ministry of education junior primary phase · pdf fileministry of education junior primary...
TRANSCRIPT
Republic of Namibia
MINISTRY OF EDUCATION
JUNIOR PRIMARY PHASE
FOR IMPLEMENTATION: 2015
RELIGIOUS AND MORAL EDUCATION SYLLABUS
GRADES 1 – 3
OSHIKWANYAMA VERSION
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2014 Religious and Moral Education Grades 1 - 3 ISBN: 978-99945-2-056-5 Printed by NIED Website: http://www.nied.edu.na Publication date: 2014
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
OSHIKALIMO
1. Etwalemo
Error! Bookmark not defined.
2. Omakanghameno
Error! Bookmark not defined.
3. Omalalakano Error! Bookmark not defined.
4. Ehovakanifohongo (mwa kwatelwa naavo ve na ounyengwi melihongo)
Error! Bookmark not defined.
5. Okukwatafana noilongwa ikwao noitavakani/noikambakani Error! Bookmark not defined.
6. Omukalo wokuhonga nokulihonga Error! Bookmark not defined.
7. Omapyokoko okexulilo londodo
Error! Bookmark not defined.
8. Oshikalimo shelihongo Error! Bookmark not defined.
9. Etaloshiivo Error! Bookmark not defined.
10.1 Oishonekwa yetaloshiivo Error! Bookmark not defined.
10.2 Omaludi/ /omaludi etaloshiivo Error! Bookmark not defined.
10.3 Omafatululo oitwa (eendodo) Error! Bookmark not defined.
10.4 Omifindalandu domoule detaloshiivo (tali) la twikilafana Error! Bookmark not defined.
10.4.1 Etaloshiivo tali twikile ina li sheywa /longekidwa Error! Bookmark not defined.
11 Omusholondodo woitya tai hangwa momufindahongo wOshikwanyama nomafatululo ayo Error! Bookmark not defined.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
1
1. Etwalemo
Omufindahongo ou otau fatulula osho sha nuninwa okulihongwa mOmalongoitavelo neenghulunghedi. Oshilongwa shOmalongoitavelo neenghulunghedi osha kwatelwa moilongwa ikwao tai hangikwa momufindalandu pashitukulwa shelihongo, oukwamhepo, eenghedi nomalihumbato mawa, noli na ekwatafano noilongwa imwe palongelomumwe patema.
Omalalakano, oilalakanenwa nomapyokoko oo a andjanekwa moilongwa oo e li oshitwa sha fimana shelihongo momufindalandu aushe. Apa tashi dulika, oshilongwa eshi osha pumbwa shi kale neetundi 2 koshivike, mwa kwatelwa eongalo laaveshe koshivike.
NIED okwa dimina omufindalandu u talululwe konima youlefimbo wonhumba. Omudo oo wa tengenekelwa okutula moilonga omufindalandu weendodo doprima yopetameko wa talululwa tau ka shikula oo 2021 2. Omakanghameno
Eitavelo olo omukalo wokuyandja elityo konghalamwenyo. Ounona ohava putudwa pamaliudo,paenghedi nomekwatafano nomifyuululwakalo domaumbo avo okudja kounona wavo, nokukuminwa epiyaano longhalamwenyo. Elalakano lOmalongoitavelo neenghedi olo okuyandja omhito kovahongwa va ude ko omaitavelohongo avo nokutambula ko eenghalonghedi, ongushu yao nokutambula ko yo eenghedi nomifyuululwakalo domaitavelo amwe oo a yooloka kuavo.
Oshilongwa eshi oshe likwatelela komidingonoko dovahongwa, konakudiwa yavo, osho yo komapulo neenghumwe davo kombinga yonghalamenyo. Omufindahongo ou owa kufa oshitukulwa sha kula melongoitavelo la kula olo la tambulwa ko unene moNamibia, hano oukriste, osho yo okapambu kanini komaitavelo makwao amwe opo li kulike eudeko lovahongwa moinima yeengheddi nomalongoitavelo. Kakele kaasho, omuhongi keshe okwa manguluka okulonga she likwatelela komudingonoko wofikola omo te lihange e li. Ounona vamwe otashi dulika u kale wa dja meitavelo lovakriste, umwe owa dja komaitavelo amwe na umwe kau shi womomalongoitavelo nande asha., Omukalolongo womuhongi inau dana nande onghandangala ile u kale tau fiminikile ovahongwa meitavelohongo laye, ndele nau kale inau ama ombinga
3. Omalalakano
Omalongoitavelo neenghedi otaa pe ovahongwa eudeko liwa okukala ve lishi vo vene osho yo okuuda ko omaunyuni omo tava kulile nghene taa ende nokulunduluka. Pamukalo ou omufindahongo wOmalongoitavelo neenghedi otau popile okuhanga efindano momalalakanofikilo aa:
Okunghonopaleka eenghedi, omalihumbato noukwamhepo womoule ngaashi; oukwashili, oukwashinakuwanifwa, oufikepamwe nefimaneko longhalamwenyo keshe.
Okunghonopaleka nokuyambula po oukwamhepo nonghalonawa yelongoitavelo lomuhongwa keshe she likolelela komaitavelo avo e lili noku lili osho yo kemanguluko leitavelo keshe.
Omalalakano omahongoitavelo neenghedi oo oku:
Okuxumifa komesho eshiivo lovahongwa kutya vo oilyo yovaneumbo novoshiwana; okunghonopaleka omakwatafano mawa pokati keumbo nofikola pakutwa ovahongwa omukomo okukonga omauyelele kovakulunhu nokovakalimo vomomidingonoko davo.
Okuxumifa komesho eshiivo lovahongwa moinima yopamaitavelo , yopamfyuululwakalo davo dopaiwana nghee hadi fimanekwa, unene : oiningwanima ya fimana monghalamwenyo ngaashil: edalo, epitotanda, ehombolo nefyo.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
2
Okuyambula po eudeko lomuhongwa lopamaitavelo, okushiiva oinima oyo tai kumwifa, ehalo lokufimaneka oovakwao vamwe, okutwa omukumo omalihumbato omondjila, okuamena nokukaleka po oushitwe.
Okuxumifa komesho omaliudo ovahongwa,omalihumbato avo mekwatafano navakwao nomadiladilo avo paku va pa oinyangadalwa yokweeta po sha, nokuxumifa komesho okudiladila moule nowino wokukandula po omikundu okupitila moipewalonga yopaungudu.
Okuxumifa komesho eudeko lovahongwa mokushiiva oufemba wavo vene, mwa kwatelwa oufemba wokutya heeno il ahowe, okushiiva oinakuwanifwa yavo momaumbo, mofikola nomomidingonoko davo.
Okutungila ovahongwa omukangha wa kola wokushiiva nokuuda ko omaitavelo avo vene noovakwao.
4. Ehovakanifohongo (mwa kwatelwa naavo ve na omaupyakadi melihongo)
Ehovakanifohongo olo oufemba womuhongwa keshe nohali yambula po ekufombinga mehongo, ile okumona omhito meeprogalama dihapu dehongo da adjakana nomomayakulo oo haa yandjiwa mehongo lomeefikola daavo vehe na omaupyakadi. Ola tungilwa komilandu dokuyambidida nokutambula ko oulili/omayooloko haa hangika mokati kovahongwa AVESHE nokukufa po oingabeki AISHE yelihongo.
