311

Eιri,.2i7. Η μειαίlλαyή ΣuιΝ ΚQΤlMιdα. Από ro διlίιfMιφ1 ιrniΠ 100 α­

muιoύ χώρου οι έYoιιcoι μειaφέρovι:αι στο πνώwμo lιoRιιώpoφo κτί­

ρια. Ο οοί\ι(ιχ6ς περιμένει τrιν Ω'I{oμoιl!ή του {ιψηφίιn:c με-Ι cνώ ο

ιlβχιιέκτονας υποτάσσεται στη νέα αυιή κερδοσκοπική ροπή ιης ιχυ'

fiDiα~ Μοvιέρναςι [ι IIellmanl.

γραφή κα~ όχι μόνο ΤΙι σφραyLδα αρχιτέκτονα.

Έτm. σήμερα, που ο οικοδομικός οργασμός όρχι­

σε να χάνει τον νευΡΙΥ.6 του Υ.αλπασμό ".QL το ΠΕ­

ρ(γραμμα Υ.αι ο περίγυρος των οικισμών και των

πόλεων έχει πάρει πια μι.α σιr(r.tκριμέvη μορφή

και περιcχ6μενο, συνειδητοποιούνται αντινομίες

και αvτιφ6σεις της μεταπολεμικής αρχιτεκτονι·

κής και εντοπίζονται τραγικά λάθη και καταστά­

σεις διαμορφωμένες πια και μη αντισrρέψψες. Η

σημερινή Oltoη των αρχιτεκτονικών πραγμάτων

στην Ελλάδα δείχνει πως <πα άμεσο μέλλον η

φροντίδα και η ενεργητικότητα των αρχιτεκτόνων

Οα πρέπει να στραφεί στην αντιμετώπιση των ά­

πειρων προβλημάτων του χτισμένου πια περιβάλ­

λοντος - λει.ουργικών, κατασκευαστικών, κυ­

κλοφοριακών, μορφολογικών κ.ά.- και όχι t6σo

στη δημιουργία νέων χτισμά-ι;ων. Η οικοδομική

παραγωγή της περιόδου αmής υπήρξε τόσο Q.J-τέ­

ραντη σε ποσότητα y.α~ τόσο κακή σε :ιοιότητα,

που μόνο με μια νέα επέμβαση, tiπ.εξεργασία και

διαφοροποίηση μι""tορεί να γίνει φιλικό και χρή-

Ι Η lΈΧVΗ (ου ανSρώπoιι - μηχαvuωι'ι

σψο κέλυφος ζωής του σύΥχρονου ανθρώ.ηου.

Η συναίσθηUΗ αυτής τ/ς απώλειας - δηλαδl]

της αρχιτεκτονικής ποιότητας - είναι έκδηλη

στους αρχιτεκτονικούς κύκλους. Έτσι γίνονται

περισσ6ι:ερο ευαCΣOητoι οι αρχιτέκτονες σης κοι·

νωνικές παραμέτροιις και σια προβλήματα, που η

μεταπολεμική πλημμυρωα συσσώρευσε και προ­

σπαθούν, έ(Πω Υ.αι καθυυτερημένα, \"α οριοθετή­

σουν ένα νέο πλαίσιο δράσης, που να τιθασεύει

όσο είναι δυνατό τ/ν τεχνολογική υπερΟψία και

δυνατότητα και να περιορίζει τ/ν κερδοσκοπική

ιδεολογία.

Αρχιτεκτονικές μορφές και ρεύματα

Σε αυτήν τη γεμάτη ταραχή Υ.αι πολυπραγμοσύνη

περίοδο, που αποτελεί ακόμη δυναμικό και ανοι­

χτό παρόν, δεν μπορούμε να πρoσδιoρCΣoυμε fύ­

κολα ξεχαθαρισμένα μορφολογικά ολοκληρώμα­

τα και στuλισtικές ενότητες. Ακόμη διKτιι.oλό"tερη

είναι η κατάταξη των δημΙουρ-Υών, που δρουν και

διαμορφώνουν ως αρχιτέκτονες τον oικισnκό μας

περίγυρο, σε ομάδες και σε ρεύματα, όπως μπο­

ρεί να γίνει για το παρελθόν. Βέβαια τέτοιες προ­

σπάΟειες προσέγγισης έχουν γίνει ήδη και για τον

διεθνή και για τον ελληνικό χώρο. Και είναι χα­

ρακτηριστικό ότι οι κατσrάξεις, O~ διαφοροποιή­

σεις και οι ονομασίες ή οι .tταέτες», μέσα σrις

oπoLες γίνεται προσπάθεια να επαχθεί η αρ;".ιτε­

κτονική παραγωγή τ/ς περιόδου 1940-1980, εί",'αι

τόσες πολλές κω ποικίλες, όσες σε καμμιά ωλη

περίοδο προηγουμένως. Αναφέρθηκαν ήδη, στο

προηγούμενο κεφάλαιο, μcρικά μόνο ονόματα ή

έννοιες, που αποτελούν προσεγγιστικές προσπά­

θειες για την Υ.ατανόηση του μορφολογικού πλου­

ραλισμού μιας δυναμιΧής εποχής. Αν μείγουμε

λοιι,.6ν στο επίπεδο της μορφής και. της τεχγοτρο­

πίας, με τις οποίες ομαδΟΠΟιΕCται και χαρακτ/ρί­

ζεται συνήθως η αρχιτεκτονLκή μιας εποχής, μπο­

ρούμε στον ελλαδικό χώρο να διακρCνοuμε, παρά

τις έντονες αναμείξεις επιμέρους <ποιχείων, τρεις

διαφορετικές τάσεις και συμπεριφορές: εκείνη

που παράγει μορφές με την παράδοση, εκείνη

που δημιουργεί μορφές μfσc. στην παράδαJη Υ.αι

ExtCVTl που αναζητάε~ δρόμους Υ.αι μocιφές χωρlς

'ί έξω απ6 την παράδοση. Μονολεκτικά διατυπω­

μένο: τη συντηρητική, την παραδοσιακή και την

:Ι U2UόI: αιώνας

πρωτοποριακή αρχιτεκτoν~κή.

Εδώ χ:ρει.άζονται βέβαια μερικές δωσο.φηνί­

σεις και παρατηρήσεις. Πρώτα α..τ' όλα οι χαρσ.­

κτ/ρισμοί αυτοί αφορούν σε κτίσματα και όχι σε

αρχιτέκτονες. Είναι έτσι χρήσιμες νοητικές προ­

σεγγίσεις και μπορούν να χρησιμεύσουν γω. την

«ανάΥνιοοη .. και y.ατανόηmι αρχιτεκτονικών έρ­

γων, που είτε έχουν χηστεί είτε υπάρχουν σε σχέ­

δια ή μω'.iτες. Aιrrό σημαίνει πως σ' ένα τέτοιο

διάγραμμα, όπως το προτεινόμενο, κατατάσσο­

vraL κατά κύριο λ6γο κτίρια και όχι αρχιτέκτονες,

Οι οποίοι μπορεί \'α έχουν δημιουργήσει έργα με

περισσότερες από μια συμπεριφορές ή αντιλή­

ψεις. Γιατί είναι γεγονός πως την περίοδο αυτή

της Μλυφωνίας, της αναζήτησης και όχι σπάνια

και της εκζήτησης, οι αρχιτέκτονες-δημιουργοί

δοκιμάζουν ποικίλους δρόμους και μοτίβα. Πνι­

ται ακόμη ανάμειξη και πολλές φορές συναρμο­

λόγηση μοτίβων με O\I'Vt1ΊQTftική ή πρωτοποριακτί

προέλευση στο ίδιο το κτίριο, ώστε να cvrO"tίζttaL

έτσι ένας νέος Εκλεκτικωμ6ς στα μεταπολεμικά

ελληνικά έργα.

Βέβαια το εwoιoλoyι;ι..ό περιεχ6μεvo των τρι.ώ\'

αυτών διακρίσεων -συντηρητική, :ταραδοσιακή,

πρωτοποριακή μορφολογία- συνδΙεται αναμ­

φισβ'tπrτα Υ.αι με ανα..."t6φευκτες ιδεολογικές ;ι.α­

τ/γορίες; η συvrηρητική αvtίληψη, που εκφράζε­

ται σuνήOως με μίμηση μορφών και μοτίβων από

την Ισωρία, είναι μοιραίο να χαρακτηρίζεται από

στατικ6τητα, ατολμία, (ή ακόμη και ΟΥ-νηρία) χαι

υποταγή της σύγχρονης μορφής της ζωής σε

μορφή αρχιτεκτονικής μl,ας άλλης, πl>ρασμένης

μορφής ζωής. Η παραδοσιαΚ1j αvtίληψη - όπως

τουλάχιστο την εννοούμε εδώ, δηλαδή διαμόρφω­

ση του αρχιτεκτονήματος όχι με την αντιγραφή

παραδοοιακών μορφών, αλλά με το ευρύτερο αρ­

χιτεκτονικό πΙ.αίσιο τ/ς παράδοσης ως εξελιχτι­

κής διαδ~y.ασίας (Υ.λίμακα, οργάνιοοη, Χλιματικές

και ά/.λες παράμετροι) - μ.-ι:ορεί να θεωρηΟεί ότι

επιδιώκει την ανανέωση, την ισορροπίΌ. χω τη συ­

σχέτιση παλιάς οικιστικής εμ,τειρίας και σύγ­

χρονης. Τέλος η πρωτοποριακή τάση αναζητά τον

πειραματισμ6, τη ρηξικtλruθη δομή και το νε6­

ΤρQΠO μορφολ6Υημα.

