;lardrr.

Bu noktada mitoloji, tarihiistilliik, toplumsal hafiza ile din algts1 ve balk dindarll&t ili~kisinin

onemini hatlrlamakta fayda vardrr.

Mevz Agao ve Veys el-Karani Evliya <;:elebi, mevz agacmm, muzun nastl meydaoa geldigini ilgios; bir mitolojik yakla~IIDla

anlatmaktadu. Ooun aktarc:Wdarma gore mevz agaclDlO ortaya s:oo~1, Veys el-Karani ile dogrudan

ilgilidir. Hikaye ~oyledir:

-158-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirastmlz Sempozyumu -

el-Faslu's-sabi' ve hamsin M1su'm bak-i pakinde bas1l olan nebatat

makfrlesi me'ku.Iatlarm beyan eder Evvela mevz: bir turfe ~eydir. Agay desen degildir, amma kaddi agay kadar vardLr. Her sene

yerden iki adem kaddi kadar ylkup ve adem uylugu kalmhgmda olup iyi mal-a-mal sudur, stkarsan

suyt.i ylkar, bunun hak.londadu. Ve yapraldan yorkan kilim kadar ye~il ye~il filandua bayraklar

gibi yapraklm olur. Ve yapraklar mabeyninde ta zirvesinde hirer sallam mevz verir. Ve her salla.nn

mum sofras1 gibi bir ye~il tekerlek kenannda iki~er kat srra srra d~ iki ytiz dahi ziyade ve

noksan san patbcan-misal mevzlerdir. Kemalin bulunca sapsan kehriibar olur. Andan koparup tenaviil

ederler. ibtidas1 ye~ildir. Gen;:i sfuetde patltcan-rnisal mevzundur, amma iyinde pathcan gibi

tohumu yokdur, beman leb-ber-leb bir ma'cful-1 mukavvidir. Ucundan kabugu soyulur. Ve ~eker

ile tenaviil olunsa dahi Iatif olur. Dord be~ danesi tenaviil olunsa, labp:l yemi~ kadar gma veriip

gayet tok tutar. Seri'u'l- hazmdtr ve gayet nati'dir. Bedene kuvvet veriip meniyi ziyade ediip

kuvvet-i basan dahi ziyade eder ve tabl'at1 i'tidal iizre eder.

Hakkmda Hazret-i Yveys iyiin balk olundu, derler. Kayan kim Hazret-i Risalet'in Uhud

gazasmda miibarek dendan-1 ~erifleri ~ehid oldukda Hazret-i Oveys istima' ediip,

"Aya bu di~i mi ~ehid oldu, aya bu mu?" deyUp otuz iki di~lerin mahabbet-i Resulullah iyiin

ytkarup miibarek agzt yarlann zemine ilka etdikce bi-emrillah-i ta'ala ol yarm agz1 yarmdan bu

mevz basil olup Yemen diyanndan sa'ir diyarlara miistevli oldu, dey ii Yemen ulemalan bu

kavle miittefiklerdir.

Amma agac1 katnl~ agac1 gibi yerden bitiip biri meyve verince am kat' ederler, yanmdar! biri

dahi biter, boyle balk olunm~. Bernt ~ehrinde gayet yok olur. Hatta m.iri mala baghdtr, b~ka agas1

vardrr. Ve Mlsrr'da ve Dimyat ~ehrinde dahi ziyade olur (2007: 269).

E~kal-i ~ecere-i mevz ve basiyyet-i misal-i levz: Ve bu mevz bir turfa agaydtr. iki adem

kaddi olur, dahi ali olmaz. Ve ciissesi uyluk kahnl.J.gt olup agacm stksan suyu ylkar. Ve herbir

varaklan kilim kadar tOiani yapraklan filand!!a bayrak gibi sallnlf, gayet sebzgun berklerdir:

Ve meyvesi dahi bir turfa bard!!. Yllda bir kerre verir, gayri vermez. Ba'dehu aru dibinden kat'

ediip kann~ gibi biri dahi dibinden zahir olur. Meyvesi yapra&l yanmda bir kol kahnhgt dalm ucunda

bir sini cinninde bir sininin canib-i erba'asmda iki yUz, iiy ytiz pathcan ve hiirde hlyar gibi evvel y~il,

ba'dehu san san hasll olup kemalin buldukda araba tekerlegi gibi tertib ile diziliip durur. Ba'dehu kat'

ediip kabugu bi-te'essUf soyulup ~ekerle ve yahfid ~ekersiz tenaviil olunur.

