Si Rakma Enggu Su Ali Nin A Dinemalu

Rakma And Her Sick Younger Brother

Ibrahim G. & Sulayda U. Bartschi

Language Assistance:

Bai Umairna Lauban Silongan

Shocks Guialil

Samidon Tawan

Medical Consultant:

Dr. Stephen Lynip, M.D .. M.P.H.

Illustrations:

Ray Dampas & Mitchell Bayo

SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS Philippines, Inc. Translators 1994 Publishers

Published in cooperation with the

Commission on Philippine languages and the

Oepanment of Education, Culture and Spons Manila, Philippines

Additional copies of this publication may be obtained from:

Book Depository P. 0. Box 2270 CPO

1099 Manila

This book or any pan thereof may be copied or adapted and reproduced for use by any entity of the Oepanment of Education Culture and Spons without permission from the Summer Institute of linguistics. If there are other organizations or agencies who would like to copy or adapt this book we request that permission first be obtained by writing to:

Summer Institute of linguistics P.O. Box 2270 CPO

1099 Manila

Megindeneon Health Story Book

72.13-194-SC ISBN

67.120P-945002N 971-18-0240-6

Printed in the Philippines Sil Press

R.El'L'BLIK1\ Nl~ r'll ll'lf'..AS :-u:ruauc OF TPE Pi~ ll ll'J'INt.S

KAGAWA II.AN NG EDUKASYON, KULTURA AT ISl'(Jll.15 LJEPARTMtNT OF EOliCATIO~. ClJLl UR[ AND SPOR rs

UL Complt>x, Mt>rako Avc-nuc Pasig, Mdro Manila

PAUNANG SALITA

Ang mga isla, kagubatan at mga kabundukan ng ating bansa ay tahanan ng iba't-ibang pamayanang kultural na ang bawat isa ay may sariling wika at kaugalian. Ang ating kultura ay mahalagang piraso ng isang magandang mosaik - iyan ang bansang Pilipinas.

Ang ating bansa ay mayroong utang na loob sa pamayanang kultural. Maraming panahon na ang nagdaan na ang kaugalian, wika at magandang layunin ay nakatulong sa ikauunlad ng ating makabansang pagkamamamayan. Maipagmamalaki natin ang ating pamanang Pilipino habang nagkakaroon tayo ng malawak na pang-unawa sa mga kulturang ito.

Sa mga kadahilanang ito, kinakailangang mapangalagaan ang mga wika at kinaugaliang pamayanang kultural ng Pilipino. Ang aklat na ito, na nasa wika ng pamayanang kultural ay may layuning tumulong sa pangangalaga nito. Ito ay ginawa para mapaghusay ang kakayahan sa pagbasa at pag-unawa, at para palawakin pa ang kaalaman sa pamamagitan ng pagbasa sa sariling wika. Ang paraang ito ng pag-aaral sa pamamagitan ng paggamit ng unang wika ay makapagpapaangat sa sariling wika at ang pagbabasa nito ay isang kapaki-pakinabang na karanasan.

Dahil dito, labis ang pasasalamat ng sambayanang Pilipino sa Summer Institute of Linguistics (SIL} dahil sa kanilang pagsusumigasig na mapanatili at mapalaganap ang kulturang Pilipino sa pamamagitan ng babasahing ito.

lkinararangal, kung gayon, ng Kagawaran ng Edukasyon, Kultura at lsports na ipakilala ang aklat na ito, ang pinakabagong edisyon, para mapaunlad ang karunungang bumasa't sumulat sa pamayanang kultural. Sa pagtulong sa mga kumunidad na ito, ang kabutihan ng buong bansa ay natutulungan.

Armand V. Fabella Kalihim

Republic of the Philippines Department of Health

OFFICE OF THE SECRETARY

FOREWORD

Through the centuries, our nation has been immeasurably enriched by

the proud heritage of the cultural communities. These communities are

an esteemed and integral part of the fabric of Philippine society.

Thus, during this time of rapid social and economic development in our

country, the opening of development opportunities to the cultural communities

is of critical importance.

A basic component of development in any community is the enhancement

of physical health. This book provides practical information, in the vernacular,

that will help lead to the achievement and maintenance of good health.

The Department of Health commends this endeavor to contribute to the

health and development of the nation.

lavier, M.D.

