the struggle for oil in iraq: an analysis in the light of ... · dış politika çevrelerinin...

IRAK’TA PETROL MÜCADELESİ: ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER, ULUSLARARASI

ANLAŞMALAR VE ANAYASAL TARTIŞMALARıN IŞIĞINDA BİR ANALİZ

ORSAM Rapor No: 103, Ocak 2012

ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİCENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES

ORSAMORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

Mithatpaşa Caddesi 46/6 Kızılay-ANKARATel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48

www.orsam.org.tr, [email protected]

THE STRUGGLE FOR OIL IN IRAQ: AN ANALYSIS IN THE LIGHT OF MULTI-NATIONAL COMPANIES, INTERNATIONAL

CONTRACTS AND CONSTITUTIONAL DEBATES

Ortadoğu Stratejik Araştırmalar MerkeziCenter for Mıddle Eastern Strategıc Studıes

مركز الشرق األوسط للدراسات االستراتيجية

المجادلة النفطية في العراق الشركات النفطية العالمية واالتفاقات الدولية وتحليل

هذه المناقشات في ضوء الدستور.


ANLAŞMALAR VE ANAYASAL TARTIŞMALARIN IŞIĞINDA BİR ANALİZ

THE STRUGGLE FOR OIL IN IRAQ: AN ANALYSIS IN THE LIGHT OF MULTI-NATIONAL COMPANIES,

INTERNATIONAL CONTRACTS AND CONSTITUTIONAL DEBATES

ORSAM Rapor No: 103

Ocak 2012

Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2011Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak

makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

ISBN: 978-605-5330-98-9

المجادلة النفطية في العراق الشركات النفطية العالمية واالتفاقات الدولية وتحليل

هذه المناقشات في ضوء الدستور.

ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

TarihçeTürkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır.

Ortadoğu’ya BakışOrtadoğu’nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halk-ları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halk-larından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği baş-latacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu’daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözko-nusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı kat-kılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dahil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir.

Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın ÇalışmalarıORSAM, Ortadoğu algılamasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kav-ranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmala-rına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek il-gililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden dev-let adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

* ORSAM, The Middle East Studies Association (MESA) üyesidir.

STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİORSAMORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

www.orsam.org.tr

İçindekiler

Takdim .......................................................................................................................................................4

Özet ............................................................................................................................................................5

Giriş ...........................................................................................................................................................6

1. 2003 Sonrasında Irak’ta Petro-Politik: Çok Uluslu Şirketlerle İlişkiler ve Gelirlerin Kullanımı ................................................................................................................................ 6

1.1. Çok Uluslu Petrol Şirketlerinin Irak Sahasına Geri Dönüşü ............................................7

1.2. Bölgesel Kürt Yönetiminin Petrol Ve Doğal Gaz Politikası .............................................9

1.3. Enerji Gelirlerinin Kullanımda Amerikan Federal Rezerv Bankasının Rolü ...............12

2. Hukuksal Durum: Federal Anayasa, 22 Nolu Yasa Ve Hidrokarbon Yasa Tasarısı ...............13

2.1. 2011 Tarihli Irak Hidrokarbon Yasa Tasarısı .......................................................................13

2.2. Maliki İle Kürt Grupların Petrol Politikalarının Çatışması: Yetki Devri Sorunu .........15

2.3. Ulusal Aktörler Arasındaki Mücadelede Çok Uluslu Şirketlerin Konumu ...................17

Sonuç ........................................................................................................................................................19

EK: Irak’ta Doğalgaz Lisans İhalesi Süreçleri.....................................................................................20

TAKDİM

ABD’nin 2011 yılının sonu itibarıyla Irak’tan çekilmesiyle birlikte bu ülkede iktidar-güç mücadelesi temelindeki etnik ve mezhepsel çekişmelerin dozajı giderek artmaktadır. İstikrarsızlığı besleyen bu süreç Irak içindeki dengelerin yanı sıra bölgesel etkiler de doğurmaktadır.

Bugün Irak’ta güvenlik ve siyasal istikrar kadar önemli bir tartışma konusu da ülkenin enerji kaynaklarının yönetimiyle ilgili belirsizlik ve ihtilaflardır.

Irak’ta petrol ve gaz alanında çok uluslu petrol şirketleri ile, merkezi hükümet ve Bölgesel Kürt Yönetimi arasında üretim paylaşımı ve teknik servis hizmet kontratları yapılmaya devam edilmektedir. Ancak içinde bulunduğumuz süreçte hidrokarbon an-laşmaları ve faaliyetlerinde taraflar arasındaki ihtilaflar, büyük bir çatışma potansiyeli içermektedir. Nitekim, hidrokarbon kaynakları iktidar-güç mücadelesinin cereyan ettiği ve etmeye devam edeceği stratejik alanlardandır.

Irak’ta merkezi yönetim ülkenin tüm kaynakları üzerinde yetki ve kontrol sahibi olma-yı amaçlarken Kürt Bölgesel Yönetimi de kendi kontrolündeki coğrafyanın kaynakları üzerinde benzer bir amaç gütmektedir. Fakat her iki iktidar merkezinin de referans aldığı yasalar ve akdedilmiş petrol anlaşmaları birbirinden farklılık taşımaktadır. Söz konusu farklılıklar bugüne kadar büyük krizlere ve akabinde fiili çatışmaya dönüş-meden bir şekilde idare edilmiş olsa da, artık sorunlara kalıcı bir çözüm bulunması yönündeki baskı artmıştır. Zira enerji kaynakları üzerindeki mücadelenin etnik ve mez-hepsel çatışmalara kaynaklık edebileceği konusunda görüş birliği vardır.

Öte yandan Irak’ın refah kaynağı olarak görülen hidrokarbon zenginliklerin büyüklü-ğü, devletlerin siyasi desteğini arkasına alarak hareket eden çok uluslu şirketlerin de sahada birtakım mücadeleler vermelerine neden olmaktadır. Neticede enerji kaynakları bağlamında Irak’ta politik, etnik, mezhepsel vb. grupların katıldığı, uluslararası anlam-da da yoğun bir yönlendirme ve baskınının olduğu, her geçen gün daha da kızışan bir iktidar ve güç mücadelesi sahnelenmektedir.

Irak’ın hidrokarbon kaynakları konusunda büyük belirsizliklerin ve yanıt bekleyen önemli soruların olduğu böylesi bir dönemde, ORSAM olarak sürecin aydınlatılmasına katkı sunabilmek amacıyla bu raporu ilginize sunuyoruz. ORSAM Danışmanı Doç Dr. Veysel Ayhan’ın danışmanlığında ORSAM Enerji Danışmanı Hakan Demir tarafından hazırlanan “Irak’ta Petrol Mücadelesi: Çok Uluslu Şirketler, Uluslararası Anlaşmalar ve Anayasal Tartışmaların Işığında bir Analiz” başlıklı raporumuzun birçok açıdan doyu-rucu bilgiler ve bakış açıları sunduğunu düşünüyoruz.

Çalışmada, yeni dönemde Irak’ta petrol ve gaz faaliyetleri konusunda tarafların tutu-munu ve bu tutumun yasama faaliyetlerine, petrol şirketleriyle ilişkilere etkisi konu alınmaktadır. Bu kapsamda, 2011 yılında Federal Bakanlar Konseyi’ne sunulan federal petrol ve gaz yasası tasarısı ile Kürt Bölgesel Yönetimi’nin 2007 tarihli 22 nolu yasası ve petrol şirketleriyle yapılan anlaşmalar ele alınmıştır. Sayın Demir’e müstesna çalışması için teşekkür ediyor, raporumuzun herkes için faydalı olmasını diliyoruz.

Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı

ORSAMORSAM Rapor No: 103, Ocak 2012 5

ORSAMRapor No: 103, Ocak 2012

Hazırlayan: Hakan DEMİR ORSAM Enerji Danışmanı Turkish Petroleum International Company (TPIC) Uluslararası Ticaret Şefi [email protected]

IRAK’TA PETROL MÜCADELESİ: ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER, ULUSLARARASI ANLAŞMALAR VE ANAYASAL TARTIŞMALARIN IŞIĞINDA BİR ANALİZÖzet

Irak, 143 milyar varil ispatlanmış petrol reservi ve 3.158 milyar m3 gaz rezerviyle önemli bir kaynak ülke konumundadır. Irak petrollerinin %75’i Irak’ın güney bölgesinde, %25’i Irak’ın ku-zey ve orta bölgesinde yoğunlaşmıştır. Bölgesel Kürt Yönetimi’nin kuzey bölgesinde kontrol ettiği petrol rezervi %6 oltı iken up, yalnızca Kekük bölgesinin rezerv miktarı ise %14’tür.

Nisan 2008’de Saddam döneminde yapılan tüm petrol kontratlarının hükümsüz olduğunun ilan edilmesinin ardından Iraklı yetkililer 2012 Ocağına kadar içerisinde Amerikalı ve İngiliz şirketlerin de bulunduğu uluslararası petrol şirketleri ile 4 tur ihale kapsamında geliştirme ve üretim servis anlaşmaları ve teknik servis anlaşmaları yapmıştır.

Kürt bölgesel yönetimi ABD güçlerinin Irak’tan çekilmesine yaklaşık 1 ay kala Exxon şirketi ile Al Qush, Baeshiqa, Pirmam, Betwata, Qara-Hanjeer ve Arbat içeren 6 petrol sahası için uluslararası bir anlaşma imzalamıştır. Anlaşmaları yasa dışı ilan eden Maliki yönetimi ise Amarikalı şirketlerin Kürt bölgesinde ekonomik değil politik amaçlarla hareket ettiğini ileri sürmektedir.

Bölgesel Kürt Yönetimi Türk Firmalarıyla ciddi üretim paylaşımı anlaşması yapmıştır. Bu açı-dan bakıldığında, Genel Enerji, Ber Bahr sahasında %40, Dohuk sahasında %40, Miran sa-hasında %18.75 hisseye sahiptir. Petoil, Bina Bawi sahasında %23, Pulkhana sahasında %20, Shakal sahasında %9, Chia Surkh sahasında %20 hisseye sahiptir. Doğan Holding’in Khala-kan sahasında hissesi %80’dir. Petroquest (Çalık Enerji)’nin Sulevani sahasında hissesi %80 ve Central Dohuk sahasında ise %30’tur.

2003 işgali sonrası Irak’ın petrol ve türevlerinden elde edilen gelirleri Amerikan Federal Rezerv Bankası (FED)’nda Irak Merkez Bankası adına oluşturulan Irak Kalkınma Fonu (Iraq Deve-lopment Fund-IDF) hesabına aktarılmıştır. Bu anlamda Irak’ın petrol gelirlerinin harcanması noktasında Amerikan Federal Rezerv Bankası’nın önemli bir güü elinde tuttuğu görülmektedir.

ORSAMORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

6

ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİORSAM

ORSAMORSAM Rapor No: 103, Ocak 2012

Giriş

2003 Irak işgali ile petrol kaynaklarının kont-rolü arasında doğrudan bir ilişki kurulmasına karşın, işgal sonrası dönemde Irak’ta petrol ve doğal gaz konusunda ciddi araştırmala-rın yapılmadığı dikkat çekmektedir. Petrol ve doğal haz itibariyle önemli bir kaynak ülkesi olan Irak, 2010 yılı OPEC yıllık verilerine göre 143 milyar varil ispatlanmış reserve ve 3.158 milyar m3 doğal gaz rezervine sahiptir. Enerji kaynaklarının dağılımına bakıldığında ise pet-rol reservlerinin %75’inin Irak’ın güney böl-gesinde ve %25’inin de Irak’ın kuzey ve orta bölgesinde yoğunlaştığı dikkat çekmektedir. Işgal sonrası yeniden Amerikalı şirketler iş-birliği yapmaya başlayan Iraklılar, tüm ulusal ve uluslararası aktörlerin girişimlerine rağ-men henüz bir petrol yasası hazırlayabilmiş değildir. Federal Anayasa’da enerji kaynakları-nın çıkartılması ve işletilmesi konusunda var olan boşluklar zaman zaman hem çok uluslu petrol şirketleri ile Federal yönetimi hem de bölgesel Kürt yönetimi ile Federal yönetim a-rasında ciddi sorunların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu çalışmada Irak’ın enerji kay-nakları yasal ve politik açıdan irdelenecektir.