Ehongo lopetameko otali longekida oshiwana/omudingonoko, ngaashi shi li sha teelelwa mondjodifaneko yaNamibia yomudo wo 2030, dokuyambulula po ehovakanifohongo. Ovahongwa tava mono oiimbi/omashongo nosho yo eemhumbwe dimwe melihongo lavo, navo otava ka tulwa meefikola daaveshe, neemhumbwe davo otadi ka ungaungwa nado tashi pitile mokulongifa oikwafifohongo tai wapalele. Ovahongwa ava ve na omaunghundi manene noitava dulu okulikola sha meefikola daaveshe, otava ka kwafelwa she likolelela keemhumbwe davo meetundi deyambididohongo, ongudu ile eefikola de likalekelwa fiyo efimbo olo tava dulu okuya meefikola daaveshe apa tashi dulika. Omufindalandu, omikalohongo noikwafifohongo oya longekidilwa owina okuwapalela ovahongwa vomoiputudilohongo ei. Omukalo wehongo lomuhongwa ta dana onghandangala mehongo (LCE) otau wapalele neenghono ovahongwa ovo ve na omaunyengwi mokulihonga, shaashi ohali diinine kwaashi ovahongwa ve shi nale noku va kwafela va likole / va mone eshiivo nounongo mupe. Omutungilo womufindalandu wehovakanifohongo owa tofa mo omapyokoko oo e na okuhangwa kovahongwa ve na eemhumbwe da yooloka mokulihonga. Omafanekondunge eyambididohongo loohandimwe oku na okulongekidwa opo a kwafele etalongushu momukokomoko welihongo loohandimwe ovo va pumbwa eyambididohongo. Omilandu da wedwa po dokulongekida okulonga nokulihonga meengulu dehovakanifohongo otadi dulu oku hangika momutungilo womufindahongo wehongo la hovakanifwa (2012). Omilandu edi otadi ka kwafa ovahongwa AVESHE va mone eshiivo, ounongo neenghedi oku va kwafela va findane mounyuni wonena wa kitakana, womalunduluko, womaunongononi, womautekenika, omakwatafano nomauyelele mahapu. Ehongo leendodo dopetameko otali yandje eemhito di fike pamwe kovalumenhu novakainhu notashi etifa opo ovahongwa va dule okukufa ombinga moinyangadalwa shi fike pamwe. Ovahongi nava shiive nokuuda ko nhumbi ve na okuyakula ovahongwa shi fike pamwe, noikwafifohongo aishe tai longifwa nai kale tai yambidida oipambele youkakwashike koo
okanhu pauyuuki. Mokulonga kwomuhongi pamanenexuku aeshe , oinima aishe nai talwe meenghalelo dovamati nodoukadona osho yo moinima omo ovamati noukadona ve na ehalo nelitulemo osho yo oyo ye va kuma. Ovamati noukadona luhapu ohava diladila pamikalo da yooloka kombinga yomaupyakadi eenghalafano davo nova pumbwa okuyambapalekafana pamadiladilo pakutukulilafana omaamo avo mongulu yofikola. Omufindahongo owa yandja
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
3
oihopaenenwa i lili noku lili yopaMbiibeli, oyo ya kwatelela mo oinakuwanifwa yovamati noyoukadona osho yo omaukwatyanghono avo. Ngeenge oinima imwe ya wedwa po yopaMbiibeli tai hoololwa; oinakuwanifwa iwa youkadona nai kwatelwe mo yo.
5. Omapambafano noilongwa ikwao osho yo noikambami yomufindalandu Ehongo lomalongoitavelo neenghulunghedi nali yeulukile omunhu aushe noshilongwa nashi dane onghandangala ya kula melongelomumwe noilongwa ikwao monghatu keshe yexumokomesho. Elongoitavelo lo vene ola kwatela mo eenghulunghedi neenghalonghedi da tambulwa ko nonande hado adike di na ongushuu ya kula monghalamwenyo. Momufindahongo ou oinima ya dja nokutumbulwa oya yelekwa nawa patema yongushu yopaumwene, ongushu yopanghalafano nongushu youfemba womunhu noudemokoli. Omanenexuku mahapu osho yo oipalanyole ya pamba oinima yomomudingonokolongo nounghulungu oya longifwa unene. Omaitavelohongo neenghalonghedi otaa kwafele elongo lomudingonokolongo pamukalo ou otali kwafele ovahongwa va ude ko omalongoitavelo eenhele davo: ovo oolyelye, omolwashike ve li po, ounyuni owe ya po ngahelip, oinakuwanifwa yavo momidingonoko davo. Elongo lomaitavelo neenghalonghedi olo oshilongwa omo oinima yomoinima imwe oyo idjuu ngaashi omalinyengonghalo nomaliudo ovanhu kombinga yoHIV no AIDS taa dulu okupewa omhito okuungaungwa nao paenghundafana, pamadanonghandangala osho yo pailonga yopaunghulungu.
u Oikambakani melihongo oya kwatela mo Elihongo lOmudingonokohongo; Elongo loHIV noAIDS; Ehongo lOmavalulo opaShiwana; Ehongo lOufemba wOmunhu nOudemokoli, Omauyelele nOmakwatafano opaUtekenika, nEameno lOmeendjila. Aishe ei oya etwa momufindalandu, shaashi keshe shimwe shomuyo otashi ungaunga nomaupyakadi, omashongo nomalunduluko moshiwana shaNamibia. Ovahongwa vetu aveshe ova pumbwa oku:
uda ko onghalo yomaupyakadi nomashongo aa
uda ko nhumbi omaupyakadi nomashongo aa taa kumu oshiwana
uda ko nhumbi omaupyakadi nomashongo aa taa dulu okupalamenwa moitukulwa
yavo
Omaupyakadi nomashongo a didilikwa ongaashi:
Efiloshisho nekwatonawa leedjo detu dopashitwe
Oilanduli ya etwa koHIV noAIDS
Omikundu dopaukalinawa tadi etwa kekakeko lewangadjo, nomikalo dii
dokuungaunga noukoshoki noyeekelwashi
Omakuyunguto opaghalafano a etifwa kokuhe na oufikepamwe mokupangela oko
haku lidimbike oufemba noinakuwanifwa
Enghundipalo meduliko keemhango deameno lomeendjila
Omaupyakadi e lili noku lili mounyuni
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
4
Oilongwa imwe otai wapalele okukwatela mo oikambakani. Momufindahongo omu omu na yo oihopaenenwa ihapu yomakwatafano noikambakani, ndele oshihopaenenwa ashike shimwe moshikambakani keshe sha yandjwa apa.
Elihogo lOmudingono-kohongo
Ehongo loHIV noAIDS
Ehongo lOmavalulo opaShiwana
Oufemba wOmunhu nOudemokoli
Ehongo lOmauyelele nOmakwata-fano opaUtekeni-ka
Eameno lomeendjila
Ondodo 1 Oinamwenyo: Shanga ehokololo kombinga yokatekulwa-namwenyo koye kokambwa
Ondodo 2 Okupopya nokukwatafana: Kundafaneni nhumbi hatu file oshisho ovo tava yehama
Ondodo 3 Okushanga: Shanga ehokololo kombinga yovaneumbo
Ondodo 1 Okupwilikina nokunyamu-kula: pwilikina komuhongwa ta popi momalaka a yooloka
Ondodo 2 Longifa ointaneta u konge omauyelele
Ondodo 3 Okunongonona nokulesha: Lesha eemha-ngo domeendjila dovalondi voumbashikela
6. Omukalo wokuhonga nokulihonga
Omukalo wokuhonga nokulihonga owa kanghamena kehongo lomuhongwa oye ta dana onghandangala ngaashi sha fatululwa pamilandu dOuministeli nomomifindalandu dehongo lomulongwa oye ta dana onghandangala. Omukalo ou otau etifa elihongo longushu ngeenge omilandu edi tadi tulwa moilonga. Sha wedwa po, omukalo wokulonga patema oo oshishonekwa mokuhonga nomokulihonga mehongo leendodo dopetameko.
