1

ANALIZA E GJENDJES TË NËNAVE VETUSHQYESE

NË REGJIONIN E PRIZRENIT

ANALIZA STANJA SAMOHRANIH MAJKI U PRIZRENSKOM REGIONU

AN ANALYSIS OF THE SITUATION OF SINGLE MOTHERS

IN THE PRIZREN REGION

2

Prizren 2009

3

Hulumtimi: Z-nja Mimoza Telaku

Përktheu nga shqip në anglisht: Z-nja Shpresa Prekadini

Përktheu nga shqip në sërbisht: Z-nja Severan Kasumaj

Dizajnuar nga: Z-nja Zarife Aranliu

Vizatimi në kopertin: El-Besar Gështenja

Shtypi: “ BAF Grafik “ në Prizren

Mbështetur nga AMICA/Gjermania

Sponsoruar nga RENOVABIS /Gjermania.

4

Parathënie

Dora Dorës është organizatë joqeveritare e grave, e cila synon emancipimin e grave dhe barazinë gjinore në Shoqërinë Kosovare. Me veprimtarinë deritanishme Dora Dorës ka dëshmuar se, vetëm me përkushtim serioz drejt këtij synimi, mund të vihet deri tek qëllimi kryesor –tek mirëqenia e gruas. Në zyrën e Dora Dorës kanë trokitur shumë gra me probleme të ndryshme, ndër ato ishin edhe këto që i rritnin fëmijët e vet pa prezencën e bashkëshortit (babait të fëmijëve). Duke patur të arsyeshme që të zdritet situata e këtyre grave në shoqërinë tonë, është nisur projekti i “Single Mothers” – “Nënat Vetushqyese”. Të kesh ide, të kesh synim, të kesh përkushtim dhe dëshirë për të ndryshuar gjendjen në të mirë, ndonjëherë nuk mjafton, nëse nuk ke përkrahje. Prandaj, edhe dua të ceki mbështetjen e AMICA-s (organizata e grave nga Gjermania) pa të cilën, ne nuk kishim mundur ta realizojmë këtë hulumtim, i cili është njëkohësisht analizë e gjendjes së nënave vetushqyese në regjionin e Prizrenit.

5

Për herë të parë, me këtë analizë, trajtohen nënat vetushqyese, si një kategori e shoqërisë, e cila meriton një kujdes dhe përkrahje institucionale, për t’ju rikthyer vetëbesimin dhe dinjitetin e tyre. Vjosa Curri, Drejtore egzekutive e “Dora Dorës”

6

HYRJE Edhe pse kanë kaluar pothuajse dhjetë vite që nga

përfundimi i luftës në Kosovë, gjendja e nënave vetushqyese mbetet ende një çështje imediate, e cila ka nevojë për një adresim më adekuat në mënyrë institucionale. Kjo është njëra nga arsyet që ky hulumtim është realizuar dhe synon që të tregojë gjendjen e nënave vetushqyese. Në këtë hulumtim nënat vetushqyese janë konsideruar gratë e shkurorëzuara, gratë e ndara, gratë e ndara para divorcit, gratë e pamartuara gratë e veja dhe gratë e martuara me mosprezencë të bashkëshortit për më shumë se dy vite, dhe që kanë së paku një fëmijë nën moshën tetëmbëdhjetë (18) vjeçare. Sipas ligjit për skemën e ndihmës sociale në Kosovë “prindi vetushqyes përkufizohet si prind apo kujdestar ligjor i fëmijës deri në moshën tetëmbëdhjetë (18) vjeç, që jeton me fëmijën dhe është përgjegjës i vetëm ligjor dhe financiar i fëmijës”.1

Ekzistojnë dy fenomene kryesore të cilat kanë ndikuar në rritjen e numrit të nënave vetushqyese. Fatkeqësisht, lufta e fundit në Kosovë ka lënë një numër relativisht shumë të madh të grave pa bashkëshortë dhe të cilat duhet të kujdesen për fëmijët e tyre. Një nga regjionet i cili ka një numër relativisht të madh të viktimave të luftës (355 të vërtetuar si të vdekur), pa e përfshirë edhe personat e zhdukur, është edhe regjioni i Prizrenit. Përveç kësaj, statistikat e viteve të fundit tregojnë për një rritje të dukshme të numrit të divorceve. Sipas Entit të Statistikës së Kosovës në vitin 2007 në regjionin e Prizrenit janë evidentuar

1 Ligji nr. 2003/15 për Skemën e Ndihmës Sociale në Kosovë. Ministria për Punë dhe

Mirëqenie sociale.

7

327 shkurorëzime.2 Aq më tepër, kësaj shifre mund t’i shtohet edhe numri i ndarjeve të çifteve të cilët kanë bashkëjetuar pa kurorëzim.

Nënat vetushqyese, të cilat kanë bashkëshortët e vrarë në luftë, marrin pensionet për dëshmorë të luftës. Ndërsa nënat tjera vetushqyese nuk gëzojnë ndonjë mbështetje adekuate institucionale përveç ndihmës sociale ku një nga kriteret është prindi vetushqyes që ka fëmijë deri në moshën (pesëmbëdhjetë) 15 vjeçare. Gjendja më e rëndë është në mesin e nënave vetushqyese të cilat kanë bashkëshortët e humbur në luftë.

Gjendja e femrave, përfshirë edhe nënat vetushqyese, bëhet edhe më pak e kënaqshme duke pas parasysh edhe faktin mbi të drejtën e pronësisë. Vlen të theksohet se pronësia mbi shtëpinë apo banesën është në nivel tejet të ulët në mesin e femrave. P.sh. në vitin 2007 zotërimi i banesës (shtëpisë) ishte prezente te 92.23% e meshkujve dhe 7.77% e femrave.3 Ky fakt e vështirëson pozitën e femrës, sidomos në rastet e dhunës ndaj saj dhe në rastet divorcit.

Niveli i shkollimit dhe punësimit mbetet ende në nivele të pakënaqshme. Vlen të theksohet që pozita e gruas në zonat rurale është edhe më e vështirë në krahasim me zonat urbane. Niveli i shkollimit dhe punësimit të femrës në zonat rurale është dukshëm më i ulët. Sipas UNIFEM-it niveli i përgjithshëm i papunësisë në Kosovë është 42.4%, mirëpo përqindja e papunësisë në mesin e femrave është 69.4%.4 Ky nivel i lartë i papunësisë në mesin e femrave, duke përfshirë edhe faktorët e tjerë e vështirësojnë pozitën e femrës, sidomos të nënave vetushqyese.

2 Enti i Statistikës së Kosovës (ESK). Statistikat e kurorëzimeve dhe shkurorëzimeve në

Kosovë 2007. seria 4: statistikat e popullsisë. 3 Enti i Statistikës së Kosovës (ESK). Mars 2009. Gratë dhe burrat në Kosovë.

4 Fondi Zhvillimor i Kombëve të Bashkuara për Gratë (UNIFEM). Gratë në Kosovë – Të

dhënat dhe shënimet . Tetor 2006.

8

METODOLOGJIA Ky hulumtim ka për qëllim që të analizoj gjendjen dhe

kushtet e jetesës së nënave vetushqyese në regjionin e Prizrenit. Me qëllim që të bëhet hulumtimi më adekuat i gjendjes së tyre janë aplikuar metodat kuantitative dhe kualitative të hulumtimit. Mbledhja e të dhënave për këtë hulumtim është për me anën e një instrumenti (pyetësori), i cili është përpiluar nga stafi i shoqatës DORA-DORËS. Ndër të tjera, me anë të këtij pyetësori janë mbledhur të dhëna në lidhje me aspektet relevante demografike, kushtet e jetesës, kualifikimet, gjendja ekonomike, opinioni i tyre në lidhje me gjendjen, nevojat si dhe iniciativat e këtyre nënave.

Në mostrën e këtij hulumtimi janë përfshirë 497 subjekte. Në këtë hulumtim janë përfshirë subjekte nga të gjitha komunat e këtij regjioni (shih tabelën e mëposhtme për përqindjen e subjekteve sipas komunave të këtij regjioni). Në përzgjedhjen e subjekteve për këtë hulumtim janë konsultuar dhe kanë ofruar ndihmë Qendrat e Punës Sociale në Rahovec, Dragash, Suharekë dhe Malishevë. Ndërsa në komunën e Prizrenit një gjë të tillë e kanë ofruar OJQ-të lokale si: SIBORA, ONE-TO-ONE, TEUTA dhe HENDIKOS-i. Përveç rasteve të gjetura me ndihmën e QPS-ve dhe OJQ-ve të sipërpërmendura, ato raste janë konsultuar për identifikimin edhe të rasteve të tjera në vendbanimet e tyre. Anketimet janë administruar në kontekstet familjare të nënave vetushqyese. Secila anketë është vetëadministruar nga këto nëna.

9

Në rastet e vështirësive në të lexuar dhe në të shkruar këto nëna janë asistuar nga anëtarë të tjerë të familjes.

Tab.1 Përqindja e subjekteve në mostër sipas komunave

KARAKTERISTIKAT DEMOGRAFIKE TË MOSTRËS

57% e subjekteve janë nga zonat rurale dhe 43% nga zonat

urbane. Përqindja më dominuese e tyre janë të veja me 82.9%. Po ashtu, përqindja më dominuese e subjekteve janë nga komuniteti shqiptar me 89.3% . Mosha e subjekteve varion nga 25 deri në 60 më një mesatare 38.3. Mesatarja e numrit të fëmijëve sillet nga 2 deri në 3. Shumica e subjekteve (48.3%) janë nga komuna e Prizrenit. Duke u pasur nga Rahoveci me 20.3%, Suhareka me 13.7%, Malisheva me 11.1% dhe Dragashi me 6.6%. Sa i përket gjinisë së fëmijëve vërehet një përqindje më e lartë e nënave vetushqyese të cilat kanë fëmijë të gjinisë mashkullore (0.9%) në krahasim me përqindjen e tyre që kanë fëmijë të gjinisë femërore (74.6%). Ekzistojnë variacionet në lidhje me moshën e fëmijëve. Shumica dërmuese e tyre (&4.2%) kanë fëmijë të grupmoshës nga 7 deri 15 vjeçar duke u pasur nga nënat të cilat kanë fëmijë të grupmoshës 15 deri 18 vjeçar me 60.2%. Ndërsa përqindje më të vogla janë gjetur te nënat me fëmijë të grupmoshës 0 deri 6 vjeçare me 11.3% dhe atyre me 19 vjeçar me 18.9%. Një pjesë e këtyre nënave kanë fëmijë me nevoja të veçanta. Përqindja e

10

këtyre nënave është 6%. Shumica dërmuese e këtyre nënave (5.2%) kanë nga një fëmijë me nevoja të veçanta. Ndërsa pjesa tjetër e tyre kanë më shumë se një fëmijë me nevoja të veçanta.

