Nghilh ni i awm lo

Nghilh ni i awm lo

Nghilh ni i awm lo

NGHILH NÎ I AWM LO

Ziaktu : Ellis H.Pachuau

Nghilh ni i awm lo

Nghilh Nî I Awm Lo

Ziaktu : EllisH.Pachuau

FirstEdition : 2004SecondEdition : 2005

Copies : 1000

©CopyRightsReserved

Aman : Rs. 50/-

Financed byMizoramPublicationBoard (1stEdition)Published byK.LalruatpuiaZawngin,Mizoram.

&Typesetting done atZote Publication,AizawlVenglai, ����� 2310056 andPrinted atOmniOffset, Ramhlun 'N',Aizawl.

Nghilh ni i awm lo

PUBLICATION BOARD THUHMA

Mizoram Publication Board hian lehkhaziakmi, sumharsat avànga an lehkhaziak hlu tak tak thâmral mai tùrte \anpuiinlehkhabu 128 lai kan lo chhuah thei ta a, tunah hian Press a chhutlai mêk te, chhuah tùra buaipui mêk engemaw zat a awm bawk.

Hei tunah PuEllis H.Pachuau ziah, 'Nghilh nî i awm lo' tihkan lo chhuah leh thei dáwn ta a, lehkhabu ngaihnawm tak lehchhiar nuam tak a ni.

Chhuah tùra lo buaipuitu,Board member-te chungahlâwmthu ka sawi a, uluk taka lo en hmasatu Board Expert hnênahpawh lâwmthu ka sawi e.

A ziaktu hi lehkhabu dangte pawh la ziak leh zêl tùrinduhsakna ka hlan e.

( BOICHHINGPUII )Chairman,

M izoramPublicationBoard,&

Director,Art&CultureDepartment

Govt.ofMizoram.

DateAizawlthe 15thMarch 2004

(3)

Nghilh ni i awm loZIAKTU THUHMA

Hei le, kum li chhûnga bu lî ka khàwr pum ve-na a loni ve ta reng mai.Hriselna min pe a, engtiklai pawha minenkawl rengtu Pathian chungah làwmthu ka sawi a. Helehkhabu-in khaw êng a hmuh ve theih nán pawisa min petuMizoram Publication Board chungah ka lãwm êm êm a ni.Zote Publication, Aizawl Venglai-ah ka kutziak pangngai kape a; hmanhmawh takin min chhutsak mai bâkah an Com-puter ka duhtâwkin min khawihtîr lehzêl bawk a. A neitu\hianpa J.H.Lalpáwlliana chungah ka va lãwm êm! A káwmhi \hianpa V.Lalzawmkima (Amoz Art Works, LowerChanmari)-in ka duh dàn ang tak maiin min ruahmansak a,ani chungah pawh hian ka va lãwm tak êm!

He thawnthu-a a laimu ber hi thutak behchhan a nia; hmun leh mihring hming tam zâwk erawh hi chuphuahchawp a ni thung a. Thutak behchhan a ni chungin angial a ngana ziah vek chi a ni loh avàngin, a \hen paih a,phuah belh pawh a tam zâwk mah e.

Chhiartuten Nupa kawpchawi nih hmaa nulattlangvalna hman a \hat lohzia leh a tuartute tuarnarapthlâkzia te, nun inthlahdahin hma lam hun a nghawngchhiat theih dàn te, nu leh pâte thlazar hnuaia awm loh \hatloh dàn te, chhûngte thuawih loh a \hat lohziate hmuh tumchungin chhiar thei ila. Tin, kan rama thil thleng \henkhatmin hriat thartîrtu lo ni thei bawk se ka ti hle mai.

Dated Aizawl Venglai

The 15th March,2004 (ELLIS H.PACHUAU)

(4)

Nghilh ni i awm lo

CHHUT HNIHNA THUHMA

Pathian malsâwmna dawngin, hriselna \ha tak neiinmahni phâk ang tâwkin lehkha bu ka ziak ve \hìn a, ka lehkhabu ziak palina (Nghilh nî i awm lo) chuan Mizo Academy ofLetters-ten Book of the Year - 2004 an thlan chhuah zîngahTopten hial a kâi pha ve a, a lâwmawm ka ti ve hle.

Ka zawrh chhuah nî tak a\ang phei chuan kum khatpawh a la ral meuh lo e, chutih laia chhut hnihna kan hanchhu thei ta mai hi a mak a, a lâwmawm ka ti takzet mai.

Ka chhûngte pawh an zahawm zozai ka ti \hìn, achhan chu zànah ka meng rei thei a, chhûngkua-ah hian ka\angkai lo êm a.

|hian \hate duhsakna ka dawng a, ka thuziak dànkalhmanga a \ha tùr zâwk nia an rinte min hrilh hlawm a :"Thawnthu a nih chuan thawnthu pangngai angin ziak maila, a thawnthu a\angin i pêng nasa thei deuh a, chhiar aninawm," an ti a. Nimahsela, thawnthu tlahlang ngawt aichuan Mizoram-in hun kan lo tawn tawh \henkhatte hi hanzep \alh ila, History bu chhiar peih loten thawnthu kan chhiara\anga hun kal tawh thil an lo hriat nawn leh hi a \ha ka latifan a. Pathianin rem a tih chuan zep leh thup \hen, tum bîknei rana ziah ni lo, tui pawlh loh, atìr a\anga bawl phawntihchhuah hunte a la awm ve chêk ang chu maw.

Dated Aizawl Venglai

The 15th May,2005 (ELLIS H.PACHUAU)(5)

Nghilh ni i awm loZAWNAWLNA

Bung Thupui PhekPublicationBoardThuhmahruai (3)Ziaktuthuhma (4)Chhuthnihnathuhma (5)

1 KanRam 1 - 92 KanRamABuai 10 - 143 HlimNîARei Lo 15 - 244 ThuamZirTùrinShillongTlángah 25 - 295 Shillong-ahBawk 30 - 326 TawnmangEmNi? 33 - 357 IntawhKhâwmna 36 - 398 KaHmangaihTlatChe 40 - 459 IntawnLehna 46 - 5310 ThinlungADamTheiLo 54 - 5611 ZawhnaKhirh,ChhânHar 57 - 5912 In\hen a \ûl simaw 60 - 6513 HnaKa ThawkVe Ta 66 - 6814 TawnTharDi 69 - 7115 HmasâwnnaRahChu 72 - 7316 Hna InchuhBuai 74 - 7617 LehkhaZir|hatLehna 77 - 8118 LêndunZâi IRêlAng 82 - 8419 ChanchinMak 85 - 8920 EngtinAwmTaZêlAngMaw? 90 - 9321 VânADuaiChuang e 94 - 9722 Vanrovi TánKáwlAEng|anTa 98 - 10023 HmunDangahKa Insawn 101 - 10324 KumTamALiamTa 104 - 10725 KaRawnZawngZêl Che 108 - 11526 Ka Pâ, Khaw Nge I Awm? 116 - 11927 TawnNîAHer Chhuak 120 - 12628 Ka Fâ Lo HawRawh 127 - 13229 ChhûngkawTharChu 133 - 13630 ChhûngkawKimaChawhluiKìl 137 - 14231 KhawNgeKa Tu-te Chu? 143 - 150

(6)

Nghilh ni i awm lo

Bung 1

Kan Ram

Kan ramhiLuseiRam tih ani \hìn a.Tlânghranghrangahrorêltu 'Lal'neiin kan khawsa \hìn a.Ramawpzau duh avàng lehlalna tih zauhduhavànginkhaw\henawmtenènpawh indoani fo\hìn.Chumai chuduhtâwk lovinLusei rampiah lamCacharbialtehial pawhLuseiLalten an rûn \hìn a.Kum1870hma lamahngawtpawh \um17 laiLuseiLaltenCachar bial an rûn a.Thingpui huanleh a vêl khuate pawhin an hlau ve hle \hìn a ni àwme.

LuseiLalten1870hnulehhmalamahduhhunhunahvaianrùn ve avàng hian British Sorkar lam pawhin a ngaimawh ve tadeuhni tùr ani.Assamrama tlangmiteawmdàn tùrngaihtuah tùrinSimonCommission a din ta hial a.Govt. of IndiaAct 1870 passeda ni ta rêng a.Hemi tlawhchhan hianBengal Eastern RegulationAct 1873 passed a ni bawk a.Vai-ho tán pawh an himna tùr a nihbeiseiin kal phalna china an siamsak a; Sorkar phalna lo chuan tumah phai a\angin an rawn chho thei ta bîk lo va. Chu chu tunaInnnerLine kan tih hi a ni a.

InnerLine hiZorama vai an duh duha an sumdawn theihlohna tùra siam a ni bawk a. Bengal Eastern Regulation Act1873 chu August 27-ahGovt. of India Act 1870 tlawhchhaninBritish Sorkar chuan a siam a. Chutah chuan India hmarchhakkilkhâwra chêng Backward tracts-te hi tunah chuan ExcludedAreas tiakoh tùr anni a.Pi lehpua\angaanchhawm,annunphungleh tih dànhumhima, hnamdang an eizawnna tichhe theitute lakavenhimna an duh a ni tiin.Hei hi 28.8.1930-ah hman \an a ni.

Nghilh ni i awm lovenhimna an duh a ni tiin.Hei hi 28.8.1930-ah hman \an a ni.

Kum1871-ahBengkhuaia, SailamLal leh ahotenPhai anrûn leh a; thingpui huanAlexandrapur-a anManager, JamesWin-chester ankâphluma.A fanunaupang tê kum6mi lekMaryWin-chesterchuNi23 .01.1871-ahanmantamaia.AnmimanhmingahpawhZoluti an sa nghe nghe a. Sâpmeuh kâphlum a,man ta hialchuKumpinuSorkar beng a thleng lo thei ta lo.MaryWinchesterzawng chhuak a, chhan chhuak tùrin râl rêl lamte pawh an phusuau suau a. Sâp thisen chu a thlàwna luan liamtîr chu an tummaihauh lo.MaryWinchesterchhanchhuak tùrchuanKumpinuchuanasipaite thlûrhnihinarawntîr taa.LuseiLalten theihtâwpchhuahinlodovebawkmah se a \hente an tlâwma, a huai leh luhlul fâlten akaw tâwpah \an lo khawh ve satehmah se ralthuamnei \ha zâwkleh râl rêl thiam zâwk nà nâ na chu hneh rual an ni ta lo va. Ni20.01.1872-ahKumpinu Sorkar sipaite chuanZolûti awmna chuan thleng ta a. 21.01.1872-ah Mary Winchester (Zolûti) chuLt.Col.T.HLewin (MizotenThanglianakan tih ) leh ahote chuanan la let ve leh ta a.

Tutihhriat loh,amahhringtupangei thattutenanhanmantachuZoluti tánchuanarâpthlâkàwmmange.Anlû-te lahabukin,ansamaseinghuauawmsia,khuihngaihleih lohsamhreubeubohanhmuhngawtpawha tánchuana râpthlâkngawtangchu.Chutia anhnamSipai hmêl ahanhmua, an \awngngeimaia anhanbia chu atánchuana thlamuan thlâkdáwnêmasin !

Kum1890-ahBritish lehMizoLalte chuan inremna 'Sauitán'anneih tâkhnu-ahchuankum1891-ahRev.WilliamWilliams,Khasi and JaintiaHills-aMissionary chukan ramah lo kalinAijal(Aizawlhminganziahhmasakdàn )Marchni 20 (Zirtawpni)-ah arawn thleng a.

Rev.WilliamWilliamshiLushai (Mizo) te zîngakanhriattùraIsuahmingsawihmasabertu,kanramaChanchin|haMeichher,a fawhkai a loni ta a.Rev.WilliamWilliams lokal hnu rei lo tê-ah

Nghilh ni i awm lochuanMizotechuanFortsAizawl lehChangsil anbei a.SeptemberNi9, 1890-ahCapt.Browne,BritishPoliticalOfficer inMizoram,chu an that a. Chutichuan,Rev.WilliamWilliams17.04.1891-ahKhasi Hills-ah a let leh ta a. Thawhrah lang nghal nei lomah se,WelshPresbyterianMission'schuanLushaiHillschuMissionField-ah a lo nei ta a ni. Rev.WilliamWilliams hi a thawh rah pawhhrelovinTyphoidnatnain a tlâkbuaka, kum33mi lekniin, 21.4.1892-ah a boral ta a ni.