Elalalakano olo okuxumifa komesho okulihonga neudeko, eshiivo, owino nomikalo tadi kwafele mexumifo komesho loshiwana. Ehongo nelihongo nali hovelele kounongo nokonghalafano oyo omuhongwa keshe e limonena meumbo, kovakwanedimo vaye, momudingonoko nomekwatafano laye nomudingonoko. Ehongo mofikola nali kwatele mo, nali tungile ko, nali wede ko, lo lishonge nokutula koshiyelekifo osho omuhogwa e shii nale. Ovahongwa ohave lihongo nawa nendjangumuko ngeenge tava kufa ombinga moinyangadalwa nomokweeta po sha shongushu. Omuhongwa keshe okwa yooloka kuvakwao, e na eemhumbwe dopaumwene, nomikalo daye dokulihonga, e na eshiivo laye naashi ta dulu okupondola. Omuhongi na kale ta dulu okuyandja ekwafo tali wapalele eemhumbwe dovahongwa aveshe nokuyukifa elihongo lovahongwa ngaashi tashi wapalele. Eenghatu nomikalo dokuhonga odi na kukala da yooloka, ashike nadi kale tadi dulu okulundululwa nokuwapalela moileshwa. Omuhongi na tokole, she likwatelela koilalakanenwa yelihongo nokomapyokoko taa hangikwa, kutya onaini sha wapala okuhonga oshikalimo shOmalongoitavelo neenghulunghedi kondadalunde; onaini sha wapala oku efa ovahongwa ve likongele omauyelele kuvo vene; onaini va pumbwa okuhongwa komuhongi; onaini va pumbwa ekwafo nefindilemo; nonaini va pumbwa omawedelepo mokulimonena ounongo nomauyelele oo va pumbwa okulandula; ile onaini ovahongwa tava tuwa omukumo va longe kuvo vene oileshwa yavo. Okuhonga ovahongwa moungudu, momapando, koumwe nooumwe, ile mongudu aishe motundi yElaka lOtete nashi kale sha longekidwa nawa. Elongelokumwe nekwatafano pamuhanga mokulihonga nali tuwe omufindo ngaashi tashi dulika. Oshihopaenenwa ongaashi, otashi dulika pakale pe na omikalo dokuhonga dihapu tadi dulu okukandula po omukundu wonhumba, onghee ovahongwa ngeenge otava longo moungudu otava tukulilafana ounongo neshiivo. Sha fimana, oinyangadalwa nai kale tai ti sha meenghalamwenyo dovahongwa opo va dule okumona efimano layo. Eshi ovahongwa tava xumu komesho mowino wopaumwene, panghalafano, paunongo womakwatafano, otava pewa oshinakuwanifwa shihapu va kufe ombinga melilongekido nometalongushu loilonga yavo, tashi ningwa mewiliko lomuhongi.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
5
Ovadali vamwe ova teelela elongo lOmalongoitavelo neenghulenghedi li longe po oilonga yokulonga omaitavelo keumbo nokulonga yo eenghulunghedi, ashike Namibia oshilongo inashi likolelela keitavelo lonhumba, neefikola depangelo inadi likolelela komaitavelo. Eshiivo ole shi ulika yo kutya okulongifa ofikola i kendabale nokuninga ovahongwa ovaitaveli itashi longo. Ehongo lOpamalongoitavelo neenghulunghedi mofikola yovanhu vomaitavelo a yooloka otali eta exumokomesho lomuhongwa pakuyandja eudeko le li xwa po kombinga yeitavelo nomaitavelo. Ngeenge osha ningwa pamukalo muwa otashi xumifa komesho omadiladilo mawa neenghulunghedi tadi wapalele. Otashi ningifa ovahongwa va dimbulukwe nokutambulako efimano lomaitavelo avo okeumbo noavo vene nonghee ve li mekwatafano nomaitavelo avakwao.
Omaitavelo opamalongoitavelo otaa yandje eudeko nokulonga noinima i li kondje yeudeko letu, ngaashi, edalo, omwenyo, omahepeko nefyo. Eetundi dehongo lOpamalongoitavelo neenghulunghedi nadi longifwe okunyamukula omapulo ovahongwa ngaashi tave a pula kombinga yeenghedi noinima yopaminghoko ngaashi, okulonga pauyuuki, ouyuuki, oukaume, ouyamba noufyoona, okukula, oshili noipupulu, nosho tuu. Efimbo lihapu nali longifwe mokukundafana omapulo ovahongwa kombinga yoinima ngaashi, oumbada wavo nomapulo avo oelipipo, unene tuu oku va twa omukumo va kale ve na onghalamwenyo iwa notai ti sha kuvo.
7. Omufika welihongo
Mokuhovela oprima yopetameko, ovahongwa aveshe otava ka kala va pyokoka mokushiiva omalongoitavelo okudilila momidingonoko domaumbo avo. Oivike yotete itano yopetameko londodo 1 nai lalakanene oinyangadalwa yelilongekidilo lehongo mofikola.
Pexulilo/mokumana Oprima yOpetameko (oshikunino fiyo ododo 3) mEhongolomaitavelo neenghulunghedi, ovahongwa ova teelelwa va kale tava dulu okuulika omapyokoko taa landula:
Oupambele/Onghalopamwe Okufatulula kutya omolwashike ovanhu ve na okukala vomomudingonoko wonhumba osho yo kutya oiniwe, oikwakulikolwa needjo doiniwe yomomudingonoko wonhumba oye likwatelela kovakalimo vamo. Eenghatu dopanghalamwenyo Fatulula kutya omolwashike ovanhuu va fimaneka oikwashiwana, omikalo , omaitavelo nomaamo nohashi kala sha fa shike ngeenge omunhu a pamba eitavelo lomudingonoko wonhumba ile ina pamba eitavelo lomudingonoko wonhumba. Oinima iyapuki Longifa oileshwa, eendjibo nounghulungu okuyandja elityo loinima iyapuki. Oivilo/oitufi Okukonakona omadiladilo a pamba omafimbo oivilo nokufatulula kutya omolwashike oivilo yomalongoitavelo i na omalityo e likalekelwa. Eenghedi dopanghalafano Okuxuma komesho mohokwe yoinima yomalongoitavelo neenghaloghedi pamhepo yetambuleko nefimaneko lavakwao. Ovahongwa nava ulike oinakuwanifwa yavo yopanghalafano ongoilyo yoshiwana sha manguluka. Elongoitavelo nomudingonoko Okufimaneka ouwa newapalo loushitwe osho yo eudeko kutya ovanhu ove likwatelela koushitwe.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
6
Onghaloghedi dopaumwene Fatulula efimano loukaume nokuulika nghene omunhu e na okukala kaume muwa. Oufemba wounona noinakuwanifwa yavo Ovahongwa nava fatulule omaufemba noinakuwanifwa yavo momaumbo nomofikola. Ovahongwa nava ulike nghene ve na okutya ahowe koshinima inave shi hokwa nokutya inandi hala kokukumwa kuvakwao vamwe. 8. Ouhapu woshikalimo neshikulafano lasho mOndodo ya tetekela Oprima fiyo
Ondodo 3
Opo ku ulikwe eyokomesho mounongo, meshiivo nomeenghedi momukokomoko wehongo leendodo dopedu opa tulwa elandulafano tali shikula olo tali ulike ounongo wa yooloka tau monika mOndodo ya tetekela Ondodo ya tetetekela Oprima fiyo Omondodo onhinhatu. Ashike, oshikalimo shelihongo mOndodo ya tetekela Oprima inashi kwatelwa mo momufindahongo ou, sho otashi hangikwa momufindahongo wOndodo ya tetekela oprima (oshikunino).
Oupambele/onghalopamwe
ONDODO YA
TETEKELA
OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OVE NOMUDINGONOKO, OVANEUMBO MOMAHAFO NOMEENHAMANANA/ MOMALIPUMOMUMWE,EEDJO DOMUDINGONOKO Okuvalula nghee va fimanekwa kuvamwe, nghee vamwe have va ulukile efimano lavo, nghee tava ulukile oovakwao nghee ve va fimaneka. Okumona ewaneneno nombili mokuyakula oovakwao
Okuyalula nghee va fimanekwa kuvamwe nanghee tava dulu okuulukila vamwe efimaneko.
Fatulula nghee oilyo yovaneumbo/kwanedimo ve na okukwafafana.
Hokolola oilonga yovawiliki/ ovaleli vomalongoitavelo momidingonoko nonghee ovakalimo vomomidingonoko tava dulu oku va yambidida.
EENGHATU DONGHALAMWENYO
OKUTAMBULWA KO MOMUDINGONOKO: OKUTAMBULA KO OKAANA, OVAKULUNHU NOVAKWAMHUNGU, OKUKULA. OINAKUWANIFWA IPE YOPEFIMBO LOKAMUKONDAPWEYU Okulitambulako vo vene ongovanhu ve lili nove liyoololelwa kuvamwe .
Fatulula kutya omolwashike oitufi yokutambula ko ounona ya fimana.
Fatulula pamukalo wanafangwa nowefimaneko omafaafano nomayooloko pokati keenghedi davo nodavakwao mekwatafano novakulunhu novakwamhungu.
Fatulula noitya yanafangwa elityo lekoleko lovakriste nOvajuda/Bat Mitzvan
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
7
OIYAPULWA
OINIMA NEENHELE DA YAPULWA. OMAFIMBO A SHEWA MEENGHALAMWENYO DETU. OMAYAPULWAFIMBO. OMANYOLO OMAYAPUKI,EENDJIBO NOMAUNGHULUNGU
ONDODO YA
TETEKELA
OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Fatulula kutya omolwashike onhele ile oshinima shonhumba sha shewa pamadiladilo opamalongoitavelo.
Okufatulula nokuyelifa omafimbo okuninga omalongeloKalunga momaitavelo avo opashivike ile okodula.
Okutofa mo mondjila omambo mayapuki kutya keshe limwe olelongoitavelo lilipi.
OITUFI/OIVILO
Okupopya nokuyandja omaliudo avo komahokololo okrismes/nooivilo imwe yomalongoitavelo.