Numri Përqindja

E shkurorëzuar 32 6.4

E ndarë para divorcit 5 1.0

E ndarë 34 6.8

E vetme (beqare) 4 0.8

E ve/vejushë 412 82.9

E martuar-burri jo i pranishëm më gjatë se 2 vite

10 2.0

Total 497 100.0

Tab.2 Statusi familjar i nënave vetushqyese

Gjendja e banimit Rezultatet e dala nga ky hulumtim tregojnë që një pjesë e

konsiderueshme e subjekteve të këtij hulumtimi janë të varura nga anëtarë të tjerë të familjes. Në rastin konkret, pjesa më e madhe e tyre jetojnë në bashkësi familjare. Sipas rezultateve të dala nga ky hulumtim 61.8% jetojnë në bashkësi familjare ndërsa 38.5% jetojnë vetëm. Anëtarët e bashkësisë familjare të këtyre subjekteve kreyesisht janë vjehrritë (40.6%) dhe pjesa tjetër anëtarë të tjerë të familjes si: prindërit, kunetërit, vëllezërit, motrat, fëmijët e burrit etj. Ndërsa, gjendja e banimit të atyre subjekteve, të cilat jetojnë vetëm, janë më të rënda 78.3% e tyre jetojnë në shtëpi të huaj. 3.4% jetojnë në banesë me qira dhe pjesa tjetër jetojnë te të afërmit apo qendra për vendosje kolektive. Ekzistojnë variacione në mes zonave urbane dhe rurale në lidhje me këtë çështje. 64.7% e subjekteve nga zonat rurale

11

jetojnë me anëtarë të tjerë të familjes, ndërsa në zonat rurale 57.8% jetojnë me anëtarë të tjerë të familjes. 98.2% e subjekteve në këtë hulumtim jetojnë me fëmijët e tyre për dallim nga 1.8% të tyre që nuk jetojnë me fëmijët e tyre.

Distanca gjeografike e shërbimeve të ndryshme në komunitet për shumicën e këtyre nënave të cilat jetojnë sidomos në zonat rurale është një faktor shqetësues, gjë që mund të pengojë marrjen e shërbimeve të nevojshme. Vetëm 4.5% e tyre posedojnë automjet dhe 10.5 kanë mundësi që të përdorin automjet. Mirëpo 9.3% kanë patentë shoferi.

KUALIFIKIMI, AFTËSIMI PROFESIONAL DHE PUNËSIMI

Në përgjithësi, nëse e krahasojmë nivelin e përgjithshëm të

papunësisë në mesin e femrave në Kosovë dhe nënave vetushqyese në regjionin e Prizrenit del që niveli i papunësisë në mesin e nënave vetushqyese është dukshëm më i ulët në këtë regjion. Sipas të dhënave të sipërpërmendura të publikuara nga UNIFEM-i, niveli i papunësisë së femrave në Kosovë është 69.4%, ndërsa nga ky hulumtim rezulton që 81.1% e nënave vetushqyese në këtë regjion janë të papunësuara. Raporti i punësimit në sektorin publik dhe atë privat është proporcional. Profesionet apo pozitat e punës së tyre janë të ndryshme, por më të shpeshta janë: mësimdhënëse/ edukatore, tregtare, nëpunëse, etj. Nga përqindja totale (17.8%) e nënave vetushqyese që janë të punësuara 82.8% e tyre jetojnë në zonat urbane dhe 17.2% në zonar rurale.

12

Tab.3 Raporti i nivelit të punësimit të nënave vetushqyese sipas komunave nga përqindja totale e punësimit të tyre në regjion të Prizrenit

Të dhënat e këtij hulumtimit tregojnë që shumica e këtyre

grave kanë shkollim të mesëm (62%). Mirëpo, ekziston një përqindje konsiderueshme e cila ka vijuar pjesërisht apo plotësisht vetëm arsimin fillor (15.3%). Edhe pse ekziston kjo përqindje e këtij niveli të shkollimi, përqindja e atyre që kanë vijuar shkollimin joformal fillor dhe të mesëm është shumë e ulët (0.4%). Në të njëjtën kohë ekziston një përqindje inkurajuese e këtyre grave të cilat kanë vijuar arsimin e lartë / universitar (15.1%). Mirëpo, niveli i papunësisë në mesin e grave që kanë këtë nivel të arsimimit, përveç niveleve të tjera të shkollimit, është shumë i lartë. Rezultatet e këtij hulumtimi tregojnë që rreth 44% e këtyre nënave që kanë shkollim të lartë/universitar janë t papunësuara. Përqindja më e madhe e grave me këtë nivel shkollimi është më e përqëndruar në zonat urbane se sa në ato rurale.

13

Tab.4 Niveli i shkollimit të nënave vetushqyese

Tab.5 Niveli i punësimit të nënave vetushqyese sipas nivelit të shkollimit

Po ashtu, niveli i zotërimit të gjuhëve të huaja është shumë i

ulët. Ky mund të jetë një faktor i cili mund të vështirsojë punësimin e tyre për shkak të domosdoshmërisë së njohjes së gjuhëve të huaja në disa vende pune. Vetëm 2.9% e subjekteve në këtë hulumtim njohin gjuhë të huaja lokale (turqisht, boshnjakisht, serbisht( dhe vetëm 2% njohin gjuhë të tjera të huaja (anglisht, gjermanisht).

Trajnimet profesionale janë të shprehura në përqindje të ulët. Vetëm 13,9% e subjekteve kanë vijuar trajnime profesionale si p.sh. rrobaqepësi, kompjuter, thurje, etj. Proporcioni i tyre në zonat urbane dhe ato rurale është relativisht i njëjtë. Po ashtu, momentalisht janë duke vijuar kurse të ndryshme (rrobaqepësi, frizere, kompjuter, daktilografi, kurse të edikimit special etj.) rreth 12% e këtyre subjekteve. Lidhur me këtë çështje për vijimin aktual të ndonjë kursi prijnë komuna e Prizrenit, më pas e Rahovecit dhe e suharekës. Ndërsa, asnjë nga subkektet nga komuna e Malishevës dhe e Dragashit aktualisht nuk janë duke vijuar ndonjë kurs. Mirëpo, përkundër aftësimit profesional në profesionet e lartëpërmendura niveli i punësimit të tyre është i ulët. Vetëm 23,7% e tyre janë të punësuara.

14

TE ARDHURAT FAMILJARE Ekonomia familjare e këtyre nënave varet nga burimet të

ndryshme. Ato variojnë nga punësimi, vetëpunësimi, ndihma nga institucionet / organizatat, ndihma joformale, etj. Rreth gjysma e subjekteve nuk kanë deklaruar nivelin e të hyrave në familje. Arsyet e mundshme për rezistencë apo pamundësi për të dhënë këtë informatë mund të jenë të ndryshme, por vlen të theksohet disa prej tyre të cialt mund të jenë më të rëndëeishme. Së pari, duke marrë parasysh rrethanat gjatë intervistimit, ku këto nëna kryesisht janë intervistuar në prani të antëarëve të tjerë të familjes së gjerë, rezistenca e tyre mund të jetë shumë evidente. Së dyti, dhënia e informatave lidhur me nivelin e të hyrave në familje mund të jetë perceptuar si një “kërcënim” apo humbje e mundësisë për të përfituar ndonjë ndihmë eventuale në të ardhmen. Arsye tjetër e mundshme mund të jetë papunësia e tyre për të pas qasje në të hyrat familjare dhe si rrjedhojë mund të ju mungojë informata në lidhje me burimin dhe nivelin e të hyrave në familje.

Niveli i të ardhurave mujore nga puna formale dhe joformale

Siç është cekur edhe më lartë, vetëm 17.8% e nënave

vetushqyese janë të punësuara. Ekziston edhe një përqindje relativisht e ulët e cila siguron të ardhura simbolike duke punuar në shtëpi (13.9%). Profesionet që më së shumti i ushtrojnë duke punuar në shtëpi janë rrobaqepësi, qëndisje, gavrim, frizere dhe thurje. Përveç, kësaj, 19,3% e subjekteve punojnë në bujqësi edhe pse 25,2% posedojnë tokë pjellore dhe vetëm 6.2% shesin prodhime bujqësore.

15

Tab. 6 Të ardhurat mujore familjare (të shprehura në Euro)

të nënave vetushqyese të punësuara

Tab.7 Të ardhurat mujore familjare (të shprehura në Euro) të nënave vetushqyese që sigurojnë të ardhura duke punuar në shtëpi

Tab.8 Të ardhurat mujore familjare (të shprehura në Euro) të nënave vetushqyese të cilat shesin prodhime bujqësore

Të ardhurat mujore nga mbështetja institucionale dhe mbështetja joformale

16

Ekzistojnë disa burime të tjera nga të cilat nënat

vetushqyese marrin mbështetje financiare. Mirëpo, këto burime janë shumë të limituara dhe se kryesisht nuk dedikohen për nënat vetushqyese. Është shqetësues ky fakt që mbështetja që ofrohet nga institucionet nuk është mbështetje që i dedikohet si nëna vetushqyese por është mbështetje e cila është e dedikuar për të tjera qëllime dhe kategori.