Gayet leziz ve mukavvi ve seri'u'l-bazmdtr, derece-i illada hard!!. Ve ademin bedenine kuvvet-i

kuva veriip lahm tenavill etmi~ kadar gma verir. Giiya taze palfide kofteri gibi terdir. <;ek:irdegi gibi bir

~eyi yokdur. Ancak kokiinden zahir olan filislerin dikiip basil olur. Giiya ~ nev'idir aroma da'ima

su i~inde agac1 turmak ister.

Sebeb-i bilkat-i ~ecere-i mevz misli'l-levz: 01 giin ki Hazret-i Mefb.ar-i mevcudat ve Server-i

ka'inat Uhud gazasmda miibarek dendan-1 diirdane-i ~erifi ~ehid oldugun Yemen1de Veys el-Karani

hazretleri istima' ediip.

"Aya Hazret-i Risalet'in ~ehid olan miibarek sinn-i ~erifleri bu mudur, yohsa bu mudur?" deyU

miibarek di~lerin yeke ~(eke b:i.ri kalmayup miibarek agZl ym ile kanm yere tiik:Urdiike bi-em.rillah ol

-159-


kandan der-akab mevz agac1 zahir olup ol sa'at meyve vertip ilham-1 Rabbani ile Veys hazretleri

tenavill edUp def'-i cu' eder. Hak.ka ki ihtiyar kimesnelerin zlilbiyyat-1 katr-1 nebahd!:r. Hikmet-i hilkat

budur. Yefalullahu ma ye~a'li bi-kudretihi yahkiimii ma yiliidli bi-izzetihl?

Bu karye hakimi bakire elli batman mikdan mevz verlip ~ekerle tenavill ederek andan kalkup 3

sa'at (2005a: 211).

Sonu~ ve Oneriler Soouy olarak Evliya <;elebi'nin yakl~lllllDda bir tiir folk islaaU Veysel Kara.nl yakl~mu

mevcuttur, ama Seyyah, kimi zaman yanh~ gordiigii bilgileri diizeltme yoluna da gitmekte ve tarihl

bilgi dagarc1guruza yeni ~eyler de katmaktad!:r. Omegin Veysel Karani'nio mezar yeri 'konusunda

soyledikleri, kabul edilir veya edilmez, bu noktada onemlidir.

$u da belirtilmelidir ki, esasen Veysel Karani'oin mezarmm oerede oldugu da, son tahlilde

taribyilere b!Iaktlmast lazun gelen bir konudur. Bizim iyio asu onemli olan, Veysel Karani gibi bir

d~iinlir, bir bakikat a~1gx ve arayt~yiSlll.l.O bizim manevi kiiltiir ve atmosferimize yaptlgx zenginligi

vurgulamak ve onun iizerinde durmakt!I. Onun hayat tarzt, d~cesi, inanct, ioanma serliveni, Hz.

Muhammed (s) sevgisi ve bagWtgx, anne sevgisi g~'bi bususlar, asil iizerinde durulmas1 ve ar~ast

gereken kooular olarak i:>nilmiizde durma.ktad!I.

Son olarak ~oyle bir ooeriyle bitirmek istiyorum: Siirtlile_r Net Demegi'oin sayfasmda yaptlgx

tektifi daba da ileriye ta~1yarak Anneler Giioii'oiin sadece Baykan ve Siirt'te degil ve sadece de 1 giio

degil, bir hafta boyunca blitiio Tiirkiye'de Veysel Karani'oin annesioe olan sevgisi ve bagliliguu ifade

eden bir ba~hkla keodimize ait lahnarak kutlanmas1 ve degerlendirilmesioi oneriyorum.

Te~ekkiir ediyorum.