Okuhokolulula ehokololo lopaasa ile oshipalanyole sha hoololwa noitya yavo vene. Okuhokolulula ehokololo lefyo lOmukulili noitya yavo vene
Okufatulula oivilo itatu yopamaitavelo pamifyuululwakalo dovaAfrica Okuhokolulula oiningwanima ya fimana oyo ya twala fiyo omokutokolwa kwa Jesus.
EENGHALAFANONGHEDI
OKUKALAPAMWE :OMAKWATAFANO, EDIMINAFANEPO NEHANGANIFO, OUDEMOKOLI, OKUNINGA EEMHANGO DETU VENE PAKUKOLEKA OSHO SHA POPILWA KUVAHAPU NOKU DI LANDULA Okufatulula kutya omolwashike efiloshisho la pumbiwa komunhu keshe. Tumbula eemhango dimwe odo wa tambula ko ongeemhango devyulonghalo lomondjila.
Okufatulula kutya omolwashike efiloshisho la pumbiwa komunhu keshe.
Okufatulula kutya omolwashike ediminafanopo nehanganifo ya fimana.
Okufatulula kutya omolwashike sha fimana opo ongudu aishe i twe kumwe neemhango odo di li po.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
8
ELONGOITAVELO NOMUDINGONOKO
OUNYUNI OO WE TU DINGONOKA, OSHIKE SHE TU DINGONOKA, OPO HAPU DI OIKULYA YETU. OUWA WESHITO,OMITI MOMALONGOITAVELO Okutukulilafana nokuhokololelafana omahokololo a dja momaitavelohongo avo. Okuulika efimaneko lombinga yomaitavelo, oufemba neemhumbwehalo davamwe
Okufatulula eyooloko lomaukwatya oinima ya ningwa komunhu naayo ya shitwa nokuulika osho va itavela kombinga yeshito
Okuyandja omatomheno avo vene kutya omolwashike tu na okufila omudingonoko oshisho.
Okuhokolulula ehokolololo opo va fatulule nghee omiti di na omalityo e likalekelwa.
EENGHALONGHEDI DOPAUMWENE
ELUNDULUKO, EKANIFO NEKULO: OKUKALA NOMBILI,OMALUNDULUKO MONGHALAMWENYO , OKUKALAPAMWE NOMBILI,OUKAUME MONGHALAMWENYO YEFIKU KESHE Okutambula ko omaunyengwi nomafindano pamukalo muwa Okukula momhepo yokukala nolukeno nokumona ehafo loukaume muwa
Okuulika efimbo olo ngeenge va nyakukwa nove udite ombili
Okufatulula noitya yavo vene nghee ve udite ombili eshi tai ti
Okufatulula vo vene nghee oukaume muwa u na okukala
OUFEMBA WOUNONA NOINAKUWANIFWA YAVO
OUFEMBA NOINAKUWANIFA YANGE MEUMBO, MOFIKOLA, OUFEMBA WOKUTYA AHOWE, OMALONGODEULO MOMIKALO DOPASHIWANA NODOPAMAITAVELO
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
9
ONDODO YA
TETEKELA
OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okukala ve liinekela vo vene, ohokwe nelineekelo lowino, omapyokoko nongushu yavo vene noyavakwao Okuulika omalihumbato mawa, Okuninga omatokolo nokuungaunga neenghalo domaupyakadi pamikalo di li mondjila
Okufatulula omaufemba noinakuwanifwa yavo
Okuhokolola osho tava dulu okuninga ,opo va wanife po oinakuwanifwa yavo shi fike pamwe momaumbo avo Okufatulula kutya omikalo dilipipo da tambulwa ko, dilipipo inadi tambulwa ko mofikola nomolwashike da tambulwa ko/ inadi tambulwa ko
Okuulika nghee to dulu okukala u na elineekelomwene mokuanya okukumwa shihe li mondjila
OIPALANYOLE YOMAHOOLOLO AVO VENE
Okuholola omadiladilo avo noku a kwatakanifa noavakwao
Okuholola omadiladilo avo kombinga yoshipalanyole shonhumba noku a kwatakanifa noavakwao
Okuholola omadiladilo avo noku a kwatakanifa noavakwao
Okuholola omadiladilo avo kombinga yoshipalanyole noku a kwatakanifa noa vakwao
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
10
9. Oshikalimo shelihongo
Ovahongwa vOndodo 1 ove na okuninga oinyangadalwa yelilongekidilofikola oule woivike itano moshikako shotete shomudo omanga ehongo la longekidwa inali hovela. Tala kOmufindahongo wElilongekidilofikola yo vene: wa nyanyangidwa kuNIED 2011.
OSHIPALANYOLE
ONDONDO 1
ONDONDO 2
ONDONDO 3
OUKWANGUDU/OUKWASHILYO
Okapalanye kanini : Ove noshiwana Okapalanyole kanini :Ovaneumbo pombili nomeenhamana
Okapalanyole kanini : Oshiwana: Oshiwana needjo dasho
Omalalakano elihongo Ovahongwa va fimaneke/pandule eshi tava filwa oshisho ongomukangha wokulishiiva mwene
Omalalakano elihongo Ovahongwa va fimaneke ekwatafano mokati koilyo yovaneumbo
Omalalakano elihongo Ovahongwa va koneke kutya eedjo doshiwana ode likolelela kovanhu vo vene.
Omapyokoko okudula sha Ovahongwa otava dulu oku:
Omapyokoko okudula sha Ovahongwa otava dulu oku:
Omapyokoko okudula sha Ovahongwa otava dulu oku:
Okutala nghee va fimanekwa , nghee vamwe tave va ulukile nghee ve va fimaneka nonghee tava dulu okuulukilwa vamwe nghee ve va fimaneka, hop.
- okukundafana, okufaneka okudana oinyandwa tava ulike nghee hava filwa oshisho keumbo nokofikola.
- okuyelekela pamalinyengo/ okudana oinyandwa i na sha nefiloshisho louhokololo va dja mOmbiibeli (efeni ounona ve uye kwaame…, evelulo; omonakadona waJairus; okahanona Moses momanenge,ina yako, mumwainakadona nomonakadona waFarao.
okufatulula nghee oilyo yovaneumbo tai dulu okukwatafana, hop.
- eenghundafana nghee oilyo yovaneumbo hava kwatafana naasho omuneumbo keshe ha ningile vakwao
- okuyelekanifa omaupyakadi nomaliudo a kwata ovaneumbo keembinga adishe (Ruth naNaomi; Joseph novamwainamati)
- okuyelekela pamalinyengo nokudana oinyandwa yomahokololo.
okufatulula oilonga ya fimana yomuwiliki wopamhepo moshiwana nosho yo oinakuwanifwa yovakwashiwana vamwe meyambidido lopaukwamhepo, hop.
- pwilikina kehokololo laKalunga a shita Adam na Eva; okuyelekela ehokololo pamalinyengo olutu
- okumona kutya olye ha yandja omakwafo moshiwana; okumona kutya olye ha kwafele moivilo yopamaitavelo(omalongelo-Kalunga, eehango, omafudiko nosho tuu) osho yo kutya oivilo oyo ohai ningwa pamikalo dilipi
- tofa mo nokutumbula oinakuwanifwa ya yooloka moshiwana hashi longele Kalunga (okwiimba,okuudifa, okuwapaleka omatungo, okulonga ofikola, okuxunga eemwenyo nokuninga omatalelepo)
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
11
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 - okunateka oinyangadalwa
kekuma EENGHATU DOPANGHALAMWENYO
Okapalanyole kanini: Okutambulwa ko moshiwana : -Ehambelelo lyokahanona
Okapalanyole kanini: Ovakulunhu novakwamhungu
Okapalanyole kanini : Okukula: -Oinakuwanifwa ipe yopefimbo lokamukondapweyu
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava hokolole nghee oiwana il ili noi lili hai hambelele okahanona kape.
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ulike nghee ovakulunhu nounona tava dulu
okuyakulafana/kwafafana.
Omalalakano elihongo Okuudako kutya eshi ngoo omunhu ta kulu, noinakuwanifwa otai hapupala.
Omapyokoko Ovahongwa otava dulu oku:
Omapyokoko Ovahongwa otava dulu oku:
Omapyokoko Ovahvongwa otava dulu oku:
fatulula kutya omolwashike oivilo ya fimana mokuhambelela okahanona, hop.
- okukundafana nghee omadina ounona haa hoololwa momadimo meefamili.
