muáaš m¿éaš - textbooks · pdf filemuáaš...

muÁaš m¿éaš

nkšãiy - Ïu©lh« M©L

jäœehL muR

Ïytr¥ ghlüš tH§F«

Â£l¤Â‹ Ñœ btëæl¥g£lJ

(é‰gid¡F m‹W)

Ô©lhik xU ght¢braš

Ô©lhik xU bgU§F‰w«

Ô©lhikkåj¤j‹ika‰wbraš

jäœehL ghlüš k‰W«

fšéæaš gâfŸ fHf«

fšÿç¢rhiy,br‹id-600006

ii iii

jäœehL muR

Kj‰gÂ¥ò -2005

ÂU¤ÂagÂ¥ò -2017

FG jiyt®

Kidt® nrh. R¥Ãukâa‹,

jiyt®,ghl¤Â£l¡FG,

K‹dhŸnguhÁça®k‰W«

Jiw¤jiyt®,muÁašJiw,

kJiufhkuhr®gšfiy¡fHf«.

ruRtÂÏšy«,87/25,br£o¤bjU,

ma‹òu«,br‹id-23.

nkyhŒths®fŸ

Kidt® t. eh. éRtehj‹ Kidt® v. fU¥g‹

Ïiz¥nguhÁça® éçÎiuahs®(nj®Îãiy)

muÁašJiw,khãy¡fšÿç, muÁašJiw,khãy¡fšÿç,

br‹id-5 br‹id-5

üyhÁça®fŸ

Kidt® nfh. Rªjuuhk‹ Kidt® f. gHå¢rhä,

KJãiyg£ljhçMÁça® jåéçÎiuahs®,

(muÁašm¿éaš),v«.v«.V. m©zhbghJthœéašika«,

muÁd®nkåiy¥gŸë, br‹id¥gšfiy¡fHf«,

gšyhtu«,br‹id-43 br‹id-5

ÂUkÂ nfh. tRkÂ Kidt® v‹. nf. Fknur‹ uhrh

cjé¤jiyikahÁçia, éçÎiuahs®,muÁašJiw,

nyhfehj‹jhuhó®nk.ã.gŸë, m©zhkiy¥gšfiy¡fHf«,

ma‹òu«,br‹id-23 m©zhkiyef®

éiy : %.

ghl§fŸjahç¥òjäœehLmuR¡fhfgŸë¡fšéÏa¡ff«,jäœehL

Ïªüš60í.v°.v«.jhëšm¢Ál¥g£LŸsJ.

M¥br£Kiwæšm¢Á£nlh®:

ii iii

K‹Diu

kåj‹ j‹Dila ÂwikfŸ k‰W« g©òfë‹ Jiz¡ bfh©L

Ïju cæ®thœ Ïd§fS¡F« nkyhd thœ¡ifia miltj‰F rKjha«

têtif brŒ»‹wJ. rKjha¤Âš V‰gL« rKjha nkhjšfis Ô®¤J it¤J

j‹Dl‹ thœ»‹w k¡fSl‹ xU§»izªJ, RKfkhf thœtj‰F muÁaš

cjÎ»wJ. muR k‰W« murh§f¤Jl‹ bjhl®òila kåj‹ muÁaš m¿éaè‹

fU¥bghUshf ÏU¡»wh‹. mwbe¿, j¤Jt« k‰W« bghUëaš ngh‹wit

mšyhkš kåjDila thœéš muÁaè‹ Ïašig m¿tj‰F cjÎ»‹w fšé¥

Ãçthf muÁaš m¿éaš cŸsJ. rKjha, muÁaš k‰W« bghUshjhu Jiwfëš

V‰g£oU¡»‹w kh‰w§fis¡ fU¤Âš bfh©L 12« tF¥ò ghl¤Â£l« ÂU¤Â

mik¡f¥g£LŸsJ.Ï¥ghl¤Â£l«muÁaèšg§nf‰ò,k‰W«M£ÁæšV‰gl¡Toa

Ãu¢ridfnshLbjhl®òilafšéa¿ités¡F«tifæšjahç¡f¥g£oU¡»wJ.

21« ü‰wh©oš jhuhskakh¡fš k‰W« cyfkakh¡fš ngh‹w g‹dh£L

muÁaèš V‰g£LŸs òÂa kh‰w§fŸ Ï¥ghl¤Â£l¤Âš brhšy¥g£LŸsd.

gÂbdh‹wh« tF¥Ãš brhšy¥g£LŸs ghl¤Â£l¤njhL g‹åbu©lh« tF¥ò

ghl¤Â£l« bjhl®ògL¤j¥g£LŸsJ. nkšãiy fšé k£l¤Âš éU¥g¥ghlkhf

muÁaš m¿éaš f‰F« khzt®fŸ khãy k‰W« k¤Âa muRfë‹ gâ¡fhf

el¤J« bghJ¤nj®Îfëš Áwªj Kiwæš g§nf‰f C¡Fé¡F« tifæš

brhšy¥g£oU»‹wJ.

všiyfŸ k‰W« F¿¡nfhŸfŸ

m. všiyfŸ

muÁašfU¤JK‹ got§fŸ (fU¤J¡fŸ) k‰W«Kiwfism¿ªJmt‰¿‹

bghUs¿ªJÂwdhŒÎbrŒjš.

khzt®fisbghW¥òilaÁwªjFok¡fshfM¡Fjš.

muÁašm¿éaš,r£l«k‰W«brŒÂ¤Jiw¥g‰¿aca®fšé¡Fkhzt®fis

jah®brŒjš.

M. F¿¡nfhŸfŸ

cy»‹ gy ehLfëY« fhz¥gL«muÁaèš g§nf‰òM®t¤ijC¡Fé¤jš

k‰W« muÁaš f£Á KiwfŸ mt‰nwhL bjhl®òila j‹dy¡FG¡fŸ

ngh‹wt‰iwm¿ªJbfhŸSjš.

r£l¤Jiw, brayh¡f¤Jiw cwÎfŸ k‰W« mÂfhu¥ó®tkhf vL¡f¥gl

nt©oabfhŸiffisKoÎbrŒjš.mÂfhut®¡f«,ÚÂ¤JiwÏt‰¿‹g§F

gâfistiuaW¤jš.

Foik¢ RjªÂu«, Fok¡fŸ ey‹ k‰W« njr ghJfh¥ò bjhl®òila

bfhŸiffisKoÎbrŒjš.

Ïa‰w¥gL« r£l§fŸ muÁaš mik¥ògo bršy¤j¡fitah, mšyitah

v‹gij c¢r ÚÂk‹w« KoÎ brŒtÂš v¤jifa g§F gâ M‰w nt©L«

v‹gjidbjëthfm¿ªJbfhŸSjš.

iv v

g‹dh£Lmik¥ÃšãiwªJŸsKiwfisf©l¿ªJmt‰iwétç¡»wJ.

cyfséšV‰gL«r¢ruÎfŸmt‰iwÔ®¤Jit¡F«KiwfŸ,ehLfŸx‹Wnr®ªJ

V‰gL¤J«ÏuhQtmik¥ò¡fhdNœãiyfŸk‰W«ehLfS¡»ilnaeilbgW«

ngu§fŸ, g‹dh£L mik¥òfŸ nkY« »H¡F k‰W« nk‰F k‰W« tl¡F k‰W«

bj‰FÏitfëilnaV‰gL« nt‰WikfŸM»at‰iw¤Ô®¤Jit¡F«KiwfŸ

M»adÎ«és¡f¥g£LŸsd.

Ïªüiy M¡Ftj‰F Jizòçªj FG cW¥Ãd®fŸ k‰W« MÁça®fŸ,

jäœeh£Lmurh§fnkšãiyfšé¤Jiw,mÂfhçfS¡F.ÏªüiyÏa‰Wtj‰fhd

gâia mt®fël« x¥gil¤jj‰F mt®fSila ghuh£Ljiy bjçé¤J¡

bfhŸ»‹wd®.

jiyt® k‰W« cW¥Ãd®fŸ

ghl¤Â£l¡FG

iv v

ghl¤Â£l«

gh. ghl¤ jiy¥ò

v©

1. muÁ‹ ts®¢Á

1.1efumuR

1.2ãyÃuò¤JtmuR

1.3Ïd(njr)muR

1.4rkj®kmuR

1.5k¡fŸeymuR

2. muR¤ njh‰w bfhŸiffŸ

2.1bjŒÅf¤njh‰wbfhŸif

2.2rKjhax¥gªj¡bfhŸif

2.3tèik¡bfhŸif

2.4Ïa‰if¡bfhŸif

2.5gçzhkts®¢ÁbfhŸif

3. òJ muÁaš m¿éaš

3.1òJmuÁašm¿éaè‹bghUŸ

3.2muÁašmÂfhu¤Â‹ga‹ghLfŸ

3.3MSikæ‹j‹ikk‰W«K¡»a¤Jt«

3.4k‰wtiuftUjè‹Ïašò«ga‹fS«

4. muR Ïiwik¡F V‰gL« rthšfŸ

4.1njÁaÏiwikæ‹njŒkhd«

4.2cyfkakh¡fšbfhŸifahšnjÁaÏiwik¡FV‰gL«rthšfŸ

5. murh§fK« mj‹ tot§fS«

5.1x‰iwmurh§fKiw

5.2T£lh£Ámurh§f«

5.3ghuhSk‹wKiwmurh§f«

5.4jiyt®Kiwmurh§f«

vi vii

5.5FGKiwmurh§f«

5.6Ï¡fhyr®thÂfhumuRfŸ

5.7Xuitk‰W«<uitKiwr£lk‹wés¡f«

6. ÚÂ¤Jiw

6.1ÚÂ¤Jiwæ‹njitÍ«K¡»a¤JtK«

6.2ÚÂgÂfS¡FÏU¡fnt©oajFÂfŸ

6.3ÚÂkWMŒÎ¡bfhŸif

6.4ÚÂ¤Jiwbrašntf«

6.5ÚÂ¤JiwRjªÂu«

7. ÏªÂa murh§fK« muÁaY«

7.1ÏªÂamuÁayik¥Ã‹Áw¥ÃašòfŸ

7.2k¤Âamurh§f¤Â‹mik¥òKiw

7.2.1FoauR¤jiyt®

7.2.2Ãujkmik¢r®

7.2.3mik¢ruit

7.2.4k¡fsitk‰W«khãy§fŸmit¤jiyt®

7.2.5ehlhSk‹w«

7.2.6k¡fsit

7.2.7c¢rÚÂk‹w«

7.2.8ÏªÂamuÁašf£ÁfŸ

8. khãy murh§f mik¥ò - jäœehL

8.1MSe®

8.2Kjyik¢r®

8.3mik¢r®fŸFG

8.4r£lk‹w«

8.5ca®ÚÂk‹w«

8.6khãy¢brayf«

8.7kht£lã®thf«

vi vii

9. jäœeh£oš cŸsh£Á murh§f«

9.1cŸsh£Ámurh§ff£lik¥ò

9.2ef®¥òw«

9.2.1khefuh£Á

9.2.2efuh£Á

9.2.3efça§fŸ

9.2.4ÏuhQtefça§fŸ

9.2.5gFÂefumik¥òfŸ

9.2.6F¿¥Ã£lefuFG¡fŸ

9.3Cuf«

9.3.1_‹wL¡FgŠrha¤Jmik¥ò

9.3.1.1kht£lmÃéU¤ÂfHf«

9.3.1.2gŠrha¤Jx‹¿a«

9.3.1.3»uhkgŠrha¤J

9.3.2mt‰¿‹gâfŸ

9.4gŠrha¤JKiw-gâ¢ÓuhŒÎ

10. 21« ü‰wh©oš ÏªÂah

10.1j‰nghijaãytu«

10.2vÂ®fhy¤Â£l§fŸ

viii 1

bghUsl¡f«

g¡f«

1. muÁ‹ts®¢Á 1

2. muÁ‹-njh‰w«-bfhŸiffŸ 19

3. òÂamuÁašm¿éaš 32

4. muRÏiwik¡FV‰gL«rthšfŸ 42

5. murh§fK«mj‹tot§fS« 52

6. ÚÂ¤Jiw 64

7. ÏªÂamurh§fK«muÁaY« 72

8. khãymurh§fmik¥ò-jäœehL 106

9. jäœeh£ošcŸsh£Ámurh§f« 133

10. 21M«ü‰wh©ošÏªÂah 162

viii 1

m¤Âaha« 1

muÁ‹ ts®¢Á

‘muR’ v‹gJ kåj rKjha¤Â‹ thœé‰F« trÂ¡F« V‰gL¤j¥g£l xU

Ï‹¿aikahjmik¥ghF«. ‘muR’Ïa‰ifahfnjh‰Wé¡f¥g£lm¤ÂahtÁakhd

mik¥ghF«.gšntWmuÁašm¿P®fŸ‘muRxUnjitahdJ‹g«’v‹wT‰iw

MnkhÂ¤JŸsd®.yh°», ‘‘muRv‹gJr_f«v‹wnjhuzthæè‹K¡»afš’’

vd F¿¥ÃL»wh®. kåjçš vënahiu tènahçläUªJ fh¥gh‰W« bghU£L«,

kåj rKjha¤Â‹ Mrhghr§fis xU f£L¡FŸ it¤ÂlÎ« njh‰Wé¡f¥g£l

mik¥ghfmuRfUj¥gL»wJ.igd®v‹gt®,muRÏšiybaåšcy»šr¢ruÎ«

FH¥g§fSnkäŠR«vdF¿¥ÃL»wh®.

Ï›t¤Âaha¤Âš, muÁ‹ ts®¢Á F¿¤J fh©ngh«. eh« fhQ« j‰fhy

muR,gyfhyf£l§fëšgythwhfcUbtL¤Jj‰nghijaãiyiamilªJŸsJ.

våD«,ÏJjh‹muÁ‹ gçzhkts®¢Á v‹WmWÂæ£LTwÏayhjmsé‰F,

muRgo¥goahfts®ªJtªJŸsJv‹gJkW¡fKoahjc©ikahF«.

muR v‹»w mik¥ò xnu khÂçahf Ïšyhkš Mu«g fhy¤Âš gHik¥

nguurhf, »nu¡f efu murhf j‰nghija k¡fŸ ey murhf khWtj‰F K‹

cU¥bg‰¿UªÂU¡»wJ. ÑnH Áy K¡»akhd tif muRfŸ g‰¿a és¡f§fŸ

ju¥g£oU¡»‹wd.

1. efumuR

2. ãy¥Ãuò¤JtmuR

3. njÁamuR

4. rkcilikmuR,k‰W«

5. k¡fŸeymuR.

1.1. efu muR

gHik¥ nguuR KoÎ¡F tªj Ã‹d® »£l¤j£l ».K. 1000tJ M©L

rka¤Âš »nu¡f eh£oš efu muR njh‹¿aJ. efu muR njh‹¿a mnj fhy¤Âš

muÁaš nfh£gh£o‹ njh‰wK« V‰g£ljhf¡ fUj¥gL»wJ. »nu¡f r_f§fns

Kj‹KjèšmuÁašÁªjidæ‹,K¡»a¤Jt¤ijcz®ªJ eilKiw¥gL¤Âd.

»nu¡f®fŸ, ‘muÁaš’v‹gijbtW«j®¡f,j¤Jth®¤jãiyfënynait¡fhkš

thœ¡ifnahLÏiz¤Jmijnamurh§fkhfÎ«V‰gL¤ÂbgUikbg‰wh®fŸ.

Inuh¥ghéšòy«bga®ªj»nu¡f®fŸ,ÁWÁWFG¡fshfÃçªJ,M§fh§nf

kiy¥gFÂfëY« rkbtëfëY« Ïju Ãunjr§fëY« Fona¿d®. fhy¥ngh¡»š

mt®fë‹ x›bthU thœélK«, muÁ‹ ÏU¥Ãlkhf, K‹ÃUªj gHik¥nguuR¡F

K‰¿Y«khWg£L¤ÂfœªjJ.m›tifM£ÁKiw, gH§Foædç‹ã®thf¤Âid

x¤ÂUªjJ vdyh«. Ï¤jifa cŸsh£Á ã®thfkhdJ fhy¥ngh¡»š cU¥bg‰W

efu murhf ÂfœªjJ. »nu¡f efu«, všyh tifæY«, eÅd muÁ‹ m¤jid

2 3

m«r§fisÍ« bfh©L c©ikahd murhf ÏUªjbjd¡ fUj¥gL»wJ.

k¡fSilamuÁaš,bghUshjhu,m¿th®ªj,xG¡fthœ¡ifKGtJ«efumuir¢

rh®ªÂUªjJ.

»nu¡f efu muÁ‹ m«r§fŸ

x›bthU efu muR« RjªÂu mik¥ghf brašg£lJ. m›thW RjªÂukhf

ÏU¥gij bgUikahf¡ fUÂaJ. »nu¡f efu muRfŸ mid¤J« mséš

Á¿aitfshfÎ« k¡fŸ bjhifæš Fiwthd v©â¡ifÍ« bfh©litfshf

ÏUªjd. Ï¤jifa muÁš k£Lnk r_f, bghUshjhu, m¿éaš rh®ªj thœ¡if

mikaKoÍ«vd¡fUj¥g£lJ.Ï¡fU¤ijmç°lh£oY«tèÍW¤ÂÍŸsh®.

tç brY¤JjY«, nj®jèš th¡fë¥gJ« k£Lnk Fokfå‹ flik

v‹gJ t‹ikahf kW¡f¥g£lJ. x›bthU FokfD« mt‹ rh®ªJŸs muÁ‹

nk«gh£o‰bfd thœjš nt©L«. mt‹ j‹DilamuR rh®ªj¥ gâfis jhnd

brŒjh‹.

efu¤Â‹ flÎŸfis mtDila flÎŸfshf ghé¤jh‹. mid¤J

éHh¡fëY« mt‹ g§F bg‰wh‹. muR« rKjhaK« ÏUntW mik¥g‹W, mit

x‹nwv‹wãiym¡fhy¤ÂšÏUªjJ.»nu¡fefu«muR,ÂU¢rig,gŸëv‹»w

mik¥òfë‹ x£Lbkh¤j mik¥ghf ÏUªJ kåj thœ¡ifia KGtJkhf

M¡uä¤jJ. ešthœ¡ifia bg‰W¤ jUtJjh‹ muÁ‹ F¿¡nfhshf ÏUªjJ.

Ïjid neh¡fkhf¡ bfh©l muÁ‹ elto¡iffŸ všyh« ãaha¥gL¤j¥g£ld.

muÁaš,xG¡f«, rka«k‰W«bghUshjhu«M»at‰¿‰»ilnav›éjghFghL«

2 3

fhz¥gléšiy. MafiyfŸ m¿éaš k‰W« xG¡f« M»at‰iw mila muR

g§fhëahfÏU¡»wJv‹D«v£k©Lg®¡»‹fU¤ijbah£oajhfnt»nu¡fefu

muRÂfœªjJ. Vbj‹° efumuR òfê‹c¢r¤ÂèUªj nghJ»nu¡f¤Â‹Áwªj

muÁašfU¤J¡fë‹ÃuÂÃ«gkhf¡fUj¥g£lJ.

»nu¡f efu muRfëš neuo k¡fsh£Á eilbg‰wJ. k¡fŸ neuoahf

murh§f¤Âšg§nf‰wd®.ÏJk¡fŸr¡Â¡FvL¤J¡fh£lhf¤ÂfœªjJ.murh§f

mik¥òfŸ v‹gJ kh‰w¤Â‰F£g£lJ v‹gij »nu¡f muÁaš j¤JtPhåfŸ

fUÂd®.mj‹goKjèšKoah£ÁÃwFca®Foah£Ábadkh‰w«V‰g£lJ.ÃwF

ÁWFGth£ÁÃwFk¡fsh£Ábadkh¿kh¿R‰¿¢R‰¿muRfŸV‰g£ld.Mdhš

»nu¡f®fŸk¡fsh£Áiakh¡fsh£Áahf¡(Mobocracy)fUÂd®.

»nu¡f®fŸ j‹dh£Á, RjªÂu« ngh‹witfis mgçjäjkhf¥ Ã‹g‰¿d®.

m¢rka¤Âš, tl¡F Inuh¥ghéš, khÁnlhåahit rh®ªj Ãè¥ v‹gtç‹

jiyikæš tèikä¡f, Koah£Á Kiw muR vG¢Á bg‰w nghJ, efu muRfŸ

FiyªJ nghæd. f£L¥ghl‰w mÔj RjªÂu«, »nu¡f muR rKjha¤Âš gštif

V‰w¤jhœÎfisV‰gL¤ÂæUªjd.ÏU¥ngh®,Ïšyhnjh®,vënah®,tènah®k‰W«

Vbj‹RmšyJ°gh®lhM»at‰¿‹e©g®fŸvdrKjha«ÃsÎg£Lk¡fëilna

x‰Wikæ‹ikãyéaJ.j¤JtPhåa® gy®,xG¡f«v‹gJv‹d?e‰g©òfis

nghÂ¡F«KiwfŸvit?v‹gijg‰¿ÔéukhfÁªÂ¤jd®.m¥nghÂUªj k¡fŸ

f£L¥ghl‰w, xG§f‰w thœ¡ifia thœªjjhf¡ fUÂd®. Ï¤jifa kd¥gh‹ik

cilat®fŸ, mt®fis fh£oY« nkyhd g©òilat®fël«, ÅœtJ jt¿šiy

vd¡fUÂd®.m›thnw,»nu¡f®fS«Åœªjd®.

»nu¡f efu muRfëš r_f mik¥ÃY« FiwghLfŸ ÏUªjd. Vbj‹°

efu¤Âš moikfŸ bgUkséš ÏUªjd®. moikKiw ehfßf nk«gh£o‰F

vÂuhdJ. k¡fsh£Á Kiw¡F khwhdJ. ghFghLfŸ Ïšyhkš všyh k¡fS«

cçikfŸ k‰W« rYiffis¥ bg‰WmDgé¡F«NœãiyfŸ k¡fsh£ÁKiwæš

ãyÎ«rnfhju¤Jt«mj‹m°Âthu«.mj‹cW¥Ãd®fŸvšnyhU«rkkhdt®fŸ.

khålthœ¡ifæ‹ všyhm«r§fisÍ«cŸsl¡»ajhf»nu¡f efumuR

és§»aJ.ÏªjcŸsl¡»aãiy,murh§f«k‰W«mj‹gâfŸ,murh§f¤Â‰F«

Ïju fHf§fS¡FäilnaÍŸs ntWghLfŸ ngh‹w muÁaš bjhl®ghd

Ãu¢Áidfis»nu¡f®fŸm¿ahkšòw¡fâ¡F«gobrŒJé£lJ.

‘‘r_f¤Âå‹W«muirÃç¤j¿ajt¿ajhšm¤ÔåaRjªÂu«milahs«

fhzKoahj cilg£l Á‹dkh»é£lJ’’ v‹W kh¡It® (Maclver) v‹D« m¿P®

T¿ÍŸsh®.mt®nkY«TWtjhtJ,všyht‰iwÍ«cŸsl¡»a»nu¡fefumuR,

efu¤Â‰F« k¡fS¡FäilnaÍŸs ntWghLfë‹ j‹ik k‰W« r£l« k‰W«

tH¡fhW¡fS¡»ilnaÍŸs tiuaiwfism¿a¤jt¿aJ. r£l« k‰W« xG§if

ãiy eh£Ljš, g©ghLfis¥ ghJfh¤jš ngh‹w gâfŸ r®ttšyik gil¤j

muÁ‹ flikfŸ v‹gij czu¤ jt¿aJ. nt‰Wikæš x‰Wik, všnyhU¡F«

cçikfis¤ ju kW¤J j‹å¢irahf brašg£lJ všyhkhf¢ nr®ªJ efu muR

mêtj‰F¡fhuz§fsh»é£ld.

4 5

1.2 ãy¥Ãuò¤Jt muR

nk‰f¤Âa Inuh¥ghéš cnuhkhåamuÁ‹ Åœ¢Á, ‘muR’ v‹»wmik¥Ã‹

Åœ¢Áahfnt fUj¥g£lJ. m›Åœ¢Á¡F Ã‹d® v§F« bgU§FH¥gnk nkè£lJ.

cnuhkhåa muÁ‹ ÛJ tl¡»èUªJ gilbaL¤j ö¤njhåa MÂthÁfŸ

(Teutonic Barbarians), gH§Foæd® ãiyænyna thœªjd®. tèikä¡f, ika

mÂfhu¡ f£L¥ghL, tšyik bghUªÂa nk«g£likamÂfhumik¥ò ngh‹wit

mt®fS¡F¤ bjçªÂU¡féšiy. Ãunjr RjªÂu« k‰W« jåkåj RjªÂu«

v‹gitfns mt®fS¡F K¡»akhdjhf ÏUªjJ. mt®fSila mur®fŸ

bt‰¿fukhd gil¤jiyt®fŸ v‹gij¤ jéu, ntW vªj milahs§fS«

mt®fS¡FÏšiy.murh§fãfœ¢Áfëšrhkhåa®fŸmidtU«g§Fbg‰wd®.

Ï¤jifa Fzey‹fis¡ bfh©l ö¤njhåa gH§FoædUl‹

cnuhkhåa murik¥Ã‹ xG§F, xUik¥ghL k‰W« ika¥gL¤j¥g£l

mÂfhuKiwnahLbjhl®òV‰g£lnghJnkhjšV‰g£lJ.

Ïªj Ïu©L Ku©g£l mik¥òfë‹ r§fk¤Âš xU òÂa muRKiw

njh‹¿aJ.FGKiwrKjhamik¥ig¡bfh©lgH§Foæd®k‰W«VfhÂg¤Âa

muR Kiw mik¥ig¡ bfh©l cnuhkhåa murik¥ò M»a bt›ntW KiwfŸ

nkhÂ¡bfh©lnghJãy¥Ãuò¤JtmuRv‹wmuRKiwnjh‹¿aJ.ãy¥Ãuò¤Jt

muR,v‹gJxUmuRKiwnamšy,mJxUFH¥gkhdmik¥òv‹W«,Ï«Kiwia

muÁ‹ gçzhk ts®¢Áæš nr®¥gJ rça‹W v‹W« gy ék®rd§fŸ ÏU¥ÃD«,

ãy¥Ãuò¤Jt Kiwia xJ¡» éLjš rça‹W. cnuhkhåa M£Á Åœ¢Á bg‰w

fhy¤Âš,Inuh¥Ãak¡fS¡FghJfh¥ò«,mikÂahdthœ¡ifÍ«jªjJÏ«Kiw

murhF«. VfhÂg¤Âa cnuhkhåa¥ nguuÁ‹ Åœ¢Á¡F¥ ÃwF« eÅdfhy njÁa

muR njh‹Wtj‰Fkhd Ïil¡fhy¤Âš mitfS¡»ilna ghykhf¤ ÂfœªjJ

ãy¥Ãuò¤JtmurhF«v‹gJrçahdjhF«.

4 5

ãy¥Ãuò¤Jt muÁ‹ vG¢Á

cnuhkhåa rh«uh{ía« Åœªj Ã‹d®, mªeh£o‹ ãy¥gu¥ò, tèik

bg‰W és§»a Ãuò¡fë‹ KG¡f£L¥gh£o‰FŸ tªjJ. x›bthU ÃuòÎ«

mtuJ f£L¥gh£oš ÏUªj F¿¥Ã£l ãy¥gu¥Ã‰F jiytuhf ÏUªJ mj‹

ã®thf¤ijÍ« ftå¤J tªjh®. mt® mtuJ bghW¥Ãš ÏUªj ãy§fis

mtiu¢ R‰¿æUªjt®fS¡F F¤jif¡F é£L F¤jifia bg‰W mt®fŸ

nkš MÂ¡f« brY¤Âdh®. mtçläUªJ ãy¤ij neçilahf¥bg‰wt®fŸ

jiyik¡ F¤jifjhu®fŸ vd¥g£ld®. mt®fS¡F mL¤jgoahf ÏUªjt®fŸ

F¤jifjhu®fŸ vd¥g£ld®. mt®fS¡F« ÑnH ÏUªjt®fŸ Jiz¡

F¤jifjhu®fŸ vdÎ«, F¤jifjhu®fë‹ ne®nk‰gh®itæš ãy¤ij rhFgo

brŒjÏju Áy®moikfŸmšyJ g©izah£fŸ vdmiH¡f¥g£ld®. Ït®fŸ

x›bthU tifædU« mt®fS¡F ne® nkš k£l¤ÂèUªjt®fS¡F F¤jif,

fhâ¡if k‰W« Ïju gâfis¢ brŒJ tªjd®. Ï¤jifa mik¥Ãš éRthr«

v‹gJ cldo nkyhsU¡nfæšyhkš mtU¡F« nknyÍŸst®fS¡F »ilahJ.

vdnt Ãuò¡fŸ jiyik¡ F¤jifjhu®fis¤ jh©o Ïju®fŸ nkš mÂfhu«

brY¤jnth mšyJ f£lisfis ãiwnt‰W«gonah t‰òW¤j KoahJ. nkny

Tw¥g£LŸs g©izahŸKiw Ï¡fhy¤ÂY« bj‹dh£o‹ gy gFÂfëY«

eilKiwæèUªJtUtJF¿¥Ãl¤j¡fJ.

Ïnj nghy uhQtK« mtut®fshš V‰gL¤j¥g£L mtut® f£L¥gh£oš

Ïa§»aJ. vdnt ÏiwikaÂfhu« KGikahdjhf Ïšiy. x›bthU k£l¤ÂY«

ÏUªjt®fŸ mjid¥ bg‰¿Uªjd®. Ï¢Nœãiyæš muÁaš K‹nd‰w¤Â‰F

têæšyhÂUªjJ, Ï«Kiwæyhd éRthr« Ã‰fhy¤Âš Ï§»yhªJ ngh‹w

ehLfëšnjÁamuRV‰gltifbrŒjJ.ãy¥Ãuò¤JtKiwmuÁ‹K¡»arhjid

k¡fS¡FmikÂia¥bg‰WjªjjhF«v‹gijkW¡fÏayhJ.

ãy¥Ãuò¤Jt muÁš moikfshd g©izah£fë‹ v©â¡if äfÎ«

mÂfkhdjhf ÏUªjJ. Ïj‹ fhuzkhf mt®fŸ têg£l »¿°Jt kj« e‹F

ts®ªjJ. Ïjdhš cnuhkhåamuÁ‹ Åœ¢Á¡F ÃwF, ãy¥Ãuò¤Jtmurik¥ghš

ÃiH¤jkhbgU«ãWtdkhf,ÂU¢rigfUj¥gL»wJ.

ãy¥Ãuò¤Jt murik¥ò ÂU¢rigæ‹ MÂ¡f¤Â‰F tY nr®¥gjhfnt

ÏUªjJ.kj¤jiyik¡bfÂuhfvªjxUbgçamik¥igÍ«,m¡fhy¤ÂaÂU¢rig

éU«géšiy. gštif goãiy¡F£g£L, vt® xUtU¡F«, mÂf K¡»a¤Jt«

juhj ãy¥ Ãuò¤Jt M£Á, ÂU¢rigæ‹ MÂ¡f« nt%‹w K¡»a fhuzkhdJ.

Ï›thÂ¡f¤Â‰F vÂuhf Ã‰fhy¤Âš njh‹¿a kj¢Ó®¤ÂU¤j Ïa¡f«

(Reformation) ÂU¢rigæ‹ jiyikia tYéH¡f¢ brŒjJl‹, njr Koah£Á

njh‹¿lfhuzK«MdJ.

Ï¤jifa FiwghLfŸ k‰W« gyÅd§fS¡»ilnaÍ«, ãy¥Ãuò¤Jt muR,

Inuh¥ÃamuÁaY¡Fgytifæšg§fë¤JŸsJ. nk‰f¤ÂaInuh¥ghéš,muÁaš

x‰WikiaÍ«, thœéašKiwfisÍ« njh‰Wé¤jcnuhkhåamuR, ehfßfKiw

gH§FoæduhšÅœ¤j¥g£L,Áij¡f¥g£lhY«jåkåjéRthr¤ÂdhY«,ãy¤ij

rh®ªj g‰¿‹ nguhš V‰gL¤j¥g£l ãy¥Ãuò¤Jt muR, r_f f£lik¥ò Ájwh

6 7

t©z«, FH¥g§fŸ V‰glh t©z« xU xG§if njh‰Wé¤jJ. Ïu©lhtjhf,

bgçaãy¢Rth‹jhu®fŸRakhf,jåkåjRjªÂu¤ijéU«Ãat©z«,j‹dh£Á

bg‰¿Uªjd®. mt®fSila RjªÂu« KGik bg‰¿UªjJ. Ïjid ‘ika®°’

v‹»wm¿P®, ‘‘ãy¥Ãuò¤JtmuRÏil¡fhy¤Â‹ÃªijagFÂæš,RjªÂu¤Â‹

kh£Áikiaf£ofh¤jJ’’v‹WF¿¥ÃL»wh®.

ãy¥Ãuò¤JtmuÁš, bghJ k‰W« jåcçikfŸ tiuaW¡f¥glhkèUªjJ.

tèik ä¡f Ïd murh§f« cUthf Ïilôwhf, ãy¥Ãuò¤Jt muR, gštif

Á¿a muRfshf ÃçªÂUªjJ. Inuh¥Ãa muÁaèš, ‘‘ãy¥Ãuò¤Jt muR, xG§f‰w

Kiwæš xU§»iz¡f¥g£lmik¥ò’’ v‹wMl«ì‹T‰¿š bgUksÎc©ik

cŸsJ.

ÏªÂahéš ãy¥Ãuò¤Jt muR

Ïil¡fhyÏªÂahéšãyéaãycilikk‰W«ãytçKiwfŸ,Inuh¥Ãa

ãy¥Ãuò¤Jt Kiwia x¤ÂUªjhY«, Ïu©ilÍ« rkkhf fUJtJ rçahdj‹W.

m›thwhfÏªÂahéšãyéaãycilikmik¥ò‘‘#Û‹jhç’’Kiwvd¥g£lJ.

#Û‹jhç mik¥ò

g‹bdL§fhykhf, ÏªÂahéš ãy¤Â‹éis¢rèš xUgFÂ ãytUthahf

bgw¥g£lJ. Ï›tUthŒ muR mYty®fŸ _ykhf neçilahfnth mšyJ

Ïil¤juf®fŸ thæyhfnth bgw¥g£lJ. Ït®fŸ tNè¤j tçæ‹ xU gFÂia

j§fŸ g§fhf vL¤J¡ bfh©ld®. Ït®fns #Û‹jh®fŸ vd miH¡f¥g£ld®.

ãytçtNšbrŒjÏl§fëšmt®fS¡FÁyrka§fëšbrhªjãyK«ÏUªjJ.

Ãç£oõ® fhy¤Âš, Ïªj #Û‹jhç KiwahdJ. tl¡F k‰W« tlnk‰F

ÏªÂahéš, kh‰¿aik¡f¥g£L kfšthç (Mahalwari) Kiwahf m¿Kf«

brŒa¥g£lJ. Ïªj Kiwæš »uhk« »uhkkhf, MÂd§fŸ thçahf, ãycilik

mkšgL¤j¥g£lJ. ãycilikahdJ, nk£L¡Fo FL«g¤Â‰FT£L cilikahf

M¡f¥g£lJ.

1.3 Ïd muÁ‹ njh‰w«

ãy¥Ãuò¤Jt M£ÁKiw, Inuh¥Ãa k¡fS¡F, j‰fhèkhd ghJfh¥ò

mik¥ghf ÏUªjnjašyhkš, k¡fëilna njÁa Ïd cz®¢ÁiaÍ«, thœ¡if

KiwiaÍ«mik¤JbfhŸtj‰Fv›tifæY«cjébrŒaéšiy.

ãy¥Ãuò¡fsh£Á Kiw rhjhuz k¡fis ml¡» mt®fŸ ÛJ, MÂ¡f«

brY¤JtjhfntÏUªjJ.vdntÏj‰bfÂuhf,k¡fŸbrašg£lnjhLtèikä¡f

MÂ¡f« brY¤j¡Toa muRfŸ njh‹wMu«Ã¤j nghJ mt‰iwMjç¤jh®fŸ.

Ïj‰F ntW Áy ãfœÎfis fhuâfshf F¿¥Ãlyh«. mt‰WŸ m¥nghJ

k¡fëilnaV‰g£l kWky®¢Á, kj Ó®ÂU¤jÏa¡f« ngh‹witfisF¿¥Ãlyh«.

Ïjid m¥nghJ, Ï§»yhªJ eh£il M£Á brŒj onahl® gu«giuia¢ nr®ªj

mur®fŸmÂfhuFé¥òk‰W«mÂfhu¤ijÂwikahfifahS«Kiwahšk¡fis

njÁa cz®Î cilat®fshf kh‰wyh« v‹gijÍ« mt®fis x‰Wik¥gL¤Â

muR¡FrhjfkhfbrašglbrŒaKoÍ«v‹gijÍ«vL¤J¡fh£odh®fŸ.

6 7

k¡fëilna bjhl®ªJ x‰Wik cz®it¥ ngh‰wÎ«, Ïd cz®ÎfŸ

mo¥gilæšmt®fis¤Âu£o,ts®¢ÁV‰glcjtKoÍ«v‹gijÍ«mt®fŸÏju

Inuh¥Ãa ehLfS¡F òçÍkhW brŒjh®fŸ. Ï¤jifa muÁaš kh‰w« Ï§»yhªJ

eh£oš V‰gLtj‰F mo¥gilahd k‰W« K¡»akhd fhuzkhf Ï§»yhªij

Inuh¥Ãa f©l¤Âå‹W« M§»y¡ fhšthŒ Ãç¤J mjdhš mJ jå¤j‹ik

cilajhfÏUªjnjahF«.fhy¥ngh¡»šF¿¥ghfgÂidªjh«ü‰wh©o‹Mu«g

fhy¤Âš M§»nya®fŸ Ãuh‹R ngh‹w ehLfëš MÂ¡f« brY¤j Mu«Ã¤jd®.

Ïªjngh¡F,Ãuh‹R,°bgæ‹k‰W«ngh®¢RfšehLfëšnknyTw¥g£lnjÁaÏd

cz®ÎV‰glVJthæ‰W.ÏnjnghygÂdhwh«ü‰wh©ošbl‹kh®¡,k‰W«RÅl‹

k¡fëilnaÏ›Îz®itnjh‰Wé¤JxUik¥gh£ilnk«gL¤ÂaJ.

Ï›thwhf, òÂa muR x‹W njh‹¿aJ. muR g‰¿a giHa fU¤J¡fŸ

kiwªJ‘njÁa«’v‹wcz®¢Ánknyh§»k¡fëilnaV‰g£lx‰Wik,Ï¤jifa

muRfis ghJfh¤jJ. mªj mo¥gilæš jh‹ gÂidªJ k‰W« gÂdhwh«

ü‰wh©oš muRfŸ njh‹wÎ«, Ïªj muRfS¡»ilna rkãiy k‰W« Ïiwik

mÂfhu« V‰f¥g£L, ãiyeh£l¥gl nt©L« v‹wcWÂ¥ghLmuRfS¡»ilæY«

k¡fël¤ÂY«nknyh§»ÏUªjJ.Ï«kh‰w«,g‹dh£Lr£l«njh‹Wtj‰FJiz

ã‹wJ.

Ïd muÁ‹ ts®¢Á

Ïd muRfŸ tu«g‰w mÂfhu« brY¤J« Koah£Áfshf ÏUªjd.

ÂU¢rig mÂfhu« xJ¡f¥g£L Ãuò¡fsh£Á kiwa¤ bjhl§»a fhy¤Âš k¡fŸ

mt®fSila cæ®fS¡F ghJfh¥ò ju¤j¡f muRfŸ nkš e«Ã¡if bfh©L,

mt‰iwMjç¤jd®.òu£Á»¿°JtkjK«Tleh‹FvšiyfS¡F£g£lgFÂ¡F

jh‹ mÂfhu« brY¤j mur®fS¡F cçik c©L v‹W T¿ tªj nghÂY«,

rka¤ij f£L¥gL¤Jtj‰F mÂfhu« mur®fS¡F c©L vd V‰W¡bfh©lJ.

vdnt jh‹ bjŒÅf njh‰w¡ bfhŸif mo¥gilæš, mur®fŸ tu«g‰w mÂfhu«

gil¤j Koah£Áfis Mjç¤jd®. ÏU¥ÃD«, Ï¤jifa mur®fë‹ MÂ¡f«

k¡fëilna bjhl®ªJ eilbgwKoaéšiy. mL¤j f£lkhf, Ïd muRfëš

murU¡F«k¡fS¡Fäilna,óršfŸV‰g£Lk¡fŸ,j§fSilacçikfS¡fhf

mt®fSilav©z§fŸ.thœ¡ifKiwfisÁwªjKiwæšmik¤J¡bfhŸs

nghuhodh®fŸ.k¡fS¡FÃuÂãÂ¤Jt«jU«murh§f«ÁwªjbjdfUÂFoah£Á

Kiwnt©Lbkdt‰òW¤Âdh®fŸ.

Foah£ÁKiw_‹WK¡»anfh£ghLfist‰òW¤J»wJ.mitrk¤Jt«,

k¡fŸ Ïiwik k‰W« njÁa« v‹gdthF«. Kjèš brhšy¥g£l rk¤Jt

nfh£ghL, ÃbuŠR òu£Áahs®fŸ 1789-« M©L btëæ£l ‘kåj cçikfŸ

Ãufld¤Âš’ t‰òW¤j¥g£LŸsJ. m¥nghJ Kjš ViH vëa k¡fŸ Kjš

midtU«moikjd¤ÂèUªJéLg£Lr_f, rkak‰W«bghUshjhuJiwfëš

v›éj ghFghL« Ïšyhkš RjªÂukhf thHnt©L« v‹w fU¤J bjhl®ªJ

tèÍW¤j¥g£lJ. k¡fël¤Âš njÁa«, RjªÂu« k‰W« rk¤Jt cz®ÎfŸ

nknyh§» mt‰iw miltj‰F mt®fŸ c¤ntf¤Jl‹ elto¡iffŸ gyt‰iw

nk‰bfh©lh®fŸ. Ï¤jifa cz®Îmt®fëilna V‰gLtj‰F ÃbuŠR òu£ÁÍ«

K¡»akhdfhuzkhF«v‹Wbrhšy¥gL»wJ.

8 9

tu«g‰w Koah£Á Kiw kiwªj nghJ mjDila eilKiwfS« kiwªJ

nghdnjhL vÂ®fhy¤Âš m¤jifa M£Á KiwfŸ njh‹w Koahjgo gh®¤J¡

bfhŸs nt©oaJ äfÎ« mtÁakhæ‰W. Ï›thwhf, Inuh¥Ãa f©l¤Âš

Foah£Á Kiwia Ã‹tU« eÅd fhy njÁa Ïd muRfŸ V‰g£ld. Ï›tuRfŸ

bjhêš, t®¤jf« k‰W« éahghu« M»at‰¿š jilfŸ Ïšyhkš k¡fŸ

bghUshjhu elto¡iffis nk‰bfhŸsÎ«, mt‰iw éçÎgL¤jÎ« òÂadt‰iw

f©LÃo¡fÎ«,RjªÂukhfÏitvšyht‰¿Y«brašglÎ«têtifbrŒjd.Ïj‹

fhuzkhf ãy« k‰W« KjÄ£oš bjëthd mnj rka¤Âš cWÂahd K‰ngh¡F

elto¡iffŸnk‰bfhŸs¥g£ld.

Ï›tifahd njÁa Ïd muRfŸ cybf§»Y«, éiuéš V‰g£ld. Ïj‹

éisthfj‹id¤jhndM£ÁbrŒJ¡bfhŸsRjªÂu«nt©L«v‹w‘j‹dh£Á’

cWÂ¥ghLk¡fëilnanknyh§»ã‹wJ.k¡fŸvªbjªjmuRfëšthœªjh®fnsh,

mªj muRfë‹ všiy¡F£g£l gFÂfëš mt®fSila bjhêšfŸ k‰W«

éahghu« ngh‹witfis mik¤J K‹ndWtj‰F njitahd elto¡iffis

nk‰bfh©lj‹ fhuzkhf, »£l¤j£l IªJ ü‰wh©LfS¡F Ï«Kiw

Ã‹g‰w¥g£lJ. nk‰brhšy¥g£l bfhŸiffŸ mo¥gilæš V‰g£l Ïd muÁš

Fok¡fël¤Âšx‰WikiaV‰gL¤ÂanjhLmt‰¿‹ghJfh¥ÃidÍ«cWÂbrŒJ

bfh©ld®.

rkj®k muR

rkj®k bfhŸifia Ã‹g‰Wgt®fŸ muR e‹ik jU« ãWtd« v‹gjhf

fUJ»wh®fŸ. vdnt k¡fS¡F r_f ÚÂ »il¥gj‰F mÂf mséš bghUŸ

c‰g¤Â mjid g»®ªjë¤jš ngh‹wt‰¿š muR f£L¥ghL mtÁa« vd

fUJ»wh®fŸ. rkj®k muÁš bghUŸ cilik, bghUŸ c‰g¤Â rhjd§fŸ

k‰W« gçt®¤jid ngh‹witfS«, ju¥gL« ntiy¡fhd CÂaK« mtut®

njit¡FjFªjh‰ nghyÏU¡fnt©L«v‹W rkj®kthÂfŸfUJ»wh®fŸ.Ïªj

mo¥gilæšjh‹rkj®kmuRV‰g£lJ.

rkj®k muÁ‹ K¡»a Áw¥òfŸ tUkhW

J.W. fh®d® v‹gt® rKjha¤Âš cŸs FiwfŸ k‰W« bfLjšfis

Fiw¤J Ôéu kh‰w§fis rkj®k muR V‰gL¤J« v‹W T¿ÍŸsh®. mj‰F

mt® Ã‹tU« fhuz§fis vL¤J¡fh£lhf brhš»wh®. gzK«, mÂfhuK«

Áyçl¤ÂšFéªÂU¡»‹wd. ciH¥ngh®mt®fSilaciH¥Ã‰nf‰wCÂa¤ij

bgWtÂšiy.KjyhëfnshLmt®fS¡FnghuhLtj‰fhdr¡Ânahngu«ngR»‹w

ÂwiknahÏU¡féšiy.Ï¥nghJŸsÏ«KiwÁyçl«mÂfkhfbršt«nru¡Toa

thŒ¥òfisjªJk¡fëilnaV‰w¤jhœÎfisV‰gL¤J»wJ.ÏÂšfhyjhkjK«,

njitæšyhj mYtšfS« mÂfç¡»‹wd. njÁa bghUshjhu« Â£läl¥glhkš,

f£L¥ghl‰w c‰g¤Â ngh¡F ÏU¥gjhš bghUŸfŸ kèthf »il¡»‹wd.CÂa«

Fiwthf ÏU¡»‹wJ. mnj rka¤Âš ntiy »il¡fhj ãiyÍ« V‰gL»‹wJ.

Ïit všyhK« ãahak‰w j‹ik, ne®ika‰w ngh¡F, bghUŸ nr®¤jèš mgçäj

éU¥g« ngh‹witfŸ nknyh§» jåkåj el¤ijæ‹ ju« Fiw»wJ v‹W«

fh®d®vL¤J¡fh£oÍŸsh®.

8 9

ÑnHrkj®kmuÁ‰nfcçaÁyK¡»akhdj‹ikfŸju¥g£oU¡»‹wd.

1. Kjyhë¤Jt Kiwia Ú¡F»wJ.

rKjha¤Âš bghUshjhu ßÂahf ‘‘gz¡fhu®’’ k‰W« ‘‘ViH’’, ‘‘bghUŸ

cilat®’’ k‰W« ‘‘bghUs‰wt®’’, ‘‘Ru©Lnth®’’ k‰W« ‘‘Ru©l¥gLnth®’’ v‹W

V‰w¤jhœÎfisC¡Fé¤Jk¡fisÏUtifahfÃç¡»‹wKjyhë¤JtKiwia

xê¤JV‰w¤jhœéšyhjrKjha¤ijV‰gL¤J»wJ.

2. ngh£ofis vÂ®¡»wJ

všyh tifahd ngh£ofisÍ« xê¤J ntiy bfhL¥ngh® k‰W« ntiy

brŒnth®Ïilnax‰WikiaÍ«,x¤JiH¥igÍ«V‰gL¤jKaY»wJ.

3. midtU¡F« bghUshjhu rk¤Jt«

rKjha¤Â‹ gšntW ÃçÎfS¡»ilna cŸs bghUshjhu ßÂahd mÂf

mséyhd Ïilbtëia Fiw¤J bghUshjhu rk¤Jt« V‰gl cjÎ»wJ.

bršt« F¿¥Ã£l Áyçl« Fé¡f¥gLtij vÂ®¤J ViH k‰W« gz¡fhu® v‹w

ãiyikiamf‰¿všnyhU«rkthŒ¥òfŸbgwÎ«,mjdhš»il¡F«e‹ikfë‹

gyid mDgé¡fÎ« cjÎ»wJ. nytè v‹w bghUëaš ãòz®, ‘‘rkj®k muR

V‰w¤jhœÎfismf‰¿všnyhiuÍ«rkkh¡F»wJ’’v‹WF¿¥ÃL»wh®.

4. jåah® cilikia vÂ®¡»wJ

jå eg®fŸ brh¤J Fé¥gij rkj®k muR vÂ®¡»wJ. mij Ú¡Ftj‰F

Ka‰Á¡»wJ. jåah® cilik v‹gJ ÂU£L¡F rkkhdJ v‹W«, rKjha¤Âš

Ô§Ffis njh‰Wé¡»wJ v‹W« fUJ»wJ. ãyK« _yjdK« všnyhU¡F«

bghJthdJv‹W«,F¿¥Ã£lÁyU¡Fcçajšyv‹W«étç¡»wJ.

5. c‰g¤Âæ‹ ÛJ rKjha¡ f£L¥ghL

jåeg® bghUŸ c‰g¤Â Ka‰Áfëš <LgLtij jL¤J munr mjid

njÁakakh¡» eilKiw¥gL¤jnt©L« v‹gJ rkj®k muÁ‹ nfh£ghLfëš

K¡»akhdJ. c‰g¤Â brŒa¥gL« bghU£fŸ bghJk¡fS¡nf ga‹glnt©L«.

vdnt muR mt‰iw njÁa kakh¡» k¡fŸ mDgé¡F« tifæš V‰ghL brŒa

nt©L«.

6. rKjha¤Â‰F K¡»a¤Jt« jU»wJ

jåeg® eyD¡F khwhf, r_fey‹ V‰f¥g£L rKjha¤Â‰F rkj®k muR

K¡»a¤Jt«jU»wJ.FW»ak‰W«Raeyngh¡FfS¡FvÂuhfbghJeyidr_f

muRfh¥gh‰Wtj‰FéU«ò»wJ.rKjha¤Â‰Fvitvitnjitnah,mitmit

murhnynac‰g¤ÂbrŒa¥glnt©L«v‹gJK¡»akhdF¿¡nfhshF«.

7. njit¡nf‰g ciH¥ghëfS¡F e‹ik jU»wJ

ciH¥ò¡nf‰wCÂa« k‰W« gy‹fŸciH¥ghëfS¡F»il¡f nt©L«.

xUtdJ ciH¥Ã‰nf‰wthW CÂakë¤jš v‹gJ rkj®k muÁ‹ Ãujhd

10 11

bfhŸifahF«. mj‹ Á¤jhªj« ‘‘xUtå‹ Âwik¡nf‰wh‰ ngh‹w gâ, mt‹

njit¡nf‰wh®nghšCÂa«’’.

8. KiwfŸ

#dehaf - k‰W« gçzhk ts®¢Áæidna nrhrè[ muR éU«ò»wJ.

j‰fhy¤Âš ãyÎ»‹w muÁaš k‰W« bghUshjhu mik¥òfëš, go¥goahfÎ«,

#dehaf ßÂæYnk kh‰w¤ij bfh©Ltu Ka‰Á¡»wJ. nrhrè[ Á¤jhªj«,

muÁašßÂæyhdmikÂahdtêfisnae«ò»wJ.

kÂ¥ÕL (Evaluation)

Á¤jhªj ßÂæY«, bghUshjhu Ïa¡f« v‹w KiwæY« rkj®k muÁ‹

ãiwfŸk‰W«FiwfŸÃ‹tUkhW.

m. rkj®k muÁ‹ ãiwfŸ

cybf§»Y« gšntW tot§fëš rkj®k muRfŸ cŸsd. bghJ e‹ik

F¿¤j mid¤J elto¡iffëY« muR m§nf jiyæLtij fhzyh«. njÁa

K¡»a¤Jt« thŒªj bghUshjhu k‰W« bjhêš elto¡iffis munr j‹ tr«

vL¤J¡ bfh©L, mt‰iw f£L¥gL¤J»wJ. mid¤J muRfë‹ ngh¡FfS«,

nrhrè[Á¤jhªj¤Â‹ghijæšbrštjhf¤bjç»wJ.

1. muR jåkåjid¡ fh£oY«, kh£Áik bfh©ljhf¡ fUj¥gL»wJ.

c‰g¤Âæ‹K¡»am«rkhfk¡fŸey‹fUj¥gL»wJ.

2. r_fV‰w¤jhœÎfism¿éašó®tkhfés¡FtJl‹,m¤jifarkd‰w

ãiyfis ngh¡Ftnj nrhrè[ Á¤jhªj¤Â‹ jiyaha flikfshf

Tw¥gL»wJ. bghUshjhu V‰w¤jhœÎfŸ, ts§fë‹ gad‰w cgnahf«,

k‰W«Kiwa‰wÂ£lälšngh‹wt‰iwmwntÚ¡F»wJ.

3. rKjha¤Âš ãyÎ»‹w bghUshjhu V‰w¤jhœÎfis mwnt ngh¡F«

tifæš, jå cilikæid monahL ngh¡f v¤jå¡»wJ. Ïjdhš

vënah®tènahuhš Ru©l¥gLtJ mwnt jé®¡f¥g£L nk«g£l

rKjha«cUthftênfhy¥gL»wJ.

4. c‰g¤Âæ‹ nfh£ghL, r_f ga‹ghnl jéu, jåkåj yhg«

m‹W. bjhê‰rhiyfis yhg neh¡f¤Â‰fhf m‹¿, r_f

eyD¡fhfntKiw¥gL¤Âã®thf«brŒ»wJ.

5. ciH¡F« t®¡f¤Âdç‹ thœ¡if¤ ju¤ij ca®¤Â rKjha¤Âš K¡»a

mªj°¤ijV‰gL¤Â¤jUtJl‹,mt®fë‹gâ¢NHèidnk«gL¤jÎ«

nrhrè[muRKa‰Á¡»wJ.

6. éU«ò« kh‰w§fŸ mid¤ijÍ« go¥goahfÎ«, muÁaš ßÂahfÎ«

k£Lnk V‰glnt©L« v‹gij tèÍW¤J»wJ. Ï›tifæš #dehaf«

bt‰¿¥ghijæšbršyÎ«cjÎ»wJ.

10 11

7. Ïit mid¤Â‰F« nkyhf jåkåjid njitfëèUªJ«, gÁ¥Ãâ

g£oåfëèUªJ« éLé¤J mt‹ muÁaš k‰W« bghUshjhu

elto¡iffëšg§nf‰fgytiffëšcjÎ»wJ.

M. rkj®k muÁ‹ FiwfŸ

nk‰Tw¥g£l rhjf¤ j‹ikfis bg‰¿U¥ÃD«, nrhrè[ murhdJ

Ñœ¡fhQ«fhuz§fëdhšfLikahfék®rd«brŒa¥gL»wJ.

1. jåkåjD¡Fnkyhdmik¥ghfmuRbrašgLtjhš, jåkåjRjªÂu«

ghÂ¡f¥gL»wJ. muR v#khddhfÎ«, Fok¡fŸ muÁ‹ nrtf®fshfÎ«

M»él¡TL«.ÏJV‰òilaj‹W.

2. jåcilik k‰W« jåeg® Ka‰ÁfŸ òwªjŸs¥gLtjhš, mÂf g£r

ciH¥Ãidfh£lkåj®fŸK‰glkh£lh®fŸ.

3. Á¤jhªj ßÂæš gy e‹ikfŸ ÏU¥gjhf njh‹¿dhY«, eilKiw¡F

x›thj mik¥ghfnt ÏJ fUj¥gL»wJ. munr m¤jid mYtšfisÍ«

ftå¡f ÏayhJ. ÏJ fhy¥ngh¡»š, jhkj¤ijÍ«, CHiyÍ«,

anj¢rÂfhu¤ijÍ« njh‰Wé¤J éL«. Ï«Kiw muÁš bjhê‰rhiy

yhg¤ÂšÏa§fthŒ¥Ãšiy.

4. Ef®nth® M®t« k‰W« ÂU¥Â v‹gij nrhrè[ bfhŸif

m§Ñfç¡féšiy. Ïjdhš Ef®nth®fS¡F v›éjkhd nj®ªbjL¡F«

cçikfS« më¡f¥gLtÂšiy. muR më¡F« bghU£fis k£Lnk

ga‹gL¤J«ãiy¡FEf®nth®jŸs¥gL»wh®.

5. nrhrè[ Á¤jhªj¥go brašgL« ehLfis él, jiypL Ïšyhj tâf

KiwfŸ bfh©l ehLfŸ gy tifæš K‹nd¿ÍŸsd. cjhuz¤Â‰F

nrhrè[ uZah k‰W« Ódhit él mbkç¡fh g‹kl§F K‹nd‰w«

f©LŸsJ.

nrhrè[ muR v‹gJ FH¥g§fë‹ »l§F v‹W« fUj¥gL»wJ. mj‹

c©ikahd Ïy£Áa§fŸ vit v‹gij vtU« m¿ªÂy®. våD«, ÏJ cyf«

KGtJ« tunt‰ig bg‰WŸsJ. f«ôår¤ij ék®Á¥gt®fŸ nrhrèr¤ij xU

äjthj ghijahf ghuh£L»‹wd®. Ï‹iwa cy»š mid¤J ts®¢Á bg‰w

ehLfS«, nrhrè[ ghijænyna brš»‹wd. k¡fŸ j§fS¡F cjt K‹tU«

muirnatunt‰»‹wd®.

1.4 bghJey mšyJ k¡fŸ ey muR

bghJ ey muR v‹gJ Ï‹iwa ÏªÂa eh£o‰F bghUªJ«. ÏªÂa muÁaš

r£l¤Âš muR têfh£L« nfh£ghLfëš bghJ ey muÁ‹ ÁªjidfŸ éçthf

ju¥g£oU¡»‹wd.

muÁaš r£léÂ 98, ÚÂ, r_f, bghUshjhu muÁaš ßÂæyhd rKjha

mik¥bgh‹iw V‰gL¤Â vªjsé‰F KoÍnkh, mªj msé‰F mjid ghJfh¤J

ju¡ToaãWtd§fisV‰gL¤Â,k¡fë‹njÁathœ¡if¡FMjhukhfÏU¡F«

bghJey¤ijnk«gL¤jmuRKidÍ«v‹WTW»wJ.

12 13

muÁaš r£l éÂ 39(m) thH njitahd Mjhu§fŸ (M) bghJey‹

fh¡F« Ïa‰if ts§fŸ g»®Î (Ï) brh¤J Fé¥Ã‰F vÂ®¥ò (<) M©fŸ k‰W«

bg©fS¡F mtut® ciH¥Ã‰nf‰g ghug£rk‰wCÂa« (c) ciH¥gt® clšey‹

k‰W« ešthœÎ, ghJfh¥ò - F¿¥ghf bg©fŸ k‰W« FHªijfŸ nkY« (C)

FHªijfisntiy¡fk®¤JjšM»at‰iw¥g‰¿Í«vL¤J¡TW»wJ.

muÁaš r£léÂ 41 TWtjhtJ

ntiy¡F cçik, fšé¡F cçik, k‰W« ntiy Ïšyhnjh®, KÂnah®

nehædhš jh¡f¥g£lt®fŸ k‰W« clš CdK‰nwhU¡fhd cçikfis muR

bg‰W¤jU«.

éÂ 41 ntiy thŒ¥òfŸ V‰gL¤Jjš, fšé më¤jš, KÂnah®,

nehŒthŒ¥g£nlh®, CdK‰nwh®¡F cjÎjš, cz®Î ó®t ãiyæš, kåj nea«

f£o¡fh¡f¥gl nt©L« v‹W TW»wJ. mt‰WŸ kfëU¡F ngW fhy rYif,

ciH¡F«t®¡f¤ÂdU¡FãahakhdTè, jhœ¤j¥g£lt®fŸ, gH§Foæd® k‰W«

eèÎ‰w ÃçÎfë‹ fšé k‰W« bghUshjhu mÃyhiõfŸ, k¡fS¡F r¤JzÎ,

bghJ Rfhjhu nk«ghL M»ad ml§F«. Ïit mid¤J«, k¡fë‹ ey‹ fUÂ,

M£Áahs®fshš ãiwnt‰w¥glnt©oa Ïd§fŸ. Ït‰iw khãy muRfŸ

ãiwnt‰whkš nghdhY«, ÚÂk‹w« mit F¿¤j Ïd§fëš jiyæl KoahJ.

(muÁayik¥òr£l«:g¤Â37)

k¡fŸ ey muÁ‹ njh‰w« k‰W« ts®¢Á

Ï‹iwa ãiyæš, cy»š cŸs x›bthU muR«, j‹id ‘‘k¡fŸ ey

murhf’’K‹åW¤Â¡bfhŸtÂš,mÔjM®t«fh£L»‹wJ.Mdhšg¤bjh‹gjh«

ü‰wh©o‹ ÏWÂæš, ãiyik ntWéjkhf ÏUªjJ. bgU«gh‹ikahd muRfŸ,

‘‘fhtš’’ muRfshfnt ÏUªjd. r£l xG§F ngQjiyna muRfë‹ jiyaha

gâahf fUj¥g£lJ. ‘k¡fŸ ey‹’ v‹gJ jåkåj®fël¤J«, jåkåj

FG¡fël¤J« él¥g£lJ. nk‰go ‘fhtš’ muRfŸ, ‘k¡fŸ ey muRfshf’

khwnt©L« v‹W cyf¤Â‹ ftd¤ij <®¤j muÁaš j¤JtPhåaçš, yh°»

ãidÎ Tw¤j¡ft®. Kj‹Kjèš Ï§»yhªJ eh£oš, k¡fŸ ey muÁ‹ Áªjid

MœªJ nt%‹¿aJ. MæD«, vŠÁa gFÂfëš ãfœªjJ nghš mšyhkš,

Ï§»yhªJ eh£oš, k¡fŸ ey muR ntW tiffëš ts®ªjJ. Ï§»yhªJ eh£oš,

bjhê‰ r§f§fŸ, ngÃa‹fŸ Kjyhd nrhrè[ Áªjidahs®fŸ Ïªj Á¤jhªj«

jiH¤Jtsufhuzkhæd®.

Ï§»yhªJ Ãujk® M£èæ‹ jiyikæš cUthd muR, njÁa

Rfhjhu¥ gâfS¡F ÏWÂ tot« bfhL¤jJ. Ïuæšnt Jiw, ãy¡fç

Ru§f§fŸ, v~F bjhê‰rhiyfŸ, Ï§»yhªJ t§», ngh¡Ftu¤J Jiw

Kjèad eh£Llikah¡f¥g£ld. gHikthj f£Áæd® M£Á¡F tªjÎl‹,

eh£Lilikah¡fšbjhŒÎbg‰wJ.

Ï§»yhªÂš, äf¥bgça mséyhd r_f fh¥Õ£L Â£l« Ï‹wséY«

eilKiw¥gL¤j¥g£LŸsJ. Å£L¥ bg©kâfŸ Ú§fyhf, gâòçÍ« midtU«

mj‰fhd g§fë¥Ãid junt©L«. Ïj‹ _y«, taJ KÂ®ªnjh® XŒñÂa«,

if«bg©fŸ ga‹bgU« t©z« cjé¤Â£l§fŸ, ntiya‰nwhU¡F ÃiH¥ò¤

12 13

Â£l§fŸ,ÏUFHªijfS¡FnkYŸsFL«g¤Â‰FgofŸ,gŸë¡FHªijfS¡F

ghš, f®¥Ãâ jhŒkh®fS¡F ghš k‰W« énrõ czÎ, Ïytr kU¤Jt nrit,

Ïytr nkšãiy¡ fšé k‰W« jhuhskhd fšé C¡f¤bjhif M»ad

brašgL¤j¥g£LtU»‹wd.

Ï«khbgU« Â£l«, gyKid tçéÂ¥òfshY«, k¡fë‹ Raf£L¥gh£L

xG¡f¤ÂdhY« Ï§»yhªJ eh£oš rh¤ÂakhdJ. ÏÂš éa¥ò jU« brŒÂ

ahbjåš,Ï¤jidfLikahdtçéÂ¥òfS¡FÃ‹dU«,eh£o‹c‰g¤Âts®¢Á

bg‰wJjh‹!mªeh£ošmÂfmsÎbghUshjhuj‹ãiwÎfhz¥gL»wJ.

I¡»a mbkç¡f FoauR, tèik bg‰w jåkåj¤Jt Á¤jhªj§fis

j‹ muÁaš mik¥Ãš tèÍW¤J»wJ. vdnt, ‘‘k¡fŸ ey‹’’ v‹gJ

bgU«gh‹iknahU¡FV‰òilafU¤jhfÏU¥gÂšiy.mt®fŸkåj‹KGikahf

j‹idna rh®ªÂU¡f nt©L« v‹gij tèÍW¤J»‹wd®. våD«, ‘‘k¡fŸ ey

muÁ‹’’ Â£l§fŸ bgUksÎmªeh£oš fhz¥gL»‹wd.éçthd r_f ghJfh¥ò

Â£l§fŸ,bghJ¥gâfŸ,ÁwªjrhiyfŸ,ntsh©c‰g¤ÂfS¡Fkhåa«,Ïytr

fšÿçfšé, ca® fšé¡F eLt©muÁ‹ ãÂ cjéM»admt‰WŸml§F«.

Ïj‰Fcjhuzkhfbl‹dìgŸs¤jh¡FMiza¤Â‹gâfisbrhšyyh«.

°Ål‹, eh®nt, bl‹kh®¡ ngh‹w ehLfëš, mÂf tçéÂ¥Ã‹ thæyhf

éçthd mséš k¡fŸ ey¤Â£l§fŸ eilKiw¥gL¤j¥g£ld. Inuh¥Ãa eh£o‹

xU Áy ehLfëš ca®ªj k‰W« Fiwªj tUthŒfë‹ é¤Âahr« g¤Jkl§»‰F

FiwthfntcŸsJ.

nrhrè[ muRfS« k¡fŸ ey muRfŸ jh‹. Mdhš m§nf ey¤Â£l§fŸ

nkšãiyæštF¡f¥g£LbrašgL¤j¥gL»‹wd.jh®Ûfk‰W«M‹Ûfey‹fis¡

fh£oY«, bghUŸ Kjš thjnk ãiyeh£l¥gL»wJ. uZah, eÅd ehLfëš Kj‹

Kjèš, Â£lä£l bghUshjhu¤ij bfh©oUªjJ. bt‰¿fukhd Iªjh©L

Â£l§fëdhš,Ïu©lh«cyfnghç‹nghJ,ešytUthæiduZah<£oaJ.

ÏªÂahéš k¡fŸ ey muR v‹gJ KGik bg‰wjhf Ïšiy. mnef

Â£l§fëš, KG ntiy thŒ¥ò v‹gJ v£lh¡ fdthfnt Ï‹D« cŸsJ. Ïytr

k‰W« f£lha¡ fšé F¿¥Ãl¤jFªj mséš K‹nd‰w« milªjhY«, Ï‹D«

F¿¥Ã£l Ïy¡»id mÂš eh« milaéšiy. Ïj‰F Áwªj vL¤J¡fh£L,

gÂdh‹FtaJtiuæšÏytr¡f£lhafšémë¡f¥gL«v‹gijÍ«,Fok¡fŸ

midtU¡F«ntiythŒ¥òju¥gL«v‹gdthF«.

k¡fŸ bjhifia f£L¥gL¤jÎ« KG Å¢Áš elto¡iffŸ

bjhlu¥gléšiy. K‹nd‰w¥ghijæš ÏªÂah brštÂš K£L¡f£ilahf, mÔj

g‰wh¡Fiw, ÃâfŸ, m¿ahik, xG§»‹ik k‰W« nrh«gš M»ad Âfœ»‹wd

v‹whšmJäifæšiy.

ÏªÂahéštF¡f¥g£lIªjh©LÂ£l§fŸKGmséšgaidjªjJvd¡

fUjyh«. MWfë‹ FW¡nf mizfŸ f£oaJ, ghrd trÂfis V‰gL¤ÂaJ,

ÏU«ò k‰W« v~F bjhê‰rhiyfŸ ã®khz« brŒjJ, Ïuæš vŠÁ‹fŸ k‰W«

bg£ofŸjahç¥ò, jªÂk‰W«bjhiybjhl®òcgfuz§fë‹c‰g¤Â ngh‹wit

14 15

mÂš ml§F«. jåah® Jiw ãWtd§fis él, bghJ¤Jiw ãWtd§fŸ e‹F

C¡Fé¡f¥g£ld. ‘‘bghJ¤Jiw ãWtd§fŸ ts®¢Á bg‰W MÂ¡f« brY¤j

nt©L«’’v‹gJg©ojneUé‹ms¥g¿aMirahF«.

k¡fŸ ey muR: tiuaiwÍ«, Ïašò«

MÃufh« v‹gt® ‘‘mid¤J Fok¡fS« rçahd rªij kÂ¥ò¡F£glhj

é»j¤Âš,Fok¡fS«, rçahdCÂa«bgw¤j¡ftifæšbghUshjhu r¡Âfis

kh‰¿ mšyJ ÂU¤Âmik¡F« ÂwDilamuirÍila r_f«’’ vd bghUshjhu

ßÂæštiuaW¡»wh®.

T.W.bf‹£,‘‘Fok¡fS¡Fgyju¥g£lr_fnritbrŒ»wmuR’’vdk¡fŸ

ey muir t®â¡»wh®. nkY« xU Fokf‹, j‹Dila rhjhuz tUthæid

ÏH¡F« g£r¤Âš mtD¡F cça ghJfh¥ò jUtJ, k¡fŸ ey muÁ‹ mo¥gil

neh¡f«vdÎ«mt®TW»wh®.

Ah¥nk‹ v‹gt®, k¡fŸ ey muir, f«ôår¤Â‰F« jåkåj

j¤Jt¤Â‰»ilnaV‰gL¤j¥g£lk¤Âa°jmik¥ghffUJ»wh®.jåah®¤Jiw¡F

khåa« tH§F« mnj rka«, kåj r_f¤Â‰FFiwªj g£r cjéfis brŒtJ

k¡fŸ ey muR jU»‹w c¤Âuthj« vdÎ« F¿¥ÃL»wh®. mid¤J ju¥ò

k¡fS¡F«k¡fŸeymuRcjéfisbrŒ»wJ.

‘k¡fŸ ey muR’ v‹»w Áªjid, muÁaš nfh£gh£o‰F òÂJ mšy.

ÏJ F¿¤j Áªjid, muR v‹w mik¥Ã‹ neh¡f« k‰W« brašghLfS¡F,

òÂa gçkhz¤ij më¤JŸsJ vdyh«. k¡fSila eyid ngQtnj

muÁ‹ jiyaha flik vd Ãsh£nlh k‰W« mç°lh£oš ngh‹w nk‰f¤Âa

muÁaš j¤JtPhåa®fŸ fUÂÍŸsd®. Ïijna g©ila ÏªÂa muÁaš

Áªjidahs®fS«T¿d®.muÁ‹flikk¡fŸeyidfh¥gnjv‹»wÏt®fsJ

ÁªjidbgUksÎeilKiw¡FV‰W¡bfhŸs¥gléšiy.

g¤bjh‹gjh«ü‰wh©o‹Ã‹gFÂæ‹jh‹k¡fŸeymuÁ‹K¡»a¤Jt«

e‹F czu¥g£lJ. bjhê‰òu£Áæ‹ éisthf mnef Ãu¢ÁidfŸ vGªjd.

gâahs®fS¡F nkhrkhd gâ¢ NœãiyfŸ, mÔj bršt« Xçl¤Âš Féªj

ãiy, efu§fŸ k‰W« Foir¥ gFÂfë‹ mÂfç¥ò, bjh‰WnehŒfë‹ gutšfŸ,

ntiythŒ¥Ã‹ik mÂfç¥ò, TLjyhd éiythÁ Kjèad m¤jifa

Ãu¢ÁidfëšxUÁythF«.

m¿éaš k‰W« bjhêšE£g ts®¢Áæ‹ fhuzkhfÎ« Áy vÂ®kiw

éisÎfŸ kåj rKjha¤Â‰F V‰g£ld. Ïjdhš g¤bjh‹gjh« ü‰wh©o‹

Ïu©lh«gFÂæšbgUksÎk¡fŸey‹fh¡fxG§FgL¤J«r£l§fŸbgUksÎ

Ïa‰w¥g£ld.bjhê‰rhiyr£l«Ãw¥Ã¡f¥g£lijk¡fŸeymuRÃwªjfhykhf

fUj¥gL»wJ.

14 15

bghJ ey muÁ‹ és¡f«

gšntWÁªjidahs®fshšÑœ¡f©lthWk¡fŸeymuRtiuaW¡f¥g£lJ.

1. mÂfmséšr_fnritfS«ghJfh¥igÍ«më¥gnjk¡fŸeymurhF«.-

T.W.bf‹£.

2. ‘‘g‰wh¡Fiw, ÃâfŸ, m¿ahik, xG§»‹ik, nrh«gš M»a k¡fë‹ IªJ

vÂçfSl‹nghç£L,mê¥gJk¡fŸeymuÁ‹neh¡f«’’-g©ojneU.

3. Fiwªj g£r thœ¡if¤juK«, thŒ¥ò« x›bthU FokfD¡F« c¤juthj«

më¥gJk¡fŸeymurhF«.-í.o.v¢.nfhš.

4. ntiythŒ¥ò, tUthŒ, fšé, kU¤Jt cjé, r_f ghJfh¥ò k‰W« mid¤J

Fok¡fS¡F«tÁ¡fÅLv‹gijtH§f¡Toamurh§f¤ijbfh©lmik¥ò

k¡fŸeymurhF«.-mk®¤ÂahFkh®br‹.

k¡fŸ ey muÁ‹ j‹ikfŸ

1. rKjha¤Âš jåkåjDila kÂ¥ÃidÍ« jFÂæidÍ« tèÍW¤Â, mt‹

kÂ¡f¤j¡fthœ¡ifel¤jcjÎ»wJ.midtiuÍ«rkkhfghé¡»wJ.

2. K‹nd‰w gâfis nk‰bfhŸ»wJ. ãy¢Ó®ÂU¤j«, ntsh©ikæš ts®¢Á,

éiyfë‹ f£L¥ghL, ãaha éiy, m¤ÂahtÁa czÎ¥ bghUŸ m§fho

Rfhjhuh«, fšé, bghJey thœÎ k‰W« bghUshjhu ãiyfis ca®¤JtJ

ngh‹wK‹nd‰wgâfisk¡fŸeymuRnk‰bfhŸ»wJ.

3. guªj mséš r_f nritfis nk‰bfhŸ»wJ. Fok¡fŸ ešyKiwæš

thH, nt©oa r_f nritfis k¡fŸ ey muR nk‰bfhŸ»wJ. Ô©lhik

xê¥ò, tuj£riz, FHªij ÂUkz«, cl‹ f£il VWjš ngh‹w r_f

mty§fisxê¤Jélcçaelto¡iffisnk‰bfhŸ»wJ.k¡fŸga‹bgw

gŸëfŸ, kU¤JtkidfŸ ngh‹wt‰iw mik¡»wJ. m¤Jl‹ ntiy Ïšyh

Â©lh£l¤Â‰fhd ãthuz«, ngW fhy rYiffŸ, KÂnah® guhkç¥ò ngh‹w

r_fnritfS«k¡fŸeymurhšbrŒa¥gL»‹wd.

k¡fŸ ey muÁ‹ brašghLfŸ

k¡fŸeymuÁ‹gšntWbrašghLfis_‹WÏd§fshfÃç¡fyh«.

1. xG§FKiw¥gL¤J«gâfŸ

2. ghJfh¥ògâfŸ

3. ey¥gâfŸ.

1. xG§FKiw¥gL¤J« gâfŸ

r£l xG§F guhkç¥ò, rkhjhd¤ij ãiyeh£lš, r_f énuhÂfŸ k‰W«

r_f énuhj elto¡iffis xL¡Fjš, tF¥ò thj fytu§fis ml¡Fjš,

bjhêyhs®fŸ Ru©l¥glhkš jL¤jš ngh‹wit xG§FKiw¥gL¤J« gâfëš

ml§F«.

16 17

2. ghJfh¥ò gâfŸ

cŸeh£L r£l« xG§F guhkç¥ò, ÃuhªÂa x‰Wikia fh¤jš, mo¥gil

ãWtd§fëš nkyh©ik, éçÎ¥gL¤j¥g£l bjhiy bjhl®ò k‰W« jiutê

ngh¡Ftu¤J, xG§FKiw¥gL¤j¥g£l tâf elto¡iffŸ, ÂU£L k‰W« Ïju

F‰w§fë‹jL¥ò,mašeh£LešYwÎ,ÚÂgçghyd«k‰W«eh£o‹kh£ÁikiaÍ«

Ïiwah©ikiaÍ«ngQjšngh‹witghJfh¥ògâfshffUj¥gL»wJ.

3. ey¥gâfŸ

knyçah,fhyuhngh‹wbfhŸisnehŒfisxê¤jš,fšéãWtd§fŸ_y«

fšyhikiangh¡Fjš,njÁatUkhd¤ijrk¢ÓuhŒg§»lš,jFÂcŸst®fS¡F

ntiy thŒ¥gë¤jš, Áiw¤Jiw Ó®ÂU¤j«, ãyÓ®¤ÂU¤j«, ÁW bjhêšfŸ

ts®¢Á, r_f ts®¢Á Â£l§fŸ, r_fmty§fismonahLmê¤jš ngh‹wit

ey¥gâfŸ vd fUj¥gL»wJ. RU§f¡T¿‹, k¡fŸ ey muR, k¡fSila

m¤ÂahtÁak‰W«m¿Îrh®ªjnjitfis¥ó®¤ÂbrŒ»wJ.

k¡fŸ ey muR g‰¿a ék®rd§fŸ

k¡fŸ ey muÁ‹ FiwghLfŸ vd Ñœ¡f©l Ïd§fŸ

R£o¡fh£l¥gL»‹wd.

1. mÂf bryÎ Ão¡F« mik¥ò

gštifæyhdr_fnrit¤Â£l§fS¡FmÂfãÂbrythF«.ÏjdhšViH

ehLfS¡FÏ¤jifamurik¥òv£lh¡fåahfntÂfœ»wJ.

2. jåkåj Ka‰Á k‰W« RjªÂu¤ij xL¡» éL»wJ.

kåjå‹jåkåjRjªÂu¤ijÍ«,j‹id¤jhndrh®ªÂU¤jiyÍ«k¡fŸ

ey muR mDkÂ¥gÂšiy. kåjå‹ be¿rh®ªj ts®¢Áia, KG M‰wiyÍ«

Ï›tifmuÁšngzÏayhJ.mid¤Â‰F«kåj®fŸmuirrh®ªJthHnt©oa

gH¡f¤Â‰F Mshtjhš, k¡fŸ j§fis¥ g‰¿a xU jhœÎ kd¥gh‹ikia

ts®¤J¡bfhŸS«thŒ¥òŸsJ.

3. mÂfhut®¡f¤ÂdU¡F njita‰w K¡»a¤Jt«

muÁ‹ bfhŸiffis cUth¡FtÂY«, mt‰iw eilKiw¥gL¤JtÂY«

mÂfhu t®¡f¤ÂdU¡F mÂf g§»U¥gjhš, mt®fS¡F mÔj K¡»a¤Jt«

tH§f¥gL»wJ. Ïj‹ fhuzkhf, gštifæš eh£o‹ K‹nd‰w« ghÂ¥giltjhf

kh®¡°Kjyhdm¿P®fŸfU¤Jbjçé¤JŸsd®.

4. Âwd‰w ã®thf¤Âid njh‰Wé¡F«

äfmÂfkhdgâfismunrV‰WbrŒtjhš,Âwd‰wã®thf«njh‰Wé¡f

thŒ¥òŸsJ.kåjts§fŸk‰W«Ïa‰ifts§fë‹jtwhdnkyh©ik¡F«mJ

têtF¡F«.

16 17

5. j‹dh®t bjh©L ãWtd§fis kªjkh¡»éL«

muR rhuh j‹dh®t¤ bjh©L ãWtd§fisÍ« muR xG§FKiw¥

gL¤Jtjhš, m¤jifa ãWtd§fŸ Rz¡f ãiy¡F jŸs¥gL»‹w mgha«

vG»wJ.

k¡fŸ ey muÁ‹ K¡»a¤Jt«

k¡fŸ ey muÁ‹ ÛJ Tw¥gL»‹w ék®rd§fŸ rçahdit v‹W fUj

ÏayhJ.m¤jifamuÁ‹ÛJFiwghLfŸÏU¥Ã‹,m¡FiwghLfis¡fisªJ

mjid br«ik¥gL¤j Ka‰Á¡f nt©Lnk jéu, mjid m›thnw é£Lél

KoahJ.

Óça neh¡f§fŸ k‰W« F¿¡nfhŸfis C¡Fé¤jš, mrhjhuz ã®thf

jhkj§fis fisjš, ey¤Â£l§fis gUt Ïilbtëæš ÓuhŒÎ brŒjš,

MÂ¡f«brY¤J«eg®fisf©l¿ªJmt®fisÚ¡Fjš,j‹dh®tmik¥òfis

C¡Fé¤jšngh‹welto¡ifshšk¡fŸeymuirbr«ik¥gL¤jÏaY«.

k¡fŸ ey muir ãWÎtÂš cŸs Á¡fšfŸ

br«ik¥gL¤j¥g£l k¡fŸ ey muR v‹gJ V£lséš midtiuÍ«

ft®ªjhY«, ãyÎ»‹w r_f, muÁaš k‰W« bghUshjhu Ãu¢Áidfshš,

V£lséš cŸs Á¤jhªj§fis eilKiw¡F bfh©L tUtJ äf fodkhdjhf

fUj¥gL»wJ.Ñœ¡f©lfhuâfŸmj‰Ffhuz«v‹W«Twyh«.

1. k¡fŸ bjhif¥ bgU¡f«

mÔj k¡fŸbjhifædhš, mid¤J tifæY« ts§fŸ g‰wh¡Fiwah»

éL»wJ.ã®thfK«Á¡fY‰wjh»éL»wJ.

2. mÂfhçfë‹ Mzt¥ ngh¡F

ey¤Â£l§fŸ ešyKiwæš bt‰¿ bgw mt‰iw mkš gL¤J« murh§f

mÂfhçfŸ j§fis KGikahf mÂš <LgL¤Â¡ bfhŸs nt©L«. m¤jifa

m®¥gâ¥òmçjh»éL»wJ.ÏjdhšÔ£l¥g£lÂ£l§fŸ,gad‰wjh»éL»wJ.