1. 2003 Sonrasinda Irak’ta Petro-Politik: Çok Uluslu Şirketlerle İlişkiler ve Gelirlerin Kullanımı

Irak, 2010 yılı OPEC yıllık verilerine göre 143 milyar varil ispatlanmış reserve ve 3.158 milyar m3 gaz rezervine sahiptir.1Irak petrol-lerinin %75’i Irak’ın güney bölgesinde, %25’i Irak’ın kuzey ve orta bölgesinde yoğunlaş-mıştır.Bölgesel Kürt Yönetimi’nin kuzey böl-gesinde kontrol ettiği rezerv %6 olup, Kerkük buna dahil değildir.Kekük bölgesinin rezerv miktarı ise %14’tür.2 Irak’ın 2011 yılı günlük üretimi ise yaklaşık 2,6 milyon varil olup, Irak bunun yaklaşık 2,1 milyon varilini ihraç et-mekte ve bu ihracattan aylık yaklaşık 7 mil-yar dolar gelir elde etmektedir.3 Irak’ın 2011 Ocak-Kasım ham petrol ihracatı 664 milyon varil ve elde ettiği gelir ise 75 milyar dolardır.

Bu petrolün 570,7 milyon varili Basrah Light olup, güneyden ihraç edilmiştir.Geriye ka-lan 93,3 milyon varili ise Kerkük-Yumurtalık Hattı’ndan Akdeniz bağlantılı uluslararası piyasaya ihraç edilmiştir. Petrol’ün satışının yapıldığı firmalar ise BP, Cepsa, Chevron, China Offshore Oil Corporation, Conocophi-lips, Eni, Exxonmobil, Erg, Gs Caltex, Hin-dustan, Indian Oil, Jordan Pet.Co, Jx Nippon, Koch, Korea National Oil Co., Lukoil, Motor Oil Hellas, Repsol, Saras, Shell, Sinochem, South Korea Energy, Total, Tüpraş’tır.4 Hitap edilen bölgesel pazar açısından bakıldığın-da OPEC’in 2010 yılı verilerine göre Irak’ın petrol ihracatının %23’ü Avrupa’ya, %26’sı K.Amerika’ya, %49’u Asya-Pasifik’e ve %2’si de Afrika’ya yapılmaktadır.5 Bunun yanısıra Irak’ın rafineri işleme kapasitesi ise yaklaşık 800 bin varil/gündür. Bu kapasite toplam 11 rafineri ile sağlanmakla birlikte Baiji, Basra ve Bağdat’ta bulunan 3 rafineri bu kapasitenin %60’ını karşılamaktadır.6Ancak rafineriler, ge-nel olarak modernizasyon ihtiyacı nedeniyle, istenilen verimlilikte çalışamamakta ve yur-tiçi tüketime yönelik yeterli miktarda üretim de yapamadığı gibi ilave rafinerilere de ihtiyaç duyulmaktadır. Nitekim, Irak 30 milyar dolar-lık bütçe ile Kerkük, Maysan, Musul (Ninova)da 150 bin, Nasiriye’de 300 bin ve Kerbela’da 140 bin varil/gün işleme kapasitesine sahip 5 yeni rafineri inşa etmeyi planlamaktadır.7Bu rafinerilerin kullanıma alınmasıyla ilave 890 binlik ilave kapasite mevcut işleme kapasitesi-ne eklenmiş olacaktır. Irak günlük yaklaşık 65 bin ton petrol ürün üretimi yaparken yaklaşık 80 bin ton tüketmektedir.8 Irak, petrol ürünü üretimi konusunda yaşadığı sorun nedeniy-le de halkın günlük ihtiyacının karşılanması amacıyla petrol ürünleri ithalatı yapmaktadır. Buna bağlı olarak Devlet Petrol Pazarlama Şirketi’nin (Oil Marketing Company-SOMO) 2012 yılındaki ithalat miktarı yaklaşık 3 mil-yon (motorin, benzin ve kerosen) tondur. Bu-nun yanısıra elektrik üretimi içinde yine 2012 yılında aynı miktarda motorin ithalatı yapıl-maktadır.


IRAK’TA PETROL MÜCADELESİ: ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER, ULUSLARARASI ANLAŞMALAR VE ANAYASAL TARTIŞMALARIN IŞIĞINDA BİR ANALİZ ORSAM

Irak’taki Petrol Sahaları

Kaynak: Christopher M. Blanchard, Iraq Oil and Gas Legislation, Revenue Sharing and US Policy, 2009, http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RL34064.pdf, s.2

7

Irak’taki Petrol Sahaları

Kaynak: Christopher M. Blanchard, Iraq Oil and Gas Legislation, Revenue Sharing and US Policy, 2009, http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RL34064.pdf, s.2

1.1. Çok Uluslu Petrol Şirketilerinin Irak Sahasına Geri Dönüşü

1927’de ilk petrolün Kerkük’te bulunmasının ardından çok uluslu şirketlerin ilgi alanına giren Irak’ta petrol kaynaklarının işletilmesi konusunda konusunda önemli hassasiyetler bulunmaktadır. Bu bağlamda 1960’ların ba-şından itibaren başlayan ve en son Baas ikti-darıyla millileştirilen çok uluslu petrol şirket-lerinin 2003 Irak işgalinin hemen ardından

bir kez daha Irak sahasına geri dönmek için harekete geçmeleri Iraklı gruplar arasında önemli bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte 2003 sonrası dönemde kurulan Irak hükümetleri petrol ve gaz kaynaklarının en kısa sürede ekonomiye kazandırılması için petrol sahalarının gelişti-rilmesi ve üretim faaliyetlerinin arttırılması için tayin edilen kriterler neticesinde tespit edilen uluslararası petrol şirketleri ile ihaleye yoluyla servis kontratları imzalama politikası-

8



na da öncülük vermiştir. Irak Petrol Bakanlığı bu amaçla Nisan 2008’de Saddam döneminde yapılan tüm petrol kontratlarının hükümsüz olduğunu ilan edip, petrol ve gaz lisanslarına ilişkin yeni dönemi başlatmış ve 2008’den bu-güne kadar 4 tur ihale dönemi açmıştır. İlk tur Ekim 2008’de başlayıp Haziran 2009’da son-landırılmış, ikinci tur Nisan 2009’da ilan edilip Aralık 2009’da, üçüncü tur Mayıs 2010’da baş-layıp Eylül 2010’da sonlandırılmış, dördüncü tur Kasım 2011’de ailan edilmiş Ocak 2012’ye kaydırılmıştır.9Bu çerçevedenihai listeye göre ilk turdaki Rumelia sahası için BP (%38), Pet-rochina(%37) ; Zubair sahası için Eni (%33), Occidental(%23), KOGAS (Kore Devlet Gaz Şirketi)(%19), West Qurna-1 sahası için Ex-xonMobil(%60) ve Shell( %15) ile kontrat im-zalanmıştır. İkinci turda için West Qrna-2 sa-hasıiçin Lukoil(%56) ve Statoil(%19); Majno-on sahası için Shell (%45) ve Petronas (%30) ile; Haifaya sahası için Petrochina (%38), Pet-ronas (%19) ve Total (%19) ile; Garraf sahası için Petronas(%45) ve Japex (%30) ile; Badra sahası için Gazprom (%30), KOGAS (%23), Petronas (%15) ve TPAO (%7,5) ile; Qaiyarah ve Najmah sahaları için Sonangol (%75) ile kontrat imzalanmıştır. Kontratlarda Irak dev-letinin hissesi ise %25’tir.10 Üçüncü tur da ise Akkaş, Mansuriye ve Siba gaz sahaları için sı-rasıyla Kazmunaigaz(%38) ve KOGAS (%38) ile, TPAO (%37,5) Kuwait Energy (%22,5) ve KOGAS(%15) ile, TPAO (%37,5) ve Kuwait Energy (%37,5) ile kontrat imzalanmıştır.11Bu shaların toplam rezervi ise 11.2 tcf ’dir. Dör-düncü turun ihale konusu ise Musul, Anbar ve Necef bölgelerinde yer alan 6 gaz bloku ile Anbar, Babil, Mutanna, Vasit, Necef, Basra ve Diyala bölgelerine yayılan 6 petrol blokunu içermektedir.12

Bunlara ek olarak, Ahdab sahası için CNO-OC (Çin Milli Uluslararası Şirketi) (%75) ile ve Missan sahaları için CNOOC (%63,75) ve TPAO (%11,25) ile teknik servis kontratları imzalanmıştır. Tüm bu sahalar içerisinde en fazla dikkat çeken veya uzun dönemli projek-siyonların temelini oluşturanlar ise 6 süper büyüklerdir. Bu sahalar yukarıda da belirti-

len Rumelia, West Qurna 1, West Qurna-2, Majnoon, Halfaya ve Zubair’dir.Bu sahaların rezervleri sırasıyla 22.750, 14.800, 12.400, 14.710, 3.992 ve 4.850 milyar varil olmak ü-zere toplam rezervi 73 milyar varildir.13 Buna bağlı olarak Irak Petrol Bakanlığı’nın ilk iki turda yer alan sahaları için kontrat kapsamın-da belirlemiş oldukları üretim seviyelerine ulaşmaları halinde 2017’de Irak’ın günlük üre-timi12 milyon varil olacaktır.14

Irak gaz konusunda ihraç imkanına veya ka-biliyetine ulaşmış olmayıp öncelik yurtiçi ihti-yaçların karşılanmasıdır. Bu nedenle de elekt-rik santrallerinin çalışması vs. alanlarda gaz kullanımı öncelikli olacaktır. Böylelikle ürün ithalat maliyetini kısmakla birlikte petrol ve gaz kaynaklarının ülke ekonomisi ve çevresel gerekçelerle daha verimli kullanımı planlan-maktadır.

Tüm bu anlaşmaların yanı sıra Irak petrol-lerinin petrol şirketleri ve Irak için taşıdığı anlamı özetlemek gerekirse; Amerikan ve İn-giliz şirketleri için Irak petrol pazarında yer almak ekonomik olduğu kadar güç ve pres-tij; Çin, Rus, Hindistan, Avusturya, Kanada, Kore, Hindistan ve diğer ülke şirketleri için ekonomik kazanç ve büyümek için fırsat; Irak için ise geleceğe taşınmanın kaynağı şeklinde özetlenebilir. Iraklı yetkililer de petrollerinin kendi halkının kaderi ve geleceği olduğunu her fırsatta dile getirmektedirler. Petrol kay-naklarının yönetimi Bölgesel Kürt Yönetimi ile Federal yönetim arasında ihtilaf konusu olmakla birlikte bu konu mevcut koşullarda iktidar çekişmelerinin ve güvenlik sorunları-nın gerisinde bir yerdedir. Halihazırda fede-ral düzeyde bölgesel yönetimi de bağlayıcı bir petrol ve gaz yasası yürürlükte olmadığından de facto (fiili durum) petrol şirketleriyle an-laşmalar yapılmak suretiyle petrol sahaları halihazırda işletilmektedir. Bu durum aslında petrol ve gaz kaynalarının en kısa sürede ül-ke ekonomisine kazandırılması kaygısından kaynaklanan zaruri bir sorun olmaka birlik-te tarafların da bir şekilde çıkarlarına uygun düşmektedir. Ancak ileride iktidar mücade-



lesinin cereyan edeceği en önemli konulardan biri de petrol ve gaz kaynaklarının yönetimi ve bununla ilgili Federal Petrol Bakanlığınca hazırlananve 25 Ağustos 2011’de Bakanlar Konseyine sunulan Federal Petrol ve Gaz Ya-sası tasarısı ilgili olacaktır.