Rezultatet nga ky hulumtim tregojnë që vetëm një përqindje tejet e ulët e këtyre nënave gëzojnë të drejtën për alimentacion, 4.7% e nënave të ndara apo të divorcuara e gëzojnë këtë të drejtë. Mirëpo, 46.1% e gjithë këtyre nënave në këtë hulumtim marrin ndonjë formë tjetër të mbështetjes nga institucionet. Siç shihet nga të dhënat në tabelën e mëposhtme, shumica dërmuese e nënave vetushqyese të cilat marrin mbështetje nga institucionet gëzojnë pensionin e dëshmorëve të luftës (230 Euro për muaj) si dhe asistencë sociale (65 Euro për një muaj). Siç shihet edhe nga të dhënat e mëposhtme përqindja më e madhe e nënave vetushqyese marrin pensionin e dëshmorëve të luftës, ku edhe përfaqësimi i tyre në këtë mostër si të veja është në përqindje më dominuese. Po ashtu ekziston një përqindje (7.0%) e tyre të cilat gëzojnë ndonjë formë të mbështetjes financiare nga organizatat humanitare.

Tab.9 Mbështetja institucionale për nënat vetushqyese që dedikohet për kategori të ndryshme

10.7% e nënave vetushqyese kanë gëzuar ndonjë formë të

mbështetjes në të kaluarën si p.sh. nga QPS shoqata të

17

ndryshme, KFOR-i, etj. Mirëpo, për shkaqe të ndryshme tashmë nuk mund ta gëzojnë këtë mbështetje. Arsyet më të shpeshta për ndërprerje të këtyre formave të mbështetjes kanë qenë: mosplotësimi i kritereve të asistencës për shkak të rritjes së fëmijëve, pensionimi, si dhe arsye të panjohura. Poashtu, 22.5% marrin ndonjë ndihmë nga anëtarë të familjes së ngushtë apo të gjerë në shuma të padefinuara.

NEVOJAT DHE OPINIONET E

NËNAVE VETUSHQYESE

Nënat vetushqyese shprehin një pesimizëm që ka të bëjë me gjendjen e tyre të pyetura lidhur me këtë çështje, një pjesë e konsiderueshme e tyre (59.8%) janë shprehur se gjendja e tyre është “shumë e keq”, “shumë e rëndë”, shumë e vështirë”, “katastrofë”, “nuk ka ma qek”, “mos vet”, etj. apo “është sfiduese të rritësh fëmijë pa bashkëshort (4.4%). Një pjesë relativisht ëmë e vogël janë shprehur më konkretisht lidhur me gjendjen dhe të drejtat e tyre 8.2% janë shprehur se nuk kanë ndonjë përkrahje nga istitucionet ndërsa 2.4% deklarohen që nuk gëzojnë asnjë të drejtë, si dhe 2.5% të tjera deklarohen që nuk kanë ndonjë ndihmë prej shtetit 13.1% janë shprehur se kanë kushtet të vështira për jetesë. Është me rëndësi fakti që 92.6% e të gjithë këtyre nënave janë deklaruar që kurrë më parë nuk janë pyetur nga ndonjë insitucion apo organizatë për gjendjen e tyre.

Të pyetura për nevojat e nënave vetushqyese në përgjithësi, deklarimet e tyre vënë në pah një gjendje të rëndë ekonomike, si dhe një nevojë për mbështetje në kushtet elementare për jetesë. Ndër nevojat më prioritare ato deklarojnë nevojën për ndihmë materiale, mbështetje në shkollim e sidomos në shkollimin e fëmijëve, punësimi, banimi, etj. Vetëm një përqindje simbolike (0.4%) e këtyre nënave kanë shprehur si nevojë rregullimin e aspektit legjislativ në lidhje me këto nëna.

18

Tab.10 Nevojat e nënave vetushqyese në përgjithësi

Mirëpo, të pyetura se cilat janë nevojat e tyre personalisht,

një theks të veçantë këto nëna e kanë vënë mbi shkollimin e fëmijëve dhe mbi sigurimin e përmbushjes së nevojave bazike familjare si p.sh. ushqimi dhe veshmbathja (11,7%), mbështetje financiare në shkollimin e fëmijëve / ofrimi i bursave për shkollim (35.6%), mbështetje në sigurimin e banimit (13.5%), punësimi (34.%), ndihmë nga institucionet dhe lirimi nga participimi për marrjen e shërbimeve shëndetësore (2.8%), ndihmë financiare nga institucionet / qeveria (5.8%).

Egziston një përqindje e këtyre nënave (15.1), të cilat nevojat e tyre i kanë artikuluar në mënyrë më implicite si p.sh. “sigurimi për të ardhmen”, “ndihmë në rritjen e fëmijëve”, “përmirësimi i kushteve ekonomike”, “ne si nëna vetushqyese kemi shumë nevoja” “jetë më të mirë”, “të jemi të pavarura”, etj. Po ashtu, egziston një përqindje e ulët (3,0%) e këtyre nënave të cilat janë shprehur në mënyrë më eksplicite lidhur me nevojat e tyre si p.sh. ofrimi i ndonjë forme të pensionit, ofrimi i alimentacioni, kthimi i bashkëshortit, aftësimi profesional, transporti i fëmijëve për në shkollë, asistenca sociale, lirimi nga tatimi etj.

Gatishmëria për kyçje në ndonjë aktivitet me

19

nënat tjera vetushqyese Meqenëse shumica e këtyre nënave kanë probleme,

vështirësi dhe nevoja të ngjashme, adresimi i problemeve dhe vështirësive të tyre si grup është më se i rëndësishëm 92.9 % janë deklaruar se njohin nëna të tjera vetushqyese ndërsa 84.2% shprehin gatishmërinë që të takohen me këto nëna 31.2% e tyre kanë deklaruar se janë të gatshme që të kyçen në çfarëdo aktiviteti me këto nëna.

Ndër aktivitetet specifike më të përmendura në të cilat do të

kyçeshin, kanë të bëjnë me organizimin e takimeve të tyre për të diskuatuar për gjëra të ndryshme duke përfshirë edhe diskutimet për problemet dhe vështirësit e tyre (22.1%). Ndërsa 5.2% janë shprehur se do të takoheshin me këto nëna në ndonjë aktivitet të punëdorëve. Poashtu, një përqindje shumë e ulët (4.2%) është deklaruar që të jetë e gatshme që të takohet me nënat në aktivitete që kanë të bëjnë me emancipimin e grave, punësimin e tyre, edukimin e fëmijëve të tyre, në media, në grupe formale të këtyre nënave, në ndonjë kurs apo vetëm të takohen me gratë në fqinjësi. Ndërsa në mesin e nënave të cilat nuk kanë shprehur gatishmëri që të takohen me nëna të tjera vetushqyese, përveç arsyeve të panjohura, ato nuk mund të kyçen edhe për shkak të problemeve shëndetësore, mungesës së kohës, mungesës së lirisë për të dalë nga shtëpia, për shkak të mungesës së ndonjë aktiviteti, etj.

20

ANEKS I – Lista e kërkesave prioritare të nënave vetushqyese

Mbështetje financiare në shkollimin e fëmijëve 31.8% 158

Punësimi i nënave vetushqyese 17.1% 85

Rregullimi i çështjes së banimit 13.5% 67

Përmirësimi i kushteve për jetesë 12.7% 63

Ndihmë financiare nga shteti 12.3% 61

Punësimi i fëmijëve 6.0% 30

Shtesat për fëmijë 4.0% 20

Ndihma materiale 3.2% 16

Kujdesi më i madh i shtetit 2.4% 12

Lirimi nga participimi në shërbimet shëndetësore 1.8% 9

Ndihmë për fëmijët me nevoja të veçanta 1.6% 8

Ofrimi i ndonjë pensioni 1.2% 6

Pajimi me mjete bujqësore 1.2% 6

Ofrimi i ndonjë çerdhe për fëmijë 0.6% 3

Aftësimi profesional 0.4% 2

Patentë shoferi 0.4% 2

Respektimi i të drejtave të grave 0.4% 2

Lirimi nga taksat 0.2% 1

Formimi i klubeve të grave 0.2% 1

Mundësimi i kontaktimeve me fëmijë 0.2% 1

Realizimi i të drejtës për alimentacion 0.2% 1

Paraqitja e gjendjes së nënave vetushqyese në media 0.2% 1

Pavarësimi i gruas 0.2% 1

21

ANEKS II – Përfundimet

Konkluzione:

• Egziston një shkallë e lartë pesimizmi në mesin e nënave vetushqyese lidhur me gjendjen e tyre.

• Përqindja dominuese e nënave vetushqyese të veja arsyetohet me faktin që në këtë regjion, sidomos në fshatrat Krushë e Madhe dhe Krushë e Vogël ka një numër të madh të të vrarëve gjatë luftës.

• Në anën tjetër, përqindja e ulët e nënave vetushqyese të ndara / divorcuara mund të arsyetohet me faktin që për shkak të rrethanave socio/ekonomike dhe kulturore këto nëna janë të detyruara të heqin dorë nga fëmijët e tyre me rastin e ndarjes / divorcit.

• Shumica e këtyre nënave marrin mbështetje nga institucionet si p.sh. pension të dëshmorëve të luftës, asistencë sociale, etj. Mirëpo, një përqindje tejet e ulët e nënave vetushqyese të ndara / divorcuara marrin alimentacion.

• Për shkak të rritjes së shkallës së divorceve viteve të fundit, nivelit të ulët të vetëdijes për të drejtën për alimentacion dhe mbështetjes së pamjaftueshme nga ana e institucioneve për të gëzuar këtë të drejtë mund të parashihet një përkeqësim i kushteve socio-ekonomike të nënave vetushqyese të ndara / divorcuara.

• Për shkak të rrethanave socio-ekonomike dhe kulturore shumica e nënave vetushqyese nuk kanë qasje në ekonomitë familjare.

• Ndihma apo mbështetja e ofruar nga organizata të ndryshme humanitare ka qenë e paqëndrueshme. Ato

22

janë ofruar për një periudhë relativisht të shkurtër kohore.

