seminar 09-04-2008 - corticosteroid-geinduceerde osteoporose
TRANSCRIPT
Corticosteroid-geinduceerde osteoporose
Wie behandelen en hoe lang?Carola Zillikens, internist-endocrinoloog
Erasmus MC Rotterdam
Glucocorticoid-induced osteoporosisHarvey W Cushing first described the tendency of patients with endogenous GC excess to develop bone fractures (1932)
Glucocorticoid geinduceerde osteoporose (GIOP)
• Voornaamste secundaire oorzaak osteoporose• Gebruik orale GC bij 0.5 % - 2.5 % volwassenen• Reden gebruik:
– 25-40% wegens astma en COPD
– 5-20% wegens huid en reumatische aandoeningen
– 5-20% wegens orgaantransplantatie
• 50% krijgt een fractuur bij chronisch GC gebruik
Glucocorticoids and bone mass(Laan et al. Ann Intern Med 1993)
-8
-6
-4
-2
0
2
weeks
chan
ge t
rab
ecu
lar
BM
D (
%)
Placebo Prednisone
0 20 44
Glucocorticoiden en fracturenGlucocorticoiden en fracturen
Dose RR (Hip) RR (Vertebral)
Low 0.99 1.55
Medium 1.77 2.59
High 2.27 5.18
Van Staa et al. J Bone Miner Res 2000
Glucocorticoid geinduceerdeerde osteoporose
Efffecten afhankelijk van :
1) dagelijkse dosis
2) duur therapie
3) cumulatieve dosis
onderliggende ziekteactiviteit
genetische factoren
andere risicofactoren voor osteoporose
Glucocorticoid geinduceerdeerde osteoporose
Effecten op fractuurrisico al snel na start behandeling aanwezig (drie maanden)
Wervelfracturen mogelijk bij hogere BMD
Fractuurrisico vermindert na staken van behandeling
Effecten van glucocorticoiden op Effecten van glucocorticoiden op verschillende doelwitorganenverschillende doelwitorganen
TARGET TISSUE ACTION EFFECT
Adrenals and gonads
Gonadal hormones
Skeletal load
Sensitivityto vitamin D
Secretion
Resorption
Formation
Bone loss
Parathyroid
Gut
Renal tubule
Muscle
Boneimmobilisation
Calciumreabsorption
wervelfractuurreductie na 1 jaar met Risedronaat bij GIOP
0
5
10
15
20
25
30
Totaal Postmenopauzale vrouwen Mannen
Per
cen
tag
es (
%)
Pat
iën
ten
Controle Risedronaat
† risedronaat 5mg
‡ risedronaat 5 and 2.5mg gecombineerd
1. Wallach et al, Calcif Tissue Int 2000; 67: 277-85
2. Reid et al, Calcif Tissue Int 2001; 69: 242-247
82%‡
CI=(37%,
95%)
P= 0.008
NNT = 5
70%†
CI=(26%,
88%)
P=0.01
NNT = 9
73%†
CI=(0%, 93%)
P=0.05
NNT = 9
N=518 N=255 N=184
1 1 2
wervelfractuurreductie na 1 jaar met Risedronaat bij GIOP
0
5
10
15
20
25
30
Totaal Postmenopauzale vrouwen Mannen
Per
cen
tag
es (
%)
Pat
iën
ten
Controle Risedronaat
† risedronaat 5mg
‡ risedronaat 5 and 2.5mg gecombineerd
1. Wallach et al, Calcif Tissue Int 2000; 67: 277-85
2. Reid et al, Calcif Tissue Int 2001; 69: 242-247
82%‡
CI=(37%,
95%)
P= 0.008
NNT = 5
70%†
CI=(26%,
88%)
P=0.01
NNT = 9
73%†
CI=(0%, 93%)
P=0.05
NNT = 9
N=518 N=255 N=184
1 1 2
Bisfosfonaten en morfometrische wervelfracturen bij GIOP
Van Staa TP, Calcif Tissue Int 2006
CBO Richtlijn - GIOP 2002
start glucocorticoiden
algemene adviezen
dosis en fracturen in anamnese
hoge dosis (> 15 mg/d)
intermediaire dosis(7.5 – 15 mg/d)