1.2. Bölgesel Kürt Yönetiminin Petrol ve Doğal Gaz Politikası

Irak Federal Anayasanın 117.maddesine gö-re tanınan Bölgesel Kürt Yönetimi çok ulus-lu petrol şirketleriyle Federal yönetimden bağımsız ve farklı nitelikte anlaşmalar yap-mıştır. Bölgesel Kürt Yönetimi bugüne kadar Hint, İngiliz, Amerikan, Kanadalı, Fransız, Moldova, Macar, Çin, Rus, G.Kore, Avustur-ya, Avusturalya, Norveç, BEA vs ülkelerden yaklaşık 40 petrol şirketi ile konsorsiyum veya tekil olarak 40 arama blokunda petrol arama, üretim ve geliştirme faaliyetleri için anlaşma yapmıştır. Bu şirketlerden bazıları şunlardır:

Kore Devleti Petrol Şirketi (Korea National Oil Corporation-KNOC), Talisman Energy, Hunt Oil, Impulse Energy Corporation (IEC), Genel Enerji, Petoil, OMV, DNO, Marathon, Hess, Murphy, Heritage,Gulf Keystone Petro-leum, Perenco, Komet Group, Norbest, Hill-wood, Longford Energy, Gorundstar, Range Energy Resources, Western Zağros, Prime Natural Resources, Sterling Energy, Sinopec, Majuko, Samchully, Genel Energy,Aspect Energy, Petoil, Doğan Holding, Çalık Enerji(Petroquest), Majuko, UI Energy, Dana Gas,Texas Keystone, Daesung Group, MOL, Reliance, Shamaran Petroleum, Niko Resour-ces, Vast Exploration, Addax Petroeum ASA, Groundstar Resources, Norbest, Ascom, Oil search, New Age.15

Bölgesel yönetimin sınırları içerisinde aynı zamanda 5.000-40.000 varil/gün işleme kapa-sitesine sahip küçük çaplı 4 adet rafineri bu-lunmaktadır. Bu rafineriler Erbil Bazian, Taw-

Irak Petrol Bakanlığı afişi

10



ke ve Süleymaniye bölgelerindedir. Bunlara ek olarak Taq Taq bölgesinde de 60.000 varil/gün kapasiteli rafineri yapılması ve 2015’te devereye alınması planlanmaktadır.16 Bunun yanısıra Bölgesel Yönetim ile yapılan üretim paylaşımı anlaşmaları çerçevesinde bu bölge-den ilk ihracat 1 Haziran 2009’da Genel Ener-ji ve Addax Petroleum Co.’ın hissedar olduğu Taq Taq ve DNO International ASA ile Genel Enerji’nin hissedar olduğu Tawke sahaların-daki üretim ile başlamış ancak Ekim 2009’da ödemelerde yaşanan sorunlar nedeniyle ihra-cat askıya alınmış ve tekrar Şubat 2010’da sa-tışlar başlamıştır. Akabinde Mayıs 2010’da va-rılan uzlaşmaya istinaden Irak Finans Bakan-lığı firmaların operasyon masraflarına karşı-lık gelen bedeli salıvereceğini teyid etmiştir. Petrolün ihracatı Hurmala pompa istasyo-

nuna ve/veya Fiskhabur’a taşınmak suretiyle Kerkük-Yumurtalık hattından yapılmaktadır. Halihazırda iharacat miktarı günlük yaklaşık 125 bin varildir.Bu miktarın arttırılması ama-cıyla Kerkük-Yumurtalık Hattı’na Taq Taq sahasından 400 bin varil/gün kapasiteli boru hattı bağlantısı kurulması ve hattın 2014’te devereye alınması planlanmaktadır. Bu hattın devereye girmesiyle bu sahanın mevcut 120 bin varil olan günlük üretiminin 200 bin vari-le çıkarılması hedeflenmektedir.17 Buna bağlı olarak ihracat miktarı da artacaktır. Bölgesel yönetimin Doğal Kaynaklar Bakanlığı petrol üretimini 2014 itibariyle günlük 1 milyon va-rile çıkartmayı planlamaktadır. Bu üretim do-ğal olarak mevcut üretim yapan sahalar (Taq Taq, Tawke gibi) ile keşfedilecek sahalardan sağlanacaktır.

10

Tawke ve Süleymaniye bölgelerindedir. Bunlara ek olarak Taq Taq bölgesinde de 60.000 varil/gün kapasiteli rafineri yaplmas ve 2015’te devereye alnmas planlanmaktadr. 16 Bunun yansra Bölgesel Yönetim ile yaplan üretim paylaşm anlaşmalar çerçevesinde bu bölgeden ilk ihracat 1 Haziran 2009’da Genel Enerji ve Addax Petroleum Co.’n hissedar olduğu Taq Taq ve DNO International ASA ile Genel Enerji’nin hissedar olduğu Tawke sahalarndaki üretim ile başlamş ancak Ekim 2009’da ödemelerde yaşanan sorunlar nedeniyle ihracat askya alnmş ve tekrar Şubat 2010’da satşlar başlamştr. Akabinde Mays 2010’da varlan uzlaşmaya istinaden Irak Finans Bakanlğ firmalarn operasyon masraflarna karşlk gelen bedeli salvereceğini teyid etmiştir. Petrolün ihracat Hurmala pompa istasyonuna ve/veya Fiskhabur’a taşnmak suretiyle Kerkük-Yumurtalk hattndan yaplmaktadr. Halihazrda iharacat miktar günlük yaklaşk 125 bin varildir.Bu miktarn arttrlmas amacyla Kerkük-Yumurtalk Hatt’na Taq Taq sahasndan 400 bin varil/gün kapasiteli boru hatt bağlants kurulmas ve hattn 2014’te devereye alnmas planlanmaktadr. Bu hattn devereye girmesiyle bu sahann mevcut 120 bin varil olan günlük üretiminin 200 bin varile çkarlmas hedeflenmektedir.17 Buna bağl olarak ihracat miktar da artacaktr. Bölgesel yönetimin Doğal Kaynaklar Bakanlğ petrol üretimini 2014 itibariyle günlük 1 milyon varile çkartmay planlamaktadr. Bu üretim doğal olarak mevcut üretim yapan sahalar (Taq Taq, Tawke gibi) ile keşfedilecek sahalardan sağlanacaktr. Irak’n Kuzey Bölgesindeki Petrol Bloklar

Kaynak: http://www.addaxpetroleum.com/operations/middle-east Bu sahalardaki tahmini rezerv ve ortaklk yapsna bakldğnda; Bölgesel yönetimin verilerine göre Taq Taq sahasnn tahmini rezervi yaklaşk 1 milyar varildir. Bu saha için yaplan üretim paylaşm anlaşmasnda nihai durum ise Genel Enerji’nin %44, Addax

Irak’ın Kuzey Bölgesindeki Petrol Blokları

Kaynak: http://www.addaxpetroleum.com/operations/middle-east

Bu sahalardaki tahmini rezerv ve ortaklık ya-pısına bakıldığında; Bölgesel yönetimin veri-lerine göre Taq Taq sahasının tahmini rezervi yaklaşık 1 milyar varildir. Bu saha için yapılan üretim paylaşımı anlaşmasında nihai durum ise Genel Enerji’nin %44, Addax Petroleum

%36 ve Bölgesel yönetim %20 hisseye sahiptir. Tawke sahasının tahmini rezervi 900 milyon varil olup, paylaşım oranları DNO % 55, Genel Enerji %25 ve Bölgesel Yönetim %20 şeklin-dedir. Shaikan sahasının tahmini rezervi 7.4 milyar varil olup, paylaşım anlaşmasında his-



se dağılımı Gulf Keystone %51, MOL %13.6, Texas Keystone %3.4, KNOC %12 ve Bölgesel Yönetim %20 şeklindedir. Bu sahaların dışın-da Khalakan, Miran sahaları da vardır. Khala-kan sahasının tahmini rezervi 1.6 milyar varil olup, hisse dağılımı New Age %40, Blackgold %20.1, Range Energy Recources %19.9, Bölge-sel Yönetim %20’dir. Miran sahasının tahmini rezervi 1 milyar varil olarak belirtilmekte o-lup, hisse dağılımı Heritage Oil %56.25, Genel Enerji %18,75 ve Bölgesel yönetim %25 şek-lindedir. Bir diğer saha Bazian olup, bu saha-nın tahmini rezervi yine 1 milyar varil olarak ilan edilmiş ve hisse dağılımı da KNOC %80 ve Bölgesel yönetim %20 olarak düzenlenmiş-tir. Bunlara ilave olarak Khor Mor ve Chemc-hemal gaz sahaları da önem taşımaktadır. Bu sahaların tahmini rezervleri sırasıyla 1.8 tcf ve 2.07 tcf ’dir. Hisse dağılımı ise Dana Gas %50 ve Crescent Petroleum %50 şeklindedir. Bu sahalara ilişkin anlaşma servis kontratı niteli-ğindedir.18 Bu rezervler üretilebilir rezerv ol-mayıp, teknik açıdan yerinde rezerv (oil in pla-ce) olarak tanımlanmaktadır. Üretim miktarı sahanın formolojik (gözeneklilik, geçirgenlik) ve fiziksel yapısına (akışkanlık, basınç, gravite vb) bağlı olarak değişmektedir. Bu özelliklere ve ekonomik açıdan karlılık durumuna bağ-lı olarak sahalardaki rezervler %50’ye kadar veya üstünde üretilebilir olabilmektedir. Ör-neğin Taq Taq sahasının tahmini rezervi yak-laşık 700 milyon-1 milyar varil arasında de-ğişirken üretilebilir rezervi yaklaşık 440 mil-yon varil ve Tawke sahasının tahmini rezervi yaklaşık 900 milyon varil iken üretilebilir re-zervi yaklaşık 200 milyon varil olarak hesap-lanmaktadır.19 Ancak bu rakamlar değişebil-mektedir. Bölgesel Yönetim Türk Firmalarıyla da üretim paylaşımı anlaşması yapılmıştır. Bu açıdan bakıldığında; Genel Enerji, Ber Bahr sahasında %40, Dohuk sahasında %40, Miran sahasında %18.75 hisseye sahiptir. Petoil, Bina Bawi sahasında %23, Pulkhana sahasında %20, Shakal sahasında %9, Chia Surkh sahasında %20 hisseye sahiptir. Doğan Holding’in Kha-lakan sahasında hissesi %80’dir. Petroquest (Çalık Enerji)’nin Sulevani sahasında hissesi %80 ve Central Dohuk sahasında ise %30’tur.20

Yapılan anlaşmalar veya üretim paylaşımları şirket politikalarına ve tarafların onayına bağ-lı olarak yeni ortaklıklara açıktır.

Diğer yandan Federal Yönetimi ile Bölgesel Yönetimin 2003 sonrası dönemde çok uluslu petrol şirketleri ile farklı türlerde anlaşma-lar yaptığı dikkat çekmektedir. Bölgesel Kürt Yönetimi’nin yapmış olduğu arama, geliştirme ve üretim faaliyetlerine yönelik anlaşmalar ile Federal yönetimin petrol şirketleri ile yaptığı anlaşmalar farklılık arz etmektedir. Federal hükümetin petrol bakanlığı ile yapılan anlaş-malar geliştirme ve üretim servis kontratı ve teknik servis kontratları olmasına karşın Böl-gesel Kürt Yönetimi’nin yaptığı anlaşmalar ise üretim paylaşımı anlaşmasıdır. Servis hizmeti anlaşmasında ise sadece hizmet karşılığı brüt gelir tahsisi söz konusudur. Ayrıca Şirketler tarafından ürettikleri petrol için devletten yaptıkları masrafları ve ihalede varil başına ibraz ettikleri hizmet bedeli almakta ve aynı zamanda %35 gelir vergisi ödemektedirler. Servis hizmeti kontratlarında da süre 20 yıl-dır ve kurulan konsorsiyumlarda %25 devlet hissesi vardır. Üretim paylaşımı anlaşmasının en önemli özelliği kontratçı şirkete hissesi oranında petrol üzerinde mülkiyet hakkı ver-mektedir.Anlaşmalarda bölgesel yönetimin hissesi genelde %20-25 olup, üretim paylaşımı anlaşmalarında arama faaliyeti için tanınan sure en fazla 5 yıldır. Gerektiğinde bu süre ila-ve 2 yıl daha uzatılabilir. Üretim faaliyeti için tanınan kontrat süresi de 20-25 yıl arasında değişmektedir. Ayrıca, toplam net üretimin %10’u devlet hissesi veya lisans hissesi olarak bölgesel yönetime verilmektedir. Bu ödeme sonrasında kalan miktarın petrol için en fazla %40’ı ve %60’ı da doğal gaz yapılan harcama-ların geri alınması için ayrılmaktadır.Bu oran-lar ve sureler 22 Nolu yasanın 37.maddesinde belirtilmektedir.