Secretary of Health

ii

PREFACE

This booklet tells the story of Rakma and her younger brother Amir.

Although Rakma is only 11 years old she is able to care for her one year

old brother who has diarrhea. It was prepared for Magindanaon primary

school children to be read, discussed and studied first in the classroom.

It is hoped that the pupils will take this booklet home and read it to their

younger brothers and sisters and will care for them like Rakma did.

Each reader of this story will learn about the signs of diarrhea, the

symptoms of dehydration, the preparation and administration of the rehydration

drink and the loving care for a sick brother or sister.

This booklet was adapted from "A Simple Cure" by Colette Hawes

(Longman 1985), which was written in consultation with an international

group of medical doctors and school teachers. It is a CHILD-to-child

Primary Health Reader. This Reader has been developed to teach and

encourage primary school children to become concerned with the health

and general development of their pre-school brothers and sisters.

Many people in Nunangan, Talayan; Dalican, Dinaig; Maganoy and

Cotabato City have helped us in preparing this booklet. We thank then1

all but our special thanks go to Bai Umaima Lauban Silongan, Shocks

Guialil, Samidon Tawan, Ray Dampas and Mitchell Bayo.

iii

Si Rakma na nakasapulu

enggu isa lagun i umul'in.

Telu kataw i manga ali nin a

mana si Paisal a nakapitu

lagun i umul'in, si Baikung a

nakalima lagun den i umul'in

enggu su ali sa langun a si

Amir a nakalabi salagun pan

i umul'in. Aden pakat'i

Rakma a lu pegkaleben sa

ubay nilan. Nya nin ngala

na s1 Albaya. Si Albaya na

Alba ya

Baikung

nakasapulu lagun i umul'in

enggu ebpangagi. Si Rakma

na apya mategel bun

mangag1 na nakatelen kagina

madakel i galebek'in sya sa

walay. Uman makauma s1

Albaya ebpun sa iskwila na

pendadalemet silan enggu

langun'a egkapangagian'in sa

iskwila na ebpanudtulen'in

kani Rakma.

Rak ma

Paisal

Amir

Isa a gay na di mapya i

egkanggiginawa ni ina ni

Rakma kagina magingay. Na

rnibpanay sekanin enggu su

kaluma nin lemu sa tinda ka

pabpagilay sa duktur. Su

kapengganat'ilan na

pidtutuman'i ina nin s1

Rakma, tig'in, "Limbal ka s1

Amir enggu pamayupas ka

bu sya sa lama-lama. llay

ka bun su manga itik ka

2

makalyu na lemakaw sa

mawatan. Aden pan san

emay san sa kuden. Upama

magutem kanu na kan kanu

bu. Na u di kami makauma

babaya na lu ka bu kani

Babu nengka Haridia ka

enggu ka nin katabangan."

Apeg a ginemanat den silan.

Lu silan sinemangul sa

padyan ka lu ba ebpageda

sa trak.

Endaw i kinaganat'i ina

enggu si ama ni Rakma na

pinamanimu nin den su

manga ebpagigan enggu su

manga kinanan. Enggu

makapasad na nanageb

sekanin lu sa kalut. Dala

mawget na pinayguan'in s1

Amir enggu pidsalinan'in sa

balegkas. Si Paisal enggu s1

Baikung na di den

egkalimbal, kagina mangasela

3

den silan. Si Amir menem,

kagina manawt pan, na

tatap'in egkatitian su bakaki

nin enggu apya endaw den

pakaudu sekanin. Uman

makatiti enggu makaudu s1

Amir na ebpagugasan

sekanin ni Rakma enggu s1

Baikung. Makapasad na

pedsabunan'ilan su manga

lima nilan.

Kanu entu ba a mapita na

pendadalemet si Paisal

enggu si Baikung lu sa

awng'a walay. Na si Rakma

er.ggu si Amir menem na lu

sa pulu. Guna su maytu na

minumbal silan sa istayds a

lawn'a kayu a masela enggu

41! -- .-_ ,. -... )

4

minumbal pan silan sa

tinataw a inilagid sa manga

pendayunday. Enggu silan

makapasad mumbal sa

dalemetan'ilan na

inipametad'ilan den kanu

istayds.

