rowth an-centered elopment ights opportunities hope energy...

sustainable

sustainable

sustainable development

development

dev

elop

men

t

resil

ience assi

stan

ceassistance

resilience resilience

resilience RESILIENCE

INNOVATION INNOVATION

HOPE

strategic

STR

ATEG

IC

STRATEGIC

STRATEGIC

human-centered

HUMAN-CENTERED

human-centered

human-centered

environment

energy

ENERGY

EFFICIENCY

e�ciency e�ciency

e�ciency

EFFICIENCY

employment

EM

PLO

YMEN

T

employment

employment

employment

opportunitiesopportunities

opportunities

opportunities

STRATEGY

environmentopportunities

OPPORTUNITIES

opportunities environment

OPP

ORT

UN

ITIE

S growth

growth

GROWTH resilience growth

employment

GRO

WTH

hope

energy

energy

EFFICIENCY employment

employment

GROWTH

SUPPORT

hope

ASSISTANCE

democracy

freedom F

REED

OM

freedom rights

humanity

a i d

H O P E

hope

United NationsARMENIA


Առանցքային դիտարկումները, արդյունքները եվ նախնական հանձնարարականները

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԻՆՏԵԳՐԱՑՎԱԾ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԻՆՏԵԳՐԱՑՎԱԾ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ | ԷՋ 3

Հայաստանը միջինից ցածր մակարդակի եկամուտ ունեցող, դեպի ծով ելք չունեցող զարգացող երկիր է, որտեղ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն 3,489 ԱՄՆ դոլար է կազմում: Այն սահմանակից է Ադրբեջանին, Վրաստանին, Իրանին և Թուրքիային: Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ սահմանները շարունակում են փակ մնալ, ինչը Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոնադրության, միջազգային իրավունքի, այդ թվում` «Դեպի ծով ելք չունեցող պետությունների տարանցիկ առևտրի մասին» կոնվենցիայի ակնհայտ խախտում է: Սա անբարենպաստ պայմաններ է ստեղծում կայուն զարգացման համար:

2009 թվականին, համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի արդյունքում, Հայաստանի ՀՆԱ-ն նվազեց 14.2%-ով` արձանագրելով տարածաշրջանում անկման ամենացածր մակարդակներից մեկը: 2010 թ.-ից ի վեր տնտեսությունը մտել է վերականգնման փուլ, թեև աճի տեմպերը վերջին մի քանի տարվա ընթացքում նվազել են: Ըստ նախնական պաշտոնական գնահատականների՝ 2015թ. տնտեսական աճը 3% է կազմել: Տնտեսության առավել դինամիկ աճ գրանցող ոլորտներն են հանքարդյունաբերությունը, տեքստիլի և կոշկեղենի, ծխախոտի, թարմ մրգերի և բանջարեղենի արտադրությունը, ՏՏ ոլորտը և զբոսաշրջությանն առնչվող ծառայությունները:

Հայաստանի արտահանումը կենտրոնացած է մի շարք ապրանքային խմբերի վրա` հասարակ մետաղներ (պղինձ, մոլիբդեն), ոսկի և ադամանդ, սննդամթերք և խմիչք (պահածոյացված և թարմ սնունդ, կոնյակ), ծխախոտ: Վերջերս մշակված՝ արտահանման վրա հիմնված Հայաստանի արդյունաբերական քաղաքականությունն ուղղված է թիրախային ոլորտների մրցունակության բարձրացմանն ու արտահանման կենտրոնացման նվազեցմանը: 2010-2015 թթ. ապրանքների արտահանման ծավալն աճել է 8%-ով (բաղադրյալ միջին տարեկան աճի տեմպ`CAGR)՝ 2015 թ. հասնելով մոտ 1.5 միլիարդ դոլարի: Արտադրանքի կառուցվածքի և աշխարհագրության առումով ապրանքների արտահանումն ավելի բազմազան է դարձել: Այդուհանդերձ, արտահանման ռեսուրսային ինտենսիվությունն աճել է` 2009 թ. 73%-ից 2014 թ.-ին հասնելով 83%-ի:

Այս տնտեսական համատեքստում, անցած տասնամյակի ընթացքում Հայաստանը լայնածավալ և համապարփակ ինստիտուցիոնալ, տնտեսական և սոցիալական բարեփոխումներ է նախաձեռնել Հազարամյակի զարգացման նպատակների (ՀԶՆ) իրականացման ուղղությամբ: Ընդհանուր առմամբ Հայաստանը սահմանել է և պարտավորվել ազգային 16 թիրախ իրականացնել

8 ՀԶՆ-ի շրջանակներում: Այդ թիրախների կատարման կամ իրականացման գնահատման համար 65 ցուցանիշ է սահմանվել ՀԶՆ տեղայնացման գործընթացի ժամանակ: Աճել են հանրային ծախսերը սոցիալական պաշտպանվածության, կրթության, ենթակառուցվածքների զարգացման և առողջապահության ոլորտներում, սակայն, բացարձակ թվերով դրանք մեծ չեն: 65 ցուցանիշից ընդհանուր առմամբ Հայաստանն իրականացրել է 22-ը և լավ առաջընթաց արձանագրել ևս 10 ցուցանիշի նկատմամբ, մինչդեռ 2015 թվականի վերջնական հաշվետվության դրությամբ ցուցանիշների կեսը չի իրականացվել: Հատկապես մեծ էին ձեռքբերումները երեխաների առողջության պաշտպանության (մոր և մանկան առողջություն, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ և այլ հիվանդությունների դեմ պայքար) և, մասամբ, շրջակա միջավայրի պաշտպանության ոլորտներում, իսկ աղքատության նվազեցման, քաղցի դեմ պայքարի, կրթության, գենդերային հավասարության (մասնավորապես, տնտեսության, բիզնեսի և քաղաքականության ոլորտներում որոշումների կայացմանը կանանց մասնակցության առումով) և կառավարման բնագավառներում (կառավարման, քաղաքական իրավունքների և պատասխանատվության ու մարդու իրավունքների պաշտպանության այնպիսի մակարդակի ապահովման առումով, որը կնպաստեր Հայաստանի կայուն զարգացմանը) զգալի առաջընթաց չի արձանագրվել: Շրջակա միջավայրի պաշտպանության ոլորտում դեռևս առկա են մի շարք լուրջ խնդիրներ, այդ թվում` ծառահատումների ռիսկը, բնակչության կողմից պինդ վառելիքի օգտագործումը, սանիտարական պայմանների մատչելիությունն ու հասանելիությունը, արվարձանային տնտեսությունների համամասնությունը և այլն: Աղքատության մակարդակը Հայաստանում դեռևս բարձր է. բնակչության 30%-ն աղքատ է:

Խիստ կարևոր է, որ Կայուն զարգացման նպատակների (ԿԶՆ) տեղայնացման և իրականացման ժամանակ Հայաստանը հիմնվի ՀԶՆ-ների իրականացման ընթացքում ձեռքբերված փորձի և քաղված դասերի վրա, ինչպես նաև անդրադառնա ՀԶՆ իրագործումից հետո առկա խնդիրներին ու բացթողումներին: ՀԶՆ-ների իրականացման արդյունքներն ու դրանցից քաղված դասերը հրապարակվել են «2015 թ. Հայաստանի ՀԶՆ ազգային առաջընթացի հաշվետվության» մեջ: ԿԶՆ տեղայնացման գործընթացը Հայաստանում մեկնարկել է 2013 թ.՝ ստորև նկարագրված «Հետ-2015» զարգացման օրակարգին առնչվող գործողություններով:

Ներածություն

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԻՆՏԵԳՐԱՑՎԱԾ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ | ԷՋ 4 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԻՆՏԵԳՐԱՑՎԱԾ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ | ԷՋ 5

2013 թ. «Հետ-2015» զարգացման օրակարգի ձևավորման համատեքստում Հայաստանի կառավարության և ՄԱԿ-ի հայաստանյան թիմի համագործակցության արդյունքում ստեղծվեց «Հետ-2015» աշխատանքային խումբը, որի համանախագահները դարձան Տարածքային կառավարման նախարարի առաջին տեղակալը և ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակի գործադիր ներկայացուցիչը: Խմբի նպատակը հետագա համաշխարհային կայուն զարգացման օրակարգի գերակայությունների սահմանումն էր: Գերակայությունների սահմանման համար կիրառվող մասնակցային գործընթացը, որն իրականում քաղաքապետարանում անցկացվող մի շարք հանդիպումներից էր բաղկացած, կարևոր նշանակություն ուներ շահագրգիռ բոլոր կողմերի տեսակետն արտացոլելու և հասարակության շրջանում ԿԶՆ-ների և դրանց իրականացման մեխանիզմների վերաբերյալ համաձայնության գալու առումով: Բացի այդ, Կայուն զարգացման ազգային խորհուրդը (ԿԶԱԽ), համագործակցելով միջազգային և ազգային կազմակերպությունների հետ, պատրաստեց «Ռիո+20 ազգային գնահատման հաշվետվությունը» (2012 թ․) և «Հետ-Ռիո+20 ռազմավարական ծրագիրը» (2015 թ․), որոնցում առաջարկվում են հայեցակարգեր և գործողությունների ծրագրեր կայուն զարգացման առանցքային ուղղությունների վերաբերյալ:

Այս մասնակցային գործընթացի միջոցով բացահայտված բազմաթիվ մարտահրավերներ համապատասխանում են Հայաստանի 2014-2025 թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագրին (2014-2025 թթ. ՀԶԾ), որը Հայաստանի համապարփակ ռազմավարական փաստաթուղթ է: Այն նախանշում Է տնտեսական և սոցիալական բազմաթիվ ոլորտներում ռազմավարական նպատակները, թիրախները և ցուցանիշները հետագա 20 տարիների կտրվածքով: 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ ներկայացնում է տվյալ ոլորտին բնորոշ ռազմավարական փաստաթղթերի և գործողությունների ծրագրերի համապատասխան շրջանակը և պարունակում է հետևյալ երեք լայն նպատակները.