Kum1894 Januaryni 11-a a lo thlen chuan JamesHerbertLorrain (Mizoten PuBuanga kan tih ) lehRev.FredericWilliamSavidge (Mizoten SapUpa kan tih) te chuan awmhmun béngbeltùrinAizawl an rawn thleng ve ta rengmai a.

April 4, 1894-aAAWB....min siamsaka\angphei chuankan ramin rahbi pawimawh, ropui tak kan chuangkai a. Sâp-ho lolianpawhkan ramtánchuanvanneihna thuahhnih thuah thumkandáwn phahna a lo ni zâwk a. |awngkámaia thu inhlânchhãwng\hìn chuan ziakin kan dah ve thei ta a ni.

Chu chu a la ni mai lo va, thih hnu khawvêl ( Thlaraukhawvêl) dam laia thiltihtheih leh theih loh avànga faisa ring tùrakan inngaih leh Pawla sai hlau rêng rênga nula tlangvâl khawsak\hinna leh a dang dang, kan Sakhua rin dàn zawng zawng pawhmin thlâk hersak bawih a. Sakhaw thar, Sakhaw|hami-KristianSakhua chu kan vawn phah a. Bristish lo lian lo se tunah hianengtin tak la awmzêl ang imaw?

1894-aMissionSâp-ten Sikulmin dinsakte phei chu thillàwmawm tâwpkhãwk a ni hial. A thei fâten lehkha an zir a, chuchuan thil nihphung lehkalhmangte hriatna ape lo thei ta lo va.

India rampumpui pawhBritish awpbehnahnuaiah kan laawm a, British lahin awpbeh satliah pawh ni mai lovin kan ram(India) leilunghausaknate chuminkhawrhsakvakvak a.Chumaichuni lovinkhua leh tuidik taktepawhinanchanvodik takhmuve

Nghilh ni i awm lophâk lova inngaihnate lohluar zêl chuanKumpinuSawrkar lakahhelna a chhuaka.Zalènkannih theihna tùrakawngzawngtupawhan lo awm ta hial rêng a.

Kan rambilahpawhmin awptuSap-hoten a theih chhûngchuabet theiangberaminawpvetlatavànginharhchhuahchuaharnangiangani ang.Kan lehkhathiamhmasatepawhinkandinhmunchukan awmna tùr a ni lo tih chuhre ve bawkmah se huaisar takalantîr chu thiltihchi-ahanngaibîk lonipawhina langa.

AmahPuLalsawia,Chief ExecutiveMember,MizoDis-trict sawi dàn takin, "Sorkar leh Bawrhsâpten kan Lalte chu anduhsak avàngin lehkha zir atán an fuih nasa a; Lal fâ, lehkha zirtephei chu Scholarship an pe hial a. Lal fing deuh fâte chuan zirpawhan zir a, an puitling phahhle a.Anpâten inte an leiin an sa a,chû'ngte chuan an awmnual a. Lal \henkhatte chuan lei lovin anvua leh vàngte bâkah kuli ãwl te, leiman ãwlte an hruai khâwma,hlawh pe lovin Aizawl-ah in sain an chhawr a. Chutiang chuaninchhawr tumnatea lo tamtial tial a.Lalte lehmichhe inkárchua lokhi zau ta deuh deuh a ni (ZoramHmingHmel phêk______).

Lalzawngzawngansualinandehkhirhanihauhlonachungin,kaninawpdànchuthlâkdanglamduhnahunengemawtia\anginalolian telh telh a. Kum 1946, August Ni 8-ah chuan Political Partyhmasa berMizo Commoners Union ( A hnu-ah Mizo Union) adingtahiala.

Kum 1947, August Ni 15-ah India ram Bristish Sorkarawpna hnuai a\angin kan lo zalèn a, Independence kan hmuve takhaani a.Kan ramahpawhTualchhûngbuainaneuhneuhvaikiananih theihna tùrinAssamSorkar pawhinAdvisoryCouncil a rawndin ta a. Kan rama mipui thlan sawrkar ding hmasa ber tùrinHnamchawm leh Lal-ho chuan an aiawh tùr an thlang a.HnamchawminApril 14, 1948-ah an aiawh tùrinmi 25 an thlanga; Lal-hovin April 23, 1948-ah an aiawh tùrin mi 10 an thlangchhuak ve leh bawk a.

Nghilh ni i awm loPolitical Party ding tharMizoUnion lamin 'Lal-te hi an

la banganga' tia an zirtîr nia thawm lo awmchuanmipui a hnèma.Engemawneuh neuh avàngin hetih laia Lushai Hills Superin-tendent L.L Peter laka lungawi lohna lantîr nán nawrh a,kawngzawha lantîrin, "Peter-a haw rawh se," tih thlenginMizoUnionParty huaihawtinvantlánginDecember28,1948-ahkawngan zawh ta a.Hemi a\angphei hi chuanmichhiate pawhan in-pet-ruh sawt hle a.

Sâp-ho pawh kan han dem dáwn dáwn \hìn a; mahsekeini tán hian ngaihtuahna an lo sêng ve hle a. British Parlia-ment-ah meuh pawh engtia awp tùr nge kan nih tihte hial an losawi ve tawh a.Commission lehCommittee hrang hrangte dininAssam tlang rama tlángmite awmdàn tùrah ngaihtuahna an sêngnasa ve hle a ni tih chu hnial rual a ni lo va. IndianConstitution-ah pawh Sixth Scheduled te an siam a. Hemi dàn tlawhchhanhian Assam Sorkar pawhin December 5, 1951-ah thuchhuahsiamin January 4, 1952 chuDistrict Council inthlanna nî atán apuang ta a.

Hun rei tak chhûng chuLalte awpna hnuaiah kan khawsaa.KanLalte hi fing tak tak leh \ha tak takdeuhvek anni a.Khawiiemaw laiahte chuan lal lo hrawt deuhte chu an awm thopawhanithei e.Vai an lo lian a, \henkhatin lo do let ve bawkmah se a \henan lo inpe a.Chutianganih avàngchuananvai tlawmlo thei lo va.Vai lian chuan an lalnate bân ta lèm lovin an rawn tinghet a.

Lal sual leh inti lal tak takte hmun \henkhatah an lo awmveavàng lehmichhe laman lochangkànvezêl avàng te,Bawrhsap\henkhatten Lal-ho an thiam emaw thiam lo emaw a dik a dawkthlu lo va \an tlat chîng an awmavànginmichhia lehLalte inkárahinhmuhthiam lohna a lo nasa tial tial a. Hnamchawmte páwlahindinin,MizoUnion páwl hial a lo ding ta kha a ni rêng a. Chutahruaitu \henkhatinLalbâna lanih tùr thu te,mipuiphurrit-phutluihKuli te, Zalèn ramhual leh Fathang te, Sachhiahte tih bo a la nih

Nghilh ni i awm lotùr thu an sawite chuanmipui a tiphurinMizo Union pawh churam pumah lapaw hal leh arbawm chhe hal an sawi angmaiin adarh chak a. Lal lehmipuite inepna pawh a lo sosáng ta tial tial a.

Hun akal zêl a, kan ram tána hun leh thil chhinchhiah tlâktakchua lo inher chhuakdáwn ta.April 15,1953 -ahchuanDistrictCouncil \hu khâwminLushaiHills VillageCouncil Bill passed ani ta a.Chuchu lalte lalna tihtâwpa,vantláng thlanin roan relve-natùr a ni a. 'Tichuan,Lushai Hills Act 1954 ( Acquisition of ChiefRight )hmanginApril 1,1954a\anginMizoLaltebântîr anni a.Anzavaia lal anbânzat chumi310anni a.Lalte hi an sual avàngabânan ni lo va,Politics lo kal zêlin kan ramah vantláng rorèlna nei vetawh a, Lalte rorèlna hi tihbo ni se tih a nih avàng chauhva bân anni.

MizoramVillage Council inthlanna hmasa ber chu July24.1954-ah neih a ni ta a.Heihi ani ka chanchin lo in\anna tùrchu.

Kan ramah lal bânanniha,VillageCouncil inthlannaneihanih tâkah chuankapâpawhhi adingve a; a tlingvenghenghe a.Mizoramamipui thlan lal, khawtlánghruaituhmasaberte zîngahatel ve a nih chu.

Lal awpnahnuaiaawm\hìn tanachuLalkhakanngaisângêm êm a, an tu leh fâ, kan kawm rualte pawh kha an inla ve deuhchuan ka hre \hìn.Ka pa pawhVillageCouncilMember a han nivechuLalaiawhang thawthânginkeininaupanga thuchangchuan,pâ te an lo nih bâkah kan ngaisáng lo thei lo va. A chhuan pawhkan chhuang ve hle a; sawi nuampawhkan ti hle a.

Mak ang reng tak mai chu kan rama Political Partydin a nih nî chiah kha ka pian nî a lo ni ve tlat mai a. Aizawlkhuaa piang chu ni ta ila : Unionthanga tiin ka hming pawhsak mai awm tak pawh a ni. Ka pian hma a\ang tawhin ka pû-in ka hming tùr hi chu a lo hauh lâwk tawh a. "Tupa ka neih

Nghilh ni i awm lochuan a hmingah Ka pû-in British a lo do ve chawiinZoramchhana a ni ngei tùr a ni," a ti a. Ka puin kan ram tánaa lo thawh ve a daih tawh lohna tùrin Zoramchhana tih hmingchu ka lo pu ta a ni.

Lehkhazir nuam ti takmai ka ni ve \hìn a, Sikul pawh kalût hma ang reng khawp a, a tluan pawh ka tluang viau va. Ka lahriat rengchukankhuahi thingtlángkhawkelve takanihavànginLawr (LowerPrimary) kan examdáwn \umhiankankhua a\angani hnih kal zeta hla-ah hian exam tùrin kan kal a, ka bungrua chukuli-inminphurhsaka, kapâ-inmin thlaha, kakal thlengzõchangchang ni ta berin ka hria.Naupang chhia ta chu kan exam chhûngchu ka pâ haw leh pawh chu ka phal ta lo va, min awmchilh tangawtmai rêng a.

Kum1959 a lo thlen khan kan rama kum sawmnga danachhiatna râpthlâk kan tawn \hin a lo thleng a.Hemi hre lâwkhianmi \henkhatten|amDoPáwl an lodina.Kanzirtîrtutenminhrilh\hìn anginMau a tâm avànga harsatna lo thleng thei kawng chihrang hrangte chu kan lo hre ve rii riai tawh a.Harsatna lo thlengthei '|âm'mawlhmai chu ka lo huphurh a.Ei tùr nei lovin kan talbuai anga,Sikul pawhkankal thei lomai ang tihmawlhka lohlauva.

Mauchua lo tâm tak tak ta a le, a lo rah thleh thluahmai a.Keini lahchuanmaurahchukan lova,huanahkan lokui thul.Mauchu a rah chang ni lovin a hnah te a tla kawlh a,mau hmun chu asen vel vul a.Mau rahte chu sazuin an tlân a, an ngeih viau ni tùr ani : Sazu lahchuanpung tual tual a, annghal êmêmmaibawksi a.Sazumaini lovin thlai ei chi rannungdangtepawhan lopungvezêlmai bawk si a.

Buh seng a lo hun a, sazu lah kian a hnehin an pung tualtual animai si.Zàn lamahvensènninghalhek lo le.Buhvuianseha, zàn khatah amualmualin an seh zo duak duakmai bawk si. A

Nghilh ni i awm losawiuar deuhtephei chuan, "Sazuinbuhan seh tawhnahmunakalpawhin leiah a vui tla nei nuai awm tak, a vui tla hmuh tùr a awmchuang lo," an ti nia!

A sehtu lam chak ta nà nâ na chu chumi kum zet chuanBuhkhamneichuanawmmang tahauh lomaia.Keini chhûngkuaerawhchukanvanneihlauhva,midàng lõangêmêmchuanansehnasa lo va, khamêl eu chukan thar lèm lona a, kankhua-ah chuana ngah ber páwl chu kan ni tho va.