3. bghUshjhu¢ Rik

ÏªÂah ngh‹w tsU« ehLfëš, ts®¢Á k‰W« Â£l¥gâ¡fS¡fhf

bryél¥gL« bjhif, eh£o‹ tUthiaélmÂfkh»él thŒ¥òŸsJ. Ïjdhš

mªãa ãWtd§fëläUªJ ãÂ fldhf bgWjš ngh‹w Ãu¢ridfŸ vH¡TL«.

Ïj‹fhuzkhfmÔjãÂbeU¡foV‰glÎ«ÏlK©L.

4. k¡fSila FW»a kd¥gh‹ik

guªj ÁªjidÍ«, bjëªj neh¡F«, k¡fSila kd¥gh§»š kh‰wK« äf

mtÁa«. FW»a #hÂ, kj f©nzh£l¤Âš k¡fŸ j§fS¡FŸshfnt nt‰Wik

ghuh£l¡TlhJ.njreyidngh‰¿¥ghJfh¡fnt©L«.

18 19

5. r_f mty§fŸ

fhy«fhykhf,ekJr_f¤Â‹òiunaho¥nghŒcŸsÔ©lhik¡bfhLik,

bfh¤joik Kiw, ãy¢Rth‹jh®fë‹ anj¢rÂfhu« Kjèad murh§f¤Â‹

ey¤Â£l§fisbtFthfghÂ¤JŸsJ.

6. mwbe¿fS¡F K¡»aä‹ik

bghUŸ rh®ªj thœ¡ifna Ãujhd« v‹W M»é£l ãiyæš, k¡fŸ

mwbe¿fS¡F K¡»a¤Jt« jUtÂš ja¡f« fh£L»wh®fŸ. flik cz®Î«,

vL¤J¡ bfh©l gâæš KG m®¥gâ¥ò« mçjh»¡ bfh©L tU»UJ.

eh£o‹ eyÂ£l§fŸ bt‰¿fukhf brašgL¤j, k¡fë‹ KG x¤JiH¥ò äfÎ«

mtÁakhF«.ešyFok¡fshšk£LnkÁwªjk¡fŸeymuircUth¡»¡bfhŸs

ÏaY«.

gæ‰Á

gFÂ m

nfho£l Ïl« ãu¥òf.

1. eÅdmuR_________murhF«.

2. k¡fŸ ey muR F¿¤j Áªjid _________ eh£oš Kj‹Kjèš

nt%‹¿aJ.

3. °Ål‹,bl‹kh®¡,eh®nt_________ehLfshF«.

gFÂ M

4. efumuÁidtiuaW.

5. nrhrè[muÁidtiuaW.

6. k¡fŸeymuÁ‹rhjf¤j‹ikfisRU¡fkhfTWf.

gFÂ Ï

7. ÏdmuÁ‹ts®¢Áiaés¡Ff.

8. ãy¥Ãuò¤JtmuÁ‹vG¢ÁiaMŒÎbrŒf.

gFÂ <

9. k¡fŸeymuRF¿¤Jéçthdf£Liutiuf.

10. ‘muR’v‹wmik¥Ã‹gçzhkts®¢ÁiamyRf.

18 19

m¤Âaha« 2

muÁ‹ - njh‰w« - bfhŸiffŸ

muÁ‹njh‰w«g‰¿muÁašm¿P®fŸgytifahfétç¤JŸsh®fŸ.muR

v§Fv¥nghJ,v›thWnjh‹¿aJv‹gj‰fhdés¡f«tuyh‰¿š»il¡féšiy.

vdnt muÁaš m¿P®fŸ ôf§fŸ mo¥gilæš muR Ï¥go¤jh‹ njh‹¿æU¡f

nt©L« v‹W gytif¥g£l éthj¤Â‰Fça fU¤J¡fis brhšèæU¡»wh®fŸ.

m›thW brhšy¥g£LŸs fU¤J¡fŸ gy c©L våD« xU Áy k£L« Ã‹tU«

g¡f§fëšétç¡f¥g£oU¡»‹wd.

1. bjŒÅfnjh‰wbfhŸif

2. r_fx¥gªj¡bfhŸif

3. jhŒtêk‰W«jªijtê¡bfhŸif

4. tèik¡bfhŸif

5. gçzhk¡bfhŸif

2.1 bjŒÅf njh‰w¡ bfhŸif

všyh¡ bfhŸiffëY« ÏJnt äfÎ« gHikahdJ. Ïj‹go flÎŸ

muir¤ njh‰Wé¤JM£Á brŒtj‰F muriu ãaä¡»‹wh®. flÎS¡F¥ gÂyhf

mur® mtç‹ ÃuÂãÂahf M£Á brŒ»wh® v‹gJ Ï¡bfhŸifæ‹ fU¤jhF«.

kfhghuj¤Âš Ï¡bfhŸif F¿¥Ãl¥g£oU¡»wJ. Mu«g¤Âš k¡fŸ FH¥gkhd

Nœãiyæš thœªjjhfÎ«, m¢Nœãiyia mf‰¿ mikÂahd Nœãiyæš

thœtj‰F cjé nf£L k¡fŸ Ïiwtid nt©o¡ bfh©ljhfÎ«, mj‹go

Ïiwt‹mt®fS¡FmuriuM£ÁbrŒagâ¤jjhfÎ«nk‰Tw¥g£lÏÂfhr¤Âš

brhšy¥g£oU¡»wJ.

gÂndHh« ü‰wh©oš Ï§»yhªJ eh£il Kjyh« n#«° k‹d® M£Á

brŒjh®. mt® óäæš Ïiwtid nghy Ïiw mÂfhu¤ij mur®fŸ brŒj

fhuz¤Âdhšmt®fŸÏiwtD¡Fãfuhdt®fshf¡fUj¥g£lh®fŸ.ÏiwtD¡F

k£Lnkmt®fŸf£L¥g£lt®fŸv‹W«mt®fŸÔ§FbrŒa¡Tlhbj‹Wrhjhuz

k¡fŸ jL¡f KoahJ v‹gjhfÎ« tuyh‰¿š brhšy¥g£oU¡»wJ. mnjnghy

»¿¤Jtrka¤ÂY« muR k‰W« ÂU¢rig¡F Ïilna fU¤J nt‰WikfŸ

fhuzkhfÃu¢ridfŸvGªjnghJÏiwtênjh‰w¡bfhŸifg‰¿aéthj§fŸ

eilbg‰wd.mÂfhu¤Â‹Ãw¥Ãl«Ïiwt‹jh‹v‹gÂšvšnyhU¡F«cl‹ghL

ÏUªjbjåD« m›tÂfhu¤ij eilKiwæš brY¤JtJ muruh mšyJ

ÂU¢rigah(ngh¥M©lt®)v‹wntWghLÏUªjJ.

mur®fŸÏiwtå‹ÃuÂãÂfshf¡fUj¥g£lh®fŸ.mt®fŸjfhjt®fshf

k¡fS¡F Ô§F brŒjhY« mt®fis vÂ®¡f k¡fS¡F cçik Ïšiy. m›thW

vÂ®¤Jòu£Áel¡FkhdhšmJÏiwtD¡FvÂuhdòu£Áv‹gjhf¡fUj¥g£lJ.

mur® Ïiwtdhš ãaä¡f¥g£l mtUila ÃuÂãÂ v‹gjhš muriu vÂ®¥gJ

rçahfhJ v‹W thÂ¡f¥g£lJ. bjŒÅf tê¡ nfh£gh£o‹ K¡»akhd Áy

fU¤J¡fŸRU¡fkhfÑnHju¥g£LŸsd.

20 21

1. mur®Ïiwtdhšãaä¡f¥g£LM£ÁbrŒtj‰FmÂfhu«ju¥g£oU¡»wh®.

2. mur®gu«giugu«giuahfM£ÁbrŒtj‰FÏiwmÂfhu«bg‰¿U¡»wh®.M£Á

brŒÍ«cçikjªijæläUªJkfD¡F¢brš»wJ.

3. mt® brŒÍ« fhça§fS¡F mur® ÏiwtD¡F k£Lnk gÂš brhšy¡

flik¥g£oU¡»wh®.

4. murU¡F vÂuhf brŒa¥gL« òu£Á r£l ßÂahd mÂfhu¤ij vÂ®¥gj‰F¢

rkkhF«.

Ï¡bfhŸif beL§fhy¤Â‰F k¡fëilna ãyétªjJ v‹whY« Ïju gy

fhuz§fshšÃ‰fhy¤Âšifél¥g£lJ.

ÂwdhŒÎ

Ï¡bfhŸif gy nfhz§fëš f©l¿ªJ FiwfŸ k‰W« ãiwfŸ

brhšy¥g£oU¡»‹wd. ãiwfŸ v‹W gh®¡F« bghGJ FH¥gkhd Nœãiyæš

k¡fëilna mikÂia V‰gL¤Jtj‰F bjŒÅf¡ nfh£ghL cjéæU¡»wJ.

Fok¡fŸ x‹Wg£L M£Á brŒgt®¡F ml§» el¡F« ngh¡F V‰gl cjé

brŒÂU¡»wJ. mur® k¡fS¡F e‹ik k£Lkšyhkš ÔikfŸ brŒj

nghJ« murU¡F vÂuhf òu£Á brŒtJ r£l« k‰W« xG§if guhkç¥gj‰F

M£Áahs®fS¡F mo¥gilahf mikªjJ v‹gJ F¿¥Ãl¤j¡fJ. Ï«Kiw

Koah£Á muÁ‰F g¡f gykhf ÂfœªjJ. våD« Ã‰fhy¤Âš Ïjutif muRfŸ

V‰g£lnghJ bghJ k¡fëilna Ï¡bfhŸif¡F MjuÎ FiwªJ fhy¥ngh¡»š

ifél¥g£llJ.

FiwfŸ v‹W gh®¡F«nghJ flÎŸ k¡fS¡fhf muir njh‰Wé¤J

murU¡F KG mÂfhu« bfhL¤J Áy rka§fëš r®thÂfhu« brŒaÎ«

mDkÂ¤jh® v‹gJ V‰W¡bfhŸs¤j¡fjhf Ïšiy. gF¤j¿ths®fS¡»ilna

Ï¡bfhŸif¡F vÂ®¥ò V‰g£lJ. Ï¡bfhŸif Ïju têfëš muR njh‹Wtj‰F

ghjfkhf beL§fhy« tiuæY« ÏUªJ tªjJ. muÁaèš ÏUªJ ÂU¢rig

Ãç¡f¥g£oUªjÂdhš Inuh¥Ãa gFÂfŸ všyht‰¿Y« Ï¡bfhŸif kiwªJ

rKjhax¥gªj¡nfh£ghLnjh‹¿aJv‹Wtuyh‰WMÁça®fŸF¿¥ÃL»wh®fŸ.

2.2 rKjha x¥gªj¡ nfh£ghL

muR njh‰w¡ bfhŸiffëš bjŒÅf njh‰w¡ bfhŸif nghy Ï¡bfhŸif

gHikahdJ« ÃuÁ¤Â bg‰wJkhF«. Ï¡bfhŸif k¡fëilna V‰g£l x¥gªj

mo¥gilæšmurh§f«njh‹¿ajhf¡TW»wJ.

Mu«g¤Âš k¡fŸ f£L¥ghLfs‰w xG§F KiwfŸ Ã‹g‰w¥glhj rKjha

mik¥Ãš RjªÂukhf thœªJ tªjh®fŸ. Ï¥go¥g£l ãiy Ïa‰if ãiy v‹W

brhšy¥g£lJ. Ï›tik¥Ãš x›bthUtU« mtut® éU¥g¥go thœªjd®. Ï§F

gyä¡ft®fŸ gyk‰wt®fis ml¡»dh®fŸ. mt®fŸ éU¥g«nghy nt©oaij

bg‰W¡ bfh©lh®fŸ. k‰wt®fS¡F mitfŸ »il¤jdth v‹w m¡fiw

mt®fS¡F¡»ilahJ.Á§f«fh£ošv¥gofh£Luh#hv‹WfUj¥g£lnjh

20 21

mij¥nghy tèik cilat®fŸ mt®fS¡F nt©oaij bgw KoªjJ. tèik

cilnah®cçikcilnahuhfés§»d®.MdhšÏJk¡fSilaK‹nd‰w¤Â‰F

v›têæY« cjé brŒaéšiy. mJk£Lä‹¿ eèªjt®fŸ k‰W« Âwik

Ïšyhjt®fŸ thœ¡if el¤JtJ fodkhf ÏUªjJ. Ï¤jifa ãiyikia

kh‰¿ všnyhU« K‹ndw mt®fis¡ f£L¥gL¤j¡Toa mik¥ò x‹W njit

v‹w fU¤J k¡fëilna V‰g£lJ. Ïj‹ éisthf mt®fŸ všyh« nr®ªJTo

ngÁ x¥gªj« x‹W brŒJ bfh©L Kjèš r_f¤ij njh‰Wé¤J mj‹ ÃwF

muir¤ njh‰Wé¤jh®fŸ v‹W és¡FtJjh‹ rKjha x¥gªj¡ nfh£ghL v‹W

brhšy¥gL»wJ.

gÂdhWk‰W«gÂndHh«ü‰wh©LfëšbghJk¡fëilnaMjuÎbgU»

Vw¤jhHvšnyhU«V‰W¡bfhŸs¤j¡fjhfÏUªjJ.A&¡f®v‹gt®Kj‹Kjyhf

Ïj‰Fm¿éašó®tkhdés¡f«jªjh®.Ï§»yhªJeh£ilnr®ªjjhk°Ah¥°

k‰W«#h‹yh¡v‹gtU«Ãuh‹°eh£ilnr®ªj%n[hv‹gtU«Ï¡bfhŸifæ‹

Óça Mjuths®fŸ. Ït®fŸ _tU« rKjha x¥gªj¡ nfh£gh£lhs®fŸ v‹W

miH¡f¥g£lh®fŸ. Ït®fŸ _tUila rKjha x¥gªj« g‰¿a bfhŸiffŸ x¥ò

neh¡Fmo¥gilæšÑnHju¥g£oU¡»‹wd.

Ah¥° yh¡ %n[h

1588-1679 1632-1704 1712-1778

1. Ït®fSila K¡»ahd

üšfŸ

byéahj‹(1651) Áéšmurh§f«(1690) rKjhax¥gªj«(1762)

2. Ïa‰if ãiy

Ïa‰ifãiyæškåj‹

ga«,mÂfhu«,muÁaš

rk¤Jt«rçahdJv‹W

m¿ahkšÏUªjh‹.ãaha,

mãaha§fŸv‹Wghuhkš

äUf§fS¡F¢rkkhd

thœ¡ifiael¤Âdh‹.


RKfkhdNœãiyæš

thœªjh‹v‹whY«muR

v‹wmik¥òmtDila

elto¡iffisxG§F

gL¤Âel¤Â¢bršy

njitv‹Wcz®ªjh‹.


j‹Dilanjitfis

bg‰W¡bfh©L

mikÂahdNœãiyæš

ešyKiwæšthœªjh‹.

ÏU¥ÃD«jd¡Fv‹W

ciliknt©Lbk‹W

nr®¡fMu«Ã¤jnghJ

rkãiykhWg£lJ.

22 23

3. Ïa‰if¢r£l«

Ïa‰ifãiyæš

kåj®fSila

elto¡iffis

xG§FgL¤Â

f£L¥gL¤Jtj‰FÁéš

r£l«Ïšiy.kåjDila

kdrh£Ájh‹mtDila

thœ¡if¡FMjhukhf

ÏUªjJ.x›bthUtU«

Ïa‰if¢r£l«kåj

cz®ÎfisÃuÂgè¡

fhkšmtDila

elto¡ifia

f£LgL¤J»‹wbe¿ia

ÃuÂgè¡F«r£lkhf

ÏU¡»‹wJ.

gF¤j¿Îmo¥gilæš

mšyhkškåjv©z«

k‰W«r_fcz®Î

mo¥gilæšÏa‰if

r£l«V‰gL»wJ.

4. Ïa‰if cçik

mtut®tèikia

bghU¤JÏa‰ifcçik

mik»wJ.

cçik kåjål«

ÏašghfntÏU¥gjhF«.

cæ®,RjªÂu«k‰W«

cilikah»at‰¿‰F

kåjD¡F

Ïa‰ifænynacçik

ÏU¡»wJ.


RjªÂukhdtdhf

ÏU¡»wh‹.kåj‹v‹w

mo¥gilæšmtD¡Fça

cçikfismt‹bg‰W

mDgé¡»wh‹.

5. rKjha x¥gªj«

RaghJfh¥òk‰W«

j‰fh¥òM»aitfS¡F

cŸsj‹Dila

cçikfŸÚ§fyhfÏju

všyht‰¿‰F«bghJthd

Ïiwik¡Fkåj‹

j§fSilacçikfis

é£L¡bfhL¤Jx¥gªj

mo¥gilæšÏiwik¡F

f£L¥g£Lel¡»wh‹.

Ïa‰ifr£l¤ij

eilKiwgL¤Jtj‰fhf

njit¥gL« braš

x‹iwV‰gL¤j

kåj‹x¥gªj«x‹iw

brŒJbfhŸ»wh‹.

ÁycçikfŸjéu

ÏjucçikfŸmªj

braY¡F¤juhkšmtnd

it¤J¡bfhŸ»‹wh‹.

muRv‹wmik¥ò

kåj®fŸj‹Dila

jå¥g£lKiwæY«

mt®fSilax£Lbkh¤j

T£Lmo¥gilæY«

V‰gL¤Â¡bfhŸS«

mik¥ghF«.cjhuzkhf

m,M,Ï,<v‹gt®fŸ

mtUilajå¥g£l

Kiwæšcçikfis

é£L¡bfhL¡»wh®fns

mšyhkšÏªjm+M+Ï+<

Ït®fŸvšnyhU«nr®ªJ

T£lhfcçikfis

é£L¡bfhL¡féšiy.

6. Ïiwik

Ah¥°Ïiwik

mst‰wJ.Ãç¡fKoahjJ

ntWahU¡F«ju

KoahjJ,

yh¡ÏiwikÍila

muRx‹iw¥g‰¿

brhšyéšiy.mtUila

murh§f« tiuaiw

x‹WÂu©lk¡fë‹

mik¥Ãlnk Ïiwik

ÏU¡»wJ.vdnt%n[h

22 23

KGikahdJr£l¤Â‰F«

nk«g£lJ.r£l«,

ÚÂ,cilikfë‹

Ãw¥ÃlkhtJ.muR,

ÂU¢rigM»at‰W¡F

nkyhdJ.mj‰FvÂuhf

òu£ÁbrŒaKoahjJ.

brŒa¥g£lJ.

Fok¡fS¡Fflikfis

ãiwnt‰wnt©oaJ.

kåjDilacæU¡F«,

RjªÂu¤Â‰F«,

clikfS¡F«ghJfh¥ò

jªJmitfis

mtD¡FcWÂbrŒa

nt©oaJ.yh¡bghJ

k¡fŸÏiwikiajh‹

F¿¥ÃL»whnumšyhkš

r£lÏiwikia¥g‰¿¡

F¿¥Ãléšiy.

k¡fŸÏiwikia

tèÍW¤ÂÍŸsh®.vdnt

k¡fŸr£ló®tkhd

ÏiwikÍilat®fshf

ÏU¡»wh®fŸ.

bghJfU¤Jx‹nw

ÏiwikahF«.Ïªj

Ïiwikæ‹K¡»a

m«r§fŸmjDila

x‰Wik,jå¤j‹ik,

ãuªju¤j‹ikÃwU¡F

bfhL¡fKoahjJ,

KGikahdJk‰W«

ntWahU«cçik

bfh©lhlKoahjJ.

murh§f«k¡fŸ

Ïiwikæ‹mo¥gilæš

Ïa§»aJMF«.

%n[hÏiwikÍila

muirÍ«mj‹Ñœ

Ïa§F«murh§f¤ijÍ«

ntWgL¤Âfh£oÍŸsh®.

7. RjªÂu«

Ïa‰ifãiyæš

RjªÂu« muir rh®ªJ

muÁdhštH§f¥g£L

cWÂaë¡f¥gL»wJ.

mjdhnynamJ

Ú¡f¥gL»wJ.muR¡F

vÂuhfmjidga‹gL¤j

KoahJ.

cæU¡Fcçik,RjªÂu«

k‰W«cilik¡Fcçik

v‹gbjšyh«kåjD¡F

Ïa‰ifahfnt

cŸsitahF«.

Ïitfismurh§f«

kW¡fKoahJ.

ÁéšmuÁšjåkåj

RjªÂu«v‹gJ

ÏiwikÍilamurhš

ju¥gLtJ.ÏWÂM£Á

mÂfhuKilamuR¡F

vÂuhfÏjidga‹gL¤j

KoahJ.muRl‹

ÏizªJmjidbgWjš

nt©L«.

24 25

8. jåkåjD« muR«

Ah¥°fU¤J¥go

jåkåjcçikfŸ

mid¤J«murhš

tH§f¥gLgitfshF«.

mjdhšmit

caçaitfshf

ÏU¡»‹wd.jåkåj‹

x›bthUtD«Ïiwik

mÂfhu¤Â‰Ff£L¥g£L

tçfisbrY¤j

nt©L«.jåkåj‹

mtD¡bfdÁéš

muÁšÁycçikfis

bg‰¿U¡»‹wh‹

mitfŸ

(m)Ïiwikahš

gâ¡f¥gL»‹wnghJ

j‹idkhŒ¤JbfhŸS«

cçik

(M)muRmtid

Ó©L»‹wbghGJ

mt‹cæiughJfh¤J

bfhŸS«cçik

(Ï)mtDilacæU¡F

c¤Âuthj«juKoahj

mšyJgjéæèUªJ

Ïw¡f¥g£lmurD¡F

vÂuhdcçik.

9. muR k‰W« murh§f«

muRk‰W«murh§f«

v‹WmšyJr£l¥goahd

k‰W«ãfœKiwæyhd

Ïiwikv‹WAh¥°

ntWgL¤jéšiy.

muRk‰W«murh§f«

nkY«muRk‰W«

rKjha«M»aitfis

yh¡ntWgL¤J»wh®.

mtUilabfhŸif

tiuaW¡f¥g£lr£l

ßÂahdmurh§f¤ij¥

g‰¿vL¤Jiu¡»‹wJ.

ÏiwikÍila

muirÍ«mj‰F

Ñœ¥goªJbrayh‰W«

murh§f¤ijÍ«%n[h

ntWgL¤Â¡fh£L»wh®.

24 25

Ah¥°, yh¡ k‰W« %n[h

Ïªj_tUilafU¤J¡fisx¥òtikmo¥gilæšfhzyh«.Ah¥ìUªJ

Áy fU¤J¡fisÍ« yh¡»‹ Áy fU¤J¡fisÍ« %n[h vL¤J¡bfh©L

rKjha x¥gªj¡bfhŸifia étç¡»wh®. %n[h k‰W« yh¡ M»a ÏUtU«

Ïa‰if ãiyæš kåj‹ k»œ¢ÁÍlD« RjªÂukhfÎ« ÏUªjh‹ v‹w fU¤Âš

x‹Wg£LŸsd®. x¥gªj mo¥gilæš V‰gL« Áéš murh§f« mtÁakhdJ

vd Ït®fŸ fUÂdh®fŸ. ÏUtU« muR ntW murh§f« ntW v‹W fUÂdhY«

x¥gªj¤ij mo¥gilahf bfh©L murh§f« njh‹¿aJ v‹w fU¤ij %n[h

V‰W¡ bfhŸséšiy. ÏUtU« k¡fël« cŸs Ïiwik mÂfhu¤ij x¥gªj«

Ú¡féšiy v‹W fUÂdh®fŸ.%n[héDilaFuY« yh¡»DilaFuY« x‹nw

v‹whY«mt®fSilaiffŸAh¥[&¡Fbrhªjkhdit.

rKjha x¥gªj¡ nfh£ghL - xU kÂ¥ÕL

Ah¥°, yh¡ k‰W«%n[hM»at®fë‹ rKjha x¥gªj¡ nfh£ghLmuÁ‹

njh‰w«g‰¿étç¡féšiy.Ït®fSilabfhŸiffS¡FMjhu«Ïšiy.mj‰F

rçahdvL¤J¡fh£LfŸ»ilahJ.Ah¥°vnj¢rÂfhubfhŸifiaK‹it¤jh®.

yh¡ tiuaiw brŒa¥g£l murh§f« v‹w fU¤ij vL¤Jiu¤jh®. %n[h k¡fŸ

ÏiwikiavL¤Jiu¤Jmjidt‰òW¤ÂÍŸsh®.

rKjha x¥gªj nfh£ghL - ÂwdhŒÎ

gÂndHh«,gÂbd£lh«ü‰wh©Lfëšx¥gªjmo¥gilæšmuRnjh‹¿aJ

v‹w fU¤J äf Ãugykhf ÏUªjJ. Mdhš ÏJ btW« f£L¡fijna. tuyh‰¿š

Ï¥go¤jh‹muRnjh‹¿aJv‹gj‰FvªjMjhuK«Ïšiy.Mu«gfhy¤Âšthœªj

kåj®fŸ x¥gªj mo¥gilæš muR njh‹¿aJ v‹gj‰F vªj MjhuK« Ïšiy.

brŒJ bfh©l x¥gªj mo¥gilæš muR V‰g£lbj‹W brhšy¡Toa msé‰F

m¿th‰wš cilat®fshf mt®fŸ ÏUªÂU¡f KoahJ. vdnt ÏJ tuyh‰W¡F

òw«ghdf£L¡fijv‹gJãj®rdkhdc©ikahF«.

r£lmo¥gilæY«ÏjåšFiwfŸc©L.bršy¤j¡fr£lmo¥gilæyhd

x¥gªj« x‹W tYthdM£Á mÂfhuKila muR Ïšyhkš V‰g£oU¡f KoahJ.

x¥gªj« V‰g£lbghGJÏ¤jifamÂfhuKilamuR eilKiwæšÏU¡féšiy

v‹gJ c©ikahF«. vdnt Ï¡bfhŸif tuyhW, r£l« k‰W« j¤Jt«

vd¥gL« ÏašfS¡F m¥gh‰g£L V‰W¡ bfhŸs Koahjjhf bra‰ifahdjhf¡

fUj¥gL»wJ.

2.3 jhŒtê¡ bfhŸif

k¡yd‹, kh®f‹, b#‹¡° M»a m¿P®fŸ Ï¡nfh£gh£il¥ g‰¿

mt®fSila fU¤J¡fis és¡fkhf¤ bjçé¤JŸsd®. m¡fhy¤Âš ÂUkz«

v‹w gªj¤jhš x‹Wg£l k¡fŸ ÏUªÂU¡féšiy. mjdhš xU bg©â‰F gy

fzt‹kh®fŸ ÏUªjh®fŸ v‹W« mjdhš mt®fS¡F Ãwªj FHªijfS¡F

jf¥g‹ ah® v‹W m¿aKoahj ãiyæUªj fhuz¤jhš jhŒtêKiw muR

njh‹¿æU¡fTL« v‹w fU¤J ãyéæUªjJ. FL«g« v‹gj‰F gÂyhf

26 27

m¡fhy¤Âš k¡fŸ FG¡fshfnth ÃçÎfshfnth thœªJ tªjd®. mt®fŸ

Ã‰fhy¤Âš ÑnH brhšy¥g£LŸs mo¥gilæš muR njh‹Wtj‰F fhuzkhf

ÏUªÂU¡fTLbkd¡fUj¥gL»wJ.

1. bjhl¡f¤Âš gH§Fo mik¥bgh‹W ÏUªjJ. mJ gHikahd k‰W«

Kj‹ikahdr_fmik¥ghfÏUªÂU¡»‹wJ.

2. fhy«bršy¢bršygH§Fomik¥òfŸgythfbgU»Fy§fshfÃçªjd.

3. Ïªj Fy§fŸ x›bth‹W« gy ü‰W¡ fz¡fhd FL«g§fshf¥ bgU»d.

Ï¡FL«g§fŸ jå¤jå ÅLfshf kh¿ajhš mitbašyh« nr®ªJ murhf

kh¿d.

4. Ïªjmo¥gilæšj‰fhy¤ÂšFL«g«v‹Wbrhšy¥gL»‹wmik¥òV‰g£lJ.

ÂwdhŒÎ

Ï¡bfhŸifFL«g« v›thW njh‹¿aJ v‹Wétç¡»‹wJ v‹gjšyhkš

muR njh‰w¤ij g‰¿ brhšyéšiy. ÏJ xU rKjha bfhŸifna jéu muÁaš

bfhŸifmšy.Ï›thWjh‹r_fK«muR«njh‹¿æU¡fTL«v‹wMjhu§fŸ

»ilahJ.

2.4 jªijtê¡ bfhŸif

Ï¡bfhŸif jªijtê Kiwæš mjhtJ FL«g¤ jiyt‹ mšyJ

FL«g¤Â‰F jiyt® jªij v‹w mo¥gilæš muR njh‹¿ajhf étç¡»‹wJ.

FL«g¤Â‹ éçth¡fnk muR. Mu«g¤Âš FL«g¤Âš xU kåj‹ xU kidé

k‰W« FHªijfŸ ÏUªjd®. FL«g¤Â‹ jiytuhf jªij k‰w cW¥Ãd®fis

f£L¥gh£oš bfh©L tªJ mt®fŸ nkš mÂfhu« brY¤Âdh®. fhy¥ ngh¡»š

FL«g¤ÂèUªj FHªijfŸ bgçat®fŸ MdJ« ÂUkz« brŒJ bfh©L

mt®fS« FHªijfis bg‰wh®fŸ. bjhl®ªJ Ï›thW xU FL«g« gy

FL«g§fshf kh¿ mj‹ mo¥gilæš muR njh‹¿aJ v‹W fUj¥gL»wJ.

Ï¡fU¤ijr® bA‹¿ bkæ‹v‹D«M§»ym¿P®éçthfvL¤J¡T¿ÍŸsh®.

Ï¡bfhŸifæ‹K¡»akhdfU¤J¡fŸtUkhW

1. jªijtêFL«gmik¥ÃšjªijK¡»akhdt®.

2. thçR Kiw M©fis mo¥gilahf bfh©L mªj M©fë‹ K‹ndh®fŸ

mo¥gilæY« étç¡f¥g£lJ. bg©fŸ tê thçRfŸ Ïªj fz¡»š

FL«g¤Âš vL¤J¡ bfhŸs¥gléšiy. vdnt cwÎKiw vÂ®kiwahdjhf

ÏUªjJ.

3. ãuªju ÂUkz« v‹gJ xU kidé mšyJ gy kidéa®fis bfh©l

mik¥ghfÏUªjJ.

4. nk‰Tw¥g£l FL«g¤Â‹ jiytuhf M©kf‹ xUt® ÏUªjh®. mt®

FL«g¤Âš cŸs midt® nkY« k‰W« mt®fŸ rªjÂæd® nkY« mÂfhu«

brY¤Âdh®.

26 27

5. mt®FL«gétfhu§fisf£L¥gL¤ÂanjhLk£LkšyhkšmªjFL«g¤Â‹

kj«r«gªj¥g£lvšyht‰iwÍ«f£L¥gL¤J«mÂfhu«bg‰¿Uªjh®.

mbkç¡f#dhÂgÂahfÏUªjc£nuh éšr‹ v‹gt®muÁašrKjha¤Â‹

éijahfÎ« mÂèUªJ V‰g£l murh§f§fë‹ MântuhfÎ« FL«g

mik¥ò ÏUªjJ v‹W F¿¥Ã£LŸsh®. xU FL«g« gy FL«g§fshfÎ«, gy

mik¥òfshfÎ« éçtilªj nghJ« mt‰¿‰»ilna cŸs bjhl®òfS« mj‹

cW¥Ãd®fS¡»ilna cŸs Ïu¤j gªjK« x‰Wik¡F Mjhukhf ÏUªjd.

ehnlhofshf thœªj k¡fŸétrha« ngh‹w bjhêšfŸ brŒaMu«Ã¤j bghGJ

F¿¥Ã£l VnjD« xU Ïl¤Âš j§»dh®fŸ. m›thW j§»a FL«g§fS«

m¡FL«g§fë‹ éçth¡fK« Ã‰fhy¤Âš muR v‹w mik¥ig njh‰Wé¤jd.

Ïij tèÍW¤J« tifæš r® bA‹¿ bkæ‹ v‹gt® ÏªÂahéš fhz¥gL«

T£L¡FL«g mik¥ò, nuhkhòçæš fhz¥gL« jªijtê mik¥ò mj‹ MÂ¡f«

k‰W«»nu¡feh£ošcŸsVbj‹°efuk¡fëilnafhz¥gL«FL«gmik¥òfŸ,

m¡FL«g mik¥òfëilna ãyÎ« rnfhju¤Jt« ngh‹wt‰iw cjhuzkhf

vL¤J¡fh£oÍŸsh®.

ÂwdhŒÎ

jªijtênjh‰w¡bfhŸifgutyhfgyjh¡FjšfS¡FcŸsh¡f¥g£lbjd

m¿P®fŸTW»‹wd®.jªijtêk‰W«jhŒtêbfhŸiffŸmuÁašbfhŸiffŸ

mšy. ÏU¥ÃD« °Og‹Äfh¡ v‹gt® Ï¡bfhŸiffŸ muR¡F« FL«g¤Â‰F«

cŸs bjhl®ig vL¤J¡fh£L»‹wd v‹W TW»wh®. nkY« Ïit Mu«g

fhy¤Âš ÏUªj rKjha mik¥òfis vL¤J¡fh£LgitfshfÎ« mitfSila

eilKiwfis étç¥gitfshfÎ« ÏU¡»‹wd v‹gJ V‰W¡bfhŸs¡Toa

fU¤jhF«.

2.5 tèik bfhŸif

Ï¡bfhŸif¥go vënah® nkš tènah® brY¤Âa MÂ¡f« fhuzkhf

muR njh‹¿aJ vd¥gL»wJ. ngh®¡fhy§fëš tènah® mt®fSila ngh®¤

Âwikia btë¥gL¤Â vÂçfis Åœ¤Â bt‰¿ bgW»‹w nghJ mt®fŸ thG«

gFÂfS¡FRygkhfjiyt®fsh»éL»wh®fŸ.Ït®fnsehsiléšmur®fshf

M£ÁÍ« brŒnth®fsh»wh®fŸ. Ïªj mo¥gilæš gy Ïl§fëš gy muRfŸ

njh‹¿æU¡»‹wd.

mur®fshtj‰F ngh®fŸ cjÎ»‹wd v‹W A&ô«, x¥g‹ï«, b#‹f°,

Ãu‹Ah®o k‰W« oça£°» ngh‹w m¿P®fŸ fU¤J bjçé¤ÂU¡»wh®fŸ.

Ï«Kiwæš tèik cçikah»wJ v‹w fU¤J t‰òW¤j¥g£lhY« jå eg®

RjªÂu¤Â‰FvÂuhdJv‹gJbjëthF«.tèik¡bfhŸifmuRnjh‰w¤Â‹xU

m«r¤ij k£L« és¡F»wJ.Mdhš ntW Áy fhuâfS«muÁ‹ njh‰w¤Â‰F

MjhukhfÏUªjdv‹gJjh‹c©ikahF«.

28 29

ÂwdhŒÎ

muR njh‰w¤ÂštèikbfhŸifæDila g§FÏ‹¿aikahjJ. nguuRfŸ

vGªjJ« ÅœªjJ« tèikæ‹ fhuzkhf v‹gij KGtJkhf V‰f KoahJ.

Ï¡bfhŸif jFÂÍilat®fŸ k£Lnk thœtj‰F mUfij gil¤jt®fŸ v‹D«

bfhŸifia msÎ¡F« mÂfkhf t‰òW¤J»wJ. vënah® ÅœtJ« tènah®

thœtJ« eilKiw¥gL¤j¥g£lhY« Ï«Kiw éntfkhdJ« ÁwªjJkhfhJ.

ÏJ V‰W¡bfhŸs¥g£lhš nghçLtJ bjhl®ªJ eil¥bg‰W¡ bfh©nlæU¡F«.

Ï›thW FH¥g« X§» mikÂ FiwªJ, ghJfh¥ò Ïšyhj Nœãiy V‰g£LéL«

nghJ nghçLtj‰fhf MÍj§fŸ nkY« nkY« c‰g¤Â brŒa¥gLtnjhL k¡fS«

mj‰fhfntjah®brŒa¥glneçL«.

vdnt ehL k‰W« k¡fŸ vªj neuK« mêit neh¡» brštjhš c©ik

kiwªJ, xG¡f¡ FiwÎ V‰g£L r«gªj¥g£l midtU« koªJ nghtnjhL kåj

neaK« Ïšyhkš nghŒéL«. vdnt tèik¡ nfh£ghL V‰W¡bfhŸsj¡fjšy

vdyh«.

tuyhW mšyJ gçzhk¡ bfhŸif

Ïj‰FK‹IªJK¡»abfhŸiffŸg‰¿Ï¥ghl¤Âšbrhšy¥g£oU¡»wJ.

mt‰¿švJÎ«muRnjh‰w¤ijg‰¿nghJkhdés¡f«juéšiy.Mdhštuyh‰W

mšyJ gçzhk¡ bfhŸif V‰W¡bfhŸs¤j¡f tifæš ÏU¡»wJ. Ï¡bfhŸif

muR Ïašghd Mdhš Óuhd Kiwæš gy fhy f£l§fëš njh‹¿ Ï¥nghija

ãiyiav£oÏU¡»wJv‹Wétç¡»wJ.

muR flÎshš cUth¡f¥g£lbj‹nwh mšyJ FL«g« bgçjh»

mjdhš V‰g£lbj‹nwh mšyJ tèik fhuzkhf V‰g£lbj‹nwh F¿¥Ãl

KoahJ. nguhÁça® fh®d® v‹gt® bra‰if mšyJ ÏaªÂu¤jdkhd Kiwæš

V‰g£oU¡f¡TL« v‹w fU¤ij kW¤J tuyhW TWtJ nghy Ïa‰ifahf

V‰g£l mik¥ò jh‹ muR v‹gjhf¡ F¿¥Ã£LŸsh®. muÁ‹ njh‰w¤Âš gy

_y¡TWfŸÏU¡»‹wd.mt‰¿šÏd¥g‰W,kj«,ngh®,Ïl«bga®jš,bghUshjhu

elto¡iffŸk‰W«muÁašéê¥òz®ÎM»aitK¡»akhditfshF«.

1. Ïd¥g‰W

bghJthf k¡fŸ FL«g mik¥ò, Fy mik¥ò ngh‹witfëš thœ»‹w

bghGJmt®fëilnacwÎKiwbjhl®òÏU¡»wJ.mt®fŸvšnyhU«xUtnuhL

xUt®gªj«ghr«v‹gitfshšÃiz¡f¥g£oU¡»wh®fŸ.Ï¤jifaNœãiyæš

nk‰g£l mik¥òfŸ v›tsÎ bgçaitfshf mÂf cW¥Ãd®fis bfh©ljhf

kh¿dhY« mt®fŸ všnyhU« VnjD« xU _¤j FL«g¤ij nr®ªj M©kfid

jiytdhfV‰W¡bfh©LmtD¡Ff£L¥g£Lmt‹f£lis¥goel¡»‹wh®fŸ.

Ï¡fU¤ij nguhÁça® kh¡It® (Mac Iver)äfÎ« bjëthf

vL¤Jiu¤ÂU¡»wh®. mjhtJ gy jiyKiwfis nr®ªj k¡fŸ všnyhU« Ïd

mo¥gilæš x‹Wg£L mt®fS¡F Ïilna rnfhju¤Jt ghr¤ij ts®¤J¡

bfhŸ»wh®fŸ. xUt® k‰bwhUtiu é£L¡ bfhL¡fhkY« rh®ªJ« thœ»wh®.

28 29

Ï¤jifamik¥òÏdmo¥gilæšÃ‰fhy¤ÂšmurhfV‰g£oU¡fyh«v‹Wmt®

fU¤Jbjçé¤JŸsh®.

2. kj«

Ïd¤ij¥nghykjK«k¡fisx‹WgL¤J«r¡ÂahfÏU¡»wJ.bghJthf

k¡fŸ v¥gFÂfëš thœªjhY« mt®fSila _jhija®fŸ vªj kj¤ij¥

Ã‹g‰¿dh®fnsh mªj kj¤ijna Ã‹g‰¿ thœªÂU¡»wh®fŸ. kj« mt®fis

miz¤Jx‹WgL¤ÂæU¡»wJ.kj¤jiyt®m›t¥gFÂk¡fS¡FjiyikV‰W

mt®fSila njitfis ãiwnt‰¿ jªÂU¡»wh®fŸ. bghJthf kj« g‰¿a ga«

k¡fëilnafhz¥g£lhY«Ïdmo¥gilæšmt®fŸmidtU«x‹Wg£Lmuir

njh‰Wé¤ÂU¡f¡TL«v‹wfU¤J«t‰òW¤j¥gL»wJ.

3. tèik

tèik mšyJ tšyik v‹gJ« cy»‹ gy gFÂfëš muRfŸ k‰W«

nguuRfŸV‰gl¡fhuzkhfÏUªÂU¡»wJ.Ï§»yhªJ,Ãuh‹R,Ï¤jhèk‰W«Ïju

Inuh¥Ãa ehLfëšmuRfŸ gy kiwªJ òÂamuRfŸ njh‹¿æU¡»‹wd.Ïj‰F

K¡»akhdfhuz«tèikv‹gJjh‹MF«.

4. cilik k‰W« ghJfh¥ò

Ïit Ïu©L« muR njh‹Wtj‰F gH§fhy¤Âš fhuâfshf

ÏUªÂU¡»‹wd v‹W nguhÁça® yh°» ngh‹nwh®fŸ F¿¥ÃL»wh®fŸ.

k¡fŸ jk¡bf‹W bghUŸfisÍ« Ïju cilikfisÍ« nr®¡fÎ« mt‰iw

ghJfh¡fÎ«k‰W«j§fisnr®ªjt®fS¡FmitfŸ»il¡f nt©Lbk‹Wgy

elto¡iffisnk‰bfh©lh®fŸ.Ïj‰Fg¡fgykhf,ghJfh¥ghfmikªjV‰ghL

ÃwFmurhfV‰g£lJv‹W«TW»‹wh®fŸ.

5. muÁaš éê¥òz®Î

muÁ‹ njh‰w¤Â‰F muÁaš éê¥òz®Î« K¡»akhd fhuâahf

fUj¥gL»wJ. F¿¥Ã£l ãy¥gu¥Ãš ãuªjukhf thœ¡ifia el¤j K‰g£l

nghJ cæ® k‰W« clikfS¡F ghJfh¥ò Ãu¢ridfŸ V‰g£ld. mnjhL

mt®fS¡»ilna jå¥g£l Kiwæš rKjha mik¥ò Kiwæš mikÂ k‰W«

ghJfh¥ò r£l« r«gªj¥g£l Ãu¢ridfŸ V‰g£ld. Ïitfis Ô®¤J it¡fÎ«

mitfŸ Û©L« Û©L« V‰glhkš jL¡fÎ« njh‹¿a mik¥ng muR v‹gjhf

fUj¥g£lJ.

KoÎiu

nknybrhšy¥g£litfëšÏUªJvªjxUbfhŸifÍ«muÁ‹njh‰w¤Â‰F

KGikahd fhuâahf mikaéšiy. x›bthU fhuâÍ« VnjD« xU tifæš

jh‹muRnjh‹Wtj‰F«k¡fŸÂUªÂÁwªjFok¡fshfthœtj‰F«Jizahf

ÏUªÂU¡»‹wJ v‹gJ bjëth»‹wJ. Ï¡bfhŸiffŸ všyht‰¿Y« tuyhW

rh®ªj gçzhk¡ bfhŸif muR Ïa‰ifahf fhy¥ngh¡»š bkšy bkšy jilfŸ

gyt‰iw¡ flªJ njh‹¿abjd¡ F¿¥ÃL»wJ. ÏJ m¿éayo¥gilæš V‰W¡

bfhŸs¤j¡fjhfÏU¥gjhšÁwªjjhf¡fUj¥gL»wJ.

30 31

gæ‰Á

gFÂ - m

I. rçahd éilia nj®ªbjL.

1. rKjhax¥gªjbfhŸif¡FMjuÎbjçé¤jt®fŸ

m.b#‹¡° M.kh®f‹

Ï.%n[h <.r®bA‹¿bkæ‹

2. Ïa‰ifãiyiagl«Ão¤Jfh£oabfhŸif

m.bjŒÅfnjh‰w¡bfhŸif

M.tèikbfhŸif

Ï.jhŒtê¡bfhŸif

<.rKjhax¥gªj¡bfhŸif

II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf.

3. ____________ÃuÂãÂahffUj¥gL»wh®.

4. FL«g¤Â‹____________muR.

5. mur‹____________M¡f¥gL»wh‹.

6. thœ¡if¡F Ï‹¿aikahjJ __________ vD« bfhŸif Ï¥nghJ

ãaha¥gL¤jKoahjJ.

7. Ïd¥g‰Wjh‹Kjš_________x‰Wik¡F¡fhuz«.

III. rçah mšyJ jtwh.

8. bjŒÅfnjh‰w¡bfhŸifxUeÅdbfhŸifahF«.

9. jªijtêFL«gmik¥ÃšjªijK¡»akhdt®.

10. gçzhk¡nfh£ghLm¿éašrh®ªjnfh£ghL.

IV. bghU¤Jf

11. bjŒÅfnfh£gh£ošflÎë‹ÃuÂãÂ - mur®

12. r_fx¥gªj¡nfh£ghL - jhk°Ah¥°

13. jf¥g‹ahbu‹Wbjçahjãiy - jhŒtêKiw

14. gyFL«g§fë‹bjhF¥ò - muR

15. nguuRfë‹vG¢Ák‰W«Åœ¢Á¡F¡fhuz« - tèik

30 31

gFÂ M

16. bjŒÅfnjh‰w¡nfh£ghLés¡Ff.

17. tèikbfhŸifv‹whšv‹d?

18. muÁ‹njh‰w¤ijés¡F«bfhŸiffŸahit?

19. jhŒtê¡bfhŸifés¡Ff.

20. jªijtê¡bfhŸifés¡Ff.

gFÂ Ï

21. bjŒÅfnjh‰w¡bfhŸifæ‹nfh£ghLfŸahit?

22. rKjhax¥gªj¡nfh£gh£ilkÂ¥ÕLbrŒf.

23. r®bA‹¿bkæ‹bfhŸifiaés¡Ff.

gFÂ <

24.Ah¥°, yh¡, %n[hé‹ rKjha x¥gªj¡ bfhŸifæ‹ fU¤J¡fis

és¡Ff.

25. rKjhax¥gªj¡nfh£gh£ilC¡Fé¤jfhuâfŸahit?

26.muÁ‹gçzhkts®¢Á¡FMjhukhfÏUªjfhuâfŸv‹d?

32 33

m¤Âaha« 3

òÂa muÁaš m¿éaš

3.1 bghUŸ k‰W« K‹ fU¤J got¤Â‹ j‹ik

muR Ïa§F»‹w j‹ik g‰¿ m¿Í« Ïaš muÁaš m¿éaš v‹gjhF«.

murh§f¤Â‹f£Lkhd«k‰W«mj‹Ïa¡f¤ijgo¥gJ«ÏÂšcŸsl§»ajhF«.

mjdo¥gilæš muÁaš m¿P®fŸ Ñœ¡f©l r_f ãWtd§fis g‰¿ go¡f

K‰gL»‹wd®.

1.fHf§fŸ

2.T£lik¥òfŸ

3.njthya«

4.ã®thfmik¥òfŸ

#h‹ nghjh‹ (1530 - 1596) v‹w ÃbuŠR j¤JtPhå ‘‘muÁašm¿éaš’’

v‹w gj¤ij¥ ga‹gL¤Âdh®. KoÎ vL¥gÂš mÂfhu xJ¡ÑL k‰W« mÂfhu

Ïl¥bga®itg‰¿abrŒÂfismuÁašm¿éayhs®fŸf‰»‹wd®.

muÁaš m¿éaš v‹gJ ne®kiw v©z¡ fU¤Jfis K‹ ãW¤JtÂY«,

muÁaiy gF¥ghŒÎ brŒtÂY« nkY« bfhŸif cUth¡f¤Â‰F njit¥gL«

fU¤Jfis ÁghçR brŒtÂY« K‰gL«. ghu«gça muÁaš m¿éaš v‹gJ

kdjséš cUthF« v©z¡fU¤Jfis mo¥gilahf¡ bfh©L m¿it

ts®¥gjhF«. nkY« mitfŸ xG¡fyhW mo¥gilæyhdit. ghu«gça muÁaš

nfh£ghLfŸc¤njr«k‰W«MÁça®fë‹jå¥g£lK‹mDgt«k‰W«MuhŒ¢Á

nfŸé Phd¤jhš cUthFtjhF«. Mdhš, òÂa muÁaš m¿éaš v‹gJ òŸë

étu§fnshL rh®ªj m¿éaš mo¥gilæyhd nfŸé PhdkhF«. muÁaš

m¿éaè‹ m¿éaš njh‰w« v‹gJ 1950-fëš eilbg‰w el¤ij Ïa¡f¤jhš

V‰g£ljhF«.

m¿éaš ßÂahdmuÁaš v‹gJ 1950-fëš f©l el¤ij Ïaš òu£Áæ‹

_y« eh« f©ljhF«. Ï›éa¡f¤Â‹ Ãwnf Ï›éaè‹ gy cW¥Ãd®fŸ

muÁaš ghl¤Â‰F xUm¿éaš j‹ik ÏU¥gjhf cz®ªJ bfh©ld®. muÁaš

el¤ijfis cz®tÂY«, v©zsÎ mo¥gilæš muÁaš cz®Îfis

JšèakhfvÂ®gh®¥gÂY«,midtU«V‰W¡bfh©lkÂ¥òmo¥gilæšmšyhj

MuhŒ¢Á têKiwfëš, muÁaš m¿éaš el¤ij Ïaè‹ _y« ãiyãW¤ÂaJ.

el¤ij Ïa¡f¤Â‹ ÃwF Ït‰¿š Á¿J kh¿ ÏUªjhY« ne®kiw m¿éaš

khÂçia Ï‹wsÎ« muÁaš m¿éaš Ã‹g‰¿tU»wJ. Ïj‹ fhuzkhŒ v©z

mo¥gilæšcUthF«muÁašnfh£ghLfŸXusÎk§f¤bjhl§»d.c©ikæš

btW« Áªjid mo¥gilia muÁaš nfh£ghLfŸ v©zsÎ mo¥gilæyhd

Mjç¡féšiy, v‹gjhš el¤ij Ïaš, v©z« mo¥gilæyhd muÁaš

nfh£ghLfS¡FK‰W¥òŸëit¤jJ.

gârh®FGk§fë‹MjuédhšmuÁašgo¥òv‹gJbjhêšßÂahdÏaš

v‹wmªj°ij¥bg‰wJ.

32 33

cjhuz§fŸ

1.eh£oilmuÁašm¿éašFGk«

2.ÏªÂamuÁašm¿éašFGk«

3.ÏªÂabghJã®thfãWtd«

4.mbkç¡fmuÁašm¿éašFGk«

öa m¿éaš ãiyia bgwnt©L« v‹w Ïy¡if neh¡» el¤ij Ïaš

bršY«nghJ,muÁašm¿éaY¡FxUbjhêšßÂahdmªj°J»il¡f¥bg‰wJ.

el¤ijÏaè‹ fhuzkhŒmuÁašm¿éanyhL j‹id I¡»a¥gL¤ÂaJ.

Ï¤jifa I¡»a¥gLjš v‹gJ m‹W Kjš Ï‹W tiu vªjbthU kh‰wäšyhkš

bjhl®»‹wJ.

muÁaiy¥ g‰¿a c©ikahd m¿it bgwnt©L« v‹whš muÁaš

m¿éaš xU m¿éaš mo¥gilæyhd, jå¤j‹ikbg‰w Ïaš v‹W«,

bjhêšßÂahd I¡»a¥gL¤Jjš v‹w ãiyæš Ï›éaš j‹id¡ fh£o¡

bfhŸsnt©L«. m¿éaš mo¥gilæyhd têKiwfë‹ _y« muÁaš

M®ty®fŸ F¿¡nfhŸ mo¥gilæyhd, v©z§fë‹ mo¥gilæš éLg£l,

kÂE£g ßÂahf muÁaiy òJik¥gL¤JtÂš j§fis <LgL¤Â¡ bfhŸt®.

kÂ¥Õ£oèUªJ éLg£l (Value-free) m¿éaèš v©z« mo¥gilæyhd

F¿¡nfhŸfŸ»ilahJ.

xU bjhêš ßÂahd gh®itæ‹ _y« muÁaš M®ty®fŸ òÂa muÁaš

m¿éaiy m¿Kf¥gL¤Âd®. muR mik¥òfëš muÁaš m¿Îfis¥

òF¤Âdh®fŸ. gF¤j¿Î ßÂahd muÁaš f£lisfŸ, òÂa muÁaš rKjha¤ij

cUth¡FtÂš r_f bgh¿ahs®fshd rh®y° nkça« k‰W« bAuhšL yh°»

ngh‹nwh®K‰g£ld®.

òÂa muÁaš m¿éaš m¿P®fŸ Fok¡fis xU fUthf nkY«

c‰Wneh¡» m¿tÂš j§fŸ ftd¤ij¢ brY¤Âd®. RjªÂu k¡fsh£Á muir

C¡f¥gL¤JtÂš òÂa muÁaš m¿P®fŸ eh£l« bfh©ld®. m¿éaš

mo¥gilæyhdmuÁaš rh¤Âabk‹W«mjdo¥gilæšcUthF«muÁašm¿Î

r_f k‰W« muÁaš Ãu¢ridfis ãuªjukhf Ô®¡ftšyJ v‹w mo¥gilæš

Ïa§»dh®fŸ.

E£gßÂahŒcUth¡f¥bg‰wmuÁašm¿éašm¿éidmuÁašm¿P®fŸ

murh§f¥gâfëšj¡ftêfëšbrY¤Âga‹bgw¢brŒjd®.

bkça« j‹Dila MuhŒ¢Á f£Liufëš muÁaš m¿éaš Mœªj

m¿éaštêKiwfisÃ‹g‰wnt©L«vdfUÂdh®.vÂ®gh®¥òk‰W«nahrid

mo¥gilæyhd v©z§fiséL¤JmuÁašm¿éaš, m¿éaš E£g§fisÍ«,

têKiwfisÍ« ts®¤J¡ bfhŸs nt©L« v‹gij fhz¤ Jo¤jh®. kåj

ehfßf¤ijKGik gL¤JtÂšv§‡d«m¿éašJizòçªjnjh,mnjtifæš

muÁaš m¿éaš kåj ehfßf¤ij fh¥gÂY«, brGik gL¤JtÂY« j‹id

<LgL¤Â¡bfhŸS«.m¿é‹gçzhkts®¢ÁæidÍ«k‰W«kåjcz®ÎfisÍ«

34 35

f£L¥gL¤J« Fok¡fŸ fšéæ‹_y« k¡fsh£Á kh©òfis ts®¡f K‰g£lh®.

Ïj‹_y«KGik¥bg‰wrKjha¤ijk‰W«kåjÏd¤ijfhzK‰g£lh®.

el¤ij Ïaš m¿P®fsh»a Ëd° ôyh (Heinz Eulau) k‰W« nlé£

<°l‹ (David Easton) el¤ijÏašMuhŒ¢ÁKiwfis f©l¿ªJ, ga‹gL¤Â

‘‘òÂa muÁaš m¿éaiy’’ ts®¡f K‰g£ld®. òÂa muÁaš m¿éaè‹

FzhÂra§fshŒÑœtUtdt‰iw¡F¿¥Ãlyh«.

1. K‹ m¿jš k‰W« és¡f§fis më¥gÂš muÁaš m¿éaš j¡f

be¿Kiwfis¡bfh©LmuÁašel¤ijfis¥ga‹gL¤JtjhF«.

2. jåkåj el¤ij k‰W« muÁaš FG¡fë‹ el¤ijfis v©â¡if

mo¥gilæšMuhŒ¢ÁbrŒJmuÁašòÂ®fisés¡f¢brŒtjhF«.

3. K‹T£o m¿jiy JizbrŒÍ« tifæš òŸëaš étu§fŸ

msél¥glnt©L«.

4. xU nfh£gh£o‹ _y« MuhŒ¢ÁfŸ mika nt©L«. nkY« m›thuhŒ¢ÁfŸ

nrhjid¡FcŸsh¡f¥gL»‹wfU¤JK‹got¤Âidbg‰¿U¡fnt©L«.

5. c©ikahdm¿éašMuhŒ¢ÁKiwfismuÁašm¿P®fŸÃ‹g‰wnt©L«.

6. msélKoahjfU¤Jfsh»ak¡fsh£Á,rk¤Jt«k‰W«RjªÂu«M»at‰iw

v©â¡ifaséšMuhaKoaéšiyba‹whšmitfisxJ¡fnt©L«.

7. muÁašm¿éašxUgyÏašm¿thfcUthfnt©L«.

8. gšneh¡FgF¥ghŒÎ,r®ntMuhŒ¢Á,fz¡FkhÂçfŸJizbfh©LmuÁaš

m¿éašMuhŒ¢ÁtêKiwfëšmÂfK¡»a¤Jt«bfhL¡fnt©L«.

ôyhé‹ fU¤J¥go bgU msÎ gF¥ghŒÎ (Macro level analysis) v‹gJ

ãWtd§fisÍ«ÁWmsÎgF¥ghŒÎ (Micro level analysis)v‹gJjåkåjidÍ«

mo¥gilahf¡ bfh©L mikÍ«. m¿éaš ßÂahd muÁaš v‹gJ muÁaš

el¤ijfis bgU msÎ k‰W« ÁW msÎ gF¥ghŒé‹ _y« e‹F bjëÎ

gL¤JtjhF«. xUikj‹ik k‰W« Óuhd be¿fis ts®¥gÂš v©â¡if

mo¥gilæyhdm¿éašj‹neh¡»idbrY¤J«.ãWtd§fë‹jh¡f«jåeg®

el¤ijæY«, jåeg® jh¡f« ãWtd§fë‹ nkY« cŸst‰iw eh« m¿éaš

ßÂahŒm¿ayh«.

muÁaš m¿P®fŸ òŸëæaš étu§fisÍ«, mj‹ KoÎfisÍ« xG§F

gL¤jnt©L«vdôyhfUJ»‹wh®.mséLtJ,Ï‹iwaMuhŒ¢ÁtêKiwfŸ,

nrhjid¡Fça fU¤J K‹got§fŸ M»aitfŸ brašgh£o‰Fça nkY«

e«Ã¡if¡FçamuÁašm¿éidbgU¡F«.v©â¡ifmo¥gilæyhdmuÁaš

m¿éaš v‹gJ gy muÁaš fU¤JfS¡F MjhukhfÎ«, e«Ã¡if j‹ikia

bfhL¥gÂY«K‹ã‰F«. el¤ijÏaš_y«m¿a¥gL«muÁašm¿éašv‹gJ

gF¤j¿thfÏU¡F«.

34 35

3.2 muÁaš mÂfhu¤Â‹ ga‹ghLfŸ

muÁašmÂfhu«v‹whšv‹d?

kh¡° Ågç‹ T‰W¥go muÁaš mÂfhu« v‹gJ tuyh‰W r_f§fëš

vnj¢rÂfhu t®¡f« j‹tr« cŸs xU gçrhF«, j‰fhy rKjha¤Âš mJ

bršt¤Â‹ gilfshF«. j‰fhy rKjha¤Âš muÁaš mÂfhu¤Âid miltÂš

r¢ruÎfŸ ÏUªjhY«, muÁaš mÂfhu¤Âid Ï‹W FG¡fë‹ r_f mªj°J,

muÁašFHh«, k‰W«muÁašf£ÁfŸM»aitfŸmuÁašmÂfhu¤Âidbg‰W

és§F»‹wd.

rKjha¤ÂšmuÁašk‰W«muÁašãWtd§fŸäfK¡»a¤Jt«thŒªjJ

MF«. fU¤J K‹gotkhf, muÁaš v‹gJ eh« m‹whl thœéš fhQ« mÂfhu

cwÎfisbjëÎ¥gL¤JtjhF«.cjhuzkhf,bg‰nwh®fëilnamÂfhucwÎfŸ

ÏU¥gij¡ fhzyh«. Mfnt rKjha¤Âš ÁW muÁaš (Micro Politics)k‰W«

bgU muÁaš (Macro Politics) cŸsJ. eh« m‹whl thœ¡ifæš fh©gJ ÁW

muÁayhF«.ãWtdmséšcŸsmÂfhucwÎfŸbgUmuÁašvdyh«.

muÁaš r_féaš v‹w ghl« muR k‰W« rKjha¤Â‰»ilna ãyÎ«

cwÎfisg‰¿ago¥òfshF«.mÂfhu¤ij¥g‰¿bjçªJbfhŸsnt©L«v‹whš

eh«mk‰W«M¡fS¡»ilnacŸscwÎfism¿ªJbfhŸsnt©L«.Mv‹w

eg® xU fhça¤ij brŒant©lh« v‹W ãid¤ÂUªjhY« m mªj fhça¤ij

M æ‹ _y« brŒJ Ko¤jhš, m¤jifa brašghL m v‹w eg® M v‹gt® ÛJ

brY¤Âa mÂfhu« vd eh« fUjyh«. Ïjdo¥gilæš mÂfhu« v‹gJ xU

K¡»akhd K‹ fU¤J¥gotkhF«. k‰bwhU tifæš ãakd mÂfhu« v‹gJ

MSikahF« (Authority). cjhuzkhf, x›bthU muÁaš jiyt®fS« j§fŸ

k¡fŸÛJmÂfhu«brY¤jK‰gLt®.Ïj‹fhuzkhŒãakdmÂfhu¤ijk¡fŸ

ÛJÏ¤jiyt®fŸbrY¤J»‹wd®v‹Wk¡fise«g¢brŒth®fŸ.

mÂfhu«, ãaha¤j‹ik k‰W« MSik x‹bwhL x‹W bjhl®òilaJ.

nkY« Ïizªnj brštjhF«. k‰wt® brŒa kW¥ÃD«, mij mt®fŸ bfh©nl

brŒtJv‹wmÂfhu«gytiffisbfh©ljhF«.MSikv‹gJmÂfhu¤ij¥

nghy¤jh‹. Mdhš MSik¡F ãWtd§fë‹ JizÍ©L. MSikæšyhkš

mÂfhu« k£Lnk ÏU¡Fäl¤Âš mÂfhu¤Â‰F ãaha¤j‹ik njit¥gL»wJ.

mÂfhu¤Â‰Fe«Ã¡ifk‰W«ãaha¤j‹ikæU¡FnkahdhšmJMSikahF«.

mÂfhu« (Power) k‰W«MSik(Authority) muÁašr_féašm¿P®fis

ÁªÂ¡f¢brŒÍ«ÏUmo¥gilahdK‹fU¤J¥gotkhF«.

jåkåjfU¤J,FG¡fë‹el¤ijFzhÂra§fŸk¡fë‹v©z«k‰W«

brašghLfisÏa¡ftšyJmÂfhukhF«. (cjhuz«: bg‰nwh® k‰W«FHªijfŸ

murh§f«k‰W«tçfŸ)

MSik v‹gJ mjndhL bjhl®òila ãWtd§fisÍ« F¿¥ÃLtjhF«.

ãWtd§fë‹brašghLfS¡»ilnajh‹MSikbtë¥ghLmilÍ«.

36 37

e« thœ¡ifæ‹ tê el¤j r_f mik¥òfŸ r£l« k‰W« têfh£ofis

cUth¡F»‹wJ. m¤jifa r£l« k‰W« éÂKiwfŸ MSikahF«. (cjhuz«:

gšfiy¡fHf«k‰W«nguhÁça®fŸ).

bgU« mséyhd ãWtd§fŸ Åœ»‹w nghJ (USSR) mÂfhu« mt‰¿id

if¥g‰W«. ãiy¤j j‹ikÍila MSikia cUth¡fnt©Lbk‹whš, mj‰F

ãaha¤j‹iknjit¥gL»wJ.

RU§f¡T¿‹, muÁ‹ _‹W K¡»a FzhÂar§fŸ v‹dbt‹whš,

mJ mÂfhu«, MSik k‰W« ãaha¤j‹ikahF«. mÂfhu« v‹gJ gšntW

tot§fis vL¤jhY« (J‹òW¤Jjš, jh¡f« k‰W« f£L¥ghL) MSiknahL

brašgL¤j¥gL« mÂfhu« mo¥gilæš xUtç‹ v©z¤ij k‰wtç‹ nkš

Ââ¤JbrašgL¤JtjhF«.

3.3 MSikæ‹ j‹ik k‰W« K¡»a¤Jt«

kh¡°Ågç‹fU¤J¥goMSikv‹gJ_‹Wtif¥gL«

ghu«gçaMSik

MSik jiyikg©òMSik

r£l-gF¤j¿ÎMSik

murh£ÁfŸ k‰W« nguuRfëš cŸs ghu«gça rKjha¤Âš eh« ghu«gça

MSikia¡ fhzyh«. ghu«gça ßÂahf mÂfhu¤ij Ï¢r_f§fëš fhzyh«.

jåkåj kh©òfë‹ _y« jiyik MSik mÂfhu« cUthF«. jiyik

MSik g©igÍilaxUjiyt‹äfvëÂšj‹k¡fnshLbjhl®òbfhŸth®.

xU Áy Áw¥ò FzhÂar§fë‹ Âwikæ‹ fhuzkhŒ jiyik MSik eg®fŸ

njh‹W»‹wh®fŸ.Ï‹iwacy»š,r£l¥gF¤j¿Îmo¥gilæyhdMSikiaeh«

muÁašrhrd¤Â‹_y«bgW»‹nwh«.

ca® tF¥ò nfh£ghL v‹whš v‹d?

xU rKjha¤Âš bršt«, mÂfhu«, K‹DçikfŸ k‰W« ca® jFÂfis¥

bg‰wt®fisca®tF¥Ãd®v‹WTW»nwh«.

kh¡°Åg®

1864-1920

36 37

ca®Foæd®v‹gijgç£nlhÑœ¡f©ltifæšés¡F»wh®.

1. x›bthUrKjha¤ÂY«rk¤Jtä‹ikv¥bghGJ«ÏU¡F«.

2. ÁWgh‹ikæduhd ca®Foæd® bgU«gh‹ikahd k¡fis

MŸth®fŸ. ca® Foædiu Ïu©L ÃçÎfshf Ãç¡fyh«. ‘‘M£Á

brŒÍ«’’ ca® Foæd® k‰W« ‘‘M£Á brŒah’’ ca® Foæd® Mth®fŸ.

Ï›éUca®Foæd®r_frk‹ãiyiabrŒ»‹wh®fŸ.

ca® Foæd® v‹w fU¤J K‹got«, ca®ªj jFÂfŸ, Âwik k‰W« Áw¥ò

rYiffisbg‰wt®fisF¿¥gjhF«.

gç£nlhé‹és¡f¥goca®FoiaÏu©Léjkhfgh®¡fyh«.

1. x›bthU rKjha¤ÂY« rYiffisÍila k¡fŸ cŸsd®. Mfnt r_f

thœéšrk¤Jtä‹ikjé®¡fÏayhjJ.(r_ftifghLfŸ)

2. x›bthU rKjha¤ÂY« ca® Foæd® ÁWgh‹ikæduhfnt ÏUªJ

bgU«gh‹ikahdk¡fisM£ÁbrŒt®.

ca® Foæd® nfh£gh£lhs®fŸ TWtJ v‹dbt‹whš k¡fsh£Á

mik¥òfëš M£Á brŒ»‹w xU Áy ca® Foædnu bfhŸif Koéid

vL¡»‹wh®fŸ. gy FG¡fS¡»ilna eilbgW« g»u§f ngh£oæ‹ éisthŒ

V‰gL«bfhŸifKoÎfŸmšyv‹gij eh«m¿ayh«. uhg®£ik¡nfšT‰W¥go

Ñœ¡f©litfŸca®FotF¥Ãdiués¡F«bfhŸiffŸMF«.

• x›bthU rKjha¤ÂY« xUF¿¥Ã£lmÂfhu« cilat®fŸ rKjha¤ij

f£L¥gL¤Jth®fŸ. vªjéjkhd murh§fnkh mšyJ bghUshjhunkh,

mt‰¿š v‹W« ca®FoM£Ájh‹ nfhnyh¢R«. bgU«gh‹ikahd k¡fŸ

j§fisM£ÁbrŒakh£lh®fŸ.

• »il¡»‹w ts§fis j¡f mik¥ò ßÂahfÎ«, T£L Ka‰ÁæY«

bgUkséš j§fŸ f£L¥gh£oš it¤ÂU¥g®. ca®Fo cW¥Ãd®fŸ

mÂfhu¤ijika¥gL¤ÂM£ÁbrŒth®fŸ.

• »il¡»‹w mid¤J têKiwfisÍ« ga‹gL¤Â ca®Fo tF¥Ãd®

j§fŸ mÂfhu¤ij ghJfh¤J«, éçÎgL¤ÂÍ« bfhŸt®. j§fS¡F

ga‹gL« v‹whbyhêa mÂfhu¤ij k‰wt®fnshL g»®ªJ bfhŸs

kh£lh®fŸ. j‹å¢irahf j§fŸ mÂfhu¤ij k‰wt®fS¡F

é£L¡bfhL¡fkh£lh®fŸ.

• j§fŸ rKjha¤ij M£Á brŒa gy E£g Kiwfis ca® Foæd®

Ã‹g‰Wt®. bghUshjhu¤ij f£L¥gL¤jš, fhtš k‰W« ÏuhQt¤ij

j§fŸ ey‹ fh¡f ga‹gL¤Jjš, fšé Kiw k‰W« k¡fŸ bjhl®ò

rhjd§fis j§fS¡F rhjfkhf Nœ¢Áahf el¤Jjš, j§fis

vÂ®gt®fis jåik¥gL¤JtJ mšyJ Ô®¤Jf£LtJ, j§fŸ

mÂfhu¤ijÍ« M£ÁiaÍ« ãaha¥gL¤J« muÁaš bfhŸiffis

cUth¡FtJngh‹wtêfisÃ‹g‰¿j§fŸM£Áiaãiy¥gL¤Jt®.

38 39

• j§fŸ mÂfhu¤ij¥ ga‹gL¤Â j§fë‹ Raey¤ij ngzÎ«, j§fë‹

mÂfhuÏl¤ijj¡fit¤J¡bfhŸtÂšm¡fiwfh£Lt®.

Ïu©L fhuz§fS¡fhf kh®ÑÁa nfh£gh£oid ca® nfh£gh£lhs®fŸ

kW¡»‹wd®.

r_f t®¡f nfh£ghL v‹gJ:

1. kh®ÑÁa« F¿¥ÃL»‹w ‘MÂ¡f t®¡f«’ v‹gJ jtW, Vbdåš j‰fhy

bjhê‰Tl rKjha§fëš ca®Fo tF¥Ãdç‹ bjhl®¢Áahd RH‰Á

Kiwjh‹tH¡»šcŸsJ.

2. x›bthU rKjha¤ÂY« r_f goãiyfŸ ÏU¥gjhš t®¡f« v‹w ÃçÎ

K¡»a¤Jt«bgW»‹wJ.

k¡fsh£Ák‰W«ca®Foæd®nfh£gh£ošcŸsmo¥gilKu©ghLfŸ.

1. ca®Foæd® nfh£ghL v‹gJ x›bthU rKjha¤ÂY« rk¤Jtä‹ik

ÏU¥gij F¿¥ÃL»‹wJ. Mdhš k¡fsh£Á nfh£ghL rKjha¤Âš

rk¤jt«ÏU¥gjhf¡TW»wJ.

2.ca® Foæd® nfh£ghL v‹gJ xU Áy ca® Foædnu bgU«gh‹ikahd

k¡fŸ ÛJ MÂ¡f« brŒtjhf¥ gf®»‹wJ. Mdhš k¡fsh£Á nfh£ghL

v‹gJbgU«gh‹ikahs®fnsM£ÁbrŒ»‹wd®vd¡fUJ»‹wJ.

uhg®£iknfšmÂfhut®¡fvnj¢rÂfhuM£Áia¥g‰¿TW»wh®.

j‰fhy k¡fŸ ey« ehL« muRfëšmÂfhu t®¡f¤Â‹M£ÁmÂfhu§fŸ

ts®ªJtUtjhf¡TW»‹wh®.

1. ÏuhQt¤Â‹ Jizbfh©L, ÁW FG jiyt®fŸ muÁaš ßÂahf M£Á

brŒtJ.

2. E£g gâahs®fis rh®ªJ M£Á brŒÍ« muÁaš jiyt®fŸÏ¤jifa

E£g gâahs®fŸ rKjha¤Â‹m‹whl elto¡ifia f£L¥gL¤ÂM£Á

brŒt®.

3. bghUshjhu kªjãiy V‰gL»‹w fhy§fëš rKjha¤Âš bghUshjhu

ts®¢Áæid¥bgU¡Fjš.

4. gy t®¡f§fë‹ ÛJ ml¡FKiwia¥ ga‹gL¤Jjš, F¿¥ghf k¤Âa

tUthŒt®¡f¤Âd®ÛJ.

fhuš kh®¡ì‹ ca®Fo tF¥Ãd® mšyh nfh£ghL

xU rKjha¤Âš muÁaš mÂfhu« v›thW Ãç¤jë¡f¥g£oU¡»wJ

v‹gij Mu«g fhy« Kj‰bfh©nl és¡»aJ kh®ÑÁa nfh£ghlhF«. kh®¡ì‹

T‰W¥go x›bthU ehfßfkilªj rKjha¤ÂY« muÁaš mÂfhu« v‹gJ

rkkhd mséš g»®ªjë¡f¥gléšiy v‹gij R£o¡fh£L»‹wJ. bghUŸ

c‰g¤Â brŒÍ« Kiwia j§fŸ trkh¡» bfh©LM£Áæš cŸst®fŸmuÁaš

38 39

mÂfhu¤ij xUKf¥gL¤Jt®. Mifahš muÁaš jiyt®fŸ MÂ¡f t®¡f¤ij

ÃuÂãÂ¤Jt« brŒgt®fŸ Mth®fŸ. muÁaš mÂfhu¤ij¥ g»®ªjë¡f r_f

bghUshjhufhuâfŸÔ®khå¡»‹wJ.Ms¥gLnthU¡F«,MŸnthU¡F«Ïilna

bjhl®¢ÁahfeilbgW«r¢ruÎfŸr_fKiwikfisãiyãW¤J»wJ.Ï¤jifa

r¢ruÎfŸ c‰g¤Â r¡Âfis Ô®khd« brŒ»‹wJ. t®¡fßÂahf KjÄ£lhs®fŸ

k‰W«bjhêyhs®fŸvdÏUntWTwhfkhW«t®¡fntWgh£Ll‹t®¡fngj§fŸ

cUth¡F»‹wd. r¢ruÎfë‹ j‹ikfë‹ mo¥gilæš mÂfhu g»®ªjë¥ò

eilbgW»wJ. Mfnt bghUshjhu j‹ikia Ô®¡ftšyJ kh®¡ÑÁa nfh£ghL.

mJt®¡f nghuh£l¤ijö©ltšyJ. t‹Kiwmo¥gilæš òu£ÁiaMjç¥gJ.

Mfntk‰wÁªjidahs®fŸkh®¡Óanfh£gh£oidvÂ®¡»‹wh®fŸ.

3.4 j‹ik k‰W« k‰wtiu ftUjè‹ e‹ikfŸ

muÁaš r_féaš v‹gJ v§‡d« k‰wtiu ftUjš, muÁaš mÂfhu«

k‰W« mj‹ g»®Î M»at‰iw¥ g‰¿ m¿tjhF«. j‰fhy rKjha¤Âš k‰wtiu

vªjsÎ¡F eh« ftU»nwh« v‹w mo¥gilæš eh« tsik bgW»‹nwh«. Mfnt

mÂfhu« v‹gJ k‰wtiu ftU« éj¤Âš Ô®khå¡f¥gL»wJ. k‰wtiu ftUjš

v‹gJ xU egç‹ el¤ijia Ïašghf f£L¥gL¤JtjhF«. ÏJ mt®fŸéU«ò«

t©zkhf Ïšyhkš vÂuhfÎ« ÏU¡fyh«. AuhšL yh°ntš k‰W« MÃufh«

f¥gyh‹ k‰wtiu ftUjš v‹w fU¤ij és¡f K‰gL« bghGJ ‘‘ftU»‹w

j‹ikæ‹ mo¥gilæš muÁaš j‹ikfŸ Ô®khå¡f¥gL»wJ’’ vd¡

TW»‹wh®fŸ. k‰wtç‹ el¤ijia ghÂ¥ò mila¢ brŒÍ« FzhÂar¤ij eh«

ftUjšvd¡TW»nwh«.Áyrka«k‰wtiuftU«j‹ikc¢rãiyæšÏU¡F«.

Ï¤jifa jUz¤Âš mÂfhu¤ij it¤ÂU¥ngh® mÂf ftU»‹w j‹ikia

bg‰¿U¡fnt©L«.

_®¡fjd«

ftUjš v‹gj‰fhd <L bfhL¡F« j‹ikæš Á¿J FiwÍ« bghGJ

_®¡f¤jd¤njhL Toa mÂfhu¤ij eh« ga‹gL¤J»‹nwh«. Ïij eh«

_®¡f¤jdkhd ftUjš vd¡ TW»nwh«. m¢RW¤Jjš mšyJ f£L¥gh£Lfis

éÂ¤jš v‹w éj¤Âyhd ftU»‹w j‹ikfis eh« ga‹gL¤J»‹nwh«.

Ï¤jifa m¢RW¤JjšfŸ ghuh£LfŸ mšyJ bfhLik¥ gL¤Jjš v‹gt‰nwhL

JiztU«. j©lidfŸ v‹gJ vÂ®kiwahd f£LghLfŸ vdÎ«, ghuh£LfŸ

ne®kiwahdf£L¥ghLfŸvdeh«vL¤J¡bfhŸsyh«.

k‰wtiu ftU« j‹ikæ‹ msÎ

k‰wtç‹ el¤ijia jh¡f« brŒ»‹w tifæš ga‹gL¤J« vÂ®kiwahd

mšyJ ne®kiwahd f£L¥ghLfis eh« mÂfhu« v‹w bghUŸ és¡f¤ij

më¡»‹nwh«.

bjhl®òilaJ

mÂfhu« v‹gJ jåegç‹ brh¤J m‹W. mo¥gilæš mJ k‰witnahL

bjhl®òilajhF«. k‰wt®fis bjhl®ògL¤Âna mÂfhu« ga‹gL¤j¥gL«.

40 41

Vidatç‹ el¤ijia ghÂ¡f¢ brŒtJ mÂfhu« vd¡ TW»nwh«. xU

rKjha¤Âš mÂfhu« brY¤J»‹wt®, mÂfhu« brY¤j¥gL»‹wt®fŸ

v‹W cwÎfŸ mÂfhu¤Â‰F bjhl®òilatdthf cŸsJ. efu« k‰W« »uhk

rKjha§fëš Ï¤jifa mÂfhu cwÎfis eh« fhzyh«. muR k‰W« mj‹

ãWtd§fë‹ muÁaš mÂfhu« brayh¡f¥gL»wJ. muÁ‹ mÂfhu¤Â‹ _y«

muÁašÔ®khå¡f¥gL»wJ.rKjha¤Â‹gymL¡Ffëšfhz¥gL«mÂfhu¤ij¡

fh£oY« vªj éj¤ÂY« muÁ‹ mÂfhu« ntWg£lJ mšy. Mfnt rKjha

kh‰W fhuâfë‹gh®itæš mÂfhu« Ô®khå¡f¥gL»wJ. r_f brašgh£o‹

mo¥gilæš,muÁašmÂfhu«Ô®khd«brŒa¥gL»wJ. rKjha«brašgL«éj«

k‰W«muÁašmÂfhu§fŸkhW«j‹ikgil¤jJ.

gæ‰Á

gFÂ-m

I. rçahd éilia¤ nj®ªbjL¡f:

1. tUkhdtçiaf£L¥gL¤Jjšv‹gJvjid¡F¿¡»‹wJ?

m.ghu«gçaMSikia

M.gF¤j¿Î-r£lMSikia

Ï.Áw¥ÃašòfiscilajiyikMSikia

<.nk‰T¿avJÎäšiy

2. muÁašm¿éašv‹Wah®KjšKjèšga‹gL¤Âdh®?

m.mç°lh£oš

M.Ãsh£nlh

Ï.#h‹nghjh‹

<.Ml«°ä¤

II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf:

3. jåeg®el¤ijæ‹muÁašgF¥ghŒÎv‹gJ___________

4. MSikæ‹tif¥gh£oidT¿at®___________

III. rçah mšyJ jtwh

5. v©z mo¥gilæyhd muÁaš m¿éaš v‹gJ v©z kÂ¥Õ£oèUªJ

éLg£lJ.

6. òÂamuÁašm¿éašv‹gJel¤ijgF¥ghŒthF«.

40 41

gFÂ M

7. el¤ijÏaiyés¡Ff.

8. ‘òÂamuÁašm¿éaš’v‹whšv‹d?

gFÂ Ï

9. mÂfhu¤Â‹bghUŸés¡f¤ÂidjUf.

10. MSikv‹whšv‹d?

gFÂ <

11. ca®FotF¥Ãd®rhuhjfhuškh®¡ì‹nfh£gh£oidÂwdhŒÎbrŒf.

12. mÂfhu« k‰W« MSik¡fhd ntWgh£oid òy¥gL¤Jf. MSikæ‹

tif¥ghLfŸv‹d?

42 43

m¤Âaha« 4

muR Ïiwik¡F V‰gL« rthšfŸ

xU muR¡F, Ïiwik jiyaha g©ò Twhf¡ fUj¥gL»‹wJ. Ï›Îy»š

RjªÂukhdx›bthUehL«Ïiwikbg‰WÂfœ»‹wJ.bghJthfÏiwikiaÏU

bgU«ÃçÎfshf¥Ãç¡fyh«.

1. cŸÏiwikk‰W«

2. btëÏiwik

cŸ Ïiwik v‹gJ xU ehL j‹åš cŸsl¡»a fHf§fŸ k‰W«

FG¡fis¡ fh£oY« jiyaha mÂfhu¤ij cilaJ. btë Ïiwik v‹gJ, xU

ehL g‹dh£L mik¥ò¡fshd I.eh. rig k‰W« g‹dh£L ÚÂk‹w« M»at‰iw

jéu k‰w vªj eh£o‰F«, mik¥ò¡F« r£l ßÂahf f£L¥gl nt©lh«. cŸ

Ïiwikia bghW¤j tiuæš xU muR¡F Ïiwik KGikahf cç¤jhdJ.

m¤jifaÏiwikcilamuRmj‹éU¥g¥gor£l§fisÏa‰wKoÍ«.