Devlet hissesi ve harcamaların geri alınması-na ayrılan miktar sonrasındaki miktar ise kar petrolü olarak adlandırılmakta ve Bölgesel Yönetim ile kontratçı şirket arasında payla-şım yapısına göre tahsise tabi tutulmaktadır.

12



Paylaşım sisteminde toplam gelirin toplam gidere bölündüğünü içeren R-Faktör kulla-nılmaktadır. Normal şartlarda paylaşım %70 Bölgesel yönetime ve %30 kontratçıya ait o-lacak şekilde yapılmaktadır ancak R faktörü uygulandığında ve bu oranın 2’ye yaklaşma-sı, 2:1, durumunda paylaşım oranı Bölgesel yönetime %85 ve kontratçıya %15 şeklinde olmaktadır. Bunun yanısıra kontraçının his-sesinden %3 bölgesel yönetimin şirketi ilave hisse almakta ve buna ilave olarak sosyal po-litikaları destekleme amacıyla %2.4-%4.8 ara-sında değişen oranda hisse alınmaktadır. Ne-ticede kotratçı şirkete %7-9.5 arasında bir net pay kalmaktadır.21Üretim paylaşımı anlaşma-larına ilişkin olarak Bölgesel yönetimce çeşitli primler de alınmaktadır. Bunlar imza primi ve kurumsal yapılanma primleridir. Bunun dı-şında üretimin başlamasıyla ilk üretim primi ve üretim miktarına bağlı olarak değişen tu-tarlarda üretim primi de Bölgesel yönetimce alınmaktadır. Bölgesel yönetimin Federal yönetimden ba-ğımsız yapmış olduğu anlaşmalar Federal hü-kümet ile ihtilafa konu olmaktadır.Bu çerçe-vede en önemli sorun tüm tarafları bağlayıcı bir federal petrol ve gaz yasasının hala yürür-lükte olmamasıdır. Ancak federal anayasanın 130.maddesinde mevcut yasaların yine federal anayasının hükümleri doğrultusunda değişti-rilmedikçe veya uygulamadan kaldırılmadık-ça yürürlükte olduğu belirtilmektedir. Dola-yısıyla da Federal hükümete göre halihazırda işleyen ve bağlayıcı bir yasa mevcuttur. Ayrıca yine anayasanın 141. Maddesi 1992’den iti-baren yürürlüğe girmiş yasaların, mahkeme kararları ve yapılan anlaşmalar dahil bölgesel yönetimin almış olduğu kararların, bölgesel yönetimce değiştirilmedikçe veya yürülükten kaldırılmadıkça ve federal anayasaya aykırılık teşkil etmedikçe yürürlükte olacağı belirtil-mektedir. Ancak, bölgesel yönetim ise mev-cut yasaların federal anayasayla ve düzenle-meleriyle çeliştiğini iddia etmektedir denile-bilir. Nitekim, 25 Ağustos 2011 tarihli Federal Petrol ve Gaz Yasası Tasarısı hazırlanarak Ba-kanlar Konseyi’ne gönderilmiştir. Bu nedenle de Federal hükümet mevcut yasalar ve alınan kararlar ile petrol sektörüne yön vermeye ça-

lışırken, Bölgesel Kürt Yönetimi federal yöne-tim yapısını dikkate alarak 6 Ağustos 2007 ta-rihli 22 nolu Petrol ve Gaz Yasası’na istinaden faaliyetlerini sürdürmektedir

Diğer yandan halı hazırda Bölgesel Yönetim’in bünyesindeki sahalardan üretilen petrolün ih-racatı SOMO üzerinden yapılmaktadır. Şöyle ki mevcut yasalara istinaden tüm Irak’ta üre-tilen petrolün ihracatı SOMO’nun yetkisin-de ve faaliyet alaınındadır. Buna bağlı olarak kuzey bölgesinde üretilen petrol ihracat nok-tasında SOMO’ya devredilmekte ve SOMO tarafından uluslararası piyasaya satılmakta-dır. Dolayısıyla da elde edilen gelir Federal yö-netimin hesabına aktarılmaktadır. Ancak bu noktada şirketler Federal yönetimden düzenli olarak satış gelirlerini temin edememektedir-ler. Bu ise petrol şirketlerinin çalışmalarını zaman zaman olumsuz etkilemektedir.22

1.3. Enerji Gelirlerinin Kullanımda Amerikan Federal Rezerv Bankasının Rolü

Petrol gelirlerinin de dahil olduğu yıllık gelir-lerin yönetimi ve kontrolüne ilişkin bakıldı-ğında, 2003 yılında ABD lideriliğindeki koa-lisyon güçlerinin Irak’a müdahalesinin ardın-dan Irak’ın petrol ve türevlerinden elde edilen gelirleri Amerikan Federal Rezerv Bankası (FED)’nda Irak Merkez Bankası adına oluştu-rulan Irak Kalkınma Fonu (Iraq Development Fund-IDF) hesabına aktarılmıştır. Bu hesapta tutulan paraların kullanımı yıllık bütçeye göre Irak Finans Bakanlığı’nın talimatına bağlı ola-rak yine Irak Merkez Bankası (Central Bank of Iraq-CBI)’nca yürütülmektedir. Söz konusu fon 22 Mayıs 2003 tarih ve 1483 sayılı Güven-lik Konseyi Kararı’nın 12,13 ve 14. maddele-rince oluşturulmuştur. Bu maddelerde fonun CBI’ın uhdesinde olduğu ve Uluslararası Gö-zetim Kurulu (International Monitoring and Advisory Board-IMAB)’nca onaylanmış ba-ğımsız denetim kuruluşlarınca, aynı kararın 20. Maddesi doğrultusunda, hesap hareket-lerinde şeffafflığın sağlanması amacıyla de-netleneceği belirtilmiştir. Bu kurulun üyeleri ise söz konusu kararın 12.maddesine göre BM Genel Sekreter’in tam yetkili temsilcileri,



Uluslararası Para Fonu ve Arab Sosyal ve Eko-nomik Fonu Başkanlarından ve Dünya Ban-kası Başkanı’ndan oluşmaktadır. Petrol ve tü-revlerinden ve gaz satışlarından elde edilecek gelirlerin Irak’ta uluslararası toplum tarafın-dan tanınan ve Irak’ı temsil edecek bir hükü-metin kurulmasına kadar IDF’e yatırılması da tayin edilmiştir. 23 Kurulun denetim için tayin ettiği firma ise Ernst&Young olmuştur. IMAB 30 Haziran 2011 tarihine kadar bu görevini yürütmüş ve bu tarihten itibaren yerine Irak Finansal Uzmanlar Komitesi (Iraqi Commitee of Financial Experts) ikame etmiştir.24

IMAB’ın görev süresinin bu tarihte sona e-receği BM Güvenlik Konseyi’nin 15 Aralık 2010 tarih ve 1956 sayılı kararının 1.maddesi ile belirlenmiştir. Bunun yanısıra, 1483 sayı-lı kararın 21.maddesi ile tayin edilen ve Gü-venlik Konseyi’nin 687 sayılı kararına atfen Irak’ın 1991 Kuveyt’i işgali nedeniyle doğal kaynaklara, çevreye, üçüncü ülke vatandaş-larına, kuruluşlarına, yabancı hükümetlere verilen zarar ve ziyanın, oluşan kayıpların telafisi için Irak’ın petrol ve türevlerinden ve gaz satışlarından elde edilen gelirlerin %5’inin Tazmin Fonu’na aktarılmasına devam edile-ceği, ayrıca servis sağlayıcılara verilen petrol ve petrol türevlerinin ve gazın gayri-nakdi değerlerinin %5’inin de bu fona aktarılaca-ğı hükme bağlanmıştır. Ayrıca bu hususların Irak Devleti ile BM Tazmin Komisyonu Yö-netim Konseyi’nce aksi kararlaştırılmadıkça Irak hükümetini bağlayıcı olacağı da anılan kararda yer almıştır.25 Tazmin Fonu ise 8 Ni-san 1991 tarih ve 687 sayılı Güvenlik Konseyi Kararı’nın 18.maddesine istinaden oluşturul-muş ve bu fonun denetimi yine aynı kararın 18.maddesi ile kurulması kararlaştırılan Taz-min Komisyonu’na verilmiştir. 26

2. Hukuksal Durum: Federal Anayasa, 22 Nolu Yasa ve Hidrokarbon Yasa Tasarisi27

Federal Irak Anayasası’nın 111.maddesinde Irak petrollerinin tüm Irak halkına ait olduğu vurgulanmaktadır. Esasında çok önemli bir alan olmasına karşın Federal Anayasa’da pet-

rol ve doğal gaz kaynaklarına ait açık olarak sadece 111 ve 112.maddelerin bulunması da dikkat çekicidir. Bu maddelerde Irak’ta petrol ve gaz kaynaklarının yönetimine ilişkin yetki sınırlarının açık olarak belirlenmemesi ve bu alanın Iraklı gruplar arasında sorun olmayı sürdürdüğü görülmektedir. Federal Anaya-sının 111.maddesinden hareketle federal hü-kümet petrol ve gaz kaynaklarının aitliğinin temsiliyeti ve yönetimini kendi yetki alanında görmektedir. Söz konusu maddede Irak’taki petrol ve gaz kaynaklarının tüm Irak halkına ait olduğu ifade edilmektedir. Buna paralel olarak anayasanın 121.maddesinin 1.fıkrasın-da da bölgesel yönetimlerin federal anayasaya uygun olarak ve federal hükümetin münhasır yetkilerine giren konular dışında kendi yürüt-me, yasama ve yargılama erklerini icra etme hakkına sahip olduğu belirtilmektedir. Ancak bu maddede petrol kaynaklarının yönetimine ilişkin açık bir ibareye yer verilmemiştir. Buna karşın 111 ve 112 nolu maddeler federal yöne-timin yetkilerini düzenleyen 4.kısım (109-115 maddeleri) içeriğinde yer almaktadır. Dolayı-sıyla da petrol ve gaz kaynaklarının yönetimi ve buna göre düzenlemelerin yapılması fede-ral hükümet tarafından kendi münhasır yetki alanında görülmektedir denilebilir.

