PRISHTINEuml2017

STUDIMERevisteuml peumlr studime filologjike

232016

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVEumlSACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVEumlSKOSOVA ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS

STUDIMEA Review for philological Studies

23

2016

Del njeuml hereuml neuml vitPublished annually

Keumlshilli redaktues - Editorial Board

Rexhep Ismajli - Kryeredaktor editor-in-chiefEqrem Basha - Sekretar secretary

Victor A Friedman aneumltar memberTeuta Abrashi aneumltar memberMehmet Kraja aneumltar member

Idriz Ajeti Kryeredaktor nderi - Editor-in-chief of honour

Adresa e Redaksiseuml Address

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e KosoveumlsRedaksia e revisteumls ldquoStudimerdquoRr Agim Ramadani nr 30510 000 PrishtineumlRepublika e KosoveumlsTel + 381 38 249 303Fax + 381 38 244 636E-mail ashakashakorg

Redaksia e revisteumls Studime peumlr vitin 2016 njofton se numri 23 i vitit 2016 eumlshteuml beumlreuml gati peumlr shtyp neuml pjeseumln e pareuml teuml vitit 2017 por peumlr arsye teuml natyreumls seuml procedurave financiare nuk ka qeneuml e mundur teuml botohej neuml versionin e shtypur deri neuml fillim teuml vitit 2018 Meqeneumlse ndeumlrkoheuml redaksia peumlr peumlrgatitjen e numrit 24 e meuml tutje ka peumlrbeumlrje teuml re neuml marreumlveshje me Sekretarin e Seksionit vendoseumlm qeuml versioni elektronik neuml formatin PDF ta nxjerrim neuml faqen e ASHAK-ut qysh tash Kuptohet qeuml versioni i shtypur do teuml jeteuml ploteumlsisht i njeumljteuml me keumlteuml version

Prishtineuml dhjetor 2017

Redaksia e Studime 23

Copyright copy ASHAK

PEumlRMBAJTJA

Tryeza shkencore ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES 7 Sabri HAMITI ESAD MEKULI PEumlR TY 9 Mehmet KRAJA ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo 15 Bashkim KUCcedilUKU METAFOREuml IDENTITETI 21 Kujtim M SHALA SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI 31 Shaban SINANI MIGJENI I ESAD MEKULIT 51 Nysret KRASNIQI ESAD MEKULI VERBI POETIK SI BURIM

SOCIO-IDEOLOGJIK 69 Ymer CcedilIRAKU PEumlRCJELLJA E POEZISEuml SEuml ESAD MEKULIT

NEuml KRITIKEumlN LETRARE - SI KOHERENCEuml VLERASH 79 Nehas SOPAJ ESAT MEKULI DHE LETEumlRSIA SHQIPE E

VITEVE rsquo70 85 STUDIME ARTIKUJ 91 Shkumbin MUNISHI PIKEumlPAMJET DHE QEumlNDRIMET NDAJ

SHQIPES TE SERBEumlT E KOSOVEumlS 93 Shaban SINANI ENDONIME DHE EKZONIME PEumlR SHQIPTAREumlT

DHE FQINJEumlT 109 Brian D JOSEPH UNDERSTANDING GREEK THROUGH

ALBANIAN THE CASE OF PRO(S)PAPPOUS 137 Norbert JOKL SHQIPTAREumlT DHE GJUHA E TYRE 143 Bajram KOSUMI ALEGORIA NEuml LETRAT NGA BURGU ART

APO ENIGMEuml 161 MATERIALE183

Studime 23 - 2016 6

Mehmet HALIMI VISARE LEKSIKORE NGA E FOLMJA E KARADAKUT 183

Rexhep ISMAJLI LETEumlR E GJERGJ PEKMEZIT PEumlR GJENDJEN NEuml SHQIPEumlRI PARA VITIT 1901 203

KRITIKA RECENSIONE 293 Tomor Plangarica Remzi Peumlrnaska Gjuheumlsi 295 Shkumbin Munishi Rrahman Paccedilarizi Konversioni neuml gjuheumln shqipe 303

Tryeza shkencore

ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosoveumls Seksioni i Gjuheumlsi-seuml dhe i Leteumlrsiseuml neuml 100-vjetorin e lindjes seuml shkrimtarit peumlrkthyesit dhe intelektualit teuml shquar me 6 dhjetor 2016 mbajti njueuml Tryezeuml shkencore peumlr jeteumln dhe vepreumln e poetit Tryeza u drejtua nga Keumlshilli organizues i peumlr-beumlreuml nga akademikeumlt Ali Aliu Mehmet Kraja dhe Eqrem Basha

Neuml tryezeuml foleumln Ali Aliu Sabri Hamiti Bashkim Kuccediluku Kujtim Shala Shaban Sinani Mehmet Kraja Ymer Ccediliraku Nysret Krasniqi Kristaq Jorgo Fadil Grajccedilevci dhe Nehas Sopaj Neuml keumlteuml numeumlr teuml revisteumls Studime botohen ndihmesat e pjeseumlmarreumlsve qeuml i kaneuml doreumlzuar ato sipas peumlrgatitjes seuml Keumlshillit organizues

Studime 23 - 2016 8

Esad Mekuli

Sabri HAMITI Prishtineuml

ESAD MEKULI PEumlR TY

1 Poeti misionar

Esad Mekuli (Plaveuml 1916 ndash Prishtineuml 1993) poet peumlrkthyes redak-tor enciklopedist Vepra e tij kryesore Peumlr ty (1955) Ky shkrim nuk mund trsquoi shmanget okazionit meqeuml beumlhet neuml njeumlqindvjetorin e Esad Mekulit e neuml 61 vjetorin e daljes seuml librit teuml tij Peumlr ty Dalja nga rasti qeuml eumlshteuml meumlteseuml e secilit shkrim peumlr leteumlrsineuml beumlhet meuml e veumlshtireuml qeumlkur Mekuli eumlshteuml quajtur e veteumlquajtur moti poet misionar Kjo do teuml thoteuml qeuml ai shkruan poezi si pasion e poezi si mision poezi okazionale sidomos poezi me tendenceuml teuml theksuar Ccedileumlshtja eumlshteuml teuml mos beumlhet leximi tendencioz qofteuml i leteumlrsiseuml seuml shkruar me tendenceuml peumlrndryshe kalohet neuml thjeshteumlzime teuml palejueshme Udha mbetet keumlrkimi i bukuriseuml seuml shkrimleximit letrar qeuml rrokeuml njeumlko-heumlsisht aventureumln e identifikimit letrar e keumlnaqeumlsineuml e leximit teuml poeziseuml duke ndier bukurineuml e saj e duke njohur struktureumln e saj

2 Libri Peumlr ty

Libri Peumlr ty i Esad Mekulit qeuml doli meuml 1955 neuml Prishtineuml u pa

menjeumlhereuml njeuml ngjarje letrare madje kulturore Qe libri i pareuml poetik i njeuml autori vendeumls i autorit qeuml tashmeuml ishte beumlreuml autoritet si krijues e veprimtar kulturor edhe meuml tepeumlr u beuml libeumlr kult peumlr brezin e meumlpastajmeuml dhe meuml e reumlndeumlsishmja mbetu libri themelor i autorit sado qeuml ky botoi libra teuml tjereuml gjateuml kateumlr decenieve teuml tjera

Libri peumlrmbledh krijimtarineuml poetike teuml Esad Mekulit teuml shkruar peumlr dy decenie (rreth 30 poezi) dhe eumlshteuml i strukturuar me njeuml ndeumlrgjegje krijuese kulturore e historike Nis me poezineuml programore Popullit tim qeuml eumlshteuml njeuml eksplikim i titullit peumlrkushtues Peumlr ty teuml librit Ka tre cikle Neuml hijen e robniacutes qeuml merr vjershat e shkruara neuml vitet 1933-1940 Flamujt e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 10

shpaluem qeuml ka vjershat e viteve 1941-1944 dhe Jeta e re qeuml ka vjershat e viteve 1945-1953 Libri peumlrfundon me vjersheumln Gjykimi porse shoqeumlrohet me sheumlnimin Lexuesavet i domosdosheumlm peumlr ndeumlrgjegjen autoriale teuml keumltij strukturimi Pra ka njeuml struktureuml qeuml artikulon autorin tekstin e tij letrar dhe lexuesin neuml njeuml ndeumlrkomunikim letrar kulturor historik dhe ideologjik Duhet pareuml keumltu njeuml fillim e njeuml fund e patjeteumlr njeuml substanceuml neuml mes apo neuml qendeumlr

Neuml vjersheumln e pareuml kushtrimore neumlpeumlrmjet formuleumls kushtuese e posesive Popullit tim ndash uneuml biri yt besnik dhe ndash poeti peumlrkufizohet poeti misionar (zeuml i popullit) e poezia misionare (mjet i deumlshirave e vullnetit teuml tij) Keumlnga solemne me tone himni ngritet neuml nivel madheumlshtie e teuml heroikes duke i veumlneuml peumlrballeuml dy koheuml Njeuml teuml shkuar teuml robeumlriseuml Keumlndova (edhe kur mrsquoishte ndalue) e njeuml teuml liriseuml me ty keumlndoj mbiacute fuqineuml e ngja-llun Ka ndeumlrruar edhe statusi i keumlngeumls hereumln e pareuml keumlnga e vetmuar peumlr zgjimin hereumln e dyteuml keumlngeuml e bashkuar peumlr ngadheumlnjimin Keumlshtu peumlrkufi-zohet poeti si prijeumls dhe ky eumlshteuml misioni i mbaruar Por sprova eumlshteuml e madhe Neuml vjersheumln peumlrmbylleumlse teuml librit Gjykimi shtohet edhe koha e ardhshme ku hyjneuml neuml lojeuml feumlmijt taneuml e feumlmijt e feumlmijvet taneuml brezniteuml shekujt Neuml njeuml diskutim idesh poetike neuml formeuml sokratike provohet heroika e brezit qofteuml e kapeumlrcyer nga ldquobelbeumlzimetrdquo ldquoshteumlrzimetrdquo ldquogabi-metrdquo ldquobelbeumlzimet e abeceseuml e teuml gjuheumlsrdquohellip

Pse ndash kush ka faj qeuml teuml pareumlt srsquona kaneuml laneuml gati kurrgjeuml ndash poseuml vorresh dhe padijes kush ka faj qeuml shekuj me radheuml ndash erreumlsija dhe veteumlmija ndash si mrazet e pranvereumls kaneuml mbyteuml filizat mucirc neuml fareuml

Pikeumlpyetje pikeumlccediluditeumlse Keumlshtu mbyllet vepra Kjo tezeuml eumlshteuml diskutuar edhe meuml pareuml Keumlteuml hereuml do ta lexojmeuml si njeuml metonimi qeuml fton peumlr njeuml metaforeuml peumlr njeuml lexim letrar teuml tekstit teuml tij teuml shkruar sepse qofteuml me imagjinime mund teuml lexohet veteumlm ajo qeuml eumlshteuml shkruar si fjaleuml e parme apo si metaforeuml

Ateumlhereuml poezia meuml e mireuml e Esad Mekulit neuml keumlteuml libeumlr eumlshteuml neuml ciklin Neuml hijen e robniacutes qeuml peumlrmban vjersha teuml shkruara neuml vitet tridhjeteuml kur autori ishte i ri pra shkrimet e tij teuml riniseuml 1 Peumlr misionin poetik qeuml theksohet me pasion 2 Peumlr tematikat sociale e individuale 3 Peumlr lirineuml si

Studime 23 - 2016

11

absolut teuml njeriut 4 Peumlr figurimin e ideve teuml diteumls e teuml nateumls me kapeumlrcimet mbreumlmje e agim 5 Peumlr alternimet e koheumlve robeumlri e liri me ndeumlrmjeteumlzi-met e trishtimit hidheumlrimit deri neuml rebelim 6 Madheumlshtineuml e bjeshkeumls e teuml njeriut teuml ngjyer neuml trishtimin e varfeumlriseuml 7 Peumlr peizazhin lotues teuml artiku-luar me krahasimin e ngjizur neuml ngushticat e uni-t

Neuml ciklin Flamujt e shpaluem neuml fakt shfaqet shpalimi i fjaleumls si deumlshmi peumlr imagjinim kur shenjon kur theumlrret kur kujton apo kur vajton Neuml ciklin Jeta e re gjuha e vjersheumls i doreumlzohet entuziazmit neuml kufi teuml pro-pagandeumls edhe kur peumlrpiqet teuml beumljeuml hijen e intimizimit e teuml dashuriseuml

3 Vjershat e bukura

Lexuesi keumlrkon vjershat e bukura Edhe Esad Mekuli deumlshmon veteuml

qeuml poezia nuk shkruhet veteumlm me ide por edhe me ndjeshmeumlri e formeuml teuml peumlrsosur Teuml tilla janeuml poeziteuml Mbramja Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen Uneuml Riniacutes Djaloshi Njeuml shembull peumlrfaqeumlsues i poeziseuml seuml Esad Mekulit eumlshteuml tingeumlllimi Mbramja shkruar meuml 1933

MBRAMJA Si tufa meumlndafshi trsquoarteuml neuml teuml kalteumlrteumln shamiacute nrsquomes dy duersh trsquobardha dy kodra neumln boreuml mdash flakron pereumlndimihellip Recircteuml mbi krye peumlroreuml ngasin neumlpeumlr qiell dhe zhduken nrsquohapsiacute hellipDhe drita e mbrame shuhet mbi ccedildo sukeuml cipa e nateumls shtrihet mbi fusha trsquopeumlrhime malet heshtin nrsquoerreumlsiacute si me qeneuml teuml ngrime si teuml humbeumlte jeta mdash ccedildo gjacirc u nxi u zhduk Nrsquoajriacute ndihen klithmat e nateumls qeuml racirc mdash

Studime 23 - 2016 12

drujt praneuml rrugeumls lehtas era i peumlrkundhellip mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute Terri sundon boteumln Katundet e shtrime neuml mes teuml nateumls prehen nrsquolugineuml me andrrime

Ky tingeumlllim eumlshteuml shkruar neuml trajteumln e preferuar teuml autorit qeuml duke vizatuar peizazhin shpreh gjendje shpirteumlrore e sociale Dramacitetin e shqeteumlsi-meve e palon kujdessheumlm neuml djepin e konfesionit intim Mbreumlmja nuk eumlshteuml asfareuml idile rustikale por njeuml shqeteumlsim i mbrendsheumlm se mbreumlmja eumlshteuml veteumlm hyrja neuml nateuml qeuml jep pasiguri e frikeuml po edhe eumlndeumlrr qeuml pas saj eumlshteuml njeuml shpeumlrthim drite e njeuml diteuml Pamja shihet prej seuml larti ashtu duke u humbur e tretur prandaj njeuml intensitet i madh peumlr teuml shenjuar figurat e fundit qeuml nga larteumlsia duken e vizatohen ose neuml qiell ose neuml tokeuml Prej keumlndej dramaciteti i ndeumlrrimit teuml pamjeve ndeumlrmjet krahasimeve neuml nivel teuml peumlrjashteumlsiseuml e teuml intimitetit bdquotufa teuml meumlndafshit trsquoarteumlldquo ldquoflakeumlron pereumlndimirdquo ldquofusha teuml peumlrhimerdquo ldquomale teuml ngrimerdquo gjitheuml sintagma poetike pa retorikeuml Pastaj ldquoklithma e nateumlsrdquo dhe vargu i zbrazeumlt si figureuml e hesht-jes totale E pikeumlrisht keumltu shfaqja dramatizuese

Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute

Pas keumlsaj mbyllja e poeziseuml me figurat ldquoterri sundon boteumlnrdquo apo ldquoKatun-det e shtrime me andrrimerdquo janeuml thirrje meuml teuml forta si beumlrtima

Po ndalemi keumltu peumlr teuml theksuar njeuml ccedileumlshtje poetike e peumlrtejpoetike teuml poetit Esad Mekuli vjershat e para i shkroi e i botoi neuml gjuheumln e huaj mandej i botoi neuml gjuheumln shqipe Eumlshteuml shkrues e peumlrkthyes i poeziseuml seuml vet Keumltu do keumlrkuar retorika e tij poetike inverzionet sintaktike si ccedileumlshtje teuml peumlrkthimit fjalori i rrudhur agramatikaliteti rima e keumlrkuar jospontane Prandaj keumlrkimet stilistike keumltu marrin koheuml teuml veccedilanteuml se duhet teuml peumlrim-tohen neuml variantet e poezive neuml teuml dy gjuheumlt

Studime 23 - 2016

13

4 E majta letrare Vjershat e hershme teuml Esad Mekulit janeuml shkruar neuml vitet tridhjeteuml teuml

shekullit njeumlzet dhe janeuml teuml krahasueshme me vjershat e veumlllait teuml tij meuml teuml madh poetik Migjenit qeuml janeuml shkruar e botuar neuml teuml njeumljteumln decenie Ato janeuml teuml krahasueshme edhe formalisht si ldquovargje teuml lirardquo po meuml tepeumlr tema-tikisht e peumlr intenceumln autoriale tendenceumln shkrimore Njeuml kultureuml letrare elementare e teuml dy poeteumlve eumlshteuml bashkeumlkoheumlse me leteumlrsineuml sociale teuml slla-veumlve teuml Jugut neuml vitet tridhjeteuml Aq meuml fort neuml nivel teuml ideve e ideologjiseuml sesa teuml formave Te keumlto leteumlrsi ccedileumlshtja e ldquoteuml majteumls letrarerdquo u zhvillua si te-ori e shkrimit e si ide shoqeumlrore deri neuml nivel teuml grindjes Ccedileumlshtja ishte e shkrimit si deumlshmi e njeuml teuml tashmeje e si njeuml vizion i njeuml teuml ardhmeje E nisur si rebelim letrar peumlr trsquou kuroreumlzuar neuml shkrim utopik duke keumlrkuar absolutin e peumlrparimit dhe egalitetin si projeksion shoqeumlror i peumlrkthyer neuml tendence letrare

Kjo ishte edhe utopia letrare e poeteumlve taneuml Mekulit e Migjenit Pastaj vjen distopia Esad Mekuli e provoi keumlteuml (domosdoshmeumlrisht) kah fundi i jeteumls Po kjo eumlshteuml puneuml peumlrtej vepreumls Peumlr ty

Kush mund teuml imagjinojeuml ccedilfareuml do trsquoishte distopia e Migjenit mbas ldquoVargjeve teuml lirardquo neuml njeuml shoqeumlri totalitare

5 Fusnota

Neuml faqen e fundit teuml librit Peumlr ty eumlshteuml njeuml sheumlnim qeuml Auktori u

drejton Lexuesavet Teksti eumlshteuml kaq deumlftues e autoreferencial neuml gjuheuml deumlshmi e qeumlllime saqeuml eumlshteuml mireuml teuml jepet i ploteuml dhe i pakomentuar LEXUESAVET

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme

shkrue gjateuml periodes 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Studime 23 - 2016 14

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml periodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml hu-mbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e peumlr-gatitun ldquoShqiptari teuml kendou o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe peumlr macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i pa-randeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keuml-saj peumlrmbledhjeje (Teuml peumlrsektuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml pushtimit dhe mbas shlirimit mdash simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjershat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kuptimin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rritja dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e paralufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashprit teuml Shqiptareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln ldquoPeumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh me 1936 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren rdquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi beharrdquo (Sarajevo) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shli-rimit janeuml botue macirc teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

AUKTORI

Mehmet KRAJA Prishtineuml ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo

Njeumlra nga ccedileumlshtjet meuml teuml harruara dhe teuml leumlna me njeuml aneuml neuml studimet tona letrare dhe peumlrgjitheumlsisht neuml shkrimet tona peumlr leteumlrsineuml eumlshteuml ccedileumlshtja e marreumldheumlnieve teuml shkrimtareumlve me pushtetin si nocion dhe me pushtetet si formacione politike neuml koheuml dhe rrethana teuml caktuara Studimet tona e kaneuml leumlneuml me njeuml aneuml keumlteuml problematikeuml ndoshta peumlr shkak se shqyrtimi i keumltyre raporteve neuml njeumlfareuml shkalle i ccedilrsquomitizon edhe figurat meuml teuml ndritura teuml historiseuml dhe teuml leteumlrsiseuml soneuml ndeumlrkoheuml qeuml veteuml shkrimtareumlt taneuml teuml koheumlve meuml teuml reja kur flasin peumlr keumlteuml problematikeuml dalin disi teuml zbuluar dhe neuml njeuml pamje jo shumeuml teuml peumlrshtatshme kundrejt qendrave teuml pushtetit dhe teuml vendimmarrjes Raporte joletrare dhe jokrijuese me pushtetet ccedilfareumldo qeuml kaneuml qeneuml ato kaneuml pasur teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml qeuml nga fillimet e leteumlrsiseuml soneuml Pra shkrimtareumlt shqiptareuml teuml secileumls periudheuml letrare peumlrveccedil leteumlrsiseuml i kaneuml sheumlrbyer edhe dikujt tjeteumlr ndonjeumlhereuml njeuml pushteti teuml teumlreuml ndonjeumlhereuml njeuml qendre teuml reumlndeumlsishme teuml forceumls apo teuml vendimmarrjes ose ndonjeuml personi teuml veteumlm mbretit liderit kombeumltar liderit partiak etj Kjo neuml njeumlfareuml mase beumln teuml ditur se historikisht shkrimtareumlt taneuml e kaneuml veumlneuml leteumlrsineuml neuml sheumlrbim teuml qeumlllimeve teuml tjera dhe se ideali i tyre krijues nuk ka qeneuml i mjaftuesheumlm peumlr teuml peumlrmbushur synimet e tyre jeteumlsore

Keumlshtu shkrimtareumlt taneuml teuml leteumlrsiseuml seuml vjeteumlr i kaneuml sheumlrbyer kisheumls me teumlreuml qenien e tyre ndeumlrsa rilindeumlsit zakonisht kaneuml beumlreuml ldquojeteuml teuml dyfishteumlrdquo neuml shumiceumln e rasteve kaneuml qeneuml luajaleuml ndaj sulltanit dhe gjithnjeuml neuml keumlrkim teuml njeuml meceni qeuml do trsquoi shpeumltonte nga tutoria e tij Sekush nga rilindeumlsit e gjen shpeumltimin te ndonjeuml forceuml tjeteumlr politike e cila do ta zeumlvendeumlsonte sulltanin jo veteumlm si sundimtar ldquopersonalrdquo por edhe kolektiv Alternativeumln e tyre arbeumlresheumlt e gjejneuml te Italia e cila i financon me bujari projektet e tyre letrare dhe politike Teuml tjereumlt vendosin marreumldheumlnie alter-native Konica me Austro-Hungarineuml por nuk ngurron trsquoi ofrojeuml sheumlrbime Turqiseuml neumlse revisteumln e tij e lejojneuml teuml shpeumlrndahet neuml territorin e saj siccedil

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 16

deumlshmohet nga njeuml leteumlr e Naimit dhe Samiut drejtuar Murat Toptanin ndeumlrkoheuml qeuml veteuml Naimi mbante poziteumln e censorit neuml administrateumln e larteuml neuml Stamboll Disa nga rilindeumlsit moreumln ofiqe dhe zuneuml pozita teuml reumlndeumlsish-me neuml hierarkineuml e Perandoriseuml osmane teuml tjereumlt u lidhen me qendra teuml tjera teuml forceumls dhe teuml vendimmarrjes Ne neuml shumiceumln e rasteve i kemi peumlrligjur lidhjet e shkrimtareumlve taneuml me keumlto qendra teuml forceumls me pushtetet dhe me regjimet peumlrveccedilse neuml disa raste kur ato nuk na kaneuml shkuar shumeuml peumlr shtat individualisht por edhe si komunitet letrar dhe kombeumltar Neuml keumlteuml pikeuml nuk besoj se kemi qeneuml gjithnjeuml parimoreuml jo veteumlm pse vlimet politike neumlpeumlr teuml cilat kaneuml kaluar shkrimtareumlt taneuml kaneuml qeneuml teuml ngateumlrruara dhe qeumlndrimet e tyre shpesh teuml paqarta por duke peumlrdorur formuleumln e njohur teuml ldquointeresit teuml peumlrgjithsheumlm kombeumltarrdquo kemi amnistuar jo veteumlm shkrimtareumlt peumlr hir teuml vepreumls seuml tyre por shpesh kemi amnistuar edhe veten toneuml Neuml keumlteuml pikeuml neuml trajtimin e shkrimtareumlve taneuml kemi beumlreuml shkelje teuml reumlnda etike Ta zeumlmeuml as neuml teuml shkuareumln dhe as sot nuk sillemi njeumlsoj si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur fashizmin si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur komunizmin ndoneumlse jemi krejteumlsisht teuml veteumldijsheumlm se neuml teuml dy rastet beumlhet fjaleuml peumlr diktatura antikombeumltare dhe letrarisht teuml refuzueshme nga mendjet e lira

Ky trajtim jo i drejteuml vazhdon edhe neuml koheumln meuml teuml re kur raportet e disa individeumlve-shkrimtareuml me pushtetin peumlrligjen kurse raportet e disa teuml tjereumlve konsiderohen teuml papranueshme Mendoj se sot nga njeuml poziteuml e njeuml lirie meuml teuml madhe teuml varshmeumlriseuml seuml individit nga pushtetet mund ta themi qarteuml se teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml peumlrgjateuml gjitheuml historiseuml dhe tani nuk mund teuml thuhet se kaneuml pasur raporte dhe marreumldheumlnie peumlr trsquou krenuar me pushtetet me regjimet me ideologjiteuml dhe me prijeumlsit apo lidereumlt Neuml natyreumln e shkrimtareumlve do teuml duhej teuml ishte opozitarizmi sepse asnjeuml push-tet asnjeuml sistem asnjeuml regjim nuk eumlshteuml aq i mireuml dhe aq ideal sa teuml mos mund teuml beumlhet edhe meuml i mireuml Dhe asnjeuml lider nuk eumlshteuml dhe nuk ka qeneuml aq i mireuml sa teuml beumlhet ldquomodel krijuesrdquo peumlr njeuml shkrimtar Teuml gjitha ideolo-gjiteuml teuml gjitheuml regjimet teuml gjitheuml sistemet teuml gjitheuml pushtetet janeuml kufizues dhe pavareumlsisht se shkrimtareumlt mundohen trsquoi peumlrdorin peumlr qeumlllime teuml veta neuml esenceuml ata i peumlrdorin shkrimtareumlt dhe neuml shumiceumln e rrethanave i beumljneuml teuml duken teuml sheumlmtuar dhe qesharakeuml

Studime 23 - 2016

17

Dua teuml ndaleumlm pikeumlrisht neuml keumlteuml pikeuml edhe neuml rastin e Esad Mekulit

dhe ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml cileumln ai e ideoi e themeloi dhe e drejtoi peumlr afro 25 vjet Esad Mekuli u mbeumlshtet te parimi i njohur se pushteti dhe forca e tij duhej peumlrdorur peumlr qeumlllime meuml teuml larta Ai kishte qeneuml pjeseumlmarreumls i LNCcedil-seuml ishte komunist me bindje madje nga ata komunisteumlt qeuml zhgeumlnjehen por nuk zmbrapsen aq lehteuml siccedil kishte beumlreuml miku i i tij i afeumlrt Hivzi Sulejmani Me revisteumln ldquoJeta e rerdquo Esad Mekuli u beuml themelues i leteumlrsiseuml shqipe neuml Kosoveuml teuml cileumln duhet ta pranojmeuml nuk e themeloi duke u mbeumlshtetur neuml parimet e realizmit socialist siccedil beumlneuml bashkeumlkoheumlsit e tij neuml Shqipeumlri as duke u mbeumlshtetur neuml leteumlrsineuml e traditeumls por mbi parimet kerlezhiane teuml leteumlrsiseuml jugosllave qeuml mund teuml quhet njeuml variant jugosllav i realizimit socialist siccedil ishte varianti jugosllav i socializmit Peumlr teuml beumlreuml njeuml leteumlrsi teuml keumltilleuml neuml Kosoveuml peumlr trsquoia veumlneuml themelet njeuml leteumlrsie teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlrballej me probleme teuml shumta Mungesa e traditeumls letrare ishte njeuml fak-tor kufizues Prapambetja e peumlrgjithshme veccedilmas prapambetja kulturore gjithashtu Por ai kishte kundeumlr vetes neuml njeumlfareuml meumlnyre edhe klaseumln poli-tike kosovare dogmatike dhe teuml paarsimuar e cila nuk i pranonte dhe i re-fuzonte neuml meumlnyreuml kategorike standardet jugosllave teuml socializmit liberal Peumlr keumlteuml klaseuml politike parimet krijuese qeuml i kishte shpallur Keumlrlezha meuml 1956 ishin teuml largeumlta dhe teuml mjegullta dhe po teuml zbatoheshin neuml Kosoveuml neuml keumlndveumlshtrimin e tyre ishin antiparti Po neuml keumlto vite dhe neuml vitet meuml teuml vona rsquo60 dhe rsquo70 Esad Mekuli filloi teuml kishte kundeumlr vetes edhe ideneuml e socializmit si proces boteumlror jugosllavizmeumln e tij tashmeuml teuml luhatshme por edhe konspiracione teuml ndryshme qeuml peumlr njeuml koheuml synuan ta beumlnin Beogra-din dhe pastaj Prishtineumln qendeumlr teuml albanologjiseuml dhe teuml kultureumls shqiptare qeuml shqiptareumlt e Jugosllaviseuml synonin trsquoi beumlnin komb meuml vete dhe gjuheumln e tyre gjuheuml meuml vete Seuml voni ai filloi teuml kishte kundeumlr vetes lexuesin e Ko-soveumls qeuml nisi teuml edukohet nga leteumlrsia e realizmit social-romantik teuml Shqi-peumlriseuml madje filloi teuml kishte kundeumlr edhe integralisteumlt jugosllaveuml midis tyre shkrimtareuml teuml shquar teuml leteumlrsiseuml teuml sapo beumlreuml teuml Kosoveumls teuml cileumlt ende flitnin serbisht neuml mbledhjet e partiseuml neuml ldquoRilindjerdquo Neuml pikeumlpamje teuml ideve dhe teuml praktikeumls letrare Esad Mekuli mbeti i pandryshuar njeuml ldquokeumlrlezhianrdquo i vitit 1956

Neuml njeuml rrethaneuml teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlr teuml beumlreuml keumlteuml leteumlrsi vuri

Studime 23 - 2016 18

neuml veprim teuml vetmen gjeuml qeuml kishte teuml pacenuar besimin dhe idealin Duke qeneuml lufteumltar duke qeneuml komunist i oreumlve teuml hershme dhe duke qeneuml i formuar neuml konstalacionin politik jugosllav askush nga klasa politike e Kosoveumls nuk merrte guxim teuml dyshonte neuml peumlrkateumlsineuml e tij ideologjike dhe neuml idealizmin e tij Keumlteuml ldquokredirdquo qeuml kishte te klasa politike e Kosoveumls por veccedilmas te ajo jugosllave ai e peumlrdori peumlr trsquoi tejkaluar shumeuml kufizime qeuml i vendoste sistemi dhe ambienti politik i Kosoveumls E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo abetare peumlr emancipim themelor por edhe hapeumlsireuml peumlr kultivimin e shijes letrare Botoi traditeumln letrare botoi shkrimtareuml teuml Rilindjes botoi edhe avangardeumln dhe modernitetin Botoi shkrimet letrare teuml nacionalisteumlve por edhe teuml luajalisteumlve ordinereuml botoi leteumlrsi teuml realizmit socialist teuml shkrimtareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml Shqipeumlriseuml por botoi edhe tregimin modernist anti-drameumln dhe anti-romanin dhe poezineuml formaliste madje edhe ekstremin e saj poezineuml ldquokonkreterdquo dhe dadaiste E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo revisteuml letrare qeuml mbeuml-shteti secilin krijues teuml hapeumlsireumls shqiptare neuml ish-Jugosllavi I mbeumlshteti teuml gjitheuml pa peumlrjashtim veccedilmas shkrimtareumlt e rinj Veteumlm se neuml keumlteuml mbeuml-shtetje dhe neuml keumlteuml dominim teuml jeteumls letrare neuml Kosoveuml ldquoJeta e rerdquo krijoi monopol krijoi kufizime krijoi njeuml kornizeuml teuml ngushteuml neuml teuml cileumln nuk rrinte dot meuml leteumlrsia teuml cileumln veteuml e kishte ushqyer Nuk mund teuml them se ky ishte fataliteti i Pigmalionit i cili rebelohet kundeumlr krijuesit teuml tij por meuml shumeuml mund teuml quhet fenomen i pritsheumlm njeuml pasojeuml e paevitueshme teuml cilin njeuml diteuml do ta prodhonte pluralizmi i shkollave dhe i metodave qeuml njeumlkoheumlsisht duhej teuml ishte edhe pluralizeumlm i mendimit dhe ideve Keumlshtu nga fillimi i viteve rsquo70 dhe prapa neuml njeumlfareuml meumlnyre kundeumlr ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml tilleuml ccedilfareuml e kishte beumlreuml Esad Mekuli u ngriteumln pothuajse teuml gjitheuml teuml rinj dhe teuml vjeteumlr shkrimtareuml teuml njohur dhe teuml tjereuml meuml pak teuml njohur me mbeumlshtetje ose pa mbeumlshtetje politike Ndonjeumlhereuml krijohej peumlrshtypja se monopoli letrar ldquoJeta e rerdquo nuk ishte veteumlm pengeseuml peumlr frymeumlmarrje teuml lireuml teuml leteumlrsiseuml por ishte edhe lufteuml peumlr prestigj peumlr dominim lufteuml brezash U krijua peumlrshtypja se brezi qeuml kishte ardhur neuml leteumlrsineuml e Kosoveumls pas Esad Mekulit e keumlrkonte peumlr vete ldquoJeteumln e rerdquo si simbol teuml njeuml sundimi letrar dhe teuml forceumls hipotetike teuml kultureumls dhe teuml leteumlrsiseuml Revisteumln qeuml ishte beumlreuml simbol i leteumlrsiseuml neuml Kosoveuml nga mesi viteve rsquo70 e mori neuml doreuml brezi i dyteuml i shkrimtareumlve por nuk arriti teuml beumlnte asgjeuml peumlrveccedilse ta ccedilmontonte monopolin e saj dhe veteuml revisteumln ta beumlnte teuml pareumlndeumlsishme duke e zhven-

Studime 23 - 2016

19

dosur qendreumln e dominimit dhe teuml monopolit letrar nga ldquoJeta e rerdquo te Re-daksia e botimeve teuml ldquoRilindjesrdquo

Ndeumlrsa Esad Mekuli edhe pas ldquoJeteumls seuml rerdquo mbeti ai idealisti i vje-teumlr i cili i fiton njeuml seumlreuml betejash por e humb betejeumln meuml teuml madhe betejeumln me idealizmin e vet

Bashkim KUCcedilUKU Tiraneuml

METAFOREuml IDENTITETI

Poezia e Esad Mekulit

Para se teuml jeteuml poezia e Esad Mekulit metaforeuml identiteti vet ai me

veprimtarineuml letrare ka qeneuml simbol historik i identitetit teuml shqiptareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml trevave teuml tjera verilindore Poeziteuml e tij teuml shkruara dhe teuml botuara fillimisht neuml serbokroatisht neuml pamundeumlsi teuml gjuheumls amtare pohonin talentin e njeuml shqiptari qeuml u flet teuml tjereumlve peumlr dinjitetin dhe teuml drejteumln e gjindjes seuml vet neuml gjuheumln e tyre njeuml dukuri e njohur neuml leteumlrsineuml shqipe neuml periudheumln e Rilindjes Kombeumltare e peumlrseumlritur keumlteuml hereuml neuml Rilindjen e dyteuml teuml Kosoveumls Me veumlllimin neuml shqip Peumlr ty (1955) nis leteumlr-sia bashkeumlkohore e keumltij mjedisi qeuml do teuml beumlhet degeuml kryesore e trungut teuml leteumlrsiseuml shqipe Duke qeneuml kryeredaktori i pareuml i Rilindjes (1945) dhe i Jeteumls seuml Re (1949) kryetari i pareuml i Akademiseuml seuml Shkencave dhe teuml Arteve teuml Kosoveumls (1970) pra peumlrurues i shtypit politik dhe letrar i institucionit shkencor e artistik meuml teuml larteuml me ndihmesat dhe personalitetin eumlshteuml beumlreuml edhe njeuml lloj simboli i tyre

Ideja e pohimit teuml identitetit qeuml peumlrshkon lirikeumln dhe peumlrbeumln sistemin motivor e strukturor meuml veprues teuml saj eumlshteuml shprehur neuml trajta teuml ndrysh-me retorike metaforike simbolike alegorike me peumlrpareumlsi teuml trajtave metaforike Madje edhe neuml poeziteuml ideologjike si dhe neuml boteumln e ideolo-gjizuar hapen dritare peumlr ta shpalosur Pohimi i identitetit zakonisht merr shkas nga rreziku peumlr ta tjeteumlrsuar ateuml prandaj ajo shpesh peumlr nga brendia struktura meumlnyra e komunikimit me lexuesin eumlshteuml e llojit dramatik me konflikt hereuml neuml sipeumlrfaqe hereuml neuml thelleumlsi teuml metaforave e teuml simbolikeumls Neuml poeziteuml e njohura Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej dhe Shiftar mos meuml thuej trajtohen dy aneuml teuml teuml njeumljtit problem peumlrpjekjet peumlr ndeumlrrimin e emrit qeuml i peumlrcakton identitetin e origjineumls e teuml qeniesiseuml dhe klasifikimin racist ndaj tij si kategori shoqeumlrore e uleumlt e peumlrbuzshme Janeuml poezi retorike teuml

KDU 82118-109

Studime 23 - 2016 22

kundeumlrshtimit teuml forteuml ndaj rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml kthyer neuml leitmotiv dhe teuml misheumlruar qeuml neuml titujt me pjeseumlzeumln mohuese mos teuml ngritur neuml urdheumlr neumlpeumlrmjet shoqeumlrimit me pikeumlccediluditeumlse Ato i kundeumlrvihen realitetit shoqeumlror jashteuml tekstit Subjekti lirik i njeumlsuar me poetin eumlshteuml midis keumltij realiteti teuml njeumlmendeumlt rrezikues dhe idealizmit ideologjik teuml bindjes seuml tij Peumlr teuml shprehur brendineuml e ngjeshur dhe dometheumlniet e hapura janeuml peumlrdo-rur peumlrftesa poetike teuml disallojshme ligjeumlrimi lirik i drejtpeumlrdrejteuml trajta monologjike monologu i dialogizuar po ashtu dhe shenja pikeumlsimi teuml disallojshme pikeumlccediluditeumlse (nga peseuml hereuml neuml secileumln) pikeumlpyetje pikeuml-pyetje dhe pikeumlccediluditeumlse bashkeuml vizeuml dialogu teuml munguar vizeuml bashkuese-tire tri pikat e heshtjes pika presja pikeumlpresja

Neuml poezineuml Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej incipiti me pyetjet e vargeumlzuara A jam a srsquojam dhe ccedilka jam lidhin tekstin me kontekstin shoqeumlror teuml cilin ajo e afron duksheumlm Rreziku qeniesor eumlshteuml shtruar neuml formeumln e pyetjes hamletiane A jam a srsquo jam jo se dyshon neuml teuml qenmen e vet dhe as teuml tjereumlt peumlr teuml por peumlr ta provuar para tyre dinjitetsheumlm dhe sa meuml bindsheumlm neumlpeumlrmjet mospranimit dhe kundeumlrshtimit Pikeumlccediluditeumlsja pas pikeumlpyetjes te vargu ccedilka jam shpreh habi teuml madhe Kur mireumldihet prej gjithkujt se ccedilfareuml eumlshteuml keumlrkojneuml ta shpallin tjeteumlrsoj siccedil nuk eumlshteuml qeuml ai e quan me emeumln trsquohuej Ligjeumlrimi fillon me pjeseumlzeumln mohuese mos e cila peumlrseumlritet neuml krye teuml tri strofave nga kateumlr gjithsej si dhe neuml vargun e parafundit Mohimi neumlpeumlrmjet saj i kthyer neuml leitmotiv neuml variacionet e tekstit ndryn edhe mospranim revolteuml e kundeumlrshtim

Neuml strofeumln e pareuml Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr mos peumlrseumlrit teuml kaluareumln eumlshteuml njeuml prapakthim i padeumlshiruesheumlm neuml koheuml dhe neuml marrdheumlnie me ateuml qeuml i drejtohet shkaktarin Subjekti lirik jeton neuml teuml sotmen me qeumlndrime e peumlrjetime teuml sotme asht hapun porta imedhe zem-ra ime asht ccedileleuml Mjedisi shoqeumlror dhe zemra e tij e kaneuml pranuar tjetrin shkaktarin Tjetri jeton neuml teuml sotmen me beumlmat dhe peumlrjetimet e vjetra troket neuml porteumln e vjeteumlr qeuml neumlnkuptohet dikur ka qeneuml e mbyllur pa komunikim Prej metaforeumls Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr qeuml eumlshteuml bota peumlrreth mjedisi i pandjesheumlm neuml strofeumln pasuese kalohet neuml metaforeumln plageumlt e vjetra mos i nguc duke i bartur neuml trupin e ndjesheumlm njereumlzor a teuml shoqeumlriseuml E shkuara ka qeneuml e ndeshjeve e plageumlve Cileumlsori teuml vjetra nuk eumlshteuml thjesht peumlr lashteumlsineuml e tyre Meuml tepeumlr ka dometheumlnien e gjendjes seuml

Studime 23 - 2016

23

plageumlve Janeuml teuml pambyllura teuml pasheumlrueshme teuml peumlrjetshme Ngucja ri-ngjallja e tyre e frikeumlson subjektin lirik prandaj kalon neuml tone luteumlse peumlr mos trsquou kthyer e shkuara Zemeumlrimi revolta e papeumlrmbajtshme e ccedilvesh li-gjeumlrimin prej metaforave duke e zbritur neuml shprehjen e drejtpeumlrdrejteuml Plageumlt e vjetra konkretizohen meuml tej me mos meuml thirr nrsquoemeumln trsquohuej Peumlrpjekjen peumlr ta tjeteumlrsuar nuk e pranon e kundeumlrshton neuml formeuml prereuml Tri strofat qeuml fillojneuml me mos peumlrmbyllen me pikeumlsimin e urdheumlrores ()

Gjendjet mendimore dhe emocionale janeuml teuml ndryshueshme keumlm-behen me njeuml regjisteumlr teuml larmisheumlm dyshim habi lutje peumlr trsquoi prireuml e mira lutje prej frikeumls mos teuml ndodheuml e keqja besim revolteuml ironi mospranim urdheumlrues sepse marrdheumlniet e tij me ateuml qeuml i drejtohet janeuml kundeumlrvaj-teumlse teuml ndeumlrlikuara Ai i drejtohet njeuml Ti- je i afeumlrt neuml koheumlsi neuml teuml tani-shmen dhe neuml hapeumlsireuml sikurse parakupton veta e dyteuml Gjithashtu eumlshteuml mungues dhe i pashfaqsheumlm nuk i peumlrgjigjet dialogut teuml hamendeumlsuar Peumlrgjigje janeuml besimi shpresa bindja utopiste e vet subjektit lirik Marreuml-dheumlniet me teuml janeuml paradoksale neuml rrafshin abstrakt teuml koheuml-hapeumlsireumls dhe neuml rrafshin konkret shoqeumlror Nga njeumlra aneuml eumlshteuml shkaktari i rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml tij e theumlrret neuml emeumln trsquohuej dhe nga ana tjeteumlr udheumlheqeumls dhe ateuml dora qeuml i prin dhe e peumlrgdhel Mendimi duket se mbeumlrrin neuml baraz-pesheuml neuml pikeumln zero Pavareumlsisht prej peumlrjetimeve teuml dhembshme poeti nuk shkulet nga bindja ideologjike nga utopia larg realitetit edhe kur qeniesia identiteti i tij eumlshteuml i rrezikuar por u meumlshon teuml dy fijeve pa leumlshuar as njeumlreumln as tjetreumln Neuml keumlteuml rast eumlshteuml i dyzuar pa rrugeumldalje Ndeumlrsa neuml ballafaqimin kontrastues midis realitetit njeumlmendeumlsiseuml seuml asaj qeuml ndodh dhe bindjes utopiste deumlshireumls e shpreseumls seuml tij kahja anon nga mospranimi revolta ndalimi urdheumlrues Dy strofat e para janeuml ndeumlrtuar neuml formeuml kontrapunkti Peumlrbri rrezikut dhe keumlrkeseumls peumlr teuml mos trokitur neuml porteumln e vjeteumlr peumlr mos trsquoi ngucur plageumlt mos trsquoi thirrun me emeumln teuml huej janeuml vargjet e besimit entuziast

neuml keumltrsquo diteuml trsquopranvereumls sime asht hapun porta ime dhe zemra ime asht ccedileleumlhellip me doreumln tande

qeuml prin e peumlrgdhel

Studime 23 - 2016 24

qeuml eumlshteuml dora e Ti-seuml shkaktarit teuml tjeteumlrsimit Dy strofat e fundit e treta dhe e kateumlrta nuk janeuml neuml formeuml kontrapunkti Neuml to ka veteumlm kundeumlrshtim teuml prereuml dhe ironi Ti-seuml i theksohet se ai e di fare mireuml cili eumlshteuml subjekti lirik dhe neuml ateuml emeumlr trsquoi theumlrraseuml

-O ti di Ccedilka jam Ateuml ateuml ma thuejhellip Poezia peumlrmbyllet me urdheumlrore teuml prereuml Mos meuml thirr me emeumln trsquo huej Ka mundeumlsi edhe peumlr njeuml lexim tjeteumlr me kahje mendimi teuml hapur

Beumlmat e papajtueshme teuml doreumls qeuml prin e peumlrgdhel qeuml driteuml e lumni dhuron dhe njeumlhereumlsh e theumlrret me emeumln trsquo huej marrin kuptim ironik e paradoksal I prin dhe e peumlrgdhel peumlr ta shpeumlneuml te drita dhe lumnia e tjeteumlrsimit

Neuml poezi teuml tjera metaforat janeuml meuml abstraguese teuml ngritura deri neuml simbole Poezia Neuml grykeuml strukturalisht dhe kuptimisht eumlshteuml njeuml triptik me pjeseumlt 1 Bistrica 2 Pisha neuml shkamb 3 Dy shqiponja neuml teuml cilin peizazhi lirik ndeumlrthurret me lirikeumln peumlrsiateumlse Neuml teuml spikasin disa nga tiparet meuml cileumlsore teuml stilit teuml tij thuktia e shprehjes dramatizmi i brendsheumlm shenjeumlzimi karakterizues i kursyer i rrethanave teuml jeteumls e teuml mbijeteseumls duke funksionalizuar kateumlr objekte Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bistrica (lumi) Pisha mbi shkamb teuml shkruar me shkronjeuml teuml madhe qeuml i shndeumlrron neuml emra teuml peumlrveccedileumlm me peumlrfaqeumlsim neuml shkallare sipeumlrore

Pamja natyrore qeuml peumlrshkruhet eumlshteuml Gryka e Rugoveumls ndeumlr peizazhet meuml teuml bukur teuml hapeumlsireumls shqiptare Qielli njeuml kupoleuml apo kambaneuml madheumlshtore qeuml mbyll horizontin neuml tri aneuml ana e kateumlrt eumlshteuml rrjedha e lumit Pylli tri faqesh qeuml duket se zbret prej qiellit neuml tokeuml me njeuml majeuml shkeumlmbore teuml frikshme thuajse do teuml zejeuml poshteuml kur kalon rrugeumls Bistrica gurgulluese qeuml i jep jeteuml lugineumls dhe meuml tej fusheumls Peizazhi natyror nuk eumlshteuml zgjedhur peumlr bukurineuml por peumlr simbolikeumln gjeo-historike teuml betejave kundeumlr pushtuesve qeuml janeuml zhvilluar neuml Grykeumln e Rugoveumls dhe mundeumlsiteuml metaforizuese qeuml ka shfryteumlzuar poeti peumlr teuml ndryreuml neuml to

Studime 23 - 2016

25

dometheumlnie teuml gjereuml Prandaj bukuria e tij eumlshteuml ravijeumlzuar fare pak me peumlrdorimin njeuml hereuml teuml fjaleumls e bukur peumlr natyreumln edhe kjo pas cileumlsorit e vrazhdeuml Ngjyrat e ccedilelta me driteuml e teuml geumlzueshme qeuml nxitin emocione pozitive janeuml kateumlr lloje neuml peumlrmaseumln hapsinore 8 e blerteuml 2 hereuml pisheuml e blerteuml- gjalleumlri jeteuml neuml luleumlzim teuml peumlrhersheumlm e kalteumlrta 1 hereuml nalteumlsiteuml e kalteumlrta e bardha 2 hereuml njeriu shallbardheuml dhe 2 hereuml te metafora bora ndoneumlse me ngjyreuml teuml papeumlrcaktuar mund teuml peumlrfshihet tek e ccedilelta edhe qielleumls seuml paaneuml duke qeneuml se e paaneuml mund teuml jeteuml pa re Keumlto janeuml ndeumlrfutur neuml ngjyreumln e peumlrhimteuml teuml shkambit teuml peumlrhimteuml teuml peumlrdorur 9 hereuml 2 hereuml graniti qeuml eumlshteuml lloji i shkambit 1 hereuml rasa e shkambit 1 hereuml guri veteumlkuptohet po i peumlrhimteuml E peumlrhimta eumlshteuml neuml peumlrmaseumln hapsinore 14 Peumlrpjestimi midis ngjyrave teuml kundeumlrta eumlshteuml 814 Tabloneuml e zoteumlron ngjyra e erreumlt e ndeumlrmjetme midis teuml bardheumls dhe teuml zezeumls e cila mund teuml marreuml drejtim peumlr nga e bardha sikurse mund teuml marreuml drejtim nga e zeza simbolikeuml dramatike konflikti gjithsesi me horizont teuml hapur me qielleuml teuml paaneuml dhe nalteumlsi teuml kaltra

Me lumin qeuml bren shkeumlmbin dhe prej aluvioneve ka mbathur Rrafshin e Dukagjinit me pisheumln qeuml ka ccedilareuml shkeumlmbin eumlshteuml lufta peumlr jeteumln prej zanafilleumls seuml planetit teuml tokeumls neuml parahistori Lirika nuk eumlshteuml thjesht e llojit teuml quajtur teuml peizazhit me peumlrshkrim asnjaneumls sikurse eumlshteuml veccedilori e tij Peumlrshkrimi i natyreumls marreumldheumlniet midis objekteve teuml vlereumlsuara prej subjektit lirik janeuml metafora teuml jeteumls dhe teuml peumlrpjekjeve njereumlzore Lumi i Bistriceumls eumlshteuml shirit i gjalleuml peumlrpjekje e shkujve me ngadhnjye deumlshmitar i qeumlndreseumls klithmeuml e fuqishme e jeteumls

Pisha neuml shkamb neuml njeumlsineuml e dyteuml teuml triptikut qeuml ka leumlshue rranjeumlt ngjan teuml jeteuml simbol i jeteumls neuml kushte e rrethana skajshmeumlrisht teuml veumlshtira Cileumlsori e gjalleuml neuml vargun peumlrmbylleumls Pisha e gjalleuml neuml natyreumln shkam-bore e afron me njeriun e gjalleuml gjindjen bashkeumlsineuml e gjalleuml qark teuml cileumls uleumlrojneuml ernat e teumlrbueme qeuml ndeumlrmendin ujqit e teumlrbuar dhe bora peshon eumlshteuml e reumlndeuml Neuml fund teuml vargut janeuml pikat e heshtjes duke e leneuml teuml hapur leximin peumlr teuml neumlnkuptuar dometheumlnie teuml ndryshme

Neuml njeumlsineuml e treteuml poetike shfaqet njeriu shallbardheuml me qeumlndrime qeniesoreekzistenciale dhe shqiponja qeuml janeuml teuml barazvlefsheumlm Shallbar-dhi eumlshteuml peumlrkateumlsisht rugovasi me shallin e tij dallues Neuml neumlntitullin e saj

Studime 23 - 2016 26

teuml dy quhen shqiponja dhe meuml tej banoreuml teuml pandameuml teuml keumltyne shkam-bijve Prania e tyre tanimeuml identifikon jeteumln njereumlzore teuml peumlrcaktuar si jeteuml e njeriut shallbardheuml neuml tokeuml dhe e shqiponjeumls barazvlereumls i tij neuml qiell Brenda konceptit teuml piktureumls subjekti lirik e zhbiron boteumln e tyre neumlpeumlrmjet syve neuml retineumln e teuml cileumlve janeuml teuml ngrira rrethanat e teuml shkuareumls fare teuml afeumlrt neuml trajta metaforike reteuml e gjuheumlzat e boreumls seuml vjeme dimeumlr i reumlndeuml dhe shkuma e Bistriceumls qeuml ka veumlshuar njeuml rrezik peumlrmbytjeje

Po neuml retineumln e syve peumlrkundeumlr rrethanave teuml reumlnda eumlshteuml vendimi i tyre me qeneuml me qeumlndrue i cili metonimikisht neumlnkupton mosqenien largimin rrjedhje historike e njohur e krijuar peumlr pakeumlsimin e shqiptareumlve Fjala vendim peumlrafron njeuml marreumlveshje beseumllidhje peumlrbetim teuml peumlrbashkeumlt teuml njeuml forumi bie fjala kuvendi qeuml ka teuml drejteumln teuml marreuml vendime Neuml koheumlsi vendimi nuk eumlshteuml as i vjetmi as i sivjetmi por i pa papeumlrcaktuar ndryshe i peumlrgjitheumlsuar edhe me trajtat foljore me qeneuml me qeumlndrue Me qeneuml eumlshteuml e njeumlllojteuml me qeumlndrue dhe anasjellas me qeumlndrue do teuml thoteuml me qeneuml Qeniesia e tyre eumlshteuml e kushteumlzuar neumlse do teuml qeumlndrojneuml aty ku janeuml simbolizuar me Grykeumln e Rugoveumls Neuml keumlteuml gjashteumlvargsh rrethanat e veumlshtira arsyet peumlrse eumlshteuml marreuml vendimi me qeneuml me qeumlndrue janeuml shprehur neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml kundeumlr ashpeumlrsiseuml seuml rrethit kundeumlr skamjes e vorfniseuml

Pas tyre rishfaqet si leitmotiv Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bis-trica dhe Pisha mbi shkamb keumlteuml hereuml misheumlrim i fuqiseuml seuml gjalleseumls seuml natyreumls e teuml jeteumls njereumlzore natyreuml neuml teuml cileumln janeuml neuml harmoni vrazhdeumlsia dhe bukuria Trevargshi peumlrmbylleumls eumlshteuml njeuml sentenceuml filozofike Jeta asht lufteuml e papreme peumlr hapsi peumlr gjallneseuml Jeta e kthyer neuml lufteuml peumlr hapeumlsireuml dhe mbijeteseuml sikurse dihet ka qeneuml dukuria themelore historike veccedilaneuml-risht qeuml kur kaneuml filluar peumlrpjekjet peumlr formimin dhe shtrirjen e shtetit shqiptar

Te Bjeshkeumlt e Nemuna shqiptari njeumljteumlsohet me malin njeuml konstante simboliko-metonimike e njohur e poeziseuml shqipe Peumlr teuml pareuml ndeumlrlidhjen e brendshme teuml mbareuml poeziseuml shqipe bashkeumlkohore edhe neumlpeumlrmjet keumlsaj konstanteje fillimisht nisur nga titulli me teuml mund teuml praneumlvihen poeziteuml Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr Alpet neuml dhjetor poema e mireumlnjohur Peumlrse mendohen keumlto male teuml Ismail Kadareseuml Dy poezi kaneuml objekt figurimi

Studime 23 - 2016

27

Bjeshkeumlt e Nemuna Edhe Alpet neuml dhjetor kaneuml po ato sepse neuml gjeografi emri i tyre po zeumlvendeumlsohet me Alpet Shqiptare Sheumlmbeumllltyra legjendare e arketipit teuml shqiptarit qeuml kishte mbeumlrritur neuml bashkeumlkoheumlsi neuml mesin e shekullit XX te Peumlrse mendohen keumlto male duket se ka zbritur nga Bjesh-keumlt e NamunaAlpet Shqiptare vendi i eposit shqiptar dhe i kreshnikeumlve teuml tij Neuml teumlreumlsineuml e figurimit teuml malit teumlrheq veumlmendjen peumlr ta shpjeguar poe-tizimi nga autoreuml teuml ndrysheumlm i Bjeshkeumlve teuml Nemuna Namuna teuml kthyera gati neuml kult

Esad Mekulin neuml pamje teuml pareuml e shqeteumlson emeumlrtimi i tyre me mallkim Peumlrse teuml nemuna Ismail Kadareja e shpreh teumlrthorazi shqeteuml-simin prej emrit Pa e peumlrmendur mallkimin e tyre keumlrkon ta fshijeuml ateuml duke i peumlrshkruar me bukuri teuml jashteumlzakonshme teuml paarritshme si njeuml Olimp Peumlrse i shqeteumlson emri peumlrccedilmues dhe keumlrkojneuml ta peumlrgeumlnjeshtrojneuml duke i poetizuar Shqiptari i veshur me cileumlsiteuml e malit ldquoteuml mallkuarrdquo dhe anasjellas peumlrngjason me teoriteuml raciste kundeumlrshqiptare neumlnvlefteumlsuese e peumlrccedilmuese ndaj tij ldquoCcedilmallkimirdquo i tyre eumlshteuml ldquoccedilmallkimrdquo i tij Arsyet e njeumlmendta teuml zgjedhjes seuml Bjeshkeumlve teuml Namuna janeuml teuml tjera teuml boteuml-kuptimit meumlnyreumls seuml peumlrjetimit dhe teuml krijimit

Gjeografeumlt i peumlrshkruajneuml keumlshtu Bjeshkeumlt e Nemuna treveuml e madhe malore neuml Shqipeumlrineuml Veriore qeuml zeuml gjysmeumln P teuml Alpeve Shqiptare e njeumlj-teuml nga shtrirja gjeografike me Maleumlsineuml e MadhehellipB N vazhdojneuml edhe neuml Kosoveumln P si dhe neuml pjeseumln JP teuml Malit teuml Zi (Plava dhe Gucia) Emeumlr-timi BN neuml studimet e gjeografeumlve dhe neuml peumlrdorimin e peumlrgjithsheumlm ka ardhur duke u zeumlvendeumlsuar meuml emrin ldquoAlperdquo (Alpet Shqiptare)hellipBN teuml Kosoveumls zona malore meuml e madhe dhe meuml e larteuml e Kosoveumls neuml pjeseumln P teuml saj kufi me Shqipeumlrineuml dhe Malin e Zi vazhdim i drejtpeumlrdrejt orografik i BN qeuml shtrihen brenda territorit teuml RSHhellipRelievi tepeumlr i thyer thuajse i pakaluesheumlm klima shumeuml e ashpeumlrhellip veumlshtireumlsiteuml e peumlrballimit teuml jeteumls neuml ato vise mund teuml shpjegojneuml edhe cileumlsimin e tyre si ldquoteuml Nemunardquo (Fjalor Enciklopedik Shqiptar 1 Akademia e Shkencave e Shqipeumlriseuml Tiraneuml 2008 faqe 261-262)

Poeziteuml dallohen peumlr thukeumltineuml e shprehjes Njeumlra eumlshteuml 20 dhe tjetra 40 fjaleuml

Studime 23 - 2016 28

Bjeshkeumlt e Nemuna Shkeumlmb i gjalleuml Beden Forteseuml E fisithellipPeumlrse teuml nemuna Mu si ato qeumlndruan me ndereuml e beseuml Shekujve kreshnikeumlt taneuml burra

(Esad Mekuli I varuri i keumlndon liriseuml poezi teuml zgjedhura zgjodhi e peumlr-gatiti Ali Podrimja Toena Tiraneuml 2006 faqe 63)

Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr As zog as veteumltimeuml Gjeumlkund syri srsquo has Ngrireuml gjithccedilka Eumlndeumlrr Veshur neuml kuarc Si neuml hotelet e shtrenjta Ku shtegtari srsquohyn Shiu dot srsquoi afrohet Luksit alpin Shkeumlmbinj si tempuj Neumln re mbi re Njeuml varrezeuml bubullimash Kujdes neumln keumlmbeuml ke 1980

(Ismail Kadare Ca pika shiu raneuml mbi qelq dyzet poezi teuml zgjedhura paratheumlnia nga Ali Podrimja Onufri Tiraneuml 2003 faqe 78)

Tek teuml dyja eumlshteuml poetizuar paarritshmeumlria pjeseuml e madheumlshtiseuml seuml tyre Peumlrveccedil bjeshkeumlve objekte figurimi teuml peumlrbashkeumlta janeuml po ashtu shkeumlmbishkeumlmbinj dhe njeriu Paarritshmeumlri-paprekshmeumlrineuml e natyreumls Esad Mekuli e peumlrcjell tek vepra e njeriut neuml ndeumlrlidhjen e pandashme teuml tyre peumlr ta ngritur neuml shkallaren e qeumlndreseumls historike teuml brezave neuml

Studime 23 - 2016

29

shekuj Leumlnda e bjeshkeumlve eumlshteuml- shkeumlmb i gjalleuml e pakapeumlrcyeshme dhe e pazhbeumlshme dhurateuml e natyreumls Menjeumlhereuml i ndeumlrprereuml nga pika pa fjaleuml tjeteumlr midis metonimia e shkeumlmbit shndeumlrrohet neuml beden dhe forteseuml sim-bole qeuml shkrijneuml vepreumln mbrojteumlse teuml natyreumls dhe teuml njeriut ndeumlr teuml cilat peumlrpareumlsi merr ajo e njeriut sepse eumlshteuml e fisit e familjes seuml madhe teuml njeuml gjaku dhe mbiemri e ndeumlrtuar prej tij Bjeshkeumlt prej shkeumlmbi bedeni for-tesa burrat peumlrbeumljneuml paprekshmeumlri-qeumlndreseumln Burrat janeuml teuml peumlrcaktuar me beumlma e tipare dalluese Beumlma kryesore historike e tyre kaneuml qeumlndruar neuml shekuj mu si ato (bjeshkeumlt) Tiparet janeuml sintetizuar me cileumlsorin kresh-nikeumlt shoqeumlruar me pronorin e veteumls seuml pareuml neuml shumeumls taneuml- kreshnikeumlt taneuml qeuml i peumlrkasin bashkeumlsiseuml seuml subjektit lirik teuml njeumlsuar me poetin Qeumln-dresa eumlshteuml e kreshnikeumlve taneuml burra trima teuml meumldhenj dhe me shpirt fis-nik teuml mbajtur mend peumlr beumlmat Teuml qeumlndruarit ka qeneuml me ndereuml nuk kaneuml lejuar teuml prekej e drejta e tyre dhe beseuml teuml lidhur peumlr jeteuml a vdekje peumlr ta mbrojtur ateuml dy tipare themelore identitare Ruajta e beseumls neuml keumlteuml kon-tekst afron edhe ruajtjen e identitetit besnikeumlrineuml ndaj vetes traditeumls teuml pareumlve Sheumlmbeumllltyra identitare e shqiptarit neuml poezineuml e Esad Mekulit eumlshteuml arketipike historike legjendare