A.V. ilÁæ‹ fU¤J¥go Ïiwik¡F Ïu©L éjkhd všiy jilfŸ

cŸsd. Fok¡fŸ r£l¤ij kÂ¤J el¤jY«, vÂ®¡fhkY« ÏU¡F«nghJ

cŸ Ïiwik v‹gJ ãiyeh£l¥gL»wJ. btë mšyJ òw Ïiwik v‹gJ

Ïiwik¥g©òila mubrh‹W Ïju mašehLfSldhd bjhl®Ãš

mj‹ éU¥g¥goahd bfhŸifia Ã‹g‰W« JâitÍ« M‰wiyÍ«

bg‰¿U¥gbj‹gjhF«. Ï‹iw¡F mo¥gilænyna ehLfë‹ cŸ ÏiwikÍ«,

btë ÏiwikÍ« rthY¡F cŸsh¡f¥g£LŸsd. ehLfë‹ Ïiwik¡F Ï¥nghJ

bjhl®¢Áahfm¢RW¤JjšV‰g£L¡bfh©oU¡»‹wJ.Ï¤jifam¢RW¤JjšfŸ

òÂa fhyå MÂ¡f« mšyJ bghUshjhu, cyfkakh¡Fjš ngh‹wt‰whš

V‰gL»‹wJ. gymuÁašm¿P®fŸnjÁaÏiwikf©Q¡Fòy¥gL»‹wk‰W«

òy¥glhj fhuâfshš ghÂ¥ò¡F mšyJ RU¡f¤Â‰F cŸsh¡f¥g£oU¥gjhf¡

fUJ»‹wd®.

4.1 njÁa Ïiwik¡F V‰gL« ghÂ¥ò

jåkåj®fisÍ«, mik¥òfisÍ«, murh§f¤ijÍ« jftš bjhl®ò

tiy¥ Ã‹dèš Ïiz¡»‹w Ï›Îyf¤ij ‘‘cyf »uhk«’’ v‹W TWtJ

rhy bghW¤jkhF«. Ï¤jifa cyf »uhk« ts®¢Á bgW»‹w brŒÂ bjhl®ò

E£g m¿éaš ßÂahf xU cyf fyh¢rhu¤ij V‰gL¤J« neh¡»š br‹W

bfh©oU¡»wJ. bjhêš E£g ts®¢Á k‰W« bghUshjhu r¡Âfë‹ cªJjè‹

fhuzkhŒ cyfkakh¡Fjš v‹gJ 1990 fëèUªJ tsu bjhl§»aJ.

c©ikæš G8 ehLfë‹ bghUshjhu Ï¢irfis¥ ó®¤Â brŒtÂY«, gy njÁa

fHf§fë‹ éahghu¢ rªijia éçÎ¥gL¤JtÂY« jh‹ cyfkakh¡Fjš

äf Kid¥ghf brašg£L tªJŸsJ. flªj 1990-M« M©L Kjš gy njÁa

fHf§fë‹ v©â¡if mgçäj ts®¢Áæid milªJŸsd. flªj 1990- M«

M©Lfëš3000gynjÁafHf§fŸv‹wv©â¡ifæšÏUªjJ.Ï‹W63,000

v©â¡ifia bjh£LŸsJ. nrhéa¤ ôåa‹ ÁijÎ¡F¥ Ã‹D« Inuh¥Ãa

42 43

ôåa‹ V‰g£lÂèUªJ gy gšnjÁafHf§fŸ éa¤jF ts®¢Áia bg‰W cyf

ehLfS¡»ilnathâg¤ijéçÎgL¤JæU¡»‹wd.

bghUshjhumo¥gilæš ehLfŸ gyÎ«Ïiz¡f¥g£lJ nghymuR - rhuh

mik¥òfS«äfmÂfmséšnjh‹¿d.

cjhuz«: ÁiwthGe®éLé¥òcyfmik¥ò

brŠÁYit¢r§fcyfmik¥ò

všiyæšyhkU¤Jt®fŸ

gRik tê mikÂ (Green Peace)

Á¡fdkhd bjhiybjhl®ò trÂfë‹ _y« nk‰T¿a mik¥òfŸ vëÂš

j§fS¡FŸ bjhl®òfis V‰gL¤Â xU eh£o‹ bghJ¡bfhŸifæ‹ ÛJ ghÂ¥ig

V‰gL¤ÂaJ. tèikF‹¿a ehLfëšÏ¤jifamuR rhuh ãWtd§fë‹ ghÂ¥ò

v‹gJ mªj eh£o‹ cŸ Ïiwikia ghÂ¥gjhf cŸsJ. g‹dh£L ãÂ ãWtd«

k‰W« gyehLfis¢ nr®ªj ãÂãWtd§fŸ gyÎ« ãgªjidfŸ k‰W« Ïju

gšntW f£L¥ghLfŸ mo¥gilæš ãÂ tH§FtjhY« muÁ‹ cŸeh£L Ïiwik

ghÂ¥ò¡FŸsh»wJ.

rÛg¤Âšnjh‰Wé¡f¥g£lInuh¥Ãaôåa‹mik¥òghu«gçaÏiwikæ‹

brašgh£LéÂfS¡FK‰¿Y«bghU¤jk‰wJ.

Inuh¥Ãa ôåa‹ cW¥Ãd®fŸ njÁa muR¡F« nkyhd (Supra national) ãWtdmik¥òfiscUth¡»d®.

cjhuz«: Inuh¥ÃaÚÂk‹w«

Inuh¥Ãa Miza«

Inuh¥Ãamik¢r®fŸmit

njÁa¤Â‰F m¥gh‰g£l Ï¤jifa ãWtd§fŸ cW¥ò ehLfŸ Ïa‰W»‹w

KoÎfis vÂ®¡fyh«. cW¥ò ehLfë‹ gz¥òHf¤ij¡ f£L¥gL¤j k¤Âa t§»

k‰W« Inuh¥Ãa ãÂ¡ fHf« V‰gL¤j¥g£ld. xU§»iz¡f¥g£l Inuh¥Ãa r£l«,

k‰W« kh°£ß£ cl‹go¡if M»ait (Maastricht Treaty) Inuh¥Ãa ehLfë‹

ÚÂk‹wRjªÂu¤ijghÂ¡f¢brŒtjhš,cW¥òehLfë‹ÏiwikghÂ¥giltjhf

cŸsJ.

njÁa Ïiwikia cyfkakh¡FjnyhL bjhl®ò gL¤j¥ gh®¡F« nghJ

gy fU¤J¥ gotkhf bj‹gL»‹wJ. bghUshjhu« k‰W« fyh¢rhu thœéš

x›bthU ehL« k‰w ehLfSl‹ rh®ªJ cŸsJ v‹gJ bjëthF«. bghUshjhu

jŠr¤njhL (éahghu«, ãÂ, k‰W« neuo KjÄL) fšé, bjhêšE£g«, muÁaš

bfhŸif, fyh¢rhu«, R‰W¢Nœãiy, r£l«,ÏuhQtk‰W«muÁašM»at‰¿Y«

k‰w ehLfël« jŠr« mil»‹w ãiy cyfkakh¡Fjš _y« eilbgW»‹wJ.

bghUŸ k‰W« nritfŸ ehLfë‹ všiyæèUªJ äf vëÂš flªJ bršy

Ko»‹wJ. Áw¥ò jFÂfis¥ bg‰w bjhêyhs®fŸ btë ehLfS¡F brštj‰F

44 45

r£l§fŸ js®¤j¥g£LŸsd. gy bk‹bghUŸ gâahs®fŸ mbkç¡fh br‹W

ãuªju bjhêyhs® mšyJ Fok¡fŸ jFÂia bg‰wd®. gy® ÏªÂahéš tÁ¡fhj

ÏªÂa®fŸ (NRI)Ïu£ilFoÍçikbgWtÂšM®tkhfcŸsd®.Ï§‡d«khWg£l

cy»š muRfŸ brašgLtJ v‹gJ äfÎ« Á¡fšäFªjJ. cyf bghUshjhu¤ij

Ïiz¡F« Ka‰ÁÍ«, xU eh£o‹ všiyia flªJ k¡fŸ Ïl¥bga®Î brŒtJ«

njÁa Ïiwikia¥ ghÂ¥gjhf cŸsJ. njÁa Ïiwik v‹gJ Ï‹W njÁa

uh{ía k‰W« cyfmséš ÃsÎ¥g£LŸsJ. ehLfS¡F m¥gh‰g£l ãWtd

mik¥òfŸk‰W«eh£oiltâf¢r£lK«njÁaÏiwikiatèikF‹w¢brŒa

têtF¤jJ. cyfkakh¡Fjè‹ gyTWfŸ bkh¤j¤Âš jå¥g£l Ïiwik bg‰w

muRfŸbfhŸifcUth¡f¤ÂšjåftdK«f£L¥gh£ilÍ«brŒajt¿é£ld.

njr¤Â‰F m¥gh‰g£l mik¥òfshd cyf éahghu mik¥ò (WTO) Inuh¥Ãa ôåa‹ (EU) tl m£yh©o¡ éahghu cl‹go¡if T£lik¥ò

(NAFTA). cyf t§» (WB) k‰W« g‹dh£L ãÂ¡fHf« (IMF) M»aitfŸ xU

eh£o‹ bfhŸifæš Ï‹W mÂf mséš jiyæ£L Ïiwik¡F xU rthyhf

Âfœ»‹wd.cyfkakh¡Fjšv‹gJmuÁ‹Ïiwik¡FgyÅd¤ijmë¡»‹wJ.

g‹dh£L r£l§fŸ k‰W« ãWtd mik¥òfŸ, g‹dh£L muR rhuh mik¥òfë‹

brašgh£L¤Âw«M»at‰whšnjÁaÏiwikäfÎ«ghÂ¥ò¡FŸsh»aJ.v©z¡

fU¤J K‹gotkhd njÁa Ïiwik cyfkakh¡Fjè‹ _y« eètilªJ gy

rthšfisrªÂ¡fneçL»‹wJ.

njÁa Ïiwik mÂfhuKila muR ãahakhd t‹Kiwia ga‹gL¤J«

mÂfhu¤ijTl eètila¢ brŒÍ« tifæš g‹dh£LmuR rhuh mik¥òfŸ xU

rthyhfÂfœ»‹wd.

jåah® kakh¡Fjš k‰W« jhuhskakh¡Fjš M»a Ïu©L« cyf

kakh¡Fjè‹ Ïu©L Mânt®fshF«. ÏJ tiu murh§f« k¡fS¡F

brŒj nritfŸ Ïånkš jåah® tr« x¥gil¡F« ngh¡F Ï‹W gy ehLfëš

fhz¥gL»wJ. bj‹bfhçahéš nritfŸ jåah® tr« Mdjhš f©l

bt‰¿ædhš gy MÁa ehLfŸ Ï‹W tu«ò¡F£g£l murh§f¤ijÍ«, jhuhs

bghUshjhu¤ijÍ«V‰fKid»‹wd.jhuhskakh¡FjšÏªÂahéš1991«M©L

bfh©Ltu¥g£ljhšgybghJãWtd§fŸjåah®kakh¡f¥g£LŸsd.

ÏªÂa murh§f« bghUŸfŸ c‰g¤Â k‰W« nritfŸ nkš éÂ¤ÂUªj

f£L¥ghLfŸ Áyt‰iw js®¤Âajhš, RjªÂukhd g»u§f ngh£oæ‹ fhuzkhŒ

ÏªÂahéšÏ‹Wgygšeh£LfHf§fŸ(MNC’s)éahghu«brŒaK‹tªJŸsd.

Ï¤jifa gšeh£LfHf§fŸj§fŸéahghu¢brašghLfŸj§Fjilæ‹¿

eilbgw njÁa k‰W« khãy mséš bfhŸif KoÎfŸ nk‰bfhŸtÂš

jiyæL»‹wd.

cyfséš murh§f« brŒant©oa gâfŸ jåah® tr« M¡f¥gLtjhš

njÁa Ïiwik k§F« ãiy cŸsJ. cyfkakh¡Fjš v‹w mo¥gilæš bgU«

éahghu nkyh©ikahs®fŸ k‰W« Fok¡fŸ mšyhnjh® òÂa bfhŸifia

cUth¡Fgt®fŸ nghš cŸsd®. RU§F« j‹ikahd muÁ‹ bghW¥òfS«

éçth¡f« brŒa¥gL»‹w jåah® nritfëdhš murh§f¤Âš mÂfhu

44 45

t®¡f¤Â‹ K¡»a¤Jt« Fiw¡f¥gL»‹wJ. xG§FgL¤J« gâfnsmuR¡F

xJ¡f¥g£LŸsd. cjhuzkhf ÏªÂahéš 1991 Kjš ‘iybr‹R uh{’ v‹gJ

f£L¥gL¤j¥g£LŸsJ.

cyfkakh¡Fjè‹ Kj‹ik¡ bfhŸifæ‹ K¡»a neh¡f« cyf

bghUshjhu¤ij xU§»iz¥gnj MF«. Mfnt ÏJ muÁaš k‰W« fyh¢rhu

Ïiz¥Ãš njhšéia f©lJ. Ïj‹ fhuzkhŒ gy fyh¢rhu FG¡fël«

j¤j« fyh¢rhu cz®ÎfŸ nknyh§» cyf bghJ fyh¢rhu¤ij (mbkç¡fh -

nk‰F fyh¢rhu«) vÂ®¡f K‰g£lJ. rhKntš Ã.A©o§l‹ fUJtJ nghy,

cyfkakh¡Fjšv‹gJehfßf§fë‹nkhjšfisö©l¢brŒjjhF«.

ehfßf§fë‹ ‘ÃiHahd nfhLfŸ’ ehfßf nkhjšfS¡F Jiz ã‰F«.

ehfßfnkhjšfisf£L¥gL¤jcUth¡f¥gL«Ô®khd§fëdhšnjÁaÏiwik¡F

K¡»a¤Jt«Ïšyhkšngh»‹wJ.Ï¤jifaNœãiyfëšnjÁavšiynfhLfŸ

ÂU¤j¥glyh«k‰W«njÁaÏiwik¡fhdbghUŸés¡f«kh‰wkilayh«.

gyr_féašm¿P®fŸcyfkakh¡Fjè‹_y«njÁaÏiwikÑœ¡f©l

r¡Âfë‹_y«ghÂ¥igmilÍ«.

m.mo¥gilthjr¡ÂfŸ(kjthÂfŸ)

M.òÂafhyåMÂ¡f«

Ï.ehfßfnkhjšfŸk‰W«

<.òÂamuÁaš.

4.2 cyfkakh¡Fjš k‰W« muR Ïiwik vÂ®bfhŸS« rthšfŸ

cyfkakh¡FjY¡F« muR Ïiwik¡F« xU

bjhl®ò©L. Âwªjbtë, všiyæšyh cyf bghUshjhu¤ij

njh‰Wé¡f ehLfëilna fhz¥gL« éahghu¡

f£L¥ghLfis jé®¤J jilæšyh thâg« el¡f¢

brŒtJ v‹gJjh‹ cyfkakh¡Fjš v‹gjhF«. Mfnt

cyfkakh¡Fjš v‹gj‰F r¡ÂthŒªj muÁaš, bghUshjhu

k‰W« r_f got§fŸ c©L vdyh«. xU cyfkakh¡f¥g£l

bghUshjhu¤Âš njÁa Ïiwik k‰W« njÁa všiyfS¡F

xUmsÎc©L.nkyh©ikÏaè‹FUbt‹WmiH¡f¥gL«

Õ£l® ou¡f®TWtJ nghš cyfkakh¡f¥g£l bgUshjhu¤Âš

njÁavšiyfŸbghW¤jäšyhkšnghŒéL»‹wd.

xU cyfkakh¡f¥g£l bghUshjhu¤Âš xU eh£o‹ Ïiwik Ñœ¡f©l

elto¡iffisnk‰bfhŸtj‹thæyhfghJfh¡f¥glyh«.

1. bjhê‰TlrKjha«Kj‹ikah¡f¥glnt©L«.

2. rçrkrKjha«

3. k¡fsh£ÁmuÁašãWtd§fŸ

4. cyfséšbghUshjhußÂahfngu«ngR«r¡Â

46 47

5. muRrhuhmik¥òfŸmik¡f¥gLjš

6. m¿itmo¥gilahfbfh©lrKjha«

7. ts®ªjbrŒÂbjhl®òrhjd§fŸ

8. cyfkakh¡f¥g£lbghUshjhu¤Â‹éisthšbgw¥g£le‹ikfisj¡f

Kiwæšg»®ªjë¡F«KiwikfŸ.

9. bjhêyhs®fS¡Fj¡fr_fghJfh¥òfŸ

10. mÂfhu t®¡f¤Â‰F tiuaiw brŒa¥g£l g§Fgâ k‰W« muÁ‹ ey‹

fh¡F«gâfë‹éçth¡f«.

nk‰T¿a g©òfŸ Ïšyhj ehLfëš cyfkakh¡f¥gLjiy

m¿Kf¥gL¤Jjš v‹gJ njÁa Ïiwikia gš njÁa fHf§fS¡F ru©

brŒtj‰Fx¥ghF«vdgym¿P®fŸfUJ»‹wd®.ÏªÂahéšcyfkakh¡f¥g£l

bghUshjhu« xU nrhrèr js¤Âš jh‹ f£l¥g£LŸsJ. tWik, fšé,m¿ahik,

rk¤Jtä‹ikv‹wf£l¤ÂšjhuhsbghUshjhuh« v‹gJk¡fë‹ vÂ®¥igÍ«,

bjhêyhs® mikÂæ‹ikiaÍ«jh‹ ts®¡F«. Ïj‹ éisthŒ njÁa¤Â‰F

m¥gh‰g£lmik¥òfisg‹dh£LãÂ¡fHf« (IMF) k‰W«cyft§» (WB)M»a

r¡ÂfS¡F njÁa Ïiwik têé£L¢ brš»‹wJ. nkY«, Ï¤jifa khWjšfŸ

ehLfS¡»ilna brŒJ bfhŸs¥gL« cl‹go¡iffŸ k‰W« njÁa bfhŸifæ‹

_y«ãaha¥gL¤j¥gL»‹wd.

murh§f« Ï‹W cyf mséyhd kåj cçik r£l§fS¡F Xusé‰F

kh‰w¥g£LŸsJ.njr¤Â‰Fm¥gh‰g£lcyfnjÁamik¥òfŸgyehLfë‹kåj

cçikfisghJfh¡fK‰gLtjhšnjÁaÏiwikÍ«Fok¡fŸcçikÍ«btFthf

tYéHªJŸsd.

ntW eh£o‰F FobgaW« r£l§fŸ Ï‹W äfÎ« js®¤j¥g£LŸsd. Ïj‹

éisthšKu©ghLilar£l§fŸnjh‹¿ÍŸsd.ts®¢ÁailªjehLfëšcŸs

bgU«éahghu¡FG¡fŸj§fS¡FrhjfkhdtifæšvšiyiaflªJbršY«

éÂKiw f£L¥ghLfis js®¤Â j§fë‹ ãÂ k‰W« gâahs® njitfis¥

ó®¤Â brŒJ bfh©ld. ÏU¥ÃD« btëeh£od® j§fŸ ehLfS¡FŸ EiHtij

f£L¥gL¤ÂxG§FbrŒÍ«j§fë‹Ïiwah©ikmÂfhu¤ijgyehLfŸÏ‹W«

bjhl®ªJÃ‹g‰W»‹wd.

cŸeh£L ÚÂk‹w§fŸ cyf kåj cçik cl‹ghLfis ifæš bfh©L

jåkåjcçikfis ghJfh¡fK‰gL«brašghLfŸmuRÏiwikiabtFthf

ghÂ¥ò¡FŸsh»ÍŸsJ. Ïj‹ fhuzkhŒ muR Ïiwikæ‹ mo¤jsK«, njÁaK«

kWés¡f« bfhL¡f¥g£LŸsd. fhy¥ngh¡»š FoÍçik v‹gJ kiwa bjhl§»

Fok¡fŸ k‰W« btëeh£od® v‹gj‰F ntWghL Ïšyhkš nghŒéL«. xU

MuhŒ¢Áahs® TWtJ nghy njÁa Ïiwikæ‹ ts®¢Áia, njÁa njitfŸ,

K‹DçikfŸ v‹gij¡ fh£oY« rªij ãytunk Ô®khd« brŒ»‹wJ. Mfnt

ehLfë‹ Ïiwik bršy¤j¡fJ mšy v‹w ãiyikæš cŸsJ. njÁa r_f

cl‹go¡iffŸ K¿ao¡f¥g£L Ï‹W g‹dh£L cl‹go¡iffŸ brŒa¥g£L

brayh¡f¥gL»‹wd.

46 47

nk‰T¿agF¥ghŒé‹_y«eh«m¿tJv‹dbt‹whšnjÁaÏiwikæ‹

cyfkakh¡Fjè‹jh¡f«v‹gJts®¢ÁF‹¿ak‰W«ts®¢ÁbgW«ehLfis¡

fh£oY« ts®¢Á bg‰w ehLfnsmÂf e‹ikfis bg‰WŸsd. ts®¢Á F‹¿a

k‰W« ts®¢Á bgW»‹w ehLfŸ jhuhs bghUshjhu¤ij m¿Kf¥gL¤Âdhš

mJ njÁa Ïiwikia äfÎ« ghÂ¡f¢ brŒ»‹wJ. ts®¢Á bgW« ehLfë‹

Ïiwikæ‹ÛJcyfkakh¡f¥gLjè‹bghJthdjh¡f§fŸÑœtUtdthF«.

1. g‹dh£LnjÁa mik¥òfŸ gšntW Ïl§fëš cŸs r_f§fëš j§fŸ

jh¡f¤ij btë¥gL¤J«. Kjèš bjhl®ò rh®ªj brayh¡f¤Âš (c‰g¤Â,

nritfŸ k‰W« é‰gid) <LgLt®. nkY« m¥gFÂæš cŸs Fiwªj

CÂa¤Â‰FciH¡F«bjhêyhs®fŸk‰W«ts§fis¢Ru©Lt®.

2. g‹dh£L njÁa mik¥òfŸ tUtj‰F K‹ÃUªj bjhê‰rhiyfŸ

_l¥g£LmÂšntiygh®¤jgyng® gâiaÏH¥gh®fŸ.Ï¤jifangh¡F

ntiyæšyhãyikiacUth¡F«.

3. òÂak‰W«ÏJfhW«FiwªjmséšRu©l¥g£lrªijia¤njLth®fŸ.

4. g‹dh£LnjÁaf«bgåfŸÏuh{íaFG¡fŸk‰W«xUeh£o‹bfhŸif

cUth¡f¤ÂšmÂfmséšjiyæLt®.jåah®trkh¡f¥gLjèY«,Áwªj

nritbfhŸifæ‹_y«m›tik¥òfS¡Fyhg«»il¡F«.

5. cyfkakh¡Fjè‹ k‰bwhU jh¡f« v‹dbtåš g‹dh£LnjÁa

mik¥òfëš gâòçÍ« _¤j nkyh©ikahs®fŸ, fz¡f®fŸ, r£l

tšYe®fŸ k‰W« bghJ - bjhl®ò gâahs®fŸ cŸeh£L ngh£oahsiu¡

fh£oY«äfmÂfkhdCÂa¤ijbgWt®.

6. Ïj‹ éisthŒ V‰gL« ÏH¥ò v‹gJ xU eh£o‹ njÁa murh§f«

neçilahf j§fŸ bghUshjhu¤Â‹ ÛJ jh¡f¤ij V‰gL¤j ÏayhJ.

(F¿¥ghfguªjbghUshjhunkyh©ikiabghW¤jk£oš)

7. cæçaš k‰W« oílš bjhêšE£g ts®¢Áæ‹ _ykhf Ï‹W òÂa

c‰g¤ÂÍ« k‰W« khWjiyÍ« eh« f©LŸnsh«. òÂa f©LÃo¥òfshd

Ï©l®be£ _y« cyfmséš gy brŒÂfis m¿ªJ xU§»iz¥ò

brašghLfëškf¤jhdts®¢ÁailªJŸnsh«.

8. ãy«, cgfuz« k‰W« ciH¥ig¡ fh£oY« Ï‹iw¡F m¿Î

thœ¡ifju¤ijtF¥gÂšxUK¡»akhdfhuâahfcŸsJ.bjhêšE£g

ßÂahf ts®¢Ábg‰w ehLfŸ Ï‹iw¡F m¿it mo¥gilahf¡

bfh©LŸsd.

9. bgça g‹dh£L njÁa fHf§fŸ Ï‹W« bghUshjhu k‰W« fyh¢rhu

mÂfhu§fisbg‰Wés§F»‹wd.

cjhuhz«:nfh¡nfh-nfhyh,ie»,k¡nlhdhš£k‰W«èé°,

10. ÏªÂa bjhêyÂg®fŸ MuhŒ¢Á k‰W« ts®¢Áæš KjÄL brŒtÂš

njhšéÍ‰W, cyfkakh¡f¥gLjèš j§fis Ïiz¤J¡ bfh©L,

bgça gšnjr fHf§fnshL g§Fjhuuhf nr®ªJ ÅœªJ ngh»‹w j§fë‹

éahghu¤ijéçth¡f«brŒaK‰gL»‹wd®.

48 49

cyfkakh¡f¥gLjiy Mjç¡»‹w eg®fŸ Ïjdhš ÏªÂa bjhê‰Tl§fŸ

eÁtiltÂšiyv‹W«khwhfmJòÂabjhê‰Tl§fisnjh‰Wé¡fÎ«,ÏªÂa

bghUshjhu¤ij äf éiuthf K‹ndw Jiz brŒ»‹wJ v‹W« gf®»‹wd®.

MdhšxUéçthdgF¥ghŒéšgh®¡F«nghJflªjgyM©Lfëšbtëeh£o‹

neuoKjÄ£o‹_y«òÂac‰g¤ÂKa‰ÁfŸnk‰bfhŸs¥g£ldvd¡TwÏayhJ.

cyfkakh¡f¥glš k‰W« ÏªÂa fyh¢rhu«

nk‰F fyh¢rhu« c‹å¥ghf ftå¡f j¡fJ v‹dbtåš ÏªÂa®fŸ

bghJthfÏªÂafyh¢rhu¤ijÃ‹g‰wv©Qt®.rhKntš. P.A£o§l‹TWtJ

nghšÏªÂafyh¢rhu«äfÎ«‘‘gy«’’thŒªjjhF«.nkY«nt‰Wfyh¢rhu¤ÂèUªJ

gy elto¡if k‰Wk fU¤J¡fis bg‰whY«, ÏªÂa fyh¢rhu¤Â‹ mo¥gil

j‹ikiamJé£L¡bfhL¥gÂšiy. btëeh£LbghU£fŸ k‰W« nritfŸ ÛJ

ÏªÂahéš gy vÂ®¥òfŸ vGªJŸsd. mj‹ _y« ÏªÂa® j« fyh¢rhu¤ijÍ«,

jå¤j‹ikiaÍ« ghJfh¡f jtwéšiy. nk‰F eh£L nkyh©ik brašghLfŸ

e«eh£o‹ éahghu¤Âš, F¿¥ghf fâå bk‹bghUŸ bjhê‰Tl§fëš

äf éiuéš V‰W¡bfhŸs¥g£lhY« ÏªÂa®fŸ Ï‹W«, cŸeh£L czÎ

tiffŸ, cŸeh£L bjhiy¡fh£Á k‰W« cŸeh£L Âiu¥gl« M»at‰iw

f©Lfë¡»‹wd®.ghu«gçacilfisnabgçJ«mâ»‹wd®.Ïj‹fhuzkhŒ

nk‰F eh£o‹ f«bgåfŸ ÏªÂa rªijæš CLUÎtÂš gy r§fl§fis vÂ®

bfhŸ»‹wd.

mk®¤Âah br‹å‹ fU¤J¡fŸ

mk®¤Âah br‹ TW»wh®, ‘‘rªij bghUshjhu«’’ j‹id¤jhnd

Ïa¡ftšyJ mšy. òÂa jhuhs bghUshjhu¡ bfhŸif ešy ts®¢Áæid¡

f©LŸsJ. Ïij Mjç¤jt®fŸ mbkç¡fhéš muÁašthÂahd ßf‹ k‰W«

Ï§»yhªÂ‹ jh£r® Mth®fŸ. kåjhÃkhd ts®¢Ána Ï‹iwa tsU«

ehLfshd ÏªÂahé‰F njitahF«. cyfkakh¡f¥gLjèš muÁaš k‰W«

bghUsjhu RjªÂu¤ij eh« ÏHªJ él¡TlhJ. rªij¥ bghUshjhu« k‰W«

bghJey¥bghUshjhu«M»aÏu©LfS¡FäilnaxUrkåiyahdmQFKiw

njit¥gL»wJ.

g‹dh£LnjÁafHf§fŸÃbu£l‹Î£° (Bretton Woods) mik¥òfnshL

(cyf t§», g‹dh£L ãÂ¡fHf khåa ãÂ k‰W« cyf éahghu mik¥ò)

mk®¤Âah br‹

(Ãw¥ò 1933)

48 49

x‹¿izªJ fh£ (GATT) x¥gªj¤Â‹ _y« gy Â£l§fis Ââ¤JŸsd.

Ï¤Â£l¤Â‹ fhuzkhŒ Ï‹W gy g‹dh£L njÁa fHf§fŸ gy éahghu¤

jilfis¡flªJj§fŸthâg¤ijéçth¡f«brŒJŸsd.

g‹dh£L ãÂ¡fHf« k‰W« cyf t§»æ‹ Â£l§fŸ

tuÎ-bryÎÂ£l¤Â‹muRkhåa¤ij¡Fiw¥gJ.

étrhac‰g¤Ârh®ªjbghU£fS¡FçamuRkhåa¤ijFiw¤jš.

czé‰fhdmuRkhåa¤ijÚ¡Fjš.

jhuhsbghUshjhubfhŸifia¥Ã‹g‰Wjš.

btëeh£LKjÄ£ilC¡Fé¤jš.

t§»fisjåah®tr¥gL¤Jjš.

Ïw¡FkÂ¡bfhŸifiavëikah¡Fjš.

cyf t®¤jf mik¥ò (WTO) muRkhåa¤ijFiw¤jš.

cŸeh£Létrha¤Â‰FçaMjuitFiw¤jš.

bghJéãnahfKiwiaÚ¡Fjš.

ts®¢ÁbgW»‹wehLfŸjilæšyhéahghu¤ijÃ‹g‰Wjš.

ga‹gL bjhê‰Tl§fis mik¥gÂš g‹dh£L njÁa fHf§fS¡F

vªjbthUjilÍ«ÏšyhÂU¤jš.

Ïw¡FkÂÛjhdjilfisÚ¡Fjš.

btëeh£LKjÄ£lhs®fŸÛjhdjilfisÚ¡Fjš.

ts®¢ÁbgW«ehLfë‹bghUshjhuts®¢ÁiaghÂ¡F«t©z«Ãbu£l‹

Î£° mik¥òfŸ bghUshjhu¡ bfhŸiffis ts®¢Á bgW« ehLfë‹ ÛJ

Ââ¡»‹wd.

ÏªÂa bghUshjhu¤ij #&iy 1991 ¡F¥ ÃwF jâ¡if brŒa¥g£l nghJ

F¿¥ÃL«tifæšvªjbthUts®¢ÁiaÍ«v£léšiy.c‰g¤ÂJiwæšKjÄnlh

mšyJbjhêšE£gnkhÂwªjbghUshjhu¤Â‹_y«ÏªÂahéšbgUksÎtªjJ

vd¡TwÏayhJ.

brŒÂ cyf«

brŒÂ bjhl®òfëš eh« f©l òu£Á Ï‹W muRfis btW« Á¿a efu

muRfshfkh‰¿ÍŸsJ.bjhê‰òu£ÁxUika¥gL¤J«r¡Âahfés§»aJ.Mdhš

brŒÂbjhl®òòu£Águtyh¡F«r¡ÂahfcŸsJ.

50 51

ÂwdhŒÎ

giHa cyf tiugl¤Â‹ všiyfŸ M£l« f©LŸsd. bgça muRfŸ

ÁijªJŸsd, Áy bgça éahghu T£Lfis V‰gL¤Â bfh©LŸsd. gy nk‰F

ehLfŸ cyfkakh¡f¥gLjèš j§fŸ Ïiwikia rªij bghUshjhu¤Â‰Fé£L

bfhL¤JŸsd. gy r_f k‰W« bghUshjhu bghW¥òfŸ jåah® k‰W« muR rhuh

mik¥òfël«x¥gil¡f¥g£LŸsd.MdhšM¥Ãç¡fh,K‹dhŸnrhéa¤ôåa‹

k‰W« ônfhnrhnyhéah ehLfëš 19 M« ü‰wh©oš fhz¥g£l njÁa cz®Î,

FW»a njÁa« k‰W« r»¥ò¤j‹ika‰w kd¥ngh¡F ts®ªJ Ïd¥ gLbfhiy¡F

ö©oÍŸsJ. <uh¡»š FULfŸ (Kurds) Rjhåš Ï°yh« kj¤Âš mšyhjt®fŸ,

Âng¤ÂšÓd®fŸÏ¤jifaÏd¥gLbfhiy¡FMshF«ãiynjh‹¿ÍŸsJ.

gæ‰Á

gFÂ-m

I. rçahd éilia nj®ªbjL¡f.

1. ‘nfh¡nfh-nfhyh’v‹gJ

m.bghJãWtd«

M.jåah®ãWtd«

Ï.g‹dh£LnjrfHf«

<.tiuaiw¡F£g£lf«bgå

2. vt‰whšnjÁaÏiwikrthY¡Fc£gL¤j¥g£LŸsJ?

m.G-8ehLfŸ

M.Inuh¥Ãaôåa‹

Ï.eh£oilãÂãWtd§fŸ

<.G-77ehLfŸ

3. cyfkakh¡f¥glšvjidm¿ÎW¤ÂaJ?

m.bghUshjhuxU§»iz¥ò

M.muÁašxU§»iz¥ò

Ï.r_fxU§»iz¥ò

<.nk‰T¿amid¤J«

50 51

II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf

4. ÏªÂahxU__________ehlhF«.

5. rhKntšA©o§l‹__________r¢ruitg‰¿éthj«brŒ»‹wh®.

III. rçah jtwh.

6. G-8ehLfëšÏªÂahnr®¡f¥g£LŸsJ.

7. Inuh¥ÃaôåaåšÏªÂahxUcW¥òehlhF«.

gFÂ M

8. m¿Îrh®ªjrKjha«v‹whšv‹d?

9. brŒÂbjhl®òbjhêšE£g¤ijés¡Ff.

gFÂ Ï

10. ‘cyf»uhk«’v‹whšv‹d?

11. ‘ÂwªjbghUshjhu«’és¡Ff.

gFÂ <

12. cyfkakh¡f¥gLjyhšÏªÂahé‰FV‰g£ljh¡f§fisbtëbfhz®f.

13. cyfkakh¡FjèštsU«ehLfŸvÂ®bfhŸS«rthšfŸahit?

52 53

m¤Âaha« 5

murh§fK« mj‹ tot§fS«

murh§f« muÁ‹ K¡»aTWfëš x‹whF«. muÁ‹ braèahf murh§f«

fUj¥gL»wJ. murh§f¤Â‹ njit k‰W« mj‹ gâfis g‰¿ j‰fhy¤Âš

k¡fŸ m¿ªÂU¥gnjhL mt‰¿‹ K¡»a¤Jt¤ijÍ« cz®ªÂU¡»wh®fŸ. muR

f©Q¡F¤ bjçahj khdÓf¤j‹ikÍilaJ. Mdhš murh§f« m›th¿šyhkš

k¡fŸ bjçªJ bfhŸS« tifæš mikªÂU¡»‹wJ. Ï¤jifa murh§f«

gytif¥g£ljhF«. bjh‹Wbjh£L Ï‹W tiuæY« eilKiwæš ÏUªJ

tªÂU¡»‹w murh§f« gy khWjšfis rªÂ¤ÂU¡»wJ. m›thW mÂš V‰g£l

kh‰w§fŸÑnHcŸsgotif¥gL¤j¥gL»‹wd.

murh§f¤Â‹ tot§fŸ

r®thÂfhu« k¡fsh£Á

jiyt®Kiw ghuhSk‹wKiw

x‰iwauR T£luR x‰iwauR T£luR

ÑnHju¥g£LŸsitÁ.v¥.°luh§v‹gtuhšju¥g£lmurh§ftot§fshF«.

tçir

v©

tif¥gL¤jš

Mjhu§fŸ

m M

I murh§f¤Â‹mÂfhu

všiyfŸ

k¡fsh£Á r®thÂfhuM£Á

II m.muÁ‹Ïašò x‹¿amuR T£lh£ÁmuR

M.muÁayik¥Ã‹

Ïašò

be»G«

j‹ikÍilaJ.

ÏW»a

j‹ikÍilaJ

Ï.nj®jšbjhFÂæ‹

Ïašò

(i)midtU¡F«

th¡FilamuRKiw

tiuaW¡f¥g£l

th¡FçikÍila

muR

(ii) x‰iwcW¥Ãd®

bjhFÂfSila

muRfŸ

gycW¥Ãd®

bjhFÂfSila

muRfŸ

52 53

III r£lk‹w¤Â‹Ïašò <uitcilamuR XuitcilamuR

r£lk‹w¤Â‹mik¥ò nkyitæš

nj®ªbjL¡f¥g£l

cW¥Ãd®fŸbfh©l

muR

nkyitæš

nj®ªbjL¡f¥glhj

cW¥Ãd®fŸ

bfh©l muR

IV brayh£Á¡FGé‹

Ïašò

ghuhSk‹w«k‰W«

bghW¥òilamurh§f«

jiyt®Kiw

murh§f«

V ÚÂ¤Jiwæ‹Ïašò r£lM£Á

Ã‹g‰w¥gL«muRfŸ

ã®thfr£l¤ij

Ã‹g‰W«muRfŸ

nk‰Tw¥g£l Á.v¥. °luh§»‹murh§ftot§fŸr£l¥gomikªjmurh§f

tot§fisg‰¿TWtdthF«.

5.1 x‰iw murh§f Kiw

x‰iwmurh§fKiwæšikamuÁšmÂfhu§fŸFé¡f¥g£LÏU¡»‹wd.

ika murh§f« khãy k‰W« gFÂ murh§f§fis V‰gL¤Â mitfS¡F

mÂfhu§fis kh‰¿ jU»wJ. ÏJ ã®thf« Óuhf el¥gj‰fhd V‰ghlhF«. Ïªj

mik¥òfŸ Ãunjr murh§f« vd miH¡f¥gL»‹wd. x‰iw murh§f Kiw¡F

Ï§»yhªJ,Ãuh‹°,#¥gh‹,$y§fhehLfŸcjhuz§fŸMF«.

és¡f«

x‰iw murh§fKiw g‰¿a Áy m¿P®fSila és¡f§fŸ ÑnH

ju¥g£LŸsd.

fh®d® : k¤Âæš mikªJŸs murh§f mik¥ò¡F muÁaš r£l« rfy

mÂfhu§fisÍ«më¤jš.

v.é.ilÁ. : ‘‘k¤Âamurh§f« tH¡fhWmo¥gilæš caça r£l« Ïa‰W«

mÂfhu¤ijbrY¤JtJ’’

Á.v¥.°luh§:Ïu©LK¡»akhdjFÂfŸg‰¿F¿¥ÃL»wh®.mit

1. k¤Âamurh§f¤Â‹caçaj‹ik

2. ÏiwikmÂfhu«cilaÏjumik¥òfŸvJÎäšyhkšÏU¥gJ.

ÏiwikmÂfhu«ÏšyhjÏjumik¥òfSl‹ikamurh§f«cŸsKiw

x‰iwmurh§f tifia nr®ªjJ. k¤Âamurh§f« k‰W« khãymurh§f« r£l«

Ïa‰W«mÂfhu«bg‰wmik¥òT£lh£ÁKiwvd¥gL»wJ.

ãiwfŸ

1. x‰Wik,xnukhÂçahdr£lKiw,bfhŸifk‰W«ã®thf«.

2.M£ÁmÂfhu«k‰W«bghW¥òt»¥gt®fëilnar¢ruÎfŸÏšyhjj‹ik.

3.KoÎfŸéiuthfvL¡f¥g£LmitéiuthfeilKiw¥gL¤j¥gL»wJ.

4.bryÎFiwthdmik¥ò.

5.muÁašr£l¤ijvëÂškh‰w¡Toaãiy.

54 55

FiwfŸ

1. mÂfhuFé¥òk¤Âamurh§f¤Â‹r®thÂfhu¤Â‰FVJthF«.

2.k¤Âamurh§f«gyÁ¡fyhdÃu¢ÁidfisrªÂ¡fneçL«.nkY«Ãunjr

mYtšfisftå¥gj‰Fneu«ÏšyhkšnghF«.

3.k¤Âa murh§f¤Â‰F Ãunjr Ãu¢ÁidfŸ, mt‰¿‹ Jt¡f« k‰W«

mt‰¿š<LghLÏšyhkšnghF«.

4.mséšbgçaehLfS¡Fx¤JtuhJ.

5.2 T£lh£Á murh§f«

x¥gªj« v‹W bghUŸgL« Ïy¤Ôåa nghl° (Foedus) v‹w brhšèèUªJ

T£lh£Á v‹w brhš V‰g£lJ. Ïj‰F T£lh£Á murh§f¤Â‰F« khãy

murh§f§fS¡»ilnaÍ« x¥gªj« ÏU¡»wJ v‹W bghUŸ. njÁa x‰WiknahL

khãy cçikfis ghJfh¤J ju mik¡f¥gL« murh§f Kiw¡FT£lh£Á v‹W

nguhÁça®ilÁ v‹gt®és¡f«jªÂU¡»wh®.

T£lh£Á bfhŸif mšyJ T£lh£Á muÁaš Kiw v‹gJ k¤Âa muR

k‰W« khãy murh§f§fS¡»ilna mÂfhu« g»®ªjë¡f¥g£L muÁayik¥ò

ßÂahf brašgl¡Toa mik¥bg‹W Tw¥gL»wJ. Ï›tik¥ò x‰iwauR

Kiw¡F vÂuhdJ.ÏiwikmÂfhu«ÏUtifmurh§f§fS¡FnkF¿¥Ã£l Áy

Jiwfëš ÏU¡»wJ. Ï¤jifa mik¥Ãš k¤Âa murh§f« njr ghJfh¥ò Ïju

ehLfSldhd bfhŸif njr« KGtj‰Fkhd ghJfh¥ò ngh‹w elto¡iffis

mj‰Fv‹WbfhL¡f¥g£LŸsmÂfhuvšiy¡FŸbrašgL»wJ.Ïnjnghykhãy

murh§f§fS«mt‰¿‰Fv‹Wju¥g£LŸsmÂfhuvšiy¡FŸbrašgL»‹wd.

T£lh£Á murh§f¤Â‹ TWfŸ:

1. muÁayik¥Ã‹c‹djãiyik.

2.k¤Âakhãymurh§f§fS¡»ilnamÂfhug§ÑL

3.muÁayik¥Ã‹ÏW»aj‹ik

4.ÚÂ¤JiwRjªÂu«

Ït‰¿‹ és¡f« tUkhW

1. muÁayik¥Ã‹ c‹dj ãiyik: muÁayik¥ò vGj¥g£oU¡f nt©L«.

k¤Âakhãymurh§f§fS¡»ilnaÏU¡fnt©oamÂfhu§fŸv‹bd‹dv‹W

bjëthf brhšy¥glnt©L«. Ïu©o‰FäilnamuÁaš r£lnk caçaJmšyJ

nkyhdJ.

2. mÂfhu g§ÑL: T£lh£Á Kiw murh§f¤Âš k¤Âa murh§f¤Â‰bfd

ÁyÏd§fS« khãymurh§f¤Â‰bfdÁyÏd§fS«Ãç¤JxJ¡f¥gL»‹wd.

Ï›thW xJ¡f¥g£l Ïd§fŸ mšyJ Jiwfëš x›bthU tif murh§fK«

r£l« Ïa‰wÎ« mt‰iw ãiwnt‰wÎ« mÂfhu« gil¤jitfshf, RjªÂu«

cilaitfshfÏU¡»‹wd.

54 55

3. muÁayik¥Ã‹ ÏW»a j‹ik: nguhÁça® ilÁ v‹gt® fU¤J¥go

muÁayik¥Ãš brhšy¥g£oU¡»‹w éÂfŸ mt‰¿‹ mo¥gilæš Ïa‰w¥gL«

rhjhuz r£l§fŸmšyhjÏju r£l§fis vëÂš kh‰wKoahJ.mitfŸMjhu

r£l§fŸ vd¥gL»‹wd.muÁaš r£l« rhjhuz r£l§fisél nkyhdJ.mij

vëÂškh‰wKoahJ.

4. ÚÂ¤Jiw RjªÂu«: T£lh£Á murh§f Kiwæš k¤Âa murh§f¤Â‰F«

khãymurh§f§fS¡FäilnamšyJkhãymurh§f§fŸk£l¤ÂšmitfS¡F

Ïilna r¢ruÎfŸ V‰gL«. Ïªj r¢ruÎfis Ô®¤Jit¥gj‰fhfÎ« muÁayik¥ò

éÂfis njit¥gL« nghJ és¡Ftj‰fhfÎ« ÚÂ¤Jiw njit¥gL»wJ.

Ï¤JiwæDila MizfŸ k‰W« és¡f§fŸ r«kªj¥g£l murh§f§fshš

V‰W¡bfhŸs¥glnt©L«.ãiwnt‰w¥glÎ«nt©L«.

5.3 ghuhSk‹w Kiw murh§f«

ghuhSk‹w murh§f Kiwæš brayh£Á¡FG r£lk‹w¤Â‰F

bghW¥òilajhf és§F»wJ. m›tuR fhÃbd£ murh§f« mšyJ bghW¥òila

murh§f«v‹wiH¡f¥gL»wJ

r£lk‹w«

murh§f« brayh£Á¡FG

ÚÂ¤Jiw

cjhuz«:ÏªÂah,Ï§»yhªJ

K¡»a m«r§fŸ

1. brayh£Á¡FG Ïu©L tifahd g©òfis cilaJ. x‹W

bgauséyhdJ. k‰bwh‹W c©ikahdJ. bgauséyhd jiyt® muÁ‹

jiytuh»wh®. c©ikahd jiyt® murh§f¤Â‹ jiyt®. Ï§»yhªÂš muÁ‹

jiyt®uhâmšyJuh#h.murh§f¤Â‹jiyt®Ãujk®.

bgauséyhd bra‰FGÎ¡F Ï§»yhªÂš mur® mšyJ muÁahU«

ÏªÂahéš FoauR¤jiytU« cjhuzkhth®fŸ. Ït®fŸ r£l¥go všyh

mÂfhu§fS« cilat®fŸ. c©ikahd mšyJ ãfœKiw FGÎ¡F

Ï§»yhªJ k‰W« ÏªÂahéš Ãujk mik¢r® cjhuzkhth®fŸ. Ït®fŸ všyh

mÂfhu§fisÍ«bgauséyhdbra‰FGbgaçšbrY¤J»wh®fŸ.

2. eh£il M£Á brŒÍ« f£Á bjëthd k‰W« Âlkhd bgU«gh‹ik

r£lk‹w¤Âšbg‰¿U¡fnt©L«.

‘‘bjh§F«ghuhSk‹w«’’T£lâM£ÁV‰glthŒ¥òÏU¡»wJ.cjhuz«

ÏªÂah ika murh§f¤Âš ÂU.njntbfslh Ãujkuhf ÏUªj nghJ (1996)

I.nf.F#uhš (1998)(bjh§F«ghuhSk‹w«)T£lâV‰g£lbghGJ.

3. Ï«Kiwæš k¡fŸ ÃuÂãÂ¤JtKila k‹w¤Â‹ bgU«gh‹ik f£Á

jiyt® mik¢ruitæ‹ jiytuhf ÏU¡»wh®. mtnu Ãujk mik¢ruhfÎ«

ÏU¡»wh®.

56 57

4. Ãujk mik¢rU« Ïju fhÃbd£ mik¢r®fS« ghuhSk‹w¤Âš ÏUªJ

nj®ªbjL¡f¥gL»wh®fŸ.

5.x›bthUmik¢rU«mt®nk‰gh®itæYŸsJiwæ‹elto¡iffS¡F

bghW¥ò V‰»wh®. mnj nghy murh§f¤ÂDila elto¡iffS¡F všyh

mik¢r®fS« T£L¥bghW¥ò bfhŸif mo¥gilæš ghuhSk‹w¤Â‰F

bghW¥òilat®fshfÏU¡»wh®fŸ.

ãiwfŸ

1. Ï«Kiwmurh§f¤Âšã®thfJiw¡F«r£lJiw¡F«Ïilnax‰WikÍ«,

x¤JiH¥ò«bgUkséšfhz¥gL»wJ.

2.mtÁa¥gL« nghJ é£L¡bfhL¤J el¡F« Kiw ãyÎ»wJ. beU¡fo

fhy§fëšmikÂahdKiwæšmurh§fkh‰w«V‰gL»wJ.

3.vÂ®¡f£ÁfŸ eilKiw¡F rh¤Âakhd MnyhridfŸ tH§FtnjhL

ãahakhdFiwfisvL¤J¡TW»‹wd®.

4.Ï«Kiwk¡fSilaéU¥g¤Â‰nf‰gbrašgL»wJ.

FiwfŸ

1. ÏJ mÂfhu¥ Ãçéid nfh£gh£o‰F vÂuhdJ. ã®thf¤Jiw

k‰W« r£l¤JiwfS¡F Ïilna x‰Wik mo¥gilæš gâfŸ

ãiwnt‰w¥gLtjhš Ãujk mik¢r® mÂfhu« nknyh§»atuhf

r®thÂfhçahfkh¿él¡ToaNœãiyÏU¡»wJ.

2.r£lk‹w¤ÂšvªjxUf£Á¡F«bgU«gh‹ik»il¡fhjnghJgyf£ÁfŸ

x‹W nr®ªJT£Lmurh§f« x‹iwmik¡»‹wd.Ï¤jifamurh§f«

f£ÁfS¡»ilna fhz¥gL« Ãu¢ÁidfŸ fhuzkhf muÁaš ãiya‰w

j‹ikV‰gLtnjhLmurh§fK«tèikF‹¿fhz¥gL«.

3.M£ÁæèU¡F«f£ÁgjéæUªJéyF»‹wnghnjhmšyJr£lk‹w¤Âš

njh‰fo¡f¥gL« nghnjh vÂ®¡f£Á M£Á brŒÍ« cçikia bgW»wJ.

Ïªj murh§f« K‹dhš ÏUªj murh§f¤ÂDila KoÎfis V‰fhkš

nghf¡TL«. Ï¤jifa Nœãiyæš Ã‹g‰W« bfhŸifæš bjhl®¢Á

ÏšyhkšnghF«.

5.4 jiyt®Kiw murh§f«

Ï«Kiw murh§f¤Âš jiyt® r£lk‹w¤Â‰F bghW¥òilatuhf

ÏU¡fkh£lh®.Ïj‰FÁwªjcjhuz«mbkç¡fI¡»aFoauRMF«.

Ï«Kiwæ‹ Áw¥ò m«r§fŸ

1.FoauRjiyt® eilKiwæY«muÁayik¥òmo¥gilæY«c©ikahd

mÂfhu«cilatuhfÏU¡»wh®.

56 57

2. murh§f¤Â‹ ÃçÎfshd r£l¤Jiw, brašJiw k‰W« ÚÂ¤Jiw

M»at‰¿‹ mÂfhu§fŸ Ãç¡f¥g£L x›bth‹W« mj‰bfd Áy mÂfhu§fis

bgU»‹wd.Ïªjmséšx›bth‹W«jå¤j‹ikÍlajhfÏU¡»wJ.

3. Ï›thW mÂfhu¥Ãçéid ÏUªjnghJ« xU Jiw Ã¿bjhU Jiwia

f©fhâ¤J jFªj elto¡ifia nk‰bfhŸS« tifæš rkãiy k‰W« jil

nfh£ghLÃ‹g‰w¥gL»wJ.vªjxUJiwÍ«vªjxUNœãiyæY«vnj¢rÂfhu«

brY¤jKoahJ.

4. FoauR jiytuJ gjé¡fhy« tiuaiw brŒa¥g£lJ. vªj fhuz¤ij

bfh©L« gjé¡ fhy¤ij mÂfç¡fnth mšyJ Fiw¡fnth mšyJ mtiu

gjéæèUªJnjr¤JnuhfF‰w¢rh£Lmo¥gilæšyhkšéy¡fKoahJ.

ãiwfŸ

1. ãiyahdmuRrh¤Âakh»wJ.

2. FoauR jiyt® éU¥g¥go f£Áia nr®ªjt®fŸ k£Lkšyhkš btëæš

cŸst®fS« murh§f¤Â‹ JiwfS¡F jiyik jh§f bghW¥ò

V‰f ãaä¡f¥glyh«. mtÁakhdhš vÂ®¡f£Áia nr®ªjt®fŸ Tl

Ï¥bghW¥òfisV‰fãaä¡f¥glyh«.

3.bfhŸifbjhl®ªJÃ‹g‰w¥gLtjhšbrayh¡f«Ïz¡fkhfÏU¡»wJ.

4.njÁabeU¡fofŸV‰gL«nghJÏ¤jifamurh§f«ÁwªjjhfÏU¡»wJ.

5.mÂfhuFé¥Ã‰FthŒ¥òÏšiy.

FiwfŸ

1. ã®thf¤Jiw r£l¤Jiw¡F bghW¥ò V‰fhkš ÏU¥gjhšmj‹éU¥g¥go

brašglKo»wJ.

2.ã®thf¤Jiw¡F« r£l¤Jiw¡F« Ïilna Ãu¢ridfŸ Ô®¡f¥glKoahj

NœãiyfŸmÂf«.

3.Ï«Kiwmurh§f«ÏW¡fkhdjhfÏU¡»wJ.

4.r£l¤Jiw¡F« ã®thf Jiw¡F« Ïilna R_fkhf Nœãiy Ïšyhkš

nghF«nghJRjªÂukhdbtëeh£L¡bfhŸifiaÃ‹g‰Wtj‰FKoahkš

ngh»wJ. ã®thf¤Jiw Ã‹g‰W« bfhŸif r£l¤Jiwahš V‰f¥glhkY«

nghfyh«.

5.5 FGKiw murh§f«

FGKiwmšyJg‹ikã®thfmik¥òKiwæšÏu©LmšyJÏu©o‰F

nk‰g£lt®fŸ rkjFÂÍ« mÂfhuK« cilat®fshf ÏU¡»wh®fŸ. Ï«Kiwæš

ghuhSk‹wKiwmurh§f«k‰W«jiyt®Kiwmurh§f¤Âšešym«r§fisÍ«

mnj rka¤Âš FiwfisÍ« bg‰¿U¡»wJ. Ïj‰F Áwªj vL¤J¡fh£L

Ré£[®yhªJmurh§fkhF«.

58 59

Ré£[®yhªJeh£ošT£lh£ÁKiwæšFGth£ÁKiwÃ‹g‰w¥gL»‹wd.

Ï§FŸs bra‰FG cW¥Ãd®fŸ VGng® eh‹F M©L gjé fhy¤Â‰F

T£L¡T£l¤Âš nj®ªbjL¡f¥gL»wh®fŸ. x›bthU mik¢rU« xUJiw¡F

bghW¥ò V‰»wh®. Ï›to¥gilæš murh§f JiwfŸ VHhf ÏU¡»wJ.

fÎ‹Áy® v‹W miH¡f¥gL« mik¢r® bghW¥Ã‰F nj®ªbjL¡f¥gLt®fŸ

T£lh£Á r£lk‹w cW¥Ãd® gjéæUªJ éyfnt©L«. Ït®fŸ v¤jid

Kiwnt©LkhdhY«ÂU«gÂU«g nj®ªbjL¡f¥glyh«.T£lh£ÁfÎ‹Ášv‹W

miH¡f¥gL«murh§f¤Âšjiyt®bghW¥ò,cjéjiyt®bghW¥ò,RH‰ÁKiwæš

x›bthUfÎ‹ÁyU¡»ilnakh¿kh¿Xuh©Lfhy¤Â‰Fju¥gL»wJ.

ãiwfŸ

1. Ïªj eh£oš cŸs T£L bra‰FG ãiyahdjhfÎ« bghW¥òilajhfÎ«

ÏU¡»wJ.

2.jåmik¢r®xUtçl«mÂfhu§fŸFé¥gj‰fhdrªj®¥gnk»ilahJ.

3. bfhL§nfh‹ik k‰W« r®thÂfhu ngh¡F Ïªj brašJiwæš

V‰glthŒ¥Ãšiy.

4. eh£oš cŸs gFÂfŸ mid¤Â‰F« všyh k¡fSila fU¤J¡fis

ÃuÂgè¥gjhfÎ«Ï¢bra‰FGgâah‰W»wJ.

5.Ï¤jifabra‰FGbfhŸifk‰W«mjideilKiw¥gL¤Jjšbjhl®¢Á

ÏU¡fÎ«kuòfŸÃ‹g‰w¥glÎ«cjÎ»wJ.

FiwfŸ

1. T£lh£Ák‹w¤ÂšgšntWf£Áfisnr®ªjt®fŸcW¥ÃduhfÏU¥gjhš

KoÎfŸvL¥gÂšjhkj«V‰gL»wJ.

2. Ïj‹ cW¥Ãd®fŸ bt›ntW f£Áia nr®ªjt®fshf ÏU¥gjhš

mik¢ruit KoÎfŸ ghJfh¡f¥glhkš btëah®fS¡F m›t¥nghJ

bjçªJéL»‹wd.

3. beU¡fo fhy§fëš k£L« jh‹ Ï¤ijifa murh§f« éiuªJ

brašgL»wJ.

4. g‹ikbfhŸifmo¥gilæšT£L¡FGcW¥Ãd®fŸ gy f£ÁfëèUªJ

ãaä¡f¥gLtjhšmt®fëilnax‰Wikk‰W«RjªÂu«ÏU¥gÂšiy.

5.6 Ï¡fhy r®thÂfhu muRfŸ

r®thÂfhç v‹D« brhš gH§fhy cnuhkhòç muR KiwæèUªJ

bgw¥g£ljhF«.Ï«Kiwmurh§f«k¡fsh£Á¡FvÂuhdJ.k¡fsh£ÁæšRjªÂu«

ãiyeh£l¥gL»wJ. Mdhš r®thÂfhu M£Áæš mJ xL¡f¥gL»wJ. ãôk‹

v‹D«m¿P® jåkåj®mšyJT£lhf nr®ªjÁy®muRmÂfhu¤ij jh§fns

vL¤J¡bfh©Lf£L¥ghošyhkšM£ÁbrŒa¡Toamik¥òr®thÂfhumuRv‹W

TW»wh®.j‰fhyr®thÂfhumuRfŸk¡fsh£Á¡FvÂuhfÃ‹tU«fhuz§fshš

V‰g£ldv‹Wbrhšyyh«.

58 59

1. 1914-1918 Kjyh« cyf¥nghçš bt‰¿ bg‰w Ï§»yhªJ k‰W« Ãuh‹R

ehLfŸnghçšnjh‰wb#®kångh‹wehLfiskÂ¡fhkšvnj¢rÂfhu«brY¤Âd.

2. Ïu©lh« cyf¥nghU¡FK‰g£l 1919-39 fhy f£l¤Âš k¡fsh£ÁKiw

bt‰¿bgwhkšnjhšéÍ‰wNœãiyæšr®thÂfhu«jiybaL¤jJ.

3. v¤Ânah¥Ãahit Kn[hèå jiyikæyhd Ï¤jhè Ïiz¤J¡bfh©l

nghJ«, »H¡F Inuh¥Ãa ehLfis nrhéa¤ uZah jh¡»anghJ«, kŠNçahit

ÓdhéläUªJ #¥gh‹ if¥g‰¿a nghJ« Ït‰¿¡bfšyh« Áfu« it¤jh® nghy

b#®kåianr®ªjï£y®ÏjuehLfŸnkšgilbaL¤Jmitfisjh¡»anghJ«

k¡fsh£ÁKiwiafh¥gh‰wr®tnjrr§f«elto¡ifvL¡fhkšnghæ‰W.

Ï¡fhy r®thÂfhu muÁ‹ Áw¥g«r§fŸ

1. Ï¤jifamuRjåkåjvnj¢rÂfhuKilaJ.

2.xUf£ÁM£ÁKiw.Ïj‰Fcjhuz«Ódhé‹f«ôå°£f£Áæ‹M£Á.

3.jåkåjRjªÂu«»ilahJ.

4. ga« k‰W« ÕÂ fhuzkhf r®thÂfhç¡F« k¡fS¡Fäilna cŸs

Ïilbtë.

ãiwfŸ

1. r®thÂfhçfŸ kdcWÂÍl‹ vªj fhça¤ijÍ« Ko¡»wh®fŸ. mJg‰¿

éiuéšKobtL¡»wh®fŸ.

2.ã®thf¢bryÎFiwthfÏU¡»wJ.

3. xnu f£Á, xU jiyt®, xnu khÂçahd Â£läLjš eilKiwjh‹

r®thÂfhu¤Â‰FcçaJ.

4.njÁa x‰Wik k‰W« k¡fël¤Âš fhz¥gL« eh« všnyhU« x‹W v‹w

cz®¢Ár®thÂfhu¤ÂdhšV‰g£le‹ikfëšx‹whF«.

FiwfŸ

1. tèikk‰W«ga«r®thÂfhu¤Â‹MjhukhF«.

2.k¡fS¡FcçikfŸVJ«ju¥gLtÂšiy.

3. r®thÂfhçfŸ j§fSila Raey« rh®ªj F¿¡nfhŸfis miltj‰F

mt®fSilar¡ÂiabryéL»wh®fŸ.

4.r®thÂfhçfŸòu£Ámo¥gilæškhWjšfisnjh‰Wé¡»wh®fŸ.

60 61

ÏUgjh« ü‰wh©o‹ r®thÂfhçfŸ

fh°£nuh ï£y®, (1889-1945)

khn[ J§(1893-1976) Kn[hèå (1883-1945)

»ôghéš fh°£nuhÎ«, Ï¤jhèæš Kn[hèåÍ«, b#®kåæš ï£yU«,

Ódhéš khnrJ§F« Ï¡fhy r®thÂfhu¤Â‰F cjhuz« Mth®fŸ. Ï¤ijifa

r®thÂfhu¤Âš jåkåj éU¥g« k‰W« thœ¡if kÂ¡f¥gLtÂšiy. khwhf

mt®fŸ nkš f£L¥ghLfŸ éÂ¡f¥g£L RjªÂu fU¤J¡fŸ njh‹whkš jil

brŒa¥gL»‹wd.

5.7 Xuit k‰W« <uit Kiw r£lk‹w és¡f«

r£l¤Jiw murh§f¤Â‹ KjyhtJ ÃçthF« Ï¤Jiw r£l§fis

Ïa‰W»wJ. r£l§fŸ Ïa‰w¥g£L eilKiw¡F tU«bghGJjh‹ mit g‰¿

vG« rªnjf§fŸ k‰W« Ãu¢ÁidfŸ Ô®¡f¥glnt©oa ãiyik V‰gL»‹wJ.

Ïa‰w¥gL« r£l§fŸ všyh« bgU«ghY« k¡fSila éU¥g§fis

ÃuÂgè¥gitfshfÏU¡»‹wd.

r£lk‹w§fŸÏUtif¥gL«.

1. Xuit Kiw

r£lk‹w«

2. <uit Kiw

Xuit Kiw: xnu xU r£lk‹wäU¡F« Kiw¡F Xuit Kiw v‹W bga®.

vL¤J¡fh£LÓdhéšcŸsnjÁak¡fŸkhehL.

60 61

ÏªÂah:jäœeh£oYŸsr£lk‹w«

<uit Kiw: Ïy¤Ôåa bkhêæš nfäuh v‹w brhš ÅL mšyJ k‹w«

v‹W bghUŸgL«. v§F Ïu©L r£lk‹w§fŸ ÏU¡»‹wdnth mJ <uit Kiw

v‹wiH¡f¥gL»wJ.

ÏªÂa ghuhSk‹w« k¡fsit k‰W« khãy§fŸ mitia bfh©lJ.

mbkç¡fehlhSk‹w¤ÂšÃuÂãÂfŸk‹wK«brd£L«ÏU¡»‹wd.Ï§»yhªJ

ghuhSk‹wÂšbghJk¡fŸrigk‰W«Ãuò¡fŸrigÍ«ÏU¡»‹wd.

bgU«ghyhdehLfëšr£lk‹w«ÏUmitfisbfh©ljhfÏU¡»‹wJ.

Áy ehLfëš k£L« xnu xU mit ÏU¡»wJ. m¿P®fŸ Ãiu°, fh®d® k‰W«

M¡l‹ Ãuò ngh‹wt®fŸ <uitKiwæ‹mtÁa¤ijétç¤ÂU¡»wh®fŸ. mnj

rka« yh°», bgŠrä‹ Ãuh§»ë‹, bg‹j« ngh‹nwh®fŸ Xuit nghJbk‹W

fU¤Jbjçé¤ÂU¡»wh®fŸ.

r®.b#.v.M®.nkça£ngh‹wt®fŸflªjfhytuyhW<uitKiwiat‰òW¤Jtjhf

ÏU¡»wJ. vdnt mjdhš V‰gL« e‹ikfis cjhÓd¥gL¤jKoahJ v‹W

T¿æU¡»wh®.

lh¡l®. Äfh¡ v‹gt® XuitKiw eilKiwæYŸs Ïl§fëš éU«g¤j¡f

brašghLfŸÏU¥gjhf¤bjçaéšiyv‹WF¿¥Ã£LŸsh®.

Xuitk‰W«<uitKiwfS¡»ilnacŸsntWghLfŸ.

Xuit Kiw <uit Kiw

1. bghW¥òilikãiyãW¤j¥gL»wJ. bghW¥òg§»l¥gL»wJ

2. mtrukhfr£läa‰w¥gL»wJ. mtrukhfÏa‰w¥gL«r£l§fS¡F

jiléÂ¡f¥gL»wJ.

3. r®thÂfhu¤Â‰FtênfhY»wJ. r®thÂfhu«V‰gLtijjL¡»wJ.

4. r£l§fŸÏa‰w¥gLtÂšjhkj«

V‰gLtÂšiy.

r£läa‰WtÂšjhkj«V‰gL»wJ.

5. r£läa‰WtÂšKl¡f§fŸ

V‰gLtÂšiy

r£läa‰WtÂšKl¡f§fŸ

V‰gL»‹wd.

6. ntiyÏu£o¥gÂšiy. ntiyÏu£o¥gh»wJ.

7. ntiygSV‰gL»wJ. ntiygSitFiw¡»wJ.

8. njÁabryéd¤ÂšÁ¡fd«

V‰gL»wJ.

bryÎmÂfkh»wJ.

9. ÁWgh‹ikædU¡FÃuÂãÂ¤JtK«

k‰W«ntWgye‹ikfS¡fhd

neh¡f¤ijjilbrŒ»wJ

ÁWgh‹ikædU¡FÃçÂãÂ¤Jt«

ntWgye‹ik¡fS¡fhdneh¡F

cŸsJ.

62 63

gæ‰Á

gFÂ-m

I. rçahd éilia nj®ªbjL¤J vGjÎ«:

1. T£lh£Áv‹wth®¤ijv«bkhêæèUªJbgw¥gL»wJ?

m.Ïy¤Ô‹ M.ÃbuŠR

Ï.ïªÂ <.rk°»Uj«

2. nfäuhv‹wÏy¤Ô‹bkhêbrhšè‹bghUŸ

m.ÅL M.f£ol«

Ï.mik¥ò <.gl«

3. vªjeh£ošFGKiwmurh§f«Ã‹g‰w¥gL»wJ?

m.mbkç¡fh M.ÏªÂah

Ï.Ódh <.°é£r®yhªJ

4. ÑœtU«ehLfëšvJjiyt®Kiwmurh§f¤ijÃ‹g‰W»wJ?

m.mbkç¡fh M.Ï§»yhªJ

Ï.ÏªÂah <.Ãuh‹°

5. ÏªÂahéš th¡Fçik bgWtj‰F ÑnH ju¥g£LŸsitfëš v¤jFÂ

Ã‹g‰w¥gL»wJ?

m.fšé M.tçbrY¤Jjš

Ï.bjhêš <.taJ


6. mÂfhug§ÑL__________Kiwmurh§f¤ÂšK¡»akhdm«r«.

7. muÁašr£l«__________ r£l§fisélnkyhdJ.

8. ÏªÂanyh¡rig__________ k‹wbkdmiH¡f¥gL»wJ.

9. ÏªÂaÏuh{arig__________ k‹wbkdmiH¡f¥gL»wJ.

III. rçah mšyJ jtwh

10. Ïu©Léjkhdr£lk‹w§fŸÏU¡»‹wd.

11. mbkç¡feh£o‹nkyitbrd£v‹wiH¡f¥gL»wJ.

12. murh§f«muÁ‹K¡»a¡TWfëšx‹whF«.

13. T£lh£Á murh§f Kiwæš ika muÁš mÂfhu§fŸ Fé¡f¥

g£oU¡»‹wd.

62 63

IV. bghU¤Jf.

14. ghuhSk‹w« - Ré£[®yhªJ

15. jiyt®Kiw - Ï§»yhªJ

16. FGKiw - mbkç¡fh

17. gyf£ÁKiw - Ódh

18. xUf£ÁKiw - ÏªÂah

gFÂ M

19. x‰iwM£Á-bghUŸjUf.

20.T£lh£Á-étç¡f.

21. bgauséyhdbra‰FGv‹gijés¡Ff.

22.Mjhu¢r£l¤Â‹Áw¥bg‹d?

gFÂ Ï

23.Ï¡fhyr®thÂfhuM£Áæ‹g©òfŸahit?

24.FGM£ÁKiwiaés¡Ff.

25. Xuitk‰W«<uitKiwæYŸsntWghLfisvGJf.

26.muRk‰W«murh§f«bra‰FGcW¥Ãd®fŸg‰¿F¿¥bgGJf.

27. FGKiwmurh§f¤Â‹bra‰FGcW¥Ãd®fŸg‰¿F¿¥bgGJf.

gFÂ <

28. ghuhSk‹wmuRKiwæ‹Áw¥g«r§fisétç¡f.

29. jiyt®Kiwmurh§f¤Â‹Fiwk‰W«ãiwfisMŒf.

30. r®thÂfhuk‰W«k¡fsh£Ámurh§f§fë‹ntWghLfisétç¡f.

31. ÏUgjh«ü‰wh©o‹rçthÂfhçfis¥g‰¿ck¡Fbjçªjt‰iwétç¡f.

64 65

m¤Âaha« 6

ÚÂ¤Jiw

K‹Diu

ÚÂ gçghyd« Ï¡fhy« v‹¿šyhkš všyh fhy§fëY« K¡»akhdjhf

ÏU¡»wJ. murh§f¤Â‹ ts®¢ÁæY« mj‹ brašKiwfëY« v§F v¥nghJ

v›thW ÚÂ¥gâfŸ V‰gL¤j¥g£L eilbg‰W tU»‹wd v‹gJ bjëthf

mWÂæ£L TwæayhJ. murh§f« _‹W mik¥òfis¡ bfh©ljhf ÏU¡»wJ.

mittUkhW

m.r£l¤Jiw

M.brašJiw(ã®thf¤Jiw)

Ï.ÚÂ¤Jiw

Mu«g fhy¤Âš Ï¤Jiwfë‹ gâfŸ bjëthf ÏU¡féšiy. Koah£Á

Kjš ca®Foah£Á, ÁWFG M£Á k‰W« bfhL§nfhš M£Á vd gytif¥g£l

murh§f mik¥òfŸ gšntW fhy§fëš gy ehLfëš Ïa§» tªÂU¡»‹wd.

Ïit vÂYnk mªj _‹W Jiwfë‹ gâfŸ tiuaW¡f¥g£L x›bthU

JiwÍ« mj‰bfd ju¥g£l gâfis brŒJ tuéšiy. bgU«ghyhd rka§fëš

brašJiw Ïju Jiwfë‹ gâfisÍ« mnj nghy r£l¤Jiw k‰W« ÚÂ¤Jiw

mt‰¿‹ gâfnshL Ïju Jiwfë‹ mYtšfisÍ« brŒJ tªÂU¡»‹wd.

ÏUgjh« ü‰wh©o‹ Ã‰gFÂ tiuæY« mªj ãiyna všyh ehLfëY«

eilKiwæš ÏUªÂU¡»wJ. fhy khWghLfshY« k¡fŸ Áªjidfëš V‰g£l

K‹nd‰w§fshY«, murh§f mik¥òfëY« gy khWjšfŸ V‰g£ld. ÏUgjh«

ü‰wh©oš Foah£Á Kiw bgU«ghyhd ehLfëš gutyhf V‰W¡ bfhŸs¥g£L

eilKiwæš Ã‹g‰w¥g£L tU»wJ. Foah£Á Kiwæš K¡»a mo¥gilfëš

ÚÂ¤Jiw jåahf Ãç¡f¥g£L RjªÂukhf brašglnt©Lbk‹gJ« ÚÂ¤Jiwia

rh®ªjt®fŸ éU¥ò btW¥ò Ïšyhkš j§fSila flikfis brŒa nt©L«

v‹gJ«tH¡FfëšéiuªJr£lmo¥gilæyhdÔ®¥òfŸju¥glnt©Lbk‹gJ«

K¡»akhd m«rkhF«. ÚÂ¤Jiwia nghynt ã®thf¤Jiw (brašJiw) k‰W«

r£l¤Jiw jå¤J x›bth‹W« mj‹ gâfis k‰wnjhL rh®ªÂuhkš brŒa

nt©Lbk‹gJ« Ï‹bdhU m«rkhF«. Ï›thW ã®thf¤Jiw, r£l¤Jiw k‰W«

ÚÂ¤Jiwjå¤jåahfbrašglnt©L«v‹gJmÂfhu Ãçéid bfhŸifv‹W

brhšy¥gL»wJ. Ï¡bfhŸifia Ãuh‹° eh£il nr®ªj kh‹bl°»ô v‹gt®

mtUila ‘‘r£l§fë‹ cæ®’’ (The spirit of laws) 1748 M« M©L btëæ£l

mtUila üèš étç¤ÂU¡»‹wh®. Ï¡bfhŸif mbkç¡f muÁayik¥ig

vGÂat®fshš V‰WbfhŸs¥g£lJ. mj‹ ÃwF Ïju Inuh¥Ãa k‰W« MÁa

ehLfŸ mt‰¿Dila muÁayik¥Ãš Ï¡bfhŸif mo¥gilæš murh§f«

brašgLtj‰fhd éÂfis všyh« nr®¤J mj‹go mitfë‹ murh§f§fŸ

eilbgW»‹wd.

64 65

6.1 ÚÂ¤Jiwæ‹ njitÍ«, mtÁaK«

nkny brhšy¥g£lJ nghy ÚÂgçghyd« murh§f¤Â‹ gâfSŸ

K¡»akhdJ. ÚÂgÂ xUt® tH¡bfh‹iw érhç¡»‹wnghJ eLãiyã‹W

r£l¤Â‹ mo¥gilæš ÚÂ tH§f nt©L«. Ïªj mo¥gilæš jh‹ vGj¥g£l

muÁašr£l¤Â‹ghJfhtydhfÚÂ¤JiwfUj¥gL»wJ.

v›tsÎ éiuthf tH¡FfŸ KoÎ¡F tªJ Ô®¥òfŸ ju¥gL»‹wdnth

m›tsÎ éiuthf tH¡»š r«gªj¥g£lt®fS¡F ÚÂ »il¡f thŒ¥ÃU¡»wJ.

k¡fSila cçikfS«, cilikfS« ghJfh¡f¥gL«. Ï¤jifa ãiy

mt®fSila RjªÂu¤Â‰F ghJfh¥ghfÎ«, mJ bfL¡f¥glhkš RjªÂu« ãiy

eh£l¥glÎ«, F‰w« ÏiH¤jt®fŸ j©lidæèUªJ j¥ghkš ÏU¡fÎ«, jtW

brŒahjt®fS¡FÚÂ»il¡fÎ«tifbrŒ»wJ.

ehfßf Kiwfis V‰W mt‰iw bjhl®ªJ Ã‹g‰W« k¡fis bfh©l

ehLfëš ÚÂ¤Jiw jå¤J RjªÂukhf Ïa§FtJ Vnj¢rÂfhu¤ij xê¤J

k¡fSilaRjªÂu«ghJfh¡f¥gLtj‰FJizahfÏU¡»‹wJv‹WÏ§»yhªJ

eh£il nr®ªj bg‹jh« v‹w r_f Ó®ÂU¤j m¿P® mtUila üšfëš

tèÍW¤ÂæU¡»wh®.

6.2 ÚÂgÂfS¡F ÏU¡f nt©oa jFÂfŸ

jåkåjDila RjªÂu« k‰W« rKjha¤Â‹ gytif¥g£l ÃçÎfë‹

mik¥òk‰W«mt‰¿‹Ïa¡f«ÚÂ¤Jiwbrayh‰W«gh§ifbghW¤njmik»wJ

v‹w fU¤J j‰fhy¤Âš všyh ehLfëY« V‰W¡bfhŸs¥g£l x‹whF«. vdnt

ÚÂgÂfŸ ca®ªj neh¡f« cilat®fshf Phd« cilat®fshf, r£l¡fšéæš

nj®ªjt®fshf,Ïa‰w¥g£lr£l§fë‹neh¡f§fise‹Fm¿ªjt®fshfÏU¡f

nt©oaJmtÁa«.ÏitmšyhkšF¿¥Ã£lntWÁyjFÂfS«ÏU¥gJmtÁa«

vd x›bthU ehL« mjDila mik¥ò¡F« F¿¡nfhŸfS¡F« V‰wthW fUÂ

mj‹mo¥gilæšjFÂfisÔ®khå¡»wJ.

mbkç¡f ÚÂ¤Jiw rh®ªj Áy fU¤J¡fŸ

mbkç¡f muÁayik¥ò ÚÂgÂfS¡F ÏU¡f nt©oa jFÂfis g‰¿

vJÎ« F¿¥Ãléšiy. mÂš fhz¥gLtbjšyh« ÚÂgÂfŸ ‘‘e‹el¤ij’’

cilat®fshf ÏU¡f nt©L« v‹gJjh‹. Ïj‹ fhuzkhf kuò mo¥gilæš

mbkç¡fFoauRjiytuhšÚÂgÂfŸnj®ªbjL¡f¥g£Lca®k£lÚÂk‹w§fS¡F

ÚÂgÂfŸ ãaä¡f¥gL»wh®fŸ. Ïªj ãakd§fS¡F Ã‹tU« jFÂfŸ bghJthf

vL¤J¡bfhŸs¥gL»‹wd.

(m) k¤Âa k‰W« khãymurh§f§fëš ÚÂ¤JiwæšcŸsmDgt«, r£l«

r«kªj¥g£lg£ila§fŸmšyJca®fšéæšbg‰WŸsjFÂfŸ.

(M) muÁaš nfh£ghL F¿¥ghf x›bthU muÁaš f£ÁÍ« Ã‹g‰W«

bfhŸifæš<LghL«mijÃ‹g‰¿el¤jY«mjhtJ,m›t¥nghJgjéæèU¡F«

Foah£Á jiyt®fŸ vªj f£Áia rh®ªJ v¤jifa bfhŸifia F¿¡nfhŸfshf

bfh©oU¡»wh®fnshmt‰iwÃ‹g‰WtJ.cjhuzkhfgHikthjmšyJäjthj

66 67

bfhŸifia Ã‹g‰W« FoauR jiyt®fŸ m¡bfhŸifia V‰W¡bfhŸgt®fis

ÚÂgÂfshf ãaä¥g® vd vÂ®¥gh®¡fyh«. Ïªj mo¥gilæš ãakd§fŸ

brŒa¥g£oU¡»‹wd.

(Ï) ÚÂgÂfshf ãaä¡f gLnth®fëš bgU«ghyhdt®fŸ f£Á rh®ò

cilat®fshfÎ« FoauR jiyt® k‰W« mtuJ f£Áia nr®ªj jiyt®fis

Ã‹g‰¿el¥gt®fshfÎ«ÏU¡»‹wd®.

(<) m©ik¡fhy« tiuæY« Ïd« k‰W« M©, bg© v‹w ghèd

mo¥gilæY« T£lh£Á ÚÂgÂfŸ M©fshfnt ÏUªjd®. bg©fŸ vtU«

ãaä¡f¥g£lÂšiy. Mdhš buhdhš£ ßf‹ Foah£Á¤jiytuhf ÏUªjnghJ

Ïªj bfhŸifæå‹W« khWg£L bg©fisÍ« ÚÂgÂfshf ãaä¤jh®. Ï¥nghJ

btŸisa®fŸ k£Lkšyhkš fW¥g®fS« M¥Ãç¡fh, k‰W« Ïy¤Ô‹ Ïd¤ij

nr®ªjmbkç¡f®fS«bgU«mséšÚÂgÂfshfãaä¡f¥gL»wh®fŸ.

bgU«ghyhd j‰fhy murh§f§fŸ ÑnH ju¥g£LŸs Áy bghJthd

bfhŸiffŸÚÂgÂahfãaä¡f¥gLt®fS¡FÏU¡fnt©Lbkdt‰òW¤J»‹wd.

m. Foikk‰W«njÁa«

M.taJtu«ò

Ï. VjhtJxUghl¤Âšg£lgo¥òjFÂ

<. r£lfšéæšg£l«

c. ÚÂ¤Jiwæš mšyJ tH¡f¿P®fshf F¿¥Ã£l Áy fhy¤Â‰F cŸs

mDgt«

C.r£l«k‰W«ÚÂæaèšÁwªjòyikÍilatuhfÏU¤jš.

6.3 ÚÂ kW MŒÎ bfhŸif

muÁaY¡F ÚÂkW MŒÎ mbkç¡fhé‹ Áwªj g§fë¥ghF«. Ïa‰w¥g£l

r£lbkh‹iwmuÁašr£l¤Â‰Fc£g£ljšyv‹nwhmšyJmj‰Fm¥gh‰g£lJ

v‹nwh m¿é¡F« ÚÂ¤Jiw¡F cŸs mÂfhu« ÚÂ kW MŒÎ (òduhŒÎ) v‹W

miH¡f¥gL»wJ. Ï«Kiw mbkç¡fh, fdlh, M°Ânuèah k‰W« ÏªÂah

ngh‹w ehLfëš eilKiwæèUªJ tU»wJ. Ï§bfšyh« nkšk£l¤Âš cŸs

ÚÂk‹w§fŸ r£l§fŸ bršy jfhjit v‹W m¿é¡F« mÂfhu« cilait.

MdhšÏ§»yhªJeh£ošk£L«Ï¡bfhŸifÃ‹g‰wgléšiy.

ÏªÂahéš khãy§fëš (States ) cŸs ca® ÚÂk‹w§fS« ÏªÂah

KGtj‰Fkhd ÚÂ¤Jiw bghW¥ò t»¡F« c¢r ÚÂk‹w¤Â‰F« ÚÂ kW MŒÎ

mÂfhu«ÑnHju¥g£LŸsÏd§fëštH§f¥g£oU¡»wJ.

m. k¤Âak‰W«khãymuRfS¡»ilnaV‰gL«r¢ruÎfŸ.

M.muÁaš mik¥Ãš cŸs éÂ (ru¤J) VnjD« g‰¿ rªnjf§fnsh mšyJ

ntW¥g£lfU¤J¡fnshãyÎkhdhšmijés¡FtJmšyJék®Á¥gJ.

66 67

Ï. MjhucçikfŸghJfh¥ò.

<. khãyr£lk‹w§fshšÏa‰w¥gL«muÁašmik¥Ã‰FvÂuhdr£l§fŸ.

ãiwfŸ.