2.1. 2011 Tarihli Irak Hidrokarbon Yasa Tasarısı

Irak’ta ciddi bir sorun alanı olan petrol ve gaz kaynaklarının işletimi konusunda işgal yöne-timi sırasında yasal bazı çalışmalar başlatıl-mıştı. 2007 yılındaki çalışmaların yanısıra en son Federal Petrol Bakanlığı tarafından yeni bir Petrol ve Gaz yasa tasarısı üzerinde 28 Temmuz 2011 tarihinde çalışmalar tamam-lanmış ve 25 Ağustos 2011’de de Irak Ba-kanlar Konseyi’ne sunulmuştur. Buna karşın Iraklı grupların farklı yaklaşımlarından dolayı henüz onaylanmamasına karşın, gruplar tasa-rı üzerindeki çalışmalarını sürdürmektediler. Tasarı Anayasa’nın 1.bölümün 6.Maddesi ile 3.bölümün 73.maddesi ve 112.maddesine is-tinaden düzenlenmiştir. Tasarı 6 ana bölüm ve 53 maddeden oluşmaktadır. Tasarının te-

14



mel amacı ve hedefi 2.maddede belirtilmiştir. Buna göre petrol ve gaz kaynaklarının sahip-liği tüm bölgeler ve vilayetlerde yaşayan Irak halkı adına olup, Irak halkı yararına kayna-kaların en yüksek verim elde edecek şekilde kullanımı, buna yönelik olarak petrol ve gaz endüstrisinin geliştirilmesi ve gerekli düzen-lemelerin yapılması için stratejik politikala-rın tesis edilmesi, ulusal özel sektörün petrol endüstrisinde faaliyette bulunmasını teminen gelişiminin teşvik edilmesi, sektörel eğitim ve teknoloji transferinin sağlanması genel hat-larıyla ifade edilmiştir. Bunun yanısıra aynı baslık altında federal hükümetin endüstriyel faaliyetlerin her aşamasında ulusal çıkar adı-na fayda sağlamak için tesis edilecek kurum-lar vasıtasıyla petrol kaynaklarını yöneteceği ve geliştireceği de belirtilmiştir Bu amaç ve hedeflere ise petrol endüstrisinin yönetimi-ne ilişkin yeni ve daha gelişmiş sistemlerin kurulması ve bunun için uzun orta ve kısa dönem stratejilerinin ve planlamalarının ya-pılması, bakanlıklar, bölgesel yönetimler ve üretim yapılan vilayetler arasında işbirliğini, koordinasyonu ve iletişimi tesis edecek temel prensiplerin düzenlenmesi ve uygulanmasıyla ulaşılacağı tasarının 3.maddesinde ifade edil-miştir.

Tasarının 14. Maddesi bölgesel yönetimlerin ilgili organının bölgelerindeki petrol ve gaz kaynaklarının yönetimine yönelik olarak üst-leneceği rolü belirtmektedir. Buna göre böl-gesel organ, petrol kaynaklarının yönetimine ait federal planlamalarda yer almak, planla-malara yardımcı olmak ve bu planlamaların sonuçlandırılması için bölgesi adına federal yetkili kuruluşlara projeler sunmak, Federal petrol bakanlığının keşfedilen sahalara yö-nelik arama, üretim, geliştirme faaliyetlerine ait lisanslama çalışmalarına katılmak, kont-rat modellerinin, şirketlerin yeterlilik kriter-lerinin ve Federal Petrol ve Gaz Konseyi’nin kararlarını uygulamaktır. Ancak, bu madde-de bölgesel organın lisanslama işlemlerine katılımında, tasarının 13.maddesinin a ve b fıkraları ile 15, 16 ve 17 maddelerde yer alan mekanizmalara atıf yapılarak sınırlama geti-

rilmiştir. Şöyleki; 13.madde Irak Devlet Pet-rol Şirketi (Iraq National Oil Company)’nin faaliyet alanını belirlemekte a ve b fıkraları da halihazırda üretim yapan sahaların yöne-timi, işletilmesi, ve geliştirilmesini ayrıca bu sahalara yakın olan ve Federal Petrol ve Gaz Konseyi’nce tayin edilen az gelişmiş sahaların geliştirilmesi, üretime alınması ve işletilmesi-ni INOC’un faaliyet alanları içerisine almak-tadır. Tasarının 15.maddesi Federal petrol bakanlığı veya yetkili organlar28 ile Iraklı veya yabancı petrol şirketleri arasında yapılan ara-ma, geliştirme üretim ve kontratlarına yöne-lik verileceğini ve lisans tayin işleminde dik-kate alınacak prensipleri içermektedir. 16. madde ise model kontratların içereceği kriterleri belirlemektedir.Bu prensiplerden dikkat çeken husus kaynaklar üzerindeki ulu-sal kontrol, mülkiyetin Irak’a aitliği ve mak-simum ekonomik kazanç sıralanabilir. Bu prensipler bir anlamda üretim paylaşımı an-laşmalarının tasarı ile çeliştiği noktalardır. 17. madde ise yetkili organların işbu yasaya ve Fe-deral Petrol ve Gaz Konseyi’nin talimatlarına tabi olduklarını ifade etmektedir.

Tasarının 14.maddesi ayrıca bölgesel organın federal petrol bakanlığının yetkisinde yer alan konuların tesisinde bakanlıkla işbirliği ya-pacağını da belirtmekte ve ayrıca Federal ve Gaz Konseyi’nin yapacağı toplantılara iştirak edeceğini içermektedir. Bunun yanısıra, tasa-rının 18.maddesi kapsamında yetkili organlar olarak bölgesel organlara da yetki ve sorum-lulukları dahilinde lisanslama sürecinin ta-mamlanmasını müteakip arama, geliştrme ve üretim anlaşamaları yapma imkanı tanımak-tadır. Ancak yapılan bu anlaşamaların yürür-lüğe girmesini aynı madde Federal Petrol ve Gaz Konseyi’nin onayına bağlı kılmaktadır. Konsey bu amaçla kontratları Bağımsız Gö-zetim Bürosu’na model kontratların incelen-mesi suretiyle uygunluğu açısından görüş be-yanı için göndermekte ve büronun görüşünü de dikkate alarak hazır bulunan üyelerin üçte iki çoğunluğuyla kararını kontratın kendisi-ne ulaşmasından itibaren 90 gün içerisinde vermektedir. Bu karar doğrultusunda model



kontratlara uygun olmadığı kararı verilirse bölgesel organ buna göre gerekli düzeltme-leri yapıp tekrar Konsey onayına sunacaktır. Dolayısıyla da Konsey bir anlamda nihai karar mercii olmaktadır.

Tasarıda ayrıca Bölgesel Kürt Yönetimi’nin petrol bakanlığı veya yetkili kılacağı kurum-ların yetkileri 4.bölümde belirtilmiştir. Buna göre bakanlık veya ilgili yetkili kurum petrol faaliyetlerinin yönetimi ve buna ilişkin dü-zenlemelerin yapılması, kontrolü, denetimi, planlaması, uygulanması, bölgesel yönetimce yürürlüğe alınan petrol kontratları dahil tüm yetkilendirmelerin müzakere edilmesi, anla-şılması ve uygulanması konularında yetkilidir. Bu çerçevede, petrol arama ve üretim faaliyet-lerini optimize etmek adına üretime ait teknik ekipmanlar, boru hatları, pompa istasyonları, rafinecilik, dağıtım, depolama, basınç istas-yonlarının yönetimi, petrokimyasal üretim ve buna ait düzenlemeler, vs. Bakanlığın yet-kisindedir. Buna ek olarak bölgesel petrol ba-kanlığı federal hükümete ve üretim yapan di-ğer bölgesel yönetimlere veya vilayetlere söz konusu altyapıyı Irak halkının yararına olacak şekilde federal hükümet ile üzerinde uzlaşa-cakları federal politikalara uygun olarak kul-lanımı konusunda destek verecektir. Ayrıca özel yatırımcıyı da petrol sektöründe yatırım konusunda teşvik edecektir.

2.2. Maliki ile Kürt Grupların Petrol Politikalarının Çatışması: Yetki Devri Sorunu

Irak’ta hali hazırda bir petrol yasasının ol-mamasının da etkisiyle Bölgesel Kürt Yöne-timi Federal Anayasa’nın 115.maddeye uygun olarak petrol ve gaz yasasını düzenledikleri-ni ve buna göre petrol şirketleri ile anlaşma-lar yaptıklarını ileri sürmektedir.29 Bu madde bölgesel yönetimlere, federal yönetimin yet-kilerinin dışında kalan konularda düzenleme yapma hakkı vermekte ve bu noktada iki ke-simin yasaları arasında ihtilaf çıkması halin-de önceliği bölgesel yönetimin yasasına ta-nımaktadır. Bölgesel yönetimlerin yetkilerini

düzenleyen Federal anayasanın 5.bölümünde (116-121 maddeleri) de petrol kaynaklarının yönetimi ve işletilmesi konusunda açık bir ibare yer almamaktadır. Bunun yanısıra yine Federal Anayasanın 112. maddesinin 1 fıkrası mevcut sahalardan çıkarılan petrol ve gazın yönetimini üretim yapan vilayetler ve bölge-sel yönetimler ile birlikte üstleneceğini be-lirtmektedir. Bunun için öngörülen koşul ise elde edilen gelirlerin ülkenin tüm bölgelerine nüfusa orantılı olarak adil bir şekilde dağıtı-mıdır. Bunun yanısıra önceki rejimin politi-kalarından dolayı mahrum bırakılan bölgelere belli bir sure için belli bir tahsisat yapılması ve geri kalmış bölgelerin dengeli bir şekilde kalkınmasının sağlanması da bu maddede belirtilmektedir. Aynı maddenin 2.fıkrası da sektörün en ileri tekniklerini ve teşvik edici yatırımlarını kullanmak suretiyle petrol ve gaz zenginliğini Irak halkının yüksek men-faatlerinin hizmetine sunmak adına gerekli stratejik politikaların tespitinde federal hü-kümetin üretim yapan bölgesel yönetimler ve vilayet yönetimleri ile birlikte yapacağını içermektedir. Gelirlerin paylaşımına yönelik olarak 20 Haziran 2007 tarihli Finansal Kay-naklar başlıklı kanun 2008 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun 4.maddesinde federal hükümetin münhasır harcamaları, bölgesel yönetimler ve vilayetler ile üzerinde anlaştık-ları stratejik projeler ve gelecek nesil hisse-sine ait harcamalar düşüldükten sonra kalan gelirlerin %17’sinin Bölgesel Kürt Yönetimine Irak Merkez Bankası’nda açılan hesaptan tah-sis edileceği ve bunun aylık olarak yapılacağı belirtilmektedir.30Ancak, bu orana karşılık ge-len gelirlerin aktarımı kanunun 3.maddesinde Başbakanın ve Finans Bakanı’nın talimatları-na tabi kılınmıştır. Bunun yanısıra, gelirlerin yatırılması ve aktarılmasını takip ve kontrol etmek için Bağımsız Gözetim Komisyonu kurulması da kanunun 6.maddesiyle öngörül-müştür.

Bölgesel yönetim, 22 nolu yasanın 7.bölümü kapsamında federal yönetim ile bölgesindeki mevcut sahalardan çıkarılan petrol ve gazla-rın yönetimi konusunda ortak yönetimi kabul

16



etmiştir. Buna ek olarak ülkenin diğer bölge-lerindeki uygulamalar ile uyumlu olmak kay-dıyla kendi bölgesindeki petrol kaynaklarının, federal anayasının 112.maddesi doğrultusun-da Irak halkının yüksek menfaatlerine hizmet etmek adına geliştirilmesine yönelik stratejik politikaların formlüle edilmesi konusunda işbirliği yapmayı öngörmüştür. Ayrıca yöne-timlerarası Federal Petrol ve Gaz Konseyi’nin oluşumu için işbirliği yapılması öngörülmek-tedir. Ancak bu işbriliği için karşılıklı olarak standartların, model kontratların ve müza-kereler için ticari koşulların, petrol şirketleri ile kontratların yapılmasına ait prosedürlerin tespiti konusunda uzlaşma sağlanması kay-dı konulmuştur. Buna ek olarak bu maddede doğrudan Federal Petrol ve Gaz Konseyi ye-rine “yönetimler arası” ibaresine yer verilmiş-tir. Bir anlamda iki yönetim arasında eşitlilik, özerklik anlayışı hissettirilmeye çalışılmıştır. Bu bölümde yukarıda belirtilen işbirliği ve izinlerin temel prensipleri de ifade edilmiştir.