Rekomandime:

• Për shkak të një niveli relativisht të lartë papunësisë në mesin e nënave që kanë shkollim të lartë universitare është e nevojshme që të përkrahen në punësimin e tyre.

• Është më se i nevojshëm ofrimi i ndihmës socio-ekonomike në parandalimin e braktisjes së fëmijëve nga nënat e nadar / divorcuara.

• Për shkak të paraqitjes në nivel shumë të ulët të nevojës për alimentacion nga ana e vetë nënave vetushqyese është më se e nevojshme që të bëhet një sensibilizim i tyre lidhur me të drejtën për alimentacion.

• Për shkak të nivelit shumë të ulët të vetëdijes në lidhje me të drejtën e tyre për alimentacion është më se e nevojshme që t’ju odrohen trajnime dhe këshillime përkatëse.

• Për shkak të nivelit tejet të ulët apo mungesës së marrjes së trajnimeve profesionale në komunat e Dragashit dhe të Malishevës janë të nevojshme trajnime të tilla të cilat do t’i përshtateshin interesave të tyre dhe kërkesave të tregut.

• Të ofrohen bursa dhe beneficione të tjera për shkollimin e fëmijëve të këtyre nënave.

23

P Ë R M B A J T J A Hyrje …………………………………………………………………

Metodologjia ………………………………………………………..

Karakteristikat demografike të mostrës …………………………….

Gjendja e banimit ……………………………………………

Kualifikimi, aftësimi profesional dhe punësimi ……………………

Te ardhurat familjare ………………………………………..

Niveli i të ardhurave mujore nga puna formale dhe

joformale ……………………………………………………

Të ardhurat mujore nga mbështetja institucionale dhe

mbështetja joformale ……………………………………….

Nevojat dhe opinionet e nënave vetushqyese …………………..

Gatishmëria për kyçje në ndonjë aktivitet me

nënat tjera vetushqyese ……………………………………

Aneks I – Lista e kërkesave prioritare të nënave vetushqyese ….

Aneks II – Përfundimet ………………………………………….…

Konkluzione: …………………………………………………

Rekomandime: ………………………………………………

5

7

8

9

10

13

13

15

16

18

19

20

20

21

24

ANALIZA STANJA SAMOHRANIH MAJKI U PRIZRENSKOM REGIONU

25

Analitičarka: G-đa Mimoza Telaku

Prevela sa albanskog na engleski jezik: G-đa Shpresa Prekadini

Prevela sa albanskog na srpski jezik G-đa Severan Kasumaj

Dizajnirano od: G-đa Zarife Aranliu

Slika naslovne strane: El-Besar Gështenja

Štamparija: “ BAF Grafik “ u Prizrenu

Podržano od AMICA/Nemačka

Sponzor: RENOVABIS / Nemačka.

26

Predgovor DORA DORES je ženska nevladina organizaicija, koja ima za cilj emancipaciju žena i rodnu ravnopravnost u Kosovskom društvu. DORA DORES je dosadašnjim delovanjem dokazala da se samo ozbiljnim zalaganjem može doći do glavnog cilja, a to je blagostanje žena. U kancelariju DORA DORES mnoge su žene potražile pomoć za svoje probleme, među njima su i one , koje su rasle decu bez prisustva muža (oca dece). Videvši potrebu osvetljavanja situacije ovih žena u našem društvu, započeo je ovaj projekt “Single Mothers” – “Samohrane majke”. Imati ideju, imati upornost i želju da se promene stvari na bolje, ponekad nije dovoljno, ukoliko iza toga nema podrške. S toga, i želim istaći podršku AMICA (ženske organizacije iz Nemačke), bez koje , mi ne bi smo mogli da realizujemo ovo istraživanje, koje je istovremeno i analiza stanja samohranih majki u regionu Prizrena. Po prvi put se , ovom analizom, tretiraju samohrane majke, kao jedna posebna kategorija društva, koja zaslužuje veću

27

pažnju i podršku institucija, da bi im se vratili samopouzdanje i ponos. Vjosa Curri, Izvršna direktorica “Dora Dorës”

28

UVOD

Iako je prošlo deset godina od okončanja rata na Kosovu, stanje samohranih majki ostaje i dalje kao hitno pitanje, koje iziskuje potrebu za jednim adekvatnim oblikom institucionalnog tretmana. To je jedan od razloga zbog kojeg je ovo istraživanje napravljeno i ima za nameru da pokaže stanje samohranih majki. U ovom istraživanju samohranim majkama se smatraju razvedene žene, razdvojene žene pre razvoda, neudate žene, udovice i udate žene kojima muževi nisu prisutni više od dve godine i koje imaju najmanje jedno dete mlađe od 18 godine. Po Zakonu o Skemi Socijalne Zaštite Kosova “samohrani roditelj ili zakonski staratelj deteta do osamnaest (18) godina života, koji živi sa detetom, jedini je zakonski i financijski odgovoran za dete.

5 Postoje dva glavna fenomena, koja su uticala na porast broja

samohranih majki. Nažalost, zadnji rat na Kosovu je ostavio jedan relativno veliki \broj žena bez supružnika, koje su morale da se staraju za svoju decu. Jedan od regiona koji ima relativno veliki broj ratnih žrtava (verifikovano 355 ubijenih lica, ne obuhvatajući i nestala lica, jeste i Prizrenski region). Osim ovoga, statistike zadnjih godina ukazuju na jedan vidni porast broja razvoda. Prema Statističkom Zavodu Kosova u 2007 godini, u 5 Zakon br. 2003/15 o Skemi Socijalne Pomoći Kosova Ministarstvo Rada i Socijalnog

Blagostanja.

29

regionu Prizrena je evidentirano 327 razvoda. 6 I pored toga, ovom broju mogu se dodati i slučajevi razdvojenih parova, koji su živeli bez venčanja, a broj istih nije poznat, s obzirom na njihov neregistriran status.

Samohrane majke kojima su supružnici ubijeni za vreme rata uživaju boračke penzije. Dok, druge samohrane majke ne uživaju neku institucionalnu podršku, socijalnu pomoć, gde jedan od kriterijuma jeste da ima dete mlađe od 15 petnaest godina. Najteže je stanje među samohranim majkama kojima su supružnici nestali u ratu.

Stanje žena, obuhvatajući i samohrane majke, jeste još manje zadovoljavajuće imajući u vidu činjenicu o imovinskom pravu. Traba istaći da je vlasništvo nad kućom ili stanom na veoma niskom nivou među ženama. Na primer, u 2007 godini posedovanje stana-kuće je bilo u 92.23% među muškarcima, dok je samo 7.77% kod žena. 7 Ova činjenica otežava položaj žena, naročito kada postoji nasilje nad njima ili u slučajevima razvoda.

Stepen školovanja i zaposlenosti ostaje još uvek na nezadovoljavajućem nivou. Treba istaći da je položaj žena u ruralnim zonama teži nego u urbanim zonama. Stepen školovanja i zaposlenosti u ruralnim zonama je vidno manji. Po UNIFEM-u (okt.2006 god.) opšti stepen nezaposlenosti na Kosovu jeste 42.4 %, ali je postotak nezaposlenosti među ženama 69.4 %.8 Ovaj visok stepen nezaposlenosti među ženama, dodavši i ostale faktore, otežava položaj žena, naročito samohranih majki.

6 Statistički Zavod Kosova (SZK). Statistike o venčanjima i razvodima Kosova 2007.4 Serija:

statistike građana. 7 Statistički Zavod Kosova (SZK). Mart 2009. Žene i Muškarci Kosova.

8 United Nations Development Fund for Women (UNIFEM). Žene na Kosovu Činjenice i

podaci. Oktobar 2006.

30

METODOLOGIJA Ovo istraživanje ima za cilj da analizira stanje i uslove života

samohranih majki u Prizrenskom regionu. Sa ciljem da istraživanje o njihovom stanju bude što adekvatnije, aplikovane su kvantitativne i kvalitativne metode istraživanja. Sakupljanje podataka za ovo istraživanje je izvršeno putem jednog instrumenta (upitnika), koji je sačinjen od personela ženskog udruženja DORA-DORËS. Pored ostalog, ovim upitnikom sakupljeni su podaci vezani za relevantne demografske aspekte, uslove života, kvalifikacije, ekonomsko stanje, njihovo mišljenje vezano za stanje, potrebe i iniciative ovih majki.

Uzorkom ovog istraživanja obuhvaćeno je 497 subjekata. U ovom istraživanju su obuhvaćeni subjekti iz svih opština ovog regiona (vidi donju tabelu o postotku subjekata prema opštinama ovog regiona). U izboru subjekata za ovo istraživanje konsultirani su i pružili pomoć Centri za scojilni rad u Orahovcu, Dragašu, Suvoj Reci, Mališevu i Prizrenu. Dok su u opštini Prizren to isto ponudile lokalne NVO kao što su: SIBORA, GRUAJA FAMILJARE, TEUTA, HENDIKOS, DURMIŠ ASLANO, FOLEJA. Osim slučajeva otkrivenih uz pomoć pomenutih CSR i NVO, ovi subjekti su konsultirani za identifikaciju i ostalih subjekata u njihovim mestima stanovanja. Anketiranje je administrirano u porodičnom kontekstu samohranih majki. Svaka anketa je samoadministrirana od ovih majki. U

31

slučajevima otežanosti u čitanju i pisanju ove žene su pomognute od strane drugih članova porodice.

Tab.1 Postotak subjekata u uzorku po opštinama.

DEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE UZORKA

Iz ruralnih zona je 57% subjekata, dok iz urbanih zona je

43%. U dominantnijem postotku su udovice sa 82.9%. Takođe je dominantiji postotak subjekata albanske zajednice sa 89.3%. Starost subjekata varira od 25 do 60 godina sa prosekom od 38.3. Prosečan broj dece je od 2 do 3. Većina subjekata je (48.3%) iz Prizrenske opštine, slede Orahovac sa 20.3%, Suha Reka sa 13.7%, Mališevo sa 11.1% i Dragaš sa 6.6%. Što se tiče spolnosti dece samohranih majki upadljivo je veliki broj onih, koje imaju decu muškoga pola (80.9%) u odnosu na postotak onih, koje imaju decu ženskog pola (74.6%). Postoje razlike vezane za uzrast dece; velika većina njih (74.2%) imaju decu uzrasta od 7 do 14 godište, slede majke koje imaju decu uzrasta od 15 do 18 godišta sa 60.2%. Dok je najmanji postotak nađen kod majki sa decom uzrasta od 0 do 6 godina sa 11.3% i onih preko 19 godina sa 18.9%. Jedan deo ovih majki imaju decu sa posebnim potrebama 6%. Većina ovih majki imaju po jedno dete sa posebnim potrebama (5.2%), dok drugi deo njih ima više od jednog deteta sa posebnim potrebama.

Broj Postotak

Prizren Orahovac Suvareka Mališevo Dragaš

60.0%

40.0%

20.0%

0.0%

32

Razvedena

32

6.4

Odvojena pre razvoda 5 1.0

Odvojena 34 6.8

Sama (bećarica) 4 0.8

Udovica 412 82.9

Udata-više od 2 godine muž nije prisutan

10 2.0

Svega 497 100.0

Tab. 2 Porodični status samohranih majkie

Stambeno stanje

Rezultati proistekli iz ovog istraživanja pokazuju da je jedan

ogroman deo subjekata ovog istraživanja zavisan od drugih članova porodice. U konkretnom slučaju, najveći deo njih žive u porodičnom domaćinstvu. Po rezultatima ovog istraživanja 61.8% žive u porodičnom domaćinstvu, dok 38.5% žive same. Članovi domaćinstava ovih subjekata uglavnom su svekri i svekrve (40.6%) i drugi deo su ostali članovi kao roditelji, deveri, braće, sestre, muževa deca, i ostali. Dok je stambeno stanje onih majki, koje same žive daleko teže, 78.3% njih žive u tuđim kućama-, 3.4% žive u stanovima pod kirijom i ostale žive kod svojih bliskih lica ili u kolektivnom smeštaju. Po ovom pitanju postoje varijacije među urbanim i ruralnim zonama. 64.7% subjekata iz ruralnih zona žive sa ostalim članovima porodice, dok u ruralnim zonama su 57.8%, koje žive sa drugim članovima porodice. 98.2% subjekata u ovom istraživanju žive sa svojom decom, dok samo 1.8% ne žive sa svojom decom.

Geografska udaljenost raznih usluga u zajednici za većinu ovih majki, koje naročito žive u seoskim zonama, jeste uznemiravajući faktor, koji može zasmetati prilikom korišćenja

33

neophodnih usluga. Samo 4.5% njih poseduju automobil i 10.5 % imaju mogućnost da voze. Ali, samo 9.3% žena imaju vozačke dozvole.

KVALIFIKACIJA, PROFESIONALNA OSPOSOBLJENOST I ZAPOSLENOST

Uglavnom kada upoređujemo opšti stepen nezaposlenosti

među ženama na Kosovu i samohranih majki u regionu Prizrena proizlazi da je stepen nezaposlenosti kod samohranih majki u ovom regionu znatno veći. Na osnovu gornjih podataka publikovanih od UNIFEM-a, stepen nezaposlenosti žena na Kosovu je 69.4 %, dok ovo istraživanje rezultira da je 81.1 % samohranih majki ovoga regiona nezaposleno.

Izveštaj o zaposlenosti u javnom i privatnom sektoru jeste proporcional. Njihove profesije ili radni položaji su različiti, ali su najčešće: nastavnice-vaspitačice, prodavačice, administratorke, i dr. Iz opšteg postotka samohranih majki 17.8%, koje su zaposlene, 82.8% njih žive u urbanim zonama i 17.2% u ruralnim zonama.

Tab. 3 Izveštaj o stepenu zaposlenosti samohranih majki po opštinama od opšteg postatka njihove zaposlenosti u regionu Prizrena.

Podaci ovog istraživanja (65.2%) pokazuju da većina ovih žena ima srednje obrazovanje. Ali, postoji jedan značajan postotak žena (15.3%), koje su delimično ili potpuno pohađale samo osnovnu školu. Iako postoji ovaj postotak o stepenu obrazovanja, postotak onih, koje su pohađale neformalno

Prizren Orahovac Suvareka Mališevo Dragaš

80.0%6

0.0%

40.0%

20.0%

0.0%

34

osnovno školovanje ili srednje školovanje jeste veoma nizak (0.4%). Istovremeno postoji jedan ohrabrujući postotak ovih žena, koje su pohađale više ili visoko obrazovanje (15.1%). Ali, stepen nezaposlenosti među ženama, koje imaju ovaj stepen obrazovanja, jeste veoma visok u odnosu na druge stepene školovanja. Rezultati ovog istraživanja pokazuju da su oko 44 % žena, koje imaju više ili visoko obrazovanje, nezaposlene. Najveći postotak žena ovog stepena obrazovanja jeste koncentriran u urbanim zonama, dok ih je vrlo malo u ruralnim zonama.

Tab. 4 Stepen školovanja samohranih majki

Tab. 5 Stepen zaposlenosti samohranih majki po stepenu obrazovanja

Takođe je veoma nizak stepen poznavanja stranih jezika.

Ovo može biti jedan od faktora koji može otežati njihovo zaposlenje, zbog obaveze poznavanja stranih jezika na određenim radnim mestima. Samo 2.9% subjekata ovog istraživanja znaju strane lokalne jezike (turski, bosanski, srpski) i samo 2% poznaju druge strane jezike (engleski, nemački).

4 razreda škole 8 razreda škole

Srednja škola

Fakultet Neka druga škola

Neškolovana

4 razreda škole 8 razreda škole

Srednja škola

Fakultet Neka druga škola

Neškolovana

35

Profesionalna obučavanja su prikazana u veoma niskom postotku. Samo 13.9% subjekata su pohađale profesionalne obuke kao što su, krojenje i šivenje, vez, kompjuter, pletenje i dr. Njihova proporcija u ruralnim i urbanim zonama jeste relativno ista. Takođe 12 % ovih subjekata su u toku pohađanja raznih kurseva (krojačice, frizerke, kompjuter, daktilografija, kurs specijalnog vaspitanja i dr.) U vezi s ovom činjenicom, oko aktualnog pohađanja nekog kursa, na prvom mestu jeste opština Prizren, onda Orahovac i Suvareka. Dok, nijedan subjekt iz opštine Mališeva i Dragaša aktualno ne pohađa neki kurs. Ali, nasuprot profesionalnom osposoblajvanju, stepen njihove zaposlenosti jeste nizak. Samo je 23.7% njih zaposleno.

PORODIČNI PRIHODI Porodična ekonomija ovih majki zavisi od različitih izvora.

Oni se razlikuju po zaposlenju, samozaposlenju, pomoći od institucija-organizacija, neformalne pomoći i dr. Oko polovine njih nisu se izjasnile vezano za stepen porodičnog prihoda. Mogući razlozi ovog otpora ili nemogućnosti iskaza ovih podataka jesu različiti, ali vredi da se istaknu neki od njih, koji mogu biti najvažniji. Najpre, imajući u vidu okolnosti za vreme intervjuisanja, gde su ove majke uglavnom anketirane u prisustvu ostalih članova šire porodice, njihov otpor može biti veoma evidentan. Dalje, davanje podataka vezano za prihode u porodici može biti perceptirano kao neka pretnja ili gubitak mogućnosti za dobijanje neke eventualne pomoći u budućnosti. Drugi razlog može biti njihova nedostupnost u prihode domaćinstva, i zato može biti razlog za nedostatak ovih informacije vezanih za izvore prihoda njihove porodice.

Stepen mesečnih prihoda od formalnog

i neformalnog rada

36

Kao što je predhodno izneto, samo je 17.8% samohranih majki zaposleno. Postoji jedan relativno nizak postotak majki, koje radeći kod kuće osiguravaju simbolične prihode (13.9%). Profesije, koje se najviše koriste radeći kod kuće su: šivenje, vez, beli vez, frizeraj i pletenje. Osim ovoga, 19.3% majki rade u poljoprivredi, iako 25,2% imaju obradivo zemljište, ali samo 6.2% prodaju poljoprivredne proizvode.

Tab. 6 Mesečni porodični prihodi (iskazani u Euro) zaposlenih samohranih majki

Tab. 7 Mesečni porodični prihodi (iskazani u Euro) samohranih majki koje obezbeđuju prihode radeći kod kuće.

Tab. 8 Mesečni porodični prihodi (iskazani u Euro)

samohranih majki koje prodaju poljoprivredne proizvode

37

Mesečni prihodi od institucionalne i neformalne podrške

Postoje drugi izvori iz kojih samohrane majke primaju

financijsku podršku. Ali, ovi izvori su veoma ograničeni i uglavnom se ne namenjuju samohranim majkama. Uznemiravajuća je činjenica da ova podrška, koja se pruža od institucija, nije podrška radi toga što su to samohrane majke, nego je to podrška koja je namenjena za druge svrhe i kategorije.

Rezultati ovog istraživanja pokazuju da samo jedan veoma

mali postotak ovih žena primaju alimentaciju. Samo 4.7% majki koje su odvojene ili razvedene uživaju ovo pravo.

S druge strane, 46.1% samohranih majki ovog istraživanja primaju od institucija neku drugu vrstu podrške. Kao što se vidi u donjoj tabeli, ogromna većina samohranih majki, koje primaju institucionalnu podršku uživaju boračku penziju (koja iznosi 230 Euro mesečno), kao i socijalnu pomoć (koja sada iznosi mesečno 65 Euro po porodici). Kao što je poznato iz donjih podataka najveći postotak samohranih majki prima boračku penziju, gde je njihova zastupljenost u ovom uzorku, kao udovice, u dominantnom postotku. Takođe, postoji postotak onih (7.0%), koje iz humanitarnih organizacija uživaju neku formu financijske pomoći.