Οπωσδήποτε η παρωτάνω ταξινόμηση είναι

μια πριιJτη προσέγγιση του ποικίλου υλικού της

μεταπολεμικής αqχιτεκτoνικής. Δεν πρέΠΗ όμως

να Οεωρηθεί αm6ματα και ως ποιοτική αρχιτε­

κτονική αξι.ολ6'Υηση, με την ένvoω ότι ένα πρωιο­

ποριακ6 έργο π.χ., εnειδή είναι πρωτοποριακό.

είναι κω αρχιτεκτονικό επί-ι:ευγμα ποιοτικό. Η

καλλιτεχνικ6τητα και η δημι.ουργα6τηm 1α/V έρ­

γο:Ν της περιόδου cnrrής πρέ.ι-τει να κριθεί με άλλα

δεδομένα Υ.αι όχι με το προτεινόμενο ιδεολοΥΙΥ.ό

διάγραμμα, πou κυρίως δείχνει την κοσμοθεωρία

και τις προθέσεις ή τις ανησuχίες του αρχιτέΧτο­

να, όχι όμως υποχρεωτικά και τις συνθετικές και

οργανωτικές του ικανότητες. Τα αξιολογικά δε~

δομένα μπορούν να εντοπιστούν στην ανάλυση

των λειτουργικών, κατα(Τιιευαστιχών, οργανωτι·

κών και στη σύνθεση των μορφολογικών και των

άλ/ων σι:οιχείων του έργου, που α/Ι',οτελούν αντι·

χείμενο της αρχιτεκτονικής κριτικής και βγαίνουν

εςω από το πλαίσιο του σύντομου αυτού ιστορι­

κού σημειώματος.

•••

Αι.6 Τ/" περCoδo του Μεσοπολέμουσημειώ­

σαμε ήδη τις χαρακτηριστικέςφυσιογνωμίεςτων

Δ. Πικιώνη, Π. Τζελέπη Υ.αιΑ Κωνσταvtινίδη.Ο

Πικιώνης Χ(lι ο Κωνσιαντινίδηςθα διαδραματί­

σουν ηγετικό ρόλο μαζί με τους άλλους 'Ελληνες

αρχιτέκτονεςκαι θα συμμετάσχουνστην πρωτό­

φαντη υε ποσότηταμεταπολεμικήΟΙΥ.οδομικήπα­

ραγωγή.

Ιδιαίτερα απ.οφασιστΙΥ-ή είναι η naρouσr:o. του

Δ. Πικιώνη. Ξεκινώντας ως ζωγράφος, σπουδά­

ζοντας πολιτικός μηχανικός και δουλεύονιας ως

αρχιτέκτονας,ο Πικιώνηςυπήρξεένας ευαίσυητος

δέκτης και ένας φλογερόςπομπός, με μυστικιστική

δι.άθεση και παιδαγωγικήεμβέλιια ακαιαμάχητη.

επηρέασε μια ολόΥληρη γενιά αρχιτεκτόνων,που

την έστρεψεστην κατανόησιιτης ελληνικιίςαρχLτε­

κτονικής χωρίς ευρωπ(I~κά «γυαλιά» και ταm6~

χρονατην έσπρωξεσε μια ά/J.η εκλεκτικιστική:ta­

γίδα, που Υ.αι ο ίδιος δεν απέφυγεπάvτ'oτε.Στο ξε+

,-ίνηματης δράσης του επηρεάσcηκεαπό το «Μα­

vτέρνo» κίνημα κι έδωσε μερuι.ά αξιόλογα «Μα­

vτέρνwoνΕοελ/ηνικάtrFia., όt-τως το δημσrικό σχο­

λείο στα ΠευκC.κια (1932) (&κ. 202), που ήδη (n'Q­

φέρθηκεστο οικείοκεφάλαιο.Νωρίςόμως απομα­

y.ρUνεται α..-τ6 το διεθνιχό κλίμα του Φονξιο\'α4+

σμού, πουτο νιώθειμονόπλευρο-,ι.αι ιπρέφεται<1Πl

350

βίωmι της «ελληνικότητας» και ηις αρχιτεκτονικής

γενικά από μια σκοπιά ευρύτερη και βαθύτερη,

αφού το <<Jtwτεύω» του διαμορφώνεται σιγά-σιγά,

έτσι ώστε να Οεωρεί το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι ό­

χι απλή «πλήρωση στεγασιικ({)ν avaYXtiJV», αλ/{ι

μια διαδικασία που περι.έχει «το ηΟικ6 χρέος μιας

κσινωνΙΚΙ1ς και γενικότερα μιας :ιινευματικtjς δρά­

σεως, ανταποκρινομένων σε θεμελιακές ανάγκες

της νεοελληνικιίς ζωής».

Η ανίχνευση και η βίωση της παραδοσιακής

αρχιτεκτονικής θα οδηγήσει τον Πικιώνη σε λι­

γότερο ή περισσότερο επιτυχημέ\'ες «νεολα"ί­

κές» συνθέσεις σπιτιών ή άλλων κτισμάτων (ό­

πως το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, η ο/­

κία Ποταμιάνου στη Φιλοθέη κ.ά.), για να

ολοκληρωθεί με το αριστούργημά ταυ, τη δια­

μόρφωση των οδικών προσβάσεων προς την

Ακρόπολη (πεζόδρομοι και αυτοκινητόδρομος),

όπου κατορθώνει να εκφράσει συμπυκνωμένα,

μέσα από ένα στην πραγματικότητα δισδιάστατο

σόμημα, την αδέσμευτη κανονικότητα της

Αρχαιότητας και τη γραφική ακανονιστία του

Βυζαντίου, με έναν τρόπο δημιουργικό και ποιη­

τικό. Δείγμα επCσης των συνθετικών του ι­

κανοτήτων σε πολεοδομική κλίμακα είναι τα

σχέδιά του για τον πρότυπο οικισμό της «Αιξω-

r. Η τέχνη του αν3ρώποιι - μψ:ανΙKolι

νής» στην Απική, όπου f-Jtιδιώκεται με «ιδεατό

κέντρο τ11'-' παράδοσή μας" η γνησιότερη

μορφολόγηση του ιruγκροτήματος «όχι ως προς

το κάθε κτίσμα χωριστά, αλλά σε αναφορά με το

ι:πjvολο του οικισμού».

Αυτές τις αρχές και προθέσεις δίδαξε και επε­

ξεργάσθηκε ο Πικιώνης με '~oν ασιαμφUJβήτητο

δημιουργικό του οραματισμό. J]ίyαι όμως εξίσου

αναντίρρητο το γεγονός πως σε μερικά από τα έρ­

γα του εμφαΥίζΟΥται συχνά μορφολογικές με­

ταφορές και οτυλιστικά μοτίβα της λαϊκής αρχιτε­

κτονικής, που αποκαλύπτουν μια έντονη συlιτηρη­

τική μορφολογική αντίληψη του αρχιτεκτονικού

του προβληματισμού. Έργα όπως το Δημαρχείο

του Η6λΟl} (195.'5-1971) 11 το συγκρόιΤ)μα του Άι­

ΔημήτρηΛουμπαρδιάρη (Εικ. 268) με το περί,ττε­

ρο και το καφενείο (1957-61) εικονογραφούν αυ­

τή, την πλευρά του Πικιώνη, που θα γίνει πολύ πω

έντονη και θα πάρει διαστάσεις «μόδας» στις μέ­

ρες μας, με την ευρύτατη διάδοση ενός αδύναμου

«νεο-λα'ίκού» σruλ, με αντιγραφές μακεδονίτι­

κων, νησιώτΙί'.ων και άλλων τοπικών αρχιτεκτονι­

κών ιδιωμάτων. Είναι ένα στυλ που διαμορφώθη­

κε και υποστηρίχθηκt: από μαθητές κυρίως του

Πικιώνη, χωρίς πολλή κριτική ανάλυση της διδα­

σκαλCΑς του δάσ..tαλσυ.

[ικιίΥIl 268. Δ. nικιώvη. Αν. Δημ~τpως Λοuμηαρδιάρης, ηερωχή ΑκραΗολης, Όψεις.

3. Ο 20ά; ΕιιώνΕις

~""'t_ '--------- ,/

351

[ικσΥα 269. I.lullώtας. Εκκλησιαιπικό Μέγαρο Ι. Μητρόπολης Ιριφυλίας και O~υμπΊUς, nίIpvoι:: (1963).