Buna göre Irak topraklarında çıkarılan tüm kaynaklarından elde edilen tüm gelirlerin anayasının 106, 112 ve 121.maddelerine uy-gun olarak genel bir ortak komite tarafından yönetilmesi ve uluslararası kabul gören bir bankaya yatırılması ön görülmüştür. Ancak bu hesaba bölgesel yönetimler için alt-hesap açılması ve bu hesaba bölgesel yönetimin his-sesine düşen miktarın yatırılması da öngörül-müştür. Ayrıca, yasanın 15.madesine istina-den mevcut sahalardan elde edilen gelirler ile gelecek sahalardan elde edilen gelirlerin farklı hesaplarda tutulması öngörülmekte, bu iki gelirin de neticede bölgenin genel gelirlerinin parçası olduğu kabul edilmekte ve yerel parla-mentonun denetimine tabi kılınmaktadır. Bu-nun yanısıra yasanın 14.maddesi çerçevesin-de Petrol Bakanlığına bağlı Arama ve Üretim Şirketi, Ulusal Petrol Şirketi, Petrol Pazarlama Şirketi, Rafinericilik, Depolama ve Taşımacı-lık Şirketi’nin kurulması ve bunların faaliyet-lerinin düzenlenmesi ve ayrıca ihtiyaç duyul-ması halinde yeni bir kamu şirketi kurulması da bakanlık yetkisinde öngörülmüştür.

25 Ağustos tarihli tasarıya bakıldığında, fede-ral hükümetin kaynaklar üzerindeki yetkisini ve bölgesel yönetimlerin yetki sınırlarını fede-ral yönetim ile ilişkilerini düzenlediği görül-mektedir.Tasarıya ise Bölgesel Kürt Yönetimi, yetkilerini yok sayması gerekçesiyle şiddetle karşı çıkmaktadır.Bölgesel yönetim bu tasa-rıya tepki göstermektedir. Neticede bölgesel yönetim federal parlamentodan bu tasarının yasalaşmaması için çaba haracayacaktır. Ö-zellikle tasarının 47.2 maddesine bakıldığında bu tepki daha iyi anlaşılabilecektir. Söz konu-su madde, bölgesel yönetimin yetkili organı-nın, bu tasarının onaylanmasından itibaren en fazla 3 ay içerisinde daha önceden yapmış oldukları tüm kontratları Irak halkının yük-sek ekonomik menfaatlerine ulaşmak adına, bu yasanın amacına ve şartlarına uygun ola-rak tekrar gözden geçirmesini bunla birlikte bağımsız gözetim bürosunun da bu kontrat-ları değerlendirip görüşünü beyan edeceğini ve bu görüşün bölgesel yönetim için bağlayıcı olacağını içermektedir.

Netice itibariyle federal anayasının petrol ve gaz kaynaklarının yönetimine ve bu kaynak-lara ilişkin faaliyetlerin yürütülmesine ilişkin ilgili maddelerinin taraflarca farklı yorumu ve buna bağlı olarak petrol ve gaz kaynakla-rı üzerinde mülkiyet hakkı, üretilen petrolün doğrudan ihracı, kaynakların yönetiminde merkez ve bölgesel yönetimin yetki sınırları ve hakları, federal yönetime bağlı kurumların yapılanması, gelirlerin toplanması, adil dağıtı-mı ve dağıtımın denetlenmesi gibi kilit konu-lar iki yönetim arasındaki ihtilafların odakla-nacağı temel meselelerden olacaktır. Buna ek olarak, petrol şirketlerinin üretim paylaşımı anlaşmasıyla elde ettikleri mülkiyet hakkı, bu hakkın özellikle halka açık şirketlerin his-se değerlerine olan katkısı, bölgesel yöneti-me ödedikleri primler de dikkate alındığın-da petrol şirketleri de bu ihtilafın bir parçası olabilecektir. Zira şirketler bu sahip oldukları avantajlarından mahrum olmak istemeye-ceklerdir. Aksi halde bu süreçten kendileri de olumsuz etkilenecek ve bölgesel yönetim ile sıkıntılı süreçler yaşanacaktır. Dolayısıyla da



Exxon gibi şirketlerin Bölgesel yönetim ile anlaşmaları bu süreci bir ölçüde Bölgesel yö-netim ve şirketler lehine etkileyebilecektir. En azından bir denge unsuru oluşturabilecektir. Federal yönetim de neticede petrol gelirlerin-den mahrum olmamak adına Bölgesel yöne-tim ile ihtilaflı duruma çözüm bulmak yoluna gidebilecektir. Neticede, federal anayasanın 61.maddesine göre tasarılar meclis tarafından yasalaşmakta ve 73.maddeye göre de Cum-hurbaşkanlığınca onaylanmaktadır.

1.3. Ulusal Aktörler Arasındaki Mücadelede Çok Uluslu Şirketlerin Konumu

Bölgesel Kürt Yönetimi ABD güçlerinin Irak’tan çekilmesine yaklaşık 1 ay kala Exxon ile 18 Ekim 2011’de Al Qush, Baeshiqa, Pir-mam, Betwata, Qara-Hanjeer ve Arbat içeren 6 petrol sahası için anlaşma yapmıştır.31 Ex-xon Basra bölgesinde 05 Kasım 2009 yılında kazanıp, kontrat şartları üzerindeki müzake-relerin tamamlanmasını müteakip 25 Ocak 2010 tarihinde Petrol Bakanlığı ile West Hur-na-1 bölgesi için servis kontratı da imzalamış-tır.32 Exxon dışında Kürt Bölgesel Yönetimi ile görüşmeler yürüten Lukoil ve Shell Basra bölgesindeki anlaşamaların zarar görmemesi için bölgesel yönetim ile görüşmeleri kestiğini ilan etmişlerdir. Başka bir deyişle Exxon, Irak Federal hükümeti ile Bölgesel Kürt Yönetimi arasında petrol sahalarının yönetimi konu-sunda var olan ihtilafın parçası olmayı göze almıştır. Ancak Bölgesel Kürt Yönetimi ile ü-retim paylaşımı Exxon’a hissesi oranında pet-rol üzerinde mülkiyet hakkı verdiğinden tek-nik servis anlaşmasından daha karlı ve avan-tajlıdır. Federal yönetim ise Exxon’un Bölgesel Kürt Yönetimi ile yapmış olduğu anlaşmanın yasadışı olduğunu ancak Exxon’un West Hur-na-1 sahasına yönelik kontratını fesh etmeyi planlamadıklarını ve Exxon’un bu anlaşmayı tekrar gözden geçireceğini umduklarını ifade etmişlerdir.33

Exxon’un ekonomik değeri yüksek bu an-laşmaya bölgesel yönetimin nasıl bir anlam

yüklediği önem taşımaktadır. Bölgesel yöne-tim için kendi bölgesel sınırıları içerisinde yer alan petrol kaynaklarını kendisinin yönetmesi uzun dönemde merkezden bağımsız olarak varlığını sürdürmesine yönelik beklentinin en önemli motivasyon unsurudur. Dolayısıyla iktidar-güç ilişkisinin en önemli göstergele-rinden biri depetrol ve gaz kaynakların ve bu kaynaklardan elde edilen gelirlerin yönetimi olmaktadır. ABD’nin Irak’ı terketmesinden günler öncesinde ve birden fazla sahayı içeren bir anlaşmanın yapılmasının arkasında bölge-sel yönetim açısından ekonomik boyutunun yanısıra politik anlamlarında yüklü olabilece-ğini akıllara getirmektedir. Bu noktada ABD güçlerinin Irak’ı terketmesinden doğan poli-tik boşluğu çok önemli bir petrol şirketiyle iş-birliği yaparak doldurma yoluna gitmek Böl-gesel Yönetimce amaçlanmış olabilecektir.Bu bakış açısı aynı zamanda Federal yönetimin baskısına yönelik olarak da bir denge unsuru olarak değerlendirilmiş olabilir. Buna ek ola-rak Exxon’un varlığı diğer petrol şirketlerine de Bölgesel yönetim ile yaptıkları anlaşmala-rın geleceğine dair bir rahatlama ve güven duygusu verecektir.

Böylelikle Exxon ile birlikte Marathon, Hess gibi Amerikan şirketleri ABD ile bölgesel yö-netim arasında önemli bir köprü olma rolü-nü üstlenebilecektir. Buna ek olarak, özellikle petrol ve gaz yasası konusunda mecliste kendi çıkarlarına aykırı olabilecek bir tasarının geç-mesini önlemek adına Exxon ve diğer petrol şirketlerinin meclis ve Federal hükümet üze-rinde baskı unsuru olması da bölgesel yöne-timin bir beklentisi olarak dikkate alınabilir. Bu yönde elde edebilecek bir başarı bölgesel yönetime, üretilen petrolün yine kendisi ta-rafından uluslararası piyasaya satışını yap-ması imkanı da tanıyabilecektir ki mevcut koşullarda bu açıdan ilk akla gelen güzergah ise Türkiye olmaktadır. Mevcut yasalara göre ve aynı zamanda 25 Ağustos’ta Bakanlar Ku-rulunca onaylanan Federal Petrol ve Gaz Ya-sası tasarısında da Irak petrollerinin ihracatı SOMO’nun yetkisi ve görevi alanındadır.

18



Irak Petrol Bakanlığı afişi

Ancak petrol kaynaklarının yönetimine iliş-kin ihtilafın temelinde Federal yönetmin mevcut Federal kurumların federatif yasa-larla tüm kaynaklar üzerinde etkinliğini sağ-lama anlayışı ile bölgesel yönetimin kendini merkezden daha özerk yönetme kabiliyetine sahip olma çabası vardır. Bölgesel yönetimin tutumu Irak’ın diğer bölgelerinde, örneğin Basra bölgesi, benzeri yasal ve kurumsal ya-pılanmaların hayata geçmesiyle kolaylaşa-caktır. Basra bölgesi hem Şii-Arap nüfusun yayılma alanı hem de Irak’ın en önemli pet-rol ve gaz zengini bölgesidir ve Basra Valiliği Bölgel Kürt Yönetimi’ne benzer bir federatif

yapının kurulmasını talep etmektedir. Ancak mevcut durumda bölgesel yönetim talepleri-nin önüne geçilmesi hükümetin politikaları-na da yansımaktadır. Bu çerçevede Selahad-din bölgesinin bütçeden yıllık payına düşen payını nerdeyse yarı yarıya indirmiştir.Tabii bu noktada önemli olan husus bölgesel yöne-timlerin federal hükümetçe Irak’ın petrol ve gaz kaynaklarının yönetimine ilişkin yasal ve kurumsal yapılanmasına aykırı bir yasal-ku-rumsal yapılanma içerisine girilmemesidir. Zira Federal Irak Anayası’sının 5. kısmında yeni bölgesel yönetimlerin oluşması, şartları ve yetkileri belirtilmiştir. Bu durumda Böl-gesel Kürt Yönetimi üzerinde federal petrol ve gaz yasasının tesisi konusunda önemli bir meşruiyet ve güç elde edecektir Dolayısıyla da stratejik kaynakların kontrolüne veya yö-netimine ilişkin tarafların yükledikleri anlam, bu kaynakları ülke içi etnik-mezhepsel temelli iktidar çatışmasının doğal parametresi haline getirmektedir. Ayrıca bu çatışmanın etnik ve mezhepsel boyutunun bölgesel siyasete etki-sinden ötürü de Irak petrollerinin yönetimi-ne ilişkin politikalar da komşu ülkelerin Irak kaynaklı güvenlik ve çıkar algılamalarında dikkate alınacak önemli bir faktör olmaktadır.