- faneka ile fatulula oshitufi sheshasho;mokweendulula oitya oyo hai longifwa peshasho; konga omalityo oitya hai popiwa peshasho kutya otaa ti ngahelipi.
- kundafana kutya omolwashike
omeva haa longifwa momashasho ounona wovaKriste
- yandja oihopaenenwa nghee
ovafikameni tava dulu okukwafela ovafikamenwa vavo
- okuyelekanifa oivilo oyo noivilo imwe
fatulula pamukalo wanafangwa nowefimaneko omafaafano nomayooloko pokati keenghalonghedi davo nodoovakwao mekwatafano novakulunhu nonovakwamhungu, hop.
- okuyandja oshihopaenenwa shokupula omauyelele komukulunhu nokuholola kutya osha kwafela tuu.
- okukundafana eenhamanana donhumba odo omukulunhu ta dulu okukandula po.
- okuyelekanifa nehokololo ile
naasho ve shi nale omikalo nghee tava dulu okukwafela ovakulunhu.
- okuyelakanifa omikalo di lili nodi lili
da kwatafana novakuluvonale/ novakwamhungu
fatulula pamukalo wanafangwa ekoleko lOvakriste noJewish Bar Mitzvah/Bat Mitzvah, hop.
- yelekanifa oinakuwanifwa yovanhu veedula davo/vepupi lavo
- pwilikina kehokololo laJesus motembeli mepupi leedula 12
- nyanda oshinyandwa shaJosef, Maria na Jesus eshi va shakena konima eshi Jesus a monika kutya ova li ve udite ngahelipi.
- okushiiva kombinga
yomilandu doivilo yopamifyuululwakalo oyo i na ekwatafano nokukula kwomunhu; oukriste, ekoleko Jewish Bar Mitzvah/Bat Mitzvah
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
12
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 OINIMA IYAPUKI/OIYAPULWA
Okapalanyole kanini : Eenhele noinima iyapuki
Okapalanyole kanini : Omafimbo omayapuki (omafimbo a sheywa nomafimbo omayapuki mokukalamwenyo kwomunhu
Okapalanyole kanini: Ouleshwa/oinyolwa, eendjibo nomaunghulungu noinyolwa yoinima iyapuki
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko kutya: - onhele ile oshinima otashi
dulika shi kale shi na elityo komunhu, kusho vene ile kokangudunghalo konhumba
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko kutya: - omafimbo mayapuki oku na
elityo lopamalongoitavelo
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko kutya: - ovaitaveli, oinyolwa iyapuki
oya nwefwa nokutililwa omhepo yopauKalunga
- udu ko nghee oiimbo yopamaitavelo hai yandja etumwalaka layo;
- fimaneka nokutambula ko ounghulungu ongomukalo wokuyandja etumwalaka lonhumba
Omapyokoko: Omapyokoko: Omapyokoko:
fatulula kutya omolwashike onhele ile oshinima shi li sha sheywa palongo lopamaitavelo, hop.
- Kundafana osho hashi ningifa eumbo nofikola oshinima sha sheywa kuvo
- tofa/ faneka eenhele ile oinima oyo i na omalityo a sheywa (omuti, embo liyapuki, ombila, ongeleka) nomolwashike ya yapulwa.
fatulula omafimbo elongo lopauKalunga pamaitavelo avo opashivike ile okomudo, hop.
- longifa omahokololo ile kundafana nghee ovanhu va yooloka hava fimaneke omafimbo; omafiku omadalo; oiningwanima ya fimana momudingonoko osho yo omafiku opashiwana mongulu yofikola
- omafiku opashiwana okuilikana; omalongelokalunga nooivilo ya kula yopamalongoitavelo a kalelwa po pamaitavelo mongulu yavo yofikola
- kundafana ediladilo loukwaalushe paitavelo la kalelwa po mongudu
okutofa mo mondjila kutya embo keshe liyapuki oleitavelohongo lilipipo, hop.
- ombiibeli , oTorah noQuiran’ oikwashike; omolwashike ya yooloka komambo makwao, nghee haa tuvikilwa nokufilwa oshisho kovaitaveli
- okuyelakanifa eevelise tadi popi kombinga yoshinima shimwe okudja momambo oo
kufa ombinga mokwiimba/ mokuhokolola eimbilo lopalongoitavelo ile eimbilo lopamaitavelohongo,hop.
pwilikina ko/imba eimbilo
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
13
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 yavo lopamufyuululwakalo ile
lopashinanena meenghalo domaamohalo a yooloka- ehafo, ehandu, efimano,eemhumbwe, neliudonai
- fatulula paxupi nghee .omaukwatya omaamohalo haa etwa po mokwiimba okutofa mo mondjila omadidiliko omalongoitavelo kutya keshe limwe olelongoitavelo lilipipo, hop.
- faneka omadidiliko opaitavelo lOshijuda(onyofi yaDavid;
- Oulehita uheyali wa lukilwa the seven-armed candlestick); Islam (omwedi woshingoli ; Oukriste ( omushiyakano , onghuti , oshi, omboloto, omaviinyu);
- fatulula kutya otai ti ngahelipi.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
14
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 OIVILO Okapalanyole kanini:
Omahafotyapulo - Adventi noKrismesa
Okapalanyole kanini: - Opaasa -Efyo lOmukulili nenyumuko
Okapalanyole kanini: -Omifyuululwakalo doshiAfrika nomaitavelo -Osoondaxa yOivale noshivike Shiyapuki
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko kutya omolwashike Okrismesa/ oivilo yopamaitavelo i na elityo la sheywa
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko eitavelo lopakriste lOvaJuda; uda ko etumwalaka lefyo lOmukulili mokuliyandjela eemwenyo detu nomokufinda omamakelo
Omalalakano elihongo Shiiva omufika wopamaitavelo Oshiafrika muNamibia; uda ko pashihopaenenwa shaJesus kutya ovaitaveli ohave lipumu mumwe nomapangelo
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
popya nokuyandja omaliudo avo komahokololo aKrismes/ oivilo imwe yomalongoitavelo, hop.
- Okuninga okalindeli kOadeventi
- Pwilikina komahokololo aAdventi noaKrismesa; faneka ; nyanda; imba omaimbilo aKrismesa;
- ninga oukalata waKrismesa ; - kundafana nghee haku danwa
Okrismesa kovakwanedimo nomoshiwana
- yelakanifa oivilo imwe ngaashi omadalo noiviloi imwe yomeenghalamwenyo davo
hokolulula ehokololo lOpaasa ile oshipalanyole sha hoololwa
hokololulula ehokololo lefyo lOmukulili/ lOpaasa noitya yavo vene, hop..
- pwilikina kehokololo lomu Exodus ; yelekela pakwiimba/ faneka- etauluko lefuta lomanenge; Opaasa yopashinanena
okuhokololulula omahokololo Opaasa, hop.
- kundafana omikalo odo ovanhu hava longifa mokutyapula efindano
- pwilikina kehokololo lenyumuko nokuliholola kwaJesus ; Omolwashike Jesus ha ifanwa odjona yaKalunga
- longa oinyangadalwa yopaunghulungu yOpaasa
fatulula oivilo itatu yopamaitavelo mekwatafano lomifyuululwakalo dOshiafrika, hop.
- Okushiiva oivilo yopamifyuululwakalo dOshiafrika ngaashi efiku lOvaherero , Samkhubis, okuyandja omaano kovakwamhungu; okweeta odula
okuhokololulula omahokololo Opaasa, hop.
- kundafana omikalo odo ovanhu hava longifa mokutyapula efindano
- pwilikina kehokololo lenyumuko nokuliholola kwaJesus ; Omolwashike Jesus ha ufanwa odjona yaKalunga
- longa oinyangadalwa yopaunghulungu yOpaasa
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
15
OSHIPALNYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 EENGHALONGHEDI DOPANGHALAFANO
Okapalanyole kanini: Okukalapamwe
- omakwatafano
Okapalanyole kanini: Ediminafanopo nehanganifo
Okapalanyole kanini: Oudemokoli: okuninga eemhango detu vene pakukoleka osho tashi tokolwa kuvahapu noku di shikula
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko nokutambula ko omikalo diwa nomakatukonghatu oo taa mangele ovanhu kumwe
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka tambula ko efimano lediminafanopo nolehanganifo
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko kutya eemhango odo da diminwa kwaaveshe odi na okufimanekwa
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
fatulula kutya omolwashike efilosisho la pumbiwa komunhu keshe, hop.