Η «νεο-λ,ιίκή» αυrή μόδα, που περιλαμβάνει

πυλλά παραδείγματα τ/ς συντηρητικής αντιληψης,

οφείλει CΣΩς τη διάδοσή της και στις αρνητικές ε­

μπειρίες που έδωσε με.απολεμικά η διεθνΙΥ.ή

μορφολογία με τις μονότονες και καταθλιmικές

μoρφiς τ/ς «χυδαίας Μοντέρναςι., δεν έχει όμως

εοο.περαή σιm:πεια ί'.αL y.αθα(κSτητα μορφής, κα~

ταιrA.ευής και λητουργίας (φέρων (J",ι.ελετός από

μ..ϊε"tόν-αρμέ, που ί'.ρύβεται. με λίθινες, ε.τιφανεια­

κές επενΜσεις, ξύλινα oισmραδoσια~ υπoσtη­

λώματα κάτω α..τ6 αuτoφερόμενες πλάκες εξω­

<.n:ών ή μ..-mλκoνιών κ.ά.). Τα περι.σσ6τερα είναι

εξοχικές κατοικίες ή συγκρσn'jματα και αποκαλύ­

πtoυν ίσως την επιθυμία της κοινωνίας να βάλει

υποκατάστατα νεο-λαϊκής μορφολογίας στη θέση

των γνήσιων κτισμάτων τ/ς λαϊκής ή ανΙ,Jνυμης πα­

ράδοσης, που τα περισσότερα κατεδαφίστηκαν με

πρωτόφαντη ταχύιψα ή ερημώΑ1)καν και κατέρ­

ρευσαν (ι.ί1:ό την εγκατάλειψη. Υπάρχουν επίσης

Ορησκευτικά ή δημόσια οικοδομήματα με την ίδια

συντηρητική αντίληψη :!'.σι μoρφuλoγCΑ, που συνι­

στούν έναν σεβαστό αριΟμ6 μεταπολεμικών έρ­

γων. Ιδιαί.ερα η ναoδoμLα εξακολουθεί κατά το

μtγι.στo ποοοστό της να βρίσι'.εται (Πενά δεμένη με

τη μεταφορά μ.oρq:ιoλoγικών σroιχείων του βυζα­

ντινού παρελθόντος (πο παρόν. Ε\'δεικτιχά ανα­

φέρουμε το l7ερίπrεΡO του Φρόvτ~ov στα Γιάννε­

να, τou αρχιτέκτονα Β. Χαρ(ση, πou 00. το αχoλou­θήσουν πολλά άλ).α. E.-τiσης το Eκ~.λησιc.σrlκό Μέ­

yαρc της μητρόπολης Τριφυλίας και Oλ1Jμπίας, του

<l(1'ι.ιτέκτονα Ι ωλώτα (Εικ. 269). O~ πoλυάριθμo~

ελ/αδικοί ναοί αγκυλώνονται μoρφoλoγ~κά (Πα

ένδοξο παρcλΟόν (E~κ. 270), ενώ στο εξωτερικό

:ιινέε~ αέρας (Εικ. 271) περισσότερο ανf.ξάρτητος

και ανανεωτΙΥ.ός.

Στην ίδια ομάδα μ..."Wρούμε επίmJς να θεω­

ρήσουμε ότι αγήκO\JV και μερικά νεσι'λασικά κτί­

ρια, που συνεχίζουν την ιστoρικίζouσα μορφολο­

γία του 1900 αιώνα. Αί'.ραία και αδέξια είναι η

Ο('ι'.λασικιστικήι. μoρqχ>λoγία της χoυνnκής περιό­

δου (1967-74), όπως φαίνt:ται σε μεΡΙΥ,ά έργα της

(ΔημαρχεΙο Ilειραιά (Εικ. 272), Μουσείο Πασσά.

Αθήνα, Ελληνικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση

της O~άκα, 1970), που πρέπει επίσης ,'α κατατα­

γεί στη συντηρητική ω'τίληψη κα~ ~δεoλoγία.

'!3κ,,""tληξη αποτελεί επίσης η οικοδόμηση νεοκλα­

σικών κατοικιών, όπως t"O σπίτι του Γιάννη Τοο-

Εικόνιι 271. Λημ. ΧΡΙΝΤίδης. Ορ9όδο(οι: νnίM: ΛΥίοο Παύίlou. Aylιl Πό·

λη θεooElλoνiκης (19781. Δυτική όψη. ίνIOvoς ισtoρι.oμός με αιδηρο­

ιIlltIόY κιιι καtαξιωμP.VEς μοlιψές της ΟρSόδοξης vtJΟΟομίας.

352

Ειιιόνα 271. f. ΛάΒΒας. Spiess &We~miiΙ!er, Ζυρίχη. Παφιιφχιιιόι;

νοιΚ: Αγίου Π[ίΙί!ου, Ορθόδοξο Κένιρο ιοο Οικουμενικού ΠαιΡιαρχεί'

ου, Σαμιιεζύ, Γενεύης [1972·74]. Προσπάθεια πpoσαpμoγήt; 010 νέα

υ~ΙKιi, Ης σύγχρονες αYiJγκες 10υ cκκλl)UΙΡομοτιΜ; και ιη νέα αντί­

ληψη [ης εΙKGνας 10υ κόσμου, χωρίς οll6ρριψι! των αΡΚI1Εκιονικών

αξιών ιης Ορθόδοξης Παρόbοοης.

ι. Η rtxvq του αν3ρώιιοιι - μηχάVlκού :

ρούχη στο Mαρoύσ~ (1965).

Η παραδα7ιι::ική αντίληψη, που την ορίσαμc όχι

ως μίμηση ή μεταφορά '(\ιωστών jtoQtfX.uv ή μοτίβων

από το παρελθόν, αλλά ως εξελι;αική μορφολογία

μέσα στο πλαίσιο του όλου αρχιtεκτονι,ι.ού γίγνε­

σθαι με σvναρτήσεις και επιδράσεις παραδοσια­

κές, κυριαρχεί στη μετωroλεμική ε}ληνιΚ1] αρχιτε­

κτονική. Είναι το ευρύτερο φάσμα ιδεών ...αι ρευ­

μ.άtω\', που το δημιουργεί μια γενιά αρχιτεκτόνων

ζυμωμένη με τα μCI\'ιφέστα, τι.ς: αρχ€ς και. Τ/" ;t(U.­

δεία της «Μοντέρνας»αρχιτεκτονικής(που "..ι εδώ

κατακτάτις αρχιτεκτονικέςΣXoλf.ς, ό...ως;Ι.α/στο Ε­

ξωτερuι.6) y.CtL επηρεασμένη ακόμη από τη στροφή

προς την «ελληνικ6τητα». 6:τως cnm'i δι.αμoρq:ώνt:­ται στο πρώτο μ106 του 2Οού αιώνα.. άσ..ιω-Οι, ό­

πως ο Π. Μιχελής, θα συμβάλouν μεταπολεμικά

σιη θεωρητική διατύπωση ενός μοντέλου, ό1tO\J βρί­

σκουν Οέση τόσο η ελ1ηνιχή παρόδοση, όσο Y.αL οι

αρχές της t(MOVttQVaςo~ αρχιτεκτονικής. Οι σ.tΕ­

πτόμενοι αρχιτέκτονες της γενιάς αυτής

προσπαθούν "'".. να βρουν "'" ΔUΝcπή~ανάμεσασtO τom.κόκαι σro διεΟνι:ι.6.

ΒΕβαια η πάγιαΠOMτι.σnκήαδUΝΑΜ(ατου Νεο­

έλληνα για το ξενικό και η σχε-ι:ική ω..ειψη εμπι­

στοσύνης στις ίδιες δημιουργικές δυνάμεις, θα

εξαΥ..ολουθήσουννα επηρεάζουνΜΙτώρα.ψ αρ­

χιτεκτονικήδημιουργία. Οι ι.δt:cς και τα έργα του

Le Corbusier, με τη μεσoγt:ιιαή αντίληψη της

χρήσης του μπcτ6ν, αλ/ά και του Mies van der

[ικόνα 212.. Ι. AVIwvιιiδι,:;. Δημαρχείο Πεψιιιιi (197Η Προοπτικό.

3. Ο 20r'lι; αιώνας

Rohe, του Neutra, του Ρlι. 1011115011, του κινήματος

brutalism, των "μεταβολιστών»της ιαπωνικής

σχολής ή των ocραοιονw.ιστών»της ~ταλι.κής και

άλλων μετα.ϊολεμικώνρευμάτωνθα φι-άσouν κα~

uτoν ελληνικό χώρο. Πρέπει να σημειωΟείόμως

εδώ πως όλες αυτές οι ξενικές ε.•u.δράσεις, που

με"tαγράφονται με "ρωτόγονη κατασλ.Ε1.,'ασι:ική

υποδομή και πρόχειρη οργάνωση, δημιουργούν

μια σημαντι".ά παραλλαγμiνη εικόνα από εκείνη

του πρωτότυπου.