Diğer yandan Bölgesel Kürt Yönetimi bün-yesinde toplum göreli daha güven içerisinde olmasına karşın genelde ekonomik, politik ve sosyal açıdan ciddi memnuniyetsizlikler var-dır. Özellikle federal petrol ve gaz yasası ta-sarısı konusunda sıcak politik çekişmeler ve ihtilaflar yaşanması halinde Irak’taki yabancı petrol şirketleri milliyetçi ve mezhep temelli örgütlerin hedefi olabilir. Irak ekonomisinde ve gelecek planlamalarında petrol ve gaz kay-naklarının ne derece hayati bir anlama sahip olduğu dikkate alındığında petrol şirketleri-nin güvenli ve istikrarlı bir şekilde faaliyetle-rini sürdürmesinin taşıdığı hassasiyet daha iyi anlaşılacaktır. Dolayısıyla da petrol şirketleri de siyasal istikrar ve güvenlik adına ekonomi lobisi olarak katkı sağlayıcı girişimlerde bulu-nabilir veya bu yöndeki politikaları ve girişim-leri destekleyebilirler. Nitekim SOMO’nun Bağdat’taki hizmet binasındaki OPEC’in



50.yıl kuruluş ambleminde istikrarın destek-leyicisi ve refahın kaynağı ibaresi (supporting stability-fueling prosperity) yer almaktadır. 34 Bu bakış açısının geriplanında elbetteki petrol kaynaklarına atıf yapılmaktadır. Günümüzde petrol kaynaklarının istikrar ve refaha katkı sağlayıcı yönde etki yapması üç sacayağının birarada değerlendirilmesini gerekli kılmak-tadır. İhracatçı ülkeler, ithalatçı ülkeler ve petrol endüstrisi bu üçlü sacayağını oluştur-maktadır. Dolayısıyla petrol şirketleri Irak’ta istikrar adına da etki doğurabilecek psikolojik ve ekonomik güce sahiptirler.

Sonuç

Irak’ta enerji kaynaklarının yasal olarak işle-tilmesi ve yetki sınırlarının belirlenmesinde Irak parlamentosunda yaşanan rekabet ve çe-kişmelerde bir tarafın diğerine pazarlık gücü elde edememsinin de etkisiyle, gruplar top-lumsal alanda silahlı saldırılar veya örgütsel toplu imha yöntemleriyle pazarlık güçlerini artırmaya çalışılmaktadırlar. Dolayısıyla da her ne kadar Federal Anayasa’da tüm Irak hal-kının yüksek menfaatleri yüceltilsede mevcut durumda bu soyut yaklaşıma hizmet edecek nitelikte taraflar arasında barış içinde bira-rada yaşamaya yönelik uzlaşma ve işbirliğini öngören yöntemlere ilişkin çatışma yönetimi ve çatışma çözümü süreçleri politik arenada hayat bulmamaktadır. Elbetteki bu kamplaş-ma ABD’nin çekilmesiyle ortaya çıkan yeni bir kaotik süreç olmayıp, Irak’ta ulus devlet inşa-sı sürecini kurma çabası içerisinde olan ikti-dar yapılanmalarının bu inşa süreci ile kendi

iktidarını ve ideolojisini aynı potada eritme çabasında Irak halkını konumlandırdığı yere karşı muhalefetin devamı niteliğindedir. Bu bağlamda ABD’nin 2003’teki askeri müdaha-lesi ise ulus-devlet inşası sürecine hakim olan iktidar yapılanmasını ve bu yapılanmanın ta-şıyıcılarını ters yüz etmiştir. Başka bir deyişle Sunni Arap eksenli Baas hakimiyetinden do-ğan boşluk halihazırda Şii-Arap hakimiyetine dönüşme sürecindedir denilebilir.

Neticede iktidar mücadelesine bağlı olarak politik ve toplumsal hayatta şiddetin rolünün artması Irak’ta başkalaşmış parçalı yeni bir totaliter-otoriter yönetimin süreç içerisinde yerleşmesine yol açabilecektir. Bunun önüne geçilmesinin en önemli adımı ülkedeki tüm kesimlere Irak’ın sahip olduğu enerji kay-naklarının Iraklıların refahı ve gelişimi için kullanma konusunda ortak bir iradeye sahip olmasından geçmektedir. Bu bağlamda istik-rar ve güvenlik, yabancı yatırımcıların ülkeye çekilmesi, ekonomik kalkınma ve toplumsal refah, uluslararası toplumla bütünleşen bir toplum açısından kilit önem taşımaktadır. Ancak Irak örneğinde düşünüldüğünde ya-bancı yatırımcıların da özellikle petrol ve da-ğal gaz alanında küresel ölçekte imzalamış ol-dukları anlaşmaları dikkate alarak Irak paza-rına girmeleri gerekmektedir. Son olarak eski tarz sömürge döneminden kalma bir anlayışla Irak’ın enerji kaynaklarının işletilmesi yönün-deki girişimlerin ne Irak’a ne bölgeye ne de çok uluslu şirketlere bir yarar sağlayacağını şimdiden öngörmek gerekir.

20



FIS

RT

&S

EC

ON

D IR

AQ

I LIC

EN

SIN

G R

OU

ND

- N

AT

UR

AL

GA

S

Li

cens

ing

R

oun

d N

o.

Co

ntra

ct

Are

aC

ons

ort

ium

P

arti

cip

atio

n %

P

lus

25%

fo

r S

tate

Par

tner

Rem

uner

atio

n Fe

e

Init

ial

Pro

duc

tio

n R

ate

Firs

t C

om

mer

cial

P

rod

ucti

on

Pla

teau

P

rod

ucti

on

Tar

get

Sig

natu

re

Bo

nus

Min

imum

E

xpen

dit

ure

Ob

ligat

ion

(US

$/B

)(b

bl/

day

)(U

S$

Mill

ion)

1

One

Rum

aila

BP

382

1.06

6.00

0

2.85

0.00

050

0 (R

eco

vere

d)

300

Pet

roC

hina

37

2Z

ubai

r

E

ni

32,8

1

218

2.77

5

1.20

0.00

010

0 (N

on-

R

eco

vere

d)

200

Occ

iden

tal

23,4

4

KO

GA

S18

,75

3W

est

Qur

na

(Pha

se 1

)

E

xxo

nMo

bil

60

1,90

244.

000

2.

325.

000

100

(No

n-

Rec

ove

red

)25

0S

hell

15

4

Tw

o

Wes

t Q

urna

(P

hase

2)

Luko

il56

,25

1,15

12

0.00

01.

800.

000

150

(No

n-

Rec

ove

red

)25

0S

tato

il 18

,75

5M

ajno

on

She

ll45

1,39

17

5.00

01.

800.

000

150

(No

n-

Rec

ove

red

)30

0P

ET

RO

NA

S30

6H

alfa

ya

Pet

roC

hina

37,5

1,40

70

.000

535.

000

150

(No

n-

Rec

ove

red

)20

0P

ET

RO

NA

S18

,75

TO

TA

L18

,75

7G

arra

fP

ET

RO

NA

S45

1,49

35

.000

230.

000

100

(No

n-

Rec

ove

red

)15

0JA

PE

X30

8B

adra

Gaz

pro

m30

5,50

15

.000

170.

000

100

(No

n-

Rec

ove

red

)10

0K

OG

AS

22,5

PE

TR

ON

AS

15

TP

AO

7,5

9Q

aiya

rah

So

nang

ol

755,

00

30.0

0012

0.00

010

0 (N

on-

R

eco

vere

d)

150

10N

ajm

ahS

ona

ngo

l75

6,00

20

.000

110.

000

100

(No

n-

Rec

ove

red

)10

0

Kay

nak:

ww

w.oi

l.gov

.iq/

EK: I

rak’

ta D

oğal

gaz

Lisa

ns İh

ales

i Sür

eçle

ri



Field Consortium Province Reserve TCF

AkkasKazMunaiGas 37.5%, Kogas 37.5%,State 25% Anbar 5,6

SibaKuwait Energy 37.5%, TPAO 37.5%,State 25 Basrah 1,1

MansuriyahTPAO 37.5%, Kuwait Energy 22.5%, Kogas 15%, State 25% Diyala 4,5

Total 11,2

THIRD IRAQI LICENSING ROUND - NATURAL GAS

David T. Clark, Iraq: Oil Development and Implications for the Global Market, Deutsche Bank Global Integrated Oil & Gas, 8 Dec. 2010, s.32

22



SONNOTLAR

1 Annual Statistical Bulletin, 2010/2011 Edition, www.opec.org, s.22-23 2 http://www.revenuewatch.org/countries/middle-east-and-north-africa/iraq/extractive-industries3 http://www.oil.gov.iq/moo/4 www.somooil.gov.iq/index, petrolün ayrımı için http://www.oil.gov.iq/moo/page.5 Annual Statistical Bulletin, 2010/2011 Edition, www.opec.org, s.476 ibid s.367 http://www.iraq-businessnews.com/2011/09/10/iraq-plans-5-refineries-worth-30bn/8 Annual Statistical Bulletin, 2010/2011 Edition, www.opec.org, s.40-449 Iraq Oil&Gas Report 2010, Business Monitor International, s. 57-6010 http://www.oil.gov.iq/general_information_for_service_contracts,11 David T. Clark, Iraq: Oil Development and Implications for the Global Market, December 2010, SAIS-ERE Global

Leaders Forum, s.3212 Ahmed M. Jiyad, The Forthcoming Blocks Bid Round in Iraq, Middle East Economic Survey, MEPE Publications, 6

June 2011, www.mees.com 13 David T. Clark, ibid, s.18 geriye kalan sahaların toplam rezervi ise 7 milyar varildir. Ancak bu rezevler bazı kaynak-

larda farklı belirtilmektedir. Örneğin Halfaya sahası rezervi 4.1 milyar, Zubair 4 milyar, West Qurna-1 8.7 milyar, Rumelia 18 milyar, Majnoon 12.6 milyar varil olarak belirtilmektedir, Jareer E&Amy M.Jafee, Iraq Oil Potential and Implicationsfor Global Oil Markets and OPEC Politics, s. 15-17, Orhan Duran, Arama Üretim Şirketlerinin Yurtdışı Yatırımları, Ocak 2010 sunumu, www.petform. org.tr/ images/ yayinlar/ sunum_ ve.../orhan_duran.pdf

14 Jareer E&Amy M.Jafee, Iraq Oil Potential and Implicationsfor Global Oil Markets and OPEC Politics, James A. Ba-ker III Inst. For Public Policy, July 2011, s.13

15 http://www.krg.org/pages/page.asp, 16 The oil&Gas Year, Kurdistan Region of Iraq 2011, s.1917 http://www.genelenergy.com/index.Kerkük-Yumurtalık Hattı’ndan ihraç edilen petrole Genel Enerji’nin Taq Taq

sahasının günlük üretimi yaklaşık 75 bin varil olup, kapasitesi kara nakliye sorunu nedeniyle 120 bin varildir, Tawke sahası ise günlük yaklaşık 70 bin varil üretmektedir.

18 The oil&Gas Year, Kurdistan Region of Iraq 2011, s.58-59, hisse dağılımları ve detaylı bilgiler için şirketlerin resmi tanıtım sitelerine de bakılabilir; http://www .crescent. ae/html/ , http://www.genelenergy.com, http://www.addax-petroleum.com/operations/middle-east,http://www. gulfkeystone. com/, http://www. range energyresources.com/projects/iraq/,http://www.knoc.co.kr/ENG/sub03/sub03_1_5_1.jsp,http://www. danagas. com/en/project/operati-ons/iraq/, http://www.heritageoilplc.com/iraq.cfm.

