یدمحم یعیفر رصان...9 aquarterly research journal research of هغالبلا جهن...
TRANSCRIPT
![Page 1: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/1.jpg)
9
البلاغه نهج منظر از انسان یویدن اتیح در یمعادباور راتیتأث * ناصر رفیعی محمدی
51/55/07رش: یخ پذیتار 90/90/07افت: یخ دریتار دهیچک
معاد یکی از اصول ادیا ولیدی ات اتقااد ه ن ما ه اممقداز وکک دییی
هاشی. از تل دیگ ، اتقاادها ها رها ندمی ناش مهمی از وکک غد دییی می
ها نشا داد وأثد اتقاادها در یدات ندمی، در یدات ندمی دارد. یکی از راه
تیلا یک مقن دییی ک مشقمل ه هالبالغ م اجع ه مقل دییی اتو . نه
ات ، ه صلرت مسقادم غد مسقادم نثار ه خی ف مایشوات امد الملمیدن
مخقلف اتقاواد هو معاد را در یدات انسوووانی هدا ک ده اتووو . این ها ر ملج
شووولد کوو ندمی در هموو یوامت خلدم را در م بووو الهی هویانووی. از ایی می
هاشی. اتقخ اج این نثار تال ه ه وبددن ر خلیش میپدلتوق م اب فکقار ک دا
ولانی ناش مهمی در والی مبانی اتقااد نثار معاد در یدات دندل ندمی، می
همچیدن وعددن الگل رفقوار میواتوووبی ه ا اف اد جوامع ایکا کیی. در اب
ا در زیسووو ملمیوان اف اد جامع داشوووق ولجو هو این نثوار ناش توووازنویه
ا ملمیان خلاهی هلد.تاز وشکدل جامع زمدی
: واژگان کلیدی
.ا، معادها ر ، امام تلی ندالبالغ ، دمعاد، نه
[email protected] هیالعالم یالمصطف* دانشیار جامعه
پژوهشی - فصلنامه علمی های نهج البلاغهپژوهش 59/ شماره 1397 زمستانسال هفدهم /
AQuarterly Research Journal
Research of Nahjolbalagheh
Vol. 17, Winter 2018, No. 59
![Page 2: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/2.jpg)
17
شپژوه
ها ی
ج البلاغه،نه
ستانزم
1397
شماره ،
59
17
مقدمه کی زا شیب که ییجا تا است اسالم نیمب نید جمله از و ید یتوح انیاد مهم اصو از یکی مراد
در .است افتهی اختصاص مهم یاعتقاد اصل نیا به یار یبس اتیروا نیهمچ و ق آن اتیآ پ جم :است شده اشاره نکته چ د به مراد ض ورت یب ا البالغهنهج خطبه. )اندشده م تکب ایدن در که یانیعص و طاعت مقابل در گ اهکاران و موم ان ییپاسخگو. او
201) (35نامه) ب دگان اعما درباره یترال حق یدادرس. دوم (115خطبه) یاله عدالت کامل تحقق. سوم
به باور انیم نیا در. دارد یانسان اتیح مختلف شئون در یشگ ف یتهث ،یاعتقاد اصو به باور اما ،یک ون وامعج مرضالت از یکی آنکه حیتوض. است نیآف نقش یانسان اتیح مختلف ابراد در زین مراد
ق ار یتهث تحت را جامره و خانواده انیک هایناه جار نیا. است یاجتماع و یف د هایناه جار وجود یدمآ اعتقادات و باورها در شهیر هایناه جار نیچ وجود دیت دیب. ک دیم دیتهد را آن سالمت و داده غالب ک دیرو. شودیم مشخص ی ید جوامع با دیجد غ ب جوامع یرفتارها سهیمقا در ام نیا. دارد
و انسان هیدا در ت ها یموضوع ه که یصورت به. است( humanism) ییگ اانسان ،یغ ب جوامع است یترال وندخدا نیف ام ب یمبت ی ید جوامع ک دیرو مقابل در. شودیم یتلق حق یانسان یهاخواسته
وامعج در که متفاوت باور و ک دیرو دو نیا از متهث . است اساس نیهم ب زین تیحقان و حق اریمر و در یمختلف جینتا و متفاوت زین آنها یزندگ سبک و رفتارها شود،یم مشاهده ی ید جوامع و یغ ب متجدد
.دارد یپ انوار پ تو در البالغهنهج. است ی ید متون خود به رجوع یتهث نیا دادن نشان و مطالره یهاروش از یکی
محسوب ماسال نید هیثانو م ابع شمار در د،یمج ق آن از پس یعل حض ت انیمتق یمول هیقدس هام اسبت در و هاحکمت و هانامه ها،خطبه از مختلف یهابخش در نی م المویام. شودیم
ایدن در رادم باور یکل بطور. است نموده یارزشم د یهااشارت انسان یزندگ در مراد اتیتهث به گوناگونگاهم گ و مراد به باور یاث گذار . است اث گذار آخ ت و نیچ درباره حض ت که است بدانجا تا یآ
وبی: » است ف موده یاشخاص نیا یهامشخصه زین گ ید یجا در و( 44حکمت) «المراد ذک لمن ط وبی: »است ف موده انیب طوریا را اف اد نیا في للزاهدین ط ( 204حکمت) «الخ ة في ال اغبین الد
گاه آن یدمرا به باور است، ادی انیشا. است یاجتماع آثار و یف د آثار ب مشتمل یمرادباور یو یدن آثار یدف پاسخ در حض ت. باشد آخ ت یراستا در و ک ده ییتغ نت ش همچون ف د عمل که است موث
