moiser - kokborokoml.tripura.gov.in moiser... · national syllabus – 2005 anga kumin lekhabu thar...
TRANSCRIPT
-
1
-
Remain Blank
-
MOISER MOISER MOISER MOISER MOISER POLANNI
Class-II
SCERT DIRECTORATE OF SCHOOL EDUCATION
TRIPURA
(Halam Text Book)
-
© SCERT Department of School Education
First Print: : , 2014
1. Mr. Naidar Bhakta Malsum , H/M
2. Rev. Ganga Bahadur Kaipeng
3. Mr. Jotham Halam, PGT
4. Mr. Thomas Halam
ANSUAKPU: SCERT, Department of School Education
Text Book Preparation
Printed at:
-
CHONGMARUAI
Hianna le anchuna hi bang luia anson zel keng. Hun ei hong anherbibila hianna le riatna hi anson riam. Mi hian ngaiin ei ril dana naipangmalunga anchuna ranak, pomna ranak le anchu dan hi anlong hiamkeng. Hanuk chu nikhuantina science tiang neinun athar a suak zel.Science neinun athar ei suak zel sika sumpuan le khotang tianga neimandon ngai um a hong anthul zel. Kong khata neinun sampar lemangruo thar ei suak zel bibila atei tiang thinthi, boruok, rokungthingkung le leilung neina nungna ngai asiat tiang a hong anchip tir ret.Naipang ngai kom hianna le riatna bila leilung ei siat zel dan na mantheitheiten na matona maton ansonna kong anlong inti. Atuna lekhatheingai, ahian ngai le ram ruaitu ngai anlopa hiva lupuok hi nei tho rang.
1992 kuma Tripura sorkara iskul department malakna zaraprimary tena naipang ngai rang lekhabu thar ansin. Hun a en zel chungaprimary tena lekhabu chu athul ruo le asap ruo a om ngai chu ma an lakzel. National Syllabus – 2005 anga kumin lekhabu thar anziak ret. Hivalekhabu ei sana rang nangkan chu lekha tianga ariat athei ngai chongraisana anpom inti. Lekhabu ei ansinna konga achai le adik nok ngainei na manriat una konga raisan chong na mantung nget inti.
Ei hek khitnana iskul mastor ngai, iskul Director maruo le mitetei ngai ei pong una zara hiva lekhabu ei hong suak thei sika amaningai lalchi tho chunga raisan chong ka mantung. Iskul naipang komhiva lekhabu hi anchu le ariat abei a niten nei pongna bari tung ni ngetinti.
Agartala DiretctorDecember, 2014 S.C.E.R.T.,Agartala, Tripura
-
Remain Blank
-
BUNG PHEK
1 Anchunzol............…………..............….......... 9- 11
2 Biru Babu………......………………....…..... 12-13
3 Amin amun ………………............................ 14-16
4 Ram Hoi.............................................................. 17-19
5 Lichu Muruk......................……....………........ 20-21
6 Mitphil ............................................................... 22-24
7 Na ni na...................................…………............ 25-27
8 Ei Champui ngei…........……………….......... 28-32
9 Vachekte le Mengnu retep……….....................33-34
10 Nu Chawng rwngai……………………......... 35-39
11 Rambunek ………………………….................40- 43
12 Babasaheb Ambedkar..……………..................44- 46
13 Arjuna sei kap din..................………............... 47-52
14 Thingkung le ei awmna thirthi…………….. 53- 55
Asunga a om ngai
-
Remain Blank
-
9
Rabindranath Tagore
Kumar khuona sarât gariAbit mata tuikola a pel.Gari a vei Bongsibodon,A bila a se a sâpâ Modon.
Anchunzol ânsut rangkhaninaBoksigona Padda tuidung varal,Neinun sampar a nâng doraKhosung min a zuar a rachok
Chengkha manta potol mulai,Menang le ânta zâmpher ralei,Hoiro chana moida ata,Daipuon jani par a nei,
Jajri karâi jânti makhe,Khopui ata niliap anem.Tuikola bit masutui kurteiMathui dora avuanga achei.Sapon lo ngai rakuong chungaKatina hong ruaiChuansinminainupangte.
Mitcho Kanâi lampui kola,La tho chunga kut a do.Khosung naipang tui anbuolTui incheka tui anliei.
RIAT RO :
1. kumar- Bel a buak ngai
2..Anchunzol- Bazar
3. Rangkhani- Sukurbar
4. Chengkha- kangkala
5. ralei- rwlwi
6. Jajri- Bel 7. Niliap- Sati
8. Anem- Aman tom
9. Avuang- zawngnin wng
10. Rakuong- Lawng
11. Katina- Tuikonga
12. La tho- La sak
13. Anbuol- risil 14. Anliei- an riliuo
Bung-1
ANCHUNZOL
-
Omzia riat ro:Chongtuan – Sentence; Chongkam – Word; Tho ruo – Exercise
1. A bu ata chong2. kam adik arok tan ei tongna muna mansut ro:
a) Gari a vei———————————————— bodon,b) Khosung min———————————————.c) Daipuan zani ——————————————
c) Tui incheka/risil——————————————,d) Hoiro chana———————————————.e) Tuikola bit ———————————————,
3. Athuaia ankelna / rwthangna ngai chongtuankhakhata masang ro:Ankhina:a) Gari tumo a vei?Ansangna: Gari a vei Bongsi bodon.b) Gari veipu bila tumo a se?Ansangna: ___________________________________c) Mitcho Kanai imo ei tho?Ansangna: ____________________________________d) Khuona naipang ngai imo an tho?Ansangna: ____________________________________e) Anchunzola (Bazar-a) tu mo ânchok a zuor ?
Ansangna: ____________________________________
10
THO RUO
-
4. Ei bong changa tang annina masang ro:Ankhina:a) Hova nikhuo mo, hova tak mo anchunzol ei ansut ?
Ansangna: Rangkhani nikhuo, Boksigona Padma tui rala.b) Mathui hontiang mo ei vuong ei chei?
Ansangna: __________________________________c)Anchunzola neinun a man asa dora raming ngai maziak ro?
Ansangna.___________________________________5. Athuoia chongkam ngai chongkam let-a maziak ro
(opposite meaning):Ankhîna:Azuor – anchokAnem –Abit –Khuolian –
6. Chongtuana maziak ro (Make sentence):Ankhîna:Khuo: Kan khuo raming Gabordi.Tuikola: ————————————————————Gari: —————————————————————Tui: ————————————————————
7. Mura ril:1) Anchunzol kobita ril ro.2) Razai na mu mo zei?3) Na anchunzol una ii mo ansuongruo a man asa?
11
-
12
Abanindranath Thakur
Biru Babu,
Sâwknin chaunin awm mak che val ha!
Nisa lum le rwthântui zung mak val ha!
Râwkhâw thangri le vawmnin awm marâw.
Thingkung rawkung a mwchang ngwi kwn rwkâ marâw.
Lekhâ ngwi kwn rimil nw mu ta mâw?
Rângkwchak ruphai rawknin nw mu ta mâw?
Ulun le mi rang nw mu ta!
Ârrutui nw sat a?
Baitêp, kek ngwi a awm ta!