- ulika omikalo dopanghalafano odo da tambulwa ko okuyandja nokutambula omaano;
- kundafana okuha tambula omaano onadjailongo/ ovanhu uhe va shi
- lideula omapopifafano opambelewa naao ehe fi opambelewa; uda/hokololulula ehokololo lokupopifa , lopamufyuululwakalo womaitavelo
fatulula kutya omolwashike ediminafanopo nehanganifo ya fimana, hop.
- Nyanda eenghalo defiku keshe omo va mona umwe a ninga epuko;
- kendabala eemhito dimwe dokukandula po okuha twa kumwe/ okuhaudafana/omukundu
- yelekanifa eyele lomupiya ehe na onghenda nolomumati a kanene;
- hokolola omaliudo nomahalelo oo e li momayele omo
fatulula kutya omolwashike sha fimana opo ovanhu aveshe va dimine eemhango, hop..
- okunyanda osho tashi ningwa po ngeenge umwe a tauluka omhango eshi tava dana okaudano
- Hokolola eemhito opo ongudu ya ninga etokolo nokangudu kanini ka dimina oku li fimaneka
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
16
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 kundafana/faneka/dana
oshinyandwa u ulike nghee hatu filafana oshisho, moudu, moulema, ovakulupe; nghee hatu file outekulwanamwenyo noinamwenyo yetu oshisho; nghee oinamwenyo i na okukwafa ovanhu
- kundafanaoyeetifi po iwa yomaano oimaliwa, oidjalomwa, oikulya okuyandja kwaavo ve li momhumbwe ; kundafana osho ovahongwa tava dulu okuninga po, opo va kwafele
hokolola/pwilikina eilikano lOmwene, faneka omafano u ulike okatukuwa omo mu na ediminafano
pula ovadali/ovakulunhu kutya omikundu ohadi kandulwa po ngahelipi momudingonoko
ELONGOITAVELO NOMUDINGONOKO
Okapalanyole kanini: Ounyuni omo tu li mo: Oshike osho she tu dingilila momidingonoko detu
Okapalanyole kanini: opo hape tu dile oikulya yetu; ouwa woushitwe
Okapalanyole kanini: Omiti momifyuululwakalo domalongoitavelo
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava fimaneke nokuuda ko - oinima yopaushitwe naayo ya
ningwa kovanhu
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava ka uda ko - ekwatafano pokati kovanhu nomudingonoko
Omalalakano elihongo: Ovahongwa otava ka uda ko kutya
- eshito oli na okufimanekwa; - shiiva kutya omiti otadi dulu
okukala di na omalityo a sheywa
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
fatulula omayooloko pokati komaukwatya oinima ya ningwa kovanhu naao opaushitwe nokuulika pauxupi soho va itavela kombinga yeshito ngaashi;
- okukonakona ewangadjo keembinga di lili nodi lili moku li talela popepi nofikola yavo;
yandja omatomheno avo vene kutya omolwashike tu na okufila omudingonoko oshisho,hop.
- Moungudu ovahongwa otava tumbula omaludi oikulya oyo hai liwa unene momidingonoko davo naapa hava di
- Okuyandja omulandu hau longifwa mokweetapo oshikulya
Hokolulula ehokololo okufatulula nghee omiti di na elityo la sheywa, hop.
- kundafana omikalo nghee omiti da fimana nohadi hokwifa
- pwilikina / hokolulula ehokololo lOshiAfrika li na
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
17
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 okuhokolola osho ve wete
- okuninga omusholondodo
womafano okekuma longulu yofikola
- okutofa mo oinima oyo ya ningwa kovanhu naayo inai ningwa kovanhu; okukundafana nghee ounyuni wa shitwa po
- pwilikina kehokololo leshito lounyuni osho yo omahokololo amwe eshito nokufaneka omafano ao
shonhumba okudja peteyo fiyo oposhitaafula
- kundafana oivilo yeteyo/ imba /pwilikina koiimbo nokomaimbilo eteyo
- yelekanifa omailikano haa ilikanwa manga ovanhu inava tameka okulya ; nyola eilikano lopefimbo lokulya
okuhokolola oinima imwe iwa yomeshito, hop.
- konakona oshinima shinini shomeshito pamapando (ongala, efo, onhi, okamanya) nokufatulula omaluvala, omalupe nomutungilo washo
- pwilikina kokaleshwa kombinga youdila noimeno mehokololo leudifo lokondudu
sha nefimano lomuti (ehokololo leshito lounyuni, ehokololo lomombiibeli li na sha nomuti ngaashi omuti womwenyo, omukwiyu inau ima, omuti wounongo, omuti oko kwa li kwa londa Sakeus eshi a ifanwa kuJesus
- nyanda/ faneka ehokololo limwe lomomahokololo oo .
EENGHALONGHEDI DOPAUMWENE
Okapalanyole kanini: elunduluko, ekanifo nekulo; okukala nombili paumwene; omalunduluko monghalamwenyo
Okapalanyole kanini: okukalafana pamwe nombili
Okapalanyole kanini: oukaume monghalamwenyo yefiku keshe
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava tameke okufimaneka ombili yomeemwenyo davo; nava ude ko kutya onghalamwenyo oyo onghalo hai lunduluka
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ude ko efimano lokukala nombili
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ude ko kutya omunhu keshe okwa pumbwa okweeta /okuninga oukaume
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
diladila/dimbulukwa efimbo olo kwa li ve udite ehafo newaneneno, hop.
- tulumukwa melimweneneno manga a pwilikina keengalo
okufatulula nghee ve udite/ ombili eshi tai ti, hop.
- Okunyanda nokukundafna oonkalo defiku keshe dokukandula po eenhamanana
- Okufatulula nghee oukaume muwa u na okukala , hop.
- Okuumbila po omadiladilo paenghundafana kombinga youkaume muwa noukaume
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
18
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3 domaimbilo ile kehokololo
- kundafana /faneka eenghalo ngeenge va nyakukwa, ngeenge va mwena ile ve li ovo aveke
- pwilikina komahokololo oluhepo, oudu nefyo, hop. Gautama oo a ninga Buddha
- hokololulula/nyanda/faneka oiningwanima ya holoka mehokololo
- kundafana omalunduluko meenghalamwenyo davo vene
- popya sha/ konakona ekulo lombuto yoshimeno/ekulo lokapuka, hop. eungu nghee tali kulu, ndee to faneke eenghatu adishe dekulo lalo
- popya sha kombinga yonghalamwenyo ipe oyo va mona ; nghee oimeno ile oinamwenyo tai fi; eyooloko pokati koimeno/ koinamwenyo novanhu ngeenge tava fi
- kundafana omikalo hadi longifwa mokuyambidida ovanhu pefimbo loluhodi
- kundafana omaitavelo Ovakriste kombinga yomwenyo waalushe
- dana oinyandwa ile faneka efano lopaunghulungu kombinga yomalunduluko noyefyo.
ile omalwoodi - pula ovakulunhu nghee ombili
ya ningwa konima yemanguluko
- pwilikina keendjovo da dja muMateus 5:23-24, yelekanifa okatendo oko nomukalo wovA moslema hava i komosque va ka ilikane
- ilonga epopifo lOshihebeli, ‘shalom’ (tashi ti ombili’).
mwii - dana oshinyandwa sha Marta
naMaria onga omikalo da yooloka dokukala kaume kamukweni
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
19
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OUFEMBA WOUNONA NOINAKUWANIFWA
Okapalanyole kanini: Oufemba wange wopefina noinakuwanifwa yange
Okapalanyole kanini: Oufemba noinakuwanifwa meumbo Oufemba noinakuwanifwa kofikola
Okapalanyole kanini: Oufemba wokutya ahowe: okudeulilwa elineekelomwene
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ude ko oufemba wounona wopefina
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ude ko kutya oufemba womeumbo nokofikola owa kwatela mo oinakuwanifwa; Ovahongwa nava ude ko kutya oufemba noinakuwanifwa oya fimana momudingonoko woikola
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ulike nghee ve na okukala va kola/pama meenghalo tadi mbadameke/tilifa
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Fatulula omaufemba avo opefina noinakuwanifwa yavo, hol.
- kundafana oufemba wokukala u na edina , ofamili, oukwashiwana, ehongo nemanguluko koilonga
Okufatulula nawa osho tava dulu okuninga opo va wanife po oinakuwanifwa yavo meudililo momaumbo, hop.