1960alo thlenchuankumhlui lamabuhsengtùrneimumalta lo chu a rampumin kan \âm a; '\àmpuimitthi' a lo thleng chu ani ta rengmai a!Kankhua-ahbuhnei páwl takchunimah ila, laina\henkhatmeialh ena awm reng kára lo puar bîk nih chu chhûngtepawhin an duh bîk lo a ni ang chu kan buh neih ang ang chu \hutkawmpui rengchi lahani bîk si lo.Kan in\amchhuah tawnvêl veka ni mai a. Buhfai lei tùr lah a awmmumal si lo, pawisa nei tánpawhbuhfai lei tùraawmmiau si lohchuantihngaihnaawmchuangbîk hek lo le. Buhfai awmchhunte lah a tõ êm êmmai bawk si a.Bahra laiin patling nutling an insulpel zut zut a. |ama zual lai taktak phei chuan ka pu hian ka patea hnênah heti hian a ti a, "Valte,nula in rimanihpawhinanchawei lainang tùrin inkalhlauhange,"tiin. Chaw awmmumal ta lo chu buhfai neih ang ang pawh thlaihnahhringkârah a langvar ve zauhzauh lekfangani si a.Nula tánpawh chutiang hrep kára inléng han neih chu zahthlâk tak tùr a nirêng a ni.

Hun a kal zêl a, \am a lo ni nèn hnathawh a lo harsa,eizawnna thlengin a nghawng lo thei ta lo va, hâwp-khawp tharchhuah a harsa chho ta zêl bawk si a.

MizoDistrictmi nuai 6 bawr chauh awmpawh kan buaia, zokhawhmunhrang hrang a\angin ril\am leh eichhiat avànginmitthi an awm thu sawi a ni \hìn a. K|P lam pawhin hmalak anhan tum a, khawpui leh a chhehvêla Branch \henkhatte hnênah

Nghilh ni i awm longenna siamin \âm pualin Rs. 540,234/- zet chu an hmu a, \âmzual bîkte hnênah an sem leh bawk a. USA lama kan Kristianpuitepawhinchawchhuanngheiinanei ai an rawn thawna;mahsebuhfai \ha an rawn thawnte lah chuCulcuttaVai,Maruaridulkiarpui puiin insem zovin buhfai chhia bâk kan hmu phâk si lo. Avanâ lehzêl tak êm!!

Sorkarin \ammin enkawl dànah kanmi thiam \henkhattean lungawi thei lo.Kawngtezawhania.|amnaatachhanchhhuahakan awmtheihna tùrinmi \hahnemngaitenMizoNationalFamineFront chu ni 22.10.1961-ah an din ta nghe nghe a ni.

|am a lo ziaawmdeuh tâkah chuanMizoNational Fam-ine Front chu a kal zêl a \ûlna a awm ta rih lo va;Famine tih chupaihin ni 12.10.1962-ahMizo National Front (MNF) tih hmingpuin Political Party din a ni ta a.

MNF lo ding ta chu miin an bawr a, \halaiin an bawhhum hum mai a, Volunteers te an han din a, \halai tam takkhaw tin mai a\angin an inpe ruih ruih a,Uniform te lehNeck-tie nèn an che thlarh mai bawk si a, a tel ve lo nih pawh azahthlâk dáwn dáwn a.

Kei pawhHigh School ka kal ve tawh a, mahni tâwkahlo intihpa thengthawng \antirh a ni nèn,Volunteers atána inpêkvemawlh mai chu ka châk a; ka sikul kal rualpui \hìn pakhatRamthanga hi a inpe ve a, ka awt rilru thei hle a, ka pâ-in \ha takalehkhazir chhunzawmzêl tùramin tih tlat avànginkazawmve loani lek fang a.

|hiantevolunteer-aanhan luhhlimbáwrvêlchuanrilru-ahzirnaalianmawhhlea.Anni lamlahhlanèn, lámnèn\angkawpinanri tlut tlutmaibawksi a.Kan ramin India laka\angazalènna (Inde-pendence) neih chuan tumpui ber a ni chhova.

Ka pâ thu ka zawm loh ngam si loh avàngin, kan kal thuidáwn chuang lo bawk a, tiin ka lehkha zirna lamah ka rilru ka pe

Nghilh ni i awm longhet ta sauh sauh a. 1965-ah chuanMizoHigh School-ahClassXI zirin ka lût ve ta a, nuam ka tiin ka nu leh pâte pawhin minchhuangvehle a.

Bung 2

Kan RamABuaiKum1966kan han chuangkai a,Zorammipuiten engnge

kan tawhdáwnkanhre lèmlo.Thlamuang takinkanawma,zirlaitepawhinkanzirlaikanzir a,mahni tlatnamualmualah,mahni tih tùr\ûl ang zêlin kan thawk a.Mahse Feb.28 zàn a lo inher chhuak a,chuzànpawhchuanmipui tamzâwkchuanengnge lo thlengdáwnkan hre hauh lo. Zàn dang angin kanmu hlawm a. Zànmut rehhunah chuan thil engemawhi a puak ri dummai a, silai a ri leh tazawt zawt mai bawk a. Ui lah a bauh ri chul mai bawk a. Thildanglam tak zawnga thleng anihdáwnhi chuka ti rilru a, zàn lamboruakanihavànginchhuahenahpawhkanen lèmlova.Athãwmchuanmin tiharhvenaa, kamuhil ve zui ta nghalmai a.

A tûk khua a lo var chuan kawngpui lam ka han thlîr a,mipui ankaldeuhsupsuphiankahria a, thil puakawmna lai vêl anenanihdáwnhika ti a; kaphur thut a, ankalna lamahchuankakalve ta a. Tute'n emawAssamRiflemotor an lo lambun a lo ni àwma,kawngvêlahchuan silaimu ruakte a lo awmphungmai a, thisenpawh hmuh tùr a awma.Mipui pawh en tùrin an lo pung khawmzêl a; mahse a hnu deuhah chuan Assam Rifles-ho chuan kal anphal ta lo va. An véng ta tlat a.

Nghilh ni i awm loChumi ni,March ni 1, 1966-ah chuanMNF chuanMizo

District chu Independence-ah a puang chu a ni zui tamai a. Kanrama sipai awmnahmunte chu a bei nghal a.Chutianga an chetnachuAssamSorkar beng a thleng thuai a. 2.3.1966-ahTheAssamDistùrbed Areas Acts, 1955 tlawhchhanin Mizo District chuRambuai (DisturbedAreas)-ahapuangnghal a. IndiaSorkar laipuipawhinMizoDistrict rûn tùrin hemi ni vek hianSikhBattalion te,3rd Bihar Regiment te 11thGurkha Regiment te chu a tîrchhuakve ta nghal rupmai a.

Sorkar laipui chuan lei lam sipai a rawn tirhte chuduhtâwk lovin 2-5.3.66-ah chuan Jet Fighter-in Aizawl a bombta. Circuit House te a bomb sawp chhe nuai mai a. Chuta chinchu India sipaite chhan tùrin India Jet Fighter neih \hat ber maiHunter Fighter, darkár khata mêl 560 zet thlawk thei te;Toofani Jet Fighter, France siam te; an ration thlâktuDacotate leh enthlâk hna thawktu Vampire Jet Fighter, a mawng pirvû maite chu a thlawk ta vû vû reng mai a. Râlpui phiarin aphiar a ni ber mai! Chutah zet zawng mipui tán pawh amanganthlâk ta. Hmun him nia rin lam pan tumin a phêk buailoh theih tawh lo. Zirlai tán pawhmahni zirna lam ngaihtuah ahar a, kan exam te a sukuk ang a, zirna ka chhunzawm thei lomai ang tih ka hlau hle a.

Khatih lai khan Radio a la tlêm êm êm a, chanchin tharngaichãnginRadio neite inah tawh chuan patling pui pui dar insikhupin an \humai \hìn a. Feb. 4-a Vairengte-aMizoram rûn tùrvai sipai an thlen thute pawhanpuang a, India sorkar chuanExtraOrdinary Gazette of India, Part- II section 3, Sub-section 1ofMarch 6, 1966 chu chhuahinMNF party chu party thiang lo-ah a puang ve leh ta bawk si, chumai chu ni lovin IndianConsti-tution Article 352-na hmangin India sipaite chuMizo Districtchhûngah Dàn leh Thupêk kenkawh theihna leh Civil sorkarkenkawh theihna a pe bawk a. He'ng dàn hmangte hian India

Nghilh ni i awm losorkar chuan Operation Security tùrin kan ram chu an rawnawp a.

March 4, 1966-ah vai sipai tirh bîktenMizoram an lo lûta, lei lamahRêngtekawn-ahMizo sipai panga vêlin an loambusha, thinrim takmaiinkhua an lût a, khua an fanga,mipui ankhâwma, nunau-hoHall-ah te, Damdawi Inah te, Biak Inah te ek bengtakmeuhmeuhin an beng a. Patling an sawisa a, véng tinmaiahnula anpawngsual a, hmeichhemangangchhantungai authãwmatamhlemai a,mipa tán lah han intihpàna chi a ni si lo!

Vai sipai chuanmipui an khâwmhnu chuan in an hal leha, ar te, kêl te an duh duh an ei hmiah hmiah mai bawk si a. Anvai hma vek hi a ni ngawt a, an hmabâk khua, an chanchin hriatechuan an khua an lo rauhsan bawk a. Vai sipai chuan khua anthlenna chu an hãl deuh zêl mai si a, an kalna hmabâkte chuanan lo huphurh êm êm zêl a. An nî tin mamawh bâk churamhnuaiah bûk te sain an thukru a. Misualin an lâk an hlaubawk si, rûkru hlau bawk, vai sipai hlau bawk, a buaithlâk takzetchu a ni. A dahna a \hat loh deuh phei chuan tlumpi-in a lo ei vebawk a, vawk leh bawngten a lo tichhia a, thuamhnaw a hmuarbawk a.

April 1966 a lo thlen chuan India sipaiten khaw fan (Op-eration) an \an ta a. Khua an luh hma a\angin bomb an hal a,puakrangin an tlir a, a rikrap thei ang berin an che a,mi \henkhathlau lehkhur chungin ramhnuai lamahbàkléngin an tlãnchhia a. aawmchhuntelahchuanhnungkhirha,an\awnhlãwma,thingfakteinan vaw thul.An curfew a, an rinhlelh deuhte an check a, táng tùrinanman a; thil phurh tùr tam lèm lomah se pâ leh tlangvâl zawngzawngpuakphurah anhruai lui ta \hìn a.

ClassXIkanexamhun tùra ruat hmasakMarch thla chuanram a lo buai tâk avàngin kan exam thei lo va, hun engemawti kaawmhnuinkhua-ahkahawchhova,kachhûngtenhrehawman tih

Nghilh ni i awm lo\hìnzia hahîpin an lo sawi a.KeiniAizawla awmte chuanan tawrhang êmêmchuan kan tuar lèm lo va.

ZànkhatchuVaisipai-hoanrawnkala.Kanmuttuivanglaitakmaiinminkai thova, pawnkhawvâwtahminkhalhkhâwmvekmai a, khua a lo vâr a, chhùnahnisamin tuartîr leh bawka, zun lehêk inthiar tak ngial pawh an phal bawk si lo va.Nu \henkhat pheichuan zunte pawhan cheh phung rêng a ni.

Mahni khua-ah kan chawlh chhûng chuan zalèn takinka awm ang chu tih ve laiin ral\i rêng rêngin kan awm a.Mizosipai an lo kal leh kan hlau va, Vai sipai an lo kal leh chutiangbawk. Vai sipai lahin curfew an puang chhen a, feh an khapthul, feh an phal ve \um lahin chaw fun an la phal lo lehnghal.Chau chung chunga thawh lah a lo harsa, feh an phal mumalbawk si lo nèn, hnim lah a chawl chuang si lo va, lo lam pawh\ûl lo an awm mang àwm lo ve, chutiang hrepah chuan buhthar tam a lo har a, \âmin a zui dáwn tih chu hriatsa vek a ni.

|umkhat chu kan khua-ahMizo sipai awm lai takmaiinvai sipai an lo lût a, hnamsipaite chuan tlãnchhuakhman tawhsi lova le, kanmithmuh laipawhinansawisaa, anvaw\huai \huai a, ancamp lamahanhruaia,chuchukhawiahngeankalpuizêla,khawiahnge an thah a, khawiahnge anphûm tih pawhhriat zui a awmta lorêng rêng a.

Ni khat leh chumitthi kannei hlauhmai a, lumenngai a nilehnghal a.Hnam sipaite anman deuh fomai si a, chuvàng pawhchu a nimai thei a, Vai sipai-ho chu an hrâng êm êm rengmai sia,mitthi lumen pawh chu an phal ta lo va, chhûngkhat laina hnaizual chauhvin an tlaivarpui thei a, a tuartu tán chuan a rapthlâkàwm teh asin.