Nêksâk ngwi thazek kân nw mawlawn ta?
Riat ro:
1. Vawmnin- A hang
2. Maraw- Noro
3. Mwchang- thingbak
4. Baitep- Mithai
5. Mawlawn- vol
Bung-2
BIRU BABU
-
Tho ruo / Thawrang
1. A rawngnâ mun mibit râw.
(a) Râwkhâw ……......… le vawmnin ………………… marâw.
(b) Lekhâ ngwi …………………… rimil nw …………….. mâw?
(c) Nêksâk ngwi ……………….. kân nw mawlawn ta?
2. Chawngtâwn sum râw.
Ârrutui, Lekhâ, Baitêp, Nisâ.
3. A thâwi kwn rwthangnâ ngwi ur pe râw.
(a) Biru Babu rang imâw thaw rang a mwrep?
……………………………………………………………………..……..
(b) Biru Babu i imâw say at?
………………………………………………………………….………….
(c) Atak rang imâw rawk rangtâ a ti?
……………………………………………………………………………
13
-
14
- Sukumar Roy
Theihai a min nipuitha Rumuira a min khuasal tha,
Lung-Id sel meilai-a ei hal nung a min.
Nisa le rua adier a rawng, lung in a sa soi,
A min, a thum a thau lochi dawi sarang.
Lekha sui tei sui tei ei kut a kham,
Kum tamin a lu a chuak,
A pa - ter nau paka a chong a tam.
Mi ngei an ti lu-ui a min maw min?
Giansa ngei lekha an thei.
A kuar a awm, sa khuai a awm, a ut a hat mai,
A chonga ta chang mak, chuansin rang a nang.
Inpi in sunga beltak le bu-an a er,
Suzura amit ana, naupang insunga a chap.
A sawl ta rui a rin a ta i awm hama,
Kiang-nika a kut a na, a hui hanchu napek khai mak.
Riat ro:1. Nipuitha- February-march2. Khuasaltha- May-June3. Rumuira- boroi4. Lu ui- Lamphuang5. Giansa- Mihian / Mivar
Bung-3
AMIN AMUN
-
Tho ruo / Thawrang
1. A kok ata chong zen raw:
Entirna:
Among + na = Amongna
Het + ring = Hetring
Ar’+ =
Asui + =
Anu + =
Mit + =
2. Apore ata achong zenin chongei tukti raw:
(a) Giansa / Mihian ngei lekha ________________________.
(b) A kuar a awm, sakhuai a awm, a awm_____________,
(c) Theihai a min______ boroi a min khuasal tha,
(d) Kiang-nik a kut ______a hui hanchu na pek khai mak.
(e) Sui tei sui tei ei kut a kham, __________alu a chuak,
15
-
3. Chong tuktir ngin rang sam raw:Entirna: (a). Akuar le sakhuai zawngin maw a awm?Samna: A kuar a awm, a kua a awm, a awm a hatmai
(b).Inpi a sung ata I le maw bu-an a er?Samna: (c). Suzura amit ana kale atu maw achap?
Samna: (d). A kut zawngin maw a kham?Samna: (e). Lung-id zawngin maw a min?Samna:
4. A nuaia rathangna ngei sam raw?Entirna:
(a). Nipui tha ha theira I min na ar’ming I maw?Samna: Theihai. (b). Mei ei hal nung I maw a min?Samna: (c). Khuasal tha I maw a min?Samna:(d).Lekha ei sui nung I maw a kham?Samna:
MURLE CHINGRANG1. A mongna LA ching raw.2. Nipuitha im –im theira a min?
A awm, Alian- himakaden anung khat nika ching raw.
16
-
RAM HOIJugindra Nath Thakur
Ram hoi in khat a om,
En ro a hoi pei.
Zantieng anzei nisa alum,
Suntieng thartha asuok,
Chungvana ramuol adum jun,
Thingbuo ruobuo a em jun.
Tangkhuoa anleng muk ngasen le katla,
Tuidunga anlenga muleng.
Uri chon banna sumpek le rija,
Naitui Chungvana anleng.
Rakuoia naitui anthil,
Nga ngai rakuoi anpei.
phei kungle ulpup asur,
Chonban le kal chem achoi.
Tanglaia rakuong anlan,
Tanglai gari tuidunga anloi.
Ram hoia, raisan chong,
Hotuk mo chongsan nei ril rang.
Singmit mengta chin khuo mumak me,
Na hip rapta anthieng vat.
RIAT RO:
1.Thartha- tha / thavar
2. A em – a ring
3. Kantla- kandala
4. Muleng- rumu
5. Naitui- Naupang/
Naite
6. Anthil- anrathil
7. Fei- Phei / ke
8. Ulpup- Sati/niliap
9. A sur- a man
10. Chon ban- Kut
11. Rakuong- Lawng
12. Raisan – Pham /
zaipar
13. Hotuk mo- Zaka mo
17
Bung-4
-
CHONG, MAN RE RO:
Jap ———— Alum re rei , Tanga ———— muola ,
hipta ———— na hipta , man khu
1. A TO TONGNA MAZIEK RO (fill up the blanks):
a). Zantieng anzei __________ alum,
Suna anzei ___________ asuok.
b). Chung vanna ________ adum jun,
Thingbuo, ruobuo ______________
c). Uri chonbanna _______________,
naitui chunga ________________.
2. ALET IN THO RO (opposite meaning) :
Ankhina:-
1. Ra-ang / avar-- azing. 2. In thieng---
3. Tang------ 4. Hip ---
3. CHONG, MAN TUOK RO (make sentence):
Ankhina :- Tanga — akei tanga a awm.
1. A lum jap _________________________
2.Rakuoi _________________________
3.Thartha _________________________
4. Tanglai gari ______________________
18
-
Hong ro hong ro tha mama na manton tan se roTha machala thana han na manton tan se roNga thata ngalu na pe katiSang kasuk le savai na pe katiSarat ahang ranutui na pe katiRanutui buongna khuri na pe katiTha machala, Tha na manton tan se ro.
19
4. HIVA HIANNA CHONGAI NANGMAN RIL RO.
Ankhina:
a). Raisan khuoa janna ingin mo a awm ?
Ansangna:- Zan tieng anjei nisa ra ang alum.
b). Raisan khuoa rakuong ngai han mo ei inlan ?
Ansangna :-
c ). Thing buo, ruo buo hava han mo ei dum jun ?
Ansangna :-
d). Raisan khuoa chung van e ngin mo ei om ?
Ansangna :-
e). Hava khuoa suna e ngin maw ei om ?
Ansangna:-
5. EI KHUO VALLA I NGIN MO EI OM RANG MAZIEK RO:
Ankhina :
a). Chungvan a rong (chicha/ colour) e ngin mo ei om ?
Ansangna :- chung van a rong chu apol .
b). Adik tak in thing buo, ruo buo rong e ngin mo ei om ?
Ansangna :-
c). Seng mit amengta ing mo eimu ?
Ansangna :-
-
LICHU MURUK - Kazi Nazrul islam
Babu ngwi tâlpu pukiri kwn
Habu ngwi ui ngâi thwi kwn
Wngna um nung atak,
Khanung tawtka ding râw kw ti!