Tab. 9 Institucionalna podrška samohranim majkama koja je namenjena za druge kategorije

Samo 10.7% samohranih majki su u prošlosti uživale neki

oblik podrške od organizacija kao što su Centri za socijalni rad, razna udruženja, KFOR i dr. Ali, zbog različitih razloga one danas

CSR Boračke Vlada Ratni Penzija Penzije Invalidi supruga

38

ne mogu da uživaju ovu podršku. Najčešći razlozi za prestanak ovakvih formi pomoći su bili: ne ispunjavanje kriterija za socijalnu pomoć zbog uzrasta dece, penzionisanje, kao i drugi nepoznati razlozi. Takođe, 22.5% primaju neku pomoć od članova uže i šire porodice, u nedefinisanim iznosima.

POTREBE I MIŠLJENJA SAMOHRANIH MAJKI Samohrane majke, u odnosu na njihovo stanje, iskazuju

izvestan pesimizam. Na pitanje vezano za situaciju samohranih majki, jedan određeni broj njih (59.8%) su se izjasnile da je njihovo stanje “veoma loše”, “jako teško, ”katastrofalno”, “nema

gore”, ”ne pitaj”, i dr.ili “izazovno je da rasteš dete bez

supružnika” (4.4%). Vezano za njihovo stanje i prava jedan relativno mali broj njih su se konkretnije izjasnile. 8.2% su se izjasnile da nemaju nikakvu institucionalnu podršku, dok je 2.4% je izjavilo da nemaju nikakva prava, kao i ostalih 2.6% je izjavilo da nemaju nikakvu pomoć od države. 13.1% su izjavile da imaju teške životne uslove. Značajna je činjenica da su 92.6% ovih majki izjavile da vezano za njihovo stanje nikada ranije nisu bile anketirane od neke institucije ili organizacije.

Upitane o potrebama samohranih majki uopšteno, njihove

izjave ukazuju na teško ekonomiko stanje, kao i na potrebu za podrškom u elementarnim životnim potrebama. Kao najprioritetniju potrebu one izjavljuju potrebu za materijalnom pomoći, podršku u školovanju, i naročito u školovanju dece, zaposlenosti, u rešavanju stambenog problema i dr. Samo je simbolični postotak ovih žena ukazala na potrebu regulisanja zakonskog aspekta vezanog za pitanje ovih majki.

Zaposlenje Stanovanje Hrana i odeća

Školovanje Stipendije za decu

Usvojenje zakona o

samohranim majkama

39

Tab. 10 Uopštene potrebe samohranih majki

Ali, na pitanje koje su njihove lične potrebe, poseban

akcenat su ove majke dale na školovanje njihove dece i na ispunjavanje njihovih osnovnih porodičnih potreba kao što su na pr: hrana i odeća (11.7%), financiska podrška u školovanju dece-davanje stipendija za školovanje (35.6%), podrška u stambenom osiguranju (13.5%), zaposlenost (34.6%), pomoć od institucija i izuzeće od plaćanja participacije prilikom zdravstvenih usluga 2.8%), financiska pomoć od institucija/vlade (5.8%).

Postoji jedan postotak ovih majki (15.1%), koje su svoje

potrebe iskazale na implicitan način kao na pr. “sigurnost za budućnost”, “pomoć u podizanju dece”, “poboljšanje ekonomskih uslova”, “mi kao samohrane majke imamo mnogo potreba”, “bolji život”, “da smo nezavisne”, i dr. Takođe, postoji jedan nizak postotak (3.0%) ovih majki, koje su se izjasnile na eksplicitan način vezano za njihove potrebe kao na pr. pružanje nekog oblika penzije, pružanje alimentacije, povratak supružnika, profesionalno osposobljenje, transport dece do škole, sociajlna pomoć, oslobođenje od poreza, i dr.

Spremnost za uključenje u neku aktivnost

sa drugim samohranim majkama Pošto većina ovih majki imaju probleme, poteškoće i slične

potrebe, veoma je važno adresiranje njihovih problema i poteškoća, kao grupe. 92.9% su se izjasnile da poznaju druge samohrane majke, dok 84.2% izjavljuju spremnost da se susretnu sa ovim majkama. 31.2% njih je izjavilo da su spremne da se sa ovim majkama uključe u bilo kakvim aktivnostima.

Među specifičnim aktivnostima koje su napred pomenute, u

kojima bi se one uključile (22.1%) jesu vezane za organizovanje njihovih susreta radi diskutovanja o raznim njihovim pitanjima uključujući i diskusije vezane za njihove probleme i poteškoće. Dok 5.2% njih su se izjasnile da bi se susrele sa ovim majkama da

40

bi radile neke ručne radove. Takođe, jedan jako mali postotak majki (4.2%) se izjasnilo da su spremne da se susretnu sa drugim samohranim majkama u aktivnostima vezane za emancipaciju žena, njihovo zaposlenje, vaspitanje njihove dece, medijima, u formalnim grupama ovih majki, na nekom kursu ili samo da se susretnu sa ženama u srodstvu. Dok je među majkama, koje nisu pokazale spremnost da se susretnu sa drugim samohranim majkam, osim poznatih razloga, one se nemogu uključiti i zbog zdravstvenih poteškoća, nedovoljnog vremena, nesloboda izlaska iz kuće, usled nedostatka neke aktivnosti, i dr.

41

ANEKS I – Lista prioritetnih zahteva samohranih majki

Financijska podrška za školovanje dece 31.8% 158

Zapošljavanje samohranih majki 17.1% 85

Uređenje stambenog pitanja 13.5% 67

Poboljšanje životnih uslova 12.7% 63

Financijska pomoć od države 12.3% 61

Zapošljavanje dece od 18 god 6.0% 30

Dečji dodatak 4.0% 20

Materijalna pomoć 3.2% 16

Veće staranje države 2.4% 12 Sniženje participacije u zdravstvenim uslugama

1.8% 9

Pomoć za decu sa posebnim potrebama 1.6% 8

Pružanje neke penzije 1.2% 6

Da se uskrbe sa poljoprivrednim sredstvima 1.2% 6

Obezbeđenje nekog dečjeg vrtića 0.6% 3

Profesionalno osposobljavanje 0.4% 2

Vozačka dozvola 0.4% 2

Poštovanje ženskih prava 0.4% 2

Oslobađanja od taksi 0.2% 1

Formiranje ženskih klubova 0.2% 1

Omogućavanje kontaktiranja sa decom 0.2% 1

Realizacija prava na alimentaciju 0.2% 1

Prikaz stanja samohranih majki u medijima 0.2% 1

Nezavisnost žene 0.2% 1

42

ANEKS II – Završni deo

Zaključci:

• Vezano za njihovo stanje među samohranim majkama postoji jedan visoki stepen pesimizma.

• Dominantan postotak samohranih majki su udovice zbog toga što u ovom regionu, naročito u selima Velika Kruša i Mala Kruša, ima jedan veliki broj ubijenih za vreme rata.

• S druge strane, nizak postotak samohranih majki odvojenih/razvedenih, može se opravdati i činjenicom da zbog socijalno-ekonomskih i kulturoloških uslova ove majke odustaju od svoje dece, prilikom razvoda ili odvajanja.

• Većina ovih majki primaju podršku od institucija kao što su boračke penzije, socijalna pomoć, i dr. Ali, jedan veoma nizak postotak samohranih majki, koje su odvojene/razvedene primaju alimentaciju.

• Usled porasta broja razvoda u zadnjih godina, te niskog stepena svesti za prava na alimenataciju, kao i nedovoljnu podršku institucija radi obezbeđenja ovog prava, može se očekivati pogoršanje socijalno-ekonomskih uslova odvojenih/razvedenih samohranih majki.

• Zbog socijalno-ekonomskih i kulturoloških okolnosti većina smohranih majki nemaju pristup porodičnim dohotku.

• Pomoć i podrška pružena od raznih humanirtarnih organizacija nije bila stalna. One su pružane za jedno relativno kratko vremensko razdoblje.

43

Preporuke:

• Usled velike nezaposlenosti među majkama, koje imaju univerzitetsko obrazovanje, potrebno je da se podrže u zaposšljavanju.

• Veoma je potrebna socio-ekonomska pomoć u sprečavanju napuštanja dece od strane majki koje su odvojene-udovice.

• Zbog malog broja prijavljenih za alimentaciju od strane samohranih majki veoma je potrebno da se napravi jedna njihova senzibilizacija vezana za njihovo pravo na alimentacijon.

• Usled niske svesti o svojem pravu na alimentaciju veoma je potrebno da se ponude odgovarajući treninzi i savetovanja.

• Zbog niskog stepena ili nedostatka profesionalnih obučavanja u opštinama Dragaš i Mališevo potrebni su ovakvi treninzi, koji bi se uskladili njihovim potrebama kao i zahtevima tržišta.

• Da se ponude stipendije i ostale beneficije za školovanje ovih majki.

44

S A D R Ž A J

Uvod ........................................................................................ 27

Metodologija .......................................................................... 29

Demografske karakteristike uzorka ....................................... 30

Stambeno stanje .............................................................. 31

Kvalifikacija, profesionalna

Osposobljenost i zaposlenost ................................................. 32

Porodični prihodi ................................................................... 34

Stepen mesečnih prihoda od formalnog i

neformalnog rada ........................................................... 35

Mesečni prihodi od institucionalne i neformalne podrške..

36

Potrebe i mišljenja samohranih majki .................................. 37

Spremnost za uključenje u neku aktivnost sa drugim

samohranim majkama ............................................... 39

Aneks I – Lista prioritetnih zahteva samohranih majki ....... 40

Aneks II – Završni deo ........................................................... 41

Zaključci: ...................................................................... 41

Preporuke: ................................................................... 42

45

46

AN ANALYSIS OF THE SITUATION OF SINGLE MOTHERS

IN THE PRIZREN REGION

47

Researcher: Mrs. Mimoza Telaku

Translator from Albanian to English: Mrs. Shpresa Prekadini

Translator from Albanian to Serbian: Mrs. Severan Kasumaj

Designe: Mrs. Zarife Aranliu

Drawing by: El-Besar Gështenja

Printed by: “ BAF Grafik “ Prizren

Supported by AMICA/Germany

Sponsored by RENOVABIS /Germany.