Madakel pan gayd i manga

pindalemetan nila Baikung

enggu si Paisal taman sa

namamusug silan sa bayabas

ka nangwa silan sa unga a

malutu. Endaw kinauma

nilan sa walay na nakabaw

silan sa madu. Saleta na

nailay nilan si Rakma a

5

ebpamugawan'in si Amir sa

langaw sya kanu puyutan.

Nailingan'in su entu ba a

galebek kani ina nin.

Natawan'in pan kani ina nin

i su manga langaw na

maledsik gayd ka namba

ebpananggit sa ped a sakit

kanu manga taw.

\ \ '

Na enggu nailay nin

nalumes su bakaki nin ka

nakaudu besen sa madakel

gayd. Nya pinggula ni

Rakma na binwat'in si Amir

ka inilu nin sa kanu ikam a

inampisan sa kaputi enggu

6

kinemwa sa 1g ka

inugasan'in. Enggu mapasad

na pinamunasan enggu

pidsalinan'in sa balegkas, nya

mauli lun na sinabunan'i

Rakma su manga lima nin.

..,, • <,/)(,) ·p ~

<A .)' .. , '"'w

~

Enggu nin mapasad

embalegkas si Amir na

pinapatindeg'in sekanin, na

ebpagulyang ka di pakagaga

pedtindeg ka nya nin sabap

na da bagel'in. Entu pan

ka inimbalingan'in lu sa

puyutan, ka pinatulug'in. Na

kinwa nin su manga

balegkas'i Amir a maledsik

7

ka init'in lu sa kalut ka

pinamipian'in. Gay nin

ebpamipi na egkagayp

ginawa nin, ka ngin'tu ka

nakaudu sa malyug enggu

madu gayd si Amir? Na

enggu makapasad mamipi s1

Rakma na inipanayat'in lu sa

a lad.

Guna makauli si Rakma na

nailay nin si Amir a nakaudu

den menem, malimeng i

kabpangingilay nin enggu

pedsengi-sengi sa

paydu-paydu. Malubay gayd

. ,. inenggan 1n pan sa 1g a

ebpaginumen'in, na di bun

ebpaginum. Nya pinggula ni

Rakma na ebpelimpangen'in

si Amir ka enggu pakakan.

Pinanalidutan'in sa binubug,

su lawas'i Amir. entu pan ka kineman enggu

Papegkanen'i Rakma sa mininum si Amir.

binubug na di pegkan. Na

8

Si Rakma na katanudan'in

kanu manawt pan sekanin

na dinemalu si Baikung.

Tinyakapan'i ina nin si

Baikung kanu nagagabian a

gay enggu kanu nalalamagan

taman sa kinagkapya nin.

Enggu su timpu nu

kapendalu ni Baikung na di

bun sekanin pegkan enggu

ebpaginum. Nya nin bu

galebek na kabpagulyang.

9

Saguna na pendalu si Amir.

Na pedtyakapan sekanin rn

Rakma mana kanu

kinatyakap'i ina nilan kani

Baikung. Nailay ni Hakma

mamala su bibil'in. Nya

pinggula ni Rakma na

pidsengalan'in menem s1

Amir enggu pinanelapuan'in

sa 1g su beneng enggu lima

nin.

Guna rnn makapatulug si

Amir kanu puyutan na

pinatamengan'in kanu manga

ali nin, ka nangamu sekanin

kanu manga pamulan'ilan lu

kanu ubay nu walay nilan.

Endaw i kinalutu nin na

kineman den silan muna ka

10

di nilan katawan u ngin

uras a kauma nu ma enggu

su ama nilan, kagina

madelag su trak a pakabpun

sa tinda. Endaw i

kinapasad'ilan keman na

namanimu si Rakma.

Si Paisal enggu si Baikung

na mindadalemet menem lu

sa lyu na walay.

Egkakineg'i Rakma

egkangagalaw gayd silan.

Ugayd na si Rakma na

pedtulatud gayd, taman sa

nakatulug sekanin sa ubay

na puyutan'i Amir. Enggu

sekanin makagedam na

nakakedu enggu nagilekan ka

11

nya nin nailay na s1 Amir a

ebpaguliang enggu

ebpanawag sa "Ina" Nailay

ni Rakma i maledsik gayd su

pamenengan'in ka nakauta

sekanin. Nautan'in bun su

puyutan'in taman sa

nataguan su buk'in. Mamala

gayd su bibil'i Amir ka

pakainum a benal.