Pukiri kâwla chang mak mâw
Lichukung khatka chang mak mâw
Chwna kwn chwu kân sênin
Sekhrâ lun tak chawinin
Sênin thingkung alui kale
Thing mwchang tâwmtê a man tâk.
Âw kw pâ rehernin a kuk ta
Ka chul ta rang taknin.
A pumâ chunga nwng chul yat ti,
Atak a awm thing rwbula,
Parawl lûk thamak che
Atikâsâ vwinik vwimilika!
Kut a mwthâk dêng le rwchûm,
Lûk a rwchûm khawm,
Âw kw pâ kw nu tinin,
 lût Bus ngwi in kwn.
A dang sê khâi ket? Samâi kwtâwn ta,
Muru rangtâ a dang sê khâinoning.
Riat Ro:
1. Alui- A kal2. Ngai thwi- Sa thei3. Chwu- Zam Zam4. Chekhra- Koite5. Mwchang- A bak6. Rehernin- Mahe r7. Kwk- Kiak8. Thamak- Samak9. Samai ka tawn –Khomak kan sam10. MuruK- AnruK /inruK
Bung-5
20
-
Thawlawm / Tho ruo
1. Chawngtâwn rwkipnin sui râw:-
(a) Ui ngâi thwi atu ta maw?
Ansangna………………………………...
(b) Pukiri dema î kung mâw â awm?
Ansangna…………………………………
(c) Atu chunga mâw chul rang a ti?
Ansangna…………………………………
(d) Thing mwchang a khanin mâw â awm?
Ansangna……………………………….
2. A nâwiatâ chawng ngwi â dik le rwzawm râw:
a) Pukiri atu tâ mâw Bus ngwi ina
b) Atu mâw wngna um A puma
c) Thing mwchang a khanin mâw a kuk Babu ngwi tâ
d) Kw pâ kw nu tinin a kwn mâw â lut Rehernin
3. Chawngtâwn sum râw:
Reher, Thingkung, Rumnin, Samâi.
21
-
Chongdi Charan Das a chang ta
A pore a pore a nui,
A nui a nui kale vatok ar’let a,
Zawngina maw ar’mangta!
Biswa Mahan bual a chang ta
Chiak chung lam ase.
Ase ase kale chiak ar’let a,
Zawngina maw ar’mangta!
Nanda Gopal kuar a chang ta
Tuili lut a ta nga a man
A man ma maeng nga ar’let a,
Zawngina maw ar’mang ta!
Bande Ali Khan a chang ta
Thing chang a khiak.
A khiak a khiak kale thing ar’let a,
Zawngina maw ar’mang ta!
Ananda Sankar Roy
Bung-6
22
Riat Ro:
1. Mitphil- mitpialdoi 5. Kale- Suale2. Anui- An ni3. Ar’let a- anlet4. Zawnginmaw- Hontinmo
MIT PHIL
-
K
Khok
ti.
23
Thawrang / Tho ruo
1. Pore ngin rang chong dik arawng na sui raw:
(a). Apore pore kale______________________
(b). Ase ase kale_________________________
(c). Tuili lut a_______________________ aman
(d). Zawngina maw______________________ta!
(e). A nui a nui kale_____________________ ta.
2. Chonglet sui raw (Opposite Meaning):
Entirna:- A siat – a siam A nui –
A man - A lut –
3. A nuaia rathang na ngei vei kin sam raw:
Entirna: (a). A nui a nui kale imo ar’let a?
Samna : Vatok ar’let a.
(b). Tui li lut a ta imo a man?
Samna:
(c). Ase ase kale imo ar’let a?
Samna:
(d). A khiak akhiak kale imo ar’let a?
Samna:
(e). A pore apore kale imo ar’le a thaw?
Samna:
-
24
4. Chongtuk tir ngin rang sam raw:Entirna:(a). Chandi Charan Das imo a thaw?Samna : Chandi Charan Das a pore a pore kale a nui.(b). Nanda Gopal tuili lut ata imo aman?Samna:(c). Biswa Mahan a se a se kale imo ar’let a?Samna:(d). Bande Ali Khan imo a thaw?Samna:(e). Tuili lut ata nga aman kale imo ar’let a?Samna:
5. Chong siam raw (Make sentence):Entirna: Nga – Nga tui sunga an awm.Chiak –Vatok –Thingkung –A nui –
MURLE CHINGRANG
1. LA ching raw.
Nuiza I tina maw – Nan Pu / Nan Pi ngei kiana ta ani rathang
-
RIAT RO:
1. Nanina- rwrwtnna/ rwhawina 7.Sova-choma
2. Pet- awi 8. Ra-ang - A var
3. Tokmol- raidang/ raimol 9. Nok ten- mak nung
4. Nuk beta- nunga 10. Taksita- ningsw nin
5. Sarat tang- sarat chal 11. Chuklui - chukmung
6. Innuia - munui nin /mani 12. Ei Pai - a kau
Bung-7
NA NINA
-Sukanta Bhattacherjee
25
Sova bunga ShamraiA kola ei mantak ei petHador peia arât,Nikhat chu sûnaGopu rang ei pai‘Atûn ra-ang hong ko ro’.Hador peia ântakRa-ang a man noktenTokmol mo kan sâk rang?Nûkbeta na thuon tenTaksita ei ti, ‘dhura,Sarât tang ngai’.Achapa kei ril Sripode,Na san ro hiva lunghang ataKeini chu chuk luiInnuia Shamdan ei tiChemsei hong choi taDuborina Rama ngai ta.
-
1. Athuoia anpolnuk/ arpolnuk ngai sinsak tan chongkam sinro:Ankhina/Rekhenna:
1. LOKAA ---------------AKOLA 2. KTSUT----------------- 3. HVIA--------------------
2. Athuoia ngai chongkamlet maziak ro (opposite meaning):
Ankhîna /rekhenna :- Thothei – Thotheilui.
Akola – Sûn – Achap –
3. Chongtuana masang ro:Ankhîna:a) Akola ei mutak anpet len ha tu mo ?Ansangna : Akola ei mutak anpet len ha Shamrai.
b) Gopu rang imo hong choi ro ei ti?Ansangna : _______________________________________
c) Nuka Shamdan imo hong choi ro ei ti?Ansangna : _______________________________________
d)Shamda ei masang sika taksita/ ningswna imo ei ti?Ansangna :_______________________________________
e)Tu rang mo chemsei hong choi ro ei ti?Ansangna : _______________________________________
26
-
27
4. A bu ata arok tan ei tong nana chongkam adik mansut ro:a) Sova bunga _____________
Akola ei mantak __________ Hador peia ______________,
a) Nûkbeta ________________ Taksita ei ti, ‘____________, Sarât tang _____________’.