Neuml poezineuml e Ismail Kadareseuml pareumlsore eumlshteuml madheumlshtia e pashkel-shmeumlri- paarritshmeumlriseuml seuml tyre Peumlr keumlteuml Bjeshkeumlt e Namuna sheumlmbeumlllehen neuml njeuml stineuml neuml dimeumlr qeuml e madheumlshton paarritshmeumlrineuml dhe bukurineuml e tyre kur gjallesat nuk e peumlrballojneuml dot as zoghellipgjeumlkund syri srsquo has Edhe shiu dukuri e reumlndomteuml e zakonshme peumlr relieve teuml uleumlt dotsrsquoi afrohet luksit alpin Ngjitja apo qenia neuml ato bjeshkeuml eumlshteuml luks e privilegj veteumlm peumlr dukuri teuml jashteumlzakonshme Madje nuk ka as veteumltima njeuml peumlrjashtim i natyreumls Shkeumlmbinjteuml si tempuj neumln re mbi re janeuml teuml shenjteumlruar teuml ndeumlrtuar nga natyra e teuml ruajtur nga Zoti Mireumlpo ka patur bubullima qeuml ndeumlrmendin bubullimat e lufteumls neuml kulmin e betejave Ato kaneuml qeneuml neuml teuml shkuareumln dhe teuml shumta aq sa me to eumlshteuml krijuar njeuml varrezeuml bubullimash tanimeuml jo aktive Njeuml varrezeuml bubullimash edhe si shprehje peumlrngjason me varrezat e heronjve e cila peumlrbri tempujve eumlshteuml e mbrojtur nga dora e Zotit Natyra dukuriteuml atmosferike mbetjet e tyre janeuml teuml peumlrshtatshme peumlr ngjarje dhe heronj mitikeuml e legjendareuml teuml cileumlt analogjia e natyreumls me historineuml sikur i shpeumlrfaq neuml sfond Mrekulliteuml e Bjeshkeumlve teuml Namuna i kupton dhe i peumlrjeton bashkeumlkoheumlsi subjekti lirik i njeumlsuar me poetin dhe

Studime 23 - 2016 30

miku apo kolegu i tij vizitorturist Keumlta janeuml mbi varrezeumln e bubullimave madheumlrim i pasardheumlsit teuml teuml sotmes Subjekti lirik i gjitheumldijsheumlm i teumlrheq veumlmendjen mikut koleg Njeuml varrezeuml bubullimashkujdes neumln keumlmbeuml ke Neuml njeuml nga leximet teumlrheqja e veumlmendjes mund teuml jeteuml peumlr mos teuml shkelur mbi varrezeumln e shenjteumlruar teuml bubullimave Sheumlmbeumllltyra e identitetit te Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr e Ismail Kadareseuml eumlshteuml ahistorike e peumlrjetsh-me mitike legjendare Ajo peumlrftohet teumlrthorazi nga madheumlshtia e mjedisit natyror

Peumlrfundim Metafora e identitetit e shqiptuar seuml pari prej Esad Me-kulit ka qeneuml beumlrthama autentike meuml e domosdoshme qeuml me meumlnyra e trajta teuml ndryshme nga ato tradicionale e deri te modernet e modernistet eumlshteuml peumlrftuar dhe zhvilluar neuml peumlrgjitheumlsi neuml poezineuml shqipe teuml shkruar neuml keumlteuml mjedis duke u shndeumlrruar neuml konstante thelbeumlsore teuml saj sikurse eumlshteuml neuml mbareuml poezineuml shqipe teuml meumlparshme dhe bashkeumlkohore Shqiptimi i pareuml ka raste qeuml edhe po teuml jeteuml modest aq meuml tepeumlr kur ndiqet e zhvillo-het nga shumeuml zeumlra teuml tjereuml shpesh shndeumlrrohet neuml simbol Edhe metafora e identitetit eumlshteuml shndeumlrruar neuml simbol

Kujtim M SHALA Prishtineuml SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI

I SHKRIMTARIA Shkrimtaria e ideologjia kthehen neuml tautologji kur keumlrkohen te

shkrimtareumlt veprimtareuml socialeuml sepse shkrimtaria e veprimtarit beumlhet me projeksione apo me copa veprimi Keumlshtu Esad Mekuli shenjohet si shkrimtar i lidhur me ideologjineuml (sociale) ndeumlrsa ky shenjim do evidenca e prova duke nisur nga kush eumlshteuml Esad Mekuli (kulturalisht)

I njohur edhe si Sat Nokshiqi e Sat Hoxha Esad Mekuli u lind neuml Plaveuml meuml 1916 Poet e peumlrkthyes njeuml nga themeluesit e drejtuesit e jeteumls kulturore e letrare teuml Kosoveumls pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore redaktor i revisteumls letrare kult Jeta e re Fitues i disa ccedilmimeve teuml reumlndeumlsishme letrare

Mekuli nuk u shkollua peumlr leteumlrsi por u kthye neuml (veprimtar) letrar teuml peumlrhersheumlm Njihet si njeuml nga eteumlrit letrareuml teuml Kosoveumls si njeriu qeuml ka botuar krijimet e veprat e para teuml autoreumlve teuml Kosoveumls e njeuml nga themeluesit institucionaleuml teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml Kosoveumls edhe pse veteuml nisi teuml shkruajeuml e teuml botojeuml neuml serbisht

Keumlshtu shenjohet humanisti Esad Mekuli i cili humanizmin e mendon dhe e kthen neuml sheumlrbim ndeumlrsa peumlrcaktimin ideologjik e politik e ma-nifeston si iluminizeumlm teuml lidhur me kategori teuml baraziseuml e teuml peumlrparimit social e nacional

Keumlto janeuml shenja biografike teuml Mekulit me teuml tjereumlt meqeuml njeuml shkrim-tar veprimtar si ai biografineuml e ndeumlrton me teuml tjereumlt Vepra e Mekulit letrare lexohet neumln shenjat e temave sociale e ideologjike teuml cilat neuml jeteuml kthehen neuml biografi me teuml tjereumlt pra neuml biografi teuml veprimtarit social e kulturor

Shenjat e tilla biografike e bibliografike e hapin autorin qeuml shkrimin e njeh si veprim me funksion neuml jeteumln kolektive shkrimtarin e veprimtarin e skemeumls seuml njohur shqiptare qeuml shkrimtareumlt i kthen neuml veprimtareuml politikeuml Por Mekuli srsquoeumlshteuml veteumlm shkrimtar i doktrineumls meqeuml ideteuml e ideologjia e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 32

vepreumls seuml tij bashkeuml me vepreumln kulturore kthehen neuml njeuml iluminizeumlm social neuml teuml cilin veprimi eumlshteuml meuml i forteuml se doktrina ndeumlrsa shkrimi meuml i buteuml sesa ajo Peumlrfundimisht veteuml termi shkrimtariacute shenjon diskurse peumlrtej leteumlrsiseuml dhe ccedilon te jeta sociale institucionale e Kosoveumls seuml shekullit teuml Mekulit II IDEOLOGJIKA

Ideologjika eumlshteuml term qeuml shenjon projeksionin ideologjik neuml krijimet

apo neuml interpretimet letrare e qeuml kur kthehet neuml sistematikeuml merr shenja teuml njeuml metode Keumlshtu ideologjika ka shenjat e metodeumls seuml krijimit apo teuml interpretimit teuml leteumlrsiseuml kur shkrimtari konceptohet si veprimtar e shkrimtaria si deumlshmi e veprimit Kjo duket sa hereuml qeuml forcohet tendenca e shkrimit si te vepra e Mekulit e cila eumlshteuml projektuar si veprim i kthyer neuml diskurs ndeumlrsa veprimi mendohet e projektohet si iluminizeumlm ideologji e baraziseuml e peumlrfundimisht mbetet njeuml utopi meqeuml diskurset e tilla duan ta ndryshojneuml jeteumln dhe veteumlm neuml fund e meumlsojneuml se jeta eumlshteuml meuml e ashpeumlr se teuml gjitha diskurset Peumlrfundimisht ideologjika neuml kuptimin qeuml i japim neuml rastin e Mekulit beumln bashkeuml leteumlrsineuml e ideologjineuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml metodike neuml vepreumln letrare si shkrimtariacute Njeuml vepeumlr e tilleuml hap ccedileumlshtje themelore peumlr statusin e leteumlrsiseuml dhe peumlr funksionin e saj meqeuml neuml fillim e neuml fund asaj i peumlrshkruhet status veprimtarie pragmatike e funksion i prereuml social

Ideologjika nga veteumldije e tendenceuml kthehet neuml shenjeuml themelore teuml poetikeumls sidomos kur e peumlrseumlrit veteuml autori neuml diskurse qeuml shpjegojeuml vepreumln e tij e artin si te teksti programatik i Mekulit i botuar neuml numrin e pareuml teuml revisteumls Jeta e re (korrik 1949) apo te Kujtimet e vona teuml tij Kjo do teuml thoteuml se Mekuli si metodeuml leximi teuml vepreumls seuml tij e propozon ateuml qeuml quajmeuml ideologjikeuml duke e njohur meuml pareuml si shenjeuml themelore teuml saj

Neumln keumlto shenja si thuret vepra e Mekulit peumlrkrah dhe e kryqeumlzuar me ideologjineuml si e projekton ateuml si e thoteuml shkrimtari meumlsimin dhe si e kthen neuml veprim

Veteuml pyetjet e shenjojneuml njeuml vepeumlr iluminizmi social teuml lidhur me jeteumln e shqiptareumlve me teuml tjereumlt neuml bashkeumlsineuml politike teuml menduar si finalitet e qeuml

Studime 23 - 2016

33

u provua si utopi finale Kjo eumlshteuml vepra e veprimtarit social teuml lidhur me epokeumln shenjat e seuml cileumls kthehen neuml referenca themelore teuml vepreumls kur thuret poetika apo kur thuhet meumlsimi

Na duket e reumlndeumlsishme teuml neumlnvizojmeuml se iluminizmi i vepreumls seuml Mekulit srsquoeumlshteuml mendimtariacute por ideologji veprimi qeuml vepra e kthen neuml ideologjikeuml Vepra e tilleuml beumlhet deumlshmi e koheumls hapet me teuml gjitha shenjat e ziseuml sociale e nacionale kthehet neuml deumlshmi teuml kryengritjes e mbyllet me geumlzimin peumlr triumfin e ideologjiseuml seuml baraziseuml Duket paradoksale qeuml vepra mimetike e Mekulit feston peumlr jeteumln e barabarteuml dhe peumlr teuml barabarteumlt kur veteuml jeta shenjon e shkalleumlzon pra beumln hierarkiteuml Keumlshtu utopia kthehet neuml fiksion dhe shpeumlton copeumlza teuml vepreumls seuml Mekulit ashtu qeuml teuml duket shkrimtaria poetike e teuml teumlrhiqet ngadaleuml ideologjia Projeksioni ideologjik i autorit eumlshteuml zgjedhje qeuml do teuml thoteuml se ai feston veumlrtet meqeuml beson veumlrtet Se ideologjia u provua si utopi dhe veteuml u kthye qeuml ta rreumlnojeuml ateuml qeuml kishte projektuar shkon peumlrtej vepreumls seuml Mekulit dhe e provon se jeta peumlrhereuml eumlshteuml tjeteumlr nga vepra edhe kur kjo krijon iluzionet meuml teuml forta teuml reales e teuml identifikimit me jeteumln (kolektive)

Ideologjia qeuml projekton e peumlrfton vepra e Mekulit ka rreumlnjeuml sociale dhe propozohet si ideologji nacionale neuml paradigmeumln e njohur teuml rrafshimeve teuml internacionales Neuml frymeumln e asaj ideologjie klaseumlt dallojneuml njereumlzit pjesa meuml e madhe hyn neuml klaseumln qeuml vuan dhe kjo shenjohet si padrejteumlsi e diferencimit ndeumlrsa rrafshimi i klaseumlve beumlhet tendenca ideologjike the-melore qeuml shtrihet neuml gjitheuml shekullin e tij teuml krijimit

Duke luajtur me figurat e Mekulit vepra e tij nis me shqiptarin qeuml vajton e thuret nga shqiptari qeuml keumlndon Keumlnga hapet neuml rratheuml seuml pari peumlr ldquojeteumln e rerdquo pastaj peumlr copa teuml keumlsaj jete teuml lidhur me arsimimin e me emancipimin Keumlshtu vepra merr shenjat e utopiseuml totale meqeuml do teuml jeteuml deumlshmi totale e jeteumls Veteuml pretendimi e meuml fort tendenca peumlr teuml deumlshmuar janeuml peumlrcaktime ideologjike neuml trajteumln leteumlrsia e thoteuml jeteumln si deumlshmi dhe veteuml kthehet neuml meumlsim peumlr ldquojeteumln e rerdquo qeuml shenjon ideologjineuml apo utopineuml themelore teuml vepreumls poetike e teuml veprimit social e politik teuml Esad Mekulit E gjitheuml kjo shenjohet e anticipohet te vepra e pareuml poetike e tij Peumlr ty (1955) e eksplikohet meuml tej neuml faqet e vepreumls seuml tij madje neuml tituj si Dita e re (1966) apo Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Keumlshtu

Studime 23 - 2016 34

ideologjia thur figurat e veta teuml njeumlnjeumlshme me diskursin e saj publik e social ndeumlrsa poeti rrudhet vargjeve kur neuml vetmi e thoteuml Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen apo kur thur Kangeumln intime

Raporti i shkrimtariseuml me ideologjineuml ndeumlrliqeumlsohet e provohet nga biografia e Mekulit qeuml lidh vepreumln e veprimin neuml bibliografi nga veprat poetike kryevepra e tij nga jeta e tij kulturore letrare e hapur dhe e provuar neuml radheuml teuml pareuml me revisteumln Jeta e re nga kujtimet e nga meumlsimet ndeumlrsa prova meuml e mireuml e keumltij raporti beumlhet me aneuml shembujsh III VEPRA

Shkrimtaria e Esad Mekulit hapet me vjershat e botuara neuml vitet rsquo30 teuml

shekullit XX neuml serbisht dhe lidhet neuml vepeumlr qeuml nga viti 1955 kur doli Peumlr ty vepra themelore e Mekulit e cila u shkrua e u provua neuml variante peumlrgjateuml shekullit krijues teuml tij Keumlteuml e evidenton bibliografia ndeumlrsa e provon vepra letrare faqe pas faqeje

Vepra poetike e Mekulit lidhet neuml titujt Peumlr ty (1955) Dita e re (1966) Avsha Ada (1971) Vjersha (1973) Brigjet (1981) Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Neuml faqet e keumlsaj vepra hapet Mekuli shkrimtar me sensibilitetin e tij me shenjat e formimit letrar e kulturor me pikeumlpamjet sociale e ideologjike neuml fillim e neuml fund me ideteuml qeuml shkrimta-rin e ccediluan te veprimi politik Keumlshtu vepra kthehet neuml biografi qeuml merr ruan e hap Esad Mekulin shkrimtar e njeri meqeuml poetika e provon se shkrimtari jeton ashtu si e ndeumlrton vepra e tij ndeumlrsa duket paradoksale qeuml ai e ndeumlrton vepreumln qeuml do teuml thoteuml e zgjedh dhe e ndeumlrton jeteumln

Vepra themelore e Esad Mekulit eumlshteuml Peumlr ty ndeumlrsa meuml e njohura Brigjet e para si anticipuese e vepreumls poetike neuml teumlreumlsi ndeumlrsa e dyta si peumlrfaqeumlsuese e shekullit teuml tij letrar Neuml keumlto dy skaje lexohet poeti Esad Mekuli kur ai i kthehet vetes dhe kur merr teuml gjitha shenjat e veprimtarit E lakuar neuml tituj tema e poetikeuml e kuroreumlzuar si ideologjikeuml vepra letrare e Mekulit me shenjat e mimetikeumls letrare e sociale beumlhet peumlrfaqeumlsuese e njeuml tipi literature Keumlto shenja keumltu si kudo kthehen neuml evidenca teuml provuara kur hapet vepra ndeumlrsa i anticipon kryevepra e tij

Studime 23 - 2016

35

Poezia e Mekulit hapet me tema personale e sociale teuml parat teuml praruara neuml diskurs atributiv e deskriptiv ndeumlrsa teuml dytat teuml shenjuara nga njeuml ekspresionizeumlm tipik i epokeumls Pastaj kthehet neuml kushtrim e thyhet neuml meumlsim ideologjik qeuml ndonjeumlhereuml beumlhet edhe politik gjithnjeuml me bazeuml te njeuml iluminizeumlm social e socialist i lidhur me ldquokoheumlnrdquo e me ldquojeteumln e rerdquo

Figura e Mekulit e teksteve personale e deskriptive eumlshteuml e krijuar e sheumlnuar me metafora ndeumlrsa te tekstet e tjera kthehet neuml krahasim e deklarateuml qeuml figureumln e zbret neuml ideneuml fillestare (ideologjike)

Format poetike janeuml teuml matura e teuml prera madje dhe neuml trajteuml tingeumlllime e tekste qeuml neuml vend teuml matjeve ndjekin frazeumln poetike

Leximi zbulon se peumlr poezineuml e Esad Mekulit themelore janeuml temat e jo format meqeuml ajo njeh normeumln e ideologjiseuml Keumltu hapet drama e poetit peumlrballeuml meumlsimit letrar e ideologjik meqeuml dhe diskursi i peumlrshtatet temeumls e ideve ndeumlrsa poeti identifikohet me sensibilitetin e tij e ashtu subjektivitet

Keumlto shenja i shfaq vepra e tij dhe i provon teuml lidhura kryevepra Ndeumlrsa si zgjedhje e aksiologji personale do teuml shenjonim poeziteuml personale e deskriptive teuml Mekulit peumlr sensibilitetin diskursin figureumln e peumlrgjitheumlsisht peumlr poiesis-in e tyre IV KRYEVEPRA

Peumlr ty eumlshteuml vepra e pareuml poetike integrale e kryevepra e Esad Mekulit

e botuar meuml 1955 dhe e ploteumlsuar peumlrgjateuml viteve (meuml 1963 e 1967) peumlr-fundimisht e kthyer neuml vepeumlr jeteumlsore Peumlr ty hap temat e para teuml Mekulit dhe shenjon temat e fundit teuml tij pra temat e peumlrhershme Ajo hap keumlngeumln e vajit neuml shenja ekspresionizmi e zbulon keumlngeumln e festeumls si zbuleseuml teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Diskursi i pareuml nxin ldquojeteumln e vjeteumlrrdquo e mbyllet neuml lavd teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Keumlshtu Peumlr ty anticipon vepreumln e Mekulit peumlr nga sensibiliteti tematika diskursi e poetika neuml peumlrgjitheumlsi prandaj Mekuli poet lexohet kur lexohet Peumlr ty neuml teuml gjitha variantet

Peumlr ty e provon sensibilitetin e temat personale teuml Mekulit shenjat e njeuml ekspresionizmi social me poeziteuml e hershme teuml tij qeuml keumlputen neuml kushtrimin e keumlngeumln e entuziazmit peumlr ldquokoheumln e rerdquo Keumlto janeuml edhe shenja

Studime 23 - 2016 36

tematike teuml vepreumls qeuml neuml faqet e reja teuml Peumlr ty (1963 e 1967) dhe neuml vepra teuml tjera teuml Mekulit provohen si konstanta poetike

Keumlto shenja hapin seumlrish ccedileumlshtjen e raportit teuml shkrimtariseuml me ideo-logjineuml kur keumlrkohet poeti i pareuml apo veprimtari i fundit Esad Mekuli Shndeumlrrimi i tilleuml beumlhet peumlrmjet thyerjes e keumlputjes ashtu si keumlnga intime keumlputet neuml keumlngeuml lavdi me shenjat sociale ideologjike e politike teuml ldquokoheumls seuml rerdquo Raporti beumlhet meuml i ndeumlrliqsheumlm kur Mekuli e ruan sensibilitetin poetik edhe kur poiesis-i reduktohet e ideologjia meumlsohet Prerja e madhe ndodh neuml rrafshin e statusit teuml tekstit kur ideologjia jepet si meumlsim dhe aty poeti i hap rrugeuml veprimtarit peumlrgjithmoneuml

Poezia personale e deskriptive e Mekulit eumlshteuml meuml poetikja e shkruar hereumlt me figurat e mallit e teuml humbjes me shenjat e elegjiseuml e teuml kujtimit e shenjuar me Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen si kuroreuml e mungeseumls seuml peumlrjetshme Po se poezia paradoksalisht fiton kur fitojneuml mungesat ndeumlrsa festa kthehet neuml veprim

Ndeumlrsa poeziteuml e shenjeumls ideologjike e ndajneuml teuml sotmen nga e djesh-mja peumlrmjet thyerjes finale si driteumln nga erreumlsira E sotmja ka shenjat e baraziseuml ndeumlrmjet njereumlzve e popujve dhe e lidhur me shenjat ideologjike ajo duhet ta shenjojeuml kontekstin Ideologjia e lidhur me kontekstin merr shenjat e politikeumls e poezia e jep neuml figura mimetike teuml cilat duan teuml jeneuml peumlrfaqeumlsuese

Peumlr ty eumlshteuml deumlshmia e keumlnga autentike e Mekulit e kthyer neuml festeuml peumlr popullin e tij neuml ldquoditeumln e rerdquo teuml shenjuar nga ldquobaraziardquo e nga ldquopeumlrparimirdquo Kur entuziazmi e ideologjia kthehen neuml politikeuml poiesis-i reduktohet peumlr-fundimisht meqeuml teksti kthehet neuml pozicionim politik qeuml peumlrshkruan apo qeuml do veprimin politik Gjitheuml kjo e zbulon poetin Mekuli te vjershat per-sonale e idealistin social te keumlnga e fitores dhe e peumlrparimit e cila veumlrtet thur ideologjineuml si utopi ashtu qeuml veteuml leteumlrsia teuml provojeuml se konsakrimi ideologjik eumlshteuml utopik Ky eumlshteuml meumlsimi themelor i vepreumls seuml Mekulit kur e lexojmeuml sot ndeumlrsa veteuml vepra donte teuml provonte teuml kundeumlrteumln Pse ndodhi kjo Sepse ekzistenca nuk njeh finalitet ideologjik ndeumlrsa leteumlrsia e mbron veten ndoshta meuml shumeuml kur reduktohet e kur rrezikohet

Peumlr ty hapet me poezineuml Popullit tim qeuml shenjon tematikeumln e poetikeumln madje politikeumln e vepreumls seuml Mekulit e mbyllet me poezineuml Gjykimi si

Studime 23 - 2016

37

kuroreuml e programit ideologjik teuml vepreumls ndeumlrsa ndeumlrmjet strukturohen teumlreumlsiteuml tematike sipas koheumls Neuml hijen e robniacutes (1933-1940) Flamujt e shpaluem (1941-1944) dhe Jeta e re (1945-1953)

Nga strukturimi i tilleuml i vepreumls veumlrejmeuml lidhjen e poezive me koheumln e shkrimit lidhje qeuml vepreumln e beumln teuml koheumls neuml referencialitetin e shpallur teuml seuml majteumls letrare e cila shkrimin e koncepton si veprim e veprimin e kon-sakron si doktrineuml Shenjat e tilla teuml strukturimit pra teuml poetikeumls e shenjat tematike teuml koheumls pra teuml politikeumls veteuml Mekuli i lidh neuml sheumlnimin Lexue-savet qeuml shoqeumlron Peumlr ty e teuml cilin duhet ta lexojmeuml nga fillimi edhe keumltu

Lexuesavet

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme shkrue gjateuml periodeumls 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml pe-riodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml humbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e pregatitun ldquoShqiptari teuml kendon o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe per macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i parandeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keumlsaj peumlrmbledhje (Teuml peumlrsktuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml push-timit dhe mbas shlirimit - simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjer-shat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kup-timin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rrija dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e parlufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashpirt teuml Shqipeumltareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr

Studime 23 - 2016 38

shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln Peumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh meuml 1963 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren ldquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi Beharrdquo (Sarajeveuml) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shlirimit janeuml botue ma teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

Auktori Botimet e ploteumlsuara teuml Peumlr ty e deumlshmojneuml se kjo vepeumlr e peumlrqendron

gjitheuml shkrimtarineuml e Mekulit tematikisht e poetikisht si peumlrfaqeumlsuese themelore e ideologjikeumls seuml tij Keumlshtu Peumlr ty e shenjon shekullin letrar teuml Mekulit me sensibilitetin format e poeziseuml e me temat dhe lidhet si vepeumlr e ideve themelore teuml tij

V DRITA QEuml (NUK) SHUHET

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml vepra e fundit e Mekulit botuar meuml 1989

me vjersha me pak peumlrjashtime teuml shkruara peumlrgjateuml viteve rsquo80 Njeuml autor mimetik si Mekuli i provon e i pohon me ccediludi thyerjet e jeteumls seuml peumlrbashkeumlt neuml shoqeumlrineuml e idealit teuml tij por njeuml autor mimetik e vrasin fatet meuml shumeuml se teuml tjereumlt Keumlshtu Mekuli idealisti i pareuml kthehet neuml deumlshmues teuml fundit neuml vjershat e tij peumlr Driteumln qeuml (nuk) shuhet

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml figura e liriseuml qeuml na kthen neuml origjineuml teuml vepreumls seuml Mekulit kur ideali thuhet si idealitet pra si i mundsheumlm e jeta thyen kahun ashpeumlr Ndeumlrsa meumlsimi themelor eumlshteuml universal nuk ka finalitet dhe situatat peumlrseumlriten peumlrtej njeuml koheuml e njeuml vendi Keumlshtu neuml universalitetin tipik figura e Driteumls qeuml nuk shuhet kthehet neuml figureuml teuml Driteumls qeuml shuhet dhe merr neuml vete idealin qeuml rrezikohet e humbet bashkeuml me figurat themelore teuml tij

Thyerjet e ashpra e kthyen idealin neuml moskuptim ndeumlrsa poezia beumlhet pyetje qeuml shpreh humbjen ccediludineuml e moskuptimin peumlrnjeumlhereuml neuml trajteumln

Studime 23 - 2016

39

Pse Pyetja lidhet me ccediludineuml se pse veprat peumlrcillen me pikeumlpyetje dhe se pse pikeumlpyetja e madhe i vihet ideologjiseuml seuml ldquoBoteumls seuml Rerdquo ldquoteuml lireumlrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo Pikeumlpyetja shkon deri neuml rreumlnjeuml teuml keumlsaj ideologjie kur preket origjina e saj revolucioni

PSE

Oj pse teuml dyshohet neuml ata qeuml aq hereuml - ngjarjeve neuml va dhaneuml deumlshmi se ishin lufteumltareuml peumlr Boteumln e Re - Liri e Barazi (Ose ndoshta mos po ngjan se njeumlmend - ldquoRevolucioni feumlmijeumlt e vet i hanrdquo)

Thyerja peumlrzien koheumlt ndodhiteuml duken si eumlndeumlrr drita mblidhet e

shuhet ngadaleuml neumln teuml veumlrtetat e reumlnda

Studime 23 - 2016 40

Ja ku jam Karagaccedilit - i zgjuar e si teuml eumlndeumlrroja Athua dikush prapeuml njereumlzit panjereumlzisht i ndan kur horizontet rishtas deumlshirova trsquoi zbuloja - si ateumlhereuml kur neuml eumlndeumlrrime neuml rrugeuml shqeteumlsimi teuml pameuml

neuml lojeuml djaloshare kur me shpirt teuml ftonim kur me afsh rinor teuml donim teuml keumlrkonim

Por figura themelore e poeziseuml neuml universalitetin e saj e shenjon

meumlsimin peumlr lirineuml si driteuml teuml jeteumls e teuml ekzistenceumls Driteuml qeuml nuk shuhet qeuml kthehet seumlrish edhe kur humbet e tretet Paradoksalisht poezia veteuml e leuml figureumln dhe e thoteuml meumlsimin e vjeteumlr si teuml ri pra teuml peumlrhersheumlm

Revolucioni i Kuq pleqeumlroi

- Liria nuk falet Ajo eumlshteuml driteuml qeuml nuk shuhet Eumlshteuml jeta veteuml Peumlrpara Liri e dije kurreuml nuk mjafton (Kuptuam Thasheuml Njeriu gjithmoneuml peumlr ta lufton)

VI JETA E REacute (Numri i pareuml)

Numri i pareuml i revisteumls Jeta e re i korrikut teuml vitit 1949 eumlshteuml thelbeumlsor si numeumlr i identitetit teuml saj shenjat e teuml cilit lidhen me natyreumln dhe struktureumln e revisteumls e qeuml janeuml ruajtur peumlrgjateuml dekadave E skajuar si revisteuml ldquokulturo-arsimorerdquo e ldquome tipare thjesht letrarerdquo Jeta e re hapej si dritare kulturore e shqiptareumlve teuml Kosoveumls kur ata nuk kishin institucione nacionale teuml kultureumls

Shenja e pareuml identitare kulturore e revisteumls eumlshteuml gjuha shqipe pastaj tekstet shqipe e tekstet e peumlrkthyera teuml gjitha teuml lidhura numeumlr pas numri deri meuml sot si traditeuml e reumlndeumlsishme letrare e Kosoveumls Jeta e re revista qeuml

Studime 23 - 2016

41

botoi leteumlrsineuml shqipe qeuml nga numri i pareuml e sistematikisht u kthye neuml njeuml shkolleuml teuml madhe letrare teuml Kosoveumls neuml teuml cileumln lidhen autoreuml themeloreuml teuml shekullit letrar teuml Kosoveumls

Peumlr ta shenjuar e peumlr ta kujtuar revisteumln eumlshteuml e udheumls qeuml teuml japim njeuml pjeseuml teuml bibliografiseuml seuml numrit teuml pareuml i cili nga filleseuml u kthye neuml prog-ram pune e neuml njeuml traditeuml letrare Fjala e redaksiseuml Sat Nokshiqi Dy poeteuml dhe lufteumltareuml teuml meumldhej Esad Mekuli Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare Zekeria Rexha Dy fjaleuml mbi prishjen e gjuheumls saneuml Mark Krasniqi Pranvereumls Lorenc Antoni Folklori muzikuer neuml Kosoveuml e Metohi Oton Zhupanccediliq Rreumlfimi Vladimir Nazor Qarri i vetmuem Mbi ldquoKangeumlt e Ali Binakutrdquo Naim Frasheumlri Bukurija Hilmi Agani Detyra e matureumls Enver Gjerqeku Shkolleumls seuml re etj

Edhe kjo evidenceuml e shenjon natyreumln e numrit teuml pareuml teuml Jeteumls seuml re dhe ateuml si institucion qeuml do teuml japeuml jeteumln letrare neuml njeuml ambient me autoreuml shqiptareuml si poeti nacional Naim Frasheumlri folklori e folklori muzikor shqiptar me autoreuml shqiptareuml bashkeumlkoheumls dhe me autoreuml jugosllaveuml teuml kujtuar e teuml peumlrkthyer si Zhupanccediliqi e Nazori pastaj me tema e ccedileumlshtje qeuml shkojneuml peumlrtej leteumlrsiseuml neuml kuptimin e pareuml e qeuml shenjojneuml fusheumln e arsimimit si fusheuml iluminizmi social e nacional

Kjo shtrirje ngadaleuml u kthye neuml leumlndeuml letrare leteumlrsi shqipe e peumlr-kthime traditeuml Jeta e re e ruan edhe sot Keumlshtu kuptohet se bashkeuml me traditeumln e Jeteumls seuml re eumlshteuml trasheumlguar edhe synimi themelor i saj publi-kimi i leteumlrsiseuml shqipe shoqeumlruar nga tekste teuml leteumlrsive teuml tjera dhe nga mendimi kritik letrar

Veteuml emeumlrtimi Jeta e re shenjon traditeuml emeumlrtimi qeuml ccedilon te Vita nova e Dantes apo kthen tek ideologjia iluministe e ldquojeteumls seuml rerdquo neuml ldquokoheumln e rerdquo Qeuml teuml dyja shenjojneuml faqet e revisteumls seuml re teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Figura e Jeteumls seuml re merr neuml vete entuziazmin ideologjik e social peumlr ldquojeteumln e rerdquo teuml ldquonje-reumlzve teuml rinjrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo neuml njeuml bashkeumlsi qeuml lidhet mbi parimet e internacionales Por Jeta e re ndeumlrtoi neuml Kosoveuml edhe njeuml traditeuml nacionale dhe derisa neuml Shqipeumlri u keumlput njeuml traditeuml neuml Kosoveuml po ndeumlrtohej tradita e pareuml sistematike letrare e lidhur me politikat e kultureumls dhe me institucionet e vendit

Numri i pareuml i revisteumls peumlrmban edhe dy tekste programatike njeumlri i

Studime 23 - 2016 42

publikuar neuml emrin e Redaksiseuml seuml revisteumls dhe tjetri i Esad Mekulit i titulluar Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare teuml cilat e peumlrcaktojneuml natyreumln e revisteumls si dhe hapin horizontin estetik letrar teuml epokeumls Teksti i Redaksiseuml eumlshteuml thirrje peumlr bashkeumlpunim me revisteumln neumln titullin Puneumltoreuml intelek-tualeuml teuml gjitheuml ju qeuml merreni me leteumlrsi dhe puneuml kulturore dhe mbyllet me markeumln sociale e kulturore teuml entuziazmit ldquoPra neuml puneumlrdquo Ndeumlrsa teksti i Mekulit shpall programin letrar teuml revisteumls gjithnjeuml duke patur parasysh njeuml kontekst social i cili mendohen si peumlrcaktues edhe i jeteumls letrare Mekuli citon e pranon se leteumlrsia eumlshteuml njeuml soj ideologjie dhe se e paraqet dijen mbi jeteumln Keumlshtu edhe para saj shtrohen detyra e detyrat e lidhura kthehen neuml njeuml program teuml propozuar peumlr ldquoleteumlrsineuml e rerdquo teuml ldquojeteumls seuml rerdquo teuml njohur si ldquokombeumltare peumlr nga trajtardquo e ldquosocialiste peumlr nga peumlrmbajtjardquo Mekuli sakteuml-son se edhe ky program letrar lidhet drejtpeumlrdrejt me ldquokushtet objektiverdquo teuml identifikueshme me ambientin social e ideologjik

Teksti i Mekulit eumlshteuml njeuml meumlsim letrar me referenceuml teoriteuml letrare ideologjike me autoritet themelor Timofejevin dhe kthehet neuml njeuml ccedileleumls peumlr ta lexuar vepreumln letrare teuml tij si njeuml vepeumlr qeuml neuml terma teuml epokeumls seuml saj eumlshteuml e ldquoangazhuarrdquo pra me funksion peumlrtej leteumlrsiseuml e shtrireuml neuml jeteumln sociale Neumlse kjo eumlshteuml e mundur apo njeuml utopi peumlrbeumln ccedileumlshtje tjeteumlr por shenjohet si fundamentale edhe peumlr keumlteuml rast

Leteumlrsia si program ideologjik e social pra e reduktuar edhe neuml program politik do teuml kthehet neuml pragmatikeuml neuml meumlsim social por fiksioni eumlshteuml imagjinateuml e gjuheuml dhe meumlsimi i saj njeh teuml mundshmen letrare e jeteumlsore si teuml mundshme teuml diskursit letrar ndeumlrsa njohja letrare e lidhur me teuml mundshmen beumlhet universale e keumlrkuar dhe e provuar peumlrtej njeuml situate e njeuml ambienti

Vepra e Mekulit do funksionin pragmatik teuml leteumlrsiseuml dhe veteuml tradita e veprave teuml tilla e provon se leteumlrsia eceumln krah pragmatikeumls e jeteumls duke u ngjareuml atyre por pa u identifikuar Kjo traditeuml u kthye neuml traditeuml teuml njeuml utopie teuml provuar me vepra e me autoreuml e cila veteuml e provon teuml jeteuml kthyer neuml iluzion teuml funksionit pragmatik

Neumlse jo meumlsim ky do teuml jeteuml njeuml shenjim

Studime 23 - 2016

43

VII PROVA E LEXIMIT Proveumln e leximit e jep veteuml poezia e Mekulit Ndeumlrsa shembujt si

prova teuml zgjedhura lidhen me peumllqimet e keumlrkuesit ashtu qeuml teuml dialogohet neuml prerjet e leximit me tekstet e Mekulit Por si ccedildo zgjedhje edhe kjo shenjon e hap leximin e ri Ndeumlrsa e peumlrqendruar me figurat imagjinimet e projeksionet e ideve vepra e Esad Mekulit lexohet te Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen poezia meuml e bukur e tij

MALLI PEumlR TrsquoPAMBEumlRRIJTSHEumlMEN REcircT luejneuml nrsquonalteumlsi si qingjat nrsquokodrina ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen ndryhet nrsquomue Dishroja me u kapeuml neuml vallen e recircve kuqlue e me fluturue neuml trsquoshkeumllqyeshmet nalteumlsina me geumlzimin e kangeumls baritorehellip E kur hana luginave ia beh nrsquoshpejtiacute dhe toka nateumln nrsquodishrim theumlrret si rrezet e argjendta mbi kalliacute - teuml shkoj e trsquovizitoj skajet e dhimjes e vendet ku ndjeva ankthet Vaj Me u kapeuml nrsquovallen e recircve nrsquokuqlime zemra me trsquodhanun do trsquomeuml dishronte - qeuml rinija trsquogeumlrthaseuml lsquoi hereuml macirc me geumlzime dhe mall i zemreumls srsquovuejtun trsquogufonte

Studime 23 - 2016 44

- Por pse zemra tingllon peumlrmallsheumlm si zacirc nrsquodrithtim dhe droja kaplon thelleuml zemreumln e shpirtin tim Kur dishroj aq recirct mbi qytet me i soditeuml ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen mrsquokapeuml mrsquoshafiteuml

Tematika e vepreumls seuml Mekulit si bosht ideologjik apo si rrjet temash e

si ldquotendenceuml peumlr teuml ndikuarrdquo provohet e peumlrqendruar te poezia e tij meuml e njohur Popullit tim ndeumlrsa lidh neuml njeuml vend sensibilitet e ideologji te Kangeuml intime

POPULLIT TIM DESHTA shum kam dashteuml - dishrue qeuml me kangeuml teuml trimnoj me fjaleumln tande teuml ndrydhun teuml ngrej fuqiacutet prej gjumithellip Keumlndova (dhe kur mrsquoishte ndalue) se edhe peumlr ty teuml peumlrbuzun do teuml vinte lirija Keumlndova - mbi diteumlt fatlume qeuml do teuml lejshin nrsquoagim teuml liriacutes peumlr ty me popuj keumltu e ngjeti mbi forceuml teuml bashkimit mbareumlhellip mbi zotsiacuten e mshehun tande - uneuml biri yt besnik dhe - poeti Po Nrsquoerrsiacuten e shtypjes seuml randeuml sa shkambi ndeumlgjove thirrjet qeuml teuml bana me daleuml nrsquodriteumlhellip Pse peumlr liriacute - me tjereuml - ke dhaneuml dhe ti djersrsquo e gjakhellip si etnit

Studime 23 - 2016

45

Ke dhaneuml i dashtunhellip Dhe sod neuml liriacute kur thembra e gjaksorit srsquona shkeleuml dhe dora pa pranga mbeti me ty keumlndoj mbi fuqiacuten e ngjallun

neumln yllin qeuml na pricircn - uneuml biri yt besnik dhe - poeti KANGEuml INITME Sehadetit shoqes sime 1 FLOKEumlT tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacute - e uneuml ende srsquoteuml gjeta Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave - zbulova kudo veteumlm nga nji pjeseuml tandeumln neuml qeshjen e Gjuljaneumls neumln muret e lashta teuml Sieneumls rinija jote e ccedilkujdesun meuml buzeumlqeshi neuml synin e kalteumlrt trsquoAniceumls - studente - macirc teuml kalteumlrt se deti - Opatiacutes uneuml njomsineuml tande gjetahellip (o nrsquoata sy pasqyrohet shpirti) dhe kumbimin e zanit tand - si vala kur veumlrshen si gurgullim i shadervanit neuml mbramjen e qeteuml verore - e ndjeva neuml Eskisheher neuml bregun e Detit te ziacute (Meuml bacirchej o bullgaresha Vankeuml se selvijat pracircjneuml shushurimeumln e deti heshteuml

Studime 23 - 2016 46

bylbyli ndalet neuml rremb - i dejun prej fjaleumls sate) dhe hirin e ecjes srsquoate hieshiacuten e trupit tand - o gjiacutet tuej qeuml rrahim me shpeumlrthye keumlmisheumln e holleuml me majeumln e thimthave) - pasheuml para kasolleumls neuml nji katund briacute Peje (Argjeshka e dathun prej Qyshku kumriacute e vendit tem kush kish mujteuml bukuriacuten me ta peumlrshkrue)hellip Flokeumlt tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacutehellip Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave kaq hereuml zbulova neuml tjera ty - shoqe trsquoandrrueme ty - teuml vetmen - qeuml me sy trsquoambeumll meuml shiqon e mrsquopeumlrkeumldhel me zacirc qeuml nrsquozemeumlr prek

2 TEuml sodis - Suedeze e bukur dhe mrsquokujtohen syteuml e saj teuml kalteumlrt e trsquokthjellteuml si liqeni Ohrit kur uji acircsht i qarteuml dhe neuml tecirc ccedildo gjacirc pasqyrohet dhe shoh flokeumlt e saj si kallijt e arteuml trsquoDukagjinit kur neumln ereuml valojneuml dhe buzeumlt e saj qeuml ccedilelin si gonxhe

Studime 23 - 2016

47

tue peumlshpeumlriteuml emnin temhellip Pse e dij ajo acircsht lule e pasteumlr e fushave tana - dashunija peumlr popullin tem peumlr atdheun tem

Stokholm 1953

3 MEumlNGJES vjeshte dhe dhomrsquoe ftofteuml Ti meuml buzeumlqesh nga piktura - Mireuml meumlngjesi Dhe sikur trsquoish pranvereuml - dhoma acircsht plot me diell me tyhellip Praneuml teuml kam - meuml peumlrkdhel me shikim - Mireuml meumlngjesi - O kur do trsquondiej zanin tand midis keumltyne mureve vetmitare dhe doreumln tande teuml nxehteuml mbi kraheumlt e mij

4 NEuml vjeshteumln e jeteumls sime neuml vetmiacuten time

Studime 23 - 2016 48

prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer praneuml teje jeta mrsquou bacirc dy hereuml macirc e bukur (se veteumlm seuml bashku me grue njeriu bacirchet - Njeri) Bashkeumlshortja ime flokeumlverdheuml grueja ime e dashtun Erdhehellip Nuk na zuneuml neuml djep e nuk teuml dhaneuml peumlr pare - qeuml mbas kanunit teuml trsquopareumlve teuml bacirchesh robnesha ime - teuml lindish feumlmij e teuml vuejsh midis kateumlr murevehellip - Jo Se uneuml jam Njeri i riacute dhe ti - Femeumln e reacute Shqipeumltare e lireuml krenare e barabarteuml me teuml gjitheuml Erdhehellip Neuml vjeshteumln e jeteumls sime prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer

Studime 23 - 2016

49

Bibliografia Jeta e re Lidhja e Shoqnive Kulturo-Arsimore peumlr Kosoveuml e Metohi Prishtineuml nr 1 korrik 1949 Peumlr ty ldquoMustafa Bakijardquo Prishtineuml 1955 Peumlr ty (botim i dyteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1963 Peumlr ty (botim i treteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1967 Dita e re ldquoPionierirdquo Prishtineuml 1966 Avsha Ada ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1971 Vjersha ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1973 Brigjet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1981 Rini e kuqe ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1984 Drita qeuml nuk shuhet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1989 Malli peumlr teuml pambeumlrrijtshmen ASHAK Prishtineuml 2006 I varuri i keumlndon liriseuml ldquoToenardquo Tiraneuml 2006 Poezi ldquoFaik Konicardquo Prishtineuml 2006

Shaban SINANI Tiraneuml MIGJENI I ESAD MEKULIT

Poezia e Migjenit u peumlrkthye relativisht voneuml neuml gjuheumln serbokroate Peumlrkthimi i pareuml i ploteuml i takon Esad Mekulit dhe shteumlpiseuml botuese Jedins-tvo teuml Prishtineumls Shumeuml koheuml para keumltij botimi qeuml i peumlrket vitit 1968 Esad Mekuli kishte provuar trsquoi jepte lexuesit teuml keumlsaj gjuhe dy poezi teuml Migjenit Parathacircnja e parathacircnjeve dhe Kangeumlt e pakeumlndueme teuml dyja botuar neuml Kniževne novine teuml Beogradit gjegjeumlsisht meuml 1958 dhe meuml 19591 Meuml voneuml meuml 1961 disa poezi teuml Migjenit (Kanga skandaloze Lutje Vetmia e Dy buzeuml) qeneuml botuar neuml periodikun Stremlenje teuml Beogradit peumlrkthyer nga Mihajlo Zvicer dhe Ekrem Kryeziu2

Peumlrkthimi i Esad Mekulit peumlrmban veteumlm poeziteuml ashtu siccedil i kishte botuar Migjeni veteuml paraqitur me teuml njeumljtin titull dhe neuml gjuheumln tjeteumlr Slo-bodni stihovi Keumltij botimi krahasuar me ateuml teuml veteuml Migjenit (Vargjet e lira 1936) qeuml mund teuml konsiderohet i autorizuar dhe me ateuml teuml Gjovalin Lukeumls (Migjeni Vepra 1954) i mungojneuml kateumlr poezi Rima e tretun Shpirtent shtegtareuml Dy buzeuml dhe Mbas tryezeumls Peumlrkthyesi nuk jep shpje-gim pse keumlto poezi i ka leumlneuml jashteuml veumlllimit Ndeumlrsa cikli Kangeumlt e fundit eumlshteuml shtuar i ploteuml dhe me teuml njeumljteumln renditje si neuml botimin e vitit 1944

Njeuml peumlrkthim i ploteuml i vepreumls seuml Migjenit duke peumlrfshireuml dhe prozat me titullin Prekinuta melodija (Melodi e keumlputun) marreuml prej poeziseuml ho-monime teuml autorit u beuml veteumlm njeuml vit meuml voneuml meuml 1969 nga Hilmi Thaccedili (Hilmi Tači) dhe shteumlpia botuese Rad e Beogradit neuml serineuml Reč i misao (Fjaleuml dhe mendim)

Mund teuml quhet njeuml peumlrkthim relativisht i voneumlt duke qeneuml se poezia e Migjenit neuml rusisht ishte botuar peumlr hereuml teuml pareuml qysh neuml vitin 1954 neumln kujdesin e poetit dhe studiuesit David Samoilov dhe teuml Roza Koccedilit me ti-

1 Esad Mekuli (prevod) Pogovor neuml Slobodni stihovi Jedinstvo Priština 1968 s 84 2 Idem ibid

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 52

tullin Vepra teuml zgjedhura (Izbrannoje) Botimi rusisht pati nxitur edhe peumlr-kthime neuml gjuheuml teuml tjera duke peumlrfshireuml letonishten gjuheuml neuml teuml cileumln e pati kthyer dhe botuar neuml Riga meuml 1958 pikeumlrisht ai qeuml e njohim si karakter teuml ironizuar neuml romanin e I Kadareseuml Muzgu i pereumlndive teuml stepeumls Jeronīms Stulpāns Neuml italisht Migjeni ishte peumlrkthyer e botuar neuml teumlreumlsi me titullin Poesie e prose qysh neuml vitin 1962 nga Jolanda Kodra Neuml rumanisht gji-thashtu Grigore Bracircncuş e kishte peumlrkthyer meuml hereumlt (1967) autorin e nove-lave teuml qytetit teuml veriut duke e botuar neuml kuadeumlr teuml leteumlrsiseuml universitare me titullin Fructul oprit (Molleuml e ndalueme) Edhe neuml shqip neuml Beograd Mi-gjeni qe botuar qysh neuml vitin 1963 nga enti i teksteve shkollore teuml Serbiseuml

Migjeni i Esad Mekulit eumlshteuml me interes studimor jo veteumlm sepse nji-het mireuml roli i tij si njeuml prej ndeumlrmjeteumlsve meuml teuml suksessheumlm teuml leteumlrsiseuml shqipe neuml serbokroatisht e anasjelltas Mund teuml thuhet se kaneuml qeneuml me fat shkrimtareumlt dhe poeteumlt shqiptareuml qeuml u peumlruruan neuml keumlteuml gjuheuml peumlrmes tij Besim Bokshi Ismail Kadare Azem Shkreli Ali Podrimja Fahredin Gun-ga Enver Gjerqeku Rexhep Qosja peumlr teuml peumlrmendur veteumlm disa prej tyre

Serbokroatishten Esad Mekuli e kishte pasur gjuheuml krijimtarie peumlr afro dy dekada peumlrgjateuml viteve 1930-1940 Peumlrkthimet nga kjo gjuheuml e beumlneuml ateuml njeuml emeumlr shumeuml teuml reumlndeumlsisheumlm jo veteumlm peumlr lexuesin shqiptar neuml Kosoveuml Gjateuml gjysmeumls seuml dyteuml teuml shekullit teuml kaluar peumlr lexuesin neuml Shqipeumlri neuml kushtet e kontrollit teuml ploteuml teuml librit neuml gjuheuml teuml tjera peumlrkthimet e Rilindjes ishin njeuml dritare me shumeuml reumlndeumlsi Peumlrmes keumlsaj dritareje peumlrmes peumlrk-thimeve teuml Esad Mekulit ky lexues njohu sido qeuml neuml kushte teuml veumlshtira Petar Petrović Negoš-in Ivo Andrić-in Branislav Nušić-in Meša Selimo-vić-in Miroslav Krleža-n peumlr trsquou mjaftuar veteumlm me disa prej emrave teuml meumldhenj teuml bibliotekeumls Mekuli siccedil do teuml mund ta quanim trasheumlgimineuml e tij neuml fusheuml teuml peumlrkthimeve serbokroatisht-shqip e anasjelltas3 Duhet pohuar se edhe veteuml autoriteti i emrit teuml Esad Mekulit si peumlrkthyes neuml frontespicin e librave teuml peumlrkthyer e lehteumlsonte sadopak hyrjen e keumltyre botimeve neuml bibliotekat e Tiraneumls

Peumlrmes peumlrkthimit Slobodni stihovi teuml Esad Mekulit beumlhet e mundur teuml verifikohen neuml njeuml meumlnyreuml tjeteumlr peumlrmes tekstit dhe me mjete teuml mireumlfillta 3 Peumlr meuml shumeuml Fadil Grajccedilevci Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj Instituti

Albanologjik i Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 273-281

Studime 23 - 2016

53

letrare raportet autor-peumlrkthyes e krijues-rikrijues dhe meuml tej edhe teuml beumlhen veumlzhgime prapavajteumlse peumlr pozicionet e hershme historiko-letrare teuml Migje-nit dhe Mekulit neuml lidhje me njeumlri-tjetrin Pikeumlrisht ky eumlshteuml qeumlllimi i keumlsaj trajtese objekti i seuml cileumls nuk eumlshteuml peumlrkthimi neuml vetvete dhe cileumlsia e tij

Paralelet midis dy poeteumlve qeuml peumlr meuml shumeuml se njeuml gjysmeuml dekade je-tuan neuml bashkeumlkoheumlsi krijuese neuml rrafshin e motiveve dhe teuml shqeteumlsimeve neuml prerjen tematologjike dhe neuml vokacionin poetik kryesisht neuml rrafshin peumlrmbajteumlsor-ideologjik janeuml beumlreuml me koheuml qarteumlsisht teuml njohura prej studiuesve shqiptareuml neuml Kosoveuml Peumlrkundeumlr njeuml tradite studimesh teuml jeteuml-shkruesve dhe botuesve teuml Migjenit neuml Tiraneuml neuml Kosoveuml e prej studiuesve shqiptareuml neuml Pereumlndim me koheuml janeuml shtruar gjithashtu pyetjet neumlse vepra e tij ishte neuml rrjedhat e modernitetit teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml surrealizmit teuml eks-presionizmit4 madje dhe teuml dekadentizmit5 Peumlr vepreumln e Esad Mekulit prirja e studimeve ka qeneuml meuml shumeuml krahasimtare para seuml gjithash me Migjenin Duket peumlr lehteumlsi terminologjike nyjat ndeumlrlidheumlse mes tyre janeuml quajtur ndonjeumlhereuml thjesht peumlrkime apo koincidenca6 Po nuk mund teuml peumlrjashtohet qeuml kjo terminologji teuml keteuml qeneuml e ndikuar edhe prej njeumlfareuml druajtjeje ndaj termit ndikim

Neumlse poezia e hershme e Esad Mekulit dhe ajo e Migjenit janeuml teuml afeumlr-ta peumlr koincidenceuml thjesht peumlr shkak teuml kronologjiseuml ccedileumlshtja do teuml ishte shumeuml e thjeshteuml dhe pa ndonjeuml interes letrar sepse rasteumlsiteuml nuk luajneuml ndonjeuml rol peumlr lexime krahasimtare Neuml keumlteuml rast kalendari dhe teuml dheumlnat jeteumlshkrimore gjithashtu nuk do teuml peumlrbeumlnin argument as peumlr trsquoi bashkuar teuml dy me Brezin e viteve 19307 qeuml eumlshteuml meuml shumeuml njeuml nocion letrar se sa historik Dhe peumlr trsquou sjelleuml meuml shkenceumlrisht neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje na vjen neuml ndihmeuml Migjeni serbokroatisht i Esad Mekulit Peumlrkimet rasteumlsiteuml

4 Ali Aliu Tregimi shkurteumlr i viteve tridhjeteuml (A mund teuml flitet peumlr ekspresionizmin e Migje-

nit) neuml Rrjedhave teuml leteumlrsiseuml bot Rilindja Prishtineuml 1977 f 7-24 Hysni Hoxha Lirika e Migjenit dhe ekspresionizmi neuml Jeta e re nr 3 Prishtineuml 1984 f 425-435

5 Arshi Pipa Le mythe de lrsquoOccident dans la poesie de Migjeni Sonderdruck aus Suumldast-Forschungen Bd XXX 1971 f 157 Giuseppina Norcia Sulla poesia di Migjeni neuml Albanistica nr 2 ediz Herder Roma 1994 f 291-302

6 Idem Rreth koincidencave dhe ndikimeve po aty f 77 e vijim 7 Idem f 81

Studime 23 - 2016 54

dhe koincidencat ngjashmeumlriteuml pa diteuml njani peumlr tjetrin8 vihen neuml dyshim neumlse shtrojmeuml pyetjen Migjeni i peumlrkthyer neuml gjuheumln serbokroate duke keumlrkuar njeuml peumlrgjigje brenda tekstit i afron apo i peumlrdallon ata teuml dy krijimtarineuml e tyre neuml vitet 1930

Keumltu meriton teuml peumlrmendet njeuml fakt tjeteumlr shenjues jeteumlshkrimor dhe letrar i Esad Mekulit Pas Migjenit neuml vitin 1982 ai peumlrktheu dhe botoi shqip me Jeteumln e re qeuml e kishte drejtuar peumlr disa dekada me radheuml njeuml tjeteumlr poet shumeuml teuml afeumlrt peumlr teuml dy sllovenin Srečko Kosovel Nuk i njo-him arsyet pse nuk zgjodhi teuml peumlrkthejeuml veumlllimin Pesmi me teuml cilin jo ve-teumlm Migjenin por dhe ateuml veteuml e lidhte shumeuml krijimtaria e fazeumls meuml teuml hershme shpesh e quajtur edhe migjeniane por Integralet poeziteuml e mbe-tura neuml doreumlshkrim qeuml do trsquoi takonin meuml shumeuml fazeumls seuml dyteuml asaj teuml rrje-dheumls cons siccedil preferohej teuml quhej konstruktivizmi9 botuar shumeuml koheuml pasi Migjeni ishte ndareuml nga kjo jeteuml Po aq teuml mjegullta janeuml arsyet pse peumlrkthi-mi shqip i Srečko Kosovel-it rralleuml hereuml peumlrmendet neuml kontributet e shumta teuml Esad Mekulit si njeuml medium i shkeumllqyer midis dy gjuheumlve dhe dy siste-meve letrareuml10 Keumltyre tre poeteumlve Migjenit Srečko Kosovel-it dhe Esad Mekulit neuml keumlrkimet e sotme historiko-letrare teuml disa studiuesve teuml huaj u peumlrafrohet jo pa arsye edhe Giuseppe Ungaretti poeti italian qeuml meuml voneuml meumlrgoi prej futurizmit neuml hermetizeumlm11

A e njihnin njeumlri-tjetrin Migjeni dhe Esad Mekuli Qeuml teuml pohohet se Esad Mekuli dhe Migjeni u shfaqeumln si individualitete krijuese pa diteuml njani

8 Rexhep Qosja Dialogje me shkrimtareumlt bot Rilindja Tiraneuml 1979 f 247 9 Cronia Arturo Storia della letteratura serbo-croata secondo edizione ediz Nuova

Accademia Editrice Milano 1956 gjithashtu David Brooks Srečko Kosovel - Life and Poetry in Srečko Kosovel The Golden Boat Selected Poems of Srečko Kosovel (translated by Bert Pribac amp David Brooks) edit Salt publishing London 2008 2011 p 3-15

10 Fadil Grajccedilevci Peumlrkthimet neuml shqip neuml Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj bot i Institutit Albanologjik teuml Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 274-278

11 Stephen Schwartz Under Empty Skies Falconers Weep A Personal Survey of Modern Verse in Ex-Yugoslavia and Albania Part II in Contemporary Poetry Review July 2010 idem Migjeni dhe Fishta neuml Fakti 25 prill 2003 f 4

Studime 23 - 2016

55

peumlr tjetrin12 duke kuptuar me keumlteuml veteumlm njeuml njohje teuml njeumlanshme teuml meumlvonshme retrospektive pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore Peumlr trsquoi dheumlneuml peumlrgjigje keumlsaj pyetjeje nuk mjaftojneuml hamendjet Bashkeuml me to dhe meuml shumeuml se ato duhen faktet jeteumlshkrimore dhe ato letrare I njeumljti arsyetim qendron edhe peumlr pyetjen neumlse Migjeni e kishte lexuar apo nuk e kishte lexuar poezineuml e sllovenit Srečko Kosovel (veumlllimi i tij Pesmi u botua neuml Ljubljaneuml neuml vitin 1927) Peumlrgjigjja mund teuml ishte bindeumlse veteumlm neumlse do teuml provohej prej deumlshmish letrare

Eumlshteuml e veumlrteteuml qeuml Vargjet e lira teuml Migjenit u ndaluan (meuml sakteuml u konfiskuan) Por po aq e veumlrteteuml eumlshteuml se teuml gjitha poeziteuml e keumltij veumlllimi ishin botuar ndeumlrkaq neuml revistat e koheumls (Illyria Shkeumlndija Bota e re Peumlrpjekja shqiptare) disa prej teuml cilave njiheshin edhe prej shkrimtareumlve peumlrparimtareuml teuml ish-mbreteumlriseuml serbo-kroato-sllovene Jeteumlshkruesit puritaneuml teuml Migjenit neuml meumlnyreuml ahistorike ia kaneuml spastruar teuml shkuareumln prej miqeumlsive qeuml kishte pasur qysh neuml vitet e formimit si seminarist duke e leumlneuml neuml njeuml rreth teuml ngushteuml veprimtareumlsh me orientim bolshevik-kominternist Por faktet janeuml ndryshe Ndeumlr teuml tjera neuml vitet kur shkruante Vargjet e lira Migjeni kishte miqeumlsi me kompozitorin e njohur kroat Kosta Manojlović njoheumls i muzikeumls tradicionale shqiptare autor i Pesme zemlje Skenderbe-gove (Keumlngeuml teuml tokeumls seuml Skeumlnderbeut) - peumlrzgjedhje e gjashteuml pjeseumlve peumlr kor mbeumlshtetur neuml motive teuml keumlngeumlve popullore shqiptare (zbirka od 6 horova komponovana po albanskim narodnim pesmama 1933)13 Njeuml prej miqve teuml afeumlrt teuml Migjenit nga radheumlt e klerikeumlve dhe teologeumlve ishte Levko Arsovski i cili luajti rol pareumlsor peumlr organizimin dhe zhvillimin e punime-ve teuml kuvendit teuml pareuml kishtar-kombeumltar maqedon meuml 1945 (prvi make-donski crkveno-narodni sabor Skoplje 4 marta 1945) gjithashtu dhe peumlr

12 Rexhep Qosja po aty 13 K Manojlović e njohu edhe drejtpeumlrseumldrejti boteumln shqiptare gjateuml Lufteumls seuml Pareuml

Boteumlrore duke qeneuml neuml peumlrbeumlrje teuml ushtriseuml serbe (za vreme prvog svetskog rata 1915 sa srpskom vojskom prelazi Albaniju) Ishte a slav monk mbante ligjeumlrata universitare neuml teologji dhe u mor gjereumlsisht me muzikeumln popullore shqiptare Shih tek Eno Koccedilo A Familly of Songs Reflections of Albanian Urban Lyric Song in Mediterranean in The Mediterranean in Music Critical Perspectives Common Concerns Cultural Differences USA Sacrecrow Press 2005 p 30

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVEumlSKOSOVA ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS

STUDIMEA Review for philological Studies

23

2016

Del njeuml hereuml neuml vitPublished annually

Keumlshilli redaktues - Editorial Board

Rexhep Ismajli - Kryeredaktor editor-in-chiefEqrem Basha - Sekretar secretary

Victor A Friedman aneumltar memberTeuta Abrashi aneumltar memberMehmet Kraja aneumltar member