Από την άλλη πλευρά μ.ίτορεί να 4χθεί ότι η

διεθνική αρχιτεκτονική μορφολογία του ελλαδι­

κού χώρου, τουλάχιστο στα καΜτερα παραδείγ­

ματα, διαμορφώνει, χάρη στην επίδραση της τοπι­

κής κίνησης για πιν αρχιτι::κτονική «t::λληνικότη­

τα», έργα χωρίς υπερβολtς ή ακρ6τητες. Αντί­

στροφα μια άλλη κατηγορία αυτής της ομάδας,

που εκφράζε"tcιι έχοντας ως πλαίσιο την ντόπια

λαϊκή παράδοση (χωρίς να ανηγράφει απλά), εί­

ναι εξίσου ευαίσθητη στις «μοντΙρνεςιο ιδΙες και

στη λειτουργικότητα. Δημιουργεί"tαι έτσι.. χάρη

στην κοινή παράμετρο των υλικών (μίτετ6ν, τού­

βλο, γυαλί ".ατά κύριο f.fryo) και της απλoumE'U­

μένης και μονοσήμαντης σχεδόν καταΣΚΕUΉς (με

βασική αρχή το DOM-INO του Le Corbusier), έ­

να πλατύ όσο και ΠQικί).o φάσμα με «μοντέρναιο

και τοπικά dαϊκφ. σι:οιχεία και μοτίβα, που δια­

μορφα/νουν, μέσα στο πλαίσιο της παράδοσης

(τοπικής και «μοντiρνας»),το μεγαλ,ίτερο ποσο­

στ6 των μεταπολεμικιδνκτιρίων με αρχιτεκτονική

ποιότητα και σrιμαo(α.

Ενδεικτικά σημειώνουμε μερικά ονόματα αρ­

χιτεκτόνων και έργων, που εικονογραφούν την

σιυλιστική ποικιλίατων τt;λευταίων τριών δεκαε­

τιών. Ο Άρης KωνσrαYίινίδης συνδέει με το ταλέ­

ηο ταυ τις αρετiς της λαϊκής και tις δυνατό'tητες

της εποχής tOU σε μια αναντCρρητα προσωπική

αρχιτεκτονική έκφραση και αναδεικνύεται η συ­

νεχώς ανερχόμενη προοωπικότητα της Μετα.-.:ο­

λεμικής περιόδου. Ο Κωνσταντινίδης σπούδασε

αρχιtεκτovική σι:ο Μό\'αχο την εποχή το\! Μεοο­

πολέμου (1931-36), τότε που στην Ευρώπη δια·

μορφων6ταν η θανάσιμη πω.η ανάμεσα mις δυ­

νάμεις του ολοκληρωτισμού ".Q.L της δημοί'.ρατί.ας.

Eπιmρέφoντας στην Ε))..άδα εργάζεταισε διάφο­

ρες ".ρατικές υπηρεσίες, όπου γCνo"τα~ αισθητά

το αρχ~τεκτoνικ6 ταλέντο ".Q.L η ηθική tou π.ροσω-

πικότητα. Ταυτόχροναα.,τοδύεται σε μια αδιά­

κοπη περιήγησηκαι μελέτ/ του ελληνικούχώρου

και τ/ς αρχιtεκτονικήςτου Y.Q.L στην αναζήτηση

τ/ς αυι:σΥνωυίας του Νεοέλληνα, που πιστεύει 6τι

θα γίνει δυνατή με την ε.η;αναm'"δεσή ταυ με τις

«ζεf.δωρες» πηγΙς (όχι τις μορφές) της προγονι­

κής παράδοσης ί'.α~ συνέχειας.

Καρποί της άμεσης Κα/. γόνιμης συνομιλίας ταυ

με τις παραδοσιακές ε)J..ηVLY.ές αξίες και πηγές εί­

ναι ένα πλήθος δημ.ooι.εύμcnα, 6πou γίνεται φο.νε·

ρή η ιδιαίτερη ευαισθησία, η Ύ"ώστι και το φιλο­

σοφι.χ6 υπόβαθρο του Κι:ι:n·σtαvtινίδη για την αρχι­

τεκτονική. Ταυτ6χρο"α έκανε τη θεωρία ταυ πράξη

ως αρχιτέκτονας-συνθέτης με ένα πλήθος κτιρί(J)\'

που σχεδίασε. Από τα γνωστότερα έργα του, που

διακρίθηκαν, είναι τα ξενοδοχειακά υυγκρσrήματα

«ΞΕΝΙΑ» του t.O.T. (Επιδαύρου, Λάρισας,

Ηγουμι::νίτσας, Καλαμπάκας (εικ. 273), Παλιου­

ριού Χαλκιδικής, Hρακλείau, Ολυμπίας, Άνδρου,

Πόρου και Μυκόνου). Αξιόλογα είναι ακόμη .α

κτίρια των Αρχαιολογικών ΜQVOείωv lωα\νίνων

(Ειχ. 274) και Κομοτηνής, Lδwπικ{ς """"".ίες, ευ­

ρύτερα οικιστικά συγκροτήματα εργατικών

πολυκα.οικιών σε Αθήνα, Πειραιά, Ηράκλειο,

θεοοαλονίκη, Σέρρες και Πύργο ".αι τα περίπτερα

ο-.θέσεων στην Κηφισιά ί'.σι στη Θεοοαλονίκη.

Το αρχιτεκτονικό αmό έργο χαρακτηρίζεται

αι-.:ό σαφήνεια και συνέπεια μορφής και κατα­

σκευής και από μια δημι.ouργική ένταξη στην xλC­

μαχα και στις ωταιτήσεις του ελ/ηνικού τοπίου.

Έχει ακ6μη μια άμεση και εσωτερική σχΙση με

το παριιδοοιακ6 αρχιτεκτονικό ιrτoιχείo του τό­

που. Εδώ όμως βρίσκεται και η ειδοποιός δια­

φορά και η ιδιαιτερότητα του Άρη Κωνσταντινίδη

σε συσχέτιση με τους αρ-l.ιτέκτονΕς της f<ελληνι­

κής γραμμής» που είδαμε ήδη, δηλαδή τον Πικιώ­

νη και τον Ζύ.χο. Σ.ο έργο τoo συνδυάζονται με

πρωτowπία και μοναδικότητα η σύγχρονη «<1τα­

σκευαmική του σκέψη, με τα "έα δομικά υλo~ά,

με τις αρετές χαι τις αξίες της μαΥ.ραί'ωνης οικι­

στικής παράδοσης tOIJ ελληνικού χώρου, χωρiς

:ιι.αμιά μιμητική - έστω ".σι αθώα - μεταφορά δο­

μικού ή διακοσμη"'nκού στοιχείου από την πα­

ραδοσιακή μορφολογία. Χτίζει έ.σι μέσα στην

παράδοση χωρίς την παράδοση. Αυτό είναι ίσως

το δυνατότερο επίτευγμα -πέρα α.-ι6 τις λειτουρ­

γικές και κατασκευαστικές αρετές του έργου

35'- ,

Ι. Η τέχνη του αν9ρώn~V1κoU

w12

- "1---"-'--C'-L..".

,-

Ειι:όιτι l71. A..Κωνιπανιινίιiη.lιlιιιέλ ιlεYύlι, ΚMαlΠlίιxιι (1!XiIIi

,χ

Εικίνα 27'. Α. Κωνσταντινίδη. Αρχαιολογικό Μουσείο. Γιάννενα

[19δ~'66)

του- της αρχιτεκτονικής τo\l ιδιοφυίας, που μπο­

ρεί να χτίζη και να γράφει υπακoύovτ:ας στην ί·

δια εσωτερική αναγκαιότητα για μια ..αληθινήαρ-t,ιτεκτονική'ι., όπως ο ίδιος τη λέει, πέρα α..,.6

«παραδοσιακές», «μοντέρνες» ή «μεταμοντέρ­

νες_ αναφορές. Για τον Kωνσταvι::ινίδη η αρχιτε-

κωνική (όπως και η μουσική) ..δεν έχουνε να μι­

μηθούνε ή να αναπαραm:ήσOUVE τίποτε [... ] και

χτίζουνε τους δικούς τους κόσμους, που όμοιοΙ.

τους δεν υπάρχουνε πουθενά ούτε και έχουνε

ποτέ υπάρξει ...».

Όπως και ο lIικιώνης, ο Κωνσταντινίδηςσ­

σΥ.εί μια lvrovη παι.δαyωγl.Κ'ήακτινοβολίαως αρ­

χιτέκτονας με ηθική και δημιουργική συνέπεια

στη δουλειάτου. Το έργο του μπορείνα θεωρηθεί

αντιπροσω.ι"tΕmικόδείγμα τ/ς σύΥχρονης ελληνι­

κής αρχιτεκτονικήςκα~ για τη ρωμαλέα κα~ ταυ­

τόχρονα δωρ~κή του λιτότητα κα~ λογική, αλλά

και για τη γνήσιασίiνδεσήτου με τοντόπο κα~ τον

χρ6110 ιιου γEV'\'ιέται.

Με το ίδιο πνε'ύμα δημιουργούνκω O~ Δ.

Avτωνακάκηςκαι Σ. AvτωναY.άκηή -EvrαO'rήρlo

66. (Αρχαlο).ογιχ6 Μουσείο Χίου, οιχισμύς στο

Δ{στομο, θέατρο Κομοτηνής) (Εικ. 2ϊ5) ή με

<ψ,τρουταλιστική.. ειλικρίνεια και ηθ~y.ή (ΤΡΕι.ς

πολυκατοικίες στην Αθήνα). Ικανός στη μετου­

σίωση διάφορων επιδράσεων, τοπικών και ξένων,

σε π(Κ>Oωπ~Κ11 δημιουργία και αρχιτεκτονική έκ­

φραση Οα αποδειχτεί ο Ν. Βαλσαμάκης (κατοικία

στο Ρίο Πατρών, με λα'ίκές μνήμες, «μ..τρσυτα4·

στικΨ διάθεση και σuyyένει.α προς το έf!YΟ του

F.L \Vright, κατοικίες στο Πόρτο Ράφτη, στο Ψυ­

χικό, mην Kη~ισιά, σrαθμύς αυτοκινήτων στην

3. Ο 20ός αιώνας

Ι

3

Ι

..- . - -~

Ξ="-. -; .~ ~ ._ .'.