5. Athuoia chong adik ngai ( ), dikloi ngai ( X ) mansut ro:Ankhina:
a) Shamrai -in a kola ei mantak ei apet----
b) Shamrai ha arât sabak ni mak –
b) Shamrai achong athuon chang ngal om mak –
c) Chemsei rathûlin ra-ang a man ten Shamda a raisân –
d) Shamda han Gopu rang ra-ang alâk rangin ei betok –
-
Bung-8
28
Tripura rama atam takin, khuo sunga ei leng. Anni
ngaiin sinkam an tho. Kam a raw ngai raming chu sinmi an ti
zai. sinmi ngai ha sunle zan kam an raw . An ni ngai sunle zan
kam raw, an i tong sikin chimu rawmai ei vang . Bu, pat, gawm,
dailo, hanchu are renga annasel ngai anman vanga eini ngai ei
i man. Tripura rama martei, lamphuong, sometrai , mot, hava
ngai hinna azir ual . Hava ngai sinmi ngai an i tho sikin ei e man.
khuote ngai han anuk nam dang anla om. Anni ngai
tuipui, tui luong, nala, ziri, pukiri ngai ata nga an man. Hava ngai
ata nga anzuora an indawng anchelei. Anni ngai ha nga man
ngai anti zai. Tripura ramsunga Rudrasagar le Dumbur ziri puia
han loko inrual ( sambai pratha ) in nga an machie.
khuote ngai asunga thir suk, bel buok, puon khong,
thing thiem tho, mula ngai khom an om. Hanti kata puon khong
ngai anzei puon khong thang an tho. Thir suk ngai anzei chem,
rei, chemlu, langkon chemte ngai thirle ansin. Belbuok
ngai anzei tuikola, rengtok, phil le indaina neinun ngai ansin.
Thing thiem thaw, ngai anjei inkhar, pokveng, khemphalai,
insungna, lekha bangna ngai thing takle an i sin.
EI CHAMPUI NGAI
-
29
hiva mula inlo le sinmi ngai kam an e ro sikin eini ngai ei i dam.
Anni ngai ha ei mal / ei lom ke anni. Anni ngai rang inlien rang
le inpak rangchu eini eikam ani. An om lam le ansak lam ei
mangil inchu ,eini ngai ha mariem ati’n inbe thei naw mini.
[ Na malunga dar ro, khuo le samaj roi sang rang i chu
athaw rangin ei nang. khuo le samaj kam araw ngai chu ei
reng in indon le inlien rang anang. Ei rangin man don loi in khuo
le loko dam na rangin aman don rang anang ] .
anni ngai apei rak in anuk ei khuoa atong mula inlo mariem anla
om. Hantikata anni ngai ha riksa, gari avei a an om. Hantikata
khuo sungata anuk anuk mariem ngai ha lampui asin, in asin
mula inlo in an om. Senkhat khopuia kol karkhana han mula an
chang .
Riat Ro:
1. Lamphuong- La ui2. Man- sur3. Champui- Mal/ lom4. Roi- rui5. Mariem- Miring/ mania
-
1. Athuoia inziek / insui ngai alet asuk in a om , masiet
inna nangma chongin maziek ro .
2. chong ata chong akar-a atongna han ha man bit ro
(Fill up the blanks):
a. Sinmi ngai ha sun zan __________________ an tong.
b. Dumbur jiri han _________________ nga anma chi.
c. Anni ngai ata puon kong ngai ha ________ an man tik .
3. Alet in tho ro (Oppoite meaning):
Ankhina :- 1. Atam — atom
2. Ni-
3. Atam ral-
4. Atong ral-
5. Ei nang-
6. Lom / Champui-
30
H U I O N K na pawn rawn in chu I N K H U O
T U N G D I na pawn rawn in chu
A E M I R T na pawn rawn in chu
Tho ruo
-
31
4. ATHUOIA CHONG TUOM HA CHONG TAK IN SIN RO :
Ankhina : - lampui tikhur — atun lai tak tripura rama lam
pui tikhur reng chu asa .
aling ngai ————————————————
jiri dung —--————————————————
neinun sampar ———————————————
mula inlaw ———-———————————-——
inlaw ————————————————————
asiet aporon ngai ——————————————--
mal / lom, cham pui san ruol —————————
5. CHONG PU NGAI DIK RO .
Ankhina:-
a). Tripura rama hava tang han mo atam uala ei e om ?
Ansangna:- Tripura rama atam uala ei e om na chu
. khuote ngai han.
b). Thir le neinun asin ngai tu ngai mo?
Ansangna:-
c). Tripura rama ing i i mo thei mara atam rallin in zir ?
Ansangna :-
-
d). Tripura rama hava han maw lakaw inruolna ( samabai
pratha) ngai in nga an ma chie ?
Ansangna :-
e). Bel buok ngaiin e e mo an e buok ?
Ansangna :-
f). Thing thiem athaw ngai ing e e mo an e sin / siem ?
Ansangna :-
6. VEI KHAT IN DIK ROI :-
Ankhina; -
a). Kam a ro ngai rang ing mo ei ti jai ?
Ansangna :- sin mi
b). Ei ni ngai rang puon sil dier kei aman tik ngai ha tu mo ?
Ansangna :-
c). Thingle nei nun asin / asiem ngai rang ha ing mo ei ti ?
Ansangna :-
d). Mula inlaw ngai le sinmi ngai ei ni ngaile ing mo ei ni ?
Ansangna :-
e). Nga aman na, ajuor ngai rang ing mo eiti jai ?
Ansangna :-
32
-
Upendra Kishore Roy choudhury
In nungkhira mantâukung â awm. Hâ mantâu nâwmmwkhâwrnin vachektê rubu a swm. A rubu sunga a tê uthumka âtâwmtê ngwi wng awm. Lûk wngna lâ tâwmt ya, wngnin â zâwngla thwi mangwi, wng mit khawm la kek mak. chirik ! chirik! tininwng mwrâm sin.
Ina mêng luk a sw. Hâ mêngnu chu vachek tê tê ngwi rangwngna sa ket tinin reng ai rwvak. Nika chu mantâukung nâwiahawngnin ati, “Imâw nw thâw hwi vachektê?” Vachektê a lukhumnin thingmwchanga kawpnin, “Nwng kw lâu Mwlalnu” a tiya. Hanâkwn, mêngnu chu hurnin a kîr ta. Mêngnu chu ani â sêsin. Vachektê khawm atak rang ani a hai lâu, ‘Mwlalnu’ tinin.Mêngnu chu zâipâr taknin â kîr sin..
Atunte vachektê nâu ngwi wngna lun ta, wng rwthâ a nwita. Hangwi mîsîmnin awm khâi mangwi. Hamâ munin wng nuvachektê wngni rang, “Kw nâu ngwi, zawng thwi ta nwng mâw?”Khanungte en ro ta, chw tâl mwchanga nwng kawp thwi mawthwi mak cho?”
Bung-9
33
A tê ngwi twk ngan zâwngnin wng sê ta tâl mwchangawng va kawp ta. Hamâ munin vachektê munui le lâm bwlampâ,thamaknu atunte hawng ta tiya! Tawt kân nung mêngnu a sênin,“Imâw nw thâw tâk vachektê” tinin a ti. Hanakwn vachektê a phwimienin awmlun a mi-en a. ‘Rawt râw meng sw ’ tinin phwrzâwngnin a rawt ta.
VACHEKTE LE MENGNU RETEP
-
NA NINGA THO RO
1. Athuaia anrîn le anziak ngai nuk manzi ro.
A
E
I
O
U
P
R
M
A E I O U P R M
Aloma, Anlopa, Hun, Ranak, Anthui, Anvol.