Idriz Ajeti Kryeredaktor nderi - Editor-in-chief of honour

Adresa e Redaksiseuml Address

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e KosoveumlsRedaksia e revisteumls ldquoStudimerdquoRr Agim Ramadani nr 30510 000 PrishtineumlRepublika e KosoveumlsTel + 381 38 249 303Fax + 381 38 244 636E-mail ashakashakorg

Redaksia e revisteumls Studime peumlr vitin 2016 njofton se numri 23 i vitit 2016 eumlshteuml beumlreuml gati peumlr shtyp neuml pjeseumln e pareuml teuml vitit 2017 por peumlr arsye teuml natyreumls seuml procedurave financiare nuk ka qeneuml e mundur teuml botohej neuml versionin e shtypur deri neuml fillim teuml vitit 2018 Meqeneumlse ndeumlrkoheuml redaksia peumlr peumlrgatitjen e numrit 24 e meuml tutje ka peumlrbeumlrje teuml re neuml marreumlveshje me Sekretarin e Seksionit vendoseumlm qeuml versioni elektronik neuml formatin PDF ta nxjerrim neuml faqen e ASHAK-ut qysh tash Kuptohet qeuml versioni i shtypur do teuml jeteuml ploteumlsisht i njeumljteuml me keumlteuml version

Prishtineuml dhjetor 2017

Redaksia e Studime 23

Copyright copy ASHAK

PEumlRMBAJTJA

Tryeza shkencore ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES 7 Sabri HAMITI ESAD MEKULI PEumlR TY 9 Mehmet KRAJA ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo 15 Bashkim KUCcedilUKU METAFOREuml IDENTITETI 21 Kujtim M SHALA SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI 31 Shaban SINANI MIGJENI I ESAD MEKULIT 51 Nysret KRASNIQI ESAD MEKULI VERBI POETIK SI BURIM

SOCIO-IDEOLOGJIK 69 Ymer CcedilIRAKU PEumlRCJELLJA E POEZISEuml SEuml ESAD MEKULIT

NEuml KRITIKEumlN LETRARE - SI KOHERENCEuml VLERASH 79 Nehas SOPAJ ESAT MEKULI DHE LETEumlRSIA SHQIPE E

VITEVE rsquo70 85 STUDIME ARTIKUJ 91 Shkumbin MUNISHI PIKEumlPAMJET DHE QEumlNDRIMET NDAJ

SHQIPES TE SERBEumlT E KOSOVEumlS 93 Shaban SINANI ENDONIME DHE EKZONIME PEumlR SHQIPTAREumlT

DHE FQINJEumlT 109 Brian D JOSEPH UNDERSTANDING GREEK THROUGH

ALBANIAN THE CASE OF PRO(S)PAPPOUS 137 Norbert JOKL SHQIPTAREumlT DHE GJUHA E TYRE 143 Bajram KOSUMI ALEGORIA NEuml LETRAT NGA BURGU ART

APO ENIGMEuml 161 MATERIALE183

Studime 23 - 2016 6

Mehmet HALIMI VISARE LEKSIKORE NGA E FOLMJA E KARADAKUT 183

Rexhep ISMAJLI LETEumlR E GJERGJ PEKMEZIT PEumlR GJENDJEN NEuml SHQIPEumlRI PARA VITIT 1901 203

KRITIKA RECENSIONE 293 Tomor Plangarica Remzi Peumlrnaska Gjuheumlsi 295 Shkumbin Munishi Rrahman Paccedilarizi Konversioni neuml gjuheumln shqipe 303

Tryeza shkencore

ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosoveumls Seksioni i Gjuheumlsi-seuml dhe i Leteumlrsiseuml neuml 100-vjetorin e lindjes seuml shkrimtarit peumlrkthyesit dhe intelektualit teuml shquar me 6 dhjetor 2016 mbajti njueuml Tryezeuml shkencore peumlr jeteumln dhe vepreumln e poetit Tryeza u drejtua nga Keumlshilli organizues i peumlr-beumlreuml nga akademikeumlt Ali Aliu Mehmet Kraja dhe Eqrem Basha

Neuml tryezeuml foleumln Ali Aliu Sabri Hamiti Bashkim Kuccediluku Kujtim Shala Shaban Sinani Mehmet Kraja Ymer Ccediliraku Nysret Krasniqi Kristaq Jorgo Fadil Grajccedilevci dhe Nehas Sopaj Neuml keumlteuml numeumlr teuml revisteumls Studime botohen ndihmesat e pjeseumlmarreumlsve qeuml i kaneuml doreumlzuar ato sipas peumlrgatitjes seuml Keumlshillit organizues

Studime 23 - 2016 8

Esad Mekuli

Sabri HAMITI Prishtineuml

ESAD MEKULI PEumlR TY

1 Poeti misionar

Esad Mekuli (Plaveuml 1916 ndash Prishtineuml 1993) poet peumlrkthyes redak-tor enciklopedist Vepra e tij kryesore Peumlr ty (1955) Ky shkrim nuk mund trsquoi shmanget okazionit meqeuml beumlhet neuml njeumlqindvjetorin e Esad Mekulit e neuml 61 vjetorin e daljes seuml librit teuml tij Peumlr ty Dalja nga rasti qeuml eumlshteuml meumlteseuml e secilit shkrim peumlr leteumlrsineuml beumlhet meuml e veumlshtireuml qeumlkur Mekuli eumlshteuml quajtur e veteumlquajtur moti poet misionar Kjo do teuml thoteuml qeuml ai shkruan poezi si pasion e poezi si mision poezi okazionale sidomos poezi me tendenceuml teuml theksuar Ccedileumlshtja eumlshteuml teuml mos beumlhet leximi tendencioz qofteuml i leteumlrsiseuml seuml shkruar me tendenceuml peumlrndryshe kalohet neuml thjeshteumlzime teuml palejueshme Udha mbetet keumlrkimi i bukuriseuml seuml shkrimleximit letrar qeuml rrokeuml njeumlko-heumlsisht aventureumln e identifikimit letrar e keumlnaqeumlsineuml e leximit teuml poeziseuml duke ndier bukurineuml e saj e duke njohur struktureumln e saj

2 Libri Peumlr ty

Libri Peumlr ty i Esad Mekulit qeuml doli meuml 1955 neuml Prishtineuml u pa

menjeumlhereuml njeuml ngjarje letrare madje kulturore Qe libri i pareuml poetik i njeuml autori vendeumls i autorit qeuml tashmeuml ishte beumlreuml autoritet si krijues e veprimtar kulturor edhe meuml tepeumlr u beuml libeumlr kult peumlr brezin e meumlpastajmeuml dhe meuml e reumlndeumlsishmja mbetu libri themelor i autorit sado qeuml ky botoi libra teuml tjereuml gjateuml kateumlr decenieve teuml tjera

Libri peumlrmbledh krijimtarineuml poetike teuml Esad Mekulit teuml shkruar peumlr dy decenie (rreth 30 poezi) dhe eumlshteuml i strukturuar me njeuml ndeumlrgjegje krijuese kulturore e historike Nis me poezineuml programore Popullit tim qeuml eumlshteuml njeuml eksplikim i titullit peumlrkushtues Peumlr ty teuml librit Ka tre cikle Neuml hijen e robniacutes qeuml merr vjershat e shkruara neuml vitet 1933-1940 Flamujt e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 10

shpaluem qeuml ka vjershat e viteve 1941-1944 dhe Jeta e re qeuml ka vjershat e viteve 1945-1953 Libri peumlrfundon me vjersheumln Gjykimi porse shoqeumlrohet me sheumlnimin Lexuesavet i domosdosheumlm peumlr ndeumlrgjegjen autoriale teuml keumltij strukturimi Pra ka njeuml struktureuml qeuml artikulon autorin tekstin e tij letrar dhe lexuesin neuml njeuml ndeumlrkomunikim letrar kulturor historik dhe ideologjik Duhet pareuml keumltu njeuml fillim e njeuml fund e patjeteumlr njeuml substanceuml neuml mes apo neuml qendeumlr

Neuml vjersheumln e pareuml kushtrimore neumlpeumlrmjet formuleumls kushtuese e posesive Popullit tim ndash uneuml biri yt besnik dhe ndash poeti peumlrkufizohet poeti misionar (zeuml i popullit) e poezia misionare (mjet i deumlshirave e vullnetit teuml tij) Keumlnga solemne me tone himni ngritet neuml nivel madheumlshtie e teuml heroikes duke i veumlneuml peumlrballeuml dy koheuml Njeuml teuml shkuar teuml robeumlriseuml Keumlndova (edhe kur mrsquoishte ndalue) e njeuml teuml liriseuml me ty keumlndoj mbiacute fuqineuml e ngja-llun Ka ndeumlrruar edhe statusi i keumlngeumls hereumln e pareuml keumlnga e vetmuar peumlr zgjimin hereumln e dyteuml keumlngeuml e bashkuar peumlr ngadheumlnjimin Keumlshtu peumlrkufi-zohet poeti si prijeumls dhe ky eumlshteuml misioni i mbaruar Por sprova eumlshteuml e madhe Neuml vjersheumln peumlrmbylleumlse teuml librit Gjykimi shtohet edhe koha e ardhshme ku hyjneuml neuml lojeuml feumlmijt taneuml e feumlmijt e feumlmijvet taneuml brezniteuml shekujt Neuml njeuml diskutim idesh poetike neuml formeuml sokratike provohet heroika e brezit qofteuml e kapeumlrcyer nga ldquobelbeumlzimetrdquo ldquoshteumlrzimetrdquo ldquogabi-metrdquo ldquobelbeumlzimet e abeceseuml e teuml gjuheumlsrdquohellip

Pse ndash kush ka faj qeuml teuml pareumlt srsquona kaneuml laneuml gati kurrgjeuml ndash poseuml vorresh dhe padijes kush ka faj qeuml shekuj me radheuml ndash erreumlsija dhe veteumlmija ndash si mrazet e pranvereumls kaneuml mbyteuml filizat mucirc neuml fareuml

Pikeumlpyetje pikeumlccediluditeumlse Keumlshtu mbyllet vepra Kjo tezeuml eumlshteuml diskutuar edhe meuml pareuml Keumlteuml hereuml do ta lexojmeuml si njeuml metonimi qeuml fton peumlr njeuml metaforeuml peumlr njeuml lexim letrar teuml tekstit teuml tij teuml shkruar sepse qofteuml me imagjinime mund teuml lexohet veteumlm ajo qeuml eumlshteuml shkruar si fjaleuml e parme apo si metaforeuml

Ateumlhereuml poezia meuml e mireuml e Esad Mekulit neuml keumlteuml libeumlr eumlshteuml neuml ciklin Neuml hijen e robniacutes qeuml peumlrmban vjersha teuml shkruara neuml vitet tridhjeteuml kur autori ishte i ri pra shkrimet e tij teuml riniseuml 1 Peumlr misionin poetik qeuml theksohet me pasion 2 Peumlr tematikat sociale e individuale 3 Peumlr lirineuml si

Studime 23 - 2016

11

absolut teuml njeriut 4 Peumlr figurimin e ideve teuml diteumls e teuml nateumls me kapeumlrcimet mbreumlmje e agim 5 Peumlr alternimet e koheumlve robeumlri e liri me ndeumlrmjeteumlzi-met e trishtimit hidheumlrimit deri neuml rebelim 6 Madheumlshtineuml e bjeshkeumls e teuml njeriut teuml ngjyer neuml trishtimin e varfeumlriseuml 7 Peumlr peizazhin lotues teuml artiku-luar me krahasimin e ngjizur neuml ngushticat e uni-t

Neuml ciklin Flamujt e shpaluem neuml fakt shfaqet shpalimi i fjaleumls si deumlshmi peumlr imagjinim kur shenjon kur theumlrret kur kujton apo kur vajton Neuml ciklin Jeta e re gjuha e vjersheumls i doreumlzohet entuziazmit neuml kufi teuml pro-pagandeumls edhe kur peumlrpiqet teuml beumljeuml hijen e intimizimit e teuml dashuriseuml

3 Vjershat e bukura

Lexuesi keumlrkon vjershat e bukura Edhe Esad Mekuli deumlshmon veteuml

qeuml poezia nuk shkruhet veteumlm me ide por edhe me ndjeshmeumlri e formeuml teuml peumlrsosur Teuml tilla janeuml poeziteuml Mbramja Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen Uneuml Riniacutes Djaloshi Njeuml shembull peumlrfaqeumlsues i poeziseuml seuml Esad Mekulit eumlshteuml tingeumlllimi Mbramja shkruar meuml 1933

MBRAMJA Si tufa meumlndafshi trsquoarteuml neuml teuml kalteumlrteumln shamiacute nrsquomes dy duersh trsquobardha dy kodra neumln boreuml mdash flakron pereumlndimihellip Recircteuml mbi krye peumlroreuml ngasin neumlpeumlr qiell dhe zhduken nrsquohapsiacute hellipDhe drita e mbrame shuhet mbi ccedildo sukeuml cipa e nateumls shtrihet mbi fusha trsquopeumlrhime malet heshtin nrsquoerreumlsiacute si me qeneuml teuml ngrime si teuml humbeumlte jeta mdash ccedildo gjacirc u nxi u zhduk Nrsquoajriacute ndihen klithmat e nateumls qeuml racirc mdash

Studime 23 - 2016 12

drujt praneuml rrugeumls lehtas era i peumlrkundhellip mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute Terri sundon boteumln Katundet e shtrime neuml mes teuml nateumls prehen nrsquolugineuml me andrrime

Ky tingeumlllim eumlshteuml shkruar neuml trajteumln e preferuar teuml autorit qeuml duke vizatuar peizazhin shpreh gjendje shpirteumlrore e sociale Dramacitetin e shqeteumlsi-meve e palon kujdessheumlm neuml djepin e konfesionit intim Mbreumlmja nuk eumlshteuml asfareuml idile rustikale por njeuml shqeteumlsim i mbrendsheumlm se mbreumlmja eumlshteuml veteumlm hyrja neuml nateuml qeuml jep pasiguri e frikeuml po edhe eumlndeumlrr qeuml pas saj eumlshteuml njeuml shpeumlrthim drite e njeuml diteuml Pamja shihet prej seuml larti ashtu duke u humbur e tretur prandaj njeuml intensitet i madh peumlr teuml shenjuar figurat e fundit qeuml nga larteumlsia duken e vizatohen ose neuml qiell ose neuml tokeuml Prej keumlndej dramaciteti i ndeumlrrimit teuml pamjeve ndeumlrmjet krahasimeve neuml nivel teuml peumlrjashteumlsiseuml e teuml intimitetit bdquotufa teuml meumlndafshit trsquoarteumlldquo ldquoflakeumlron pereumlndimirdquo ldquofusha teuml peumlrhimerdquo ldquomale teuml ngrimerdquo gjitheuml sintagma poetike pa retorikeuml Pastaj ldquoklithma e nateumlsrdquo dhe vargu i zbrazeumlt si figureuml e hesht-jes totale E pikeumlrisht keumltu shfaqja dramatizuese

Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute

Pas keumlsaj mbyllja e poeziseuml me figurat ldquoterri sundon boteumlnrdquo apo ldquoKatun-det e shtrime me andrrimerdquo janeuml thirrje meuml teuml forta si beumlrtima

Po ndalemi keumltu peumlr teuml theksuar njeuml ccedileumlshtje poetike e peumlrtejpoetike teuml poetit Esad Mekuli vjershat e para i shkroi e i botoi neuml gjuheumln e huaj mandej i botoi neuml gjuheumln shqipe Eumlshteuml shkrues e peumlrkthyes i poeziseuml seuml vet Keumltu do keumlrkuar retorika e tij poetike inverzionet sintaktike si ccedileumlshtje teuml peumlrkthimit fjalori i rrudhur agramatikaliteti rima e keumlrkuar jospontane Prandaj keumlrkimet stilistike keumltu marrin koheuml teuml veccedilanteuml se duhet teuml peumlrim-tohen neuml variantet e poezive neuml teuml dy gjuheumlt

Studime 23 - 2016

13

4 E majta letrare Vjershat e hershme teuml Esad Mekulit janeuml shkruar neuml vitet tridhjeteuml teuml

shekullit njeumlzet dhe janeuml teuml krahasueshme me vjershat e veumlllait teuml tij meuml teuml madh poetik Migjenit qeuml janeuml shkruar e botuar neuml teuml njeumljteumln decenie Ato janeuml teuml krahasueshme edhe formalisht si ldquovargje teuml lirardquo po meuml tepeumlr tema-tikisht e peumlr intenceumln autoriale tendenceumln shkrimore Njeuml kultureuml letrare elementare e teuml dy poeteumlve eumlshteuml bashkeumlkoheumlse me leteumlrsineuml sociale teuml slla-veumlve teuml Jugut neuml vitet tridhjeteuml Aq meuml fort neuml nivel teuml ideve e ideologjiseuml sesa teuml formave Te keumlto leteumlrsi ccedileumlshtja e ldquoteuml majteumls letrarerdquo u zhvillua si te-ori e shkrimit e si ide shoqeumlrore deri neuml nivel teuml grindjes Ccedileumlshtja ishte e shkrimit si deumlshmi e njeuml teuml tashmeje e si njeuml vizion i njeuml teuml ardhmeje E nisur si rebelim letrar peumlr trsquou kuroreumlzuar neuml shkrim utopik duke keumlrkuar absolutin e peumlrparimit dhe egalitetin si projeksion shoqeumlror i peumlrkthyer neuml tendence letrare

Kjo ishte edhe utopia letrare e poeteumlve taneuml Mekulit e Migjenit Pastaj vjen distopia Esad Mekuli e provoi keumlteuml (domosdoshmeumlrisht) kah fundi i jeteumls Po kjo eumlshteuml puneuml peumlrtej vepreumls Peumlr ty

Kush mund teuml imagjinojeuml ccedilfareuml do trsquoishte distopia e Migjenit mbas ldquoVargjeve teuml lirardquo neuml njeuml shoqeumlri totalitare

5 Fusnota

Neuml faqen e fundit teuml librit Peumlr ty eumlshteuml njeuml sheumlnim qeuml Auktori u

drejton Lexuesavet Teksti eumlshteuml kaq deumlftues e autoreferencial neuml gjuheuml deumlshmi e qeumlllime saqeuml eumlshteuml mireuml teuml jepet i ploteuml dhe i pakomentuar LEXUESAVET

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme

shkrue gjateuml periodes 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Studime 23 - 2016 14

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml periodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml hu-mbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e peumlr-gatitun ldquoShqiptari teuml kendou o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe peumlr macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i pa-randeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keuml-saj peumlrmbledhjeje (Teuml peumlrsektuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml pushtimit dhe mbas shlirimit mdash simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjershat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kuptimin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rritja dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e paralufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashprit teuml Shqiptareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln ldquoPeumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh me 1936 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren rdquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi beharrdquo (Sarajevo) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shli-rimit janeuml botue macirc teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

AUKTORI

Mehmet KRAJA Prishtineuml ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo

Njeumlra nga ccedileumlshtjet meuml teuml harruara dhe teuml leumlna me njeuml aneuml neuml studimet tona letrare dhe peumlrgjitheumlsisht neuml shkrimet tona peumlr leteumlrsineuml eumlshteuml ccedileumlshtja e marreumldheumlnieve teuml shkrimtareumlve me pushtetin si nocion dhe me pushtetet si formacione politike neuml koheuml dhe rrethana teuml caktuara Studimet tona e kaneuml leumlneuml me njeuml aneuml keumlteuml problematikeuml ndoshta peumlr shkak se shqyrtimi i keumltyre raporteve neuml njeumlfareuml shkalle i ccedilrsquomitizon edhe figurat meuml teuml ndritura teuml historiseuml dhe teuml leteumlrsiseuml soneuml ndeumlrkoheuml qeuml veteuml shkrimtareumlt taneuml teuml koheumlve meuml teuml reja kur flasin peumlr keumlteuml problematikeuml dalin disi teuml zbuluar dhe neuml njeuml pamje jo shumeuml teuml peumlrshtatshme kundrejt qendrave teuml pushtetit dhe teuml vendimmarrjes Raporte joletrare dhe jokrijuese me pushtetet ccedilfareumldo qeuml kaneuml qeneuml ato kaneuml pasur teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml qeuml nga fillimet e leteumlrsiseuml soneuml Pra shkrimtareumlt shqiptareuml teuml secileumls periudheuml letrare peumlrveccedil leteumlrsiseuml i kaneuml sheumlrbyer edhe dikujt tjeteumlr ndonjeumlhereuml njeuml pushteti teuml teumlreuml ndonjeumlhereuml njeuml qendre teuml reumlndeumlsishme teuml forceumls apo teuml vendimmarrjes ose ndonjeuml personi teuml veteumlm mbretit liderit kombeumltar liderit partiak etj Kjo neuml njeumlfareuml mase beumln teuml ditur se historikisht shkrimtareumlt taneuml e kaneuml veumlneuml leteumlrsineuml neuml sheumlrbim teuml qeumlllimeve teuml tjera dhe se ideali i tyre krijues nuk ka qeneuml i mjaftuesheumlm peumlr teuml peumlrmbushur synimet e tyre jeteumlsore

Keumlshtu shkrimtareumlt taneuml teuml leteumlrsiseuml seuml vjeteumlr i kaneuml sheumlrbyer kisheumls me teumlreuml qenien e tyre ndeumlrsa rilindeumlsit zakonisht kaneuml beumlreuml ldquojeteuml teuml dyfishteumlrdquo neuml shumiceumln e rasteve kaneuml qeneuml luajaleuml ndaj sulltanit dhe gjithnjeuml neuml keumlrkim teuml njeuml meceni qeuml do trsquoi shpeumltonte nga tutoria e tij Sekush nga rilindeumlsit e gjen shpeumltimin te ndonjeuml forceuml tjeteumlr politike e cila do ta zeumlvendeumlsonte sulltanin jo veteumlm si sundimtar ldquopersonalrdquo por edhe kolektiv Alternativeumln e tyre arbeumlresheumlt e gjejneuml te Italia e cila i financon me bujari projektet e tyre letrare dhe politike Teuml tjereumlt vendosin marreumldheumlnie alter-native Konica me Austro-Hungarineuml por nuk ngurron trsquoi ofrojeuml sheumlrbime Turqiseuml neumlse revisteumln e tij e lejojneuml teuml shpeumlrndahet neuml territorin e saj siccedil

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 16

deumlshmohet nga njeuml leteumlr e Naimit dhe Samiut drejtuar Murat Toptanin ndeumlrkoheuml qeuml veteuml Naimi mbante poziteumln e censorit neuml administrateumln e larteuml neuml Stamboll Disa nga rilindeumlsit moreumln ofiqe dhe zuneuml pozita teuml reumlndeumlsish-me neuml hierarkineuml e Perandoriseuml osmane teuml tjereumlt u lidhen me qendra teuml tjera teuml forceumls dhe teuml vendimmarrjes Ne neuml shumiceumln e rasteve i kemi peumlrligjur lidhjet e shkrimtareumlve taneuml me keumlto qendra teuml forceumls me pushtetet dhe me regjimet peumlrveccedilse neuml disa raste kur ato nuk na kaneuml shkuar shumeuml peumlr shtat individualisht por edhe si komunitet letrar dhe kombeumltar Neuml keumlteuml pikeuml nuk besoj se kemi qeneuml gjithnjeuml parimoreuml jo veteumlm pse vlimet politike neumlpeumlr teuml cilat kaneuml kaluar shkrimtareumlt taneuml kaneuml qeneuml teuml ngateumlrruara dhe qeumlndrimet e tyre shpesh teuml paqarta por duke peumlrdorur formuleumln e njohur teuml ldquointeresit teuml peumlrgjithsheumlm kombeumltarrdquo kemi amnistuar jo veteumlm shkrimtareumlt peumlr hir teuml vepreumls seuml tyre por shpesh kemi amnistuar edhe veten toneuml Neuml keumlteuml pikeuml neuml trajtimin e shkrimtareumlve taneuml kemi beumlreuml shkelje teuml reumlnda etike Ta zeumlmeuml as neuml teuml shkuareumln dhe as sot nuk sillemi njeumlsoj si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur fashizmin si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur komunizmin ndoneumlse jemi krejteumlsisht teuml veteumldijsheumlm se neuml teuml dy rastet beumlhet fjaleuml peumlr diktatura antikombeumltare dhe letrarisht teuml refuzueshme nga mendjet e lira

Ky trajtim jo i drejteuml vazhdon edhe neuml koheumln meuml teuml re kur raportet e disa individeumlve-shkrimtareuml me pushtetin peumlrligjen kurse raportet e disa teuml tjereumlve konsiderohen teuml papranueshme Mendoj se sot nga njeuml poziteuml e njeuml lirie meuml teuml madhe teuml varshmeumlriseuml seuml individit nga pushtetet mund ta themi qarteuml se teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml peumlrgjateuml gjitheuml historiseuml dhe tani nuk mund teuml thuhet se kaneuml pasur raporte dhe marreumldheumlnie peumlr trsquou krenuar me pushtetet me regjimet me ideologjiteuml dhe me prijeumlsit apo lidereumlt Neuml natyreumln e shkrimtareumlve do teuml duhej teuml ishte opozitarizmi sepse asnjeuml push-tet asnjeuml sistem asnjeuml regjim nuk eumlshteuml aq i mireuml dhe aq ideal sa teuml mos mund teuml beumlhet edhe meuml i mireuml Dhe asnjeuml lider nuk eumlshteuml dhe nuk ka qeneuml aq i mireuml sa teuml beumlhet ldquomodel krijuesrdquo peumlr njeuml shkrimtar Teuml gjitha ideolo-gjiteuml teuml gjitheuml regjimet teuml gjitheuml sistemet teuml gjitheuml pushtetet janeuml kufizues dhe pavareumlsisht se shkrimtareumlt mundohen trsquoi peumlrdorin peumlr qeumlllime teuml veta neuml esenceuml ata i peumlrdorin shkrimtareumlt dhe neuml shumiceumln e rrethanave i beumljneuml teuml duken teuml sheumlmtuar dhe qesharakeuml

Studime 23 - 2016

17

Dua teuml ndaleumlm pikeumlrisht neuml keumlteuml pikeuml edhe neuml rastin e Esad Mekulit

dhe ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml cileumln ai e ideoi e themeloi dhe e drejtoi peumlr afro 25 vjet Esad Mekuli u mbeumlshtet te parimi i njohur se pushteti dhe forca e tij duhej peumlrdorur peumlr qeumlllime meuml teuml larta Ai kishte qeneuml pjeseumlmarreumls i LNCcedil-seuml ishte komunist me bindje madje nga ata komunisteumlt qeuml zhgeumlnjehen por nuk zmbrapsen aq lehteuml siccedil kishte beumlreuml miku i i tij i afeumlrt Hivzi Sulejmani Me revisteumln ldquoJeta e rerdquo Esad Mekuli u beuml themelues i leteumlrsiseuml shqipe neuml Kosoveuml teuml cileumln duhet ta pranojmeuml nuk e themeloi duke u mbeumlshtetur neuml parimet e realizmit socialist siccedil beumlneuml bashkeumlkoheumlsit e tij neuml Shqipeumlri as duke u mbeumlshtetur neuml leteumlrsineuml e traditeumls por mbi parimet kerlezhiane teuml leteumlrsiseuml jugosllave qeuml mund teuml quhet njeuml variant jugosllav i realizimit socialist siccedil ishte varianti jugosllav i socializmit Peumlr teuml beumlreuml njeuml leteumlrsi teuml keumltilleuml neuml Kosoveuml peumlr trsquoia veumlneuml themelet njeuml leteumlrsie teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlrballej me probleme teuml shumta Mungesa e traditeumls letrare ishte njeuml fak-tor kufizues Prapambetja e peumlrgjithshme veccedilmas prapambetja kulturore gjithashtu Por ai kishte kundeumlr vetes neuml njeumlfareuml meumlnyre edhe klaseumln poli-tike kosovare dogmatike dhe teuml paarsimuar e cila nuk i pranonte dhe i re-fuzonte neuml meumlnyreuml kategorike standardet jugosllave teuml socializmit liberal Peumlr keumlteuml klaseuml politike parimet krijuese qeuml i kishte shpallur Keumlrlezha meuml 1956 ishin teuml largeumlta dhe teuml mjegullta dhe po teuml zbatoheshin neuml Kosoveuml neuml keumlndveumlshtrimin e tyre ishin antiparti Po neuml keumlto vite dhe neuml vitet meuml teuml vona rsquo60 dhe rsquo70 Esad Mekuli filloi teuml kishte kundeumlr vetes edhe ideneuml e socializmit si proces boteumlror jugosllavizmeumln e tij tashmeuml teuml luhatshme por edhe konspiracione teuml ndryshme qeuml peumlr njeuml koheuml synuan ta beumlnin Beogra-din dhe pastaj Prishtineumln qendeumlr teuml albanologjiseuml dhe teuml kultureumls shqiptare qeuml shqiptareumlt e Jugosllaviseuml synonin trsquoi beumlnin komb meuml vete dhe gjuheumln e tyre gjuheuml meuml vete Seuml voni ai filloi teuml kishte kundeumlr vetes lexuesin e Ko-soveumls qeuml nisi teuml edukohet nga leteumlrsia e realizmit social-romantik teuml Shqi-peumlriseuml madje filloi teuml kishte kundeumlr edhe integralisteumlt jugosllaveuml midis tyre shkrimtareuml teuml shquar teuml leteumlrsiseuml teuml sapo beumlreuml teuml Kosoveumls teuml cileumlt ende flitnin serbisht neuml mbledhjet e partiseuml neuml ldquoRilindjerdquo Neuml pikeumlpamje teuml ideve dhe teuml praktikeumls letrare Esad Mekuli mbeti i pandryshuar njeuml ldquokeumlrlezhianrdquo i vitit 1956

Neuml njeuml rrethaneuml teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlr teuml beumlreuml keumlteuml leteumlrsi vuri

Studime 23 - 2016 18

neuml veprim teuml vetmen gjeuml qeuml kishte teuml pacenuar besimin dhe idealin Duke qeneuml lufteumltar duke qeneuml komunist i oreumlve teuml hershme dhe duke qeneuml i formuar neuml konstalacionin politik jugosllav askush nga klasa politike e Kosoveumls nuk merrte guxim teuml dyshonte neuml peumlrkateumlsineuml e tij ideologjike dhe neuml idealizmin e tij Keumlteuml ldquokredirdquo qeuml kishte te klasa politike e Kosoveumls por veccedilmas te ajo jugosllave ai e peumlrdori peumlr trsquoi tejkaluar shumeuml kufizime qeuml i vendoste sistemi dhe ambienti politik i Kosoveumls E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo abetare peumlr emancipim themelor por edhe hapeumlsireuml peumlr kultivimin e shijes letrare Botoi traditeumln letrare botoi shkrimtareuml teuml Rilindjes botoi edhe avangardeumln dhe modernitetin Botoi shkrimet letrare teuml nacionalisteumlve por edhe teuml luajalisteumlve ordinereuml botoi leteumlrsi teuml realizmit socialist teuml shkrimtareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml Shqipeumlriseuml por botoi edhe tregimin modernist anti-drameumln dhe anti-romanin dhe poezineuml formaliste madje edhe ekstremin e saj poezineuml ldquokonkreterdquo dhe dadaiste E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo revisteuml letrare qeuml mbeuml-shteti secilin krijues teuml hapeumlsireumls shqiptare neuml ish-Jugosllavi I mbeumlshteti teuml gjitheuml pa peumlrjashtim veccedilmas shkrimtareumlt e rinj Veteumlm se neuml keumlteuml mbeuml-shtetje dhe neuml keumlteuml dominim teuml jeteumls letrare neuml Kosoveuml ldquoJeta e rerdquo krijoi monopol krijoi kufizime krijoi njeuml kornizeuml teuml ngushteuml neuml teuml cileumln nuk rrinte dot meuml leteumlrsia teuml cileumln veteuml e kishte ushqyer Nuk mund teuml them se ky ishte fataliteti i Pigmalionit i cili rebelohet kundeumlr krijuesit teuml tij por meuml shumeuml mund teuml quhet fenomen i pritsheumlm njeuml pasojeuml e paevitueshme teuml cilin njeuml diteuml do ta prodhonte pluralizmi i shkollave dhe i metodave qeuml njeumlkoheumlsisht duhej teuml ishte edhe pluralizeumlm i mendimit dhe ideve Keumlshtu nga fillimi i viteve rsquo70 dhe prapa neuml njeumlfareuml meumlnyre kundeumlr ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml tilleuml ccedilfareuml e kishte beumlreuml Esad Mekuli u ngriteumln pothuajse teuml gjitheuml teuml rinj dhe teuml vjeteumlr shkrimtareuml teuml njohur dhe teuml tjereuml meuml pak teuml njohur me mbeumlshtetje ose pa mbeumlshtetje politike Ndonjeumlhereuml krijohej peumlrshtypja se monopoli letrar ldquoJeta e rerdquo nuk ishte veteumlm pengeseuml peumlr frymeumlmarrje teuml lireuml teuml leteumlrsiseuml por ishte edhe lufteuml peumlr prestigj peumlr dominim lufteuml brezash U krijua peumlrshtypja se brezi qeuml kishte ardhur neuml leteumlrsineuml e Kosoveumls pas Esad Mekulit e keumlrkonte peumlr vete ldquoJeteumln e rerdquo si simbol teuml njeuml sundimi letrar dhe teuml forceumls hipotetike teuml kultureumls dhe teuml leteumlrsiseuml Revisteumln qeuml ishte beumlreuml simbol i leteumlrsiseuml neuml Kosoveuml nga mesi viteve rsquo70 e mori neuml doreuml brezi i dyteuml i shkrimtareumlve por nuk arriti teuml beumlnte asgjeuml peumlrveccedilse ta ccedilmontonte monopolin e saj dhe veteuml revisteumln ta beumlnte teuml pareumlndeumlsishme duke e zhven-

Studime 23 - 2016

19

dosur qendreumln e dominimit dhe teuml monopolit letrar nga ldquoJeta e rerdquo te Re-daksia e botimeve teuml ldquoRilindjesrdquo

Ndeumlrsa Esad Mekuli edhe pas ldquoJeteumls seuml rerdquo mbeti ai idealisti i vje-teumlr i cili i fiton njeuml seumlreuml betejash por e humb betejeumln meuml teuml madhe betejeumln me idealizmin e vet

Bashkim KUCcedilUKU Tiraneuml

METAFOREuml IDENTITETI

Poezia e Esad Mekulit

Para se teuml jeteuml poezia e Esad Mekulit metaforeuml identiteti vet ai me

veprimtarineuml letrare ka qeneuml simbol historik i identitetit teuml shqiptareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml trevave teuml tjera verilindore Poeziteuml e tij teuml shkruara dhe teuml botuara fillimisht neuml serbokroatisht neuml pamundeumlsi teuml gjuheumls amtare pohonin talentin e njeuml shqiptari qeuml u flet teuml tjereumlve peumlr dinjitetin dhe teuml drejteumln e gjindjes seuml vet neuml gjuheumln e tyre njeuml dukuri e njohur neuml leteumlrsineuml shqipe neuml periudheumln e Rilindjes Kombeumltare e peumlrseumlritur keumlteuml hereuml neuml Rilindjen e dyteuml teuml Kosoveumls Me veumlllimin neuml shqip Peumlr ty (1955) nis leteumlr-sia bashkeumlkohore e keumltij mjedisi qeuml do teuml beumlhet degeuml kryesore e trungut teuml leteumlrsiseuml shqipe Duke qeneuml kryeredaktori i pareuml i Rilindjes (1945) dhe i Jeteumls seuml Re (1949) kryetari i pareuml i Akademiseuml seuml Shkencave dhe teuml Arteve teuml Kosoveumls (1970) pra peumlrurues i shtypit politik dhe letrar i institucionit shkencor e artistik meuml teuml larteuml me ndihmesat dhe personalitetin eumlshteuml beumlreuml edhe njeuml lloj simboli i tyre

Ideja e pohimit teuml identitetit qeuml peumlrshkon lirikeumln dhe peumlrbeumln sistemin motivor e strukturor meuml veprues teuml saj eumlshteuml shprehur neuml trajta teuml ndrysh-me retorike metaforike simbolike alegorike me peumlrpareumlsi teuml trajtave metaforike Madje edhe neuml poeziteuml ideologjike si dhe neuml boteumln e ideolo-gjizuar hapen dritare peumlr ta shpalosur Pohimi i identitetit zakonisht merr shkas nga rreziku peumlr ta tjeteumlrsuar ateuml prandaj ajo shpesh peumlr nga brendia struktura meumlnyra e komunikimit me lexuesin eumlshteuml e llojit dramatik me konflikt hereuml neuml sipeumlrfaqe hereuml neuml thelleumlsi teuml metaforave e teuml simbolikeumls Neuml poeziteuml e njohura Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej dhe Shiftar mos meuml thuej trajtohen dy aneuml teuml teuml njeumljtit problem peumlrpjekjet peumlr ndeumlrrimin e emrit qeuml i peumlrcakton identitetin e origjineumls e teuml qeniesiseuml dhe klasifikimin racist ndaj tij si kategori shoqeumlrore e uleumlt e peumlrbuzshme Janeuml poezi retorike teuml

KDU 82118-109

Studime 23 - 2016 22

kundeumlrshtimit teuml forteuml ndaj rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml kthyer neuml leitmotiv dhe teuml misheumlruar qeuml neuml titujt me pjeseumlzeumln mohuese mos teuml ngritur neuml urdheumlr neumlpeumlrmjet shoqeumlrimit me pikeumlccediluditeumlse Ato i kundeumlrvihen realitetit shoqeumlror jashteuml tekstit Subjekti lirik i njeumlsuar me poetin eumlshteuml midis keumltij realiteti teuml njeumlmendeumlt rrezikues dhe idealizmit ideologjik teuml bindjes seuml tij Peumlr teuml shprehur brendineuml e ngjeshur dhe dometheumlniet e hapura janeuml peumlrdo-rur peumlrftesa poetike teuml disallojshme ligjeumlrimi lirik i drejtpeumlrdrejteuml trajta monologjike monologu i dialogizuar po ashtu dhe shenja pikeumlsimi teuml disallojshme pikeumlccediluditeumlse (nga peseuml hereuml neuml secileumln) pikeumlpyetje pikeuml-pyetje dhe pikeumlccediluditeumlse bashkeuml vizeuml dialogu teuml munguar vizeuml bashkuese-tire tri pikat e heshtjes pika presja pikeumlpresja

Neuml poezineuml Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej incipiti me pyetjet e vargeumlzuara A jam a srsquojam dhe ccedilka jam lidhin tekstin me kontekstin shoqeumlror teuml cilin ajo e afron duksheumlm Rreziku qeniesor eumlshteuml shtruar neuml formeumln e pyetjes hamletiane A jam a srsquo jam jo se dyshon neuml teuml qenmen e vet dhe as teuml tjereumlt peumlr teuml por peumlr ta provuar para tyre dinjitetsheumlm dhe sa meuml bindsheumlm neumlpeumlrmjet mospranimit dhe kundeumlrshtimit Pikeumlccediluditeumlsja pas pikeumlpyetjes te vargu ccedilka jam shpreh habi teuml madhe Kur mireumldihet prej gjithkujt se ccedilfareuml eumlshteuml keumlrkojneuml ta shpallin tjeteumlrsoj siccedil nuk eumlshteuml qeuml ai e quan me emeumln trsquohuej Ligjeumlrimi fillon me pjeseumlzeumln mohuese mos e cila peumlrseumlritet neuml krye teuml tri strofave nga kateumlr gjithsej si dhe neuml vargun e parafundit Mohimi neumlpeumlrmjet saj i kthyer neuml leitmotiv neuml variacionet e tekstit ndryn edhe mospranim revolteuml e kundeumlrshtim

Neuml strofeumln e pareuml Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr mos peumlrseumlrit teuml kaluareumln eumlshteuml njeuml prapakthim i padeumlshiruesheumlm neuml koheuml dhe neuml marrdheumlnie me ateuml qeuml i drejtohet shkaktarin Subjekti lirik jeton neuml teuml sotmen me qeumlndrime e peumlrjetime teuml sotme asht hapun porta imedhe zem-ra ime asht ccedileleuml Mjedisi shoqeumlror dhe zemra e tij e kaneuml pranuar tjetrin shkaktarin Tjetri jeton neuml teuml sotmen me beumlmat dhe peumlrjetimet e vjetra troket neuml porteumln e vjeteumlr qeuml neumlnkuptohet dikur ka qeneuml e mbyllur pa komunikim Prej metaforeumls Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr qeuml eumlshteuml bota peumlrreth mjedisi i pandjesheumlm neuml strofeumln pasuese kalohet neuml metaforeumln plageumlt e vjetra mos i nguc duke i bartur neuml trupin e ndjesheumlm njereumlzor a teuml shoqeumlriseuml E shkuara ka qeneuml e ndeshjeve e plageumlve Cileumlsori teuml vjetra nuk eumlshteuml thjesht peumlr lashteumlsineuml e tyre Meuml tepeumlr ka dometheumlnien e gjendjes seuml

Studime 23 - 2016

23

plageumlve Janeuml teuml pambyllura teuml pasheumlrueshme teuml peumlrjetshme Ngucja ri-ngjallja e tyre e frikeumlson subjektin lirik prandaj kalon neuml tone luteumlse peumlr mos trsquou kthyer e shkuara Zemeumlrimi revolta e papeumlrmbajtshme e ccedilvesh li-gjeumlrimin prej metaforave duke e zbritur neuml shprehjen e drejtpeumlrdrejteuml Plageumlt e vjetra konkretizohen meuml tej me mos meuml thirr nrsquoemeumln trsquohuej Peumlrpjekjen peumlr ta tjeteumlrsuar nuk e pranon e kundeumlrshton neuml formeuml prereuml Tri strofat qeuml fillojneuml me mos peumlrmbyllen me pikeumlsimin e urdheumlrores ()

Gjendjet mendimore dhe emocionale janeuml teuml ndryshueshme keumlm-behen me njeuml regjisteumlr teuml larmisheumlm dyshim habi lutje peumlr trsquoi prireuml e mira lutje prej frikeumls mos teuml ndodheuml e keqja besim revolteuml ironi mospranim urdheumlrues sepse marrdheumlniet e tij me ateuml qeuml i drejtohet janeuml kundeumlrvaj-teumlse teuml ndeumlrlikuara Ai i drejtohet njeuml Ti- je i afeumlrt neuml koheumlsi neuml teuml tani-shmen dhe neuml hapeumlsireuml sikurse parakupton veta e dyteuml Gjithashtu eumlshteuml mungues dhe i pashfaqsheumlm nuk i peumlrgjigjet dialogut teuml hamendeumlsuar Peumlrgjigje janeuml besimi shpresa bindja utopiste e vet subjektit lirik Marreuml-dheumlniet me teuml janeuml paradoksale neuml rrafshin abstrakt teuml koheuml-hapeumlsireumls dhe neuml rrafshin konkret shoqeumlror Nga njeumlra aneuml eumlshteuml shkaktari i rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml tij e theumlrret neuml emeumln trsquohuej dhe nga ana tjeteumlr udheumlheqeumls dhe ateuml dora qeuml i prin dhe e peumlrgdhel Mendimi duket se mbeumlrrin neuml baraz-pesheuml neuml pikeumln zero Pavareumlsisht prej peumlrjetimeve teuml dhembshme poeti nuk shkulet nga bindja ideologjike nga utopia larg realitetit edhe kur qeniesia identiteti i tij eumlshteuml i rrezikuar por u meumlshon teuml dy fijeve pa leumlshuar as njeumlreumln as tjetreumln Neuml keumlteuml rast eumlshteuml i dyzuar pa rrugeumldalje Ndeumlrsa neuml ballafaqimin kontrastues midis realitetit njeumlmendeumlsiseuml seuml asaj qeuml ndodh dhe bindjes utopiste deumlshireumls e shpreseumls seuml tij kahja anon nga mospranimi revolta ndalimi urdheumlrues Dy strofat e para janeuml ndeumlrtuar neuml formeuml kontrapunkti Peumlrbri rrezikut dhe keumlrkeseumls peumlr teuml mos trokitur neuml porteumln e vjeteumlr peumlr mos trsquoi ngucur plageumlt mos trsquoi thirrun me emeumln teuml huej janeuml vargjet e besimit entuziast

neuml keumltrsquo diteuml trsquopranvereumls sime asht hapun porta ime dhe zemra ime asht ccedileleumlhellip me doreumln tande

qeuml prin e peumlrgdhel

Studime 23 - 2016 24

qeuml eumlshteuml dora e Ti-seuml shkaktarit teuml tjeteumlrsimit Dy strofat e fundit e treta dhe e kateumlrta nuk janeuml neuml formeuml kontrapunkti Neuml to ka veteumlm kundeumlrshtim teuml prereuml dhe ironi Ti-seuml i theksohet se ai e di fare mireuml cili eumlshteuml subjekti lirik dhe neuml ateuml emeumlr trsquoi theumlrraseuml

-O ti di Ccedilka jam Ateuml ateuml ma thuejhellip Poezia peumlrmbyllet me urdheumlrore teuml prereuml Mos meuml thirr me emeumln trsquo huej Ka mundeumlsi edhe peumlr njeuml lexim tjeteumlr me kahje mendimi teuml hapur

Beumlmat e papajtueshme teuml doreumls qeuml prin e peumlrgdhel qeuml driteuml e lumni dhuron dhe njeumlhereumlsh e theumlrret me emeumln trsquo huej marrin kuptim ironik e paradoksal I prin dhe e peumlrgdhel peumlr ta shpeumlneuml te drita dhe lumnia e tjeteumlrsimit

Neuml poezi teuml tjera metaforat janeuml meuml abstraguese teuml ngritura deri neuml simbole Poezia Neuml grykeuml strukturalisht dhe kuptimisht eumlshteuml njeuml triptik me pjeseumlt 1 Bistrica 2 Pisha neuml shkamb 3 Dy shqiponja neuml teuml cilin peizazhi lirik ndeumlrthurret me lirikeumln peumlrsiateumlse Neuml teuml spikasin disa nga tiparet meuml cileumlsore teuml stilit teuml tij thuktia e shprehjes dramatizmi i brendsheumlm shenjeumlzimi karakterizues i kursyer i rrethanave teuml jeteumls e teuml mbijeteseumls duke funksionalizuar kateumlr objekte Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bistrica (lumi) Pisha mbi shkamb teuml shkruar me shkronjeuml teuml madhe qeuml i shndeumlrron neuml emra teuml peumlrveccedileumlm me peumlrfaqeumlsim neuml shkallare sipeumlrore

Pamja natyrore qeuml peumlrshkruhet eumlshteuml Gryka e Rugoveumls ndeumlr peizazhet meuml teuml bukur teuml hapeumlsireumls shqiptare Qielli njeuml kupoleuml apo kambaneuml madheumlshtore qeuml mbyll horizontin neuml tri aneuml ana e kateumlrt eumlshteuml rrjedha e lumit Pylli tri faqesh qeuml duket se zbret prej qiellit neuml tokeuml me njeuml majeuml shkeumlmbore teuml frikshme thuajse do teuml zejeuml poshteuml kur kalon rrugeumls Bistrica gurgulluese qeuml i jep jeteuml lugineumls dhe meuml tej fusheumls Peizazhi natyror nuk eumlshteuml zgjedhur peumlr bukurineuml por peumlr simbolikeumln gjeo-historike teuml betejave kundeumlr pushtuesve qeuml janeuml zhvilluar neuml Grykeumln e Rugoveumls dhe mundeumlsiteuml metaforizuese qeuml ka shfryteumlzuar poeti peumlr teuml ndryreuml neuml to

Studime 23 - 2016

25

dometheumlnie teuml gjereuml Prandaj bukuria e tij eumlshteuml ravijeumlzuar fare pak me peumlrdorimin njeuml hereuml teuml fjaleumls e bukur peumlr natyreumln edhe kjo pas cileumlsorit e vrazhdeuml Ngjyrat e ccedilelta me driteuml e teuml geumlzueshme qeuml nxitin emocione pozitive janeuml kateumlr lloje neuml peumlrmaseumln hapsinore 8 e blerteuml 2 hereuml pisheuml e blerteuml- gjalleumlri jeteuml neuml luleumlzim teuml peumlrhersheumlm e kalteumlrta 1 hereuml nalteumlsiteuml e kalteumlrta e bardha 2 hereuml njeriu shallbardheuml dhe 2 hereuml te metafora bora ndoneumlse me ngjyreuml teuml papeumlrcaktuar mund teuml peumlrfshihet tek e ccedilelta edhe qielleumls seuml paaneuml duke qeneuml se e paaneuml mund teuml jeteuml pa re Keumlto janeuml ndeumlrfutur neuml ngjyreumln e peumlrhimteuml teuml shkambit teuml peumlrhimteuml teuml peumlrdorur 9 hereuml 2 hereuml graniti qeuml eumlshteuml lloji i shkambit 1 hereuml rasa e shkambit 1 hereuml guri veteumlkuptohet po i peumlrhimteuml E peumlrhimta eumlshteuml neuml peumlrmaseumln hapsinore 14 Peumlrpjestimi midis ngjyrave teuml kundeumlrta eumlshteuml 814 Tabloneuml e zoteumlron ngjyra e erreumlt e ndeumlrmjetme midis teuml bardheumls dhe teuml zezeumls e cila mund teuml marreuml drejtim peumlr nga e bardha sikurse mund teuml marreuml drejtim nga e zeza simbolikeuml dramatike konflikti gjithsesi me horizont teuml hapur me qielleuml teuml paaneuml dhe nalteumlsi teuml kaltra

Me lumin qeuml bren shkeumlmbin dhe prej aluvioneve ka mbathur Rrafshin e Dukagjinit me pisheumln qeuml ka ccedilareuml shkeumlmbin eumlshteuml lufta peumlr jeteumln prej zanafilleumls seuml planetit teuml tokeumls neuml parahistori Lirika nuk eumlshteuml thjesht e llojit teuml quajtur teuml peizazhit me peumlrshkrim asnjaneumls sikurse eumlshteuml veccedilori e tij Peumlrshkrimi i natyreumls marreumldheumlniet midis objekteve teuml vlereumlsuara prej subjektit lirik janeuml metafora teuml jeteumls dhe teuml peumlrpjekjeve njereumlzore Lumi i Bistriceumls eumlshteuml shirit i gjalleuml peumlrpjekje e shkujve me ngadhnjye deumlshmitar i qeumlndreseumls klithmeuml e fuqishme e jeteumls

Pisha neuml shkamb neuml njeumlsineuml e dyteuml teuml triptikut qeuml ka leumlshue rranjeumlt ngjan teuml jeteuml simbol i jeteumls neuml kushte e rrethana skajshmeumlrisht teuml veumlshtira Cileumlsori e gjalleuml neuml vargun peumlrmbylleumls Pisha e gjalleuml neuml natyreumln shkam-bore e afron me njeriun e gjalleuml gjindjen bashkeumlsineuml e gjalleuml qark teuml cileumls uleumlrojneuml ernat e teumlrbueme qeuml ndeumlrmendin ujqit e teumlrbuar dhe bora peshon eumlshteuml e reumlndeuml Neuml fund teuml vargut janeuml pikat e heshtjes duke e leneuml teuml hapur leximin peumlr teuml neumlnkuptuar dometheumlnie teuml ndryshme

Neuml njeumlsineuml e treteuml poetike shfaqet njeriu shallbardheuml me qeumlndrime qeniesoreekzistenciale dhe shqiponja qeuml janeuml teuml barazvlefsheumlm Shallbar-dhi eumlshteuml peumlrkateumlsisht rugovasi me shallin e tij dallues Neuml neumlntitullin e saj

Studime 23 - 2016 26

teuml dy quhen shqiponja dhe meuml tej banoreuml teuml pandameuml teuml keumltyne shkam-bijve Prania e tyre tanimeuml identifikon jeteumln njereumlzore teuml peumlrcaktuar si jeteuml e njeriut shallbardheuml neuml tokeuml dhe e shqiponjeumls barazvlereumls i tij neuml qiell Brenda konceptit teuml piktureumls subjekti lirik e zhbiron boteumln e tyre neumlpeumlrmjet syve neuml retineumln e teuml cileumlve janeuml teuml ngrira rrethanat e teuml shkuareumls fare teuml afeumlrt neuml trajta metaforike reteuml e gjuheumlzat e boreumls seuml vjeme dimeumlr i reumlndeuml dhe shkuma e Bistriceumls qeuml ka veumlshuar njeuml rrezik peumlrmbytjeje

Po neuml retineumln e syve peumlrkundeumlr rrethanave teuml reumlnda eumlshteuml vendimi i tyre me qeneuml me qeumlndrue i cili metonimikisht neumlnkupton mosqenien largimin rrjedhje historike e njohur e krijuar peumlr pakeumlsimin e shqiptareumlve Fjala vendim peumlrafron njeuml marreumlveshje beseumllidhje peumlrbetim teuml peumlrbashkeumlt teuml njeuml forumi bie fjala kuvendi qeuml ka teuml drejteumln teuml marreuml vendime Neuml koheumlsi vendimi nuk eumlshteuml as i vjetmi as i sivjetmi por i pa papeumlrcaktuar ndryshe i peumlrgjitheumlsuar edhe me trajtat foljore me qeneuml me qeumlndrue Me qeneuml eumlshteuml e njeumlllojteuml me qeumlndrue dhe anasjellas me qeumlndrue do teuml thoteuml me qeneuml Qeniesia e tyre eumlshteuml e kushteumlzuar neumlse do teuml qeumlndrojneuml aty ku janeuml simbolizuar me Grykeumln e Rugoveumls Neuml keumlteuml gjashteumlvargsh rrethanat e veumlshtira arsyet peumlrse eumlshteuml marreuml vendimi me qeneuml me qeumlndrue janeuml shprehur neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml kundeumlr ashpeumlrsiseuml seuml rrethit kundeumlr skamjes e vorfniseuml

Pas tyre rishfaqet si leitmotiv Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bis-trica dhe Pisha mbi shkamb keumlteuml hereuml misheumlrim i fuqiseuml seuml gjalleseumls seuml natyreumls e teuml jeteumls njereumlzore natyreuml neuml teuml cileumln janeuml neuml harmoni vrazhdeumlsia dhe bukuria Trevargshi peumlrmbylleumls eumlshteuml njeuml sentenceuml filozofike Jeta asht lufteuml e papreme peumlr hapsi peumlr gjallneseuml Jeta e kthyer neuml lufteuml peumlr hapeumlsireuml dhe mbijeteseuml sikurse dihet ka qeneuml dukuria themelore historike veccedilaneuml-risht qeuml kur kaneuml filluar peumlrpjekjet peumlr formimin dhe shtrirjen e shtetit shqiptar

Te Bjeshkeumlt e Nemuna shqiptari njeumljteumlsohet me malin njeuml konstante simboliko-metonimike e njohur e poeziseuml shqipe Peumlr teuml pareuml ndeumlrlidhjen e brendshme teuml mbareuml poeziseuml shqipe bashkeumlkohore edhe neumlpeumlrmjet keumlsaj konstanteje fillimisht nisur nga titulli me teuml mund teuml praneumlvihen poeziteuml Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr Alpet neuml dhjetor poema e mireumlnjohur Peumlrse mendohen keumlto male teuml Ismail Kadareseuml Dy poezi kaneuml objekt figurimi

Studime 23 - 2016

27

Bjeshkeumlt e Nemuna Edhe Alpet neuml dhjetor kaneuml po ato sepse neuml gjeografi emri i tyre po zeumlvendeumlsohet me Alpet Shqiptare Sheumlmbeumllltyra legjendare e arketipit teuml shqiptarit qeuml kishte mbeumlrritur neuml bashkeumlkoheumlsi neuml mesin e shekullit XX te Peumlrse mendohen keumlto male duket se ka zbritur nga Bjesh-keumlt e NamunaAlpet Shqiptare vendi i eposit shqiptar dhe i kreshnikeumlve teuml tij Neuml teumlreumlsineuml e figurimit teuml malit teumlrheq veumlmendjen peumlr ta shpjeguar poe-tizimi nga autoreuml teuml ndrysheumlm i Bjeshkeumlve teuml Nemuna Namuna teuml kthyera gati neuml kult

Esad Mekulin neuml pamje teuml pareuml e shqeteumlson emeumlrtimi i tyre me mallkim Peumlrse teuml nemuna Ismail Kadareja e shpreh teumlrthorazi shqeteuml-simin prej emrit Pa e peumlrmendur mallkimin e tyre keumlrkon ta fshijeuml ateuml duke i peumlrshkruar me bukuri teuml jashteumlzakonshme teuml paarritshme si njeuml Olimp Peumlrse i shqeteumlson emri peumlrccedilmues dhe keumlrkojneuml ta peumlrgeumlnjeshtrojneuml duke i poetizuar Shqiptari i veshur me cileumlsiteuml e malit ldquoteuml mallkuarrdquo dhe anasjellas peumlrngjason me teoriteuml raciste kundeumlrshqiptare neumlnvlefteumlsuese e peumlrccedilmuese ndaj tij ldquoCcedilmallkimirdquo i tyre eumlshteuml ldquoccedilmallkimrdquo i tij Arsyet e njeumlmendta teuml zgjedhjes seuml Bjeshkeumlve teuml Namuna janeuml teuml tjera teuml boteuml-kuptimit meumlnyreumls seuml peumlrjetimit dhe teuml krijimit

Gjeografeumlt i peumlrshkruajneuml keumlshtu Bjeshkeumlt e Nemuna treveuml e madhe malore neuml Shqipeumlrineuml Veriore qeuml zeuml gjysmeumln P teuml Alpeve Shqiptare e njeumlj-teuml nga shtrirja gjeografike me Maleumlsineuml e MadhehellipB N vazhdojneuml edhe neuml Kosoveumln P si dhe neuml pjeseumln JP teuml Malit teuml Zi (Plava dhe Gucia) Emeumlr-timi BN neuml studimet e gjeografeumlve dhe neuml peumlrdorimin e peumlrgjithsheumlm ka ardhur duke u zeumlvendeumlsuar meuml emrin ldquoAlperdquo (Alpet Shqiptare)hellipBN teuml Kosoveumls zona malore meuml e madhe dhe meuml e larteuml e Kosoveumls neuml pjeseumln P teuml saj kufi me Shqipeumlrineuml dhe Malin e Zi vazhdim i drejtpeumlrdrejt orografik i BN qeuml shtrihen brenda territorit teuml RSHhellipRelievi tepeumlr i thyer thuajse i pakaluesheumlm klima shumeuml e ashpeumlrhellip veumlshtireumlsiteuml e peumlrballimit teuml jeteumls neuml ato vise mund teuml shpjegojneuml edhe cileumlsimin e tyre si ldquoteuml Nemunardquo (Fjalor Enciklopedik Shqiptar 1 Akademia e Shkencave e Shqipeumlriseuml Tiraneuml 2008 faqe 261-262)

Poeziteuml dallohen peumlr thukeumltineuml e shprehjes Njeumlra eumlshteuml 20 dhe tjetra 40 fjaleuml

Studime 23 - 2016 28

Bjeshkeumlt e Nemuna Shkeumlmb i gjalleuml Beden Forteseuml E fisithellipPeumlrse teuml nemuna Mu si ato qeumlndruan me ndereuml e beseuml Shekujve kreshnikeumlt taneuml burra

(Esad Mekuli I varuri i keumlndon liriseuml poezi teuml zgjedhura zgjodhi e peumlr-gatiti Ali Podrimja Toena Tiraneuml 2006 faqe 63)

Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr As zog as veteumltimeuml Gjeumlkund syri srsquo has Ngrireuml gjithccedilka Eumlndeumlrr Veshur neuml kuarc Si neuml hotelet e shtrenjta Ku shtegtari srsquohyn Shiu dot srsquoi afrohet Luksit alpin Shkeumlmbinj si tempuj Neumln re mbi re Njeuml varrezeuml bubullimash Kujdes neumln keumlmbeuml ke 1980

(Ismail Kadare Ca pika shiu raneuml mbi qelq dyzet poezi teuml zgjedhura paratheumlnia nga Ali Podrimja Onufri Tiraneuml 2003 faqe 78)

Tek teuml dyja eumlshteuml poetizuar paarritshmeumlria pjeseuml e madheumlshtiseuml seuml tyre Peumlrveccedil bjeshkeumlve objekte figurimi teuml peumlrbashkeumlta janeuml po ashtu shkeumlmbishkeumlmbinj dhe njeriu Paarritshmeumlri-paprekshmeumlrineuml e natyreumls Esad Mekuli e peumlrcjell tek vepra e njeriut neuml ndeumlrlidhjen e pandashme teuml tyre peumlr ta ngritur neuml shkallaren e qeumlndreseumls historike teuml brezave neuml

Studime 23 - 2016

29

shekuj Leumlnda e bjeshkeumlve eumlshteuml- shkeumlmb i gjalleuml e pakapeumlrcyeshme dhe e pazhbeumlshme dhurateuml e natyreumls Menjeumlhereuml i ndeumlrprereuml nga pika pa fjaleuml tjeteumlr midis metonimia e shkeumlmbit shndeumlrrohet neuml beden dhe forteseuml sim-bole qeuml shkrijneuml vepreumln mbrojteumlse teuml natyreumls dhe teuml njeriut ndeumlr teuml cilat peumlrpareumlsi merr ajo e njeriut sepse eumlshteuml e fisit e familjes seuml madhe teuml njeuml gjaku dhe mbiemri e ndeumlrtuar prej tij Bjeshkeumlt prej shkeumlmbi bedeni for-tesa burrat peumlrbeumljneuml paprekshmeumlri-qeumlndreseumln Burrat janeuml teuml peumlrcaktuar me beumlma e tipare dalluese Beumlma kryesore historike e tyre kaneuml qeumlndruar neuml shekuj mu si ato (bjeshkeumlt) Tiparet janeuml sintetizuar me cileumlsorin kresh-nikeumlt shoqeumlruar me pronorin e veteumls seuml pareuml neuml shumeumls taneuml- kreshnikeumlt taneuml qeuml i peumlrkasin bashkeumlsiseuml seuml subjektit lirik teuml njeumlsuar me poetin Qeumln-dresa eumlshteuml e kreshnikeumlve taneuml burra trima teuml meumldhenj dhe me shpirt fis-nik teuml mbajtur mend peumlr beumlmat Teuml qeumlndruarit ka qeneuml me ndereuml nuk kaneuml lejuar teuml prekej e drejta e tyre dhe beseuml teuml lidhur peumlr jeteuml a vdekje peumlr ta mbrojtur ateuml dy tipare themelore identitare Ruajta e beseumls neuml keumlteuml kon-tekst afron edhe ruajtjen e identitetit besnikeumlrineuml ndaj vetes traditeumls teuml pareumlve Sheumlmbeumllltyra identitare e shqiptarit neuml poezineuml e Esad Mekulit eumlshteuml arketipike historike legjendare