District Council hnuaiah kan awmve a, A.O-te lehV/Cte chu kan nei ve na a, dàn leh thupêk kengkawh theiin an awm lova, vai sipaitenengahmahngaihek lo le.Ranang thawthanginmin

Nghilh ni i awm loenkawl a, zîngahmipuitemin chhuah a, tlaiahmin khungkhâwmleh \hìn a ni bermai a.

Buai thimzual lai phei chuanAll IndiaRadio a\angin zàntinmaiinman leh kahhlum an puang dum dum rengmai a. Kankhua-ah chang pawh ni lo, khaw tin deuhthaw-ah inhekna a tamêmêmmai a.Vai sipai leh hnamsipai lama tlâktlum lohhlau rêngrênga khawsa lah an tam.

Tutánpawhtawnngailohthil thar,boruaktharanihavànginhmabâk thlir thiampawhaharhlemai.Mi tinmaichuanhimnakanzawnga,Burma lamah lehhmundàngapem tapawhanawmnuala.Himnazawnginmahni khaw lumpawh luahhlei thei lovinkhuatlansan te pawh an tamhle rêng a.

Buh leh bãl a kàng a, ei tùr awm ta lo chubahra laih a ngaia, bahra laianupui fanaute chawmchupatlinghopawhinhrehawman tih thuan sawihat hat \hìn.Mihring ranvulh : vawk te, ar te, ui telawina tùr hre lo vâkvai lah an tam.

Kan hmeichhe \henkhatte pawh retheih luat avàngin vaihnêna inzuar tamaite pawh an awma, a pawi chang pawh a ni lo,a rãpin a rãpthlâk takmeuh a ni.

Kohhran lamin 'tharum thawhna chu an duh loh thu lehChanchin |ha zirtîrna kalh leh mihringte dikna kalh a ni' tiinthuchhuahte chu siamve bawkmah se kohhran tam tak chuan antlangzarh ngam lova, kohhran hruaitu \henkhat zîngah leh volun-teer inkárahte pawh inhnialnate pawha chawhchhuahphah a.

Inkhâwmna pawh vai-ho lamin an tihbuai cháng lah atam. Thil engemaw tak a lo thlen hi chuanmimaksak tam tak hian lo chhuak ve zêl a : zawlnei inti, hmalam hun sawilâwk a,puangtu pawh an awmnual a.Mi \henkhatte phei chuan |awihtlang pang Hmun\ha khua-ah awmhmun an khuar hial rêng a.Mizoram Independence hun tùrte puangin Ni sarih, kum sarih,thla sarih hnu-ah tih te, Buhhmawr hminah tihte a ri nawk a.

Nghilh ni i awm lo|awng\aina avàngin khaw tam takah chuan thil hriatlâwktheihnate a lo awm bawk a.

Kanvanneiha siamin rambuaikannihdenchheninAugustthla a lo thlen chuan Special exammin phalsak ta hlauh mai a.Aizawl-a exam nei tùrin ka chhuk thla ve leh ta a.

Kan exam kan han zo va, ka awmnate puih an ngai lutuklèm lobawka; exam resultnghâkin kankhaw lamahkahawchhove leh ta a.

Bung 3

Hlim Nî ARei LoKanramabuaia talanginchawlhchhûngpawhinduhangin

chhûngte a puih hleih theih loh va. zàn lamah curfew a khirh \hinemavànginduhthalinnulaa rimtheihbawksi loh.Khawkhataazirsáng páwl han nih ve chuanmiten min ngaisáng der ve a. Nula\henkhattemin duh dertute pawh an awmvenual a. Tih tak takahchuan rampumhuappawhinB.A.pass-te phei chumi tlêmtê an lani a, B.A pass chhunte chu an inchhuang deuh lar a;mite pawhinan ngai û làr a ni.

Min ngaizáwngtute zîngah chuanZote-i hi ka thinlungahhian a tla nâ deuh ber a, ani hi ka sawi thiam dàn zawngin: riachum deuh bat mai, nu ziam si, sam sei nghiaumai, ha rual \ha\heh \hawh, a nuih záwnga biangsum lang deuh kâk \hìn, khabezum lamhret,mâm \ha tak,mit kotláng vial \ha takmai,mithmuler lek lek, ngo paw deuh vak mai, mawng chhing lam hret hi ani a. A pianzia lam aimahin a nungchang mâwina leh mi a

Nghilh ni i awm longaihsak thiamna chuan mi hîp nâ zâwkmahin ka hria a. Hunchep tak kára ka hun ãwl ka khawhralna pawh an in hi a ninghe nghe a. Inzui zin nà nâ na chuan kan innêlin kan inngaitawn êm êm a.

Kár lovahkan examresult a rawnchhuak a; vanneihthlâktakmaiinFirstDivision-ah kapasshlauhmai a, ka lãwmhle a; kalàwmnaaimahinkapa làwmnachua sángzâwkhle hiankahria a.Mite zîngahpawhkeimahavàngin ahmai pawha ti-uangvehleinka hria a.

Kan ramah College awm ve tawh mah sela, B.A. chuShillong-ahzir tumve rankani a;mahsekanchhûngkuainkan tlinlohmai ka hlau \hìn hle a.Hmundanga han zir tùr chuan sum lehpâi sèn a ngaih nasat avàngin chhûngkaw tam takin an tlin lo rênga.Kachhûngtepawhinka tumrilrukchuhunengemawa\angin anhre vek tawh a.Ka zirna tùrin a theih ang tâwkin pawisa pawh anlokhâwlve a.Kan ramahpawhazir zawmtheih thona a, rambuaikannih avànginhmalamhun thlìr thiamaharsat êmavàngin zirnabahlahmawlhahlauhawmavànginatheihhrãmchuantlanchhiatsanchu tihmâkmawhniin ka hre ve tlat a.

Shillong lam chu rambuai an nih ve loh avàngin class an\anmawlhmawlh tawhsi a; kal thei dáwnpawhni ilamin loadmitduh ang em? tih chu zawhna lian tak a ni a.

Kaduhnachu tihhlawhtlinsakngei anduhavànginkapâ techuan Shillong-a min dah chu an tum nghet ta a. Sum khâwl saringawt chuan daih hek lo, ka pute a\ang daih tawha kan rochun'Silai' hlu tak kan tiral ta ringawt a.

Kan khua chhuahsan a, Shillong lampana liamdeuh vutmaia\ul tâksi-ahchuan\hianitenènchuanengtikahngekaninhmuhleh ang tih pawh hriat ni hek lo le. Darkár tinmai hi a hlu tãk vekmai a.

Zote-ihi anu\apatenan farnuneihchhunania; fanumal tih

Nghilh ni i awm lotakah a nu leh pâ te, a unaute pawhin an duat thiamhle a.Amahinzir lo nise la chuannula awm tlawn rengamawi a ni a;mahse a felriau va, mite fak pawh a hlawh phian a. A chhûngte pawhin kaninngaihzia an hria a, a nu pawhinmin duh der ve hlein ka hria a, apâ erawh chuan chuti teh vakin a nu ang êmêmchuanmin ti hurhlèm lova.

Kankhuaka chhuahsanhmain zànkhat chiah ka nei ta.Atûk maia kal tùr ka nih avàngin chumi nî chuan eng han thawhvakna chi-ahkangai lèm lova.Chhûngte pawhinminphut naheklo.Nula in awmzawnginka tei chhuaka.Zote-i chuaunau dàngtebuh (\ai) sengin an riak a, buh hâk chawp lain lõ lamah a liam a.Buh hâk lâk chhûng ringawt pawh chu rei ka ti hman viau va;nula in awman tlemêmavàngin indàngahan lèn lamna tùr avângviaumai bawk si a.Vàn lamhawiin nî ka en chhen ringawtmai a.

Chawfâk hun dáwn a ruaiah chuan ka nî-te tukverah kadâk chhuak a, chutih lai tak chuanZote-i chu dawrawn phur hianchauh hmêl tak hian khawmawng lam a\ang chuan a rawn chhohnang hnang a, zuk chhãwk takmai hi ka nâp a;mahse a rem \euhlovin ka hre bawk si a.

An ina zui luhnghalmai pawhkaduh rumruma;mahse ainsildaiha,achawlhhahdamhmaêmêmalènchuamawi lodeuhinka hria a. Zachung siin ka nghâk fan fan a.

Kanî-te in chukachhuahsana,Zote-i te ina lêng tùr chuanphur takin ka kal vat vat a. Kalkawngahte chuan a buh phur hahhmêl tùrte ka ngaihtuah a: A thlan a tla ang a, a thlan tuiin a bek-samahanchiahhuhhnep tùr te, a hmaimâm\ha takkára thlanfîma han bawl \ìm \iam tùrte chu nî a sa bawk si a, a biang a han taisen deuh tãkmai tùrte chu.

An in ka thlen chuanZote-i pawh a lo insilfai zo tawh a.Tapchhakahchuanmei chhem tumin thingthubungchuanvut a lothai let nawknawka.Tapchhak lamchua thimdeuhavàngina ling

Nghilh ni i awm loa thai lan zauhzauhpawhkahmu thei a.Thingther a thliakkhâwmsauh sauh va, thukah chuan a chhep a, chhemtheiin a chhêm ri taphât phât a. A alh tamai si lo va; a khu ta luih luih a, khuh bawrhbawrh chungin a chhêma, a khuin a ur nadeuh aniang chuka lama rawnhawi a.Kei chungawi rengin ka ding a, ka lo en ran a.Minhanhmuphutmai a.

"Awi, hepâhi ! I rawn luh lai kahre lo rêng rêng.Minva'ntiphu nasa êm êm! I rawn luhna a rei tawh em? 'Ti khán lo \hurawh," a ti ta chul a.

"Rei lo ve," ka ti vemai a.

|hu tamai lo chuan a chhemthei ken lai chukamansak a,"Khawi, keiman kan chhêm ang e, i mawng a thaw a ni ang," tihpah chuanhan chhuhsakmai ka'n tuma;mahse ani lah chu \an sa-ruhin a lo \angve a,mei khu luih luih kárah chhemthei kan inchuhlaih laih a.A hmeichhia zâwknà nâ na chu tlâwmzâwkah \anginmin pe ta a.

Ka han chhêm a; a alh ta hluai mai a. Ani chuan puaninmeikhu chua zapkiang lauh lauhva.

Chutiamei ka chhem alh tâkah chuan Thingpui bél, ungkhek khawk chu suankualin a chep vá vá a; bél khât luau chuanthingpui chu a chhuang a.Rapchunga thing-hâk chu a pawtthla rihrawih hrawih a; a vur ta hluai a.

Pathlang lama an \hutthlengsei hnûm \ha takah chuan ka\hu a. Ani chuan tapchhak leh a vêl chu a phiat fai hauh hauh a;hmunahawl faihnuchuankakianga\hutthlengsei-ahchuanarawn\hu a.

"I buhphur chu i chaubawkem?" tihpahchuanabulahkainsawnphei a.

Ani chuan, "Chauhran love, nî a sadeuhe tihmai lohchu.In lama lo awmte an \ha bawk a, chauh pawhhremumal lovin ka

Nghilh ni i awm lorawn thleng lehmawle," nui deuh saih chungchuanahan ti a. "I loning tawhviau lomaw," a'n ti zui a.

"A... ninghran love, nghawngakhamduh tihmai lohchu.Nghahhlehdeuhneihhichuanhunhiakalmuangriauhianahriata.Nang kan tawnna tùr che a nih dáwnphawt chuan \hangkhat lianpawh kan nghâkmai tùr alawm!" ka han ti a.

"Tak tak..., i ti chiahmaw?|hangkhat lian chu sawi lohkár khat pawhhi a daih leh si loh ang a; keini hian thutakahngaiinkan lo lãwmsual duaimai lo'ngmaw?" a lo ti vat a.

A sam, a dar vaw deuh hniang mai chu ka zutsak hauhhauh a. "Nang hian min nghâk peih zâwk ngut na maw chu, kahan liam chiah mah nanga, chanchin thar kan hriat hi'Thuthin\hawng deuh' te hi a lo ni ang e," ka han ti hman chauhva.

"Chumin theihnghilh ran iva tumawmvea?"a lo ti thuaia.

"Theihnghilh lampawh a nih loh chu, nangma'nmin hrechang tawh lo vang a, ka tihna a nih chu," ka ti a.