2. Sleta nokten class insunga board-a angkhat angkhata horop maziak ro:
3. Athuaia chongkam ngai a en a ena/ anngai anngaia maziak ro:
34
Thâwlâwm/ Tho ruo:1. Chawng bâunik-thumka le ur râw:
(a) Vachektê atê hazik khatka mâw?
(b) Vachektê î kunga mâw rubu a sum?
(c) ‘Nwng kw lau Mwlalnu…….Mwlalnu atu mâw?
(d) ‘Rawt râw mêngzel ……. Hi chawng atu mâw a ti?
(e) Vachektê nâu ngwi wngnâ lun mâw wngnâ tâwm?
2. Chawngtâwn rwkipnin ur pe râw:
(a) Vachektê nâu ngwi hakwn mâw wng vâ kawp?
(b) Mêngnu zâipârnin itâ mâw â kîr?
(c) Vachektê hakhanin mâw rubu a sum?
(d) Mengnu hakhanintâ mâw ina â kîr?
RIAT RO: - 1. Vachekte- Valamkhawrte 10. Hwrnin- Raisan/2. Mwram- maram pham 11. Lwn- lian3. Mwchang- a bak 12. Thamak- Samak4. Tawt ka nung – Ha va suale/ hama zoua5. Bankale – bai khat 13. Rwtha- Martha/ mantha6. Retep- Rachi / rui/ sim7. Nungkhira- Nuktiang 14. Mwkhawrnin – ei a sun8. Zawng- A zuong/ A vuong 15. Rwvak – mandon9. Luk a sw- in rek lok/ an rek sabak
Mengswtê a hâ mw-winin pernin thingtak luinin vachekte rangkhawm man thwi khâi mak, a tê ngwi rang khawm sa thwikhâi mak.
Mantâu riling reng mwrut kwkuinin ina a kir ta.
-
35
Banful
(Marsal Saheb office asung. Saheb tebil chunga a sung renga sin
a thaw. Hama lai in Bidyasagar a hong lut ta . A phei tiang sendel
, a tak tiang puansil. Saheb hama rang chubai a lo un)
Marsal – Chubai, hong raw missing mivar apu.
Bidyasagar – Chubai. Nakian khatka nang tirang ki nuam.
Marsal – I maw ti raw?
Bidyasagar – In sung serang ki nuam. Ka upa ratua, ka nu lekha kei a
hong dep.
Marsal – In sung serang! A zak nika maw?
Bidyasagar – Ni thumka chang a ti.
Marsal – A nungte, a tun la chang mak. College zawngin maw sin
thaw chang a ti. (Bidyasagar siring a ti).
Bidyasagar - (Totka a chang kale) hankhom serang kei nang a ti. Ratua
changlo khawm kapa kanu ngei kiana chong a awm.
Bung-10
NU CHONG DON
-
36
Marsal – (ar’vak) A tun ten kin maw an chongle sin nala thaw a?
Bidyasagar – Phet chang mak. Hankhom hima sinthaw rang mak mana
ani rathang bak rang kei a nang.
Marsal – Imo nang I nang? Chong dep a ta ngan chong nang an hong
dep thei.
Bidyasagar – Keima hima rinin bo insung serang ki ti chang mak. Ka
upa ratua, hama rinin insung serang kiti.
Marsal – Paka ka lung a na, a tun insung se phal chang mak. Hina
sinthaw rang paka rasiat a ti. (pena tong tong dar ar’hau ta, Bidyasagar)
Bidyasagar- Class a dar ar’hau ta, a nungte ki ding ta.
Marsal – Aw, paka ka lung a nata pandit. (Bidyasagar a seta. Marsal
saheb office a sinthaw rang a nang ta Bidyasagar lau alut rek.)
Bidyasagar – paka karbek , serang kei nang a ti, a ti.
Marsal – Nang kadep mak khom se niti maw?
Bidyasagar – Aw, chakiri pai ki ti.
Marsal – Paka a tak, hamarinin in sung nang ka dep. (Anui) college a
sinthaw nekin ratua nang anang pek lek maw?
Bidyasagar – Kei an ir’cha reng chang mak, kanu kei ar’cha, hama
rinin ngan tak. A nau a nu chong a don \mak nung, hama Miriam
salo.( A seta)
Bidyasagar – Aw, paka reng a nang. Ani rathang lota viat reng sinthaw
thei ming.
Marsal – Paka reng maw a nang?
-
37
Riat ruo:
1.Chu+bai= Chubai 2. Chang + thei nini= Changthei nini
3. Ra+thang=Rathang 4. Ra+vak=Ravak
5. Ar+pai=Arpai 6. Da+r=Dar
7. Mising+mivar= mising mivar 8. Ra+cha= Racha
THO RUO :
1. Akok nuai ar’khel ngin saek achang. Achong ra ang bakin sui raw:
Entirna:Lekhadep,Rawtrang, Chongthuk, Awmhei, Rangtakin, Chongsa.
2. Anuai a chong enin chongtuan sui ro ( Make sentence):
Entirna: Ko – Kan ina Kali puja rinin phet nangni kan ko.
1. Changthei nini – 2.Lin lin –
3. Rasan – 4.Chubai –
Lin lin
Rason
Chongdep
Rathangna
Chong
Ahei
-
3. Vei kin sam raw:
Entirna:.
a).”Chubai, hong raw mising mivar”– hina mising mivar atu maw?
Samna: Bidyasagar.
b). Bidyasagar atu kiana maw insung serang ava zawng?
Samna:
c). ‘Kei anko a lian chang mak’ Ka nu kei ar’cha, hima ngan tak alian –
atu maw ati mi?
Samna:
4. Tukbalkin sam raw:
Entirna:
(a). Marsal saheb irang maw in sunga dep rang nuam mak?
Samna: A sinthaw rasiat ati iti rinin Marsal insung a dep nuam mak.
(b). Kei an ir’cha reng chang mak, Kanu kei ar’cha, hamarinin ngantak
– irang a nu ir’cha maw?
Samna:
(c). Bidyasagar zawna maw alut?
Samna:
(d). Bidyasagar irang a cha kiri pairang iti maw?
Samna:
38
-
39
5. Chonglet suiraw (Opposite Meaning):
1. Changtheinini – Changthei ati 2. Alut –
3. Ar’siat – 4. Salung ana –
6. Apore ata chong zenin rang arawng na bit tiraw:
(a)Nakiana khatka______________________ kinuam.
(b) Atun ten kin ___________________________thaw a.
(c)An nau an nu ______________ hama__________
(d)Ka upa ______________ , hamarinin__________ kiti.
7.Chong thuk ata chong hei zaengin maw chang ati en raw:
Chongthuk Chong hei
Chang ati Ani
Ani ngei Ase
Thaw ati Chang at
Serang Thaw at
MURLE CHING RANG
1. Bidyasagara a nu chongdon hanchu adang khom nan rwt nung nan
murle ching ro.
2. Banful asuimi ar’ming lemlawm, Ar’mingtak nan pu /nan pi ngei
kiana ta ani rathang ro:
3. Pu /Pi ruan ani zawng ngin rang ‘Nu chongdon ratep suirang zai
thaw ro’.
-
Bisonath chu a lâpa ata bus âhong a mule antoma, ‘Kapu, Kapu,bus’ a
tina.