Neuml poezineuml e Ismail Kadareseuml pareumlsore eumlshteuml madheumlshtia e pashkel-shmeumlri- paarritshmeumlriseuml seuml tyre Peumlr keumlteuml Bjeshkeumlt e Namuna sheumlmbeumlllehen neuml njeuml stineuml neuml dimeumlr qeuml e madheumlshton paarritshmeumlrineuml dhe bukurineuml e tyre kur gjallesat nuk e peumlrballojneuml dot as zoghellipgjeumlkund syri srsquo has Edhe shiu dukuri e reumlndomteuml e zakonshme peumlr relieve teuml uleumlt dotsrsquoi afrohet luksit alpin Ngjitja apo qenia neuml ato bjeshkeuml eumlshteuml luks e privilegj veteumlm peumlr dukuri teuml jashteumlzakonshme Madje nuk ka as veteumltima njeuml peumlrjashtim i natyreumls Shkeumlmbinjteuml si tempuj neumln re mbi re janeuml teuml shenjteumlruar teuml ndeumlrtuar nga natyra e teuml ruajtur nga Zoti Mireumlpo ka patur bubullima qeuml ndeumlrmendin bubullimat e lufteumls neuml kulmin e betejave Ato kaneuml qeneuml neuml teuml shkuareumln dhe teuml shumta aq sa me to eumlshteuml krijuar njeuml varrezeuml bubullimash tanimeuml jo aktive Njeuml varrezeuml bubullimash edhe si shprehje peumlrngjason me varrezat e heronjve e cila peumlrbri tempujve eumlshteuml e mbrojtur nga dora e Zotit Natyra dukuriteuml atmosferike mbetjet e tyre janeuml teuml peumlrshtatshme peumlr ngjarje dhe heronj mitikeuml e legjendareuml teuml cileumlt analogjia e natyreumls me historineuml sikur i shpeumlrfaq neuml sfond Mrekulliteuml e Bjeshkeumlve teuml Namuna i kupton dhe i peumlrjeton bashkeumlkoheumlsi subjekti lirik i njeumlsuar me poetin dhe

Studime 23 - 2016 30

miku apo kolegu i tij vizitorturist Keumlta janeuml mbi varrezeumln e bubullimave madheumlrim i pasardheumlsit teuml teuml sotmes Subjekti lirik i gjitheumldijsheumlm i teumlrheq veumlmendjen mikut koleg Njeuml varrezeuml bubullimashkujdes neumln keumlmbeuml ke Neuml njeuml nga leximet teumlrheqja e veumlmendjes mund teuml jeteuml peumlr mos teuml shkelur mbi varrezeumln e shenjteumlruar teuml bubullimave Sheumlmbeumllltyra e identitetit te Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr e Ismail Kadareseuml eumlshteuml ahistorike e peumlrjetsh-me mitike legjendare Ajo peumlrftohet teumlrthorazi nga madheumlshtia e mjedisit natyror

Peumlrfundim Metafora e identitetit e shqiptuar seuml pari prej Esad Me-kulit ka qeneuml beumlrthama autentike meuml e domosdoshme qeuml me meumlnyra e trajta teuml ndryshme nga ato tradicionale e deri te modernet e modernistet eumlshteuml peumlrftuar dhe zhvilluar neuml peumlrgjitheumlsi neuml poezineuml shqipe teuml shkruar neuml keumlteuml mjedis duke u shndeumlrruar neuml konstante thelbeumlsore teuml saj sikurse eumlshteuml neuml mbareuml poezineuml shqipe teuml meumlparshme dhe bashkeumlkohore Shqiptimi i pareuml ka raste qeuml edhe po teuml jeteuml modest aq meuml tepeumlr kur ndiqet e zhvillo-het nga shumeuml zeumlra teuml tjereuml shpesh shndeumlrrohet neuml simbol Edhe metafora e identitetit eumlshteuml shndeumlrruar neuml simbol

Kujtim M SHALA Prishtineuml SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI

I SHKRIMTARIA Shkrimtaria e ideologjia kthehen neuml tautologji kur keumlrkohen te

shkrimtareumlt veprimtareuml socialeuml sepse shkrimtaria e veprimtarit beumlhet me projeksione apo me copa veprimi Keumlshtu Esad Mekuli shenjohet si shkrimtar i lidhur me ideologjineuml (sociale) ndeumlrsa ky shenjim do evidenca e prova duke nisur nga kush eumlshteuml Esad Mekuli (kulturalisht)

I njohur edhe si Sat Nokshiqi e Sat Hoxha Esad Mekuli u lind neuml Plaveuml meuml 1916 Poet e peumlrkthyes njeuml nga themeluesit e drejtuesit e jeteumls kulturore e letrare teuml Kosoveumls pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore redaktor i revisteumls letrare kult Jeta e re Fitues i disa ccedilmimeve teuml reumlndeumlsishme letrare

Mekuli nuk u shkollua peumlr leteumlrsi por u kthye neuml (veprimtar) letrar teuml peumlrhersheumlm Njihet si njeuml nga eteumlrit letrareuml teuml Kosoveumls si njeriu qeuml ka botuar krijimet e veprat e para teuml autoreumlve teuml Kosoveumls e njeuml nga themeluesit institucionaleuml teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml Kosoveumls edhe pse veteuml nisi teuml shkruajeuml e teuml botojeuml neuml serbisht

Keumlshtu shenjohet humanisti Esad Mekuli i cili humanizmin e mendon dhe e kthen neuml sheumlrbim ndeumlrsa peumlrcaktimin ideologjik e politik e ma-nifeston si iluminizeumlm teuml lidhur me kategori teuml baraziseuml e teuml peumlrparimit social e nacional

Keumlto janeuml shenja biografike teuml Mekulit me teuml tjereumlt meqeuml njeuml shkrim-tar veprimtar si ai biografineuml e ndeumlrton me teuml tjereumlt Vepra e Mekulit letrare lexohet neumln shenjat e temave sociale e ideologjike teuml cilat neuml jeteuml kthehen neuml biografi me teuml tjereumlt pra neuml biografi teuml veprimtarit social e kulturor

Shenjat e tilla biografike e bibliografike e hapin autorin qeuml shkrimin e njeh si veprim me funksion neuml jeteumln kolektive shkrimtarin e veprimtarin e skemeumls seuml njohur shqiptare qeuml shkrimtareumlt i kthen neuml veprimtareuml politikeuml Por Mekuli srsquoeumlshteuml veteumlm shkrimtar i doktrineumls meqeuml ideteuml e ideologjia e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 32

vepreumls seuml tij bashkeuml me vepreumln kulturore kthehen neuml njeuml iluminizeumlm social neuml teuml cilin veprimi eumlshteuml meuml i forteuml se doktrina ndeumlrsa shkrimi meuml i buteuml sesa ajo Peumlrfundimisht veteuml termi shkrimtariacute shenjon diskurse peumlrtej leteumlrsiseuml dhe ccedilon te jeta sociale institucionale e Kosoveumls seuml shekullit teuml Mekulit II IDEOLOGJIKA

Ideologjika eumlshteuml term qeuml shenjon projeksionin ideologjik neuml krijimet

apo neuml interpretimet letrare e qeuml kur kthehet neuml sistematikeuml merr shenja teuml njeuml metode Keumlshtu ideologjika ka shenjat e metodeumls seuml krijimit apo teuml interpretimit teuml leteumlrsiseuml kur shkrimtari konceptohet si veprimtar e shkrimtaria si deumlshmi e veprimit Kjo duket sa hereuml qeuml forcohet tendenca e shkrimit si te vepra e Mekulit e cila eumlshteuml projektuar si veprim i kthyer neuml diskurs ndeumlrsa veprimi mendohet e projektohet si iluminizeumlm ideologji e baraziseuml e peumlrfundimisht mbetet njeuml utopi meqeuml diskurset e tilla duan ta ndryshojneuml jeteumln dhe veteumlm neuml fund e meumlsojneuml se jeta eumlshteuml meuml e ashpeumlr se teuml gjitha diskurset Peumlrfundimisht ideologjika neuml kuptimin qeuml i japim neuml rastin e Mekulit beumln bashkeuml leteumlrsineuml e ideologjineuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml metodike neuml vepreumln letrare si shkrimtariacute Njeuml vepeumlr e tilleuml hap ccedileumlshtje themelore peumlr statusin e leteumlrsiseuml dhe peumlr funksionin e saj meqeuml neuml fillim e neuml fund asaj i peumlrshkruhet status veprimtarie pragmatike e funksion i prereuml social

Ideologjika nga veteumldije e tendenceuml kthehet neuml shenjeuml themelore teuml poetikeumls sidomos kur e peumlrseumlrit veteuml autori neuml diskurse qeuml shpjegojeuml vepreumln e tij e artin si te teksti programatik i Mekulit i botuar neuml numrin e pareuml teuml revisteumls Jeta e re (korrik 1949) apo te Kujtimet e vona teuml tij Kjo do teuml thoteuml se Mekuli si metodeuml leximi teuml vepreumls seuml tij e propozon ateuml qeuml quajmeuml ideologjikeuml duke e njohur meuml pareuml si shenjeuml themelore teuml saj

Neumln keumlto shenja si thuret vepra e Mekulit peumlrkrah dhe e kryqeumlzuar me ideologjineuml si e projekton ateuml si e thoteuml shkrimtari meumlsimin dhe si e kthen neuml veprim

Veteuml pyetjet e shenjojneuml njeuml vepeumlr iluminizmi social teuml lidhur me jeteumln e shqiptareumlve me teuml tjereumlt neuml bashkeumlsineuml politike teuml menduar si finalitet e qeuml

Studime 23 - 2016

33

u provua si utopi finale Kjo eumlshteuml vepra e veprimtarit social teuml lidhur me epokeumln shenjat e seuml cileumls kthehen neuml referenca themelore teuml vepreumls kur thuret poetika apo kur thuhet meumlsimi

Na duket e reumlndeumlsishme teuml neumlnvizojmeuml se iluminizmi i vepreumls seuml Mekulit srsquoeumlshteuml mendimtariacute por ideologji veprimi qeuml vepra e kthen neuml ideologjikeuml Vepra e tilleuml beumlhet deumlshmi e koheumls hapet me teuml gjitha shenjat e ziseuml sociale e nacionale kthehet neuml deumlshmi teuml kryengritjes e mbyllet me geumlzimin peumlr triumfin e ideologjiseuml seuml baraziseuml Duket paradoksale qeuml vepra mimetike e Mekulit feston peumlr jeteumln e barabarteuml dhe peumlr teuml barabarteumlt kur veteuml jeta shenjon e shkalleumlzon pra beumln hierarkiteuml Keumlshtu utopia kthehet neuml fiksion dhe shpeumlton copeumlza teuml vepreumls seuml Mekulit ashtu qeuml teuml duket shkrimtaria poetike e teuml teumlrhiqet ngadaleuml ideologjia Projeksioni ideologjik i autorit eumlshteuml zgjedhje qeuml do teuml thoteuml se ai feston veumlrtet meqeuml beson veumlrtet Se ideologjia u provua si utopi dhe veteuml u kthye qeuml ta rreumlnojeuml ateuml qeuml kishte projektuar shkon peumlrtej vepreumls seuml Mekulit dhe e provon se jeta peumlrhereuml eumlshteuml tjeteumlr nga vepra edhe kur kjo krijon iluzionet meuml teuml forta teuml reales e teuml identifikimit me jeteumln (kolektive)

Ideologjia qeuml projekton e peumlrfton vepra e Mekulit ka rreumlnjeuml sociale dhe propozohet si ideologji nacionale neuml paradigmeumln e njohur teuml rrafshimeve teuml internacionales Neuml frymeumln e asaj ideologjie klaseumlt dallojneuml njereumlzit pjesa meuml e madhe hyn neuml klaseumln qeuml vuan dhe kjo shenjohet si padrejteumlsi e diferencimit ndeumlrsa rrafshimi i klaseumlve beumlhet tendenca ideologjike the-melore qeuml shtrihet neuml gjitheuml shekullin e tij teuml krijimit

Duke luajtur me figurat e Mekulit vepra e tij nis me shqiptarin qeuml vajton e thuret nga shqiptari qeuml keumlndon Keumlnga hapet neuml rratheuml seuml pari peumlr ldquojeteumln e rerdquo pastaj peumlr copa teuml keumlsaj jete teuml lidhur me arsimimin e me emancipimin Keumlshtu vepra merr shenjat e utopiseuml totale meqeuml do teuml jeteuml deumlshmi totale e jeteumls Veteuml pretendimi e meuml fort tendenca peumlr teuml deumlshmuar janeuml peumlrcaktime ideologjike neuml trajteumln leteumlrsia e thoteuml jeteumln si deumlshmi dhe veteuml kthehet neuml meumlsim peumlr ldquojeteumln e rerdquo qeuml shenjon ideologjineuml apo utopineuml themelore teuml vepreumls poetike e teuml veprimit social e politik teuml Esad Mekulit E gjitheuml kjo shenjohet e anticipohet te vepra e pareuml poetike e tij Peumlr ty (1955) e eksplikohet meuml tej neuml faqet e vepreumls seuml tij madje neuml tituj si Dita e re (1966) apo Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Keumlshtu

Studime 23 - 2016 34

ideologjia thur figurat e veta teuml njeumlnjeumlshme me diskursin e saj publik e social ndeumlrsa poeti rrudhet vargjeve kur neuml vetmi e thoteuml Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen apo kur thur Kangeumln intime

Raporti i shkrimtariseuml me ideologjineuml ndeumlrliqeumlsohet e provohet nga biografia e Mekulit qeuml lidh vepreumln e veprimin neuml bibliografi nga veprat poetike kryevepra e tij nga jeta e tij kulturore letrare e hapur dhe e provuar neuml radheuml teuml pareuml me revisteumln Jeta e re nga kujtimet e nga meumlsimet ndeumlrsa prova meuml e mireuml e keumltij raporti beumlhet me aneuml shembujsh III VEPRA

Shkrimtaria e Esad Mekulit hapet me vjershat e botuara neuml vitet rsquo30 teuml

shekullit XX neuml serbisht dhe lidhet neuml vepeumlr qeuml nga viti 1955 kur doli Peumlr ty vepra themelore e Mekulit e cila u shkrua e u provua neuml variante peumlrgjateuml shekullit krijues teuml tij Keumlteuml e evidenton bibliografia ndeumlrsa e provon vepra letrare faqe pas faqeje

Vepra poetike e Mekulit lidhet neuml titujt Peumlr ty (1955) Dita e re (1966) Avsha Ada (1971) Vjersha (1973) Brigjet (1981) Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Neuml faqet e keumlsaj vepra hapet Mekuli shkrimtar me sensibilitetin e tij me shenjat e formimit letrar e kulturor me pikeumlpamjet sociale e ideologjike neuml fillim e neuml fund me ideteuml qeuml shkrimta-rin e ccediluan te veprimi politik Keumlshtu vepra kthehet neuml biografi qeuml merr ruan e hap Esad Mekulin shkrimtar e njeri meqeuml poetika e provon se shkrimtari jeton ashtu si e ndeumlrton vepra e tij ndeumlrsa duket paradoksale qeuml ai e ndeumlrton vepreumln qeuml do teuml thoteuml e zgjedh dhe e ndeumlrton jeteumln

Vepra themelore e Esad Mekulit eumlshteuml Peumlr ty ndeumlrsa meuml e njohura Brigjet e para si anticipuese e vepreumls poetike neuml teumlreumlsi ndeumlrsa e dyta si peumlrfaqeumlsuese e shekullit teuml tij letrar Neuml keumlto dy skaje lexohet poeti Esad Mekuli kur ai i kthehet vetes dhe kur merr teuml gjitha shenjat e veprimtarit E lakuar neuml tituj tema e poetikeuml e kuroreumlzuar si ideologjikeuml vepra letrare e Mekulit me shenjat e mimetikeumls letrare e sociale beumlhet peumlrfaqeumlsuese e njeuml tipi literature Keumlto shenja keumltu si kudo kthehen neuml evidenca teuml provuara kur hapet vepra ndeumlrsa i anticipon kryevepra e tij

Studime 23 - 2016

35

Poezia e Mekulit hapet me tema personale e sociale teuml parat teuml praruara neuml diskurs atributiv e deskriptiv ndeumlrsa teuml dytat teuml shenjuara nga njeuml ekspresionizeumlm tipik i epokeumls Pastaj kthehet neuml kushtrim e thyhet neuml meumlsim ideologjik qeuml ndonjeumlhereuml beumlhet edhe politik gjithnjeuml me bazeuml te njeuml iluminizeumlm social e socialist i lidhur me ldquokoheumlnrdquo e me ldquojeteumln e rerdquo

Figura e Mekulit e teksteve personale e deskriptive eumlshteuml e krijuar e sheumlnuar me metafora ndeumlrsa te tekstet e tjera kthehet neuml krahasim e deklarateuml qeuml figureumln e zbret neuml ideneuml fillestare (ideologjike)

Format poetike janeuml teuml matura e teuml prera madje dhe neuml trajteuml tingeumlllime e tekste qeuml neuml vend teuml matjeve ndjekin frazeumln poetike

Leximi zbulon se peumlr poezineuml e Esad Mekulit themelore janeuml temat e jo format meqeuml ajo njeh normeumln e ideologjiseuml Keumltu hapet drama e poetit peumlrballeuml meumlsimit letrar e ideologjik meqeuml dhe diskursi i peumlrshtatet temeumls e ideve ndeumlrsa poeti identifikohet me sensibilitetin e tij e ashtu subjektivitet

Keumlto shenja i shfaq vepra e tij dhe i provon teuml lidhura kryevepra Ndeumlrsa si zgjedhje e aksiologji personale do teuml shenjonim poeziteuml personale e deskriptive teuml Mekulit peumlr sensibilitetin diskursin figureumln e peumlrgjitheumlsisht peumlr poiesis-in e tyre IV KRYEVEPRA

Peumlr ty eumlshteuml vepra e pareuml poetike integrale e kryevepra e Esad Mekulit

e botuar meuml 1955 dhe e ploteumlsuar peumlrgjateuml viteve (meuml 1963 e 1967) peumlr-fundimisht e kthyer neuml vepeumlr jeteumlsore Peumlr ty hap temat e para teuml Mekulit dhe shenjon temat e fundit teuml tij pra temat e peumlrhershme Ajo hap keumlngeumln e vajit neuml shenja ekspresionizmi e zbulon keumlngeumln e festeumls si zbuleseuml teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Diskursi i pareuml nxin ldquojeteumln e vjeteumlrrdquo e mbyllet neuml lavd teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Keumlshtu Peumlr ty anticipon vepreumln e Mekulit peumlr nga sensibiliteti tematika diskursi e poetika neuml peumlrgjitheumlsi prandaj Mekuli poet lexohet kur lexohet Peumlr ty neuml teuml gjitha variantet

Peumlr ty e provon sensibilitetin e temat personale teuml Mekulit shenjat e njeuml ekspresionizmi social me poeziteuml e hershme teuml tij qeuml keumlputen neuml kushtrimin e keumlngeumln e entuziazmit peumlr ldquokoheumln e rerdquo Keumlto janeuml edhe shenja

Studime 23 - 2016 36

tematike teuml vepreumls qeuml neuml faqet e reja teuml Peumlr ty (1963 e 1967) dhe neuml vepra teuml tjera teuml Mekulit provohen si konstanta poetike

Keumlto shenja hapin seumlrish ccedileumlshtjen e raportit teuml shkrimtariseuml me ideo-logjineuml kur keumlrkohet poeti i pareuml apo veprimtari i fundit Esad Mekuli Shndeumlrrimi i tilleuml beumlhet peumlrmjet thyerjes e keumlputjes ashtu si keumlnga intime keumlputet neuml keumlngeuml lavdi me shenjat sociale ideologjike e politike teuml ldquokoheumls seuml rerdquo Raporti beumlhet meuml i ndeumlrliqsheumlm kur Mekuli e ruan sensibilitetin poetik edhe kur poiesis-i reduktohet e ideologjia meumlsohet Prerja e madhe ndodh neuml rrafshin e statusit teuml tekstit kur ideologjia jepet si meumlsim dhe aty poeti i hap rrugeuml veprimtarit peumlrgjithmoneuml

Poezia personale e deskriptive e Mekulit eumlshteuml meuml poetikja e shkruar hereumlt me figurat e mallit e teuml humbjes me shenjat e elegjiseuml e teuml kujtimit e shenjuar me Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen si kuroreuml e mungeseumls seuml peumlrjetshme Po se poezia paradoksalisht fiton kur fitojneuml mungesat ndeumlrsa festa kthehet neuml veprim

Ndeumlrsa poeziteuml e shenjeumls ideologjike e ndajneuml teuml sotmen nga e djesh-mja peumlrmjet thyerjes finale si driteumln nga erreumlsira E sotmja ka shenjat e baraziseuml ndeumlrmjet njereumlzve e popujve dhe e lidhur me shenjat ideologjike ajo duhet ta shenjojeuml kontekstin Ideologjia e lidhur me kontekstin merr shenjat e politikeumls e poezia e jep neuml figura mimetike teuml cilat duan teuml jeneuml peumlrfaqeumlsuese

Peumlr ty eumlshteuml deumlshmia e keumlnga autentike e Mekulit e kthyer neuml festeuml peumlr popullin e tij neuml ldquoditeumln e rerdquo teuml shenjuar nga ldquobaraziardquo e nga ldquopeumlrparimirdquo Kur entuziazmi e ideologjia kthehen neuml politikeuml poiesis-i reduktohet peumlr-fundimisht meqeuml teksti kthehet neuml pozicionim politik qeuml peumlrshkruan apo qeuml do veprimin politik Gjitheuml kjo e zbulon poetin Mekuli te vjershat per-sonale e idealistin social te keumlnga e fitores dhe e peumlrparimit e cila veumlrtet thur ideologjineuml si utopi ashtu qeuml veteuml leteumlrsia teuml provojeuml se konsakrimi ideologjik eumlshteuml utopik Ky eumlshteuml meumlsimi themelor i vepreumls seuml Mekulit kur e lexojmeuml sot ndeumlrsa veteuml vepra donte teuml provonte teuml kundeumlrteumln Pse ndodhi kjo Sepse ekzistenca nuk njeh finalitet ideologjik ndeumlrsa leteumlrsia e mbron veten ndoshta meuml shumeuml kur reduktohet e kur rrezikohet

Peumlr ty hapet me poezineuml Popullit tim qeuml shenjon tematikeumln e poetikeumln madje politikeumln e vepreumls seuml Mekulit e mbyllet me poezineuml Gjykimi si

Studime 23 - 2016

37

kuroreuml e programit ideologjik teuml vepreumls ndeumlrsa ndeumlrmjet strukturohen teumlreumlsiteuml tematike sipas koheumls Neuml hijen e robniacutes (1933-1940) Flamujt e shpaluem (1941-1944) dhe Jeta e re (1945-1953)

Nga strukturimi i tilleuml i vepreumls veumlrejmeuml lidhjen e poezive me koheumln e shkrimit lidhje qeuml vepreumln e beumln teuml koheumls neuml referencialitetin e shpallur teuml seuml majteumls letrare e cila shkrimin e koncepton si veprim e veprimin e kon-sakron si doktrineuml Shenjat e tilla teuml strukturimit pra teuml poetikeumls e shenjat tematike teuml koheumls pra teuml politikeumls veteuml Mekuli i lidh neuml sheumlnimin Lexue-savet qeuml shoqeumlron Peumlr ty e teuml cilin duhet ta lexojmeuml nga fillimi edhe keumltu

Lexuesavet

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme shkrue gjateuml periodeumls 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml pe-riodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml humbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e pregatitun ldquoShqiptari teuml kendon o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe per macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i parandeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keumlsaj peumlrmbledhje (Teuml peumlrsktuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml push-timit dhe mbas shlirimit - simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjer-shat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kup-timin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rrija dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e parlufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashpirt teuml Shqipeumltareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr

Studime 23 - 2016 38

shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln Peumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh meuml 1963 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren ldquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi Beharrdquo (Sarajeveuml) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shlirimit janeuml botue ma teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

Auktori Botimet e ploteumlsuara teuml Peumlr ty e deumlshmojneuml se kjo vepeumlr e peumlrqendron

gjitheuml shkrimtarineuml e Mekulit tematikisht e poetikisht si peumlrfaqeumlsuese themelore e ideologjikeumls seuml tij Keumlshtu Peumlr ty e shenjon shekullin letrar teuml Mekulit me sensibilitetin format e poeziseuml e me temat dhe lidhet si vepeumlr e ideve themelore teuml tij

V DRITA QEuml (NUK) SHUHET

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml vepra e fundit e Mekulit botuar meuml 1989

me vjersha me pak peumlrjashtime teuml shkruara peumlrgjateuml viteve rsquo80 Njeuml autor mimetik si Mekuli i provon e i pohon me ccediludi thyerjet e jeteumls seuml peumlrbashkeumlt neuml shoqeumlrineuml e idealit teuml tij por njeuml autor mimetik e vrasin fatet meuml shumeuml se teuml tjereumlt Keumlshtu Mekuli idealisti i pareuml kthehet neuml deumlshmues teuml fundit neuml vjershat e tij peumlr Driteumln qeuml (nuk) shuhet

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml figura e liriseuml qeuml na kthen neuml origjineuml teuml vepreumls seuml Mekulit kur ideali thuhet si idealitet pra si i mundsheumlm e jeta thyen kahun ashpeumlr Ndeumlrsa meumlsimi themelor eumlshteuml universal nuk ka finalitet dhe situatat peumlrseumlriten peumlrtej njeuml koheuml e njeuml vendi Keumlshtu neuml universalitetin tipik figura e Driteumls qeuml nuk shuhet kthehet neuml figureuml teuml Driteumls qeuml shuhet dhe merr neuml vete idealin qeuml rrezikohet e humbet bashkeuml me figurat themelore teuml tij

Thyerjet e ashpra e kthyen idealin neuml moskuptim ndeumlrsa poezia beumlhet pyetje qeuml shpreh humbjen ccediludineuml e moskuptimin peumlrnjeumlhereuml neuml trajteumln

Studime 23 - 2016

39

Pse Pyetja lidhet me ccediludineuml se pse veprat peumlrcillen me pikeumlpyetje dhe se pse pikeumlpyetja e madhe i vihet ideologjiseuml seuml ldquoBoteumls seuml Rerdquo ldquoteuml lireumlrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo Pikeumlpyetja shkon deri neuml rreumlnjeuml teuml keumlsaj ideologjie kur preket origjina e saj revolucioni

PSE

Oj pse teuml dyshohet neuml ata qeuml aq hereuml - ngjarjeve neuml va dhaneuml deumlshmi se ishin lufteumltareuml peumlr Boteumln e Re - Liri e Barazi (Ose ndoshta mos po ngjan se njeumlmend - ldquoRevolucioni feumlmijeumlt e vet i hanrdquo)

Thyerja peumlrzien koheumlt ndodhiteuml duken si eumlndeumlrr drita mblidhet e

shuhet ngadaleuml neumln teuml veumlrtetat e reumlnda

Studime 23 - 2016 40

Ja ku jam Karagaccedilit - i zgjuar e si teuml eumlndeumlrroja Athua dikush prapeuml njereumlzit panjereumlzisht i ndan kur horizontet rishtas deumlshirova trsquoi zbuloja - si ateumlhereuml kur neuml eumlndeumlrrime neuml rrugeuml shqeteumlsimi teuml pameuml

neuml lojeuml djaloshare kur me shpirt teuml ftonim kur me afsh rinor teuml donim teuml keumlrkonim

Por figura themelore e poeziseuml neuml universalitetin e saj e shenjon

meumlsimin peumlr lirineuml si driteuml teuml jeteumls e teuml ekzistenceumls Driteuml qeuml nuk shuhet qeuml kthehet seumlrish edhe kur humbet e tretet Paradoksalisht poezia veteuml e leuml figureumln dhe e thoteuml meumlsimin e vjeteumlr si teuml ri pra teuml peumlrhersheumlm

Revolucioni i Kuq pleqeumlroi

- Liria nuk falet Ajo eumlshteuml driteuml qeuml nuk shuhet Eumlshteuml jeta veteuml Peumlrpara Liri e dije kurreuml nuk mjafton (Kuptuam Thasheuml Njeriu gjithmoneuml peumlr ta lufton)

VI JETA E REacute (Numri i pareuml)

Numri i pareuml i revisteumls Jeta e re i korrikut teuml vitit 1949 eumlshteuml thelbeumlsor si numeumlr i identitetit teuml saj shenjat e teuml cilit lidhen me natyreumln dhe struktureumln e revisteumls e qeuml janeuml ruajtur peumlrgjateuml dekadave E skajuar si revisteuml ldquokulturo-arsimorerdquo e ldquome tipare thjesht letrarerdquo Jeta e re hapej si dritare kulturore e shqiptareumlve teuml Kosoveumls kur ata nuk kishin institucione nacionale teuml kultureumls

Shenja e pareuml identitare kulturore e revisteumls eumlshteuml gjuha shqipe pastaj tekstet shqipe e tekstet e peumlrkthyera teuml gjitha teuml lidhura numeumlr pas numri deri meuml sot si traditeuml e reumlndeumlsishme letrare e Kosoveumls Jeta e re revista qeuml

Studime 23 - 2016

41

botoi leteumlrsineuml shqipe qeuml nga numri i pareuml e sistematikisht u kthye neuml njeuml shkolleuml teuml madhe letrare teuml Kosoveumls neuml teuml cileumln lidhen autoreuml themeloreuml teuml shekullit letrar teuml Kosoveumls

Peumlr ta shenjuar e peumlr ta kujtuar revisteumln eumlshteuml e udheumls qeuml teuml japim njeuml pjeseuml teuml bibliografiseuml seuml numrit teuml pareuml i cili nga filleseuml u kthye neuml prog-ram pune e neuml njeuml traditeuml letrare Fjala e redaksiseuml Sat Nokshiqi Dy poeteuml dhe lufteumltareuml teuml meumldhej Esad Mekuli Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare Zekeria Rexha Dy fjaleuml mbi prishjen e gjuheumls saneuml Mark Krasniqi Pranvereumls Lorenc Antoni Folklori muzikuer neuml Kosoveuml e Metohi Oton Zhupanccediliq Rreumlfimi Vladimir Nazor Qarri i vetmuem Mbi ldquoKangeumlt e Ali Binakutrdquo Naim Frasheumlri Bukurija Hilmi Agani Detyra e matureumls Enver Gjerqeku Shkolleumls seuml re etj

Edhe kjo evidenceuml e shenjon natyreumln e numrit teuml pareuml teuml Jeteumls seuml re dhe ateuml si institucion qeuml do teuml japeuml jeteumln letrare neuml njeuml ambient me autoreuml shqiptareuml si poeti nacional Naim Frasheumlri folklori e folklori muzikor shqiptar me autoreuml shqiptareuml bashkeumlkoheumls dhe me autoreuml jugosllaveuml teuml kujtuar e teuml peumlrkthyer si Zhupanccediliqi e Nazori pastaj me tema e ccedileumlshtje qeuml shkojneuml peumlrtej leteumlrsiseuml neuml kuptimin e pareuml e qeuml shenjojneuml fusheumln e arsimimit si fusheuml iluminizmi social e nacional

Kjo shtrirje ngadaleuml u kthye neuml leumlndeuml letrare leteumlrsi shqipe e peumlr-kthime traditeuml Jeta e re e ruan edhe sot Keumlshtu kuptohet se bashkeuml me traditeumln e Jeteumls seuml re eumlshteuml trasheumlguar edhe synimi themelor i saj publi-kimi i leteumlrsiseuml shqipe shoqeumlruar nga tekste teuml leteumlrsive teuml tjera dhe nga mendimi kritik letrar

Veteuml emeumlrtimi Jeta e re shenjon traditeuml emeumlrtimi qeuml ccedilon te Vita nova e Dantes apo kthen tek ideologjia iluministe e ldquojeteumls seuml rerdquo neuml ldquokoheumln e rerdquo Qeuml teuml dyja shenjojneuml faqet e revisteumls seuml re teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Figura e Jeteumls seuml re merr neuml vete entuziazmin ideologjik e social peumlr ldquojeteumln e rerdquo teuml ldquonje-reumlzve teuml rinjrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo neuml njeuml bashkeumlsi qeuml lidhet mbi parimet e internacionales Por Jeta e re ndeumlrtoi neuml Kosoveuml edhe njeuml traditeuml nacionale dhe derisa neuml Shqipeumlri u keumlput njeuml traditeuml neuml Kosoveuml po ndeumlrtohej tradita e pareuml sistematike letrare e lidhur me politikat e kultureumls dhe me institucionet e vendit

Numri i pareuml i revisteumls peumlrmban edhe dy tekste programatike njeumlri i

Studime 23 - 2016 42

publikuar neuml emrin e Redaksiseuml seuml revisteumls dhe tjetri i Esad Mekulit i titulluar Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare teuml cilat e peumlrcaktojneuml natyreumln e revisteumls si dhe hapin horizontin estetik letrar teuml epokeumls Teksti i Redaksiseuml eumlshteuml thirrje peumlr bashkeumlpunim me revisteumln neumln titullin Puneumltoreuml intelek-tualeuml teuml gjitheuml ju qeuml merreni me leteumlrsi dhe puneuml kulturore dhe mbyllet me markeumln sociale e kulturore teuml entuziazmit ldquoPra neuml puneumlrdquo Ndeumlrsa teksti i Mekulit shpall programin letrar teuml revisteumls gjithnjeuml duke patur parasysh njeuml kontekst social i cili mendohen si peumlrcaktues edhe i jeteumls letrare Mekuli citon e pranon se leteumlrsia eumlshteuml njeuml soj ideologjie dhe se e paraqet dijen mbi jeteumln Keumlshtu edhe para saj shtrohen detyra e detyrat e lidhura kthehen neuml njeuml program teuml propozuar peumlr ldquoleteumlrsineuml e rerdquo teuml ldquojeteumls seuml rerdquo teuml njohur si ldquokombeumltare peumlr nga trajtardquo e ldquosocialiste peumlr nga peumlrmbajtjardquo Mekuli sakteuml-son se edhe ky program letrar lidhet drejtpeumlrdrejt me ldquokushtet objektiverdquo teuml identifikueshme me ambientin social e ideologjik

Teksti i Mekulit eumlshteuml njeuml meumlsim letrar me referenceuml teoriteuml letrare ideologjike me autoritet themelor Timofejevin dhe kthehet neuml njeuml ccedileleumls peumlr ta lexuar vepreumln letrare teuml tij si njeuml vepeumlr qeuml neuml terma teuml epokeumls seuml saj eumlshteuml e ldquoangazhuarrdquo pra me funksion peumlrtej leteumlrsiseuml e shtrireuml neuml jeteumln sociale Neumlse kjo eumlshteuml e mundur apo njeuml utopi peumlrbeumln ccedileumlshtje tjeteumlr por shenjohet si fundamentale edhe peumlr keumlteuml rast

Leteumlrsia si program ideologjik e social pra e reduktuar edhe neuml program politik do teuml kthehet neuml pragmatikeuml neuml meumlsim social por fiksioni eumlshteuml imagjinateuml e gjuheuml dhe meumlsimi i saj njeh teuml mundshmen letrare e jeteumlsore si teuml mundshme teuml diskursit letrar ndeumlrsa njohja letrare e lidhur me teuml mundshmen beumlhet universale e keumlrkuar dhe e provuar peumlrtej njeuml situate e njeuml ambienti

Vepra e Mekulit do funksionin pragmatik teuml leteumlrsiseuml dhe veteuml tradita e veprave teuml tilla e provon se leteumlrsia eceumln krah pragmatikeumls e jeteumls duke u ngjareuml atyre por pa u identifikuar Kjo traditeuml u kthye neuml traditeuml teuml njeuml utopie teuml provuar me vepra e me autoreuml e cila veteuml e provon teuml jeteuml kthyer neuml iluzion teuml funksionit pragmatik

Neumlse jo meumlsim ky do teuml jeteuml njeuml shenjim

Studime 23 - 2016

43

VII PROVA E LEXIMIT Proveumln e leximit e jep veteuml poezia e Mekulit Ndeumlrsa shembujt si

prova teuml zgjedhura lidhen me peumllqimet e keumlrkuesit ashtu qeuml teuml dialogohet neuml prerjet e leximit me tekstet e Mekulit Por si ccedildo zgjedhje edhe kjo shenjon e hap leximin e ri Ndeumlrsa e peumlrqendruar me figurat imagjinimet e projeksionet e ideve vepra e Esad Mekulit lexohet te Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen poezia meuml e bukur e tij

MALLI PEumlR TrsquoPAMBEumlRRIJTSHEumlMEN REcircT luejneuml nrsquonalteumlsi si qingjat nrsquokodrina ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen ndryhet nrsquomue Dishroja me u kapeuml neuml vallen e recircve kuqlue e me fluturue neuml trsquoshkeumllqyeshmet nalteumlsina me geumlzimin e kangeumls baritorehellip E kur hana luginave ia beh nrsquoshpejtiacute dhe toka nateumln nrsquodishrim theumlrret si rrezet e argjendta mbi kalliacute - teuml shkoj e trsquovizitoj skajet e dhimjes e vendet ku ndjeva ankthet Vaj Me u kapeuml nrsquovallen e recircve nrsquokuqlime zemra me trsquodhanun do trsquomeuml dishronte - qeuml rinija trsquogeumlrthaseuml lsquoi hereuml macirc me geumlzime dhe mall i zemreumls srsquovuejtun trsquogufonte

Studime 23 - 2016 44

- Por pse zemra tingllon peumlrmallsheumlm si zacirc nrsquodrithtim dhe droja kaplon thelleuml zemreumln e shpirtin tim Kur dishroj aq recirct mbi qytet me i soditeuml ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen mrsquokapeuml mrsquoshafiteuml

Tematika e vepreumls seuml Mekulit si bosht ideologjik apo si rrjet temash e

si ldquotendenceuml peumlr teuml ndikuarrdquo provohet e peumlrqendruar te poezia e tij meuml e njohur Popullit tim ndeumlrsa lidh neuml njeuml vend sensibilitet e ideologji te Kangeuml intime

POPULLIT TIM DESHTA shum kam dashteuml - dishrue qeuml me kangeuml teuml trimnoj me fjaleumln tande teuml ndrydhun teuml ngrej fuqiacutet prej gjumithellip Keumlndova (dhe kur mrsquoishte ndalue) se edhe peumlr ty teuml peumlrbuzun do teuml vinte lirija Keumlndova - mbi diteumlt fatlume qeuml do teuml lejshin nrsquoagim teuml liriacutes peumlr ty me popuj keumltu e ngjeti mbi forceuml teuml bashkimit mbareumlhellip mbi zotsiacuten e mshehun tande - uneuml biri yt besnik dhe - poeti Po Nrsquoerrsiacuten e shtypjes seuml randeuml sa shkambi ndeumlgjove thirrjet qeuml teuml bana me daleuml nrsquodriteumlhellip Pse peumlr liriacute - me tjereuml - ke dhaneuml dhe ti djersrsquo e gjakhellip si etnit

Studime 23 - 2016

45

Ke dhaneuml i dashtunhellip Dhe sod neuml liriacute kur thembra e gjaksorit srsquona shkeleuml dhe dora pa pranga mbeti me ty keumlndoj mbi fuqiacuten e ngjallun

neumln yllin qeuml na pricircn - uneuml biri yt besnik dhe - poeti KANGEuml INITME Sehadetit shoqes sime 1 FLOKEumlT tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacute - e uneuml ende srsquoteuml gjeta Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave - zbulova kudo veteumlm nga nji pjeseuml tandeumln neuml qeshjen e Gjuljaneumls neumln muret e lashta teuml Sieneumls rinija jote e ccedilkujdesun meuml buzeumlqeshi neuml synin e kalteumlrt trsquoAniceumls - studente - macirc teuml kalteumlrt se deti - Opatiacutes uneuml njomsineuml tande gjetahellip (o nrsquoata sy pasqyrohet shpirti) dhe kumbimin e zanit tand - si vala kur veumlrshen si gurgullim i shadervanit neuml mbramjen e qeteuml verore - e ndjeva neuml Eskisheher neuml bregun e Detit te ziacute (Meuml bacirchej o bullgaresha Vankeuml se selvijat pracircjneuml shushurimeumln e deti heshteuml

Studime 23 - 2016 46

bylbyli ndalet neuml rremb - i dejun prej fjaleumls sate) dhe hirin e ecjes srsquoate hieshiacuten e trupit tand - o gjiacutet tuej qeuml rrahim me shpeumlrthye keumlmisheumln e holleuml me majeumln e thimthave) - pasheuml para kasolleumls neuml nji katund briacute Peje (Argjeshka e dathun prej Qyshku kumriacute e vendit tem kush kish mujteuml bukuriacuten me ta peumlrshkrue)hellip Flokeumlt tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacutehellip Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave kaq hereuml zbulova neuml tjera ty - shoqe trsquoandrrueme ty - teuml vetmen - qeuml me sy trsquoambeumll meuml shiqon e mrsquopeumlrkeumldhel me zacirc qeuml nrsquozemeumlr prek

2 TEuml sodis - Suedeze e bukur dhe mrsquokujtohen syteuml e saj teuml kalteumlrt e trsquokthjellteuml si liqeni Ohrit kur uji acircsht i qarteuml dhe neuml tecirc ccedildo gjacirc pasqyrohet dhe shoh flokeumlt e saj si kallijt e arteuml trsquoDukagjinit kur neumln ereuml valojneuml dhe buzeumlt e saj qeuml ccedilelin si gonxhe

Studime 23 - 2016

47

tue peumlshpeumlriteuml emnin temhellip Pse e dij ajo acircsht lule e pasteumlr e fushave tana - dashunija peumlr popullin tem peumlr atdheun tem

Stokholm 1953

3 MEumlNGJES vjeshte dhe dhomrsquoe ftofteuml Ti meuml buzeumlqesh nga piktura - Mireuml meumlngjesi Dhe sikur trsquoish pranvereuml - dhoma acircsht plot me diell me tyhellip Praneuml teuml kam - meuml peumlrkdhel me shikim - Mireuml meumlngjesi - O kur do trsquondiej zanin tand midis keumltyne mureve vetmitare dhe doreumln tande teuml nxehteuml mbi kraheumlt e mij

4 NEuml vjeshteumln e jeteumls sime neuml vetmiacuten time

Studime 23 - 2016 48

prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer praneuml teje jeta mrsquou bacirc dy hereuml macirc e bukur (se veteumlm seuml bashku me grue njeriu bacirchet - Njeri) Bashkeumlshortja ime flokeumlverdheuml grueja ime e dashtun Erdhehellip Nuk na zuneuml neuml djep e nuk teuml dhaneuml peumlr pare - qeuml mbas kanunit teuml trsquopareumlve teuml bacirchesh robnesha ime - teuml lindish feumlmij e teuml vuejsh midis kateumlr murevehellip - Jo Se uneuml jam Njeri i riacute dhe ti - Femeumln e reacute Shqipeumltare e lireuml krenare e barabarteuml me teuml gjitheuml Erdhehellip Neuml vjeshteumln e jeteumls sime prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer

Studime 23 - 2016

49

Bibliografia Jeta e re Lidhja e Shoqnive Kulturo-Arsimore peumlr Kosoveuml e Metohi Prishtineuml nr 1 korrik 1949 Peumlr ty ldquoMustafa Bakijardquo Prishtineuml 1955 Peumlr ty (botim i dyteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1963 Peumlr ty (botim i treteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1967 Dita e re ldquoPionierirdquo Prishtineuml 1966 Avsha Ada ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1971 Vjersha ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1973 Brigjet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1981 Rini e kuqe ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1984 Drita qeuml nuk shuhet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1989 Malli peumlr teuml pambeumlrrijtshmen ASHAK Prishtineuml 2006 I varuri i keumlndon liriseuml ldquoToenardquo Tiraneuml 2006 Poezi ldquoFaik Konicardquo Prishtineuml 2006

Shaban SINANI Tiraneuml MIGJENI I ESAD MEKULIT

Poezia e Migjenit u peumlrkthye relativisht voneuml neuml gjuheumln serbokroate Peumlrkthimi i pareuml i ploteuml i takon Esad Mekulit dhe shteumlpiseuml botuese Jedins-tvo teuml Prishtineumls Shumeuml koheuml para keumltij botimi qeuml i peumlrket vitit 1968 Esad Mekuli kishte provuar trsquoi jepte lexuesit teuml keumlsaj gjuhe dy poezi teuml Migjenit Parathacircnja e parathacircnjeve dhe Kangeumlt e pakeumlndueme teuml dyja botuar neuml Kniževne novine teuml Beogradit gjegjeumlsisht meuml 1958 dhe meuml 19591 Meuml voneuml meuml 1961 disa poezi teuml Migjenit (Kanga skandaloze Lutje Vetmia e Dy buzeuml) qeneuml botuar neuml periodikun Stremlenje teuml Beogradit peumlrkthyer nga Mihajlo Zvicer dhe Ekrem Kryeziu2

Peumlrkthimi i Esad Mekulit peumlrmban veteumlm poeziteuml ashtu siccedil i kishte botuar Migjeni veteuml paraqitur me teuml njeumljtin titull dhe neuml gjuheumln tjeteumlr Slo-bodni stihovi Keumltij botimi krahasuar me ateuml teuml veteuml Migjenit (Vargjet e lira 1936) qeuml mund teuml konsiderohet i autorizuar dhe me ateuml teuml Gjovalin Lukeumls (Migjeni Vepra 1954) i mungojneuml kateumlr poezi Rima e tretun Shpirtent shtegtareuml Dy buzeuml dhe Mbas tryezeumls Peumlrkthyesi nuk jep shpje-gim pse keumlto poezi i ka leumlneuml jashteuml veumlllimit Ndeumlrsa cikli Kangeumlt e fundit eumlshteuml shtuar i ploteuml dhe me teuml njeumljteumln renditje si neuml botimin e vitit 1944

Njeuml peumlrkthim i ploteuml i vepreumls seuml Migjenit duke peumlrfshireuml dhe prozat me titullin Prekinuta melodija (Melodi e keumlputun) marreuml prej poeziseuml ho-monime teuml autorit u beuml veteumlm njeuml vit meuml voneuml meuml 1969 nga Hilmi Thaccedili (Hilmi Tači) dhe shteumlpia botuese Rad e Beogradit neuml serineuml Reč i misao (Fjaleuml dhe mendim)

Mund teuml quhet njeuml peumlrkthim relativisht i voneumlt duke qeneuml se poezia e Migjenit neuml rusisht ishte botuar peumlr hereuml teuml pareuml qysh neuml vitin 1954 neumln kujdesin e poetit dhe studiuesit David Samoilov dhe teuml Roza Koccedilit me ti-

1 Esad Mekuli (prevod) Pogovor neuml Slobodni stihovi Jedinstvo Priština 1968 s 84 2 Idem ibid

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 52

tullin Vepra teuml zgjedhura (Izbrannoje) Botimi rusisht pati nxitur edhe peumlr-kthime neuml gjuheuml teuml tjera duke peumlrfshireuml letonishten gjuheuml neuml teuml cileumln e pati kthyer dhe botuar neuml Riga meuml 1958 pikeumlrisht ai qeuml e njohim si karakter teuml ironizuar neuml romanin e I Kadareseuml Muzgu i pereumlndive teuml stepeumls Jeronīms Stulpāns Neuml italisht Migjeni ishte peumlrkthyer e botuar neuml teumlreumlsi me titullin Poesie e prose qysh neuml vitin 1962 nga Jolanda Kodra Neuml rumanisht gji-thashtu Grigore Bracircncuş e kishte peumlrkthyer meuml hereumlt (1967) autorin e nove-lave teuml qytetit teuml veriut duke e botuar neuml kuadeumlr teuml leteumlrsiseuml universitare me titullin Fructul oprit (Molleuml e ndalueme) Edhe neuml shqip neuml Beograd Mi-gjeni qe botuar qysh neuml vitin 1963 nga enti i teksteve shkollore teuml Serbiseuml

Migjeni i Esad Mekulit eumlshteuml me interes studimor jo veteumlm sepse nji-het mireuml roli i tij si njeuml prej ndeumlrmjeteumlsve meuml teuml suksessheumlm teuml leteumlrsiseuml shqipe neuml serbokroatisht e anasjelltas Mund teuml thuhet se kaneuml qeneuml me fat shkrimtareumlt dhe poeteumlt shqiptareuml qeuml u peumlruruan neuml keumlteuml gjuheuml peumlrmes tij Besim Bokshi Ismail Kadare Azem Shkreli Ali Podrimja Fahredin Gun-ga Enver Gjerqeku Rexhep Qosja peumlr teuml peumlrmendur veteumlm disa prej tyre

Serbokroatishten Esad Mekuli e kishte pasur gjuheuml krijimtarie peumlr afro dy dekada peumlrgjateuml viteve 1930-1940 Peumlrkthimet nga kjo gjuheuml e beumlneuml ateuml njeuml emeumlr shumeuml teuml reumlndeumlsisheumlm jo veteumlm peumlr lexuesin shqiptar neuml Kosoveuml Gjateuml gjysmeumls seuml dyteuml teuml shekullit teuml kaluar peumlr lexuesin neuml Shqipeumlri neuml kushtet e kontrollit teuml ploteuml teuml librit neuml gjuheuml teuml tjera peumlrkthimet e Rilindjes ishin njeuml dritare me shumeuml reumlndeumlsi Peumlrmes keumlsaj dritareje peumlrmes peumlrk-thimeve teuml Esad Mekulit ky lexues njohu sido qeuml neuml kushte teuml veumlshtira Petar Petrović Negoš-in Ivo Andrić-in Branislav Nušić-in Meša Selimo-vić-in Miroslav Krleža-n peumlr trsquou mjaftuar veteumlm me disa prej emrave teuml meumldhenj teuml bibliotekeumls Mekuli siccedil do teuml mund ta quanim trasheumlgimineuml e tij neuml fusheuml teuml peumlrkthimeve serbokroatisht-shqip e anasjelltas3 Duhet pohuar se edhe veteuml autoriteti i emrit teuml Esad Mekulit si peumlrkthyes neuml frontespicin e librave teuml peumlrkthyer e lehteumlsonte sadopak hyrjen e keumltyre botimeve neuml bibliotekat e Tiraneumls

Peumlrmes peumlrkthimit Slobodni stihovi teuml Esad Mekulit beumlhet e mundur teuml verifikohen neuml njeuml meumlnyreuml tjeteumlr peumlrmes tekstit dhe me mjete teuml mireumlfillta 3 Peumlr meuml shumeuml Fadil Grajccedilevci Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj Instituti

Albanologjik i Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 273-281

Studime 23 - 2016

53

letrare raportet autor-peumlrkthyes e krijues-rikrijues dhe meuml tej edhe teuml beumlhen veumlzhgime prapavajteumlse peumlr pozicionet e hershme historiko-letrare teuml Migje-nit dhe Mekulit neuml lidhje me njeumlri-tjetrin Pikeumlrisht ky eumlshteuml qeumlllimi i keumlsaj trajtese objekti i seuml cileumls nuk eumlshteuml peumlrkthimi neuml vetvete dhe cileumlsia e tij

Paralelet midis dy poeteumlve qeuml peumlr meuml shumeuml se njeuml gjysmeuml dekade je-tuan neuml bashkeumlkoheumlsi krijuese neuml rrafshin e motiveve dhe teuml shqeteumlsimeve neuml prerjen tematologjike dhe neuml vokacionin poetik kryesisht neuml rrafshin peumlrmbajteumlsor-ideologjik janeuml beumlreuml me koheuml qarteumlsisht teuml njohura prej studiuesve shqiptareuml neuml Kosoveuml Peumlrkundeumlr njeuml tradite studimesh teuml jeteuml-shkruesve dhe botuesve teuml Migjenit neuml Tiraneuml neuml Kosoveuml e prej studiuesve shqiptareuml neuml Pereumlndim me koheuml janeuml shtruar gjithashtu pyetjet neumlse vepra e tij ishte neuml rrjedhat e modernitetit teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml surrealizmit teuml eks-presionizmit4 madje dhe teuml dekadentizmit5 Peumlr vepreumln e Esad Mekulit prirja e studimeve ka qeneuml meuml shumeuml krahasimtare para seuml gjithash me Migjenin Duket peumlr lehteumlsi terminologjike nyjat ndeumlrlidheumlse mes tyre janeuml quajtur ndonjeumlhereuml thjesht peumlrkime apo koincidenca6 Po nuk mund teuml peumlrjashtohet qeuml kjo terminologji teuml keteuml qeneuml e ndikuar edhe prej njeumlfareuml druajtjeje ndaj termit ndikim

Neumlse poezia e hershme e Esad Mekulit dhe ajo e Migjenit janeuml teuml afeumlr-ta peumlr koincidenceuml thjesht peumlr shkak teuml kronologjiseuml ccedileumlshtja do teuml ishte shumeuml e thjeshteuml dhe pa ndonjeuml interes letrar sepse rasteumlsiteuml nuk luajneuml ndonjeuml rol peumlr lexime krahasimtare Neuml keumlteuml rast kalendari dhe teuml dheumlnat jeteumlshkrimore gjithashtu nuk do teuml peumlrbeumlnin argument as peumlr trsquoi bashkuar teuml dy me Brezin e viteve 19307 qeuml eumlshteuml meuml shumeuml njeuml nocion letrar se sa historik Dhe peumlr trsquou sjelleuml meuml shkenceumlrisht neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje na vjen neuml ndihmeuml Migjeni serbokroatisht i Esad Mekulit Peumlrkimet rasteumlsiteuml

4 Ali Aliu Tregimi shkurteumlr i viteve tridhjeteuml (A mund teuml flitet peumlr ekspresionizmin e Migje-

nit) neuml Rrjedhave teuml leteumlrsiseuml bot Rilindja Prishtineuml 1977 f 7-24 Hysni Hoxha Lirika e Migjenit dhe ekspresionizmi neuml Jeta e re nr 3 Prishtineuml 1984 f 425-435

5 Arshi Pipa Le mythe de lrsquoOccident dans la poesie de Migjeni Sonderdruck aus Suumldast-Forschungen Bd XXX 1971 f 157 Giuseppina Norcia Sulla poesia di Migjeni neuml Albanistica nr 2 ediz Herder Roma 1994 f 291-302

6 Idem Rreth koincidencave dhe ndikimeve po aty f 77 e vijim 7 Idem f 81

Studime 23 - 2016 54

dhe koincidencat ngjashmeumlriteuml pa diteuml njani peumlr tjetrin8 vihen neuml dyshim neumlse shtrojmeuml pyetjen Migjeni i peumlrkthyer neuml gjuheumln serbokroate duke keumlrkuar njeuml peumlrgjigje brenda tekstit i afron apo i peumlrdallon ata teuml dy krijimtarineuml e tyre neuml vitet 1930

Keumltu meriton teuml peumlrmendet njeuml fakt tjeteumlr shenjues jeteumlshkrimor dhe letrar i Esad Mekulit Pas Migjenit neuml vitin 1982 ai peumlrktheu dhe botoi shqip me Jeteumln e re qeuml e kishte drejtuar peumlr disa dekada me radheuml njeuml tjeteumlr poet shumeuml teuml afeumlrt peumlr teuml dy sllovenin Srečko Kosovel Nuk i njo-him arsyet pse nuk zgjodhi teuml peumlrkthejeuml veumlllimin Pesmi me teuml cilin jo ve-teumlm Migjenin por dhe ateuml veteuml e lidhte shumeuml krijimtaria e fazeumls meuml teuml hershme shpesh e quajtur edhe migjeniane por Integralet poeziteuml e mbe-tura neuml doreumlshkrim qeuml do trsquoi takonin meuml shumeuml fazeumls seuml dyteuml asaj teuml rrje-dheumls cons siccedil preferohej teuml quhej konstruktivizmi9 botuar shumeuml koheuml pasi Migjeni ishte ndareuml nga kjo jeteuml Po aq teuml mjegullta janeuml arsyet pse peumlrkthi-mi shqip i Srečko Kosovel-it rralleuml hereuml peumlrmendet neuml kontributet e shumta teuml Esad Mekulit si njeuml medium i shkeumllqyer midis dy gjuheumlve dhe dy siste-meve letrareuml10 Keumltyre tre poeteumlve Migjenit Srečko Kosovel-it dhe Esad Mekulit neuml keumlrkimet e sotme historiko-letrare teuml disa studiuesve teuml huaj u peumlrafrohet jo pa arsye edhe Giuseppe Ungaretti poeti italian qeuml meuml voneuml meumlrgoi prej futurizmit neuml hermetizeumlm11

A e njihnin njeumlri-tjetrin Migjeni dhe Esad Mekuli Qeuml teuml pohohet se Esad Mekuli dhe Migjeni u shfaqeumln si individualitete krijuese pa diteuml njani

8 Rexhep Qosja Dialogje me shkrimtareumlt bot Rilindja Tiraneuml 1979 f 247 9 Cronia Arturo Storia della letteratura serbo-croata secondo edizione ediz Nuova

Accademia Editrice Milano 1956 gjithashtu David Brooks Srečko Kosovel - Life and Poetry in Srečko Kosovel The Golden Boat Selected Poems of Srečko Kosovel (translated by Bert Pribac amp David Brooks) edit Salt publishing London 2008 2011 p 3-15

10 Fadil Grajccedilevci Peumlrkthimet neuml shqip neuml Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj bot i Institutit Albanologjik teuml Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 274-278

11 Stephen Schwartz Under Empty Skies Falconers Weep A Personal Survey of Modern Verse in Ex-Yugoslavia and Albania Part II in Contemporary Poetry Review July 2010 idem Migjeni dhe Fishta neuml Fakti 25 prill 2003 f 4

Studime 23 - 2016

55

peumlr tjetrin12 duke kuptuar me keumlteuml veteumlm njeuml njohje teuml njeumlanshme teuml meumlvonshme retrospektive pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore Peumlr trsquoi dheumlneuml peumlrgjigje keumlsaj pyetjeje nuk mjaftojneuml hamendjet Bashkeuml me to dhe meuml shumeuml se ato duhen faktet jeteumlshkrimore dhe ato letrare I njeumljti arsyetim qendron edhe peumlr pyetjen neumlse Migjeni e kishte lexuar apo nuk e kishte lexuar poezineuml e sllovenit Srečko Kosovel (veumlllimi i tij Pesmi u botua neuml Ljubljaneuml neuml vitin 1927) Peumlrgjigjja mund teuml ishte bindeumlse veteumlm neumlse do teuml provohej prej deumlshmish letrare

Eumlshteuml e veumlrteteuml qeuml Vargjet e lira teuml Migjenit u ndaluan (meuml sakteuml u konfiskuan) Por po aq e veumlrteteuml eumlshteuml se teuml gjitha poeziteuml e keumltij veumlllimi ishin botuar ndeumlrkaq neuml revistat e koheumls (Illyria Shkeumlndija Bota e re Peumlrpjekja shqiptare) disa prej teuml cilave njiheshin edhe prej shkrimtareumlve peumlrparimtareuml teuml ish-mbreteumlriseuml serbo-kroato-sllovene Jeteumlshkruesit puritaneuml teuml Migjenit neuml meumlnyreuml ahistorike ia kaneuml spastruar teuml shkuareumln prej miqeumlsive qeuml kishte pasur qysh neuml vitet e formimit si seminarist duke e leumlneuml neuml njeuml rreth teuml ngushteuml veprimtareumlsh me orientim bolshevik-kominternist Por faktet janeuml ndryshe Ndeumlr teuml tjera neuml vitet kur shkruante Vargjet e lira Migjeni kishte miqeumlsi me kompozitorin e njohur kroat Kosta Manojlović njoheumls i muzikeumls tradicionale shqiptare autor i Pesme zemlje Skenderbe-gove (Keumlngeuml teuml tokeumls seuml Skeumlnderbeut) - peumlrzgjedhje e gjashteuml pjeseumlve peumlr kor mbeumlshtetur neuml motive teuml keumlngeumlve popullore shqiptare (zbirka od 6 horova komponovana po albanskim narodnim pesmama 1933)13 Njeuml prej miqve teuml afeumlrt teuml Migjenit nga radheumlt e klerikeumlve dhe teologeumlve ishte Levko Arsovski i cili luajti rol pareumlsor peumlr organizimin dhe zhvillimin e punime-ve teuml kuvendit teuml pareuml kishtar-kombeumltar maqedon meuml 1945 (prvi make-donski crkveno-narodni sabor Skoplje 4 marta 1945) gjithashtu dhe peumlr

12 Rexhep Qosja po aty 13 K Manojlović e njohu edhe drejtpeumlrseumldrejti boteumln shqiptare gjateuml Lufteumls seuml Pareuml

Boteumlrore duke qeneuml neuml peumlrbeumlrje teuml ushtriseuml serbe (za vreme prvog svetskog rata 1915 sa srpskom vojskom prelazi Albaniju) Ishte a slav monk mbante ligjeumlrata universitare neuml teologji dhe u mor gjereumlsisht me muzikeumln popullore shqiptare Shih tek Eno Koccedilo A Familly of Songs Reflections of Albanian Urban Lyric Song in Mediterranean in The Mediterranean in Music Critical Perspectives Common Concerns Cultural Differences USA Sacrecrow Press 2005 p 30

Adresa e Redaksiseuml Address

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e KosoveumlsRedaksia e revisteumls ldquoStudimerdquoRr Agim Ramadani nr 30510 000 PrishtineumlRepublika e KosoveumlsTel + 381 38 249 303Fax + 381 38 244 636E-mail ashakashakorg

Redaksia e revisteumls Studime peumlr vitin 2016 njofton se numri 23 i vitit 2016 eumlshteuml beumlreuml gati peumlr shtyp neuml pjeseumln e pareuml teuml vitit 2017 por peumlr arsye teuml natyreumls seuml procedurave financiare nuk ka qeneuml e mundur teuml botohej neuml versionin e shtypur deri neuml fillim teuml vitit 2018 Meqeneumlse ndeumlrkoheuml redaksia peumlr peumlrgatitjen e numrit 24 e meuml tutje ka peumlrbeumlrje teuml re neuml marreumlveshje me Sekretarin e Seksionit vendoseumlm qeuml versioni elektronik neuml formatin PDF ta nxjerrim neuml faqen e ASHAK-ut qysh tash Kuptohet qeuml versioni i shtypur do teuml jeteuml ploteumlsisht i njeumljteuml me keumlteuml version