1. Phd« k‰W« mDgt mo¥gilæš ÚÂgÂfŸ ÚÂkW MŒÎ brŒa

jFÂÍilat®fŸ.

2. muÁaš mik¥Ã‹ ghJfhtydhf, T£lh£Á ÚÂk‹w« brašgl

tifbrŒ»wJ.

3. r£lk‹w§fŸ nghyšyhkš ÚÂk‹w§fŸ RjªÂukhf brašglÎ«

xUjiyg£rkhfelªJbfhŸshkY«ÏU¡fcjÎ»wJ.

4. k¡fSilaF¿¥ghfÁWgh‹ikædUilacçikfŸghJfh¡f¥gL»‹wd.

5. tu«ò¡F£g£lRjªÂukhdmurh§f«brašgLtj‰FtifbrŒ»wJ.

6. r£lk‹w§fŸ mtru mtrukhf r£l§fŸ Ïa‰WtÂå‹W« ghJfh¥ò

jU»wJ.

FiwfŸ

1. mÂfhu¥Ãçéid¡bfhŸif¡FvÂuhdjhfÏU¡f¡TL«.

2. ÚÂk‹w§fS¡F Ïªj mÂfhu« ju¥gLtjhš ã®thf¤ JiwÍ«

r£l¤JiwÍ«ÁwªjKiwæšgâah‰wKoahkšnghfyh«.

3. Áwªj rKjha¤ij cUth¡Ftj‰F njitahd bfhŸiffisÍ«,

Â£l§fisÍ«Ï¡bfhŸifghÂ¡fTL«.

4. bgU«ghyhd tH¡FfŸ k‰W« Ãu¢ÁidfŸ muÁaš, r_f k‰W«

bghUshjhu Ãu¢ÁidfŸ r«kªj¥g£litfshfnt ÏU¥gjhš ÚÂ¤Jiw

r£l¤JiwiaäŠÁamÂfhu«bgwtifbrŒÍ«.

5. mbkç¡fhéY«, ÏªÂahéY« tH¡FfŸ eh‹F mšyJ IªJ ÚÂgÂfŸ

bfh©lFGthférhç¡f¥gL«nghJ bgU«gh‹ikmo¥gilæšKoÎfŸ

brŒa¥gL»‹wd. ÏJ ÚÂgÂfS¡F Ïilna cŸs fU¤J nt‰Wikia

vL¤J¡fh£LtnjhLtH¡Ffë‹ju§fisÍ«ghÂ¡»‹wJ.

6. ÚÂgÂfŸÁyrka§fëšfhy¤Â‰FjFªjh‰nghyÎ«,khWg£lNœãiy¡F

V‰gÎ«elªJbfhŸshkšgHikthÂfshfÏU¡»‹wd®.

7. ÚÂgÂfŸ Áy rka§fëš r£l§fë‹cŸ neh¡f« v‹d v‹gij ghuhkš

mt‰¿YŸs brh‰fë‹ bghUS¡F V‰g Ô®¥ò tH§F»wh®fŸ. Ïjdhš

mt®fŸfodneh¡f«cilat®fshfÎ«khW»wh®fŸ.

Ï›thW ÚÂkW MŒÎ gy ãiwfisÍ« FiwfisÍ« cilajhf

ÏU¡»‹wJ. Ïjdhš Áy rka§fëš Áy jilfŸ V‰gL»‹wd. K‹nd‰w§fŸ

V‰glhkš ngh»‹wd. jtWfS« eilbgW»‹wd. ÏU¥ÃD« ÏjDila ãiwfŸ

Fiwfisél äFªJ fhz¥gLtjhš Ï¡bfhŸif ÚÂ¤Jiwæš Ã‹g‰w¥gLtJ

mtÁabkdvšnyhU«m¿ªJŸsd®.

68 69

6.4 ÚÂ¤Jiw braš ntf« (ÚÂ RWRW¥ò) (Judicial Activism)

ÚÂ¤Jiw k¡fsh£ÁKiw murh§f¤Âš Ï‹¿aikahj x‹whF«.

mjDilaflikfS«bghW¥òfS«murh§f¤ÂDilaÏjuJiwfŸnghyntäf

K¡»akhdit.ehlhSk‹wFoah£ÁKiwæšmj‹gšntWmik¥òfS«rçahd

Kiwæšgâah‰Wtj‰FÚÂrh®ªjmik¥òfŸgytiffëšJizã‰»‹wd.

bghJ k¡fŸ éU¥g« k‰W« mt®fŸ ö©Ljš fhuzkhf ÚÂk‹w§fŸ

Ï¥nghJ ÚÂtH§FtÂY« bghJk¡fŸ r«gªjkhd tH¡Ffis Ô®¥gÂY« òJ¥òJ

Í¡ÂfŸ k‰W« eilKiwfis bghJ k¡fŸ ey‹ fUÂ Ã‹g‰¿ tU»‹wd.

mt‰WŸK¡»akhdjhf ÚÂ¤Jiw braš ntf« v‹w òJ¡bfhŸif eilKiw¡F

tªÂU¡»wJ. Ï¡bfhŸif murh§f¤Â‹ ehyhtJ m§f« v‹W miH¡f¥gL«

brŒÂ k‰W« és«gu¤Jiw elto¡iffis x£oÍ« Fok¡fë‹ éU¥g¤Â‰F

Ïz§fÎ«V‰g£lJvdyh«.ÚÂ¤JiwæšcŸst®fŸÏjuJiwfëšcŸst®fŸ

nghynt fšé k‰W« Ïju elto¡iffŸ cilat®fshf ÏU¡»wh®fŸ.

Ït®fS« jtWfŸ brŒaToat®fŸ v‹gij kW¡fÏayhJ. vdntéê¥òz®Î

bfh©l k¡fŸ mt®fSila RjªÂu¤ijÍ« ghJfh¤J bfhŸ»‹w Kiwæš

nk‰bfhŸS« elto¡iffŸ ÚÂ¤Jiw RWRW¥ò¡F k¡fsh£Á Kiw ehLfëš

mo¥gilfsh»‹wd.

k¡fsh£Á Kiw Ã‹g‰w¥gL»‹w ehLfëš ÚÂ tH§FtÂš jhkj«

V‰gL»wJ.mj‹fhuzkhfÚÂkW¡f¥gL«nghJmªjÚÂkoªJéL»wJ.vdnt

ÚÂéiuthftH§f¥glÎ«mªÚÂ ãahakhdjhfÏU¡fÎ« ÚÂ¤Jiw¡F RjªÂu«

më¡f¥g£oU¡»wJ.vdntÚÂ¤JiwbghJk¡fSilavÂ®gh®¥Ã‰FV‰gMdhš

mnjrka¤Âšmurh§f¤Â‹ÏjuÃçÎfS¡FÔ§FÏiH¡fhjthWeLãiyã‹W

ÏUÃçédU¡F« ghJfh¥ò më¥gJ äf mtÁakh»wJ. Mdhš ÏJ ÚÂ¤Jiw

Vnj¢rÂfhu¤ÂšKoªJél¡TlhJ.

ÚÂKiwæY« ÚÂ¤JiwæY« mitrh®ªj mik¥òfëY« cjhuzkhf

ÚÂgÂfŸ, juf®fŸ eLãiya‰wt®fŸ, rh®òila muR tH¡f¿P®fŸ

ngh‹wt®fëilna yŠr« ngh‹w r_f¤Â‰F nfL éisé¡F« gy tH¡f§fŸ

ÏU¡»‹wd. ÏitfS« kh‰w¥gLtnjhL fhy¥ngh¡»š xê¡f¥gLtJ äf

Ï‹¿aikahjJ MF«. Ïit všyht‰iwÍ« brŒJ Ko¡f Toa thŒ¥òfS«

NœãiyfS« ÚÂ¤Jiwia nr®ªjt®fS¡FmÂfkhf ÏU¡»‹wd. Ït®fŸ vªj

msé‰Fc©ikahfÎ«, ãahakhfÎ«,éWéW¥òlD«Ït®fSilaflikfis¢

brŒ»‹wh®fnsh m¥nghJ ÚÂ¤Jiw RWRW¥ò k¡fshš tunt‰f¥gL«. r£l

mo¥gilæyhdelto¡iffS¡Fk¡fël¤Âše«Ã¡ifV‰gL«.

6.5 ÚÂ¤Jiw RjªÂu«

ÚÂ bjŒÅf¤j‹ik cilabjd k¡fŸ fUJ»wh®fŸ. ÚÂgÂfŸ tH¡»š

r«gªj¥g£lt®fŸ vt® g¡fK« rhuhkš rkãiyæš ÏUªJ ÚÂtH§f nt©L«.

j‰fhybghJeymuÁšÏ¤jifaRjªÂu«äfÎ«njit¥gL»wJ.bghJeymuÁš

bghJk¡fS¡Fe‹ikfŸxUg¡f«ÏU¡fÔikfŸV‰glÎ«rªj®¥g§fŸc©L.

vdnt tH¡FfS« mÂf mséš ÚÂk‹w§fS¡F bfh©Ltu¥gL«. Ï¤jifa

68 69

Nœãiyfëš ÚÂgÂfŸ j§fSila RjªÂu¤ij ãiy ãW¤J»‹w Kiwæš

g¢rhjhg« Ïšyhkš Ô®¥ò brhštJ mtÁakhF«. Ã‹tU« fhuâfŸ ÚÂ¤Jiw

RjªÂu¤ijãiyeh£L»‹wd.

1. ÚÂgÂfŸ ãakd Kiw

K‹nd‰wkilªjehLfëš_‹WKiwfëšÚÂgÂfŸãaä¡f¥gL»wh®fŸ.

mit

m.k¡fshšnj®ªbjL¡F«Kiw

M.Ré£[®yhªJeh£ošr£lk‹w¤jhšnj®ªbjL¡f¥gL«Kiw

Ï.ã®thf¤Jiwahšãaä¡f¥gL«Kiw.Ït‰¿‹és¡f«ÑnHju¥gL»wJ.

m. k¡fshš nj®ªbjL¡f¥gL« Kiw: Ï«Kiw Ãuh‹° eh£oš

Ã‹g‰w¥g£lJ.mj‹ ÃwF mbkç¡fh, Ré£[®yhªJ M»a ehLfëš Áy

kfhz§fŸ Ïªj Kiwia Ã‹g‰W»‹wd. yh°» k¡fshš nj®ªbjL¡F«

Kiw nkhrkhdJ. vdnt mt®fŸ tH§F« Ô®¥òfS« ãahakhditfshf,

c©ikahditfshf ÏU¡f KoahJ v‹W TW»wh®. fh®d® v‹gt® k¡fshš

nj®ªbjL¡F«KiwÚÂ¤Jiwæ‹bgUikiaju«jhœ¤Âfh£LtnjhLÚÂgÂfis

muÁaš rh®òilat®fshf fh£LtnjhL ÚÂgÂfŸ muÁaš rh®òilat®fshf,

r£l¤ijmo¥gilahfbfhŸshkšÚÂtH§ffhuzkh»wJv‹Wés¡F»wh®.

M. r£lk‹w¤jhš nj®ªbjL¡f¥gL« Kiw: Ï«Kiw Ré£[®yhªÂš cŸs

fh‹l‹fŸ (Cantons) v‹W miH¡f¥gL« khfhz§fëš Ã‹g‰w¥gL»wJ. ÏJ

xU Áwªj KiwahfhJ. mÂfhu¥ ÃçÎ nfh£gh£o‰F khwhdJ. Ï«Kiw ÚÂ¤Jiw

r£lk‹w¤Â‹Vtyhshf¡fUj¥gL«.mšyhkY«m¥nghJM£ÁæèU¡F«muÁaš

f£Áfë‹ÃuÂãÂfshfÚÂgÂfŸbrayh‰Wth®fŸ.mjdhšmt®fŸRjªÂu¤ij

ÏH¥gh®fŸ.

Ï. ã®thf¤jhš ãaä¡f¥gL« Kiw: Ï«Kiw Ï§»yhªJ, mbkç¡fh,

fdlh, M°Ânuèah, #¥gh‹, bj‹ M¥Ãç¡fh k‰W« ÏªÂah ngh‹w ehLfëš

Ã‹g‰w¥gL»wJ. cy»‹ Ïju gy ehLfS« Ï«Kiwiana bgU«ghY«

Ã‹g‰W»‹wd. Ïªj Kiwæš ãaä¡f¥gL« ÚÂgÂfŸ nj®ÎfŸ vGJtj‹

_ykhfÎ« ne®fhzš _ykhfÎ« Ïju jFªj nj®Î Kiw mo¥gilæY«

ãaä¡f¥gL»wh®fŸ. vdnt Ït®fSila RjªÂu¤Â‰F nfL V‰gLtÂšiy.

ÚÂgÂfS¡F ÏU¡f nt©oa jFÂfŸ, mDgt§fŸ všyh« gh®¤J mªj

mo¥gilæšmt®fŸ ÚÂ¤Jiw bjhl®òilamik¢rf¤jhš gçªJiu brŒa¥g£L

ã®thf¤Â‰F¡ jiyikahf ÏU¥gtuhš ãaä¡f¥gLtjhš mt®fŸ RakhfÎ«,

ne®ikahfÎ«, Áw¥ghfÎ« gâah‰wKoÍ«. Ï«Kiwia yh°» ngh‹wm¿P®fŸ

ÁwªjJv‹WT¿æU¡»‹wh®fŸ.

2. Ú©l gjé¡fhy«

ÚÂ¤Jiw RjªÂukhfÏa§Ftj‰FÏ‹¿aikahjmL¤j fhuâÚ©l

fhy¤Â‰Fgjé¡fhy«ÏU¡fnt©L«v‹gjhF«.ÏjdhšFW»afhy¤Â‰F

ãaä¡fgLnth®fëilnafhz¥gL»‹wRaey«,yŠr«ngh‹w FiwfŸÏU¡fhJ

70 71

v‹W fUj¥gL»wJ. bgU«ghyhd ehLfëš ca®k£l ÚÂ¤Jiwia nr®ªj

ÚÂgÂfë‹ gjé¡fhy« 60,65,70 taJ v‹gjhfÏU¡»wJ.Aäšl‹ ngh‹w

m¿P®fŸÚ©lgjéfhy¤Â‰Fãaä¡f¥gL«ÚÂgÂfŸnah¡»akhdt®fshfÎ«

Áwªjm¿Îilat®fshfÎ«ÏU¥gh®fŸv‹gnjhLmurh§f¤Â‰F«bgUikV‰gl

Ka‰Á¥gh®fŸv‹WTW»wh®.

3. gâ¡fhy cWÂ

ÚÂ¤Jiw RjªÂu« ÚÂgÂfë‹ Ú©l gjé¡fhy«, gjéæš gâ ãuªju«

ngh‹wt‰iwÍ«mo¥gilahf¡ bfh©lJ.mjhtJmt®fŸ gjéæèUªJvëÂš

éy¡f¥glhkšÏU¡fnt©L«.Ï§»yhªJ,mbkç¡fhk‰W«bgU«ghyhdj‰fhy

murh§f§fŸÏ¤jifagâéÂfisV‰W¡bfh©oU¡»‹wd.ÏitfŸvëÂš

kh‰w KoahjthW muÁayik¥ò r£l¤Ânyna nr®¤J ÚÂ¤Jiw RjªÂu¤ij

ãiyãW¤Jtj‰F ešy V‰ghLfŸ brŒÂU¡»‹wd. vdnt ÚÂgÂfis vëÂš

gjéæèUªJÚ¡fKoahJ.

4. nghJbk‹w msé‰F CÂa c¤Âuthj«

ÚÂgÂfS¡F mt®fSila fšé k‰W« Ïju jFÂfŸ mo¥gilæY«,

mDgt«, rKjha¤Âš mt®fS¡F ÏU¡f Toa mªj°J ngh‹witfis

fU¤Âšbfh©L«,jfhjtêfëšbghUÇ£lK‰glhkšÏU¡fÎ«nghÂaCÂa«

junt©L«.m¥nghJjh‹ÚÂgÂgjé¡FjFªjt®fS«,Áwªjt®fS«tUth®fŸ.

nkY« ÚÂgÂfŸ gjéæš ÏU¡F« nghJ v¡fhuz« bfh©L« mt®fSila

CÂa« k‰W« ÏjugofŸ nkY« c¤Âuthj« ju¥g£LŸs gâ brŒÍ« fhy«

Fiw¡f¥glnth kW¡f¥glnth TlhJ. mt®fŸ gjéæèUªJ XŒÎ bgW«nghJ

mikÂahf XŒÎ fhy¤ij bgWtj‰F V‰w tifæš XŒÎ CÂa« tH§f¥gl

nt©L«.Ïitfisbašyh«cWÂbrŒÍ«tifæšÚÂ¤Jiw¡fhdãÂfŸnjÁa

murh§f¤Â‰FmDkÂ¡f¥g£lãÂMjhu§fëèUªJtH§f¥gL»wJ.

5. ca® jFÂ

ÚÂ, RjªÂu«, mj‹ K¡»a¤Jt«, ÚÂgÂfë‹ Áw¥ò, mt®fŸ rçahd

KoÎfis tH§Fjš, RjªÂukhf fU¤J¡fŸ brhšYjš M»ait ÚÂgÂfS¡F

ÏU¡fnt©oajFÂfshF«.

6. ã®thf¤Âå‹W« ÚÂ¤Jiwia Ãç¤jš

Ï¥ghl¤Âš kh‹bl°»ô v‹gtuJ mÂfhu¥ Ãçéid bfhŸif

g‰¿ ntbwhU Ïl¤Âš brhšy¥g£oU¡»wJ. mj‹ mo¥gilæš ÚÂ¤Jiw

ã®thf¤Jiwæå‹W« Ãç¡f¥g£L jåahfÎ« RjªÂukhfÎ« brašgLkhW

brŒa¥g£oU¡»wJ.vdntÚÂ¤Jiwiaf£L¥gL¤JtJmj‹RjªÂu¤Â‰FnfL

éisé¥gJ ngh‹w brašfëš ã®thf¤Jiw jiyæl KoahJ. vdnt ÚÂgÂfŸ

ga«ÏšyhkšRjªÂukhfÔ®¥òfŸtH§fyh«.

7. XŒÎ fhy¤Âš gâah‰Wtj‰F jil

ÚÂgÂfŸ mt®fŸ gjé¡ fhy« Koªj ÃwF ÚÂk‹w§fëš tH¡f¿P®fŸ

ngh‹w ÚÂ r«gªj¥g£l gâfëš <Lgl¡TlhJ. Vbdåš mt®fŸ

70 71

gjéæèUªjnghJ mt®fSl‹ gâah‰¿at®fŸ K‹ndna thÂl nt©oa

NœãiyV‰gL«.ÏJjé®¡f¥glnt©L«.

KoÎiu

nk‰Tw¥g£l fU¤J¡fŸ mo¥gilæš ÚÂ¤Jiw RjªÂukhf brašgl

ÚÂgÂfŸ ãakd Kiw Áwªjjhf ÏU¡fnt©L«. mt®fS¡F ju¥gL« CÂa«

mt®fŸ brŒÍ« gâ¡F V‰wjhf ÏU¡f nt©L«. gjé¡fhyK« F¿¥Ã£l

fhy¤Â‰bfdcWÂbrŒa¥g£oU¤jšmtÁa«.muÁašjiypLÏU¡f¡TlhJ.

gæ‰Á

gFÂ m

I. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf.

1. kh‹bl°»ôv‹gt®mtUila____________1748M«M©Lbtëæ£l

mtUilaüèšétç¤ÂU¡»‹wh®.

2. ____________eh£ošÚÂkWMŒÎeilKiwæšÏUªJtU»wJ.

3. ÚÂgÂfŸ r£lk‹w¤jhš nj®ªbjL¡f¥gL« tH¡f«____________ eh£oš

Ã‹g‰w¥gL»wJ.

II. rçah mšyJ jtwh.

4. ÚÂkWMŒÎv‹gÂšmbkç¡fhehLK¡»ag§Ft»¡»wJ.

5. murh§f«_‹WgFÂfshf¥Ãç¡f¥gL»wJ.

6. ÚÂ¤Jiwk¡fsh£Áæ‹ö©v‹WfUj¥gL»wJ.

gFÂ M

7. ÚÂ¤Jiwés¡Ff.

8. ÚÂgÂfshtj‰fhdjFÂfŸahit?

9. ÚÂkWMŒÎés¡Ff.

gFÂ Ï

10. ÚÂ¤JiwÏU¥gj‰fhdnjitahJ?

11. ÚÂkWMŒé‹ãiw,Fiwfisétç¡f.

gFÂ <

12. ÚÂ¤Jiwbrašntf«g‰¿F¿¥òvGJf.

13. ÚÂ¤Jiwæ‹RjªÂu¤ij¥g‰¿és¡fkhfvGJf.

72 73

m¤Âaha« 7

ÏªÂa murh§fK« muÁaY«

ÏiwikÍila k¡fsh£Á Kiw bfh©l eh£o‹ muÁaš r£l« k¡fŸ

ÃuÂãÂfisml§»amuÁašã®zarigahšÏa‰w¥gL»wJ.

ÏªÂa muÁayik¥ò, muÁayik¥ò nguitahš (1946-49) cUth¡f¥g£lJ.

ÏªÂa muÁayik¥ò nguitæ‹ (Constituent Assembly)jiytuhf lh¡l®

Ïuhn#ªÂu Ãurh¤ mt®fŸ brašg£lh®. lh¡l® B.R.m«ng¤fh® mt®fŸ

tiuÎ¡FGé‹ (Drafting Committee) jiytuhf¥ bghW¥ng‰¿Uªjh®. ÏªÂa

muÁayik¥ò,muÁayik¥ònguitcW¥Ãd®fë‹T£L¥gil¥ghF«.

7.1 ÏªÂa muÁayik¥Ã‹ Áw¥ÃašòfŸ (SALIENT FEATURES OF THE INDIAN CONSTITUTION)

1.Kf¥òiu

2.vGj¥g£lmuÁayik¥ò

3.be»HhmuÁayik¥ò

4.T£lh£ÁKiw

5.kjrh®g‰wmuR

6.ghuhSk‹wk¡fsh£Á

7.mo¥gilcçikfŸ

8.muR¡bfhŸifæidbe¿¥gL¤J«nfh£ghLfŸ

9.mo¥gilflikfŸ

10.ÚÂ¥òduhŒÎ

11.taJtªnjh®th¡Fçik.

Kf¥òiu (PREAMBLE)

ÏªÂa muÁayik¥ò Kf¥òiuæèUªJ Jt§F»wJ. muÁayik¥Ã‹

neh¡f§fis Kf¥òiu RU§f¡ T¿ és§f it¡»‹wJ. muÁayik¥Ã‹

F¿¡nfhŸfŸ ahÎ« Kf¥òiuÍŸ ml§»ÍŸsd v‹W Twyh«. muÁayik¥Ã‹

tifa§fis (Provisions) és§f it¥gj‰F ÏJ Jizahf ÏU¡»wJ. Kf¥òiu

muÁayik¥Ã‹ xU gFÂahfhJ. vdnt ÏJ ÚÂk‹w§fë‹ ÚÂ¥ òduhŒÎ¡F

m¥gh‰g£lJ.

1976M« M©ila 42 tJ muÁaš r£l¤ ÂU¤j knrhjhÎ¡F¥ ÃwF ÑnH

F¿¥Ã£LŸsgoÏU¡»wJ.

72 73

ÏªÂa muÁayik¥Ã‹ Kf¥òiu

ÏªÂa k¡fsh»a eh« ÏªÂa eh£o‹ Ïiwik rk¢rKjha«, rkarh®Ã‹ik

k‰W«k¡fsh£ÁKiwbfh©lxUFoaurhfãWtgé¤jukhdKobtL¤J,

mj‹ Fok¡fŸ midtU¡F«

1.rKjha,bghUshjhu,muÁašÚÂ

2.v©z«,brhš,e«Ã¡if

3. rka e«Ã¡if k‰W« têghL Ït‰¿š RjªÂu« rKjha¥goãiy, thŒ¥ò

ey«Ït‰¿š rk¤Jt«M»at‰iwvŒÂl¢brŒaÎ«mt®fŸmidtçilnaÍ«

4. jåkåjå‹ kh©ò, eh£L k¡fë‹ x‰Wik, xUik¥ghL Ït‰iw

cWÂ¥gL¤J«cl‹Ãw¥òçikæidts®¡fÎ«

cŸsh®ªjcWÂÍilatuhŒ,e«KilamuÁayik¥ò¥nguitæš1949et«g®

ÏUg¤jhwh«ehsh»aÏ‹W<§»jdhšÏªjmuÁayik¥ÃidV‰W,Ïa‰¿,ek¡F

ehnktH§»¡bfhŸ»nwh«.

rkj®k, rka¢rh®Ã‹ik, xUik¥ghLM»adKf¥òiuæš 1976M«M©L

42-tJmuÁašr£l¤ÂU¤j¤Â‹_y«nr®¡f¥g£ld.

vGj¥g£l muÁayik¥ò (WRITTEN CONSTITUTION)

vGj¥g£l muÁayik¥ò v‹gJ bghJthf vGj¥g£l ãiyæš

éÂKiwfsl§»a üš toéš »il¡f¡Toa muÁayik¥ig¡ F¿¡F«. ÏªÂa

muÁayik¥òvGj¥g£lx‹W.ÏªÂamuÁayik¥ò1950,#dtç26šeilKiw¡F

tªjJ. ÏJ äf éçthf vGj¥g£l MtzkhF«. Ãç£l‹, ma®yhªJ, fdlh

k‰W« M°Ânuèah ngh‹w ehLfë‹ muÁayik¥òfns ÏªÂa muÁayik¥ò¡F

_yjhukhf ÏUªjd. ÏªÂahé‹ njitiaÍ«, NœãiyiaÍ« kdÂš bfh©L,

muÁayik¥ig tF¤jt®fŸ k‰w ehLfë‹ muÁayik¥òfë‹ fU¤J¡fisÍ«

vL¤J¡bfh©ld®.

be»Hh muÁayik¥ò (RIGID CONSTITUTION)

nguhÁça®ilÁæ‹(Dicey)T‰W¥gobe»HhmuÁayik¥Ã‹éÂKiwfis¢

rhjhuz¢r£l§fis¤ÂU¤J«têKiwia¥ga‹gL¤Â¤ÂU¤jKoahJ.

muÁayik¥ò r£l« v‹gJ muÁayik¥Ãš ml§»ÍŸs tifa§fis¡

F¿¡F«. r£lk‹w¤Âš Ïa‰w¥gL« r£l§fŸ rhjhuz r£l§fŸ vd¥gL«.

muÁaiy¥ò¢ r£l« rhjhuz r£l¤Âå‹W« ntWg£lJ. ÏªÂa muÁayik¥Ã‹

éÂKiwfëš ÂU¤j« bfh©L tUtj‰F¢ Áy Áw¥ò têtiffŸ

tiuaW¡f¥gL»‹wd.

ÏªÂamuÁayik¥Ã‹Áytifa§fŸvëaKiwæšÂU¤j¥glyh«v‹W«,

Áy tifa§fŸ m›tsÎ vëjhf ÂU¤j« brŒa¥gl ÏayhJ v‹W« m¿ayh«.

Mfnt e«Kila muÁayik¥ò be»G« Ïašò«, be»Hh Ïašò« bfh©LŸsJ

v‹Weh«m¿»nwh«.

74 75

T£lh£Á Kiw (FEDERAL SYSTEM)

T£lh£Á Kiw v‹gJ, k¤Âa murh§f«, khãy murh§f§fŸ vd

ÏUtifahd murh§f§fis¥ bg‰W mt‰¿‹ mÂfhu tu«òfŸ tiuaW¡f¥g£L

brašgl¡ToaKiwahF«.

ekJmuÁayik¥òÃ‹tU«T£lh£ÁÏašòfis¡bfh©LŸsJ.

1.muÁayik¥Ã‹Ïiwik

2.be»HhmuÁayik¥ò

3.mÂfhu¥g§ÑL

4.RjªÂukhdÚÂ¤Jiw

kjrh®g‰w muR

ekJmuÁayik¥òkjrh®g‰wmuirãWéÍŸsJ.kj«muRjiyp£oèUªJ

éLg£lJ. muR vªj F¿¥Ã£l kj¤ijÍ« rhuhjJ. Fok¡fŸ midtU¡F«

RjªÂukhd bjŒt e«Ã¡if, flÎŸ têghL k‰W« mtut® kdrh£Áia Ã‹g‰w

KGRjªÂu« më¡f¥gL»wJ. kjrh®g‰w j‹ik¡F mo¥gilahdJ xG¡f

be¿ahF«.mJrKjha¤Âšrk¤Jt¤ijÍ«ÚÂiaÍ«ãiyeh£L«.

ehlhSk‹w k¡fsh£Á (PARLIAMENTARY DEMOCRACY)

ÏªÂamuÁayik¥ò,xUehlhSk‹w«rh®ªjmurh§fKiwiatH§F»wJ.

mJ ehlhSk‹w¤Â‰F bghW¥òila murh§f« v‹W«, ‘‘fhÃbd£’’ murh§f«

v‹W«miH¡f¥gL»wJ.

ehlhSk‹w murh§fKiwæš brayh£Á¡FG r£lk‹w¤J¡F

bghW¥òilajhF«. ÏªÂa brayh£Á¡FG ÏU ÃçÎfis¡ bfh©lJ. x‹W

bgauséyhdJ. k‰bwh‹W c©ik¤j‹ik thŒªjJ. ÏªÂahéš bgausÎ

brayh£Á¤jiyt®ÏªÂaFoauR¤jiytuhth®.mt®th¡fhs®FHh« (Electoral College) _ykhf Iªjh©LfS¡F¥ gjé t»¥gj‰F¤ nj®ªbjL¡f¥gL»wh®.

c©ikahd brayh£Á¡FG v‹gJ mik¢riuÍ« k‰W« mtuJ Vida

mik¢r®fisÍ« bfh©ljhF«. ehlhSk‹w murh§f Kiwæš mik¢ruit

cW¥Ãd®fŸjå¥bghW¥ò«,T£L¥bghW¥ò«cilat®fŸ.

ÏªÂa muÁayik¥ò ÏU mit bfh©l ehlhSk‹w¤ij

V‰gL¤ÂÍŸsJ. x‹W k¡fŸ mit k‰bwh‹W khãy§fŸ mit. k¡fŸ

mit cW¥Ãd®fŸ, taJ tªnjh® th¡Fçik v‹w mo¥gilæš k¡fshš

neuoahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. khãy§fŸ mit khãy¢ r£lk‹w§fshš

nj®ªbjL¡f¥g£lcW¥Ãd®fis¡bfh©lJ.

mo¥gil cçikfŸ (FUNDAMENTAL RIGHTS)

ÏªÂa muÁayik¥Ã‹ _‹wh«gFÂæš mo¥gil cçikfŸ Ïl«

bg‰WŸsd. (m§f§fŸ 12 Kjš 35 tiu) Ïit jå kåj KG ts®¢Á¡F

74 75

Nœãiyfis tF¤J¡ bfhL¥gnjhL c©ikahd k¡fsh£Áia mDgé¥gj‰F«

cjéòç»‹wd.ÏªjcçikfŸr£l¤Â‹K‹všyhFok¡fS¡F«rk¤Jt¤ij

tH§F»‹wd. mo¥gil cçikfŸ jåkåj eyD¡F«, bghJ eyD¡F« Ïilna

rkãiyiaV‰gL¤J»‹wd.

ÏªÂa muÁayik¥ò bjhl¡f¤Âš VG mo¥gil cçikfis¡

bfh©oUªjJ. 1978-š 44-tJ muÁayik¥ò¢ r£l¤ÂU¤j¤Â‹go,

brh¤JçikahdJ mo¥gil cçikæèUªJ Ú¡f« brŒa¥g£ljhš, j‰nghJ MW

mo¥gilcçikfŸjh‹cŸsd.mitÃ‹tUkhW:

rk¤JtcçikRjªÂu¤Â‰fhdcçik

rka cçik

g©ghLk‰W«fšég‰¿acçikfŸ

muÁayik¥òtê Ô®ÎfS¡fhdcçik

Ru©liy¤

jL¥gj‰fhdcçik

76 77

m. rk¤Jtcçik(Right to Equality)

M.RjªÂu¤Â‰fhdcçik (Right to Freedom)

Ï. Ru©liy¤jL¥gj‰fhdcçik,(Right Against Exploitation)

<. rka¢RjªÂu¤Â‰fhdcçik(Right to Freedom of Religion)

c. g©ghLk‰W«fšég‰¿acçikfŸ(Cultural and Educational Rights)

C.muÁayik¥òtêÔ®ÎfS¡fhdcçik(Right to Constitutional Remedies)

muR¡ bfhŸifæid be¿¥gL¤J« nfh£ghLfŸ (DIRECTIVE PRINCIPLES OF STATE POLICY)

ÏªÂamuÁayik¥Ã‹eh‹fh«gFÂæšmuR¡bfhŸifæidbe¿¥gL¤J«

nfh£ghLfŸ Ïl«bg‰¿U¡»‹wd. (m§f§fŸ 36 Kjš 51 tiu) eh£il M£Á

brŒtj‰F Ïit mo¤jskhf ÏU¡»‹wd. muR¡ bfhŸifæid be¿¥gL¤J«

nfh£ghLfŸmuR¡Ftêfh£oahfÏU¥gnjhLk£Lkšyhkšr£l§fŸÏa‰w¥gL«

nghJ«, mo¥gilfshf V‰W¡ bfhŸs¥gL»‹wd. ekJ eh£oš bghJey muR

mik¥gj‰F«Ïitfnstêfh£od.

muR¡bfhŸifæidbe¿¥gL¤J«nfh£ghLfisÑœ¡f©lthWÃç¡fyh«.

I. rk¤Jt¡bfhŸiffŸ(SOCIALIST PRINCIPLES)

II. fhªÂa¡bfhŸiffŸ (GANDHIAN PRINCIPLES)

III. g‹dh£L¡bfhŸiffŸ(INTERNATIONAL PRINCIPLES)

IV. Ï‹dÃwbfhŸiffŸ(MISCELLANEOUS PRINCIPLES)

I. rk¤Jt¡ bfhŸiffŸ

m. Fok¡fsh»a M©fS«, bg©fS« rçãfuhd thœ¡if¡F nghJkhd

têKiwfS¡Fcçikcilatuhjš.

M.xnukhÂçahdntiy¡FxnukhÂçahdCÂa«

II. fhªÂa¡ bfhŸiffŸ

1. Cuh£Á k‹w§fis mik¥gj‰F«, j‹dh£Á mik¥ò¡ TWfshf mit

Ïa§Ftj‰F«elto¡iffisnk‰bfhŸSjš.

2. Cuf¥ gFÂfëš jåkåj mšyJ T£LwÎ, mo¥gilæš Foir¤

bjhêšfists®¥gj‰FKaYjš.

3. g£oaèšf©lrhÂæd®,g£oaèšf©lgH§Foæd®,ÃweèªjÃçéd®

M»nahç‹fšé,bghUshjhuey‹fists®¤jš.

4. r¤jhd czé‹ ju«, thœ¡if¤ ju« M»at‰iw ca®¤Jjš, k¡fë‹

clšey¤ijnk«gL¤Jjš.

76 77

5. ntsh©ik,fhšeilngQjšM»at‰¿‰fhdmik¥ò.

6. gR¡fŸ, f‹WfŸ, Ãw fwit k‰W« ÏGit¡ fhšeil Ïd§fis¥

ngâ¡fh¤jš,nk«gL¤Jjš,mt‰iwt‹bfhiybrŒtij¤jilbrŒjš.

1.f£lhaÏytr¡fšé 2.xnukhÂçahdntiy¡FxnukhÂçahdCÂa«

3.»uhkrigfS¡FnghJkhdmÂfhu« 4.ešthœÎ¡fhdtrÂfŸ

III. g‹dh£L¡ bfhŸiffŸ

1.g‹dhLfëilnamikÂiaÍ«fh¥òz®itÍ«ts®¥gJ.

2.cyfehLfëilnane®ikÍ«,e‹kÂ¥òz®Î«njhŒªjcwÎfis¥ngQjš.

IV. Ï‹dÃw bfhŸiffŸ

1.rkÚÂÍ«Ïytr¢r£lcjéÍ«brŒjš.

2.Fok¡fS¡FxnuÓuhdcçikæašbjhF¥ò¢r£l«tH§Fjš.

78 79

mo¥gil¡ flikfŸ (FUNDAMENTAL DUTIES)

ÏªÂa muÁayik¥Ãš mo¥gil flikfŸ 1976 š 42 tJ r£l¤ÂU¤j«

_y« gFÂ IV-A š (m§f« 51A) nr®¡f¥g£ld. Ã‹tUtdÏªÂahé‹Fok¡fŸ

x›bthUtç‹flikfŸMF«.

m.muÁayik¥Ã‰F¡Ñœ¥goªJmj‹F¿¡nfhŸfŸ,mik¥òfŸ,eh£L¡bfho,

eh£L¥g©Ït‰iwkÂ¤Jel¤jš.

M.ekJ eh£L éLjiy¥ nghu£l¤Â‰F cz®ñ£oa ca®F¿¡nfhŸfis¥

ngâ¥Ã‹g‰Wjš.

Ï. ÏªÂa eh£o‹ Ïiwik, x‰Wik, xUik¥ghL M»at‰iw

ngâ¥ghJfh¤jš.

<. nt©L§fhšeh£oid¡fh¤jš,k‰W«eh£L¥gâM‰Wjš.

c. rka«, bkhê k‰W« t£lhu« mšyJ tF¥ò ntWghLfis¡ flªJ, ÏªÂa

k¡fŸ midtçilnaÍ« ešèz¡f¤ijÍ«, bghJ cl‹ Ãw¥òz®itÍ«

ngâ ts®¤jš, kfë® j« kh©Ã‰F ÏG¡fhF« gH¡f§fis

é£blhê¤jš.

C.ekJT£Lg©gh£o‹tskh®ªjkuò¢bršt¤ijkÂ¤J¥ghJfh¤jš.

v. fhLfŸ, VçfŸ, MWfŸ, tdéy§FfŸ Ïit cŸë£l Ïa‰if¢ NHiy

mêahJfh¤Jts®¤jš.cæçd§fŸghšÏu¡f§fh£Ljš.

V. m¿éayh®ªjcs¥gh§F, kåjnea«,MŒªJbjëªJÓ®¤ÂU¤J«M®t«

M»at‰iwts®¤jš.

I. bghJ¢brh¤ij¥ghJfh¤J,t‹Kiwiaéy¡Fjš.

X. jåkåjDila braš, T£LwÎ braš M»at‰iw Áw¥ghd Kiwæš

Ko¡F«tifæšbrayh‰WjšKjèadnjit.ÏjdhšehLv¥bghGJ«

M‰wèY«rhjidfëY«nk«gh£ilbjhl®ªJmilaKoÍ«.

ÚÂ¥òduhŒÎ (JUDICIAL REVIEW)

ekJ muÁayik¥ò RjªÂukhd ÚÂ¤Jiwia tH§F»wJ. ÏªÂa

c¢rÚÂk‹wK«, ca® ÚÂ k‹w§fS« r£l§fis ÚÂ¥òduhŒÎ brŒÍ« mÂfhu«

bg‰WŸsd. xU r£l« muÁayik¥ò¡F c£g£lJ mšyJ òw«ghdJ v‹W Ô®¥ò

tH§f¤j¡f mÂfhu¤Â‰nf ÚÂ¥òduhŒÎ v‹W bga®. muÁayik¥Ã‹ fhtydhf

ÚÂ¤Jiw és§F»wJ. ÏªÂa Fok¡fë‹ cçikfisÍ«, RjªÂu§fisÍ«,

ÚÂ¤JiwÏj‹_y«ghJfh¡»wJ.

taJ tªnjh® th¡Fçik (UNIVERSAL ADULT FRANCHISE)

ÏªÂa muÁayik¥ò taJ tªnjh® midtU¡F« th¡Fçik tH§f

cWÂaë¡»wJ. gÂbd£L taJ ãu«Ãa x›bthU FokfD« rhÂ, kj«, ãw«,

ghèd¥ghFghLÏ‹¿nj®jèšg§Fbgwcçikbg‰WŸsh®.

78 79

7.2 k¤Âa murh§f¤Â‹ mik¥ò Kiw

k¤Âa murh§f«

k¤Âamurh§f«

FoauR¤jiyt®(bgauséšmÂfhu«)

Jiz¡FoauR¤jiyt®

Ãujkmik¢r®(c©ikahdmÂfhu«)

mik¢R¡FGehlhSk‹w«

k¡fŸmit khãy§fŸmit

k¡fŸmit khãy§fŸmit

FG¡fŸ FG¡fŸ

ÏUmitfë‹FG¡fŸ

7. 2. 1. FoauR¤jiyt®

ÏªÂa¡ FoauR¤ jiyt® ÏªÂahé‹ Kjš Fokf‹ Mth®. ÏªÂa¡

FoauR¤jiyt®muÁ‹jiytuhth®.

ÂU. Ãuzh¥ Kf®ímt®fŸj‰nghijaÏªÂa¡FoauR¤jiytuhf¥gjé

t»¤JtU»wh®.

jFÂfŸ.

1. mt®ÏªÂahé‹FokfdhfÏU¤jšnt©L«.

2.mt®35taJKoªjtuhfÏU¤jšnt©L«.

3.mt®k¡fŸmitcW¥ÃdU¡FçajFÂbg‰¿U¡fnt©L«.

4.mt®murh§f¤ÂšCÂa«bgW«gjéæšÏU¤jyhfhJ.

nj®jš

FoauR¤jiyt®Ã‹tU«cW¥Ãd®fŸml§»ath¡fhs®FHh«_ykhf¤

nj®ªbjL¡f¥gL»wh®.

1. ehlhSk‹w<uitfëYKŸsnj®ªbjL¡f¥bg‰wcW¥Ãd®fŸ.

2.khãy§fë‹r£lk‹w¥nguitfëYŸsnj®ªbjL¡f¥bg‰wcW¥Ãd®fŸ.

80 81

ÏªÂa¡FoauR¤jiyt®é»jhrhuÃuÂãÂ¤Jtmo¥gilæš,x‰iwkh‰W

th¡»‹ _ykhf nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. FoauR¤ jiytiu¤ nj®ªbjL¥gÂš

ÏufÁath¡fë¥òKiwifahs¥gL»wJ.

ÏªÂa¡ FoauR¤ jiyt® Iªjh©L¡ fhy¤Â‰F¥ gjé t»¥gh®. Û©L«

mªj¥gjé¡F¤nj®ªbjL¡f¥bgWtj‰F¤jFÂÍilat®Mth®.

gjé Ú¡f«

muÁayik¥igÛ¿ael¤ij¡fhf¡FoauR¤jiyt®ÛJgêTw¥g£Lmtiu

gÂéæèUªJ Ú¡fyh«. mj‰fhf ehlhSk‹w¤Â‹ ÏU mitfëš VjhtbjhU

mitahš bfh©Ltu¥gL« F‰w¢rh£LfŸ k‰w mitahš érhuiz brŒa¥gL«.

xU mit FoauR¤ jiytiu F‰w érhuiz (Impeachment) brŒant©L«

v‹W Ô®khd« bfh©L tu éU«Ãdhš gÂdh‹F eh£fshtJ K‹d¿é¥ò¡

bfhL¡f¥g£l Ã‹dnu m¤Ô®khd¤ij¤ jh¡fš brŒaKoÍ«. Ï«K‹d¿é¥Ãš

mitæ‹ bkh¤j cW¥ÃdUŸ eh‹»š xUgFÂæduhtJ ifbah¥gä£oU¡f

nt©L«. mitæ‹ Ô®khd« bkh¤j cW¥ÃdUŸ Fiwªj msÎ _‹¿š Ïu©L

gFÂæduJ x¥òjš bgwnt©L«. ehlhSk‹w ÏU mitfëš, x‹¿dhš

bfhzu¥gL« F‰w¢rh£il kW mit MŒÎ brŒjš nt©L«. m› mitæ‹

bkh¤j cW¥Ãd®fëš _‹¿š Ïu©L g§»‰F Fiwahj bgU«gh‹ikæduhš

ãiwnt‰w¥gl nt©L«. m¤Ô®khd« ãiwnt‰w¥gL« njÂæèUªJ FoauR¤

jiyt®gjéæèUªJÚ¡f¥gL»wh®.

ÏªÂa FoauR¤jiytç‹ mÂfhu§fŸ (POWERS OF THE PRESIDENT OF INDIA)

1. ãUthf mÂfhu§fŸ (Executive Powers)

muÁayik¥Ã‹go FoauR¤ jiytU¡F tH§f¥g£l mÂfhu§fis mt®

neçilahfnthmšyJjd¡F¡Ñœ¥g£lmÂfhçfŸ_ykhfnth brašgL¤Jth®.

k¤Âa muÁ‹ ã®thf mÂfhu« FoauR¤ jiytçl« x¥gil¡f¥g£LŸsJ.

mtuJ gâæš mtU¡F JizòçaÎ«, Mnyhrid TwÎ« mik¢ruit

c©L. k¤Âa murh§f¤Â‹ mid¤J ãUthf mÂfhu§fS« mt® bgaçnyna

brašgL¤j¥gL»‹wd.

Ãujk®, FoauR¤ jiytuhš ãaä¡f¥gL»wh®. Ãujkç‹ Mnyhridæ‹

ngçšk¤ÂamuÁ‹k‰wmik¢r®fisÍ«FoauR¤jiyt®ãaä¡»‹wh®.FoauR¤

jiyt® ÏªÂa¤jiyik tH¡f¿P®, ÏªÂa fz¡fhŒt®-jiyik¤ jâ¡ifa®,

ÏªÂahé‹öJt®fŸ,ÃuÂãÂfŸ,c¢rÚÂk‹w¤Â‹jiyikÚÂgÂ,k‰wÚÂgÂfŸ

ca®ÚÂk‹w§fë‹jiyikÚÂgÂfŸ,ÃwÚÂgÂfŸ,khãyMSe®fŸ,Jizãiy

MSe®fŸ, k¤Âa muR¥gâ Miza¤Â‹ jiyt® k‰W« cW¥Ãd®fŸ, jiyik

nj®jš Miza®fŸ M»nah®fis ãaä¡»‹wh®. FoauR¤jiyt® ghJfh¥ò¥

gilæ‹jiyik¤jsgÂahfés§Fth®.jiu¥gil,fl‰gil,ékhd¥gilM»a

K¥gilæ‹jiyt®fisÍ«FoauR¤jiyt®ãaä¡»‹wh®.

80 81

Ãujkç‹ gçªJiuæ‹ ngçš mik¢r®fis¥ gjé Ú¡f« brŒtj‰F¡

FoauR¤jiytU¡FmÂfhu«c©L.c¢rÚÂk‹w¤Â‹m¿¡if¡»z§f, k¤Âa

nj®thiz¡FGé‹ jiytiunah, m§f¤Âdiunah gjéæèUªJ Ú¡fyh«.

ehlhSk‹w ÏUrigæY«, Áw¥ò mWÂ¥ bgU«gh‹ik _y« KobtL¤jhš mj‹

mo¥gilæš,c¢rÚÂk‹w¤Â‹ÚÂgÂianah,nj®jšMizaiunahgjéæèUªJ

Ú¡fyh«.

mid¤J ãUthf mÂfhu§fS« Kiwahf FoauR¤ jiytçl«

x¥gil¡f¥g£oUªjhY«, mt® mt‰iw Ãujkiu¤ jiytuhf¡ bfh©l

mik¢ruitæ‹ Mnyhridæ‹ mo¥gilæš brašgL¤Jth®. Mu«g fhy¤Âš,

mik¢ruit m¿Îiu¡F¡ FoauR¤ jiyt® f£L¥gl nt©Lbk‹w f£lha«

ÏUªjÂšiy. Mdhš, 1976š bfh©Ltu¥g£l r£lÂU¤j« FoauR¤ jiyt®

mik¢ruitæš Mnyhrid¡F¡ f£L¥g£lt® v‹gij tèÍW¤J»wJ. 44tJ

r£l¤ÂU¤j« xU knrhjhit mik¢ruit¡F Û©L« kWgçÓyid¡F¤ ÂU¥Ã

mD¥gFoauR¤ jiytU¡FmÂfhu«tH§»aJ.mik¢ruitmij kWgçÓyid

brŒJ FoauR¤ jiytU¡F mD¥g ne®ªjhš mt® mij V‰W¡ bfh©L x¥òjš

më¡fnt©L«.

FoauR¤jiyt®

mik¢ruit

k¡fŸmit550+2

khãy§fŸmit250

MSe®

mik¢ruit

r£l¥nguit r£lk‹wnkyit

th¡fhs®fŸ

c¢rÚÂk‹w«

ca®ÚÂk‹w«

th¡fhs®fŸ (taJ tªnjh® k¡fŸ bjhif)

2. r£lk‹w mÂfhu§fŸ (Legislative Powers)

FoauR¤ jiyt® FiwªjJ, M©o‰F ÏUKiwahtJ ehlhSk‹w¤ij¡

T£lnt©L«. FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w¤Â‹, ÏU mitfisnah,

mšyJ VjhtJ xU mitianah x¤Â¥nghlth mšyJ T£l§fis KoÎ¡F

bfh©Ltunth mÂfhu« bg‰¿U¡»wh®. k¡fŸ mitia fiy¥gj‰F« FoauR¤

jiytU¡FmÂfhu«c©L.

82 83

FoauR¤ jiyt® khãy§fŸ mit¡F¥ g‹åu©L (12) cW¥Ãd®fis

ãakd« brŒth®. Ïy¡»a«, m¿éaš, fiy k‰W« r_f nrit M»a

JiwfëèUªJÏt®fŸnj®ªbjL¡f¥g£Lãaä¡f¥gLth®fŸ.M§»nyh-ÏªÂa

r_f¤ÂdU¡F¥nghJkhdÃuÂãÂ¤Jt«k¡fsitæš»il¡f¥bgwéšiyv‹W

FoauR¤ jiyt® fUÂdhš, m¢r_f¤ÂèUªJ Ïu©L m§f¤Âd®fis k¡fŸ

mit¡Fãakd«brŒth®.

FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w¤Âš ciu ãfœ¤Jth®. mt® Ïu©L

mitfisÍ«x‹whf¡T£onahmšyJjåahfxUmitænyhciuãfœ¤Jth®.

ÏU mitfëilna fU¤J ntWghL njh‹Wkhæ‹ ÏU mitfisÍ« x‹whf¡

T£o r®¢iria¤ Ô®¤J it¡f Kašth®. FoauR¤ jiytç‹ m§ÑfhuK«,

ifbah¥gK«ÏšyhkšvªjknrhjhÎ«r£lkhfhJ.

ehlhSk‹w« Tlhj fhy§fëš mtru¢ r£l« (Ordinance) Ãw¥Ã¡f¡

FoauR¤jiytU¡FmÂfhu«c©L.

3. ãÂ¤bjhl®ghd mÂfhu§fŸ (Financial Powers)

FoauR¤ jiytç‹ K‹ mDkÂ Ï‹¿ ãÂ knrhjhit ehlhSk‹w¤Âš

jh¡fš brŒa KoahJ. ÏªÂa muÁayik¥ò vÂ®ghuh¢ bryÎ ãÂia FoauR¤

jiyt® bghW¥Ãš x¥gil¤JŸsJ. mt® ehlhSk‹w ÏWÂ x¥òjiy vÂ®neh¡»

mtrukhf V‰gL« bryéd§fS¡F Ï¤bjhF¥ÃèUªJ K‹gz« tH§Fth®.

FoauR¤ jiyt® ãÂ Miza¤ij (Finance Commission) ãaä¡F«

mÂfhu¤ijÍ«bg‰WŸsh®.

4. ÚÂ bjhl®ghd mÂfhu§fŸ (Judicial Powers)

F‰wthëfis k‹å¡fnth, j©lidia ãW¤Âit¡fnth, Fiw¡fnth

FoauR¤jiyytU¡FmÂfhu«c©L.muÁayik¥òF¿¤J«,r£l§fŸF¿¤J«,

rªnjfnkh,Á¡fnyhV‰g£lhšFoauR¤jiyt®c¢rÚÂk‹w¤Â‹Mnyhridia¡

nf£fyh«.

5. beU¡fo ãiy bjhl®ghd mÂfhu§fŸ (Emergency Powers)

beU¡fo ãiy bjhl®ghd mÂfhu§fŸ FoauR¤ jiytçl«

x¥gil¡f¥g£LŸsd.mt®ÑœfhQ«neu§fëšbeU¡foãiyiam¿é¡fyh«.

m.ngh®mšyJmašeh£LM¡»uä¥òmšyJMÍj«jh§»nahç‹»s®¢Á

M»aneu§fëšbeU¡foãiyiam¿é¡fyh«.(m§f«:352)

M. khãy§fëš muÁayik¥ò Ïa§FKiw bray‰W¥ nghF« ãiyæš

beU¡foãiyiam¿é¡fyh«.(m§f«:356)

Ï. ãÂãiy beU¡fo V‰gL« nghJ« beU¡fo ãiy m¿é¡fyh«

(m§f«:360)

82 83

ÏªÂa¤ Jiz¡ FoauR¤ jiyt®

ÏªÂa¤ Jiz¡ FoauR¤ jiyt® jkJ gjéæ‹ têahf khãy§fŸ

mitæ‹jiytuhf¥ bghW¥ng‰gh®. FoauR¤ jiyt® gjé,mtuJ kuz¤jhnyh,

gjé éyfyhnyh, gjéæèUªJ Ú¡f¥g£ljhnyh fhèælkhFkhdhš Jiz¡

FoauR¤ jiyt® FoauR¤ jiytuhf¥ bghW¥ng‰W òÂa FoauR¤ jiyt®

nj®ªbjL¡f¥gL« tiu gjé t»¥gh®. k‰W«, FoauR¤ jiyt® nehŒ mšyJ

Ãw fhuz¤jhnyh j«Kila gâia M‰w Ïayhj nghJ Jiz¡ FoauR¤

jiyt® bghW¥ng‰W, FoauR¤ jiyt® Û©L« flikfis nk‰bfhŸS« tiu

m¥bghW¥òfisV‰gh®.

jFÂfŸ


2.mt®35taJKoªjtuhfÏU¤jšnt©L«.

3.khãy§fŸmitæ‹cW¥ÃdU¡FçajFÂfis¥bg‰¿U¡fnt©L«.

4.murh§f¤ÂšCÂa«bgW«gjéæšÏU¤jyhfhJ.

nj®jš

Jiz¡FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w ÏU mitfëš m§f¤Âd®fis¡

bfh©lth¡fhs®FHh«_ykhf,é»jhrhuÃuÂãÂ¤Jtmo¥gilæšx‰iwkh‰W

th¡»‹ _ykhf nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. Jiz¡FoauR¤ jiyt® nj®ªbjL¡f

ÏufÁath¡fë¥òKiwÃ‹g‰w¥gL»wJ.

gjé¡fhy«

Jiz¡FoauR¤jiyt®Iªjh©Lfhy¤Â‰F¥gjét»¥gh®.Û©L«mªj¥

gjé¡F nj®ªbjL¡f¥bgWtj‰F jFÂÍilat®Mth®. Jiz¡FoauR¤ jiyt®

Iªjh©L¡ fhy¤Â‰FŸ j« gjéiaé£Léy»¡ bfhŸsyh«. Jiz¡FoauR¤

jiyt®, khãy§fŸ mitæ‹ mid¤J cW¥Ãd®fëš bgU«gh‹ikæduhš

ãiwnt‰w¥g£l gjé Ú¡f« brŒÍ« Ô®khd«, k¡fŸ mitahY« V‰W¡

bfhŸsgLnkahdhš gjéæèUªJ mt® mf‰w¥gLth®. Mdhš gÂdh‹F

eh£fS¡F¡FiwahkšK‹d¿é¥ò¡bfhL¤jšnt©L«.

7.2.2. Ãujk mik¢r® (PRIME MINISTER)

Ãujk mik¢r®jh‹ murh§f¤Â‹ jiyt®. mt®jh‹ ãUthf¤ Jiwæ‹

jiytUkhth®. mt® FoauR¤ jiytuhš ãaä¡f¥gL»‹wh®. FoauR¤ jiyt®

k¡fŸmitæšbgU«gh‹ikahdf£Áæ‹jiytiumiH¤JÃujkuhfãaä¤J

mik¢ruitiamik¡FkhWnf£L¡bfhŸth®.Ãujkmik¢r®

1. bgU«gh‹ik¡f£Áæ‹jiyt®

2.fhÃbd£o‹jiyt®

3.ehlhSk‹w¤Â‹jiyt®

84 85

4.FoauR¤jiytU¡F«,mik¢ruit¡F«Ïiz¥òghykhf¤Âfœgt®.

5.FoauR¤jiytU¡F«,ehlhSk‹w¤Â‰F«Ïiz¥ò¥ghykhf¤Âfœgt®.

6.eh£o‹Kj‹ikahdÃuÂãÂahfÂfœgt®.

7.eh£o‹ã®thf¤ijel¤ÂbfhL¡F«bghW¥òilat®.

8.g‹dh£Lcwitel¤JtÂšbghW¥òcilat®.

Ãujk mik¢r® ‘‘mik¢rf tiséš mo¥gil¡fš’’v‹W«‘‘rkkhdt®fëš

Kjyhdt®’’ v‹W« étç¡f¥gL»wh®. ‘‘murh§f KGik mik¥Ã‰F« Ãujk

mik¢r® X® m¢rhâ’’v‹WnguhÁça®bAuhš£yh°»F¿¥ÃL»wh®.‘‘Ãujk® xU

PhæW ngh‹wt® v‹W« mŠPhæiw k‰w »uf§fŸ v§‡d« R‰¿ tU»‹wdnth

m§‡dnk Vida mik¢r®fŸ midtU« Ãujkiu¢ R‰¿ RHš»‹wd®’’ v‹W r®

It®b#‹å§°v‹wmuÁašm¿P®F¿¥ÃL»wh®.

fhÃbd£o‹ m«r§fŸ

ehlhSk‹w murh§f Kiwæš fhÃbd£ v‹gJ ehlhSk‹w¡ FG vd

miH¡f¥gL»wJ. fhÃbd£ brayh£Á¡ FGitÍ«, r£lk‹w¤ijÍ« nr®¤J

it¡»wJ. fhÃbd£ brayh£Á¡ FGitÍ«, r£lk‹w¤ijÍ« Ïiz¡F« xU

r§»èngh‹wJv‹Wthšl®ng#h£v‹gt®F¿¥ÃL»wh®.fhÃbd£o‹m«r§fŸ

Ã‹tUkhW:

1. fhÃbd£jh‹c©ikahdbrayh£Á¡FG.

2.c©ikahdbrayh£Á¡FGehlhSk‹w¤jhšnj®ªbjL¡f¥gL»wJ.

3.c©ikahdbrayh£Á¡FGitÍ«r£lk‹w¤ijÍ«Ïiz¡»‹wJ.

4.Ãujkmik¢r®fhÃbd£o‰Fjiyikjh§F»wh®.

5.muÁaèšx¤jj‹ikbg‰wJ.

6.fhÃbd£r£lk‹w¤J¡FbghW¥òilaJ.

7.brayh£Á¡FGr£lk‹w¤Â‰FÑœ¥g£lJ.

8.f£Ámurh§f«brašgL»‹wJ.

9.mik¢r®fŸjå¤jåahfÎ«k‰W«T£L¥bghW¥òilat®fŸ.

10.vÂ®¡f£ÁbrašgL»‹wJ.

11.fhÃbd£ÏufÁa«fh¡f¥gL»‹wJ.

fhÃbd£o‹ gâfŸ:

1. bfhŸif KobtL¡F« gâfŸ

fhÃbd£ éthj§fëš <Lg£L bfhŸiffis tF¡f xU FGthF«.

eh£ilvÂ®neh¡F«cŸeh£Lk‰W«mašeh£L¥Ãu¢ÁidfŸF¿¤J«éthÂ¤J

KobtL¡F«.

84 85

2. äf ca®ªj njÁa brayh£Á¡FG

fhÃbd£äfca®ªj njÁabrayh£Á¡FG, ehLKGtJ« gâah‰W«muR

Cêa®fë‹gâiaf©fhâ¤J,nk‰gh®itæ£Ltêel¤J«.

3. xU§»iz¡F« ãWtdkhf fhÃbd£

fhÃbd£ gy mik¢r®fisÍ« mšyJ murh§f Ïyhfh¡fisÍ«, mt‰¿‹

gâfisÍ«xUKf¥gL¤Âtêel¤Â¢bršY«.

4. ãÂæ‹ ÛJ f£L¥ghL

eh£o‹všyhtifahdbryéd§fS¡F«tUthŒ <£L, bryélfhÃbd£

bghW¥òilaJ.

5. gjéfëš mk®¤Jjš bghW¥ò

bghJthfgjéæšmk®¤J«gâfhÃbd£éthj¤Â‰FŸtuhJ.MdhšÁy

ca®gjéfshdMSe®fŸ,öj®fŸngh‹wK¡»a¤Jt«thŒªjgjéfisãu¥ò«

nghJfhÃbd£ošmJF¿¤JéthÂ¤JKoÎvL¤jšnt©L«.

7.2.3 mik¢ruit (Council of Ministers)

Ãujk mik¢ruJ jiyikæyhd xU mik¢ruit¡F ÏªÂa muÁayik¥ò

tif brŒ»wJ. mJ FoauR¤ jiytU¡F mtUila gâia M‰WtÂš Jiz

òçªJ Mnyhridia¡ TW«. mik¢r®fŸ, k¡fŸ mit¡F jå¤jåahfÎ«,

T£lhfÎ«bghW¥òilat®fŸ.

rhjhuzkhf,mik¢r®fŸÏu©Ltifahf¥Ãç¡f¥gL»wh®fŸ.

1.fhÃbd£mik¢r®fŸ

2.khãymik¢r®fŸ

fhÃbd£ v‹gJ Á¿a FGthæD« mJ murh§f¤Âš mÂfhu«

ä¡f cW¥ghF«. äf K¡»akhd JiwfŸ fhÃbd£ mik¢r®fŸ bghW¥Ãš

x¥gil¡f¥gL«. mik¢ruitæš xU ‘‘c£FG’’ thf¢ brašgL»‹wJ. fhÃbd£

mik¢r®fŸ fhÃbd£ T£l§fëš fyªJ bfh©L K¡»a bfhŸif KoÎfis

vL¥gh®fŸ. khãy mik¢r®fŸ mL¤j ãiy t»¥gh®fŸ. khãy mik¢r®fëš

Áy® ÁyJiwfëš jå¤J¥ bghW¥ò t»¡»wh®fŸ. bghJthf,mt®fŸ, fhÃbd£

T£l¤Âš fyªJ bfhŸs KoahJ. ÏU¥ÃD« mt®fŸ bghW¥Ãš ÏU¡F«

Jiw g‰¿a éthj«, gçÓyid eilbgW« nghJ T£l¤Âš fyªJ bfhŸs

miH¡f¥gLth®fŸ.

Ãujk mik¢r®

fhÃbd£mik¢r®fŸ

khãymik¢r®fŸ khãymik¢r®fŸ

86 87

Ãujk mik¢rç‹ mYtyf«

Ãujk mik¢rç‹ mYtyf« xU jiyik brayhsç‹ Ñœ Ïa§F»wJ.

Ï›tYtyf« Ãujk mik¢ruU¡F mYtyf bjhl®òila gâfŸ r«gªjkhd

gâfis nk‰bfh©L ÃujkU¡F cjéahf ÏU¡»‹wJ. Ï›tYtyf¤ÂšCHš

xê¥òÃçÎk‰W«bghJk¡fŸFiwfŸÔ®¡F«ÃçÎM»aitÍ«brašgL»‹wd.

Ãujk mik¢rç‹ gh®it¡F mD¥g¥gL« gÂntLfŸ vit vit v‹gJ

Ãujk mik¢rç‹ ne® gh®itæYŸs mšyJ fhÃbd£ mik¢r® xUtç‹

nk‰gh®itæYŸs mšyJ mik¢rf¤njhL (fhÃbd£) Ïiz¡f¥glhj jå

mik¢r® xUtç‹ nk‰gh®itæYŸs bghUŸ g‰¿ajh v‹gij bghU¤ÂU¡»wJ.

mjhtJ Ãujk mik¢rç‹ gh®it¡F bfh©L bršy¥gl nt©oa bghUŸfŸ

g‰¿a gÂntLfŸ ah® nk‰gh®itæ‹ Ñœ ÏUªjhY« mt‰iw Ãujk mik¢rç‹

gh®it¡F it¡f¥gL»wJ. bgU«ghyhd mYtšfŸ mik¢rf mªj°J cila

mik¢ruhnyhjåmik¢ruhfcŸstuhnyhigršbrŒa¥gL»‹wd.äfK¡»akhd

F¿¥ghf bfhŸiffŸ r«kªj¥g£l mšyJ Ô®¡fKoahj Ãu¢ridfŸ ÏU¥Ã‹

mitk£LnkÃujkmik¢rç‹ftd¤Â‰Fbfh©Lbršy¥g£Lmijg‰¿mt®

KoÎ vL¥gj‰F njitahd elto¡iffis Ãujk® mYtyf« nk‰bfhŸ»wJ.

Ïju mik¢r®fS¡F xJ¡f¥glhj Jiwrh®ªj bghUŸfŸ g‰¿a KoÎfS¡F

gÂntLfŸ Ãujk mik¢rU¡F mD¥g¥gL»‹wd. cjhuzkhf Ãujk mik¢r®

tH¡fhW mo¥gilæš th‹ btë, mQr¡Â, muR mYty®, bghJ k¡fŸ Fiw

Ô®¤jš k‰W« XŒÎCÂa« r«gªj¥g£lJiwfis j‹ nk‰gh®itæ‹Ñœit¤J

bfhŸtJeilKiwæèU¡»wJ.Ãujkmik¢r®Â£l¡FGjiytuhfÎ«ÏU¡»wh®.

vdntÏ¤JiwfŸr«gªj¥g£lgÂntLfŸmtUilaKoÎ¡FmD¥g¥gL»‹wd.

nk‰Tw¥g£lit mšyhkš Ïju gy mYtšfisÍ« Ãujk® ftå¡f nt©o

ÏU¡»wJ.mitÃ‹tUkhW,

m. ghJfh¥òr«gªj¥g£lÃu¢ridfŸk‰W«ãfœÎfŸ.

M. K¡»akhdéõa§fëšvL¡f¥glnt©oabfhŸifKoÎfŸ.

Ï. mik¢rfbrayç‹r«gªj¥g£lKoÎfŸ.

<. M£Á¤Jiw Ãu¢ridfŸ Ô®¤Jit¡F« Ô®¥gha«, k¤Âa gâahs®

nj®thiza«, nj®jš Miza«, r£l¥go mik¡f¥g£LŸs FG¡fë‹

cW¥Ãd®ãakd«,k‰W«Ïjumik¢rf§fnshLbjhl®òilaFG¡fS¡F

cW¥Ãd®fŸãakd«.

c. ã®thf Ó®ÂU¤j« k‰W« Óçaš gâfŸ bjhl®òila bfhŸiffisKoÎ

brŒjš.

7.2.4 k¡fsit k‰W« khãy§fsit - jiyt®, Jiz¤jiyt®

ÏªÂa muÁayik¥Ã‹go, k¡fsit¡F mªj mitæ‹ cW¥Ãd®fŸ

ÏUtiu Kiwna mj‹ jiytuhfÎ«, Jiz¤jiytuhfÎ« nj®ªbjL¤jš

nt©L«. k¡fsit¤ jiytç‹ gjé fhèahf ÏU¡Fkhdhš, m¥gjé¡Fça

flikfismit¤Jiz¤jiyt®òçªJtUjšnt©L«.

86 87

ÏªÂa¡ FoauR¤ Jiz¤jiyt® j« gjé têæš khãy§fsit¤ jiytuhf

ÏU¥gh®.khãy§fsit,mªjmitæ‹cW¥Ãd®xUtiumj‹Jiz¤jiytuhf

nj®ªbjL¤jšnt©L«.

ÏªÂahé‹ k¡fsit¤ jiyt® gjé »£l¤j£l fhk‹°mit (House of commons) jiyt® ngh‹wJ. k¡fŸ mit¤jiyt® gjé mÂfhuK« bfsutK«

cilax‹whF«.

k¡fsitæ‹jiyt®th¡bfL¥Ã‹Koéšth¡FfŸrkdhfmikÍ«nghJ

k£L«th¡fë¥gh®.Ïj‰FKoÎbrŒÍ«th¡F(costing X£L) v‹Wbga®.

ÏU mitfS¡»ilna r£läa‰Wtj‰fhd fU¤J ntWghL njh‹W«nghJ

ÏUmitfŸTL«nghJ,k¡fsit¤jiyt®jiyikjh§Fth®.

k¡fsit¤ jiyt®, Jiz¤jiyt® M»nah® gjé t»¡F« cW¥Ãd®

k¡fsitæ‹cW¥ÃduhfÏU¥gJm‰W¥nghŒéo‹,mt®j«gjéiaé£lfYjš

nt©L«. mªj cW¥Ãd® mit¤ jiytuhf ÏU¥Ã‹, Jiz¤jiytU¡F«, mªj

cW¥Ãd® Jiz¤jiytuhf ÏU¥Ã‹ mit¤jiytU¡F«, j« ifbah¥gä£L

vG¤Jtêna bjçé¤J, j« gjéia é£L éy»¡ bfhŸsyh«. k¡fsitæ‹

m¥nghija mid¤J cW¥Ãd®fëš bgU«gh‹ikæd®, mªj mitæš

ãiwnt‰¿Í« mf‰w¥glyh«. m¤Ô®khd¤ij K‹bkhêaéU¡F« fU¤Âid¤

bjçé¤J¥ gÂdh‹F eh£fS¡F¡ Fiwahkš K‹d¿é¥ò¡ bfhL¤ÂU¤jš

nt©L«.

k¡fsitfiy¡f¥g£lÃ‹ò,mL¤jk¡fsitæ‹KjšT£l«bjhl§F«

tiuæš,mit¤jiyt®j«gjéiaé£Lmfynt©oaÂšiy.

7.2.5. ehlhSk‹w« (PARLIAMENT)

khãy§fŸ mit (RAJYA SABHA)

ÏªÂa ehlhSk‹w«,ÏªÂaFoauR¤jiytiuÍ«khãy§fŸmit, k¡fŸ

mitvd¥gL«Ïu©LmitfisÍ«bfh©LŸsJ.

khãy§fŸmit250¡FäfhjcW¥Ãd®fis¡bfh©lJ.ÏÂšg‹åUtiu

(12), Ïy¡»a«, m¿éaš, fiy k‰W« r_f nrit Ït‰¿š Áwªj m¿Î« mšyJ

mDgtK« bfh©lt®fis FoauR¤ jiyt® cW¥Ãd®fshf ãaä¥gh®. ÛjKŸs

238 cW¥Ãd®fŸ bt›ntW khãy§fëèUªJ« ôåa‹ Ãunjr§fŸ cŸgl

mªjªj khãy§fë‹ k¡fŸ bjhif¡F V‰g nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. khãy§fŸ

mit¡fhdnj®jškiwKfkhdJ.khãy§fë‹rh®ghfcW¥Ãd®fŸkhãy§fëš

nj®bjL¡f¥g£l r£lk‹w nguit cW¥Ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ.

Ït®fŸ é»jhrhu ÃuÂãÂ¤Jt Kiwia¥ Ã‹g‰¿ x‰iw kh‰W th¡fë¥ò _y«

nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. ôåa‹ Ãunjr§fŸ rh®ghf cW¥Ãd®fŸ ehlhSk‹w«

m›t¥nghJ éÂ¡F« éÂfë‹go nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. khãy§fŸ mit

fiy¥Ã‰F cŸshtÂšiy. _‹¿š xU g§F cW¥Ãd®fŸ Ïu©lh©LfS¡F

xU Kiw éyf, fhèahd Ïl§fS¡F Û©L« nj®jš eilbgW«. Mf Ïj‹

cW¥Ãd®fŸMWM©Lfhy«gjét»¥gh®fŸ.

88 89

ÏªÂaJiz¡FoauR¤jiyt®j‹Dilagjéæ‹mo¥gilæškhãy§fŸ

mitæ‹ jiytuhf¥ bghW¥ng‰gh®. nkY« xU Jiz¤jiyt® mªj mit

cW¥Ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥gLth®. Jiz¡FoauR jiyt® Ïšyhj fhy§fëš

Jiz¤jiyt®khãy§fŸmit¡Fjiyikjh§Fth®.

7.2.6 k¡fŸ mit (LOK SABHA)

k¡fŸ mit 552¡F äfhj cW¥Ãd®fis¡ bfh©lJ. 530 cW¥Ãd®fŸ

khãy§fëèUªJ«, 20 cW¥Ãd®fŸ ôåa‹ Ãunjr§fëèUªJ«

nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. k‰W«M§»nyh ÏªÂa r_f¤ÂdU¡F k¡fŸ mitæš

nghJkhdÃuÂãÂ¤Jt«»il¡f¥gléšiyv‹WFoauR¤jiyt®fUJthuhæ‹

mt® m¢r_f¤Âdçš ÏUtiu cW¥Ãd®fshf ãaä¥gh®. khãy§fë‹ k¡fŸ

bjhif¡FÏz§fcW¥Ãd®fŸfz¡»l¥g£Lnj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ.j‰nghJ

k¡fŸmit545cW¥Ãd®fis¡bfh©LŸsJ.

Ïilæš fiy¡f¥gléšiybaåš, k¡fŸ mitæ‹ gjé¡fhy« IªJ

M©L fhy« MF«. ÏU¥ÃD«, beU¡fo ãiyik (Emergency) Ãufld¥gL¤J«

fhy§fëšk¡fŸmitæ‹fhy¤ijX®M©L¡Fnk‰glhkY«beU¡foãiyia

KoÎ¡Fbfh©LtªjÃwFMWkhj¤Â‰Fnk‰glhkY«r£l¤ÂdhšÚ£o¡fyh«.

k¡fŸ mitæ‹ jiyt® (Speaker) ehlhSk‹w Kjš T£l¤Âš mit

cW¥Ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥gLth®. k‰W« mit, xU Jiz¤jiytiuÍ« (Deputy Speaker) nj®ªbjL¡F«. jiyt® Ïšyhj fhy§fëšmit¤ jiytuhf¥

bghW¥ng‰W¤Jiz¤jiyt®mitiael¤Â¡bfhL¥gh®.

ehlhSk‹wcW¥Ãduhtj‰FxUt®ÏªÂa¡FokfdhfÏU¤jš nt©L«.

khãy§fŸ mitæ‹ cW¥Ãd®fŸ K¥gJ taJ¡F¡ FiwahkY«, k¡fŸ mit

cW¥Ãd®fŸÏUg¤ijªJtaJ¡FFiwahkY«ÏU¤jšnt©L«.TLjšjFÂfŸ

m›t¥nghJehlhSk‹w¤Âdhšr£l¤Â‹_y«m¿é¡f¥gL«.k¡fŸmit¡Fça

cW¥Ãd® eh£o‹ vªj¤ bjhFÂæèUªJ« ngh£oæ£L nj®ªbjL¡f¥glyh«.

khãy§fŸ mitæ‹ m§f¤Âduhtj‰F xUt® vªj khãy¤Â‰F nj®ªbjL¡f¥

gL»whnuhmªjkhãy¤ÂšgÂÎbrŒa¥g£lth¡fhsuhfÏU¤jšnt©L«.

ehlhSk‹w¡ T£l¤bjhl®fŸ (SESSIONS OF PARLIAMENT)

muÁayik¥Ã‹go ehlhSk‹w« xU M©oš FiwªjJ Ïu©L Kiw

T£l¥gl nt©L«. Ïu©L T£l§fS¡F« Ïilæš MW khj§fS¡F äfhkš

Ïilbtë ÏU¡F« tifæš FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w T£l¤ij¡ T£l

MizæLth®.eilKiwæšehlhSk‹w«M©o‰F_‹WKiwT£l¥gL»wJ.

1.tuÎ-bryÎm¿¡ifT£l¤bjhl®-bghJthfÃ¥utçkhj¤ÂšTL«.

2.gUtfhy¡T£l¤bjhl®-bghJthf#&iykhj¤ÂšTL«.

3.Fë®fhy¡T£l¤bjhl®-bghJthfet«g®khj¤Âšbjhl§»eilbgW«.

Kjš T£l¤bjhlçš mjhtJ tuÎ - bryÎ m¿¡if (g£b#£)

T£l¤bjhlçš, ehlhSk‹w ÏU mitfisÍ« T£o, FoauR¤ jiyt® ciu

88 89

ãfœ¤Jth®.ÏªjT£l¤bjhlçnyna,ÏuæšnttuÎ-bryÎk‰W«bghJtuÎ-

bryÎÛJéthj«el¤ÂmitV‰W¡bfhŸs¥gL«.

ehlhSk‹w¤Â‹ gâfŸ (FUNCTIONS OF PARLIAMENT)

ehlhSk‹w« gyju¥g£l gâfŸ òçªJtU»wJ.

1. r£l«Ïa‰Wjš.

2.ãUthfnk‰gh®it.

3.tuÎ-bryÎm¿¡ifãiwnt‰Wjš.

4.bghJk¡fë‹Fiwfisngh¡Fjš.

5.K‹nd‰wÂ£l§fiscUth¡Fjš.

6.g‹dh£LcwÎfis¥guhkç¤jšngh‹wgâfisM‰¿tU»wJ.

muÁayik¥Ã‹go mÂfhu¥ Ãçéid mo¥gilæš r£l§fŸ Ïa‰WtÂš

ehlhSk‹w¤Â‰nf mÂfhu§fŸ tH§f¥g£LŸsd. Áy Nœãiyfëš

khãy§fS¡FxJ¡f¥g£oU¡F«mÂfhu¤ÂY«ehlhSk‹w«r£l«Ïa‰w¡TL«.

FoauR¤jiyt®ÛjhdF‰w¢rh£LfisérhuizbrŒtj‰F«,c¢rÚÂk‹w¤Â‹

ÚÂgÂfisÍ«, ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂfisÍ« gjé Ú¡f« brŒaÎ«, jiyik nj®jš

MizaiuÍ« k‰W« ÏªÂa¡ fz¡fhŒt® - jiyik¤ jâ¡ifa® (Comptroller and Auditor - General of India) M»nahiu muÁayik¥Ã‹ tiuaW¡f¥g£l

têKiw¥gogjéÚ¡f«brŒaÎ«ehlhSk‹w¤J¡FmÂfhu«tH§f¥gLŸsJ.

r£läa‰wehlhSk‹wÏUmitfë‹x¥òjiy¥bgwnt©L«.ÏU¥ÃD«,

ãÂknrhjhit¥bghW¤jtiuk¡fŸmitæ‹x¥òjnyKothdJ.ãÂknrhjh¡fŸ,

khãy mitædhš 14 eh£fŸ k£Lnk jhkj¥gL¤j¥glyh«. ju¥bgW« r£l«

brŒÍ« cçik ehlhSk‹w òduhŒÎ¡F« f£L¥gh£o‰F« c£g£lJ. r£l§fŸ

Ïa‰W«mÂfhu§fnshL ehlhSk‹w¤Â‰FmuÁayik¥ò ÂU¤j« bfh©LtU«

mÂfhuK«tH§f¥g£LŸsJ.

ehlhSk‹w«brayh£Á¡FGé‹ÛJnfŸéfŸ,Jiz¡nfŸéfŸnf£gj‹

_ykhfÎ«, x¤Âit¥ò¤ Ô®khd« _ykhfÎ«, Ô®khd§is éthÂ¤J mt‰iw

ãiwnt‰Wtj‹_ykhfÎ«,f©ld¤Ô®khd«ãiwnt‰Wtj‹_ykhfÎ«mšyJ

e«Ã¡ifæšyh¤Ô®khd«bfh©LtUtj‹_ykhfÎ«f£L¥gh£oidbrY¤jyh«.

ehlhSk‹w¤Â‹gâfŸgyj‹ikbfh©litk£Lkšy,äFÂahditÍ«

Tl. mjdhš x›bthU r£l¤Â‰F« mÂf neu« xJ¡fnth, T®ikahf¡ ftd«

brY¤jnth KotÂšiy. m›thnw ÃwgâfS¡F« nghÂa ftd« brY¤j

KotÂšiy. vdnt knrhjh¡fŸ gçÓyid¡fhf ehlhSk‹w FG¡fS¡F

mD¥gL»‹wd.

90 91

k¡fsit, khãy§fŸ mit - ntWghL:

1. k¡fsit cW¥Ãd®fŸ neuoahf k¡fŸ _y« (taJtªnjh® th¡Fçik)

nj®ªbjL¡f¥gl khãy§fŸ mit cW¥Ãd®fŸ r£lk‹w cW¥Ãd®fŸ _y«

nj®ªbjL¡f¥gL»wh®fŸ.(é»jhurÃuÂãÂ¤JtKiwia¥Ã‹g‰¿x‰iwkh‰W

th¡fë¥ò_y«)

2. k¡fŸ mitæ‹ gjé¡fhy« 5 M©LfshF« khãy§fŸ mit fiy¥Ã‰F

cŸshtÂšiy.

3. mik¢ruit k¡fŸ mit¡F bghW¥òilajhf. ÏU¡»wJ. ãÂ knrhjh¡fŸ

k¡fŸ mitæš jh‹ m¿Kf¥gL¤j¥gl nt©L«. eh£o‹ ãUthf¤ij

el¤Jtj‰FnjitahdãÂiak¡fŸmitjh‹tH§F»wJ.

4. ôåa‹ murh§f§fS¡F« khãy§fS¡F« bghJthd x‹W mšyJ mj‰F

xnu mid¤ÂªÂa gâfis cUth¡FtJ eh£o‹ eyD¡F¤ njitahdJ

mšyJ cfªjJ vd khãy§fŸmit fUJkhdhš ehlhSk‹w« r£l¤Âdhš

m›thnwbrŒayh«.

7.2.7 c¢rÚÂk‹w« (SUPREME COURT)

c¢rÚÂk‹w¤Â‹ mik¥ò

ÏªÂa c¢rÚÂk‹w« xU jiyik ÚÂgÂiaÍ« k‰W« ÏUg¤ijªJ

ÚÂgÂfisÍ« bfh©oU¡F«. jiyik ÚÂgÂÍ« k‰w ÚÂgÂfS« FoauR¤

jiytuhšãaä¡f¥gLth®fŸ.ÚÂgÂfisãaä¡F«nghJFoauR¤jiyt®c¢rÚÂ

k‹w¤Â‹jiyikÚÂgÂiafyªJMnyhÁ¤JKobtL¥gh®.

muÁayik¥Ã‹go c¢rÚÂk‹w ÚÂgÂ¡F Ã‹tU« jFÂfŸ mtÁabkd

fUj¥gL»wJ.