postmenopauzale vrouwenmannen ouder dan 70 jaar
premenopauzale vrouwenmannen jonger dan 70 jaar
DXA
hoog risicoStart bisfosfonaat
Houd rekening metspecifieke omstandigheden
GIOP Experts – Ronde tafel bijeenkomst 2002
start glucocorticoiden
algemene adviezen
dosis en fracturen in anamnese
hoge dosis (> 15 mg/d)
offractuur
intermediaire dosis(7.5 – 15 mg/d)
lage dosis< 7.5 mg/d)
postmenopauzale vrouwenmannen ouder dan 70 jaar
premenopauzale vrouwenmannen jonger dan 70 jaar
DXAX-WK
hoog risicoStart bisfosfonaatlaag risico
1 – 3 jaar
Houd rekening met specifieke omstandigheden
De Nijs RN et al, Ned Tijdschr Reum; 2002: (1): 12-19
CBO 2002
Aanbeveling om zo snel mogelijk te starten met bisfosfonaten bij alle patienten die behandeld gaan worden met > 15 mg prednisolon (equivalent) per dag bij een verwachte behandelingduur langer dan drie maanden
Pennisi: Clin Orthop, Volume 443().February 2006.39-47
Kanis J.A. et al HTA 2007
Kanis J.A. et al HTA 2007
GIOP preventie: Nederland 2001-2005
• 9721 recepten voor CS in 7 apotheken
• Inclusie 615 patiënten met dosis : 15 mg/dg of 7.5 - 15 mg (vrouw >55 en man > 70 jaar)
• Exclusie inhalatie en topical GC
Duyvendak et al, Osteoporosis International 2007
Duyvendak e.a. Osteoporosis International 2007
Therapietrouw bij GIOP
• Na 18 maanden is 50% gestopt met gebruik bisfosfonaten
Curtis JR et al , Osteoporosis International 2006
GIOP en bisfosfonaten: hoe lang?
• CBO 2002:
• Algemeen: bisfosfonaten maximaal 5 jaar
• Bij gebruik hoge dosis glucocorticoiden: zolang de behandeling duurt
Mevr W, geboren 1956
• Voorgeschiedenis – 1995: M. Sjögren, moeheid, MCP klachten,
Pos SSa, gestoorde speekselklierscan. Sindsdien prednison 10 mg per dag en bisfosfonaat
– 2004: spontaanfractuur linkerfemur– 2005: spontaan fractuur meerdere ribben,
linkervoet 2006: dreigende fractuur rechterfemur (pijn en lokale corticale afwijking)
Anamnese
• Extreme vermoeidheid, pijn in rechter bovenbeen bij belasten
• Volledige gebitsprothese 18e jaar
• Zuivelinname:ruim
• Menses: menopause 2 jaar
• Familieanamnese: niet belast voor fracturen
Anamnese
• Medicatie:
• Prednison 10 mg/dag, 1 maal per week 7.5 mg sinds 1995
• Alendronaat 70 mg/ week (sinds 1995)
• Calcichew D3 1dd 500mg/400 IE
Lichamelijk onderzoek
• Niet ziek. G: 68 kg, L: 1.67m
• BP 140/90, pols 68 RA
• WK: normale vorm en funktie
• Cor en pulmones: gb
• Extremiteiten: atrofische huid. Geringe overstrekbaarheid vingergewrichten
Laboratorium onderzoek
• Ca: 2.40 mmol/l (n: 2.20-2.65), Alb: 46g/l• 25(OH) Vit D: 106 nmol/l (n: > 50) • P: 1.50 mmol/l (n: 0.80-1.40), Cl: 108 mmol/l • kreat: 73 umol/l (n: 55-95) • AF: 60 U/l (n:<119)• Osteocalcine: 1.3 ug/l (n: 4.5 – 21)• B-CTX: 0.03 ug/l (n: < 0.56)
Aanvullend onderzoek
DEXA-scan:
LWK T-score: + 0.6 SD (onbetrouwbaar
wegens verdenking artrose)
Heuphals: - 0.7 SD
Verwijzing door afdeling orthopedie:
• Vraag: andere medicamenteuze opties ter voorkoming dreigende femurfractuur?