Prishtineuml dhjetor 2017

Redaksia e Studime 23

Copyright copy ASHAK

PEumlRMBAJTJA

Tryeza shkencore ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES 7 Sabri HAMITI ESAD MEKULI PEumlR TY 9 Mehmet KRAJA ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo 15 Bashkim KUCcedilUKU METAFOREuml IDENTITETI 21 Kujtim M SHALA SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI 31 Shaban SINANI MIGJENI I ESAD MEKULIT 51 Nysret KRASNIQI ESAD MEKULI VERBI POETIK SI BURIM

SOCIO-IDEOLOGJIK 69 Ymer CcedilIRAKU PEumlRCJELLJA E POEZISEuml SEuml ESAD MEKULIT

NEuml KRITIKEumlN LETRARE - SI KOHERENCEuml VLERASH 79 Nehas SOPAJ ESAT MEKULI DHE LETEumlRSIA SHQIPE E

VITEVE rsquo70 85 STUDIME ARTIKUJ 91 Shkumbin MUNISHI PIKEumlPAMJET DHE QEumlNDRIMET NDAJ

SHQIPES TE SERBEumlT E KOSOVEumlS 93 Shaban SINANI ENDONIME DHE EKZONIME PEumlR SHQIPTAREumlT

DHE FQINJEumlT 109 Brian D JOSEPH UNDERSTANDING GREEK THROUGH

ALBANIAN THE CASE OF PRO(S)PAPPOUS 137 Norbert JOKL SHQIPTAREumlT DHE GJUHA E TYRE 143 Bajram KOSUMI ALEGORIA NEuml LETRAT NGA BURGU ART

APO ENIGMEuml 161 MATERIALE183

Studime 23 - 2016 6

Mehmet HALIMI VISARE LEKSIKORE NGA E FOLMJA E KARADAKUT 183

Rexhep ISMAJLI LETEumlR E GJERGJ PEKMEZIT PEumlR GJENDJEN NEuml SHQIPEumlRI PARA VITIT 1901 203

KRITIKA RECENSIONE 293 Tomor Plangarica Remzi Peumlrnaska Gjuheumlsi 295 Shkumbin Munishi Rrahman Paccedilarizi Konversioni neuml gjuheumln shqipe 303

Tryeza shkencore

ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosoveumls Seksioni i Gjuheumlsi-seuml dhe i Leteumlrsiseuml neuml 100-vjetorin e lindjes seuml shkrimtarit peumlrkthyesit dhe intelektualit teuml shquar me 6 dhjetor 2016 mbajti njueuml Tryezeuml shkencore peumlr jeteumln dhe vepreumln e poetit Tryeza u drejtua nga Keumlshilli organizues i peumlr-beumlreuml nga akademikeumlt Ali Aliu Mehmet Kraja dhe Eqrem Basha

Neuml tryezeuml foleumln Ali Aliu Sabri Hamiti Bashkim Kuccediluku Kujtim Shala Shaban Sinani Mehmet Kraja Ymer Ccediliraku Nysret Krasniqi Kristaq Jorgo Fadil Grajccedilevci dhe Nehas Sopaj Neuml keumlteuml numeumlr teuml revisteumls Studime botohen ndihmesat e pjeseumlmarreumlsve qeuml i kaneuml doreumlzuar ato sipas peumlrgatitjes seuml Keumlshillit organizues

Studime 23 - 2016 8

Esad Mekuli

Sabri HAMITI Prishtineuml

ESAD MEKULI PEumlR TY

1 Poeti misionar

Esad Mekuli (Plaveuml 1916 ndash Prishtineuml 1993) poet peumlrkthyes redak-tor enciklopedist Vepra e tij kryesore Peumlr ty (1955) Ky shkrim nuk mund trsquoi shmanget okazionit meqeuml beumlhet neuml njeumlqindvjetorin e Esad Mekulit e neuml 61 vjetorin e daljes seuml librit teuml tij Peumlr ty Dalja nga rasti qeuml eumlshteuml meumlteseuml e secilit shkrim peumlr leteumlrsineuml beumlhet meuml e veumlshtireuml qeumlkur Mekuli eumlshteuml quajtur e veteumlquajtur moti poet misionar Kjo do teuml thoteuml qeuml ai shkruan poezi si pasion e poezi si mision poezi okazionale sidomos poezi me tendenceuml teuml theksuar Ccedileumlshtja eumlshteuml teuml mos beumlhet leximi tendencioz qofteuml i leteumlrsiseuml seuml shkruar me tendenceuml peumlrndryshe kalohet neuml thjeshteumlzime teuml palejueshme Udha mbetet keumlrkimi i bukuriseuml seuml shkrimleximit letrar qeuml rrokeuml njeumlko-heumlsisht aventureumln e identifikimit letrar e keumlnaqeumlsineuml e leximit teuml poeziseuml duke ndier bukurineuml e saj e duke njohur struktureumln e saj

2 Libri Peumlr ty

Libri Peumlr ty i Esad Mekulit qeuml doli meuml 1955 neuml Prishtineuml u pa

menjeumlhereuml njeuml ngjarje letrare madje kulturore Qe libri i pareuml poetik i njeuml autori vendeumls i autorit qeuml tashmeuml ishte beumlreuml autoritet si krijues e veprimtar kulturor edhe meuml tepeumlr u beuml libeumlr kult peumlr brezin e meumlpastajmeuml dhe meuml e reumlndeumlsishmja mbetu libri themelor i autorit sado qeuml ky botoi libra teuml tjereuml gjateuml kateumlr decenieve teuml tjera

Libri peumlrmbledh krijimtarineuml poetike teuml Esad Mekulit teuml shkruar peumlr dy decenie (rreth 30 poezi) dhe eumlshteuml i strukturuar me njeuml ndeumlrgjegje krijuese kulturore e historike Nis me poezineuml programore Popullit tim qeuml eumlshteuml njeuml eksplikim i titullit peumlrkushtues Peumlr ty teuml librit Ka tre cikle Neuml hijen e robniacutes qeuml merr vjershat e shkruara neuml vitet 1933-1940 Flamujt e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 10

shpaluem qeuml ka vjershat e viteve 1941-1944 dhe Jeta e re qeuml ka vjershat e viteve 1945-1953 Libri peumlrfundon me vjersheumln Gjykimi porse shoqeumlrohet me sheumlnimin Lexuesavet i domosdosheumlm peumlr ndeumlrgjegjen autoriale teuml keumltij strukturimi Pra ka njeuml struktureuml qeuml artikulon autorin tekstin e tij letrar dhe lexuesin neuml njeuml ndeumlrkomunikim letrar kulturor historik dhe ideologjik Duhet pareuml keumltu njeuml fillim e njeuml fund e patjeteumlr njeuml substanceuml neuml mes apo neuml qendeumlr

Neuml vjersheumln e pareuml kushtrimore neumlpeumlrmjet formuleumls kushtuese e posesive Popullit tim ndash uneuml biri yt besnik dhe ndash poeti peumlrkufizohet poeti misionar (zeuml i popullit) e poezia misionare (mjet i deumlshirave e vullnetit teuml tij) Keumlnga solemne me tone himni ngritet neuml nivel madheumlshtie e teuml heroikes duke i veumlneuml peumlrballeuml dy koheuml Njeuml teuml shkuar teuml robeumlriseuml Keumlndova (edhe kur mrsquoishte ndalue) e njeuml teuml liriseuml me ty keumlndoj mbiacute fuqineuml e ngja-llun Ka ndeumlrruar edhe statusi i keumlngeumls hereumln e pareuml keumlnga e vetmuar peumlr zgjimin hereumln e dyteuml keumlngeuml e bashkuar peumlr ngadheumlnjimin Keumlshtu peumlrkufi-zohet poeti si prijeumls dhe ky eumlshteuml misioni i mbaruar Por sprova eumlshteuml e madhe Neuml vjersheumln peumlrmbylleumlse teuml librit Gjykimi shtohet edhe koha e ardhshme ku hyjneuml neuml lojeuml feumlmijt taneuml e feumlmijt e feumlmijvet taneuml brezniteuml shekujt Neuml njeuml diskutim idesh poetike neuml formeuml sokratike provohet heroika e brezit qofteuml e kapeumlrcyer nga ldquobelbeumlzimetrdquo ldquoshteumlrzimetrdquo ldquogabi-metrdquo ldquobelbeumlzimet e abeceseuml e teuml gjuheumlsrdquohellip

Pse ndash kush ka faj qeuml teuml pareumlt srsquona kaneuml laneuml gati kurrgjeuml ndash poseuml vorresh dhe padijes kush ka faj qeuml shekuj me radheuml ndash erreumlsija dhe veteumlmija ndash si mrazet e pranvereumls kaneuml mbyteuml filizat mucirc neuml fareuml

Pikeumlpyetje pikeumlccediluditeumlse Keumlshtu mbyllet vepra Kjo tezeuml eumlshteuml diskutuar edhe meuml pareuml Keumlteuml hereuml do ta lexojmeuml si njeuml metonimi qeuml fton peumlr njeuml metaforeuml peumlr njeuml lexim letrar teuml tekstit teuml tij teuml shkruar sepse qofteuml me imagjinime mund teuml lexohet veteumlm ajo qeuml eumlshteuml shkruar si fjaleuml e parme apo si metaforeuml

Ateumlhereuml poezia meuml e mireuml e Esad Mekulit neuml keumlteuml libeumlr eumlshteuml neuml ciklin Neuml hijen e robniacutes qeuml peumlrmban vjersha teuml shkruara neuml vitet tridhjeteuml kur autori ishte i ri pra shkrimet e tij teuml riniseuml 1 Peumlr misionin poetik qeuml theksohet me pasion 2 Peumlr tematikat sociale e individuale 3 Peumlr lirineuml si

Studime 23 - 2016

11

absolut teuml njeriut 4 Peumlr figurimin e ideve teuml diteumls e teuml nateumls me kapeumlrcimet mbreumlmje e agim 5 Peumlr alternimet e koheumlve robeumlri e liri me ndeumlrmjeteumlzi-met e trishtimit hidheumlrimit deri neuml rebelim 6 Madheumlshtineuml e bjeshkeumls e teuml njeriut teuml ngjyer neuml trishtimin e varfeumlriseuml 7 Peumlr peizazhin lotues teuml artiku-luar me krahasimin e ngjizur neuml ngushticat e uni-t

Neuml ciklin Flamujt e shpaluem neuml fakt shfaqet shpalimi i fjaleumls si deumlshmi peumlr imagjinim kur shenjon kur theumlrret kur kujton apo kur vajton Neuml ciklin Jeta e re gjuha e vjersheumls i doreumlzohet entuziazmit neuml kufi teuml pro-pagandeumls edhe kur peumlrpiqet teuml beumljeuml hijen e intimizimit e teuml dashuriseuml

3 Vjershat e bukura

Lexuesi keumlrkon vjershat e bukura Edhe Esad Mekuli deumlshmon veteuml

qeuml poezia nuk shkruhet veteumlm me ide por edhe me ndjeshmeumlri e formeuml teuml peumlrsosur Teuml tilla janeuml poeziteuml Mbramja Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen Uneuml Riniacutes Djaloshi Njeuml shembull peumlrfaqeumlsues i poeziseuml seuml Esad Mekulit eumlshteuml tingeumlllimi Mbramja shkruar meuml 1933

MBRAMJA Si tufa meumlndafshi trsquoarteuml neuml teuml kalteumlrteumln shamiacute nrsquomes dy duersh trsquobardha dy kodra neumln boreuml mdash flakron pereumlndimihellip Recircteuml mbi krye peumlroreuml ngasin neumlpeumlr qiell dhe zhduken nrsquohapsiacute hellipDhe drita e mbrame shuhet mbi ccedildo sukeuml cipa e nateumls shtrihet mbi fusha trsquopeumlrhime malet heshtin nrsquoerreumlsiacute si me qeneuml teuml ngrime si teuml humbeumlte jeta mdash ccedildo gjacirc u nxi u zhduk Nrsquoajriacute ndihen klithmat e nateumls qeuml racirc mdash

Studime 23 - 2016 12

drujt praneuml rrugeumls lehtas era i peumlrkundhellip mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute Terri sundon boteumln Katundet e shtrime neuml mes teuml nateumls prehen nrsquolugineuml me andrrime

Ky tingeumlllim eumlshteuml shkruar neuml trajteumln e preferuar teuml autorit qeuml duke vizatuar peizazhin shpreh gjendje shpirteumlrore e sociale Dramacitetin e shqeteumlsi-meve e palon kujdessheumlm neuml djepin e konfesionit intim Mbreumlmja nuk eumlshteuml asfareuml idile rustikale por njeuml shqeteumlsim i mbrendsheumlm se mbreumlmja eumlshteuml veteumlm hyrja neuml nateuml qeuml jep pasiguri e frikeuml po edhe eumlndeumlrr qeuml pas saj eumlshteuml njeuml shpeumlrthim drite e njeuml diteuml Pamja shihet prej seuml larti ashtu duke u humbur e tretur prandaj njeuml intensitet i madh peumlr teuml shenjuar figurat e fundit qeuml nga larteumlsia duken e vizatohen ose neuml qiell ose neuml tokeuml Prej keumlndej dramaciteti i ndeumlrrimit teuml pamjeve ndeumlrmjet krahasimeve neuml nivel teuml peumlrjashteumlsiseuml e teuml intimitetit bdquotufa teuml meumlndafshit trsquoarteumlldquo ldquoflakeumlron pereumlndimirdquo ldquofusha teuml peumlrhimerdquo ldquomale teuml ngrimerdquo gjitheuml sintagma poetike pa retorikeuml Pastaj ldquoklithma e nateumlsrdquo dhe vargu i zbrazeumlt si figureuml e hesht-jes totale E pikeumlrisht keumltu shfaqja dramatizuese

Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute

Pas keumlsaj mbyllja e poeziseuml me figurat ldquoterri sundon boteumlnrdquo apo ldquoKatun-det e shtrime me andrrimerdquo janeuml thirrje meuml teuml forta si beumlrtima

Po ndalemi keumltu peumlr teuml theksuar njeuml ccedileumlshtje poetike e peumlrtejpoetike teuml poetit Esad Mekuli vjershat e para i shkroi e i botoi neuml gjuheumln e huaj mandej i botoi neuml gjuheumln shqipe Eumlshteuml shkrues e peumlrkthyes i poeziseuml seuml vet Keumltu do keumlrkuar retorika e tij poetike inverzionet sintaktike si ccedileumlshtje teuml peumlrkthimit fjalori i rrudhur agramatikaliteti rima e keumlrkuar jospontane Prandaj keumlrkimet stilistike keumltu marrin koheuml teuml veccedilanteuml se duhet teuml peumlrim-tohen neuml variantet e poezive neuml teuml dy gjuheumlt

Studime 23 - 2016

13

4 E majta letrare Vjershat e hershme teuml Esad Mekulit janeuml shkruar neuml vitet tridhjeteuml teuml

shekullit njeumlzet dhe janeuml teuml krahasueshme me vjershat e veumlllait teuml tij meuml teuml madh poetik Migjenit qeuml janeuml shkruar e botuar neuml teuml njeumljteumln decenie Ato janeuml teuml krahasueshme edhe formalisht si ldquovargje teuml lirardquo po meuml tepeumlr tema-tikisht e peumlr intenceumln autoriale tendenceumln shkrimore Njeuml kultureuml letrare elementare e teuml dy poeteumlve eumlshteuml bashkeumlkoheumlse me leteumlrsineuml sociale teuml slla-veumlve teuml Jugut neuml vitet tridhjeteuml Aq meuml fort neuml nivel teuml ideve e ideologjiseuml sesa teuml formave Te keumlto leteumlrsi ccedileumlshtja e ldquoteuml majteumls letrarerdquo u zhvillua si te-ori e shkrimit e si ide shoqeumlrore deri neuml nivel teuml grindjes Ccedileumlshtja ishte e shkrimit si deumlshmi e njeuml teuml tashmeje e si njeuml vizion i njeuml teuml ardhmeje E nisur si rebelim letrar peumlr trsquou kuroreumlzuar neuml shkrim utopik duke keumlrkuar absolutin e peumlrparimit dhe egalitetin si projeksion shoqeumlror i peumlrkthyer neuml tendence letrare

Kjo ishte edhe utopia letrare e poeteumlve taneuml Mekulit e Migjenit Pastaj vjen distopia Esad Mekuli e provoi keumlteuml (domosdoshmeumlrisht) kah fundi i jeteumls Po kjo eumlshteuml puneuml peumlrtej vepreumls Peumlr ty

Kush mund teuml imagjinojeuml ccedilfareuml do trsquoishte distopia e Migjenit mbas ldquoVargjeve teuml lirardquo neuml njeuml shoqeumlri totalitare

5 Fusnota

Neuml faqen e fundit teuml librit Peumlr ty eumlshteuml njeuml sheumlnim qeuml Auktori u

drejton Lexuesavet Teksti eumlshteuml kaq deumlftues e autoreferencial neuml gjuheuml deumlshmi e qeumlllime saqeuml eumlshteuml mireuml teuml jepet i ploteuml dhe i pakomentuar LEXUESAVET

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme

shkrue gjateuml periodes 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Studime 23 - 2016 14

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml periodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml hu-mbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e peumlr-gatitun ldquoShqiptari teuml kendou o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe peumlr macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i pa-randeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keuml-saj peumlrmbledhjeje (Teuml peumlrsektuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml pushtimit dhe mbas shlirimit mdash simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjershat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kuptimin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rritja dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e paralufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashprit teuml Shqiptareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln ldquoPeumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh me 1936 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren rdquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi beharrdquo (Sarajevo) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shli-rimit janeuml botue macirc teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

AUKTORI

Mehmet KRAJA Prishtineuml ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo

Njeumlra nga ccedileumlshtjet meuml teuml harruara dhe teuml leumlna me njeuml aneuml neuml studimet tona letrare dhe peumlrgjitheumlsisht neuml shkrimet tona peumlr leteumlrsineuml eumlshteuml ccedileumlshtja e marreumldheumlnieve teuml shkrimtareumlve me pushtetin si nocion dhe me pushtetet si formacione politike neuml koheuml dhe rrethana teuml caktuara Studimet tona e kaneuml leumlneuml me njeuml aneuml keumlteuml problematikeuml ndoshta peumlr shkak se shqyrtimi i keumltyre raporteve neuml njeumlfareuml shkalle i ccedilrsquomitizon edhe figurat meuml teuml ndritura teuml historiseuml dhe teuml leteumlrsiseuml soneuml ndeumlrkoheuml qeuml veteuml shkrimtareumlt taneuml teuml koheumlve meuml teuml reja kur flasin peumlr keumlteuml problematikeuml dalin disi teuml zbuluar dhe neuml njeuml pamje jo shumeuml teuml peumlrshtatshme kundrejt qendrave teuml pushtetit dhe teuml vendimmarrjes Raporte joletrare dhe jokrijuese me pushtetet ccedilfareumldo qeuml kaneuml qeneuml ato kaneuml pasur teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml qeuml nga fillimet e leteumlrsiseuml soneuml Pra shkrimtareumlt shqiptareuml teuml secileumls periudheuml letrare peumlrveccedil leteumlrsiseuml i kaneuml sheumlrbyer edhe dikujt tjeteumlr ndonjeumlhereuml njeuml pushteti teuml teumlreuml ndonjeumlhereuml njeuml qendre teuml reumlndeumlsishme teuml forceumls apo teuml vendimmarrjes ose ndonjeuml personi teuml veteumlm mbretit liderit kombeumltar liderit partiak etj Kjo neuml njeumlfareuml mase beumln teuml ditur se historikisht shkrimtareumlt taneuml e kaneuml veumlneuml leteumlrsineuml neuml sheumlrbim teuml qeumlllimeve teuml tjera dhe se ideali i tyre krijues nuk ka qeneuml i mjaftuesheumlm peumlr teuml peumlrmbushur synimet e tyre jeteumlsore

Keumlshtu shkrimtareumlt taneuml teuml leteumlrsiseuml seuml vjeteumlr i kaneuml sheumlrbyer kisheumls me teumlreuml qenien e tyre ndeumlrsa rilindeumlsit zakonisht kaneuml beumlreuml ldquojeteuml teuml dyfishteumlrdquo neuml shumiceumln e rasteve kaneuml qeneuml luajaleuml ndaj sulltanit dhe gjithnjeuml neuml keumlrkim teuml njeuml meceni qeuml do trsquoi shpeumltonte nga tutoria e tij Sekush nga rilindeumlsit e gjen shpeumltimin te ndonjeuml forceuml tjeteumlr politike e cila do ta zeumlvendeumlsonte sulltanin jo veteumlm si sundimtar ldquopersonalrdquo por edhe kolektiv Alternativeumln e tyre arbeumlresheumlt e gjejneuml te Italia e cila i financon me bujari projektet e tyre letrare dhe politike Teuml tjereumlt vendosin marreumldheumlnie alter-native Konica me Austro-Hungarineuml por nuk ngurron trsquoi ofrojeuml sheumlrbime Turqiseuml neumlse revisteumln e tij e lejojneuml teuml shpeumlrndahet neuml territorin e saj siccedil

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 16

deumlshmohet nga njeuml leteumlr e Naimit dhe Samiut drejtuar Murat Toptanin ndeumlrkoheuml qeuml veteuml Naimi mbante poziteumln e censorit neuml administrateumln e larteuml neuml Stamboll Disa nga rilindeumlsit moreumln ofiqe dhe zuneuml pozita teuml reumlndeumlsish-me neuml hierarkineuml e Perandoriseuml osmane teuml tjereumlt u lidhen me qendra teuml tjera teuml forceumls dhe teuml vendimmarrjes Ne neuml shumiceumln e rasteve i kemi peumlrligjur lidhjet e shkrimtareumlve taneuml me keumlto qendra teuml forceumls me pushtetet dhe me regjimet peumlrveccedilse neuml disa raste kur ato nuk na kaneuml shkuar shumeuml peumlr shtat individualisht por edhe si komunitet letrar dhe kombeumltar Neuml keumlteuml pikeuml nuk besoj se kemi qeneuml gjithnjeuml parimoreuml jo veteumlm pse vlimet politike neumlpeumlr teuml cilat kaneuml kaluar shkrimtareumlt taneuml kaneuml qeneuml teuml ngateumlrruara dhe qeumlndrimet e tyre shpesh teuml paqarta por duke peumlrdorur formuleumln e njohur teuml ldquointeresit teuml peumlrgjithsheumlm kombeumltarrdquo kemi amnistuar jo veteumlm shkrimtareumlt peumlr hir teuml vepreumls seuml tyre por shpesh kemi amnistuar edhe veten toneuml Neuml keumlteuml pikeuml neuml trajtimin e shkrimtareumlve taneuml kemi beumlreuml shkelje teuml reumlnda etike Ta zeumlmeuml as neuml teuml shkuareumln dhe as sot nuk sillemi njeumlsoj si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur fashizmin si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur komunizmin ndoneumlse jemi krejteumlsisht teuml veteumldijsheumlm se neuml teuml dy rastet beumlhet fjaleuml peumlr diktatura antikombeumltare dhe letrarisht teuml refuzueshme nga mendjet e lira

Ky trajtim jo i drejteuml vazhdon edhe neuml koheumln meuml teuml re kur raportet e disa individeumlve-shkrimtareuml me pushtetin peumlrligjen kurse raportet e disa teuml tjereumlve konsiderohen teuml papranueshme Mendoj se sot nga njeuml poziteuml e njeuml lirie meuml teuml madhe teuml varshmeumlriseuml seuml individit nga pushtetet mund ta themi qarteuml se teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml peumlrgjateuml gjitheuml historiseuml dhe tani nuk mund teuml thuhet se kaneuml pasur raporte dhe marreumldheumlnie peumlr trsquou krenuar me pushtetet me regjimet me ideologjiteuml dhe me prijeumlsit apo lidereumlt Neuml natyreumln e shkrimtareumlve do teuml duhej teuml ishte opozitarizmi sepse asnjeuml push-tet asnjeuml sistem asnjeuml regjim nuk eumlshteuml aq i mireuml dhe aq ideal sa teuml mos mund teuml beumlhet edhe meuml i mireuml Dhe asnjeuml lider nuk eumlshteuml dhe nuk ka qeneuml aq i mireuml sa teuml beumlhet ldquomodel krijuesrdquo peumlr njeuml shkrimtar Teuml gjitha ideolo-gjiteuml teuml gjitheuml regjimet teuml gjitheuml sistemet teuml gjitheuml pushtetet janeuml kufizues dhe pavareumlsisht se shkrimtareumlt mundohen trsquoi peumlrdorin peumlr qeumlllime teuml veta neuml esenceuml ata i peumlrdorin shkrimtareumlt dhe neuml shumiceumln e rrethanave i beumljneuml teuml duken teuml sheumlmtuar dhe qesharakeuml

Studime 23 - 2016

17

Dua teuml ndaleumlm pikeumlrisht neuml keumlteuml pikeuml edhe neuml rastin e Esad Mekulit

dhe ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml cileumln ai e ideoi e themeloi dhe e drejtoi peumlr afro 25 vjet Esad Mekuli u mbeumlshtet te parimi i njohur se pushteti dhe forca e tij duhej peumlrdorur peumlr qeumlllime meuml teuml larta Ai kishte qeneuml pjeseumlmarreumls i LNCcedil-seuml ishte komunist me bindje madje nga ata komunisteumlt qeuml zhgeumlnjehen por nuk zmbrapsen aq lehteuml siccedil kishte beumlreuml miku i i tij i afeumlrt Hivzi Sulejmani Me revisteumln ldquoJeta e rerdquo Esad Mekuli u beuml themelues i leteumlrsiseuml shqipe neuml Kosoveuml teuml cileumln duhet ta pranojmeuml nuk e themeloi duke u mbeumlshtetur neuml parimet e realizmit socialist siccedil beumlneuml bashkeumlkoheumlsit e tij neuml Shqipeumlri as duke u mbeumlshtetur neuml leteumlrsineuml e traditeumls por mbi parimet kerlezhiane teuml leteumlrsiseuml jugosllave qeuml mund teuml quhet njeuml variant jugosllav i realizimit socialist siccedil ishte varianti jugosllav i socializmit Peumlr teuml beumlreuml njeuml leteumlrsi teuml keumltilleuml neuml Kosoveuml peumlr trsquoia veumlneuml themelet njeuml leteumlrsie teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlrballej me probleme teuml shumta Mungesa e traditeumls letrare ishte njeuml fak-tor kufizues Prapambetja e peumlrgjithshme veccedilmas prapambetja kulturore gjithashtu Por ai kishte kundeumlr vetes neuml njeumlfareuml meumlnyre edhe klaseumln poli-tike kosovare dogmatike dhe teuml paarsimuar e cila nuk i pranonte dhe i re-fuzonte neuml meumlnyreuml kategorike standardet jugosllave teuml socializmit liberal Peumlr keumlteuml klaseuml politike parimet krijuese qeuml i kishte shpallur Keumlrlezha meuml 1956 ishin teuml largeumlta dhe teuml mjegullta dhe po teuml zbatoheshin neuml Kosoveuml neuml keumlndveumlshtrimin e tyre ishin antiparti Po neuml keumlto vite dhe neuml vitet meuml teuml vona rsquo60 dhe rsquo70 Esad Mekuli filloi teuml kishte kundeumlr vetes edhe ideneuml e socializmit si proces boteumlror jugosllavizmeumln e tij tashmeuml teuml luhatshme por edhe konspiracione teuml ndryshme qeuml peumlr njeuml koheuml synuan ta beumlnin Beogra-din dhe pastaj Prishtineumln qendeumlr teuml albanologjiseuml dhe teuml kultureumls shqiptare qeuml shqiptareumlt e Jugosllaviseuml synonin trsquoi beumlnin komb meuml vete dhe gjuheumln e tyre gjuheuml meuml vete Seuml voni ai filloi teuml kishte kundeumlr vetes lexuesin e Ko-soveumls qeuml nisi teuml edukohet nga leteumlrsia e realizmit social-romantik teuml Shqi-peumlriseuml madje filloi teuml kishte kundeumlr edhe integralisteumlt jugosllaveuml midis tyre shkrimtareuml teuml shquar teuml leteumlrsiseuml teuml sapo beumlreuml teuml Kosoveumls teuml cileumlt ende flitnin serbisht neuml mbledhjet e partiseuml neuml ldquoRilindjerdquo Neuml pikeumlpamje teuml ideve dhe teuml praktikeumls letrare Esad Mekuli mbeti i pandryshuar njeuml ldquokeumlrlezhianrdquo i vitit 1956

Neuml njeuml rrethaneuml teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlr teuml beumlreuml keumlteuml leteumlrsi vuri

Studime 23 - 2016 18

neuml veprim teuml vetmen gjeuml qeuml kishte teuml pacenuar besimin dhe idealin Duke qeneuml lufteumltar duke qeneuml komunist i oreumlve teuml hershme dhe duke qeneuml i formuar neuml konstalacionin politik jugosllav askush nga klasa politike e Kosoveumls nuk merrte guxim teuml dyshonte neuml peumlrkateumlsineuml e tij ideologjike dhe neuml idealizmin e tij Keumlteuml ldquokredirdquo qeuml kishte te klasa politike e Kosoveumls por veccedilmas te ajo jugosllave ai e peumlrdori peumlr trsquoi tejkaluar shumeuml kufizime qeuml i vendoste sistemi dhe ambienti politik i Kosoveumls E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo abetare peumlr emancipim themelor por edhe hapeumlsireuml peumlr kultivimin e shijes letrare Botoi traditeumln letrare botoi shkrimtareuml teuml Rilindjes botoi edhe avangardeumln dhe modernitetin Botoi shkrimet letrare teuml nacionalisteumlve por edhe teuml luajalisteumlve ordinereuml botoi leteumlrsi teuml realizmit socialist teuml shkrimtareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml Shqipeumlriseuml por botoi edhe tregimin modernist anti-drameumln dhe anti-romanin dhe poezineuml formaliste madje edhe ekstremin e saj poezineuml ldquokonkreterdquo dhe dadaiste E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo revisteuml letrare qeuml mbeuml-shteti secilin krijues teuml hapeumlsireumls shqiptare neuml ish-Jugosllavi I mbeumlshteti teuml gjitheuml pa peumlrjashtim veccedilmas shkrimtareumlt e rinj Veteumlm se neuml keumlteuml mbeuml-shtetje dhe neuml keumlteuml dominim teuml jeteumls letrare neuml Kosoveuml ldquoJeta e rerdquo krijoi monopol krijoi kufizime krijoi njeuml kornizeuml teuml ngushteuml neuml teuml cileumln nuk rrinte dot meuml leteumlrsia teuml cileumln veteuml e kishte ushqyer Nuk mund teuml them se ky ishte fataliteti i Pigmalionit i cili rebelohet kundeumlr krijuesit teuml tij por meuml shumeuml mund teuml quhet fenomen i pritsheumlm njeuml pasojeuml e paevitueshme teuml cilin njeuml diteuml do ta prodhonte pluralizmi i shkollave dhe i metodave qeuml njeumlkoheumlsisht duhej teuml ishte edhe pluralizeumlm i mendimit dhe ideve Keumlshtu nga fillimi i viteve rsquo70 dhe prapa neuml njeumlfareuml meumlnyre kundeumlr ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml tilleuml ccedilfareuml e kishte beumlreuml Esad Mekuli u ngriteumln pothuajse teuml gjitheuml teuml rinj dhe teuml vjeteumlr shkrimtareuml teuml njohur dhe teuml tjereuml meuml pak teuml njohur me mbeumlshtetje ose pa mbeumlshtetje politike Ndonjeumlhereuml krijohej peumlrshtypja se monopoli letrar ldquoJeta e rerdquo nuk ishte veteumlm pengeseuml peumlr frymeumlmarrje teuml lireuml teuml leteumlrsiseuml por ishte edhe lufteuml peumlr prestigj peumlr dominim lufteuml brezash U krijua peumlrshtypja se brezi qeuml kishte ardhur neuml leteumlrsineuml e Kosoveumls pas Esad Mekulit e keumlrkonte peumlr vete ldquoJeteumln e rerdquo si simbol teuml njeuml sundimi letrar dhe teuml forceumls hipotetike teuml kultureumls dhe teuml leteumlrsiseuml Revisteumln qeuml ishte beumlreuml simbol i leteumlrsiseuml neuml Kosoveuml nga mesi viteve rsquo70 e mori neuml doreuml brezi i dyteuml i shkrimtareumlve por nuk arriti teuml beumlnte asgjeuml peumlrveccedilse ta ccedilmontonte monopolin e saj dhe veteuml revisteumln ta beumlnte teuml pareumlndeumlsishme duke e zhven-

Studime 23 - 2016

19

dosur qendreumln e dominimit dhe teuml monopolit letrar nga ldquoJeta e rerdquo te Re-daksia e botimeve teuml ldquoRilindjesrdquo

Ndeumlrsa Esad Mekuli edhe pas ldquoJeteumls seuml rerdquo mbeti ai idealisti i vje-teumlr i cili i fiton njeuml seumlreuml betejash por e humb betejeumln meuml teuml madhe betejeumln me idealizmin e vet

Bashkim KUCcedilUKU Tiraneuml

METAFOREuml IDENTITETI

Poezia e Esad Mekulit

Para se teuml jeteuml poezia e Esad Mekulit metaforeuml identiteti vet ai me

veprimtarineuml letrare ka qeneuml simbol historik i identitetit teuml shqiptareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml trevave teuml tjera verilindore Poeziteuml e tij teuml shkruara dhe teuml botuara fillimisht neuml serbokroatisht neuml pamundeumlsi teuml gjuheumls amtare pohonin talentin e njeuml shqiptari qeuml u flet teuml tjereumlve peumlr dinjitetin dhe teuml drejteumln e gjindjes seuml vet neuml gjuheumln e tyre njeuml dukuri e njohur neuml leteumlrsineuml shqipe neuml periudheumln e Rilindjes Kombeumltare e peumlrseumlritur keumlteuml hereuml neuml Rilindjen e dyteuml teuml Kosoveumls Me veumlllimin neuml shqip Peumlr ty (1955) nis leteumlr-sia bashkeumlkohore e keumltij mjedisi qeuml do teuml beumlhet degeuml kryesore e trungut teuml leteumlrsiseuml shqipe Duke qeneuml kryeredaktori i pareuml i Rilindjes (1945) dhe i Jeteumls seuml Re (1949) kryetari i pareuml i Akademiseuml seuml Shkencave dhe teuml Arteve teuml Kosoveumls (1970) pra peumlrurues i shtypit politik dhe letrar i institucionit shkencor e artistik meuml teuml larteuml me ndihmesat dhe personalitetin eumlshteuml beumlreuml edhe njeuml lloj simboli i tyre

Ideja e pohimit teuml identitetit qeuml peumlrshkon lirikeumln dhe peumlrbeumln sistemin motivor e strukturor meuml veprues teuml saj eumlshteuml shprehur neuml trajta teuml ndrysh-me retorike metaforike simbolike alegorike me peumlrpareumlsi teuml trajtave metaforike Madje edhe neuml poeziteuml ideologjike si dhe neuml boteumln e ideolo-gjizuar hapen dritare peumlr ta shpalosur Pohimi i identitetit zakonisht merr shkas nga rreziku peumlr ta tjeteumlrsuar ateuml prandaj ajo shpesh peumlr nga brendia struktura meumlnyra e komunikimit me lexuesin eumlshteuml e llojit dramatik me konflikt hereuml neuml sipeumlrfaqe hereuml neuml thelleumlsi teuml metaforave e teuml simbolikeumls Neuml poeziteuml e njohura Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej dhe Shiftar mos meuml thuej trajtohen dy aneuml teuml teuml njeumljtit problem peumlrpjekjet peumlr ndeumlrrimin e emrit qeuml i peumlrcakton identitetin e origjineumls e teuml qeniesiseuml dhe klasifikimin racist ndaj tij si kategori shoqeumlrore e uleumlt e peumlrbuzshme Janeuml poezi retorike teuml

KDU 82118-109

Studime 23 - 2016 22

kundeumlrshtimit teuml forteuml ndaj rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml kthyer neuml leitmotiv dhe teuml misheumlruar qeuml neuml titujt me pjeseumlzeumln mohuese mos teuml ngritur neuml urdheumlr neumlpeumlrmjet shoqeumlrimit me pikeumlccediluditeumlse Ato i kundeumlrvihen realitetit shoqeumlror jashteuml tekstit Subjekti lirik i njeumlsuar me poetin eumlshteuml midis keumltij realiteti teuml njeumlmendeumlt rrezikues dhe idealizmit ideologjik teuml bindjes seuml tij Peumlr teuml shprehur brendineuml e ngjeshur dhe dometheumlniet e hapura janeuml peumlrdo-rur peumlrftesa poetike teuml disallojshme ligjeumlrimi lirik i drejtpeumlrdrejteuml trajta monologjike monologu i dialogizuar po ashtu dhe shenja pikeumlsimi teuml disallojshme pikeumlccediluditeumlse (nga peseuml hereuml neuml secileumln) pikeumlpyetje pikeuml-pyetje dhe pikeumlccediluditeumlse bashkeuml vizeuml dialogu teuml munguar vizeuml bashkuese-tire tri pikat e heshtjes pika presja pikeumlpresja

Neuml poezineuml Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej incipiti me pyetjet e vargeumlzuara A jam a srsquojam dhe ccedilka jam lidhin tekstin me kontekstin shoqeumlror teuml cilin ajo e afron duksheumlm Rreziku qeniesor eumlshteuml shtruar neuml formeumln e pyetjes hamletiane A jam a srsquo jam jo se dyshon neuml teuml qenmen e vet dhe as teuml tjereumlt peumlr teuml por peumlr ta provuar para tyre dinjitetsheumlm dhe sa meuml bindsheumlm neumlpeumlrmjet mospranimit dhe kundeumlrshtimit Pikeumlccediluditeumlsja pas pikeumlpyetjes te vargu ccedilka jam shpreh habi teuml madhe Kur mireumldihet prej gjithkujt se ccedilfareuml eumlshteuml keumlrkojneuml ta shpallin tjeteumlrsoj siccedil nuk eumlshteuml qeuml ai e quan me emeumln trsquohuej Ligjeumlrimi fillon me pjeseumlzeumln mohuese mos e cila peumlrseumlritet neuml krye teuml tri strofave nga kateumlr gjithsej si dhe neuml vargun e parafundit Mohimi neumlpeumlrmjet saj i kthyer neuml leitmotiv neuml variacionet e tekstit ndryn edhe mospranim revolteuml e kundeumlrshtim

Neuml strofeumln e pareuml Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr mos peumlrseumlrit teuml kaluareumln eumlshteuml njeuml prapakthim i padeumlshiruesheumlm neuml koheuml dhe neuml marrdheumlnie me ateuml qeuml i drejtohet shkaktarin Subjekti lirik jeton neuml teuml sotmen me qeumlndrime e peumlrjetime teuml sotme asht hapun porta imedhe zem-ra ime asht ccedileleuml Mjedisi shoqeumlror dhe zemra e tij e kaneuml pranuar tjetrin shkaktarin Tjetri jeton neuml teuml sotmen me beumlmat dhe peumlrjetimet e vjetra troket neuml porteumln e vjeteumlr qeuml neumlnkuptohet dikur ka qeneuml e mbyllur pa komunikim Prej metaforeumls Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr qeuml eumlshteuml bota peumlrreth mjedisi i pandjesheumlm neuml strofeumln pasuese kalohet neuml metaforeumln plageumlt e vjetra mos i nguc duke i bartur neuml trupin e ndjesheumlm njereumlzor a teuml shoqeumlriseuml E shkuara ka qeneuml e ndeshjeve e plageumlve Cileumlsori teuml vjetra nuk eumlshteuml thjesht peumlr lashteumlsineuml e tyre Meuml tepeumlr ka dometheumlnien e gjendjes seuml

Studime 23 - 2016

23

plageumlve Janeuml teuml pambyllura teuml pasheumlrueshme teuml peumlrjetshme Ngucja ri-ngjallja e tyre e frikeumlson subjektin lirik prandaj kalon neuml tone luteumlse peumlr mos trsquou kthyer e shkuara Zemeumlrimi revolta e papeumlrmbajtshme e ccedilvesh li-gjeumlrimin prej metaforave duke e zbritur neuml shprehjen e drejtpeumlrdrejteuml Plageumlt e vjetra konkretizohen meuml tej me mos meuml thirr nrsquoemeumln trsquohuej Peumlrpjekjen peumlr ta tjeteumlrsuar nuk e pranon e kundeumlrshton neuml formeuml prereuml Tri strofat qeuml fillojneuml me mos peumlrmbyllen me pikeumlsimin e urdheumlrores ()

Gjendjet mendimore dhe emocionale janeuml teuml ndryshueshme keumlm-behen me njeuml regjisteumlr teuml larmisheumlm dyshim habi lutje peumlr trsquoi prireuml e mira lutje prej frikeumls mos teuml ndodheuml e keqja besim revolteuml ironi mospranim urdheumlrues sepse marrdheumlniet e tij me ateuml qeuml i drejtohet janeuml kundeumlrvaj-teumlse teuml ndeumlrlikuara Ai i drejtohet njeuml Ti- je i afeumlrt neuml koheumlsi neuml teuml tani-shmen dhe neuml hapeumlsireuml sikurse parakupton veta e dyteuml Gjithashtu eumlshteuml mungues dhe i pashfaqsheumlm nuk i peumlrgjigjet dialogut teuml hamendeumlsuar Peumlrgjigje janeuml besimi shpresa bindja utopiste e vet subjektit lirik Marreuml-dheumlniet me teuml janeuml paradoksale neuml rrafshin abstrakt teuml koheuml-hapeumlsireumls dhe neuml rrafshin konkret shoqeumlror Nga njeumlra aneuml eumlshteuml shkaktari i rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml tij e theumlrret neuml emeumln trsquohuej dhe nga ana tjeteumlr udheumlheqeumls dhe ateuml dora qeuml i prin dhe e peumlrgdhel Mendimi duket se mbeumlrrin neuml baraz-pesheuml neuml pikeumln zero Pavareumlsisht prej peumlrjetimeve teuml dhembshme poeti nuk shkulet nga bindja ideologjike nga utopia larg realitetit edhe kur qeniesia identiteti i tij eumlshteuml i rrezikuar por u meumlshon teuml dy fijeve pa leumlshuar as njeumlreumln as tjetreumln Neuml keumlteuml rast eumlshteuml i dyzuar pa rrugeumldalje Ndeumlrsa neuml ballafaqimin kontrastues midis realitetit njeumlmendeumlsiseuml seuml asaj qeuml ndodh dhe bindjes utopiste deumlshireumls e shpreseumls seuml tij kahja anon nga mospranimi revolta ndalimi urdheumlrues Dy strofat e para janeuml ndeumlrtuar neuml formeuml kontrapunkti Peumlrbri rrezikut dhe keumlrkeseumls peumlr teuml mos trokitur neuml porteumln e vjeteumlr peumlr mos trsquoi ngucur plageumlt mos trsquoi thirrun me emeumln teuml huej janeuml vargjet e besimit entuziast

neuml keumltrsquo diteuml trsquopranvereumls sime asht hapun porta ime dhe zemra ime asht ccedileleumlhellip me doreumln tande

qeuml prin e peumlrgdhel

Studime 23 - 2016 24

qeuml eumlshteuml dora e Ti-seuml shkaktarit teuml tjeteumlrsimit Dy strofat e fundit e treta dhe e kateumlrta nuk janeuml neuml formeuml kontrapunkti Neuml to ka veteumlm kundeumlrshtim teuml prereuml dhe ironi Ti-seuml i theksohet se ai e di fare mireuml cili eumlshteuml subjekti lirik dhe neuml ateuml emeumlr trsquoi theumlrraseuml

-O ti di Ccedilka jam Ateuml ateuml ma thuejhellip Poezia peumlrmbyllet me urdheumlrore teuml prereuml Mos meuml thirr me emeumln trsquo huej Ka mundeumlsi edhe peumlr njeuml lexim tjeteumlr me kahje mendimi teuml hapur

Beumlmat e papajtueshme teuml doreumls qeuml prin e peumlrgdhel qeuml driteuml e lumni dhuron dhe njeumlhereumlsh e theumlrret me emeumln trsquo huej marrin kuptim ironik e paradoksal I prin dhe e peumlrgdhel peumlr ta shpeumlneuml te drita dhe lumnia e tjeteumlrsimit

Neuml poezi teuml tjera metaforat janeuml meuml abstraguese teuml ngritura deri neuml simbole Poezia Neuml grykeuml strukturalisht dhe kuptimisht eumlshteuml njeuml triptik me pjeseumlt 1 Bistrica 2 Pisha neuml shkamb 3 Dy shqiponja neuml teuml cilin peizazhi lirik ndeumlrthurret me lirikeumln peumlrsiateumlse Neuml teuml spikasin disa nga tiparet meuml cileumlsore teuml stilit teuml tij thuktia e shprehjes dramatizmi i brendsheumlm shenjeumlzimi karakterizues i kursyer i rrethanave teuml jeteumls e teuml mbijeteseumls duke funksionalizuar kateumlr objekte Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bistrica (lumi) Pisha mbi shkamb teuml shkruar me shkronjeuml teuml madhe qeuml i shndeumlrron neuml emra teuml peumlrveccedileumlm me peumlrfaqeumlsim neuml shkallare sipeumlrore

Pamja natyrore qeuml peumlrshkruhet eumlshteuml Gryka e Rugoveumls ndeumlr peizazhet meuml teuml bukur teuml hapeumlsireumls shqiptare Qielli njeuml kupoleuml apo kambaneuml madheumlshtore qeuml mbyll horizontin neuml tri aneuml ana e kateumlrt eumlshteuml rrjedha e lumit Pylli tri faqesh qeuml duket se zbret prej qiellit neuml tokeuml me njeuml majeuml shkeumlmbore teuml frikshme thuajse do teuml zejeuml poshteuml kur kalon rrugeumls Bistrica gurgulluese qeuml i jep jeteuml lugineumls dhe meuml tej fusheumls Peizazhi natyror nuk eumlshteuml zgjedhur peumlr bukurineuml por peumlr simbolikeumln gjeo-historike teuml betejave kundeumlr pushtuesve qeuml janeuml zhvilluar neuml Grykeumln e Rugoveumls dhe mundeumlsiteuml metaforizuese qeuml ka shfryteumlzuar poeti peumlr teuml ndryreuml neuml to

Studime 23 - 2016

25

dometheumlnie teuml gjereuml Prandaj bukuria e tij eumlshteuml ravijeumlzuar fare pak me peumlrdorimin njeuml hereuml teuml fjaleumls e bukur peumlr natyreumln edhe kjo pas cileumlsorit e vrazhdeuml Ngjyrat e ccedilelta me driteuml e teuml geumlzueshme qeuml nxitin emocione pozitive janeuml kateumlr lloje neuml peumlrmaseumln hapsinore 8 e blerteuml 2 hereuml pisheuml e blerteuml- gjalleumlri jeteuml neuml luleumlzim teuml peumlrhersheumlm e kalteumlrta 1 hereuml nalteumlsiteuml e kalteumlrta e bardha 2 hereuml njeriu shallbardheuml dhe 2 hereuml te metafora bora ndoneumlse me ngjyreuml teuml papeumlrcaktuar mund teuml peumlrfshihet tek e ccedilelta edhe qielleumls seuml paaneuml duke qeneuml se e paaneuml mund teuml jeteuml pa re Keumlto janeuml ndeumlrfutur neuml ngjyreumln e peumlrhimteuml teuml shkambit teuml peumlrhimteuml teuml peumlrdorur 9 hereuml 2 hereuml graniti qeuml eumlshteuml lloji i shkambit 1 hereuml rasa e shkambit 1 hereuml guri veteumlkuptohet po i peumlrhimteuml E peumlrhimta eumlshteuml neuml peumlrmaseumln hapsinore 14 Peumlrpjestimi midis ngjyrave teuml kundeumlrta eumlshteuml 814 Tabloneuml e zoteumlron ngjyra e erreumlt e ndeumlrmjetme midis teuml bardheumls dhe teuml zezeumls e cila mund teuml marreuml drejtim peumlr nga e bardha sikurse mund teuml marreuml drejtim nga e zeza simbolikeuml dramatike konflikti gjithsesi me horizont teuml hapur me qielleuml teuml paaneuml dhe nalteumlsi teuml kaltra

Me lumin qeuml bren shkeumlmbin dhe prej aluvioneve ka mbathur Rrafshin e Dukagjinit me pisheumln qeuml ka ccedilareuml shkeumlmbin eumlshteuml lufta peumlr jeteumln prej zanafilleumls seuml planetit teuml tokeumls neuml parahistori Lirika nuk eumlshteuml thjesht e llojit teuml quajtur teuml peizazhit me peumlrshkrim asnjaneumls sikurse eumlshteuml veccedilori e tij Peumlrshkrimi i natyreumls marreumldheumlniet midis objekteve teuml vlereumlsuara prej subjektit lirik janeuml metafora teuml jeteumls dhe teuml peumlrpjekjeve njereumlzore Lumi i Bistriceumls eumlshteuml shirit i gjalleuml peumlrpjekje e shkujve me ngadhnjye deumlshmitar i qeumlndreseumls klithmeuml e fuqishme e jeteumls

Pisha neuml shkamb neuml njeumlsineuml e dyteuml teuml triptikut qeuml ka leumlshue rranjeumlt ngjan teuml jeteuml simbol i jeteumls neuml kushte e rrethana skajshmeumlrisht teuml veumlshtira Cileumlsori e gjalleuml neuml vargun peumlrmbylleumls Pisha e gjalleuml neuml natyreumln shkam-bore e afron me njeriun e gjalleuml gjindjen bashkeumlsineuml e gjalleuml qark teuml cileumls uleumlrojneuml ernat e teumlrbueme qeuml ndeumlrmendin ujqit e teumlrbuar dhe bora peshon eumlshteuml e reumlndeuml Neuml fund teuml vargut janeuml pikat e heshtjes duke e leneuml teuml hapur leximin peumlr teuml neumlnkuptuar dometheumlnie teuml ndryshme

Neuml njeumlsineuml e treteuml poetike shfaqet njeriu shallbardheuml me qeumlndrime qeniesoreekzistenciale dhe shqiponja qeuml janeuml teuml barazvlefsheumlm Shallbar-dhi eumlshteuml peumlrkateumlsisht rugovasi me shallin e tij dallues Neuml neumlntitullin e saj

Studime 23 - 2016 26

teuml dy quhen shqiponja dhe meuml tej banoreuml teuml pandameuml teuml keumltyne shkam-bijve Prania e tyre tanimeuml identifikon jeteumln njereumlzore teuml peumlrcaktuar si jeteuml e njeriut shallbardheuml neuml tokeuml dhe e shqiponjeumls barazvlereumls i tij neuml qiell Brenda konceptit teuml piktureumls subjekti lirik e zhbiron boteumln e tyre neumlpeumlrmjet syve neuml retineumln e teuml cileumlve janeuml teuml ngrira rrethanat e teuml shkuareumls fare teuml afeumlrt neuml trajta metaforike reteuml e gjuheumlzat e boreumls seuml vjeme dimeumlr i reumlndeuml dhe shkuma e Bistriceumls qeuml ka veumlshuar njeuml rrezik peumlrmbytjeje

Po neuml retineumln e syve peumlrkundeumlr rrethanave teuml reumlnda eumlshteuml vendimi i tyre me qeneuml me qeumlndrue i cili metonimikisht neumlnkupton mosqenien largimin rrjedhje historike e njohur e krijuar peumlr pakeumlsimin e shqiptareumlve Fjala vendim peumlrafron njeuml marreumlveshje beseumllidhje peumlrbetim teuml peumlrbashkeumlt teuml njeuml forumi bie fjala kuvendi qeuml ka teuml drejteumln teuml marreuml vendime Neuml koheumlsi vendimi nuk eumlshteuml as i vjetmi as i sivjetmi por i pa papeumlrcaktuar ndryshe i peumlrgjitheumlsuar edhe me trajtat foljore me qeneuml me qeumlndrue Me qeneuml eumlshteuml e njeumlllojteuml me qeumlndrue dhe anasjellas me qeumlndrue do teuml thoteuml me qeneuml Qeniesia e tyre eumlshteuml e kushteumlzuar neumlse do teuml qeumlndrojneuml aty ku janeuml simbolizuar me Grykeumln e Rugoveumls Neuml keumlteuml gjashteumlvargsh rrethanat e veumlshtira arsyet peumlrse eumlshteuml marreuml vendimi me qeneuml me qeumlndrue janeuml shprehur neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml kundeumlr ashpeumlrsiseuml seuml rrethit kundeumlr skamjes e vorfniseuml

Pas tyre rishfaqet si leitmotiv Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bis-trica dhe Pisha mbi shkamb keumlteuml hereuml misheumlrim i fuqiseuml seuml gjalleseumls seuml natyreumls e teuml jeteumls njereumlzore natyreuml neuml teuml cileumln janeuml neuml harmoni vrazhdeumlsia dhe bukuria Trevargshi peumlrmbylleumls eumlshteuml njeuml sentenceuml filozofike Jeta asht lufteuml e papreme peumlr hapsi peumlr gjallneseuml Jeta e kthyer neuml lufteuml peumlr hapeumlsireuml dhe mbijeteseuml sikurse dihet ka qeneuml dukuria themelore historike veccedilaneuml-risht qeuml kur kaneuml filluar peumlrpjekjet peumlr formimin dhe shtrirjen e shtetit shqiptar

Te Bjeshkeumlt e Nemuna shqiptari njeumljteumlsohet me malin njeuml konstante simboliko-metonimike e njohur e poeziseuml shqipe Peumlr teuml pareuml ndeumlrlidhjen e brendshme teuml mbareuml poeziseuml shqipe bashkeumlkohore edhe neumlpeumlrmjet keumlsaj konstanteje fillimisht nisur nga titulli me teuml mund teuml praneumlvihen poeziteuml Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr Alpet neuml dhjetor poema e mireumlnjohur Peumlrse mendohen keumlto male teuml Ismail Kadareseuml Dy poezi kaneuml objekt figurimi

Studime 23 - 2016

27

Bjeshkeumlt e Nemuna Edhe Alpet neuml dhjetor kaneuml po ato sepse neuml gjeografi emri i tyre po zeumlvendeumlsohet me Alpet Shqiptare Sheumlmbeumllltyra legjendare e arketipit teuml shqiptarit qeuml kishte mbeumlrritur neuml bashkeumlkoheumlsi neuml mesin e shekullit XX te Peumlrse mendohen keumlto male duket se ka zbritur nga Bjesh-keumlt e NamunaAlpet Shqiptare vendi i eposit shqiptar dhe i kreshnikeumlve teuml tij Neuml teumlreumlsineuml e figurimit teuml malit teumlrheq veumlmendjen peumlr ta shpjeguar poe-tizimi nga autoreuml teuml ndrysheumlm i Bjeshkeumlve teuml Nemuna Namuna teuml kthyera gati neuml kult

Esad Mekulin neuml pamje teuml pareuml e shqeteumlson emeumlrtimi i tyre me mallkim Peumlrse teuml nemuna Ismail Kadareja e shpreh teumlrthorazi shqeteuml-simin prej emrit Pa e peumlrmendur mallkimin e tyre keumlrkon ta fshijeuml ateuml duke i peumlrshkruar me bukuri teuml jashteumlzakonshme teuml paarritshme si njeuml Olimp Peumlrse i shqeteumlson emri peumlrccedilmues dhe keumlrkojneuml ta peumlrgeumlnjeshtrojneuml duke i poetizuar Shqiptari i veshur me cileumlsiteuml e malit ldquoteuml mallkuarrdquo dhe anasjellas peumlrngjason me teoriteuml raciste kundeumlrshqiptare neumlnvlefteumlsuese e peumlrccedilmuese ndaj tij ldquoCcedilmallkimirdquo i tyre eumlshteuml ldquoccedilmallkimrdquo i tij Arsyet e njeumlmendta teuml zgjedhjes seuml Bjeshkeumlve teuml Namuna janeuml teuml tjera teuml boteuml-kuptimit meumlnyreumls seuml peumlrjetimit dhe teuml krijimit

Gjeografeumlt i peumlrshkruajneuml keumlshtu Bjeshkeumlt e Nemuna treveuml e madhe malore neuml Shqipeumlrineuml Veriore qeuml zeuml gjysmeumln P teuml Alpeve Shqiptare e njeumlj-teuml nga shtrirja gjeografike me Maleumlsineuml e MadhehellipB N vazhdojneuml edhe neuml Kosoveumln P si dhe neuml pjeseumln JP teuml Malit teuml Zi (Plava dhe Gucia) Emeumlr-timi BN neuml studimet e gjeografeumlve dhe neuml peumlrdorimin e peumlrgjithsheumlm ka ardhur duke u zeumlvendeumlsuar meuml emrin ldquoAlperdquo (Alpet Shqiptare)hellipBN teuml Kosoveumls zona malore meuml e madhe dhe meuml e larteuml e Kosoveumls neuml pjeseumln P teuml saj kufi me Shqipeumlrineuml dhe Malin e Zi vazhdim i drejtpeumlrdrejt orografik i BN qeuml shtrihen brenda territorit teuml RSHhellipRelievi tepeumlr i thyer thuajse i pakaluesheumlm klima shumeuml e ashpeumlrhellip veumlshtireumlsiteuml e peumlrballimit teuml jeteumls neuml ato vise mund teuml shpjegojneuml edhe cileumlsimin e tyre si ldquoteuml Nemunardquo (Fjalor Enciklopedik Shqiptar 1 Akademia e Shkencave e Shqipeumlriseuml Tiraneuml 2008 faqe 261-262)

Poeziteuml dallohen peumlr thukeumltineuml e shprehjes Njeumlra eumlshteuml 20 dhe tjetra 40 fjaleuml

Studime 23 - 2016 28

Bjeshkeumlt e Nemuna Shkeumlmb i gjalleuml Beden Forteseuml E fisithellipPeumlrse teuml nemuna Mu si ato qeumlndruan me ndereuml e beseuml Shekujve kreshnikeumlt taneuml burra

(Esad Mekuli I varuri i keumlndon liriseuml poezi teuml zgjedhura zgjodhi e peumlr-gatiti Ali Podrimja Toena Tiraneuml 2006 faqe 63)

Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr As zog as veteumltimeuml Gjeumlkund syri srsquo has Ngrireuml gjithccedilka Eumlndeumlrr Veshur neuml kuarc Si neuml hotelet e shtrenjta Ku shtegtari srsquohyn Shiu dot srsquoi afrohet Luksit alpin Shkeumlmbinj si tempuj Neumln re mbi re Njeuml varrezeuml bubullimash Kujdes neumln keumlmbeuml ke 1980

(Ismail Kadare Ca pika shiu raneuml mbi qelq dyzet poezi teuml zgjedhura paratheumlnia nga Ali Podrimja Onufri Tiraneuml 2003 faqe 78)

Tek teuml dyja eumlshteuml poetizuar paarritshmeumlria pjeseuml e madheumlshtiseuml seuml tyre Peumlrveccedil bjeshkeumlve objekte figurimi teuml peumlrbashkeumlta janeuml po ashtu shkeumlmbishkeumlmbinj dhe njeriu Paarritshmeumlri-paprekshmeumlrineuml e natyreumls Esad Mekuli e peumlrcjell tek vepra e njeriut neuml ndeumlrlidhjen e pandashme teuml tyre peumlr ta ngritur neuml shkallaren e qeumlndreseumls historike teuml brezave neuml

Studime 23 - 2016

29

shekuj Leumlnda e bjeshkeumlve eumlshteuml- shkeumlmb i gjalleuml e pakapeumlrcyeshme dhe e pazhbeumlshme dhurateuml e natyreumls Menjeumlhereuml i ndeumlrprereuml nga pika pa fjaleuml tjeteumlr midis metonimia e shkeumlmbit shndeumlrrohet neuml beden dhe forteseuml sim-bole qeuml shkrijneuml vepreumln mbrojteumlse teuml natyreumls dhe teuml njeriut ndeumlr teuml cilat peumlrpareumlsi merr ajo e njeriut sepse eumlshteuml e fisit e familjes seuml madhe teuml njeuml gjaku dhe mbiemri e ndeumlrtuar prej tij Bjeshkeumlt prej shkeumlmbi bedeni for-tesa burrat peumlrbeumljneuml paprekshmeumlri-qeumlndreseumln Burrat janeuml teuml peumlrcaktuar me beumlma e tipare dalluese Beumlma kryesore historike e tyre kaneuml qeumlndruar neuml shekuj mu si ato (bjeshkeumlt) Tiparet janeuml sintetizuar me cileumlsorin kresh-nikeumlt shoqeumlruar me pronorin e veteumls seuml pareuml neuml shumeumls taneuml- kreshnikeumlt taneuml qeuml i peumlrkasin bashkeumlsiseuml seuml subjektit lirik teuml njeumlsuar me poetin Qeumln-dresa eumlshteuml e kreshnikeumlve taneuml burra trima teuml meumldhenj dhe me shpirt fis-nik teuml mbajtur mend peumlr beumlmat Teuml qeumlndruarit ka qeneuml me ndereuml nuk kaneuml lejuar teuml prekej e drejta e tyre dhe beseuml teuml lidhur peumlr jeteuml a vdekje peumlr ta mbrojtur ateuml dy tipare themelore identitare Ruajta e beseumls neuml keumlteuml kon-tekst afron edhe ruajtjen e identitetit besnikeumlrineuml ndaj vetes traditeumls teuml pareumlve Sheumlmbeumllltyra identitare e shqiptarit neuml poezineuml e Esad Mekulit eumlshteuml arketipike historike legjendare