Moungudu , yelekeleni nokukundafana oinima noilonga yomomaumbo oyo ovanhu hava longele vakwao, ngeenge ovamati ohava longo oilonga inini ve dulike koukadona , kutya ounona ohava kwafele pamikalo da yooloka momaumbo , oufemba noinakuwanifwa yakeshe umwe
Okufatulula nawa kutya omikalo da tya ngahelipi da tambulwa ko mofikola naado inadi tambulwa ko osho yo omatomheno kutya omolwashike da tambulwa ko nomolwashike inadi tambulwa ko,hop.
- Nyanda eenghalo domofikola
Ulika nghee to ningi omatokolo a mana mo okwaanya okukumwa shihe li mondjila, hop.
- yelekela oukwatya woinamwenyo ihaxu/ ya handuka/ i na ehalo
- nyanda eenghalo defiku keshe tadi ulike ouhaxu/ehalo
- nyanda eenghalo tadi ulike okulundulukila melineekelomwene to di mombili ile mehafo nomokuhanduka
- kundafana okukumwa ku li mondjila naako kuhe li mondjila
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
20
OSHIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
tadi ulike ovahongwa va longifa oufemba wavo papuko eshi inava dulika, neenghalo omo ovahongwa ve liufa koufemba wavo eshi va longa osho shi li mondjila.
- kundafana kutya omolwashike edengo kolutu meefikola la puka ngaashi tashi ufwa kefinamhango
- nyanda nghee to lundulukile monghalo yokutokola wa mana mo ngeenge to kumwa shihe li mondjila
OIPALANYOLE YAVO VENE
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava tukulilafana omadiladilo avo kombinga yoinima i lili noi lili
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava tukulilafana omadiladilo avo kombinga yoinima i lili noi lili
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava tukulilafana omadiladilo avo kombinga yoinima i lili noi lili
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
holola omadiladilo avo vene noku a yelekanifa noavakwao, hop.
- hoolola pamwe oipalanyole oyo tai wapalele moungudu
holola omadiladilo avo vene noku a kwatakanifa kumwe noovakwao kombinga yoshipalanyole, hop.
- hoolola pamwe oipalanyole oyo tai wapalele ongudu yavo
holola omadiladilo avo vene noku a kwatakanifa kumwe noovakwao kombinga yoshipalanyole, hop.
- hoolola pamwe oipalanyole oyo tai wapalele ongudu yavo
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
21
10. Etaloshiivo Opo omapyokoko mahapu a yooloka noopaendodo da yooloka a dule kudidilikwa, omikalo da yooloka detaloshiivo la twikilafana oda pumbiwa meendodo dopetameko opo ku yandjwe efano lelixwa po kombinga yeyokomesho lomuhongwa. Etaloshiivo la twikilafana (CA) nali kale la yela, la fatuka, tali dulu okupondolwa nole likolelela komilandu neenghedi domuhongwa oye ta dana onghandangala.
Omapyokoko omomufindahongo otaa tongo eudeko neewino odo omuhongwa e na okuulika, nota ka konakonwa muo. Ashike, oshilalakanenwa osho omufindahongo u kale tau wilikwa kelihongo, ndele hakekonakono.
10.1 Oishonekwa yetaloshiivo
Elalakano letaloshiivo la twikilafana okuulika ouyelele u shi okulineekelwa nou na oshilonga u ulke nghee ovahongwa va pondola omapyokoko. Ouyelele ou nau longifwe u yandje oidjemo kovahongwa kombinga yeenghono nomaunghundi avo mehongo. Openi va ninga nawa, openi va pumbwa okulundulula notave shi ningi ngahelipi. Ovadali nava shivifilwe luhapu momushangwahokololo wofikola wopambelewa kombinga yeyokomesho lovana. Nava tuwe omukumo va kale hava yandje omapapa ngeenge ovana va pondola nawa, nokuyambidida ehongo lovana vavo.
Etaloshiivo la twikilafana ohali kwafele yo ovahongi va xwepopeke okuhonga kwavo ndee tava yandje elihongo liwa kovahongwa. Oshishonekwa shetaloshiivo nashi talike ko onga etaloshiivo opo ku lihongwe, ndee hataloshiivo laashi she lihongwa. Ovahongi nava konakone opo va mone oukwatya wolela womuhongwa keshe nghee ta hange omapyokoko opo ku shiivike nghee elihongo lomuhongwa li na okutwikila, nghee omuhongi e na okuyandja omayambididohongo nonghee e na okukonakona omikalo daye dokuhonga. 10.2 Omaludi etaloshiivo
Omikalo dEtaloshiivo inali sheywa /inali longekidwa: omuhongi oku na okukonakona nawa nhumbi omuhongwa keshe a hanga omapyokoko oo a hokololwa momufindahongo wOshikwanyama, ndele ta mono nhumbi omuhongwa ta i komesho. Unene, eshi otashi dulu okuningwa momukalo inau sheywa tashi dilile mokukonakona eyokomesho lomuhongwa keshe melihongo, nokulideula momikalo donhumba manga tava konakona, tava fatulula oiningwanima, tava longifa eshiivo, tava kwatafana, tava ningi omakonakono nekufombinga lavo moinima yakwalukeshe.
Eshi otashi ti okunongonona elihongo lomuhongwa nelalakano loku va konakona eshi hatu hongo nokudidilika eshi tu wete. Ovahongi ohava nongonona ovahongwa aveshe momukokomoko woshilongwa shOshikwanyama. Ohava didilike ou e litula mo naao ine litula mo, olyelye ha dulu okulonga sha memanguluko naao ta nane noudjuu ngeenge ta longo sha kuye mwene. Pakupula omapulo, ohava mono ou a uda ko oshihongwa naao ina uda ko. Mokutalela oinyangadalwa, otava dulu okudidilika kutya olyelye ta dulu okumana oshinyangadalwa nokulongifa ounongo neshiivo, naao ita dulu. Ekufombinga, elitulemo nomawedelepo omuhongwa moilonga youngudu nalo ohali nongonowa. Ponghatu keshe yelihongo, omuhongi na kwashilipaleke kutya ovahongwa otava hange omapyokoko.
Omikalo dEtaloshiivo la sheywa /la longekidwa: Etaloshiivo eli ola kwatela mo oku eta po eenghalo dokukonakona ngaashi oukonakono vounongo pafiyafano (ouquizzes), oukonakono vaxupi, okakonakono kopakanya, neembapila dokulongela Eembapila dokulongela ohadi kwafa unene notadi dulu okulongifwa koshipelende ile mombapila. Osha fimana ovahongi va unganeke nokulongekida melandulafano opo va konakone ovahongwa ndee tava yandje oitwa yo ko 10.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
22
Elongifo lomakonakono opambelewa, pakushanga nopakanya otali dulu ashike ku konakona omapyokoko amwe po, onghee inali pumbwa okulongifa efimbo lihapu. Oukonakono vaxupi nava ningilwe motundi yelaka lotete (Oshikwanyama) ndele tava talika ko onga oinyangadalwa yelaka.
10.3 Omafatululo oitwa (eendodondjele)
Omufika womuhongwa wokupondola mekwatafano nomapyokoko oo e li momufindahongo wOshikwanyama okwa ulikwa momadidilikondada/eendodondjele. Ngeenge eendodondjele tadi yandjwa, oshi li sha fimana kutya otadi hololifa nokuyandja omufika wolela womuhongwa wokupondola kwaye mekwatafano nomapyokoko. Meendodo edi 1-3, omadidilikondada/eendodondjele aa okwa kwatafana kumwe noshiyelekifo shoitwa ihamano. Ekwatafano pokati keyandjo lomadidilikondada/eendodondjele nomapyokoko osha ulikwa ngaashi tashi landula:
Ondodo % onhalelo yeepelesenda (ondodo
4-12)
Efatululo lomapyokoko
A 80% Okwa hanga omapyokoko aeshe nawa kuhe na vali. Omuhongwa nokwa hanga omapyokoko aeshe nawa kuhe na vali
B 70-79% Okwa hanga omapyokoko aeshe nawa unene. Okupondola kwomuhongwa oku li pombada lela yoitwa yopokati ya pumbiwa, ye okwa funda moitukulwa ihapu yomomapyokoko
C 60-69% Okwa hanga omapyokoko nawa. Omuhongwa okwa deuka momapyokoko sha wana
D 50-59% Okwa hanga omapyokoko sha wana. Okupondola kwomuhongwa otaku tu kumwe noitwa yopokati ya pumbiwa. Omuhongwa otashi shiiva a pumbwa eyambididohongo moitukulwa imwe po.