2. X® ca®ÚÂk‹w¤Ânyh Ïu©L mšyJ mt‰¿‰F nk‰g£l ÚÂk‹w§fënyh

bjhl®ªJIªjh©LfS¡FFiwahkšÚÂgÂahfÏUªjtuhfÏU¡fnt©L«.

mšyJ

3. X® ca®ÚÂk‹w¤Ânyh, Ïu©L mšyJ mt‰¿‰F nk‰g£l ÚÂk‹w§fënyh

FiwªjJg¤jh©LfŸtH¡f¿PuhfÏUªjtuhfÏU¡fnt©L«.mšyJ

4. FoauR¤ jiyt® fU¤Â‹go jå¢Áw¥ò thŒªj r£léaš ãòzuhf ÏU¤jš

nt©L«.

c¢rÚÂ k‹w¤Â‹ ÚÂgÂfŸ mWg¤ijªJ taJ ãiwÎ bgW«tiu gjé

t»¥gh®fŸ.

c¢r ÚÂk‹w¤Â‹ jiyik Ïl« ošèæš cŸsJ. ÏU¥ÃD« ÏªÂahé‹

jiyikÚÂgÂÏªÂaFoauR¤jiytç‹x¥òjšbg‰WÚÂk‹w¤ijÃwÏl¤Ânyh

mšyJÏl§fënyhj‰fhèfÏU¥Ãlkhf¡bfh©LbrašgL¤jyh«.

90 91

c¢r ÚÂk‹w¤Â‹ mÂfhu tu«ò (JURISDICTION OF SUPREME COURT)

1. Kjny‰òmÂfhutu«ò

2.nk‹Kiwp£LmÂfhutu«ò

3.MnyhridmÂfhutu«ò

4.ÚÂ¥nguhizmÂfhutu«ò

5.Ï‹dÃwmÂfhutu«ò

1. Kjny‰ò mÂfhu tu«ò (Original jurisdiction)

ÏªÂa muÁayik¥ò c¢rÚÂk‹w¤Â‹ Kjny‰ò mÂfhu tu«Ã‰F£g£l

tH¡FfisÑœ¡f©lthWTW»wJ.

m. ÏªÂa murh§f¤Â‰F«, xU khãy« mšyJ gy khãy§fS¡F« Ïilna

vG«tH¡F,mšyJ.

M. xUòw«, ÏªÂa murh§fK« VnjD« khãy« mšyJ khãy§fS« kWòw«

Ã¿bjhUkhãy«mšyJkhãy§fŸÏt‰¿‰»ilnavG«tH¡FmšyJ

Ï. Ïu©LmšyJmt‰¿‰Fnk‰g£lkhãy§fS¡FÏilnavG«tH¡F

mo¥gil cçikfŸ brayh¡FtJ bjhl®ghd tH¡FfŸ c¢rÚÂk‹w¤Â‹

Kjny‰òmÂfhutu«ò¡Fc£g£lit.

2. nkšKiwp£L mÂfhu tu«ò (Appellate Jurisdication)

c¢rÚÂk‹w« jh‹ÏªÂahénynaÏWÂahd nkšKiwp£L ÚÂk‹wkhF«.

khãy§fë‹ ca®ÚÂ k‹w§fë‹ Áéš (cçikæaš) k‰W« »çädš (F‰wéaš)

tH¡Ffë‹ Ô®¥òfS¡F vÂuhf c¢rÚÂ k‹w¤Â‰F KiwpL brŒayh«.

F¿¥Ã£l tH¡Ffëš muÁayik¥Ã‹ bghUŸ F¿¤J bjëthd r£l¥ Ãu¢Áid

cŸsJ vd ca®ÚÂk‹w« rh‹W tH¡»dhy‹¿ c¢rÚÂk‹w« mªj tH¡if

V‰W¡ bfhŸshJ. ca®ÚÂk‹w« Ï¤jifa rh‹WfŸ tH§féšiy v‹whY«

c¢rÚÂk‹w«ÏªÂavšiy¡F£g£lvªjÚÂk‹w«mšyJÔ®¥gha¤Â‹ (Tribunal) j©lid¡bfÂuhfÎ«,f£lis¡bfÂuhfÎ«jåmDkÂtH§fyh«.

Áéš tH¡F bjhl®ghfÎ« ca®ÚÂk‹w¤Â‹ Ô®¥ò¡F vÂuhf

c¢rÚÂk‹w¤Â‰FnkšKiwpLbrŒayh«.F‰wéaštH¡Fbjhl®ghfÎ«,ÏªÂa

všiy¡F£g£lvªjca®ÚÂk‹w¤Â‹ÏWÂc¤juÎ¤bfÂuhfÎ«mšyJF‰wéaš

tH¡»š tH§f¥g£l j©lid¡F vÂuhfÎ« c¢rÚÂ k‹w¤Â‰F nkš KiwpL

brŒayh«.

3. Mnyhrid mÂfhu tu«ò (Advisory Jurisdiction)

xU tH¡F r£lés¡f« bjhl®ghd mšyJ ntW vªj m«r« F¿¤J«

bghJ K¡»a¤Jt« thŒªjJ v‹W FoauR¤ jiyt® fUÂdhš mJ bjhl®ghd

c¢rÚÂk‹w¤Â‹ fU¤Jiuia¥ bgWjt‰fhf mD¥gyh«. mªj mÂfhu¤ij

muÁayik¥òFoauR¤jiytU¡FtH§»ÍŸsJ.

92 93

4. ÚÂ¥nguhiz mÂfhutu«ò (Writ Jurisdiction)

ÏªÂamuÁaiy¥Ã‹ éÂ 32š tH§f¥gL«cçik kåjå‹ÏUjaK«

cæ®r¡ÂÍ« MF«. Ï›Îçik _y« jåkåjå‹ cçikÍ« RjªÂuK«

ghJfh¡f¥gL»‹wd. c¢rÚÂk‹w« Ñœ¡f©l ÚÂ¥nguhizfŸ Ãw¥Ã¥gj‰F

mÂfhu«cilaJ.

1)M£bfhz®é¥òÚÂ¥nguhiz

2)braYW¤JÚÂ¥nguhiz

3)jilÍW¤JÚÂ¥nguhiz

4)be¿Kiw¡nf£òÚÂ¥nguhiz

5)jFÂédÎÚÂ¥nguhiz

1) M£bfhz®é¥ò ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF HABEAS CORPUS)

jtwhf xUt® fhtèš it¡f¥g£lhš mtU¡F ÚÂ tH§F« ÚÂk‹w«

fhtèš it¤j mÂfhç¡nfh mšyJ murh§f¤Â‰nfh Miz tH§» fhtèš

it¡f¥g£ltiuÚÂk‹w¤Â‹K‹bfh©Ltu¢brŒtjhF«.fhtèšit¡f¥g£lJ

rçvdãaha¥gL¤jnt©oaJfhtšJiwæ‹flik.ÏšiynašmtiuéLjiy

brŒant©L«.

2) braYW¤J ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF MANDAMUS)

brŒa¤jt¿a xU F¿¥Ã£l braiy cldoahf brŒa¡nfhç ÚÂk‹w«

MizÃw¥Ã¥gjhF«.Ï›thizÃw¥Ã¡f¥g£lJ«F¿¥Ã£lmYty®m¢braiy

cldoahf¢brŒant©oatuh»wh®.

3) jilÍW¤J ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF PROHIBITION)

ÚÂk‹w« X® mÂfhç¡F Miz Ãw¥Ã¤J, mtuJ všiy¡F£glhj xU

braiybrŒahÂU¡FkhWMizÃw¥Ã¥gjhF«.

4) be¿Kiw¡nf£ò ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF CERTIORARI)

ÚÂk‹w« jdJ Ñœ¥g£l xU mÂfhç¡nfh mšyJ ÚÂk‹w¤J¡nfhMiz

Ãw¥Ã¤J, F¿¥Ã£l ÚÂk‹w brašKiwfisÍ«, mJ bjhl®ghdMtz§fisÍ«

jd¡nfh mšyJ cça mÂfhç¡nfh kh‰w¢ brŒJ ãahakhd gçÓyid¡F

mD¥g¢brŒtjhF«.

braYW¤J ÚÂ¥ nguhiz elto¡if vL¡f nt©L« v‹W«, jilÍW¤J

ÚÂ¥nguhizelto¡ifvL¡fnt©lh«v‹gJ«MF«.braYW¤JÚÂ¥nguhiz

ÚÂ¤Jiw v‹W k£Lkšyhkš ã®thf¤Jiwæ‹ mÂfhu¥bghW¥Ãš ÏU¥gt®fŸ

nkš elto¡if vL¡f tê brŒ»wJ. Mdhš jilÍW¤J ÚÂ¥nguhiz k‰W«

be¿Kiw nf£ò ÚÂ¥nguhiz ÚÂ mšyJ ÚÂ¤JiwnahL bjhl®òila mÂfhu«

brY¤JnthU¡FvÂuhfga‹gL¤j¥gL»wJ.

92 93

5) jFÂédÎ ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF QUOWARRANTO)

ghÂ¡f¥g£lxUegç‹ãahakhdnfhç¡ifæ‹mo¥gilæšmurh§f¤Â‹

mYty® xUtiu mt® vªj mo¥gilæš F¿¥Ã£l gjéia t»¡»wh® v‹gij¤

bjëÎ¥gL¤j¡nfhU«ÚÂk‹w¤Â‹c¤juthF«.

m. m›tYty® murh§f mYtuhfÎ« mtUila gjé r£l mo¥gilæš

mšyJmuÁašr£lmo¥gilæšV‰gL¤j¥g£oU¡fnt©L«.

M. m›tYty®, k‰wtUila éU¥g¤Â‰F Ïz§fnth mšyJ mt®

brhšYgt‰iw ãiwnt‰W« ntiy Mshfnth Ïšyhkš rh®Ãšyhj cWÂahf

V‰gL¤j¥g£lmYtyuhfÏU¡fnt©L«.

Ï. m›tYty® ãaä¡f¥g£lJ muÁayik¥ò mšyJ r£l« mšyJ r£l«

rh®ªjÃu¢Áidr«gªj¥g£ljhfÏU¡fnt©L«.murh§fmYtšfŸM¡»uä¥ig

vÂ®¤JghJfh¡F«mÂfhu«ä¡fjhfjFÂédÎMizfUj¥gL»wJ.

5. Ï‹dÃw mÂfhu tu«ò (Miscellaneous Jurisdiction)

m. ‘c¢rÚÂk‹w«’ xU gÂÎ (Court of record) ÚÂk‹wkhf ÏU¡F«.

nkY« mj‹ Mizfis mtkÂ¥nghiu¤ j©o¡F« mÂfhu« mid¤ijÍ«

cilajhfÎ«ÏU¡F«.

M. c¢rÚÂk‹w¤jhš m¿é¡f¥g£l Ô®¥òfŸ ÏªÂa všiy¡F£g£l všyh

ÚÂk‹w§fisÍ«f£L¥gL¤J«.

Ï. FoauR¤ jiyt® x¥òjš bg‰W ÚÂk‹w elto¡iffisÍ«

brašKiwfisÍ« xG§FgL¤Jtj‰fhf éÂfis Ïa‰w c¢rÚÂk‹w« mÂfhu«

bg‰WŸsJ.

<. c¢rÚÂk‹w« jd¡F¡ Ñœ¥g£l mYty®fŸ, gâahs®fŸ M»nahiu

f£L¥gL¤jtšyJ.

r£l mYty®fŸ k‰W« k¤Âa r£l braè (Law Officers and the Central Law Agency)

k¤Âa muR jiyik tH¡FiuP® (Attorney General)

nk‰Tw¥g£l mYty®fŸ midtU« muÁaš r£l éÂ 76æ‹ go

FoauR¤jiytuhš ãaä¡f¥gL»‹wd®. Ït®fŸ x›bthUtU« mtut® Jiwia

rh®ªjmYtšfŸ,flikfŸeilKiwfŸk‰W«mit¥g‰¿ar£ló®tãiyik¥g‰¿

njit¥gL« nghnjh mšyJ nf£L bfhŸS«nghnjh, FoauR¤ jiytU¡F

MnyhridTW«gâia¢brŒ»wh®fŸ.

bghJ tH¡f¿P® ÏªÂa ôåaåš r£l« r«gªjkhd Jiwæ‹ äf ca®ªj

mYty®Mth®.mtUilagâfisãiwnt‰Wtj‰FmšyJgâfŸr«gªj¥g£l

tH¡FfŸ ÚÂk‹w§fëšérhuiz eilbgW« nghJmit v¤jifa ÚÂk‹wkhf

ÏUªjhY«m§FjhndneçšM#uh»tH¡FérhuizæšcjÎtj‰FmDkÂÍ«

cçikÍ«cilat®.

94 95

bghJ tH¡f¿P® FoauR¤ jiytUila éU¥g« cŸstiu gjéæš

ÏU¥gh®. mt® mDkÂ¡F« CÂa¤ij m›t¥nghJ bgWth®. bghJ tH¡f¿Piu

mL¤JÏ‹D« xUÏªÂamuR tH¡FF¿¥òfŸ jahç¥gt® (Solicitor General of India) cŸsh®.

7.2.8 ÏªÂa muÁaš f£ÁfŸ

gÂndhwh« tF¥ò ghlüèš muÁaš f£ÁfŸ njh‰w«, njit, és¡f«,

tiffŸ vL¤Jiu¡f¥g£LŸsd. nkY« nj®jš Miza«, mj‹ mÂfhu§fS«,

gâfS«vL¤J¡Tw¥g£LŸsd.Ïªj¥ghlüèšnjÁa¡f£ÁfŸ,khãyf£ÁfŸ

M»at‰¿‹mik¥òk‰W«Ïy¡FfS«,F¿¡nfhŸfS«éçthf¡Tw¥g£LŸsd.

muÁaš f£ÁfŸ goãiy mik¥Ãyhd f£lik¥ig¥ bg‰WŸsd. f£ÁfŸ

jd¡Fça mo¥gilahd r£l¤ij¥ bg‰WŸsd. m¢r£l¤Â‰F£g£L f£Áæ‹

f£lik¥ò cUth¡f¥gL»‹wJ. mj‹ nkš ãiyæš, jiyt® xUt® ÏU¡fyh«.

mtU¡FJizòçabrayhs®fŸk‰W«bghUshs®fŸÏU¥gh®fŸ.eh£o‹gšntW

ãiyfëY« muÁaš f£ÁfŸ jkJ khehLfŸ cça fhyf£l§fëš el¤J»‹wd.

Ï¤jifa khehLfŸ f£Á¤ bjh©l®fŸ f£Á¡fhf ãÂÂu£lÎ«, k¡fë‹MjuÎ

Âu£lÎ« cgnahf¥gL¤j¥gL»wh®fŸ. ÏªÂahéš »£l¤j£l, všyh muÁaš

f£ÁfS«ÏªjKiwia¥Ã‹g‰W»‹wd.

x›bthU eh£oY« gy muÁašf£ÁfŸ brašgL»‹wd. m›thW gy

muÁaš f£ÁfŸ brašgLtj‰F mt‰W¡F Ïilna cŸs fU¤ÂašfŸ k‰W«

Ïy¡FfŸ MF«. fU¤ÂašfŸ k‰W« Ïy¡FfŸ muÁaš f£ÁfŸ Ïa§Ftj‰F

K¡»akhditahF«.

ÏªÂahmÂfk¡fŸbjhifbfh©läf¥bgçaehlhF«.k¡fëilna Ïd,

bkhê, kj«, tUthŒãiy, r_f ãiy ntWghLfŸ cŸsd. vdnt bghJthd xU

mik¥òcUthtJfod«. ÏJf£ÁfS¡F«bghUªJ«.ÏªÂahéšnjÁa ,khãy

muÁašf£ÁfŸcŸsd.mt‰iw¥g‰¿fh©ngh«.

ÃbuŠR m¿Puhd onuÁ (1754 - 1836) v‹gtuhš fU¤Âaš v‹gJ

brhšyh¡f« brŒa¥g£lJ. k¡fSila Ïy£Áa§fŸ, cWÂ¥ghLfŸ, e«Ã¡iffŸ

k‰W« fU¤J¡fŸ M»at‰¿‹ bjhF¥Ãid¡ fU¤Âaš F¿¥ÃL»‹wJ.

murh§f¡ nfh£ghL x‹iwÍ«, muÁaš elto¡if¡Fça ãfœ¢Á¤ Â£l¤ijÍ«

cUth¡Ftj‰F¡ fU¤Âaš brašÂwid tH§F»‹wJ. muÁaš nfh£ghL k‰W«

muÁaš j¤Jt« M»at‰iw¥ nghš mšyhkš, elto¡if¡FçabjhU ãfœ¢Á¤

Â£lkhŒfU¤ÂašÂfœ»‹wJ.

muÁaš rh®ªj fU¤ÂašfŸ gythF«. mitfSŸ njÁa«, k¡fsh£Á,

rkj®k«, kj¢rh®Ã‹ik¤Jt«, äjthj«, bghJÎilik, Kjyhë¤J« ngh‹wit

F¿¥Ã£l¤j¡fjhF«. gytifæyhdmuÁašf£Áfë‹Ïy¡FfŸ,F¿¡nfhŸfŸ,

bfhŸiffŸ k‰W« gšntW ãfœ¢Á¤ Â£l§fëš thæyhf fU¤ÂašfŸ

bra‰gh£il¥bgW»‹wd.

94 95

ÏªÂa¤ njÁa¡ fh§»u°

ÏªÂa¤njÁa¡fh§»u°äf¥gHikahdmuÁašf£ÁahF«.mJV.X.ïô«

v‹gtuhš 1885 M« M©L or«g® Â§fŸ, 28 M« ehëš ãWt¥g£lJ. fh§»u°

f£Áæ‹tuyhWRjªÂu¥nghuh£l¤Â‹tuyhwhfcŸsJ.muÁašRjªÂu«v‹D«

bghJthdF¿¡nfhismilÍ«bghU£LgšntWgFÂfëèUªJ«k¡fŸfh§»u°

f£Áæ‹ Ñœ mâÂu©ld®. vdnt, Ãç£oZfhu®fŸ 1947 M« M©L Mf°L¤

Â§fŸ 15M« ehs‹W eh£ilÍ«mÂfhu¤ijÍ«fh§»uìl«x¥gil¤jd®.mªj

ehŸ Kj‰bfh©L, Ïu©L Ïilbtëfis mšyJ FW»a fhy všiyfis¤

jé®¤JV‰w¤jhHI«gJM©LfshŒ¡fh§»u°ikamurh§f¤ÂšmÂfhu¤Âš

ÏUªJtU»‹wJ. 1967M«M©LtiuVw¤jhHmid¤JÏªÂakhãy§fëY«

mÂfhu¤Âš ÏUªjJ. fhªÂí, #tA®yhš neU, Ïuhrnfhghy¢rhça®, F. fhkuhr®,

ÂUkÂ. ÏªÂuh fhªÂ, uhÉ› fhªÂ, Ã.é. euÁ«kuh› k‰W« gy® fh§»u° f£Á¤

jiyt®fŸ Mt®. ÏªÂa¤ njÁa¡ fh§»u° f£Á¥ ÃsÎfŸ gyt‰iw¢ rªÂ¤J

cŸsJ.mj‹nj®jšÁ‹d«‘if’MF«.

fh§»uì‹ mik¥ò

fh§»u°f£Áæ‹j‰nghijamik¥ò 1920M«M©Leh¡óçšeilbg‰w

T£l¤bjhlçštotik¡f¥g£lJ.mÂšTw¥g£LŸsj‰FÏz§f (1) fh§»uì‹

ca®k£l mik¥ghf mid¤J ÏªÂa¡ fh§»u° fä£o (FG) mikªJŸsJ.

(2) Ïj‰F mL¤j mik¥ghf¡ fh§»u° bra‰FG cŸsJ. Ïj‹ cW¥Ãd®fŸ

mid¤J ÏªÂa¡ fh§»u° FGédhš nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. Ïªj mik¥ò

mik¢ruitia¥ nghš cŸsJ. bghJthf, äf _¤j¡ fh§»u°fhu®fŸ Ïªj

mik¥Ã‰F¤ nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. (3) ehlhSk‹w¡ FG v‹w jå¥g£l

mik¥ò x‹W« cŸsJ. fh§»u° jiytiuÍ« nr®¤J MW cW¥Ãd®fis mJ

bfh©LŸsJ. (4) fh§»u° bra‰FGé‹ Ñœ x›bthU khãy¤Â‰bfd, Ãunjr¡

fh§»u°FGx‹WmikªJŸsJ.Ïªjmik¥ò,jd¡bfdxUjiytiuÍ«,braš

cW¥Ãd®fisÍ« bg‰WŸsJ. (5) x›bthU kht£l¤Â‰Fbkd, kht£l¡ fh§»u°

FG¡fŸ (khãy fh§»u° FGé‹ Ñœ mikªJŸsd. Ïj‰F¡ Ñœ ãiyæš Áy

FG¡fS« k‰W« (6) k©ly¡ fh§»u° FG¡fS« cŸsd. gÂbd£L mšyJ

mj‰Fnk‰g£ltaij¡bfh©lvªjxUegU«fh§»uì‹mo¥gilcW¥Ãduhf

KoÍ«.

fh§»uì‹ fU¤Âaš

RjªÂu¤J¡F K‹d® njÁa¢ RjªÂu« miltij¡ fh§»u° jiyaha

F¿¡nfhshf¡ bfh©oUªjJ. våD«, RjªÂu¤Â‰F¥ Ã‹d® fh§»uì‹

bfhŸifæY« brašÂ£l§fëY« xU kh‰w« V‰g£lJ. tF¥ò mšyJ

t®¡f ngjk‰w, k¡fsh£Á¢ rKjha« x‹¿id mik¡F« F¿¡nfhŸ 1955š

m¿é¡f¥g£lJ.Ï¡F¿¡nfhS¡bfd, fh§»u°f£Áæ‹Mto¡T£l¤ bjhlçš

‘‘rkj®k¥gh§»yhdrKjha«’’v‹D«Ô®khd«x‹WV‰W¡bfhŸs¥g£lJ.eh£oš

ãyÎ« khWgL« njitfS¡F¥ bghU¤jkhd ntW gy bfhŸiffisÍ« braš

Â£l§fisÍ«fh§»u°f£ÁjGéaJ.

96 97

ÏU¥ÃD« f£Áæ‹ bfhŸiffëš 1990 M« M©L Kjš Ôéu kh‰w§fŸ

V‰g£ld. Ãujk mik¢r® ÂU.Ã.é.euÁ«kuh› jiyikæyhd murh§f«

K¡»akhd Áy bghUshjhu Ó®ÂU¤j§fis Mu«Ã¤ÂUªjJ. ÏitÍ« Ïju

kh‰w§fS«rkj®krkjha¡bfhŸif¡FK¡»a«juéšiy,tçéÂ¤jš,bjhêš

KjèaitfŸ brŒtj‰F mDkÂ jUjš ngh‹wt‰¿‰F Ã‹g‰w¥g£l fLikahd

éÂKiwfŸjs®¤j¥g£ld.RU¡fkhf¢brhšynt©Lbkåšjåah®kakh¡Fjš,

jhuhskakh¡Fjšk‰W«cyfkakh¡Fjšv‹WÃugykhfÏUªjKiwfisÏªÂah

Ã‹g‰wMu«Ã¤jJ. 1996«M©L¡FÃwFtªjfh§»u°f£Ámurh§f«mšyhj

všyh f£Á murh§f§fSnk Ï«Kiwfis Ã‹g‰wnt©oaJ mtÁakhæ‰W.

2004 M«M©L nk khj« Kjš gjé¡F tªÂUªj Ãujk® lh¡l® k‹nkhf‹Á§

jiyikæyhdmurh§fK«nknybrhšy¥g£lbfhŸiffis¥Ã‹g‰¿tªjJ.2009

M«M©Lnkkhj«elªjghuhSk‹wbghJ¤nj®jèškWgoÍ«lh¡l®k‹nkhf‹

Á§ jiyikæyhd murh§f« gjé V‰W brašg£L tªjJ. Ï›thW khWjšfŸ

V‰g£l nghJ« fh§»u° f£Á k‰W« Ïju f£Á murh§f§fŸ všyhnk Iªjh©L

Â£l§fŸmo¥gilæšK‹nd‰w«V‰gL¤J«Kiwia¥bjhl®ªJ¥Ã‹g‰¿d.

RjªÂu« bg‰wJKjšÏ‹WtiuæY« fh§»u° f£Á jiyikæyhdmuR

ÃujkkªÂç#tA®yhšneUmt®fŸfhy«KjšÏªÂahitR‰¿ÍŸsehLfSl‹

e£òwÎ bfhŸifna Ã‹g‰¿ tU»wJ. c¢r mÂfhu« cila mbkç¡f murh§f«

k‰W«nrhéa¤ôåa‹ngh‹wehLfSl‹fh§»u°f£Ámurh§f«eLãiyik¡

bfhŸifiaÍ«mânruhbfhŸifiaÍ«fil¥Ão¤JtªÂU¡»wJ.

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á

ÏªÂahéš äf¥ gHik thŒªj Ïu©lhtJ f£Áahf¥ bghJÎilik¡ f£Á

Âfœ»‹wJ. 1924 M« M©oš mJ ãWt¥g£lJ. Mdhš, mJ ãWt¥g£l ÃwF,

cldoahf, Ãç£oZ ÏªÂa murh§f¤jhš jil brŒa¥g£lJ. Ïj‹ éisthf,

bgUthçahd bghJÎilik¡ f£Á¤ bjh©l®fŸ, fh§»uì‹ thæyhf¤ jkJ

gâæid¤ bjhl®ªJ M‰¿d®. 1942š eilbg‰w ‘‘btŸisand btënaW’’

vD« Ïa¡f¤ij vÂ®¤jjhY«, Ïu©lh« cyf¥nghiu Mjç¤j fhuz¤jhY«

bghJÎilik¡ f£Áæ‹ ÛJ éÂ¡f¥g£oUªj jil 1943-š Ú¡f¥g£lJ.

mJtiu, bghJÎilik¡ f£Á r£l¤Â‰F¥ òw«ghd X® mik¥ghf ÏUªjJ.

RjªÂu¤J¡F¥Ã‹, jdJ ãiyia¥ bghJÎilik¡ f£Á kh‰¿aJ. mçthSl‹

Toabe‰fÂ®fŸÏªÂa¥bghJÎilik¡f£Áæ‹nj®jšÁ‹dkhF«.

mik¥ò« fU¤ÂaY«

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á cyf¥ bghJÎilik Ïa¡f¤Â‹ xU cW¥ò

MF«. njÁa¡ f£Áfëš x‹bwd mJ m§Ñfç¡f¥g£LŸsJ. våD«, nfus«,

nk‰Ft§fhs«,ÂçòuhM»akhãy§fëšk£L«mJbršth¡F¡bfh©LŸsJ.

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Áæ‹ mik¥ò 1958š mä®jruÁš eilbg‰w

kheh£oš Ô®khå¡f¥g£lJ. ngh®, òu£Á k‰W« Ôéu¡ fU¤Âaiy¡ iféL«

bghU£L f£Áæ‹ muÁayik¥ò kh‰w« brŒa¥g£lJ. f£Áæ‹ F¿¡nfhŸfis

miltj‰bfd r£l k‹w tifæyhd k¡fsh£Á Kiw V‰W¡ bfhŸs¥g£lJ.

96 97

f£Áæ‹ f£lik¥ò, k¡fsh£Á Kiwæyhd ika mÂfhu xUä¥ò¡ bfhŸifæ‹

ÛJ mikªJŸsJ. cŸ f£Á #dehaf«, ika¤ jiyik M»a ãaÂfë‹ ÛJ

nk‰brh‹d bfhŸif ãyÎ»‹wJ. f£Á¡FŸ mj‹ elto¡ifia¤ jL¤J

ãW¤Jtj‰bf‹WãyÎ«th¡Fthj¢RjªÂu¤ijcŸf£Á¢#dehaf«vdbghUŸ

F¿¡»‹wJ. thj§fis mL¤J, brašÂ£l« x‹iw¤ jiyik Ô®khå¤jÎl‹,

f£Áæ‹cW¥Ãd®fŸxG§F¡ f£L¥gh£il¡ fil¥Ão¤J, têfh£L be¿fS¡F

c£g£LbrašgL»‹wd®.

f£Áæ‹ Jt¡fãiy, mik¥ò ‘»is’ v‹W miH¡f¥gL»‹wJ. »uhk«,

gŠrha¤J, efuh£Á¥ ÃçÎ, bjhê‰rhiy ngh‹w gyt‰¿‹ mo¥gilæš mJ

mikªJŸsJ. f£Áæ‹ bfhŸif üšfis é‰gid brŒjš, f£Á cW¥Ãd®

f£lz§fis tNè¤jš ngh‹wit mj‹ gâfshF«. f£Á¡ »isæ‹ nkš

ãiyfëšt£lhuk‹w«,kht£lk‹w«,khãyk‹w«k‰W«njÁak‹w«M»ait

cŸsd.f£Áæ‹muÁayik¥ig¢brašgL¤Jjš,f£ÁkhehLfis¡T£Lé¤jš

k‰W« ika ã®thf¡ FGé‰F¤ nj®jiy el¤Jjš ngh‹w x›bthU K¡»akhd

gâæidÍ«njÁak‹w«el¤Âit¡»‹wJ.ikaã®thf¡FGjdJgâfis¡

ifahŸtj‰F¤ njitahd mik¥òfis mik¤J¡ bfhŸsyh«. f£Áæ‹ nkš

ãiyæš jiytU« bghJ¢ brayU« cŸsd®. Ï›tifahd f£Áæ‹ mik¥ò

jåeg® têghL vGtij¤ jil brŒ»‹wJ. mJ mÂfhu¤ij¥ gutyh¡»,

k¡fsh£Á Kiwæš f£Á brašgLtj‰F tèikô£L»‹wJ. jdJ ghku¤

j‹ikia¤j¡fit¤J¡bfhŸsÏ›tik¥òf£Á¡F¤Jizòç»‹wJ.

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á kh®¡»Áa byåDila Áªjidia

KGikahf¡ fil¥Ão¡»‹wJ. mnj rka« mJ ehlhSk‹w Kiwæyhd

bghJÎilik¤ j¤Jt¤ÂY« e«Ã¡if bfh©LŸsJ. bghJ k¡fë‹

m¡fiw¡F¥ òw«ghdmšyJvÂuhdÃ‰ngh¡F¢r¡ÂfisK¿ao¥gJmjDila

F¿¡nfhshF«. Kjyhë¤Jt k¡fsh£Áæ‹ X® cW¥ghÍŸs ehlhSk‹w¤ij

k¡fŸéU¥g¤Â‹c©ikahdxUfUéahfcUkh‰w«brŒtijéU«ò»‹wJ.

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á Ã‹tU« bfhŸiffëY« brašÂ£l§fëY«

e«Ã¡ifbfh©LŸsJ.

1. t§»fis¤njÁakakh¡Fjš.

2. ÏªÂaK‰WçikfisÍ«,jåah®trKŸsmašeh£LbjhêšãWtd§fisÍ«

mê¤jš.

3. muR¥bghJ¤Jiwæ‹všiyiaéçth¡Fjš.

4. muRtâf¤ijnk‰bfhŸSjš.

5. mašeh£L_yjd¤ij¤jL¤JãW¤Jjš.

6. mÂuoahdntsh©ik¢Ó®¤ÂU¤j§fisnk‰bfhŸSjš.

7. mânruhmašeh£L¡bfhŸifia¡filÃo¤jš.

8. fhyåMÂ¡f«,VfhÂg¤Âa«Ïdbt¿M»at‰iwvÂ®¤jš.

98 99

kh®¡»Áa ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á 1964 M« M©oš ÃsÎ©lJ. Ód - uZa

cwÎfë‹cŸf£Á¥ ÃsÎÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Ácilªjj‰F¡ fhuzkhŒ

ÏUªjJ. bghJÎilik mšyJ f«ôår¤ jiyt®fŸ eh£oš ãyéa muÁaš,

bghUshjhuãytu§fiskÂ¥ÕLbrŒtÂšfU¤Jnt‰Wikfis¡bfh©oUªjd®.

nkY«, X®mâia¢ nr®ªj¤ jiyt®fŸ neUé‹murh§f¤Â‰F¤ jkJMjuit

tH§féU«Ãd®.Mdhš k‰wmâæ‹jiyt®fŸ, fh§»uir Ã‰ngh¡fhd f£Á

v‹W T¿ mj‰F fLikahd vÂ®¥Ãid¡ nfhçd®. mt®fSila fU¤Âayhd

ntWghLfëš v›Îl‹ghL« njh‹wéšiy. ÏWÂahf, kh‰W fU¤J¡ bfh©nlh®

jå¥g£lxUkheh£ilbjdhèv‹D«Ïl¤Âš1964M«M©L#&iy¤Â§fëš

el¤Âd®. mt®fŸ ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Áæ‹ lh§nf mâæèUªJ j«ik

éLé¤J¡bfh©ld®.

n#hÂghR, <.v«.v°. e«óÂç¥ghL ngh‹w jiyt®fS«, k‰wt®fS« ÏªÂa

(kh®¡Áa)bghJÎilik¡f£Áv‹wbgaçšòÂabjhUf£Áiamik¤jd®.

kh®¡»Áa f£Áæ‹mik¥ò,K¡»a¡F¿¡nfhŸfŸ, bfhŸiffŸM»ait,

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£ÁnahL bgU«ghY« x¤J¡ fhz¥gL»‹wd. »is

k£l¤ÂèUªJ nkš ãiy tiu, f£Áæ‹ f£lik¥Ã‰F Mjhu§fshŒ k¡fsh£Á¢

rkj®k«, cŸf£Á #dehaf« M»a be¿fŸ mikªJŸsd. ghku k¡fSl‹

cæ®¥ghd Ïiz¥ig¡ »is bg‰WŸsJ. ÏªÂahé‹ òu£Áfukhd Ïa¡f«,

jd¡nf cç¤jhd braštêia¥ Ã‹g‰w nt©L« v‹gÂš kh®¡»Áa¡ f£Á

g‰WWÂbfh©LŸsJ. Ódhé‹mšyJ uZahé‹cUkhÂçvJÎ«ÏªÂahé‰F¥

bghU¤jKilajhf ÏU¡f KoahJ v‹W mJ e«ò»‹wJ. kh®¡»Áa¡ f£Áæ‹

Á‹d«xUR¤Â,mçthŸk‰W«e£r¤Âu«M»at‰iw¡bfh©LŸsJ.

ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á, kh®¡»Áa¡ f£Á M»at‰¿‹ fU¤Âaš

ntWghLfŸ

xU Áy bghJthd Ïy£Áa§fisÍ« braš Â£l§fisÍ« jéu, ÏªÂa¥

bghJÎilik¡ f£ÁÍ«, ÏªÂa kh®¡»Áa f£ÁÍ« Ã‹tU« fU¤Âayhd

ntWghLfis¡bfh©LŸsd.

1. bjhêyhs® t®¡f¤Â‹ jiyt®fshš k£Lnk ÏªÂahéš òu£Áia¡

bfh©LtuKoÍ«v‹Wkh®¡»Áa¡f£ÁfUJ»‹wJ.Mdhš,Vidak¡fsh£Á¢

r¡ÂfnshL beU¡fkhd cwéid¡ bfhŸtj‹ thæyhf rKjha cUkh‰w¤ij

milaKoÍ«v‹WÏªÂabghJÎilik¡f£Áe«ò»‹wJ.

2. j‰bghGJ brašgh£oš cŸs muir mf‰WtÂY«, mj‹ Ïl¤Âš

bjhêyhs®t®¡f¤Âdhštêel¤Â¢bršy¥gL«k¡fSila#dehafmuRx‹iw

Ïl§bfhŸSkhW brŒtÂY«, kh®¡»Áa¡ f£Á e«Ã¡if bfh©LŸsJ. ÏªÂa¥

bghJÎilik¡ f£Á, njÁa k¡fsh£Á K‹dâ x‹W mik¡f¥gL« fU¤Â‰F

Mjuthf cŸsJ. j‰nghija murh§f Kiw mf‰w¥gLtij mJ vÂ®¡féšiy.

fhy¥ ngh¡»š Ã‰ngh¡F¢ r¡ÂfŸ Ú¡f¥g£L, f£Áæ‹ if¥Ão¡FŸ mÂfhu«

tªJéL«v‹WmJfUJ»‹wJ.

98 99

3. MS« t®¡f¤Âd® jhkhf K‹ tªJ xUnghJ« mÂfhu¤ij¡

ifélkh£lh®fŸv‹gÂškh®¡Áa¡f£Áe«Ã¡ifit¤JŸsJ.vdntnjitæ‹

bghU£L tèikia¡ ifahs mJ éU«ò»‹wJ. ÏªÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á

t‹Kiwa‰wrhjd§fëše«Ã¡ifbfh©LŸsJ.bghJk¡fSilaéU¥g¤Â‹

mo¥gilæšxUöŒikahdfUéahfehlhSk‹w¤ijcUkh‰w«brŒtJmj‹

F¿¡nfhshF«.

ghuÔa #djh¡ f£Á

ghuÔa #djh¡ f£Áæ‹ K‹ndhoahf¥ giHa ghuÔa #d r§f« cŸsJ.

#d r§f¤Â‹ _y¤njh‰w«, g¤bjh‹gjh« ü‰wh©oš ÏªJ¤ njÁa« bg‰w

njh‰w¤Jl‹ ÏizªJŸsJ. 1875š Rthä jahdªj ru°tÂ Mça rkh#¤ij

ãWédh®. tl ÏªÂa ÏªJ¡fëilna òÂabjhU C¡f¤ij mJ cUth¡»aJ.

ÏªJkj¥ ò¤Jæ® Ïa¡f¤Â‰F¤ ö©LjiyÍ« mJ tH§»‰W. Ã‹d® ÏªJ

kfhrig, #d r§f« M»at‰¿‹ mo¥gilahd ãaÂfshf¥ òÂa fU¤J¡fŸ

mikªjd. 1925š nfr› bA£nfth® v‹gt® uhZoça Ra« nrt¢ r§f¤ij (M®.

v°.v°)xUfyh¢rhumik¥ghfmik¤jh®.ÏªJrKjha« ò¤Jæ®bgWtJmj‹

neh¡fkhæUªjJ. îahk Ãurh¤ Kf®í v‹gt® 1951 M« M©oš #dr§f¤ij

mik¤J¡bfhL¤jh®.#dr§f«ÏªJkfhrig,M®.v°.v°M»at‰¿‹Mjuit¥

bg‰wJ.1952Kjš1971tiuÏ¡f£Áãiyahdts®¢Áia¥bg‰wJ.

1977 M« M©L kh®¢ Â§fëš k¡fsit¤ nj®jšfŸ el¤j¥g£ld.

#dr§f«, fh§»u° (mik¥ò) k¡fsh£Á¡fhd fh§»u°, ghuÔa nyh¡js« k‰W«

rkj®k¡ f£ÁM»ait#djh f£Á v‹D«xUbfhoæ‹Ñœtªjd. #djh f£Á

170 Ïl§fëš bt‰¿ bg‰W bkhuh®í njrhia¥ Ãujk mik¢ruhf¡ bfh©L

murh§f¤ij mik¤jJ. V.Ã.th{ghŒ ngh‹w #d r§f¤ jiyt®fŸ fhÃbd£

jFÂ bfh©l mik¢r®fshæd®. #dr§f¤Â‹ jiyt®fŸ jkJ f£Áia¥

òduik¤J¥ ghuÔa #djh f£Áahf¥ bga® kh‰w« brŒjd®. ‘‘#dr§f«’’ v‹w

brh‰fŸ ifél¥g£ld. mJKj‰bfh©L jdJ jå¥g£l milahs¤ij¥ ghuÔa

#djh¡f£Ábtë¥gL¤ÂtU»‹wJ.ÂU.V.Ã.th{ghŒk‰W«ÂU.vš.nf.m¤thå

jiyikæš njÁa f£ÁahdJ. ghuÔa #djh¡ f£Á Ãw muÁaš f£ÁfSl‹

nr®ªJ 1998Ïšk¤Âæšmurh§f«mik¤jJ.Û©L«Ï¡f£Á2014-M«M©L

V¥uškhj¤ÂšelªjghuhSk‹wbghJ¤nj®jèšbt‰¿bg‰W,ÂU.enuªÂunkho

jiyikæyhdmurh§f«k¤Âæšgjéna‰Wbrašg£LtU»wJ.

fh§»u° f£Á¡F cŸsij¥ nghy, mjDila mik¥ò«, k¡fsh£Á¤

j‹ikia¥bg‰WŸsJ.jhkiuky®ghuÔa#djh¡f£Áæ‹nj®jšÁ‹dkhF«.

ghuÔa #djh¡ f£Áæ‹ fU¤Âaš be¿fŸ

1. ghuÔa #djh¡ f£Á k¡fsh£Áia xU murh§f tifahfÎ«, thœ¡if¥

ngh¡fhfÎ« Mjç¡»‹wJ. ÏªJ k¡fsh£Á muÁš mJ e«Ã¡if ó©LŸsJ.

ghuÔark°»Uj«k‰W«kçahijM»at‰¿‹ÛjhdmuÁašbghUshjhu«r_f

k¡fsh£ÁiamJfil¥Ão¡»‹wJ.

100 101

2. tèikahdxU njr¤ijã®khâ¡F«bghU£L,mid¤J¡Fok¡fë‹

rkthŒ¥òk‰W«RjªÂu«M»at‰W¡FmJcWÂaë¡»‹wJ.

3. njÁa xUik¥gh£o‹ K¡»a¤Jt¤ij mJ tèÍW¤J»‹wJ. muÁaY«

bghUshjhuK«g‹Kf¤Jl‹gutyh¡f¥gLtijmJm‹òl‹Mjç¡»‹wJ.

4. ghuÔa #djh¡f£Á RnjÁ¥ bghUshjhu¤ij Mjç¡»‹wJ.

mo¥gilahdJ«, ÏuhQt¥ ghJfh¥Ã‰F« cça bjhê‰rhiyfŸ njÁa

kakh¡f¥gL«be¿æidmJfil¥Ão¡»‹wJ.

5.mašeh£L¡bfhŸifæš,fh§»uR¡FvÂ®¥òilajhŒghuÔa#djh¡f£Á

cŸsJ. ‘‘mânruh¡ bfhŸif v‹D« bgaçš eh£o‹ m¡fiwfis¡ fh§»u°

Âahf«brŒJŸsJ”v‹wcz®éidmJbg‰WŸsJ.é£L¡bfhL¡F«gu°gu«

mšyJ ÏUju¥ò m¡fiwæ‹ ÛJ mašeh£L¡ bfhŸif mikªÂU¡f nt©L«

v‹gijÍ«, eh£o‹ Ra m¡fiwia nk«gL¤Jtj‰Fça njitæidÍ« mJ

tèÍW¤J»‹wJ.

6. bghJ thœ¡ifæš öŒik, ghJfh¥ò, bghUshjhu¤ njÁa« k‰W«

ÏªJ¤Jt« M»at‰iw¤ jdJ bfhŸif¤ Â£l§fshf¥ ghuÔa #djh¡ f£Á

m¿é¤JŸsJ.

#djh js«

#djhjs« 1988M«M©Lm¡nlhg®Â§fëšmika¥bg‰Wk¡fsh£Á¤

j‹ikia¡bfh©LŸsJ.Ï¡f£Áæ‹mik¥ò,giHa#djhf£Áæ‹mik¥Ã‰F

Ïizahdjhfnt cŸsJ. #djh js¤Â‹ bfhŸif¡ nfh£ghLfŸ k‰W« braš

Â£l§fŸM»at‰¿š e«Ã¡if bfh©l vªj xUtU«, f£Áæš cW¥Ãduhfyh«.

Mdhš, mt® 18 taÂid milªjtuhf ÏU¤jš nt©L«. fh§»u° f£Áæš

cŸsij¥ ngh‹W, #djh js¤ÂY« rhjhuz cW¥Ãd®fS«, Jo¥òä¡f

cW¥Ãd®fS« cŸsd®. x›bthU cW¥ÃdU« f£Á¡F ne®ikahf ÏU¡F«

bghU£LcWÂbkhêx‹¿idvL¤J¡bfhŸsnt©L«.#djh¤js¤Â‹ã®thf¡

FGthf mj‹ bra‰FG mikªJŸsJ. f£Áæ‹ vªj xU gjé¡Fbkd, braš

Jo¥ghd cW¥Ãd® xUtnu nj®jèš ngh£oæl KoÍ«, t£lhu«, kht£l«, khãy«

k‰W«njÁaãiyfëšf£Á¡FG¡fŸcŸsd.

#djh js¤Â‹ fU¤Âaš be¿fŸ

#djh js¤Â‹ K¡»akhd fU¤Âayhd cŸsl¡f¥ bghUŸfSŸ Áy Ã‹

tUgitahF«.

fhªÂíæ‹ Ïy£Áa§fS¡F«, kh©òfS¡F« #djh¤ js« kÂ¥ò

bfhL¡»wJ. ÏªÂahéš, k¡fsh£Á¢ rkj®k muR x‹¿id ã®khâ¡f mJ

éiH»‹wJ. kj¢rh®g‰w k¡fsh£ÁÍlD« RjªÂukhd Ïy£Áa§fSlD«

Ï¡f£Á¤ j‹id Ïiz¤J¡ bfh©LŸsJ. m¢rbkD« moik¤jisæèUªJ

k¡fiséLé¡f#djhjs«éU¥g«bfh©LŸsJ.yŠr«CHšmê¤Jkh©òW

muÁaiy nk‰bfhŸsmJMjuÎ jU»wJ. (1) nj®jš Ó®ÂU¤j§fŸ (2) r£l¤Â‹

M£Áia ãiyãW¤jš (3) mo¥gil cçikfis¥ ghJfh¤jš (4) ÚÂ¤Jiw¡F kW

100 101

cæ®C£l« bgWkhW brŒjš (5). k¡fSila gytif RjªÂu§fis¥ ghJfh¤jš

(6) eh£o‹moãiyahd k¡fsh£Áia ãiy ãW¤jš (7) khãy§fS¡FmÂfkhd

mséš mÂfhu« tH§f¥g£L, tèikahdbjhU T£lh£Á eh£il¥ bgWjš (8)

muÁaš, r_f¥ bghUshjhu ÚÂiaãiyeh£lš ngh‹wÏ‹dÃwmj‹k¡fsh£Á

Kiwkh©òfSŸÏl«bg‰WŸsd.

#djh js¤Â‹ bghUshjhu¡ bfhŸif fhªÂa¡ fU¤Âašfis¢

rh®ªJŸsd. ntsh©ik,Foir k‰W«ÁWmsÎ¤bjhêšfëšc¢r¤ j‹ikia

mJ tèÍ¤J»wJ. ntiy thŒ¥ò cçik, ntiyæšyh¤ Â©lh£l xê¥ò,

bjhê‰rhiyæš bjhêyhs®fë‹ g§nf‰ò, xU njÁa tUkhd«, TèfŸ k‰W«

éiythÁfis¥ g‰¿a bfhŸif k‰W« bghUshjhu V‰w¤jhœÎfis¤ jâ¤J¡

Fiw¤jš ngh‹w Ïy£Áa§fisÍ« mJ V‰W¡ bfh©LŸsJ. Rakhd bjhêš

rh®ÃY«mJe«Ã¡ifbfh©LŸsJ.mašeh£LbfhŸifiabghW¤J,fh§»ui[

él#djhjs«btFthf ntWg£oU¡féšiy.Mdhš, ekJbjhê‰rhiyfS¡F

ÏH¥òV‰glhjtifæš,mašeh£LKjÄLfismJtunt‰»‹wJ.

khãy muÁaš f£ÁfŸ

Âuhél K‹nd‰w¡ fHf«

1916 š ÃuhªÂa muÁaš jäœeh£oš czu¥g£lJ. m¢rka«, j‰nghija

jäœehLm‹iwabr‹idkhãy¤Â‹xUÃçthf¤ÂfœªjJ.br‹idkhãy¤Âš

thœªj k¡fSŸ Ãuhkz®fŸ mid¤J ãiyfëY« bršth¡F cilat®fshf

ÏUªjd®. vdnt Ãuhkzušyhjt®fë‹ cçikfŸ ãiyeh£l¥glnt©L« v‹W

czu¥g£lJ. Ïªneh¡f¤Â‰bfd enlr Kjèah® k‰W« Áyuhš 1912 š Âuhél¢

r§f« mik¡f¥g£lJ. Ã‹d® Âuhél¢ r§f« ÚÂ¡f£Á v‹W bga® bg‰wJ.

mJ Âuhél¡ f©nzh£l¤ijÍ« F¿¡nfhŸfisÍ« bfh©ljhŒ ÏUªjJ.

1944š bgçah® ÂU.<.bt.uhkrhä jiyikæš Âuhél® fHf« mik¡f¥g£lJ.

ÂU.Á.v‹.m©zhJiuÍ«mÂšnr®ªjh®.

Âuhél¡fHf« xU rKjha¢ Ó®ÂU¤j Ïa¡fkhF«. ÏªÂah RjªÂu«

milªjÃwF, bgçahU¡F«, m©zhÎ¡F« Ïilna fU¤JntWghL njh‹¿aJ.

mj‹éisthf1949M«M©Lbr¥l«g®Â§fŸ17«ehs‹WÂuhélK‹nd‰w¡

fHf¤ijm©zhJt¡»it¤jh®. 1949Kjš 1957Â.K.f. xU rKjhamik¥ghf

k¡fS¡FgâM‰¿aJ.

eh‹F bj‹ khãy§fŸ c£bfh©ljhŒ, jå¥g£l xU Âuhél eh£il

cUth¡F«F¿¡nfhis¤Â.K.f bfh©oUªjJ.Mdhš Ãçéidthj¤ij¤ jil

brŒÍ«bghU£LmuÁayik¥ò¤ÂU¤j«brŒa¥g£ljhš,1963M«M©Lm¡nlhg®

Â§fŸ23«ehs‹WÂuhélehLv‹D«bfhŸiffU¤Âaiym©zhifé£lh®.

Â.K.fé‹ tuyh‰¿š ÏJ xU ÂU¥òKidahf mikªjJ. cjaNça‹ Â.K.fé‹

nj®jšÁ‹dkhF«.

1957 š Kj‹ Kiwahf¤ Â.K.f nj®jèš ngh£oæ£lJ. Ïj‰fL¤J tªj

nj®jšfëš Â.K.f. ãiyahd ts®¢Áia¥ bg‰wJ. 1967 š eilbg‰w eh‹fhtJ

bghJ¤nj®jèšÂ.K.fM£ÁmÂfhu¤ij¡if¥g‰¿aJ.

102 103

1967M«M©o‹nj®jšbt‰¿¡F¥Ã‹d®m©zhKjyik¢ruhdh®.mt®

1969M«M©LÃ¥utç¤Â§fŸ3M«ehŸtiugjéæšÚo¤ÂUªjh®.

m©zhé‹kiwÎ¡F¥Ã‹ÂU.K.fUzhãÂjäœeh£o‹Kjyik¢ruhdh®.

mtUilajiyikæ‹Ñœnj®jšfëšÂ.K.f.bt‰¿bg‰WM£Ámik¤JŸsJ.

mid¤ÂªÂa m©zh Âuhél K‹nd‰w¡ fHf«

f£Á¤jiyt® v‹w Kiwæš ÂU.K.fUzhãÂ 1972 M« M©L m¡nlhg®

Â§fŸ 13« ehs‹W fU¤J ntWghL fhuzkhf ÂU.v«.í.uhk¢rªÂu‹ mt®fis

f£Áæ‹mo¥gilcW¥Ãd®gjéæèUªJÚ¡»dh®.

Â.K.féèUªJbtëna‰w¥g£lÃwF, 1972M«M©Lm¡nlhg®Â§fŸ18

M« ehs‹W, jdJ brhªj f£Áia v«.í.M® ãWédh®. mj‰F m©zh Âuhél

K‹nd‰w¡ fHf« v‹W mt® bga® N£odh®. 1976 M« M©L br¥l«g® Â§fŸ

12M« ehs‹W, v«.í.M®, jdJ f£Áæ‹ bgaiu mid¤ÂªÂa m©zh Âuhél

K‹nd‰w¡fHf«v‹Wkh‰¿dh®.

v«.í.M® mt®fŸ jdJ f£Á ÂU.Á.v‹. m©zhJiu bfhŸiffis

Ã‹g‰W« vd m¿é¤jh®. f£Á bjhl¡f¤ÂèUªJ j‰nghJ tiu jäœeh£L

k¡fëilnakÂ¥igÍ«tunt‰igÍ«bg‰WŸsJ.v«.í.M®mt®fŸor«g®Â§fŸ

1987M«M©Lkiwªjh®.mt®kiwÎ¡FÃ‹,f£Ábršé.b#.b#ayèjhmt®fŸ

jiyikæ‹ÑœgyK«,tunt‰ò«bg‰WŸsJ.

m.Â.K.f.é‹ mo¥gil fU¤Âaš ‘‘m©zhær«’’ MF«. VœikiaÍ«

Ô©lhikiaÍ« xê¥gnj m©zhær¤Â‹ mo¥gil bfhŸif MF«. nkY«

Rakçahij,gF¤j¿Î,nrhrèr«,r_fnritÍ«mj‹bfhŸiffshF«.f£Ákhãy

r£lrig¡F«, ghuhSk‹w¤Â‰F« el¡F« nj®jšfëš g§F bfh©L j‹Dila

bfhŸiffS¡F M¡ftot« bfhL¡f nt©L« v‹W e«ò»wJ. Kjš Kiwahf

m.Â.K.f 1973M«M©L nk Â§fŸÂ©L¡fš ehlhSk‹w bjhFÂæš nj®jiy

rªÂ¤jJ. bkh¤j¤Âš 52 rjé»j th¡Ffis bg‰wJ. ÂU.fhkuhí‹ fh§»u°

(X) Ïu©lhtJ, Â.K.f _‹whtJ Ïl¤ij bg‰wJ. Ïªj¤ nj®jš jäœeh£oYŸs

Ãujhdf£Áfë‹nj®jšKoitã®zæ¡f¡ToaÂU¥òKidahfÏUªjJ.

bjY§F njr«

Â.K.fngh‹WÏJxUkhãymuÁašf£ÁahF«.v‹.o.uhkuh›bjY§Fnjr¡

f£Áia 1982 M« M©L, kh®¢R¤ Â§fŸ 29« ehŸ njh‰Wé¤jh®. Âiu¥gl¤Âš

gšntW ntl§fëš eo¤J òfœbg‰wh®. Ïjdhš gyju¥ò k¡fisÍ« j‹ g¡f«

<®¤J¡bfh©lh®.mtiuk¡fŸxUbjŒtãf®ÂUkfdhf¥ngh‰¿elªjd®.

bjY§Fnjr« f£Á 1983, 1985, 1994 M»a M©Lfëš eilbg‰w MªÂu

khãy¢ r£l¥nguit¤ nj®jšfëš bt‰¿ailªjJ. MªÂu¥ Ãunjr¤Â‹ Kjš

mik¢ruhfÂU. v‹. o.M®mt®fŸm«khãyk¡fS¡FVœikiamf‰WtÂY«,

thœ¡if ju¤ij ca®¤JtÂY« ghLg£lh®. ÏtU¡F Ã‹ 1995 š ÂU. v‹.

rªÂughòehÍL bjhl®ªjh®. Ït® MªÂu¥Ãunjr khãy¤ij K‹nd‰w gy K¡»a

Ka‰Áfis nk‰bf©lh®. jftš bjhêš E£g¤Âš ÏtuJ Ka‰Á všnyh®

102 103

ftd¤ijÍ« <®¤jJ. ÂU.V.Ã.th{ghŒ muR¡F ÏtUila muR btëæèUªJ

MjuÎ më¤jJ. 2004 M« M©L k¡fsit¡F nj®jš eilbg‰wJ. mnj

rka«, MªÂu¥Ãunjr khãy r£lk‹w nj®jš eilbg‰wJ. ÂU.rªÂughòehÍL

jiyikæ‹Ñœ Ïa§F« bjY§F njr« f£Á njhšé milªjJ. ÏªÂa njÁa

fh§»u° 2004 M« M©L nk khj« eilbg‰w nj®jèš bt‰¿ bg‰W M£Á

mik¤jJ.

Ïy¡FfS« F¿¡nfhŸfS«

1. k¤Âa,khãymuRfëilnaešYwÎ

2. k¡fŸK‹nd‰wÂ£l§fŸ

3. Â£läLjè‹nghJkhãy¤Â‹<LghL

4. nj®jšÓ®ÂU¤j§fŸ

5. f£ÁjhtšjilbrŒjš.

6. nj®jš bryéd§fŸ muÁdhš V‰W¡bfhŸs¥glš nt©L« ngh‹witfŸ

MF«.

mfhè js«

ÏJrka«rh®ªjmuÁašf£ÁahF«.bjhl¡f¤Âškh°l®.jhuhÁ§v‹gt®

Ïj‰F jiytuhf ÏUªjh®. Ï¡f£Á gŠrhÃ bkhê ngR« k¡fŸ bfh©l gŠrhÃ

Rgh v‹w RjªÂu khãy« nt©L« v‹W t‰òW¤Â tªjJ. Ïj‰F ÃwF gŠrh¥,

mçahdhv‹w1996šgŠrhÃbkhêngR«gŠrh¥k‰W«ïªÂbkhêngR«mçahdh

khãy§fŸeilKiw¡Ftªjd.

Ïju Ãunjr f£ÁfŸ nghy mfhèjsK« 1967 M« M©L Kjš nj®jèš

g§nf‰W r£lk‹w«, k‰W« ehlhSk‹w¤Â‰F ngh£oæ£L tU»wJ. Ï¡f£Á

ghuÔa #d r§f« mšyJ #djh f£Á mšyJ ghuÔa #djh f£ÁnahL T£L

it¤J nj®jèš bt‰¿ bg‰W T£lâ murh§f« mik¤J M£Á brŒJ

tU»wJ. Ï¡f£ÁÍilaK¡»akhd nfhç¡if r©of® efiu gŠrh¥ khãy¤Â‹

jiyefukh¡fnt©L«v‹gjhF«.gŠrh¥k‰W«mçahdhkhãy§fS¡»ilnaué

k‰W« Ãah° eÂfë‹ Ú®g§ÑLÏUmurh§f§fS¡F« V‰wjhf ÏU¡f nt©L«

v‹gJ k‰WbkhU K¡»akhd nfhç¡if MF«. Ó¡»a®fSila uhQt g©ghL

eilKiwfS¡F V‰g ÏªÂa uhQt¤Âš ãahakhd v©â¡ifæš mt®fS¡F

gjéfŸbfhL¡f¥glnt©L«v‹gJÏ‹D«xUÁw¥ònfhç¡ifMF«.ÏjuÁW

ÁWnfhç¡iffŸÃ‹tUkhW

1. »¿¤Jt®fSila òåj jiyefukhd thof‹ efU¡F¤ ju¥gL« mnj

K¡»a¤Jt«mä®ju°efU¡F«ju¥glnt©L«.

2. cŸeh£oš thdbtëæš bršY« ékhd§fëš Ó¡»a®fŸ mt®fS¡nf

cçajiy¥ghifÍ«»çgh‹v‹D«f¡Ângh‹wMÍj¤ijvL¤JbršymDkÂ

nt©L«.

104 105

3. mçahdh khãy¤Âš gŠrhÃ bkhê Ïu©lhtJ murh§fbkhêahf

m¿é¡f¥glnt©L«.

4. mçahdh f£L¥gh£oYŸs g¡uh miz¡f£o‹ ã®thf« gŠrh¥

murh§f¤Â‰Fkh‰w¥glnt©L«.

1980« M©L Kjš mfhè muÁaš mj‹ c¢r¡f£l¤Âš ÏUªjJ. mJ

k¤Âa murh§f¤Âš gŠrh¥ khãy« r«kªjkhd bfhŸiffis eilKiwæš gy

ghÂ¥òfis V‰gL¤ÂaJ. 20M©LfS¡F ÃwF« Ï‹D« Ô®¡f¥gl nt©oa gy

nfhç¡iffŸÏUªJtU»‹wdv‹gJftd¤J¡FçaJ.

Ãunjr muÁaš f£Áfëš ntW Áy f£ÁfS« K¡»akhditfshf

ÏU¡»‹wd.mitfëšm°[h«fdjªÂu gçõ¤,fhZÛçšnjÁakheh£Lf£Á

k‰W«k¡fŸéU¥gf£ÁF¿¥ÃljFªjitfshF«.

KoÎiu

nknyju¥g£LŸsnjÁak‰W«Ãunjrthçahdf£ÁfŸg‰¿amik¥òk‰W«

bfhŸiffŸ m¡f£Áfshš Ã‹g‰w¥gLgitahF«. v¥nghJ vªj Nœãiyfëš

ÏitfŸ nj®jèš ngh£oæ£L bt‰¿bg‰W murh§f« mik¤jd v‹w étu§fŸ

Ï¥gFÂæšju¥gléšiy.Ïit g‰¿aés¡f§fS¡Füš g£oaèšju¥g£LŸs

muÁašf£Ár«gªj¥g£lò¤jf§fëèUªJgo¤Jm¿aÎ«.

gæ‰Á

gFÂ m

I. rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf.

1. ÏªÂamuÁayik¥òeilKiw¡FtªjM©L

m.26#dtç1950 M.15Mf°L1947

Ï.26#dtç1947 <.15Mf°L1945

2. 42tJr£l¤ÂU¤j«eilKiw¡FtªjM©L

m.1947 M.1976

Ï1967 <.1950

3. khãymitæ‹bkh¤jcW¥Ãd®fŸv©â¡if

m.220 M.230

Ï.250 <.200

4. k¡fŸmitæ‹bkh¤jcW¥Ãd®fŸv©â¡if

m.552 M.545

Ï.500 <.550

104 105


5. ÏªÂa¡FoauR¤jiyt®ÏªÂahé‹________Fokf‹Mth®.

6. ÏªÂa¡FoauR¤jiyt®_________jiyt®Mth®.

7. ÏªÂa¥Ãujkmik¢r®__________________jiyt®Mth®.

8. ÏªÂa c¢r ÚÂk‹w« xU jiyik ÚÂgÂiaÍ« k‰W« _________ÚÂgÂfisÍ«bfh©oU¡F«.

9. ÏªÂa¤jiyikÚÂgÂÍ«k‰wÚÂgÂfS«________ ãaä¡f¥gLth®fŸ.

III. bghU¤Jf.

10. k¡fŸmit - 25M©LfŸ

cW¥ÃduhftaJ

11. khãy§fŸmit - 30M©LfŸ

cW¥ÃduhftaJ

12. Jiz¡FoauR¤jiyt® - 35M©LfŸ

Mtj‰F taJ

gFÂ M

13. fhªÂa¡bfhŸiffŸg‰¿étç.

14. mik¢ruitg‰¿ÁWF¿¥òtiuf.

15. k¡fŸmitjiytç‹gâfŸahit?

gFÂ Ï

16. fhÃbd£o‹m«r§fŸk‰W«gâfŸahit?

17. ÏªÂa¥Ãujkç‹g§Fgâæidétç¡f.

18. khãy¡f£Áfë‹K¡»a¤Jt«g‰¿étç.

19. k¡fŸmitæ‹mik¥òg‰¿étç.

20. ehlhSk‹w¤Â‹gâfŸahit.

21. ÏªÂac¢rÚÂk‹w¤Â‹mÂfhutu«òg‰¿f£Liutiuf.

22. ÂuhélmuÁašf£Áfë‹F¿¡nfhŸfŸg‰¿étç.

gFÂ <

23.ÏªÂamuÁayik¥Ã‹Áw¥ÃašòfŸahit?

24.ÏªÂa¡FoauR¤jiytç‹mÂfhu§fŸahit?

25.ÏªÂanjÁafh§»u°njh‰w¤ijtiuaW.

106 107

m¤Âaha« 8

khãy murh§f mik¥ò - jäœehL

K‹Diu

ÏªÂahé‹ muÁayik¥ò k¤Âa muÁ‰F« khãy muRfS¡F jåahd

ã®thf Kiwia më¤J xU T£lh£Á murh§f Kiwia V‰gL¤ÂÍŸsJ.

ÏªÂahéš 29 khãy§fS«, jiyef® Ãunjrkhd òJošè cŸgl 7 ôåa‹

Ãunjr§fS« cŸsd. muÁayik¥ò, k¤Âa k‰W« khãy§fë‹ MSik¡fhd

gFÂfis¥ bg‰WŸsJ. muÁayik¥ò éÂ 370‹go #«K k‰W« fhZÛ® khãy«

mj‰bf‹W jå muÁayik¥ig¥ bg‰¿U¥gij¤ jéu, muÁayik¥Ã‹ VI tJ

gFÂæšéÂ152èUªJéÂ237tiuvšyhkhãymurh§f§fS«xnukhÂçahd

mik¥ig¥bg‰WŸsdv‹gijmJF¿¥ÃL»wJ.éçthf¡T¿dhš k¤ÂamuR

bg‰WŸs ghuhSk‹w murh§f Kiwna všyh khãy§fëY« cŸsJ. MSe®,

Kjyik¢r®, mik¢ruit, r£l¤Jiw, ÚÂ¤Jiw, brayf«, kht£l ã®thf«

k‰W«mj‰F¡ ÑGŸsmik¥òfŸ ngh‹witfisés¡Ftj‹_y« eh« Ï§nf

jäœeh£o‹murh§f¤ijm¿ayh«.

8.1 MSe®

khãy¤Â‹ brašJiw mÂfhu« MSeçl¤Âš cŸsJ. k‰W« khãy¤Â‹

všyh brašJiw elto¡iffS« MSeç‹ bgaçš brašgL¤j¥gl cŸsd.

Mdhš,ghuhSk‹wKiw¡»z§f.mt®khãy¤Â‹bgausÎ¤jiytuhfbrašgl

flik¥g£LŸsh®.bghJthf,muÁayik¥òéÂ153¡»z§f,x›bthUkhãy¤ÂY«

xUMSe®ÏU¥gh®.Mdhš,1956M«M©o‹muÁayik¥ò¤ÂU¤j«xUMSe®

Ïu©LmšyJÏu©o‰Fnk‰g£lkhãy§fS¡F«gjét»¡fyh«v‹Wtêtif

brŒjJ.MSe® v‹gt® nj®ªbjL¡f¥gLtÂšiy.Mdhš, #dhÂgÂahš ãakd«

brŒa¥gL»wh®.#dhÂgÂæ‹éU¥g«cŸstiugjét»¡»wh®. 35taJãu«Ãa

vªjÏªÂa¡FokfD«mªj¥ gjé¡F¤ jFÂÍilat®.Mdhš,éÂ 158¡»z§f

mt® v›éj tUthŒjU« gjéia t»¤jš TlhJ k‰W« k¤Âa mšyJ vªj

khãy¢ r£l¤JiwæY« cW¥Ãduhf ÏU¤jš TlhJ. Mdhš, MSeuhf ãakd«

brŒa¥glnt©oa xU eg® Ã‹tU« j‹ikfëš ÂU¥Â gL¤jnt©L« v‹W

r®¡fhçahMiza«T¿ÍŸsJ.

1. thœ¡if¥gaz¤ÂšÁwªjtuhfmt®ÏU¡fnt©L«.

2. k‰wkhãy¤ÂèUªJtU«xUtuhfmt®ÏU¡fnt©L«.

3. khãy¤Â‹ muÁaèš beU§»a bjhl®ò Ïšyhjtuhf mt® ÏU¡f

nt©L«.

4. bghJthf,muÁaèšmÂf«g§bfL¤ÂuhjxUtuhfmt®ÏU¡fnt©L«.

F¿¥ghfrÛgfhymuÁaèšg§bfL¡fhjtuhfÏU¡fnt©L«k‰W«

5. nk‰Tw¥g£lj‹ikfS¡nf‰gxUMSeiunj®ÎbrŒÍ«nghJ,ÏJtiu

ÏUªj ÁWgh‹ik¡ FG¡fS¡F thŒ¥ò¤ ju nt©Lbk‹gJ bjhlu

nt©L«.

106 107

muÁayik¥Ã‰»z§f,MSe®#dhÂgÂahšãakd«brŒagL»wh®.Mdhš,

eilKiwæš, Ãujk kªÂçæ‹ gçªJiuæ‹ngçš #dhÂgÂahš ãaä¡f¥gL»wh®.

MSe®gjéæ‹Ïašghdfhy«IªJtUl§fŸMF«.mtU¡FkWgjé¡fhyK«

bfhL¡f¥glyh«. mtç‹ gjé¡fhy« Kotilªj nghÂY«Tl Ã‹d® tUgt®

gjéna‰F« tiu gjéæš bjhl®»wh®. MSeç‹ gjé¡fhy« IªJ tUl§fŸ

v‹WÏU¡»‹wnghÂY«,mtUilaÏuhídhkhthnyhmšyJ#dhÂgÂahšgjé

Ú¡f«brŒtjhnyhmt®gjéÏH¡fyh«.khãy¢r£l¤Jiwæšth¡bfL¥ò¥bgwhj

bjhF¥òãÂæèUªJmt®jdJr«gs¤ij¥bgW»wh®.

MSeç‹ mÂfhu§fS«, gâfS«

MSe® khãy brašJiwæ‹ jiytuhf¤ Âfœ»wh®. k‰W« mÂfkhd

mÂfhu§fisÍ«mt® bg‰WŸsh®. éÂ 163-¡»z§f,MSe® jdJ gâfisÍ«

mÂfhuh§fisÍ« brašgL¤J»‹wnghJ, Áy F¿¥g£l éÂéy¡Ffis¤jéu,

Kjyik¢riu¤jiytuhf¡bfh©lmik¢ruitæ‹cjék‰W«Mnyhridahš

têel¤j¥gL»wh®. khãy mséyhd brašJiw¤ jiytuhfMSe® Ã‹tU»‹w

gâfisÍ«mÂfhu§fisÍ«bg‰WŸsh®.

m. brašJiwmÂfhu§fŸ

M.r£l¤JiwmÂfhu§fŸ

Ï. ãÂmÂfhu§fŸ

<. ÚÂ¤JiwmÂfhu§fŸ

c. j‹éU¥gmÂfhu§fŸ,k‰W«

C.ÏjumÂfhu§fŸ.

m. brašJiw mÂfhu§fŸ.

1. khãy murh§f¤Â‹ mid¤J brašJiw elto¡iffS« MSeç‹

bgauhšvL¡f¥gL»‹wd.

2. mt® Kjyik¢riuÍ« k‰w mik¢r®fisÍ« ãaä¡»wh®. mt®fŸ

MSeç‹éU¥g«cŸstiugjét»¡»‹wd®.

3. mt® khãy¤Â‹ jiyik tH¡f¿Piu ãaä¤J mtç‹ r«gs¤ij

ã®zæU¡»wh®.

4. mt® khãy¤ nj®jšMizaiu ãaä¤Jmtç‹ gâãiyiaÍ« gjé¡

fhy¤ijÍ«Ô®khå¡»wh®.

5. mt® khãy¥ bghJ¥ gâ Miza¤Â‹ jiytiuÍ« cW¥Ãd®fisÍ«

ãaä¡»wh®. ÏU¥ÃD«,mt®fŸMSeuhšmšyhkšÏªÂa #dhÂgÂahš

gjéæèUªJéy¡f¥glyh«.

6. mt®Kjyik¢rçläUªJkhãyétfhu§fŸbjhl®ghdvªj¤jftiyÍ«,

r£läa‰WjY¡fhdK‹tiuÎfisÍ«nf£fyh«.

108 109

7. mt® vªj éthj¤Â‹ Ûjhd mik¢ruitæ‹ KoitÍ« j‹ål«

rk®¥Ã¡F«goKjyik¢riunf£fyh«.

8. mt®, jdJbgauhšmKšgL¤j¥gL»‹wMizfŸbjhl®ghdéÂfis

V‰gL¤jyh«.Mdhš, mit ãahkhdjhf Ãu¢Áid¡F Ïl« juhjitahf

ÏU¤jšnt©L«.

9. murh§f brašghLfë‹ Ó®gh£o‰fhfÎ«, m¢brašghLfis

mik¢r®fëilnag»®ªjë¡fÎ«mt®éÂfisV‰gL¤jyh«.

10. éÂ 356- ‹go, khãy¤Âš #dhÂgÂ M£Áia V‰gL¤j #dhÂgÂ¡F

mt®gçªJiubrŒayh«.Ï›éjM£Á¡fhy¤Âš,#dhÂgÂæ‹Kftuhf

ÏUªJbfh©LéçthdbrašJiwmÂfhu§fisMSe®brY¤J»wh®.

M. r£lJiw mÂfhu§fŸ

MSe®khãy¢r£l¤Jiwæ‹xUxU§»izªjgFÂahfcŸsh®.Mdhš,

mt® r£l¤Jiwæ‹ vªj mitæY« cW¥Ãd® mšyhjt®. Ï¤j‹ikæš, mt®

Ã‹tU»‹wr£l¤JiwmÂfhu§fis¥bg‰WŸsh®.

1. mt® khãy¢ r£lk‹w T£l§fis¡ T£lnth mšyJ jŸë¥nghlnth

k‰W«ÑHitahdkhãyr£lrigiafiy¡fnthcçikbg‰WŸsh®.

2. mt® bghJ¤nj®jš KoªJ Kjš T£l¤bjhlç‹ Mu«g¤ÂY«

x›bthU tUl¤Â‹ Kjš T£l¤bjhlç‹ Mu«g¤ÂY« r£lk‹w¤Âš

ciuah‰W»wh®.

3. mt®r£l¤Jiwæ‹ãYitæšcŸsknrhjhbjhl®ghfÏUrigfS¡F«

brŒÂfŸmD¥gyh«.

4. rghehaf® k‰W« Jiz rghehaf® gjéfŸ fhèahf cŸsnghJ,

r£lrigæš cŸs vªj cW¥ÃdiuÍ« rig¡F jiyik t»¡f mt®

ãaä¡fyh«.

5. m¿éaš, fiy, T£LwÎ Ïa¡f« k‰W« r_f¥gâ ngh‹wt‰¿š Áw¥ò

m¿Î mšyJ eilKiw mDgt« bg‰WŸst®fis khãy r£lk‹w¤Â‹

nkyit¡F M¿š xU g§F cW¥Ãd®fis mt® ãaä¡»wh®. (r£lk‹w

nkyit1986M«M©LÚ¡f¥g£lJ).

6. M§»nyh - ÏªÂa r_f¤ÂèUªJ khãy r£lk‹w¤Â‹ ÑHit¡F xU

cW¥Ãdiumt®ãaä¡fyh«.

7. nj®jš Miza¤Jl‹ fyªjhnyhÁ¤J khãy r£l¤Jiw cW¥Ãd®fë‹

jFÂæ‹ikÃu¢Áidiamt®Ô®khå¡»wh®.

8. khãy¢ r£l¤Jiwahš Ïa‰w¥g£l x›bthU knrhjhÎ« mtç‹

ifbah¥g¤Â‰F¥ Ã‹dnu r£lkhF«. Mdhš, r£l¤Jiwahš Ïa‰w¥g£L

xU knrhjh MSeU¡F mD¥g¥gL«nghJ, m«knrhjhé‰F mt®

r«kj« bjçé¡fyh« mšyJ ãW¤Â it¡fyh« mšyJ r£l¤Jiwæ‹

kWgçÓyid¡fhfmªjknrhjhitÂU«gmD¥gyh«.

108 109

9. khãyca®ÚÂk‹w¤Â‹ãiyiaghÂ¡F«tifæšr£l¤Jiwahšknrhjh

Ïa‰w¥gLkhdhš,#dhÂgÂæ‹gçÓyid¡fhfm«knrhjhitmt®xJ¡»

it¡fyh«.

10. éÂ 213-‹go khãy r£l¤Jiw T£l¤bjhlçš ÏšyhjnghJ mt®

Ïil¡fhy¢ r£l§fis Ïa‰wyh«. Mdhš, MW khj§fS¡FŸ m›éj

Ïil¡fhy¢ r£l§fŸ r£lk‹w¤Â‹ x¥òjiy¥ bgwnt©L«. xU

Ïil¡fhy¢r£l¤ijvªjneu¤ÂY«mt®éy¡»¡bfhŸsyh«.k‰W«,

11. khãymuÁ‹fz¡FŸbjhl®ghdkhãyãÂMiza«,khãybghJ¥gâ

Miza«, jiyik¡ f£L¥gh£lhs® k‰W« jâ¡ifahs® M»nahç‹

m¿¡iffis khãy r£lk‹w¤Â‹ K‹it¤Âl mt® flik¥g£ltuhf

cŸsh®.

Ï. ãÂ mÂfhu§fŸ

1. tUlhªÂu ãÂãiy m¿¡if vd¥gL« khãy¤Â‹ tuÎbryÎ¤Â£l«

r£lk‹w¤Â‹ K‹ it¡f¥gL»wjh v‹gij¡ ftå¡f mt®

flik¥g£LŸsh®.

2. mtç‹ K‹gçªJiubg‰w Ã‹dnu khãy r£lk‹w¤Âš gz knrhjh¡fŸ

m¿Kf¥gL¤j¥glKoÍ«.

3. vªj xU khåa¡ nfhç¡if¡F« mtç‹ gçªJiu éÂéy¡F

më¡f¥glkh£lhJ.

4. v›éj vÂ®ghuhj bryéd¤ij¢ rªÂ¥gj‰F« khãy T£L ãÂæèUªJ

K‹gz¤ijmt®V‰gL¤jyh«.k‰W«,

5. gŠrha¤JfŸ k‰W« efuh£Áfë‹ ãÂãiyikia MŒÎ brŒtj‰fhf

x›bthUIªjh©o‰F«xUãÂMiza¤ijmt®mik¡»wh®.

<. ÚÂ¤Jiw mÂfhu§fŸ

1. MSe® v›éj F‰w¤Â‹ j©lidæèUªJ« xUtç‹ j©lidia

Fiw¡fnth, jŸëit¡fnth mšyJ k‹å¥ò tH§fnth KoÍ«. Mdhš,

MSeç‹ k‹å¥ò tH§F« mÂfhu« #dhÂgÂæ‹ k‹å¥ò tH§F«

mÂfhu¤ÂèUªJÃ‹tU«têfëšntWgL»wJ.

m. kuzj©lid¡F#dhÂgÂk‹å¥òtH§fKoÍ«.MdhšMSeuhš

KoahJ.

M. fl‰JiwÚÂk‹wj©lidia#dhÂgÂk‹å¡fKoÍ«.Mdhš

MSeuhšKoahJ.

2. bjhl®òila ca®ÚÂk‹w¤Â‹ ÚÂgÂfis ãakd« brŒ»‹wnghJ,

#dhÂgÂahšmt®fyªjhnyhÁ¡f¥gL»wh®.

3. ca®ÚÂk‹w¤Jldhdfyªjhnyhridæš,kht£lÚÂgÂfë‹ãakd§fŸ,

gâak®¤Jjš,gjéca®të¤jšngh‹wt‰iwmt®brŒ»wh®.

110 111

4. ca®ÚÂk‹w« k‰W« bghJ¥gâ Miza« M»aitfSldhd

fyªjhnyhÁ¥Ãdhš, khãy¤Â‹ ÚÂ¤Jiw¥ gâ¡F¥ gâahs®fismt®

ãaä¡»wh®.

c. j‹éU¥g mÂfhu§fŸ

1. #dhÂgÂæ‹gçÓyid¡fhfvªjknrhjhitÍ«MSe®mD¥Ãit¡fyh«.

2. khãy¤Âš#dhÂgÂM£Áæ‹mKyh¡f¤Â‰fhfmt®gçªJiu¡»wh®.

3. khãy¤Â‹ ã®thf« k‰W« r£l éra§fŸ bjhl®ghd¤ jftiy

Kjyik¢rçläUªJmt®nf£»wh®.

4. bghJ¤ nj®jY¡F¥ Ã‹ò r£l rigæš vªj¡ f£Á¡F« bjëthdmšyJ

jå¥bgU«gh‹ikÏšyhjnghJvªj¡f£Áæ‹jiytiuÍ«mik¢ruit

mik¡fmt®miH¡fyh«.

5. mik¢ruit e«Ã¡ifia mj‹ Ûjhd r£l rigæš ã%Ã¡f

Koaéšiybaåš,mt®mik¢ruitiaÚ¡f«brŒayh«.k‰W«

6. mik¢ruit jdJ bgU«gh‹ikia ÏHªjhš, mt® r£l rigia

fiy¡fyh«.

C. Ïju mÂfhu§fŸ

nkny Tw¥g£l gâfŸ k‰W« mÂfhu§fSl‹, MSe® Ã‹tU»‹w Ïju¥

gâfisÍ«brašgL¤J»wh®.

1. khãy bghJ¥gâMiza¤Â‹tUlhªÂum¿¡ifiaMSe® bgW»wh®

k‰W« mt‰iw mik¢ruit, khãy r£lk‹w« ngh‹witfël«

éthj¤Â‰fhf¢rk®¥Ã¡»wh®.

2. khãy murh§f¤Âš gšntW Jiwfshš nk‰bfhŸs¥g£l tuÎ k‰W«

bryéd« bjhl®ghd bghJ¡ f£L¥gh£lhs® k‰W« jâ¡ifahsç‹

m¿¡ifiamt®bgW»wh®.

muÁayik¥ò ãiy

ÏªÂa muÁayik¥ò k¤ÂæY«, khãy§fëY« ghuhSk‹w murh§f

Kiwia V‰gL¤ÂÍŸsJ. mj‹ éisthf, xU bgausÎ ã®th»ahf k£Lnk

MSe® M¡f¥g£oU¡»wh® k‰W« Kjyik¢riu¤ jiytuhf¡ bfh©l

mik¢ruit c©ikahd brašJiwahf mik»wJ. Mfnt, Kjyik¢riu¤

jiytuhf¥bg‰WŸsmik¢ruitæ‹cjék‰W«MnyhridÍl‹,MSe®jdJ

mÂfhu§fisÍ«, gâfisÍ« brašgL¤j¡ flik¥g£lt®. c©ikæš, ÏªÂa¡

T£lh£ÁKiwæškhãy¤Â‹muÁayik¥ò¤jiyt®,k¤ÂamuÁ‹ÃuÂãÂM»a

Ïu£il¤j‹ikahdg§»idMSe®gjé¡FmuÁayik¥òtH§fÍŸsJ.1952M«

M©oèUªJjäœeh£o‹MSe®fŸbga®k‰W«gjé¡fhy«ÑnHju¥g£LŸsJ.

110 111

t.v© MSe®fë‹bga® gjé¡fhy«

1. ÂU.$.Ãufhrh 1952-56

2. ÂU.V.b#.#h‹ 1956-57

3. ÂU.éZQuh«nk¤Â 1958-64

4. ÂU.n#.é.gAö® 1964-66

5. ÂU.r®jh®c{#šÁ§ 1966-71

6. ÂU.nf.nf.õh 1971-76

7. ÂU.nkhf‹yhšRfhÂah 1976-77

8. ÂU.Ãuòjh°g£thç 1977-80

9. ÂU.rhÂ¡mè 1980-82

10. ÂU.Rªj®yhšFuhdh 1982-88

11. ÂU.Ã.Á.mby¡rh©l® 1988-90

12. ÂU.R®É¤Á§g®dhyh 1990-91

13. ÂU.ÕZkehuha©Á§ 1991-93

14. ÂU.v«.br‹dhbu£o 1993-96

15. ÂU.»UZzfhª¤ 1996-97

16. bršé.gh¤ÂkhÕé 1997-01

17. ÂU.Á.u§fuh#‹ 2001-02

18. ÂU.uhknkhf‹uh› 2002-04

19. ÂU.R®É¤Á§g®dhyh 2004-11

20. ÂU.nf.nuhirah 2011-2016

21. ÂU.Á.é¤Âahrhf®uh›(bghW¥ò) 2016-ÏJtiu

8.2 Kjyik¢r®

ÏªÂa muÁayik¥ò¡»z§f, khãy¢ brašJiwæš bgausÎ¤ jiytuhf

MSeU« c©ikahd jiytuhf Kjyik¢rU« cŸsd®. ghuhSk‹w murh§f

KiwãyÎtjhš,Ïu©Ltifahdjiyt®fiseh«fh©»‹nwh«.Ï›thWkhãy

mséš Kjyik¢rç‹ ãiy k¤Âæš Ãujk kªÂçæ‹ ãiyia¥ ngh‹wJ. éÂ

163-‹ go, j‹éU¥g mÂfhu§fis¤ jéu, k‰w mÂfhu§fisÍ« gâfisÍ«

MSe® brašgL¤JtÂš cjéÍ« MnyhridÍ« TWtj‰F, Kjyik¢riu¤

jiytuhf¥ bg‰WŸs xU mik¢ruitia x›bthU khãyK« bg‰¿U¡F«.