Neuml poezineuml e Ismail Kadareseuml pareumlsore eumlshteuml madheumlshtia e pashkel-shmeumlri- paarritshmeumlriseuml seuml tyre Peumlr keumlteuml Bjeshkeumlt e Namuna sheumlmbeumlllehen neuml njeuml stineuml neuml dimeumlr qeuml e madheumlshton paarritshmeumlrineuml dhe bukurineuml e tyre kur gjallesat nuk e peumlrballojneuml dot as zoghellipgjeumlkund syri srsquo has Edhe shiu dukuri e reumlndomteuml e zakonshme peumlr relieve teuml uleumlt dotsrsquoi afrohet luksit alpin Ngjitja apo qenia neuml ato bjeshkeuml eumlshteuml luks e privilegj veteumlm peumlr dukuri teuml jashteumlzakonshme Madje nuk ka as veteumltima njeuml peumlrjashtim i natyreumls Shkeumlmbinjteuml si tempuj neumln re mbi re janeuml teuml shenjteumlruar teuml ndeumlrtuar nga natyra e teuml ruajtur nga Zoti Mireumlpo ka patur bubullima qeuml ndeumlrmendin bubullimat e lufteumls neuml kulmin e betejave Ato kaneuml qeneuml neuml teuml shkuareumln dhe teuml shumta aq sa me to eumlshteuml krijuar njeuml varrezeuml bubullimash tanimeuml jo aktive Njeuml varrezeuml bubullimash edhe si shprehje peumlrngjason me varrezat e heronjve e cila peumlrbri tempujve eumlshteuml e mbrojtur nga dora e Zotit Natyra dukuriteuml atmosferike mbetjet e tyre janeuml teuml peumlrshtatshme peumlr ngjarje dhe heronj mitikeuml e legjendareuml teuml cileumlt analogjia e natyreumls me historineuml sikur i shpeumlrfaq neuml sfond Mrekulliteuml e Bjeshkeumlve teuml Namuna i kupton dhe i peumlrjeton bashkeumlkoheumlsi subjekti lirik i njeumlsuar me poetin dhe

Studime 23 - 2016 30

miku apo kolegu i tij vizitorturist Keumlta janeuml mbi varrezeumln e bubullimave madheumlrim i pasardheumlsit teuml teuml sotmes Subjekti lirik i gjitheumldijsheumlm i teumlrheq veumlmendjen mikut koleg Njeuml varrezeuml bubullimashkujdes neumln keumlmbeuml ke Neuml njeuml nga leximet teumlrheqja e veumlmendjes mund teuml jeteuml peumlr mos teuml shkelur mbi varrezeumln e shenjteumlruar teuml bubullimave Sheumlmbeumllltyra e identitetit te Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr e Ismail Kadareseuml eumlshteuml ahistorike e peumlrjetsh-me mitike legjendare Ajo peumlrftohet teumlrthorazi nga madheumlshtia e mjedisit natyror

Peumlrfundim Metafora e identitetit e shqiptuar seuml pari prej Esad Me-kulit ka qeneuml beumlrthama autentike meuml e domosdoshme qeuml me meumlnyra e trajta teuml ndryshme nga ato tradicionale e deri te modernet e modernistet eumlshteuml peumlrftuar dhe zhvilluar neuml peumlrgjitheumlsi neuml poezineuml shqipe teuml shkruar neuml keumlteuml mjedis duke u shndeumlrruar neuml konstante thelbeumlsore teuml saj sikurse eumlshteuml neuml mbareuml poezineuml shqipe teuml meumlparshme dhe bashkeumlkohore Shqiptimi i pareuml ka raste qeuml edhe po teuml jeteuml modest aq meuml tepeumlr kur ndiqet e zhvillo-het nga shumeuml zeumlra teuml tjereuml shpesh shndeumlrrohet neuml simbol Edhe metafora e identitetit eumlshteuml shndeumlrruar neuml simbol

Kujtim M SHALA Prishtineuml SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI

I SHKRIMTARIA Shkrimtaria e ideologjia kthehen neuml tautologji kur keumlrkohen te

shkrimtareumlt veprimtareuml socialeuml sepse shkrimtaria e veprimtarit beumlhet me projeksione apo me copa veprimi Keumlshtu Esad Mekuli shenjohet si shkrimtar i lidhur me ideologjineuml (sociale) ndeumlrsa ky shenjim do evidenca e prova duke nisur nga kush eumlshteuml Esad Mekuli (kulturalisht)

I njohur edhe si Sat Nokshiqi e Sat Hoxha Esad Mekuli u lind neuml Plaveuml meuml 1916 Poet e peumlrkthyes njeuml nga themeluesit e drejtuesit e jeteumls kulturore e letrare teuml Kosoveumls pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore redaktor i revisteumls letrare kult Jeta e re Fitues i disa ccedilmimeve teuml reumlndeumlsishme letrare

Mekuli nuk u shkollua peumlr leteumlrsi por u kthye neuml (veprimtar) letrar teuml peumlrhersheumlm Njihet si njeuml nga eteumlrit letrareuml teuml Kosoveumls si njeriu qeuml ka botuar krijimet e veprat e para teuml autoreumlve teuml Kosoveumls e njeuml nga themeluesit institucionaleuml teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml Kosoveumls edhe pse veteuml nisi teuml shkruajeuml e teuml botojeuml neuml serbisht

Keumlshtu shenjohet humanisti Esad Mekuli i cili humanizmin e mendon dhe e kthen neuml sheumlrbim ndeumlrsa peumlrcaktimin ideologjik e politik e ma-nifeston si iluminizeumlm teuml lidhur me kategori teuml baraziseuml e teuml peumlrparimit social e nacional

Keumlto janeuml shenja biografike teuml Mekulit me teuml tjereumlt meqeuml njeuml shkrim-tar veprimtar si ai biografineuml e ndeumlrton me teuml tjereumlt Vepra e Mekulit letrare lexohet neumln shenjat e temave sociale e ideologjike teuml cilat neuml jeteuml kthehen neuml biografi me teuml tjereumlt pra neuml biografi teuml veprimtarit social e kulturor

Shenjat e tilla biografike e bibliografike e hapin autorin qeuml shkrimin e njeh si veprim me funksion neuml jeteumln kolektive shkrimtarin e veprimtarin e skemeumls seuml njohur shqiptare qeuml shkrimtareumlt i kthen neuml veprimtareuml politikeuml Por Mekuli srsquoeumlshteuml veteumlm shkrimtar i doktrineumls meqeuml ideteuml e ideologjia e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 32

vepreumls seuml tij bashkeuml me vepreumln kulturore kthehen neuml njeuml iluminizeumlm social neuml teuml cilin veprimi eumlshteuml meuml i forteuml se doktrina ndeumlrsa shkrimi meuml i buteuml sesa ajo Peumlrfundimisht veteuml termi shkrimtariacute shenjon diskurse peumlrtej leteumlrsiseuml dhe ccedilon te jeta sociale institucionale e Kosoveumls seuml shekullit teuml Mekulit II IDEOLOGJIKA

Ideologjika eumlshteuml term qeuml shenjon projeksionin ideologjik neuml krijimet

apo neuml interpretimet letrare e qeuml kur kthehet neuml sistematikeuml merr shenja teuml njeuml metode Keumlshtu ideologjika ka shenjat e metodeumls seuml krijimit apo teuml interpretimit teuml leteumlrsiseuml kur shkrimtari konceptohet si veprimtar e shkrimtaria si deumlshmi e veprimit Kjo duket sa hereuml qeuml forcohet tendenca e shkrimit si te vepra e Mekulit e cila eumlshteuml projektuar si veprim i kthyer neuml diskurs ndeumlrsa veprimi mendohet e projektohet si iluminizeumlm ideologji e baraziseuml e peumlrfundimisht mbetet njeuml utopi meqeuml diskurset e tilla duan ta ndryshojneuml jeteumln dhe veteumlm neuml fund e meumlsojneuml se jeta eumlshteuml meuml e ashpeumlr se teuml gjitha diskurset Peumlrfundimisht ideologjika neuml kuptimin qeuml i japim neuml rastin e Mekulit beumln bashkeuml leteumlrsineuml e ideologjineuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml metodike neuml vepreumln letrare si shkrimtariacute Njeuml vepeumlr e tilleuml hap ccedileumlshtje themelore peumlr statusin e leteumlrsiseuml dhe peumlr funksionin e saj meqeuml neuml fillim e neuml fund asaj i peumlrshkruhet status veprimtarie pragmatike e funksion i prereuml social

Ideologjika nga veteumldije e tendenceuml kthehet neuml shenjeuml themelore teuml poetikeumls sidomos kur e peumlrseumlrit veteuml autori neuml diskurse qeuml shpjegojeuml vepreumln e tij e artin si te teksti programatik i Mekulit i botuar neuml numrin e pareuml teuml revisteumls Jeta e re (korrik 1949) apo te Kujtimet e vona teuml tij Kjo do teuml thoteuml se Mekuli si metodeuml leximi teuml vepreumls seuml tij e propozon ateuml qeuml quajmeuml ideologjikeuml duke e njohur meuml pareuml si shenjeuml themelore teuml saj

Neumln keumlto shenja si thuret vepra e Mekulit peumlrkrah dhe e kryqeumlzuar me ideologjineuml si e projekton ateuml si e thoteuml shkrimtari meumlsimin dhe si e kthen neuml veprim

Veteuml pyetjet e shenjojneuml njeuml vepeumlr iluminizmi social teuml lidhur me jeteumln e shqiptareumlve me teuml tjereumlt neuml bashkeumlsineuml politike teuml menduar si finalitet e qeuml

Studime 23 - 2016

33

u provua si utopi finale Kjo eumlshteuml vepra e veprimtarit social teuml lidhur me epokeumln shenjat e seuml cileumls kthehen neuml referenca themelore teuml vepreumls kur thuret poetika apo kur thuhet meumlsimi

Na duket e reumlndeumlsishme teuml neumlnvizojmeuml se iluminizmi i vepreumls seuml Mekulit srsquoeumlshteuml mendimtariacute por ideologji veprimi qeuml vepra e kthen neuml ideologjikeuml Vepra e tilleuml beumlhet deumlshmi e koheumls hapet me teuml gjitha shenjat e ziseuml sociale e nacionale kthehet neuml deumlshmi teuml kryengritjes e mbyllet me geumlzimin peumlr triumfin e ideologjiseuml seuml baraziseuml Duket paradoksale qeuml vepra mimetike e Mekulit feston peumlr jeteumln e barabarteuml dhe peumlr teuml barabarteumlt kur veteuml jeta shenjon e shkalleumlzon pra beumln hierarkiteuml Keumlshtu utopia kthehet neuml fiksion dhe shpeumlton copeumlza teuml vepreumls seuml Mekulit ashtu qeuml teuml duket shkrimtaria poetike e teuml teumlrhiqet ngadaleuml ideologjia Projeksioni ideologjik i autorit eumlshteuml zgjedhje qeuml do teuml thoteuml se ai feston veumlrtet meqeuml beson veumlrtet Se ideologjia u provua si utopi dhe veteuml u kthye qeuml ta rreumlnojeuml ateuml qeuml kishte projektuar shkon peumlrtej vepreumls seuml Mekulit dhe e provon se jeta peumlrhereuml eumlshteuml tjeteumlr nga vepra edhe kur kjo krijon iluzionet meuml teuml forta teuml reales e teuml identifikimit me jeteumln (kolektive)

Ideologjia qeuml projekton e peumlrfton vepra e Mekulit ka rreumlnjeuml sociale dhe propozohet si ideologji nacionale neuml paradigmeumln e njohur teuml rrafshimeve teuml internacionales Neuml frymeumln e asaj ideologjie klaseumlt dallojneuml njereumlzit pjesa meuml e madhe hyn neuml klaseumln qeuml vuan dhe kjo shenjohet si padrejteumlsi e diferencimit ndeumlrsa rrafshimi i klaseumlve beumlhet tendenca ideologjike the-melore qeuml shtrihet neuml gjitheuml shekullin e tij teuml krijimit

Duke luajtur me figurat e Mekulit vepra e tij nis me shqiptarin qeuml vajton e thuret nga shqiptari qeuml keumlndon Keumlnga hapet neuml rratheuml seuml pari peumlr ldquojeteumln e rerdquo pastaj peumlr copa teuml keumlsaj jete teuml lidhur me arsimimin e me emancipimin Keumlshtu vepra merr shenjat e utopiseuml totale meqeuml do teuml jeteuml deumlshmi totale e jeteumls Veteuml pretendimi e meuml fort tendenca peumlr teuml deumlshmuar janeuml peumlrcaktime ideologjike neuml trajteumln leteumlrsia e thoteuml jeteumln si deumlshmi dhe veteuml kthehet neuml meumlsim peumlr ldquojeteumln e rerdquo qeuml shenjon ideologjineuml apo utopineuml themelore teuml vepreumls poetike e teuml veprimit social e politik teuml Esad Mekulit E gjitheuml kjo shenjohet e anticipohet te vepra e pareuml poetike e tij Peumlr ty (1955) e eksplikohet meuml tej neuml faqet e vepreumls seuml tij madje neuml tituj si Dita e re (1966) apo Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Keumlshtu

Studime 23 - 2016 34

ideologjia thur figurat e veta teuml njeumlnjeumlshme me diskursin e saj publik e social ndeumlrsa poeti rrudhet vargjeve kur neuml vetmi e thoteuml Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen apo kur thur Kangeumln intime

Raporti i shkrimtariseuml me ideologjineuml ndeumlrliqeumlsohet e provohet nga biografia e Mekulit qeuml lidh vepreumln e veprimin neuml bibliografi nga veprat poetike kryevepra e tij nga jeta e tij kulturore letrare e hapur dhe e provuar neuml radheuml teuml pareuml me revisteumln Jeta e re nga kujtimet e nga meumlsimet ndeumlrsa prova meuml e mireuml e keumltij raporti beumlhet me aneuml shembujsh III VEPRA

Shkrimtaria e Esad Mekulit hapet me vjershat e botuara neuml vitet rsquo30 teuml

shekullit XX neuml serbisht dhe lidhet neuml vepeumlr qeuml nga viti 1955 kur doli Peumlr ty vepra themelore e Mekulit e cila u shkrua e u provua neuml variante peumlrgjateuml shekullit krijues teuml tij Keumlteuml e evidenton bibliografia ndeumlrsa e provon vepra letrare faqe pas faqeje

Vepra poetike e Mekulit lidhet neuml titujt Peumlr ty (1955) Dita e re (1966) Avsha Ada (1971) Vjersha (1973) Brigjet (1981) Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Neuml faqet e keumlsaj vepra hapet Mekuli shkrimtar me sensibilitetin e tij me shenjat e formimit letrar e kulturor me pikeumlpamjet sociale e ideologjike neuml fillim e neuml fund me ideteuml qeuml shkrimta-rin e ccediluan te veprimi politik Keumlshtu vepra kthehet neuml biografi qeuml merr ruan e hap Esad Mekulin shkrimtar e njeri meqeuml poetika e provon se shkrimtari jeton ashtu si e ndeumlrton vepra e tij ndeumlrsa duket paradoksale qeuml ai e ndeumlrton vepreumln qeuml do teuml thoteuml e zgjedh dhe e ndeumlrton jeteumln

Vepra themelore e Esad Mekulit eumlshteuml Peumlr ty ndeumlrsa meuml e njohura Brigjet e para si anticipuese e vepreumls poetike neuml teumlreumlsi ndeumlrsa e dyta si peumlrfaqeumlsuese e shekullit teuml tij letrar Neuml keumlto dy skaje lexohet poeti Esad Mekuli kur ai i kthehet vetes dhe kur merr teuml gjitha shenjat e veprimtarit E lakuar neuml tituj tema e poetikeuml e kuroreumlzuar si ideologjikeuml vepra letrare e Mekulit me shenjat e mimetikeumls letrare e sociale beumlhet peumlrfaqeumlsuese e njeuml tipi literature Keumlto shenja keumltu si kudo kthehen neuml evidenca teuml provuara kur hapet vepra ndeumlrsa i anticipon kryevepra e tij

Studime 23 - 2016

35

Poezia e Mekulit hapet me tema personale e sociale teuml parat teuml praruara neuml diskurs atributiv e deskriptiv ndeumlrsa teuml dytat teuml shenjuara nga njeuml ekspresionizeumlm tipik i epokeumls Pastaj kthehet neuml kushtrim e thyhet neuml meumlsim ideologjik qeuml ndonjeumlhereuml beumlhet edhe politik gjithnjeuml me bazeuml te njeuml iluminizeumlm social e socialist i lidhur me ldquokoheumlnrdquo e me ldquojeteumln e rerdquo

Figura e Mekulit e teksteve personale e deskriptive eumlshteuml e krijuar e sheumlnuar me metafora ndeumlrsa te tekstet e tjera kthehet neuml krahasim e deklarateuml qeuml figureumln e zbret neuml ideneuml fillestare (ideologjike)

Format poetike janeuml teuml matura e teuml prera madje dhe neuml trajteuml tingeumlllime e tekste qeuml neuml vend teuml matjeve ndjekin frazeumln poetike

Leximi zbulon se peumlr poezineuml e Esad Mekulit themelore janeuml temat e jo format meqeuml ajo njeh normeumln e ideologjiseuml Keumltu hapet drama e poetit peumlrballeuml meumlsimit letrar e ideologjik meqeuml dhe diskursi i peumlrshtatet temeumls e ideve ndeumlrsa poeti identifikohet me sensibilitetin e tij e ashtu subjektivitet

Keumlto shenja i shfaq vepra e tij dhe i provon teuml lidhura kryevepra Ndeumlrsa si zgjedhje e aksiologji personale do teuml shenjonim poeziteuml personale e deskriptive teuml Mekulit peumlr sensibilitetin diskursin figureumln e peumlrgjitheumlsisht peumlr poiesis-in e tyre IV KRYEVEPRA

Peumlr ty eumlshteuml vepra e pareuml poetike integrale e kryevepra e Esad Mekulit

e botuar meuml 1955 dhe e ploteumlsuar peumlrgjateuml viteve (meuml 1963 e 1967) peumlr-fundimisht e kthyer neuml vepeumlr jeteumlsore Peumlr ty hap temat e para teuml Mekulit dhe shenjon temat e fundit teuml tij pra temat e peumlrhershme Ajo hap keumlngeumln e vajit neuml shenja ekspresionizmi e zbulon keumlngeumln e festeumls si zbuleseuml teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Diskursi i pareuml nxin ldquojeteumln e vjeteumlrrdquo e mbyllet neuml lavd teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Keumlshtu Peumlr ty anticipon vepreumln e Mekulit peumlr nga sensibiliteti tematika diskursi e poetika neuml peumlrgjitheumlsi prandaj Mekuli poet lexohet kur lexohet Peumlr ty neuml teuml gjitha variantet

Peumlr ty e provon sensibilitetin e temat personale teuml Mekulit shenjat e njeuml ekspresionizmi social me poeziteuml e hershme teuml tij qeuml keumlputen neuml kushtrimin e keumlngeumln e entuziazmit peumlr ldquokoheumln e rerdquo Keumlto janeuml edhe shenja

Studime 23 - 2016 36

tematike teuml vepreumls qeuml neuml faqet e reja teuml Peumlr ty (1963 e 1967) dhe neuml vepra teuml tjera teuml Mekulit provohen si konstanta poetike

Keumlto shenja hapin seumlrish ccedileumlshtjen e raportit teuml shkrimtariseuml me ideo-logjineuml kur keumlrkohet poeti i pareuml apo veprimtari i fundit Esad Mekuli Shndeumlrrimi i tilleuml beumlhet peumlrmjet thyerjes e keumlputjes ashtu si keumlnga intime keumlputet neuml keumlngeuml lavdi me shenjat sociale ideologjike e politike teuml ldquokoheumls seuml rerdquo Raporti beumlhet meuml i ndeumlrliqsheumlm kur Mekuli e ruan sensibilitetin poetik edhe kur poiesis-i reduktohet e ideologjia meumlsohet Prerja e madhe ndodh neuml rrafshin e statusit teuml tekstit kur ideologjia jepet si meumlsim dhe aty poeti i hap rrugeuml veprimtarit peumlrgjithmoneuml

Poezia personale e deskriptive e Mekulit eumlshteuml meuml poetikja e shkruar hereumlt me figurat e mallit e teuml humbjes me shenjat e elegjiseuml e teuml kujtimit e shenjuar me Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen si kuroreuml e mungeseumls seuml peumlrjetshme Po se poezia paradoksalisht fiton kur fitojneuml mungesat ndeumlrsa festa kthehet neuml veprim

Ndeumlrsa poeziteuml e shenjeumls ideologjike e ndajneuml teuml sotmen nga e djesh-mja peumlrmjet thyerjes finale si driteumln nga erreumlsira E sotmja ka shenjat e baraziseuml ndeumlrmjet njereumlzve e popujve dhe e lidhur me shenjat ideologjike ajo duhet ta shenjojeuml kontekstin Ideologjia e lidhur me kontekstin merr shenjat e politikeumls e poezia e jep neuml figura mimetike teuml cilat duan teuml jeneuml peumlrfaqeumlsuese

Peumlr ty eumlshteuml deumlshmia e keumlnga autentike e Mekulit e kthyer neuml festeuml peumlr popullin e tij neuml ldquoditeumln e rerdquo teuml shenjuar nga ldquobaraziardquo e nga ldquopeumlrparimirdquo Kur entuziazmi e ideologjia kthehen neuml politikeuml poiesis-i reduktohet peumlr-fundimisht meqeuml teksti kthehet neuml pozicionim politik qeuml peumlrshkruan apo qeuml do veprimin politik Gjitheuml kjo e zbulon poetin Mekuli te vjershat per-sonale e idealistin social te keumlnga e fitores dhe e peumlrparimit e cila veumlrtet thur ideologjineuml si utopi ashtu qeuml veteuml leteumlrsia teuml provojeuml se konsakrimi ideologjik eumlshteuml utopik Ky eumlshteuml meumlsimi themelor i vepreumls seuml Mekulit kur e lexojmeuml sot ndeumlrsa veteuml vepra donte teuml provonte teuml kundeumlrteumln Pse ndodhi kjo Sepse ekzistenca nuk njeh finalitet ideologjik ndeumlrsa leteumlrsia e mbron veten ndoshta meuml shumeuml kur reduktohet e kur rrezikohet

Peumlr ty hapet me poezineuml Popullit tim qeuml shenjon tematikeumln e poetikeumln madje politikeumln e vepreumls seuml Mekulit e mbyllet me poezineuml Gjykimi si

Studime 23 - 2016

37

kuroreuml e programit ideologjik teuml vepreumls ndeumlrsa ndeumlrmjet strukturohen teumlreumlsiteuml tematike sipas koheumls Neuml hijen e robniacutes (1933-1940) Flamujt e shpaluem (1941-1944) dhe Jeta e re (1945-1953)

Nga strukturimi i tilleuml i vepreumls veumlrejmeuml lidhjen e poezive me koheumln e shkrimit lidhje qeuml vepreumln e beumln teuml koheumls neuml referencialitetin e shpallur teuml seuml majteumls letrare e cila shkrimin e koncepton si veprim e veprimin e kon-sakron si doktrineuml Shenjat e tilla teuml strukturimit pra teuml poetikeumls e shenjat tematike teuml koheumls pra teuml politikeumls veteuml Mekuli i lidh neuml sheumlnimin Lexue-savet qeuml shoqeumlron Peumlr ty e teuml cilin duhet ta lexojmeuml nga fillimi edhe keumltu

Lexuesavet

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme shkrue gjateuml periodeumls 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml pe-riodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml humbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e pregatitun ldquoShqiptari teuml kendon o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe per macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i parandeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keumlsaj peumlrmbledhje (Teuml peumlrsktuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml push-timit dhe mbas shlirimit - simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjer-shat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kup-timin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rrija dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e parlufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashpirt teuml Shqipeumltareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr

Studime 23 - 2016 38

shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln Peumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh meuml 1963 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren ldquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi Beharrdquo (Sarajeveuml) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shlirimit janeuml botue ma teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

Auktori Botimet e ploteumlsuara teuml Peumlr ty e deumlshmojneuml se kjo vepeumlr e peumlrqendron

gjitheuml shkrimtarineuml e Mekulit tematikisht e poetikisht si peumlrfaqeumlsuese themelore e ideologjikeumls seuml tij Keumlshtu Peumlr ty e shenjon shekullin letrar teuml Mekulit me sensibilitetin format e poeziseuml e me temat dhe lidhet si vepeumlr e ideve themelore teuml tij

V DRITA QEuml (NUK) SHUHET

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml vepra e fundit e Mekulit botuar meuml 1989

me vjersha me pak peumlrjashtime teuml shkruara peumlrgjateuml viteve rsquo80 Njeuml autor mimetik si Mekuli i provon e i pohon me ccediludi thyerjet e jeteumls seuml peumlrbashkeumlt neuml shoqeumlrineuml e idealit teuml tij por njeuml autor mimetik e vrasin fatet meuml shumeuml se teuml tjereumlt Keumlshtu Mekuli idealisti i pareuml kthehet neuml deumlshmues teuml fundit neuml vjershat e tij peumlr Driteumln qeuml (nuk) shuhet

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml figura e liriseuml qeuml na kthen neuml origjineuml teuml vepreumls seuml Mekulit kur ideali thuhet si idealitet pra si i mundsheumlm e jeta thyen kahun ashpeumlr Ndeumlrsa meumlsimi themelor eumlshteuml universal nuk ka finalitet dhe situatat peumlrseumlriten peumlrtej njeuml koheuml e njeuml vendi Keumlshtu neuml universalitetin tipik figura e Driteumls qeuml nuk shuhet kthehet neuml figureuml teuml Driteumls qeuml shuhet dhe merr neuml vete idealin qeuml rrezikohet e humbet bashkeuml me figurat themelore teuml tij

Thyerjet e ashpra e kthyen idealin neuml moskuptim ndeumlrsa poezia beumlhet pyetje qeuml shpreh humbjen ccediludineuml e moskuptimin peumlrnjeumlhereuml neuml trajteumln

Studime 23 - 2016

39

Pse Pyetja lidhet me ccediludineuml se pse veprat peumlrcillen me pikeumlpyetje dhe se pse pikeumlpyetja e madhe i vihet ideologjiseuml seuml ldquoBoteumls seuml Rerdquo ldquoteuml lireumlrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo Pikeumlpyetja shkon deri neuml rreumlnjeuml teuml keumlsaj ideologjie kur preket origjina e saj revolucioni

PSE

Oj pse teuml dyshohet neuml ata qeuml aq hereuml - ngjarjeve neuml va dhaneuml deumlshmi se ishin lufteumltareuml peumlr Boteumln e Re - Liri e Barazi (Ose ndoshta mos po ngjan se njeumlmend - ldquoRevolucioni feumlmijeumlt e vet i hanrdquo)

Thyerja peumlrzien koheumlt ndodhiteuml duken si eumlndeumlrr drita mblidhet e

shuhet ngadaleuml neumln teuml veumlrtetat e reumlnda

Studime 23 - 2016 40

Ja ku jam Karagaccedilit - i zgjuar e si teuml eumlndeumlrroja Athua dikush prapeuml njereumlzit panjereumlzisht i ndan kur horizontet rishtas deumlshirova trsquoi zbuloja - si ateumlhereuml kur neuml eumlndeumlrrime neuml rrugeuml shqeteumlsimi teuml pameuml

neuml lojeuml djaloshare kur me shpirt teuml ftonim kur me afsh rinor teuml donim teuml keumlrkonim

Por figura themelore e poeziseuml neuml universalitetin e saj e shenjon

meumlsimin peumlr lirineuml si driteuml teuml jeteumls e teuml ekzistenceumls Driteuml qeuml nuk shuhet qeuml kthehet seumlrish edhe kur humbet e tretet Paradoksalisht poezia veteuml e leuml figureumln dhe e thoteuml meumlsimin e vjeteumlr si teuml ri pra teuml peumlrhersheumlm

Revolucioni i Kuq pleqeumlroi

- Liria nuk falet Ajo eumlshteuml driteuml qeuml nuk shuhet Eumlshteuml jeta veteuml Peumlrpara Liri e dije kurreuml nuk mjafton (Kuptuam Thasheuml Njeriu gjithmoneuml peumlr ta lufton)

VI JETA E REacute (Numri i pareuml)

Numri i pareuml i revisteumls Jeta e re i korrikut teuml vitit 1949 eumlshteuml thelbeumlsor si numeumlr i identitetit teuml saj shenjat e teuml cilit lidhen me natyreumln dhe struktureumln e revisteumls e qeuml janeuml ruajtur peumlrgjateuml dekadave E skajuar si revisteuml ldquokulturo-arsimorerdquo e ldquome tipare thjesht letrarerdquo Jeta e re hapej si dritare kulturore e shqiptareumlve teuml Kosoveumls kur ata nuk kishin institucione nacionale teuml kultureumls

Shenja e pareuml identitare kulturore e revisteumls eumlshteuml gjuha shqipe pastaj tekstet shqipe e tekstet e peumlrkthyera teuml gjitha teuml lidhura numeumlr pas numri deri meuml sot si traditeuml e reumlndeumlsishme letrare e Kosoveumls Jeta e re revista qeuml

Studime 23 - 2016

41

botoi leteumlrsineuml shqipe qeuml nga numri i pareuml e sistematikisht u kthye neuml njeuml shkolleuml teuml madhe letrare teuml Kosoveumls neuml teuml cileumln lidhen autoreuml themeloreuml teuml shekullit letrar teuml Kosoveumls

Peumlr ta shenjuar e peumlr ta kujtuar revisteumln eumlshteuml e udheumls qeuml teuml japim njeuml pjeseuml teuml bibliografiseuml seuml numrit teuml pareuml i cili nga filleseuml u kthye neuml prog-ram pune e neuml njeuml traditeuml letrare Fjala e redaksiseuml Sat Nokshiqi Dy poeteuml dhe lufteumltareuml teuml meumldhej Esad Mekuli Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare Zekeria Rexha Dy fjaleuml mbi prishjen e gjuheumls saneuml Mark Krasniqi Pranvereumls Lorenc Antoni Folklori muzikuer neuml Kosoveuml e Metohi Oton Zhupanccediliq Rreumlfimi Vladimir Nazor Qarri i vetmuem Mbi ldquoKangeumlt e Ali Binakutrdquo Naim Frasheumlri Bukurija Hilmi Agani Detyra e matureumls Enver Gjerqeku Shkolleumls seuml re etj

Edhe kjo evidenceuml e shenjon natyreumln e numrit teuml pareuml teuml Jeteumls seuml re dhe ateuml si institucion qeuml do teuml japeuml jeteumln letrare neuml njeuml ambient me autoreuml shqiptareuml si poeti nacional Naim Frasheumlri folklori e folklori muzikor shqiptar me autoreuml shqiptareuml bashkeumlkoheumls dhe me autoreuml jugosllaveuml teuml kujtuar e teuml peumlrkthyer si Zhupanccediliqi e Nazori pastaj me tema e ccedileumlshtje qeuml shkojneuml peumlrtej leteumlrsiseuml neuml kuptimin e pareuml e qeuml shenjojneuml fusheumln e arsimimit si fusheuml iluminizmi social e nacional

Kjo shtrirje ngadaleuml u kthye neuml leumlndeuml letrare leteumlrsi shqipe e peumlr-kthime traditeuml Jeta e re e ruan edhe sot Keumlshtu kuptohet se bashkeuml me traditeumln e Jeteumls seuml re eumlshteuml trasheumlguar edhe synimi themelor i saj publi-kimi i leteumlrsiseuml shqipe shoqeumlruar nga tekste teuml leteumlrsive teuml tjera dhe nga mendimi kritik letrar

Veteuml emeumlrtimi Jeta e re shenjon traditeuml emeumlrtimi qeuml ccedilon te Vita nova e Dantes apo kthen tek ideologjia iluministe e ldquojeteumls seuml rerdquo neuml ldquokoheumln e rerdquo Qeuml teuml dyja shenjojneuml faqet e revisteumls seuml re teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Figura e Jeteumls seuml re merr neuml vete entuziazmin ideologjik e social peumlr ldquojeteumln e rerdquo teuml ldquonje-reumlzve teuml rinjrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo neuml njeuml bashkeumlsi qeuml lidhet mbi parimet e internacionales Por Jeta e re ndeumlrtoi neuml Kosoveuml edhe njeuml traditeuml nacionale dhe derisa neuml Shqipeumlri u keumlput njeuml traditeuml neuml Kosoveuml po ndeumlrtohej tradita e pareuml sistematike letrare e lidhur me politikat e kultureumls dhe me institucionet e vendit

Numri i pareuml i revisteumls peumlrmban edhe dy tekste programatike njeumlri i

Studime 23 - 2016 42

publikuar neuml emrin e Redaksiseuml seuml revisteumls dhe tjetri i Esad Mekulit i titulluar Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare teuml cilat e peumlrcaktojneuml natyreumln e revisteumls si dhe hapin horizontin estetik letrar teuml epokeumls Teksti i Redaksiseuml eumlshteuml thirrje peumlr bashkeumlpunim me revisteumln neumln titullin Puneumltoreuml intelek-tualeuml teuml gjitheuml ju qeuml merreni me leteumlrsi dhe puneuml kulturore dhe mbyllet me markeumln sociale e kulturore teuml entuziazmit ldquoPra neuml puneumlrdquo Ndeumlrsa teksti i Mekulit shpall programin letrar teuml revisteumls gjithnjeuml duke patur parasysh njeuml kontekst social i cili mendohen si peumlrcaktues edhe i jeteumls letrare Mekuli citon e pranon se leteumlrsia eumlshteuml njeuml soj ideologjie dhe se e paraqet dijen mbi jeteumln Keumlshtu edhe para saj shtrohen detyra e detyrat e lidhura kthehen neuml njeuml program teuml propozuar peumlr ldquoleteumlrsineuml e rerdquo teuml ldquojeteumls seuml rerdquo teuml njohur si ldquokombeumltare peumlr nga trajtardquo e ldquosocialiste peumlr nga peumlrmbajtjardquo Mekuli sakteuml-son se edhe ky program letrar lidhet drejtpeumlrdrejt me ldquokushtet objektiverdquo teuml identifikueshme me ambientin social e ideologjik

Teksti i Mekulit eumlshteuml njeuml meumlsim letrar me referenceuml teoriteuml letrare ideologjike me autoritet themelor Timofejevin dhe kthehet neuml njeuml ccedileleumls peumlr ta lexuar vepreumln letrare teuml tij si njeuml vepeumlr qeuml neuml terma teuml epokeumls seuml saj eumlshteuml e ldquoangazhuarrdquo pra me funksion peumlrtej leteumlrsiseuml e shtrireuml neuml jeteumln sociale Neumlse kjo eumlshteuml e mundur apo njeuml utopi peumlrbeumln ccedileumlshtje tjeteumlr por shenjohet si fundamentale edhe peumlr keumlteuml rast

Leteumlrsia si program ideologjik e social pra e reduktuar edhe neuml program politik do teuml kthehet neuml pragmatikeuml neuml meumlsim social por fiksioni eumlshteuml imagjinateuml e gjuheuml dhe meumlsimi i saj njeh teuml mundshmen letrare e jeteumlsore si teuml mundshme teuml diskursit letrar ndeumlrsa njohja letrare e lidhur me teuml mundshmen beumlhet universale e keumlrkuar dhe e provuar peumlrtej njeuml situate e njeuml ambienti

Vepra e Mekulit do funksionin pragmatik teuml leteumlrsiseuml dhe veteuml tradita e veprave teuml tilla e provon se leteumlrsia eceumln krah pragmatikeumls e jeteumls duke u ngjareuml atyre por pa u identifikuar Kjo traditeuml u kthye neuml traditeuml teuml njeuml utopie teuml provuar me vepra e me autoreuml e cila veteuml e provon teuml jeteuml kthyer neuml iluzion teuml funksionit pragmatik

Neumlse jo meumlsim ky do teuml jeteuml njeuml shenjim

Studime 23 - 2016

43

VII PROVA E LEXIMIT Proveumln e leximit e jep veteuml poezia e Mekulit Ndeumlrsa shembujt si

prova teuml zgjedhura lidhen me peumllqimet e keumlrkuesit ashtu qeuml teuml dialogohet neuml prerjet e leximit me tekstet e Mekulit Por si ccedildo zgjedhje edhe kjo shenjon e hap leximin e ri Ndeumlrsa e peumlrqendruar me figurat imagjinimet e projeksionet e ideve vepra e Esad Mekulit lexohet te Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen poezia meuml e bukur e tij

MALLI PEumlR TrsquoPAMBEumlRRIJTSHEumlMEN REcircT luejneuml nrsquonalteumlsi si qingjat nrsquokodrina ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen ndryhet nrsquomue Dishroja me u kapeuml neuml vallen e recircve kuqlue e me fluturue neuml trsquoshkeumllqyeshmet nalteumlsina me geumlzimin e kangeumls baritorehellip E kur hana luginave ia beh nrsquoshpejtiacute dhe toka nateumln nrsquodishrim theumlrret si rrezet e argjendta mbi kalliacute - teuml shkoj e trsquovizitoj skajet e dhimjes e vendet ku ndjeva ankthet Vaj Me u kapeuml nrsquovallen e recircve nrsquokuqlime zemra me trsquodhanun do trsquomeuml dishronte - qeuml rinija trsquogeumlrthaseuml lsquoi hereuml macirc me geumlzime dhe mall i zemreumls srsquovuejtun trsquogufonte

Studime 23 - 2016 44

- Por pse zemra tingllon peumlrmallsheumlm si zacirc nrsquodrithtim dhe droja kaplon thelleuml zemreumln e shpirtin tim Kur dishroj aq recirct mbi qytet me i soditeuml ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen mrsquokapeuml mrsquoshafiteuml

Tematika e vepreumls seuml Mekulit si bosht ideologjik apo si rrjet temash e

si ldquotendenceuml peumlr teuml ndikuarrdquo provohet e peumlrqendruar te poezia e tij meuml e njohur Popullit tim ndeumlrsa lidh neuml njeuml vend sensibilitet e ideologji te Kangeuml intime

POPULLIT TIM DESHTA shum kam dashteuml - dishrue qeuml me kangeuml teuml trimnoj me fjaleumln tande teuml ndrydhun teuml ngrej fuqiacutet prej gjumithellip Keumlndova (dhe kur mrsquoishte ndalue) se edhe peumlr ty teuml peumlrbuzun do teuml vinte lirija Keumlndova - mbi diteumlt fatlume qeuml do teuml lejshin nrsquoagim teuml liriacutes peumlr ty me popuj keumltu e ngjeti mbi forceuml teuml bashkimit mbareumlhellip mbi zotsiacuten e mshehun tande - uneuml biri yt besnik dhe - poeti Po Nrsquoerrsiacuten e shtypjes seuml randeuml sa shkambi ndeumlgjove thirrjet qeuml teuml bana me daleuml nrsquodriteumlhellip Pse peumlr liriacute - me tjereuml - ke dhaneuml dhe ti djersrsquo e gjakhellip si etnit

Studime 23 - 2016

45

Ke dhaneuml i dashtunhellip Dhe sod neuml liriacute kur thembra e gjaksorit srsquona shkeleuml dhe dora pa pranga mbeti me ty keumlndoj mbi fuqiacuten e ngjallun

neumln yllin qeuml na pricircn - uneuml biri yt besnik dhe - poeti KANGEuml INITME Sehadetit shoqes sime 1 FLOKEumlT tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacute - e uneuml ende srsquoteuml gjeta Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave - zbulova kudo veteumlm nga nji pjeseuml tandeumln neuml qeshjen e Gjuljaneumls neumln muret e lashta teuml Sieneumls rinija jote e ccedilkujdesun meuml buzeumlqeshi neuml synin e kalteumlrt trsquoAniceumls - studente - macirc teuml kalteumlrt se deti - Opatiacutes uneuml njomsineuml tande gjetahellip (o nrsquoata sy pasqyrohet shpirti) dhe kumbimin e zanit tand - si vala kur veumlrshen si gurgullim i shadervanit neuml mbramjen e qeteuml verore - e ndjeva neuml Eskisheher neuml bregun e Detit te ziacute (Meuml bacirchej o bullgaresha Vankeuml se selvijat pracircjneuml shushurimeumln e deti heshteuml

Studime 23 - 2016 46

bylbyli ndalet neuml rremb - i dejun prej fjaleumls sate) dhe hirin e ecjes srsquoate hieshiacuten e trupit tand - o gjiacutet tuej qeuml rrahim me shpeumlrthye keumlmisheumln e holleuml me majeumln e thimthave) - pasheuml para kasolleumls neuml nji katund briacute Peje (Argjeshka e dathun prej Qyshku kumriacute e vendit tem kush kish mujteuml bukuriacuten me ta peumlrshkrue)hellip Flokeumlt tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacutehellip Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave kaq hereuml zbulova neuml tjera ty - shoqe trsquoandrrueme ty - teuml vetmen - qeuml me sy trsquoambeumll meuml shiqon e mrsquopeumlrkeumldhel me zacirc qeuml nrsquozemeumlr prek

2 TEuml sodis - Suedeze e bukur dhe mrsquokujtohen syteuml e saj teuml kalteumlrt e trsquokthjellteuml si liqeni Ohrit kur uji acircsht i qarteuml dhe neuml tecirc ccedildo gjacirc pasqyrohet dhe shoh flokeumlt e saj si kallijt e arteuml trsquoDukagjinit kur neumln ereuml valojneuml dhe buzeumlt e saj qeuml ccedilelin si gonxhe

Studime 23 - 2016

47

tue peumlshpeumlriteuml emnin temhellip Pse e dij ajo acircsht lule e pasteumlr e fushave tana - dashunija peumlr popullin tem peumlr atdheun tem

Stokholm 1953

3 MEumlNGJES vjeshte dhe dhomrsquoe ftofteuml Ti meuml buzeumlqesh nga piktura - Mireuml meumlngjesi Dhe sikur trsquoish pranvereuml - dhoma acircsht plot me diell me tyhellip Praneuml teuml kam - meuml peumlrkdhel me shikim - Mireuml meumlngjesi - O kur do trsquondiej zanin tand midis keumltyne mureve vetmitare dhe doreumln tande teuml nxehteuml mbi kraheumlt e mij

4 NEuml vjeshteumln e jeteumls sime neuml vetmiacuten time

Studime 23 - 2016 48

prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer praneuml teje jeta mrsquou bacirc dy hereuml macirc e bukur (se veteumlm seuml bashku me grue njeriu bacirchet - Njeri) Bashkeumlshortja ime flokeumlverdheuml grueja ime e dashtun Erdhehellip Nuk na zuneuml neuml djep e nuk teuml dhaneuml peumlr pare - qeuml mbas kanunit teuml trsquopareumlve teuml bacirchesh robnesha ime - teuml lindish feumlmij e teuml vuejsh midis kateumlr murevehellip - Jo Se uneuml jam Njeri i riacute dhe ti - Femeumln e reacute Shqipeumltare e lireuml krenare e barabarteuml me teuml gjitheuml Erdhehellip Neuml vjeshteumln e jeteumls sime prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer

Studime 23 - 2016

49

Bibliografia Jeta e re Lidhja e Shoqnive Kulturo-Arsimore peumlr Kosoveuml e Metohi Prishtineuml nr 1 korrik 1949 Peumlr ty ldquoMustafa Bakijardquo Prishtineuml 1955 Peumlr ty (botim i dyteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1963 Peumlr ty (botim i treteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1967 Dita e re ldquoPionierirdquo Prishtineuml 1966 Avsha Ada ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1971 Vjersha ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1973 Brigjet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1981 Rini e kuqe ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1984 Drita qeuml nuk shuhet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1989 Malli peumlr teuml pambeumlrrijtshmen ASHAK Prishtineuml 2006 I varuri i keumlndon liriseuml ldquoToenardquo Tiraneuml 2006 Poezi ldquoFaik Konicardquo Prishtineuml 2006

Shaban SINANI Tiraneuml MIGJENI I ESAD MEKULIT

Poezia e Migjenit u peumlrkthye relativisht voneuml neuml gjuheumln serbokroate Peumlrkthimi i pareuml i ploteuml i takon Esad Mekulit dhe shteumlpiseuml botuese Jedins-tvo teuml Prishtineumls Shumeuml koheuml para keumltij botimi qeuml i peumlrket vitit 1968 Esad Mekuli kishte provuar trsquoi jepte lexuesit teuml keumlsaj gjuhe dy poezi teuml Migjenit Parathacircnja e parathacircnjeve dhe Kangeumlt e pakeumlndueme teuml dyja botuar neuml Kniževne novine teuml Beogradit gjegjeumlsisht meuml 1958 dhe meuml 19591 Meuml voneuml meuml 1961 disa poezi teuml Migjenit (Kanga skandaloze Lutje Vetmia e Dy buzeuml) qeneuml botuar neuml periodikun Stremlenje teuml Beogradit peumlrkthyer nga Mihajlo Zvicer dhe Ekrem Kryeziu2

Peumlrkthimi i Esad Mekulit peumlrmban veteumlm poeziteuml ashtu siccedil i kishte botuar Migjeni veteuml paraqitur me teuml njeumljtin titull dhe neuml gjuheumln tjeteumlr Slo-bodni stihovi Keumltij botimi krahasuar me ateuml teuml veteuml Migjenit (Vargjet e lira 1936) qeuml mund teuml konsiderohet i autorizuar dhe me ateuml teuml Gjovalin Lukeumls (Migjeni Vepra 1954) i mungojneuml kateumlr poezi Rima e tretun Shpirtent shtegtareuml Dy buzeuml dhe Mbas tryezeumls Peumlrkthyesi nuk jep shpje-gim pse keumlto poezi i ka leumlneuml jashteuml veumlllimit Ndeumlrsa cikli Kangeumlt e fundit eumlshteuml shtuar i ploteuml dhe me teuml njeumljteumln renditje si neuml botimin e vitit 1944

Njeuml peumlrkthim i ploteuml i vepreumls seuml Migjenit duke peumlrfshireuml dhe prozat me titullin Prekinuta melodija (Melodi e keumlputun) marreuml prej poeziseuml ho-monime teuml autorit u beuml veteumlm njeuml vit meuml voneuml meuml 1969 nga Hilmi Thaccedili (Hilmi Tači) dhe shteumlpia botuese Rad e Beogradit neuml serineuml Reč i misao (Fjaleuml dhe mendim)

Mund teuml quhet njeuml peumlrkthim relativisht i voneumlt duke qeneuml se poezia e Migjenit neuml rusisht ishte botuar peumlr hereuml teuml pareuml qysh neuml vitin 1954 neumln kujdesin e poetit dhe studiuesit David Samoilov dhe teuml Roza Koccedilit me ti-

1 Esad Mekuli (prevod) Pogovor neuml Slobodni stihovi Jedinstvo Priština 1968 s 84 2 Idem ibid

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 52

tullin Vepra teuml zgjedhura (Izbrannoje) Botimi rusisht pati nxitur edhe peumlr-kthime neuml gjuheuml teuml tjera duke peumlrfshireuml letonishten gjuheuml neuml teuml cileumln e pati kthyer dhe botuar neuml Riga meuml 1958 pikeumlrisht ai qeuml e njohim si karakter teuml ironizuar neuml romanin e I Kadareseuml Muzgu i pereumlndive teuml stepeumls Jeronīms Stulpāns Neuml italisht Migjeni ishte peumlrkthyer e botuar neuml teumlreumlsi me titullin Poesie e prose qysh neuml vitin 1962 nga Jolanda Kodra Neuml rumanisht gji-thashtu Grigore Bracircncuş e kishte peumlrkthyer meuml hereumlt (1967) autorin e nove-lave teuml qytetit teuml veriut duke e botuar neuml kuadeumlr teuml leteumlrsiseuml universitare me titullin Fructul oprit (Molleuml e ndalueme) Edhe neuml shqip neuml Beograd Mi-gjeni qe botuar qysh neuml vitin 1963 nga enti i teksteve shkollore teuml Serbiseuml

Migjeni i Esad Mekulit eumlshteuml me interes studimor jo veteumlm sepse nji-het mireuml roli i tij si njeuml prej ndeumlrmjeteumlsve meuml teuml suksessheumlm teuml leteumlrsiseuml shqipe neuml serbokroatisht e anasjelltas Mund teuml thuhet se kaneuml qeneuml me fat shkrimtareumlt dhe poeteumlt shqiptareuml qeuml u peumlruruan neuml keumlteuml gjuheuml peumlrmes tij Besim Bokshi Ismail Kadare Azem Shkreli Ali Podrimja Fahredin Gun-ga Enver Gjerqeku Rexhep Qosja peumlr teuml peumlrmendur veteumlm disa prej tyre

Serbokroatishten Esad Mekuli e kishte pasur gjuheuml krijimtarie peumlr afro dy dekada peumlrgjateuml viteve 1930-1940 Peumlrkthimet nga kjo gjuheuml e beumlneuml ateuml njeuml emeumlr shumeuml teuml reumlndeumlsisheumlm jo veteumlm peumlr lexuesin shqiptar neuml Kosoveuml Gjateuml gjysmeumls seuml dyteuml teuml shekullit teuml kaluar peumlr lexuesin neuml Shqipeumlri neuml kushtet e kontrollit teuml ploteuml teuml librit neuml gjuheuml teuml tjera peumlrkthimet e Rilindjes ishin njeuml dritare me shumeuml reumlndeumlsi Peumlrmes keumlsaj dritareje peumlrmes peumlrk-thimeve teuml Esad Mekulit ky lexues njohu sido qeuml neuml kushte teuml veumlshtira Petar Petrović Negoš-in Ivo Andrić-in Branislav Nušić-in Meša Selimo-vić-in Miroslav Krleža-n peumlr trsquou mjaftuar veteumlm me disa prej emrave teuml meumldhenj teuml bibliotekeumls Mekuli siccedil do teuml mund ta quanim trasheumlgimineuml e tij neuml fusheuml teuml peumlrkthimeve serbokroatisht-shqip e anasjelltas3 Duhet pohuar se edhe veteuml autoriteti i emrit teuml Esad Mekulit si peumlrkthyes neuml frontespicin e librave teuml peumlrkthyer e lehteumlsonte sadopak hyrjen e keumltyre botimeve neuml bibliotekat e Tiraneumls

Peumlrmes peumlrkthimit Slobodni stihovi teuml Esad Mekulit beumlhet e mundur teuml verifikohen neuml njeuml meumlnyreuml tjeteumlr peumlrmes tekstit dhe me mjete teuml mireumlfillta 3 Peumlr meuml shumeuml Fadil Grajccedilevci Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj Instituti

Albanologjik i Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 273-281

Studime 23 - 2016

53

letrare raportet autor-peumlrkthyes e krijues-rikrijues dhe meuml tej edhe teuml beumlhen veumlzhgime prapavajteumlse peumlr pozicionet e hershme historiko-letrare teuml Migje-nit dhe Mekulit neuml lidhje me njeumlri-tjetrin Pikeumlrisht ky eumlshteuml qeumlllimi i keumlsaj trajtese objekti i seuml cileumls nuk eumlshteuml peumlrkthimi neuml vetvete dhe cileumlsia e tij

Paralelet midis dy poeteumlve qeuml peumlr meuml shumeuml se njeuml gjysmeuml dekade je-tuan neuml bashkeumlkoheumlsi krijuese neuml rrafshin e motiveve dhe teuml shqeteumlsimeve neuml prerjen tematologjike dhe neuml vokacionin poetik kryesisht neuml rrafshin peumlrmbajteumlsor-ideologjik janeuml beumlreuml me koheuml qarteumlsisht teuml njohura prej studiuesve shqiptareuml neuml Kosoveuml Peumlrkundeumlr njeuml tradite studimesh teuml jeteuml-shkruesve dhe botuesve teuml Migjenit neuml Tiraneuml neuml Kosoveuml e prej studiuesve shqiptareuml neuml Pereumlndim me koheuml janeuml shtruar gjithashtu pyetjet neumlse vepra e tij ishte neuml rrjedhat e modernitetit teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml surrealizmit teuml eks-presionizmit4 madje dhe teuml dekadentizmit5 Peumlr vepreumln e Esad Mekulit prirja e studimeve ka qeneuml meuml shumeuml krahasimtare para seuml gjithash me Migjenin Duket peumlr lehteumlsi terminologjike nyjat ndeumlrlidheumlse mes tyre janeuml quajtur ndonjeumlhereuml thjesht peumlrkime apo koincidenca6 Po nuk mund teuml peumlrjashtohet qeuml kjo terminologji teuml keteuml qeneuml e ndikuar edhe prej njeumlfareuml druajtjeje ndaj termit ndikim

Neumlse poezia e hershme e Esad Mekulit dhe ajo e Migjenit janeuml teuml afeumlr-ta peumlr koincidenceuml thjesht peumlr shkak teuml kronologjiseuml ccedileumlshtja do teuml ishte shumeuml e thjeshteuml dhe pa ndonjeuml interes letrar sepse rasteumlsiteuml nuk luajneuml ndonjeuml rol peumlr lexime krahasimtare Neuml keumlteuml rast kalendari dhe teuml dheumlnat jeteumlshkrimore gjithashtu nuk do teuml peumlrbeumlnin argument as peumlr trsquoi bashkuar teuml dy me Brezin e viteve 19307 qeuml eumlshteuml meuml shumeuml njeuml nocion letrar se sa historik Dhe peumlr trsquou sjelleuml meuml shkenceumlrisht neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje na vjen neuml ndihmeuml Migjeni serbokroatisht i Esad Mekulit Peumlrkimet rasteumlsiteuml

4 Ali Aliu Tregimi shkurteumlr i viteve tridhjeteuml (A mund teuml flitet peumlr ekspresionizmin e Migje-

nit) neuml Rrjedhave teuml leteumlrsiseuml bot Rilindja Prishtineuml 1977 f 7-24 Hysni Hoxha Lirika e Migjenit dhe ekspresionizmi neuml Jeta e re nr 3 Prishtineuml 1984 f 425-435

5 Arshi Pipa Le mythe de lrsquoOccident dans la poesie de Migjeni Sonderdruck aus Suumldast-Forschungen Bd XXX 1971 f 157 Giuseppina Norcia Sulla poesia di Migjeni neuml Albanistica nr 2 ediz Herder Roma 1994 f 291-302

6 Idem Rreth koincidencave dhe ndikimeve po aty f 77 e vijim 7 Idem f 81

Studime 23 - 2016 54

dhe koincidencat ngjashmeumlriteuml pa diteuml njani peumlr tjetrin8 vihen neuml dyshim neumlse shtrojmeuml pyetjen Migjeni i peumlrkthyer neuml gjuheumln serbokroate duke keumlrkuar njeuml peumlrgjigje brenda tekstit i afron apo i peumlrdallon ata teuml dy krijimtarineuml e tyre neuml vitet 1930

Keumltu meriton teuml peumlrmendet njeuml fakt tjeteumlr shenjues jeteumlshkrimor dhe letrar i Esad Mekulit Pas Migjenit neuml vitin 1982 ai peumlrktheu dhe botoi shqip me Jeteumln e re qeuml e kishte drejtuar peumlr disa dekada me radheuml njeuml tjeteumlr poet shumeuml teuml afeumlrt peumlr teuml dy sllovenin Srečko Kosovel Nuk i njo-him arsyet pse nuk zgjodhi teuml peumlrkthejeuml veumlllimin Pesmi me teuml cilin jo ve-teumlm Migjenin por dhe ateuml veteuml e lidhte shumeuml krijimtaria e fazeumls meuml teuml hershme shpesh e quajtur edhe migjeniane por Integralet poeziteuml e mbe-tura neuml doreumlshkrim qeuml do trsquoi takonin meuml shumeuml fazeumls seuml dyteuml asaj teuml rrje-dheumls cons siccedil preferohej teuml quhej konstruktivizmi9 botuar shumeuml koheuml pasi Migjeni ishte ndareuml nga kjo jeteuml Po aq teuml mjegullta janeuml arsyet pse peumlrkthi-mi shqip i Srečko Kosovel-it rralleuml hereuml peumlrmendet neuml kontributet e shumta teuml Esad Mekulit si njeuml medium i shkeumllqyer midis dy gjuheumlve dhe dy siste-meve letrareuml10 Keumltyre tre poeteumlve Migjenit Srečko Kosovel-it dhe Esad Mekulit neuml keumlrkimet e sotme historiko-letrare teuml disa studiuesve teuml huaj u peumlrafrohet jo pa arsye edhe Giuseppe Ungaretti poeti italian qeuml meuml voneuml meumlrgoi prej futurizmit neuml hermetizeumlm11

A e njihnin njeumlri-tjetrin Migjeni dhe Esad Mekuli Qeuml teuml pohohet se Esad Mekuli dhe Migjeni u shfaqeumln si individualitete krijuese pa diteuml njani

8 Rexhep Qosja Dialogje me shkrimtareumlt bot Rilindja Tiraneuml 1979 f 247 9 Cronia Arturo Storia della letteratura serbo-croata secondo edizione ediz Nuova

Accademia Editrice Milano 1956 gjithashtu David Brooks Srečko Kosovel - Life and Poetry in Srečko Kosovel The Golden Boat Selected Poems of Srečko Kosovel (translated by Bert Pribac amp David Brooks) edit Salt publishing London 2008 2011 p 3-15

10 Fadil Grajccedilevci Peumlrkthimet neuml shqip neuml Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj bot i Institutit Albanologjik teuml Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 274-278

11 Stephen Schwartz Under Empty Skies Falconers Weep A Personal Survey of Modern Verse in Ex-Yugoslavia and Albania Part II in Contemporary Poetry Review July 2010 idem Migjeni dhe Fishta neuml Fakti 25 prill 2003 f 4

Studime 23 - 2016

55

peumlr tjetrin12 duke kuptuar me keumlteuml veteumlm njeuml njohje teuml njeumlanshme teuml meumlvonshme retrospektive pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore Peumlr trsquoi dheumlneuml peumlrgjigje keumlsaj pyetjeje nuk mjaftojneuml hamendjet Bashkeuml me to dhe meuml shumeuml se ato duhen faktet jeteumlshkrimore dhe ato letrare I njeumljti arsyetim qendron edhe peumlr pyetjen neumlse Migjeni e kishte lexuar apo nuk e kishte lexuar poezineuml e sllovenit Srečko Kosovel (veumlllimi i tij Pesmi u botua neuml Ljubljaneuml neuml vitin 1927) Peumlrgjigjja mund teuml ishte bindeumlse veteumlm neumlse do teuml provohej prej deumlshmish letrare

Eumlshteuml e veumlrteteuml qeuml Vargjet e lira teuml Migjenit u ndaluan (meuml sakteuml u konfiskuan) Por po aq e veumlrteteuml eumlshteuml se teuml gjitha poeziteuml e keumltij veumlllimi ishin botuar ndeumlrkaq neuml revistat e koheumls (Illyria Shkeumlndija Bota e re Peumlrpjekja shqiptare) disa prej teuml cilave njiheshin edhe prej shkrimtareumlve peumlrparimtareuml teuml ish-mbreteumlriseuml serbo-kroato-sllovene Jeteumlshkruesit puritaneuml teuml Migjenit neuml meumlnyreuml ahistorike ia kaneuml spastruar teuml shkuareumln prej miqeumlsive qeuml kishte pasur qysh neuml vitet e formimit si seminarist duke e leumlneuml neuml njeuml rreth teuml ngushteuml veprimtareumlsh me orientim bolshevik-kominternist Por faktet janeuml ndryshe Ndeumlr teuml tjera neuml vitet kur shkruante Vargjet e lira Migjeni kishte miqeumlsi me kompozitorin e njohur kroat Kosta Manojlović njoheumls i muzikeumls tradicionale shqiptare autor i Pesme zemlje Skenderbe-gove (Keumlngeuml teuml tokeumls seuml Skeumlnderbeut) - peumlrzgjedhje e gjashteuml pjeseumlve peumlr kor mbeumlshtetur neuml motive teuml keumlngeumlve popullore shqiptare (zbirka od 6 horova komponovana po albanskim narodnim pesmama 1933)13 Njeuml prej miqve teuml afeumlrt teuml Migjenit nga radheumlt e klerikeumlve dhe teologeumlve ishte Levko Arsovski i cili luajti rol pareumlsor peumlr organizimin dhe zhvillimin e punime-ve teuml kuvendit teuml pareuml kishtar-kombeumltar maqedon meuml 1945 (prvi make-donski crkveno-narodni sabor Skoplje 4 marta 1945) gjithashtu dhe peumlr

12 Rexhep Qosja po aty 13 K Manojlović e njohu edhe drejtpeumlrseumldrejti boteumln shqiptare gjateuml Lufteumls seuml Pareuml

Boteumlrore duke qeneuml neuml peumlrbeumlrje teuml ushtriseuml serbe (za vreme prvog svetskog rata 1915 sa srpskom vojskom prelazi Albaniju) Ishte a slav monk mbante ligjeumlrata universitare neuml teologji dhe u mor gjereumlsisht me muzikeumln popullore shqiptare Shih tek Eno Koccedilo A Familly of Songs Reflections of Albanian Urban Lyric Song in Mediterranean in The Mediterranean in Music Critical Perspectives Common Concerns Cultural Differences USA Sacrecrow Press 2005 p 30

Copyright copy ASHAK

PEumlRMBAJTJA

Tryeza shkencore ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES 7 Sabri HAMITI ESAD MEKULI PEumlR TY 9 Mehmet KRAJA ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo 15 Bashkim KUCcedilUKU METAFOREuml IDENTITETI 21 Kujtim M SHALA SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI 31 Shaban SINANI MIGJENI I ESAD MEKULIT 51 Nysret KRASNIQI ESAD MEKULI VERBI POETIK SI BURIM

SOCIO-IDEOLOGJIK 69 Ymer CcedilIRAKU PEumlRCJELLJA E POEZISEuml SEuml ESAD MEKULIT

NEuml KRITIKEumlN LETRARE - SI KOHERENCEuml VLERASH 79 Nehas SOPAJ ESAT MEKULI DHE LETEumlRSIA SHQIPE E

VITEVE rsquo70 85 STUDIME ARTIKUJ 91 Shkumbin MUNISHI PIKEumlPAMJET DHE QEumlNDRIMET NDAJ

SHQIPES TE SERBEumlT E KOSOVEumlS 93 Shaban SINANI ENDONIME DHE EKZONIME PEumlR SHQIPTAREumlT

DHE FQINJEumlT 109 Brian D JOSEPH UNDERSTANDING GREEK THROUGH

ALBANIAN THE CASE OF PRO(S)PAPPOUS 137 Norbert JOKL SHQIPTAREumlT DHE GJUHA E TYRE 143 Bajram KOSUMI ALEGORIA NEuml LETRAT NGA BURGU ART

APO ENIGMEuml 161 MATERIALE183

Studime 23 - 2016 6

Mehmet HALIMI VISARE LEKSIKORE NGA E FOLMJA E KARADAKUT 183

Rexhep ISMAJLI LETEumlR E GJERGJ PEKMEZIT PEumlR GJENDJEN NEuml SHQIPEumlRI PARA VITIT 1901 203

KRITIKA RECENSIONE 293 Tomor Plangarica Remzi Peumlrnaska Gjuheumlsi 295 Shkumbin Munishi Rrahman Paccedilarizi Konversioni neuml gjuheumln shqipe 303