Kaynaklar

Ahmed Midhat (1314a). "Necib As1m'a Hitaben", Evliya <;elebi Seyahatnamesi. c. 1. Haz. Ahmed

Cevdet. Dersaadet: ikdam Matbaast, ss. vav-mim

Ahmed Midhat (1314b). "Necib Aslm'a Hitaben", Evliya <;elebi Seyahatnamesi. c. 1. Haz. Ahmed

Cevdet. Dersaadet: ikdam Matbaas1, ss. fe-~10

Bruinessen, Martin van (2000) ''Kurdistan in the 16th and 17th centuries, as reflected in Evliya

<;elebi's Seyahatname", The Journal of Kurdish Studi~. 3, 1-11 (http://www.let.uu.nl/ -Martin.

vaoBruinesseolpersonaVpublications/ Evliya_ Celebi_ Kurdistan.htm. 01.08.2007

Bruinessen, Martin van (2007). "Evliya <;elebi'nio Seyahatname'sinde 16 ve 17. Yiizyillarda

Klirdistan" <;:ev. Ahmet Ak§it. http://www.diyarbekir.net/cgi-bin/iodex.pl?mod= news; op=author

id;id=476, 17.08.2007

Bruinesseo, Martin van (2003). ''Evliya <;elebi ve Seyabatnamesi". Evliya <;elebi Diyarbekir'de. Haz.

Martin van Bruinesseo-HendrikBoeschoten. <;ev. Tansel Giiney. istanbul: ileti~im Yay., ss. 25-38

Bruinesseo, Martin van ve Boeschoten, Heodrik (2003). Evliya <;elebi Diyarbekir'de. <;:ev. Tansel

Giioey. istanbul: ileti~im

Cabbar Kulu (ty). Mecalis, Ank. MilliKtp., T.Y., numara A. 2107

Cabbar Kulu. Hi.kaye-i Veysel Karan!.

Daokoff, Robert (1990). Evliya <;elebi in Bitlis. Leiden, New York: E. J. Brill

-160-

- Ulusl~raras1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

Evliya <;elebi (1314a). Evliya 9elebi Siyahatmimesi. c.l. Haz. Ahmed Cevdet. Dersaadet: ik:dam

Matbaas1

Evliya <;elebi (1314b). Evliya c;elebi Seyahatnamesi. c.2. Haz. Ahmed Cevdet. Dersaadet: ikdam

Matbaas1

Evliya <;elebi (1996). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 1. Haz. 0. $aik Gokyay .. istanbul: YKY

Evliya <;elebi (1999a). Evliya 9elebi SeyahatnlJmesi. c. 2. Haz. Zekeriya KUI'§uri-Seyit Ali Kahraman

Yucel Dagll. istanbul: YKY

Evliya ·<;elebi (1999b). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 3. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yucel Dagh.

istanbul: YKY

Evliya <;elebi (200la). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 4. Haz. Yiicel Dagh-Seyit Ali Kahraman.

istanbul: YKY

Evliya <;elebi (2001b). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 5. Haz. Yucel Dagh-Seyit Ali Kahraman

ibrahim Sezgin. istanbul: YKY

Evliya <;elebi (2002). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 6. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yucel Dagh.

istanbul: YKY '

Evliya <;elebi (2003a). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 7. Haz. Yucel Dagh-Seyit Ali Kahraman-

Robert Dankoff. istanbul: YKY

Evliya <;elebi (2003b). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 8. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yucel Dagh


Evliya <;elebi (2003c). "Gtintimiiziin Diliyle Evliya <;elebi'nin Diyarbekiri". Haz. Martin van

Bruinessen, Hendrik Boeschoten. <;ev. T. Gtiney. Evliya 9elebi Diyarbekir'de istanbul: ileti~im

Evliya <;elebi (2005a). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 9. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yucel Dagll


Evliya <;elebi (2005b). GUniimiiz Tiirkt;esiyle Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 2: Birinci ve ikinci

Kitap, Haz. Yucel Dagh-Seyit Ali Kahraman. istanbul: YKY

Evliya <;elebi (2007). Evli)"i 9elebi Seyahatnamesi. c. 10. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yucel Dagh