به توجه دونب دینبا ک دیم هیتوص و ک دیم اشاره مهم نیبد ک د، اشموعته بود خواسته شانیا از که یخاصاش نیچ ادامه در و اندازدیب عقب را توبه دراز، دیام به و بود دواریام آخ ت به ص فا ک دار و رفتار
نیا في: »ک دیم یمر ف نیچ نیا را در( 230متحک) «ال اغبین برمل فیها یرمل و الزاهدین بقو الد
![Page 3: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/3.jpg)
11
یتأثت
را
ور دبا
معایح در ی
تا
یویدن سان
ان از
ظرمن
هج
ن
غهبال
ال
11
: ک دیم انیب طوریا حض ت را ام نیا راهکار و ک د آماده را خود آخ ت سف و م گ یب ا دیبا عوضوا» وا و الله عباد الله فاتق م بادر م آجالک عمالک
وا و به م یبقی ما ابتاع و بما لک م یز وات ح و ع ک د فقد ل م ج بک
وا و م فقد للموت استرد ظلک (44خطبه) «أ
ی هایتهث به البالغهنهج در یعل حض ت گه بار کلمات خوانش از تا است شده تالش مقاله نیا در .شود اشاره یو یدن اتیح در مراد
الف( آثار فردی باور گ ،ید عبارت به. داشت خواهد یف د یزندگ در مراد به اعتقاد که است ی اتیتهث شامل یف د آثار
ک دیم تالش نیب اب ا. ک د جادیا ی اتییتغ شیخو یشخص یرفتارها در ف د که شودیم موجب امتیق به دانیجاو بهشت به دنیرس و عذاب آتش از نجات موجب که دهد سو یجهت به را خود یرفتارها که
:از عبارت د آثار نیا.شود
.استغفار و زایل شدن گناهان1
هک یف د. است مراد به اعتقاد یف د یکارک ها از یکی استغفار ، یعل نی الموم یام م ت از اهشخوابگ در است احت ی ای شیپهلوها و ندارد خواب شیهاچشم است، م اکیب یحساب س و مراد از
: است ف از نیا ت جمه در یاخ عبارت( 43نامه. )است رفته نیب از استغفار اث ب گ اهانش... و نگ فته ق ارو تقشرت و » م استغفارهم بط ه وب ن . است ب دن نیب از و ک دن پ اک ده یمر ا به قشع ماده از تقشع. «ذ
( 5ص ،21ج ،2551 د،یالحد یابابن/ 213ص ،2ج ،ید یف اه. )ک دیم پ اک ده را اب ها باد که همچ ان ؛د صفحات از گ اهان شدن محو یب ا شده آورده استراره تقشع جایا در زین شارحان یب خ نت به
یاب ها همچون یاله انوار شیپذ از آنها ممانرت و هاجان یهاصفحه ک دن اهیس در گ اهان چ اکه به مراد خوو اث در ف د ساننیبد. شوندیم اهانیگ به دیخورش نور دنیرس مانع که هست د یمت اکم (294ص ،3ج ،2541 ،یبح ان ثمیمابن. )است گ اهان شدن لیزا زین استغفار جهینت و پ ازدیم استغفار
. ذکر و یاد خدا کردن2
هم بذک همهمت : »باشد مراد ادی به همواره ف د که شودیم موجب آن از خوو و مراد ادی ربم ه است یدک دای و ذک بلکه ست،ین زبان لقلقه ص فا ذک نیا که است واضح پ البه( 43نامه،) «شفاه
ذک هلا یهایژگیو از یکی. شود استغفار موجب توانستینم صورتنیا یغ در. جوشدیم درون از کهنما: »دیف مایم نیچ ذک اهل درباره حض ت. آخ ت به توجه از است عبارت
وا فکه طر
نیا ق الخ ة یإل الد
م و وا فیها ه نما ذلك ورا ما فشاهد وا 211 فکه وب اطلر ی هل غ
و في الب زخ أ امة ط
ق حققت و فیه ال
وا عداتها علیهم القیامة هل ذلك غطا فکشف نیا ل م حتی الد نه
ون یس و ال اس ی ی ل ما ی ون که ل ما مر
ون (111خطبه) «یسمر
![Page 4: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/4.jpg)
12
شپژوه
ها ی
ج البلاغه،نه
ستانزم
1397
شماره ،
59
12
.دعا و نیایش3
رد نیرول لباس همچون را دعا ده د،یم ق ار خود شهیپ را آخ ت به رغبت و ایدن در زهد که یاف ادوبی: » ندیگیم نت نیا في للزاهدین ط ولئك الخ ة في ال اغبین الد
وم أ
عا ... اتخذ ق «ثاراد الد
یطیش ا واجد دعا البته( 52نامه) است یاله رحمت خزانه دیکل زین دعا است، ادی انیشا( 204حکمت) یهاهخواست و دعا اجابت به یدوار یام ،یکین و یخ درخواست اخالص، از عبارت د انها از یب خ که است
(52نامه) سودم د
. زهد و عدم دلبستگی به دنیا4
نهاآ. هست د هم دشمن اصال و بوده گ یکدی مقابل آخ ت و ایدن، یعل نیالموحد یمول کالم در هشم د دشمن را آخ ت بب دد، د بدان و بورزد عشق ایدن به یه کس. هست د هم از متفاوت راه دور
از که داندیم زگارانیپ ه صفات از را زهد ه،یح ف محمدبن به یانامه در حض ت( 205حکمت. )استوا: » گ فت د را جاودانه آخ ت و گذشت د سالمت به زودگذر یایدن نیا براجل ذهب وا... ة الخ آجل و الد صاب