Kjyik¢r® MSeuhš ãaä¡f¥gL»wh®. eilKiwæš, khãy r£lrig¡fhd

bghJ¤nj®jšfŸelªJKoªjÎl‹,khãy¤Âšmik¢rf«mik¡fbgU«gh‹ik¡

112 113

f£Áæ‹jiytiuMSe®miH¡»wh®.MSeç‹éU¥g«cŸstiuKjyik¢r®

gjé t»¥gh®. ÏU¥ÃD«, Kjyik¢r® gjéæ‹ Ïašghd gjé¡fhy« IªJ

tUl§fŸ MF«. Mdhš, ÏuhídhkhthY«, éÂ 356-‹go khãy mtruãiy

mKyh¡f¤jhY«mt®gjéÏH¡fyh«.

Kjyik¢rç‹ mÂfhu§fŸ

Kjyik¢r® khãy ã®thf¤Â‹ jiytuhf ÏU¡»wh®. mt® mÂfkhd

gâfisÍ«,mÂfhu§fisÍ«bg‰WŸsh®.Kjyik¢rç‹gâfS«mÂfhu§fS«

Ã‹tUkhW

m.mik¢ruitbjhl®ghdit

M.MSe®bjhl®ghdit

Ï.khãyr£l¤Jiwbjhl®ghdit

<k‰wgâfS«mÂfhu§fS«

m. mik¢ruit bjhl®ghdit

mik¢ruitæ‹ jiytuhf, Kjyik¢r® Ã‹tU« gâfisÍ«

mÂfhu§fisÍ«brašgL¤J»wh®.

1. MSeuhš mik¢r®fshf ãaä¡f¥gL« eg®fis Kjyik¢r®

gçªJiu¡»wh®.

2. mt®mik¢r®fëilnaÏyh¡fh¡fis¥g»®ªjë¡»wh®.

3. mt®mik¢ruitiakh‰¿aik¡»wh®k‰W«kWkh‰wK«brŒ»wh®.

4. fU¤J ntWgh£o‹ fhuzkhf mt® xU mik¢riu uhídhkh brŒa

nt©L»wh®mšyJmtiumik¢ruitæèUªJgjééy¡fMSeU¡F

Mnyhrid¡TW»wh®.

5. mt® mik¢ruit T£l§fS¡F¤ jiyik t»¡»wh® k‰W« mj‹

KoÎfëšbršth¡F¢brY¤J»wh®.

6. mt®jdJgjéiaÏuhídhkhbrŒtj‹_y«mik¢ruitiaKoÎ¡F¡

bfh©Ltuyh«.k‰W«

7. mt®mid¤Jmik¢r®fë‹brašghLfistêel¤J»wh®,Ïa¡F»wh®,

f£L¥gL¤J»wh®k‰W«xU§»iz¡»wh®.

M. MSe® bjhl®ghdit

1. éÂ 167-‹go MSeU¡F« mik¢ruit¡F« Ïilæyhd bjhl®Ã‹

ÃujhdtêahfKjyik¢r®cŸsh®.k‰W«

2. Ã‹tU« mYty®fë‹ ãakd« bjhl®ghf MSeU¡F mt® Mnyhrid

TW»wh®.

112 113

m. khãyjiyiktH¡f¿P®

M. khãynj®jšMiza®

Ï. khãybghJ¥gâMiza¤Â‹jiyt®k‰W«cW¥Ãd®fŸ.

<. khãyÂ£lMiza¤Â‹jiyt®k‰W«cW¥Ãd®fŸ

c. khãyãÂMiza¤Â‹jiyt®k‰W«cW¥Ãd®fŸ.

Ï. khãy r£l¤Jiw¤ bjhl®ghdit.

1. khãy r£lk‹w¡ T£l¤ij¡ T£LtJ k‰W« jŸë¥nghLtJ bjhl®ghf

Kjyik¢r®MSeU¡FMnyhridTW»wh®.

2. rigæšmurh§f¡bfhŸiffismt®m¿é¡»wh®.

3. r£lrigæšmt®knrhjh¡fism¿Kf«brŒayh«.k‰W«

4. vªj neu¤ÂY« r£l rigia¡ fiy¥gj‰fhf MSeçl« mt® gçªJiu

brŒayh«.

<. k‰w gâfS« mÂfhu§fS«

1. MS§f£Áæ‹ jiytuhf, f£Áia¡ f£L¥gL¤jÎ«, e‹bd¿fis

ts®¡fÎ«,Kjyik¢r®flik¥g£LŸsh®.

2. khãy¤Â‹ jiytuhf, gšntW ÃçÎ k¡fë‹ nfhç¡iffis¡ ftdkhf

gçÓè¡fÎ«mt®flik¥g£lt®.

3. gšntW gâfë‹ muÁaš jiytuhf, khãy mséš cŸs gšntW

Jiwfë‹ bray®fis nk‰gh®itælÎ«, f£L¥gL¤jÎ« k‰W«

xU§»iz¡fÎ«mt®flik¥g£lt®.

4. khãymuÁ‹ ÓuhdbrašghL k‰W«Áwªj k¤Âa - khãycwÎfS¡fhf,

k¤Âamurh§f¤Jl‹xUešYwitts®¡fmt®flik¥g£lt®.k‰W«

5. mik¢ruitæ‹ msÎ Kjyik¢ruhš Ô®khå¡f¥gL»wJ. våD«,

rÛg¤Âa muÁayik¥ò¤ ÂU¤j¤Â‰»z§f, r£lrig cW¥Ãd®fë‹ 15

rjé»¤ijk£Lnkmt®mik¢r®fsh¡fKoÍ«.

Ï›thwhf, khãy ã®thf¤Âš äf K¡»akhd k‰W« ca®ªj g§»š

Kjyik¢r® brašgL»wh®. ÏU¥ÃD«, MSe® Áw¥ò ãiyia¥ bg‰WŸs

khãy§fëš mtç‹ j‹éU¥g mÂfhu§fŸ Kjyik¢rç‹ g§F k‰W«

K¡»a¤Jt¤ij Á¿jsÎ Fiw¤JŸsd. Mdhš, jäœehL ngh‹w mik¢ruit

cWÂ¥ghLŸskhãy§fëšm›thWÏU¡fKoahJ.

114 115

1952 èUªJ jäœeh£o‹ Kjyik¢r®fŸ étu« tçirahf ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ.

t.v© Kjyik¢r®fë‹ bga®fŸ f£Á gjé¡fhy«

1. ÂU.Á.Ïuhrnfhghy¢rhça® fh§»u° 1952-54

2. ÂU.nf.fhkuh{ fh§»u° 1954-63

3. ÂU.v«.g¡jt¢ry« fh§»u° 1963-67

4. ÂU.Á.v‹.m©zhJiu ÂKf 1967-69

5. ÂU.K.fUzhãÂ ÂKf 1969-76

6. ÂU.v«.í.Ïuhk¢rªÂu‹ mÏmÂKf 1977-87

7. ÂUkÂ.#hd»Ïuhk¢rªÂu‹ mÏmÂKf #d1988


9. bršé.b#.b#ayèjh mÏmÂKf 1991-96


11. ÂU.X.g‹Ü®bršt« mÏmÂKf 2001-2002




15. ÂU.X.g‹Ü®bršt« mÏmÂKf 2014-2015


17. ÂU.X.g‹Ü®bršt« mÏmÂKf 2016-ÏJtiu

jäœeh£oš x›bthU Kjyik¢rU« k¡fŸ k¤Âæš j§fS¡bf‹W

jåæl¤ij¥ bg‰WŸsd®. khãy¤Âš rkj®k rkjha¤ij¢ rhÂ¤Âl mt®fë‹

ÁªjidfŸ k‰W« bfhŸiffS¡F V‰wthW r_f ey¤Â£l§fisÍ«, nk«gh£L¤

Â£l§fisÍ«, mt®fŸ m¿Kf¥gL¤ÂÍŸsd®. F¿¥ghf, »uhk¥òw vënah®,

Ã‰gL¤j¥g£l tF¥Ãd® k‰W« gH§Fo tF¥Ãd® ngh‹nwhç‹ ey« k‰W«

nk«gh£o‰fhf, gšntW Â£l§fë‹ _ykhf mt®fŸ gšntW Ka‰Áfis

vL¤JŸsd®. mid¤J¤ JiwfS¡»ilna, khãy¤Âš k£Lkšyhkš njÁa

mséY« Tl ngh¡Ftu¤Jiw Kjèl« t»¡»wJ. jäœeh£oš gšntW gjé¡

fhy§fëšKjyik¢r®fë‹ÓçaKa‰ÁfshšÏJrhÂ¡f¥g£oU¡»wJ.

8.3 mik¢ruit

x›bthU khãy¤ÂY« MSeU¡F cjé k‰W« Mnyhrid TWtj‰F

Kjyik¢riu¤ jiytuhf¡ bfh©l mik¢ruit ÏU¡F« v‹W ÏªÂa

muræyik¥Ã‹ éÂ-163 TW»wJ. mj‰»z§fnt, jäœeh£oš MSe®

114 115

bgausÎ¤jiytuhfÏU¡»wh® k‰W«khãymurh§f¤Â‹c©ikahdmÂfhu«

mik¢ruitæl« cŸsJ. MSe® j‹ éU¥g mÂfhu§fis¥ bg‰WŸs nghÂY«,

mt® v¥nghjhtJ mitfis¢ brašgL¤J»wh®. V‰fdnt F¿¥Ã£lij¥

nghy, MSe® Kjyik¢riu ãaä¡»wh® k‰W« mtç‹ gçªJiuæ‹ngçš k‰w

mik¢r®fŸ ãaä¡f¥gL»‹wd®. mik¢r®fS¡fhd ã®zæ¡f¥g£l gjé¡fhy«

Ïšiy. nkY« mt®fŸ MSeç‹ éU¥g« cŸstiu¥ gjé t»¥g®. ÏU¥ÃD«,

mik¢r®fë‹ Ïašghd gjé¡fhy« IªJ M©LfŸ MF«. m›t¥nghJ khãy

r£l¤Jiwahšmik¢r®fë‹r«gs§fS«gofS«ã®zæ¡f¥gL»‹wd.

k¤Âamurh§f¤ÂšcŸsij¥nghykhãy§fëšghuhSk‹wmurh§fKiw

Ã‹g‰w¥gLtjhš,mik¢r®fŸjå¥g£lKiwæY«T£lhfÎ«khãy¢r£lrig¡F

bghW¥òilat®fshf cŸsd®. mik¢r®fŸ r£l rigæš cW¥Ãd®fshfÎ«

cŸsd®. mj‹ éisthf, mik¢r®fŸ xU FGthf brašgL»‹wd®.

‘‘xUtU¡fhf midt® k‰W« midtU¡fhf xUt®’’ v‹w bfhŸif

mik¢ruitæ‹ brašgh£oš gâòç»wJ. mik¢ruitæ‹ T£L KoéèUªJ

xUmik¢r®j‹id¥Ãç¡fKoahJ.r£lrigæ‹e«Ã¡ifia¥bg‰¿U¡F«tiu

mik¢ruit mÂfhu¤Âš ÏU¡»wJ. r£l rigæš xU e«Ã¡ifæšyh¤

Ô®khd« ãiwnt‰w¥g£lhš, Kjyik¢ruhš jiyik t»¡f¥gL« mik¢ruit

Ïuhídhkhitrk®Ã¡fflik¥g£LŸsJ.Ïj‰F¡T£L¥bghW¥òv‹Wbga®.

mik¢ruitæ‹ msÎ bjhl®ghf, ÏªÂahéš všyh khãy§fëY«

xnukhÂçahfÏšiy. ã®thf¢ Ó®ÂU¤jMiza« (ARC) Ã‹tUkhWT¿ÍŸsJ.

‘‘gšntW khãy§fëš cŸs ã®thf¤ njitfis¥ guªj neh¡»š fz¡»š

vL¤J¡bfh©L, c¤Âu¥Ãunjr«, Õfh®, k¤Âa¥Ãunjr« k‰W« kfhuhZou«

ngh‹w bgça khãy§fëš»£l¤j£l 20 eg®fismik¢ruitæš bg‰¿U¡fyh«

v‹W eh§fŸ fUJ»nwh«. kjuh° (j‰nghJ jäœehL), f®ehlfh k‰W«

MªÂu¥Ãunjr«ngh‹w eL¤jumséyhdkhãy§fŸ14Kjš18tiumik¢r®fŸ

ÏU¡fyh«. nfush, Açahdh k‰W« gŠrh¥ ngh‹w Á¿a khãy§fŸ 8 Kjš

12 tiu mik¢r®fis¥ bg‰¿U¡fyh«’’. ÏU¥ÃD«, mik¢ruitæš msÎ,

bjhl®òila khãy Kjyik¢riu¢ rh®ªJŸsJ. Mdhš, rÛgfhy muÁayik¥ò¤

ÂU¤jÂ‰»z§f,khãyr£lrigæ‹bkh¤jcW¥Ãd®fë‹15rjé»j¤Â‰Fnkš

mik¢r®fë‹v©â¡ifbršy¡TlhJ.x›bthUmik¢rU«khãyr£lrigæš

cW¥Ãduhf ÏU¤jš nt©L«. Ïšiyba‹whš, MW khj¤Â‰FŸ mj‹

cW¥Ãduhf. jäœeh£oš r£lrig gy¤Â‰nf‰g (234 cW¥Ãd®fŸ) mik¢r®fë‹

v©â¡if 36 tiu, mjhtJ 234‹ 15 rjé»j« ÏU¡fyh«. jäœeh£oš,

mik¢ruitæ‹gâfS«mÂfhu§fS«Ã‹tUkhW,

1. khãy¤Âšr£l«k‰W«xG§F,k¡fë‹ghJfh¥òk‰W«k¡fë‹brh¤J¥

ghJfh¥òM»at‰iw¥guhkç¤jš.

2. khãy¤Â‹ bfhŸiffis cUth¡FtJ, Ô®khå¥gJ k‰W« mitfis

Áw¥ghfmKšgL¤JtJ.

3. r£lrigæ‹ r£läa‰W« Â£l§fis mJ Ô®khå¤jš k‰W« mid¤J

K¡»aknrhjh¡fisÍ«m¿Kf¥gL¤Jjš.

116 117

4. ãÂ¡bfhŸifia KoÎ brŒjš k‰W« khãy¤Â‹ bghJ ey¤Â‰fhd

tçaik¥igtotik¤jš.

5. r_f¥ bghUshjhu kh‰w§fS¡fhd Â£l§fis Ô£Ljš, gšntW

Jiwfëškhãy¤ij¤jiybaL¡f¢brŒtJ.

6. Jiw¤jiyt®fë‹K¡»akhdãakd§fis¢brŒjš.

7. k‰w khãy§fSldhd Á¡fšÛJ éthÂ¤J Ka‰ÁfŸ nk‰bfh©L

KobtL¥gJ.

8. JizÚÂk‹wÚÂgÂfë‹ãakd«g‰¿MSeU¡FMnyhrid¡TWjš.

9. Iªjh©L¤ Â£l§fëš khãy¥ gâæ‹ g§if gçÓè¤J k‰W« mj‹

flik¥ghLfisÔ®khå¤jš.

10. khãy ãÂ ÏU¥òfëèUªJ brŒ»‹w bryéd¤Â‰fhf K‹tiuit

cUth¡FtJ.

11. r£lrigæš m¿Kf¥gL¤j¥glÎŸs rhjhuz knrhjh¡fŸ mšyJ gz

knrhjh¡fŸM»amid¤JknrhjhfisÍ«Ô®khå¤jš.

12. mik¢ruitæ‹ x›bthU mik¢rU« bjhl®òila Jiwia

nk‰gh®itæL»wh®,f£L¥gL¤J»wh®,k‰W«xU§»iz¡»wh®.k‰W«

13. tuÎbryÎ¤Â£l« vd miH¡f¥gL»‹w tUlhªju ãÂãiy m¿¡if

mik¢ruitahšÏWÂbrŒa¥g£LãiygL¤j¥gL»wJ.

khãy¤Âš r£l¤Jiwæ‹ F¿¥ghf r£lrigæ‹ têfh£oahfÎ«,

v#khdhfÎ«mik¢ruit ÏU¡»wJ. mJjéu, khãy¤Â‹ bghJ¡ bfhŸiffis

cUth¡Fgt®fshfÎ«, mKšgL¤Jgt®fshfÎ« mik¢r®fŸ cŸsd®. ÏU¥ÃD«,

mik¢ruit¡FvÂuhfxUe«Ã¡ifæšyh¤Ô®khd¤ijÏa‰W«cçikiakhãy

r£lrig¥ bg‰W¤Âfœ»wJ. vdnt, khãy r£lk‹w¤Âš nfŸé neu¤Â‹nghJ

Óça ék®rd¤Â‰F mik¢r®fŸ c£gL¤j¥gL»wh®fŸ. jäœeh£oš, ÏJ tiuæš

vªjmik¢ruit¡FvÂuhfÎ«e«Ã¡ifæšyh¤Ô®khd«vJÎ«Ïa‰w¥gléšiy.

Mdhš, 1963-šfhkuh{Â£l¤Â‰FÏz§fKjyik¢r®gjéæèUªJnf.fhkuh{

ÏuhídhkhbrŒjh®.éÂ356-‹gokhãymtruãiy¥Ãufld¤Â‰»z§f 1980-š

v«.í.Ïuhk¢rªÂu‹mik¢ruit fiy¡f£l¥g£lJ. Ïnjnghy, 1991šK.fUzhãÂ

mik¢ruit fiy¡f¥g£lJ. RU¡f¤Âš, Kjyik¢riu jiytuhf¥ bg‰WŸs

mik¢ruit khãy¤Âš k¡fë‹ eyD¡fhf vijÍ« mšyJ x›bth‹iwÍ«

Ô®khå¡»wJ.

8.4 jäœeh£oš r£lk‹w«

xU khãy r£lk‹w« MSe® k‰W« x‹W mšyJ Ïu©L rigfis¥

bg‰WŸsJ. xU khãy r£lk‹w« Xuitia cilajhfnth mšyJ <uitia

cilajhfnth ÏU¡fyh«. j‰nghJ Õfh®, f®ehlf«, kAuhZ£u«, c¤Âu¥Ãunjr«,

#«Kk‰W«fhZÛ®ngh‹w5khãy§fŸk£L«<uitr£lk‹w¤ij¥bg‰WŸsd.

116 117

xU khãy¤Âš r£lrig v‹gJ ÑHit mšyJ Kjyit v‹W« nkyit

mšyJÏu©lh«mitv‹W«ÏUmitfis¡bfh©oU¡fyh«.mšyJKjyit

mšyJ Ñœ mitia k£LnkÍilajhfÎ« ÏU¡fyh«. Xuit Kiwæš r£lrig

v‹w bga® ãyÎ»wJ. 1986-tiu jäœehL r£lk‹w« <uitia¥ bg‰¿UªjJ.

mªj M©L Kjyk¢ruhd v«.í.Ïuhk¢rªÂudhš jiyik t»¤j mÏmÂKf

murh§f¤Âš,nkyitv‹wÏu©lh«mitu¤JbrŒa¥g£lJ.vdnt,jäœeh£oš

xU rig k£Lnk ÏU¥ÃD«, jäœehL r£lk‹w¤Â‹ Ïu©L mitfis¥ g‰¿Í«

bjçªJbfhŸtJešyJ.

1. nkyit

nkyitxUmy§fhurigahfk£LnkcŸsJ.nkY«mj‹äFªjãiy¥ghL

ÑHitæ‹éU¥g¤ij¢rh®ªÂU¡»wJ.muÁayik¥Ã‹éÂ169-‹go,bjhl®òila

khãy¤Â‹ gçªJiuæ‹ ÛJ ghuhSk‹w¤Â‹ xU rhjhuz¢ r£l¤jhš nkyit

V‰gL¤j¥glyh«. mšyJ xê¡f¥glyh«. Mdhš, nkyitia cUth¡Ftj‰F

mšyJ xê¥gj‰F¢ r£lrigæ‹ gçªJiumtÁa«.Ï¥gçªJiu_‹¿šÏu©L

g§FcW¥Ãd®fshšMjç¡f¥g£Lãiwnt‰w¥glnt©L«.

mik¥ò

nkyitæ‹ cW¥Ãd®fŸ r£l rigæ‹ bkh¤j cW¥Ãd®fë‹ _‹¿š

xU g§»‰F äfhkY« Mdhš eh‰gJ¡F¡ FiwahkY« ÏU¥gh®fŸ. jäœeh£o‹

nkyit fiy¡f¥g£lnghJ fÎ‹Áš 63 cW¥Ãd®fis¥ bg‰¿UªjJ. Ïašghfnt,

neuo¤ nj®jš, kiwKf¤ nj®jš k‰W« ãakd« ngh‹wit ml§»a xU fy¥ò

ÃuÂãÂ¤Jt¤jhš mJ mik¡f¥gL»wJ. nkyit¡fhd nj®jšfŸ é»jh¢rhu¥

ÃuÂãÂ¤Jt Kiwahš x‰iw kh‰W th¡F. Kiwæš Ã‹tU»‹w tifæš

el¤j¥gL»‹wd(éÂ-171).

m.1/3cW¥Ãd®fŸr£lrigahšnj®ªbjL¡f¥gLt®.

M. 1/3 cW¥Ãd®fŸ ghuhSk‹w¢ r£l¤jhš F¿¥Ã£lij¥ nghy, efuh£ÁfŸ,

kht£l thça§fŸ k‰W« Ãw cŸsh£Á Miza§fŸ ngh‹wt‰whš

nj®ªbjL¡f¥gLt®.

Ï.1/12cW¥Ãd®fŸg£ljhçfŸbjhFÂfshšnj®ªbjL¡f¥gLt®.

<. 1/12cW¥Ãd®fŸMÁça®fŸbjhFÂfshšnj®ªbjL¥gLt®.k‰W«

c. 1/6 cW¥Ãd®fŸ Ïy¡»a«, fiy, m¿éaš, r_f¥gâ k‰W«

T£LwÎ Ïa¡f« ngh‹wt‰¿š ÁwªJ és§F« eg®fŸ MSeuhš

ãaä¡f¥gL»‹wd®.

jFÂfS«, gjé¡fhyK«

muÁayik¥ò¡»z§f, nkyit cW¥Ãduhtj‰F xU eg® Ã‹tU»‹w

jFÂfis¥bg‰¿U¡fnt©L«.

118 119

1. mt®ÏªÂa¡FokfdhfÏU¤jšnt©L«.

2. mt®30taJãu«ÃatuhfÏU¤jšnt©L«.k‰W«

3. ghuhSk‹w¤jhš tiuaW¡f¥g£LŸs k‰w jFÂfisÍ« mt® bg‰¿U¡f

nt©L«.

nkyitæ‹ fiy¥Ã‰F c£glhj xU bjhlU« mik¥ghf cŸsJ.

ghuhSk‹w¤Â‹ Ïuh{a rigia¥ nghy, mj‹ _‹¿š xU g§F cW¥Ãd®fŸ

x›bthU Ïu©L tUl§fS¡F¥ ÃwF XŒÎ bgW»‹wd®. nkyit cW¥Ãd®

MW tUl gjé¡fhy¤ij¥ bg‰WŸsh®. nkY« mt® fÎ‹ÁY¡F kWKiw

nj®ªbjL¡f¥glyh«.

gâfŸ k‰W« mÂfhu§fŸ

1. rhjhuzknrhjh¡fŸm¿Kf¥gL¤j¥glyh«.

2. r£lrigahšÏa‰w¥g£lgzknrhjh¡fS¡FmJx¥òjšmë¡»wJ.

3. r£l rigahšÏa‰w¥gL»‹w gzknrhjh¡fis 14 eh£fS¡F«rhjhuz

knrhjh¡fis30eh£fS¡F«mJjhkj¥gL¤jyh«.

4. mj‹ jiytU« Jiz¤ jiytU« mj‹ cW¥Ãd®fëèUªJ

nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®.

5. gšntWtifahdelto¡iffS¡fhdgšntWFG¡fismJmik¡»wJ.

k‰W«

6. MSeuhš Ãufld¥gL¤j¥g£l Ïil¡fhy¢ r£l§fS¡F mJ x¥òjš

më¡»wJ.

bghJthfnt, nkyit xU my§fhu mitahf k£Lnk Âfœ»wJ. mjdhš,

mJxUeèªjmitahf¡fUj¥gL»wJ.#dhÂgÂnj®jèšmšyJmuÁayik¥ò¤

ÂU¤j knrhjh¡fë‹ x¥òjyë¥Ãš mJ g§nf‰gÂšiy. RU¡f¤Âš,ÑHitÍl‹

bjhl®ò¥ gL¤Jifæš, nkyit mÂfhuk‰wjhf cŸsJ. khãy r£lk‹w¤Â‹

Ïu©lh« mit mšyJ nkyit v‹W mij miH¥gJ bghU¤jk‰wjhf cŸsJ.

K‹d®F¿¥Ã£lij¥nghš,jäœeh£ošnkyitj‰nghJÏšiy.Mfnt,jäœehL

Xuitr£lk‹w¤ij¥bg‰WŸsJ.

2. r£lrig

x›bthU khãy¤ÂY«, bghJthf r£l¤Jiw v‹gJ r£lrig vd

bghUŸgL«. nkyitÍŸs khãy¤Âš Tl Ïnj ãiyjh‹. jäœehL r£l¤Jiw

r£lrigv‹wxnuxUmitiak£Lnkbg‰WŸsJ.

mik¥ò

muÁayik¥Ã‹ éÂ 170-¡»z§f, xU khãy r£lrig 500-¡F äfhkY«

50-¡F FiwahkY« cW¥Ãd®fis¥ bg‰¿U¡F«. våD«, muÁayik¥ò¤

ÂU¤j¤Â‹_ykhfxUr£lrigæ‹Fiwªjg£rgy¤ijã®zæ¡F«mÂfhu¤ij

118 119

ghuhSk‹w« bg‰WŸsJ. jäœeh£L r£lrig 235 cW¥Ãd®fis¥ bg‰¿U¡»wJ.

ÏÂš 234 cW¥Ãd®fis taJ tªnjh® th¡Fçik mo¥gilæš nj®jš

bjhFÂfëèUªJ k¡fshš neuoahf nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. k‰WKŸs xU

cW¥Ãd®M§»nyh-ÏªÂaÏd¤ÂèUªJMSeuhšãaä¡f¥gL»wh®.ÏU¥ÃD«,

jhœ¤j¥g£ltF¥Ãd®k‰W«gH§Foæd®fS¡fhfmitæšÏl§fŸxJ¡f¥gL«.

jFÂfŸ

r£lrigcW¥Ãd® gjé¡fhf ngh£oæL«xU eg® Ã‹tU»‹wjFÂfis¥

bg‰¿U¤jšnt©L«.

1.mt®xUÏªÂa¡FokfdhfÏU¤jšnt©L«.

2.mt®25taJmilªÂU¡fnt©L«.k‰W«

3.ghuhSk‹w¢r£l¤jhštiuaiwbrŒa¥g£lk‰wjFÂfisÍ«mt®bg‰¿U¡f

nt©L«.

gjé¡fhy«

Ïašghfnt, r£lrigæ‹ gjé¡fhy« IªJ M©LfshF«. Mdhš, #«K

k‰W«fhZÛ®khãy¤Âšmj‹gjé¡fhy«MWM©LfŸv‹gJéÂéy¡fhF«.

ÏU¥ÃD«,éÂ 356-‹go khãymtruãiy v‹WmiH¡f¥gL»‹w#dhÂgÂæ‹

Ãufld¥gL¤J« Mizæ‹ éisthf, vªj neuK« MSeuhš r£lrig

fiy¡f¥glyh«. éÂ 352-‹go njÁa mtruãiyæ‹ fhuzkhf, r£lrigæ‹

gjé¡fhy« ghuhSk‹w¤jhš Ú£o¡f¥glyh«. Mdhš mJ xU tUl¤Â‰F äf¡

TlhJ.ÏU¥ÃD«,mtruãiy¥ Ãufld«thg°bg‰wÃwFMW khj¤Â‰FŸ òÂa

nj®jšfŸ el¤j nt©L«. Ïitjéu, gjé¡fhy« Kotj‰F K‹ng r£lrigia

fiy¥gj‰fhdgçªJiubrŒtj‰F,MSeçl«Kjyik¢r®jhdhfK‹tuyh«.

mÂfhu§fS«, gâfS«

jäœeh£oš r£lrig gšntW gâfis¢ brŒ»‹w xUmuÁaš ãWtdkhf

cŸsJ.mJÃ‹tU»‹wmÂfhu§fisÍ«gâfisÍ«brašgL¤J»wJ.

1. muÁayik¥ghšéÂ¡f¥g£ltiuaiufis¤jéu,khãym£ltizk‰W«

bghJm£ltizM»at‰¿‹vªj¥ÃçéY«r£l«Ïa‰Wjš.

2. murh§f¤ijcUth¡Fjšk‰W«xê¤jš.

3. khãy¤Â‹ãÂfis¡f£L¥gL¤Jjš.

4. gzknrhjh¡fism¿Kf¥gL¤Âmitfisãiwnt‰Wjš.

5. ghuhSk‹w¤jhš ãiwnt‰w¥g£l muÁayik¥ò¤ ÂU¤j knrhjh

x¥òjY¡fhftªjhšmj‰Fx¥òjšmë¤jšmšyJkW¤jš.

6. jäœehL bghJ¥gâ Miza«, bghJ¡ f£L¥gh£lhs® k‰W«

jâ¡ifahs®k‰W«Ãwuhšrk®¥Ã¡f¥gL«m¿¡iffis¥gçÓè¤jš.

7. gšntWelto¡iffS¡fhdgšntWFG¡fismik¤jš

120 121

8. rghehafiuÍ«JizrghehafiuÍ«nj®ªbjL¤jš.

9. MS»‹w murh§f¤Â‰F vÂuhf e«Ã¡ifæšyh¤ Ô®khd«

bfh©LtUjš.k‰W«

10. ÏªÂa#dhÂgÂæ‹nj®jèšg§nf‰wš.

nknyTw¥g£lmÂfhu§fŸr£lrig¡Fk£Lnkcç¤jhdjhF«.Ï›thwhf,

nfh£ghL k‰W« eilKiw ßÂæš r£lrig äFªj mÂfhu§fis¥ bg‰WŸsJ.

vdnt, r£lrig cW¥Ãd®fŸ (M.L.A) nkyit cW¥Ãd®fisél (M.L.C)mÂf

mÂfhu§fS«gâfS«bg‰WŸsd®.

r£l¤Jiwæ‹ k‰w K¡»a mYty®fŸ bjhl®ghf r£lrig mj‹

rghehafiuÍ«, Jiz rghehafiuÍ« nj®ªbjL¡»wJ. Ïnjnghy, nkyit mj‹

jiytiuÍ« Jiz¤ jiytiuÍ« nj®ªbjL¡»wJ. všyht‰W¡F« nkyhf

k¤Âa murh§f¤Â‹ jiyik tH¡f¿Piu¥ nghy, khãy jiyik tH¡f¿P®

r£l¤Jiwæ‹ cW¥Ãduhf Ïšyhkš r£l¤Jiw elto¡iffëš g§nf‰F«

cçikiaÍ«mÂfhu¤ijÍ«bg‰WŸsh®.

jäœeh£oš r£lrigæ‹ mik¥ò

1951-52èUªJ jäœehL r£lrig¡F cW¥Ãd®fŸ nj®Î¡fhd bghJ¤

nj®jšfŸ el¤j¥g£ld. nj®jšfëš bt‰¿bg‰w f£Áfë‹ étu§fŸ ÑnH

bfhL¡f¥g£LŸsd.

tçir v© tUl« MS§f£Á

1. 1952 fh§»u°

2. 1957 fh§»u°

3. 1962 fh§»u°

4. 1967 ÂKf

5. 1971 ÂKf

6. 1977 mÏmÂKf

7. 1980 mÏmÂKf

8. 1985 mÏmÂKf

9. 1989 ÂKf

10. 1991 mÏmÂKf

11. 1996 ÂKf

12. 2001 mÏmÂKf

13. 2006 ÂKf

14 2011 mÏmÂKf

15. 2016 mÏmÂKf

120 121

8.5 ca®ÚÂk‹w« k‰W« Jiz ÚÂ¤Jiw

brašJiw k‰W« r£l¤JiwM»at‰iw¤ bjhl®ªJ, jäHf murh§f¤Â‹

_‹whtJ»isahfÚÂ¤JiwÏU¡»wJ.jäœeh£o‹ÚÂKiwca®ÚÂk‹w«k‰W«

Jiz ÚÂk‹w§fŸM»aÏu©LÃçthd ÚÂk‹w§fis¥ bg‰WŸsJ. rÛg¤Âš,

br‹id ca®ÚÂk‹w¤Â‹ »is kJiuæš 2004« M©L bjhl§f¥g£LŸsJ.

jäœeh£oš ca®ÚÂk‹w¤Â‹ mikél« br‹idæš cŸsJ k‰W« Jiz

ÚÂk‹w§fë‹ mikél§fŸ kht£l¤ jiyefu§fëY« mitfS¡F

ÑœãiyæY« cŸsd. Ï§nf, bghJthf jäœeh£L ÚÂ¤Jiw g‰¿a égu§fŸ

mL¤J¤ju¥g£LŸsd.

ca®ÚÂk‹w«

jäœeh£oš ÚÂ¤Jiwæ‹ jiyikahf ca®ÚÂk‹w« Âfœ»wJ. mJ xU

jiyik ÚÂgÂiaÍ« k‰W« gy ÚÂgÂfisÍ« bg‰WŸsJ. jiyik ÚÂgÂ ÏªÂa

#dhÂgÂahš ãaä¡f¥gL»wh®. k‰w ÚÂgÂfŸ c¢rÚÂk‹w¤Â‹ jiyik ÚÂgÂ,

khãy MSe® k‰W« ca®ÚÂ k‹w¤Â‹ jiyik ÚÂgÂ M»nahUl‹ fyªJ

MnyhÁ¤jÃ‹ò #dhÂgÂahš ãaä¡f¥gL»‹wd®. Ïij¤jéu ca®ÚÂk‹w¤Âš

ãYit¥ gâfis Ko¥gj‰fhf Ïu©L tUl§fS¡F äfhkš j‰fhèf¥

gjé t»¡f¡Toa TLjš ÚÂgÂfis ãakd« brŒtj‰F #dhÂgÂ mÂfhu«

bg‰WŸsh®. nkY«, ca®ÚÂk‹w¤Â‹ xU ãuªju ÚÂgÂ j‰fhèfkhf gâ¡F

tuhkèUªjhnyh mšyJ mtç‹ flikfis¢ brŒa KoahÂUªjhnyh mšyJ

j‰fhèfkhf¤ jiyik ÚÂgÂahf ãaä¡f¥g£lhnyh mªj Ïl¤Âš xU braš

ÚÂgÂiaãaä¡f#dhÂgÂmÂfhu«bg‰WŸsh®.ca®ÚÂk‹w¤Â‹xU ÚÂgÂ 62

taJKoÍ«tiugjét»¥gh®.ãuªju,TLjšmšyJbrašÚÂgÂx›bthUtU«

gjé¡fhy«Kotj‰FK‹òÃ‹tU«têfëšgjéiaé£Léyfyh«.

1. #dhÂgÂ¡FvGÂrk®¥Ã¤JÏuhídhkhbrŒtjhš.

2. #dhÂgÂahš c¢rÚÂk‹w ÚÂgÂahf ãaä¡f¥g£lhš mšyJ xU

cŒ®ÚÂk‹w¤ÂèUªJ ntW ca®ÚÂk‹w¤Â‰F Ïl kh‰w« brŒa¥g£lhš,

k‰W«

3. J®el¤ijmšyJÂwikæ‹ik fhuzkhf¥ ghuhSk‹w¤Â‹ <uitfëš

#dhÂgÂciu¥gogjééy¡f¥g£lhš.

jFÂfŸ

ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂ ãakd¤Â‰F muÁayik¥Ã‹ Ã‹tU»‹w jFÂfŸ

tiuaW¡f¥g£LŸsd.

1.mt®xUÏªÂa¡FokfdhfÏU¤jšnt©L«.

2.mt®62taJKoªjtuhfÏU¤jšTlhJ.

3. ÏªÂaãy¥gu¥ÃšÚÂ¤JiwæšÚÂ¥gâiamt®bg‰¿UªÂU¡fnt©L«;

mšyJ

4. FiwªjJ 10 tUl§fshtJ xU ca®ÚÂk‹w¤Âš X® tH¡f¿Puhf

ÏUªÂU¡fnt©L«.

122 123

ÚÂgÂfë‹ RjªÂu«

c¢rÚÂk‹w¤Â‹ ÚÂgÂfis¥nghy, ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂfë‹ RjªÂu¤ij

ãiyãW¤jÃ‹tU«têfëdhšmuÁayik¥òehL»wJ.

1. ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂfŸ K¡»akhd muÁayik¥ò MizÍçikahs®fshf

cŸsd®.

2. khãy¤Â‹ bjhF¥ò ãÂæèUªJ ÚÂgÂfë‹ r«gs§fS«, gofS«

tH§f¥g£L»‹wd.

3. muÁayik¥òéÂ360-‹goãÂmtruãiy¡fhy¤Âšjéu,xUÚÂgÂ¡F

tH§f¡Toa r«gs¤ijÍ«, gofisÍ« k‰W« mtç‹ gâ XŒé‰F¥

Ã‹d® cŸs cçikfisÍ« rYiffisÍ« ghuhSk‹w¤jhš Fiw¡f

mšyJntWgL¤jKoahJ.

4. c¢rÚÂk‹w ÚÂgÂæ‹ gjé Ú¡f¤ij¥ nghy, ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂæ‹

gjéÚ¡fK«xUfodkhdtêKiwahšÃ‹g‰w¥gL»wJ.k‰W«

5. xU ÚÂgÂ jdJ gâ XŒÎ¡F¥ Ã‹d® v›éj tUthŒ jU« gjéiaÍ«

t»¤jšTlhJ.

mÂfhutu«ò« mÂfhu§fS«

muÁayik¥Ã‹go br‹id ca®ÚÂk‹w« Ã‹tU»‹w mÂfhu tu«igÍ«,

mÂfhu§fisÍ«bg‰WŸsJ.

1. Mu«g Kiwp£L mÂfhutu«ò

K«ig, bfhšf¤jh k‰W« br‹id M»a _‹W khãy efu§fS«

j§fSila khãy efu§fëš cUthF« Áéš k‰W« F‰w tH¡Ffëš Mu«g

Kiwp£L mÂfhutu«ig¥ bg‰¿Uªjd. ÏU¥ÃD«, 1973 M« M©o‹ F‰w

têKiw¢ r£l¤jhš ca®ÚÂk‹w¤Â‹ Mu«g Kiwp£L F‰w mÂfhu tu«ò

KGtJ« vL¡f¥g£lJ. Áéš tH¡Ffis el¤Jtj‰F efu Áéš ÚÂk‹w§fŸ

mik¡f¥g£LŸs nghÂY«, ca®ÚÂk‹w¤Â‹ Mu«g Kiwp£L Áéš

mÂfhutu«òxê¡f¥gléšiy.mjhtJ,tH¡»‹kÂ¥ÕLca®é‹fhuzkhfmJ

xê¡f¥gléšiy.

2. nkš Kiwp£L mÂfhutu«ò

jäœeh£oš ca®ÚÂk‹w« jiyaha ÚÂk‹wkhf cŸsJ. Áéš k‰W« F‰w

tH¡FfŸÏu©oY«nkšKiwp£LmÂfhutu«igmJbg‰WŸsJ.ÁéšgFÂæš,

kht£l ÚÂgÂæ‹ KoéèUªJ«, ca® kÂ¥Õ£o‹ fhuzkhf¤ Jiz ÚÂgÂæ‹

KoéèUªJ«neuoahfnkšKiwpLfŸca®ÚÂk‹w¤Â‰FtU»‹wd.

3. ÚÂ¥nguhiz mÂfhutu«ò

ÏªÂa muÁayik¥ò totik¥ò¡ FGé‹ jiytuhd Ã.M®. m«ng¤fç‹

fU¤Â‰»z§f, éÂ-32 muÁayik¥Ã‹ cæU« ÏjaK« MF«. Vbd‹whš,

ÚÂ¥nguhizfŸ_ykhf x›bthU ÏªÂa¡ Fokfë‹cçikfŸ, RjªÂu« k‰W«

122 123

rYiffŸngh‹wt‰iwmJghJfh¡»wJ.mnjnghy,éÂ226-‹goca®ÚÂk‹w«

ÚÂ¥nguhizmÂfhutu«ig¥bg‰WŸsJ.M£bfhz®nguhiz,f£lis¥nguhiz,

jL¥ò¥nguhiz, rh‹Wnguhiz k‰W« jFÂédh¥ nguhiz ngh‹w IªJ

nguhizfŸcŸsd.

4. f©fhâ¡F« mÂfhu«

ca®ÚÂk‹w« ÏuhQt¤ Ô®¥gha§fis¤jéu, jdJ mÂfhu tu«Ã‹

gu¥ÃYŸs mid¤J ÚÂk‹w§fisÍ« k‰W« Ô®¥gha§fisÍ« f©fhâ¡F«

mÂfhu¤ij¥bg‰WŸsJ.c©ikæš,mJguªjmÂfhu¤ij¥bg‰WŸsJ.

5. khãy ÚÂ¤Jiwæ‹ jiyikaf«

khãy ÚÂ¤Jiwæ‹ jiyikafkhf, ca®ÚÂk‹w« jdJ nkšKiwp£L

k‰W« nk‰gh®it mÂfhu tu«ig¤jéu, Áy F¿¥Ã£l étfhu§fëš Jiz

ÚÂ¤Jiwæ‹ ÛJ ã®thf¡ f£L¥gh£il¥ bg‰WŸsJ. Ï›thwhf, ca®ÚÂk‹w«

mÂfhu« bghÂªjjhf cŸsJ. nkY«, mJ gÂÎ ÚÂk‹wkhfÎ« brašgL»wJ.

všyht‰W¡F« nkyhf, khãy¤Â‹ äfK¡»akhd tH¡Ffis¤ Ô®¤Jit¥gj‰F

mk®ÎmÂfhutu«igÍ«mJbg‰WŸsJ.

Jiz ÚÂk‹w§fŸ

Áéš têKiw r£l¤Jl‹ bjhl®òŸs Áéš ÚÂk‹w§fŸ k‰W« F‰w

têKiw¢ r£l¤Jl‹ bjhl®òŸs F‰wéaš ÚÂk‹w§fŸ ngh‹w Ïu©L

tiffshf¤ Jiz ÚÂk‹w§fŸ Ãç¡f¥gL»‹wd. m»y ÏªÂa ÚÂgÂfŸ

r§f¤Â‹ tH¡»‰»z§f, (1989) ehL KGtJ« Jiz ÚÂ¤Jiwæ‹ ÚÂ

mYty®fëš xnukhÂçahd gjéãiy bfh©Ltu c¢rÚÂk‹w« tèÍW¤J»wJ.

mjhtJ, Áéš g¡f¤Âš kht£l ÚÂgÂ, TLjš kht£l ÚÂgÂ, Áéš ÚÂgÂ

(KJãiy¥ ÃçÎ) k‰W« Áéš ÚÂgÂ (Ïsãiy¥ ÃçÎ) v‹w goãiyÍ«, F‰wéaš

têKiw¢r£l«tiuaW¤jgoF‰wéašg¡f¤Âšbrr‹°ÚÂgÂ,TLjšbrr‹°

ÚÂgÂ, Kj‹ik ÚÂ¤Jiw eLt® k‰W« ÚÂ¤Jiw eLt® v‹w goãiyÍ« ÏU¡f

nt©Lbk‹W c¢r ÚÂk‹w« tèÍW¤ÂaJ. ÑnH tU»‹w m£ltiz Jiz

ÚÂk‹w§fë‹goãiyia¡fh©Ã¡»wJ.

Jiz ÚÂk‹w§fë‹ goãiyia¡ fh£L« m£ltiz

Áéš g¡f« F‰wéaš g¡f«

1.kht£lÚÂgÂ brr‹°ÚÂgÂ

↑ ↑

2.TLjškht£lÚÂgÂ TLjšbrr‹°ÚÂgÂ

↑ ↑

3.ÁéšÚÂgÂ(KJãiy¥ÃçÎ) Kj‹ikÚÂ¤JiweLt®

↑ ↑

4.ÁéšÚÂgÂ(Ïsãiy¥ÃçÎ) ÚÂ¤JiweLt®

124 125

Ï¤Jl‹, ÁW fhuz ÚÂk‹w§fS« cŸsd. ÃuhªÂa ÁW fhuz§fŸ

r£l¤Â‹go Ï›tifahd ÚÂk‹w§fŸ kht£l msényh mšyJ khãy ÁW

fhuz§fŸÚÂk‹wr£l¤Â‹gokhefu§fënyhmik¡f¥gL»‹wd.

khãy ca®ÚÂk‹w¤Â‹ MnyhridÍl‹ MSeuhš xU kht£l ÚÂgÂ

ãaä¡f¥gLth®v‹W«,gâãakd«,Ïlkh‰w«k‰W«gjéca®Îngh‹witfS«

Ïnj tifæš ÏU¡F« v‹W« muÁayik¥ò TW»wJ. khãy ÚÂ¥ gâæ‹

Ãw vªj¥ gjéæ‹ gâãakd« bjhl®ghf, khãy bghJ¥gâ Miza« k‰W«

ca®ÚÂk‹w¤Jl‹ MnyhÁ¤J cUth¡»a éÂfë‹go MSeuhš ãakd«

brŒa¥gL« v‹W muÁayik¥ò TW»wJ. éÂ 235¡»z§f, Jiz ÚÂ¥gâ

cW¥Ãd®fŸÛjhdã®thf¡f£L¥ghLca®ÚÂk‹w¤Jl‹cŸsJ.

FL«g ÚÂk‹w§fŸ

Kiwahd ÚÂk‹w§fë‹ goãiyfSl‹, ÏªÂahéš gšntW khãy§fëš

FL«g ÚÂk‹w§fS« mik¡f¥gL»‹wd. 1984M«M©o‹ FL«g ÚÂk‹w§fŸ

r£l¤Â‰»z§f,mÂf¢bryéd«ÏšyhkštH¡Ffis¤Ô®¥gJk‰W«Kiwahd

ÚÂk‹w§fëš mÂf¢ bryÎ V‰gLtJ ngh‹wt‰iw¡ fU¤Âš vL¤J¡bfh©L,

ÂUkz§fŸ k‰W« FL«g étfhu§fŸ bjhl®ghd tH¡Ffis érhç¥gj‰F

Ï›tifahd ÚÂk‹w§fŸ mÂfhu§fisÍ«, mÂfhu tu«igÍ« bg‰WŸsd.

FL«g«, éthfu¤J, tuj£riz ngh‹wt‰¿‹ Ãu¢ÁidfŸ bjhl®ghd

étfhu§fS« Ï›éj ÚÂk‹w§fshš ftå¡f¥gL»‹wd. Ï›éj ÚÂk‹w§fŸ

ÁéštêKiw¢r£l¤ij¥Ã‹g‰W»‹wd.

8.6 brayf«

ÏªÂahéš x›bthU khãyK« mj‹ brhªj brayf¤ij¥ bg‰WŸsJ.

mJ khãy ã®thf¤Â‹ eu«ò k©lykhf ÏU¡»wJ. mJ murh§f¤Â‹ gšntW

Jiwfis¥bg‰WŸsJ.xUJiwæ‹muÁašjiytuhfmik¢rU«,m¤Jiwæ‹

ã®thf¤ jiytuhf¢ brayU« cŸsd®. xU bray® x‹W mšyJ Ïu©L

JiwfS¡F¤ jiytuhf ÏU¡»‹w ntisæš, jiyik¢ bray® x£Lbkh¤j

brayf¤Â‹ jiytuhf ÏU¡»wh®. bray® v‹gt® tH¡fkhf xU _¤j m»y

ÏªÂa¥gâmYtyuhfÎ«bghJã®th»ahfÎ«cŸsh®.ÏªjéÂ¡FéÂéy¡fhf

bghJ¥gâ¤ Jiw xU Áw¥ò ã®th»ahd jiyik¥ bgh¿ahsuhš jiyik

t»¡»¥gL»wJ. jäœeh£oš brayf« jiyik¢ brayf« v‹WmiH¡f¥gL»wJ.

mJbr‹idòåj#h®{nfh£ilæšmikªJŸsJ.

JiwfŸ

bghJthfnt, brayf¤Âš Jiwfë‹ v©â¡if khãy¤Â‰F khãy«

ntWgL»wJ.mJ15JiwfëèUªJ35JiwfŸtiucŸsJ.jäœeh£ošjiyik¢

brayf¤ÂšcŸsl§»ÍŸsJiwfŸÃ‹tU»‹wd.

1. bghJã®thf«

2. cŸJiw

124 125

3. ãÂ

4. gâahs®k‰W«ã®thf¢Ó®ÂU¤j§fŸ

5. tUthŒ

6. Áiw

7. td«

8. étrha«

9. bjhêyhs®k‰W«ntiythŒ¥ò

10. gŠrha¤Juh{ía«

11. bghJ¥gâfŸ

12. fšé

13. Â£lälš

14. Ú®¥ghrd«k‰W«ä‹rhu«

15. r£l«

16. r_fey«

17.Å£LtrÂ

18. Áéšéãnahf«

19. ngh¡Ftu¤J

20.cŸsh£Ámurh§f«

21. tçéÂ¥ò

22. bjhêšfŸ

23.és«gu«k‰W«jftš

24.T£LwÎ

25. Rfhjhu«

gâahs®fë‹ goãiy

jäœeh£o‹jiyik¢brayf«ãiyahdgjé¡fhy¤Â‰Fãaä¡f¥gL»‹w

mYty®fis¥bg‰WŸsJ. jäœeh£ošmurh§fCêa®fë‹XŒÎtaJ 58MF«.

m»y ÏªÂa¥ gâahs®fisÍ«, jäœehL bghJ¥gâMiza¤jhš gâãakd«

bra¥gL»‹w mYty®fisÍ« brayf« bg‰WŸsJ. xU Jiwæš cŸs brayf

mYty®fë‹goãiyÃ‹tUkhWcŸsJ.

126 127

bray®

↑TLjšbray®

↑Ïiz¢ bray®

↑Jiz¢ bray®

↑cjé¢bray®

↑rh®ò¢ bray®

↑ÃçÎmYty®

↑cjé¥ÃçÎmYty®

↑cjéahs®fŸ

↑RU¡bfG¤j®k‰W«j£l¢r®fŸ

↑mYtyfcjéahs®fŸ

brayf¤Â‹ gâfŸ

brayf«xUMnyhrid¢braèahfÏUªJbfh©LbghJ¡bfhŸiffë‹

mKyh¡f¤Âš brašJiwfS¡F Mnyhrid tH§f¡ flik¥g£LŸsJ. mj‹

mo¥gil¥ gâahf ÏU¥gJ mik¢r®fŸ j§fsJ flikfis ãiwnt‰Wtj‰F

cjéòçtjhF«.mJÃ‹tU»‹wgâfis¢brŒ»wJ.

1. khãy murh§f¤Â‹ bfhŸiffisÍ« Â£l§fisÍ« brayf«

cUth¡F»wJ.

2. khãy murh§f¤Â‹ bfhŸiffisÍ« Â£l§fisÍ« mJ

xU§»iz¡»wJ.

3. khãytuÎbryÎ¤Â£l¤ijmJjahç¡»wJ.k‰W«bghJ¢bryéd¤Â‹

ÛJf£L¥ghLéÂ¡»wJ.

4. r£l§fŸk‰W«éÂfismJjahç¡»wJ.

5. fs Kfikfshš mKyh¡f« brŒa¥gL»‹w bfhŸiffisÍ«

Â£l§fisÍ«mJnk‰gh®itæL»wJ.

6. bghJ¡bfhŸiffë‹mKyh¡fKoÎfismJMŒ»wJ.

7. k‰wkhãymurh§f§fSl‹mJbjhl®òfisãiyãW¤J»wJ.

8. mik¥òk‰W«Kiwfë‹_ykhfmik¥òKiwK‹nd‰w¤ijts®¡fmJ

Mu«gelto¡iffisvL¡»wJ.

126 127

9. r£lrig cW¥Ãd®fŸ nf£f¡Toa nfŸéfS¡F gÂyë¥gJ ngh‹w

r£l¤Jiw¡Fmik¢r®fŸbrŒÍ«bghW¥òfS¡FmJcjéòç»wJ.

10. Jiwfë‹ jiyt®fis mJ ãaä¡»wJ k‰W« r«gs« ngh‹w

mJbjhl®ghdgâfis¡ftå¡»wJ.

11. gâéÂfŸk‰W«mitfë‹ÂU¤j§fS¡FmJx¥òjšmë¡»wJ.

12. khãy¤Â‹ ãÂãiyia nk«gL¤Jtj‰fhd rh¤Âa¡ TWfis mJ

MuhŒ»wJ.

13. khãymurh§f¤Â‹xUÁªjid¡fsŠÁakhfmJgâòç»wJ.

14. brayf¤Â‹Kiwahdbrašgh£ošjiyik¢brayU¡FmJcjÎ»wJ.

k‰W«

15. k¡fëläUªJ òfh®fŸ, é©z¥g§fŸ k‰W« KiwpLfis¥ bg‰W

mitfismJÔ®¤Jit¡»wJ.

jiyik¢ bray®

jiyik¢bray®khãy¢brayf¤Â‹brašJiw¤jiytuhfcŸsh®.khãy

ã®thf¤Â‹ ã®thf¤ jiytuhf mt® cŸsh® k‰W« khãy ã®thf¥ goãiyæ‹

c¢r¤Âš ã‰»wh®. c©ikæš, mt® mid¤J bray®fë‹ jiytuhf ÏUªJ

mid¤J¤ JiwfisÍ« f£L¥gL¤J»wh®. mt® khãy¤Âš äfÎ« _¤j Áéš

gâahsuhf ÏU¡»wh®. khãy murh§f¤jhš jahç¡f¥g£l braš éÂfëš

F¿¥Ãl¥g£LŸs mÂfhu§fisÍ« gâfisÍ« mt® bg‰WŸsh®. nkY«,

kuòfëèUªJ« Áy mÂfhu§fis mt® bgW»wh®. mt® Ã‹tU»‹w Ãujhd

gâfisÍ«,k‰wgâfisÍ«brŒ»wh®.

Ãujhd gâfŸ

1. Kjyik¢rU¡F xU Mnyhrfuhf, khãy mik¢r®fshš mD¥g¥gL«

K‹tiuÎfë‹ã®thfcŸsl¡f§fisjiyik¢bray®és¡F»wh®.

2. mik¢r®FGé‰Fbrayuhf,mik¢r®FGT£l§fS¡fhdãfœ¢Áãuiy

mt®jahç¡»wh®.k‰W«mj‹brašghLfë‹gÂÎfis¥ghJfh¡»wh®.

3. Áéš gâæ‹ jiytuhf, _¤j khãy Áéš gâahs®fë‹ ãakd«,

Ïlkh‰w«k‰W«gjéca®Îbjhl®ghdt‰iwmt®ftå¡»wh®.

4. jiyik xU§»iz¥ghsuhf, JiwfS¡F Ïilnaahd xU§»z¥ig

neh¡» mt® gâòç»wh®. JiwfS¡»ilnaahd Á¡fšfis¥

ngh¡Ftj‰F mik¡f¥g£LŸs xU§»iz¥ò¡ FGé‹ jiytuhf mt®

ÏU¡»wh®.

5. ÁyF¿¥Ã£lJiwfë‹jiytuhf,mitfisnk‰gh®itæL»wh®k‰W«

f£L¥gL¤J»wh®.k‰W«

6. Á¡fš Ô®¡F« ã®th»ahf, btŸs«, tw£Á, Ïd¡ fytu§fŸ ngh‹w

Á¡fyhdneu§fëšäfÎ«K¡»ag§»šmt®brašgL»wh®.

128 129

k‰w gâfŸ

1. JiwfS¡FŸ ml§fhj mid¤J étfhu§fisÍ« jiyik¢ bray®

ftå¡»wh®.

2. x£Lbkh¤jbrayf¤Â‹ÛjhdbghJnk‰gh®itk‰W«f£L¥gh£ilmt®

brašgL¤J»wh®.

3. bjhl®òilakhãycW¥ÃduhfcŸsk©ly¡fÎ‹Áè‹brayuhfRH‰Á

Kiwæšmt®brašgL»wh®.

4. brayf¡ f£ol«, mik¢r®fSl‹ bjhl®òila gâahs®fŸ, brayf

üyf« k‰W« brayf¤Jiwfë‹ gâahs®fŸ Ûjhd ã®thf¡

f£L¥gh£ilmt®bg‰WŸsh®.

5. khãy murh§f«, k¤Âa murh§f« k‰W« Ãw khãy murh§f§fŸ

ngh‹witfS¡»ilnajftè‹Ãujhdtêahfmt®ÏU¡»wh®,

6. r£l«k‰W«xG§F,Â£lälšngh‹wã®thf¤ÂšxUK¡»ag§»šmt®

brašgL»wh®.k‰W«

7. khãymurh§f¤Â‹xUng¢rhsuhfmt®brašgL»wh®.

8. njÁats®¢Á¡fÎ‹Áè‹T£l§fëšmt®fyªJbfhŸ»wh®.

9. khãy murh§f¤Â‹ jiyik bghJk¡fŸ bjhl®ò mYtyuhf mt®

brašgL»wh®.

10. muÁayik¥òéÂ 356-‹go khãy¤Âš #dhÂgÂM£ÁmKšgL¤j¥gL«

nghJ, k¤Âa Mnyhrf®fŸ ãaä¡f¥glhkš ÏU¡F«nghJ MSeU¡F

Kj‹ikMnyhrfuhfmt®brašgL»wh®.

Ï›thwhf, bkh¤j¤Âš jäœeh£o‹ jiyik¢ brayf« khãy ã®thf¤Â‹

eu«ò k©lykhf ÏU¡»wJ. Ïnjnghy, jäœeh£oš mid¤J¢ bray®fë‹

jiytuhfcŸsjiyik¢bray®F¿¥ghf¢brayfã®thf¤Â‹eu«òKiwikahf

ÏU¡»wh®.

8.7 ÑœãiyæYŸs »uhk mYty® (VAO) tiuæyhd kht£l ã®thf mik¥ò« mitfë‹ gâfS«

ÏªÂahéš ã®thf¤Â‹ mo¥gil myfhf kht£l« cŸsJ. ‘‘jå ã®thf

neh¡f¤Â‰fhf xJ¡f¥g£l ãy¥gu¥ng kht£l«’’ v‹W M¡°ngh®L M§»y¢

brhšyfuhÂ Ïy¡fz¥gL¤J»wJ. xU kht£l« bghJthf bgça efu¤Â‹ ÛJ

bgaçl¥gL»wJ. Mjyhš, goãiy ã®thf¤Â‹ xU ã®thf myfhf kht£l«

cŸsJ.mªj¥ goãiyã®thfkhdJ»uhk§fŸ,ÁW efu§fŸk‰W«bgUefu§fŸ

ngh‹w ónfhs¥ gu¥gsÎ fs§fë‹ v©â¡ifia¥ bg‰WŸsJ. vdnt, xU

kht£lkhfr£l¥goahfm¿KfkhdxUfskhfÏU¥gjhš, `kht£lã®thf«’v‹w

th®¤ijmurh§f¥ gâfë‹ nkyh©ik vd¥ bghUŸgL»wJ. ÏªÂahéš Cuf

kht£l«, efu kht£l«, bjhêš kht£l«, Ã‹åiy kht£l« k‰W« kiy kht£l«

v‹WIªJtiffŸcŸsd.

128 129

kht£l ã®thf¤Â‹ j‹ikfŸ

bghJthfnt,kht£lã®thf«Ã‹tU»‹wj‹ikfis¥bg‰WŸsJ.

1. kht£lmséšjh‹khãymurh§f«k¡fSl‹bjhl®òbfhŸstU»wJ.

2. Mnyhrid¢ braèmšyJbrayf¥ gâfS¡F gÂyhf kht£l ã®thf«

xUfs¥gâahfcŸsJ.

3. kht£l mséyhd Ãu¢ÁidfŸ kht£l« bjhl®ghd °jyRa

j‹ikahditfshfcŸsd.

4. kht£lmséšbfhŸifcUth¡f«KotilªJmKyh¡f«bjhl§F»wJ.

5. khãymurh§f¤Â‹ÏWÂKftuhfÎ«,kht£l¤Âšvªj¢brašghLmšyJ

ãfœÎ¡fhd‘m›élkåj‹’v‹W«kht£lmYty®ÏU¡»wh®.k‰W«

6. kht£l¤Âš myFfë‹ gâ¢brašghL x£Lbkh¤jkhf cŸsJ. mÂf

v©â¡ifÍŸs JiwfŸ kht£l mséš j§fsJ fs Kfikfis¥

bg‰WŸsd.

kht£l mséyhd gâahs®fŸ

kht£l ã®thf¤Â‹ jiytuhf kht£lM£Áahs® cŸsh®. 1772š tUthŒ

tNè¤jš k‰W« ÚÂ tH§Fjš M»a Ïu£il neh¡f¤Â‰fhf, KjšKjèš

thu‹nA°o§° v‹gtuhš kht£l M£Áahs® gjé cUth¡f¥g£lJ. rçahf¡

T¿dhš, Mu«g¤Âš ãytUthŒ tNè¥gj‰fhf k£Lnk kht£l M£Áahs®

ÏUªjh®. Mdhš, j‰nghJ kht£l M£ÁahsU¡F äFÂahd gâfŸ cŸsd.

kht£lM£Áahsç‹bghJthdg§FfS«gâfS«Ã‹tUkhW.

1. kht£lM£Áahsuhf,ãytUthiatNè¥gj‰Fmt®flik¥g£lt®.

2. kht£l ÚÂgÂahf, kht£l¤Âš r£l« k‰W« xG§if guhkç¡f mt®

flik¥g£LŸsh®.

3. kht£l mYtyuhf, kht£l¤Â‰FŸ r«gs«, Ïlkh‰w« ngh‹w gâahs®

éra§fisftå¡fmt®flik¥g£lt®.

4. nk«gh£L mYtyuhf, Cuf nk«gh£L¤ Â£l§fë‹ mKyh¡f¤Â‰F

bghW¥òilatuhfmt®cŸsh®.

5. nj®jš mYtyuhf, kht£l¤Âš ghuhSk‹w«, khãy¢ r£lrig k‰W«

cŸsh£Á murh§f« M»aitfS¡F el¤j¥gL« nj®jšfS¡F mt®

jiytuhf ÏU¡»wh®. vdnt, kht£l¤Âš nj®jš gâfis mt®

xU§»iz¡»wh®.

6. kht£lk¡fŸbjhiffz¡bfL¥òmYtyuhfg¤JtUl§fS¡FxUKiw

k¡fŸbjhiffz¡bfL¥òbrašghLfismt®el¤J»wh®.

7. jiyik¥ghJfh¥òmYtyuhf,kht£l¤ÂšäfK¡»akhdt®fë‹R‰Wyh

k‰W«j§FjèšghJfh¡fmt®flik¥g£lt®.

130 131

8. xU§»iz¥ghsuhf, kht£l mséyhd k‰w gâahs®fisÍ«

JiwfisÍ«mt®nk‰gh®itæL»wh®.

9. kht£lÂ£lmKyh¡fFGé‰Fmt®jiyikt»¡»wh®.

10. kht£l¤Âš bghJ éHh¡fë‹ nghJ khãy murh§f¤Â‹ mYtyf¥

ÃuÂãÂahfmt®brašgL»wh®.

11. khãymurh§f¤Â‹bghJk¡fŸbjhl®òmYtyuhfmt®brašgL»wh®.

12. Ïa‰if¢ Ó‰w¤Â‹ nghJ« k‰w mtru ãiyfë‹ nghJ« Á¡fš Ô®¡F«

jiyikã®th»ahfmt®brašgL»wh®.

13. cŸsh£Á murh§f ãWtd§fis mt® nk‰gh®itæL»wh® k‰W«

f£L¥gL¤J»wh®.

14. Áéš,ghJfh¥ò¤bjhl®ghdgâfismt®nk‰bfhŸ»wh®.k‰W«

15. czÎ k‰W« m¤ÂahtÁa¥ bghU£fë‹ Áéš éãnahf§fS¡F mt®

bghW¥òilatuhfÏU¡»wh®.

vdnt, kht£l mséš kht£l M£Áahs® gšntW gâòçÍ« gâahsuhf

cŸsh®.c©ikæš,k¡fS¡fhfmÂfv©â¡ifÍŸsÂ£l§fismKšgL¤j¡

flik¥g£LŸs murh§f¤Â‹ bghJey muR¡ bfhŸif¡nf‰g, xU kht£l

M£ÁahsU¡F mÂfkhd gâ¥gS¢ brašghLfŸ cŸsd. eilKiwæš, kht£l

M£Á¤jiyt®gjéäfmÂfkÂ¥òŸsjhfcŸsJ.kht£lã®thf¤Â‹ehafdhf

kht£l M£Á¤jiyt® cŸsh®. kht£l mséyhd k‰w K¡»a gâahs®fŸ

Ã‹tU»‹wd®.

1. fhtšf©fhâ¥ghs®

2. kht£lkU¤JtmYty®

3. kht£lRfhjhumYty®

4. kht£ltdmYty®.

5. T£LwÎr§f§fë‹Jiz¥gÂths®

6. kht£létrhamYty®

7. kht£lbjhêšfŸmYty®

8. kht£lÚÂgÂ

9. Ã‹åiytF¥òeymYty®

10. ÁiwfŸf©fhâ¥ghs®

11. kht£lbjhêyhs®mYty®

nfh£l msÎ

jäœeh£oš, F¿¥ghf tUthŒ ã®thf¤Â‰F« r£l« k‰W« xG§if

guhkç¡fÎ« nfh£l ã®thf¤ jiytuhf tUthŒ nfh£l mYty® cŸsh®.Mdhš,

nfh£lmséyhdnk«gh£Lã®thf«cjéÏa¡Fd®(nk«ghL)v‹gtuhšjiyik

130 131

t»¡f¥gL»wJ. (K‹d® nfh£l nk«gh£L mYty® - DDO). cjé Ïa¡Fd®

(nk«ghL) v‹wmYtyç‹Ñœétrha«,T£LwÎ,bjhêš, fšé,éy§Fguhkç¥ò

k‰W« Rfhjhu« ngh‹witfS¡fhd éçth¡f mYty®fŸ gâahs®fshf

cŸsd®.

jhYfh msÎ

jäœeh£oš jhYfh mséyhd ã®thf¤Â‹ jiytuhf¤ jhÁšjh®

v‹w t£lh£Áa® cŸsh®. Ï§nf, jhYfh v‹gJ t£l« v‹W bghUŸgL«.

t£l mséš t£lh£ÁaU¡F cjé òçtj‰F¤ Jiz t£lhÁa®fŸ cŸsd®.

nk«gh£L ã®thf¤Â‰fhfCuh£Á x‹¿a§fŸ cŸsd.Cuh£Á x‹¿aMiza®

mšyJ Ãsh¡ nk«gh£L mYty® (BDO) mj‹ jiytuhf ÏU¡»wh® k‰W«

mtU¡F¡Ñœétrha«, Rfhjhu«,T£LwÎ,éy§F guhkç¥ò, fšé k‰W« bjhêš

ngh‹witfS¡fhdéçth¡fmYty®fS«cŸsd®.

Ã®¡fh msÎ

Ã®¡fhmséyhdtUthŒã®thf¤Â‹jiytuhftUthŒMŒths®cŸsh®.

Ã®¡fh v‹gJ Jiz t£l« v‹W bghUŸgL«. jäœeh£oš x›bthU jhYfhÎ«

gy Ã®¡fh¡fshf¥ Ãç¡f¥gL»wJ. Mdhš,Ïj‹ bga® khãy¤Â‰F khãy«

ntWgL»wJ.

»uhk msÎ

»uhk mséyhd ã®thf¤Â‹ jiytuhf »uhk ã®thf mYty® ÏU¡»wh®.

fs¤Âš F¿¥ghf »uhk¤Âš äf K¡»akhd gâahsuhf mt® cŸsh®.

mtU¡F¡Ñœ»uhkk£l¤Âyhdgâahs®fŸcŸsd®.tUthŒ,fhtšk‰W«bghJ

ã®thf¡ flikfis mt® brŒ»wh®. »uhk mséš murh§f¤Â‹ ÃuÂãÂahfÎ«

mt®brašgL»wh®.

gæ‰Á

gFÂ m

I. nfho£l Ïl§fis ãu¥òf.

1. ÏªÂa muÁayik¥Ã‹ __________ gFÂæš khãy murh§f«

és¡f¥gL»wJ.

2. MSe®khãybrašJiwæ‹__________ jiytuhfcŸsh®.

3. khãy¤Âšmik¢ruit__________ ¡FbghW¥òilajhfcŸsJ.

4. 1963š nf. fhkuh{__________ ¡»z§f jdJ Kjyik¢r® gjéia

ÏuhídhkhbrŒjh®.

5. khãyr£l¤Jiwæ‹nkyitahf__________ cŸsJ.

6. ca®ÚÂk‹wÚÂgÂfŸ__________ Mšãaä¡f¥gL»‹wd®.

132 133

7. r£l¡fÎ‹ÁšcW¥Ãd®fë‹gjé¡fhy«___________ MfcŸsJ.

8. brayf¤ÂšxUJiwæ‹ã®thf¤jiyt®__________ Mth®.

9. ÚÂ¥nguhizfë‹v©â¡if___________ MF«.

10. kht£lã®thf«__________ ã®thfkhfcŸsJ.

II. Ã‹tUgt‰iw bghU¤Jf.

11. éÂ370 - MSe®

12. éÂ153 - Kjyik¢r®

13. éÂ163 - nkyit

14. éÂ170 - #«Kk‰W«fhZÛ®

15. éÂ171 - njÁamtruãiy

16. éÂ352 - r£lrig

gFÂ M

17. MSeç‹muÁayik¥òãiyiavGJf.

18. mik¢ruitæ‹gâfisés¡Ff.

19. r£lrignj®jèšngh£oæLnthU¡FÏU¡fnt©oajFÂfŸahit?

20.»uhkã®thfmYty®g‰¿F¿¥bgGJf.

gFÂ Ï

21. jäœeh£o‹r£l¤Jiwia¥g‰¿vGJf.

22. ca®ÚÂk‹w¤Â‹mÂfhutu«òfŸahit?

23. jiyik¢brayç‹gâfŸv‹d?

gFÂ <

24.MSeç‹mÂfhu§fisÍ«gâfisÍ«éthÂ¡f.

25.Kjyik¢rç‹g§»idÍ«gâfisÍ«és¡Ff.

26. kht£lM£Á¤jiyt®g§»idÍ«gâfisÍ«étç¡f.

132 133

m¤Âaha« 9

jäœeh£oš cŸsh£Á murh§f«

(Local Self Government)Áw¥ò m«r§fŸ

cŸsh£Á murh§f¤Â‹ jªij vd¥ ngh‰w¥gL« ç¥g‹ Ãuòthš m¿Kf«

brŒa¥g£l »uhk¥òw k‰W« Cuf cŸsh£Á murh§f§fŸ Ã‹tU« Áw¥ghd

m«r§fis¡bfh©LŸsd.

1. cŸsh£Ámurh§f«e‹whftiuaiwbrŒa¥g£LŸsX®mÂfhuvšiyia¥

bg‰WŸsJ.mJ»uhk«mšyJkht£l«ngh‹wcWÂahdnjh®ãiytiuia¥

bg‰WŸsJ. mjDila F¿¡nfhŸ, mªj ãy¥gFÂ¡FŸ mšyJ všiy¡FŸ

ãyÎ«jå¥g£lj‹ikthŒªjÃu¢Áidfis¤Ô®¥gjhF«.

2.cŸsh£Á murh§f«, m›t£lhu¤Â‰FŸ nj®ªbjL¡f¥gL« ÃuÂãÂfshš

M£Á brŒa¥gL»‹wJ. mt®fŸ t£lhu¤J th¡fhs®fS¡F¥

bghW¥ghdt®fŸ. ika khãy murh§f§fë‹ njita‰w jiypo‹¿

t£lhu¤JmYtšfis¤nj®ªbjL¡f¥g£lÃuÂãÂfŸã®thf«brŒ»‹wd®.

3.t£lhu k¡fë‹ njitfis nk«gl¢ brŒtJ cŸsh£Á murh§f¤Â‹

jiyaha¡flikahF«.

4.cŸsh£Á murh§f« jdJ ãÂ ãiy m¿¡ifæid jahç¥gÂY«, ãÂ

Mjhu§fis¤Âu£LtÂY«RjªÂu«bg‰WŸsJ.

ÏªÂa muÁayik¥ò 1950 M« M©L #dtç Â§fŸ 26« ehs‹W

eilKiw¡F tªjJ. bjh‹ik Rah£Á Kiwia¥ òJ¥Ã¥gj‰bfd, ekJ

muÁayik¥ò 40« m§f« ‘‘muR »uhk gŠrha¤Jfis mik¥gj‰F«, j‹dh£Á

mik¥ò TWfshf mit Ïa§Ftj‰fhf njit¥gL« mÂfhu§fisÍ« mÂfhu

miltilÍ« mt‰W¡F tH§Ftj‰F« elto¡iffis nk‰bfhŸSjš nt©L«

vd éÂ¤JŸsJ. Ïj‰»z§f 1956-š gštªjuhŒ nk¤jh FG mik¡f¥g£lJ.

Ï¡FGjdJm¿¡ifia1957šrk®Ã¤jJ.

gštªjuhŒ nk¤jhé‹ m¿¡if gŠrha¤J Ïuh¢Áa Kiwæ‹ kfh rhrd«

v‹W òfHhu« N£l¥g£LŸs mÂfhu¥ gutyh¡f¥g£LŸsJ. k¡fsh£Áia cWÂ

brŒÍ«bghU£L_‹wL¡FKiwahd»uhk¥òwcŸsh£Ámurh§f¤ijgštªjuhŒ

nk¤jhFGgçªJiubrŒjJ.Ï«_‹WmL¡FKiwæš»uhkk£l¤ÂšgŠrha¤J«

t£lhu mséš gŠrha¤J räÂÍ« mšyJ gŠrha¤J x‹¿aK« kht£l ãiyæš

íšyhgçõ¤J«(kht£lgŠrha¤J)Ïl«bg‰WŸsd.

gŠrha¤JÏuh¢Áa« 1959-«M©Lm¡nlhg®Â§fŸ 2-« ehs‹W g©oj®

#tA®yhšneUédhšJt¡»it¡f¥g£LŸsJ.gŠrha¤JÏuh¢ÁaãWtd§fis

m¿Kf« brŒj Kjš khãy§fŸ MªÂu ÃunjrK«, uh#°jhD« MF«. nkfhyah

än#hu«k‰W«ehfyhªJkhãy§fS«x‹¿aãy¥gu¥òfëY«gŠrha¤JÏuh¢Áa

ãWtd§fŸ ãWt¥g£ld. Ï›thW gŠrha¤J Ïuh¢Áa« Muthuk‰w Jt¡f¤ij

nk‰bfh©lJ.

134 135

1977-š mnrh¡ nk¤jh jiyikæš gŠrha¤J Ïuh¢Áa ãWtd¤Â‹ Ûjhd

xU FG murh§f¤jhš ãakd« brŒa¥g£lJ. gŠrha¤J Ïuh¢Áa ãWtd§fë‹

brašgh£il érhç¥gj‰F« mitfis tèikah¡Ftj‰F« elto¡iffis

nk‰bfhŸs Mnyhrid tH§fÎ« mJ ãWt¥g£lJ. Ï¡FG jdJ m¿¡ifia

1978-šrk®Ã¤jJ.

Ï¡FG¡fë‹ m¿¡iffŸ, gŠrha¤J Ïuh¢Áa ãWtd§fë‹ _ykhf

Cufts®¢Á¡FK¡»a¤Jt¤ijtH§»d.mitts®¢ÁÂ£l§fŸbrašgLtij

tèÍW¤Âd. j‹dh£Á ãWtd§fshf¥ gŠrha¤J¡fis cUth¡f mit

Kayéšiy. nkY«, ef®¥òw Cuh£Á murh§f§fë‹ vÂ®fhy m¡fiwfis¥

g‰¿ gštªjuhŒ k‰W« mnrh¡ nk¤jh FG¡fŸ ftiy bfh©oU¡féšiy.

Ï¢brŒÂfis¡ fU¤Âš bfh©L«, »uhk¥òw k‰W« ef®¥òw k£l§fëš

c©ikahd ‘‘k¡fŸ r¡Âia’’ ãWÎ« bghW£L«, muÁayik¥ò 64 k‰W« 65-

tJ r£lÂU¤j K‹tiuÎfŸ 1989-š k¡fŸ mitæš m¿Kf« brŒa¥g£L

ãiwnt‰w¥g£ld.Ï«knrhjh¡fŸéçthditahF«. njitahdmÂfhu§fSl‹,

xnukhÂçahdmik¥òfSl‹mok£lãWtd§fisÓuik¡fmittêtF¤jd.

k¡fsitahš ãiwnt‰w¥g£l nghÂY«, nghÂa bgU«gh‹ik Ïšyjhjjhš

khãy§fë‹mitæšÏ«knrhjh¡fŸ njh‰fo¡f¥g£ld. Ï¤jifaNœãiyæš,

khãymurh§f§fë‹beU¡fkhdf£L¥gh£o‹ÑœÏUªj»uk¥òwk‰W«ef®¥òw

cŸsh£Ámurh§f§fŸ,bt‰¿fukhf¢brašglKoaéšiy.mitãÂtifæyhd

Ï‹dšfis¥ bg‰¿Uªjd. gyM©Lfshf¤ bjhl®ªJmitfS¡F¤ nj®jšfŸ

Tl el¤j¥gléšiy. Ï¡Fiwfis¢ rçbrŒÍ« bghU£L, muÁayik¥ò (73-tJ

k‰W«74tJÂU¤j§fŸ)r£l§fŸehlhSk‹w¤jhš1992-šãiwnt‰w¥g£ld.

muÁayik¥ò¢ (73tJ k‰W« 74 tJ ÂU¤j§fŸ) r£l§fŸ, 1992

muÁayik¥Ã‹ 73-tJ k‰W« 74 tJ ÂU¤j§fŸ 1992-« M©L

or«g® Â§fëš Ïa‰w¥g£ld. 1993M« M©L, V¥uš Â§fŸ 24-« ehŸ Kjš

Ï¤ÂU¤j§fŸ eilKiw¡F tªjd. mit gŠrha¤J¡fisÍ«, efuh£Á

mik¥òfisÍ«muÁayik¥òKiwikfsh¡»cŸsd.

Rah£Á murh§f ãWtd§fshf¢ brašgL« MizÍçikfis cŸsh£Á

mik¥òfS¡F tH§F« bghU£L«, 73-tJ k‰W« 74-tJ ÂU¤j§fŸ khãy

r£lk‹w§fS¡FmÂfhu¤ijtH§»ÍŸsd.bghUshjhuts®¢Ák‰W«r_fÚÂ

M»at‰W¡fhdÂ£l§fisjahç¤jš,muÁayik¥Ã‹ 11 k‰W« 12-tJÏiz¥ò

g£oašfëšf©LŸsm«r§fë‹mo¥gilæšbghUshjhuts®¢Ák‰W«rKjha

ÚÂ g‰¿a Â£l§fis ãiwnt‰Wjš M»a fL«gâfŸ mitfël« x¥òilÎ

brŒa¥glyh« vd bjçé¡f¥g£LŸsJ. Ï›éiz¥ò¥ g£oašfŸ xU òw« khãy¢

r£lk‹w§fS¡F«kWòw«gŠrha¤J¡fŸk‰W«efuh£Ámik¥òfS¡F«Ïilna

mÂfhu¥ g»®éid brŒJŸsd. 73-tJ ÂU¤jÂ‹ Ñœ 11-tJ Ïiz¥ò g£oaš

29 tif mÂfhu§fis¡ bfh©LŸsJ. mt‰¿‹ ÛJ KGikahd mÂfhu¤ij¥

gŠrha¤J¡fŸ bg‰WŸsd. 12-tJ Ïiz¥ò g£oaš 18 tif mÂfhu§fis

ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfS¡bfd bfh©LŸsJ. Ïit mt‰¿‹ r«gªj¥g£l

gâfisÍ«R£ofh£L»‹wd.

134 135

x›bthU»uhk¤ÂY«xU»uhk rig¡F«k‰W«»uhk« gŠrha¤JCuh£Á

x‹¿a« k‰W« kht£l ãiyfëš gŠrha¤JfŸ mika¥ bgwÎ« 73-tJ ÂU¤j«

tifbrŒ»‹wJ.ef®ghè¡r£l«v‹W«m¿a¥gL«74tJÂU¤j«_‹Wtifahd

efuh£Ámik¥òfŸmika¥bgWtj‰FtifbrŒ»‹wJ.mit,efugŠrha¤J¡fŸ,

efuh£Á k‹w« k‰W« khefuh£Á k‹w§fŸ v‹gitahF«. xU »uhk¥òw

všiyæèUªJ ef®¥òw všiy¡F Ïl«bga®thd gFÂ¡F xU efu gŠrha¤J

mik¡f¥gL»wJ. efuh£Á k‹w§fŸÁ¿a ef®¥òw¥ gFÂfS¡F« bgça ef®¥òw¥

gFÂfS¡Fkhefuh£Ák‹w§fS«ãWt¥gL»‹wd.

73-tJ k‰W« 74-tJ ÂU¤j§fshš cUth¡f¥g£LŸs òÂa Kiwæ‹

K¡»akhdk‰W«bghJthdm«r§fŸÃ‹tUkhW.

70km

1. Óuhd Iªjh©L¥gjé¡fhy¤Jl‹ mid¤J »uhkòw k‰W« ef®¥òw

mik¥òfS¡Fne®Kf¤nj®jšel¤Jjš.

2. jhœ¤j¥g£l rhÂahs®, kiythœ Foæd® Ã‹j§»a tF¥Ãd®

M»nahU¡bfdÏlxJ¡ÑL brŒjš, jhœ¤j¥g£l tF¥Ãd® k‰W« kiythœ

gH§Foæd®k‰W«bg©fŸM»nahU¡fhdÏl§fŸxJ¡ÑLbrŒjš.

3. bg©o®fS¡F_‹¿šÏu©Lg§F¡FFiwéšyhjÏlxJ¡ÑLbrŒjš.