"Chu,mivahanringhlelàwmvea,chutiangmaimaiarinawmlo tùrahchuanminngai amaw?Aw...kahmangaihzia chehi hrilinsawi thiam ka va'n chak em! Nang bâka han thlan tùr hi tu ngeawmchuang.Kumtluanga i nupui nih loh hi asin ka hlauh ber ni.Nang ka neih theih dáwn loh ai chuan a lèn pawhka léng tar \hakmai ang. I tán, i tán chauh ka lo nung reng ang a, ka lo nghâk rengang che," a ti a.

"A hun thleng tawh se a va nghahhlelhawm ve," ka tive leh a.

Ani chuan, "Kakianga awm iva'n ning tawhawmêmêmve a?" a ti a.

"Kaninvànganih lohchu,nangnèna lendun thuai thuaikachâkvàngzâwkanih chu, tak tak ana:Asawihi chu aharsa lo va,

Nghilh ni i awm loa taka tihpuitlin hi a harsa lai tak chuani a.Huna lo rei deuhanga,min hre chang tawh lomai ang tih ka'n hlau deuhmaw le," ka ti a.

Ani chuan, "Engngekahriat chan lohnangawt tùr che?" ati ve leh a.

Ka nui a.

"Eng nge?" a ti bai bai a.

Chutiha lai chuan ka han kuah a, kan inpawm dun vangvang a.Mit-mei ven tùr awm ta lo chu ka han kuai awn a, a biangchu a tai tëk a, a khabe kualte lah chu a nõ chekmai si a, a heh lahchuavàmsenhammaibawknèn, fawhhi a chohliahhliahhiankahria a. A sam lah chu a uai thla hniang a, ka tuar zõ tawh lo va; ahmui lumhamhamchukahmui nènkan inchuktuah a, duhthawhtakin kan infawp vawng vawng a. A thlah hmasatu nih kan hrehdunkhawpmai.

Kanhaninthlaha,Shillongkachhukthlâkhunaangaihawmdàntùrtelehaniavàngakachhukthlâkhrehthutekahrilhkauhkauha.Anipawhinangaihngamlohthutepawhasawimalhmalha.

Zàn lamah hun kan neih \hat tawh loh tâkin tiin kan hunthâwl neih chhunchuãm takinkanhmanga.

Hmeichhiahi chuan intiamchungpawhinan intiamanginan awmduh lohle tih an sawi \hìn avàngin engpawhniseZote-i káa\ang chuan inhnial fiamna satliah ni lo, thutak chudawna, vawnkhiau ka duh tlat a.

"Zote, kahmangaih êmêmchea, i kiangaka awmlo tùr hikahuphurh takzet a;mahsekanpahnihanakinakanhlimdunzâwktheihna tùr pawhanih kabeisei a, in\hen a \ûl rih chu ani a. Taksainhlatmah ila, kei chuankahmangaih reng focheanga, i tánchauhhian ka hun ka lõ hmang \hìn dáwn a, khawngaih takin ka laka irinawmtheihdáwnlehdáwnlohminhrilh theiem?"ka ti a.

"Aw... Zoram, nang aia han thlan tùr chuang hi an awm

Nghilh ni i awm lodáwnemni?Nangaiahmangaihhi tumahkanei lova.Kahmangaihreng fo ang che a, i tánka lonung reng anga, i tán rinawmtakinkalo awmrengang," tiinmin chhâng ta a.

Zote-i'nmin chhân dàn chu dik tak chuan ka lãwmhle a;ka thinlung hi a hlim ver ver ni berin ka hria. Hmangaih bertenhmangaih thuminhlan lehkan laka an rinawmtùr thu anhan sawileh lek phei chuan sawi thiam a har a, a dáwngtu tán chuan nuamveng veng tak a ni.

Làwmthu han sawi vak ngaihna ka hre lèm lo va; kanpahniha lawmtawn theihna tùrkangaihtuaha, \awngkaa làwmthusawi ta lo chuan ka han kuah leh a, thawmri ringlo chiin hmui lehhmuiinchuktuahinduhthawhtakinlàwmthukaninhrilhmawlhmawlha.

Engemawkan sawiduna, rin aiinhuna liamchaka, khuaa lo tlai lam tawh nèn, \ìn zai ka rêl ta, zàn lama chhumzawm lehtùrin kan tîtî pawh ka kalsan ta a.

Khua a lo thim \an a, unau-hmêl-hai hun vêl a ni a, khawsîr lawk lawkah Sihal an lo û chuah chuahmai a. Archhiara ar tepawhan \îkvedial dial a, arpa chhiarkhuanber pawhin anaute-hohnem tumveniawmfahranin a lo \ukvehlut hlut bawka.

ZànriaheikhamfelhnuchuanZote-i-te in lampanin \hiantenènkankal dingnalh a.Chhawrthlapui pawhngawkáraha lo langruau ruau tawh a.

An in kan thlen chuanZote-i chu ka hmu tamai hauh lomai a. A nu pawh a lo \ha khawp a, kan \hianhova kan han lûtpawh chu a lo phî deuh ruai mai a. |hutnate min lo kawhhmuhzungzunga.A lophî tâk ruaiahchuanka \hiantechuana rûkinminkheuh zauh zauh reng a.

"Vawiinah engnge in thawh hlawma?Zoram, i feh ve taemni?" a lo ti thuai thuai a.

Kan chhâng tliar tliar a, ka rilru tak chuan 'in ka awm

Nghilh ni i awm lodáwn' tih a hre reng si a, ka ti rilru a. "Inahka awma, ka tei kual vemaimai a ni," tiin ka chhâng ta tho va.

Thingpui in no akhawih ri rawk rawka, thingpuimin thlitzui tamaia.|hiantechuan, "Aw...nulainmin la thlit angchu,"an loti chul a.

"Ka thlit hi han inve rêng rêng tehu,nakinahnula thingpuilum chu in la in ang chu, hei chu chaw ei kham thingpui chauh alawmlani rih," a ti vei zungzunga.

Kan inmelh hrak hrak a. Min hmuh loh laiin \hianpapakhat phei chu a thingpui phuh \helh khawpin a nui a, a insumzõ lo \ep a ni.

Thingpui kan inmêk lai chuan sumhmunhi a rawn ri deuhkhatkhata, \hiantechuananbengan tuna,anmitan lêna,kawngkalam an hawi far a, kei chuan a thawm a\angin, a ke pen rik dàna\anginZote-i a nih ka ring nghalmai a.Kawngkhar a hannawr rihraih a, Zote-i chu a rawn lang a.

"E kha, Mawite, in rawn léng a ni maw? In va fel ve a?Khawii lam thli chhiain nge rawn chhêm lût che u le?" a rawn tinghal bawrh bawrh a.

Kan \hianpaMawitea hi pa \awng tam lèm lo tak, \awngchhunanuih ti zadeuha \awngkamphuhchhuahchîng takmaihi ani a. A ngawi chet chet a, a \awng ve tawh hi chuan inhmuamûpreng a harsa tawh \hìn a, kan hlimpui viau \hìn a.

Mawite-a chuan,"Thli chhiate chu i ti duh e a, siruk la thlihian a nawr hianmin nawr lût a ni ber alawm. Bawng khalh takhianminkhalh a," tih pahchuanminhanmelhdeuhzauha.

Han sawi tùr ka hre lèm lo bawka, ka \hen liam ta vêlmaimai a.Engemawkan sawi a, rei lo tê-ah chuan \hian dàngte chuanminchhuahsana.

Nghilh ni i awm lo"Ti khán, in duh tâwkin lo in rim rawh u.Mahse Zoram,

haw nachang i hre lo ang e, rawn hruai leh i ngai ang em?NangpawhZote, zui phet i lo tumang e, ka sawi rempeihmiah lo che ua nia aw,"Mawitea chuan a ti zui hrãma.

Zote-i nu chuan \hehlàna an empâimawng tla tawh chu ala thla a, amawngpawp thawltîr tùr chhuanlaminTheihaiVéngaPuLaiawrha thawltîr tùrin a chhuak ve leh ta daih a.

Hun thawl \ha lehhmunfianrial kannei \hadáwn tih rilrûkreuh reuh lai takin ChârchhawnVéngamiVunga, tlangval ti vephelh phawlh, han fuihpawrh fuh deuh chuan ek pawh pir zohzoh duh awm tâwk vêl hi a rawn léng lût ve leh tlat a.

Vungachuhanmitmeingialmahila,asawtchuanglèmhleilo va.Amaphul phulin a phûl a, a tîtî suah suah rengmai a.Zote-inèn chuankan inkheuh leh zauh zauh \hìn a.

Ading deuh tui reng a, a chhuak lehmai dáwn emawkantih laiin ka bulah chuan hnai set sawtah hian a la rawn \hu ta deuhdeuh a.

Ring lenglawng hian, "Zote, vawiin kan feh chu nî a sakhawpmai. Thlâmah ka châwl a, ka kawr ka phelh amaw, buhchungahkamuhiat hiatmaimaw le," a ti a.

Zote-i chuan, "I va'n sek awmve," a lo ti a.

Ani lahchuaphur tulh tulha, "Sekvaknang,heihi animailawm," tichungin a la inphelh leh rih a. Rilru a hmanhmawh duhkhawpmai a, tihngaihna dang lah chu a vâng nasamai si a.

A tîtî zuah zuah reng a, kan nui kan nui a. Nakin deuhahchuanahambui bui a; a chhuak tahlauhmai a.Kan thaw tahuai a.

Chhûn lamahkan inlenchilh reng tawha, thuengengemawkaninkár thil chukansawinual tawha,kan inthlahlel tawnêmêma,a tuzâwkzâwkpawhinkanhuphurhdunhlea.Arihriat hleih theih

Nghilh ni i awm lolohchiinkaninhmangaihnachukanlantîra.Asam,adarvawhniangmai chuka chûl hauhhauh renga.Engtikahnge ani nènchuankanawmdunlehang tihngaihtuahnaneichunginmita lahmuhngai lohShillong tlánga\angchuankahan thlîr chhin thul a.Ka tuar zõ hleithei lo va, ka han kuah leh vang vang \hìn a.Akhabe nõ chekmaichukahandawmsak leha,ka'nkuaidaka,ahmuisenvàmhammaichu ka han fawp leh vang vang a, ani pawhin phur tâwkinmin lochhâng lêt a, tudangkanngai lokher asin.

Anu rawnhawhnu rei vak lo-ah chuan \în zai ka rêl ve taa.Thuivaklominthlahtuminminzuichhuaka,kut insuihin thlaênghnuaiahkan inzui ral ral a; vàn lamahchuanchhumtamvak lohi aawma, chu chuan thla êng hi a hliah thim leh zauh zauh \hìn a.Ahaw lehna tùr a hlat ka venthawnpui deuh a.Thing zâr hnuai zawnkan thlen chuan, "Helai thleng hi ni rawh se," ka ti a, kan handingdun ren rawn a, a tâwp nán tiin lungchim takin ka han kuah a,duhthawh takin ka han fawp leh vawngvawng a.

"Anihmang\hamai aw," tia kalmai a tuma.

Kei chuan, "Ka rawn thlah ang che," ka ti a.

Kut insuih, dar insirialinkan inzuiphei leha.

An in kan thlen dáwn ruaiah chuan, "Kir leh tawh mairawh," a ti a.

Chhâng ta lèmlochuankahandinpuideuhdata,duhthawhtakin ka han fawp leh a, kan inthlah hlei thei lo va, inkuah chialinkan han ding ren rawn a, a dara tuai hauh hauh pah chuan, "Anihkal tawhmai rawh,mang\hamai le," ka ti a.

Ani chuan, "Mang\ha deuh, dam takin," a ti a, an in a luhthleng chukahan thlîr zui vangvanga.

Chutichuan, khawhar takin kan in lam panin ka kal ve tahnakhnaka.A tûkmaiakankhuachhuahsana,Shillong tláng lampan tùraAizawl kal tùr ka nih avàngin, an in leh kan in inkár chu a

Nghilh ni i awm lohlaka ti hlemaia.EngtikahngeZote-inènhiankan inhmuh lehanga,engtianginngekan inhmuhlehdáwntih lahhriatphâkanimiahsilo.