أ
هد لذة نیا ز م في الد نیاه ایدن در زهد آخ ت، یجاودانگ و ایدن بودن زودگذر با شخص واقع در( 11نامه) «د وبی: »دیف مایم حض ت زین گ ید یجا در. دادند ق ار شیخو یعمل سلوک را نیاال في للزاهدین ط د
ولئك الخ ة في ال اغبین وا... أ ض
نیا ق ضا الد
م هج شارحان یب خ( 204حکمت) المسیح م هاج علی ق
،(السالم ضفی) البالغة نهج ش و ت جمه. )انددانسته ایدن به یدلبستگ عدم را حیمس یسیع حض ت ها،لذت به گ ید ک د، مشاهده را بهشت لذات قلبش چشم با که یف د اصول( 2254: ص ،4ج
هب که ابدییم را آنجا به رفتن شو چ انآن ف د. ب دینم د یو یدن خوش یهام ت ه و هایخوش (243خطبه) رودیم قب ستان یگیهمسا
با غدا و المضمار الیوم إن : »دیف مایم یگ ید ف از در حض ت «ال ار ة الغای و الج ة السبقة و الس. ک دمي ت بیت دوانیاسب مسابقه روز ب ای را هااسب که شودیم گفته مدتی به مضمار( 12خطبه)
جیتدر هب مدتی آن از پس گ دد، زور پ و ف به خوب تا افزای دمی اسب علوفه ب مدتی که ط یق بدین. باشد حاض مسابقه روز ب ای و آید بی ون خامی از اسب و ب سد عادی حالت به تا ک دمي کم را علوفه
مود،ن ت بیت و دهد ریاضت پس دیده اخال و صالحه اعما به را خود مضمار مدت این در ه کس حا ف دا یدورز غفلت و نمود کوتاهی آن در که ه و ب باید، را بهشت و گی د سبقت امتحان میدان آن در ف دا در( 200ص ،2ج السالم ضیف البالغهنهج ت جمه. رک. )شود داخل آتش در گ دیده ش مسار و خوار
یارابطه اساس نیب ا( 41خطبه. )است آخ ت یف اموش موجب حسابیب یآرزو و امل طو مقابل یزدگ ایدن از باشد شت یب آخ ت ادی ه چه که یبطور دارد وجود یازدگیدن و آخ ت یادآور ی انیم هیدوسو
( 205کمتح. )شودیم کمت آخ ت ادی باشد، شت یب یازدگیدن ه چه مقابل در و شودیم گ فته فاصله در( 132کمتح. )ک دیم یمر ف آخ ت یسخت را ایدن ی ی یش و آخ ت ی ی یش را ایدن یسخت نیهمچ
![Page 5: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/5.jpg)
13
یتأثت
را
ور دبا
معایح در ی
تا
یویدن سان
ان از
ظرمن
هج
ن
غهبال
ال
13
نیا» که است دیمف یه گام ایدن نی الموم یام نگاه ح ز بالد ( 234خطبه) «الخ ة ت
. نزدیکی و مداومت بر قرآن5
راه آن در یگم اه و غش که است یاک دهتیهدا و ک دهحتینص ق آن یعل مول م ت از کف ، ونهمچ ییدردها نیت بزرگ یب ا ق آن. است ف د تیهدا موجب ق آن با ی ینشهم دیت دیب. ندارد در ق آن هنش درباره و ک دیم سفارش ق آن با یدوست به حض ت اساس نیب ا. است شفا یگم اه و نفا
نه : »دیف مایم طوریا امتیقشفع شافع أ الل و م
صد ق نه و م
آن له شفع من أ ع ة القیام یوم الق ف و فیه ش
آن به محل من القیامة یوم الق د ادي فإنه علیه ص اد ی ل القیامة یوم م ل إن أ ی حارث ک بتل ح ثه في م
آن ح ثة غی عمله عاقبة و وا الق ون تباعه و ح ثته من فک وه استد و أ م علی ل ک وه و رب م لیع است صح سک نف
أ
وا و م علیه اتهم وا و آرا ک م فیه استغش هوا ک (.214خطبه) «أ
اولئك : »دیف مایم آخ ت به نسبت راغبان و ایدن شگانیزاهدپ درباره البالغهنهج از یف از در حض توم
وا ق آن ... اتخذ که اندگفته یعل یمول کالم یتفس در شاحان یب خ( 204حکمت«. ) شرارا الق
( 2254: ص ،4ج السالم، فیض البالغةنهج ش و ت جمه. )است دورن زنت و شیآرا شرار از م اد آنق مقاصد درک و آموزش حا در وستهیپ آنان: دیگویم ق آن یب ا شرار استراره ش در ثمیم ابن
یظاه مداومت، نیا البته( 192ص ،3ج ثم،یمابن. )است بدن هم اه که نی یز لباس همان د هست د، را شاوام و نموده ا یاح را احکامش و نموده یزندگ قلوبشان در ق آن که است ینحو به بلکه ست،ین
( 122ص ،3ج ،2514 ،یموسو . ) ندیگیم بکار حزونم ق آن، اتیآ تدب با تالوت: ک دیم انیب صورت نیبد را مداومت آداب گ ید یف از در حض ت
نیرالنصب و قیتشو ب دا اتیآ به توجه ق آن، از شیخو یدردها یدارو گ فتن ش،یخو جان ک دن ،یاله اهشگیپ در رفتن سجده و رکوع م اک،یب یاتیآ ب اب در ناله با توأم مواجهه ،یزندگ در آن ک دن
: دارد مر ا یز هیآ لیذ حض ت شیف ما رسدیم نت به( 295خطبه. )جه م آتش از ییرها درخواستؤمن إنما» وا إذا الذین بآیات ا ی ک وا بها ذ جدا خ وا و س هم بحمد سبح م و رب ون ل ه ( 23:جدهس) «یستکب