Nasipat'i Rakma i dikena den

mapya i egkagedam'i Amir.

Malulem den na da pamun

makauma s1 ma enggu si

ama nin. Tinawag'in si

Baikung, tig'in, "Lu ka pan

kani Babu Haridia ka basi

katabangan ta nin."

12

lnugasan'i Rakma enggu

pinamunasan'in si Amir sa

19. Enggu mapasad na

pinangilay nin su manga

balegkas'i Amir, na nalumes

den langun enggu da pan

kamalay. Nya nin kinwa na

su kamisita ni Paisal.

Da den pinda na kabpanguta

enggu kabpagudu ni Amir.

Uman makaudu enggu

makauta na penggagasan'in.

Uman makapasad

mamenggagas na

pedsabunan'in menem su

lima nin ka enggu di malat

su sakit'i Amir. Nalugat

gayd si Rakma ka madakel a

benal su galebek'in.

/ /

/

\ \

Nakauma si Baikung, ugayd

na dala makaunut si Babu

nin a Haridia ka tinemalabuk

kun lu kanu manga pagali

nin a pegkanduli. Nya bu

nakaunut na su wata nin a

si Albaya, su pakat'i Rakma,

ka basi makadtabang bun

sekanin sa kanu egkanggula

ni Amir.

/ /

/ / ///,

/

// /

/

13

I I

/ I

Pinanudtul'i Rakma kani

Albaya i langun'u nanggula

ni Amir, ka egkalidu a benal

i ginawa nin. Tig'in,

"Pegkalubay gayd si Amir.

Malibpes gayd i kabpagudu

nin sa malyug a

magadung-gadung, ugayd na

dikena bun madakel. Madu

gayd a benal! Di gayd

14

pegkan enggu pedsengi-sengi

den mun. Egkapasangan

aku gayd sa lekanin

pabpaginum ka ibpanumag'in

su sakedu enggu ibpanubpa

nin su ig. Paydu gayd i

katiti nm. Di ku katawan u

ngin i enggulan ku, ka

pendalu gayd si Amir."

lnilay ni Albaya si Amir.

Enggu nin madsusuliman na

nya nin nadtalu na, "Nya

inipamandu nu midwaip sa

lekami kanu naipus a nya a

padyan na, amayka magudu

su wata sa malyug na nya

nasisita makainum sa ig a

/ /

saka sakedu a madidu uman

makaudu ka enggu

egkasambian su ig'u lawas'in

a nawa. Madakel a wata a

pebpatay sa kapedtagudu, ka

nya nin sabap na

egkaibpedan'a ig su lawas'in."

Matay su manga wata sabap kanu

kapegkaibped'a ig su lawas'in.

Uman makaudu na nasisita nilan

makainum sa saka sakedu a simbug

a sinimbulan sa mamis enggu timus.

15

Nya menem tig'i Albaya na,

"Aden pan ped a madtalu

ku. Su rg a nasisita a

benal a ipainum kanu manga

wata a pedtagudu na taguan

sa mamrs enggu timus a

paydu, ka mana bun

16

dikstrus. Mangagan

egkabagel su lawas'u wata."

Nya inisumpat'i Rakma na,

"Mapya i'ntu. Aden bun

san mamis enggu timus

enggu ig san sa binangga a

nan. Mumbai ta den."

Nya inisumpat'i Albaya na,

"Minumbal kami sa salidut lu

sa iskwila a ipedtembu sa

mamis enggu timus. Nya

nami inumbalan na manga

tatung a bagu."

Nya su pedtembuan kanu kaumbal'un:

1.

2.

3.

na nin kaulad sa pensil.

Lulunen sa mapya su tatung sya sa pensil taman sa makadtalikup.

lawa su pensil enggu pekun su tampadan'u tatung a nalulun.

4. Pesuan sa dwa timan a matilendu j

sapeng'a kawks sya sa luk ka ideket sya kanu kapupusan'u tatung a gineletan.

5.