2.

Ι

355 '

[ιχόνα 275. Δ. Αvτωvnκάκtjς. Σ. ΛνΙΩVΑKάKI1, Λ. Κουλάκη. Υπαί9ρlO 9έαΙρΟ στην Κομοιηνή (oιwpιφήμαιul (1989).

Αθήνα, Εθνική Τράπεζα, υποκατάστημα Ορε­

σι'ιάδας, Ξενοδοχείο «Α.μαλ/φ" Αθήνα, με σοβαρή

«μοντέρνα» έκφραση και κλασική αυστηρότητα

στις όψεις, πολυκατοικία Λυtίρov, ΑΟήνα, σημα­

ντ~κή ως «μοντέρνο» μορφολογικό μεταπολεμικό

(1950-58) ξεκίνημα στην Ελλάδα, Τράπεζα Πί­

στεως (ΙΖικ. 276), ΞE;1iοδοχειΌ ~μαλία/>, Καλα-

--,_J :

ΙΙ•,,,,,

_Ι

111

lν

Ε.κίνα 27δ. Ν. 8αilσαμάKης. Τμιiπεζα 11ίιrn:~ Αθήνα [1981'90). Κά­τΟψη οΡόφοιι, τομή.

μ.ίτάκα (Εικ. 277) κ.ά.

Mc κυρίαρχη μoρ<JX)λoγική ανιίληψη τα διMγ~

ματα της «Μοντέρνας» αρχιτεκτονικήςΟα δώσει

μεριχ,ά χαρακτ/ρισηκάέργα ο Θ. Βαλεvt11ς (Μέ­

Ύαρο Μετοχικού Ταμείου Αιψοπορ[ας, ΑΟήνα,

1949~50,κτίρια ΊρaφεiωνΥ..ά.). Αντίθετα, με συνθε­

τuι.ές αρχές vεoκλασικiς (σvμμι:.ϊρCα<rtηV οργάνω­

ση των ανo~γμάtωνκαι άξονες), αλλά «μοντέρ'>'«»

έκφραση και υλικά δουλεύουνοι Δ. 'I'..cιι Α Φωtιά~

δης (NαιπWακόΜεγαρο Εθνικής 1ί;,χtπεζας, Πtι~

ραιάς),Ο κ.. Λάσ'Ι'..αρις(διαΥωνωμ6ςγιατοΔημorι­

κό θtατρo, ΑΟή\'(1). Ευε'λιΥ.τακαι. ελαφρό κτίσματα

μiσα στη «μοντέρνα» n:αράδooη δημιουργούνται

Σw; λουτρικές και τσυριarΙΥ.lς tγ"".αταστάσεις:του

Σαρωνυ<ού (Γλυφάδα, Βουλωγμέν'1) (&κ. 278) α­

πό τους Ε. Bouρέκα, Π. Βασιλειάδη, Π. Σακε},).ά-

Ειχίνl 277. Ν. Bα~σαμάKης. Ιενοδοχείο ιΛμα~ία •. Κολομιιάκα

(1989·911 Κά"ψη.

[ιιΠι 271. ιι βαιιιλειόδης. Ερμ Bouρέιως. n. Τoκεilίlόρως. ιι ~

'αβιiM,ς. Aιmi Aouiι>. ιilJφόOα Απικ!ι: [1957·5'], f'lIOjpQφooi.

ρω, Κ ΔεΥ.αβάλλα. κ.ά. (1955-63), που θα επηρε­

άσουν Υ.αι άλλες παρόμοιες εγκαταστάσεις. Ο π.

Καρσντινύς (Φooι.κι:>μaOηματική Σχολή Α.Πθ.), οι

Κ Φινές και. Κ Παπαίωάννου (Νομική, θεολογική

Σχολή, κτίριο Διοικήσεως και Βιβλιοθήκη) (Εικ.

279), οι 1. Λι.άπης Υ.αι Η. Σκρouμπέλλoς (Aμφιθiα­

τρο Πολυτεχνικής Σχολής) δημl.01JQΎO\Jν ένα α.ι-τ6 τα

μεγαλύτερα κτιριακά CJ\1"{Y.ροτ/ματα <ψοvtέρνας»

παράδοσης σro Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο θεσ­

σαλονίκης. ΟΙ δύο τελευtαίoι δημιουργούν ακόμη

μΙόρικές ιιπό τις ενδι.αφέΡUΥΣες συνθέσεις της πε­

ριόδου (Κτίριο Επιβατικού ΣταΟμού ΟΑΠ και

Πνευματικό Κέντρο Πειραιά, το Μνημείο των

Κπλαβρύτων, tLt; συνεργάτη τον Χ. Ιακωβίδη και

γλύπtρια τ/ν Α. l3αφιά, το Ελληνικό Ilερίπτcρο,

ΕΧΡΟ 1967, (Τω Μόντρεαλ, κ.ά.).

Λιτά, «μοντέρνα», με επίδραση από τ/ μορ­

φολογία του Le Corbusier είναι τα λίγα σχετικά

έργα του ΓραφεCου Κ. Δοξιάδη (ίδιο Κτιριακό

Συγκρ6rημα, κτCριo ΕθνικούΙδρύματοςΕρευνών,

Αθήνα, ξενοδοχείο ιιΜακεδονίa», θεσσαλονίκη

Ειιάνl 27~. Ι. Λιάπικ δ Η. ΣIψOUjIΠέίIoς.Κ. rJoROiIιIάν,ιooδ Κ. Ψι­

νές. Πoνεmoτηpιocίnoί\ηθεσσoίloνίκης(196ΟL

Γ. Η ιέXVΗ 1IJυ αν8ρώπOlJ - μηχανικ!.Ιύ

κ.ά.), που αναπτύσσει μεγαλύτερη δρασtηρισιψα

στο εξωτερικό. Διακρίνεται επίσης ως Οεωρητι­

κός προπαγανδίζοvrας τη νέα ε1τιιro'jμ'1 τ/ς «Οι­

κιστικής» (Εικ. 280). Συνέχεια τ/ς διεθνιστικής

«μoντέρ~ας" παράδοσης, με καλές αναλογίες )Ι.αι

οργανωμένους όγκους, αποτελούν μερικά από τα

έργα του Ρ. Κουτσούρη (Nla Πτ{ρυγα της Πα­

vτείoυΣχολής, Διαγνωστικόκαι ΘεραπευτικόJ(f­

ντρο, Αθήνα) και του Κ. Κιτοίχη (Υπεραστικό

Μέγαρο ΟΤΕ, ΑΟήνα, και ΠνευμαrικόKΙvτρo

Δελφών, με ενδιαφέρουσαΙνταξη στο δελφικό

τοπίο), των θ. Αργυρόπουλουκαι Κ Δεκαβάλλα

(κατοικίαστη .Βάρκιζα, του Κ. ΔεΥ.αβάλλα, Εθνι·

κή Τράπεζα, ΥποκατάστημαΑί'ίου Νικολάου

Κρήτης), του θ. Παπαγιάννη (Σταθμός Σιδηρο­

δρομικός θεσσαλονίκης)και με Κ. Γιαμαλάχη

(EρyoστάnwNάυλtJν στηνΑθτίνα) και των Σ. Σέ­

ρoγλou,l1.Τ'ζώνου,Γ. Χ6ιπtλκαι Ξ. Χ6ιπελ(Βιο­

μηχα\'ικάκτίρια στη Σίνδο, Γι.αννιτσά,ΚιλκίςΜΙ

Ωραιόκαστροθεσσαλονίκης).

«Movriρvoς:ιoθεωρητικόςκαι συνθέτηςαρχιτέ­

κτονας είναι ο Δ. Φατούρος (κατοικία στο Πανό­

ραμα Θεσσαλονίκης,Γυμνάσιο και Λύκειο στον

Λαγκαδά, με τον Β. Γιαννάκη κ.ά.), που ανάμεσα

(Πα άλλα (-ΧΕΙ να επιδείξεικαι ένα ολ.6δροσοσχό­

λιο λαϊκής μoρqx1λoγCΑςμε συντηρΊTtικήαν&ηψη

(εξοχικήxaτotκw.στην (Ι::ιχ. 281) 1Ιερισι:ερά Χαλ­κιδικής). Με σαφήνεια και«μovτέρνα» Υ-αθαρότη­

τα, αλ/ά με μνήμες και συσχέτιση με τη νησιώτικη

αρχιτεκτονική είναι η δουλειά της Α. Τζάκου

(Εθι'ική Τράπεζα, Υποκατάστημα l1άτρας, συ­

γκρότημα τεσσάρων μονοκατοικιών στη ΦιλοΟέη

κ.ά.). Μέσα στο ευρύ φάσμα της «Μοντέρνας»

μορφολογίας ανήκουν επίσης ο Ν. Καλογεράς

(κατοικίες στην Εκάλη και στον ΚορινΟιακό και

t:ξοχικrL διαμερίσματα σtη Βουλιαγμένη, μαζί με

τους Π. Κουλέρμο και 1:. Αμούργη), ο Κ Γκάρτζος

(Ναός στα Πούληθρα Κ'VVouρίας, ξεvoδcχείo στη

Σκιάθο, μαζί με τους Η. Γouναρόπoυλo και Α. Κω­

σάκα), ο Σ. Koνtαρά"toς (πολυκατοικία στο ΨUΊ.Ι­

κ6 με εκλεmυσμένη σαφήνεια και λιτ6τηtα), ο Ι

ΚO'I.J'tσής (καιοικία σro Καστρί, με μανιερισrική

διάθεση), ο Σ. Μολφέσης (κτlρια του Γαλλικού

lvσrIroΎCov σε Αθήνα και θεσσαλονίκη κ.ά.), ο Α.