باشد دوزخ اهل م گ از پس ق آن یقار بسا چه و ستین یکاف ق آن ق الت ص و اساس نیب ا (225خطبه) نمود شهیپ اطاعت ق آن مقابل در دیبا بلکه ،(112حکمت)
چ اکه د؛یاشب آن وانیپ و ق آن بذرافشانان از که ک دیم هیتوص حض ت که است بدانجا تا ق ان تیاهم. گ ددیم قیتصد سخ ش که است یا دهیگو و شده فتهیپذ شفاعتش که است یاک دهشفاعت ق آن
( 214خطبه. ) دیگیم ق ار شیپذ مورد ق آن تیشکا و شفاعت حا ه به
.خوف از خدا6
نیا لیدل حض ت. است گ فته ف ا خوو نیا را وجودش س اس و دارد خوو خدا از خ دم د شخصنصب : »داندیم امتیق از ت س را خوو
دم ... بدنه الخوو أ
مانه الخوو ق
ف از در حض ت( 25خطبه) «ل
![Page 6: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/6.jpg)
11
شپژوه
ها ی
ج البلاغه،نه
ستانزم
1397
شماره ،
59
11
خدا، امن ادی با و هست د ل زان آتش یهاشرله همچون مراد ادی یادآور ی با یب خ که دیف مایم یگ ید عقاب ست از همه هایا. ل زندیم دیب همچون و شده ت بانشانیگ که شودیم انیگ چ انآن چشمانش
(91خطبه. )است ادهد جهت شیخو اعما به دارد، خداوند از که یخوف نیا به توجه با باور مراد انسان است، ذک انیشا
زین ف د زحمت و رنج موجب خوو نیا ویا از. داد خواهد انجام یعمل صورت به را خوو واقع در و: دان دیم گ اه از اجت اب موجب را خدا از ت س ییجا در حض ت( 141ص ،4ج د،یالحدیاب ابن. )شودیموا» م ما الله من فاحذر ک د،یم هیتوص حض ت( 15خطبه) «بترذی لیست خشیة اخشوه و نفسه من حذرک
. اشتد دیام و ظن حسن خداوند به دیبا حا نیع در اما د،یک دیشد را خوو نیا دیبا دیتوانیم ه چه. دباش یم بهشت یدرها از در دو نیا که رجا و خوو به ک دیم ام حض ت اساس نیب ا( 210خطبه)
حق به فتمر آن و هست د علت کی مرلو دو نیا بلکه ست د،ین یگ ید علت هایا از کیچیه البته ر فتم حصو با چ اکه شود؛یم هاانسان در یار یبس لیفضا جادیا موجب رجا و خوو انیم جمع. یترال
و ب ص موجب زین دو نیا تحقق و شودیم جادیا یو در ثواب به دیام و عذاب از خوو خداوند، به نیقی و (154ص ،4ج ثم،یمابن. )شودیم یب دبار
داری. تهجد و شب زنده7
چشمانش به خواب و بوده دارزنده شب مرد خوو از که است آن مرادباور شخص یهانشانه از یکی خاص صحابه از یکی به خطاب گ ید یف از در نی الموم یام حض ت( 43 نامه. )ندارد راه
است( ح س کینزد) یساعت نیا... اندبسته د آخ ت به که اید در انیپارسا حا به خوشا: دیف مایم شب است، ذک انیشا( 25خطبه. )گ ددیم روا آنکه مگ ک د،ینم درخواست و دعا یاب ده آن در که
(540ص ،19ج ،یمجلس. )است امتیق در نور موجب زین یدار زنده
. آمادگی برای آخرت8
به سف ات ک د ایمه را طیش ا تا است تالش در باشد، داشته شیپ در مهم یمساف ت یشخص ه اگ گاه اشیزندگ طو در سف نیت مهم از که یکس حا . شود انجام یخوب و اشدب داشته آخ ت یر ی یآ
من : » ک د بکس را سف نیا یب ا لزم یآمادگ تا است تالش در باشد، داشته یکاف التفات آن به نسبترد تذک ست،ین سف مطلق جا،یا در سف از م اد نیمفس یار یبس م ت از( 120حکمت) «استرد السف ب نیهمچ ( 21ص ،21ج ،2514،یشوشت / 433ص ،3ج ثم،یمابن. )است آخ ت سف م اد بلکه
م : » اندداده دستور سف نیا یب ا یآمادگ ب ص احت ،بهیگ ید ف از در حض ت الجتهاد و بالجد فرلیک ب و ه
د و السترداد و الته زین نیمتق صفات از یکی کهیا ب برالوه( 150خطبه) «الزاد م ز في التزو
م گ، یکینزد از است عبارت م گ یب ا یآمادگ لیدل از لیدل سه( 11نامه. )است آخ ت یب ا تالش به که یف د اساس نیهم ب ( 150خطبه. )م گ از ی یجلوگ امکان عدم نیهمچ و م گ بودن ناگهان
![Page 7: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/7.jpg)
13
یتأثت
را
ور دبا
معایح در ی
تا
یویدن سان
ان از
ظرمن
هج
ن
غهبال
ال
13
گاهم گ م تبه نحو هب دارد ایدن در که یف صت از رسدیم ف ا م گش زود ای ید که داندیم و دهیرس یآ: » ک دیم مط را پ سش نیا حض ت ویا از( 221خطبه. )ک دیم صالح عمل و ک ده استفاده احسن
ب فمن ق ب من و عاملها من الج ة إلی أ
ق (11نامه) «عاملها من ال ار إلی أ
. گریه9