“Nan sin kiar mo u zei?” Dijenbabu’n a ti. Biso, Dipandita, Bil le
adang ngai an hong tân kiar.
Pol annina ânchu nâipang khatin Doipanbabu tiang anhoia, ‘Keini hovan
mo kan se rang?’ a tina. Doipanbabun, ‘Dojonogora se hi imo na ti u?’
a tina. Sova so Osini mama khuo. Aphaman ata sasâi, dailo, me, alu
ngai anchoka ansiak sua zei.
Bus-a a chuang suana Dijenbabu’n Darkababu rang hong zat khat mo
chongmaruk a ril. Hanke Darkababu chu annui chunga, ‘Mohonpura
se sa noni mo? a tina. Mohonpur! Mi mit dora chek rak zei. Sova son
Bisas ngai theihâi rahuon alianpa om.
Mohaseta chu raisana ankheka, ‘Altui kan sak rang’ a tina. Hava han
anrêngin annui su-sup u. Mohaseta chu umora artui hi altui a ti chachak.
Darkababu’n, ‘Apang tiang nan kut masuak no ro’ tina anreng rang a
ril. Bus chu anchar sabaka a tan. Lechu, theihai, lâmphuong kung atam
sabak. Muol ngai um ânsâng ânnuoi zit.
40
Bung-11
RAMBUNEK
-
Poila Omba’n la tho bak. Hava sua anrêngin an hong thopui. Gari’n
Lembusora khel sua zei. Hava zoi le Kamalghat. Anrêngin la an tho.
Dijenbabu’n ‘So le so Mohonpura ana- in’ a tina.
An rahû suok riem zei a. Kan hong tung zei, kan hong tung zei. Bus
chu Bisas ngai theihâi rahuona ava lût diai len. Anrengin achum.
Dijenbabun sintho rang ngai a sem len a. Omba le Biso chu bu-an atho
rang a se u. Doipanbabu’n an sintho ngai ha enpui inti. Bisonath, Omboi
le Bil ngai chu nâpor leh thing alâk rang an se. Bu, Dailo, Me,
manta’nziei le theithur â suong u. Sati le Dijenbabu ngaiin bu-an an
sem. An me suong chu atui lok ke. Anhâng chu ânhâng dên. Theithur
atam siai. Bu nêk zoia a kîrna zora ret. In tianga kir ha asot siai.
Riat ro:-
1) Rambunek – Picnic 2) An tom - a per 3) sin - rawthawk
4)kiar - pheng 5) Hovan mo- Jwna mo/ Hakatwng mo
6)Raisan – Zaipar/ phamna 7) Umora – Pat 8) Apang- Apen
9)Lamphuong- La ui 10)Ansang- annuai- arsang-arnium
11) La atho- La a sak 12) Suong- Er 13)Napor- Nombu
14) Ana-in- Hospital 15)Rahu- Rwhau
16) Manta’nziei- Mantou zeu 17) Zoi – Zui / Zou
41
-
VOWELS
a e i o u
CONSONANTS
b c d f g h j k l m n p
r s t v w z
42
1. Athuaia chongramal ngai le chongkam sin ro (Make Sentence):
Ankhina:
Enpui – Anilbabu’n bu-an atho ngai enpui inti.
1. Chongmaruk – ——————————————————
2. Chekrak – ————————————————————
3. Rahu – —————————————————————
4. Atui – —————————————————————
5. Asot – —————————————————————
2. Adik tak athang tanla mun atong ngai mandit ro (Choose the
correct answer):
a) Rambunêk rangin - (Dojonogor/Mohonpur/Kamalghat ) an se.
b) Kan rêngin —— (achei/ândâi/rambunêk/bunêk) rangin kan se.
c) — (Dipandita/Suchrita/Mohaseta/Sati) ha artui rang altui a tî chachak.
d) Omba le —— (Biso/Bil/Omboi/Sati) bu-an tho rang an se.
3. Chongkhatin masang ro (Answer in one word):
a) Tu mo alâpa ata bus ahong amuna ântom ha?
b) Tu mo la tho mânsa ha?
c) Mohonpura theihâi rahuon ha tu ngai ta mo?
d) Osini mama khuo hovan mo?
e) Tu mo an sintho rang ngai a sem ha?
-
4. Chongkam atunga masang ro:
a) Tu ngai mo bu-an asem ha?
b) Bu-an tho tiang tu mo a enpui?
c) Hova muna se rang mo an mit ngai ei chekrak ha?
d) Hong zât ruia mo Darkababu’n anrêng u ro ei ti ha?
e) Mohonpur sena rangin hovava mun mo a om?
f) Rambunêkna rangin hong za-zât an mo ânsuong ha?
5. Aletin maziak ro (Opposite Meaning):
Ankhina:
Ala – Anai
Anphut –
Alian –
Ansâng –
Asot –
43
-
Kum rwzâka mân lâitâ Maratha khaw retep. Atuna hâ khawriming chu Maharastra â chang. Khawlun zâw nilâi kwn Sikulkhatka kwn wng rwswi ya. Insung kwn upatê ngwi lekhâ wngrwswi. Pêna ni lûk â lum. Insunga lekha pawrê upatê ngwimawrawng â hûl. Inkila kwntâ tuibêl tui upatê luka ti lo te nâupangdang ngwi pat pat wng va nêk sin. Ilâwm mâw? A tak t etui râlmak mâw? Atak khawm tui â râl. Tui tâsik a tak khawm a dang âhûl. Imâw-witinung a khanin mâw tui ne yat? Atak te Marathakwntâ Mahar ngwi swnâu to, midang ngwi le rwtâwn thwi makzât tâwm swnnâu â chang, Atak ha a khanin mâw mi ngwi le tuimunka ne thwi yat?
Asik chu, hâ zâw lâi Maratha ngwi Hindu mwrâwinâ dânsunga zât rwrîthîknâ luk â lwm. Zât rwrâwinâ dân kân khawmMahar ngwi chu rwtâwn mangwi.
Wngni rang kwu wngna tâwn thwi chang mak ti tenka dânkhit wng chang. Hindu ulun ngwi wngni rang phengtâ nunga lenâwiya wng nwng swk, hâ upatê ha hâ zâw lâitâ nâupang âchang. Mi le munka Sikul kwntâ tuibêl tui î ngamnâ le mâw neyat? Hamâtâsik atak siring changnin â awm.
Bung-12
44
BABASAHEB AMBEDKAR
-
45
Zât rwpai tinin a rwswimi ngwi khawm luka ten tâwn sinmangwi. Â la wk kwn awmnin a lekhabu wng en pêk sin. Upatêvânsu chu nika ten a rwswimi ngwi i ngan lekhâ tung rwthangsin mangwi.Upatê chu hâwi rang nâwmnin khawm a rwswimingwi rang rwthang rangtâ dân nwi mak. Hikhantânin ani ni zâttâsik tâwrnin â awm. Mwdannâ a awm tenka atak khawm azâlsawngnâ â lun. A rwvak sin lekhâ thwinin nika te milun hahawng chang ket tinin.