Ζάνος και ο Π. Τοολάκης (εξοχικό σπίτι στην Ανά­

βυσσο, με λιiίΥ.iς μνήμες Κα/. «μοντέρνες:ιο λεπroμi­

ρειες), ο Ν. Δεσύλλας (σταΟμός αvroκινήrωv του

~ 3. Ο 20ός aιώvαc

Α. Ekistic units

C. Fl1nCti0t1s

D. Factors

2

,',

,',

Ε. Eskistic units οΙ higher order

Eι~όνα 280. Κ. Δοξιάδης. Το διάγραμμα fηc .nlKIOHI(rjc» 9εωρίας (tgfiBJ.

Εικόνιι 281. Δ. Φα/ούρος. Σπίτι στην Περιστερά Χαilκιδικής (19721­Τομή, ΚΠΙΟψη.

ΟΤΕ σtΎjν Καλ/ιθέα) (Εικ. 282), ο Κ Κραντονέλ­

λης (Κτίριο Γραφείων και Σταθμός Διανομής ΔΕΗ,

ΑθΊίνα) (Εικ. 283), ο Γ. Σκιαδαρέmις, ο Ι Τριαντα­

φυλλίδης και ο Α. Προβελέγγιος. Τέλος το Κτίριο

Μουσικής του Πνευματικού Κέντρου τ/ς Αθήνας

(αρχιτέκτονας Ι Δεσποτόπουλος) α.ι-roπνέει τ/ν η­

ρεμία μιας κλασικής σύνθεσης, εκφρασμένης με

<ψοντέρνω> μέσα και διάθεση.

Αξιόλογοι αρχιτέκτονες της περιόδου είναι ο Π.

Βοκοτ6πουλος (διαμόρφωση χώρου μνημιίου Ελ.

Bt:νιζέλσυ, Αθήνα, 1968-69) (Εικ. 284), οι Τάσος

και Δημψρης Μπίρης (Σχολεία, ΠολυκαΤΟΙ'Υ.ια σro

Χαλάνδρι 1977-80) (Εικ. 285 κ.ά.), ο Β. Γρηγοριό­

δης (Ιδιωτικό εκκλησάκι, Σπετσοπούλα, 1962-63),

(Εικ. 286), ο Χ. Σφαέλ/ος (με πλούσιο έργο εδώ

και στο εξωτερικό) και πολ/.οί άλ/.οι ακόμα.

Ιστορικός ερευνητής με πλούσιο έργο (απσιυ­

πώσεις των μuναστηριών του Αγ. Όρους, εργα­

σίες στον Πανίερο Ναό Αναστάσεως Ιεροσολύ­

μων κ.ά.) και τ~υτόχρoνα συνθέτης αρχιτέκτονας

~ 358._--------=

==::Ξj ~==--,-: yf'

- ,

-'~ιL ,-

, ,Ι ! ι

Εικόνα 282. Ν. Δεσύλλας, Δ. Κονταργύρης, Α. Λαμαάκις, ~. Aγ~iιKης.

Σ1119μός αυ,{O~NήTων roυ οτε, ΑΒήνα (1951'71). Κ(ιιοψη ορόφου με

ης Kυ~λΙKές ράμπες.

Εικόνα 283. Κ. Kpπvιovέllllης. Κιίριο nις ΔΗΙ, Αθήνα {1971-73Ι Ilρο­

ΟΠΗκό.

Εικόνα 28Ι Ι Βοκοτόαουilος. Διομόρφωοη Χώρου μνημείου Ελ. Βενιζέλου, Λεωφ. Β. Σοφίας, Αθήνα {1968-9Ι Τομή - όψη.

--,--

" i·

.:r:: "':

"U_ n - lιr'.. ~,.,. ,• ,'Θ. . ,

,',. ,-<." '·--··'i~].

Εικόνα 285. Τάοος και ΔημljΊρης Μαίρης. ~oilOKorolKία 0(0 Κολόναρι. Λττική (19Π80). Κατόψε(ς - οξονιιμειρ(κό.

3.020όςαιώνπς-,-

lfjJ lfjJ

Eι~όνα 286. Β. Γpηγopιiιδης. lδιωιικό εκκί!ηοάκι, Σπειοοποίιί!α

[1962-631. Κάτοψη - ωμή.

σημαvtικών δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων ανα­

δειχνύεται ο ακαδημα'ίκ6ς Παύλας Μυλωνάς ξε­

νοδοχείο "Mont-j'arnes': Αττική, 1961 (Εικ. 287),

Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Λλεξ. Σotίτζoυ,

1966-75 με Δ. Φαταύρα (Εικ. 288).

Εικόνα 288. n. Μυί!ωνάς και ό. ΨmούΡος. f3VlKIί IlινακοΒήκη και

ΜουοεΙο Αλ. Σούτσου, ΑΒήνα {1966-75J. Τοπογραφικό.

Η «πρωτοποριακή» μεταπολεμική αντa.ηψη

εκφράζεται ως προχωρημένη και τολμηριι αναζή­

τηση αρχιτεκτόνων, που μαGήπυoαν και καταψά­

σ',ιουν τη «Μοντέρνα» αρχιτεκτονική. Ο ffijμαvtι­

κ6τερος εκπρόσωπος είναι ίσως ο TάJ'.ης Ζενέ­

τος, που χάθηκε πρόωρα. Ταλαvtούχας, τολμηρός

και ασυμβίβαστος δοκιμάζει καινοτομίες πέρα α­

πό τις «μοντέρνες» αρχές και μορφές και δημι­

ουργεί κτίρια ιδιότυπα και ρωμαλι-;α. Το f:ργoσrά-

ΕιιιόνΡ. 287. 11. Μυλωνάς. Ιενοδοχείο «Mont-ParnesJ, Απική [1961). Όψεις.

310

(ιιό.,. 281. Ι Ιενέιou. ΚαιotJ(ία Xεilιfιoνoύ, Μέο Κηφιοιά {1973~

Πρooκηlώ, ιομές, kάτ:~

σιο ΦJΞ στη λεωφόρο Συγγρού. στην Αθήνα, με

την έξαρlτ/ του μήκους και της οριζοντιότητας ή

το Ι(ΥΥοοτάοιο ΚΥΚΝΟΣ στην Ι1άτρα, δείχνουν ι­

σχυρή αρχιτεκτονική βούληση, που επιβάλλεται

με έvtονες αντ~θέσεις στον πολεοδομικό χώρο.

Oυσιααtικά είνω ουρανοξύστες τoπoθετημtνoι

ορι.ζ6ντια, που ξαφνιάζουν, Εvt\Jπωσιάζσuν και

τρομοκριπούν με την α...έραντη oριζovτιότητά

τους. Η πολυκατοικία στη λεωφόρο Αμαλίας,

στην Αθήνα, φανερώνει επίσης μι.α νέα μορφολο­

γική λύση με κριτήρια λι::ιτουργικά (μεταβλητά

ΓVάλινα αντανακλαστικά χωρίσματα και παρωιέ­

τα για την αυξομείωση του φωτισμού κτλ.). ΊΌ (­

δω πρωτοποριακά είναι η βιJ..α σιην Νέα Κηφισιά

(1973) (Εικ. 289) ή το Υπαι'θρlOΛυόμενο θέαΤΡQ

στΟ\' Λυκαβητ6. Εξίσου πρωτότυπε; και μελ­

)..οντολΟΥικές είναι Υ.αι οι θεωρητικέςπολεοδομι·

Γ. Η τόΜ! του αν3~πou-μι]X!MKoίr

Εαόνl 290. Α. !ομιιάζης με oι.ιμμετrιxή {ου Ν. Καλoyεpιi, π. Ka~έβ""

μου, Ι ΑμούρΥη. Διαγωνισμός κιιρ:ίou ΔΕΗ (970). Λ' βραβείσ.

κές -.;ου ιδέες, που αγγCΖoυν ουτοπικές συλλήψεις.