Bung 4

Thiam Zir Tùrin ShillongTlángah

Kan khua chu ngai êm êm leh kham lo takin kachhuahsan a.Ni khata hanbanphâkmai a nih loh avànginAizawlthlen hmain khaw hnihah ka riak a. Buainate tâwk lèm lovinAizawl ka thleng a; rambuai kan nih avàngin Sipai awmna khua-ah chuan in report a ngai \hìn a, kha kha ka ning deuh e tih mailoh chu. Tin, chubâkahRambuai kan nih avàngin tawhsual tawh

Nghilh ni i awm lopalh a hlauhawma, nun a ralmuang lèm lo thung a, chu a chhapahlunglènnèn.

Kan exam hun a tlai avànginAdmission-ah harsatna kantawh loh nán sorkar lehkha ken tùrte buaipuiinAizawl-ah ni hnihkhat chu ka châma.Ani thumna-ah chuanSipaiConvoyhnuaiahShillong lampaninkan chhuak ta a.

Chutia kan chhuak ta chu rilru tak chuan thlamuan a harkhawpmai a. Thin hi a phu dep dep a. Vai sipai an \awng pawhhriatmang lohvinminhanvéngchuani a, a lehlamahMNFsipaitekan lo \an rilru ve \euhmai bawk si a.A châng lehmin lo lambunse, vai sipai-ho hi kâphlumphiarmai se tih rilru han neih vemaipawh awl takmai hi a ni a.

Kan thlen chin zêlah 'kan him' kan ti rilru reng a. Zoramkan han pèl dáwn chiah tihah chuan thâwk khatin kan thaw huaia. Buaina tâwk lovin kan chhuak thei a. A dik tak sawi chuanmotor a han din deuh dat tawh chuan thinphu a rang hma êm ani.

A lehlamah chuan ka rilru a pik deuh up up hian kahria a. Zoram leilung kan han tlan pèl dáwn chiah chu ka engtinemaw takhian ka awmniin ka hria a. Ka pian, ka seilenna ram,khawvêl damchhûnga kan ram ka tih ve tùr chu, engtikah ngeka awm leh ang a, engtikah nge zo thlifîm chuan baksam lénghlep hlepa min chhem leh ang aw. Zotuithiang, fîm \ha kekkawk, dai raih mai chuan engtikah nge kan bianga thlan luanghi a tih daih leh ang a, ka dang ro hi engtikah nge a tihhnawnleh ang le? Dawn a sei, lungduh an lènna Zoram chuan kei kalungmin lèn tlat mai.

Kanthlenaril tial tiala, lunglen lahazual telh telha.Thlasiklai a ni nèn, kan chuannamotor lah phaizawl chinah chuan a tlanchakêmêmmai a.Assamphaizawlahchuanbari bo \hakkhawpinkan tlãn phe vawn vawn a. Heh lah chu a ro \hawt \hawt ni ber

Nghilh ni i awm lohian a hriat a.

Harsatna lian thamtâwklovinShillongtlángchukanthlengta a.Aboruak a dang ta zarmai.Zoramah chuan a vâwt kan tih vedeuh cháng chu awmve bawkmah se, chu zawng Shillong nènahantehkhinthampawhalõni lo,a lõnepsetsetêmalõni.Kawrlum,puk lianpuipuikanhana, zîngkárahkan thawkhuhluahhluahmaia.Ahmuna lo awmtepawhin, "Kuminchu thlasik anâdeuh," an tihial rênga.

Kan ramchu rambuaiinmin chim tâkavàngin thil engkimabuaithlâk zo vekmai a.Rambuai rip tak tlansan tùr lehZoramahzirna chhunzawmaharsat deuhavànginShillong lamaha thei fâtechu an liam thla zut zut reng a. Za tam tak rual chuHigh Schoolleh College-a kal tùrin an liam thla tawh rêng a. Buaina avàngachhuk thla chu thuhranni se, Shillong-a lehkha zir thei chin hi chumiin an ngaisâng êm êm a, chung-en pawh an hlawh tlángpui a,zirna \ha lehzual beiseina avànga chhuk thla pawh awmnual a nia.

Shillong-aMizo lehkhathiam rual awm tlángnêl tawhtechuanZoramlama\angazirnachhunzawmtùrachhukte luhna/kalnatùr buaipuiin anbuai êmêmreng a.An lehkha zirna tùrmai bâkahanHostel awmna tùr nèn lam an lo buaipui \hìn a, a dawngtu tánchuan a va nuamin a va làwmawmdáwn tehrêng êm!

Kan examhun a sukuk tâk avànginmi admission tihrualpawhin ti ve thei hek lo le.Duhthal pawhinmahni kal duhnaCol-legepawha thlan theih tawh lova.Collegekalna tùr chu thuhrannise,Hostel-a awmna tùr pawh buaipui tham tak chu a ni.

MahseShillong-aMizolehkhathiamrualawmtechuankawngengkimahminbuaipuiinsulminsutsakzarzara,ansawilehtihkuaksa-ah duh kan thlang hi a ni ngawt a.A va làwmawm tehrêng êm!Aleiin leidáwnta ila, amanchhiarsen rual animawlh lo.

Shillongkhawpuihi (khatih lai chuan)hmarchhakGover-

Nghilh ni i awm lonor \hut hmun leh hmunpui ber a nih ve avànginMizote pawhinengkimah 'Shillong style' kan entawn lo thei bîk lo. Kan hmuhphâk china khawpui lian, thiamna pûrchâwkna hmun atána kanhmananive rênga.Shillong lehGauhati (tunahGuwahati) a\angaGraduate chhuak ngatte phei chu an induhin an inhmu sáng lar a,dik tak sawi chuan a thiam pawh an thiam a, eizawnna kawngahpawhhna zawnna thlengin harsatna an tâwk lèm lova. Inchhuangàwmrêng pawh an lo ni thomai.

Mahningaihtuahnainaphâkang tâwkakaawmvechâkna\hìn Shillong tlángah ngei chuan College ka kal ve ta. Kankhawtlángte ka han ngaihtuah a, khaw chengker tak, khawmawngping tih theihdáwndáwnkhawpamite tlawhpawhlohkhuaa ni a.Kan chhûngkua lah \hian dàngte chhûngkua hanngaihtuahchuanShillong tláng lamahan intîr liam tùr chuan a huaisen thlâklam deuh chu a ni a. Mahse Shillong-ah ka awm a, Shillong-ahngei chuan a ni ka awm si ni.

Class kan han kal \an ve a, classmin lo kalsanna a reitawh avàngin zir tùr ka va ngah bîk êm! Kei chang ka ni lo, kaMizo-pui \henkhatte pawhanni ve tho. Inhnemnaka la nei reng e,chumaia lani lo,Mizopakania lawm.Engekazàmbîkang?Zirlaibupáwnami zawhna an siambîk êmnang.Zãm tùr ka loni lo, sâpthufing pawhin 'Rei lo tê thawhrimna hian kumkhaw nawmna athlen' a tih tak khamaw le, tiin ka in-seh-ruh \an a. Hun rei lo têkanneih chu theihtâwpa lehkhazirnahunatánkahmangchho ta a.

Hmabâk ka ngahzia ka inhre thar a, mahni aia thiamtebula awmhi kan dinhmun hriat chian nán a pawimawhzia ka hrethar chho zêl a.Mahni tual laia invaivung satliah ngawtin awmziaaneih tam lohzia lah a lang chiang tial tialin kahria.Kanchhehvêlboruakin a zir miau loh chuanmi changkãng nihte hi a lo harsaàwmmang e, ka ti \hìn. Khaw tê tak têa lalte pawh hi han zawtta chiah ila, ani aia fing leh fel remhria an awm an ring lo maithei. Mahse khaw lian lalte erawh chuan an boruak hap a zauh

Nghilh ni i awm lomiau avànginmi chi tin chi tang an awmavàngin an ngaihtuahnaa zauin rilru an sêng nasa lo thei lo. Zirna-ah pawh hian khawpuileh lian zâwkah nge nge chuan thiamna puak chhuah tùr a intamhleihêma.Chumianihavàngchuanchhûngten lõpachhiat phahinlõ tuar rih deuh pawh nise, an thawhrim rah, an làwmman chuan la têl dáwn khawp ka ti rilru \hìn a.

Krismas a lo thleng dáwn hnai a. Rilru chuan mahnikhaw lam a àwn a. Mitthlâ-ah tlángsãm pár pãwl riai maitechu a lang uai uai a. Lunglen a zual a, thinlai mu hnu a kai tholeh ta. Mahni khuaa Krismas hman châkin kan kûr a. Mahserambuai kárah eng harsatna nge kan tawh dáwn tih kan hresi lo. Chu a chhapah kan zirlaiin min hnawh tawt a, inthlahdahhman kan ni mawlh si lo. 'Engati nge khuanu pawh hianrambuaia min lo siam le' tiin kan rum ru vawng vawng maia ni.

Zote-i lehkha pawh ka dawng \hìn tak na a, a làwmawmrual rualinhunbula\angakan lo thlìrKrismashunhlû, intawhlehnahun remchang tùra kan lo thlirah pawh sakhmêl tawn nî rêng aawmdáwn si lo.

'Khua hmun di mah ngaih a nâ a,Chhingkhual di chuan min phuar vawng

vawng.'

tih hlate hi a lo va han dik thui tehrêng êm !Animai lah tak a.Nîhi a rei vawngvawnga, zànhi a sei tlawk tlawkhian a hriat a.Kanlehkha hmuhte kan chhiar nawn tluk tluk ringawt mai a. Kanchantâwka khua rel chu a ni vemiaumai si a.

Shillong hmunahKrismas chu kan hmang ta nge nge a.Rilru-ah zawngmahni khaw lam lo chu a lengmang chuang lo.Mitthlâ hiankumhlui lamakanhmandànte a chhui zut zut a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 5

Shillong-ah Bawk

Zoram buai lah chuan ziaawm lam a pan chho hlei theichuang si lo. A zual zawpui vaihlenhlo an tih ang maiin mipui

Nghilh ni i awm lonâwlpui tawrhna pawh a nasa zual emaw tih tùr a ni a.DistrictCouncil Sorkar-in India Sipai chakna hnuaiah inawpna chu athawk chho ve rêng a, underground-a kal chhuak an tamavàngin sorkar hnain a tuar lo thei lo va, hna amumal thei lo va,zirna sikul pawh a khaihlak hle rêng a. Khualzinte leh Councilhnuaia hnathawk vei vâkte pawh sipai convoy-in a hruai ta veka. India sipaite lah chuanMizo zawng zawng an ringhlel ta emawtih mai tùrin rinhlelh apui an ngah a. An rinhlelh deuhte chu anman a, thiamthu pawh sawi hman lêk lovin phai lamah an thawnzung zung mai si a. Mizoram sorkar, Publicity Departmentchhuah dàn phei chuan sorkar hotute sawi dànin Zoram chhûngleh páwn a\anga lung in táng zat pawhmi 15,000 vêl lai niin ansawi.

India sipaitenMizo mipuiteGroupingCentre-a dah anrel tawh chu a takin January 4, 1967 a\angin an bawhzui a,Mizohnam sipaite an chet theih loh deuh an beisei vàng pawh a nimahna le.Central Government Liaison Office for Lushai HillsDistrict chuan Silchar leh Aizawl kawng tláng dunga khua te,Aizawl leh Lunglei inkár kawng dunga khuate chu Protectiveand Progressive Village (PPV) vuah chawpin,Defence of In-dia Rules 1957 leh 1962 tlawhchhanin khuate chu khâwm a nia.

Khaw têdeuhte chukhaw lianzâwkah tihluihnainkhâwman ni a.Mahni in leh lo, ramte ngaiinmipui nunaute an \apin anchiauvawngvawnga.Chhûng rual, thawkawmdeuhte tán chuana zia zia a la awma;pahmei berh tak tak fâte pawhbuaipui fet ngaineite tán chuan chet zung zung theih a ni si lo.Amangan thlâkin aluhai thlâk takzet a.|henkhatte phei chuanbungruapawhan thiarchhuah fel hmaa sipaiin an in anhalsakte a lo awmbawka.Mahniin meivâp chang ta vek mai thlîr a, patling pui pui pawh kun tatlawk tlawk lah an tam rêng a.A rapthlâk han tihmai pawhhian asawi chhuak zo kher lomai thei. Zofâte hian kan sepui ruah tuar

Nghilh ni i awm lotlawk tlawk hi a ni bermai a.