Evliya <;elebi (1938). Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. IO.istanbul: Killttir Bakanh~

Evliya <;elebi (1993). Tam Metin Seyahatname. c. 1-2. Sad. Tevfik Temelkuran-Necati Akta~.

istanbul: Us;dal Ne§riyat

Evliya <;elebi (1986). Tam Metin Seyahatname. c. 3-4. Sad. Tevfik Temelkuran-Necati Akta~.

istanbul: Us:dal Ne~riyat

ibn BattUt.a Tanci, Ebu Abdullah Muhammed (2004). ibn BattUta Seyahatamesi I, <;ev. A. Sait Aykut.

istanbul: YKY

Kaplan, Yunus (2008). ''Destan-1 Veysel Karani". Uluslararasz Sosyal Ara~tzrmalar Dergisi. c. 115.

Sonbahar, ss. 379-397.

Kuzuba~, Muhammed (2008). "Manzum Bir Destan Kitab1". Uluslararasz Sosyal Ara~tzrmalar

Dergisi. c. 112. Kl~, ss. 304-340.

Necib As1m (1314a). "Bibliyografya -Evliya <;:elebi Seyahatnamesi-", Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c.

1. Haz. Ahmed Cevdet. Dersaadet: ikdam Matbaas1, ss. elif-vav

Necib As1m (1314b). "Ahmed Midhat'a Cevap". Evliya 9elebi Seyahatnamesi. c. 1. Haz. Ahmed

Cevdet. Dersaadet: ikdam Matbaas1, ss. mim-fe

-161-

- Uluslararasi Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu-

Necib As1m (1314c). "Ahmed Midhat'a Cevap". Evliya r;elebi Seyahatnamesi. c. 1. Haz. Ahmed

Cevdet. Dersaadet: :tkdam Matbaas1, ss. ~m-the

Ocak, Ahmet Yasar (2003). Veysel Karani ve Oveysilik. Ankara: Dergah Yaym]an.

Oleum~, Ejder (2006). "Evliya <;elebi'nin Seyahatname'sinde Diyarbalar". 2. Uluslararasz

Osmanlz 'dan Cumlwriyet'e Diyarbalar Sempozyumu. 15-18 KasiiD 2006. Diyarbalar

Oleum~, Ejder (2007a). ''Evliya <;elebi'nin Seyahatname'sinde Tatvan ve <;evresi". Uluslararasz

Tatvan ve r;evresi Sempozyumu. 31 Agustos-2 Eyltil2007. Tatvan

Oleumu~, Ejder (2007b). "Evliya <;elebi Kiitahya'da". DEWFD, XXVI/2007, ss. 83-120.

Oleum~, Ejder (2008a). "Evliya <;elebi'nin Seyahatname'sinde Tatvan ve <;evresi". Tiirkiyat

Ara~tzrmalarz Dergisi, SaY!: 24, ss. 187-216.

Oleumu~, Ejder (2008b). ''Evliya <;elebi Seyahatname'sinde Mersin". Mersin Sempozyumu. Mersin

Valiligi ve Mersin Oniversitesi. 19-21 AraWc 2008 Mersin.

Oleum~, Ejder (2008c). ''Evliya <;elebi'nin Seyahatname'sinde <;orum ve Qevresi". Uluslar arasz

Osmanlz'dan Cumhuriyet'e Corum Sempozyumu,23-25 Kaszm 2007. Haz. M. Soylemez, M. Oleum~,

i. Yigit. <;orum Belediyesi Ktiltiir Yay. <;orum, ss. 103-127.

Oleum~. Ejder (2009a). Osmanlz 'mn Giiziiyle flm Haldun. 2. bs. istanbul: iz. Oleumu~, Ejder (2009b). ''Evliya <;elebi'nin Gozi.iyle Kahramanmara~". Yazarlann $ehri

Kahramanmara~. Ed. Duran Boz, Kahramanmara~: Kahramanmara~ Valiligi Yay.

-162-

uluslararasi veysel kartnlve manevi ajqara.nl our...

Documents