E 40-49% Okwa hanga ashike imwe po yomomapyokoko a talike ko onga a pyokoka. Omuhongwa i na hanga omapyokoko aeshe, ashike epondolo lomuhongwa ola wana okukoya omapyokoko opedu. Omuhongwa okwa pumbwa eyambididohongo moitukulwa ihapu yelihongo
U 0-39% I na hanga ondodo yasha. Omuhongwa i na dula okuhonga omapyokoko opamufika wopedu, nonande okwa kwafelwa lela komuhongi. Omuhongwa okwa pumbwa lela eyambididohongo
10.4 Omifindalandu domoule detaloshiivo (tali) la twikilafana
(Omafatululo aa otaa dulu okumonika mOmufindalandu wOpashiwana wEhongo lopetameko) Etaloshiivo oli na okukala oshitukulwa shomelongekido loshihongwa neenghedi da yela dokukonakona nadi tulwe po. Pefimbo lotundi yoshilongwa nomangha ovahongwa tava ningi oinyangadalwa yomongulu, omuhongi ota ningi etaloshiivo la twikilafana la sheywa naalo inali sheywa momapyokoko aeshe a yooloka moilongwa aishe. Meendodo dopedu, etaloshiivo ole likolelela koiyelekifo. kanghamekwa komakanghameno. Ngee oitwa yomadidilikondada/yeendodondjele ya yandjwa, osha fimana i ulike lela ondodo yepondolo lomuhongwa mekwatafano nomapyokoko.
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
23
10.4.1 Etaloshiivo tali twikile inali sheywa /longekidwa
Etaloshiivo inali sheywa otali ningwa tashi pitile menongonono loukeka nomoididilikwa ya shangwa (tala oshihopaenenwa ko 10.4.3). Eshi otashi ti kutya, mangha ovahongwa ve lipyakidila noinyangadalwa yoshihongwa, omuhongi ota didilike omapondolo nomaunyengwi mombapila yomusholondodo wovahongwa nhumbi tava konakonwa. Osho sha didilikwa otashi ka wilika elongekido loileshwa yokomongula, eemhumbwe deyambididohongo nonhumbi taku tukulilwa oitwa yetaloshiivo la twikilafana la sheywa. Inashi pumbiwa ku shangwe omafatululo /omawedelepo asha kombinga yepyokoko keshe, okangobe ashike ka ulike kutya omuhongwa okwa likola ounongo/owino. Ashike ngeenge omuhongwa ota nyengwa nokwa pumbwa eyambididohongo la wedwa po, oumbangi tau ulike ounyengwi waye owa pumbiwa.
10.4.2 Etaloshiivo tali twikile la sheywa /longekidwa
Etaloshiivo la sheywa /la longekidwa ohali ningwa konima yexulifo lenenediladilo /oshipalanyole ile ngeenge oshikalimo shonhumba sha pumbwa ekonakono mangha oshileshwa shipe inashi etwa po. Ovahongi otava dulu okuyandja oukonakono vaxupi vopakanya ile vopakushanga ile oukonakono vounongo pafiyafano (quizes) momukokomoko woshikako. Omuhongi oha yandje oitwa she likolelela koshiylekifo shoitwa i-6 (tala 10.4.3).
Momataloshiivo/omakonakono mahapu a ningwa, etaloshiivo/ekonakono ashike limwe la sheywa tali didilikwa. Etaloshiivo nali ningwe pefimbo leetundi doihongwa. Eshi otashi ti KAKU NA ovahongwa veendodo dopetameko (meendodo 1-3 tava ka kala ve na “oshivike shokakonakono” ile “elandulafano lefimbo lomakonakono” olo ovahongwa tave lihongele okukonakonwa. Oitwa yetaloshiivo la sheywa ohai didilikwa meefoloma dokudidilika etaloshiivo la twikilafana. Kexulilo loshikako, oitwa yoshihongwa keshe ohai wedwa kumwe mokakololo “koitwa aishe kumwe”. “Oupokati” owo omuvalu woitwa ya wedwa kumwe wa tukulwa nomuvalu womataloshiivo a yandjwa, omipambulwavalu nado nadi ulikwe, ng: 3.2. Omipambulwavalu otadi kolekwa ndee tadi ningi ondodo/oshitwa ngaashi sha ulikwa mo 10.3 ng: 2.8 = 3 nsh.t
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
24
11. OMUSHOLONDODO WOITYA NOMAFATULULO AYO
Didilika: Omafatululo oitya a yandjwa apa otaa longo ashike monghalo yomufindahongo ou ndele ha meenghalo dimwe di lili Affective – shi na ekwatafano nomaliudo
Assertive – okushiivifa ehalo loye ile ekalepo loye
Bar Mitzvah – oshivilo shOvajuuda shoku ulika ekulo lovamati okuya moukulunhu
Bat Mitzvah – oshivilo shOvajudala shokuulika ekulo loukadona okuya moukulunhu
Ceremony – oshinyangadalwa shopambelewa shokudana oshiningwanima
Competencies – omaunongo haa dulu okuyelekwa, a talika ko onga a fimana /a pumbiwa mokuninga sha ile mokuhanga omufika wonhumba Continuous assessment - eyeleko leyokomesho lovahongwa le likwatelela koilonga oyo hava longele mongulu yofikola ile oukonakono/oupulo ovo va ninga momukokomoko woshikako ile womudo, shi dulife eshi tava yelekwa/konakonwa mekonakono limwe alike Cross-curricular issues – oinima oyo ya pamba eshiivo, owino, omadiladilo neenghedi odo
tadi dulu okulongifwa moilongwa i dulife pushimwe Diversity - eyooloko lomighoko, osho yo onghalafanopaliko neyooloko loukashike kookanhu
mongudu, moshiwana ile moshiputudilo Ecumenical – osho tashi hanganifa omaongalo Ovakriste
Ethical – she likolelela komalihumbato omondjila
Fasting – okukala ino lya ile ino nwa oulefimbo lonhumba
Globalisation – exumifo komesho nehovakanifo mounyuni aushe la etifwa kounghulungu
nomakwatafano a xwepopala, omafimbo amwe ohashi eta ekano loukwatya womufyuululwakalo wopanhu
Inclusivity – omukalo wokukwatela mo keshe umwe
– elumbakanifo mumwe loitukulwa ile oinima oyo tai longele kumwe nawa
Judeo-Christianity - omadiladilo neenghedi da faafana pokati kOvajuda (eitavelo lOvajuda) nOvakriste
NIED Syllabus: Religious and Moral Education Junior Primary Phase 2014
25
Learning standards – omatumbulo a nyolwa kombinga yaasho ovahongwa ve na okukala ve shi naasho tava dulu okuninga onga oshidjemo shavo shelihongo kexulilo lefimbo la yandjwa, hop. kexulilo loPrima yopetameko. Ohai ifanwa yo “Omufika wOshikalimo”. Omufika welihongo otau hokolola osho ovahongi ve na okuhonga naasho ovahongwa ve na okulihonga
Mainstream schools – eefikola odo tadi wanifa po eemhumbwe dovahongwa ovo vehe na
eemhumbwe dehongo delikalekelwa. Ofikola keshe oyo ihe fi ofikola yelikalekelwa
Moral – kombinga yeyoololo pokati kouwa nowii, shi li mondjila naashi sha puka
Multi-cultural – oikwashiwana ya yooloka/ mwa kwatelwa omifyuululwakalo da yooloka
Ramadan – omwedi wOvamoslema wokulidilika pokati ketango tali piti naashi tali ningine
Reverence – okuudila mukweni ile oshinima shonhumba efimaneko lomoule
Ritual – eenghedi dopamaitavelo ile oivilo ihe na sha nomaitavelo
Sacred – oshinima she likalekelwa ile shi na elityo lowina lelalakano lopaitavelo naalushe
ihashi patanekwa
School Readiness/Preparatory Programme - opoloholama ya nuninwa Ondodo 1 yovalihongi
Ovanamibia okudimbulukwa kutya ovahongwa vamwe inava longekidilwa ofikola omanga inava tameka ofikola. Oya nuninwa owina okukwafa ovahongwa ovo va mone omadiladilo nowino wa pumbiwa mokulihonga kwolela
Secular – kashi na sha nomaitavelo
Submissive – okuliyandja, okuyakula, okudulika pehe na omapulapulo
Symbol – oshinima ile efano la kalela po elityo lomoule
Thematic links - ekwatakanifo lomadiladilo ile oipalanyole ya ukila kumwe moilongwa ikwao
The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 509000 Facsimile: +64 62 509033 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2014