م غض رجا بقي و : » است هیگ و اشک ،یمرادباور آثار از گ ید یکی بصاره و الم جع ذک أ
را أ
م وعه م .شودیم دگانید شدن انیگ موجب زیرستاخ از خوو ساننیبد( 51خطبه) «المحش خوو د یاله عشق ؛(91خطبه) خدا از خوو: شم دیم ب را هیگ خاستگاه چ د یگ ید یف ازها در حض ت
اب زین را هیگ خاستگاه سه نیا توانیم است، ذک انیشا(. 214خطبه) گ اهان ب هیگ ؛(31خطبه) یاله عشق ویا از و دیآیم لینا الله لقا به امتیق روز در مومن ییسو از. دانست م تبط یمرادباور
که شودینم موجب یترال حق به او عشق نیا اما. شودیم او هیگ موجب دارد خداوند به که یدالوصفیزا از و ودهنم ذلت احساس او مقابل در یاله عتمت ش اخت با یآدم. باشد نداشته خوو خداوند به نسبت چگونه که شودیم انیگ زین امتیق در اعما سخت محاسبه از یآدم گ ید یسو از. ک دیم هیگ خوو
لرب و لهو مانع را م گ ادی گ ید یف از در حض ت. شود رها آخ ت دردناک و سوزناک عذاب از تواندیمي الله و . »داندیم ي إن (24خطبه) «الموت ذک اللرب من لیم ر
. خاموشی و سکوت11
: هست د سکوت اهل لیدل نیا به که است امتیق از ت س زاهدان یهامشخصه از یکیرا و رجا بقي و »
م أ وعه م م المحش خوو د وع خالف و ناد ش ید بین فه وم ساکت و مقم «مکر
که ار آنچه ت ها نه د،یف مایم و ک دیم سفارش زبان از مواظبت ب گ ید یف از در حض ت( 51خطبه) جوار و اعضا همه ب خداوند چ اکه م؛یینگو سخن م،یدانیم ه چه درباره بلکه م،یندار آن از یش اخت یابابن( 521حکمت. )آوردیم بهانه و لیدل شخص ب آنها با امتیق روز و اندک ده واجب را یاحکام یدوم و ییگودروغ یاول که ک دیم انیب طوریا را ک دیم هیتوص حض ت که یام دو نیا از م اد دیالحد
(515: ص ،29ج الحدید، أبي لبن البالغة نهج ش . )یندار نیقی که یام دربباره سخن
. فروبردن خشم11
همه بالکل و) دست و زبان ب دیبا خشم یب اف وختگ ه گام ک دیم هیتوص اشت مالک به حض تنفك حمیة املك :»است مراد ادی در ام نیا راهکار. بود مسلط( جوار و اعضا
ك سورة و أ سطوة و حد
ل من احت س و لسانك غ ب و یدك خی و البادرة بکف ذلك ک ن حتی السطوة ته ك یسک تملك ف غضب
م لن و الختیار کث حتی نفسك من ذلك تحک ومك ت م ك إلی المراد بذک ه (35نامه) «رب
![Page 8: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/8.jpg)
16
شپژوه
ها ی
ج البلاغه،نه
ستانزم
1397
شماره ،
59
16
. توبه12
عباد ن ال. »ک دیم توبه و شم ده متیغ را ف صت نیا دارد، توبه ف صت ایدن در مرادباور انسانهمل الخ ا و الله و و م سل ال رشاد فی ة في م جساد راحة و ال
و ة البقی مهل و الحتشاد باحة و ال
ف ن بل الحوبة انفسا و التوبة إنتار و المشیة أ
و و ال وع و المضیق و الض ك ق ه بل و الز
ق
وم ق الغالب د
تت قتدر الرزیز إخذة و الم آن یب خ که 25 خطبه یانیپا یف ازها نیا از پس یرض دیس( 25خطبه) «الم .دیگو یم سخن نیحاض یهااضط اب و هاهیگ از اند،دهینام غ ا خطبه را
. عمل صالح13
انیپا در و ک دیم هیتوص ورع و صب و کارها در استقامت و صالح عمل اتمام و انجام به حض ت م الرمل الرمل : »است کار در یتینها و انیپا که ک دیم نشان خاط هایة ث هایة ال قامة الست و ال
م الستقامة م إن الورع الورع و الصب الصب ث وا نهایة لک م إلی فانته علم ص و به( 214خطبه) «نهایتک گاه و مراد به فع و : »شودینم یبهشت شخص جه م و بهشت از یآ م ر عن وافص ف ال ار و الج ة علم له
م الج ة وهه ج وا و و بل ق
عمالهم ال ار إلی أ
که است یعلم بلکه ص و علم نه مهم ویا از( 244خطبه) «به
گاه اساس نیهم ب . باشد علم آن یراستا در که یعمل باشد؛ عمل آن هم اه رفتن موجب م گ از یآ( 52حکمت) «الخی ات إلی[ في] سارع الموت ارتقب من : »شودیم یخ یکارها انجام یسو به شخص
نموده یروز یو به خداوند آنچه به ق اعت از است عبارت ک د،یم انیب حض ت که صالح اعما از یکیوبی: » است ع و للحساب عمل و المراد ذک لمن ط
(44حکمت) «الله عن رضي و بالکفاو ق
ها . اجتناب از زشتی14
م اکیب جه م به به رفتن از و بهشت به دنیرس مشتا که یکس نی الموم یام حض ت م ت از. ک دیم اجت اب ح ام یکارها انجام از و ک دیم یدور ینفسان یهاخواهش و هاشهوت از است،
(52حکمت)