6. Penun sa mamis su sapeng'a kawks! Penun sa timus su madidu a asadan!

llill~-,.;:;a di k;nu _i::i_ka~~bal ~-;-~alidut a tatung na batya nu san sa lumilu 43 su ped a a~a-da~~J

17

Nya tig'i Albaya na, "Lu sa

walay su inumbal ku a

salidut. Nya mapya na muli

aku pan ka kwan ku. Adil

ka den Rakma sa saka

sakedu a madidu a ig, ka

ipamandu ku sa leka." Nya

pidtalu ni Rakma na, "Mapya

i'ntu Albaya! Pamagayas

18

ka." lnilay ni Rakma s1 Amir

enggu sinambian'in sa

malung ka maledsik gayd.

Guna nin mapasad mamunas

su ali nin na inadil'in den

su saka sakedu a 19, mam1s

enggu timus lu sa lamisan.

Saleta na nakauma si Albaya.

lnipailay ni Albaya su salidut

kani Rakma. Tinaguan'in sa

timus su madidu a asadan

ka inibubus'in kanu sakedu a

aden ig'in. Su masela

menem a asadan na

19

tinaguan'in sa mam1s ka

inisimbul'in lu kanu 19 a

aden den timus'in. Entu

pan ka kinalukal'in taman sa

natunag.

Nya nadtalu ni Rakma na,

"Basi dala gayd makasugat

su inumbal ta a

ebpaginumen a gamut. Basi

nya mapya na patulugen bu

si Amir, ka egkapya bun

ginawa nin." Tig'i Albaya,

"A dikena, si Amir na

ebpagudu gayd ! Atutu na

kaibpedan'a ig su lawas'in.

20

llay ka, upama ka di

makainum na dala den

masama a 19 kanu lawas'in.

Mana bun su pamulan,

amayka dala ulan na

malanes su lawas'in enggu

di den metu enggu di den

muyag. Di ka pegkagilek,

ka tukawan ta mapainum si

Amir!"

Tinawag'i Rakma si Baikung

ka ebpagawnen'in si Amir lu

sa kanu puyutan'in ka

pabpaginumen sa simbug a

sinimbulan sa mamis enggu

timus. Enggu nilan

pabpaginuma na

pinakalumbat'ilan gayd i

kinapainum'ilan kani Amir ka

egkabulungan'ilan

21

pedsasalimpang ka di nin

ebpelameden. Pinanalidutan'i

Albaya sa paydu-paydu s1

Amir, ka enggu nin

egkalemed. Uman kwana na

telenan'ilan menem. Dala

matana-tana i'ntu na

pebpapalumanan'ilan su

kapabpaginum'ilan kani Amir

sa gamut a simbug.

Na da gayd mawget na

nakaudu menem si Amir.

Sinambian menem'i Rakma

sa malung enggu inugasan'in

pan. Saleta na si Albaya

na minuli. Nya nin nauman

na s1 ina nin a nakauma

den. Pinanudtul'i Albaya

kani ina nin i langun'u

natamanan'i Amir. Endaw

kinakineg'i ina nin lun na

namagayas den sekanin

22

lemutad ka tinukaw nin s1

Amir. Enggu makauma silan

na tinalusan'ilan milay si

Amir. Nya tig'i Rakma na,

"Babu Haridia, si Amir na di

den myug keman enggu

minum sa 1g, enggu

ebpagudu gayd. Nya nam1

1nipainum lun na simbug a

sinimbulan sa mam1s enggu

ti mus."

Sinemedep den su senang

na nagayp si Rakma ka da

pamun makauma su manga

lukes'in. Nya pidtalu ni

Babu Haridia na: "Da kanu

egkagilek ka sya aku bun,

tabangan ku sekanu. Basi

makauma bun mangagan s1

ama enggu si ina nengka.

Si Albaya na sya ku paigan.

Namba mambu i nakineg ku

sa radyu a mabagel a

23

gamut sa kabpedtagudu. Na

nya nasisita na di nu

pebpinda i kapebpainum'u

lun taman sa magabi, apya

paydu-paydu bu." Pinakan'i

Babu Haridia su manga ali

ni Rakma, entu pan ka

pinatulug'in. Tig'i Babu

Ha~idia, "Amayka aden lidu

na ginawa nu na tawag aku

nu bu, ka muli aku pan."

Si Rakma enggu s1 Albaya

na pedtabangan'ilan s1 Amir

ebpangambel enggu

pedsengalan'ilan sa

embalang-balang a sengal ka

enggu egkalimpang, asal bu

na pakainum sa simbug.