Therapiefalen bij osteoporose
• Gebruikt patiënt de medicatie?
• Wordt de medicatie op de juiste wijze ingenomen?
• Andere secundaire factoren die eerder over het hoofd gezien zijn?
• Bedenk dat geen enkele vorm van therapie alle fracturen zal kunnen voorkomen.
Differentiaal diagnose
• Glucocorticoid geinduceerde osteoporose– Door hoge cumulatieve dosis met name schade
micro- architectuur– Therapiefalen of therapieontrouw
• “Frozen bone” door langdurig gebruik bisfosfonaten (i.c.m steroiden)
Beleid
• Geen mogelijkheden om op zeer korte termijn medicamenteus dreigende femur fractuur te voorkomen
• Tijdens OK met aanbrengen gammanagel afnemen botbiopt met tetracycline dubbel-labeling
PA botbiopt
• botbiopten opgebouwd uit trabeculair bot met opvallend dunne trabeculae met weinig dwarsverbindingen
• Fluorescentie-onderzoek: geen inbouw van tetracyclinelabel aangetroffen. Dit wijst op afwezigheid van botaanmaak
• nog redelijk functionerende aanmaak van osteoclasten
• Conclusie: geen frozen bone, afwijkingen passend bij gebruik glucocorticoiden
Beleid
• Start behandeling met Teriparatide
Fit Long term EXtension trialFLEX studie
Fit Long term EXtension trialFLEX studie
1099 vrouwen uit de FIT studies die behandeld waren met alendronaat 5 of 10
mg
Placebon=437
Alendr 5 mgn=329
Alendr. 10 mgn=333
5 jaar
5 jaar
Ensrud e.a 3 j follow-up JBMR 2004
Black ea5 j follow-up JAMA 2006
Black, D. M. et al. JAMA 2006;296:2927-2938.
botresorptie
botformatie
botformatie
Black, D. M. et al. JAMA 2006;296:2927-2938.
Black, D. M. et al. JAMA 2006;296:2927-2938.
Survival Curve for Time to First Nonvertebral Fracture and Time to First Clinical Vertebral Fracture
Conclusie
• 10 jaar behandeling met bisfosfonaten:• Behouden/toenemende BMD stijging• Persisterende maar geen toenemende
onderdrukking botturnover • Beperkte gegevens over fracturen/biopten:
lange behandeling lijkt veilig lagere kans op klinische wervelfracturen
• Geen gegevens bij GIOP
November 2007
Screening 712 patiënten met GIOP (564 vrouw, 148 man)428 behandeling: 150 volbracht met 20 mcg teriparatide 144 met 70 mg alendronaat/week
Teriparatide of alendronaat in GIOP
Gebruik van teriparatide:
a) Significant grotere stijging BMD LS (7.2%
vs 3.4% (p<0.001 na 18 mnd) al sign. na 6 mnd
b) Significant minder wervelfracturen (0.6%
vs 6.1% (p = 0.004)
Ten opzichte van alendronaat
Samenvatting
• Gebruik GC belangrijke secundaire factor osteoporose
• Schadelijke effecten treden snel op• CBO richtlijn voor preventie en behandeling lijkt
conservatief maar weinig “evidence” over behandeling bij jongere mannen en vrouwen en kinderen
• Verbetering in voorschrijfgedrag in Nederland bij vrouwen, niet bij mannen
Samenvatting
• Langdurig gebruik (10jaar) bisfosfonaten lijkt veilig, geen gegevens bij GIOP
• Behandeling continueren zolang behandeling met CS voortduurt
• Bij progressie onder bisfosfonaten en (toename) wervelfracturen overweeg PTH, waarna continuering bisfosfonaat, evt. i.v.