� աղքատության նվազեցում 2008-2021 թթ., որպեսզի աղքատությունն այլևս տնտեսական զարգացման խոչընդոտ չհանդիսանա, իսկ ծայրահեղ աղքատությունն առհասարակ վերացած լինի որպես նշանակալի սոցիալական երևույթ:

� մարդկանց աղքատության վերացում և արագացված տեմպերով մարդկային զարգացման ապահովում, որի արդյունքում Հայաստանը մարդկային զարգացման միջին մակարդակ ունեցող երկրների շարքից կտեղափոխվի մարդկային զարգացման բարձր մակարդակ ունեցող երկրների շարքը:

� տարածքային զարգացման անհավասարաչափության մակարդակի նվազեցում և թերզարգացած տարածաշրջանների տնտեսական աճի արագացում` համապատասխան տարածքային քաղաքականության մշակման և իրականացման շնորհիվ:

Վերոնշյալ նպատակներին հասնելու համար ՀԶԾ-ն գերակա երեք ռազմավարություններ է նախատեսում.

� տնտեսական քաղաքականություն` կայուն և արագացված տնտեսական աճ ապահովելու համար.

� ակտիվ սոցիալական և եկամտային քաղաքականություն` բնակչության խոցելի խմբերի (այդ թվում նաև աղքատների) համար.

� կառավարման համակարգի արդիականացում, ներառյալ պետական կառավարման արդյունավետության բարձրացում և պետության տրամադրության տակ գտնվող ռեսուրսների արագացված աճի ապահովում:

2015 թ. դեկտեմբերի 6-ին Հայաստանում սահմանադրական բարեփո- խումների վերաբերյալ հանրաքվե անցկացվեց: Առաջարկվող փոփոխու- թյուններն արմատապես կփոխեն երկրի քաղաքական համակարգը` կիսանախագահականից վերածելով այն խորհրդարանական հանրապե- տության: Այս փոփոխություններն ուժի մեջ կմտնեն 2018 թ.։ Ակնկալվում է, որ դրանք զգալիորեն կնպաստեն երկրի պետական կառավարման բարելավմանը:

ԿԶՆ տեղայնացման գործընթացը Հայաստանում

Հայաստանում ԿԶՆ տեղայնացման ինտեգրված քաղաքականության արագ գնահատումն (ԻՔԱԳ) անցկացվել է ՄԱԶԾ-ի կողմից մշակված ԻՔԱԳ մեթոդաբանության համաձայն: ԻՔԱԳ–ի նպատակն է աջակցել երկրներին ԿԶՆ-ներն իրենց ազգային պլանավորման գործընթացներում ինտեգրելու գործում` օգնելով համակարգված կերպով ստուգել և ցուցակագրել ռազմավարությունները, քաղաքականություններն ու օրենսդրությունը` ԿԶՆ իրագործմանը համապատասխանելու տեսանկյունից: Սա երկրի կողմից ԿԶՆ իրագործման ուղղությամբ ձեռնարկվելիք գործողությունների ծրագրի սահմանման առաջին քայլն է, որին կհաջորդի շահագրգիռ կողմերի փոխգործուն երկխոսությունը` ազգային գերակայությունները և Հայաստանի իրողությունների վրա հիմնված համապատասխան ազգային թիրախներն ու ցուցանիշները սահմանելու նպատակով: Այս ԻՔԱԳ-ն իրականացվել է ԿԶՆ-ների և դրանց համապատասխան թիրախների և ցուցանիշների հիման վրա, որոնք սահմանված են ՄԱԿ-ի Տնտեսական և սոցիալական խորհրդի կողմից 2016թ. փետրվարի 19-ի «Կայուն զարգացման նպատակների ցուցանիշները մշակող միջգերատեսչական և փորձագիտական խմբի հաշվետվության» մեջ (փաստաթուղթ թիվ E/CN.3/2016/2/Rev.1), Հավելված IV-ում` Կայուն զարգացման նպատակների առաջարկված ցուցանիշների վերջնական ցանկում: Սույն ԻՔԱԳ-ը նախնական գնահատական և վերլուծություն է ներկայացնում հետևյալի վերաբերյալ.

� ԿԶՆ-ների համապատասխանությունը տվյալ երկրի համատեքստին.

� ԿԶՆ-ների հետ համաձայնեցման և ինտեգրացման մակարդակը, ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները Հայաստանի պաշտոնական ռազմավարություններում և ծրագրերում.

� ինստիտուցիոնալ կարողությունը, համակարգումը գերատեսչությունների միջև, տվյալների հասանելիության և բավարարության հարցերը ԿԶՆ տեղայնացման շրջանակում.

� կապերը ԿԶՆ-ներին վերաբերող բազմաթիվ ոլորտների կամ բնագավառների ռազմավարությունների, քաղաքականությունների և գործողությունների ծրագրերի միջև:

Այս գնահատման մեջ ընդգրկված է տվյալ ոլորտին բնորոշ քաղաքականության/ռազմավարական փաստաթղթերի մի լայն շրջանակ՝ ի հավելումն Հայաստանի համապարփակ ռազմավարական փաստաթղթի` 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ-ի վերլուծության: Բացի 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ-ից, ԻՔԱԳ-ն ուսումնասիրել և գնահատել է ոլորտին վերաբերող առնվազն 48 ռազմավարական փաստաթուղթ, հայեցակարգ, գործողությունների ծրագիր, նաև համապատասխան օրենքներ և կանոնակարգող փաստաթղթեր: Ուսումնասիրված փաստաթղթերի ողջ ցանկը կարելի է գտնել սույն փաստաթղթի Հավելվածում:

Կարևոր է նշել, որ այս գնահատումը հիմնվել է համապատասխան գործակալությունների կողմից թիմին տրամադրված ռազմավարությունների, հայեցակարգերի, գործողությունների ծրագրերի, օրենքների և կանոնակարգերի վրա: Գուցե լինեն վերջերս ընդունված կամ նախագծային փուլում գտնվող փաստաթղթեր, որոնք չեն տրամադրվել թիմին, ուստի և հաշվի չեն առնվել: Նման փաստաթղթերը նույնպես կարելի է ներառել ԿԶՆ իրագործման ազգային պլանավորման գործընթացում` ԿԶՆ տեղայնացման հետագա փուլերում:

Հայաստանում ԿԶՆ տեղայնացման ինտեգրված քաղաքականության արագ գնահատում


Ընդհանուր առմամբ ԿԶՆ սկզբունքներն ու մոտեցումները լավ են արտացոլված Հայաստանի ազգային ռազմավարական փաստաթղթերում: ԿԶՆ թիրախները մեծապես ինտեգրված են Հայաստանի 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ-ում և ոլորտին բնորոշ մի շարք ռազմավարական փաստաթղթերում:

ԿԶՆ ինտեգրացման ընդհանուր մակարդակը

1. Գնահատումը ներառել է ԿԶՆ բոլոր թիրախներն ու ցուցանիշները: Ելնելով գնահատման համար հասանելի բոլոր փաստաթղթերի վերլուծությունից` ԿԶՆ 169 թիրախներից որպես գերակա են սահմանվել 108-ը: Ընդհանուր առմամբ հիմնական ռազմավարական փաստաթուղթը` 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ–ն, անդրադառնում է ԿԶՆ 64 թիրախների, այսինքն` ԿԶՆ թիրախների 40%-ին:

Այնուամենայնիվ, ԿԶՆ թիրախների համապատասխանության և դրանք որպես գերակա սահմանելու հարցում որոշ վերապահումներ կան: ԿԶՆ՝ որպես գերակա սահմանված 108 թիրախներից 44-ում ազգային թիրախի ձևակերպումը տարբերվում է համապատասխան ԿԶՆ թիրախի սահմանումից: Որոշ դեպքերում այդ տարբերությունը շատ զգալի է:

Բացի այդ, ԿԶՆ՝ գերակա սահմանված 91 թիրախների դեպքում տվյալ ազգային ցուցանիշը չի համապատասխանում ԿԶՆ համապատասխան ցուցանիշին կամ առհասարակ գոյություն չունի (62 դեպքում ցուցանիշները չեն համապատասխանում, իսկ 29 դեպքում ազգային ցուցանիշ գոյություն չունի): Այս խնդիրը պետք է լրացուցիչ քննարկվի` պատճառները բացահայտելու և արդյունավետ լուծումներ գտնելու նպատակով:

Առանցքային դիտարկումներն ու արդյունքները ԿԶՆ թիրախների առաջնահերթություն

Առաջնահերթ է ոլորտային

փաստաթղթերում

26%

Առաջնահերթ չէ

36%

Առաջնահերթ է ՀԶՌԾ-ում

38%

Գոյություն չունի

27%Համապատասխանում է

16%

Չի համապատասխանում

57%

Առաջնահերթ թիրախների ցուցանիշների համապատասխանություն և հասանելիություն

100%

80%

60%

40%

20%

0%

ԿԶՆ 1 Աղքատություն ԿԶՆ 2

Քաղց

ԿԶՆ 3 Առողջություն

ԿԶՆ 4 Կրթություն

ԿԶՆ 5 Գենդերային հարցեր

ԿԶՆ 6 Ջուր և սանիտարական պայմաններ

ԿԶՆ 7 Էներգիա

ԿԶՆ 8 Զբաղվածություն

ԿԶՆ 9 Ենթակառուցվածքներ

ԿԶՆ 10 Անհավասարության կրճատում

ԿԶՆ 11 Քաղաքներ

ԿԶՆ 12 Կայուն սպառում և արտադրություն

ԿԶՆ 13 Կլիմայի փոփոխություն

ԿԶՆ 14 Ծովային ռեսուրսների պահպանում

և կայուն օգտագործում

ԿԶՆ 15 Կյանքը ցամաքում

ԿԶՆ 16 Խաղաղ հասարակություններ

ԿԶՆ 17 Իրականացման միջոցներ

ԿԶՆ թիրախների առաջնահերթության մակարդակ


ԿԶՆ-ների համապատասխանության մակարդակը և բացթողումները, ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները 2.Կարևոր է նշել, որ ԿԶՆ-ները և ԿԶՆ թիրախները ներկայացվում են այնպես, ինչպես զետեղված են ՄԱԿ-ի Տնտեսական և սոցիալական խորհրդի կողմից մշակված «Կայուն զարգացման նպատակի ցուցանիշները մշակող միջգերատեսչական և փորձագիտական խմբի հաշվետվության» մեջ (փաստաթուղթ թիվ E/CN.3/2016/2/Rev.1)՝ առանց պաշտոնական ձևակերպումների փոփոխության: ԿԶՆ որոշ թիրախներ կարող են այնպիսի հատվածներ պարունակել, որոնք արդիական չեն Հայաստանի համար: Օրինակ, ԿԶՆ 8.7-ում հիշատակվող «մանուկ զինվորների օգտագործումը» չի վերաբերում Հայաստանին, մինչդեռ ԿԶՆ 8.7-ի մյուս հատվածները գուցե կիրառելի լինեն, օրինակ` «վերջ դնել երեխայի աշխատանքին իր բոլոր ձևերով»: Նման դեպքերում այս գնահատման մեջ կիրառվում է թիրախի ամբողջական անվանումը, այսինքն` «ԿԶՆ 8.7 Անհապաղ և արդյունավետ միջոցառումներ ձեռնարկել՝ ապահովելու երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի արգելումն ու վերացումը, իսպառ վերացնել հարկադրյալ աշխատանքը, ինչպես նաև մինչև 2025 թ. վերջ դնել երեխայի աշխատանքին իր բոլոր ձևերով, այդ թվում՝ մանուկ զինվորների հավաքագրմանն ու օգտագործմանը»:

3.Ընթերցողին տեղեկատվությամբ չծանրաբեռնելու համար այս բաժնում շեշտը դրվում է ԿԶՆ-ներին և ԿԶՆ թիրախներին վերաբերող բացթողումների վրա: Այս գնահատումը հետևյալ ԿԶՆ-ներին և ԿԶՆ թիրախներին առնչվող բացթողումներ է բացահայտել.

� ԿԶՆ 3 - Ապահովել առողջ կյանք և խթանել բարեկեցությունը բոլորի համար` անկախ տարիքից: Թեև շատ մեծ է համապատասխանությունը ԿԶՆ 3-ին, ԿԶՆ թիրախ 3.9-ը, այսինքն` վտանգավոր քիմիական նյութերի և օդի, ջրի և հողի աղտոտվածության ու թունավորման հետևանքով մահերի և հիվանդությունների թվի կրճատումը, առաջնահերթությունների թվին չի դասվում։

� ԿԶՆ 4 - Ապահովել ներառական ու համապատասխան որակյալ կրթություն բոլորի համար և խթանել ողջ կյանքի ընթացքում ուսման հնարավորություններ: Հարկ է նշել, որ գնահատման համար տրամադրված ազգային ոլորտային ռազմավարությունը դեռևս նախագծի փուլում էր: Թեև բարձր որակի կրթության ապահովումն ազգային գերակայություն է, հետևյալ թիրախների առումով բացթողումներ կային.

� ԿԶՆ 4.4 - Ավելացնել այն երիտասարդների և մեծահասակների թիվը, որոնք ունեն համապատասխան, այդ թվում՝ տեխնիկական և միջին մասնագիտական հմտություններ՝ զբաղվածություն, արժանապատիվ աշխատանք գտնելու և ձեռներեցությամբ զբաղվելու համար:

� ԿԶՆ 4.6 - Ապահովել, որ բոլոր երիտասարդներն ու մեծահասակների առնվազն [x] տոկոսը՝ և´ տղամարդիկ, և´ կանայք, դառնան տառաճանաչ և թվաճանաչ: Ազգային թիրախի և ցուցանիշի բացակայության պատճառը, հավանաբար, Հայաստանում գրագիտության բարձր մակարդակի առկայությունն է: Թեև Հայաստանում գրագիտության մակարդակը շատ բարձր է, որակյալ կրթություն ապահովելու համար անհրաժեշտ է որոշակի միջոցառումներ ձեռնարկել արդի պահանջների առումով` համակարգչային հմտությունների, ՏՏ ոլորտի բազային գիտելիքների ավելացման ուղղությամբ:

� ԿԶՆ 4.գ - Զարգացող երկրներում, հատկապես առավել թույլ զարգացած երկրներում և զարգացող փոքր կղզի-պետություններում ավելացնել որակավորված ուսուցիչների թվաքանակը, այդ թվում՝ ուսուցիչների պատրաստման նպատակով ստեղծվող միջազգային գործակցության միջոցով:

� ԿԶՆ 5 - Հասնել գենդերային հավասարության և զորացնել բոլոր կանանց ու աղջիկներին: Ընդհանուր առմամբ, գենդերային հարցերը բավական լավ են ներկայացված 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ-ում, Գենդերային քաղաքականության հայեցակարգում և ոլորտին վերաբերող այլ փաստաթղթերում, այդուհանդերձ, կարևոր բացթողումներ կան հետևյալում՝

� ԿԶՆ 5.3 - Վերացնել բոլոր վնասակար գործելաձևերը, ինչպիսիք են երեխաների վաղ և հարկադրյալ ամուսնությունները և կանանց սեռական օրգանների խեղումը:

� ԿԶՆ 5.4 - Ճանաչել և արժևորել չվարձատրվող տնային և խնամքի աշխատանքը՝ հանրային ծառայությունների տրամադրման, ենթակառուցվածքների և սոցիալական պաշտպանության քաղաքականությունների միջոցով, ինչպես հատուկ է տվյալ երկրին:

� ԿԶՆ 5.ա - Ձեռնարկել բարեփոխումներ՝ կանանց տրամադրելու հավասար իրավունքներ տնտեսական ռեսուրսների նկատմամբ, ինչպես նաև հողի և գույքի այլ ձևերի նկատմամբ սեփականության և վերահսկողության, ֆինանսական ծառայություններից, ժառանգությունից և բնական պաշարներից օգտվելու իրավունքներ՝ ներպետական օրենքների համաձայն: Հասկանալի է, որ ԿԶՆ 5.ա-ն գերակայությունների շարքին չդասելու պատճառը կարող է լինել այն փաստը, որ Հայաստանի օրենսդրական դաշտը

սեփականության հավասար իրավունքներ, տնտեսական ռեսուրսների, սեփականության բոլոր տեսակների, բնական պաշարների և ֆինանսական ծառայությունների հասանելիություն է երաշխավորում բոլոր սեռերի համար, և այն ընկալումը, թե այս առումով անհավասարություն չկա: Այդուհանդերձ, կարևոր կլիներ այս թիրախն առաջնահերթ համարել̀ այդ իրավունքների և հնարավորությունների գործնական իրականացումն ապահովելու և գործնականում առկա որևէ անհավասարություն շտկելու համար:

� ԿԶՆ 8 - Խթանել կայացած, ներառական և կայուն տնտեսական աճ, լիարժեք և արտադրողական զբաղվածություն և արժանապատիվ աշխատանք բոլորի համար: Այս ԿԶՆ-ի վերաբերյալ մի շարք բացեր կան, այդ թվում`

� ԿԶՆ 8.4 - Մինչև 2030 թ. շարունակաբար բարելավել գլոբալ ռեսուրսների արդյունավետությունը սպառման և արտադրության մեջ, ձգտել տարանջատել տնտեսական աճը շրջակա միջավայրի վատթարացումից՝ համաձայն Կայուն սպառման և արտադրության ծրագրերի տասնամյա շրջանակի, զարգացած երկրների առաջատարությամբ:

� ԿԶՆ 8.7 - Անհապաղ և արդյունավետ միջոցառումներ ձեռնարկել՝ ապահովելու երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի արգելումն ու վերացումը, իսպառ վերացնել հարկադրյալ աշխատանքը, ինչպես նաև մինչև 2025 թ. վերջ դնել երեխայի աշխատանքին իր բոլոր ձևերով, այդ թվում՝ մանուկ զինվորների հավաքագրմանն ու օգտագործմանը:

� ԿԶՆ 8.8 - Պաշտպանել աշխատանքային իրավունքները և խթանել անվտանգ և ապահով աշխատանքային միջավայր բոլոր աշխատավորների, այդ թվում՝ միգրանտ աշխատավորների, մասնավորապես՝ կին միգրանտների և անկայուն զբաղվածություն ունեցողների համար:

� ԿԶՆ 8.10 - Հզորացնել ներպետական ֆինանսական կառույցների կարողությունները՝ խրախուսելու և ընդլայնելու բանկային, ապահովագրական և ֆինանսական ծառայությունների հասանելիությունը բոլորի համար:

� ԿԶՆ 8.ա - Մեծացնել «Օգնություն առևտրին» նախաձեռնության շրջանակում տրամադրվող աջակցությունը զարգացող երկրներին, մասնավորապես՝ առավել թույլ զարգացած երկրներին, այդ թվում՝ «Առավել թույլ զարգացած երկրներին առևտրին առնչվող խորհրդատվական օժանդակության ընդլայնված և ինտեգրված շրջանակի» միջոցով:

� ԿԶՆ 12 - Ապահովել սպառման և արտադրության կայուն մոդելներ: 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ-ն և ազգային այլ քաղաքական/ռազմավարական փաստա-

թղթերը կարծես չեն ներառում ԿԶՆ 12 թիրախներն ու ցուցանիշները: Սա զգալի բացթողում է, որն իրականում գուցե արտացոլում է այն փաստը, որ Հայաստանի քաղաքականությունը պատշաճ կերպով չի մոտենում տնտեսական աճը շրջակա միջավայրի վատթարացումից տարանջատելու հարցին:

� ԿԶՆ 13 - Ձեռնարկել անհապաղ գործողություններ՝ պայքարելու կլիմայի փոփոխության և դրա ազդեցությունների դեմ: Այս ԿԶՆ-ին վերաբերող բացթողման պատճառը կլիմայի փոփոխության հետ կապված ռիսկի կառավարման անբավարար ինտեգրումն է աղետների ռիսկի նվազեցման ազգային ռազմավարության և քաղաքականության մեջ, նաև տարածքային զարգացման և պլանավորման գործընթացում (ԿԶՆ 13.2):

� ԿԶՆ 15 - Պահպանել, վերականգնել և խթանել ցամաքային էկոհամակարգերի կայուն օգտագործումը, ապահովել անտառների կայուն կառավարումը, պայքարել անապատացման դեմ, դադարեցնել և շրջադարձել հողերի վատթարացումը, կասեցնել կենսաբազմազանության կորուստը: Այս ԿԶՆ-ի առումով մեծ բացթողում կա: Դրա պատճառը ԿԶՆ թիրախների անբավարար կամ ցածր մակարդակի ինտեգրումն է ազգային քաղաքականություններում/ռազմավարություններում, այդ թվում նաև պահպանվող բուսա- և կենդանատեսակների որսագողության և ապօրինի առևտրի դեմ պայքարող և վայրի բնության անօրինական ապրանքների թե´ պահանջարկի, թե´ առաջարկի, նաև վայրի բնության կենսաբազմազանության պաշտպանության հարցերին անդրադարձող փաստաթղթերում: (ԿԶՆ 15.7, ԿԶՆ 15.9, ԿԶՆ 15.ա, ԿԶՆ 15.բ, ԿԶՆ 15.գ).

�ԿԶՆ 16 - Խթանել խաղաղ և ներառական հասարակությունների կառուցումը` հանուն կայուն զարգացման, բոլորի համար հասանելի դարձնել արդարությունը, բոլոր մակարդակներում ստեղծել արդյունավետ, հաշվետու և ներառական հաստատություններ: 2014-2025 թթ․ ՀԶԾ-ում և ազգային այլ քաղաքականություններում/ռազմավարական փաստաթղթերում կարծես ինտեգրված չէ ԿԶՆ 16 թիրախների ու ցուցանիշների մեծ մասը: Թեև որոշ թիրախներ, ինչպիսիք են, օրինակ, 16.2, 16.3 և 16.4 արտացոլված են ազգային ռազմավարությունների և օրենսդրության մեջ, համապատասխան ցուցանիշները բացակայում են: Սա համապարփակ քննարկում է պահանջում` ազգային փաստաթղթերը ԿԶՆ 16-ին և դրա թիրախներին ավելի շատ համապատասխանեցնելու նպատակով` լավ կառավարման և հաստատությունների, հաշվետվողականության, մասնակցային և ներառական հաստատությունների, արդարության հասանելիության և այլնի առումով: Խաղաղության և արդարության հաստատումը և հզոր հաստատությունները


Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության հիմնասյուներն են. այդպես է եղել փաստաթղթի առաջին ընդունման պահին (1995 թ.), այդպես է նաև 2016 թ. հաստատված վերջին տարբերակում: Այդուհանդերձ, պետք է զգալի ջանքեր գործադրել̀ այդ սկզբունքները կայուն զարգացման ընդհանուր գաղափարին համապատասխանեցնելու համար` հասարակության բոլոր շերտերի ակտիվ մասնակցությամբ:

� ԿԶՆ 17 - Ուժեղացնել կայուն զարգացման իրագործման միջոցները և ակտիվացնել գլոբալ գործընկերությունը հանուն այս նպատակի: ԿԶՆ 17-ին առնչվող բացթողումները վերաբերում են համապատասխան ազգային թիրախների կարևոր ցուցանիշների բացակայությանը:

Հայաստանին չվերաբերող ԿԶՆ-ներ, ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները 4.Որոշ ԿԶՆ-ներ և ԿԶՆ թիրախներ չեն գնահատվել, քանի որ դրանք երկրների այլ խմբի են վերաբերում, այսինքն` առավել թույլ զարգացած կամ զարգացած երկրներին կամ այլ տարածաշրջանների երկրներին, ինչպիսիք են, օրինակ, Հարավ-Հարավ համագործակցության երկրները: Սա, մասնավորապես, ընդգրկում է հետևյալ թիրախները` ԿԶՆ 4.գ; ԿԶՆ 9.ա, ԿԶՆ 9.բ և ԿԶՆ 9.գ, ԿԶՆ 10.ա և ԿԶՆ 10.բ, ԿԶՆ 11.գ, ԿԶՆ 13.ա և 13.բ, ԿԶՆ 14.7 և ԿԶՆ 14.ա, ԿԶՆ 17.2, ԿԶՆ 17.5, ԿԶՆ 17.8, ԿԶՆ 17.12:

5.Մի շարք ԿԶՆ-ների և ԿԶՆ թիրախների դեպքում, որոնք վերաբերում են օվկիանոսներին, ձկնաբուծությանը (օրինակ` ԿԶՆ 14.7, ԿԶՆ 14.ա, ԿԶՆ 14.բ, ԿԶՆ 14.գ) և այլ ոլորտների, որոնք կիրառելի չեն Հայաստանի պարագայում, գնահատման ընթացքում բացահայտվել և վերլուծվել են Սևանա լճին (և Հայաստանի այլ լճերին) վերաբերող ազգային թիրախներն ու ցուցանիշները, քանի որ Հայաստանը ցամաքով շրջապատված երկիր է և դեպի ծով/օվկիանոս ելք չունի:

ԿԶՆ-ներ, ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները ցամաքով շրջապատված փոքր երկրների համար 6.Մի շարք ԿԶՆ-ներ նախատեսված են Հայաստանի նման ցամաքով շրջապատված փոքր երկրներին աջակցելու համար: Կարևոր է, որ Հայաստանը` որպես հնարավոր շահառու, համարժեք միջոցներ ձեռնարկի ԿԶՆ թիրախներին հասնելու նպատակով միջազգային համայնքից աջակցություն ստանալու հնարավորությունից օգտվելու ուղղությամբ: Սա վերաբերում է հետևյալ ԿԶՆ-ներին` ԿԶՆ 7.բ, ԿԶՆ 9.ա, ԿԶՆ 10.բ:

7.ԿԶՆ-ները Հայաստանի նման ցամաքով շրջապատված փոքր երկրների վերաբերյալ կոնկրետ ցուցանիշներ չեն պարունակում միջազգայնացման տեսակետից (առևտուր և առևտրային լոգիստիկա, համաշխարհային արժեշղթա, ներդրումներ): Միջազգային առևտրատնտեսական համագործակ-ցությանը ցամաքով շրջապատված փոքր երկրների արդյունավետ մասնակ-ցությունն ապահովելու համատեքստում կարող է արդարացված լինել ԿԶՆ շրջանակում հատուկ ցուցանիշների ընդգրկումը նման երկրների համար` միջազգային առևտրում և համաշխարհային արժեշղթաներում նրանց ակտիվ ներգրավվածությունը խթանելու նպատակով:

Տվյալների հետ կապված խնդիրներ/բացթողումներ8.Գնահատման ընթացքում բացահայտվել են ազգային տվյալների հասանելիության հետ կապված որոշ խնդիրներ: Այդ խնդիրների լուծումը կարևորագույն նշանակություն ունի ԿԶՆ թիրախների իրականացման գործընթացի արդյունավետ մշտադիտարկում և գնահատում գործարկելու առումով: Բացի դրանից, այդ հարցերի լուծումը կարևոր է Հայաստանում քաղաքականության և ռազմավարության մշակման կարողությունների հզորացման տեսանկյունից: Մասնավորապես`

� նշվել է, որ բազմաթիվ ոլորտներում քաղաքականության/ռազմավարության փաստաթղթերում սահմանված ազգային ցուցանիշները տարանջատված չեն ըստ ԿԶՆ ցուցանիշներին ներկայացվող պահանջների (ըստ սեռի, ռասայի, տարիքի, եկամտի մակարդակի, տարածաշրջանների, կրթության մակարդակի և այլն).

� նշվել է նաև, որ որոշ այլ բնագավառներում քաղաքականության/ռազմավարության փաստաթղթերում սահմանված ազգային ցուցանիշները միավորված չեն այն մակարդակով, որ պահանջվում է ԿԶՆ ցուցանիշների դեպքում: Օրինակ`

� «Կառարավության ներկա ու կապիտալ ծախսերի համամասնությունը, որոնցից անհամաչափորեն օգտվում են կանայք, աղքատներն ու խոցելի խմբերը»` ըստ 1.բ.1. ցուցանիշի.

� «Պետական ծախսումների գյուղատնտեսական կողմնորոշման համաթիվը»` ըստ ԿԶՆ 2.ա.1 ցուցանիշի։

Նպատակադրման հարցեր 9.Այս գնահատման ընթացքում բացահայտված ամենալուրջ կետերից մեկը քաղաքականության նպատակների և թիրախների իրագործման չափման և գնահատման ցուցանիշների անբավարարությունը և/կամ բացակայությունն է: ԿԶՆ թիրախները հաճախ արտացոլված են մեկ կամ մի քանի ազգային ռազմավարական փաստաթղթերում ընդհանուր և անորոշ տերմիններով, մինչդեռ համապատասխան ցուցանիշները կամ բացակայում են, բավականաչափ տվյալներ չեն պարունակում, կամ տարանջատված չեն, կամ էլ չեն համապատասխանում ԿԶՆ ցուցանիշներին: Սա քաղաքականության կարևորագույն խնդիր է, որը հատուկ ուշադրություն և համակարգում է պահանջում ազգային թիրախների և ցուցանիշների մշակման գործընթացում ներգրավված բոլոր գերատեսչությունների/հաստատությունների կողմից: Պետք է արդյունավետ կապեր և հետևողականություն ապահովել քաղաքականության թիրախների և ցուցանիշների հարցում, ինչը հնարավոր կդարձնի արդյունավետ կերպով մշտադիտարկել և գնահատել ազգային ցանկացած նպատակի և/կամ ԿԶՆ-ների իրագործումը:

10.Գնահատումը բացահայտեց, որ որոշ ոլորտներում (օրինակ` առողջապա-հություն և բնապահպանություն) ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները լայնորեն կիրառվում են համապատասխան քաղաքականությունների և ռազմավարությունների մշակման և դրանց համապատասխան մշտադի-տարկման և գնահատման ընթացակարգերի ստեղծման գործընթացում: Դրանք լավ օրինակներ են, որոնք ցույց են տալիս, որ ԿԶՆ-ները կարող են կիրառվել քաղաքականության մշակման գործընթացում:


Համալիր մոտեցում և ինստիտուցիոնալ կառուցվածք 11.Գնահատումը զանազան միջոլորտային կապեր է բացահայտել, որոնք արտացոլ-ված են Ա և Բ հավելվածների աղյուսակներում: Դրական քայլ կլիներ քննարկել̀ արդյոք այդ ոլորտները համագործակցում են իրենց գործողությունների պլանավորման և իրականացման հարցերում, և ինչպես է յուրաքանչյուրի մասնակցությունը լրացնում մյուսի ծրագիրը: Գերատեսչությունների միջև արդյունավետ երկխոսությունն ու համակարգումը, ինչպես նաև շահագրգիռ կողմերի մասնակցային գործընթացը կարևոր նշանակություն ունեն քաղաքականության/ռազմավարության նպատակների և համապատասխան ցուցանիշների սահմանման հետևողականությունն ապահովելու գործում: Այս առումով ԿԶՆ-ները և ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները կարող են հանդես գալ որպես քաղաքականության մշակմանն ու համակարգմանն աջակցող արդյունավետ համակարգ:

12.Ազգային քաղաքականություններում և ռազմավարություններում ԿԶՆ թիրախների և ցուցանիշների արդյունավետ ինտեգրման և իրագործման համար անհրաժեշտ է համաձայնեցված ինստիտուցիոնալ շրջանակ` հետևյալ նպատակով.ա. խթանել և խրախուսել համալիր մոտեցում, որը ներկայացնում է ԿԶՆ-ների և

համապատասխան քաղաքականության ոլորտի միջև փոխգործակցությունը. բ. ուղղորդում և համակարգում ապահովել կառավարության տարբեր գործա-

կալություններին` նպատակադրման, թիրախների և համապատասխան ցուցանիշների հարցում հետևողականություն երաշխավորելու նպատակով․

գ. աջակցել և ուղղորդել շահագրգիռ կողմերի երկխոսության գործընթացը հասարակության շրջանում, և

դ. նպաստել բյուջեից ֆինանսավորման հատկացմանը` ԿԶՆ-ների իրագործման նպատակով.

ե. համակարգել կառավարության կողմից մշտադիտարկման և գնահատման ջանքերը` ԿԶՆ-ների և ԿԶՆ թիրախների իրագործման ուղղությամբ:

Այս ասպեկտները զգալիորեն կհզորացնեն արդյունավետ համալիր մոտեցման կիրառումը: Այս համատեքստում կարևոր է արդյունավետ կերպով ներգրավել և օգտագործել Հայաստանում արդեն ձևավորված և գործող «Հետ-2015» աշխատանքային խմբի ներուժը:

Ռազմավարության/քաղաքականության մակարդակի խնդիրներ 13.Թեև գնահատման ընթացքում փորձ է արվել հնարավորինս մեծ թվով միջոլորտային կապեր հայտնաբերել, գուցե առկա են նաև այլ կապեր, որոնք պետք է բացահայտվեն ԿԶՆ արդյունավետ իրագործման համար: Սա լրացուցիչ քննարկում է պահանջում:

14.Տարբեր ոլորտների ազգային ծրագրերում առկա է հորիզոնական ինտեգրումը, սակայն այն կարելի է բարելավել: Հայաստանում նման ինտեգրման դրական օրինակներ կարելի է տեսնել առողջապահության, երեխաների առողջության, գենդերային հարցերին առնչվող և կրթության ռազմավարություններում և հայեցակարգերում: Միջոլորտային կապերը կարող են դրսևորվել և՛ ամբողջական, և՛ սահմանափակ համատեղ գործունեության միջոցով` առանց որևէ փոխգործության, իսկ հետագայում` ԿԶՆ-ների միջոցով մասամբ կամ ամբողջովին հավասարակշռելով միմյանց: Նման փոխազդեցությունների դիտարկումը կարևոր է ԿԶՆ օրակարգի համար ինտեգրված, ուստի և արդյունավետ ձևով համալիր մոտեցում մշակելու տեսանկյունից:

15.Ինչպես նշվել է վերը, (տե՛ս «Նպատակադրման խնդիրներ» բաժինը), գնահատման ընթացքում բացահայտված կարևորագույն կետերից մեկը քաղաքականության նպատակների և թիրախների իրագործման չափման և գնահատման ցուցանիշների անբավարարությունը և / կամ բացակայությունն է: Սա քաղաքականության կարևորագույն խնդիր է, որը հատուկ ուշադրություն և համակարգում է պահանջում ազգային թիրախների և ցուցանիշների մշակման գործընթացում ներգրավված բոլոր գերատեսչությունների / հաստատությունների կողմից: Պետք է արդյունավետ կապեր և հետևողականություն ապահովել քաղաքականության թիրախների և ցուցանիշների հարցում, ինչը հնարավոր կդարձնի արդյունավետ կերպով մշտադիտարկել և գնահատել ազգային ցանկացած նպատակի և/կամ ԿԶՆ-ների իրագործումը:

Նախնական հանձնարարականներ 16.Որտեղ կիրառելի է, կդիտարկվի համապատասխան քաղաքականությունների, ռզմավարությունների մշակման ընթացքում ԿԶՆ-ների թիրախների և ցուցանիշ-ների օգտագործման և համապատասխան մշտադիտարկման և գնահատման ընթացակարգերի ստեղծման հնարավորությունը: Ինչպես նշվել է վերը, Հայաստանում քաղաքականության մշակման գործում ԿԶՆ-ների կիրառման լավ օրինակներ կան (օրինակ՝ առողջապահության և բնապահպանության ոլորտներում):

17.Կան ԿԶն մի շարք ոլորտներ, որոնք առաջնահերթությունների թվին չեն դասվել կամ պատշաճ կերպով դեռևս չեն ներկայացվել ազգային ռազմավարության/քաղաքականության համատեքստում: Կան նաև ոլորտներ, որ արտացոլված են ռազմավարություններում, սակայն մեծ ուշադրության չեն արժանացել: Հանձնարարելի է, որ հետագայում այդ ոլորտները պատշաճ կերպով դիտարկվեն և ներառվեն համապատասխան ազգային ռազմավարություններում: Սա վերաբերում է նաև վերը «ԿԶՆ համապատասխանության մակարդակը և բացթողումները, ԿԶՆ թիրախներն ու ցուցանիշները» բաժնում սահմանված ոլորտներին:

Տվյալներին առնչվող խնդիրներ 18.Տվյալներին առնչվող բացթողումները նույնպես կարևոր են: Դրանք պետք է ժամանակին դիտարկվեն, համապատասխան գործողություններ ձեռնարկվեն, քանի որ համապատասխան և ժամանակին տրամադրվող տվյալները էական նշանակություն կունենան մշտադիտարկման, գնահատման և փաստերի վրա հիմնված քաղաքականության մշակման գործում: Պետք է նշել, որ տվյալների հետ կապված խնդիրների լուծումը որոշ դեպքերում ինստիտուցիոնալ կառուցվածքի և կարողությունների հզորացում կպահանջի: Մասնավորապես, սա վերաբերում է բավարար տվյալներ հավաքելու համար վարչական գրանցամատյանների խնդրի լուծմանը` տարանջատման կամ միավորման բավարար մակարդակով:

19.Տվյալների հասանելիության և տվյալների որակի խնդիրների լուծումն արդյունավետ երկխոսություն և համագործակցություն կպահանջի Ազգային վիճակագրական ծառայության (ԱՎԾ) և կառավարության համապատասխան գերատեսչությունների միջև: Թեև տվյալների որոշ մասը կուտակվում և մշակվում է ԱՎԾ կողմից, կա նաև տվյալների լայն հատված, որ հավաքվում է տվյալ ոլորտի

նախարարությունների կամ գործակալությունների կողմից: Հայաստանը կարող է հիմնվել ՀՀ ԱՎԾ հաջող փորձի վրա. վերջինս համապարփակ տվյալների բազա է ստեղծել, ներառյալ ՀԶՆ ցուցանիշների տվյալների բազան, և արդյունավետ միջազգային համագործակցություն է ծավալում ԿԶՆ շրջանակներում։

20.ՀՀ ԱՎԾ-ը նաև ակտիվորեն ներգրավված է ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման նպատակների ցուցանիշները մշակող միջգերատեսչական և փորձագիտական խմբի (ՄԳՓԽ-ԿԶՆ) աշխատանքներում: ՀՀ ԱՎԾ-ի կողմից վերջերս իրականացված ինքնագնահատման արդյունքում սահմանվեց ԿԶՆ ցուցանիշների սահմանումներին համապատասխանելու հետևյալ մակարդակը.

� 105 (42.9 %) ցուցանիշ` լիովին համապատասխանում է սահմանմանը, � 94 (38.4 %) ցուցանիշ` հիմնականում համապատասխանում է սահմանմանը, � 34 (13.8 %) ցուցանիշ` մասամբ համապատասխանում է սահմանմանը, � 12 (4.9 %) ցուցանիշ̀ չի համապատասխանում սահմանմանը (խնդրահարույց է):

Ինքնագնահատումն օգնեց մի շարք խնդիրներ բացահայտել, որոնք անհրաժեշտ է լուծել մեթոդաբանության, տվյալների աղբյուրների, վարչական գրանցամատյանների որակին վերաբերող տվյալների հասանելիության և համապատասխանության, ինչպես նաև տվյալների տարանջատման մակար-դակի բարելավման համար:

Ֆինանսավորում 21.Արդյունավետ իրագործման համար կարևոր է, թե ինչ չափով են բյուջեից ֆինանսավորվում ԿԶՆ-ների թիրախների անմիջական իրականացմանը նպատակաուղղված ռազմավարությունները և համապատասխան գործողություն-ների ծրագրերը: Ուստի խիստ կարևոր է, որ պետական բյուջեում` ազգային և ենթաազգային մակարդակներում, համարժեք ֆինանսավորում հատկացվի ԿԶՆ-ներին առնչվող թիրախների իրագործմանն ուղղված գործունեությանը:

22.Ֆինանսավորման համատեքստում կարևոր կլինի արդյունավետ կերպով օգտվել և օգտագործել միջազգային կազմակերպությունների և դոնորների ընձեռած հնարավորությունները, օրինակ` Պարենի համաշխարհային ծրագրի (ՊՀԾ)` պարենային անվտանգությանն ու քաղցի դեմ պայքարին ուղղված գործողությունները, գյուղատնտեսության ոլորտում բիզնեսի և գյուղերի զարգացմանն աջակցող զանազան դոնոր ծրագրերը և այլն:

2 1 1 1 2 1 0 2 2 2 2 1 2 2 2 3 2 3 2 3 2 4 2 0 2 3 1 6 3 2 3 1 2 0 3 3 1 0 1 2 0 0 1 3 0 1 1 2 3 1 1 1 1 1 1

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.a 1.bԿԶՆ-1: Ազքատություն

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.a 2.b 2.cԿԶՆ-2: Քաղց

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.a 3.b 3.c 3.dԿԶՆ-3: Առողջություն

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.a 4.b 4.cԿԶՆ-4: Կրթություն

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.a 5.b 5.cԿԶՆ-5: Գենդերային հարցեր

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.a 6.bԿԶՆ-6: Մաքուր ջուր և սանիտարական պայմաններ

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ / ՈԼՈՐՏ

Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիր

Դպրոցներում 2013-2021 թթ. առողջ սննդի ռազմավարություն

ՀՀ Սահմանադրություն

Հայաստանում աղետների ռիսկերի նվազեցման ռազմավարություն, Կառավարության 2012 թ. մարտի 7-ի N 281-Ն որոշում

Կլիմայի փոփոխության, շրջակա միջավայրի պաշտպանության վերաբերյալ երրորդ ազգային հաղորդագրություն, Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարության 2015 թ. N 41 որոշում

Մանուկներին և վաղ տարիքի երեխաներին անվտանգ և համապատասխան սնուցում ապահովելու նպատակով կրծքով կերակրման խրախուսման ազգային ծրագիրը և այդ ծրագրի իրականացման 2016—2020 թթ. գործողությունների ժամանակացույցը, Կառավարության 2015 թ. նոյեմբերի 19-ի N 1353-Ն որոշում

ՀՀ կառավարության 2014 թ. սեպտեմբերի 25-ի N 40 արձանագրային որոշում «Երեխաների սնուցման բարելավման հայեցակարգը և հայեցակարգի իրականացման 2015-2020 թթ. գործողությունների ծրագիրը»:

Գյուղի և գյուղատնտեսության 2010-2020 թթ. կայուն զարգացման ռազմավարություն

2016-2020 թթ. Վերարտադրողական առողջության բարելավման ռազմավարություն և միջոցառումների ծրագիր:

Գենդերային քաղաքականության հայեցակարգ, Կառավարության 2010 թ. փետրվարի 11-ի N 5 արձանագրային որոշում

Երեխաների և դեռահասների առողջության բարելավման ռազմավարություն և 2016-2020 թթ. գործողությունների ծրագիր

Տուբերկուլ յոզի կառավարման 2016-2020 թթ. ռազմավարություն

2016-2020 թթ. իմունականխարգելման ազգային ծրագիր

Առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի 2016-2020 թթ. ազգային ծրագիր