Nya nilan sengal: "lnum ka

sa simbug ka enggu ka

egkabagel, enggu ka

egkapya. lnum ka den ka

enggu ka pakandadalemet, di

ka ebpagulyang enggu di ka

lemidu i ginawa nengka.

Mangagan den makauma s1

ama enggu s1 ina nengka."

Nya nanggalebek'i Rakma

enggu si Albaya kanu

nalalamagan na

ebpelanatan'ilan pabpaginum

sa simbug si Amir enggu

uman makaudu na

pedsambian'ilan sa malung.

Langun'u nauduan a malung

na pedsambuten'i Rakma

ebpamipi, ugayd na dala

kaibpedi sabap sa magabi

den. Su langun'u manga

namalan a pinam1p1an na

pinamelepi den'i Rakma.

Guna su mangagan den

mapita na mapya den i

egkanggiginawa ni Amir ka

madakel den i egkainum'in.

Nya tig'u manga wata na,

"Sukul-sukul sa Kadenan ka

migkapya den si Amir!" Dala

gayd mawget na nakatulug

den silan dwa. Enggu su

pegkatibwas den na aden

\ ,i\\1\\\\1\\1\\ . , I

25

ebpamupuk sa kanu pintu na

dili silan pakagedam. Nya

ba'ntu nakauma na su

manga lukes'i Rakma.

Nailay nilan su manga wata

a pedtulug den tanan.

Napalalanat silan temalus lu

sa ludep kanu ebpagigan'ilan

ka tinemulug silan taman sa

mapulu den su senang.

Na nauna gemedam s1 Paisal

enggu si Baikung a

egkangagutem. Tig'ilan,

"Embwat kanu den Rakma,

rnapulu den su senang!"

Nakagedam mambu si

Albaya enggu si Rakma.

Minggagan den muli s1

Albaya ka kinwa nin su

rnanga kaletas'in, ka linemu

I I I

i

/

I

\ I

~) I

F===-===• 26

sa iskwila. Ugayd na dala

den makasawt sa

kapedtunggul sa pandi. Si

ama enggu si ina ni Rakma

na nakagedam bun mambu

na inubay nilan si Amir ka

ebpagilayn'ilan na mapya-pya

den i egkanggiginawa nin.

Di den egkamalan su bibil'in

enggu di den pedtagudu.

Pinanudtulan'i Rakma s1 ma

nin tig'in, "Ina, nagilekan aku

gayd sabap sa nagudu si

Amir. Na mapya pan ka

pibpatyunungan aku ni

Albaya sa kinapangalinsakit

kani Amir taman pan kani

ina nin na tinemabang bun

sa galebek. Kanu

nalalamagan a gay na da

kami den makatulug kani

27

Albaya ka pindyagan'ami den

si Amir ka uman saka uras

na painumen'ami sa simbug

a sinimbulan sa mamis

enggu timus. Na mapya ka

nakauma kanu den Ina.

Ngin'tu ka da kanu makauli

babaya Ina?

Egkapanadeng'ami gayd

sekanu !"

---- -L/--

Tig'i ina ni Rakma, "Nya

sabap a dala kami babaya

makauli na kagina madakel

gayd i napagamut lu sa

duktur. Enggu kami

ebpaguli na su

pinagedan'ami a trak na

mimbetu i tilikan'in. Na di

egkasambian ka dala ped a

tilikan'in. Na minalat kami

28

sa satiman a trak na saleta

na malulem den a benal.

Na su trak a'ntu a

inalatan'ami na migkalat bun

san sa lalan. Nya nami

pinggula na nagayan kami

bu sa dikarga a ebpun sa

tinda. Na magan den

mapita i kinauma nami sya."

Si ama ni Amir na

namagayas den embalegkas

ka linemu sa kanu

dagangan'in lu sa padyan.

Si ina nin enggu si Rakma

na namanimu lu sa walay.

29

Nakagedam si Amir na

binwat'ilan ka pinakan sa

binubug na da gayd edtantu

keman ka tinemulug

embalingan kagina malubay

pan su lawas'in.