آثار اجتماعی ب( و ادهد ق ار یتهث تحت را جامره آثار نیا. است یاجتماع آثار حوزه در مراد به اعتقاد آثار از یادسته
.شودیم جامره سرادت موجب
.پرهیز از ظلم و ستم1
ن الله و : » ک د اجت اب گ انید به ستم و ظلم از ف د که شودیم موجب مراد به اعتقادب ل
علی یت أ
سهدا السردان حسك و م ج أ
غال في أ
صفدا ال حب م
ن من إلي أ
لقی أ
وله و الله أ الما ظ القیامة یوم رس
اریبس امتیق روز در امب یپ و خداوند با ستمکار مالقات خطبه نیا در( 114خطبه) «الرباد لبرض
![Page 9: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/9.jpg)
10
یتأثت
را
ور دبا
معایح در ی
تا
یویدن سان
ان از
ظرمن
هج
ن
غهبال
ال
10
. اندبازداشته ستم و ظلم از را م دم و انیاط اف زین یگ ید یف ازها در حض ت. است شده شم ده مذموم بودن یانف و ایدن یدار یناپا ب ستم و ظلم یهودگیب دادن نشان یراستا در شانیا( 291خطبه ؛52نامه)
ظلم کیف : »ک دیم اشاره انسان جسمحدا أ
س ع ل فس أ ها البلی إلی ی ول ف
و و ق ها ث یال في یط ول ل «ح
و( 112حکمت. )ک دیم یمر ف ب دگان به ظلم را امتیق زادتوشه نیبدت گ ید یف از در( 114خطبه). دان دیم ایدن یر ی متلوم ب ظالم ظلم روز از دت یشد را امتیق روز یر ی ظالم از متلوم انتقام روز
. دمانینم مجازات بدون که است ییهاظلم س خ از ب دگان ب ظلم است، ذک انیشا( 142حکمت) آخ ت رد عقابش و یبازپ س اما دهد، مهلت ایدن نیا در یروز چ د ستمگ به خداوند بسا چه( 214خطبه)
(91خطبه. )است یحتم
. پرهیز ار غصب2
از یزیچ گ فتن یمر ا به لغت در غصب. است غصب از اجت اب مراد، به باور یاجتماع آثار گ ید از ،است ستم و ظلم قیمصاد از یکی واقع در غصب البته( 514ص ،4ج ،ید یف اه. )است قه و ظلم یرو
مالقات نی الموم یام حض ت. است شده آورده یمستقل ع وان لیذ جایا در تشیاهم لیدل به اما یف از در حض ت( 114خطبه. )شم دیم حیقب اریبس را امتیق روز در امب یپ و خداوند با غاصب
علی هن ر الدار في الغصیب [ الغصب ] الحج : » ک دیم انیب طوریا را یزندگ در غصب یتهث گ ید در یبح ان شار . است آن ی انیو گ وگان خانه، یب ا در یغصب س جایا در( 140حکمت) «خ ابها
دارد تمگ س شخص یب ا یستمکار که است یامد یپ ه از هیک ا مطلب نیا است، مرتقد تیروا نیا لیذ یهول اک آثار یدارا غصب اتیروا در( 423ص ،3ج ثم،یمابن. )است ظلم یب ا ی انیو از هیک ا زین و
یپوشچشم مومن، ما غاصب شخص به خدا یتوجهیب و یگ دانیرو: از عبارت د آنها از یب خ که است 2404،یکاشان ضیف) عذاب یب اب هفت ،(115ص ،2404ه،یبابوابن) غاصب یهایکین ب خداوند
(.241ص ،200ج ،یمجلس) بهشت یبو ح مت ،(2014 ،ص22ج
. پرهیز از رشوه3
و شوهر مذمت ب همواره اتیآ و اتیروا در و نبوده اسالم نییآ دییته مورد یطیش ا چیه تحت رشوه ده ده شوهر و ندهیگ رشوه یزشت. است مراد به باور رهاورد رشوه از زیپ ه. است شده دیتهک آن بد عواقب
ما ردیدا به کسی ه گام شب: » شودیم مشخص ف موده انیب البالغهنهج در حض ت که یاواقره در را آن اگوی که شدم مت ف آن از چ ان بود ظ و آن در مرجونی داشت، حلوا از پ پوشیده س ظ فی و آمد
این هک صدقه؟ یا زکات یا است؟ هدیه: گفتم او به! ک دند مخلوط آن ک ده قی یا سمی، مار دهان آب با زنان: مگفت. است هدیه بلکه صدقه، نه است زکات نه نه،: گفت. است ح ام پیامب بیت اهل ما ب دو
یا شدی؟ زده جن یا شده آشفته عقلت یا بف یبی؟ م ا که شدی وارد دین راه از آیا بگ ی د، تو ب م ده بچه حیقب لغزش نیهمچ و عقل یلیترط و غفلت خواب با رشوه به اقدام(. 114خطبه) «گویی؟می هذیان
![Page 10: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/10.jpg)
11
شپژوه
ها ی
ج البلاغه،نه
ستانزم
1397
شماره ،
59
11
و ایدن بودن ذرزودگ به اعتقاد هیسا در زین رشوه از زیپ ه. ب د پ اه خدا به دیبا باره نیا در که شودیم یعمل (114خطبه.رک. )دارد امکان یو یدن یهانرمت
پرهیز از خیانت و فریبکاری. 4
من یغدر ما و : » دیف مایم یعل حض ت. است انتیخ از اجت اب ،یمرادباور آثار از گ ید یکی درغ زین مانیپ ت ک و عهد نقض به و است ک دن ت ک یمر ا به غدر واژه( 42خطبه) «الم جع کیف علم