48

Preface

DORA DORËS (HAND-IN-HAND) is a non-governmental organization for women, which strives for emancipation of women and equal rights (for both sexes) in the Kosova society. With its activities up till now Dora Dores has proved that, only with serious dedication to these aims, can one arrive at the main goal – the wellbeing of women.

Many women knocked at the office door of Dora Dores, women with various problems, and among them were those who are bringing up their children without the presence of a husband (the children’s father).

As it seemed justifiable to throw a light on the situation of these women in our society, a project was started called “Single Mothers”.

Even if you have an idea, if you have an aim, if you are dedicated and have the desire to change the situation for the better, it is often not enough if you have no support. That is why I wish to mention the support given to us by AMICA (a German women’s organization) without which we could

49

not have carried out this research, which is simultaneously an analysis of the situation of the single mothers in the Prizren region.

With this analysis, single mothers are being treated for the first time as a category of society, who deserve institutional care and support, to restore their confidence and dignity.

Vjosa Curri, Executive director of “Dora Dorës”

50

INTRODUCTION

Even though almost ten years have passed since the end of the war in Kosova, the situation of Single Mothers remains an immediate problem which needs more adequate attention on institutional level. This is one of the reasons why this research has been carried out with intention of bringing to light the situation of single mothers. In this research the following women are considered as single mothers: divorced women, separated women, women separated and awaiting divorce, unmarried mothers, widows and married women who have lived without their husband’s presence in the home for more than two years, and who have at least one child less than eighteen (18) years of age. According to the Law of the Social Assistance Scheme in Kosova “a single parent is defined as parent or legal guardian of the child until he or she reaches eighteen years of age, who also lives with the child and is the only person responsible legally and financially for the child”. 9

There are two main phenomena which played a part in

increasing the numbers of single mothers. Unfortunately the last war in Kosova left a relatively large number of women without a husband and they now have to look after their children alone. One of the regions which has a fairly high number of war victims (355 verified dead), not including people who disappeared (and

9 Nr. 2003/15 Law of the Scheme for Social assistance in Kosova. The Ministry for Labor and

Social Welfare.

51

no remains have yet been found), is the Prizren region. Apart from that, statistics over the last few years show a very visible increase in the number of divorces. According to the Institution of Statistics of Kosova (KSI) during the year 2007 in the Prizren Region there were 327 divorces officially recorded. 10

Besides, to this can be added the number of couples who

separated after living together without being officially married. Single Mothers, whose husbands were killed in the war,

receive pensions for war martyrs. On the other hand, other single mothers do not enjoy any adequate institutional support other than the Social Aid, where one of the criteria is that the single parent has children less than fifteen (15) years of age. The most difficult situation is for the single mothers who lost their husbands in the war (i.e. no body has been found yet).

The situation of women, including the single mothers,

becomes even less satisfying when we take into account the facts regarding the rights of ownership of property. It is worth emphasizing that ownership of houses or flats is at an extraordinarily low level among women. For example in the year 2007 ownership of flats (houses) was a case in 92.23 % of men and 7.77 % of women. 11

This fact makes the women’s position more difficult, especially in cases of violence against them and in divorce cases.

The standard of education and jobs for women are still at an

unsatisfactory level. It is worth mentioning that the position of women in the rural areas is more difficult when compared with that of women in the town areas. The level of education and jobs for women in the rural areas is conspicuously lower. According to

10

Institution of statistics of Kosova (KSI) The statistics of marriages and divorces in Kosova 2007, 4 serial: citizens statistics 11

Institution of statistics of Kosova (KSI) March 2009 Women and Men in Kosova

52

UNIFEM the general level of unemployment in Kosova is 42.4 % but the percentage of unemployment among women is 69.4 %.12

This high level of unemployment among women, also taking into account the other factors, makes the situation of women very difficult, especially for Single Mothers.

METHODOLOGY

The purpose of this research is to analyze the situation and

living conditions of the single mothers in the Prizren area. In order to make the research on their situation more adequate, quantitative and qualitative methods of research have been applied. Information for this research was gathered by means of a questionnaire which had been complied by the staff of the NGO “DORA DORES” (HAND-IN-HAND). Among other things, in using this questionnaire information has been gathered regarding relevant demographic aspects, living conditions, qualifications, economic situation, their opinions regarding the situation, needs and initiatives of these mothers.

In this research 497 subjects (women) are included, from all the municipalities of this region (refer to the chart below for the percentage of subjects according to municipalities in this region). For the selection of persons for this research, the following Centres for Social Work were consulted and offered help: in Rahovec, Dragash, Suhareka, Malisheva and Prizren, whereas in the municipality of Prizren the local NGO offered us the same: SIBORA, GRUAJA FAMILJARE, TEUTA, FOLEJA, DURMISH ASLLANO and HANDIKOS. Apart from the subjects found with the help of abovementioned CSW and NGO-s these subjects were consulted for identification of further subjects in their neighborhoods. The questionnaires were filled out in the presence of the family members

12

United Nations Developtment Fund for Women (UNIFEM) Women in Kosova – Facts and Figures, October 2006

53

of the single mothers. Each questionnaire was filled out solely by one mother. Where cases of difficulties with reading and writing occurred, those mothers were helped by other members of their families.

Chart 1. Percentage of subjects according to the municipalities

DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS OF THE SUBJECTS

Of the subjects 57 % are from rural areas and 43 % are from

urban areas. The most dominant percentage of these are the widows- 82.9 %. Also the most dominant percentage are from the Albanian community- 89.3%. The ages of the subjects vary from 25 to 60 with the average of 38.3 . The average number of children is between 2-3. The majority of the subjects (48.3 %) are from the municipality of Prizren, also from Rahovec – 20.3 %, Suhareka – 13.7 %, Malisheva- 11.1 % and Dragash – 6.6 %. Regarding the sex of the children, it was worth noticing that a larger percentage of the single mothers had male children (80.9 %) compared with those who had female children (74.6 %). There are differences regarding the ages of the children. The large majority of these mothers (74.2%) have children aged from 7 to 14, and mothers who have children in the age group from 15 to 18 are 60.2 %. A lower percentage in the case of mothers with children occurred namely from the age of 0 to 6 years, 11.3 %, and those over 19 years of age, namely 18.9 %. A number of these mothers have children with special needs; these mothers are 6%.

60.0%

40.0%

20.0%

0.0% Prizren Rahovec Suhareka Malisheva Dragash

54

The majority of these mothers (5.2%) have one child with special needs, whereas the rest have more than one child with special needs.

Number Percentage

Divorced 32 6.4

Separated, awaiting divorce 5 1.0

Single / Spinster 34 6.8

Separated 4 0.8

Widow 412 82.9

Married - husband not present for over 2 years

10 2.0

Total 497 100.0

Chart 2. Family status of Single Mothers

Housing situation

Results which were brought to light by this research show that a considerable number of the subjects are dependent on other family members. In fact, the majority of them live in extended families. According to the results of this research, 61.8 % live in extended families, while 38.5 % live alone. The members of the extended families of these subjects are mainly fathers and mothers-in-law (40.6 %) and other members of the family e.g. parents, brothers - and sisters-in–law, brothers, sisters, stepchildren, etc. The housing situation of the subjects who live alone is more difficult. Fully 78.3 % of them live in houses belonging to somebody else, 3.4 % live in flats and pay rent, and the rest live with relations or in community shelters. Differences exist between the urban and rural areas as far as this research is concerned. From the rural districts 64.7 % of the subjects live with other family members, whereas in the urban districts 57.8 % live with other family members. Of the subjects

55

in this research 98.2 % live with their children, and in contrast only 1.8 % do not live with their children.

Geographical distances of various services in the

municipality are, for the majority of these mothers, especially those living in the rural districts, a disturbing factor, a fact which prevents them from making use of necessary services. Only 4.5 % of them possess a motor car, and 10.5 % have the possibility of using a motor car. Only 9.3 % have a driving licence.

QUALIFICATIONS, LEARNING

A PROFESSION AND EMPLOYMENT On the whole, if we compare the normal level of

unemployment among women in Kosova and the single mothers in the Prizren area, the result is that the level of employment among the single mothers is visibly lower in this region. According to the abovementioned results published by UNIFEM, the level of unemployment of women in Kosova is 69.4 % whereas this research shows that 82.2 % of single mothers in this area are unemployed. The ratio of employment in the public sector and in the private sector is proportional. The professions or the places of employment vary, but most often they are: teachers/pre-school teachers, businesswomen/shopkeepers, office workers etc. Of the total percentage (17.8 %) of single mothers who are employed, 82.8 % of them live in the urban areas and 17.2 % in the rural areas.

Chart 3. Diagram of the level of employment of single mothers

according to the total percentage of employment in the Prizren area.

Prizren Rahovec Suhareka Malisheva Dragash

80.0%

60.0%

40.0%

20.0%

0.0%

56

Information obtained in this research shows that most of

these women have secondary school education (65.2%). However there is a considerable percentage of them who have been to the primary school only for part of the Schedule, or who have finished the primary school, namely (15.3 %). Even though this percentage and this level of schooling exist, the percentage of these who had informal schooling at primary and secondary levels is very low (0.4 %). At the same time there exist an encouraging percentage of these women who had a higher education/university (15.1 %). However, the level of unemployment among women who have this level of education, as well as other levels of schooling, is very high. The results of this research show that about 44 % of those mothers who have higher education/university are unemployed. The greater percentage of women with this level of schooling are situated in urban areas rather than in rural areas.

Chart 4. Level of education of single mothers

Chart 5. Level of employment of single mothers according to

Primary school 8 years

Secondary school

University Other types of scholling

No schooling

Primary school 4 years

Primary school 8 years

Secondary school

University

Other types of schooling No

schooling

80.0%

60.0%

40.0%

20.0%

0.0% Primary school

4 years

57

their level of education

Also, the level of the command of foreign languages is very

low. This can also be a reason for making their employment more difficult, because of the necessity of knowledge of foreign languages in some jobs. Only 2.9 % of the subjects in this research know a local foreign language (Turkish, Bosnian, Serbian) and only 2 % know other foreign languages (English, German).