Τολμηρός και σίγουρος m:ις αρχιτεκτονικές

tOlJ uυνOέσεις αποδεικνύεταικαι ο Α.Τομ..-τάζης

με τους συνεργάτεςτου. Στα συyκΡOrήματακα·

το/χιών στο Ψυχι.r.ό και σrην Κηφισιά,στο Κτίριο

E.,"[ιταΧΥVΤΉτου Κέντρου ιι.ΔημόΥ.ριτος... , στο xrf­

ρω τηςΔ ΕΗ (&κ. 290) και στην Παιδιατρική Κλι·

νική με μονάδα σπασrικών παιδιών, είναι ένtoνη

η τεχνολογική πρόθεση και η κατασκευαστική α­

κριβολογία, που αποβαίνει μορφολογική διαφο­

ροποίη011 μιας «μοντiρνας~ καταγωγής. Τεχνο­

λσΥική πρωτοπορία και νεόtρoπη μορφή κατοι­

κίας δείχνει επίσης το σπίτι του αρχιτέκτονα «η­

λιακή κατοικία», στην Τρά.uζα Αιγιαλε(ας. Στ/ ί·

δια Χ<1τ/Ύορία θα πρέπει να τοποθετηΟεί ακόμη

και ο Πύργος του ΟΊΕ στη Διεθνή Έκθεση θεσ­

σαλονίκης (αρχιτέκτονας Α. Αναστασιάδης, πολι­

ΤΙΥ.οί μηχανικοί Σ. Αγγελίδης και Ν. Αναγ\'ω­

στ6πουλος) (Εικ. 291).Σt11ν ίδια περίοδο επιδιώκεται ακόμα η εισα­

γωγή μιας ανανεωιικής μορφολογίας με παρα­

δοοιακή δομή σε συντηρητικό περίγυρο, όπως

το Άγιον Όρος. 11 πρόταση για την ανέγερση

(Εικ. 293) στις Καρυές νέου κτιριαΥ.ού σuyχQO­

τήματος για την Πολιτική Ηγεσία της Αθωνικής

Πολιτείας το 1978 έδειξε ότι η δομΙΥ.ή νομοτέ­

λεια των νέων υλικών δεν μπορούσε να πραγμα­

τωθεί σε ένα τέτοιο πρoβLoμηχαν~)'.6 περΦάλ·

λον. Αντίθετα, «εισβάλλει» εκεί με ορμή η διά­

νοιξη αυτοκινητοδρόμων και η ffitοραδLκή ακ6­

μα ανέγερση μοντέρνων κτιρίων, προς επίρρω­

ση ενός πάγwυ ελληνικού χαρακτηΡLOTΙΚmJ, που

επιδιώκει συνήθως τα άκρα., αντί της ΠΡOOδεuτι-

3. Ο 2ΟιΊς [ItI~νας-' ~~..

.

3lli

Εικόνα 291. Α. Αναοταοιόδης, Σ. Aγγt~ίδης, Ν. AναγνωolόllOυ~oς. Ο

πύργος ωυ ΟΤΕ, Oεσσα~oνίKη (1g70). Όψη.Εικόνα 292. Εμμ. Βουρέκας, n. Βαοιλειόδης, Σ. Στάικος, Α. Γεωργιά­

δης. Ιενοδοχείο χί~ων, Α9ήνα [j958-63). Κατόψεις .

~""----- -- .•..~

ΚΛΤΟΨΗ:σο ΕΠΙΠΕΔΟ

TONΠAΤ,O,f>ΚJN

ΟΨIiΑΝΑΤΟΛIΚΗ

'.~: :.1":

.,

--

Εικόνα 293. Γ. Βελένης, Γ. Kαραδ~δoς, Γ. ΛάΒΒας. Κιίριο !ιολl1ικής Διοίκησης Αγίου 1Ιρουι;, Καρυές (197Β). Κιίωψη - όψεις.

3Ι1

κ.ής μεσότητας.

Μια αί'.6μη κατηγορία έργων θα ΠΡCJTCΙ να α­

ναφερθεί. Είναι τα 'U"ψηλά κτίρια της Αθήνας, με

την κοσμοπολίτικη καταγωγή γ.αι τ/ μεγαλομανή

δW.θεση. Πρώτο «\-εγείρεται το ξενοδοχείο ~ιλ­

TOV» (1958-63) με αρχιτέκτονεςτους Ε. Boυgtxα,

Π. Bα<nλtιάδη,Σ. Στάαο και Α. Γεωργιάδη (Εικ.

292). Ογκομετρικά απαράδεκτο για το απικ6

τοπίο, γ'νεται ο πρόδρομος για μια ολ6χληρη σει­

ρά παρόμοιων ουρανοξυστών στη δεκαετία του

'70, όπως οι Πύργοι τωνΑθηνών (Βασ. Σοφ(ας γ.ω

MεσoγεCΩν) με αρχιτέκτονες τους Ι Βικέλα και Ι.

Κυμπρίτη, οι ΠύΡ-ΥσΙ ΕΔΟΚ-Ε1ΈΙ> και ΑυίηίΙ. στο

Ψυχικό και Μαρούσι (αρχιτέκτονες 1. Βικέλας,

Α. Λo'tζoς και Σ. ΜολφΙσης). Έργα αγέρωχα, αλ­

λά όχι πρωτότυπα κατασ~ευαστικά, είναι ξενικές

μεταφυτεύσεις στο απικό λεκανοπέδιο και εκ­

φράζΟν/ τις πολιτικοοικονομικές εξαρτήσεις και

ιδεολογικές αντιλήψεις μιας Υ.ρίσιμης φάσης της

μεταπολεμικής περl.6δou.

Η αρχιτεκτονικ" στο {έλοc (ου 200ύ αιώνα

(1980-2000)

nο~ιnκές και ά~λες ανOlροαές

ΟΙ δύο τελε1παίες δεκαετίες του εικοστο,) αιώνα

ε(ναι γεμάτες με πολιτικά γεγονότα, τα οποία με­

ταβάλλουν τη γνωστή μέχρι τότε μορφή και πολι­

τική δομτι Τιις ζωής του πλανήτη. Η φαινομενικά

παγιωμένη δια(ρεση του κόσμου σε Ανατολή (κομ­

μουνισμός) και Δύση (Υ..απιταλισμός), σrηριζόμενη

στην ισορροπία του τρόμου (με την απειλή της πu­

ρηνι.κής καταστροφής), αρχίζει στι.ς αρχές της δε­

καετίας 'tou '80 να χάνει την παγ(ωσή της. Ο Αεχ

Βαλέσα στην Πολωνία, ηγέτης της συνδικα4στι­

κής ένωσης "ΑλληλεΎ'Ύύη" (1981), και ο επίσης

Πολωνός νΙος Πάπας lωάννης-πανλοςrι (1978)εργάζονται για τη σταδιακή αποδυνάμωση 'tOU

κομμουνιστικού καθεστώτος. Η ανάδειξη του

Χέλμουτ Κολ σε καγκελάριο της τότε Διπ. Γερμα­

νίας (1982) και του ΜιχαήλΓχορμπατσώφ(1985)

στην ηγεσία της τότε Σοβιετικής -Ενωσης οδη­

γούν, προς το τέλος της δεκαετίας, στην κατεδά­

φιση του τε(χους του ΒερολίνΟ\! (1989) και στη

Γ. Ητέλνητου αv3Ρώπou -' μηχανικού"

σταδιακή διάλυση του κομμουνιστικο,) κόσμου

και στη μOL(Κ1ία επιστροφή του Κ{Lη:ιταλισμού στι.ς

χώρες του σοσιαλιστικού συνασπισμού. 'Ηδη νέες

μνημειακές εκκλησίες, όπως ο Νa6ς του Σωrήeος

στη Μόσχα, σημσroδoτoύν τ/ μετα-κομμουνιστική

εποχή, με την €κφραση της νέας δομής της εξου­

σίας, ενώ η Κόκκινη ffi.ατεία έχει πλημμUΡ(σει απ6

διαφημιστικές γιγαντοαφίσες αμερ ......άνιΥ..α/\Γ τσιγά­

ρων και φαστ-φoυνtς. ΊΌ αντίρροπο μέγεθος της α­

θεΊ::σrιΚ11ς περι6δou. οι περίφtιμοι ε..ττά σταλινικοί

ouρανoξύσrες-y.oλoσσoζ π:ou πλαισιώνουν αΥ.6μα

την περιφέρεια της ρωσικής πρωτεύουσας, παρα­

μένουν ως εμβλήματα εκε(νης της περι600υ, με νεα

όμως λε~τoυργ(α και χρήση: σι,] νέα πολιτική qχ1ση

υπηρετούν τώρα ως ναοί του χρήματος (π.χ. την

Τράπεζα Πίστεως φιλοξενεί ένας από αιπούς).