Tryeza shkencore

ESAD MEKULI NEuml 100-VJETORIN E LINDJES

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosoveumls Seksioni i Gjuheumlsi-seuml dhe i Leteumlrsiseuml neuml 100-vjetorin e lindjes seuml shkrimtarit peumlrkthyesit dhe intelektualit teuml shquar me 6 dhjetor 2016 mbajti njueuml Tryezeuml shkencore peumlr jeteumln dhe vepreumln e poetit Tryeza u drejtua nga Keumlshilli organizues i peumlr-beumlreuml nga akademikeumlt Ali Aliu Mehmet Kraja dhe Eqrem Basha

Neuml tryezeuml foleumln Ali Aliu Sabri Hamiti Bashkim Kuccediluku Kujtim Shala Shaban Sinani Mehmet Kraja Ymer Ccediliraku Nysret Krasniqi Kristaq Jorgo Fadil Grajccedilevci dhe Nehas Sopaj Neuml keumlteuml numeumlr teuml revisteumls Studime botohen ndihmesat e pjeseumlmarreumlsve qeuml i kaneuml doreumlzuar ato sipas peumlrgatitjes seuml Keumlshillit organizues

Studime 23 - 2016 8

Esad Mekuli

Sabri HAMITI Prishtineuml

ESAD MEKULI PEumlR TY

1 Poeti misionar

Esad Mekuli (Plaveuml 1916 ndash Prishtineuml 1993) poet peumlrkthyes redak-tor enciklopedist Vepra e tij kryesore Peumlr ty (1955) Ky shkrim nuk mund trsquoi shmanget okazionit meqeuml beumlhet neuml njeumlqindvjetorin e Esad Mekulit e neuml 61 vjetorin e daljes seuml librit teuml tij Peumlr ty Dalja nga rasti qeuml eumlshteuml meumlteseuml e secilit shkrim peumlr leteumlrsineuml beumlhet meuml e veumlshtireuml qeumlkur Mekuli eumlshteuml quajtur e veteumlquajtur moti poet misionar Kjo do teuml thoteuml qeuml ai shkruan poezi si pasion e poezi si mision poezi okazionale sidomos poezi me tendenceuml teuml theksuar Ccedileumlshtja eumlshteuml teuml mos beumlhet leximi tendencioz qofteuml i leteumlrsiseuml seuml shkruar me tendenceuml peumlrndryshe kalohet neuml thjeshteumlzime teuml palejueshme Udha mbetet keumlrkimi i bukuriseuml seuml shkrimleximit letrar qeuml rrokeuml njeumlko-heumlsisht aventureumln e identifikimit letrar e keumlnaqeumlsineuml e leximit teuml poeziseuml duke ndier bukurineuml e saj e duke njohur struktureumln e saj

2 Libri Peumlr ty

Libri Peumlr ty i Esad Mekulit qeuml doli meuml 1955 neuml Prishtineuml u pa

menjeumlhereuml njeuml ngjarje letrare madje kulturore Qe libri i pareuml poetik i njeuml autori vendeumls i autorit qeuml tashmeuml ishte beumlreuml autoritet si krijues e veprimtar kulturor edhe meuml tepeumlr u beuml libeumlr kult peumlr brezin e meumlpastajmeuml dhe meuml e reumlndeumlsishmja mbetu libri themelor i autorit sado qeuml ky botoi libra teuml tjereuml gjateuml kateumlr decenieve teuml tjera

Libri peumlrmbledh krijimtarineuml poetike teuml Esad Mekulit teuml shkruar peumlr dy decenie (rreth 30 poezi) dhe eumlshteuml i strukturuar me njeuml ndeumlrgjegje krijuese kulturore e historike Nis me poezineuml programore Popullit tim qeuml eumlshteuml njeuml eksplikim i titullit peumlrkushtues Peumlr ty teuml librit Ka tre cikle Neuml hijen e robniacutes qeuml merr vjershat e shkruara neuml vitet 1933-1940 Flamujt e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 10

shpaluem qeuml ka vjershat e viteve 1941-1944 dhe Jeta e re qeuml ka vjershat e viteve 1945-1953 Libri peumlrfundon me vjersheumln Gjykimi porse shoqeumlrohet me sheumlnimin Lexuesavet i domosdosheumlm peumlr ndeumlrgjegjen autoriale teuml keumltij strukturimi Pra ka njeuml struktureuml qeuml artikulon autorin tekstin e tij letrar dhe lexuesin neuml njeuml ndeumlrkomunikim letrar kulturor historik dhe ideologjik Duhet pareuml keumltu njeuml fillim e njeuml fund e patjeteumlr njeuml substanceuml neuml mes apo neuml qendeumlr

Neuml vjersheumln e pareuml kushtrimore neumlpeumlrmjet formuleumls kushtuese e posesive Popullit tim ndash uneuml biri yt besnik dhe ndash poeti peumlrkufizohet poeti misionar (zeuml i popullit) e poezia misionare (mjet i deumlshirave e vullnetit teuml tij) Keumlnga solemne me tone himni ngritet neuml nivel madheumlshtie e teuml heroikes duke i veumlneuml peumlrballeuml dy koheuml Njeuml teuml shkuar teuml robeumlriseuml Keumlndova (edhe kur mrsquoishte ndalue) e njeuml teuml liriseuml me ty keumlndoj mbiacute fuqineuml e ngja-llun Ka ndeumlrruar edhe statusi i keumlngeumls hereumln e pareuml keumlnga e vetmuar peumlr zgjimin hereumln e dyteuml keumlngeuml e bashkuar peumlr ngadheumlnjimin Keumlshtu peumlrkufi-zohet poeti si prijeumls dhe ky eumlshteuml misioni i mbaruar Por sprova eumlshteuml e madhe Neuml vjersheumln peumlrmbylleumlse teuml librit Gjykimi shtohet edhe koha e ardhshme ku hyjneuml neuml lojeuml feumlmijt taneuml e feumlmijt e feumlmijvet taneuml brezniteuml shekujt Neuml njeuml diskutim idesh poetike neuml formeuml sokratike provohet heroika e brezit qofteuml e kapeumlrcyer nga ldquobelbeumlzimetrdquo ldquoshteumlrzimetrdquo ldquogabi-metrdquo ldquobelbeumlzimet e abeceseuml e teuml gjuheumlsrdquohellip

Pse ndash kush ka faj qeuml teuml pareumlt srsquona kaneuml laneuml gati kurrgjeuml ndash poseuml vorresh dhe padijes kush ka faj qeuml shekuj me radheuml ndash erreumlsija dhe veteumlmija ndash si mrazet e pranvereumls kaneuml mbyteuml filizat mucirc neuml fareuml

Pikeumlpyetje pikeumlccediluditeumlse Keumlshtu mbyllet vepra Kjo tezeuml eumlshteuml diskutuar edhe meuml pareuml Keumlteuml hereuml do ta lexojmeuml si njeuml metonimi qeuml fton peumlr njeuml metaforeuml peumlr njeuml lexim letrar teuml tekstit teuml tij teuml shkruar sepse qofteuml me imagjinime mund teuml lexohet veteumlm ajo qeuml eumlshteuml shkruar si fjaleuml e parme apo si metaforeuml

Ateumlhereuml poezia meuml e mireuml e Esad Mekulit neuml keumlteuml libeumlr eumlshteuml neuml ciklin Neuml hijen e robniacutes qeuml peumlrmban vjersha teuml shkruara neuml vitet tridhjeteuml kur autori ishte i ri pra shkrimet e tij teuml riniseuml 1 Peumlr misionin poetik qeuml theksohet me pasion 2 Peumlr tematikat sociale e individuale 3 Peumlr lirineuml si

Studime 23 - 2016

11

absolut teuml njeriut 4 Peumlr figurimin e ideve teuml diteumls e teuml nateumls me kapeumlrcimet mbreumlmje e agim 5 Peumlr alternimet e koheumlve robeumlri e liri me ndeumlrmjeteumlzi-met e trishtimit hidheumlrimit deri neuml rebelim 6 Madheumlshtineuml e bjeshkeumls e teuml njeriut teuml ngjyer neuml trishtimin e varfeumlriseuml 7 Peumlr peizazhin lotues teuml artiku-luar me krahasimin e ngjizur neuml ngushticat e uni-t

Neuml ciklin Flamujt e shpaluem neuml fakt shfaqet shpalimi i fjaleumls si deumlshmi peumlr imagjinim kur shenjon kur theumlrret kur kujton apo kur vajton Neuml ciklin Jeta e re gjuha e vjersheumls i doreumlzohet entuziazmit neuml kufi teuml pro-pagandeumls edhe kur peumlrpiqet teuml beumljeuml hijen e intimizimit e teuml dashuriseuml

3 Vjershat e bukura

Lexuesi keumlrkon vjershat e bukura Edhe Esad Mekuli deumlshmon veteuml

qeuml poezia nuk shkruhet veteumlm me ide por edhe me ndjeshmeumlri e formeuml teuml peumlrsosur Teuml tilla janeuml poeziteuml Mbramja Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen Uneuml Riniacutes Djaloshi Njeuml shembull peumlrfaqeumlsues i poeziseuml seuml Esad Mekulit eumlshteuml tingeumlllimi Mbramja shkruar meuml 1933

MBRAMJA Si tufa meumlndafshi trsquoarteuml neuml teuml kalteumlrteumln shamiacute nrsquomes dy duersh trsquobardha dy kodra neumln boreuml mdash flakron pereumlndimihellip Recircteuml mbi krye peumlroreuml ngasin neumlpeumlr qiell dhe zhduken nrsquohapsiacute hellipDhe drita e mbrame shuhet mbi ccedildo sukeuml cipa e nateumls shtrihet mbi fusha trsquopeumlrhime malet heshtin nrsquoerreumlsiacute si me qeneuml teuml ngrime si teuml humbeumlte jeta mdash ccedildo gjacirc u nxi u zhduk Nrsquoajriacute ndihen klithmat e nateumls qeuml racirc mdash

Studime 23 - 2016 12

drujt praneuml rrugeumls lehtas era i peumlrkundhellip mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash mdash Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute Terri sundon boteumln Katundet e shtrime neuml mes teuml nateumls prehen nrsquolugineuml me andrrime

Ky tingeumlllim eumlshteuml shkruar neuml trajteumln e preferuar teuml autorit qeuml duke vizatuar peizazhin shpreh gjendje shpirteumlrore e sociale Dramacitetin e shqeteumlsi-meve e palon kujdessheumlm neuml djepin e konfesionit intim Mbreumlmja nuk eumlshteuml asfareuml idile rustikale por njeuml shqeteumlsim i mbrendsheumlm se mbreumlmja eumlshteuml veteumlm hyrja neuml nateuml qeuml jep pasiguri e frikeuml po edhe eumlndeumlrr qeuml pas saj eumlshteuml njeuml shpeumlrthim drite e njeuml diteuml Pamja shihet prej seuml larti ashtu duke u humbur e tretur prandaj njeuml intensitet i madh peumlr teuml shenjuar figurat e fundit qeuml nga larteumlsia duken e vizatohen ose neuml qiell ose neuml tokeuml Prej keumlndej dramaciteti i ndeumlrrimit teuml pamjeve ndeumlrmjet krahasimeve neuml nivel teuml peumlrjashteumlsiseuml e teuml intimitetit bdquotufa teuml meumlndafshit trsquoarteumlldquo ldquoflakeumlron pereumlndimirdquo ldquofusha teuml peumlrhimerdquo ldquomale teuml ngrimerdquo gjitheuml sintagma poetike pa retorikeuml Pastaj ldquoklithma e nateumlsrdquo dhe vargu i zbrazeumlt si figureuml e hesht-jes totale E pikeumlrisht keumltu shfaqja dramatizuese

Ndeumlrsa dita e bardheuml e tretun dikund shigjeta teuml flakta mpreheuml erreumlsineumls me i raacute

Pas keumlsaj mbyllja e poeziseuml me figurat ldquoterri sundon boteumlnrdquo apo ldquoKatun-det e shtrime me andrrimerdquo janeuml thirrje meuml teuml forta si beumlrtima

Po ndalemi keumltu peumlr teuml theksuar njeuml ccedileumlshtje poetike e peumlrtejpoetike teuml poetit Esad Mekuli vjershat e para i shkroi e i botoi neuml gjuheumln e huaj mandej i botoi neuml gjuheumln shqipe Eumlshteuml shkrues e peumlrkthyes i poeziseuml seuml vet Keumltu do keumlrkuar retorika e tij poetike inverzionet sintaktike si ccedileumlshtje teuml peumlrkthimit fjalori i rrudhur agramatikaliteti rima e keumlrkuar jospontane Prandaj keumlrkimet stilistike keumltu marrin koheuml teuml veccedilanteuml se duhet teuml peumlrim-tohen neuml variantet e poezive neuml teuml dy gjuheumlt

Studime 23 - 2016

13

4 E majta letrare Vjershat e hershme teuml Esad Mekulit janeuml shkruar neuml vitet tridhjeteuml teuml

shekullit njeumlzet dhe janeuml teuml krahasueshme me vjershat e veumlllait teuml tij meuml teuml madh poetik Migjenit qeuml janeuml shkruar e botuar neuml teuml njeumljteumln decenie Ato janeuml teuml krahasueshme edhe formalisht si ldquovargje teuml lirardquo po meuml tepeumlr tema-tikisht e peumlr intenceumln autoriale tendenceumln shkrimore Njeuml kultureuml letrare elementare e teuml dy poeteumlve eumlshteuml bashkeumlkoheumlse me leteumlrsineuml sociale teuml slla-veumlve teuml Jugut neuml vitet tridhjeteuml Aq meuml fort neuml nivel teuml ideve e ideologjiseuml sesa teuml formave Te keumlto leteumlrsi ccedileumlshtja e ldquoteuml majteumls letrarerdquo u zhvillua si te-ori e shkrimit e si ide shoqeumlrore deri neuml nivel teuml grindjes Ccedileumlshtja ishte e shkrimit si deumlshmi e njeuml teuml tashmeje e si njeuml vizion i njeuml teuml ardhmeje E nisur si rebelim letrar peumlr trsquou kuroreumlzuar neuml shkrim utopik duke keumlrkuar absolutin e peumlrparimit dhe egalitetin si projeksion shoqeumlror i peumlrkthyer neuml tendence letrare

Kjo ishte edhe utopia letrare e poeteumlve taneuml Mekulit e Migjenit Pastaj vjen distopia Esad Mekuli e provoi keumlteuml (domosdoshmeumlrisht) kah fundi i jeteumls Po kjo eumlshteuml puneuml peumlrtej vepreumls Peumlr ty

Kush mund teuml imagjinojeuml ccedilfareuml do trsquoishte distopia e Migjenit mbas ldquoVargjeve teuml lirardquo neuml njeuml shoqeumlri totalitare

5 Fusnota

Neuml faqen e fundit teuml librit Peumlr ty eumlshteuml njeuml sheumlnim qeuml Auktori u

drejton Lexuesavet Teksti eumlshteuml kaq deumlftues e autoreferencial neuml gjuheuml deumlshmi e qeumlllime saqeuml eumlshteuml mireuml teuml jepet i ploteuml dhe i pakomentuar LEXUESAVET

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme

shkrue gjateuml periodes 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Studime 23 - 2016 14

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml periodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml hu-mbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e peumlr-gatitun ldquoShqiptari teuml kendou o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe peumlr macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i pa-randeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keuml-saj peumlrmbledhjeje (Teuml peumlrsektuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml pushtimit dhe mbas shlirimit mdash simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjershat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kuptimin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rritja dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e paralufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashprit teuml Shqiptareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln ldquoPeumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh me 1936 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren rdquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi beharrdquo (Sarajevo) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shli-rimit janeuml botue macirc teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

AUKTORI

Mehmet KRAJA Prishtineuml ESAD MEKULI DHE ldquoJETA E RErdquo

Njeumlra nga ccedileumlshtjet meuml teuml harruara dhe teuml leumlna me njeuml aneuml neuml studimet tona letrare dhe peumlrgjitheumlsisht neuml shkrimet tona peumlr leteumlrsineuml eumlshteuml ccedileumlshtja e marreumldheumlnieve teuml shkrimtareumlve me pushtetin si nocion dhe me pushtetet si formacione politike neuml koheuml dhe rrethana teuml caktuara Studimet tona e kaneuml leumlneuml me njeuml aneuml keumlteuml problematikeuml ndoshta peumlr shkak se shqyrtimi i keumltyre raporteve neuml njeumlfareuml shkalle i ccedilrsquomitizon edhe figurat meuml teuml ndritura teuml historiseuml dhe teuml leteumlrsiseuml soneuml ndeumlrkoheuml qeuml veteuml shkrimtareumlt taneuml teuml koheumlve meuml teuml reja kur flasin peumlr keumlteuml problematikeuml dalin disi teuml zbuluar dhe neuml njeuml pamje jo shumeuml teuml peumlrshtatshme kundrejt qendrave teuml pushtetit dhe teuml vendimmarrjes Raporte joletrare dhe jokrijuese me pushtetet ccedilfareumldo qeuml kaneuml qeneuml ato kaneuml pasur teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml qeuml nga fillimet e leteumlrsiseuml soneuml Pra shkrimtareumlt shqiptareuml teuml secileumls periudheuml letrare peumlrveccedil leteumlrsiseuml i kaneuml sheumlrbyer edhe dikujt tjeteumlr ndonjeumlhereuml njeuml pushteti teuml teumlreuml ndonjeumlhereuml njeuml qendre teuml reumlndeumlsishme teuml forceumls apo teuml vendimmarrjes ose ndonjeuml personi teuml veteumlm mbretit liderit kombeumltar liderit partiak etj Kjo neuml njeumlfareuml mase beumln teuml ditur se historikisht shkrimtareumlt taneuml e kaneuml veumlneuml leteumlrsineuml neuml sheumlrbim teuml qeumlllimeve teuml tjera dhe se ideali i tyre krijues nuk ka qeneuml i mjaftuesheumlm peumlr teuml peumlrmbushur synimet e tyre jeteumlsore

Keumlshtu shkrimtareumlt taneuml teuml leteumlrsiseuml seuml vjeteumlr i kaneuml sheumlrbyer kisheumls me teumlreuml qenien e tyre ndeumlrsa rilindeumlsit zakonisht kaneuml beumlreuml ldquojeteuml teuml dyfishteumlrdquo neuml shumiceumln e rasteve kaneuml qeneuml luajaleuml ndaj sulltanit dhe gjithnjeuml neuml keumlrkim teuml njeuml meceni qeuml do trsquoi shpeumltonte nga tutoria e tij Sekush nga rilindeumlsit e gjen shpeumltimin te ndonjeuml forceuml tjeteumlr politike e cila do ta zeumlvendeumlsonte sulltanin jo veteumlm si sundimtar ldquopersonalrdquo por edhe kolektiv Alternativeumln e tyre arbeumlresheumlt e gjejneuml te Italia e cila i financon me bujari projektet e tyre letrare dhe politike Teuml tjereumlt vendosin marreumldheumlnie alter-native Konica me Austro-Hungarineuml por nuk ngurron trsquoi ofrojeuml sheumlrbime Turqiseuml neumlse revisteumln e tij e lejojneuml teuml shpeumlrndahet neuml territorin e saj siccedil

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 16

deumlshmohet nga njeuml leteumlr e Naimit dhe Samiut drejtuar Murat Toptanin ndeumlrkoheuml qeuml veteuml Naimi mbante poziteumln e censorit neuml administrateumln e larteuml neuml Stamboll Disa nga rilindeumlsit moreumln ofiqe dhe zuneuml pozita teuml reumlndeumlsish-me neuml hierarkineuml e Perandoriseuml osmane teuml tjereumlt u lidhen me qendra teuml tjera teuml forceumls dhe teuml vendimmarrjes Ne neuml shumiceumln e rasteve i kemi peumlrligjur lidhjet e shkrimtareumlve taneuml me keumlto qendra teuml forceumls me pushtetet dhe me regjimet peumlrveccedilse neuml disa raste kur ato nuk na kaneuml shkuar shumeuml peumlr shtat individualisht por edhe si komunitet letrar dhe kombeumltar Neuml keumlteuml pikeuml nuk besoj se kemi qeneuml gjithnjeuml parimoreuml jo veteumlm pse vlimet politike neumlpeumlr teuml cilat kaneuml kaluar shkrimtareumlt taneuml kaneuml qeneuml teuml ngateumlrruara dhe qeumlndrimet e tyre shpesh teuml paqarta por duke peumlrdorur formuleumln e njohur teuml ldquointeresit teuml peumlrgjithsheumlm kombeumltarrdquo kemi amnistuar jo veteumlm shkrimtareumlt peumlr hir teuml vepreumls seuml tyre por shpesh kemi amnistuar edhe veten toneuml Neuml keumlteuml pikeuml neuml trajtimin e shkrimtareumlve taneuml kemi beumlreuml shkelje teuml reumlnda etike Ta zeumlmeuml as neuml teuml shkuareumln dhe as sot nuk sillemi njeumlsoj si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur fashizmin si ndaj atyre qeuml kaneuml mbeumlshtetur komunizmin ndoneumlse jemi krejteumlsisht teuml veteumldijsheumlm se neuml teuml dy rastet beumlhet fjaleuml peumlr diktatura antikombeumltare dhe letrarisht teuml refuzueshme nga mendjet e lira

Ky trajtim jo i drejteuml vazhdon edhe neuml koheumln meuml teuml re kur raportet e disa individeumlve-shkrimtareuml me pushtetin peumlrligjen kurse raportet e disa teuml tjereumlve konsiderohen teuml papranueshme Mendoj se sot nga njeuml poziteuml e njeuml lirie meuml teuml madhe teuml varshmeumlriseuml seuml individit nga pushtetet mund ta themi qarteuml se teuml gjitheuml shkrimtareumlt taneuml peumlrgjateuml gjitheuml historiseuml dhe tani nuk mund teuml thuhet se kaneuml pasur raporte dhe marreumldheumlnie peumlr trsquou krenuar me pushtetet me regjimet me ideologjiteuml dhe me prijeumlsit apo lidereumlt Neuml natyreumln e shkrimtareumlve do teuml duhej teuml ishte opozitarizmi sepse asnjeuml push-tet asnjeuml sistem asnjeuml regjim nuk eumlshteuml aq i mireuml dhe aq ideal sa teuml mos mund teuml beumlhet edhe meuml i mireuml Dhe asnjeuml lider nuk eumlshteuml dhe nuk ka qeneuml aq i mireuml sa teuml beumlhet ldquomodel krijuesrdquo peumlr njeuml shkrimtar Teuml gjitha ideolo-gjiteuml teuml gjitheuml regjimet teuml gjitheuml sistemet teuml gjitheuml pushtetet janeuml kufizues dhe pavareumlsisht se shkrimtareumlt mundohen trsquoi peumlrdorin peumlr qeumlllime teuml veta neuml esenceuml ata i peumlrdorin shkrimtareumlt dhe neuml shumiceumln e rrethanave i beumljneuml teuml duken teuml sheumlmtuar dhe qesharakeuml

Studime 23 - 2016

17

Dua teuml ndaleumlm pikeumlrisht neuml keumlteuml pikeuml edhe neuml rastin e Esad Mekulit

dhe ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml cileumln ai e ideoi e themeloi dhe e drejtoi peumlr afro 25 vjet Esad Mekuli u mbeumlshtet te parimi i njohur se pushteti dhe forca e tij duhej peumlrdorur peumlr qeumlllime meuml teuml larta Ai kishte qeneuml pjeseumlmarreumls i LNCcedil-seuml ishte komunist me bindje madje nga ata komunisteumlt qeuml zhgeumlnjehen por nuk zmbrapsen aq lehteuml siccedil kishte beumlreuml miku i i tij i afeumlrt Hivzi Sulejmani Me revisteumln ldquoJeta e rerdquo Esad Mekuli u beuml themelues i leteumlrsiseuml shqipe neuml Kosoveuml teuml cileumln duhet ta pranojmeuml nuk e themeloi duke u mbeumlshtetur neuml parimet e realizmit socialist siccedil beumlneuml bashkeumlkoheumlsit e tij neuml Shqipeumlri as duke u mbeumlshtetur neuml leteumlrsineuml e traditeumls por mbi parimet kerlezhiane teuml leteumlrsiseuml jugosllave qeuml mund teuml quhet njeuml variant jugosllav i realizimit socialist siccedil ishte varianti jugosllav i socializmit Peumlr teuml beumlreuml njeuml leteumlrsi teuml keumltilleuml neuml Kosoveuml peumlr trsquoia veumlneuml themelet njeuml leteumlrsie teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlrballej me probleme teuml shumta Mungesa e traditeumls letrare ishte njeuml fak-tor kufizues Prapambetja e peumlrgjithshme veccedilmas prapambetja kulturore gjithashtu Por ai kishte kundeumlr vetes neuml njeumlfareuml meumlnyre edhe klaseumln poli-tike kosovare dogmatike dhe teuml paarsimuar e cila nuk i pranonte dhe i re-fuzonte neuml meumlnyreuml kategorike standardet jugosllave teuml socializmit liberal Peumlr keumlteuml klaseuml politike parimet krijuese qeuml i kishte shpallur Keumlrlezha meuml 1956 ishin teuml largeumlta dhe teuml mjegullta dhe po teuml zbatoheshin neuml Kosoveuml neuml keumlndveumlshtrimin e tyre ishin antiparti Po neuml keumlto vite dhe neuml vitet meuml teuml vona rsquo60 dhe rsquo70 Esad Mekuli filloi teuml kishte kundeumlr vetes edhe ideneuml e socializmit si proces boteumlror jugosllavizmeumln e tij tashmeuml teuml luhatshme por edhe konspiracione teuml ndryshme qeuml peumlr njeuml koheuml synuan ta beumlnin Beogra-din dhe pastaj Prishtineumln qendeumlr teuml albanologjiseuml dhe teuml kultureumls shqiptare qeuml shqiptareumlt e Jugosllaviseuml synonin trsquoi beumlnin komb meuml vete dhe gjuheumln e tyre gjuheuml meuml vete Seuml voni ai filloi teuml kishte kundeumlr vetes lexuesin e Ko-soveumls qeuml nisi teuml edukohet nga leteumlrsia e realizmit social-romantik teuml Shqi-peumlriseuml madje filloi teuml kishte kundeumlr edhe integralisteumlt jugosllaveuml midis tyre shkrimtareuml teuml shquar teuml leteumlrsiseuml teuml sapo beumlreuml teuml Kosoveumls teuml cileumlt ende flitnin serbisht neuml mbledhjet e partiseuml neuml ldquoRilindjerdquo Neuml pikeumlpamje teuml ideve dhe teuml praktikeumls letrare Esad Mekuli mbeti i pandryshuar njeuml ldquokeumlrlezhianrdquo i vitit 1956

Neuml njeuml rrethaneuml teuml keumltilleuml Esad Mekuli peumlr teuml beumlreuml keumlteuml leteumlrsi vuri

Studime 23 - 2016 18

neuml veprim teuml vetmen gjeuml qeuml kishte teuml pacenuar besimin dhe idealin Duke qeneuml lufteumltar duke qeneuml komunist i oreumlve teuml hershme dhe duke qeneuml i formuar neuml konstalacionin politik jugosllav askush nga klasa politike e Kosoveumls nuk merrte guxim teuml dyshonte neuml peumlrkateumlsineuml e tij ideologjike dhe neuml idealizmin e tij Keumlteuml ldquokredirdquo qeuml kishte te klasa politike e Kosoveumls por veccedilmas te ajo jugosllave ai e peumlrdori peumlr trsquoi tejkaluar shumeuml kufizime qeuml i vendoste sistemi dhe ambienti politik i Kosoveumls E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo abetare peumlr emancipim themelor por edhe hapeumlsireuml peumlr kultivimin e shijes letrare Botoi traditeumln letrare botoi shkrimtareuml teuml Rilindjes botoi edhe avangardeumln dhe modernitetin Botoi shkrimet letrare teuml nacionalisteumlve por edhe teuml luajalisteumlve ordinereuml botoi leteumlrsi teuml realizmit socialist teuml shkrimtareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml Shqipeumlriseuml por botoi edhe tregimin modernist anti-drameumln dhe anti-romanin dhe poezineuml formaliste madje edhe ekstremin e saj poezineuml ldquokonkreterdquo dhe dadaiste E beumlri ldquoJeteumln e rerdquo revisteuml letrare qeuml mbeuml-shteti secilin krijues teuml hapeumlsireumls shqiptare neuml ish-Jugosllavi I mbeumlshteti teuml gjitheuml pa peumlrjashtim veccedilmas shkrimtareumlt e rinj Veteumlm se neuml keumlteuml mbeuml-shtetje dhe neuml keumlteuml dominim teuml jeteumls letrare neuml Kosoveuml ldquoJeta e rerdquo krijoi monopol krijoi kufizime krijoi njeuml kornizeuml teuml ngushteuml neuml teuml cileumln nuk rrinte dot meuml leteumlrsia teuml cileumln veteuml e kishte ushqyer Nuk mund teuml them se ky ishte fataliteti i Pigmalionit i cili rebelohet kundeumlr krijuesit teuml tij por meuml shumeuml mund teuml quhet fenomen i pritsheumlm njeuml pasojeuml e paevitueshme teuml cilin njeuml diteuml do ta prodhonte pluralizmi i shkollave dhe i metodave qeuml njeumlkoheumlsisht duhej teuml ishte edhe pluralizeumlm i mendimit dhe ideve Keumlshtu nga fillimi i viteve rsquo70 dhe prapa neuml njeumlfareuml meumlnyre kundeumlr ldquoJeteumls seuml rerdquo teuml tilleuml ccedilfareuml e kishte beumlreuml Esad Mekuli u ngriteumln pothuajse teuml gjitheuml teuml rinj dhe teuml vjeteumlr shkrimtareuml teuml njohur dhe teuml tjereuml meuml pak teuml njohur me mbeumlshtetje ose pa mbeumlshtetje politike Ndonjeumlhereuml krijohej peumlrshtypja se monopoli letrar ldquoJeta e rerdquo nuk ishte veteumlm pengeseuml peumlr frymeumlmarrje teuml lireuml teuml leteumlrsiseuml por ishte edhe lufteuml peumlr prestigj peumlr dominim lufteuml brezash U krijua peumlrshtypja se brezi qeuml kishte ardhur neuml leteumlrsineuml e Kosoveumls pas Esad Mekulit e keumlrkonte peumlr vete ldquoJeteumln e rerdquo si simbol teuml njeuml sundimi letrar dhe teuml forceumls hipotetike teuml kultureumls dhe teuml leteumlrsiseuml Revisteumln qeuml ishte beumlreuml simbol i leteumlrsiseuml neuml Kosoveuml nga mesi viteve rsquo70 e mori neuml doreuml brezi i dyteuml i shkrimtareumlve por nuk arriti teuml beumlnte asgjeuml peumlrveccedilse ta ccedilmontonte monopolin e saj dhe veteuml revisteumln ta beumlnte teuml pareumlndeumlsishme duke e zhven-

Studime 23 - 2016

19

dosur qendreumln e dominimit dhe teuml monopolit letrar nga ldquoJeta e rerdquo te Re-daksia e botimeve teuml ldquoRilindjesrdquo

Ndeumlrsa Esad Mekuli edhe pas ldquoJeteumls seuml rerdquo mbeti ai idealisti i vje-teumlr i cili i fiton njeuml seumlreuml betejash por e humb betejeumln meuml teuml madhe betejeumln me idealizmin e vet

Bashkim KUCcedilUKU Tiraneuml

METAFOREuml IDENTITETI

Poezia e Esad Mekulit

Para se teuml jeteuml poezia e Esad Mekulit metaforeuml identiteti vet ai me

veprimtarineuml letrare ka qeneuml simbol historik i identitetit teuml shqiptareumlve teuml Kosoveumls dhe teuml trevave teuml tjera verilindore Poeziteuml e tij teuml shkruara dhe teuml botuara fillimisht neuml serbokroatisht neuml pamundeumlsi teuml gjuheumls amtare pohonin talentin e njeuml shqiptari qeuml u flet teuml tjereumlve peumlr dinjitetin dhe teuml drejteumln e gjindjes seuml vet neuml gjuheumln e tyre njeuml dukuri e njohur neuml leteumlrsineuml shqipe neuml periudheumln e Rilindjes Kombeumltare e peumlrseumlritur keumlteuml hereuml neuml Rilindjen e dyteuml teuml Kosoveumls Me veumlllimin neuml shqip Peumlr ty (1955) nis leteumlr-sia bashkeumlkohore e keumltij mjedisi qeuml do teuml beumlhet degeuml kryesore e trungut teuml leteumlrsiseuml shqipe Duke qeneuml kryeredaktori i pareuml i Rilindjes (1945) dhe i Jeteumls seuml Re (1949) kryetari i pareuml i Akademiseuml seuml Shkencave dhe teuml Arteve teuml Kosoveumls (1970) pra peumlrurues i shtypit politik dhe letrar i institucionit shkencor e artistik meuml teuml larteuml me ndihmesat dhe personalitetin eumlshteuml beumlreuml edhe njeuml lloj simboli i tyre

Ideja e pohimit teuml identitetit qeuml peumlrshkon lirikeumln dhe peumlrbeumln sistemin motivor e strukturor meuml veprues teuml saj eumlshteuml shprehur neuml trajta teuml ndrysh-me retorike metaforike simbolike alegorike me peumlrpareumlsi teuml trajtave metaforike Madje edhe neuml poeziteuml ideologjike si dhe neuml boteumln e ideolo-gjizuar hapen dritare peumlr ta shpalosur Pohimi i identitetit zakonisht merr shkas nga rreziku peumlr ta tjeteumlrsuar ateuml prandaj ajo shpesh peumlr nga brendia struktura meumlnyra e komunikimit me lexuesin eumlshteuml e llojit dramatik me konflikt hereuml neuml sipeumlrfaqe hereuml neuml thelleumlsi teuml metaforave e teuml simbolikeumls Neuml poeziteuml e njohura Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej dhe Shiftar mos meuml thuej trajtohen dy aneuml teuml teuml njeumljtit problem peumlrpjekjet peumlr ndeumlrrimin e emrit qeuml i peumlrcakton identitetin e origjineumls e teuml qeniesiseuml dhe klasifikimin racist ndaj tij si kategori shoqeumlrore e uleumlt e peumlrbuzshme Janeuml poezi retorike teuml

KDU 82118-109

Studime 23 - 2016 22

kundeumlrshtimit teuml forteuml ndaj rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml kthyer neuml leitmotiv dhe teuml misheumlruar qeuml neuml titujt me pjeseumlzeumln mohuese mos teuml ngritur neuml urdheumlr neumlpeumlrmjet shoqeumlrimit me pikeumlccediluditeumlse Ato i kundeumlrvihen realitetit shoqeumlror jashteuml tekstit Subjekti lirik i njeumlsuar me poetin eumlshteuml midis keumltij realiteti teuml njeumlmendeumlt rrezikues dhe idealizmit ideologjik teuml bindjes seuml tij Peumlr teuml shprehur brendineuml e ngjeshur dhe dometheumlniet e hapura janeuml peumlrdo-rur peumlrftesa poetike teuml disallojshme ligjeumlrimi lirik i drejtpeumlrdrejteuml trajta monologjike monologu i dialogizuar po ashtu dhe shenja pikeumlsimi teuml disallojshme pikeumlccediluditeumlse (nga peseuml hereuml neuml secileumln) pikeumlpyetje pikeuml-pyetje dhe pikeumlccediluditeumlse bashkeuml vizeuml dialogu teuml munguar vizeuml bashkuese-tire tri pikat e heshtjes pika presja pikeumlpresja

Neuml poezineuml Mos meuml thirr me emeumln trsquohuej incipiti me pyetjet e vargeumlzuara A jam a srsquojam dhe ccedilka jam lidhin tekstin me kontekstin shoqeumlror teuml cilin ajo e afron duksheumlm Rreziku qeniesor eumlshteuml shtruar neuml formeumln e pyetjes hamletiane A jam a srsquo jam jo se dyshon neuml teuml qenmen e vet dhe as teuml tjereumlt peumlr teuml por peumlr ta provuar para tyre dinjitetsheumlm dhe sa meuml bindsheumlm neumlpeumlrmjet mospranimit dhe kundeumlrshtimit Pikeumlccediluditeumlsja pas pikeumlpyetjes te vargu ccedilka jam shpreh habi teuml madhe Kur mireumldihet prej gjithkujt se ccedilfareuml eumlshteuml keumlrkojneuml ta shpallin tjeteumlrsoj siccedil nuk eumlshteuml qeuml ai e quan me emeumln trsquohuej Ligjeumlrimi fillon me pjeseumlzeumln mohuese mos e cila peumlrseumlritet neuml krye teuml tri strofave nga kateumlr gjithsej si dhe neuml vargun e parafundit Mohimi neumlpeumlrmjet saj i kthyer neuml leitmotiv neuml variacionet e tekstit ndryn edhe mospranim revolteuml e kundeumlrshtim

Neuml strofeumln e pareuml Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr mos peumlrseumlrit teuml kaluareumln eumlshteuml njeuml prapakthim i padeumlshiruesheumlm neuml koheuml dhe neuml marrdheumlnie me ateuml qeuml i drejtohet shkaktarin Subjekti lirik jeton neuml teuml sotmen me qeumlndrime e peumlrjetime teuml sotme asht hapun porta imedhe zem-ra ime asht ccedileleuml Mjedisi shoqeumlror dhe zemra e tij e kaneuml pranuar tjetrin shkaktarin Tjetri jeton neuml teuml sotmen me beumlmat dhe peumlrjetimet e vjetra troket neuml porteumln e vjeteumlr qeuml neumlnkuptohet dikur ka qeneuml e mbyllur pa komunikim Prej metaforeumls Mos trokit neuml porteumln e vjeteumlr qeuml eumlshteuml bota peumlrreth mjedisi i pandjesheumlm neuml strofeumln pasuese kalohet neuml metaforeumln plageumlt e vjetra mos i nguc duke i bartur neuml trupin e ndjesheumlm njereumlzor a teuml shoqeumlriseuml E shkuara ka qeneuml e ndeshjeve e plageumlve Cileumlsori teuml vjetra nuk eumlshteuml thjesht peumlr lashteumlsineuml e tyre Meuml tepeumlr ka dometheumlnien e gjendjes seuml

Studime 23 - 2016

23

plageumlve Janeuml teuml pambyllura teuml pasheumlrueshme teuml peumlrjetshme Ngucja ri-ngjallja e tyre e frikeumlson subjektin lirik prandaj kalon neuml tone luteumlse peumlr mos trsquou kthyer e shkuara Zemeumlrimi revolta e papeumlrmbajtshme e ccedilvesh li-gjeumlrimin prej metaforave duke e zbritur neuml shprehjen e drejtpeumlrdrejteuml Plageumlt e vjetra konkretizohen meuml tej me mos meuml thirr nrsquoemeumln trsquohuej Peumlrpjekjen peumlr ta tjeteumlrsuar nuk e pranon e kundeumlrshton neuml formeuml prereuml Tri strofat qeuml fillojneuml me mos peumlrmbyllen me pikeumlsimin e urdheumlrores ()

Gjendjet mendimore dhe emocionale janeuml teuml ndryshueshme keumlm-behen me njeuml regjisteumlr teuml larmisheumlm dyshim habi lutje peumlr trsquoi prireuml e mira lutje prej frikeumls mos teuml ndodheuml e keqja besim revolteuml ironi mospranim urdheumlrues sepse marrdheumlniet e tij me ateuml qeuml i drejtohet janeuml kundeumlrvaj-teumlse teuml ndeumlrlikuara Ai i drejtohet njeuml Ti- je i afeumlrt neuml koheumlsi neuml teuml tani-shmen dhe neuml hapeumlsireuml sikurse parakupton veta e dyteuml Gjithashtu eumlshteuml mungues dhe i pashfaqsheumlm nuk i peumlrgjigjet dialogut teuml hamendeumlsuar Peumlrgjigje janeuml besimi shpresa bindja utopiste e vet subjektit lirik Marreuml-dheumlniet me teuml janeuml paradoksale neuml rrafshin abstrakt teuml koheuml-hapeumlsireumls dhe neuml rrafshin konkret shoqeumlror Nga njeumlra aneuml eumlshteuml shkaktari i rrezikut teuml tjeteumlrsimit teuml tij e theumlrret neuml emeumln trsquohuej dhe nga ana tjeteumlr udheumlheqeumls dhe ateuml dora qeuml i prin dhe e peumlrgdhel Mendimi duket se mbeumlrrin neuml baraz-pesheuml neuml pikeumln zero Pavareumlsisht prej peumlrjetimeve teuml dhembshme poeti nuk shkulet nga bindja ideologjike nga utopia larg realitetit edhe kur qeniesia identiteti i tij eumlshteuml i rrezikuar por u meumlshon teuml dy fijeve pa leumlshuar as njeumlreumln as tjetreumln Neuml keumlteuml rast eumlshteuml i dyzuar pa rrugeumldalje Ndeumlrsa neuml ballafaqimin kontrastues midis realitetit njeumlmendeumlsiseuml seuml asaj qeuml ndodh dhe bindjes utopiste deumlshireumls e shpreseumls seuml tij kahja anon nga mospranimi revolta ndalimi urdheumlrues Dy strofat e para janeuml ndeumlrtuar neuml formeuml kontrapunkti Peumlrbri rrezikut dhe keumlrkeseumls peumlr teuml mos trokitur neuml porteumln e vjeteumlr peumlr mos trsquoi ngucur plageumlt mos trsquoi thirrun me emeumln teuml huej janeuml vargjet e besimit entuziast

neuml keumltrsquo diteuml trsquopranvereumls sime asht hapun porta ime dhe zemra ime asht ccedileleumlhellip me doreumln tande

qeuml prin e peumlrgdhel

Studime 23 - 2016 24

qeuml eumlshteuml dora e Ti-seuml shkaktarit teuml tjeteumlrsimit Dy strofat e fundit e treta dhe e kateumlrta nuk janeuml neuml formeuml kontrapunkti Neuml to ka veteumlm kundeumlrshtim teuml prereuml dhe ironi Ti-seuml i theksohet se ai e di fare mireuml cili eumlshteuml subjekti lirik dhe neuml ateuml emeumlr trsquoi theumlrraseuml

-O ti di Ccedilka jam Ateuml ateuml ma thuejhellip Poezia peumlrmbyllet me urdheumlrore teuml prereuml Mos meuml thirr me emeumln trsquo huej Ka mundeumlsi edhe peumlr njeuml lexim tjeteumlr me kahje mendimi teuml hapur

Beumlmat e papajtueshme teuml doreumls qeuml prin e peumlrgdhel qeuml driteuml e lumni dhuron dhe njeumlhereumlsh e theumlrret me emeumln trsquo huej marrin kuptim ironik e paradoksal I prin dhe e peumlrgdhel peumlr ta shpeumlneuml te drita dhe lumnia e tjeteumlrsimit

Neuml poezi teuml tjera metaforat janeuml meuml abstraguese teuml ngritura deri neuml simbole Poezia Neuml grykeuml strukturalisht dhe kuptimisht eumlshteuml njeuml triptik me pjeseumlt 1 Bistrica 2 Pisha neuml shkamb 3 Dy shqiponja neuml teuml cilin peizazhi lirik ndeumlrthurret me lirikeumln peumlrsiateumlse Neuml teuml spikasin disa nga tiparet meuml cileumlsore teuml stilit teuml tij thuktia e shprehjes dramatizmi i brendsheumlm shenjeumlzimi karakterizues i kursyer i rrethanave teuml jeteumls e teuml mbijeteseumls duke funksionalizuar kateumlr objekte Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bistrica (lumi) Pisha mbi shkamb teuml shkruar me shkronjeuml teuml madhe qeuml i shndeumlrron neuml emra teuml peumlrveccedileumlm me peumlrfaqeumlsim neuml shkallare sipeumlrore

Pamja natyrore qeuml peumlrshkruhet eumlshteuml Gryka e Rugoveumls ndeumlr peizazhet meuml teuml bukur teuml hapeumlsireumls shqiptare Qielli njeuml kupoleuml apo kambaneuml madheumlshtore qeuml mbyll horizontin neuml tri aneuml ana e kateumlrt eumlshteuml rrjedha e lumit Pylli tri faqesh qeuml duket se zbret prej qiellit neuml tokeuml me njeuml majeuml shkeumlmbore teuml frikshme thuajse do teuml zejeuml poshteuml kur kalon rrugeumls Bistrica gurgulluese qeuml i jep jeteuml lugineumls dhe meuml tej fusheumls Peizazhi natyror nuk eumlshteuml zgjedhur peumlr bukurineuml por peumlr simbolikeumln gjeo-historike teuml betejave kundeumlr pushtuesve qeuml janeuml zhvilluar neuml Grykeumln e Rugoveumls dhe mundeumlsiteuml metaforizuese qeuml ka shfryteumlzuar poeti peumlr teuml ndryreuml neuml to

Studime 23 - 2016

25

dometheumlnie teuml gjereuml Prandaj bukuria e tij eumlshteuml ravijeumlzuar fare pak me peumlrdorimin njeuml hereuml teuml fjaleumls e bukur peumlr natyreumln edhe kjo pas cileumlsorit e vrazhdeuml Ngjyrat e ccedilelta me driteuml e teuml geumlzueshme qeuml nxitin emocione pozitive janeuml kateumlr lloje neuml peumlrmaseumln hapsinore 8 e blerteuml 2 hereuml pisheuml e blerteuml- gjalleumlri jeteuml neuml luleumlzim teuml peumlrhersheumlm e kalteumlrta 1 hereuml nalteumlsiteuml e kalteumlrta e bardha 2 hereuml njeriu shallbardheuml dhe 2 hereuml te metafora bora ndoneumlse me ngjyreuml teuml papeumlrcaktuar mund teuml peumlrfshihet tek e ccedilelta edhe qielleumls seuml paaneuml duke qeneuml se e paaneuml mund teuml jeteuml pa re Keumlto janeuml ndeumlrfutur neuml ngjyreumln e peumlrhimteuml teuml shkambit teuml peumlrhimteuml teuml peumlrdorur 9 hereuml 2 hereuml graniti qeuml eumlshteuml lloji i shkambit 1 hereuml rasa e shkambit 1 hereuml guri veteumlkuptohet po i peumlrhimteuml E peumlrhimta eumlshteuml neuml peumlrmaseumln hapsinore 14 Peumlrpjestimi midis ngjyrave teuml kundeumlrta eumlshteuml 814 Tabloneuml e zoteumlron ngjyra e erreumlt e ndeumlrmjetme midis teuml bardheumls dhe teuml zezeumls e cila mund teuml marreuml drejtim peumlr nga e bardha sikurse mund teuml marreuml drejtim nga e zeza simbolikeuml dramatike konflikti gjithsesi me horizont teuml hapur me qielleuml teuml paaneuml dhe nalteumlsi teuml kaltra

Me lumin qeuml bren shkeumlmbin dhe prej aluvioneve ka mbathur Rrafshin e Dukagjinit me pisheumln qeuml ka ccedilareuml shkeumlmbin eumlshteuml lufta peumlr jeteumln prej zanafilleumls seuml planetit teuml tokeumls neuml parahistori Lirika nuk eumlshteuml thjesht e llojit teuml quajtur teuml peizazhit me peumlrshkrim asnjaneumls sikurse eumlshteuml veccedilori e tij Peumlrshkrimi i natyreumls marreumldheumlniet midis objekteve teuml vlereumlsuara prej subjektit lirik janeuml metafora teuml jeteumls dhe teuml peumlrpjekjeve njereumlzore Lumi i Bistriceumls eumlshteuml shirit i gjalleuml peumlrpjekje e shkujve me ngadhnjye deumlshmitar i qeumlndreseumls klithmeuml e fuqishme e jeteumls

Pisha neuml shkamb neuml njeumlsineuml e dyteuml teuml triptikut qeuml ka leumlshue rranjeumlt ngjan teuml jeteuml simbol i jeteumls neuml kushte e rrethana skajshmeumlrisht teuml veumlshtira Cileumlsori e gjalleuml neuml vargun peumlrmbylleumls Pisha e gjalleuml neuml natyreumln shkam-bore e afron me njeriun e gjalleuml gjindjen bashkeumlsineuml e gjalleuml qark teuml cileumls uleumlrojneuml ernat e teumlrbueme qeuml ndeumlrmendin ujqit e teumlrbuar dhe bora peshon eumlshteuml e reumlndeuml Neuml fund teuml vargut janeuml pikat e heshtjes duke e leneuml teuml hapur leximin peumlr teuml neumlnkuptuar dometheumlnie teuml ndryshme

Neuml njeumlsineuml e treteuml poetike shfaqet njeriu shallbardheuml me qeumlndrime qeniesoreekzistenciale dhe shqiponja qeuml janeuml teuml barazvlefsheumlm Shallbar-dhi eumlshteuml peumlrkateumlsisht rugovasi me shallin e tij dallues Neuml neumlntitullin e saj

Studime 23 - 2016 26

teuml dy quhen shqiponja dhe meuml tej banoreuml teuml pandameuml teuml keumltyne shkam-bijve Prania e tyre tanimeuml identifikon jeteumln njereumlzore teuml peumlrcaktuar si jeteuml e njeriut shallbardheuml neuml tokeuml dhe e shqiponjeumls barazvlereumls i tij neuml qiell Brenda konceptit teuml piktureumls subjekti lirik e zhbiron boteumln e tyre neumlpeumlrmjet syve neuml retineumln e teuml cileumlve janeuml teuml ngrira rrethanat e teuml shkuareumls fare teuml afeumlrt neuml trajta metaforike reteuml e gjuheumlzat e boreumls seuml vjeme dimeumlr i reumlndeuml dhe shkuma e Bistriceumls qeuml ka veumlshuar njeuml rrezik peumlrmbytjeje

Po neuml retineumln e syve peumlrkundeumlr rrethanave teuml reumlnda eumlshteuml vendimi i tyre me qeneuml me qeumlndrue i cili metonimikisht neumlnkupton mosqenien largimin rrjedhje historike e njohur e krijuar peumlr pakeumlsimin e shqiptareumlve Fjala vendim peumlrafron njeuml marreumlveshje beseumllidhje peumlrbetim teuml peumlrbashkeumlt teuml njeuml forumi bie fjala kuvendi qeuml ka teuml drejteumln teuml marreuml vendime Neuml koheumlsi vendimi nuk eumlshteuml as i vjetmi as i sivjetmi por i pa papeumlrcaktuar ndryshe i peumlrgjitheumlsuar edhe me trajtat foljore me qeneuml me qeumlndrue Me qeneuml eumlshteuml e njeumlllojteuml me qeumlndrue dhe anasjellas me qeumlndrue do teuml thoteuml me qeneuml Qeniesia e tyre eumlshteuml e kushteumlzuar neumlse do teuml qeumlndrojneuml aty ku janeuml simbolizuar me Grykeumln e Rugoveumls Neuml keumlteuml gjashteumlvargsh rrethanat e veumlshtira arsyet peumlrse eumlshteuml marreuml vendimi me qeneuml me qeumlndrue janeuml shprehur neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml kundeumlr ashpeumlrsiseuml seuml rrethit kundeumlr skamjes e vorfniseuml

Pas tyre rishfaqet si leitmotiv Shqiponja Njeriu shallbardheuml Bis-trica dhe Pisha mbi shkamb keumlteuml hereuml misheumlrim i fuqiseuml seuml gjalleseumls seuml natyreumls e teuml jeteumls njereumlzore natyreuml neuml teuml cileumln janeuml neuml harmoni vrazhdeumlsia dhe bukuria Trevargshi peumlrmbylleumls eumlshteuml njeuml sentenceuml filozofike Jeta asht lufteuml e papreme peumlr hapsi peumlr gjallneseuml Jeta e kthyer neuml lufteuml peumlr hapeumlsireuml dhe mbijeteseuml sikurse dihet ka qeneuml dukuria themelore historike veccedilaneuml-risht qeuml kur kaneuml filluar peumlrpjekjet peumlr formimin dhe shtrirjen e shtetit shqiptar

Te Bjeshkeumlt e Nemuna shqiptari njeumljteumlsohet me malin njeuml konstante simboliko-metonimike e njohur e poeziseuml shqipe Peumlr teuml pareuml ndeumlrlidhjen e brendshme teuml mbareuml poeziseuml shqipe bashkeumlkohore edhe neumlpeumlrmjet keumlsaj konstanteje fillimisht nisur nga titulli me teuml mund teuml praneumlvihen poeziteuml Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr Alpet neuml dhjetor poema e mireumlnjohur Peumlrse mendohen keumlto male teuml Ismail Kadareseuml Dy poezi kaneuml objekt figurimi

Studime 23 - 2016

27

Bjeshkeumlt e Nemuna Edhe Alpet neuml dhjetor kaneuml po ato sepse neuml gjeografi emri i tyre po zeumlvendeumlsohet me Alpet Shqiptare Sheumlmbeumllltyra legjendare e arketipit teuml shqiptarit qeuml kishte mbeumlrritur neuml bashkeumlkoheumlsi neuml mesin e shekullit XX te Peumlrse mendohen keumlto male duket se ka zbritur nga Bjesh-keumlt e NamunaAlpet Shqiptare vendi i eposit shqiptar dhe i kreshnikeumlve teuml tij Neuml teumlreumlsineuml e figurimit teuml malit teumlrheq veumlmendjen peumlr ta shpjeguar poe-tizimi nga autoreuml teuml ndrysheumlm i Bjeshkeumlve teuml Nemuna Namuna teuml kthyera gati neuml kult

Esad Mekulin neuml pamje teuml pareuml e shqeteumlson emeumlrtimi i tyre me mallkim Peumlrse teuml nemuna Ismail Kadareja e shpreh teumlrthorazi shqeteuml-simin prej emrit Pa e peumlrmendur mallkimin e tyre keumlrkon ta fshijeuml ateuml duke i peumlrshkruar me bukuri teuml jashteumlzakonshme teuml paarritshme si njeuml Olimp Peumlrse i shqeteumlson emri peumlrccedilmues dhe keumlrkojneuml ta peumlrgeumlnjeshtrojneuml duke i poetizuar Shqiptari i veshur me cileumlsiteuml e malit ldquoteuml mallkuarrdquo dhe anasjellas peumlrngjason me teoriteuml raciste kundeumlrshqiptare neumlnvlefteumlsuese e peumlrccedilmuese ndaj tij ldquoCcedilmallkimirdquo i tyre eumlshteuml ldquoccedilmallkimrdquo i tij Arsyet e njeumlmendta teuml zgjedhjes seuml Bjeshkeumlve teuml Namuna janeuml teuml tjera teuml boteuml-kuptimit meumlnyreumls seuml peumlrjetimit dhe teuml krijimit

Gjeografeumlt i peumlrshkruajneuml keumlshtu Bjeshkeumlt e Nemuna treveuml e madhe malore neuml Shqipeumlrineuml Veriore qeuml zeuml gjysmeumln P teuml Alpeve Shqiptare e njeumlj-teuml nga shtrirja gjeografike me Maleumlsineuml e MadhehellipB N vazhdojneuml edhe neuml Kosoveumln P si dhe neuml pjeseumln JP teuml Malit teuml Zi (Plava dhe Gucia) Emeumlr-timi BN neuml studimet e gjeografeumlve dhe neuml peumlrdorimin e peumlrgjithsheumlm ka ardhur duke u zeumlvendeumlsuar meuml emrin ldquoAlperdquo (Alpet Shqiptare)hellipBN teuml Kosoveumls zona malore meuml e madhe dhe meuml e larteuml e Kosoveumls neuml pjeseumln P teuml saj kufi me Shqipeumlrineuml dhe Malin e Zi vazhdim i drejtpeumlrdrejt orografik i BN qeuml shtrihen brenda territorit teuml RSHhellipRelievi tepeumlr i thyer thuajse i pakaluesheumlm klima shumeuml e ashpeumlrhellip veumlshtireumlsiteuml e peumlrballimit teuml jeteumls neuml ato vise mund teuml shpjegojneuml edhe cileumlsimin e tyre si ldquoteuml Nemunardquo (Fjalor Enciklopedik Shqiptar 1 Akademia e Shkencave e Shqipeumlriseuml Tiraneuml 2008 faqe 261-262)

Poeziteuml dallohen peumlr thukeumltineuml e shprehjes Njeumlra eumlshteuml 20 dhe tjetra 40 fjaleuml

Studime 23 - 2016 28

Bjeshkeumlt e Nemuna Shkeumlmb i gjalleuml Beden Forteseuml E fisithellipPeumlrse teuml nemuna Mu si ato qeumlndruan me ndereuml e beseuml Shekujve kreshnikeumlt taneuml burra

(Esad Mekuli I varuri i keumlndon liriseuml poezi teuml zgjedhura zgjodhi e peumlr-gatiti Ali Podrimja Toena Tiraneuml 2006 faqe 63)

Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr As zog as veteumltimeuml Gjeumlkund syri srsquo has Ngrireuml gjithccedilka Eumlndeumlrr Veshur neuml kuarc Si neuml hotelet e shtrenjta Ku shtegtari srsquohyn Shiu dot srsquoi afrohet Luksit alpin Shkeumlmbinj si tempuj Neumln re mbi re Njeuml varrezeuml bubullimash Kujdes neumln keumlmbeuml ke 1980

(Ismail Kadare Ca pika shiu raneuml mbi qelq dyzet poezi teuml zgjedhura paratheumlnia nga Ali Podrimja Onufri Tiraneuml 2003 faqe 78)

Tek teuml dyja eumlshteuml poetizuar paarritshmeumlria pjeseuml e madheumlshtiseuml seuml tyre Peumlrveccedil bjeshkeumlve objekte figurimi teuml peumlrbashkeumlta janeuml po ashtu shkeumlmbishkeumlmbinj dhe njeriu Paarritshmeumlri-paprekshmeumlrineuml e natyreumls Esad Mekuli e peumlrcjell tek vepra e njeriut neuml ndeumlrlidhjen e pandashme teuml tyre peumlr ta ngritur neuml shkallaren e qeumlndreseumls historike teuml brezave neuml

Studime 23 - 2016

29

shekuj Leumlnda e bjeshkeumlve eumlshteuml- shkeumlmb i gjalleuml e pakapeumlrcyeshme dhe e pazhbeumlshme dhurateuml e natyreumls Menjeumlhereuml i ndeumlrprereuml nga pika pa fjaleuml tjeteumlr midis metonimia e shkeumlmbit shndeumlrrohet neuml beden dhe forteseuml sim-bole qeuml shkrijneuml vepreumln mbrojteumlse teuml natyreumls dhe teuml njeriut ndeumlr teuml cilat peumlrpareumlsi merr ajo e njeriut sepse eumlshteuml e fisit e familjes seuml madhe teuml njeuml gjaku dhe mbiemri e ndeumlrtuar prej tij Bjeshkeumlt prej shkeumlmbi bedeni for-tesa burrat peumlrbeumljneuml paprekshmeumlri-qeumlndreseumln Burrat janeuml teuml peumlrcaktuar me beumlma e tipare dalluese Beumlma kryesore historike e tyre kaneuml qeumlndruar neuml shekuj mu si ato (bjeshkeumlt) Tiparet janeuml sintetizuar me cileumlsorin kresh-nikeumlt shoqeumlruar me pronorin e veteumls seuml pareuml neuml shumeumls taneuml- kreshnikeumlt taneuml qeuml i peumlrkasin bashkeumlsiseuml seuml subjektit lirik teuml njeumlsuar me poetin Qeumln-dresa eumlshteuml e kreshnikeumlve taneuml burra trima teuml meumldhenj dhe me shpirt fis-nik teuml mbajtur mend peumlr beumlmat Teuml qeumlndruarit ka qeneuml me ndereuml nuk kaneuml lejuar teuml prekej e drejta e tyre dhe beseuml teuml lidhur peumlr jeteuml a vdekje peumlr ta mbrojtur ateuml dy tipare themelore identitare Ruajta e beseumls neuml keumlteuml kon-tekst afron edhe ruajtjen e identitetit besnikeumlrineuml ndaj vetes traditeumls teuml pareumlve Sheumlmbeumllltyra identitare e shqiptarit neuml poezineuml e Esad Mekulit eumlshteuml arketipike historike legjendare

Neuml poezineuml e Ismail Kadareseuml pareumlsore eumlshteuml madheumlshtia e pashkel-shmeumlri- paarritshmeumlriseuml seuml tyre Peumlr keumlteuml Bjeshkeumlt e Namuna sheumlmbeumlllehen neuml njeuml stineuml neuml dimeumlr qeuml e madheumlshton paarritshmeumlrineuml dhe bukurineuml e tyre kur gjallesat nuk e peumlrballojneuml dot as zoghellipgjeumlkund syri srsquo has Edhe shiu dukuri e reumlndomteuml e zakonshme peumlr relieve teuml uleumlt dotsrsquoi afrohet luksit alpin Ngjitja apo qenia neuml ato bjeshkeuml eumlshteuml luks e privilegj veteumlm peumlr dukuri teuml jashteumlzakonshme Madje nuk ka as veteumltima njeuml peumlrjashtim i natyreumls Shkeumlmbinjteuml si tempuj neumln re mbi re janeuml teuml shenjteumlruar teuml ndeumlrtuar nga natyra e teuml ruajtur nga Zoti Mireumlpo ka patur bubullima qeuml ndeumlrmendin bubullimat e lufteumls neuml kulmin e betejave Ato kaneuml qeneuml neuml teuml shkuareumln dhe teuml shumta aq sa me to eumlshteuml krijuar njeuml varrezeuml bubullimash tanimeuml jo aktive Njeuml varrezeuml bubullimash edhe si shprehje peumlrngjason me varrezat e heronjve e cila peumlrbri tempujve eumlshteuml e mbrojtur nga dora e Zotit Natyra dukuriteuml atmosferike mbetjet e tyre janeuml teuml peumlrshtatshme peumlr ngjarje dhe heronj mitikeuml e legjendareuml teuml cileumlt analogjia e natyreumls me historineuml sikur i shpeumlrfaq neuml sfond Mrekulliteuml e Bjeshkeumlve teuml Namuna i kupton dhe i peumlrjeton bashkeumlkoheumlsi subjekti lirik i njeumlsuar me poetin dhe