Nwng hâwi mâw hâ upatê atu mâw? Upatê riming chuBhimrau, Bhimrau Ramji Ambedkar mi ngwi atak rang Baba Sahebtinin wng ko sin. A hawng lun zonin atak chu ram tâ, zât le ramrwrâwinâ dân tâsik sin ai thaw ngwi chu atak rang pat hâwi thwinâa chang ta. Indian dân (constitution) kwn khawm atak ai sum âtam chem.
Riat ro :- 1) Rwzaka- razakhat 2) Retep- rui/ rachi 3) Pen- tuol / kholai 4) Mawrawng – a a dang 5) Snaw- Sanai 6) Rwtwn- Anton / inton 7) Zaw- hun / zo 8) Rwrithikna- thikna/ hingsa9) Pheng- dora 10) Siring- adai rek 11) Zat lwn- Zat lian12) Rwswimi – Min chu mi 13) Vansw - Ravan abui14) Mwdanna – man dangna 15) Rwrawina- Maruai na
Sikul hek zonin tui tâsik lam kila dingnin ângnin â awm, Atakrang munin zâtlwn kwntâ ngwi atu mwchang a tak rang rung âmu ta. Rungmunin a mûr kwn tui a bâwk tâk ya, a tui râl a chanta. A mulung swo a dam ta
-
1. A thâwia tâ chawngmu ngwi mangnin chawngtâwn rawngngwi kwn mibit râw.
 lwm,  hûl,  lum,  lun.
(a) Pêna ni lûk …………………………………...…………
(b)Tui tâsik a tak khawm a dang ………………………
(c) Maratha ngwi Hindu mwrâwinâ dân sunga zât rwrîthîknâluk ………………………….
(d) Mwdannâ a awm tenka atak khawm a zâlsawngnâ………………………………..
2. Chawng baukale ril ro.
(a) Maratha khâw atun kwn a riming imâw?
(b) Zât tâsik dân kwn atu ngwi mâw rwtâwn thwi mangwi?
(c) Indian dân sumnâ kwn atu ai sum mâw â tam chem?
(d) Upatê ngwi a kwntâ mâw tui wng nêk?
(e)Sikul i zâw kwn mâw wng rwswi?
(f) Rwswimi ngwi upatê rang i lâwm mâw tâwn mangwi?
(g) Atak ha a mulung imâw a rwvak?
3. Chawngtâwn swm/ Sin râw (Make Sentence):
Rungmu, Rwvak, Vânsu, Siring.
4. Chawnglet sui râw (Opposite meaning):
 lum, Vânsu, A pên, Ngam
46
Thawlawm/ Tho ruo
-
Phalka judisthir, Bim, Arjun parual rangaka. Chaengatiang
phalka Durjadhan, Dusason parual razaka.
Naupang ata reng ani ngei khatka lekha anrasei. Munkin ani arseimi
kiana ta seikap artuk anrasei. Ani ngei sunga ta luka rang ani ar’seimi
adi lek. Hama achangta Arjun.
Ani ar’seimi chong Arjuna a salung pekin ar’ngai hanchu irawt
ngei, ranil reng ranil mak. Ani ar’seimi Druna charya, Arjun rang a
dang ngei nekin adi lek.
Hina Durjadhan le lusawmkuak akuak parual ngei le Arjuna rang
an ning a sw. Ani ngei soi reng Arjun rang anbase sin. Zaengin thaw
ngin rang maw Arjun rang raniam tirthei rang, hima chong sun zan reng
an rabek. Ani ngei raethei mei, irang maw ani ar’seimi Arjun rang hazaka
adi. Ani ngei an awm dan samak. Ani ar’seimi Arjun rang arukata adang
dang seikap ar’sei ahei lamin. An chong ani ar’seimi a kuar a rwta.
Alung paka ana ta. Hama anreng kin reng ra-ang suakin ani arsei. Atu
rang reng aruka ta ani rasei khai mak.
Bung-13
47
ARJUNA SEIKAP DIN
-
48
Arjun aman I thei reng, mi nekin akap a thei ta. Parual razaka
ngei annel, raerang nuam mak. Ani ar’seimi sadim kin a ni aswk – Nika
hama parual razaka ngei rang ani larmu ati, zawngin maw Arjun mi
ngei nekin a thei.
Nika ani ar’seimi Drunacharya Reng nau awmka ani ahet renga
bungtanga ani adingtir. ‘A ni ati pek, ‘zawngan maw nan rasei tak, Atun
keima nang ni en kiti.
Chawma nan mawtawna thingkung chinte chunga pumka va a
awm. Hama zokale Reng nau ngei rang a ni ahet, ‘Nang ni ngei lu - lu
kin sei hongchoi ngin rang hong nai ro. Nan sei kap ha thingkung chinte
chunga va mit tawk rang nang ni nang a ti.
Amasa reng Durjadhan rang a het. Durjadhan sei a lek reng a
hong, hanchu va mit radin phat kin sei le a sai renga ading.
Ani ar’seimi a ti tak, ‘Durjadhan, va a taka imaw ni mu? Durjadhan
a ti tak , ka pu valu korok ki mu.
A chong zokale sei a kap tak. Va lu-a ava tawn ta. Amit a tawn tir
theikhai mak. Lu-lu kin phet Reng nau ngei sei an hong choi renga an
hong. An rengka kiana ta ani ar’seimi an chong rawrang a nuam. An
reng kin reng an chong sau ar ang. Atu reng vamit sei tawn tir thei mei.
A mongna ani ar’seimi Arjun rang a het. Arjun khom sei a hong choi
reng phat a hong ding.
A ni ar’seimi hama rang a titak, ‘Arjun, Va rang I maw ni mu?
‘Kiangka a mit’
‘‘Chaema thingkung le keima, rek maw keini ni mu thei?’’
-
49
Aw-ai, ka pu, vamit changlo a dang I reng mu ming? Ani ar’seimi a
salung sunga a pham. Arjun sei a kap , sei a kap kelereng vamit a va
tawn ta. Ani ar’seimi a var’to reng Arjun rang a va kuai . Hama zo kale
Reng nau ngei rang ani a het renga ani ar’seimi a ni a titak –
‘Atun ei en nung Arjuna nang ni le azawemaw nan ra ang a. Hama
vamit sei tawn rangkin kiti hama bo a tawn tir thei. Nang ni ngei a
tureng tawn tir thei mako. Imo ei ti nungte, lungrabek le khatka reng
rathoksa nei mako. An reng kin reng an lu nuai tiang an sawk, an zak
rinin.
Rae raw / Re ro:
Arjuna seikap din chu Mahabharat a ratep achang. Maharshi Basu
dep awm dan Mahabharat a sui. Bangala kashiram das khatka paka a
tam a sui. Nan lian kale ham ha lekhabu la pore nan ti. Judisthir , Bim,
Arjun,Nakul le Sahadep hima parual rangaka ngei rang pandap a ni an
ti. Hanchu, Durjadhan Dusason parual razaka ngei rang kuru a ni an ti.
Pandap ngei le kuru ngei sei kap a ni ar’seimi Drunacharya
lungrabeksa lungsei le khatka rathoksa a luang nung a tak reng a hei
lamin a thaw thei. Arjun a sei kap din nang ni ngei a dang khom lamu
nan ti.