GroupingCentre lamah lah in leh lohandinnahmanawmta lo chu sikul-ah te in êk beng a ngai a. Khaw khat mai sawikhâwmni ta lo chu chhûngte belh tùr nei lote pawhmi tam tak anawmlo thei si lo.Chhûngte belh tùr nei tán pawhchhûngkuaahanbelh ngawt lahbuai a zual tingmai bawk si.Mi bathlara riahhmunrem leh inbáwl hrang tâwkpawh \hahnem fé an ni a.

Hnatláng leh kuli tùra chhuah reng a ngaih avànginchhûngkaweizawngtu tánchetngaihnaaawmbawksi lo.Naupangril\amvak lah an tam.Ei chhiat avàngavûng lehkaw\ha lo te, thihphah hial pawh sawi tùr a awmbawk a. Lõ neia eizawng kan nihavàngin lo lampawhenkawl \hat theihanih tâk lohavànginbuh lehthlai hnimin a dip chhe zo va, hma lamhun thlîrin patling pui puipawh lungngaiin ankùn tlawk tlawkmai ani.

Mizo sipai leh vai sipai laka tlâktlum tum ta rêng rêng lahan lo awmve zêl a. Tlâktlum tumna luatah inhekna lah a hluar êmêmmai bawk si. Khaw hran nà nâ na chu zia a lo inang lo va, in-kawh, invau, insual buai tâwk lah bo lo.

Radiongaihthlâk lahin inthah / inkah tih te, inman tihte a rireng a. 1967May thlaa India SipaiOfficial Record-ah chuanVol-unteerskahhlumzat pawhmi59zet anni a, kahhliampawhmi10zet an ni a,mi 858 laiman an ni tawh a,mi 177 te chu inpe tawhinan sawinghenghe.

Zàn khat chu, kan exam lai a ni a, exam pawh kan zõ \êptawha, chumizànchuanRadiokanngaithla \hapa, thu thin\hawngzetmai-Ambush thuarawnpuang ta.Kanmengphâwknasahlawmkhermai.Kanmenphâwknachhanpawhengdangani lova,examzawhvelehmahnikhawlampankannghahhlelhvànganihlawma.

Bilkhawthlir daiahConvoy roadClear chuMizo sipaitenni 23May 1967-a an ambush thu a ni a. Chutah chuan vai sipai10vêl zet an lõ thi lehnghal.Chawlhkanneih rei loh avàngin haw

Nghilh ni i awm lothuai thuai kannghâkhlel si a, kankalna kawng lamber kheraam-bush a han awm leh chu a pawi kan ti takzet mai. A ral\i zual a,curfewkhauh tawh sapawhakhauhbelhin, zin veivah aharsat tùrthukanhmu tlanghlawmêmani.

Hlauh angngei ngeiin zin aharsa a, kan la zin thei lo leh tanghal a.Examkan zawh tawhhnuphei chuanmawngahawlh angzak hi kan ni a, kan za riai tawhmai a. Zin an phal hun lah a tlaitawh a, han haw ting ila, kan awm rei hman dáwnmang lovin ahriat a. Lungdam lo takin chawlh pawh chuShillong-ah bawkkahmang leh ta a.

Bung 6

Tawnmang Em Ni ?

Nghilh ni i awm loZirnakanhan \anchho lehmawlhmawlha.Nikhat chuka

lehkha tùr hi a rawn thleng nawlh a.Dãk lamamumal hleih theihlohavàngin lehkhathawnpawhamumal thei \hìn lova, a thang reithei êmêmmai a.Chutia lehkha ka dawngpawhchuka lãwmhlemai a; hawn a, han chhiar thuai thuai chu ka châk hle a.

Ka room-ah chuan ka lût a, ka khumah intithei takin chulehkha chu ka han chhiar a, ka rin leh beisei loh lamdeuhmai a loni a!Hetianghian-

|hian duh tak,

Zorama

I ngaihawm vung vung hlemai. I dam zêl ang chumaw?Chanchin hriat a khât hle mai. Keini lam chu kan dam e.

Zoram, thu hrilh châkawm loh tak, mahse thupawimawh tak ni bawk si hrilh tùr che ka nei a, ngaih lohlamah i lo ngai êm lo vang chu maw. Englo a nia kumin kumbul lamah khân kan khua-ah kan Bial zirlaiten inhmuhkhâwmna an nei a. Chutah chuan kan MDC pawhin a rawnhmanpui a, chuta MDC rawn hruai pâ nèn chuan Zote-i chuan lo inkawmnêl deuh nge ni ? A hnu-ah MDC bial fang arawn zui leh a, chutah chuan an inhruai ta nge nge a.

Kei pawhin ngaizáwng lo tùrin ka ti a, mahse a pâ azah deuh a ni ang chu 'ka thu' pawh a zawm ta chuang lèm lova. Zote-i chuan, "U Zorama chu ka duh êm êm tho a; mahsetunah hmun dangah a awm daih bawk nèn, rawn zir chhuaksela, min iai ang nge, iai lovang tih pawh a hriat si lo va... arêng thu-ah ka pâ ka zah deuh bawk si a...," tiin ka bulahchuan a sawi a.

Rawn hrilh loh ngawt che chu ka inthiam thei si lo va,ka rawn hriattîr hrãm che a ni. A chhànna lâk dàn pawh i lothiam ngei ka beisei.

I \hian fo

Nghilh ni i awm loVanlali

tiin.

Ka han chhiar a, ka han chhiar nawn leh \hìn a. Thutaknge dawt muhlum tih pawh thliar thiam ngaihna ka hre lo. Akutziakte ka han enchiang a, Vanlali kuthnu ngei chu niin ka hrebawk si a. Ka han rûm deuh dat dat a, awmzia a nei chuang lèmlo va.

Nge ni,Vanlali lehZote-i hian inhmuhthiam lohna an neiang a, Vanlali hian Zote-i nèna kan inkárah hèm a thlâk zâwk?Vanlali'n chutiangchua ti duh angem?Ani thei lo.Vanlali chuanZote-i huatna loneimahse, he thukherhi zawng 'ka \anghmangai'ani zâwk lomaw?Adikzâwkang,Vanlali'nminhawvemawlh loang? A \hiannu Zote-i chu a îtsîk a ni thei ang em? A ni thei lo.Vanlali,mi rilru tluang,mipawi sawihlau tak ani si. Thudik chuaniphawtmai.

Thudik chu lo ni ta se...Zote-i chuan ka iai a ring amaw?Ka rilru tak hi a lo la hre lo nge ni?Hre ve tâwk tùr chu a ni tawhsi.Ngeaphênaheng thil ngeawmtihchu thinlungina suangtuaha,mitthlâin hunkal tawh te a chhui let zut zut a.

'Ka pâ ka zah deuh'.... Zote-i chuan a pa thu a hnial ngamlo chu a nimaw?Apâin a tîr lui a va nih hmêl êm?Kan khuaa kaawmlaitepawhkhánamitmei lendàna\angkhánmin làwmzat loani ang tihchuhmuh theih tùrinaawmzauhzauh rênga;mahsekahaiderluihrãmhrâma,Aânhla-ahpawh,"Innufahianinngaizáwnga nih ber hi, in pahnihin nei rawh u," a ti," miin an tih pawh chupatling inhrosa ve satliahah ka lo ngai mai \hìn a. Tunah chuanZote-i chuan a pâ a hlau simaw?

Kamumang ni se ka va ti êm?Aw... kamumang nise kava han ti tehlul êm!Mahse kamumang chu a nimawlh si lo.Zoteka hmangaih che a, léng dang tán zawng ka phal mawlh lo che

Nghilh ni i awm loasin!

Zote,Aw...ka hmangaihzia che hi hrilin sawi thiam ila kava ti êm! "Kumtluanga i nupui nih loh hi asin ka hlauh ni.Nang ka neih theih dáwn loh ai chuan ka léng tar \hak maiang. I tán, i tán chauh ka lo nung reng ang a, ka lo nghâk rengang che...i tán rinawm takin ka lo awm reng ang," i tih laitekha a va la rei lo êm!!

Ka thiam lo a ni. Mahse eng nge ka thiam loh chu? Kainzâwt, ka chhâng thei lo. 'I tán, i tán chauh' a ti a, kei chu heta hika awm asin le. Zote, khawnge i awm tâk?Ka chunga i tiam thuthlunzawngzawngtekhaboruakahmai i thamraltîr tamaw?Thangkamtu chuan a sùt leh zawng a tum nameuh mai; mahse, abeisei loh hnu-ah a ni \hìn.

Thlalâk, a singlepawhni lo chukahanen \hìn a, a hmêlahchuan thutiama ding nghet lo hmêl a va pu si lo êm!Chu zàn zetzawngzàn lungngaihthlâk avani êm!!Kahanmûa, kangaihtuahlo thei lo. A ziaawm deuh beiseiin ka mut dànte ka han thlâk a,awmzia a nei thei chuang lo. Ka taksa chauh chu Shillong-ah aawm a, ka rilru leh ka ngaihtuahna zawng zawng chu kan khawlamah chuan a awma; \hiante hriatpui si lohvin ka nâ a, ka natnalah chu Damdawi eia han dammai chi lah a ni der si lo. Ka hanchhîng ve sek \hìn tak na a, ka zãng deuh huih hian ka hria a; kamuhilnghet theimawlh lo.

Bung 7

Nghilh ni i awm lo

Intawh KhâwmnaZoramlamlahchuabuai zual zêlmai si a, chhûngkawtam

tak chuan hmalam thlìrinmahni khaw lam chu loh theih lohavachhuahsana \ul tâk si-ah chuanAizawl-ah inbenbelna zawngin anawm a. Aizawl mai pawh ni lo Burma ram thleng pawha kal tapawh an awma.

Thingtláng khaw tê deuhte chuan an khua chu khaw\henawm khuate nèna an sawi khâwm hun tùr lo thlîr lâwkinan rûm a. An han sawi khâwm hnu-ah chuan pitar putar lehpatling pui pui pawh mahni khaw hlui ngaiin an rum vawngvawng a. Lõ neih laklawh lai pawh a sawi theih tawh chuangsi lo va, \henawm khua a\angin an lote chu an enkawl \âwk\âwk bawk a.

Chhûngte nei \ha deuhte chuan an fin a.Chhûngkuaa chehlei thei lo deuhte pawhin an chhûngkuaa remchang deuhte chuchhûngte bèl tùrin an intîr liamvemêkbawk a.

Kan ram a buai avànga hmun him lam pan leh zirna \hazâwk beisei avànga Shillong khawpui pantute pawh kan lo pungtual tual a.Mizo inkhâwmte pawhawmve \hìnmah se chu chuan\halai tamzâwkte tuihalna a tireh zomai si lo.

|um khat chu Shillong khawpuia Mizo awmte pualinintihhlimna buatsaih a ni a. Shillong khawpuiaVénghrang hranga\anginMizo awmte chu kan pung khâwm \ha hlemai a.Abîkin\halaite kan kokim zual hlemai a.Programme hlimawm tak kanhmang a, kankham lo tlánghle hlawma.

Dik tak chuan rambuai kárah kan khawsa \hìn a, buainalianthamkantawhlohlaipawhinrilruathlamuangtheilova,thinlunga zîng mup \hìn hi a ni ber a. Hun zalèn, boruak nuam tak kárathlamuang taka intihhlimnakanhanneichukanzànghawkhawkhi

Nghilh ni i awm loa ni ber rêng a. Pa tam tak, nu tam takin rambuai avàngahrehawman tihzia an sawi changa 'Nuih nî hmêl hmu leh tawhin ka inringlo' an tih pawh chu intawh khâwmna chuan dawtah a chantîr a.Chhûngte zawng zawngnèna hanhmanhovahpawha îtawmkanti tlánghlawmhle rênga.

Chumi ni chuan, kil khatah hian nula sam sei hniangmai,khabezumlamlek lek,meng fiahkakmai, anuihzawngazahawmru riaumai,mi pawi sawi hlauh hmêl takmai hi a lo \hu ngawi veran a. Ka han hmuh chuan ka mit a la nghal êm êmmai a. Kan\hutna a in-ep deuh bawk avàngin han inen lah chu a rem êmêmmai bawk si a.Kanmit lah chu a intawng thei êmêmmai bawk sia.

Chu nula chuan ka thinlungah engtin emaw tak hian thusawianei tlat hiankahria a.Ahmêlte lahchukaenngunzawhpohlehhmuhlehhlankanghâkhlel êmêma.Kanhlimzual laiamiinanhanphen zeuh chángpawhin rilru hian 'Khawiahngeaawm tak?'a lo ti rilru thuai thuaia.Tukhawhriatpui lèmsi lohvinbuaipuihleihtheih si lohvinmahni buai buaiin ka lobuai ve a.