نشانه را شکنمانیپ و ن ین و مک که یب خ مقابل در حض ت( 125ص فارس،ابن. )شودیم گفته( 100خطبه. )تاس دوزخ مستحق که دانسته کف و گ اه را یشک مانیپ و گ فته موضع دان د،یم استیک
مت صد د،کینم ابا یترال حق با مخالفت از که یف د اما. داندیم ن ین مک و مانع را یاله ینه حض ت فارشس که شده ینه بدانجا تا یبکار یف ی ید متون ب اساس( 42خطبه. رک) . ن ین یب ا است یف صت دیبا که همچ ان البته( 122ص ،11ج ،یمجلس. )نشود عمل عهد خالو زین کفار به نسبت یحت شده
(100خطبه. )بود غافل دینبا زین بکارانیف ن ین مقابل در شود، اجت اب یبکار یف از
.پرهیز از امتیازدهی5
یباز یپارت به م دم نیب در که است یاجتماع مفاسد جمله از و زشت یهادهیپد از یکی یازدهیامت اختصاص یب ا لیعق ب ادرش درخواست یماج ا از 114 خطبه در حض ت. است مشهور «پ ب د» و
یگ س گ تشد از کودکانش و بود یفق شدت به که لیعق. دیگویم سخن الما تیب از یشت یب سهم. ک دیم ارتک را درخواستش م تبه نیچ د حض ت از بود، ک ده ییتغ شانیرو و رن و دهیژول شانیموها
آن ارتح با تا ب د لیعق بدن کینزد بود، شده گداخته اتش در که را یآه ل،یعق ت به یب ا حض ت :دیف مایم لیعق به خطاب ادامه در حض ت. شد لیعق ناله موجب گداخته آهن ح ارت و دیبگ عب ت
عقیل یا»حماها حدیدة من تئن أ
ها أ ني و للربه إنسان ها سج ها نار إلی تج لغضبه جبار
ذی من تئن أ
و ال
لن ل ار یاله عذاب دیشد ح ارت ،یو یدن فیخف ح ارت نیا با حض ت جایا در( 114خطبه) «لتی من أ
.تاس شده یمر ف ندادن ازیامت موجب جه م آتش و امتیق از ت س ساننیبد. ک دیم لیعق ادآوری
.اصالح فرهنگی6
یس ال ص یسو به زین جامره تا است تالش در بلکه ست،ین خودش فک به ت ها مرادباور انسان امتیق دای با که دارند اشاره یاعده به یف از در حض ت. است ی ید یهاآموزه جیت و با آنها تالش. ک د
از غیتبل ،یام حض ت لسان در( 51خطبه. )پ دازندیم خداوند یسو به غیتبل و دعوت کار به مخلصانه شانییناتوا اندازه به دیبا ب دگان. است گذاشته ب دگان عهده ب خداوند که است یواجب حقو جمله
فک به دینبا ص فا البته( 124خطبه. )نک د غیدر آنان حتینص از و نموده ی خواهیخ گ انید به نسبتغ. ک د اصال را خود دیبا آن از شیپ بلکه بود، گ انید حتینص بدون داز انیت همچون عمل یب مبل
![Page 11: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/11.jpg)
19
یتأثت
را
ور دبا
معایح در ی
تا
یویدن سان
ان از
ظرمن
هج
ن
غهبال
ال
19
(551حکمت. )است کمان
.انفاق7
و اشتهد یاقتصاد توازن در یمهم نقش انفا . است انفا اسالم، یاخالق و یارزش یمبان از یکی اعتقاد رهاورد را انفا نی الموم یام حض ت. دارد ییبسزا نقش جامره یاقتصاد تیوضر بهبود درهل من وجدت إذا و : » دیف مایم بارهنیا در حسن امام به یانامه در حض ت. داندیم مراد به
أ
ة وافیك القیامة یوم إلی زادك لك یحمل من الفاق ل و فاغت مه إلیه تحتاج حیث غدا به فی کث و إیاه ه حم
أ
نت و تزویده من ادر أ
ه فلرلك علیه ق ب ه فال تطل ف ستادن ع وان به انفا جایا در( 52نامه) «تجد
بی غت قیط دو به را ک دن احسان و دادن صدقه حض ت. است شده یمر ف زیرستاخ یب ا یازادتوشه ازین گامه به آنجا و کشدیم دوش به را آن امتیق روز تا یفق که است یاتوشه صدقه. او : است ک ده
. است هآمد یاسترار بطور توشه حامل صفت صدقه ندهیگ یب ویا از. دهدیم بازپس یو به دیشد آن یتت گدس روز در تا یاز ینیب حا در ده دهصدقه ط و از است یوام قتیحق در یفق به صدقه. دوم
ق آن اتیآ یب خ به اشاره ضمن انفا به هیتوص جهت حض ت( 42ص ،3ج ثم،یمابن. ) دیگ بازپس را با تگانف ش دارید و امب انیپ با ی ینشهم و خدا با یگیهمسا را اف اد نیا عاقبت ،(22:دیحد/ 1:محمد)
وا: » داندیم آنها م فبادر عمالک وا به ون له بهم رافق داره في الله جی ان مع تک س م و ر زاره
ک م و ماللکته أ
أ
م سماعه ن أ
بدا نار حسیس تسمع أ
م صان و أ جساده
ن أ
وب تلقی أ غ (225خطبه) «نصبا و ا ل
بخیل دم از شگفتم در: »شده گفته طوریا آن مذمت در البالغهنهج در که است بخل انفا ، مقابل در پس. دهدیم دست از جویدمی که را توانگ ی و شتابدیم است، گ یزان آن از که ت گدستی و بفق از که( 214حکمت) .«رس دمی حسابش به توانگ ان مان د آخ ت در و نمایدمی زندگی ت گدستان مان د دنیا در . دهدیم کف از را آخ ت و ایدن ساننیبد