Nakauma si Albaya lu sa

iskwila na nya nin pidtalu kanu

maestru nin na, "Ampun aku

bu Sir, ka nauli aku lemudep

kagina tinabangan ku su

pagubay nami sa

kinapangalinsakit sa ali nin

kanu nalalamagan a gay,

_,:

kagina dala lu sa walay su

manga lukes'in. Na da kami

makatulug, ka uman saka uras

na pabpaginumen'ami si Amir

sa simbug a sinimbulan sa

mamis enggu timus, taman sa

ebpamipian'ami pan su

egkauduan'in a dital."

___ ( ~

~~~

30

Tig'u maestru, "Panudtul ka i

nanggula a nan ka egkalilinian

ku ebpakikineg." Tig'i Albaya,

"Nagudu sa malyug si Amir.

Di gayd pakatiti. Mamala gayd

su bibil'in. Pakainum sekanin

ugayd na uman makainum sa

paydu na makauta. Malubay

su lawas'in. Nakalesek su

manga mata nin. Na nya

nami pinggula na

pabpaginumen sa paydu-paydu

na pedsengalan'ami enggu

ebpalimpangen'ami ka enggu di

pakaulyang." Nagalaw gayd su

maestru sabap sa kanu mapya

a pinggula ni Albaya sa

kinatabang'in kani Rakma.

Tig'u maestru, "Nya mapya na

panudtul ka sa kanu manga

klasmayt'engka su langun'u

kinapagkayd'u kani Amir."

Malyug su tay

Mamala su bibil

Nakalesek su mata nm

Malubay su lawas' in

Di gayd

31

Guna su maytu na

pidsalumanan menem manudtul

ni Albaya kanu manga

klasmayt'in su langun'u

galebek'ilan kani Amir.

Painumen su simbug sa saka sakedu a madidu uman makaudu

Panalidutan sa simbug apya di myug na tegelen

Malibpes i kapainum ugayd paydu-paydu 7

Pakanen sa bin&~

32

Nya nin kinaipus na pidtalu nu

maestru kanu manga wata,

"Namag na makauma menem

su midwaip sya sa iskwila ka

mamandu sekanin u panun

pan i ped a pakagkapya sa

lawas."

Guna su nakauma su

midwaip na pidtalu nu

maestru sa lekanin

33

makapantag sa pinggalebek'i

Albaya enggu si Rakma

sabap sa kinapagudu ni

Amir. lnidsa nu midwaip,

"Endaw i walay nila Amir?"

lnipapata ni Albaya i lalan'in.

Guna makapasad mamandu

su midwaip na linemu den

sekanin kanu walay nila

Amir.

Mapulu den a senang

kinauma nu midwaip.

Pinaludep'i ina ni Amir

sekanin. Saleta na si

Rakma na ebpanakupun'in s1

Amir ka ebpalimpangen'in

enggu pedsugayn'in. Nya

34

pidtalu ni Rakma: "Na su

kingking na si Amir. Na

migkapya ka mininum

sekanin sa simbug, na

ininum'in langun, na mapya

den i ginawa nin."

Enggu makaludep na

pinangingidsan'u midwaip s1

Rakma tig'in, "Kanu i

kinaludsu na kinapagudu ni

Amir? Kanu i nauli a

kinaudu nin? Ngin

paganay a inipakan enggu

inipainum'u kani Amir? Ngin

35

i nauli a inipainum'u kani

Amir?" Enggu silan

makapasad embityala kani

Rakma na nya inisumpat'u

midwaip na, "Nakasugat a

benal i pinggula nengka

Rakma."

Pidtalu nu midwaip kani ina

ni Rakma: "Mapya i

ukul'engka ka su wata

nengka a si Rakma na

mapya i galebek'in. Lu den

naamad kanu nanggula rn

Amir na nagaga nin

temyakap sa dala makatalus

matay. Nya nin sabap na

pinainum'in semambut sa

simbug enggu dili

matalipenda. Pinainum'in sa

madakel ugayd na

paydu-paydu bu. Entu ba

mapya a ukit a katabang

kanu manga wata a

pedtagudu. U di katabangan

sa mangagan su manga

wata sa maytu ba a ukit na

madakel mapananggit pan

sa uspital enggu su ped na

matay apya aden bun duktur

sabap sa mapasang den su

sakit."

Guna su ebpaguli den su

midwaip na pinanutuman'in