Those who have had professional training are expressed in

low percentages. Only 13.9 % of the subjects took part in professional training, e.g. sewing, embroidery, computer, knitting, etc. The members of them in the urban areas and the rural areas are just about the same. Also, at the moment about 12 % of these subjects are attending various courses (sewing, hairdressing, computer, course for special education etc.) Regarding this matter of attending courses at the present time, the municipality of Prizren is leading, and then Rahovec and Suhareka, whereas none of the subjects from the municipalities of Malisheva and Dragash are attending courses at the moment. However, in contrast to the professional efficiency in the above mentioned professions, the level of employment of these subjects is low. Only 23.7 % of them are employed.

58

FAMILY INCOME The economic situation of these mothers depends on

various things. It varies according to employment, self-employment, help from institutions/organizations, informal help, etc. About half of the subjects did not declare the amount of the family income. There may be various possible reasons for the unwillingness or inability to give this information, but it is worthwhile to emphasize some of the more important ones. In the first place, when you take into consideration the circumstances where these mothers were interviewed, in the presence of members of the extended family, their unwillingness to disclose their income could be very understandable. In the second place, giving information related to the family income could be interpreted as a “threat” or loss of the possibility of benefitting from some sort of aid in the future. Another possible reason could be their inability to have access to the family income and as a result they may not have information regarding the sources and amount of the family income.

Level of monthly income from official and unofficial work

As mentioned above, only 17.8 % of single mothers are

employed. A very low percentage exists also who ensure a symbolic income by working at home (13.9%). Professions which are carried on mostly by working at home are: dressmakers, makers of handicrafts, embroiderers, hairdressers, knitters. Apart from that, only 19.3 % of the subjects work in agriculture even though 25.2 % own fertile land and only 6.2 % sell agricultural products.

59

Chart 6. Monthly family income (in Euros) of single mothers who are employed

Chart 7. Monthly family income (in Euros) of single mothers who earn an income by working at home

Chart 8. Monthly family income (in Euros) of single mothers who sell agricultural products

60

Monthly income from institutional support and informal support

There are also some other sources from which single mothers receive financial help. However, these sources are very limited and are usually not dedicated for single mothers. It is a very disturbing fact, that support which is offered by institutions is not support which is dedicated for single mothers, but is help which is dedicated for other purposes and categories.

Results of this research show that only a very low percentage of those mothers have the right to alimony. Only 4.7 % of mothers who are separated or divorced have this right. However, 46.1 % of all the mothers in this research receive a different form of support from institutions. As can be seen from the information in the chart below, most of the single mothers, who receive support from institutions, have pensions of war martyrs (230 Euro monthly), and social assistance (65 Euro monthly). It can also be seen from the chart below that a greater percentage of single mothers receive pensions of war martyrs and also the representation of them in this research as widows is the larger percentage. There also exists a percentage (7%) who receives some sort of financial support from humanitarian organizations.

Chart 9. Institutional support for single mothers, which is dedicated for different categories

In the past 10.7 % of single mothers received some kind of

support e.g. from CSW, various associations, KFOR, etc.

Center for social welfare

War martyrs Goverment War invalids Pension of husband

80.0% 60.0% 40.0% 20.0% 0.0%

61

However, for various reasons they no longer receive this support. More often than not, the reasons for stopping this form of support were: not fulfilling the criteria of the support because of the children reaching the age where they get no more support, pensioned of, as well as some unknown reasons. Also 22.5 % receive some help from close members of their families or from members of the extended families – undefined sums.

NEEDS AND OPINIONS OF THE SINGLE MOTHERS

The single mothers show a pessimism which is related to

their situation. When they were asked about their situation, a considerable number of them (59.8 %) expressed the feeling that their situation is “very bad”, “very difficult”, “catastrophic”, “nothing can be worse”, “don’t even ask”, etc. Or “it is a challenge to bring up children without a husband” (4.4 %). A relatively small number spoke specifically about their situation and their lawful rights. Also 8.2 % explained that they had no support from institutions whereas, 2.4 % declared that they had no lawful rights, and also 2.6 % of the rest declared that they do not have any support from the state. Others, (13.1 %), stated they have very difficult living conditions. It is an important fact that 92.6 % of these mothers have declared that they have never before been asked by an institutions or organization about their situation!

Having asked about the needs of the single mothers in general, we find their declarations bring to light a very difficult economic situation, and also the need for support for the elementary needs of life. Among the things most needed, they stated the need for material support, help for schooling, especially for the schooling of their children, employment, housing, etc. Only a symbolic percentage (0.4%) of these mothers expressed the need to regulate the legal aspect concerning them.

62

Chart 10. The main needs of single mothers in general

However, even asked what their personal needs were, these

mothers especially emphasize the education of their children and the assurance of fulfilling the basic needs of their family, e.g. food and clothing (11.7 %), financial support for the education of children, offers of scholarship for education (35.6%) support in finding housing (13.5 %), employment (34.6%) help from institutions and to be exonerated from participation when treated by health services, (2.8 %), financial help from institutions/government (5.8 %).

There is a percentage of these mothers (15.1%), who expressed their needs in a more explicit manner, e.g. “security in the future”, “help to bring up the children”, ”improvement of the economic situation”, “we, as single mothers, have many needs”, “a better life”, “we need to be independent”, etc. There also exist a very low percentage (3.0%) of these mothers who expressed themselves more explicitly regarding their needs as for e.g. an offer of some kind of pension, offer of alimony, return of the husband, learning a professional skill, transport to take children to school, social assistance, exemption from taxes etc.

Readiness to become involved in some

kind of activity with other single mothers

Housing Food and clothing

Schooling Help for schooling

Law for single mothers

100.0% 80.0% 60.0% 40.0% 20.0% 0.0%

Employment

63

Because most of those mothers have similar problems, difficulties and needs, facing their problems and difficulties as a group is especially important. 92.9% declared they would like to get to know other single mothers, whereas 84.2 % said they were ready to meet those mothers. 31.2 % of them declared that they are ready to join in any activity with those mothers.

Among the specific activities which are mentioned most often and in which they are willing to take part, are the organization of meetings for them to discuss various matters, including discussions about their problems and difficulties (22.1%), whereas 5.2% expressed the wish to meet other mothers at some activity while doing handicrafts. Also a very small percentage (4.2 %) declared that they were ready to meet other mothers at activities which deal with emancipation for women, employment for them, education for their children, in the media, in formal groups of those mothers, in some kind of course or even meeting women in their neighborhood. Whereas among mothers who did not express readiness to meet other single mothers, apart from unknown reasons, they said they can not join others because of health problems, lack of time, lack of freedom to leave the house, and because of lack of some sort of activities, etc.

64

APPENDIX I List of the most important requests of the single

mothers

Financial support for their children’s education

31.8% 158

Employment for single mothers 17.1% 85

Solving the housing problem 16.5% 67

Improvement of living conditions 12.7% 63

Financial help from state 12.3% 61

Employment for children over 18 6.0% 30

Child benefit 4.0% 20

Material help 3.2% 16

More care from the state 2.4% 12

Exoneration from paying for health care 1.8% 9

Help for children with special needs 1.6% 8

Offering of pension 1.2 % 6

Equipping them with agricultural machines 1.2% 6

Offering a nursery for children 0.6% 3

Building professional capacities 0.4 % 2

Driving license 0.4% 2

Respect for women’s rights 0.4% 2

Exoneration from taxes 0.2% 1

Formation of women’s clubs 0.2% 1

Possibility to contact their children 0.2% 1

Realization of the rights of alimony 0.2% 1

Make the situation of the single mothers known on the media

0.2 % 1

65

Independence for women 0.2 % 1

APPENDIX II – R e s u l t s:

Conclusions:

• There is a high scale of pessimism among the single mothers regarding their situation.

• A high percentage of single mothers who are widows is explained by the fact that in this region, especially in the villages Krusha e Madhe and Krusha e Vogel, a large number of men were killed in the war.

• On the other hand, the low percentage of single mothers who are separated or divorced can be justified by the fact that, because of social, economic and cultural circumstances, these mothers are forced to give up their children when they are separated or divorced.

• The majority of the mothers receive support from institutions e.g. a pension of war martyrs, social assistance, etc. However, only a very small percentage of the single mothers who are separated or divorced receive alimony.

• Because of a rise in the numbers of divorces in the past few years, a low level of awareness of the right to alimony, and the insufficient support by institutions in helping them to make use of their right, a worsening of the social economic situation of the single mothers who are separated or divorced, can be foreseen.

66

• Because of social, economic and cultural circumstances the majority of the single mothers do not have access to the family economy.

• Help or support given by various humanitarian organizations was not sustainable. It was offered for a relatively short period of time.

Recommendations:

• Because of the relatively high level of unemployment among mothers who have university degrees, it is necessary that they are supported in their search for employment.

• It is absolutely necessary to offer social and economical help to prevent mothers who are separated or divorced from abandoning their children.

• Because of the very low number of single mothers who report their need for alimony, it is very important that they are properly informed about their right to alimony.

• Because of the very low level of, or lack of taking part in, professional training in the municipalities of Dragash and Malisheva, it is necessary to have training in subjects which suit the single mother’s interest and needs of local markets.

• Grants and scholarships and other benefits should be offered to these mothers to help in the education of their children.

67

C O N T E N T S:

Introduction ........................................................................... 49

Methodology ........................................................................... 51

Demographic characteristics of the subjects ............ 52

Housing situation ........................................................ 53

Qualifications, learning a profession and employment ........ 54

Family income ............................................................. 57

Level of monthly income from official and

unofficial work ............................................................ 57

Monthly income from institutional support and

informal support ........................................................ 59

Needs and opinions of the single mothers ............................ 60

Readiness to become involved in some kind of activity with other single mothers .................... 62

Appendix I – List of the most important requests

of the single mothers .............................................................. 63

Appendix II – R e s u l t s : ..................................................... 64

Conclusions: ................................................................. 64

Recommendations: ...................................................... 65