4. nk‰brhšy¥g£lgo, jiyt®fS¡Fça gjéfS¡F Ïizahd ÏlxJ¡ÑL

brŒjš.

5. cŸsh£Ámik¥òfS¡F¤nj®jšfisel¤Jtj‰bfdxUnj®jšMiza«

V‰gL¤Jjš.

136 137

6. ÏªãWtd§fë‹ ãÂ tèikia cWÂ brŒÍ« bghU£L xU ãÂMiza«

mik¡f¥glš, Ïªj Miza« IªJ M©L¡F xUKiw cŸsh£Á

mik¥òfë‹ãÂãytu¤ijMŒÎbrŒjšnt©L«.

7. cŸsh£Á mik¥òfë‹ fz¡Ffis¤ jâ¡if brŒtj‰bfd V‰ghL

brŒjš.

8. VnjD« cŸsh£Á mik¥ò fiy¡f¥gLnkahdhš MWkhj fhy¤Â‰FŸ

f£lhakhf¤nj®jiyel¤Jtj‰fhdV‰ghLbrŒjš.

9. f£Ánt£ghs®fshfnthmšyJRna¢ireg®fshfnthcŸsh£Ánj®jšfëš

ngh£oælyh«.

9.2 ef®¥òw cŸsh£Á murh§f§fŸ

ef®¥òw mšyJ Cuf k¡f£bjhif äf ntfkhf e« eh£oš bgU»

tU»‹wJ. mj‹ Ãu¢ÁidfS« Á¡fš äFªjitahŒ cŸsd. mitfis¤

ãiwnt‰W«bghU£L,ef®¥òwmšyJCufcŸsh£Ámik¥òfŸãWt¥g£LŸsd.

Ï›tik¥òfŸefuh£Ámik¥òfŸv‹W«m¿a¥gL»‹wd.

mik¥ò, mÂfhu§fŸ k‰W« Ãwt‰iw ÏªÂa muÁayik¥ò cWÂ

brŒJŸsJ. mitfSila gâfŸ 12 tJ Ïiz¥ò¥g£oaèš Tw¥g£LŸsd.

muÁayik¥ghdJ khefuh£ÁfŸ, efuh£ÁfŸ k‰W« efu¥ gŠrha¤J¡fŸ muÁaš

mik¥ghšm§Ñfç¡f¥g£LŸsd.Ïitjéuefça§fŸ,ÏuhQt¡Tlthça§fŸ,

F¿¡f¥g£l gFÂfë‹FG¡fŸ ngh‹w ntW Áy ef®¥òw cŸsh£Ámik¥òfS«

cŸsd.

9.2.1 khefuh£Á

efuh£Ámik¥Ãškhefuh£Áäfca®ªjtifia¢rh®ªjjhF«.khehfuh£Á

mÂf¥goahd mÂfhu§fis¥ bg‰WŸsJ. Vida t£lhu mik¥òfSl‹

x¥ÃL«nghJ, mJ éçthd gâfisÍ«, mÂf ãÂ¤j‹dh£ÁiaÍ«

mDgé¡»‹wJ.khãy¢r£lk‹w¤jhšÏa‰w¥gL«Áw¥òefuh£Á¢r£l§fë‹Ñœ

khefuh£ÁfŸ bgça efu§fëš ãWt¥gL»‹wd. ehlhSk‹w¤Â‹ r£l¤Âdhš

ôåa‹Ãunjr§fë‹khefuh£ÁfŸmik¡f¥gL»‹wd.

rhjhuzkhf10y£r«mšyJmj‰Fnk‰g£lk¡f£bjhifia¡bfh©LŸs

bgça efu§fŸ khefuh£Áfshf mik¡f¥gL»‹wd. mitfSila M©L

tUkhd« bghJthf xU nfhoahF«. cjhuhzkhf br‹id, K«ig, bfhšf¤jh,

ošè,iAjuhgh¤,bg§fS®khefuh£ÁfŸÏªÂahé‹äf¥bgçakhefuh£ÁfshŒ

cŸsd. mit mÂf k¡f£bjhifiaÍ« Óça tUthiaÍ« bg‰WŸsd.

våD« Ïu©L Ïy£r¤Â‰F« Fiwthd k¡fŸ bjhifia¡ bfh©LŸs

efu§fëY« khefuh£ÁfŸ mik¡f¥g£LŸsd. mitfë‹ M©L tUkhd«

%50,000 nk‰gLtÂšiy. rªj®¥g¢ NHiy¥ bghW¤J, khefuh£Áia ãWt munr

KobtL¡F«.fhy«khW«nghJ,mj‹K¡»a¤Jt«khwyh«.br‹idiaÍ«nr®¤J,

kJiu, nfha«ò¤ö®, ÂU¢Á, ÂUbešntè, ÂU¥ó®, Â©L¡fš, <nuhL, jŠrhñ®,

ntÿ®,nry«k‰W«ö¤J¡FoM»a12khefuh£ÁfŸjäœeh£ošcŸsd.

136 137

khefuh£ÁfŸmid¤J«ÁybghJ¥gilahdÁw¥g«r§fis¥bg‰WŸsd.

1. khãy¢ r£l k‹w¤Âdhš ãiwnt‰w¥gL« r£l« x‹¿dhšjh‹

khefuh£Ábah‹WãWt¥gL»‹wJ.

2. khefuh£Á ã®thf¥gâahš jå¥g£l mtÁakhd¥ gâfis Mjhukhf

bfh©LŸsJ.

3. khãy murh§f« efuh£Ák‹w¤ij nk‰gh®it brŒaÎ«, f£L¥gL¤jÎ«,

fiy¡fÎ«mÂfhu§fis¥bg‰WŸsJ.

4. bghJthf, xU khefuh£Á mÂf k¡f£ bjhifia¡ bfh©LŸs ef®¥òw¥

gFÂfëšmik¡f¥gL»‹wJ.

5. xUkhefuh£ÁF¿¥Ã£lmÂfhutu«Ã‰FŸgâah‰W»‹wJ.

khefuh£Á gâfŸ

»uhk¥òw cŸsh£Á mik¥òfis¥ ngh‹W efuh£Á mik¥òfŸ Rah£Á

murh§f ãWtd§fshf¢ brašgl nt©o cŸsd. bghUshjhu nk«ghL k‰W«

rKjhaÚÂM»at‰W¡fhdÂ£l§fis¤jahç¡F«bghW¥Ãidmitbg‰WŸsd.

g‹åu©lhtJ Ïiz¥ò¥ g£oaèš F¿¥Ã£LŸs 18 m«r§fŸ F¿¤J gâfis

nk‰bfhŸtnjhL, braš Â£l§fisÍ« mit ãiwnt‰w nt©oÍŸsJ. Ïj‹go

khãy¢ r£lk‹w¤Â‹ r£l§fshš Ã‹tU« gâfŸ efuh£Á mik¥òfël«

x¥gil¡f¥glnt©L«.

1. efuÂ£lälYl‹Cuf¤Â£l¤ijÍ«Ô£Ljš.

2. f£ol§fŸ f£Ljš k‰W« ãy¤ij¥ ga‹gL¤Jjš mt‰iw xG§FKiw¥

gL¤Jjš.

3. bghUshjhuk‰W«r_fnk«gh£o‰F¤Â£läLjš.

4. rhiyfŸk‰W«ghy§fŸM»at‰iw¥ngh®¡fhymo¥gilæšguhkç¤jš.

5. FoÚ®éãnahf«brŒjš.

6. bghJ¢Rfhjhu«k‰W«J¥òuÎgâfisnk‰bfhŸSjš.

7. Ôaiz¥ò¥gil(gâfŸ)

8. Cuf¡fhLk‰W«R‰W¥òw¢NHiy¥ghJfh¤jš.

9. CdK‰nwh® k‰W« Áªij kªjK‰nwh®M»nahiu cŸsl¡»a, rKjha¤Â‹

eèÎ‰wtF¥òdç‹ey‹fŸghJfh¤jš.

10.nrçK‹nd‰w«brŒjš.

11. CuftWikÚ¡f«brŒjš.

12.fšék‰W«fyh¢rhum«r§fë‹ts®¢Á¡FghLgLjš.

138 139

13.ó§fh¡fŸ, njh£l§fŸ,éisah£Likjhd§fŸ ngh‹w ef®òwtrÂfS¡F

V‰ghLbrŒjš.

14.ÏLfhLk‰W«RLfhL,ikjhd§fŸguhkç¤jš.

15.fhšeil¡F£ilfismik¤jšk‰W«äUftijia¤jilbrŒjš.

16.Ãw¥ò, Ïw¥òM»at‰¿‹ gÂÎl‹Toa äfK¡»akhd òŸëétu§fis¤

Âu£lš.

17. ngUªJ ãW¤Jäl§fŸ, fêtiw, rhiy és¡F ngh‹w bghJ trÂfis¢

brŒJbfhL¤jš.

18.Ïiw¢Á¤bjh£ofŸ,njhšgjålšM»at‰iwxG§FKiwgL¤Jjš.

nk‰f©l m«r§fŸ r«gªjkhf, khefuh£ÁiaÍ« c£bfh©l efuh£Á

mik¥òfŸmid¤J«gygâfisM‰W»‹wd.Ït‰nwhL,njh¥ò,g©izk‰W«

rhiynahu ku§fŸ M»at‰iw ftå¤jš, cilikahs® Ïšyhj ehŒfŸ, R‰¿¤

ÂçÍ«g‹¿fŸk‰W«bjhªjutë¡F«éy§Ffis¤jL¥ò¡fhtšit¤jšmšyJ

bfh‹Wmê¤jš,R‰Wyh¡fisÍ«,f©fh£ÁfisÍ«mik¤Jnkyh©ikbrŒjš

ngh‹wj‹éU¥g¥gâfŸÁyt‰iwÍ«mitbrayh‰W»‹wd.

khefuh£Áæ‹ tUthŒ Mjhu§fŸ

khefuh£Áæ‹tUthŒMjhu§fŸ(m)tçéÂ¥ò_y«bgw¥gL«tUthŒ(M)

tçéÂ¥Ãšyhj tifæèUªJ tU« tUkhd« vd ÏU j‹ikfis ciladthf

cŸsd. tç éÂ¥ig¢ rhuhj tUthŒ f£lz§fŸ, j©lid¥ gz§fŸ khãy

murh§f¤ÂèUªJbgw¥gL«cjé khåa§fŸ k‰W« fl‹fŸM»at‰¿‹_y«

»il¡»‹wd. tçfë‹ _y« »il¡f¥bgWtJ jiyaha tUthŒ MjhuhkhF«.

bghJthf¡ ÑnH g£oaš brŒa¥g£LŸsthW tç éÂ¤J tNè¤J¡ bfhŸs X®

khefuh£ÁmÂfhu«bg‰WŸsJ.

1. f£ol§fŸk‰W«ãy§fë‹Ûjhdtç.

2.thfd§fŸk‰W«fhšeilfŸÛjhdtç.

3.bfh£lif(ehlf«,Áåkh)tç.

4.efu¤Â‰FŸ k¡fS¡F¡ fh£Áaë¡F« bghU£L brašgL« és«gu§fŸ

Ûjhdtç.

5.bjhêš,t®¤jf«k‰W«thœ¡if¥gâÛjhdtç.

6.nfë¡iftç.

7.ä‹rhuEf®Îk‰W«é‰gidÛjhdtç.

8.ãykÂ¥òfŸca®tÂ‹ÛJéÂ¡f¥gL«nk«gh£Ltç.

9.rªijtçmšyJghijtç.

138 139

khefuh£Áæ‹ tUthŒ bgWjšfŸ ahÎ« khefuh£Á (bghJ) ãÂæš

brY¤j¥gL»‹wd. ÏªãÂæèUªJ mj‹ bryéd¤Â‰F¤ njitahd gz«

éLé¡f¥gL»‹wJ.

khefuh£Á k‹w«

khefuh£ÁK¡»am§fkhfkhefuh£Ák‹w«cŸsJ.ãy¥gu¥òk¡f£bjhif

M»at‰¿‹ mo¥gilæš, xU khefuh£Á gy t£l§fshf¥ Ãç¡f¥gL»‹wJ,

x›bthUt£l¤ÂèUªJ«,taJtªnjh®th¡Fçikæ‹mo¥gilæšxUÃuÂãÂ

nj®ªbjL¡f¥gLth®. Ï¥ÃuÂãÂfŸ mšyJ cW¥Ãd®fŸ, ‘fÎ‹Áy®fŸ’ v‹W

miH¡f¥gL»‹wd®. m›thW nj®ªbjL¡f¥gL« fÎ‹Áy®fis c£bfh©lJ

jh‹ khefuh£Áæ‹ k‹w«, gŠrha¤J Ïuh¢Áa mik¥òfS« cŸsij¥ngh‹W,

khefuh£ÁfëY« jhœ¤j¥g£l rhÂæd®, gH§Foæd®, bg©fŸ M»nah®fS¡F

Ïl§fŸ xJ¡f¥g£LŸsd. k‰w Ã‹j§»a tF¥Ãd®fS¡F« Ïl xJ¡ÑL

brŒa r£lk‹w« mÂfhu« bfh©LŸsJ. gŠrha¤J Ïuh¢Áa mik¥òfë‹

cW¥Ãd®fS¡F c©lhd taJ, jFÂfŸ k‰W« bjhl®ghditfŸ khefuh£Á¡

fÎ‹Áy®fS¡F« bghUªJtdthŒ cŸsd. neuoahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL«

cW¥Ãd®fis¤ jé®¤J, khefuh£Á gFÂia¢ nr®ªj ehlhSk‹w cW¥Ãd®fS«

khãy¢ r£lk‹w cW¥Ãd®fS« khefuh£Á k‹wT£l§fëš fyªJ bfhŸsyh«.

Mdhšth¡fë¡F«cçik»ilahJ. efuh£Áã®thf¤ÂšmDgt« bfh©LŸs

eg®fis khefuh£Á k‹w¤Â‰F khãy murh§f« ãakd« brŒayh«. Mdhš

k‹w¤Âšth¡fë¡F«cçikmt®fS¡F¡»ilahJ.

khefuh£Á k‹w¤Â‹ cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if khãy¤Â‰F khãy«,

ntWg£L¡fhz¥gL»‹wJ.br‹idkhefuh£Á200cW¥Ãd®fis¥bg‰¿U¡»wJ.

jFªj fhuz§fS¡fhf khefuh£Á k‹w« K‹T£o¡ fiy¡f¥gLkhæ‹, MW

khj§fS¡FŸ nj®jšfŸ el¤j¥gl nt©L«. khefuh£Á k‹w« x® éthj

mik¥ghf¤ Âfœ»‹wJ. cŸq® r£l¥nguitia¥ ngh‹w mJ brašgL»‹wJ.

k¡fë‹éU¥g¤ijefu¤Â‹r£l§fshfmJkh‰Wé¡»‹wJ.

nka® k‰W« Jiz nka®

nka® khefuh£Áæ‹ muÁaš ßÂæyhd jiyt® Mth®. mt® efu¤Â‹

Kj‰Fokf‹ k‰W« jªij vd miH¡f¥gL»‹wh®. nkaiu k¡fns neuoahf¤

nj®ebjL¡»‹wd®. fÎ‹Áy®fŸ jk¡FŸëèUªJ xUtiu Jiz nkauhf

nj®ªbjL¡»‹wd®mt®fSila gjé¡fhy«IªJM©LfshF«. khefuh£Áæ‹

nka® khefuh£Á r£lÂ£l§fS¡F Kuzhf brašglneç£lhš, khefuh£Áæ‹

bkh¤j cW¥Ãd®fëš IªÂš _‹W gFÂæd® vG¤J_ykhf khefuh£Á

MizaU¡F¤ bjçé¤J, mj‹ ÛJ IªÂš eh‹F gFÂæd® nkaU¡F vÂuhf

Ô®khd« ãiwnt‰¿muR¡FmD¥glnt©L«. nk‰go Ô®khd¤ijmuR gçÓè¤J

nkaç‹és¡f¤Âid¥ bgw nt©L«. nkaç‹ és¡f« muR¡F V‰òilajhf

Ïšiy våš, muR nkaiu Ú¡Ftj‰F Mizælyh«. ÏÂš muÁ‹ Kont

ÏWÂahdJ.

140 141

nka® xU éHh¤ (my§fhu) jiytuhf¤ Âfœ»‹wh®. éHh¡fëš mt®

khefç‹ rh®Ãš g§nf‰»wh®. k‹w¡T£l§fS¡F¤ jiyik jh§», xG§ifÍ«,

mikÂiaÍ« guhkç¡»‹wh®. Ôa el¤ijæ‹ bghU£L mt® cW¥Ãd®fis rig

Ú¡f« brŒayh« mšyJ btëna‰wyh«. k‹w¤Â‹ elto¡iffëèUªJ jil

brŒa¥gLt‰Fça v¥gFÂæidÍ« mt® xJ¡fyh« mšyJ Ú¡fyh«. k‹w¤Â‹

Áw¥ò¡T£l§fis¡T£Lé¡fnka®mÂfhu«gil¤JŸsh®.khefu¤Â‹ã®thf«

g‰¿a v¥bghUŸ ÛJ«mt®Mizaçl«ÏUªJ jftiy¡ nfhuKoÍ«. k‹w¤Â‹

KoÎfŸ rçtu ãiwnt‰w¥g£L tUtij mt® ftå¤J¡ bfhŸ»wh®. vG¤J

_ykhf nka®, Jiz nkaU¡F jdJmÂfhu§fŸ Áyt‰iw x¥gilÎ brŒayh«.

khãy murh§f¤Â‰F« khefuh£Á¡F« Ïilæyhd ‘jftš bjhl®ò’ mid¤J«

nkaç‹thæyhfbršynt©L«.våD«,nka®mijãW¤Âit¡fKoahJ.

FG¡fŸ

khefuh£Áæ‹ FG¡fŸ k‹w¤Â‹ gšntW elto¡iffis¡ ftå¤J¡

bfhŸtÂš K¡»akhdnjh® g§F¥gâia M‰W»‹wd. khefuh£Áæ‹ gâfë‹

Âwikahd brašgh£o‰F mit Jiz òç»‹wd. Ï¡FG¡fshd ãiy¡FG,

gŸëfŸ FG, kU¤JtkidfŸ FG, ä‹ éãnahf« k‰W« ngh¡Ftu¤J¡ FG,

khefu nk«gh£L¡FG, RfhjhuFG, tçéÂ¥ò k‰W« ãÂFG, khefu Ú® kuhk¤J¡

FG k‰W« Ï‹D«Ãw. FG¡fŸmid¤ÂY« jiyahaJ ãiy¡FGthF«. Ï¡FG

brayh¡f nk‰gh®it, ãÂ k‰W« gâahs® FHh« M»at‰¿‹ ÛJ njitahd

mÂfhu§fis¥bg‰WŸsJ.

khefuh£Á Miza®

Miza® khefuh£Áæ‹ jiyik ãUth» Mth®. khefuh£Á k‹w¤jhš

Ïa‰w¥gL« bfhŸiffis¢ brašgL¤JtJ mtUila jiyaha¥ bghW¥ghF«.

Miza®bgU«ghY«ÏªÂaM£Á¤Jiwgâahs®.xUF¿¥Ã£lfhy¤Â‰Fmt®

khãymurh§f¤Âdhšãakd«brŒa¥gL»‹wh®.

Mizahsç‹ mÂfhu§fŸ

khefuh£Á r£l¤Â‹goÍ« khefuh£Á fÎ‹Áš k‰W« ãiy¡FG¡fë‹

Mnyhridæ‹ goÍ« mt® brašgL»wh®. khefuh£Á¥ gâah£fŸ ÛJ

nk‰gh®itæidÍ« f£L¥gh£ilÍ«mt® brY¤J»‹wh®. ãÂ ãiym¿¡ifia¤

jahç¥gJ Mizaç‹ bghW¥ghF«. 74-tJ, muÁaš mik¥ò¢ r£l¤Â‰FK‹

nj®jšel¤J«gâfismt®bg‰¿U¡féšiy.

khefuh£Áæ‹ ã®thf¤Âš m¢rhâahf Miza® Âfœ»‹wh®.

khefuh£Áæ‹ k‹w¤ÂY« gšntW FG¡fë‹ T£l§fëY« fyªJ bfh©L

ciuah‰W« cçikia mt® bg‰WŸsh®. fÎ‹Áy®fS¡F njitahd

jftšfisÍ« és¡f§fisÍ« mt® tH§F»‹wh®. mt®fŸ thj§fŸ òçtj‰F

tê¤Jizahf ÏUªJ khefuh£Áæ‹ Ï‹¿aikah g§F¥ gâæid Miza®

M‰W»‹wh®.

140 141

9.2.2 efuh£ÁfŸ

efucŸsh£Ámik¥òfëšmL¤JtUtJefuh£ÁfshF«. ‘efuh£Á’vD«

brhš, Rah£ÁÍŸs efu¤ij F¿¥ÃL»wJ. khãy¤Â‰F khãy« efuh£Áfë‹

v©â¡if ntWgL»‹wJ. ekJ eh£oš 1500¡F« mÂfkhd efuh£ÁfŸ cŸsd.

khãymuRfŸÏa‰W«efuh£Á¢r£l§fshšefuh£ÁfŸã®t»¡f¥gL»‹wd.vªj

xU Á¿aCuf mšyJ ef®¥òw gFÂæidÍ« efuh£Ábad m¿é¡F« cçikia

khãymuRbg‰WŸsJ.xUefuh£Áiamik¥gj‰F¡Fiwªjg£rkhfk¡f£bjhif

5000 ¤ÂèUªJ 50,000 ¡F Ïil¥g£ljhf ÏU¤jš nt©L«. efu§fëš k¡fshš

nk‰bfhŸs¥gL« gšntWg£l bjhêšfŸ bgU«ghY« étrha¢ rh®g‰witahf

cŸsd. k¡f£bjhif k‰W« M©L tUkhd¤Â‹ mo¥gilæš efuh£ÁfŸ 3

mšyJ4tifahdghFghLbrŒa¥g£LŸsd.

gâfŸ

efuh£Áfë‹ gâfŸ Vw¤jhH khefuh£Á¥ gâfS¡FÏizahf cŸsd.

mit muÁayik¥Ã‹ g‹åu©lhtJ Ïiz¥ò¥g£oaè‹ mik¥ò¡ T£o‹ Ñœ

tU»‹wd. våD«, efuh£Á¥ gâfis¡ f£lha¥ gâfŸ, j‹ éU¥g¥ gâfŸ

vdÎ«tif¥gL¤jyh«.

f£lhakhd gâfŸ.

1. öŒikahdFoÚ®éãnahf«brŒjš.

2. bghJ¢rhiyfŸmik¤J¥guhkç¤jš.

3. bjU¡fëšés¡Fk‰W«FoÚ®trÂfis¢brŒjš.

4. bjU¡fisR¤j«brŒJfêÎ¥bghU£fismf‰Wjš.

5. mghaä¡ft®¤jf§fisÍ«brašfisÍ«xG§FKiw¥gL¤jš.

6. kU¤JtkidfisÍ«gŸë¡Tl§fisÍ«guhkç¤jš.

7. Ãw¥ò,Ïw¥òfis¥gÂÎbrŒjš.

8. bghJ¢ rhiyfŸ, ghy§fŸ k‰W« Vida bghJ Ïl§fëš njh‹W«

jilfisÍ«,Ú£o¡bfh©oU¥gitfisÍ«mf‰Wjš.

9. rhiyfS¡F¥bgaç£L,Ïšy§fS¡Fv©tH§Fjš.

10. bghJ¢ Rfhjhu«, J¥òuÎ, Mg¤jhd éahÂfis¤ jil brŒjš k‰W«

gšntW tifæyhd Ïw¥Ãd§fis ml¡f« brŒtj‰Fça Ïl§fis

xG§FKiw¥ gL¤jš ngh‹wit r«gªjkhd mid¤J¡ fhça§fisÍ«

brŒjš.

11. Ôaiz¥ò¥gilfS¡fhdV‰ghLbrŒjš.

142 143

éU¥g¥ gâfŸ.

1. efu¥gFÂfistF¤Jmik¤jš.

2.bg©o® fh¥ò Ïšy§fŸ, mdhij Ïšy§fŸ, bjhGnehahëfë‹

Ïšy§fŸ, XŒél§fŸ, üyf§fŸ, bghJ ó§fh¡fŸ, njh£l§fŸ

Kjyhdt‰iwãWéguhkç¤jš.

3.rhiynahu§fëšku§fiseLjš.

4.ãymsitfisnk‰bfhŸSjš.

5.eèÎ‰wÃçédU¡FÅLfŸf£o¡bfhL¤jš.

6.efuh£Á¥gâahsç‹bghJey¤ij¥ngâ¡fh¤jš.

7.efuh£Á¥ gFÂ¡FŸ ngh¡Ftu¤J trÂfis V‰gL¤Â k¡fS¡F fyh¢rhu«

k‰W«Ãwãfœ¢ÁfisV‰ghLbrŒjš.

tUthŒ Mjhu§fŸ

efuh£Áæ‹K¡»atUthŒMju§fshtd.

1. brh¤Jtç.

2.bjhêštç.

3.bghUŸfŸÛjhdtçfŸ-R§ftçfŸ.

4.fhšeilk‰W«thfdtç.

5.nfë¡iftç.

6.FoÚ®k‰W«és¡Ftç.

7.murh§f«tH§F«khåa§fS«fl‹fS«.

bghJ ã®thf«, kU¤Jt« k‰W« bghJ¢ Rfhjhuh«, fšé, bghJ kuhk¤J¥

gâfŸ,Ú®éãnahf«,és¡FfŸmik¤jšk‰W«ÃwtrÂfisbrŒJbfhL¤jš

ahÎ« efuh£Áæ‹ bryÎ Ïd§fŸ MF«. efuh£ÁfŸ jkJ tUthia¢ brY¤Â

bryé‰bfdgz¤ij¥bg‰W¡bfhŸsefuh£ÁãÂfis¡bfh©LŸsd.

efuh£Á k‹w«

x›bthU efuh£ÁÍ« xU ã®thf mik¥ig¥ bg‰WŸsJ. efuh£Á

k‹w«, efuh£Á¡ FG, efuh£Á thça« vd gštifahf gšntW khãy§fëš

bgaçl¥g£LŸsJ. mJ efuh£Áæ‹ r£l M¡f« brŒÍ« mik¥ghF«. gšntW

t£l§fëèUªJ nj®ªbjL¡f¥gL« fÎ‹Áy®fis efuh£Á k‹w« bfh©LŸsJ.

Vida cŸsh£Á mik¥òfS¡F cŸsij¥ nghš, jhœ¤j¥g£l rhÂæd®,

gH§Foæd®, bg©fŸ M»nahU¡fhd Ïl xJ¡ÑLfŸ cŸsd. efuh£Áfë‹

jiyt® gjéfS« nk‰f©lt®fS¡bfd xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd. ehlhSk‹w

cW¥Ãd®fŸ, khãy¢ r£lk‹w cW¥Ãd®fŸ, t£l¡ FG¡fë‹ jiyt®fŸ

142 143

M»nahU«efuh£Ák‹w§fëšfyªJbfhŸsV‰ghLcŸsJ.efuh£Áã®thf¤Âš

mDgt« mšyJ Áw¥ghd m¿Î bfh©l eg®fis efuh£Á ã®thf¤Âš khãy

murh§f« ãakd« brŒayh«. Mdhš, Ï›ÎW¥Ãd®fŸ k‹w¤Âš th¡fë¡F«

cçikia¥ bg‰¿U¡féšiy. efu k¡f£ bjhifæ‹ mo¥gilæš efuh£Á

k‹w¤Â‹ msÎ mikªJŸsJ. x›bthU fÎ‹ÁyU«, ãakd cW¥ÃdU«, jdJ

ÏU¡ifæš mk®tj‰F K‹, ÏªÂa muÁayik¥Ã‰F ne®ik mšyJ g‰Wl‹

ÏU¡fÎ«, ÏªÂahé‹ Ïiwik k‰W« xUik¥gh£il cWÂ brŒaÎ«, jdJ

flikia ne®ikÍl‹ M‰wÎ« X® cWÂbkhêia vL¤J¡ bfhŸs nt©L«.

efuh£Ák‹w¤Â‹gjé¡fhy« 5M©LfŸ.mJK‹T£ona Ú¡f¥gLkhæ‹MW

khj§fS¡FŸ nj®jš el¤j¥gl nt©L«. mnjngh‹W, Ïuhídhkh, gjé Ú¡f«

mšyJ jFÂ ÏH¥ò ngh‹w fhuz¤jhš xU cW¥Ãd® Ïl« fhèahæ‹mJMW

khj§fS¡FŸ ãu¥g¥gl nt©L«. jdJ gâfis nk‰bfh©L brayh‰WtÂš

ãiy¡FGk‰W«ÃwFG¡fŸefuh£Ák‹w¤ÂY«JizbrŒ»‹wd.

efuh£Áæ‹ jiyt®

x›bthU efuh£Á k‹wK« xU jiytiuÍ«, xU Jiz¤jiytiuÍ«

bg‰WŸsJ. efuh£Á k‹w¤jiyt® k¡fshš neçilahf nj®ªbjL¡f¥gL»‹wh®.

Jiz¤jiytiu fÎ‹Áy®fŸ nj®ªbjL¡»‹wd®. efuh£Á¤ jiytU«,

Jiz¤jiytU« 5 M©LfS¡F gjé t»¡»‹wd®. jiyt® mšyJ

Jiz¤jiyt®, khefuh£Áæ‹ nka® k‰W«Jiz nkaiu¥ ngh‹W gjéæèUªJ

mf‰w¥glyh«. jiyt® efuh£Á k‹w T£l§fis¡ T£Lé¤J T£l§fS¡F¤

jiyikt»¡»‹wh®. gšntW elto¡iffis xG§f¥gL¤J»‹wh®. efuh£Áæ‹

ãÂ k‰W« brayh¡f ã®thf¤ij mt® nk‰gh®it brŒ»‹wh®. efuh£Áæ‹

gÂÎfŸ mšyJ Mtz§fŸ mid¤ijÍ« mt® gh®itæL« cçikfis

bg‰WŸsh®. efuh£Á ã®thf« r«gªjkhd vªj jftiyÍ« mt® nfhu KoÍ«.

RU¡fkhf¡T¿‹, efuh£Á¢ r£l¤Âdhš mt® ÛJ Rk¤j¥g£LŸs mid¤J¥

gâfisÍ«mÂfhu§fisÍ«mt®brašgL¤jnt©L«.jiyt®Ïšyhjneu¤Âš,

Jiz¤jiyt®jiytU¡Fçamid¤J¥gâfisÍ«brŒjšnt©L«.

ã®thf mYty® Miza®

x›bthU efuh£Á¡F« xU ã®thf mYty® cŸsh®. mt® Miza®

v‹W miH¡f¥gL»‹wh®. mt® khãy¥ gâ¤Jiwia¢ nr®ªjt®. mt® khãy

murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»‹wh®.Miza® v¤jUz¤ÂY«Ïl¥bga®Î

brŒa¥glyh«. gšntWefuh£ÁfëY«bgUksé‰FMiza®fë‹mÂfhu§fS«

gâfS«x¤ÂU¥gitahfcŸsd.RU¡fkhf¡T¿‹k‹w¤Â‹Ô®khd§fisÍ«

KoÎfisÍ« efuh£Á Miza® brayh¡f« brŒ»‹wh®. r«gªj¥g£l

mÂfhçfS¡F Ô®khd§fë‹ efšfis mt® mD¥Ã it¡»‹wh®. mt®

x¥gªj§fis¢brŒ»‹wh®.Áym¿é¡iffŸ,cçk§fŸ,mDkÂfŸngh‹wt‰iw¥

Ãw¥Ã¤Jãfœ¢Áãuiy¤ jahç¥Ãš jiytU¡FJizòç»wh®.mt® efuh£Áæ‹

ãiy m¿¡ifia jah®brŒJ brayh¡f« brŒ»wh®. ca®jâ¡if¡F ã®thf

m¿¡ifiamD¥Ãit¡»wh®.efuh£Áæšnk‰bfhŸs¥g£LŸsãÂÏH¥òfŸk‰W«

ifahlš g‰¿a mid¤J¢ brŒÂfisÍ« mt® jiytç‹ ftd¤Â‰F vL¤J¢

144 145

brš»wh®mšyJbfh©LtU»‹wh®.mt® k‹wT£l¤ÂY« fyªJbfhŸsyh«.

k‹w¤jiyt®k‰W«Miza®M»nahçilnae£ò«RKfkhfÎ«ÏirthdJkhd

cwÎfis¥bgçJ«rh®ªJjh‹efuh£Áæ‹bt‰¿fukhdgâ¢brašghLmikÍ«.

efu¥ gŠrha¤J

1992 M« M©o‹ muÁayik¥ò¢ (74tJ ÂU¤j«) r£l« òÂanjh® Cuf

cŸsh£Ámik¥ò Kiwia e« eh£ošm¿Kf« brŒJŸsJ. ÏJ efu¥ gŠrha¤J

vd m¿a¥gL»wJ. Ïªj cŸsh£Á mik¥ghdJ xU »uhk¥òw všiyæèUªJ

Cuf všiy¡F Ïl¥bga®éYŸs xU gFÂ¡bfd mika¥bgW»‹wJ.

Ï¡F¿¡nfhS¡bfd x‹WmšyJÏu©LtUthŒ»uhk§fiscŸsl¡»ÍŸs

xU cŸq®¥ gFÂ gŠrha¤J efukhf mik¡f¥gL»‹wJ. xU gŠrha¤J

efu« FiwªjJ 5000 ng®fis k¡f£ bjhifahf¡ bfh©oU¤jš nt©L«.

mj‹ bgUthçahd k¡fŸ ntsh©ik¢ rhuhj brašfëš <Lg£LŸst®fshŒ

ÏU¤jšnt©L«.xUgŠrha¤Jefu¤Â‹M©LtUkhd«xUÏy£r%ghŒ¡F

FiwthfÏU¤jšTlhJ.

x›bthU gŠrha¤J efu¤ÂY« xU efu¥ gŠrha¤J ãWt¥gL»‹wJ.

Ïj‰bfd, gŠrha¤J efu« gy th®Lfshf¡ bfh©ljhŒ Ãç¡f¥gL»‹wJ. xU

cW¥Ãd®x‹W¡Fnk‰g£lefu¥gŠrha¤ÂšcW¥ÃduhŒÏU¤jšKoahJ.k‰wgo,

efu¥gŠrha¤Â‹cW¥Ãd®fŸefuh£Á¡fÎ‹Áy®fŸbfh©LŸsj‰FÏizahf

jFÂfŸ,gâfŸ,rYiffŸM»at‰iw¥bg‰WŸsd®.

efu¥ gŠrha¤Â‹ cW¥Ãd®fŸ jk¡FŸëUªJ, xU Jiz¤ jiytiu

nj®ªbjL¡»‹wd®. mt® 5 M©LfS¡F¥ gjé t»¡»‹wh®. efuh£Á¤

jiyt® bfh©LŸs mÂfhu§fŸ, rYiffŸ ngh‹wt‰iw mDgé¡»‹wh®.

Vida cŸquh£Á mik¥òfS¡F cŸsij¥ ngh‹W efu¥ gŠrha¤Â‹ tUthŒ

Mjhu§fŸ,bryéd§fŸ,k‰W«ÃwbrŒÂfŸ,efu¥gŠrha¤Â‰F«mikªJŸsd.

bghUshjhu nk«ghL k‰W« rKjha ÚÂ¡Fça gâfis M‰Wtj‰F jd¡F

njitahdFG¡fismJmik¤J¡bfhŸsyh«.

9.2.3. efßa«

bgUthçahd bghJ¤Jiw t®¤jf ßÂæyhd ãWtd§fŸ jkJ

gâahs®fS¡bfd efßa§fŸ (Township) ãWéÍŸsd. bghJ¤Jiw

ãWtd§fë‹ bkh¤j KjÄ£oš gÂndhU éG¡fhL efßa§fS¡bfd

xJ¡f¥g£LŸsd. »uhk¥òw gFÂfëš mšyJ mUfhikæYŸs efu¥gFÂfëš

Ïªefßa§fŸãWt¥g£ld.efßa§fë‹K¡»am«r§fshtd.

1. efßa§fŸKGikahf¤Â£läl¥g£lit.

2.efuh£Ámik¥òfshšbghJthftH§f¥gLtijélca®ju¤ÂyhdFoæaš

gâfisÍ«ÏittH§»guhkç¡»‹wd.

3.k¡fS¡F gytifæyhd ntiy k‰W« Ãw thŒ¥òfis tH§f xU efßa«

trÂfis¥ bg‰WŸsJ. vdnt bgU« mséyhd k¡fŸ mij eho¢

brš»‹wd®.

144 145

efçacŸsh£Ámurh§f«bjhêšãWtd¤Â‹Ïašghdã®thf¥bghW¥ghf

mDrç¡f¥gL»‹wJ. beŒntè ngh‹w Áy efu§fëš, bjhêš ãWtd§fshš

ãakd« brŒa¥gL« ã®thf mYty®fŸ cŸsd®. Ïªã®thf mYty®fS¡F

mit¤jiyt®fŸ, bgh¿ahs®fŸ k‰W« gy® cjé brŒ»‹wd®. efuh£Áia¥

nghy‹¿, efßa§fŸ mÂfhuca®j‹ikia¡bfh©LŸsd.Foæašã®thf¤Âš

muÁaš jiyp£o‹ m¢r¤Â‹ fhuzkhf, efßa« k¡fsh£Á mik¥ò vjidÍ«

bfh©oU¡féšiy. nkY«, efßa§fë‹ FoæU¥ghs®fŸ j‰nghJŸs V‰ghLfŸ

k‰W«trÂfŸF¿¤Jkdãiwit¥bg‰wt®fshfcŸsd®.

9.2.4 ÏuhQt¡ Tl thça§fŸ (Contonment Boards) ika muÁ‹ ã®thf¤Â‰F c£g£l gFÂfshF«. mit ghJfh¥ò

mik¢rf¤Â‹ neuo ã®thf¡ f£L¥gh£o‹ Ñœ it¡f¥g£LŸsd. 1924 M«

M©o‹ ÏuhQt¡ T£l§fŸ g‰¿a r£l¤Â‹ Ñœ ÏuhQt¡ Tlthça§fŸ

mik¡f¥gL»‹wd.ÏuhQt¥gilfŸãW¤j¥gLtj‰bfdmšyJj§Ftj‰bfd

xU efu¤Âš cŸs Ïlnk ÏuhQt¡ TlkhF«. ÏuhQt¡ Tl¥gFÂæ‹ cŸ

Ãu¢Áidfis¢rkhë¥gj‰bf‹WÏuhQt¡Tlthça«mik¡f¥gL»wJ.

ÏuhQt¡ Tl thça¤Â‹ jiyt® ãiya¡ f£L¥gh£L mšyJ f£lis

mÂfhçMth®.mtU¡Fthça¤ÂšéU¥gth¡F¢ Ó£LtH§f¥g£LŸsJ. k‰wgo,

nj®ªbjL¡f¥gL«cW¥Ãd®xUt®IªJM©LfS¡Fgjét»¡»‹wh®.gjéæ‹

ãä¤jkhd cW¥Ãd® jdJmÂfhu¥ ó®tkhd gjé t»¡F« fhy« tiu gjéæš

Úo¡»‹wd®. nj®ªbjL¡f¥gL« cW¥Ãd®fŸ jk¡bf‹W xU Jiz¤jiytiu¤

nj®ªbjL¡»‹wd®.mt®_‹WM©LfS¡F¥gjét»¡»‹wh®.

efuh£Á¥gâfŸÏuhQt¡Tlthça¤Âl«x¥gil¡f¥gL»‹wd.efuh£Á

k‹w¤Âšfhz¥bgWtij¥ ngh‹WÏ¥gâfŸf£lhakhdit, j‹éU¥gkhdit

vd ghFghL brŒa¥g£LŸsd. thça¤Â‹ tUthŒMjhu§fŸ tçrh®ªj tUthŒ,

tçrhuhj tUthŒ v‹W Ãç¡f¥g£LŸsd. ika murh§f¤Â‹ K‹ mDkÂÍl‹

v¤jifatçiaÍ«thça«éÂ¡fyh«.ãiya¡f£L¥gh£LmÂfhçthça¤Âdhš

jahç¡f¥gL« ãÂãiy m¿¡ifia mDkÂ¡»‹wh®. ÏuhQt¡Tl thça§fë‹

ãiy¥ghL, jå¥g£l mik¥òfŸ M»ait bghU¤jk‰wjhŒ cŸsd. vdnt

fhy¥ngh¡»šmitm©ilefuh£Ámik¥òfë‹cW¥òfshfÏl«bgwyh«.

9.2.5 efu všiy¥ gFÂ FG¡fŸ

mrh«, nfush,k¤ÂaÃunjr«,c¤ÂuÃunjr«, nk‰Ft§fsh«,#«KfhZÛ®,

Ïkhry¥Ãunjr« M»at‰¿š cUth¡f¥g£LŸsd. efu všiy¥ gFÂ FG¡fŸ

khãy murh§f¤Âdhš Ïa‰w¥gL« jå¥g£l r£l§fshš ã®t»¡f¥gL»‹wd.

efu všiy¥ gFÂ¡FGé‹ÛJkht£lM£Áahs®mÂf¥goahdf£Lgh£oidÍ«

mÂfhu¤ijÍ« bfh©LŸsh®. efu všiy¥ gFÂ¡ FGé‹ cW¥Ãd®fŸ

nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd® mšyJ murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»‹wd®.

mšyJ xU g§»d® nj®ªbjL¡f¥g£nlhuhfÎ« k‰bwhU g§»d® ãakd«

brŒa¥g£nlhuhfÎ« cŸsd®. Ï¡FGé‰F¤ bjUés¡F, tofhš k‰W« J¥òuÎ

ngh‹w f£L¥gL¤j¥g£l v©â¡ifæyhd gâfŸ tH§f¥g£LŸsd. våD«

Ï¡FG¡fŸefu¥gŠrha¤Â‰FŸc£gL¤Â¡bfhŸs¥glyh«.

146 147

9.2.6. F¿¥Ã£l všiy¥gFÂ FG¡fŸ (Notified Area Committee) Ï¡FG¡fŸ Õfh®, F#uh¤, mçahdh, k¤Âa¥Ãunjr«, f®ehlf«, #«K

fhZÛ®, c¤ÂuÃunjr« k‰W« Ïkhry¥Ãunjr« M»a khãy§fëš cŸsd. xU

efuh£Ámika¥ bgWtj‰Fça njitahd ãgªjidfis ãiwnt‰w Koahj xU

všiy¥gFÂ¡bfdF¿¥Ã£lvšiy¥gFÂ¡FGmik¡f¥gL»‹wJ.nk«gh£oid¥

bg‰WtU« òÂanjh® efuf¤Â‰F« mJ mik¡f¥gL»‹wJ. Ï¡FGé‹ mik¥ò

mÂfhu¥ó®tkhdmuÁjêšmurh§f¤Âdhšm¿é¥òbrŒa¥gL»‹wJ.vdntjh‹

mJ m¿é¥ò brŒa¥g£LŸs všiy¥ gFÂ¡FG vd miH¡f¥gL»‹wJ. Ï¡FG

khãy efuh£Á r£l¤Â‹ mo¥gilæš brašgL»‹wJ. Mdhš mÂfhu¥ó®tkhd

muÁjêš F¿¥Ãl¥g£LŸs mšyJ m¿é¡f¥g£LŸs efuh£Á¢ r£l V‰ghLfŸ

k£Lnkmj‰FbghU¤jkhditahŒÏU¡F«.

m¿é¡f¥g£l všiy¥gFÂ¡FG efuh£Á k‹w¤Â‹ mÂfhu§fŸ

mid¤ijÍ«bg‰¿U¡»‹wJ.Mdhšefuh£Ák‹w¤ij¥nghy‹¿,mJxUãakd

mik¥ghF«.Ï¡FGé‹jiytU«cW¥Ãd®fS«khãymurh§f¤Âdhšãakd«

brŒa¥gL»‹wd®.

Ï›tik¥òj‰nghijar£lmo¥gilæšÏšiyv‹Wkhãynj®jšMiza

mÂfhçxUt®bjçé¡»wh®.

9.3.1 _‹W mL¡F gŠrha¤J Kiw

muÁaš ã®thf«

kht£l¥gŠrha¤J kht£lCufts®¢ÁJiw

gŠrha¤J Kiw Cuh£Áx‹¿a« Cuh£Áx‹¿amYtyf«

»uhkgŠrha¤J »uhkã®thfmYtyf«

9.3.1.1 kht£l gŠrha¤J¡fŸ

kht£l gŠrha¤J v‹gJ gŠrha¤J Ïuh¢Áa f£Lkhd¤Â‹ nkšk£l

mL¡fhF«. ÏJ kht£l« KGtJ« mÂfhu všiyia¡ bfh©LŸsJ. våD«,

efuh£Áæš nr®¡f¥g£LŸs kht£l¥gFÂfŸ, mšyJ efu¥ gŠrha¤J mšyhj

bjhêš efça« mšyJ khefu¥ bghW¥òfŸ Ñœ cŸs gFÂfŸ mšyJ ÏuhQt¡

Tl thça« ngh‹wit mjDŸ ml§fhJ. kht£l¥ gŠrha¤J Ã‹tUnthiu

cW¥Ãdu®fshŒ¡bfh©LŸsJ.

m.kht£l gŠrha¤J t£l§fëèUªJ neçilahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL«

cW¥Ãd®fŸ, kht£l¥ gŠrha¤J všiyæš cŸs Vw¤jhH 50,000

k¡fS¡bfd x›bthU t£lK« mik¡f¥gL»‹wJ. x›bthU

t£l¤ÂèUªJ« xnu xU cW¥Ãd® neçilahf¤ nj®ªbjL¡¥gL»‹wh®.

Mdhš x‹W¡F nk‰g£l kht£l gŠrha¤Â‹ cW¥Ãduhf xUt®

nj®ªbjL¡f¥glKoahJ.

146 147

M.kht£lgŠrha¤JgFÂæ‹k¡fsitcW¥Ãd®fŸk‰W«khãy¢r£lk‹w

cW¥Ãd®fŸ.

Ï. kht£l¤Â‰FŸ X® th¡fhsuhf¥ gÂÎ brŒa¥g£LŸs khãy§fë‹mit

cW¥Ãd®.

<. gŠrha¤J x‹¿a¤ jiyt®fëläUªJ IªÂš xU g§»d® kht£l¥

gŠrha¤Â‰Fnj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®.

m,Ï,< M»at‰¿‹ ÑœtU« cW¥Ãd®fŸ kht£l¥gŠrha¤Â‹

elto¡iffëšg§nf‰fyh«.Mdhšth¡fë¡fKoahJ.

jhœ¤j¥g£l rhÂæd® k‰W« gH§Foæd® M»nahU¡F kht£l

gŠrha¤J¥ gFÂæš cŸs bkh¤j k¡f£bjhifæš mt®fë‹ v©â¡if

bg‰WŸs é»jhrhu¤Â‰nf‰g Ïl§fŸ xJ¡f¥gL»‹wd. jhœ¤j¥g£l rhÂæd®

k‰W« gH§Foæd® M»nahiu¢ nr®ªj bg©o®fisÍ« c£bfh©l tifæš,

kfë®fS¡bfd_‹¿šxUg§FÏl§fŸxJ¡f¥gL»‹wd.xUth¡fhsU¡Fça

taJ jFÂ 18 MF«. kht£l gŠrha¤Â‰F neçilahf¤ nj®ªbjL¡f¥glÎŸs

xU cW¥ÃdU¡F taJ¤ jFÂ 21 MF«. Mdhš, m›éUrhuhUila

bga®fS« r«gªj¥g£l th¡fhs®g£oaèš Ïl« bg‰¿U¡f nt©L«. ika,

khãy murh§f§fŸ k‰W« cŸsh£Á mik¥òfë‹ Ñœ gâòçnth®, kht£l¥

gŠrha¤Â‹cW¥Ãd®fshf¤ nj®ªbjL¡f¥glÎ«mšyJv¥gjéiaÍ«t»¡fÎ«

jFÂa‰wt®fŸMt®. kht£l¥ gŠrha¤Â‹ gjé¡fhy« IªJM©LfshF«.mJ

K‹T£o¡ fiy¡f¥gLkhæ‹, MW khj§fS¡FŸ nj®jš el¤j¥glnt©L«.

Vida mid¤J¥ ÃuÂãÂ¤Jt mik¥òfS¡F cŸsij¥ ngh‹W, r£l¤Â‹ Ñœ

jFÂ¡ nflhd vªj egU« kht£l¥ gŠrha¤Âš th¡fsuhf mšyJ cW¥Ãduhf

ÏU¤jšKoahJ.

jiyt® k‰W« Jiz¤ jiyt®

x›bthU kht£l¥ gŠrha¤J« xU jiytiuÍ«, Jiz¤jiytiuÍ«

bg‰WŸsJ. mt®fŸ nj®ªbjL¡f¥g£LŸs cW¥Ãd®fshš, jk¡FŸëUªJ

nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. jFÂ ÏH¡f¥g£lhy‹¿ mšyJ gjéæèUªJ

Ú¡f¥g£lhy‹¿, mt®fŸ IªJ M©LfS¡F« gjéæš ÏU¥g®. tH§f¥g£LŸs

mid¤JrYiffisÍ«mt®fŸmDgé¡»‹wd®.

jiytç‹ gâfŸ

kht£lgŠrha¤Â‹muÁaš ßÂahd jiyik ã®th»mj‹ jiyt®Mth®.

mj‹go, kht£l gŠrha¤Â‹ T£l§fis¡ T£Lé¤J¤ jiyik jh§», mj‹

brašelto¡iffisel¤J»‹wh®.mt®gŠrha¤JräÂfŸk‰W«gŠrha¤JfŸ

brašgLtij MŒÎ brŒJ, jdJ m¿¡ifia kht£l¥ gŠrha¤Â‰F¢

rk®¥Ã¡»‹wh®. kht£l¥ gŠrha¤Â‹ brayhsç‹ ntiy¥gh£o‹ ÛJ jdJ

fU¤ÂidvGJ»wh®.ÏJkht£lM£ÁahsuhšvGj¥bgW«kªjdm¿¡ifnahL

Ïiz¡f¥gL»wJ. jkJ gâfSŸ vjidÍ« Jiz¤jiytU¡F mt® x¥gilÎ

brŒayh«. beU¡foahd rka¤Â‹ nghJ, kht£l¥gŠrha¤J¤ bjhl®ghd

148 149

v¥gâæidÍ« ãiwnt‰w mt® c¤juélKoÍ«. Mdhš kht£l¥ gŠrha¤Â‹

mL¤j T£l¤Âš m¤jifa braiy, mt® m¿¡if m¿é¥ò¢ brŒant©L«.

kht£l¥ gŠrha¤Â‹ gÂÎfŸ mšyJMtz§fŸ mid¤ijÍ« gh®itæl mt®

mÂfhu«bg‰WŸsh®.Ï›thW,xUjiyt®k‰W«xUnk‰gh®itahs®M»nahç‹

g§F¥gâæidj‹Dl‹Ïiz¤J¡bfh©ltuhfkht£l¥ gŠrha¤J¤jiyt®

cŸsh®. murh§f¤Â‰F« kht£l¥ gŠrha¤Â‰F« Ïilna mt® jftš bjhl®ò

ghykhfmikªJŸsh®.

kht£l¥ gŠrha¤J mšyJ íšyh gçõ¤Â‹ mÂfhu§fS« gâfS«

khãy¢ r£lk‹w¤jhš Ïa‰w¥g£LŸs r£l¤Âš Tw¥g£LŸsd. kht£l¥

gŠrha¤J X® xU§»iz¥ò k‰W« nk‰gh®it òçÍ« g§F¥ gâæidM‰w

nt©oÍŸsJmittUkhW.

1. gŠrha¤JräÂfë‹ãÂãiym¿¡iffisMuhŒªJx¥òjšmë¡»wJ.

2. jkJ gâfis¤ ÂwikÍl‹ nk‰bfhŸSkhW gŠrha¤J räÂfS¡F mJ

c¤juÎfis¥Ãw¥Ã¡»‹wJ.

3.gŠrha¤J räÂfshš jahç¡f¥g£l ts®¢Á¤ Â£l§fis mJ

xU§»iz¡»‹wJ.

4.kht£l¤Â‹ts®¢Á¥gâfŸr«gªjkhfmJkhãymurh§f¤Â‰Fm¿Îiu

tH§F»‹wJ.

5.kht£l¤Â‹ cŸq® MizÍçik gil¤j ãWtd§fë‹ gâfŸ F¿¤J

mJòŸëétu§fis¢nrfç¡»‹wJ.

6.kht£l¤Â‹ cŸs gŠrha¤J räÂfS¡bfd khãy murh§f¤jhš

xJ¡f¥gL«ãÂfismJg»®ªjë¡»‹wJ.

7.kht£l¤Â‹ gŠrha¤J¡fŸ, gŠrha¤J räÂfŸ M»at‰¿‰F¢

brŒa¥glnt©oa gâxJ¡f« ÛJmJ khãymurh§f¤Â‰FMnyhrid

tH§F»‹wJ.

8.jd¡F Ñœ mikªJŸs gŠrha¤J Ïuh¢Áa mL¡F Kiw

mik¥òfS¡»ilæyhdešcwÎfisxG§FKiwgL¤J»‹wJ.

9. khãy murh§f¤Âdhš më¡f¥gL« všyh mÂfhu§fisÍ« mJ

brašgL¤J»‹wJ.

ãiy¡FG¡fŸ

íšyh gçõ¤ mšyJ kht£l¥ gŠrha¤J jdJ ãiy¡FG¡fë‹

thæyhf¥gâah‰W»wJ. Ïªãiy¡ FG¡fŸ Ã‹tU« brašghLfS¡bfd

mik¡f¥g£LŸsd.

1. r_fnk«ghLmšyJK‹nd‰w«

2. étrha«,T£LwÎ,ghrd«k‰W«fhšeil¥guhkç¥ò.

148 149

3. Foir,»uhkk‰W«Á¿amséyhdbjhêšfŸ.

4. fšék‰W«rKjha¥bghJey‹.

5.ãÂk‰W«tçéÂ¥ò.

6. bghJ¢Rfhjhu«.

Ï¡FG¡fë‹ jiyt®fS« cW¥Ãd®fS« j«khš jk¡FŸëUªJ

nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. kht£l¥ gŠrha¤Â‹jiyt® xU FGé‹ cW¥ÃduhŒ

ÏU¥ghuhæ‹,mtnumj‹jiytuhfÏU¤jšnt©L«.

tUthŒ Mjhu§fŸ

bghJthf¡ Tw nt©Lkhæ‹, jdJbrayh¡f¥ gâfis¢ rªÂ¡F«

bghU£L,xUkht£l¥gŠrha¤JÃ‹tU«tUthŒMjhu§fis¥bg‰WŸsJ.

1. bjhêš,t®¤jf«k‰W«thœ¡if¥gâÛJéÂ¡f¥gL«tç.

2.bghJ¡nfë¡iffŸk‰W«Ú®ÛJéÂ¡f¥gL«tç.

3.gaâfŸÛjhdtç.

4.khãymurh§f«tH§F«khåa§fŸk‰W«fl‹fŸ.

5.gâahs®FHh«k‰W«Óuik¥òg‰¿khåa§fS«ãytUthÍ«.

6.Â£l«k‰W«t£lhu«F¿¤jkhåa§fŸ.

7.Ïiw¢Áé‰gidahs®fŸbrY¤J«cçk¡f£lz«.

8.rªijæšé‰gidahF«fhšeilfŸk‰W«bghUŸfŸÛJéÂ¡f¥gL«tç.

9.jdJbrh¤ÂèUªJtU«tUkhd«.

x›bthU kht£l gŠrha¤Â‰bfd, kht£l¥ gŠrha¤J ãÂ x‹W

mik¡f¥g£LŸsJ. Ã‹tU« Ïd§fŸ kht£l¥ gŠrha¤J ãÂæDŸ

brY¤j¥gL»‹wd.

1. khãy¤Â‹ Âu©l ãÂ¡Fé¥ÃèUªJ kht£l¥ gŠrha¤Â‹ ãÂ¡bf‹W

xJ¡f«brŒa¥g£lbjhif.

2. murh§f¤Âdhš tif brŒa¥bgW«mid¤J khåa§fŸ, <£L¤bjhiffŸ,

fl‹fŸk‰W«g§fë¥òfŸ.

3. kht£l¥ gŠrha¤Â‹ ãy§fŸmšyJ k‰w brh¤J_y« bgw¥gL« thlif

mšyJF¤jif¤bjhif.

4. jåeg®fëläUªJ mšyJ ãWtd§fëläUªJ kh‰w« brŒa¥gL«

mšyJ khåa§fshŒ¥ bgw¥gL«, mid¤J t£ofŸ, Ïyhg§fŸ k‰W«

e‹bfhilahšÂu©LŸsÃwtUkhd§fŸ.

5.kht£l¥gŠrha¤Âdhšé‰gidbrŒa¥g£lãy«k‰W«brh¤J¡fë‹_y«

tU«mid¤JtUkhd§fŸ.

150 151

6.kht£l¥ gŠrha¤Âdhš éÂ¡f¥bgW« mšyJ mj‰F¢ brY¤j¥gL«

mid¤J¡f£lz§fŸk‰W«j©lid¤bjhiffŸ.

x›bthU kht£l¥ gŠrha¤J ãÂ¡F«, j‹dhš Ô®khå¡f¥g£l mséš,

khåa«x‹¿idmurh§f«tH§Fjšnt©L«.

jiyik ã®thf mYty®

x›bthU kht£l gŠrha¤Â‰F« xU jiyik ã®thf mYty®

murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»‹wh®. gšntW khãy§fëš mtUila

gjé¥bga® khWgLtjhŒcŸsJ. jäœeh£ošÏªjmYty®»uhkts®¢ÁÏiz

Ïa¡FdU¡F©lhd ãiyæid t»¡»‹wh®. jiyik ã®thf mYtyç‹

M£nr®¥òKiw,CÂa«k‰W«gofŸ,xG§Fk‰W«el¤ijk‰W«gâtiuaiwfŸ

ahÎ«murh§f¤ÂdhšxG§FKiw¥gL¤j¥gL»‹wd.

kht£l¥gŠrha¤Â‹jiyikã®thfmYtyç‹gâfŸ,mÂfhu§fŸk‰W«

flikfŸ.

1. jiyik ã®thf mYty® khãy¢ r£lk‹w¤jhš j‹ ÛJ Rk¤ÂÍŸs

mÂfhu§fŸmid¤ijÍ«brašgL¤J»‹wh®.

2.kht£l¥gŠrha¤J¥gâfŸmid¤Â‹brayh¡f¤ijmt®nk‰gh®itÍ«

f£L¥ghL«brŒ»‹wh®.

3.kht£l¥ gŠrha¤J k‰W«mj‹FG¡fë‹T£l§fëš fyªJ bfhŸsÎ«,

mitfëšvªjxUÔ®khd¤ijK‹it¡fÎ«mt®cçikbg‰WŸsh®.

4.kht£l¥gŠrha¤Â‹Ô®khd§fismt®brašgL¤jnt©L«.

5.kht£l¥gŠrha¤Â‹Ô®khd§fë‹brayh¡f«g‰¿Í«tçtNè¥òg‰¿Í«

fhym¿¡iffismt®tH§Fjšnt©L«.

6.kht£l¥ gŠrha¤Â‹ mYty®fisÍ« gâah£fisÍ« mt® f£L¥ghL

brŒ»‹wh®.

7.kht£l¥ gŠrha¤Â‹ c¤juÎfisÍ« f£lisfisÍ« mt®

brašgL¤J»‹wh®.

8.kht£l¥ gŠrha¤Â‹ vªj x® mYtyU¡F« mšyJ gâahs®fS¡F«,

vG¤J _ykhd c¤juédhš, jdJ gâfSŸ vjidÍ« mt® x¥gilÎ

brŒayh«.

9.3.1.2 gŠrha¤J ôåa‹ / Cuh£Á x‹¿a«

gŠrha¤J Ïuh¢Áa Kiwaik¥Ãš eL mL¡fhf¥ gŠrha¤J räÂ

mikªJŸsJ. mJ xU Ïilãiyahd mL¡fhfÎ« fUj¥gL»wJ. gŠrha¤J

ôåa‹mšyJCuh£Áx‹¿a«vdmJgytifahf¥bgaçl¥g£LŸsJ.

150 151

mik¥ò« msÎ«

njÁa éçth¡f¡ F¿¡nfhshf mika¥ bgW« gŠrha¤J ts®¢Á¡F

t£lhu¤Jl‹ bghJthf Kotijèš gŠrha¤J räÂæ‹ v‹W mikªJŸsJ.

xU gŠrha¤J x‹¿a« 112 »uhk§fis¡ bfh©LŸsJ. x›bthU gŠrha¤J

x‹¿a¤Â‹ã®thf«,gŠrha¤Jx‹¿ak‹w¤Âl«tH§f¥glnt©L«.

gŠrha¤JräÂmšyJgŠrha¤Jôåa‹Cuh£Áx‹¿a«.

1. gŠrha¤J x‹¿a«cŸst£lhu§fëèUªJ neçilahf nj®ªbjL¡f¥gL«

cW¥Ãd® x›bthU t£lhu¤Â‰F« xU cW¥Ãd® k£Lnk

nj®ªbjL¡f¥gL»‹wh®.

2.gŠrha¤J x‹¿a¥ gFÂia¢ nr®ªj (k¡fsit) cW¥Ãd®fŸ k‰W« khãy¢

r£lk‹wcW¥Ãd®fŸ.

3.gŠrha¤J x‹¿a¤Â‹ th¡fhsh®fshf¥ gÂÎ brŒa¥g£LŸs khãy§fŸ

mitcW¥Ãd®fŸ.

4. gŠrha¤J x‹¿a k‹w¤Â‹ nj®ªbjL¡f¥g£l cW¥Ãd®fŸ bkh¤j

v©â¡ifæšIªÂš xU g§F v‹wtifæš»uhk¥ gŠrha¤Jmitæš

Ïl«bgW»‹wh®. gŠrha¤J x‹¿a¥ gFÂæš cŸs »uhk¥ gŠrha¤J

jiyt®fŸjk¡FŸÏ›ÎW¥Ãd®nj®ªbjL¡f¥gL»‹wh®.

jiyt® k‰W« Jiz¤jiyt®

gŠrha¤J räÂæ‹ jiyt® ÃuKf®, Ãujh‹ v‹W gy khãy§fëš

bgaçl¥g£LŸsd®. jäœeh£ošmt® nr®k‹ (jiyt®) v‹WmiH¡f¥g£gL»wh®.

Ïtiu¤ jé®¤J xU Jiz¤jiytU« ÏU¡»wh®. mt® gŠrha¤J x‹¿a¤Â‹

cW¥Ãd®fshš jk¡FŸnsna nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. jFÂ ÏH¡f¥g£lhy‹¿ (m)

gjéæèUªJ Ú¡f¥g£lhy‹¿ mt®fŸ IªJ M©LfS¡F gjé t»¡»‹wd®.

gŠrha¤J x‹¿ak‹w¤Âdhš jil brŒa¥g£lhy‹¿ vG¤J _ykhf c¤jué‹

_y«, jiyt® mtU¡F©lhd v¥gâfisÍ« Jiz¤jiytU¡F x¥gilÎ

brŒayh«. våD« jiyt® gjé fhèahf ÏU¡F« nghJ jiytU¡F©lhd

gâfis¤ Jiz¤jiyt® M‰w nt©L«. jiyt® k‰W« Jiz¤jiyt® M»a

ÏUgjéfS«fhèahfÏU¡Fkhæ‹t£lhutUthŒmÂfhç (Revenue Divisional Officer) gŠrha¤Jx‹¿ak‹w¤Â‹mYtšrh®ghdcW¥ÃduhfÎ«jiytuhfÎ«

ÏU¥gh®.

jiytç‹ mÂfhu§fŸ k‰W« gâfŸ

gŠrha¤J ôåaå‹ jiyt® muÁaš ßÂahd brayh¡f¤ jiytuhth®.

mtUilamÂfhu§fS«gâfS«Ã‹tUtdthF«.

1. gŠrha¤J räÂæ‹ T£l§fis¡ T£o¤ jiyik jh§FtnjhL mj‹

brašKiwfismt®el¤J»‹wh®.

2. gŠrha¤J räÂ k‰W« mj‹ ãiy¡FG M»at‰¿‹ KoÎfŸ k‰W«

Ô®khd§fisbrašgL¤J«nghJt£lhuts®¢ÁmYty®k‰W«mtUila

gâahs®fŸÛJf£L¥gh£oidmt®brY¤J»‹wh®.

152 153

3. Â£l§fis Ô£LtÂY« c‰g¤Â¢ brašÂ£l§fis brašgL¤JtÂY«

gŠrha¤J¡fisC¡Fé¤JmitfS¡Ftê¤Jizahfmt®Âfœ»wh®.

4. gŠrha¤J x‹¿a k‹w¤Â‹ Mtz§fŸ k‰W« mÂfhu¥ó®tkhd jftš

gçkh‰w«mid¤J«jiytç‹_ykhfnk‰bfhŸs¥glnt©L«.

5. x‹¿a«k‰W«murh§f«M»at‰iwmÂfhu¥ó®tkhf gh®itælmÂfhu«

bg‰WŸsh®.

6. vªj xU K¡»akhd ntiyiaÍ« cldoahf brašgL¤Jtj‰F mt®

c¤juÎfisÍ«Ãw¥Ã¡fyh«.

7. jh‹xUcW¥Ãduhf¤ÂfG«g£r¤ÂšmYtšrh®òKiwæšãiy¡FGé‹

jiytuhfmt®Âfœ»‹wh®.

gŠrha¤Jx‹¿a¤Â‹Kiwikæ‹K¡»akhdmik¥ghf gŠrha¤J räÂ

Âfœ»wJ. mJ r_f nk«gh£L¤ Â£l§fis brašgL¤j jiyaha¢ brayh¡f

mik¥ghf cŸsJ. jd¡bfd F¿¥Ã£l tifæš xJ¡f¥gL« bghW¥òfis

brašgL¤JtÂš khãy murh§f¤Â‹ xU Kftuhf mJ brašgL»‹wJ. jdJ

mÂfhu všyif¡FŸ mikªJŸs »uhk gŠrha¤J¡fë‹ ÛJ gŠrha¤J räÂ

f£L¥ghLk‰W«nk‰gh®itM»at‰iwbrY¤J»‹wJ.midtU¡F«njitahd

bjhêšE£g« k‰W« ãÂÍjéia tH§F»‹wJ. ÏWÂæš jdJ všiy¡FŸ cŸs

gŠrha¤Â‹ ãÂãiy m¿¡iffis MuhŒªJ mDkÂ¡F« bghJ¥gilahd

mÂfhu¤ijÍ«bg‰WŸsJ.

gŠrha¤J räÂæ‹ gâfŸ

gŠrha¤JräÂæ‹gâfŸÏUtif¥gL«.mitFoæaštrÂfŸnk«gl¢

brŒtJk‰W«ts®¢ÁÂ£l§fisãiwnt‰wjY«MF«.

FoæašbghW¤jk£ošgŠrha¤JräÂÃ‹tU«bghW¥òfis¥bg‰WŸsJ.

1. »uhk¥ gŠrha¤J¢ rhiyfis¤ jé®¤J räÂæ‹ mÂfhu všiy¡FŸ

rhiyfŸmik¤J¥guhkç¤jš.

2. FoÚ®tH§fš.

3. tofhšFHhŒfisguhkç¤jš.

4. jhŒnrŒeyÏšy§fisÍ«Mu«gRfhjhuika§fisÍ«ãWÎjš.

5. kU¤Jt«k‰W«Rfhjhu¥gâfisV‰gL¤Jjš.

6. Mu«gk‰W«Mjhu¥gŸëfS¡fhdV‰ghLbrŒJKÂnah®fšéika§fis

ãWÎjš.

7. C£L¥ghijfshfcŸs»uhk¢rhiyfS¡F¤Jizòçjš.

8. üyf§fisãWÎjš.

9. ÏisP®mik¥òfŸ,kfë®,cHt®Fok¡fŸngh‹witfisãWÎjš.

10. fyh¢rhuelto¡iffS¡FC¡fkë¤jš.

152 153

jdJ všiy¡FŸ r_f ts®¢Á Â£l§fis¥ gŠrha¤J räÂ

ãiwnt‰W»‹wJ.mj‹gâfŸ,

1. r_fnk«gh£o‹Ñœmid¤JÂ£l§fisÍ«brayh¡Fjš.

2. Åçaé¤J¡fis¥bgU¡»,éånah»¤jš.

3. nj®¢Áahdcu§fis¢nrfç¤jš,éånah»¤jš,Ãugykh¡Fjš.

4. k©ts«,ãy¤ijnk«gL¤Jjš.

5. ntsh©ik¡fhdfl‹tH§Fjš.

6. »zWfis bt£oÍ«, Fs§fis¥ gGJgh®¤J« ghrd trÂfis¢ brŒJ

bfhL¤jš.

7. ku§fiseLjš,ku§fists®¤jš.

8. nj®¢Á thŒªj ÏdéU¤Â MLfŸ, khLfŸ, gwitfŸ ts®¥ò m¿Kf«

brŒjš.

9. nj®¢ÁthŒªjfhšeilÔtd¤ijm¿Kf«brŒjš.

10. fhšeilfS¡FéahÂtuhkšjL¤jšk‰W«cçaãthuz«më¤jš.

11. ghšg©izmik¤jš,ghšéånahf«brŒjš.

12.T£LwÎ¢r§f§fisJt§»nk«gL¤Jjš.

13.Û‹fh¥gf§fis¥guhkç¤jš.

14.Foir,»uhkk‰W«Á¿amséyhdbjhêšfisnk«gL¤Jjš.

15.c‰g¤Âk‰W«gæ‰Áika§fisãWé¥guhkç¤jš.

ãiy¡FG¡fŸ

gŠrha¤J räÂ ãiy¡FG¡fis mik¤J¡ bfh©L jdJ gâfis

M‰W»‹wJ. Ï¡FG¡fŸ r£lKiwæyhd mik¥òfshF«. Ñœ¡fhQ«

gâfisah‰W«bghU£LIªJFG¡fŸcŸsd.

m.ãÂk‰W«tçéÂ¥ò.

M.ntsh©ikc‰g¤Âfhšeil¥guhkç¥òk‰W«ghrd«.

Ï.fšék‰W«khj®ey‹cŸë£lrKjhabghJey‹.

<. bghJ¢Rfhjhu«k‰W«J¥òuÎ.

c.jftš,bjhl®òk‰W«T£LwÎ.

ãiy¡FGé‹ cW¥Ãd®fŸ gŠrha¤J räÂæ‹ cW¥Ãd®fshf¤

jk¡FŸëUªJ nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. gŠrha¤J räÂæ‹ jiyt® ãÂ

k‰W« tçéÂ¥ò¡ FGé‹ jiytuhth®. gŠrha¤J räÂædhš jk¡F x¥gilÎ

154 155

brŒa¥gL«mÂfhu§fisÏ¡FG¡fŸbrašgL¤J»‹wd.t£lhuts®¢ÁmYty®

ãiy¡FG¡fë‹brayhsuhf¥gâòç»‹wh®.

tUthŒ Mjhu§fŸ

bghJthfxUgŠrha¤JräÂÃ‹tU«tUthŒMjhufis¡bfh©LŸsJ.

1. gŠrha¤J räÂ éÂ¡F« tçfŸ, f£lz§fŸ, M»at‰¿š »il¡F«

tUkhd§fŸ.

2.íšyh gçõ¤ (m) kht£l¥ gŠrha¤ÂèUªJ bgw¥gL« ãy tUthŒ k‰W«

cŸq®Ô®it¥g§F¤bjhif.

3.khãymurh§f¤ÂläUªJbgw¥gL«khåa§fŸ.

4.khãymurh§f¤ÂläUªJbgw¥gL«fl‹bjhiffŸ.

5.gŠrha¤J räÂædhš mDkÂ¡f¥gL« bghJ¥ gâ¤Jiwæš rªijfŸ,

Ï‹dgyt‰¿‹F¤jiffëèUªJ»il¡F«tUkhd«.

6.kht£l gŠrha¤Â‹ thæyhf (m) kht£l¥ gŠrha¤ÂèUªJ bgw¥gL«

j‰fhèfkhåa§fŸ.

7.g§fë¥òfŸk‰W«e‹bfhil¤bjhiffŸ.

8.brayh¡fbraèv‹wtifæšgŠrha¤JräÂ¡Fmurh§f¤Âdhškh‰w«

brŒa¥gL«Â£l§fëèUªJtU«ãÂfŸ.

ÏitfSl‹ gšntW tUthŒ Mjhu§fŸ gŠrha¤J räÂ bg‰WŸsJ.

1994 M« M©o‹ jäœeh£o‹ gŠrha¤J¡fŸ r£l¥go x›bthU gŠrha¤J

x‹¿a¤J¡F« gŠrha¤J x‹¿a bghJ ãÂ v‹W« gŠrha¤J (fšé) ãÂ

x‹W« mik¡f¥glnt©L«. r£l¤Âš F¿¥Ã£lthW bghJ ãÂ 27 Ïd§fëš

»il¡f¥bgW« bjhiffis¡ bfh©LŸsd. k‰w khãy§fëš cŸs gŠrha¤J

räÂfS«gŠrha¤JräÂãÂit¥òfis¡bfh©LŸsd.

ã®thf ÏaªÂu«

jdJgâfisM‰W«bghU£LgŠrha¤JräÂã®thfÏaªÂu«x‹¿id¥

bg‰WŸsJ.mJt£lhuts®¢ÁmYtyuhšjiyikjh§f¥gL»wJ.t£lhuts®¢Á

mYtyU¡F cjé òça éçth¡f mYty®fŸ cŸsd®. Ï›ts®¢Á mYty®fŸ

khãymurh§f¤ÂdhšCÂa«tH§f¥gL« gâahs®fŸMt®.mt®fŸétrha«,

fhšeil guhkç¥ò, bghJ¢ Rfhjhu« ngh‹w r«gªj¥g£l Jiwfëš tšYd®fshŒ

cŸsd®.mt®fS¡FÑœ k‰w gâahs®fŸcŸsd®. t£lhu ts®¢ÁmYty® X®

všiy mšyJ t£l¤Â‹ ã®th»ahf cŸsh®. mt® Miza® v‹W jäœeh£oš

gjé¥bga®bg‰WŸsh®.

t£lhu ts®¢Á mYty® bghJthf khãy tUthŒ¤ Jiwia rh®ªjtuhf

cŸsh®. mt® (m) mYtyf¤ jiytuhfÎ« (M) éçth¡fmYty®fis¡ bfh©l

xU mâæ‹ jiytuhfÎ« (Ï) gŠrha¤J ôåaå‹ brayhsuhfÎ« gâ

154 155

M‰W»‹wh®. éçth¡f mYty® mâæ‹ X® jiyt® v‹w tifæš t£lhu¤Âš

gšntW bjhêšE£g« thŒªj gâfismt® xU§»iz¤J gytifahd ts®¢Á

Â£l§fisbrašgL¤J»‹wh®.

t£lhu ts®¢Á mYty® Cuh£Á x‹¿a¤Â‹ brayhsU« jiyik¢

brayh¡fmÂfhçÍ«Mth®.mt®Ã‹tU«gâfisM‰W»‹wh®.

1. gŠrha¤Jôåa‹gytifahdÔ®khd§fisãiwnt‰w«brŒ»‹wh®.

2.t£lhu¤ÂYŸs gŠrha¤Jfis nk‰gh®it brŒ»‹wh®. gŠrha¤J ôåa‹

k‰W«mj‹ãiy¡FG¡fŸM»at‰¿‹T£l§fS¡Fmt®m¿¡iffis

Ãw¥Ã¡»‹wh®.m¡T£l§fë‹elto¡iffis¥gÂÎbrŒJguhkç¡»‹wh®.

3. th¡fë¡F« cçikia bgwhj tifæš ôåa‹ T£l éthj§fëš mt®

g§nf‰»‹wh®.

4.ôåa‹ãÂfëèUªJgz¤ijjUé¤J¥g£LthlhbrŒ»wh®.

5.gz¤ÂU£L, ifahlš nkhro ngh‹wt‰iw mt® ôåaå‹ jiytU¡F«

kht£lM£ÁahsU¡F«òfh®brŒ»‹wh®.

6.bghU¤jkhdmÂfhçfshšV‰W¡bfhŸs¥g£lmid¤JÂ£l§fisÍ«,Â£l

brašfisÍ«brayh¡f«brŒ»‹wh®.

7.jdJ t£lhu¤Â‰FŸ cŸs gŠrha¤Jfë‹ ãÂ ãytu¤ij mt® MŒÎ

brŒ»wh®.

8.gŠrha¤J ôåaå‹ gâah£fŸ k‰W« Vida mYty®fis mt®

nk‰gh®itÍ«f£L¥ghL«brŒ»‹wh®.

9.ôåaå‹K‹mDkÂÍl‹ôåaD¡fhfmt® x¥gªj§fis¢ brayh¡f«

brŒ»‹wh®.

9.3.1.3 »uhk rig

gŠrha¤J Ïuh¢Áa KGikahd f£Lkhd¤Â‹ mo¤jskhf¡ »uhk¢ rig

cŸsJ. mJ xU bghJthd mik¥ghF«. mJ xU r£lKiwæyhd mik¥ghf

V‰f¥g£LŸsJ. »uhk¥ gŠrha¤Â‹ jFÂ bg‰WŸs mid¤J th¡fhs®fis¡

bfh©L mJ mika¥ bg‰WŸsJ. ruhrç 500 k¡f£ bjhifÍl‹ Toa x‹W

mšyJ Ïu©L¡F nk‰g£l »uhk§fis xU »uhk gŠrha¤J mÂfhu všiyahf

bfh©oU¡fyh«. Ñœk£l ãiyæš X® mok£l mik¥ghf ÏU¥gjhš, mJ neuo

k¡fsh£Áæ‹mo¥gilmyfhf¥gâah‰W»wJ.vdntk¡fsh£Áf£L¥gh£L¡F

cçaKid¥ghdnjh® rhjdkhfmJfUj¥gL»‹wJ.»uhk rigahdJ,FiwªjJ

_‹W T£l§fisnsD« xU ãÂah©oš el¤jnt©L«. »uhk¥ gŠrha¤Â‹

jiyt®,»uhkrigæ‹T£l§fis¡T£Ltj‰F¥bghW¥Ãid¥bg‰WŸsh®.

156 157

»uhk rig

gâfŸ.

1. »uhkriggŠrha¤JM‰W«gâfisÓuhŒÎbrŒ»‹wJ.

2.mJrigvšiy¡Fçats®¢Á¤Â£l¤ijtiu»‹wJ.

3.mJ gŠrha¤Â‹ fz¡FfŸ k‰W« jâ¡if g‰¿a J©L m¿¡ifia¥

gçÓyidbrŒ»wJ.

4.mJ flªj M©o‹ ã®thf m¿¡ifæidÍ«, vÂ®bfhŸS« M©L¡Fça

brašÂ£l¤ijÍ«gçÓyidbrŒ»‹wJ.

5.mJ»uhk¥gŠrha¤Â‹ts®¢Á¤Â£l§fŸk‰W«M©LãÂãiym¿¡if

M»at‰W¡Fx¥òjštH§F»wJ.

»uhkrigÏiwikbfh©lX®mik¥ghF«.vdntmJÁybrašghLfis¢

brŒaÍ«bghU£L»uhk¥gŠrha¤Â‰FmÂfhu§fŸk‰W«cçikiatH§fyh«.

»uhk¥ gŠrha¤J

gŠrha¤JÏuh¢ÁaÏiwikæ‹KjyhtjhfÎ«,jiyahamyfhfÎ«.»uhk¥

gŠrha¤J cŸsJ. Fiwªjg£r« 500 k¡fŸ bjhifia¡ bfh©LŸs x›bthU

gŠrha¤J»uhk¤Â‰F«mJmik¡f¥gL»‹wJ. »uhk¥ gŠrha¤Â‹cW¥Ãdç‹

Fiwªjg£r v©â¡if IªjhfÎ«, mÂf¥g£rkhf¥ gÂidªjhfÎ« mj‹ k¡fŸ

bjhifia¢ rh®ªJ ÏU¡F«. »uhk¥ gŠrha¤J »uhk rigæ‹ brayh¡f FGthf

cŸsJ.mj‹cW¥Ãd®fŸÏufÁath¡fë¥ò_y«»uhk rigædhš neçilahf

nj®ªbjL¡f¥ gL»‹wd®. »uhk« KGtJ« t£l§fshf¥ Ãç¡f¥gL«. x›bthU

t£lK«x‹WKjš_‹WcW¥Ãd®fis¤nj®ªbjL¡»wJ.jhœ¤j¥g£lrhÂæd®

kiythœk¡fŸk‰W«bg©fŸM»nahU¡F_‹¿šxUg§FÏlxJ¡Ñ£o‰fhd

V‰ghLcŸsJ.

156 157

»uhk¥gŠrha¤JxUjiytuhšjiyikna‰f¥gL»wJ.»uhk¥gŠrha¤Â‹

jiyt® »uhk rigæ‹ cW¥Ãd®fshš neçilahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. »uhk

rigæ‹_‹¿šxUg§»dç‹bgU«gh‹ikÍl‹mtU¡FvÂuhdxUe«Ã¡if

Ïšyhj Ô®khd« ãiwnt‰w¥gLkhæ‹ mt® gjéæèUªJ Ú¡f« brŒa¥glyh«.

x›bthUgŠrha¤Â‰F«xUJiz¤jiytU«ÏU¡»wh®.18tajilªjFok¡fŸ

midtU« th¡fë¡f cçik¥ gil¤JŸsd®. 21 taij ãiwÎ brŒjt®fŸ

k£Lnk gŠrha¤Â‹ jiytuhfÎ« Jiz¤jiytuhfÎ« nj®ªbjL¡f¥gl KoÍ«.

»uhk¥gŠrha¤Â‹ gjé¡fhyK« mj‹ cW¥Ãd®fë‹ gjé¡fhyK« IªJ

M©LfshF«. K‹ T£ona gŠrha¤J fiy¡f¥gLkhæ‹ MW khj§fS¡FŸ

nj®jšfŸel¤j¥glnt©L«.

jiytç‹ mÂfhu§fŸ k‰W« gâfŸ

»uhk¥gŠrha¤Â‹muÁašrh®brayh¡fmÂfhçahf¤jiyt®Âfœ»‹wh®.

mt®Ã‹tU«mÂfhu§fisÍ«gâfisÍ«bg‰WŸsh®.

1. »uhkrigk‰W«»uhk¥gŠrha¤Â‹T£l§fis¡T£Lé¡»‹wh®.

2.gŠrha¤Â‹T£l§fS¡F¤jiyikna‰»wh®.

3.gŠrha¤Â‹Mtz§fis¥guhkç¡»wh®.

4.gŠrha¤J¥gâahs®fŸÛJã®thf¡f£L¥gh£ilbrY¤J»‹wh®.

5.gŠrha¤Â‹Ïa‰w¥g£lÔ®khd§fë‹brayh¡f¤ijgh®itbrŒ»‹wh®.

6.»uhk¥ gŠrha¤Âš vL¡f¥gL« KoÎfŸ brašgL¤j¥gLtj‰fhd

bghW¥Ãidmt®bg‰WŸsh®.