RIAT RO :1. Chaengtiang- Sontiang/ anungtiang2. Adi- Maowl / Madit3. Ranil- mangil / manil4. Anbase- mumak5. Rwt- riat6. Sw- siat
-
50
1. Veikin samraw:
Entirna:
a). Ani ar’seimi chong atu maw a salung a pek?
Samna: Arjun
b). Durjadhan, Dusason ngei azak parualka maw an chang?
Samna:
c). Judisthir ,Bim, Arjun ngei azak parual ka maw an chang?
Samna:
d). ‘Ha chong a ni ar’sei mi a kuara a rae ta’- a ni ar’seimi im I raet?
Samna:
(e). ‘Kei ma vamit chang lo a dang I reng mu ming’ – Hi chong a tu
maw a chong mi?
Samna:
2. Zen bakin rang a rawngna bit ti raw (Fill up the blanks):
a) Ani ar’seimi an rengka sunga ta luka rang paka a di, ar’mingchu_____(Durjadhan/Dusason/Arjun).
b) Ha chong ani ar’seimi_________( alunga/ akuara /alu a rae ta.c) Arjun sei a kap kale vate________(alu/amit/aphung) a tawn ta.d) An rengkin reng anzak anlu___(an dom/nuai an saek/an rasang tir)e) Durjadhan ngei________(luthumka/lu rangakka/lu razaka) parual.f) Durjadhan vate_______(akuar/anar/alu) enin sei kap.
Tho ruo / Thawrang
-
3. Anuaia chongle chongtuan sui raw:
Entirna: Athei – Arjuna paka sei kap a thei.
1. Ratuk – 2. Ranel –
3. Salung pek – 4. Zak –
4. Chong tuk sam raw:
a) Atu ngei maw soi Arjun rang an nel?
Samna: Durjadhan le lusawm kuakka lukuakka parual ngei.
b) Ani ar’seimi atu rang maw a di lek?
c) Ani ar’seimi atu rang maw amasa chem a het?
d) Arjun zaengin maw a ni ar’seimi chong ar’ngai?
e) ‘Hanchu hama a thei’ – Hama imo I thei?
f) ‘Ha chong a ni ar’seimi a kuar a rea ta’ – zae chong maw ani
ar’seimi a kuara I raet?
5. Chonglet sui raw (Opposite Meaning):
Entirna: Ani ar’seimi – Ar’sei ngei
1. Atam – 2. Chuansin –
3. Nel – 4. A awm –
5. Zan –
51
-
MURLE CHING RANG
1. Bangla a tumaw matawn chem. Mahabharat a sui?
(Nan Pu / Nan Pi ngei kiana ta a ni rathang ro)
2. Zaithaw I tina maw?
3. Atu ngei maw ‘panchapandap’?
52
-
Ârkhâwn ni nisâwk tung â sâwk. Thingmwchang kwn vângwi kawpnin wng mârâm. Khêtthâwmi a sarât ngwi rang khêttung wngna râwi. Lampui kila hitun khawm ui khatka a lâ în. Vâberkhatka ai nâwm kân zâwngnin â lêng. Mêng khatka ai în kwntâthonin a rwthik. Nâupangtê hamâ rang munin in kwntâ pêna âsâwk. A vâr ta, a nu in tâlâi a phit.
Hazika hi ei rwswi kwn awm dân thirthi a rwmu thwi.ei kil ei kap thingkung â awm, vâtin-vârêl, tuilâwng, mania phengrwchelnin to thirthi. Hi thirthi hi pheng ngan â lung; atâwkhawm,â nang chem chu thingkung chu thingkung â chang. Ngâ ngwi tuiawng awm kuvang mania ngwi khawm thirthi tuipui kwn ei awm. Hâ thirthi kwntâ mania ngwi oxygen ei lâk. Maniâ reng changmak rang nwi kipka oxygen bo chu dam thwi mangwi. Oxyzenatu mâw a pêk? Atu mâw â hâwi? Oxygen chu thingkung to a pêkya. Thingkung lun khatka hi mania lu rwzarutka rang oxygen apêk thwi.Hitun en ywi, eini rang einâ changmi ei champâ i i kwnmâw eina rawn. Thingkung kwntâ a mwrâ ei man, keu keuthingkung chu lo eina pêk. Thingkung a awm mak nung chu râwsûr nani ya. Hamâ reng chang lo thingkung hi khêt rwnêng rangkhawm a rung. Hikhan chang marswnang rawtui le pheng lâwngti yat.
53
Bung-14
THINGKUNG LE EI AWMNA THIRTHI
-
54
En ro khawmâwl maniâ hi ei hawng tam tung rwlwkhazikatâsik oxygen khawm winai nang a hawng tam ta. Imâw-eitinung, maniâ ngwi hi thingkung ngwi rang rung mu mak me.Anang rêk a nang mak rêk thingkung wi tam sin. Haro eini ngwi tiywi, nang lo katâ thingkung tan khap chang se. Haro eini thingkungling ywi. Hanung chu awm na thirthi â enhwi yat. Khanung,thingkung ei ling kân hawl chang mak ya, midam rang nang yattiya milun rang nang yat. Hamâ bwlapnin a kâwl akap milang rangtâei chunga a ngam. A thirthi a rusut nung maniâ ngwi kwnrâwkhâw eina kawp yat.
Riat ro :1.Thingmwchang- Thingbak2.Ei kawl ei kap- na kol na kiang/ ei kol ei kiang3.Mania- Miring/ Munisi4. Munin- Amuna5. Rwneng- Phil6. Pheng- aloma7. Marswnang-8.Bwlapnin- bibila
-
1. Chawng rwkip le ril râw.
a) Ârkhâwn ni a kwtung mâw â lwi?
Ansangna……………………………………………………………
b) Thingmwchang kwn i zât mâw â kawp?
Ansangna……………………………………........................................
c) Maniâ aka tuipui a mâw wi awm?
Ansangna………………………………………….......................................
d) Oxygen atu mâw a pêk?
Ansangna………………………………………….............................
e) Thirthi rwsut nung imâw chang yat?
Ansangna ……………………………………………………………
2. Chawngmuka le ril râw.
a) Khêt thâwmi akatung mâw sarât a châwi?
Ansangna………………………………………………………............
b) Atu mâw in le tâlâi aphit?
Ansangna……………………………………….................................
c) Thirthi kwn imâw â nang chem?
Ansangna…………………………....................................……………..
d) Thingkung lun khatka maniâ azik luka rang mâw oxygena pêk thwi?
Ansangna.........................................…………………………………….
55
Tho ruo / Thawlawm
CLASS-II 1-10CLASS-II 11CLASS-II 12CLASS-II 13CLASS-II 14CLASS-II 15-16CLASS-II 17CLASS-II 18-19CLASS-II 20CLASS-II 21CLASS-II 22CLASS-II 23-24CLASS-II 25CLASS-II 26 -27CLASS-II 28CLASS-II 29CLASS-II 30-32CLASS-II 33CLASS-II 34CLASS-II 35CLASS-II 36-39CLASS-II 40CLASS-II 41-43CLASS-II 44CLASS-II 45-46CLASS-II 47CLASS-II 48-52CLASS-II 53CLASS-II 54-55