Առողջ ապրելակերպի խթանման 2016-2020 թթ. ազգային ծրագիր

Դեղամիջոցների չարաշահման և թմրադեղերի ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի ռազմավարություն

Վնասվածքների կանխարգելման 2016-2020 թթ. ռազմավարություն

2010-2035 թթ. ժողովրդագրական ռազմավարությունը, Կառավարության 2009 թ. հուլիսի 2-ի N 27 արձանագրային որոշում

Վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի 2012-2016 թթ. ռազմավարական ծրագիր, Կառավարության 2011 թ. դեկտեմբերի 29-ի N 1913 որոշում

Կենսաբանության և քիմիական վտանգների ժամանակ հանրային առողջության ոլորտում արտակարգ իրավիճակների, ներառյալ բնակչության իրազեկման միջոցառումների 2013-2016 թթ. ծրագիր և միջոցառումների ցանկ, Կառավարության 2013 թ. հունվարի 31-ի N 4 արձանագրային որոշում

Կառավարության 2014 թ. օգոստոսի 14-ի 34 որոշում «Հատուկ վտանգավոր ախտածիններից պաշտպանության հայեցակարգ և հայեցակարգի կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկ»:

Վարակիչ հիվանդություններ փոխանցողների դեմ պայքարի ծրագիր, Կառավարության 2014 թ. մայիսի 29-ի N 22 որոշում

«Համաճարակների, քիմիական և ճառագայթային գործոններով արտակարգ իրավիճակների ժամանակ, ինչպես նաև առօրյա պայմաններում բնակչության իրազեկման, գիտելիքների տարածման ծրագիր», Կառավարության 2012 թ. ապրիլի 19-ի N 15 արձանագրային որոշում

Կրթության զարգացման 2016-2025 թթ. պետական ծրագրի նախագիծ

2016-2022 թթ.ներառական կրթական համակարգի ներդրման ծրագիրը և գործողությունների պլանը, Կառավարության 2016 թ. փետրվարի 12-ի N 12 արձանագրային որոշում

Հայաստանի «Լույս» հիմնադրամ

Մարդկանց թրաֆիքինգի և շահագործման դեմ պայքարի կազմակերպման ազգային ծրագիր, Կառավարության 2016 թ. հուլիսի 7-ի N 726-Ն որոշում

ՀՀ օրենքը Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին

Ջրամատակարարման և ջրահեռացման ռազմավարության և ֆինանսավորման ծրագիր, Կառավարության 2015 թ. օգոստոսի 13-ի N 38 արձանագրային որոշում

ՀՀ օրենքը «ՀՀ ջրի ազգային ծրագրի մասին»

2016-2021 թթ. Հայաստանի մարզերում ջրային էկոհամակարգերի արդյունավետ կառավարմանն ուղղված մի շարք պետական ծրագրեր (1) Կառավարության 2016 թ. մարտի 31-ի N 338 ոչոշում, (2) Կառավարության 2016 թ. մարտի 31-ի N 12-32 արձանագրային որոշում, (3) Կառավարության 2016 թ. մայիսի 26-ի N 539 որոշում, (4) Կառավարության 2016 թ. մայիսի 26-ի N 20-3 արձանագրային որոշում

Տարածքային զարգացման 2016-2025 թթ. ռազմավարություն, 2016 թ. հունիս, Կառավարության N 29 որոշում

ՀՀ էներգետիկ համակարգի երկարաժամկետ մինչև 2036 թ. զարգացման ուղիները, 2015 թ. դեկտեմբերի 10-ի Կառավարության N 54 արձանագրային որոշում

Զբաղվածության 2013-2018 թթ.ռազմավարություն, Կառավարության 2012 թ. նոյեմբերի 8-ի N 45 արձանագրային որոշում

Մինչև 2030 թ. զբոսաշրջության զարգացման ռազմավարություն

ՓՄՁ զարգացման 2016-2018 թթ. ռազմավարություն, 2015 թ. հոկտեմբեր, Կառավարության N 44 որոշում

ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության 2015-2016 թթ. ռազմավարություն

ՀՀ կոշտ թափոնների կառավարման համակարգի զարգացման 2017-2036 թթ. ռազմավարություն, ՀՀ կառավարություն, 2016 թ․

ՀՀ նախագահի աշխատակազմին կից գործող Սևանա լճի խնդիրներով զբաղվող հանձնաժողովի 2009 թ. գործողությունների ծրագրի համաձայն մշակված և հանձնաժողովի կողմիներկայացված միջոցառումների ժամանակացույց (ՀՀ կառավարության 2010 թ․ N 876‐Ն որոշում)

Անապատացման դեմ պայքարի ազգային ռազմավարություն և գործողությունների ծրագիր, ՀՀ, N 23 2015 թ.

2016-2020 թթ. ՀՀ կենսաբանական բազմազանության պահպանության, պաշտպանության, վերարտադրության և օգտագործման ազգային ռազմավարություն, 2015 թ. դեկտեմբեր, Կառավարության N 54 որոշում

ՀՀ բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ռազմավարություն, 2014 թ. սեպտեմբեր, N 1059-Ա

Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2013-2016 թթ. ռազմավարական ծրագիր N 1273 – ն

ՀՀ օրենք փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին

ՀՀ հակակոռուպցիոն ռազմավարության և դրա իրականացման 2009-2012 թթ. գործողությունների ծրագիր

Պայմանագիր ԵՏՄ մասին

Տարածաշրջանային և երկկողմ առևտրատնտեսական համագործակցության համաձայնագրեր

Արտահանմանն ուղղված արդյունաբերական քաղաքականության ռազմավարություն, 2011 թ. դեկտեմբեր, որոշում N 49

ՀՀ օրենքը 2016-2018 թթ. վիճակագրական աշխատանքների ծրագիրը հաստատելու մասին, 2015 թ. դեկտեմբերի 29, Երևան, ՀՕ-177-Ն

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49


ԿԶՆ թիրախների քանակը ըստ ոլորտների

2 3 1 0 2 1 1 1 0 2 2 0 0 2 0 0 2 1 1 2 1 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ԿԶՆ-11: Քաղաքներ ԿԶՆ-12: Կայուն սպառում և արտադրությունԿԶՆ-10: Կրճատված անհավասարությունԿԶՆ-7: Էներգիա ԿԶՆ-8: Զբաղվածություն ԿԶՆ-9: Ենթակառուցվածքներ11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.a 11.b 11.c 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 12.a 12.b 12.c10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.a 10.b 10.c7.1 7.2 7.3 7.a 7.b 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10 8.a 8.b 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.a 9.b 9.c



















































1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49



1 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 0 2 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 1 2 1 1 2 2 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 2 1 0 4 4 1 1 1 1 1

ԿԶՆ 17: Համագործակցություն նպատակների համարԿԶՆ-13: Կլիմայի փոփոխություն ԿԶՆ-14: Ծովային ռեսուրսների պահպանում և կայուն օգտագործում ԿԶՆ-15: Կյանքը ցամաքում ԿԶՆ-16:Խաղաղ հաստատություններ17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8 17.9 17.10 17.11 17.12 17.13 17.14 17.15 17.16 17.17 17.18 17.1915.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 15.7 15.8 15.9 15.a 15.b 15.c 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 16.8 16.9 16.10 16.a 16.b13.1 13.2 13.3 13.a 13.b 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 14.a 14.b 14.c


















































1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49




ՀԱՎԵԼՎԱԾ: Հայաստանի ԻՔԱԳ շրջանակներում ուսումնասիրված ռազմավարությունների / քաղաքականությունների ցանկ

1. Հայաստանի Հանրապետության 2014-2025 թթ․ հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիր, ՀՀ կառավարության 2014 թ. մարտի 27-ի N 442-Ն որոշում:

2. Քաղաքացիական Օրենսգիրք և այլ իրավական ակտեր:

3. Կառավարության 2014 թ. օգոստոսի 14-ի N 34 որոշում «Հատուկ վտանգավոր ախտածիններից պաշտպանության հայեցակարգ և հայեցակարգի կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկ»;

4. ՀՀ կառավարության 2014 թ. սեպտեմբերի 25-ի N 40 արձանագրային որոշում «Երեխաների սնուցման բարելավման հայեցակարգը և հայեցակարգի իրականացման 2015-2020 թթ. գործողությունների ծրագիրը»:

5. Գենդերային քաղաքականության հայեցակարգ, Կառավարության 2010 թ. փետրվարի 11-ի N 5 արձանագրային որոշում:

6. Կրթության զարգացման 2016-2025 թթ. պետական ծրագրի նախագիծ:

7. 2016 թ. խմելու ջրի որակի մշտադիտարկման ծրագիր (Առողջապահության նախարարի 2016 թ. ապրիլի 19-ի N 1144-Ա հրաման):

8. Պայմանագիր ԵՏՄ մասին:

9. Զբաղվածության 2013-2018 թթ. ռազմավարություն, Կառավարության 2012 թ. նոյեմբերի 8-ի N 45 արձանագրային որոշում:

10. Արտահանմանն ուղղված արդյունաբերական քաղաքականության ռազմավարություն, 2011 թ. դեկտեմբեր, որոշում N 49:

11. ՀՀ Օրենքը 2016-2018 թթ. վիճակագրական աշխատանքների ծրագիրը հաստատելու մասին, 2015 թ. դեկտեմբերի 29, Երևան, ՀՕ-177-Ն:

12. ՀՀ Օրենքը Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին:

13. ՀՀ Օրենքը «ՀՀ ջրի ազգային ծրագրի մասին»:

14. «ՀՀ Էներգետիկ համակարգի երկարաժամկետ (մինչև 2036 թ.) զարգացման ուղիները», 2015 թ. դեկտեմբերի 10-ի Կառավարության N 54 արձանագրային որոշում:

15. Հայաստանի «Լույս» hիմնադրամ:

16. Առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի 2016-2020 թթ. ազգային ծրագիր:

17. 2016-2020 թթ. իմունականխարգելման ազգային ծրագիր:

18. Առողջ ապրելակերպի խթանման 2016-2020 թթ. ազգային ծրագիր:

19. Մարդկանց թրաֆիքինգի և շահագործման դեմ պայքարի կազմակերպման ազգային ծրագիր, Կառավարության 2016 թ. հուլիսի 7-ի N 726-Ն որոշում:

20. Անապատացման դեմ պայքարի ազգային ռազմավարություն և գործողությունների ծրագիր, ՀՀ, N 23 2015 թ.:

21. 2016-2020 թթ. ՀՀ կենսաբանական բազմազանության պահպանության, պաշտպանության, վերարտադրության և օգտագործման ազգային ռազմավարություն, 2015 թ. դեկտեմբեր, Կառավարության N 54 որոշում:

22. ՀՀ աղետների ռիսկի նվազեցման ազգային ռազմավարություն և դրա իրականացման գործողությունների ծրագիր (2012 թ. մարտի 7-ի N 281-Ն որոշում):

23. 2016-2021 թթ. Հայաստանի մարզերում ջրային էկոհամակարգերի արդյունավետ կառավարմանն ուղղված մի շարք պետական ծրագրեր (1) Կառավարության 2016 թ. մարտի 31-ի N 338 որոշում, (2) Կառավարության 2016 թ. մարտի 31-ի N 12-32 արձանագրային որոշում, (3) Կառավարության 2016 թ. մայիսի 26-ի N 539 որոշում, (4) Կառավարության 2016 թ. մայիսի 26-ի N 20-3 արձանագրային որոշում:

24. Ժողովրդագրական քաղաքականության նպատակները: 2010-2035 թթ. ժողովրդագրական ռազմավարությունը, Կառավարության 2009 թ. հուլիսի 2-ի N 27 արձանագրային որոշում:

25. 2016-2022 թթ. ներառական կրթական համակարգի ներդրման ծրագիրը և գործողությունների պլանը, Կառավարության 2016 թ. փետրվարի 12-ի N 12 արձանագրային որոշում:

26. Մանուկներին և վաղ տարիքի երեխաներին անվտանգ և համապատասխան սնուցում ապահովելու նպատակով կրծքով կերակրման խրախուսման ազգային ծրագիրը և այդ ծրագրի իրականացման 2016—2020 թթ. գործողությունների ժամանակացույցը (Կառավարության 2015 թ. նոյեմբերի 19-ի N 1353-Ն որոշում):

27. Կենսաբանական և քիմիական վտանգների ժամանակ հանրային առողջության ոլորտում արտակարգ իրավիճակների, ներառյալ բնակչության իրազեկման միջոցառումների 2013-2016 թթ. ծրագիր և միջոցառումների ցանկ, Կառավարության 2013 թ. հունվարի 31-ի N 4 արձանագրային որոշում:

28. «Համաճարակների, քիմիական և ճառագայթային գործոններով արտակարգ իրավիճակների ժամանակ, ինչպես նաև առօրյա պայմաններում բնակչության իրազեկման, գիտելիքների տարածման ծրագիր, Կառավարության 2012 թ. ապրիլի 19-ի N 15 արձանագրային որոշում:

29. Վարակիչ հիվանդությունների փոխանցողների դեմ պայքարի ծրագիր, Կառավարության 2014 թ. մայիսի 29-ի N 22 որոշում:

30. Ջրամատակարարման և ջրահեռացման ռազմավարության և ֆինանսավորման ծրագիր, Կառավարության 2015 թ. օգոստոսի 13-ի N 38 արձանագրային որոշում:

31. Հայաստանի Հանրապետությունում երեխաների իրավունքների պաշտպանության 2013-2016 թթ. ռազմավարական ծրագիր N 1273 – ն:

32. ՀՀ Սահմանադրություն:

33. ՀՀ օրենք փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին:

34. ՀՀ հակակոռուպցիոն ռազմավարության և դրա իրականացման 2009-2012 թթ. գործողությունների ծրագիր:

35. Տարածաշրջանային և երկկողմ առևտրատնտեսական համագործակցության համաձայնագրեր:

36. Վերարտադրողական առողջության բարելավման թիրախներ, 2016-2020 թթ. վերարտադրողական առողջության բարելավման ռազմավարություն և միջոցառումների ծրագիր:

37. Վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի 2012-2016 թթ. ռազմավարական ծրագիր, Կառավարության 2011 թ. դեկտեմբերի 29-ի N 1913 որոշում:

38. Երեխաների և դեռահասների առողջության բարելավման ռազմավարություն և 2016-2020 թթ. գործողությունների ծրագիր:

39. ՀՀ կոշտ թափոնների կառավարման համակարգի զարգացման 2017-2036 թթ. ռազմավարություն, ՀՀ կառավարություն, 2016 թ․:

40. Դեղամիջոցների չարաշահման և թմրադեղերի ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի ռազմավարություն:

41. Դպրոցներում 2013-2021 թթ. առողջ սննդի ռազմավարություն:

42. Տուբերկուլ յոզի կառավարման 2016-2020 թթ. ռազմավարություն:

43. ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության 2015-2016 թթ. ռազմավարություն:

44. ՀՀ բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ռազմավարություն, 2014 թ. սեպտեմբեր, N 1059-Ա:

45. ՓՄՁ զարգացման 2016-2018 թթ. ռազմավարություն, 2015 թ. հոկտեմբեր, Կառավարության N 44 որոշում:

46. Վնասվածքների կանխարգելման 2016-2020 թթ. ռազմավարություն:

47. Հայաստանում աղետների ռիսկերի նվազեցման ռազմավարություն (Կառավարության 2012 թ. մարտի 7-ի N 281-Ն որոշում):

48. Գյուղի և գյուղատնտեսության 2010-2020 թթ. կայուն զարգացման ռազմավարություն, 2010 թ. նոյեմբեր, N 1476-Ն որոշում:

49. Տարածքային զարգացման 2016-2025 թթ. ռազմավարություն, 2016թ . հունիս, կառավարության N 29 որոշում:

50. Կլիմայի փոփոխության, շրջակա միջավայրի պաշտպանության վերաբերյալ երրորդ ազգային հաղորդագրություն,, Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարության 2015 թ. N 41 որոշում:

51. ՀՀ նախագահի աշխատակազմին կից գործող Սևանա լճի խնդիրներով զբաղվող հանձնաժողովի 2009 թ. գործողությունների ծրագրի համաձայն մշակված և հանձնաժողովի կողմից ներկայացված միջոցառումների ժամանակացույց (ՀՀ կառավարության 2010 2. N 876‐Ն որոշում):

52. Մինչև 2030 թ. զբոսաշրջության զարգացման ռազմավարություն:

Առանցքային դիտարկումները, արդյունքները և նախնական հանձնարարականները

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԻՆՏԵԳՐԱՑՎԱԾ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱԳ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

sustainable

sustainable

sustainable development

development

dev

elop

men

t

resil

ience assi

stan

ce

assistance resilience resilience

resilience RESILIENCE

INNOVATION INNOVATION

HOPE

strategic

STR

ATEG

IC

STRATEGIC

STRATEGIC

human-centered

HUMAN-CENTERED

human-centered

human-centered

environment

energy

ENERGY

EFFICIENCY

e�ciency e�ciency

e�ciency

EFFICIENCY

employment

EM

PLO

YMEN

T

employment

employment

employment

opportunitiesopportunities

opportunities

opportunities

STRATEGY

environmentopportunities

OPPORTUNITIES

opportunities environment

OPP

ORT

UN

ITIE

S growth

growth

GROWTH resilience growth

employment

GRO

WTH

hope

energy

energy

EFFICIENCY employment

employment

GROWTH

SUPPORT

hope

ASSISTANCE

democracy

freedom

FRE

EDO

M

freedom rights

humanity

a i d

H O P E

hope



ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

rowth an-centered elopment ights opportunities hope energy...

Documents