Studime 23 - 2016 30

miku apo kolegu i tij vizitorturist Keumlta janeuml mbi varrezeumln e bubullimave madheumlrim i pasardheumlsit teuml teuml sotmes Subjekti lirik i gjitheumldijsheumlm i teumlrheq veumlmendjen mikut koleg Njeuml varrezeuml bubullimashkujdes neumln keumlmbeuml ke Neuml njeuml nga leximet teumlrheqja e veumlmendjes mund teuml jeteuml peumlr mos teuml shkelur mbi varrezeumln e shenjteumlruar teuml bubullimave Sheumlmbeumllltyra e identitetit te Bjeshkeumlt e Namuna neuml dimeumlr e Ismail Kadareseuml eumlshteuml ahistorike e peumlrjetsh-me mitike legjendare Ajo peumlrftohet teumlrthorazi nga madheumlshtia e mjedisit natyror

Peumlrfundim Metafora e identitetit e shqiptuar seuml pari prej Esad Me-kulit ka qeneuml beumlrthama autentike meuml e domosdoshme qeuml me meumlnyra e trajta teuml ndryshme nga ato tradicionale e deri te modernet e modernistet eumlshteuml peumlrftuar dhe zhvilluar neuml peumlrgjitheumlsi neuml poezineuml shqipe teuml shkruar neuml keumlteuml mjedis duke u shndeumlrruar neuml konstante thelbeumlsore teuml saj sikurse eumlshteuml neuml mbareuml poezineuml shqipe teuml meumlparshme dhe bashkeumlkohore Shqiptimi i pareuml ka raste qeuml edhe po teuml jeteuml modest aq meuml tepeumlr kur ndiqet e zhvillo-het nga shumeuml zeumlra teuml tjereuml shpesh shndeumlrrohet neuml simbol Edhe metafora e identitetit eumlshteuml shndeumlrruar neuml simbol

Kujtim M SHALA Prishtineuml SHKRIMTARIacute E IDEOLOGJI

I SHKRIMTARIA Shkrimtaria e ideologjia kthehen neuml tautologji kur keumlrkohen te

shkrimtareumlt veprimtareuml socialeuml sepse shkrimtaria e veprimtarit beumlhet me projeksione apo me copa veprimi Keumlshtu Esad Mekuli shenjohet si shkrimtar i lidhur me ideologjineuml (sociale) ndeumlrsa ky shenjim do evidenca e prova duke nisur nga kush eumlshteuml Esad Mekuli (kulturalisht)

I njohur edhe si Sat Nokshiqi e Sat Hoxha Esad Mekuli u lind neuml Plaveuml meuml 1916 Poet e peumlrkthyes njeuml nga themeluesit e drejtuesit e jeteumls kulturore e letrare teuml Kosoveumls pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore redaktor i revisteumls letrare kult Jeta e re Fitues i disa ccedilmimeve teuml reumlndeumlsishme letrare

Mekuli nuk u shkollua peumlr leteumlrsi por u kthye neuml (veprimtar) letrar teuml peumlrhersheumlm Njihet si njeuml nga eteumlrit letrareuml teuml Kosoveumls si njeriu qeuml ka botuar krijimet e veprat e para teuml autoreumlve teuml Kosoveumls e njeuml nga themeluesit institucionaleuml teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml Kosoveumls edhe pse veteuml nisi teuml shkruajeuml e teuml botojeuml neuml serbisht

Keumlshtu shenjohet humanisti Esad Mekuli i cili humanizmin e mendon dhe e kthen neuml sheumlrbim ndeumlrsa peumlrcaktimin ideologjik e politik e ma-nifeston si iluminizeumlm teuml lidhur me kategori teuml baraziseuml e teuml peumlrparimit social e nacional

Keumlto janeuml shenja biografike teuml Mekulit me teuml tjereumlt meqeuml njeuml shkrim-tar veprimtar si ai biografineuml e ndeumlrton me teuml tjereumlt Vepra e Mekulit letrare lexohet neumln shenjat e temave sociale e ideologjike teuml cilat neuml jeteuml kthehen neuml biografi me teuml tjereumlt pra neuml biografi teuml veprimtarit social e kulturor

Shenjat e tilla biografike e bibliografike e hapin autorin qeuml shkrimin e njeh si veprim me funksion neuml jeteumln kolektive shkrimtarin e veprimtarin e skemeumls seuml njohur shqiptare qeuml shkrimtareumlt i kthen neuml veprimtareuml politikeuml Por Mekuli srsquoeumlshteuml veteumlm shkrimtar i doktrineumls meqeuml ideteuml e ideologjia e

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 32

vepreumls seuml tij bashkeuml me vepreumln kulturore kthehen neuml njeuml iluminizeumlm social neuml teuml cilin veprimi eumlshteuml meuml i forteuml se doktrina ndeumlrsa shkrimi meuml i buteuml sesa ajo Peumlrfundimisht veteuml termi shkrimtariacute shenjon diskurse peumlrtej leteumlrsiseuml dhe ccedilon te jeta sociale institucionale e Kosoveumls seuml shekullit teuml Mekulit II IDEOLOGJIKA

Ideologjika eumlshteuml term qeuml shenjon projeksionin ideologjik neuml krijimet

apo neuml interpretimet letrare e qeuml kur kthehet neuml sistematikeuml merr shenja teuml njeuml metode Keumlshtu ideologjika ka shenjat e metodeumls seuml krijimit apo teuml interpretimit teuml leteumlrsiseuml kur shkrimtari konceptohet si veprimtar e shkrimtaria si deumlshmi e veprimit Kjo duket sa hereuml qeuml forcohet tendenca e shkrimit si te vepra e Mekulit e cila eumlshteuml projektuar si veprim i kthyer neuml diskurs ndeumlrsa veprimi mendohet e projektohet si iluminizeumlm ideologji e baraziseuml e peumlrfundimisht mbetet njeuml utopi meqeuml diskurset e tilla duan ta ndryshojneuml jeteumln dhe veteumlm neuml fund e meumlsojneuml se jeta eumlshteuml meuml e ashpeumlr se teuml gjitha diskurset Peumlrfundimisht ideologjika neuml kuptimin qeuml i japim neuml rastin e Mekulit beumln bashkeuml leteumlrsineuml e ideologjineuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml metodike neuml vepreumln letrare si shkrimtariacute Njeuml vepeumlr e tilleuml hap ccedileumlshtje themelore peumlr statusin e leteumlrsiseuml dhe peumlr funksionin e saj meqeuml neuml fillim e neuml fund asaj i peumlrshkruhet status veprimtarie pragmatike e funksion i prereuml social

Ideologjika nga veteumldije e tendenceuml kthehet neuml shenjeuml themelore teuml poetikeumls sidomos kur e peumlrseumlrit veteuml autori neuml diskurse qeuml shpjegojeuml vepreumln e tij e artin si te teksti programatik i Mekulit i botuar neuml numrin e pareuml teuml revisteumls Jeta e re (korrik 1949) apo te Kujtimet e vona teuml tij Kjo do teuml thoteuml se Mekuli si metodeuml leximi teuml vepreumls seuml tij e propozon ateuml qeuml quajmeuml ideologjikeuml duke e njohur meuml pareuml si shenjeuml themelore teuml saj

Neumln keumlto shenja si thuret vepra e Mekulit peumlrkrah dhe e kryqeumlzuar me ideologjineuml si e projekton ateuml si e thoteuml shkrimtari meumlsimin dhe si e kthen neuml veprim

Veteuml pyetjet e shenjojneuml njeuml vepeumlr iluminizmi social teuml lidhur me jeteumln e shqiptareumlve me teuml tjereumlt neuml bashkeumlsineuml politike teuml menduar si finalitet e qeuml

Studime 23 - 2016

33

u provua si utopi finale Kjo eumlshteuml vepra e veprimtarit social teuml lidhur me epokeumln shenjat e seuml cileumls kthehen neuml referenca themelore teuml vepreumls kur thuret poetika apo kur thuhet meumlsimi

Na duket e reumlndeumlsishme teuml neumlnvizojmeuml se iluminizmi i vepreumls seuml Mekulit srsquoeumlshteuml mendimtariacute por ideologji veprimi qeuml vepra e kthen neuml ideologjikeuml Vepra e tilleuml beumlhet deumlshmi e koheumls hapet me teuml gjitha shenjat e ziseuml sociale e nacionale kthehet neuml deumlshmi teuml kryengritjes e mbyllet me geumlzimin peumlr triumfin e ideologjiseuml seuml baraziseuml Duket paradoksale qeuml vepra mimetike e Mekulit feston peumlr jeteumln e barabarteuml dhe peumlr teuml barabarteumlt kur veteuml jeta shenjon e shkalleumlzon pra beumln hierarkiteuml Keumlshtu utopia kthehet neuml fiksion dhe shpeumlton copeumlza teuml vepreumls seuml Mekulit ashtu qeuml teuml duket shkrimtaria poetike e teuml teumlrhiqet ngadaleuml ideologjia Projeksioni ideologjik i autorit eumlshteuml zgjedhje qeuml do teuml thoteuml se ai feston veumlrtet meqeuml beson veumlrtet Se ideologjia u provua si utopi dhe veteuml u kthye qeuml ta rreumlnojeuml ateuml qeuml kishte projektuar shkon peumlrtej vepreumls seuml Mekulit dhe e provon se jeta peumlrhereuml eumlshteuml tjeteumlr nga vepra edhe kur kjo krijon iluzionet meuml teuml forta teuml reales e teuml identifikimit me jeteumln (kolektive)

Ideologjia qeuml projekton e peumlrfton vepra e Mekulit ka rreumlnjeuml sociale dhe propozohet si ideologji nacionale neuml paradigmeumln e njohur teuml rrafshimeve teuml internacionales Neuml frymeumln e asaj ideologjie klaseumlt dallojneuml njereumlzit pjesa meuml e madhe hyn neuml klaseumln qeuml vuan dhe kjo shenjohet si padrejteumlsi e diferencimit ndeumlrsa rrafshimi i klaseumlve beumlhet tendenca ideologjike the-melore qeuml shtrihet neuml gjitheuml shekullin e tij teuml krijimit

Duke luajtur me figurat e Mekulit vepra e tij nis me shqiptarin qeuml vajton e thuret nga shqiptari qeuml keumlndon Keumlnga hapet neuml rratheuml seuml pari peumlr ldquojeteumln e rerdquo pastaj peumlr copa teuml keumlsaj jete teuml lidhur me arsimimin e me emancipimin Keumlshtu vepra merr shenjat e utopiseuml totale meqeuml do teuml jeteuml deumlshmi totale e jeteumls Veteuml pretendimi e meuml fort tendenca peumlr teuml deumlshmuar janeuml peumlrcaktime ideologjike neuml trajteumln leteumlrsia e thoteuml jeteumln si deumlshmi dhe veteuml kthehet neuml meumlsim peumlr ldquojeteumln e rerdquo qeuml shenjon ideologjineuml apo utopineuml themelore teuml vepreumls poetike e teuml veprimit social e politik teuml Esad Mekulit E gjitheuml kjo shenjohet e anticipohet te vepra e pareuml poetike e tij Peumlr ty (1955) e eksplikohet meuml tej neuml faqet e vepreumls seuml tij madje neuml tituj si Dita e re (1966) apo Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Keumlshtu

Studime 23 - 2016 34

ideologjia thur figurat e veta teuml njeumlnjeumlshme me diskursin e saj publik e social ndeumlrsa poeti rrudhet vargjeve kur neuml vetmi e thoteuml Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen apo kur thur Kangeumln intime

Raporti i shkrimtariseuml me ideologjineuml ndeumlrliqeumlsohet e provohet nga biografia e Mekulit qeuml lidh vepreumln e veprimin neuml bibliografi nga veprat poetike kryevepra e tij nga jeta e tij kulturore letrare e hapur dhe e provuar neuml radheuml teuml pareuml me revisteumln Jeta e re nga kujtimet e nga meumlsimet ndeumlrsa prova meuml e mireuml e keumltij raporti beumlhet me aneuml shembujsh III VEPRA

Shkrimtaria e Esad Mekulit hapet me vjershat e botuara neuml vitet rsquo30 teuml

shekullit XX neuml serbisht dhe lidhet neuml vepeumlr qeuml nga viti 1955 kur doli Peumlr ty vepra themelore e Mekulit e cila u shkrua e u provua neuml variante peumlrgjateuml shekullit krijues teuml tij Keumlteuml e evidenton bibliografia ndeumlrsa e provon vepra letrare faqe pas faqeje

Vepra poetike e Mekulit lidhet neuml titujt Peumlr ty (1955) Dita e re (1966) Avsha Ada (1971) Vjersha (1973) Brigjet (1981) Rini e kuqe (1984) e Drita qeuml nuk shuhet (1989) Neuml faqet e keumlsaj vepra hapet Mekuli shkrimtar me sensibilitetin e tij me shenjat e formimit letrar e kulturor me pikeumlpamjet sociale e ideologjike neuml fillim e neuml fund me ideteuml qeuml shkrimta-rin e ccediluan te veprimi politik Keumlshtu vepra kthehet neuml biografi qeuml merr ruan e hap Esad Mekulin shkrimtar e njeri meqeuml poetika e provon se shkrimtari jeton ashtu si e ndeumlrton vepra e tij ndeumlrsa duket paradoksale qeuml ai e ndeumlrton vepreumln qeuml do teuml thoteuml e zgjedh dhe e ndeumlrton jeteumln

Vepra themelore e Esad Mekulit eumlshteuml Peumlr ty ndeumlrsa meuml e njohura Brigjet e para si anticipuese e vepreumls poetike neuml teumlreumlsi ndeumlrsa e dyta si peumlrfaqeumlsuese e shekullit teuml tij letrar Neuml keumlto dy skaje lexohet poeti Esad Mekuli kur ai i kthehet vetes dhe kur merr teuml gjitha shenjat e veprimtarit E lakuar neuml tituj tema e poetikeuml e kuroreumlzuar si ideologjikeuml vepra letrare e Mekulit me shenjat e mimetikeumls letrare e sociale beumlhet peumlrfaqeumlsuese e njeuml tipi literature Keumlto shenja keumltu si kudo kthehen neuml evidenca teuml provuara kur hapet vepra ndeumlrsa i anticipon kryevepra e tij

Studime 23 - 2016

35

Poezia e Mekulit hapet me tema personale e sociale teuml parat teuml praruara neuml diskurs atributiv e deskriptiv ndeumlrsa teuml dytat teuml shenjuara nga njeuml ekspresionizeumlm tipik i epokeumls Pastaj kthehet neuml kushtrim e thyhet neuml meumlsim ideologjik qeuml ndonjeumlhereuml beumlhet edhe politik gjithnjeuml me bazeuml te njeuml iluminizeumlm social e socialist i lidhur me ldquokoheumlnrdquo e me ldquojeteumln e rerdquo

Figura e Mekulit e teksteve personale e deskriptive eumlshteuml e krijuar e sheumlnuar me metafora ndeumlrsa te tekstet e tjera kthehet neuml krahasim e deklarateuml qeuml figureumln e zbret neuml ideneuml fillestare (ideologjike)

Format poetike janeuml teuml matura e teuml prera madje dhe neuml trajteuml tingeumlllime e tekste qeuml neuml vend teuml matjeve ndjekin frazeumln poetike

Leximi zbulon se peumlr poezineuml e Esad Mekulit themelore janeuml temat e jo format meqeuml ajo njeh normeumln e ideologjiseuml Keumltu hapet drama e poetit peumlrballeuml meumlsimit letrar e ideologjik meqeuml dhe diskursi i peumlrshtatet temeumls e ideve ndeumlrsa poeti identifikohet me sensibilitetin e tij e ashtu subjektivitet

Keumlto shenja i shfaq vepra e tij dhe i provon teuml lidhura kryevepra Ndeumlrsa si zgjedhje e aksiologji personale do teuml shenjonim poeziteuml personale e deskriptive teuml Mekulit peumlr sensibilitetin diskursin figureumln e peumlrgjitheumlsisht peumlr poiesis-in e tyre IV KRYEVEPRA

Peumlr ty eumlshteuml vepra e pareuml poetike integrale e kryevepra e Esad Mekulit

e botuar meuml 1955 dhe e ploteumlsuar peumlrgjateuml viteve (meuml 1963 e 1967) peumlr-fundimisht e kthyer neuml vepeumlr jeteumlsore Peumlr ty hap temat e para teuml Mekulit dhe shenjon temat e fundit teuml tij pra temat e peumlrhershme Ajo hap keumlngeumln e vajit neuml shenja ekspresionizmi e zbulon keumlngeumln e festeumls si zbuleseuml teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Diskursi i pareuml nxin ldquojeteumln e vjeteumlrrdquo e mbyllet neuml lavd teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Keumlshtu Peumlr ty anticipon vepreumln e Mekulit peumlr nga sensibiliteti tematika diskursi e poetika neuml peumlrgjitheumlsi prandaj Mekuli poet lexohet kur lexohet Peumlr ty neuml teuml gjitha variantet

Peumlr ty e provon sensibilitetin e temat personale teuml Mekulit shenjat e njeuml ekspresionizmi social me poeziteuml e hershme teuml tij qeuml keumlputen neuml kushtrimin e keumlngeumln e entuziazmit peumlr ldquokoheumln e rerdquo Keumlto janeuml edhe shenja

Studime 23 - 2016 36

tematike teuml vepreumls qeuml neuml faqet e reja teuml Peumlr ty (1963 e 1967) dhe neuml vepra teuml tjera teuml Mekulit provohen si konstanta poetike

Keumlto shenja hapin seumlrish ccedileumlshtjen e raportit teuml shkrimtariseuml me ideo-logjineuml kur keumlrkohet poeti i pareuml apo veprimtari i fundit Esad Mekuli Shndeumlrrimi i tilleuml beumlhet peumlrmjet thyerjes e keumlputjes ashtu si keumlnga intime keumlputet neuml keumlngeuml lavdi me shenjat sociale ideologjike e politike teuml ldquokoheumls seuml rerdquo Raporti beumlhet meuml i ndeumlrliqsheumlm kur Mekuli e ruan sensibilitetin poetik edhe kur poiesis-i reduktohet e ideologjia meumlsohet Prerja e madhe ndodh neuml rrafshin e statusit teuml tekstit kur ideologjia jepet si meumlsim dhe aty poeti i hap rrugeuml veprimtarit peumlrgjithmoneuml

Poezia personale e deskriptive e Mekulit eumlshteuml meuml poetikja e shkruar hereumlt me figurat e mallit e teuml humbjes me shenjat e elegjiseuml e teuml kujtimit e shenjuar me Mallin peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen si kuroreuml e mungeseumls seuml peumlrjetshme Po se poezia paradoksalisht fiton kur fitojneuml mungesat ndeumlrsa festa kthehet neuml veprim

Ndeumlrsa poeziteuml e shenjeumls ideologjike e ndajneuml teuml sotmen nga e djesh-mja peumlrmjet thyerjes finale si driteumln nga erreumlsira E sotmja ka shenjat e baraziseuml ndeumlrmjet njereumlzve e popujve dhe e lidhur me shenjat ideologjike ajo duhet ta shenjojeuml kontekstin Ideologjia e lidhur me kontekstin merr shenjat e politikeumls e poezia e jep neuml figura mimetike teuml cilat duan teuml jeneuml peumlrfaqeumlsuese

Peumlr ty eumlshteuml deumlshmia e keumlnga autentike e Mekulit e kthyer neuml festeuml peumlr popullin e tij neuml ldquoditeumln e rerdquo teuml shenjuar nga ldquobaraziardquo e nga ldquopeumlrparimirdquo Kur entuziazmi e ideologjia kthehen neuml politikeuml poiesis-i reduktohet peumlr-fundimisht meqeuml teksti kthehet neuml pozicionim politik qeuml peumlrshkruan apo qeuml do veprimin politik Gjitheuml kjo e zbulon poetin Mekuli te vjershat per-sonale e idealistin social te keumlnga e fitores dhe e peumlrparimit e cila veumlrtet thur ideologjineuml si utopi ashtu qeuml veteuml leteumlrsia teuml provojeuml se konsakrimi ideologjik eumlshteuml utopik Ky eumlshteuml meumlsimi themelor i vepreumls seuml Mekulit kur e lexojmeuml sot ndeumlrsa veteuml vepra donte teuml provonte teuml kundeumlrteumln Pse ndodhi kjo Sepse ekzistenca nuk njeh finalitet ideologjik ndeumlrsa leteumlrsia e mbron veten ndoshta meuml shumeuml kur reduktohet e kur rrezikohet

Peumlr ty hapet me poezineuml Popullit tim qeuml shenjon tematikeumln e poetikeumln madje politikeumln e vepreumls seuml Mekulit e mbyllet me poezineuml Gjykimi si

Studime 23 - 2016

37

kuroreuml e programit ideologjik teuml vepreumls ndeumlrsa ndeumlrmjet strukturohen teumlreumlsiteuml tematike sipas koheumls Neuml hijen e robniacutes (1933-1940) Flamujt e shpaluem (1941-1944) dhe Jeta e re (1945-1953)

Nga strukturimi i tilleuml i vepreumls veumlrejmeuml lidhjen e poezive me koheumln e shkrimit lidhje qeuml vepreumln e beumln teuml koheumls neuml referencialitetin e shpallur teuml seuml majteumls letrare e cila shkrimin e koncepton si veprim e veprimin e kon-sakron si doktrineuml Shenjat e tilla teuml strukturimit pra teuml poetikeumls e shenjat tematike teuml koheumls pra teuml politikeumls veteuml Mekuli i lidh neuml sheumlnimin Lexue-savet qeuml shoqeumlron Peumlr ty e teuml cilin duhet ta lexojmeuml nga fillimi edhe keumltu

Lexuesavet

Neuml keumltecirc peumlrmbledhje kam vucirc kryesisht vjersha teuml botueme shkrue gjateuml periodeumls 1933-1953 keumlshtu qeuml ajo paraqet pak a shum njifareuml pasqyrimi teuml puneumls sime njizetvjeccedilare neuml lameumln e poeziacutes

Mjerisht macirc e shumta pjeseuml e vjershave qeuml kam shkrue neuml pe-riodeumln e paralufteumls dhe asosh gjateuml koheumls srsquookupacionit kaneuml humbeuml Midis vjershave teuml tretuna gjindet edhe peumlrmbledhja e pregatitun ldquoShqiptari teuml kendon o Metohiacuterdquo qeuml paraqitte cakun macirc teuml nalteuml teuml poezive teuml mija dhe per macirc tepeumlr ishte nji dokument jo i parandeumlsi i koheumls seuml paralufteumls neuml Kosoveuml e Metohiacute disa vjersha teuml keumlsaj peumlrmbledhje (Teuml peumlrsktuem Qeumlndro dhe Rrugeumls) qeuml po botoj janeuml gjeteuml rasteumlsisht midis librave teuml mija shkollore trsquoasaj periode

Peumlrmbledhjen e kam nda neuml tre kapituj para lufteumls gjateuml push-timit dhe mbas shlirimit - simbas koheumls neuml teuml cileumln janeuml shkrue vjer-shat

Kapitulli i paralufteumls ndahet neuml tri cikla dhe paraqet neuml kup-timin macirc teuml gjaneuml teuml fjaleumls nji taneumlsiacute nga e cila ndoshta mund teuml kundrohen ma seuml miri rrija dhe pjekunija shkalleuml-shkalleuml politike dhe poetike e auktorit neuml kushtet e parlufteumls Keumlto janeuml vjersha teuml shkrueme neuml diteumlt e zeza teuml robniacutes dhe teuml shfrytzimit teuml pashpirt teuml Shqipeumltareumlvet neuml Jugosllaviacuten e vjeteumlr plot dhimbje dhe pezmatim por edhe plot besim teuml pathyesheumlm neuml ngadhnjimin e vllaznimit e teuml baraziacutes midis njereumlzve dhe popujve Keumlto vjersha janeuml shkrue peumlr

Studime 23 - 2016 38

shkaqe qeuml dihen neuml seumlrbishte dhe kaneuml paacute driteumln - peumlrveccedil ciklit teuml treteuml (pa vjersheumln Peumlrsheumlndetjerdquo qeuml acircsht botue qysh meuml 1963 neuml revisteumln ldquoGranitrdquo e macirc voneuml ribotue neuml fletoren ldquoBeogradski stu-dentrdquo meuml 1939) - neuml revistat peumlr teuml rij neuml koheumln e paralufteumls ldquoVe-nacrdquo ldquoJugoslovenski rasvitrdquo (Beograd) dhe ldquoMladostrdquo (Zagreb) neuml ldquoNovi Beharrdquo (Sarajeveuml) dhe ldquoGranitrdquo (Podgoriceuml)

Vjershat tjera teuml shkrueme gjateuml okupacionit ose mbas shlirimit janeuml botue ma teuml shumteumln neuml revisteumln ldquoJeta e rerdquo

Auktori Botimet e ploteumlsuara teuml Peumlr ty e deumlshmojneuml se kjo vepeumlr e peumlrqendron

gjitheuml shkrimtarineuml e Mekulit tematikisht e poetikisht si peumlrfaqeumlsuese themelore e ideologjikeumls seuml tij Keumlshtu Peumlr ty e shenjon shekullin letrar teuml Mekulit me sensibilitetin format e poeziseuml e me temat dhe lidhet si vepeumlr e ideve themelore teuml tij

V DRITA QEuml (NUK) SHUHET

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml vepra e fundit e Mekulit botuar meuml 1989

me vjersha me pak peumlrjashtime teuml shkruara peumlrgjateuml viteve rsquo80 Njeuml autor mimetik si Mekuli i provon e i pohon me ccediludi thyerjet e jeteumls seuml peumlrbashkeumlt neuml shoqeumlrineuml e idealit teuml tij por njeuml autor mimetik e vrasin fatet meuml shumeuml se teuml tjereumlt Keumlshtu Mekuli idealisti i pareuml kthehet neuml deumlshmues teuml fundit neuml vjershat e tij peumlr Driteumln qeuml (nuk) shuhet

Drita qeuml nuk shuhet eumlshteuml figura e liriseuml qeuml na kthen neuml origjineuml teuml vepreumls seuml Mekulit kur ideali thuhet si idealitet pra si i mundsheumlm e jeta thyen kahun ashpeumlr Ndeumlrsa meumlsimi themelor eumlshteuml universal nuk ka finalitet dhe situatat peumlrseumlriten peumlrtej njeuml koheuml e njeuml vendi Keumlshtu neuml universalitetin tipik figura e Driteumls qeuml nuk shuhet kthehet neuml figureuml teuml Driteumls qeuml shuhet dhe merr neuml vete idealin qeuml rrezikohet e humbet bashkeuml me figurat themelore teuml tij

Thyerjet e ashpra e kthyen idealin neuml moskuptim ndeumlrsa poezia beumlhet pyetje qeuml shpreh humbjen ccediludineuml e moskuptimin peumlrnjeumlhereuml neuml trajteumln

Studime 23 - 2016

39

Pse Pyetja lidhet me ccediludineuml se pse veprat peumlrcillen me pikeumlpyetje dhe se pse pikeumlpyetja e madhe i vihet ideologjiseuml seuml ldquoBoteumls seuml Rerdquo ldquoteuml lireumlrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo Pikeumlpyetja shkon deri neuml rreumlnjeuml teuml keumlsaj ideologjie kur preket origjina e saj revolucioni

PSE

Oj pse teuml dyshohet neuml ata qeuml aq hereuml - ngjarjeve neuml va dhaneuml deumlshmi se ishin lufteumltareuml peumlr Boteumln e Re - Liri e Barazi (Ose ndoshta mos po ngjan se njeumlmend - ldquoRevolucioni feumlmijeumlt e vet i hanrdquo)

Thyerja peumlrzien koheumlt ndodhiteuml duken si eumlndeumlrr drita mblidhet e

shuhet ngadaleuml neumln teuml veumlrtetat e reumlnda

Studime 23 - 2016 40

Ja ku jam Karagaccedilit - i zgjuar e si teuml eumlndeumlrroja Athua dikush prapeuml njereumlzit panjereumlzisht i ndan kur horizontet rishtas deumlshirova trsquoi zbuloja - si ateumlhereuml kur neuml eumlndeumlrrime neuml rrugeuml shqeteumlsimi teuml pameuml

neuml lojeuml djaloshare kur me shpirt teuml ftonim kur me afsh rinor teuml donim teuml keumlrkonim

Por figura themelore e poeziseuml neuml universalitetin e saj e shenjon

meumlsimin peumlr lirineuml si driteuml teuml jeteumls e teuml ekzistenceumls Driteuml qeuml nuk shuhet qeuml kthehet seumlrish edhe kur humbet e tretet Paradoksalisht poezia veteuml e leuml figureumln dhe e thoteuml meumlsimin e vjeteumlr si teuml ri pra teuml peumlrhersheumlm

Revolucioni i Kuq pleqeumlroi

- Liria nuk falet Ajo eumlshteuml driteuml qeuml nuk shuhet Eumlshteuml jeta veteuml Peumlrpara Liri e dije kurreuml nuk mjafton (Kuptuam Thasheuml Njeriu gjithmoneuml peumlr ta lufton)

VI JETA E REacute (Numri i pareuml)

Numri i pareuml i revisteumls Jeta e re i korrikut teuml vitit 1949 eumlshteuml thelbeumlsor si numeumlr i identitetit teuml saj shenjat e teuml cilit lidhen me natyreumln dhe struktureumln e revisteumls e qeuml janeuml ruajtur peumlrgjateuml dekadave E skajuar si revisteuml ldquokulturo-arsimorerdquo e ldquome tipare thjesht letrarerdquo Jeta e re hapej si dritare kulturore e shqiptareumlve teuml Kosoveumls kur ata nuk kishin institucione nacionale teuml kultureumls

Shenja e pareuml identitare kulturore e revisteumls eumlshteuml gjuha shqipe pastaj tekstet shqipe e tekstet e peumlrkthyera teuml gjitha teuml lidhura numeumlr pas numri deri meuml sot si traditeuml e reumlndeumlsishme letrare e Kosoveumls Jeta e re revista qeuml

Studime 23 - 2016

41

botoi leteumlrsineuml shqipe qeuml nga numri i pareuml e sistematikisht u kthye neuml njeuml shkolleuml teuml madhe letrare teuml Kosoveumls neuml teuml cileumln lidhen autoreuml themeloreuml teuml shekullit letrar teuml Kosoveumls

Peumlr ta shenjuar e peumlr ta kujtuar revisteumln eumlshteuml e udheumls qeuml teuml japim njeuml pjeseuml teuml bibliografiseuml seuml numrit teuml pareuml i cili nga filleseuml u kthye neuml prog-ram pune e neuml njeuml traditeuml letrare Fjala e redaksiseuml Sat Nokshiqi Dy poeteuml dhe lufteumltareuml teuml meumldhej Esad Mekuli Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare Zekeria Rexha Dy fjaleuml mbi prishjen e gjuheumls saneuml Mark Krasniqi Pranvereumls Lorenc Antoni Folklori muzikuer neuml Kosoveuml e Metohi Oton Zhupanccediliq Rreumlfimi Vladimir Nazor Qarri i vetmuem Mbi ldquoKangeumlt e Ali Binakutrdquo Naim Frasheumlri Bukurija Hilmi Agani Detyra e matureumls Enver Gjerqeku Shkolleumls seuml re etj

Edhe kjo evidenceuml e shenjon natyreumln e numrit teuml pareuml teuml Jeteumls seuml re dhe ateuml si institucion qeuml do teuml japeuml jeteumln letrare neuml njeuml ambient me autoreuml shqiptareuml si poeti nacional Naim Frasheumlri folklori e folklori muzikor shqiptar me autoreuml shqiptareuml bashkeumlkoheumls dhe me autoreuml jugosllaveuml teuml kujtuar e teuml peumlrkthyer si Zhupanccediliqi e Nazori pastaj me tema e ccedileumlshtje qeuml shkojneuml peumlrtej leteumlrsiseuml neuml kuptimin e pareuml e qeuml shenjojneuml fusheumln e arsimimit si fusheuml iluminizmi social e nacional

Kjo shtrirje ngadaleuml u kthye neuml leumlndeuml letrare leteumlrsi shqipe e peumlr-kthime traditeuml Jeta e re e ruan edhe sot Keumlshtu kuptohet se bashkeuml me traditeumln e Jeteumls seuml re eumlshteuml trasheumlguar edhe synimi themelor i saj publi-kimi i leteumlrsiseuml shqipe shoqeumlruar nga tekste teuml leteumlrsive teuml tjera dhe nga mendimi kritik letrar

Veteuml emeumlrtimi Jeta e re shenjon traditeuml emeumlrtimi qeuml ccedilon te Vita nova e Dantes apo kthen tek ideologjia iluministe e ldquojeteumls seuml rerdquo neuml ldquokoheumln e rerdquo Qeuml teuml dyja shenjojneuml faqet e revisteumls seuml re teuml ldquojeteumls seuml rerdquo Figura e Jeteumls seuml re merr neuml vete entuziazmin ideologjik e social peumlr ldquojeteumln e rerdquo teuml ldquonje-reumlzve teuml rinjrdquo e ldquoteuml barabarteumlrdquo neuml njeuml bashkeumlsi qeuml lidhet mbi parimet e internacionales Por Jeta e re ndeumlrtoi neuml Kosoveuml edhe njeuml traditeuml nacionale dhe derisa neuml Shqipeumlri u keumlput njeuml traditeuml neuml Kosoveuml po ndeumlrtohej tradita e pareuml sistematike letrare e lidhur me politikat e kultureumls dhe me institucionet e vendit

Numri i pareuml i revisteumls peumlrmban edhe dy tekste programatike njeumlri i

Studime 23 - 2016 42

publikuar neuml emrin e Redaksiseuml seuml revisteumls dhe tjetri i Esad Mekulit i titulluar Mbi letreumlsineuml dhe puneumln letrare teuml cilat e peumlrcaktojneuml natyreumln e revisteumls si dhe hapin horizontin estetik letrar teuml epokeumls Teksti i Redaksiseuml eumlshteuml thirrje peumlr bashkeumlpunim me revisteumln neumln titullin Puneumltoreuml intelek-tualeuml teuml gjitheuml ju qeuml merreni me leteumlrsi dhe puneuml kulturore dhe mbyllet me markeumln sociale e kulturore teuml entuziazmit ldquoPra neuml puneumlrdquo Ndeumlrsa teksti i Mekulit shpall programin letrar teuml revisteumls gjithnjeuml duke patur parasysh njeuml kontekst social i cili mendohen si peumlrcaktues edhe i jeteumls letrare Mekuli citon e pranon se leteumlrsia eumlshteuml njeuml soj ideologjie dhe se e paraqet dijen mbi jeteumln Keumlshtu edhe para saj shtrohen detyra e detyrat e lidhura kthehen neuml njeuml program teuml propozuar peumlr ldquoleteumlrsineuml e rerdquo teuml ldquojeteumls seuml rerdquo teuml njohur si ldquokombeumltare peumlr nga trajtardquo e ldquosocialiste peumlr nga peumlrmbajtjardquo Mekuli sakteuml-son se edhe ky program letrar lidhet drejtpeumlrdrejt me ldquokushtet objektiverdquo teuml identifikueshme me ambientin social e ideologjik

Teksti i Mekulit eumlshteuml njeuml meumlsim letrar me referenceuml teoriteuml letrare ideologjike me autoritet themelor Timofejevin dhe kthehet neuml njeuml ccedileleumls peumlr ta lexuar vepreumln letrare teuml tij si njeuml vepeumlr qeuml neuml terma teuml epokeumls seuml saj eumlshteuml e ldquoangazhuarrdquo pra me funksion peumlrtej leteumlrsiseuml e shtrireuml neuml jeteumln sociale Neumlse kjo eumlshteuml e mundur apo njeuml utopi peumlrbeumln ccedileumlshtje tjeteumlr por shenjohet si fundamentale edhe peumlr keumlteuml rast

Leteumlrsia si program ideologjik e social pra e reduktuar edhe neuml program politik do teuml kthehet neuml pragmatikeuml neuml meumlsim social por fiksioni eumlshteuml imagjinateuml e gjuheuml dhe meumlsimi i saj njeh teuml mundshmen letrare e jeteumlsore si teuml mundshme teuml diskursit letrar ndeumlrsa njohja letrare e lidhur me teuml mundshmen beumlhet universale e keumlrkuar dhe e provuar peumlrtej njeuml situate e njeuml ambienti

Vepra e Mekulit do funksionin pragmatik teuml leteumlrsiseuml dhe veteuml tradita e veprave teuml tilla e provon se leteumlrsia eceumln krah pragmatikeumls e jeteumls duke u ngjareuml atyre por pa u identifikuar Kjo traditeuml u kthye neuml traditeuml teuml njeuml utopie teuml provuar me vepra e me autoreuml e cila veteuml e provon teuml jeteuml kthyer neuml iluzion teuml funksionit pragmatik

Neumlse jo meumlsim ky do teuml jeteuml njeuml shenjim

Studime 23 - 2016

43

VII PROVA E LEXIMIT Proveumln e leximit e jep veteuml poezia e Mekulit Ndeumlrsa shembujt si

prova teuml zgjedhura lidhen me peumllqimet e keumlrkuesit ashtu qeuml teuml dialogohet neuml prerjet e leximit me tekstet e Mekulit Por si ccedildo zgjedhje edhe kjo shenjon e hap leximin e ri Ndeumlrsa e peumlrqendruar me figurat imagjinimet e projeksionet e ideve vepra e Esad Mekulit lexohet te Malli peumlr teuml pambeumlrrijtsheumlmen poezia meuml e bukur e tij

MALLI PEumlR TrsquoPAMBEumlRRIJTSHEumlMEN REcircT luejneuml nrsquonalteumlsi si qingjat nrsquokodrina ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen ndryhet nrsquomue Dishroja me u kapeuml neuml vallen e recircve kuqlue e me fluturue neuml trsquoshkeumllqyeshmet nalteumlsina me geumlzimin e kangeumls baritorehellip E kur hana luginave ia beh nrsquoshpejtiacute dhe toka nateumln nrsquodishrim theumlrret si rrezet e argjendta mbi kalliacute - teuml shkoj e trsquovizitoj skajet e dhimjes e vendet ku ndjeva ankthet Vaj Me u kapeuml nrsquovallen e recircve nrsquokuqlime zemra me trsquodhanun do trsquomeuml dishronte - qeuml rinija trsquogeumlrthaseuml lsquoi hereuml macirc me geumlzime dhe mall i zemreumls srsquovuejtun trsquogufonte

Studime 23 - 2016 44

- Por pse zemra tingllon peumlrmallsheumlm si zacirc nrsquodrithtim dhe droja kaplon thelleuml zemreumln e shpirtin tim Kur dishroj aq recirct mbi qytet me i soditeuml ndeumlrsa malli peumlr trsquopambeumlrrijtsheumlmen mrsquokapeuml mrsquoshafiteuml

Tematika e vepreumls seuml Mekulit si bosht ideologjik apo si rrjet temash e

si ldquotendenceuml peumlr teuml ndikuarrdquo provohet e peumlrqendruar te poezia e tij meuml e njohur Popullit tim ndeumlrsa lidh neuml njeuml vend sensibilitet e ideologji te Kangeuml intime

POPULLIT TIM DESHTA shum kam dashteuml - dishrue qeuml me kangeuml teuml trimnoj me fjaleumln tande teuml ndrydhun teuml ngrej fuqiacutet prej gjumithellip Keumlndova (dhe kur mrsquoishte ndalue) se edhe peumlr ty teuml peumlrbuzun do teuml vinte lirija Keumlndova - mbi diteumlt fatlume qeuml do teuml lejshin nrsquoagim teuml liriacutes peumlr ty me popuj keumltu e ngjeti mbi forceuml teuml bashkimit mbareumlhellip mbi zotsiacuten e mshehun tande - uneuml biri yt besnik dhe - poeti Po Nrsquoerrsiacuten e shtypjes seuml randeuml sa shkambi ndeumlgjove thirrjet qeuml teuml bana me daleuml nrsquodriteumlhellip Pse peumlr liriacute - me tjereuml - ke dhaneuml dhe ti djersrsquo e gjakhellip si etnit

Studime 23 - 2016

45

Ke dhaneuml i dashtunhellip Dhe sod neuml liriacute kur thembra e gjaksorit srsquona shkeleuml dhe dora pa pranga mbeti me ty keumlndoj mbi fuqiacuten e ngjallun

neumln yllin qeuml na pricircn - uneuml biri yt besnik dhe - poeti KANGEuml INITME Sehadetit shoqes sime 1 FLOKEumlT tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacute - e uneuml ende srsquoteuml gjeta Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave - zbulova kudo veteumlm nga nji pjeseuml tandeumln neuml qeshjen e Gjuljaneumls neumln muret e lashta teuml Sieneumls rinija jote e ccedilkujdesun meuml buzeumlqeshi neuml synin e kalteumlrt trsquoAniceumls - studente - macirc teuml kalteumlrt se deti - Opatiacutes uneuml njomsineuml tande gjetahellip (o nrsquoata sy pasqyrohet shpirti) dhe kumbimin e zanit tand - si vala kur veumlrshen si gurgullim i shadervanit neuml mbramjen e qeteuml verore - e ndjeva neuml Eskisheher neuml bregun e Detit te ziacute (Meuml bacirchej o bullgaresha Vankeuml se selvijat pracircjneuml shushurimeumln e deti heshteuml

Studime 23 - 2016 46

bylbyli ndalet neuml rremb - i dejun prej fjaleumls sate) dhe hirin e ecjes srsquoate hieshiacuten e trupit tand - o gjiacutet tuej qeuml rrahim me shpeumlrthye keumlmisheumln e holleuml me majeumln e thimthave) - pasheuml para kasolleumls neuml nji katund briacute Peje (Argjeshka e dathun prej Qyshku kumriacute e vendit tem kush kish mujteuml bukuriacuten me ta peumlrshkrue)hellip Flokeumlt tashmacirc mrsquou zbardheumln kaloi e marra riniacutehellip Mbi flatra teuml vjeteumlve e trsquoandrrave kaq hereuml zbulova neuml tjera ty - shoqe trsquoandrrueme ty - teuml vetmen - qeuml me sy trsquoambeumll meuml shiqon e mrsquopeumlrkeumldhel me zacirc qeuml nrsquozemeumlr prek

2 TEuml sodis - Suedeze e bukur dhe mrsquokujtohen syteuml e saj teuml kalteumlrt e trsquokthjellteuml si liqeni Ohrit kur uji acircsht i qarteuml dhe neuml tecirc ccedildo gjacirc pasqyrohet dhe shoh flokeumlt e saj si kallijt e arteuml trsquoDukagjinit kur neumln ereuml valojneuml dhe buzeumlt e saj qeuml ccedilelin si gonxhe

Studime 23 - 2016

47

tue peumlshpeumlriteuml emnin temhellip Pse e dij ajo acircsht lule e pasteumlr e fushave tana - dashunija peumlr popullin tem peumlr atdheun tem

Stokholm 1953

3 MEumlNGJES vjeshte dhe dhomrsquoe ftofteuml Ti meuml buzeumlqesh nga piktura - Mireuml meumlngjesi Dhe sikur trsquoish pranvereuml - dhoma acircsht plot me diell me tyhellip Praneuml teuml kam - meuml peumlrkdhel me shikim - Mireuml meumlngjesi - O kur do trsquondiej zanin tand midis keumltyne mureve vetmitare dhe doreumln tande teuml nxehteuml mbi kraheumlt e mij

4 NEuml vjeshteumln e jeteumls sime neuml vetmiacuten time

Studime 23 - 2016 48

prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer praneuml teje jeta mrsquou bacirc dy hereuml macirc e bukur (se veteumlm seuml bashku me grue njeriu bacirchet - Njeri) Bashkeumlshortja ime flokeumlverdheuml grueja ime e dashtun Erdhehellip Nuk na zuneuml neuml djep e nuk teuml dhaneuml peumlr pare - qeuml mbas kanunit teuml trsquopareumlve teuml bacirchesh robnesha ime - teuml lindish feumlmij e teuml vuejsh midis kateumlr murevehellip - Jo Se uneuml jam Njeri i riacute dhe ti - Femeumln e reacute Shqipeumltare e lireuml krenare e barabarteuml me teuml gjitheuml Erdhehellip Neuml vjeshteumln e jeteumls sime prune dhuratat e para teuml geumlzimit pranveruer

Studime 23 - 2016

49

Bibliografia Jeta e re Lidhja e Shoqnive Kulturo-Arsimore peumlr Kosoveuml e Metohi Prishtineuml nr 1 korrik 1949 Peumlr ty ldquoMustafa Bakijardquo Prishtineuml 1955 Peumlr ty (botim i dyteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1963 Peumlr ty (botim i treteuml i ploteumlsuar) ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1967 Dita e re ldquoPionierirdquo Prishtineuml 1966 Avsha Ada ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1971 Vjersha ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1973 Brigjet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1981 Rini e kuqe ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1984 Drita qeuml nuk shuhet ldquoRilindjardquo Prishtineuml 1989 Malli peumlr teuml pambeumlrrijtshmen ASHAK Prishtineuml 2006 I varuri i keumlndon liriseuml ldquoToenardquo Tiraneuml 2006 Poezi ldquoFaik Konicardquo Prishtineuml 2006

Shaban SINANI Tiraneuml MIGJENI I ESAD MEKULIT

Poezia e Migjenit u peumlrkthye relativisht voneuml neuml gjuheumln serbokroate Peumlrkthimi i pareuml i ploteuml i takon Esad Mekulit dhe shteumlpiseuml botuese Jedins-tvo teuml Prishtineumls Shumeuml koheuml para keumltij botimi qeuml i peumlrket vitit 1968 Esad Mekuli kishte provuar trsquoi jepte lexuesit teuml keumlsaj gjuhe dy poezi teuml Migjenit Parathacircnja e parathacircnjeve dhe Kangeumlt e pakeumlndueme teuml dyja botuar neuml Kniževne novine teuml Beogradit gjegjeumlsisht meuml 1958 dhe meuml 19591 Meuml voneuml meuml 1961 disa poezi teuml Migjenit (Kanga skandaloze Lutje Vetmia e Dy buzeuml) qeneuml botuar neuml periodikun Stremlenje teuml Beogradit peumlrkthyer nga Mihajlo Zvicer dhe Ekrem Kryeziu2

Peumlrkthimi i Esad Mekulit peumlrmban veteumlm poeziteuml ashtu siccedil i kishte botuar Migjeni veteuml paraqitur me teuml njeumljtin titull dhe neuml gjuheumln tjeteumlr Slo-bodni stihovi Keumltij botimi krahasuar me ateuml teuml veteuml Migjenit (Vargjet e lira 1936) qeuml mund teuml konsiderohet i autorizuar dhe me ateuml teuml Gjovalin Lukeumls (Migjeni Vepra 1954) i mungojneuml kateumlr poezi Rima e tretun Shpirtent shtegtareuml Dy buzeuml dhe Mbas tryezeumls Peumlrkthyesi nuk jep shpje-gim pse keumlto poezi i ka leumlneuml jashteuml veumlllimit Ndeumlrsa cikli Kangeumlt e fundit eumlshteuml shtuar i ploteuml dhe me teuml njeumljteumln renditje si neuml botimin e vitit 1944

Njeuml peumlrkthim i ploteuml i vepreumls seuml Migjenit duke peumlrfshireuml dhe prozat me titullin Prekinuta melodija (Melodi e keumlputun) marreuml prej poeziseuml ho-monime teuml autorit u beuml veteumlm njeuml vit meuml voneuml meuml 1969 nga Hilmi Thaccedili (Hilmi Tači) dhe shteumlpia botuese Rad e Beogradit neuml serineuml Reč i misao (Fjaleuml dhe mendim)

Mund teuml quhet njeuml peumlrkthim relativisht i voneumlt duke qeneuml se poezia e Migjenit neuml rusisht ishte botuar peumlr hereuml teuml pareuml qysh neuml vitin 1954 neumln kujdesin e poetit dhe studiuesit David Samoilov dhe teuml Roza Koccedilit me ti-

1 Esad Mekuli (prevod) Pogovor neuml Slobodni stihovi Jedinstvo Priština 1968 s 84 2 Idem ibid

KDU 8211809

Studime 23 - 2016 52

tullin Vepra teuml zgjedhura (Izbrannoje) Botimi rusisht pati nxitur edhe peumlr-kthime neuml gjuheuml teuml tjera duke peumlrfshireuml letonishten gjuheuml neuml teuml cileumln e pati kthyer dhe botuar neuml Riga meuml 1958 pikeumlrisht ai qeuml e njohim si karakter teuml ironizuar neuml romanin e I Kadareseuml Muzgu i pereumlndive teuml stepeumls Jeronīms Stulpāns Neuml italisht Migjeni ishte peumlrkthyer e botuar neuml teumlreumlsi me titullin Poesie e prose qysh neuml vitin 1962 nga Jolanda Kodra Neuml rumanisht gji-thashtu Grigore Bracircncuş e kishte peumlrkthyer meuml hereumlt (1967) autorin e nove-lave teuml qytetit teuml veriut duke e botuar neuml kuadeumlr teuml leteumlrsiseuml universitare me titullin Fructul oprit (Molleuml e ndalueme) Edhe neuml shqip neuml Beograd Mi-gjeni qe botuar qysh neuml vitin 1963 nga enti i teksteve shkollore teuml Serbiseuml

Migjeni i Esad Mekulit eumlshteuml me interes studimor jo veteumlm sepse nji-het mireuml roli i tij si njeuml prej ndeumlrmjeteumlsve meuml teuml suksessheumlm teuml leteumlrsiseuml shqipe neuml serbokroatisht e anasjelltas Mund teuml thuhet se kaneuml qeneuml me fat shkrimtareumlt dhe poeteumlt shqiptareuml qeuml u peumlruruan neuml keumlteuml gjuheuml peumlrmes tij Besim Bokshi Ismail Kadare Azem Shkreli Ali Podrimja Fahredin Gun-ga Enver Gjerqeku Rexhep Qosja peumlr teuml peumlrmendur veteumlm disa prej tyre

Serbokroatishten Esad Mekuli e kishte pasur gjuheuml krijimtarie peumlr afro dy dekada peumlrgjateuml viteve 1930-1940 Peumlrkthimet nga kjo gjuheuml e beumlneuml ateuml njeuml emeumlr shumeuml teuml reumlndeumlsisheumlm jo veteumlm peumlr lexuesin shqiptar neuml Kosoveuml Gjateuml gjysmeumls seuml dyteuml teuml shekullit teuml kaluar peumlr lexuesin neuml Shqipeumlri neuml kushtet e kontrollit teuml ploteuml teuml librit neuml gjuheuml teuml tjera peumlrkthimet e Rilindjes ishin njeuml dritare me shumeuml reumlndeumlsi Peumlrmes keumlsaj dritareje peumlrmes peumlrk-thimeve teuml Esad Mekulit ky lexues njohu sido qeuml neuml kushte teuml veumlshtira Petar Petrović Negoš-in Ivo Andrić-in Branislav Nušić-in Meša Selimo-vić-in Miroslav Krleža-n peumlr trsquou mjaftuar veteumlm me disa prej emrave teuml meumldhenj teuml bibliotekeumls Mekuli siccedil do teuml mund ta quanim trasheumlgimineuml e tij neuml fusheuml teuml peumlrkthimeve serbokroatisht-shqip e anasjelltas3 Duhet pohuar se edhe veteuml autoriteti i emrit teuml Esad Mekulit si peumlrkthyes neuml frontespicin e librave teuml peumlrkthyer e lehteumlsonte sadopak hyrjen e keumltyre botimeve neuml bibliotekat e Tiraneumls

Peumlrmes peumlrkthimit Slobodni stihovi teuml Esad Mekulit beumlhet e mundur teuml verifikohen neuml njeuml meumlnyreuml tjeteumlr peumlrmes tekstit dhe me mjete teuml mireumlfillta 3 Peumlr meuml shumeuml Fadil Grajccedilevci Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj Instituti

Albanologjik i Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 273-281

Studime 23 - 2016

53

letrare raportet autor-peumlrkthyes e krijues-rikrijues dhe meuml tej edhe teuml beumlhen veumlzhgime prapavajteumlse peumlr pozicionet e hershme historiko-letrare teuml Migje-nit dhe Mekulit neuml lidhje me njeumlri-tjetrin Pikeumlrisht ky eumlshteuml qeumlllimi i keumlsaj trajtese objekti i seuml cileumls nuk eumlshteuml peumlrkthimi neuml vetvete dhe cileumlsia e tij

Paralelet midis dy poeteumlve qeuml peumlr meuml shumeuml se njeuml gjysmeuml dekade je-tuan neuml bashkeumlkoheumlsi krijuese neuml rrafshin e motiveve dhe teuml shqeteumlsimeve neuml prerjen tematologjike dhe neuml vokacionin poetik kryesisht neuml rrafshin peumlrmbajteumlsor-ideologjik janeuml beumlreuml me koheuml qarteumlsisht teuml njohura prej studiuesve shqiptareuml neuml Kosoveuml Peumlrkundeumlr njeuml tradite studimesh teuml jeteuml-shkruesve dhe botuesve teuml Migjenit neuml Tiraneuml neuml Kosoveuml e prej studiuesve shqiptareuml neuml Pereumlndim me koheuml janeuml shtruar gjithashtu pyetjet neumlse vepra e tij ishte neuml rrjedhat e modernitetit teuml leteumlrsiseuml shqipe teuml surrealizmit teuml eks-presionizmit4 madje dhe teuml dekadentizmit5 Peumlr vepreumln e Esad Mekulit prirja e studimeve ka qeneuml meuml shumeuml krahasimtare para seuml gjithash me Migjenin Duket peumlr lehteumlsi terminologjike nyjat ndeumlrlidheumlse mes tyre janeuml quajtur ndonjeumlhereuml thjesht peumlrkime apo koincidenca6 Po nuk mund teuml peumlrjashtohet qeuml kjo terminologji teuml keteuml qeneuml e ndikuar edhe prej njeumlfareuml druajtjeje ndaj termit ndikim

Neumlse poezia e hershme e Esad Mekulit dhe ajo e Migjenit janeuml teuml afeumlr-ta peumlr koincidenceuml thjesht peumlr shkak teuml kronologjiseuml ccedileumlshtja do teuml ishte shumeuml e thjeshteuml dhe pa ndonjeuml interes letrar sepse rasteumlsiteuml nuk luajneuml ndonjeuml rol peumlr lexime krahasimtare Neuml keumlteuml rast kalendari dhe teuml dheumlnat jeteumlshkrimore gjithashtu nuk do teuml peumlrbeumlnin argument as peumlr trsquoi bashkuar teuml dy me Brezin e viteve 19307 qeuml eumlshteuml meuml shumeuml njeuml nocion letrar se sa historik Dhe peumlr trsquou sjelleuml meuml shkenceumlrisht neuml lidhje me keumlteuml ccedileumlshtje na vjen neuml ndihmeuml Migjeni serbokroatisht i Esad Mekulit Peumlrkimet rasteumlsiteuml

4 Ali Aliu Tregimi shkurteumlr i viteve tridhjeteuml (A mund teuml flitet peumlr ekspresionizmin e Migje-

nit) neuml Rrjedhave teuml leteumlrsiseuml bot Rilindja Prishtineuml 1977 f 7-24 Hysni Hoxha Lirika e Migjenit dhe ekspresionizmi neuml Jeta e re nr 3 Prishtineuml 1984 f 425-435

5 Arshi Pipa Le mythe de lrsquoOccident dans la poesie de Migjeni Sonderdruck aus Suumldast-Forschungen Bd XXX 1971 f 157 Giuseppina Norcia Sulla poesia di Migjeni neuml Albanistica nr 2 ediz Herder Roma 1994 f 291-302

6 Idem Rreth koincidencave dhe ndikimeve po aty f 77 e vijim 7 Idem f 81

Studime 23 - 2016 54

dhe koincidencat ngjashmeumlriteuml pa diteuml njani peumlr tjetrin8 vihen neuml dyshim neumlse shtrojmeuml pyetjen Migjeni i peumlrkthyer neuml gjuheumln serbokroate duke keumlrkuar njeuml peumlrgjigje brenda tekstit i afron apo i peumlrdallon ata teuml dy krijimtarineuml e tyre neuml vitet 1930

Keumltu meriton teuml peumlrmendet njeuml fakt tjeteumlr shenjues jeteumlshkrimor dhe letrar i Esad Mekulit Pas Migjenit neuml vitin 1982 ai peumlrktheu dhe botoi shqip me Jeteumln e re qeuml e kishte drejtuar peumlr disa dekada me radheuml njeuml tjeteumlr poet shumeuml teuml afeumlrt peumlr teuml dy sllovenin Srečko Kosovel Nuk i njo-him arsyet pse nuk zgjodhi teuml peumlrkthejeuml veumlllimin Pesmi me teuml cilin jo ve-teumlm Migjenin por dhe ateuml veteuml e lidhte shumeuml krijimtaria e fazeumls meuml teuml hershme shpesh e quajtur edhe migjeniane por Integralet poeziteuml e mbe-tura neuml doreumlshkrim qeuml do trsquoi takonin meuml shumeuml fazeumls seuml dyteuml asaj teuml rrje-dheumls cons siccedil preferohej teuml quhej konstruktivizmi9 botuar shumeuml koheuml pasi Migjeni ishte ndareuml nga kjo jeteuml Po aq teuml mjegullta janeuml arsyet pse peumlrkthi-mi shqip i Srečko Kosovel-it rralleuml hereuml peumlrmendet neuml kontributet e shumta teuml Esad Mekulit si njeuml medium i shkeumllqyer midis dy gjuheumlve dhe dy siste-meve letrareuml10 Keumltyre tre poeteumlve Migjenit Srečko Kosovel-it dhe Esad Mekulit neuml keumlrkimet e sotme historiko-letrare teuml disa studiuesve teuml huaj u peumlrafrohet jo pa arsye edhe Giuseppe Ungaretti poeti italian qeuml meuml voneuml meumlrgoi prej futurizmit neuml hermetizeumlm11

A e njihnin njeumlri-tjetrin Migjeni dhe Esad Mekuli Qeuml teuml pohohet se Esad Mekuli dhe Migjeni u shfaqeumln si individualitete krijuese pa diteuml njani

8 Rexhep Qosja Dialogje me shkrimtareumlt bot Rilindja Tiraneuml 1979 f 247 9 Cronia Arturo Storia della letteratura serbo-croata secondo edizione ediz Nuova

Accademia Editrice Milano 1956 gjithashtu David Brooks Srečko Kosovel - Life and Poetry in Srečko Kosovel The Golden Boat Selected Poems of Srečko Kosovel (translated by Bert Pribac amp David Brooks) edit Salt publishing London 2008 2011 p 3-15

10 Fadil Grajccedilevci Peumlrkthimet neuml shqip neuml Vepra letrare e Esad Mekulit dhe kritika e saj bot i Institutit Albanologjik teuml Prishtineumls Prishtineuml 2013 f 274-278

11 Stephen Schwartz Under Empty Skies Falconers Weep A Personal Survey of Modern Verse in Ex-Yugoslavia and Albania Part II in Contemporary Poetry Review July 2010 idem Migjeni dhe Fishta neuml Fakti 25 prill 2003 f 4

Studime 23 - 2016

55

peumlr tjetrin12 duke kuptuar me keumlteuml veteumlm njeuml njohje teuml njeumlanshme teuml meumlvonshme retrospektive pas Lufteumls seuml Dyteuml Boteumlrore Peumlr trsquoi dheumlneuml peumlrgjigje keumlsaj pyetjeje nuk mjaftojneuml hamendjet Bashkeuml me to dhe meuml shumeuml se ato duhen faktet jeteumlshkrimore dhe ato letrare I njeumljti arsyetim qendron edhe peumlr pyetjen neumlse Migjeni e kishte lexuar apo nuk e kishte lexuar poezineuml e sllovenit Srečko Kosovel (veumlllimi i tij Pesmi u botua neuml Ljubljaneuml neuml vitin 1927) Peumlrgjigjja mund teuml ishte bindeumlse veteumlm neumlse do teuml provohej prej deumlshmish letrare

Eumlshteuml e veumlrteteuml qeuml Vargjet e lira teuml Migjenit u ndaluan (meuml sakteuml u konfiskuan) Por po aq e veumlrteteuml eumlshteuml se teuml gjitha poeziteuml e keumltij veumlllimi ishin botuar ndeumlrkaq neuml revistat e koheumls (Illyria Shkeumlndija Bota e re Peumlrpjekja shqiptare) disa prej teuml cilave njiheshin edhe prej shkrimtareumlve peumlrparimtareuml teuml ish-mbreteumlriseuml serbo-kroato-sllovene Jeteumlshkruesit puritaneuml teuml Migjenit neuml meumlnyreuml ahistorike ia kaneuml spastruar teuml shkuareumln prej miqeumlsive qeuml kishte pasur qysh neuml vitet e formimit si seminarist duke e leumlneuml neuml njeuml rreth teuml ngushteuml veprimtareumlsh me orientim bolshevik-kominternist Por faktet janeuml ndryshe Ndeumlr teuml tjera neuml vitet kur shkruante Vargjet e lira Migjeni kishte miqeumlsi me kompozitorin e njohur kroat Kosta Manojlović njoheumls i muzikeumls tradicionale shqiptare autor i Pesme zemlje Skenderbe-gove (Keumlngeuml teuml tokeumls seuml Skeumlnderbeut) - peumlrzgjedhje e gjashteuml pjeseumlve peumlr kor mbeumlshtetur neuml motive teuml keumlngeumlve popullore shqiptare (zbirka od 6 horova komponovana po albanskim narodnim pesmama 1933)13 Njeuml prej miqve teuml afeumlrt teuml Migjenit nga radheumlt e klerikeumlve dhe teologeumlve ishte Levko Arsovski i cili luajti rol pareumlsor peumlr organizimin dhe zhvillimin e punime-ve teuml kuvendit teuml pareuml kishtar-kombeumltar maqedon meuml 1945 (prvi make-donski crkveno-narodni sabor Skoplje 4 marta 1945) gjithashtu dhe peumlr

12 Rexhep Qosja po aty 13 K Manojlović e njohu edhe drejtpeumlrseumldrejti boteumln shqiptare gjateuml Lufteumls seuml Pareuml

Boteumlrore duke qeneuml neuml peumlrbeumlrje teuml ushtriseuml serbe (za vreme prvog svetskog rata 1915 sa srpskom vojskom prelazi Albaniju) Ishte a slav monk mbante ligjeumlrata universitare neuml teologji dhe u mor gjereumlsisht me muzikeumln popullore shqiptare Shih tek Eno Koccedilo A Familly of Songs Reflections of Albanian Urban Lyric Song in Mediterranean in The Mediterranean in Music Critical Perspectives Common Concerns Cultural Differences USA Sacrecrow Press 2005 p 30