si Rakma sa di nin pindan

kaenggay rnn sa manga

malemek a pegken mana su

binubug enggu saging a

malutu ka enggu mangagan

egkaulitan si Amir. "Nasisita

1 pa1numen bun si Amir sa

malibpes." Tig'in,

"Embalingan aku bun mapita,

37

da sukal, enggu sukul aku

sa leka Rakma!" Tig'i Rakma,

"Mam, di ka pedsukul sa

laki bu, ka madakel i kaped

ku a tinemabang sa laki,

mana si Albaya enggu si

Paisal, si Baikung taman sa

kani ina ni Albaya. Di ku

magaga enggalebek langun

amayka saki bu."

Kanu magabi na pedtatawa

si Amir ka mapya den i

egkanggiginawa nm. lnubay

nu manga kaka nin ka

ebpangingipun'ilan enggu

pabpaginumen'ilan. Enggu

pidtalu nilan kani Amir,

38

"Namag na basi

makandadalemet tanu den ka

sukul-sukul kanu Kadenan ka

mabagel ka den." Mapya

den i kinatulug'ilan kanu

entu ba a magabi.

Kanu nakatundug a gay na

da klas'u manga \Nata. Na

mindadalakaw s1 /1::>aya lu

kanila Rakma na r ;0.ilay nin

si Amir magalaw ll~'n ka

pedtatawa. Da r-r;;rvvget na

nakauma su midw:-:.:o. Tig'u

midwaip kani Alba/'.J, "Mapya

39

i kinatabang'engka kani

Rakma, ka nangagan

migkabagel si Amir. Basi

mabaluy ka a duktur amayka

e·gkasela ka den, ka manawt

ka pan na mataw ka den

temyakap sa pendalu."

Manga drama enggu su salakaw pan a manga galebekan:

1. Ngala nu tudtulan: Si Rakma enggu su ali nin a dinemalu

Su manga taw nin:

SI Amir

si Rakma

SI Paisal

SI Baikung

SI Alba ya

SI Babu Haridia

SI ina ni Amir

SI ama ni Amir

SU maestru

SU midwaip

Pamili kanu u entayn i makaenggulalan sa uman isa kanu

manga taw nu nya ba a tudtulan!

Pagitung'u muna i kadtalu enggu galebek'u penggulalan sa

kanu uman i isa kanu manga taw nin!

lnggulalan'u kaped kanu manga tagapeda nu!

2. Umbal kanu sa simbug a pedsimbulan sa mam1s enggu

timus. Tukawi nu u ngin i nanam'in?

40

3. Mataw kanu mumbal sa salidut a ebpagasadan sa timus

enggu mamis a ipedsimbul sa simbug? Kwa kanu sa

tatung enggu sapeng'a kawks ka umbal kanu sa salidut a

nya!

4. Edtalu nu su lima timan a embalangan a kinapakayd'i

Rakma enggu si Albaya kani Amir!

5. Edtalu nu su manga sipat atawa ka tanda a pendalu s1

Amir!

6. lsulat'u su langun'a katawan'u a wata a midtagudu sa kanu

nya ba a lagun kanu dale pa nu! Pila kataw i minatay sa

kanilan?

41

Tanudi nu!

Nya i enggulan amayka pedtagudu su wata:

lkaisa: Sabunan su lima sa malibpes.

lkadwa: Mumbai sa simbug a pedsimbulan sa mam1s enggu

ti mus.

lkatelu: Di ipedtalipenda su kapainum sa simbug a

sinimbulan sa mamis enggu timus.

lkapat: Malanat i kapabpaginum sa simbug kanu taw a

pedtagudu.

lkalima: Panalidutan bun sa simbug apya makauta.

lkanem: Uman makaudu na painumen sa saka sakedu a

madidu a simbug.

lkapitu: Pakanen sa binubug.

lkawalu: Pamipian semambut su nauduan'a manga dital.

lkasyaw: Punasan sa malibpes su wata.

42

i--8aiapanta9 1 I

Upama ka di pakaumbal su ped a taw sa salidut a

ebpagasadan sa mamis enggu timus mana su upaman san

sa lumilu 17 a'ntu na nya menem su ped a ukit'in: Uman

i saka sakedu a ig na pedtaguan sa saka salidut a manawt

a mamis a balila enggu sapindit a timus. Sigambulen sa

mapya. Tukawan u ngin i nanam'in. Nya nin nanam na

mamis-mis enggu matimus-timus a mana su lu nu mata.

Wassalam

43