19 David T. Clark, ibid,, s.3220 The oil&Gas Year, Kurdistan Region of Iraq 2011, s.58-5921 The oil&Gas Year, Kurdistan Region of Iraq 2011, s.7322 http://www.oil.gov.iq/general_information_for_service_contracts,23 22 Mayıs 2003 tarihli 1483 sayılı karar için, http://www. uncc.ch/ resolution/ res1483.pdf24 http://www.revenuewatch.org/countries/middle-east-and-north-africa/iraq/extractive-industries25 15 Aralık 2010 tarih ve 1956 sayılı karar için, www.iamb.info/pdf26 8 nisan 1991 sayılı ve 687 sayılı karar için, www.un.org/Docs/scres/1991/scres91.htm27 Federal Anayasa için;www.parliament.iq/english/iraqi_council_of representatives, 22 Nolu yasa için; www.krg.org/

uploads/documents/kurdistanoilandgaslaw, federal petrol ve gaz yasa tasarısı için; http://www.iraqenergy.org/lib-rary/

28 Federal Petrol ve Gaz Yasası tasarısının 1.Bölüm 1.maddesinde Yetkili Organ olarak; Petrol Bakanlığı, Irak Devlet Petrol Şirketi, veya bölgesel organ olarak tamınlanmıştır.Bu çerçevede tesis edilecek kurumlar ve yetki-sorumluluk alanlarına bakıldığında; tasarının 5.Maddesi Federal petrol ve Gaz Konseyi’nin kuruluşunu öngörmüştür.Bu mad-



deye göre Konsey nerdeyse tam anlamıyla hükümetin küçük bir yansıması olarak düşünülmüştür. Konseyin üyeleri olarak ilgili başbakan yardımcısı, petrol bakanı, finans bakanı, planlama bakanı merkez bankası başkanı ve bakan düzeyinde bölgesel yönetimin temsilcisi, üretim yapılan vilayetlerin bu alanda yetişmiş ve uzmanlaşmış temsilcisi, Ulusal petrol şirketi, petrol pazarlama şirketi ve konsey tarafından atanmış bakanlar kurulu tarafından onaylanmış diğer ilgili kurumların başkanları ve petrol, gaz, finans ve ekonomi alanında tecrübeli bakanlar kurulu başkanınca seçilmiş ve bakanlar kurulunca en fazla beş yıllık bir sure için atanmış 3 uzmandan oluşmaktadır.İngilizce çevirisi için Iraq Energy Institute,http://www.iraqenergy.org/library/

29 Bölgesel Kürt Yönetimi Enerji Bakanı Aşti Havrami’nin açıklaması, www.krg.or/articles/detail.30 www.krg.org/pdf/english_draft_revenue_sharing_law,Kanunun 2.maddesine göre petrol ve gaz kaynaklarının işle-

tilmesinden elde edilen gelirler, üretim bunusları, lisans ücreti, vergiler, kontratlardan kaynaklanan diğer kazançlar, uluslararası yardımlar, krediler, bağışlar, ülke içinde tüm kaynaklardan elde edilen gelirler finansal kaynak olarak kabul edilmektedir

31 http://www.eucers.eu/2011/12/09/new-stability-and-prospects-for-kurdish-oil-and-gas-friedbert-pfluger-in-the-european-energy-review/

32 www.oil.gov.iq/general_information_for_service_contracts.xls, Bu anlaşmadaki payı %60 olup, kontrat süresi 20 yıl-dır.Bu sahadaki diğer hissedar ise Shell’dir.

33 http://iraqidinarnews.net/blog/2011/12/12/maliki-from-washington-iraq-will-not-end-the-existence-of-exxon-mobil-in-the-country/

34 SOMO Genel Müdürlüğü için http://www.somooil.og.iq

24



AKADEMİK KADROHasan Kanbolat ORSAM Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, KTÜ Uluslararası İlişkiler Bölüm BaşkanıDoç. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Abant İzzet Baysal Üniversitesi Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Gazi ÜniversitesiDoç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Ekonomileri - Afyon Kocatepe ÜniversitesiDoç. Dr. Özlem Tür ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜHabib Hürmüzlü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Ahi Evran Üniversitesi Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad TemsilcisiDr. Neslihan Kevser Çevik ORSAM Danışmanı, OrtadoğuDr. Didem Danış ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi Dr. Jale Nur Ece ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği Dr. İlyas Kamalov ORSAM Danışmanı, Avrasya Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv.Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Atatürk Üniversitesi Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Danışmanı, Avrasya Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku Fazıl Ahmet Burget ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - AfganistanVolkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) TemsilcisiEsra Demir ORSAM Danışmanı, OrtadoğuBilgay Duman ORSAM Uzmanı, Ortadoğu Ogün Duru ORSAM Yönetici Editörü Noyan Gürel ORSAM İzmir TemsilcisiSelen Tonkuş Kareem ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi Oytun Orhan ORSAM Uzmanı, Ortadoğu Sercan Doğan ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Nebahat Tanriverdi ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Uğur Çil ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Nazlı Ayhan ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu & Projeler Leyla Melike Koçgündüz ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu & Projeler Ufuk Döngel ORSAM Uzman Yardımcısı, OrtadoğuGöknil Erbaş ORSAM Uzman Yardımcısı, Karadeniz Aslı Değirmenci ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Jubjana Vila ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Mavjuda Akramova ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Su Araştırmaları Programı

Dr. Tuğba Evrim Maden ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik UzmanıDr. Seyfi Kılıç ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik UzmanıKamil Erdem Güler ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı Çağlayan Arslan ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM DANIŞMA KURULUDr. İsmet Abdülmecid Irak Danıştayı Eski Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Hasan Alsancak BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenliği Direktörü Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı Prof. Dr. Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Arslan İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Başar Ay Türkiye Tekstil Sanayi İşveren Sendikası Genel Sekreteri Prof. Dr. Mustafa Aydın Kadir Has Üniversitesi Rektörü Doç. Dr. Ersel Aydınlı Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri Doç. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Hüseyin Bağcı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Itır Bağdadi İzmir Ekonomi Üniversitesi Öğretim Görevlisi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü Prof. Dr. İdris Bal TBMM 24. Dönem Milletvekili Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Kemal Beyatlı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Barbaros Binicioğlu Ortadoğu Danışmanı Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Budak Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar YardımcısıE. Hava Orgeneral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutanı Volkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika Doç. Dr. Mitat Çelikpala Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya YÖK Başkanı Dr. Didem Danış ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji BölümüEsra Demir ORSAM Danışmanı, OrtadoğuProf. Dr. Volkan Ediger İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Prof. Dr. Cezmi Eraslan Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Çağrı Erhan Ankara Üniversitesi ATAUM Müdürü, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Amer Hasan Fayyadh Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku



AKADEMİK KADROHasan Kanbolat ORSAM Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, KTÜ Uluslararası İlişkiler Bölüm BaşkanıDoç. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Abant İzzet Baysal Üniversitesi Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Gazi ÜniversitesiDoç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Ekonomileri - Afyon Kocatepe ÜniversitesiDoç. Dr. Özlem Tür ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜHabib Hürmüzlü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Ahi Evran Üniversitesi Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad TemsilcisiDr. Neslihan Kevser Çevik ORSAM Danışmanı, OrtadoğuDr. Didem Danış ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi Dr. Jale Nur Ece ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği Dr. İlyas Kamalov ORSAM Danışmanı, Avrasya Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv.Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Atatürk Üniversitesi Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Danışmanı, Avrasya Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku Fazıl Ahmet Burget ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - AfganistanVolkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) TemsilcisiEsra Demir ORSAM Danışmanı, OrtadoğuBilgay Duman ORSAM Uzmanı, Ortadoğu Ogün Duru ORSAM Yönetici Editörü Noyan Gürel ORSAM İzmir TemsilcisiSelen Tonkuş Kareem ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi Oytun Orhan ORSAM Uzmanı, Ortadoğu Sercan Doğan ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Nebahat Tanriverdi ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Uğur Çil ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Nazlı Ayhan ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu & Projeler Leyla Melike Koçgündüz ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu & Projeler Ufuk Döngel ORSAM Uzman Yardımcısı, OrtadoğuGöknil Erbaş ORSAM Uzman Yardımcısı, Karadeniz Aslı Değirmenci ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Jubjana Vila ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu Mavjuda Akramova ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu ORSAM Su Araştırmaları Programı

Dr. Tuğba Evrim Maden ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik UzmanıDr. Seyfi Kılıç ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik UzmanıKamil Erdem Güler ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı Çağlayan Arslan ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM DANIŞMA KURULUDr. İsmet Abdülmecid Irak Danıştayı Eski Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Hasan Alsancak BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenliği Direktörü Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı Prof. Dr. Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Arslan İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Başar Ay Türkiye Tekstil Sanayi İşveren Sendikası Genel Sekreteri Prof. Dr. Mustafa Aydın Kadir Has Üniversitesi Rektörü Doç. Dr. Ersel Aydınlı Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri Doç. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Hüseyin Bağcı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Itır Bağdadi İzmir Ekonomi Üniversitesi Öğretim Görevlisi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü Prof. Dr. İdris Bal TBMM 24. Dönem Milletvekili Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Kemal Beyatlı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Barbaros Binicioğlu Ortadoğu Danışmanı Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Budak Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar YardımcısıE. Hava Orgeneral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutanı Volkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika Doç. Dr. Mitat Çelikpala Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya YÖK Başkanı Dr. Didem Danış ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji BölümüEsra Demir ORSAM Danışmanı, OrtadoğuProf. Dr. Volkan Ediger İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Prof. Dr. Cezmi Eraslan Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Çağrı Erhan Ankara Üniversitesi ATAUM Müdürü, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Amer Hasan Fayyadh Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku

Cevat Gök Irak El Fırat TV Türkiye MüdürüMete Göknel BOTAŞ Eski Genel Müdürü Osman Göksel BTC ve NABUCCO Koordinatörü Timur Göksel Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim ÜyesiProf. Dr. Muhamad Al Hamdani Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Habib Hürmüzlü ORSAM Ortadoğu Danışmanı Numan Hazar Emekli BüyükelçiDoç. Dr. Pınar İpek Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Tuğrul İsmail TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. İlyas Kamalov ORSAM Avrasya Danışmanı Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Selçuk Karaçay Vodafone Genel Müdür Yardımcısı (Türkiye) Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler BölümüAv. Tuncay Kılıç Edremit Belediye BaşkanıDoç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek, Kırgızistan) Prof. Dr. Alexander Koleşnikov DiplomatProf. Dr. Erol Kurubaş Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talip Küçükcan Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Arslan Kaya KPMG, Yeminli Mali Müşavir Dr. Hicran Kazancı Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi İzzettin Kerküklü Kerkük Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm BaşkanıDr. Max Georg Meier Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek)Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Bağdat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim ÜyesiDoç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Bilkent Üniversitesi Prof. Dr. Çınar Özen Ankara Üniversitesi, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Murat Özçelik Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü Dr. Bahadır Pehlivantürk TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya) Doç. Dr. Fırat Purtaş Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter YardımcısıProf. Dr. Suphi Saatçi Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv.Ersan Sarıkaya Türkmeneli TV – (Kerkük, Irak) Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Mehmet Şüküroğlu Enerji Uzmanı Doç. Dr. Oktay Tanrısever ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Erol Taymaz ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı (KKTC)Prof. Dr. Sabri Tekir İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Gönül Tol Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü (ABD)Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü M. Ragıp Vural 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktörü (Roma-İtalya) Dr. Umut Uzer İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Avrasya Danışmanı

ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULUMeliha Benli Altunışık Orta Doğu Teknik ÜniversitesiBülent Aras Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi İlker Aytürk Bilkent Üniversitesi Recep Boztemur Orta Doğu Teknik Üniversitesi Katerina Dalacoura Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) F. Gregory Gause Vermont Üniversitesi (ABD) Fawaz Gerges Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık )Ahmet K. Han Kadir Has Üniversitesi Raymond Hinnebusch St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık) Rosemary Hollis City Üniversitesi (Birleşik Krallık) Bahgat Korany Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) Peter Mandaville George Mason Üniversitesi (ABD) Emma Murphy Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULUProf. Dr. Meliha Benli Altunışık ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı


ANLAŞMALAR VE ANAYASAL TARTIŞMALARıN IŞIĞINDA BİR ANALİZ

Mithatpaşa Caddesi 46/6 Kızılay-ANKARATel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48

www.orsam.org.tr, [email protected]

ORSAM

the struggle for oil in iraq: an analysis in the light of ... · dış politika çevrelerinin...

Documents