Ενώ όμως ο λεγόμενος "Ψυχρός Πόλεμος" με

την πτώση του κομμουνιστικού κόσμου φα(νεται

να χάνει την ισχύ του, θερμοί πόλεμοΙ., με κατα­

στροφές μνημείων και άλλων πολιτισηκών αγα­

θών, έχουν ήδη δρoμoλoγηOε~ )iyo πριν (διαίρε­

ση της Κύπρου και της Λευκωσίας, 1974) και συ­

νεχίζονται με νέα ορμή στις δύο τελειπαίες δεκα­

ετίες (Παλαιστίνωl., "]vτιφάντα" 1987, πόλεμος

το\! Κόλ.ιτου 1991, διαδοχΙΥ.οί πόλεμοι και διάλυ­

ση της Γι.ouγκoo"λαβίας, 1992-2001, εμφ6λιοι πό·

λεμοι στην Αφρική κ.ά.) ή πυρκαγιές (καταστρο­

φή του κέντρου της Λισσαβόνας, 1988) ή τέλος

πολιτικοί βαρβαρισμο( (καταστροφή μνημείων

στην Τουρκοκρατούμενη Κύπρο, βουδιστικών

μνημε(ων στο Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν

κ.ά.). Ο ιός του AIDS προβάλλει ως νέα απειλή

για Τιιν ανθρωπότητα, ενώ περιβαλλοντικές κατα­

στροφές (τρύπα όζοντος, Τσερνομπίλστην Ουκρα­

νία, μόλυvmι ακτών της AλάD'.«Iς και 6JJ.ων περι.ο­

χών) ε[ναι συνήθεις ειδήσεις. Ο θεσμόςτης «Πολι­

τιστικής Πρωτι:."ύουσας'" της Ευρώ.τ/ς εμφανίζεται

στη μέσα πrς δεκαι:.-τίαςmu '80 με πρώτη"ΠJ'" Αθή­

να (ιδέα της Μελίνας Μερχούρη) και δίνει νέα ώ­

θηση στην ανάδειξη ιστορικών και στη δημισυρ-­

γία νέων κτιρCων στις πόλει.ς :τοιι έχουν μέχρι σή­

μερα επι.λε"Υεί. Συναφής ιδέα χω η "Πολιτιστική

Ολυμπιάδα" ΠΟ\! προπαγανδίζεταιαπό την ελλη­

νική οργάνωση της ε.ι~μ.ενης αθλητικής Ολυμ.'τιά­

δας το 2004 στην Αθήνα.

Στο στενότερο πεδίο της αρχιτεκτονικιίς )'.ατά

την τελευταία α1J'tή εικοσαετία, σημειώνονται νέ-

3. Ο ?Οός αιώνας"

363-~

,

ες, πρωιό'ιυπες δομές και μορφές, με -ια γνωσιά

υλικά, αλλά με μια άλλη εξέλιξη και καταναλωτι­

χή χρήση. Αυτό γίνεται μέσα σε ένα κλίμα ευφο­

ρίας και οι,κονομικής επέκτασης, με σχετική ευ­

μάρεια σε όλο τον πλανήτη (Νοτιοανατολική

Ασία, Ευρώπη, Αφρική και Αμερικtj). Η διαφο­

ροποίηση, σε σύγκριση με τψ αμέσως προηγού­

μενη περίοδο, είναι ίσως η νέα οργάνωση της

δουλειάς του αρχιη'κτονα με την ορμητικι] εισβο­

λή του νέου "συναδέλφου" του, του computer.Μέχρι και τη δεκαετία του '70 ο αρχιτέκτων δού­

λευε με το σχέδιο και τ/ μακέτα που πραγματο­

ποιούσαν τα ανθρώπινα χέρια με τα σχετικά ερ­

γαλεία, για να εκφράζει στις δύο ή στις τρεις δια­

στάσεις τις ιδέες των δημιουργημάτων του. Τότε

αρχίζει να μπαίνει στη ζωή του το CAD (Conιpu­

tcr Ait!ctI Dc~ign), ένας νέος (πολύτιμος κατ!i

τους περισσότερους, αλ/οιωτικός κατά μια μικρή

μειοψηφία αρχιτεκτόνων) βοηθός, με πολλαπλά­

σιες δυνατότητες σχεδίασης σε δισδιάσι:ατη, τρισ­

διάστατη ή εικονική πραγματικότητα. Αυ'rός ο

βοηθός μειώνει το κόστος της μελέτης, εξυπηρε­

τεί την ορθολογικ6τFρη oCYllVOJmj για τυΠOJτοίη­

ση και μαζική παραγωγή, έτσι ώστε οι παραδο­

σιακές τεχνικές και οι εξατομικευμένες προσεγ­

γίσεις της αρχιτεκτονικής δημιουργικότητας του

ανθρώπινου χεριού και του ματιού να αποβαί­

νουν ολοένα σπανιότερες χαι δαπανηρότερες σε

χρόνο και σε χρήμα. Μέσα σι:ο σταδιακά διευρυ­

νόμενο νέο αυτό πλα(σιο θα οργανωθεί η παρα­

γωγτί του οικοδομικού όγκου Of. υποδομές και

κτίσματα μέσα και ίξω από τα αστικά κέντρα,

που θα χαρακτηρίζεταιπλέον από αρχιτεκτονική

",'.Οινοτυπία"ή τυποποίησηκαι μεγάλη ποσότητα,

με δύσκολα εντοπιζόμενη όμως ποιοτική διαφο­

ροποίηση.

Τα νέα αvτά προγράμματασχεδιασμού με τον

ηλεκτρονικόυπολογιστή προσφέρουν απεριόρι­

στες δυνατότη-τες παρουσίασης σε γραμμική και

προοπτικήαπεικόνισηκαι στατικόυπολογισμό,έ­

τσι ώστε να ασκούν πλέον ακατανίκητη γοητεία,

παρά τον σκεΠΤΙΥ.ισμόπου μοιραίαπροκαλούνσε

εκείνt:ς τις ~:υαί<Jθητες ουνf:ιδιjσεις δημιoΙJργιδν,

οι οποίοι αρνούνται να συμφιλιωθούν με τ/ν ει­

κονική πραγματιχότητα,που έχει IL"tEL γενικότε­

ρα στη ζωή μας.

Εδώ ίσως είναι η Οέση να γίνει σύντομος λό-

γος για το επαναστατικότερο γεγονός αυτής της

εικοσαετίας, που μέλλει να αποτελέσει το σημα­

ντικότερο θέμα του νέου αιώνα και. για την αρχι­

1:εκτονική: είναι η ψηφιαΚΙ1 επανάσταση στην επι­

κοινυ)Υία, στην οργάνωση τ/ς εργασίας και της

καθημερινής ζωής, η οποία αλλάζει άρδην τ/ν έν­

νοια τ/ς οργάνωσης του χώρου των ανθρωπίνων

δραστηριοτήτων, όπως είναι γνωστή τουλάχιστον

ιδι[) και μερικές χιλιετίες. Το πρόβλημα που κα­

λείται να λύσει ιπο άμεσο μέλλον η αΡΧΙ1:εκτονική

είναι οι απαιτrίσεις της μορφής του ψηφιακού επί­

σης περιβάλλovι:oς και των χελυφών, που πρέπει

να δημιουργήσει, για να εξυπηρετήσει τη νέα

μορφή ζωής με τις ομαδοποιήσεις της, που θα προ­

κύψουν αι-ιό τις νέες δομές ιης επικοινωνίας, της

εργασίας, του τηλεμπορίου, της τηλεκπαίδευσης,

της ψυχαγωγίας και της όλης ανθρυΊπινης δράmις

γενικά. Η κατάκτηση πις γνώσης για την επερχό­

μενη νέα πραγματικότητα είναι το μέλημα των αρ­

χιτεκτόνων στο άμεσο μέλλον, προκειμένου να

μ:πορούν να μελετούν, να ερcυνούν, να cπεμβαί­

νουν, να αντισι:έΥ..ονται. και να προκαλούν νέα νο­

μοθετικά πλαίσια, ιίχπε να προγραμματϊςουν ".atνα Ο'J.εδιάζουν σωστά τ/ νέα πολεοδομία και αρχι­

τεκτονική του <<<ιλεκτρονικmJ ανθράιπου».

Η έννοια του «κυβερνοχώρου» (cyberspace)με τις «λεωφόρους τ/ς πληροφορίας» (lnfobatm)είναι οι νέες προοπτικές της ν":ας μορφής ζωής,

στην οποία πρέπει να δοθεί το αντίστοιχο αρχιτε­

κτονικό κέλυφος εξυπηρέτησης. Μέχρι τιδρα πε­

μm:oυσία τ/ς αρχιτεκτονικήςήταν ο γήινος, φυσι­

κός τρισδιάστατος χώρος, στον οποίο τώρα προ­

στίθεται και συντίθεται μ' αυτόν ο ψηφιακός και

εικονικός, χωρίς γεωγραφικές συντεταγμένεςκαι

χωρίς μετρήσιμες διαστάσεις και αιίοσιάσεις. Ο

(ίνθρωπος βιι.iΊνει σήμερα, μέσα σων «ρεαλιστι­

κό» τρισδιάστατοκόσμο, τους κόσμους που παρά­

γονται εικονικά στην οθόνη του comP\ltcr, οι ο­

ποίοι συνδέουν νέες ανθρώπινες κοιν6τητες που

δεν ομαδοποιούνται πλέον χωριχά και τοπικά.

Μπορούν οι κοινότητες αυτές να βρί(J/.ονται στα

πέρατα του πλανήτη, αλ/ά επικοινωνούν με λογι­

κούς δεσμοιίς, χωρίς φυσικά μονοπάτια και δρό­

μους. Δεν χρειάζονται τους παραδοσιακούς δη·

μόσιους χώρους -πλατείες, αγορές και κτίρια~

για να συνέλθουν, αλλά μπορούν στον χώρο του

Internet να επιτελούντις αντίστοιχες λειτουργίες