.هدایت دیگران8
یتدب یب ا اف اد نیبهت کامل یهاانسا ع وان به اطهار المه همه و یعل نی الموم یام دیت دیب م دم هب خطاب حض ت انیم نیا در. هست د نیبهت آن مطابق عمل و یمرادباور در المه. هست د جامره ست،ا یاله ام عیمط خودش که یکس از دیبا فت ه همچون یمواقر در که ک دیم نشان خاط بص ه
نیچ البته د، نیگیم ق ار بهشت یمس در م دم است، مرادباور که یحاکم نیچ از ی و یپ با. نمود ی و یپن ذلك ع د استطاع فمن : »باشدیم یتلخ و یسخت با هم اه بسا چه ی یمس
عز الله لیع نفسه یرتقل أ
وني فإن فلیفرل جل و م طرت ي أ م فإن ک و دیدة ش مشقة ذا کان إن و الج ة سبیل علی الله شا إن حامل
ة یسم که یحال در است، شده دهیچیپ هایسخت با بهشت راه حض ت، م ت از( 234خطبه) «م ی ة مذاق
(214خطبه. )است شهوات با هم اه جه م
![Page 12: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/12.jpg)
27
شپژوه
ها ی
ج البلاغه،نه
ستانزم
1397
شماره ،
59
27
گیرینتیجه
یکی وانع به البالغهنهج. دارد انسان یو یدن اتیح در یاک دهنییتر و یمهم نقش مراد به اعتقاد البالغهنهج در یمرادباور یف د آثار جمله از. است ک ده اشاره آثار نیا از یب خ به اسالم نید مهم متون از ب مداومت ا؛یدن به یدلبستگ عدم ش؛یاین خدا؛ ادی گ اهان؛ شدن لیزا: نمود اشاره موارد نیا به توانیم
.هایزشت از اجت اب صالح؛ عمل توبه؛ ق آن؛ در هات نه مرادباور ف د باور واقع در. باشدیم زین یاجتماع آثار یدارا ،یف د آثار ب عالوه یباور مراد. دارد یکمبار یاث ها زین اجتماع و خانواده ساحت در یر ی خودش از ونیب در بلکه اش،یشخص یزندگ ؛یازدهیامت از زیپ ه رشوه؛ از زهیپ غصب؛ از اجت اب ستم؛ و ظلم از زیپ ه: از عبارت د آثار نیا از یب خ
. گ انید تیهدا انفا ؛. دارد یمبارک آثار جامره اف اد و ف د سرادت در یزندگ در ک دن یساز هینهاد و آثار نیا به تیع ا و توجه
اظ ن را خداوند چ اکه است؛ شیخو گفتار و ک دار ش،یب م اقب اشروزم ه اتیح طو در مرادباور ف دگاه زیچ همه باطن و ظاه از که یخداوند داند؛یم خود سک ات و ح کات همه یزیچ چیه و داشته یآ
زین یگ ید یس ا بلکه ست،ین راه انیپا ایدن نیا که داندیم ف د نیهمچ . نمود پ هان او از توانینم را ستیز در او غم و هم تمام ویا از. باشد پاسخگو دیبا خود یکارها همه مقابل در شخص که هست
.دارد یپ در را یعقب سرادت که است یاموم انه
![Page 13: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/13.jpg)
21
یتأثت
را
ور دبا
معایح در ی
تا
یویدن سان
ان از
ظرمن
هج
ن
غهبال
ال
21
منابع
میک ق آن اهیم؛اب ابوالفضررل محمد: مصررحح ؛البالغهنهج شرر الله؛ هبه بن عبدالحمید الحدید، أبي ابن .2 . 2404 ،ال جفي الم عشي اللهآیة مکتبة: قم ،2ج . 2404 ،اسالمی تبلیغات دفت : قم ؛اللغة مقائيس معجم احمد؛ الحسین ابو فارس، ابن .1 . 2404 ؛ ال ضي الش یف دار: قم ،1ج ؛األعمال عقاب و األعمال ثواب؛ علی بن محمد بابویه،ابن .5 .ش2541 الکتاب، نش دفت ،1ج ؛البالغهنهج ش ؛یبح ان ثمیم بن یعل ثم،یمابن .4 . 2424 ،هج ت: قم ؛ صالح صبحي؛ مصحح ؛البالغة نهج حسین؛ بن محمد ال ضی، ش یف .3 ،تصررحیح؛ موسررسررة نهج البالغه 2ج ؛البالغهنهج شرر یف الصررباغه بهج ؛یمحمدتق ،یشرروشررت .4 .ش2514 ،ی کبیام: ه انط . 2420،هج ت: قم ،1ج ؛العين احمد؛ بن خلیل ف اهیدی، .1 نش و چاپ مؤسرسه: ته ان ،3ج ؛البالغة نهج شر و ت جمه ؛نقی علی اصرفهانی، السرالم فیض .2
.ش 2519 ،السالم فیض المؤم ین أمی ماممکتبة ال: اصفهان ،2ج ؛الوافي م تضی؛ شاه بن محسن محمد کاشرانی، فیض .9
. ، 2404 علی . 2404 الوفا ، موسسه: وتیب 200و 19ج ؛بحاراالنوار محمدباق ؛ ،یمجلس .20 المحجة دار -الک م ال سررو دار: وتیب ،2ج ؛البالغهنهج شرر ؛علی عباس دیسرر ،یموسررو .22 . 2422 ضا ،یالب
![Page 14: یدمحم یعیفر رصان...9 AQuarterly Research Journal Research of هغالبلا جهن رظنم زا ناسنا یوین تایح ر یرواباعم تاریثأت * یدمحم](https://reader033.vdocuments.us/reader033/viewer/2022050516/5fa01af779176445156ea738/html5/thumbnails/14.jpg)
22