7.gŠrha¤Â‹ ãÂfis nkyh©ik brŒtj‰F cWÂahd mÂfhu«

më¡f¥g£LŸsh®.

8.jdJ gŠrha¤Â‹ ÃuÂãÂahf gŠrha¤J räÂ (m) gŠrha¤J x‹¿a¤Â‹

T£l§fëšfyªJ¡bfhŸ»wh®.

9.khãymurh§f¢r£l¤Âdhš (m)m¢r£l¤Â‹ÑœbrŒa¥g£LŸséÂfshš

jd¡FtH§f¥g£LŸsmÂfhu§fŸmid¤ijÍ«mt®brašgL¤J»‹wh®.

jiyt®ÏšyhÂU¡F«neu¤ÂšJiz¤jiyt®Ï¥gâfisM‰W»‹wh®.

»uhk¥ gŠrha¤Â‹ gâfŸ

»uhk¥ gŠrha¤Âl« gytifahd bghJey¥gâfS«, ts®¢Á

elto¡iffS« x¥gilÎ brŒa¥g£LŸsd. mªj mo¥gilæš, »uhk k£l¤Âš

Â£l§fis¤ jahç¤J rKjha ÚÂ k‰W« bghUshjhu ts®¢Á¡fhd braš

Â£l§fis brašgL¤JtjhF«. khãy murh§f¤Â‹ r£l¤Âš tH§f¥g£LŸs

mid¤JgâfisÍ«»uhk¥gŠrha¤JM‰wnt©L«.mitf£lhakhdgâfŸ

k‰W«j‹å¢irahdgâfŸvdghFghLbrŒa¥g£LŸsd.

158 159

f£lhakhd gâfŸ

»uhk¥gŠrha¤JÃ‹tU«f£lhakhdgâfis¥bg‰WŸsJ.

1. ntsh©ikK‹nd‰w«

2. Foirbjhêšfë‹ts®¢Á

3. bghJ¡»zWfŸk‰W«Ú®¤bjh£ofŸguhkç¤jš.

4. FoÚ®éånahf«brŒjš.

5. J¥òuÎ,k‰W«tofhY¡FV‰ghLbrŒjš.

6. »uhk¤J¢rhiyfëY«k‰wbghJÏl§fëY«és¡FfŸmik¤jš.

7. ÏLfhLk‰W«RLfhLfis¥guhkç¤jš.

8. Ãw¥òfŸ,Ïw¥òfŸ,ÂUkz§fŸM»at‰iw¥gÂÎbrŒjš.

9. fhšeilÚ®¡F£ilfis¥guhkç¤J,cæ®eilfisg‰¿bghJthdm¡fiw

bfhŸSjš.

10. »uhk¥gŠrha¤Â‹brh¤J¡fis¥ghJfh¤jš.

11. ÁWmséyhdghrdntiyfis¡f£Lé¤J¥guhkç¤jš.

12. bghJ¢rªijfisÍ«,m§fhofisÍ«xG§FKiwbrŒjš.

13.fêÎ¥bghU£fis¡Fé¥gj‰FÏl§fisxJ¡Fjš.

14.rKjha¡fšéæ‹nk«ghLk‰W«gŸëfë‹nk‰gh®it.

15. òŸëétu¢brŒÂfis¢nrfç¤J¥guhkç¤jš.

16.Åçaé¤J¡fisÍ«cu§fisÍ«éånah»¥gj‰fhdV‰ghLfis¢brŒjš.

17. jhŒnrŒey(Ãurt)éLÂfisÍ«Ïiw¢Á¡bjh£ofisÍ«guhkç¤jš.

18.ãy¢Ó®ÂU¤j«,Â£l§fë‹bra‰gh£ošcjéæidtH§Fjš.

19.m«ikCÁ,fhyuhCÁk‰W«bfhŸisnehŒfS¡bfÂuhdelto¡iffis

nk‰bfhŸSjš.

j‹ éU¥g¥ gâfŸ

»uhk¥ gŠrha¤Â‹ j‹ éU¥gkhd gâfSŸ K¡»akhd Áy gâfŸ

Ã‹tUgitahF«.

1. rhiyXu§fëšbrofise£L¥ngâts®¤jš.

2. j®krhiyfŸ,XŒél§fŸ,éisah£Likjhd§fŸ,üyf§fŸ,go¥giwfŸ,

ó§fh¡fŸngh‹wÃwt‰iwãWé¥guhkç¤jš.

3. Rfhjhuk‰wt£lhu§fisÛ£òbrŒjš.

158 159

4. r_f¡Tl§fisnkyh©ikbrŒjš.

5. ViHfS¡Fãthuz«më¤JbghJ¢Rfhjhu¤ij¡ftå¤J¡bfhŸSjš.

6. be‰fsŠÁa§fisÍ«,jhåa¥gæ®»l§FfisÍ«ãWÎjš.

7. T£LwÎ¥ g©iz, FL«g ey¤Â£l«, fhšeil ntsh©ik M»at‰iw¤

nj®¢ÁÍWkhWbrŒjš.

8. g‹¿ts®¥igxG§FKiwbrŒjš.

9. Ô©lhikiaÚ¡Fjš.

10. »uhk¥ gŠrha¤Â‹ J¥òwÎ¥ gâahs®fS¡F Ïšy§fis¡ f£o¥

guhkç¤jš.

tUthŒ Mjhu§fŸ

nk‰F¿¥Ã£LŸs gâfis M‰¿ »uhk¥ gŠrha¤J brašgLtj‰fhd

eg®fŸ, brh¤J k‰W« t®¤jf¤Â‹ ÛJ tçfis éÂ¥gj‰F mJ mÂfhu«

ju¥g£LŸsJ. xU »uhk gŠrha¤J ÑœtU« Mjhu§fë‹ _ykhf tUthia

bgW»‹wJ.

1. fhšeilÛjhdtç

2. f£oltç.

3. gŠrha¤J¢r£l§fisÛ¿afhuz¤jhšéÂ¡f¥gL«mguhj§fŸ.

4. gŠrha¤J K‹ rk®¥Ã¡f¥gL« r£lKiwæyhd tH¡»‰F¢ brY¤j¥gL«

f£lz§fŸ.

5. jdJvšiy¡FŸfhšeilfŸé‰gidbrŒtj‰FéÂ¡f¥gL«f£lz§fŸ.

6. »uhk¢brh¤JilikæèUªJbgw¥gL«thlif

7. t£lhut®¤jftç

8. kh£Lt©ofŸngh‹wC®ÂfŸÛjhdtç

9. khãymurh§f¤ÂdhštH§f¥gL«cjékhåa§fŸ

10. khãymurh§f¤ÂdhštH§f¥bgW«Jizkhåa§fŸ.

»uhk¥ gŠrha¤Â‹ tUthŒ »uhk¥ gŠrha¤J ãÂæš brY¤j¥gL»‹wJ.

mj‹ gytifahd gâfis¢ brŒJ Ko¡f njit¥gL« bryéid Ïªj

ãÂæèUªJjh‹bgwnt©L«.

x›bthU »uhk¥ gŠrha¤Â‹ xU braš mÂfhçahf »uhk ã®thf

mYty® ÏU¡»wh®. mt® khãy murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»wh®. mt®

»uhk gŠrha¤Â‹ Ô®khd§fis brašgL¤J»‹wh®. mt® »uhk¥ gŠrha¤Â‹

mYty®fŸ k‰W« gâah£fis¡ f£L¥ghL brŒ»wh®. jdJ flikfis

M‰Wtj‹ thæyhf mt® jdJ mÂfhu všiy¡F£g£L »uhk¥ gŠrha¤Â‹

m‹whlã®thf¤ijÍ«ftå¤J¡bfhŸ»wh®.

160 161

kÂ¥ÕL

1992 M« M©o‹ muÁayik¥Ã‹ (73 tJ k‰W« 74 tJ ÂU¤j§fŸ)

r£l§fŸ bgU«ghyhd gu«giu¡ FiwghLfis mf‰¿ÍŸsd. ekJ eh£oš khãy

murh§f§fŸ »uhk òw k‰W« ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfis ãWt nt©L«

v‹gij muÁayik¥ò f£lhakh¡»ÍŸsJ. mitfë‹ mik¥ò, nj®jšfŸ,

gjé¡fhy«, gâfŸ Kjyhdt‰iw muÁayik¥ò cWÂ brŒJŸsJ. nkY«

RjªÂukhd ãÂ Miza§fŸ, nj®jš Miza§fŸ, Â£l mik¥òfŸ ngh‹wit

khãy§fë‹ gy ãiyfëš cUth¡f¥gLtj‰F« muÁayik¥Ãš Kiwahf

cWÂ brŒa¥g£LŸsJ. ÏªÂa jiyik¡ fz¡F k‰W« jâ¡ifahsuhš

cŸsh£Á mik¥òfë‹ fz¡Ffis¤ jâ¡if brŒtj‰F xU V‰ghL«

cŸsJ. Ï›nt‰ghLfŸ mid¤J« ÏªÂahéš »uhk¥òw k‰W« ef®¥òw

cŸsh£Á mik¥òfë‹ vÂ®fhy¤Â‹ ÛJ ešynjh® jh¡f¤ij V‰gL¤Â

bfhL¡f¡ToajhfÎ« cŸsJ. Ït‰¿‹ éisthf khãy murh§f§fŸ jkJ

gŠrha¤Jk‰W«efuh£Ár£l§fis¥bghU¤jkhdtifæšÂU¤j«brŒJŸsd.

KiwahfÎ«ÓuhfÎ«cŸsh£Ánj®jšfŸeilbg‰WtU»‹wd.

kht£l gŠrha¤JfŸ, Cuh£Á x‹¿a§fŸ k‰W« Cuh£Áfë‹ bkh¤j

v©â¡ifM»aégu§fŸÃ‹tU«m£ltizæšju¥g£LŸsd.

kht£l gŠrha¤JfŸ, Cuh£Á x‹¿a§fŸ k‰W«

Cuh£Áfë‹ bkh¤j v©â¡if

tçir

v©

kht£lgŠrha¤JfŸ Cuh£Á

x‹¿a§fŸ

Cuh£ÁfŸ

1. fhŠÁòu« 13 648

2. ÂUtŸq® 14 539

3. flÿ® 13 681

4. éG¥òu« 22 1104

5. ntÿ® 20 753

6. ÂUt©zhkiy 18 860

7. nry« 20 385

8. ehk¡fš 15 331

9. j®kòç 8 251

10. »UZz»ç 10 337

11. <nuhL 20 343

12. nfha«ò¤ö® 19 389

13. Úy»ç 4 35

14. jŠrhñ® 14 589

15. ehf¥g£od« 11 434

160 161

16. ÂUth%® 10 430

17. ÂU¢Áuh¥gŸë 14 408

18. f%® 8 158

19. bgu«gÿ® 10 22

20. òJ¡nfh£il 13 498

21. kJiu 13 431

22. njå 8 130

23. Â©L¡fš 14 306

24. Ïuhkehjòu« 11 429

25. éUJef® 11 450

26. Átf§if 12 445

27. ÂUbešntè 19 425

28. ö¤J¡Fo 12 408

29. f‹åahFkç 9 99

bkh¤j« 385 12618

gæ‰Á

gFÂ - m

nfho£l Ïl§fis ãu¥òf:-

1. 73tJÂU¤jr£l«ãiwnt‰w¥g£lM©L___________.

2.cŸsh£Ámurh§f¤Â‹jªij__________.

3.ÏªÂa muÁayik¥Ã‹ __________ÃçÎ Cuh£Á mik¥ò g‰¿a r£l¤ij

és¡F»wJ.

gFÂ - M

4.efça«v‹gijés¡Ff.

5.efuvšiy¥gFÂFG¡fŸg‰¿étç¡f.

6.všiy¥gFÂFG¡fŸg‰¿étç¡f.

gFÂ - Ï

7.efuh£Ág‰¿ÁWF¿¥òtiuf.

8.ÏuhQt¡Tlthça§fŸg‰¿étç¡f.

9.cŸsh£Ámurh§f¤Â‹gâfŸahit?

10.cŸsh£Ámurh§f¤Â‹K¡»a¤Jt¤ijétç¡f.

gFÂ -<

11. »uhk¥ gŠrha¤Â‹ f£lhakhd gâfŸ k‰W« j‹ éU¥g¥ gâfŸ g‰¿

f£Liutiuf.

162 163

m¤Âaha« 10

21 M« ü‰wh©oš ÏªÂah

ÏªÂah20-tJü‰wh©L¡fhy¤ÂšF¿¥ghfmªjü‰wh©o‹Ïu©lhtJ

gFÂæš r_f¥ bghUshjhu¡ fs§fëš äfÎ«F¿¥ghfétrha« k‰W«muÁaš

fs§fëš gy nk«ghLfis¡ f©LŸsJ. ÏªÂa®fŸ xUik¥gLtÂš bršth¡F

brY¤jÎ«, mt®fë‹ njÁaãiy k‰W« RjªÂu¤ij miltij neh¡»¥ gšntW

elto¡iffis Jt¡fÎ« g‹ikæš x‰Wik v‹gJ K¡»akhd fhuâahf

ÏUªjJ.mJ»£l¤j£lbtëeh£lt®fiseh£oèUªJéu£L»‹wnghuh£l¤Â‹

cUéY«, F¿¥ghf 1947 èUªJ äfÎ« F¿¥ghf muÁaè‹ FoauR khÂç

bjhl§f¥g£lÂèUªJ gy nfho¡fz¡fhd k¡fS¡fhf thœÎ k‰W« ghJfh¥ig

tH§F« ãyÎ»‹w KiwikfŸ k‰W« ãWtd§fis kh‰¿aik¡F« cUéY«

ÏUªjJ.

ÏªÂa k¡fsJ thœé‹ x›bthU gFÂÍ« äf Ú©l j‹ikÍilajhf

ÏUªjJ. mt®fS¡F K‹ò bghUshjhu nk«gh£o‹ äf¥bgça gâ ÏUªjJ.

ghJfh¥òl‹ Toa bghUshjhu tsik, r_f Ïz¡f« k‰W« muÁaš

°Âu¤j‹ikia neh¡» eilnghLtj‰F, gy jiyt®fS¡»ilna g©oj

#tA®yhš neU, Ïuhn#ªÂu¥Ãurh¤, g£nlš k‰W« m«ng¤f® ngh‹w Áwªj

kåj®fŸ k‰W« vÂ®fhy neh¡f®fŸ 50 k‰W« 60-fëš bjhl§» mt®fshš

KoªjmsÎk¡fS¡fhf¥gyÂ£l§fisÔ£oãiwnt‰¿d®.Mdhš,mitfis¢

rhÂ¡F« Ka‰Áæš äf¡ fodkhd rthšfis mt®fŸ rªÂ¡f ne®ªjJ. Fiw

TWgt®fë‹ fU¤JfŸ ÏUªJ« mÂ®Zltrkhf mt®fŸ mij rçbrŒjh®fŸ

k‰W« xU °Âukhd ts®¢Á rfh¥j¤Â‰F têfh£oahfÎ« ÏUªjh®fŸ.

ÏU¥ÃD«, RjªÂu ÏªÂahé‹ Ïªj¡ fhy« Ú©l ehŸ Úo¡féšiy. njr¤Â‹

°Âu¤j‹ik¡F« k¡fë‹ xUik¥gh£o‰F« äfÎ« fodkhd Nœãiyfë‹

_y« bghW¥ò k‰W« têfh£liy¥ bg‰¿Uªj eèªj jiyt®fSl‹ Toa

ãiya‰w fhy¤jhš mJ bjhlu¥g£lJ. Mdhš, äf¢ rÛg¤Âš, mlš Ãfhç

th{ghahš jiyikt»¤j njÁa #dehaf T£lâmurh§f¤Âš ÏªÂa muÁaš

Kiwik k‰W« mj‹ ãWtd§fë‹ nk‹ik ÏUªjJ. Ïªj¡ fhy¤Âš, cŸehL

k‰W« g‹dh£lséš brašgh£o‹ gy fs§fëš mid¤J¥ gFÂ ts®¢Áia

ÏªÂah f©lJ v‹W Tw¥g£lJ. ÏªÂahé‹ m©il ehLfSl‹ beU¡fkhd

x¤JiH¥igÍ«, mbkç¡fh, Ï§»yhªJ, uZah k‰W« Ódh ngh‹w ehLfSl‹

neh¡f« brçªj ne®kiwahd cwitÍ« njÁa #dehaf T£lâ murh§f¤Â‹

btëÍwÎ¡bfhŸifV‰gL¤ÂaJv‹WnkY«Tw¥g£lJ.

Ãujk kªÂçahf Kidt® k‹nkhf‹ Á§»‹ Óça jiyikæY«, gšntW

njÁa k‰W« ÃuhªÂa muÁaš f£Áfis nr®ªj gy Áwªj cW¥Ãd®fS«

Ïl«bg‰WŸs MSnthç‹ xU òÂa mik¥Ãš ÏªÂa th¡fhs®fë‹

e‹d«Ã¡ifia nk-2004š k¡fsit¡F elªj nj®jšfŸ f©ld. ÃuhªÂa¡

f£Áfë‹ MÂ¡f« el¡»‹w k‰W« btëæèUªJ njr¤ij MŸtÂY«

murh§f¤ij¡ f£L¥gL¤JtÂY« ÏlJ k‰W« tyJrhç¡ f«ôår¡ f£Áfë‹

Mtyhd xU g§if¥ bg‰¿U¡»‹w fâ¡fKoahj mšyJ vÂ®ghuhj nk«ghlhf

162 163

ÏJ cŸsJ. njÁa murh§f¤ij vªãiyæY« Fiw TW»‹w gyç‹ Ïašghd

fU¤jhf ÏJ cŸsJ. ÏU¥ÃD«, mik¥ò¡ TWfë‹ x¤JiH¥ò tH§f¥g£l

j‰nghija I¡»a K‰ngh¡F murh§f« ÁwªJ brašgL« vd¤ njh‹W»wJ.

tU»‹w tUl§fëš xU Áwªj ÏªÂahit¢ rhÂ¤J ÏªÂa®fS¡F cjÎtj‰F

21-M« ü‰wh©oYŸs murh§f« K‹ndw KoÍ«. bghU¤jkhd Â£l§fis

Jt¡fKoÍ«. k‰W« Â£lt£l¤Jl‹ mitfis ãiwnt‰w KoÍ« v‹W

x›bthUtU«e«gKoÍ«.

10.1 j‰nghija ãiy

cWÂahd rhjidfŸ _ykhf ÂU¥Âfu« mšyJ mÂf ÂU¥Âfukhd

KoÎfis milªJŸs ÏªÂahéš cŸs Áy fs§fŸ Ã‹tU»‹wd. ÏitfŸ,

Ï¢Áwªj eh£o‹ vÂ®fhy¤Â‰fhd xU têfh£oahf cjtÎ« gâòçaÎ« KoÍ«.

r_f nk«ghL, bghUshjhu ts®¢Á, muÁaš kh‰w« k‰W« ã®thf¢ Ó®ÂU¤j«

ngh‹witfŸ fz¡»š vL¡f¥g£l k‰W« Muha¥g£l fs§fshF«. ÏitfŸ

x›bth‹W«xUbjëthdòçÂwD¡fhfÁyJiz¡fs§fëdoæšés¡f¥g£L

gF¤jha¥gL»wJ.

1. r_f nk«ghL

bghJthfnt, gšntW j‹ikfëš gšntW #hÂfŸ, kj§fŸ, bkhêfŸ,

fyh¢rhu§fŸ k‰W« Ïd§fŸ ãyÎ»‹w xU g‹ik¢ r_fkhf ÏªÂah cŸsJ.

cy»š k¡f£bjhif ßÂahf Ódhé‰F mL¤J Ïu©lhtJ bgça ehlhf ÏªÂah

ÏU¡»wJ.1872-šKjyhtJm»yÏªÂak¡fŸbjhiffz¡bfL¥òKo¡f¥g£lJ.

1881-èUªJ x›bthU g¤J tUl¤Â‰F xUKiw k¡fŸbjhif fz¡bfL¥ò

vL¡f¥g£L tU»wJ. 1920-tiu ÏªÂahé‹ k¡fŸbjhif bkJthf ts®ªjJ.

1911-èUªJ 1920 tiuæyhd g¤JM©LfëY« k‰W« 1921-èY« guÎ« nehŒfŸ

ãyéaj‰»z§f k¡fŸbjhif ts®¢Áæš rçÎ ÏUªjJ. m£ltiz 1š

fh£oÍŸsij¥ nghy RjªÂu¤Â‰F¥ Ã‹ò k¡fŸbjhif ts®¢Á äf mÂf msÎ

ÏUªÂU¡»wJ.

nkY«, 2001‹ k¡fŸbjhif fz¡bfL¥Ã‰»z§f, ÏªÂahé‹

k¡fŸbjhif 102.7 nfhoahf ÏUªjJ. mJ 1991-‹ k¡fŸbjhif ÛJ 21.34

rjÅj« mÂfç¤ÂUªjJ. mnj fhy¤Âš Ïw¥ò é»j« FiwªÂUªjjhY« thœÎ

vÂ®gh®¥ò mÂfç¤ÂUªjjhY« Ï›tÂfç¥ò ÏUªjJ. 2001-‹ k¡fŸbjhif

fz¡bfL¥Ã‹go,ftd<®¡F«étu§fŸÁyÃ‹tU»‹wd.

m. eh£o‹ x£Lbkh¤j¤Â‰fhd ruhrç k¡fŸ bjhif beU¡f« xU rJu

»nyhÛ£lU¡F324eg®fŸMF«.

M.xU rJu»nyhÛ£lU¡F 9294 eg®fSl‹äfmÂfkhdk¡fŸbeU¡f¤ij

blšèbg‰WŸsJ.

Ï.khãy§fS¡»ilna,904eg®fë‹äfmÂfkhdbeU¡f¤ijnk‰Ft§f«

bg‰¿U¡F« ntisæš, mUzh¢ry¥ Ãunjr¤Âš xU rJu »nyhÛ£lU¡F

mJ13eg®fshfcŸsJ.

164 165

m£ltiz1-g¤jh©LfS¡FxUKiwÏªÂak¡fŸbjhifÍ«ts®¢Áé»jK«

tUl« k¡fŸbjhif

(äšèaåš)

g¤JtUlts®¢Á

é»j«(%)

ruhrç tUlhªÂu

ts®¢Áé»j«(%)

1921 251.3 -0.31 -0.031931 278.9 11.00 1.041941 318.6 14.22 1.331951 361.0 13.31 1.251961 439.2 21.51 1.961971 548.1 24.80 2.201981 683.3 24.66 2.221991 846.3 23.85 2.142001 1027.0 21.34 1.902011 1210.19 17.64 1.64

<. efu§fS¡»ilna fšf¤jh, br‹id, K«ig, iAjuhgh¤, blšè, r©of®

k‰W« bg§fq® rJu »nyhÛ£lU¡F 2000 eg®fS¡F mÂfkhf k¡fŸ

beU¡f¤ij¥bg‰WŸsd.

c. eh£o‹ ruhrçahd M© bg© é»j« 1000 M©fS¡F 933 bg©fshf

cŸsJ. 1000 M©fS¡F 1058 bg©fë‹ mÂf é»j¤ij nfush

bg‰WŸsJ. 1000M©fS¡F 861 bg©fë‹Fiwªjé»j¤ijAçahdh

bg‰¿U¡»wJ.

C.eh£o‹ x£Lbkh¤j¤Â‰fhd ruhrç go¥g¿Î 65.38 rjé»jkhf cŸsJ.

go¥g¿Î é»j« 90.92 rjé»j¤Jl‹ nfushéš äf mÂfkhf cŸsnghJ,

47.53 rjé»j¤Jl‹äf¡FiwªjijÕfh®bg‰WŸsJ.jäœeh£oš go¥g¿Î

73.47rjé»jkhfcŸsJ.

k¡fŸbjhif¡ bfhŸifia C¡Fé¡F« neh¡f¤Jl‹ lh¡l®. v«.v°.

Rthäehj‹ v‹gtiu¤ jiytuhf¡ bfh©l xU ãòz® FGit ÏªÂa

murh§f« ãaä¤jJ.m¡FG 1994-M«M©L nk khj« 21M« ehŸ Ã‹tU»‹w

gçªJiufis¢brŒjJ.

1. k¡fŸbjhif°Âu¤j‹ikv‹gJbfhŸifæ‹neh¡fkhf¤bjhluéU¡F«.

Mdhš,gutyh¡f¥g£lãWtd§fë‹<Lgh£Ll‹r_fnk«ghLÛjhdxU

gykhdtèÍW¤jè‹_y«mJbt‹bwL¡f¥glnt©L«.

2. FL«g f£L¥gh£L¤Â£l Í¡ÂfŸ Fiwªjg£r njitfë‹ gFÂÍl‹

Ïiz¡f¥glnt©L«.

3.FHªij¤ÂUkz«,tuj£rizk‰W«Ãwr_f¡bfhLikfisxê¥gÂ‹ÛJ

ÁwªjtèÍW¤Jjš.

4. F¿¥Ã£l Ïy¡FfŸ k‰W« buh¡f C¡Fé¤jšfis njÁa KiwÍl‹

g»®ªjë¤jš.

164 165

5. k¡fŸbjhifÍl‹ fyªj r_f nk«gh£L Ïy¡Ffis totik¥gj‰F

nj®ªbjL¡f¥g£lcŸsh£Ámik¥òfisV‰W¡bfhŸsš.k‰W«

6.Rfhjhu« k‰W« FL«gey¤Jl‹ bjhl®òŸs Jiwfis kh‰¿aik¡f¡Toa

é©btëMiza« k‰W«mQr¡ÂMiza« nghy k¡fŸbjhif k‰W«

r_fnk«gh£LMiza«v‹wxUca®ªjmik¥igãWÎjš.

Ã‹tU»‹w neh¡f§fSl‹ njÁa k¡fŸbjhif¡ bfhŸifia (NPP) Ã¥utç2000-šÏªÂamurh§f«m¿é¤jJ.

1. f®¥g¤jil, Rfhjhu ey¡f£Lkhd«, mo¥gil kWc‰g¤Â k‰W« FHªij

Rfhjhu¡ ftd¤Â‰fhd ãiwnt‰whj njitfis ãt®¤Â brŒtJ

cldoahdneh¡fkhfcŸsJ.

2. 2010š 2.1% é»jkhf kh‰W« msé‰F bkh¤j kf¥ngW é»j¤ij (TFR)bfh©LtUtJeL¤ju¡fhyneh¡fkhfcŸsJ.k‰W«

3.ÓuhdbghUshjhuts®¢Á,r_fnk«ghLk‰W«R‰W¢NHšghJfh¥òngh‹w

njitfSl‹ ãiyahd mséš 2045-š xU °Âukhd k¡fŸbjhifia¢

rhÂ¥gJÚ©lfhyneh¡fkhfcŸsJ.

mj‹ éisthf Ãujk kªÂçia¤ jiytuhfÎ«, khãy Kjyik¢r®fŸ,

k¤Âa mik¢r®fŸ, muRrhuh ãWtd§fŸ, k¡f£bjhif ãòz®fŸ k‰W« bghJ¢

Rfhjhu gâahs®fŸ ngh‹nwhiu cW¥Ãd®fshfÎ« bg‰WŸs k¡fŸbjhif

Ûjhd xU njÁa Miza« mik¡f¥g£LŸsJ. Ïªj Miza¤Âš 100¡F«

nk‰g£l cW¥Ãd®fŸ mªj¡ bfhŸifia mKyh¡f¤ij nk‰gh®itæ£L MŒÎ

brŒ»‹wd®. nkY«, m¡bfhŸifia mKšgL¤JtÂš ef®¥òw k‰W« »uhk¥òw

cŸsh£Ámik¥òfë‹Ãujhdg§»idÍ«tèÍW¤J»wJ.Áwªjbrašgh£o‰fhf

cŸsh£Ámik¥òfS¡F¥gçrë¤jš,FL«g¡f£L¥ghLbrŒ»‹wjhŒkh®fS¡F«

k‰W«n#hofS¡F«buh¡fC¡f§fŸk‰W«ÏJngh‹witfŸmªj¡bfhŸifæš

Tw¥g£LŸsÁyÁwªjk‰W«C¡Fé¡F«brašghLfshfcŸsd.

rhjidfŸ

c©ikæš, flªj I«gJ M©Lfëš k¡fŸbjhifia¡

f£L¥gL¤Jtj‰F¤ njÁa FL«gey¤ Â£l¤Âš xU F¿¥Ãl¤j¡f bt‰¿ia

ÏªÂahrhÂ¤JŸsJ.cjhuz§fŸ.

1. 1951-š40.8MfÏUªjnjhuhaÃw¥òé»j«2000-š25.8Mf¡FiwªJŸsJ.

2.1951-š 1000¡F 146MfÏUªjFHªijÏw¥òé»j« 2000-š 1000-¡F 68-

Mf¡FiwªJŸsJ.

3.1951-š25MfÏUªjnjhuhaÏw¥òé»j«2000-š8.5Mf¡FiwªJŸsJ.

4. 1951-š 37tUlkhfÏUªjxUruhrçÏªÂaç‹thœÎvÂ®gh®¥ò 2000-š67

tUlkhfca®ªJŸsJ.k‰W«

166 167

5.1951-š 6.0 Mf ÏUªj bkh¤j kf¥ngW é»j« (TFR- xU bg©â‹

thœ¡if¡ fhy¤Âš Ãw¡F« ruhrç v©â¡ifæyhd FHªijfŸ) 2000-š

2.8Mf¡FiwªJŸsJ.

tWik xê¥ò

1997-M« M©o‹ kåj nk«gh£L m¿¡if¡»z§f, ‘‘tWik v‹gJ

xU Ú©l, Rfhjhukhd k‰W« M¡f¥ ó®tkhd thœit el¤Jtj‰F«, ãahakhd

thœ¡if¤ju«, RjªÂu«, kh©ò, Rakçahijk‰W«k‰wtiukÂ¤jšngh‹wt‰iw

mDgé¥gj‰F« cça thŒ¥òfis kW¤jš MF«’’. KGikahd tWik k‰W«

bjhl®ò tWik vd Ïu©L tiffŸ c©L. tH¡fkhf tUkhd« _ykhf

fz¡»l¥gL« Fiwªjg£r¤ njitfë‹ F¿¥Ã£l KGikahd ju§fis xU

kåj‹ bgw KoahjJ KGikahd tWik vd¥gL«. xU eg® k‰wt®fS¡F

Ã‹j§FtJ bjhl®ò tWik vd¥gL«. Ï›thwhf, tUkhd V‰w¤jhœé‹msthf

mJ cŸsJ. vdnt, tWikæ‹ xnu msthf k£L« tUkhd« ÏU¡»wJ. xU

kåj‹ jdJ mo¥gil¤ njitfis ãiwnt‰w Koahjnj tWik v‹W TW«

m£ltiz 2 - 1999 - 2000š ÏªÂahéš F¿¥Ã£l khãy§fëš tWik¡ nfh£o‰F

ÑGŸs k¡fŸ

t.v© khãy« »uhk¥òw« ef®¥òw« bkh¤j«

1. MªÂu¥Ãunjr« 11.06 26.63 15.77

2. m°[h« 40.04 7.47 36.09

3. Õfh® 44.30 32.91 42.60

4. F#uh¤ 13.17 15.59 14.07

5. Açahdh 8.27 9.99 8.74

6. f®ehlfh 17.38 25.25 20.04

7. nfush 9.38 20.27 12.72

8. k¤Âa¥Ãunjr« 37.06 38.44 37.43

9. kfhuhZ£uh 23.72 26.81 25.02

10. xç°[h 48.01 42.83 47.15

11. gŠrh¥ 6.35 5.75 6.18

12. Ïuh#°jh‹ 13.74 19.85 15.28

13. jäœehL 20.55 22.11 21.12

14. c¤Âu¥Ãunjr« 31.22 30.89 31.15

15. nk‰Ft§fhs« 31.85 14.86 27.02

m»y ÏªÂah 27.10 23.60 26.10

166 167

mo¥gil¤ njitfŸ mQFKiw k‰bwhU mQFKiwahf cŸsJ. Â£l

Miza¤Â‹ gâ¡FG tWikia ‘‘thœé‹ Fiwªjg£r ãiy’’ _ykhf

Ïy¡fz¥gL¤ÂaJ. mJ Ef®é‹ jåahd Mjhu§fis k£Lkšyhkš Rfhjhu«

k‰W« fšé ngh‹w bghJ Mjhu§fisÍ« cŸsl¡F»wJ. 1999-2000-š tWik¡

nfh£o‰F¡ÑGŸseg®fë‹rjé»j¤ijÁyF¿¥Ã£lkhãythçahfm£ltiz

2fh£L»wJ.

ÏªÂa tWik Ãujhdkhf¡ »uhk¥òw« rh®ªjjhf ÏU¡»wJ. 1972-73 š

51.5 rjé»jkhf ÏUªj tWik¡nfh£o‰F¡ ÑHhd k¡fŸbjhif 1993-94š 18.90

rjé»jkhf¡FiwªjJv‹WÂ£lMiza«kÂ¥Ã£lJ.Mdhš, 1999-2000šmJ

26.10rjé»jkhfÏUªjJ.rçahf¡T¿dhš,1971èUªJ»£l¤j£l30tUl§fëš

m£ltiz 3 ÏªÂa murh§f¤jhš m¿Kf¥gL¤j¥g£l tWik xê¥ò¤ Â£l§fŸ

t.v© Â£l« m¿Kf

tUl«

1. xU§»izªjCufts®¢Á¤Â£l«(IRDP) 19782. Ra ntiythŒ¥Ã‰fhd »uhk¥òw ÏisP®fë‹ gæ‰Á

(TRYSEM)1979

3. njÁa»uhk¥òwntiythŒ¥ò¤Â£l«(NREP) 19804. »uhk¥òw§fëšbg©fŸk‰W«FHªijfë‹

nk«ghL(DWCRA)1982

5. »uhk¥òw ãyk‰nwh® ntiythŒ¥ò c¤Âuthj¤ Â£l«

(RLEGP)1983

6. ÏªÂuhmth{nah#dh(IAY) 19857. #tA®nuh{fh®nah#dh(JRY) 19898. ÃujkkªÂçæ‹nuh{fh®nah#dh(PMRY) 19939. äšèa‹»zWfŸÂ£l«(MWS) 1996

10. f§fhfšah©nah#dh (GKY) 1997

tWik¡ nfh£o‰F¡ ÑGŸs k¡fŸbjhif 300 äšèaåèUªJ 260 äšèadhf

rçªJŸsJ. m£ltiz 3š F¿¥Ã£LŸsij¥ nghy, ÏªÂa murh§f« gšntW

Â£l§fiscUth¡»mKšgL¤ÂÍŸsJ.

Ï›thwhf, bghU¤jkhd bfhŸiffŸ k‰W« Â£l§fë‹ cUth¡fš

k‰W« mKyh¡f¤Jl‹ r_f¥Ãu¢Áidfis¥ ngh¡Ftj‰F k¤Âa k‰W« khãy

murh§f§fŸKa‰Á¤J¡bfh©LtU»‹wd.

II. bghUshjhu ts®¢Á

ÏªÂa¥ bghUshjhu« bghJ¤JiwfisÍ« jåah® JiwfisÍ«

cŸsl¡F»‹w fy¥ò¥ bghUshjhukhF«. xU rkj®k rKjha¤ij¢ rhÂ¥gJ

K‹dhŸ neh¡fkhf ÏUªjJ. ÏU¥ÃD« rÛg ngh¡FfŸ jhuhska«, cyfka«

k‰W« jåah®ka¤ij neh¡»cŸsd.mÂfg£rts®¢Áia rhÂ¥gj‰fhdÏ›éj

168 169

Kiwfë‹ ÛJ fyªJŸs ntisæš Ïªj kh‰w« jé®¡fKoahjjhf tªJŸsJ.

Ï§nf,ÏªÂahéšbghUshjhuts®¢Áæ‹Áyfs§fiseh«éthÂ¡fyh«.

étrha«

bghUshjhu nk«gh£o‹ KJbfY«ghf étrha« cŸsJ. f¢rh¥

bghU£fSldhd mÂf v©â¡ifÍŸs bjhêšfis étrha« V‰gL¤ÂaJ.

mjdhšmJeh£o‹bjhêšnk«gh£o‰FK¡»akhdjhfcŸsJ.ÏªÂahéš64% rjé»j ciH¥ò¢ r¡Â¡F mJ neuo thœtë¡»wJ v‹gJ ÏªÂa étrha¤Â‹

Ïašghdj‹ikahF«.ÏªÂaV‰WkÂæ‹bkh¤jkÂ¥Ãš»£l¤j£l 18 rjé»j«

mJ cŸsJ. njÜ®, fh¥Ã, òifæiy, KªÂç¥gU¥ò, eWkz¥bghU£fŸ, gU¤Â

k‰W«r®¡fiungh‹witfŸml§»a 13K¡»a¥bghU£fëšétrhaV‰WkÂfŸ

cŸsd. Âl¢ R‰W¢NHèš cŸs ntWghLfS¡»z§f, ÏªÂahéš gšntW

gæ®fŸgæçl¥gL»‹wd.beš,nfhJik,k¡fh¢nrhs«,gh®è,fU«ò,gU¤Â,rzš,

gæ®tiffŸ, njÜ®, fh¥Ã, u¥g®, g£L k‰W« òifæiy ngh‹witfŸ K¡»akhd

gæ®fshfcŸsd.

Kjyh« Iªjh©L¤ Â£l¤Â‹ éisthf étrha¤Âš gRik¥òu£Á

rhÂ¡f¥g£lJ. Éiy 2000-š ÏªÂa murh§f« mj‹ òÂa étrha¡ bfhŸifia

(NAP) m¿é¤jJ. el¥ÃYŸs 1.5 rjé»j étrha ts®¢Áia 2005-š 4

rjé»j¤Â‰F nkš mÂfç¥gj‰F mJ neh¡f« bfh©LŸsJ. x¥gªj¥ g©iz

k‰W«ãy¡F¤jifV‰ghLfŸ_ykhfjåah®Jiwg§nf‰ignk«gL¤Jtj‰FmJ

ehL»wJ.nkY«,cŸeh£Létrha¢rªijfë‹Ûjhdmid¤Jf£L¥ghLfisÍ«

Á¡fyhdr£l§fisÍ«ngh¡Ftj‰FmJehL»wJ.mjdhšétrhæfŸj§fë‹

c‰g¤Â¥bghUŸfS¡Fyhgfukhdéiyia¥bgwyh«.

njÁa tUkhd«

xU eh£o‹c©ikahdtUkhd«v‹gJmªj eh£ošc‰g¤Âahdbkh¤j

bghU£fŸ k‰W« gâfis¡ F¿¡F«. Ï›éj¥ bghU£fS« gâfS« gšntW

msitfëštUtjhš,x£Lbkh¤j¤ijÍ«xUbghJmsitæšms¥gJÏayhkš

cŸsJ.Mjyhš, kÂ¥òfŸ gz ßÂahf btë¥gL¤j¥gL»‹wd. Ï›thwhf, njÁa

tUkhd«v‹gJxUtUl¤ÂšxUeh£ošc‰g¤ÂbrŒa¥g£lmid¤JÏWÂahd

bghU£fŸ k‰W« gâfë‹ gzkÂ¥ghf cŸsJ. ÏªÂahéš xU mo¥gil

tUl¤Jl‹ ãiyahd éiyfëš njÁa tUkhd« fz¡»l¥gL»wJ. mo¥gil

tUl«1993-94MF«.

bjhêš, m¿éaš k‰W« bjhêšE£g«

eilKiwæš ÏªÂahéš gy bjhêšfë‹ nk«gh£o‰fhd mo¤js¤ij¥

gytifahdétrhak‰W«Ru§ff¢rh¥bghU£fŸV‰gL¤ÂÍŸsd.bjhêšfë‹

nk«gh£oš brašgLtj‰F xU Áwªj g§if muR bg‰¿UªjJ v‹w fU¤J

#tA®yhš neUit jiytuhf¡ bfh©l njÁa Â£l¡FGé‹ (1950) m¿¡ifæš

fhz¥g£lJ.ÏJbjhêšbfhŸifæ‹(1945)m¿¡ifæštèÍW¤j¥g£lJ.RjªÂu

ÏªÂahéšbjhêšãfœÎfismik¤jÂšÁyÃujhdJt¡f§fŸÃ‹tU»‹wd.

168 169

1. bjhêšbfhŸif¤Ô®khd«,1948

2.bjhêšfŸnk«ghLk‰W«Ô®khdr£l«,1951

3.bjhêšbfhŸif¤Ô®khd«,1956

4.bjhêšbfhŸifm¿¡if,1973

5.bjhêšbfhŸifm¿¡if,1977

6.bjhêšbfhŸifm¿¡if,1980k‰W«

7.òÂabjhêšbfhŸif,1991.

ÏªÂah m¿éaš k‰W« bjhêšE£g¤Âš m¿éaš MŒÎ bjhêšE£g

ika§fis ãWÎjš, fUéfis eÅd¥gL¤Jjš, iA£lu#‹ k‰W« ie£u#‹

F©Lfis¤ jahç¤jš, é©btë MŒÎ k‰W« nk«ghL, Ï‹D« ÏJ ngh‹w

gyt‰¿‹_ykhfnk«ghLmilªJŸsJ.

Â£lälš

muÁašKiwik,muÁašk‰W«MSikæ‹Áw¥òfŸbjhl®ghfÃç£lå‹

cjhuz¤ij ÏªÂah Ã‹g‰¿aJ. ÏU¥ÃD«, ÏJtiuæyhd bghUshjhu k‰W«

étrhank«ghLbjhl®ghf,K‹Dçik¤Â£lälšk‰W«KiwahdmKyh¡f¤ij

tèÍW¤Âa nrhéa¤ K‹ khÂçia mJ Ã‹g‰¿aJ. Â£lä£l nk«gh£o‹ uZa

Kiwæ‹ Mjuthsuhf¢ rkj®kthÂahd g©oj #tA®yhš neU ÏUªjh®.

mtç‹ Ka‰Áahš ÏªÂahéš Â£lKiw m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ. ÏJtiu x‹gJ

Â£l§fŸ brašgh£oš ÏUªjd. k‰W« j‰nghJ g¤jhtJ Â£l« eilKiwæš

cŸsJ. Iªjh©L¤ Â£l§fisÍ«mitfë‹K‹DçikfisÍ«m£ltiz -4

fh©Ã¡»wJ.

m£ltiz 4 - Iªjh©L¤ Â£l§fS« K‹DçikfS«

Iªjh©L¤Â£l§fŸ K‹DçikfŸ

KjyhtJIªjh©L¤Â£l«1951-56 étrha«, Ú®¥ghrd« k‰W« ä‹rhu¤

Â£l§fŸ

Ïu©lhtJIªjh©L¤Â£l«1956-61 bjhêš

_‹whtJIªjh©L¤Â£l«1961-66 mo¥gil¤bjhêšfŸ

eh‹fhtJIªjh©L¤Â£l«1969-74 g§Ñ£LãÂÍl‹ts®¢Á

IªjhtJIªjh©L¤Â£l«1974-79 tWikxê¥òk‰W«Rarh®ò

MwhtJIªjh©L¤Â£l«1980-85 tWikxê¥ò

VHhtJIªjh©L¤Â£l«1985-90 ntiythŒ¥igcUth¡Fjš

v£lhtJIªjh©L¤Â£l«1992-97 2000-š KG ntiythŒ¥ig rhÂ¡F«

ntiyiacUth¡Fjš

x‹gjhtJIªjh©L¤Â£l«1997-2002 r_fÚÂÍl‹ts®¢Ák‰W«rk¤Jt«

g¤jhtJIªjh©L¤Â£l«2002-07 tWik k‰W« k¡fŸ bjhif

ts®¢Áia¡Fiw¤jš

170 171

1966-èUªJ1969tiuæY«k‰W«1990-èUªJ1992tiuæY«Â£léLKiw

ÏUªjJ.Â£l§fë‹nrhjidahdmDgt¤Â‰F¥Ã‹d®,_‹WtUl§fshfÂ£l

éLKiw m¿é¡f¥g£lJ. mªj¡ fhy¤Âš tUlhªÂu¤ Â£l§fŸ cUth¡f¥g£L

mKšgL¤j¥g£ld v‹gJ mj‹ bghUshF«. gRik¥ òu£Á, gzth£l¤ij¡

Fiw¤jš k‰W« t§»fis njÁakakh¡Fjš ngh‹witfŸ mªj¡ fhyf£l¤Âš

Ãujhdts®¢Á¥gofshfÏUªjd.

III. muÁaš kh‰w«

Ï§nf, muÁaš kh‰w¤ij F¿¥ghf muÁayik¥ò kh‰w§fë‹ _ykhf

eh« go¡fyh«. Mf°£ 15, 1947 tiu ÏªÂah Ãç£oõhuhš Ms¥g£lJ. Ãç£oZ

M£Á¤ j‹ikæ‹ étu§fŸ tuyh‰¿èUªJ ã®zæ¡f¥gl KoªjJ. xU òÂa

muÁayik¥ig tiuÍ« gâ ÏªÂa muÁayik¥ò¢ rigahš nk‰bfhŸs¥g£lJ.

g©oj neU, m«ng¤f®, g£nlš, »UZzkh¢rhç k‰W« gy Áwªj cW¥Ãd®fis

mJ bg‰¿UªjJ. mj‹ jiytuhf Ïuhn#ªÂu¥Ãurh¤ ÏUªjh®. mJ ÏWÂahf

et«g®, 26, 1949-š òÂa muÁayik¥ig V‰W¡bfh©lJ. m¥òÂa muÁayik¥ò

#dtç26,1950-šeilKiw¡FtªjJ.m¥nghÂUªJ,T£lh£Ák‰W«x‰iwah£Á¤

j‹ikfSl‹ ÏªÂah xU Ïiwikahd, rkj®k, kj¢rh®g‰w, #dehaf k‰W«

FoauRehlhf¤ÂfœªJtU»wJ.

ÏªÂa muÁayik¥ò äfÎ« bgçajhF«. muÁayik¥Ã‹ brašgh£L¡

fhy¤Âš, ÂU¤j§fŸ _ykhf gšntW kh‰w§fŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsd.

m«kh‰w§fëš äfÎ« K¡»akhdJ, ÏªÂahé‹ všyh khãy§fëY«

gŠrha¤Juh{k‰W«efuh£ÁKiwfism¿Kf¥gL¤JtJf£lha¤njitv‹gij

tèÍW¤J« 73 k‰W« 74-tJ muÁayik¥ò¤ ÂU¤j¢ r£l§fshF«. F¿¥Ã£l

gFÂk¡fŸjh§fŸbjhl®òŸsfs§fë‹ã®thf¤ÂšÁw¥ghf g§nf‰gj‰FÏJ

C¡fkë¡»wJ.Ã‹tUtdÁymuÁašk‰W«muÁayik¥òkh‰w§fshF«.

1. muÁayik¥Ã‹ bgçjh¡f«

ÏªÂahé‹Mu«gmuÁayik¥òxUKfÎiu,22gFÂfŸ,395éÂfŸk‰W«

8m£ltizfis¥bg‰¿UªjJ.j‰nghJ,mJxUKfÎiu,22gFÂfŸ,444éÂfŸ

k‰W« 12m£ltizfis¥ bg‰WŸsJ.mJ k£Lkšyhkš,éÂ 368-¡»z§f, 100

KiwfS¡F nkšmJÂU¤j¥g£LŸsJ. vdnt, cy»šäfÎ«és¡fkhd k‰W«

bgçamuÁayik¥òeknjv‹Weh«bgUikahf¡TW»nwh«.

2. KfÎiuæš kh‰w§fŸ

Mu«g muÁayik¥Ã‹ KfÎiuæš Ïiwik, #dehaf« k‰W« FoauR

ngh‹w Ãujhd bfhŸiffŸ k£Lnk Ïl«bg‰wd. Mdhš, 1976-M« M©o‹

eh‰g¤J Ïu©lhtJ muÁayik¥ò¤ ÂU¤j¢ r£l« rkj®k« k‰W« kj¢rh®Ã‹ik

M»a mL¤j Ïu©L Ãujhd¡ bfhŸiffis KfÎiuæš òF¤ÂaJ. vdnt,

ÏªÂah xU Ïiwikahd, rkj®k, kj¢rh®g‰w, #dehaf k‰W« FoauR ehL v‹W

eh« brhš»nwh«. Ïnj nghy, 42-tJ ÂU¤j¤jhš muÁayik¥Ã‹ KfÎiuæš

‘ÏªÂahé‹x‰Wikk‰W«xUik¥ghL’nr®¡f¥g£LŸsJ.

170 171

3. mo¥gil mik¥òfë‹ guhkç¥ò

Mu«g muÁayik¥Ã‹ cŸsij¥ nghy bfhŸiffë‹ mo¥gil

mik¥òfŸ v›éj FsWgoÍä‹¿ Kiwahf guhkç¡f¥g£L tU»‹wd. Ïiwik,

kj¢rh®Ã‹ik, rkj®k«, k¡fsh£Á, FoauR, ghuhSk‹w murh§fKiw, r£l¤Â‹

M£Á ngh‹witfŸ muÁayik¥Ã‹ Áy mo¥gil mik¥òfshF«. nfrthdªj

ghuÂvÂ®nfuskhãy«v‹wtH¡»š(1973),KfÎiuÍ«cŸsl¡fmuÁayik¥Ã‹

vªj¥ gFÂiaÍ« ghuhSk‹w« ÂU¤jyh«. Mdhš, muÁayik¥Ã‹ mo¥gil

mik¥òfŸv¥nghJ«kh‰w¥glhkšãytnt©L«.

4. mo¥gil¡ flikfŸ

42-tJ ÂU¤j¤jhš, muÁayik¥Ã‹ xU òÂa gFÂ IV m-éš mo¥gil¡

flikfŸcŸsl¡f¥g£ld.k‰W«xUòÂaéÂ51-mòF¤j¥g£lJ.muÁayik¥ig

kÂ¤J el¤jš. mj‹ bfhŸiffŸ k‰W« ãWtd§fŸ njÁa¡bfho, njÁa

x‰Wik k‰W« ÏªÂahé‹ xUik¥gh£il kÂ¤jš, bghJ¢brh¤ij¥ ghJfh¤jš

M»at‰iw¥nghy10mo¥gil¡flikfismJés¡F»wJ.

5. gŠrha¤J¡fŸ

1992-‹ 73-tJ muÁayik¥ò¤ÂU¤j¢ r£l« muÁayik¥Ã‹ gFÂ IX-š

gŠrha¤J¡fisÏl«bgw¢brŒJŸsJ.Ïªj¥gFÂÏªÂahéš»uhkòwcŸsh£Á

mik¥òfshd gŠrha¤J uh{a¤Â‹ mik¥ò k‰W« gâfis és¡F»wJ.

nkY« gŠrha¤Jfë‹ 29 gâfis tçir¥ gL¤J»‹w muÁayik¥Ã‹ 11-tJ

m£ltizia73-tJÂU¤j«V‰gL¤ÂÍŸsJ.

6. efuh£ÁfŸ

1992-‹74tJmuÁayik¥ò¤ÂU¤j¢r£l«muÁayik¥Ã‹xUòÂagFÂ

IXm-itcUth¡»ÍŸsJ.Ï¥gFÂef®¥òwcŸsh£Ámurh§f§fë‹mik¥igÍ«

gâfisÍ« éthÂ¡»wJ. ÏlxJ¡ÑL k‰W« g§nf‰ò¥ ngh‹witfS«

Ï¥gFÂæšés¡f¥g£LŸsd. nkY«, ef®òwcŸsh£Ámik¥òfë‹ 18 gâfis

tçir¥gL¤J»‹w muÁayik¥Ã‹ 12-tJ m£ltizia 74-tJ ÂU¤j«

V‰gL¤ÂÍŸsJ.

7. T£LwÎ¡ T£lh£Á

Mu«g¤ÂnynaT£lh£Ák‰W«x‰iwah£Ámurh§fKiwfë‹j‹ikfis

cŸsl¡»a xU miuFiw¡ T£lh£Áia ÏªÂa muÁayik¥ò V‰gL¤ÂÍŸsJ.

ÏªÂahgykhãy§fis¥bg‰¿U¥gjhY«k‰W«khãy§fS¡»ilnak£Lkšyhkš

k¤Âa muR k‰W« khãy§fŸ M»aitfS¡»ilna gy Ãu¢ridfis¥

bg‰¿U¥gjhY«, khãy§fS¡»ilnaahd fÎ‹Áiy muÁayik¥ò

cUth¡»ÍŸsJ. r®¡fhçah Miza¤Â‹ gçªJiufë‹ go nk 1990-š jh‹

mJ V‰gL¤j¥g£lJ. mªj¡ fÎ‹Áš Ãujk kªÂç, mid¤J khãy§fë‹

Kjyik¢r®fŸ k‰W« r£l rigfis¥ bg‰WŸs ôåa‹ Ãunjr§fë‹

Kjyik¢r®fisÍ« bg‰WŸsJ. TLjyhf, k¤Âa mik¢ruitæèUªJ

mik¢r®FG ju¤Â‹ MW mik¢r®fis Ãujk kªÂç Ïªj¡ fÎ‹ÁY¡F

172 173

ãaä¡fyh«. fÎ‹Áè‹ T£l§fŸ Ãujk kªÂçahš jiyik t»¡f¥gL»‹wd.

c©ikæš, Ïªj¡ fÎ‹Áè‹ brašghL ÏªÂahéš xUT£LwÎ¡T£lh£Áia

cUth¡»ÍŸsJ.

8. nj®jš Ó®ÂU¤j§fŸ

ÏªÂahéš nj®jš Ó®ÂU¤j§fS¡fhf gy FG¡fS« Miza§fS«

ãaä¡f¥g£ld. mitfëš, gy gçªJiufis tH§»ÍŸs lh®F©nl FG (1974)

k‰W« ÂndZ nfh°thä FG (1990) M»a Ïu©L« K¡»akhd FG¡fshF«.

TLjyhf m›t¥nghJ nj®jš MizaK« F¿¥Ã£l nj®jš Ó®ÂU¤j§fis¡

T¿ÍŸsJ. cjhuzkhf, muÁaš f£ÁfŸ j§fsJ gjéahs®fis eh‹F

khj¤Â‰FŸ nj®ÎbrŒa nt©oa xU m¿é¥ig nj®jš Miza« 1994-š

btëæ£lJ.f£Ákhwhjil¢r£l«(1985),18tajilªjmidtU¡F«th¡fë¡F«

cçikia tH§»a 61-tJ muÁayik¥ò¤ ÂU¤j« ngh‹witfŸ ÏªÂahéš

K¡»akhdnj®jšÓ®¤ÂU¤j§fshF«.

9. nj®jšfŸ

RjªÂu¤ÂèUªJ, ÏªÂahéš ghuhSk‹w¤Â‰F« khãy r£lrigfS¡F«

gy nj®jšfŸ el¤j¥g£LŸsd. rÛg¤Âš 14-tJ k¡fsit nj®jšfis eh«

rªÂ¤JŸnsh«.c©ikænyna,muÁaèšg§bfL¥gj‰Fk¡fS¡fhdjUz¤ij

nj®jšfŸtH§»ÍŸsd.k‰W«k¡fëilnaéê¥òz®itÍ«cUth¡»ÍŸsd.

ÏJtiu, ÏªÂahéš bghJthf gšntW j‹ikfëš muÁaš kh‰w¤ij¡

F¿¥ghfmuÁayik¥òkh‰w§fiseh«éthÂ¤JŸnsh«.ÏU¥ÃD«,ÏdmuÁaš,

kj muÁaš ÃuhªÂa«, muÁaèš gz¤Â‹ g§F, ghu«gça¡ fhuâfŸ, nj®jš

Ãu¢ÁidfŸ, k¡fë‹ fglk‰w j‹ik, muÁaèš k¡fë‹ g§nf‰ò¥ g‰wh¡Fiw

ngh‹wÃu¢ridfŸÏªÂamuÁaèšãfœ»‹wd.

IV. ã®thf¢ Ó®¤ÂU¤j§fŸ.

bghJthfnt, ÏªÂa ã®thf¤Â‹ gy fs§fŸ Ãç£oZ é£L¢ br‹wj‹

mo¥gilahfcŸsd.RjªÂu¤Â‹nghJ,VfhÂg¤Âamur§f¤Â‹tiuaW¡f¥g£l

gâfë‹ brašgh£o‰fhf Kj‹ikahf totik¡f¥g£oUªj k‰W« ÏªÂahé‹

xU kj¢rh®g‰w, RjªÂukhd, #dehaf k‰W« rkj®k¡ FoauÁ‹ njitfis

ãiwnt‰Wtj‰F Ïa‰ifænyna bghW¤jk‰w xU fhyå ã®thf¤ij ÏªÂah

bg‰¿UªjJ. vdnt, ÏªÂa RjªÂu¤Âid¡ f©l jªijfŸ ÏªÂa ã®thf¤ij

Ó®brŒtj‰F gy Ka‰Áfis nk‰bfh©ld®. c©ikænyna, ÏªÂahéš,

ã®thf¤Â‹ nk«ghLfŸ ã®thf¡ Ó®ÂU¤j§fshf cŸsd. Ï§nf, ÏªÂa

ã®thf¤Â‹ Ó®¤ÂU¤j§fŸ k‰W« nk«gh£o‰fhf gçªJiu¤j gy FG¡fis eh«

éthÂ¡fyh«.

1. mŒa§fh® FG, 1949

mik¥òKiw kh‰w§fŸ, gâahs® Âwåš K‹nd‰w« k‰W« murh§f

elto¡ifKiwfëšK‹nd‰w« ngh‹wt‰iwés¡»a nfhghyRthämŒa§fh®

FG, 1949-M« M©o‹ ÏWÂæš k¤Âa murh§f vªÂu¤Â‹ xU guªj fU¤ij

172 173

nk‰bfhŸs mik¡f¥g£l Kjš FGthF«. xU mik¢rf¤Â‰F« xU Jiw¡F«

ÏilnaÍŸs ntWgh£il mªj¡FG gçªJiu¤jJ. 28 JiwfŸ, 8 k¤Âa ã®thf

mYyf§fŸ k‰W« xUmik¢r®FG¢ brayf« ngh‹witfŸml§»amik¥Ã‹

37 Ãujhd myFfshf k¤Âa¢ brayf« Ãç¡f¥gl nt©L« v‹W mªj¡FG

gçªJiubrŒjJ.nkY«x›bthUJiwæY«xU ‘mik¥òk‰W«KiwfŸ’Ãçit

mik¥gj‰fhfm¡FGgçªJiu¤jJ.

2. nfh®thyh FG, 1951

1950-š ÏªÂa murh§f« Â£l Miza¤ij mik¤jJ bghJ ã®thf¤Âš

gy Ãu¢ridfŸ cŸsd v‹gij mªj Miza« cz®ªjJ. vdnt, bghJ

ã®thf¤Âš F¿¥ghf k¤Âa k‰W« khãy murh§f§fë‹ nk«gh£L¤Â£l

mKyh¡f« bjhl®ghdt‰¿š Ó®ÂU¤j§fis¡ bfh©L tUtj‰fhf, xUMŒit

nk‰bfhŸsÎ« k‰W« têKiwfis¡ TwÎ« xU XŒÎ bg‰w m»y ÏªÂa¥ gâ

mYtyuhd nfh®thyh v‹gtiu mªj Miza« nt©oaJ. gâahs®fë‹

be¿Kiw¤ju«Ïšyhé£lhšÃç£oZkhÂçahdxUmik¢r®FGKiwÍl‹Toa

ghuhSk‹w murh§f« ÏªÂahéš Áw¥ghf ÏU¡f KoahJ v‹W mt® F¿¥ghf¥

gçªJiu¤jh®.

3. m¥èÃ m¿¡if, 1953 k‰W« 1956

1952-M« M©o‹ ÏWÂæš, ÏªÂahéš bghJ ã®thf¤Â‹ X® MŒit

nk‰bfhŸtj‰F mbkç¡fhéš bghJ ã®thf¤Âš ÁwªjMizahsuhd ghš. v¢.

m¥èÃ v‹gtiu m¥nghija ãÂaik¢r® Á. o. njZK¡ miH¤jh®. #dehaf«

têahf nk«gh£il bfh©LtUtj‰F cy»š Áwªj Ka‰Áia ÏªÂah brŒJ

bfh©oUªjJ v‹W m¥èÃ cz®ªjh®. x‰Wik k‰W« nt‰Wikia cUth¡F«

fhuâfis mt® gF¤jhŒªjh®. Â£l§fë‹ ã®thf¤Â‰fhf xU gykhd

k¤Âa murh§f¤ij mt® tèÍW¤Âdh®. ÏªÂa ã®thf¤Âš braš - Áªjid¥

g‰wh¡FiwÍ« Nœãiyfëš elto¡if vL¥gj‰F Âwik¥ g‰wh¡FiwiaÍ«

mt®FiwT¿dh®.gâahs®fŸgæ‰Á¡fhfxUm»yÏªÂaãWtd«ãWt¥g£l

nt©L«v‹Wmt®F¿¥ghf¥gçªJiu¤jh®.ã®thf¥goãiyæšcŸsk£l§fë‹

v©â¡if mÂfç¡f¥gl nt©L« v‹W mt® nkY« gçªJiu¤jh®. mj‹

éisthf,k¤Âabrayf¤ÂšxU‘Xk‰W«v«’ÃçÎmik¡f¥g£lJk‰W«1954-š

òJblšèæšÏªÂabghJ¤JiwM£ÁæašfHf«ãWtdK«V‰gL¤j¥g£lJ.

4. ã®thf¢ Ó®ÂU¤j Miza« (1966-70))

ÏªÂahéš ã®thf¢ Ó®ÂU¤j§fë‹ tuyh‰¿š xU K¡»akhd všiyahf

ã®thf¢ Ó®ÂU¤jMiza¤Â‹ãakd«cŸsJ. IªJcW¥Ãd®fSl‹bkhuh®í

njrhæ‹ jiyikæ‹ Ñœ #dtç, 5, 1966-š mªj Miza« mik¡f¥g£lJ.

mªjMiza« 578 gçªJiufŸ ml§»a 20 m¿¡iffis k¤Âa murh§f¤Âl«

rk®¥Ã¤jJ,ÏªjMiza«Ã‹tU»‹wbghJã®thf¤Â‹Ãujhdg¤Jfs§fis

MuhŒªJŸsJ.

174 175

1. ÏªÂamurh§fÏaªÂu«k‰W«mj‹gâtêKiwfŸ

2.mid¤Jk£l§fë‹Â£lälY¡fhdÏaªÂu«

3.k¤Âa-khãycwÎfŸ

4.ãÂã®thf«

5.gâahs®ã®thf«

6.bghUshjhuã®thf«

7.khãyã®thf«

8.kht£lã®thf«

9.étrhaã®thf«,k‰W«

10.Fok¡fë‹Fiwfis¡fistj‰fhdã®thf«.

nkšF¿¥Ã£LŸsitfis¤jéu,ÏªÂaã®thf¤ijÓ®ÂU¤Jtj‰Fk¤Âa

k‰W«khãymurh§f§fŸgyv©â¡ifÍŸsÃwFG¡fisÍ«Miza§fisÍ«

mik¤JŸsd. ÏU¥ÃD«, yŠr«, fhyjhkj«, xUjiy¥g£r«, muÁaš FW¡ÑL,

Ïd¡bfhŸifÏ‹D«gyãfG«ã®thf¥Ãu¢ridfshfcŸsd.ÏitfŸã®thf¥

Ãu¢ÁidfŸ k£Lkšyhkš ã®thf nehŒfshfÎ« cŸsd. CHš, mik¢r® vÂ®

Áéšgâahs®, bghJ¥gâahs® vÂ® Áw¥ò¥gâahs® k‰W« ã®thf¥ bghW¥ò

M»adÏªÂaã®thf¤Âšeh‹FÃujhdÃu¢ÁidfshfcŸsd.

10.2 vÂ®fhy¤Â‰fhd Â£l§fŸ

Ïªj m¤Âaha¤Â‹ nkny bfhL¡f¥g£l òŸëégu§fSldhdégu§fS«

jftY« xU bjëthd j‹ikiaÍ« k‰W« ÏJtiuæš njr« nk‰bfh©LŸs

ts®¢Á ãiyiaÍ« tH§F»‹wd. Ïªj m¤Âaha¤Â‹ Ï¥gFÂ v‹d

brŒa¥glÎŸsij xU RU¡fkhd Mdhš bjëthd fU¤ij¤ jU»wJ. ÏJ

bjhl®ghf,njÁajiyt®fŸ,mt®fë‹vÂ®fhyneh¡FfŸk‰W«têfh£lY¡fhd

mt®fë‹ g§fë¥ò ngh‹witfë‹ cjhuz§fis fz¡»š vL¤J¢bfhŸtJ

rçahf cŸsJ. jhk° _® v‹gtç‹ ‘cnlh¥Ãah’ k‰W« Áwªj jäœ m¿Puhd

Kidt® K.tujuh#å‹ ‘».Ã.2000’ ngh‹w ò¤jf§fë‹ Ûjhd Áy tçfis

M®tKŸsk‰W«go¤j¿ªjkhzt®fŸgo¤ÂU¡fKoÍ«.

kfh¤khfhªÂnjr¤jªijbadrçahdmiH¡f¥g£L

Phgf¥gL¤j¥gL»wh®.ahuhfmt®ÏUªjh®k‰W«v‹dthf

mt® ÏUªjh® ngh‹wt‰¿‹ xU KGikahd és¡f¤ij¡

bfhL¥gJ fodkhf cŸsJ. Mdhš, xU Áwªj rkhjhd¤

öJtuhf v›éj éÂéy¡Fä‹¿ x£Lbkh¤j kåj

rKjhaK«mtiu¡fUÂaJv‹WbrhšyKoÍ«,gy«thŒªj

M§»nya®fSl‹nghuhoRjªÂu¤ijbg‰wJmtnu.Mdhš,

Á¡fyhd fhy§fŸ têahf eh£il Ó®gL¤Jtj‰F mt®

Ú©lfhy« thHKoaéšiy. mt® #dtç 30, 1948-š R£L¡

bfhšy¥g£lh®.

kfh¤khfhªÂ

(1869-1948)

174 175

kfh¤kh fhªÂæ‹ bfhŸiffS« g§fë¥ò¡fS« fhªÂa¡ bfhŸifahf

m¿a¥gL»‹wd. äjthj« mšyJ mï«ir, r¤Âah»uA« k‰W« r®nthja«

ngh‹witfŸ fhªÂa¡ bfhŸifæ‹ mo¥gilahd ika¡ fU¤J¡fshF«.

mikÂahd vÂ®¥ò, A®jhš k‰W« òw¡fâ¥ò ngh‹wit neh¡f§fis¢

rhÂ¥gj‰fhd mtç‹ têKiwfshf ÏUªjd. mtç‹ thœ¡if¡ fhy¤Âš

bg©fŸ, FHªijfŸ ciH¥ghs®fŸ k‰W« x›bthUtU« mikÂahf thH¡Toa

xU rk¤Jt rKjha¤ij bt‹bwL¥gij neh¡» brašgl eh£L k¡fis mt®

fLikahfö©odh®.mt®rkj®k¤ij¢rkãiy¡bfhŸifÍl‹xU§»izªjh®.

mtç‹ äf¥bgça gâahd ‘r¤Âa nrhjid’ k‰w vG¤J¡fŸ k‰W«

ciuahlšfëšmtuJbfhŸiffŸcŸsl§»ÍŸsd.

#tA®yhš neU eÅd ÏªÂahé‹ Á‰Ãahf fUj¥gL»wh®. ‘cyf

tuyh‰¿‹ RU¡f§fŸ’ k‰W« ‘ÏªÂahé‹ f©LÃo¥ò’

ngh‹w mtç‹ Áy ò¤jf§fëš, RjªÂu ÏªÂah

k‰W« njr¤ij cUth¡Ftj‰F bfhŸiffS«

r£l§fS« fhz¥gL»‹wd. RjªÂu ÏªÂahé‹ Kjš

Ãujk kªÂçahf, étrha« k‰W« bjhêš fs§fëš

j‹åiwÎ ehlh¡Ftj‰F njitahd r£l§fisÍ«

Â£l mik¥òfisÍ«, Ïuhn#ªÂu¥Ãurh¤, r®jh®

tšy¥ghŒg£nlš,nf.fhkhu{,yhšgfö®rh°Âçk‰W«Ãw

Áwªjjiyt®fSl‹nr®ªJmt®Jt¡»dh®.ÏªÂahé‹

m©il ehLfSl‹ xU e£òwÎ¡ bfhŸiffisÍ«

cy»‹ k‰w ehLfSldhd cwéš eLãiyiaÍ« mt®

Ã‹g‰¿dh®.

fhªÂí, neUí k‰W« tšyghŒ¥ g£nlš M»a _«_®¤ÂfS« eh£o‹

vÂ®fhy¤Â‰fhd mo¤js¤ij eh£odh®fŸ. mt®fSl‹, òÂa bfhŸifiaÍ«

Ó®ÂU¤j¤ijÍ« bjhl®tj‰F vÂ®fhy¤ jiyik f£lha¥gL¤j¥gL»‹w

cyfka¤ij neh¡»a j‰nghija nk«gh£o‰F mo¥gilahd bghUshjhu«,

t®¤jf« k‰W«thâg¡bfhŸiffis 1991-1996-¡fhy¤ÂšJt¡»ak‹nkhf‹

Á§if x¥Ãlyh«. bjhêš, t®¤jf« k‰W étrha« ngh‹w Jiwfëš nkY«

bjhl®gL»‹wéj¤Âš eh£o‹vÂ®fhy«cŸsJ.cŸeh£o‹Ef®Î¡fhfÎ« k‰w

ehLfS¡F V‰WkÂ brŒtj‰fhfÎ« c‰g¤Â brŒa¥gL»‹w bghU£fë‹ ju«

k‰W«j‹ikæ‹Ûnjbt‰¿rh®ªJŸsJ.

K‹dhŸ #dhÂgÂ V.Ã.n#.m¥Jš fyh« v‹gt® ÏªÂahéš gyJiwfëš

brŒa¥gL»‹w Áwªj rhjidfë‹ mÃkhåahf m¿a¥gL»wh®. ÏªÂah

ÏJtiuæš rhÂ¤j rhjidfisÍ« vÂ®fhy¤Âš rhÂ¡f nt©oaitfisÍ«

‘m¡»å¢ ÁwFfŸ’ (1999) k‰W« ‘ÏªÂah 2020 òÂaü‰wh©o‰fhd xU gh®it’

(1998)M»amtuJÏu©Lò¤jf§fS«TW»‹wd.2020šxUÁwªjbghUshjhu

r¡Â k‰W« gykhd muÁaš T‰Wl‹ xU Áwªj r¡Âæ‹ mªj°ij ÏªÂah

milÍ« v‹W mt® fâ¤JŸsh®. mtuJ fU¤J¡»z§f, Ïu©L vÂ®fhy¥

gh®itfŸcŸsd.fhªÂí,neUí,g£nlšk‰W«gyU¡»z§f,RjªÂu¤ij¥bg‰W

ÏªÂahitgykhdehlh¡FtJv‹gJKjšgh®itahF«.ekJK‹dhŸ#dhÂgÂ

g‹oj#tA®yhšneU

(1889-1964)

176 177

m¥Jš fyhkhš ngr¥gLtJ Ïu©lhtJ vÂ®fhy¥ gh®itahF«. ÏªÂahé‹

cŸeh£L¥gy¤ijnk«gL¤JtJ,bghUshjhu¤ijK‹nd‰WtJk‰W«k¡fS¡F

r_f¥bghUshjhutsikiamë¥gJngh‹witfŸmtuJvÂ®fhy¥gh®itahF«.

m¥Jšfyhä‹fU¤Â‰»z§f,K‹DçikfŸk‰W«rhjidfŸbjhl®ghf

F¿¥Ã£lrthšfisrªÂ¡fÏªÂahflik¥g£LŸsJ.mitfŸ,

1. Kj‹ikk‰W«nkšãiy¡fšéæšK‹nd‰w«

2.bg©fë‹mÂfhu¤Jt«

3.m¿éašk‰W«bjhêšE£g¤ÂšKjÄL

4.bjhêšKidÎnk«ghL

5.kåjtsnk«gh£L-jåah®KfikfŸk‰W«muRrhuhãWtd§fë‹g§F

6.murh§fKfikfŸk‰W«ãWtd§fshšbrašgh£LK‹nd‰w«.k‰W«

7.R‰W¢NHY¡fhdrh®ò.

Ï›thwhf, ÏªÂahé‹ nk«gh£o‰fhf xU F¿¥Ã£l fhy¤Â£l¤ij

m¥Jš fyh« bfhL¤JŸsh®. c©ikænyna xU eilKiw k‰W« f£Lkhd

mQFKiwahf mtuJ gh®it mšyJ vÂ®fhy ÏªÂahé‰fhd Â£l« cŸsJ.

eh£o‹nk«gh£ošmuRrhuhãWtd§fëšg§ifÍ«mt®tèÍW¤ÂÍŸsh®.r_f¥

bghUshjhu nk«gh£o‰fhdmo¥gilahf bjhêšE£g nk«ghLcŸsJv‹Wmt®

KoÎ¡FtªJŸsh®.mtuJ gh®it¡»z§f, 2020-š nk«ghLmilªj ehL k‰W«

Áwªjr¡Âæ‹ãiyiaÏªÂahrhÂ¡F«.

V.Ã.n#.m¥Jšfyh«

(Ãw¥ò1931)

176 177

gæ‰Á

gFÂ m

I. nfho£l Ïl§fis ãu¥òf.

1. ___________šÏªÂamuÁyik¥òeilKiw¡FtªjJ.

2. ÏªÂahxU___________ rKjha«MF«.

3. xU§»izªjCufts®¢Á¤Â£l«___________šbjhl§f¥g£lJ.

4. ÏªÂa¥bghUshjhu«xU_________ bghUshjhu«MF«.

5. _________ ÏªÂaÂ£lälè‹jªijahfmiH¡f¥gL»wh®.

6. g¤jhtJIªjh©L¤Â£l«fhy«_________ MF«.

7. 73-tJmuÁayik¥ò¤ÂU¤j«_________ cl‹bjhl®òilaJ.

8. ã®thf¢Ó®ÂU¤jMiza¤Â‹jiytuhf_________ ÏUªjh®.

9. kfh¤khfhªÂrkj®k¤ij_________ cl‹xU§»iz¤jh®.

10. m¥JšfyhkhšvGj¥g£lÏu©Lò¤jf§fŸ _________,_________MF«.

II. bghU¤Jf.

11. 1938 (m)òÂabjhêšbfhŸif

12. 1991 (M)njÁaÂ£l¡FG

13. 1992 (Ï)14-tJk¡fsit¤nj®jšfŸ

14. 2000 (<)74-tJmuÁayik¥ò¤ÂU¤j«

15. 2004 (c)njÁak¡fŸbjhif¡bfhŸif

gFÂ M

16. ÏªÂak¡fŸbjhif¡bfhŸifiaéthÂ¡f.

17.ÏªÂaétrha¡bfhŸifiaés¡Ff.

18.ã®thf¢Ó®ÂU¤jMiza«g‰¿aégu«jUf.

gFÂ Ï

19.ÏªÂahé‹muÁaškh‰w¤ijéthÂ¡f.

20.ÏªÂahé‹Iªjh©L¤Â£l§fisétç¡f.

21.ÏªÂahé‹ã®thf¢Ó®ÂU¤j§fisés¡Ff.

22.ÏªÂahé‹vÂ®fhy¤Â£l§fŸahit?

gFÂ <

23.20-M«ü‰wh©ošÏªÂahé‹rhjidfiséthÂ¡f.

24.ÏªÂahé‹bghUshjhunk«gh£ilétç¡f.

178 179

1. lh¡l® Ïuhn#ªÂu Ãurh¤ (1884 - 1963) fhªÂathÂ RjªÂu ÏªÂahé‹ Kjš

FoauR¤jiyt®.gjét»¤jfhy« (1950-62) 1962«M©Lghu¤u¤dhéUJ

bg‰wt®.

178 179

2. lh¡l® v°. Ïuhjh»UZz‹ (1888 -1975) m¿P®, j¤JtPhå, vG¤jhs®.

ÏªÂahé‹KjšJiz¡FoauR¤jiyt®.Ïu©lhtJFoauR¤jiyt®(1962

- 67) Ïj‰F K‹ò M¡°ngh®L gšfiy¡fHf¤Âš nguhÁça®. jiyt® I. eh.

fšér_fk‰W«g©gh£L¡fHf«,1954šghuju¤dhéUJbg‰wt®.

180 181

3. lh¡l® #hÑ® cnr‹ (1897 - 1969) njÁathÂ k‰W« fšéahs®. Ïu©lhtJ

Jiz¡ FoauR¤ jiyt®. _‹whtJ FoauR¤jiyt®. (1967-69). 1963 š ghuj

u¤dhéUJtH§f¥g£Lbfsué¡f¥g£lh®.

180 181

4. é. é. »ç. (1894-1980) bjhê‰r§fthÂ, _‹whtJ Jiz¡ FoauR¤jiyt®.

eh‹fhtJ FoauR¤jiyt®. (1969-1974) FW»a fhy« (nk-#]iy 1969)

FoauR¤jiyt®(bghW¥ò)ghuju¤dh1975šbg‰wh®.

182 183

5. v«. ïjaJšyh (1905-92) r£l tšYd®. Jiz¡FoauR¤ jiyt® (1979-84)

c¢rÚÂk‹w jiyik ÚÂgÂahfÎ« ÏUªjh®. FW»a fhy« (#]iy -Mf°L

1969)FoauR¤jiyt®.

182 183

6. g¡UÔ‹ mè mfkJ (1905-77) IªjhtJ FoauR¤jiyt® (1974-77) ÏªÂa

RjªÂu¥nghuh£l¤ÂšK¡»ag§Ft»¤jt®.

184 185

7. Ã. o. #h£o (ÃwªjJ 1912)Jiz¡FoauR¤ jiyt® (1974-79) FoauR¤

jiyt®(bghW¥ò)-(Ã¥utç - #]iy 1977) Kjš mik¢r® ikN® k‰W«MSe®

xç°[h.

184 185

8. Úy« rŠÓt bu£o (1913-96) FoauR¤ jiyt® (1977-82) Kjš mik¢r® MªÂu

Ãunjr«. k¤Âa mik¢r® k‰W« k¡fsit¤ jiyt®. RjªÂu¥ nghuh£l¤Âš

K¡»ag§Ft»¤jt®.

186 187

9. »ahå b#æš Á§ (1916-94) FoauR¤ jiyt® (1982 -87) RjªÂu nghuh£l Åu®.

Kjšmik¢r®gŠrh¥.

186 187

10. M®.bt§f£uhk‹ (ÃwªjJ 1910) FoauR¤jiyt® (1987-92). Jiz¡FoauR¤

jiyt®(1984-87).bjhê‰r§fthÂghJfh¥òk‰W«ãÂ¤JiwfhÃbd£mik¢r®

Mfgâah‰¿at®.

188 189

11. lh¡l®. r§f®jahŸ r®kh (ÃwªjJ 1919) m¿P®. RjªÂu nghuh£l Åu®, FoauR¤

jiyt®(1992-97)Jiz¡FoauR¤jiyt®(1987-92)

188 189

12. nf. M®. ehuhaz‹ (ÃwªjJ 1921) #]iy 1997š FoauR¤ jiyt® gjé

bghW¥ng‰wh®. Jiz¡FoauR¤ jiyt®(1992 -97) y©l‹, bghUëaš g£l«

bg‰W ÏªÂa btë cwÎ gâ¤Jiwæš nr®ªjh®. muÁaš Phå k‰W«

fšéahs®mašeh£LöJt®MfÓdh-mbkç¡fhéšgâah‰¿dh®.

190 191

13. ÂU.lh¡l®.v.Ã.n#.m¥Jšfyh«

190 191

14. ÂUkÂÃuÂghnjéÁ§g£Oš

192 193

15. ÂU.Ãuzh¥Kf®í

192 193

BIBILIOGRAPHY

1. Agarwal, Political Theory, (Principles of Political Science), S Chand & Company Ltd., New Delhi, 2000.

2. Arora Ramesh. K, and Goyal, Rajni, Indian Public Administration - Institutions and Issues, WisNew Delhi 1996.

3. Basu, D.D., Introduction to the Constitution of India, Wadhwa and Company, Nagpur, 2000.

4. Basu, D.D., Constituted Law of India, Prentice Hall of India Pvt. Ltd., New Delhi, 1983.

5. Bhattacharya, D.C, PoliticalTheory, Vijoya Publishing House,Calcutta, 2001.

6. Bhattacharya, D.C Indian Government and Politics, Vijoya Publishing House, Kolkatta, 2001.

7. Bhushan, Vidya and Bhagawan, Vishnoo, Indian Administration, S. Chand & Company Ltd, New Delhi 2000.

8. Dahl, Robert, Modern Political Analysis, Prentice Hall India (P) Ltd, 1978.

9. Das, P.G, Modern Political Theory New Central Book Agency (p) Ltd, Calcutta, 1996.

10. Das, Harihara, Political System of India, Anmol Publications (P) Ltd, New Delhi, 1998.

11. Datt, Ruddar and Sundharan, K.P.M, Indian Economy S.Chand & Company Ltd, New Delhi - 2003.

12. Ealu, Hans, Political Behaviour, Harber and Collins, London, 1976.

13. Gettel. R.G., Political Science, The World Press Pvt. Limited, Calcutta, 1950.

14. Gokhale, B.K. Political Science (Theory of Government Machinery) A.R. Sheth Company, Bombay, 1972.

194 195

15. Gupta, R.C, Indian Political Thought, Lakshmi Narain Agarwal, Agra, 1998.

16. A.R J. Abdul Kalam, and Raj an ,Y.S., India 2020-A Vision for the New Millennium, Penguin Books, New Delhi, 1998.

17. A.P.J. Abdul Kalam, and Tiwari, Aran, Wings of Fire,Universities Press (India) Private Limited, Hyderabad, 1999.

18. Laxmikanth, Public Administration, Tata McGraw Hill Publishing Company Ltd, New Delhi, 2002,

19. Maheshwar, S.R., Local Government in India, Vimal Composing House, Agra, 1984.

20. Manorama, Year Book (2004), Malayala Manorama, Kottayam, 2004.

21. Prasad, Ravindra, Administrative Thinkers, Edited, Sterling Publications Pvt. Ltd., 1991

22. Ray, Kamal and Bhattacharya, Mohit, Political Theory, Ideas and Institutions, The World Press (P) Ltd, Calcutta, 1983.

23. Ray, Kamal and Bhattacharya, Mohit, Political Theory, Ideas and Institutions, The Worl,d Press (P) Ltd, Calcutta, 1983.

24. Tata McGraw-Hills Year Book - 2004, Tata McGraw- Hill Publishing Company Ltd., New Delhi, 2004.

25. Vanaik, Achin, (Ed) Globalsation and South Asia Multi Dimensional Perspectives, Academy of Third World Study, Monohar Publishers, New. Delhi, 2004.

26. Varma V.P., Modern Indian Political Thought, Lakshmi Narain, Agarwal Educational Publishers, Agra, 1980.

194 195

196 PB

muáaš m¿éaš - textbooks · pdf filemuáaš...

Documents