Remchángkamelhrenga.Programmehmanlaiahaninsawnruak ruakmai pawh chu ka châk hle a;mahse a remmawlh si lo.Chhûnchawlhneihhlanmawlhchukanghâkhlelhlea.

Chu hun rei lo tê, mit khap kár lovah chuan chu nula, asakhming leh lawinapawhkahriat lohkhanka thinlunghia ti tui rala, engtik lai khán nge ka thinlung a kawl tih pawhka hre hman lo.Ka inzawt a, a hre tùr ber hian chhân ngaihna rêng ka hre lo.

Ka hmangaih ngawih ngawih Zote-i chuan pasal minneihsan a, tunah khawnge a awm?Ka hmangaihna chu a thlawnngawihngawih a, hmangaihtu zawnginka thinlung chu avâk ruairuai a ni si a. Ka tán khawvêl hi a ruak ngawih ngawih a, hnemtungaiin ka kûrmêk a ni si a. Chu nula ka han hmuh chuan kim tariauvinka inhre thul.

Nghilh ni i awm loChhûn chawlh a lo awm ta ngei a. Remcháng zawng ta

rêng rêng chuankaduhchukahmu ta.Chawlh lailâwk lai chuan abulah chuan ka han pan a.

"|hiani in bula lo \hut ve in remti em?"kahan ti a.

Ani chuannuideuhvarvar chuanghian, "E...remti tehrengmai, kanbulah i \hutduhphawtchuan lo \huve tapohche, tlangval\hutpui tùr kan lomelh ve ngar ngar a," a lo ti a.

Chutih lai chuana \hiannuchua lo tawlh remvesauh sauhbawk a.

Phur zetin chunula bulahngei chuankahan \hu a.Kaduhthu leh \haka tih thuhanhrilh nghal chûkchûkmai chukaduhhlemai a.Mahse chuzawnga lahmadeuhve, tiin ka inbengdai thei tahrâma.Dik tak chuanabula han luan liamnghalmai pawhchukahnial lo deuhmai chu a ni a.

Nula pangngai tán chuan ngun taka kamit meng leh kache vêl a lo thlîr a nih chuan ka rilru tûr àwm chu hai rual a ni lovang.Ani pawh amit-meng ngun takin ka han thlîr a, tlêm chuantihdanglam chuan a awm ve deuh niin ka hria a; ka lãwm rilruhle a.

Kan han tîtî a, \awngkam pawh uchuak ni si lovin ka rinaiin a lo thiamhrep a.A hming ka han zawt a.

"Mawite-i,Zorammawii."

"Chu,kanhmingava inangteuhêmêmvea,keihiZorama,Zoramchhana ka nia," ka han ti a.

"Ka \hiannuhiManghaki,Lalramnghaki ania."

"Eng tiinngehetah in awma?Lehkha in zir ngeni?"

"A... zir hran lèm lo ve, ka \hiannu hi chuanB.A. a zir vemêka,LadyKeaneCollege-ahakal a, kei chukachhûngtehnênahka awmvemaimai, rambuai ka tlanchhiatsan a ni ber, nang engnge i tih zâwk?"

Nghilh ni i awm lo"A...kei pawhRambuai ka tlanchhiatsan ve a..., tak taka,

St.EdmundCollge-ahBAka zir vemêk a ni, a hmingin."

"Ahmingin," an ti rual \hawiha.

Thingpui kan han in zo fel a, chawhnu lam programmeneih a lo hun leh chiah a.Kan pathumchuan kan inzui ta zêl a.

Ka thlaamuanghliahhliahinkahriaa; engdangkangai lo.Kanhunhmanpawhchuanuamzual sawtinkahria a.Nîhi tla theilo se tihmai pawh awl tak tùr a ni.

Kanhuntekanhanhmanzawhhnuchuananinlamahchuanléng tùrinmin sáwma;khuaa la tlai lua lobawka, an in awmna laihriat nán tal pawh tiin an in lamah chuan a \hiannu nèn chuan kanpathuminkan inzui phei rak rak a.

KanawmnaVéng lehkhuatekanhan inzawtzêl a.Aizawl-a awmtùrahmin longai a.Ringsualpawhan inti vehle a.Mawite-i chuAizawl khaw kiang lawkaZobawmkhuaa awmhi a ni a; a\hiannuManghaki chuAizawl khua a lo ni a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 8Ka Hmangaih Tlat Che

Hun a kal zêl a.Mawite-i nèn chuan kan innêl ve telh telha.Hmeichhia leh ui-tê chu a chûl nêl peih peih tih changchawiin akianga tawlhheuhheuh rengmai chukaduhthusamani a.Kahunãwlneih apiangin an in lamahchuanka léng chawt zêlmai a.

Kahmangaihêmêm\hin, anipawhinminhmangaihveniaka lo hriat \hin, ka bul ngeia rinawmtaka lo awmtùra intiamZote-i lahin pasal min neihsan a. Hmeichhia leh pal chhia chu a thlâktheih tihtechu lohrevebawk\hìnmah ila, duhlaingawihngawihinpasal min han neihsan chiah chu a den a nâin hnemtu hi ka ngaingawihngawihniinkahre \hìn a.

Kangaihtuahsualdeuhchângtepheichuanhmeichhiazawngzawngtehi kahawdeuh tûka.Rinawmawmrêng rêng lonite hiankangaihtuahthul.Mitthlâinnunhluiahunhmantawhteahmuzutzuta; ka bengah hian Zote-i aw-ká hi a châm reng mai bawk si a.Shillong-a kakal dáwnzàna inthlahlel taka kan in\henhlei thei lo,kan inthlah tawnvêltekhamitthlâ-ahachâmrengmai si a.

Lungngai leh hnemtu ngaia ka kun ngawih ngawih laiahnemtuduhawmtakMawite-i kahan chhar thar leh chuka rilru hia hlim takzet a.Ka thinlungah hian a lian êmêm reng a.Amah kahmuha, akiangakaawmchiahchuanka rilru tâwtzawngzawnghihnâra hlît phawi angmaiin a kiang duak \hìn ni hian ka hria a.

Mawite-ibulakaawmchuanka thinlunghliamchhunanganâchuadama, ani avànghianka tánkhawvêl hi a par thar leh ani.Ka thinlung zawng zawngmin laksak tawh a;mahse engtin nge athinlung chuka laksakve ang tih chu chhânnahmuh tùr awmsi lohian ka inzawt a.

Nghilh ni i awm loKan inlenchilha,kan innêl tawnve tawhviauva;kachezia

a\angchuanka rilruchuaman thiamchuanka ringa;mahseengtinngeni zêl ang le?

Zànahmuthmunahkangaihtuahneuhneuh\hìna; tlangvalhmel\hatak, feldeuhmaingaihzáwngneinitehiankahansuangtuaha.Ka suangtuahna léng vêl chu a dik tak tak ang tih ka hlau hle a.Acháng leh ngaihzáwngnei lo, nula thianghlim tak tu tánmaha athinlung la hlan lo ni tein ka han suangtuah thul.Akhawii nge dikzâwkang le?

Kahmangaih thute kahanhlan chhin vêl a, ka duhthusamanginmin lo hmangaih ve ngei nite hian ka ngai thul.A chang leh'hmangaih ka nei tawh a, chu ka hmangaih tán chuan ka inserhthianghlima,midang tánka rem tawh lo ti teinmi chhâng tùrahkahan ngai bawk a. Rilru a insual a, ka rin thu ringawt pawh ka thîkcháng lah a tam.

Anî telin ka duhna a zual a, kan lo inkawmnêl ve ta deuhbawk nèn, hetiang rengamahni rilru pawh sawi lo va hel tawrhtlawk tlawk reng chu dik theiin ka hre ta lo va.Mipa ka ni a, kaduh che tih tal chuka hrilh ve hrimhrim tùr a ni.Kahmangaih thuka hrilh ang a, chutamin lo duh lo a nih leh 'ngai ka awh leh a nimai alawm' tiin pachan chhuahin ka tuang ka tihchhah luih chu a\ûl a ni ka ti a.

Mahse hmeichhe tam tak chu an ká leh an thinlung hi ainzawmlova, anká-in an sawi ang rilru anpuvek chuangbawk silo va.Zote-i angmaimaiin a thutiamaphatsan leh si chuan ka tánkhawvêl hi a thim dáwn êmmai tiin a buan a hma hawtin ka hankherh leh rih a.

Hun remcháng ka zawng reng a. Zàn khat chu, hun ãwlremcháng takmai hi ka nei hlauhmai a.Mawite-i awmnaVénglamah chuanding takin ka kal nal nal a.

Mawite-i te in pana ka kal lai chuan 'chutiang khatiangchuan ti ila' tiinduhthusamtekahanneikualvêl a.Hlenchhuak tak

Nghilh ni i awm lotak ngamang imaw?

Mawite-i te in chu nî dang aimahin ka thleng hmaniin kahria a.Ankawngkhar kahankikdat dat a, chutah,Mawite-i chuanlaphiarfungpahnihlehathilphiar laihumranchungchuankawngkaminhanhawna.

"Lo léng rawh, i vamal ve?"

"A...mal vak emni?Pakhat chauhhi chu a tam theih loh ani," nui deuhchunginkahan ti a.

|hutna pindan lamahkan inzui phei a; kanhan \hu fel a.

"Mawite, khawnge i chhûngte hi?An thawma va reh vea?

"Hmannîa sipaiin ankahhlum tâkRamngaia kha i hria emaw..."

"Aw,hria a nimai,Mizoramaankahhlumkhamaw?"

"Aw, ni e, MNF sipai kha, kha kha Pu Ramnghaka telaina hnai a ni a, ka û-ten kan la râl ve lo va, zànin chu kan han râlve ang e," an ti a. An kal vek a nih hi."

"A lonih takchu,PuRama tenènan inchhûng tihpawhkalo hre hlei nem.Rambuai hi chu a hrehawmani ti raw."

"Hrehawm tak a ni. Thihna lah a tamphah a, pawisawi lonunau lahin an tuar nasa bawk si. Chhûng leh khatte nèn pawhchen ho hleih theih bawk si loh. A khawhar thlâk bawk si, keipawhhianka chhûngte hi ka ngai \hìn tehmai nia."

"Chhûngte lo deuhpawh i ngai a ni lomaw?"

"Teuh lomai.Chhûngtebâkngaih tùr kanei lo rêng rêng."

"Anih ngaitu deuh che chu an awmang a?"

"A àwm lo êmmai. Tumahmin ngai tùr an awm lo hrimhrim, chutiang te chu...Nangmanngaihdeuhte hi i lo nei a ni zâwklomaw?"

Nghilh ni i awm lo"Nangni bula kan awmin tu dang nge kan han ngaih leh

chuang ang le? Hmeichhia hi chuan thu hi in khuh thiam a, thilawm rengte hi awm lo ang takte hian in sawi mâm thei zêl maibawk a. Rilru ang chiah chiah hriat chhuah theihna kháwl te hilo siam chhuak se chuan han enchhin chiah hi a châkawm \hìnkhawpmai."

"Tihian in ti ve zeih zeih a, ka lo awih tak takmai dáwn alawmmawle.Ni e, kháwlchuhanawmchiah sela chuanhanendikilangaihneite avir zawngaakal anihchuannangchuavir \haduhchar char khawpang a...kei ve chuhan teh chiah ila, kháwl a chheta emawtihmai tùrin angawivungvunginka ring."

"Teh luam a che a. Nang chu a vir \ha duh phian zâwklo'ngmaw?"

"Nie, tak taka,avir \haduhngawtangchu,chawlhnachángpawh a hre kher lo vang, a vir ngat ngatmai ang."

Kanui ringawt a.

"Mawite,zakthei lopawhmintimai theia;mahsekaduhnache hian zak thei pawhinmin siam tawh lo va. Ka hmuh \antirhphat che a\angkhánka thinlungahhianhmun i luah a, hei zàninahpawhVéng hla pawh sawi hlei thei lovin ka rawn pan vang vangchea.Kaduhzia thuhanhrilhhrimhrimchehikaduha; chutih rualchuan i pawi lehmi pawi ka sawi erawhchukahlau khawpmai a;chutiangte a loawmanihchuan imingaihdampawhka \ûldáwnani."

"Fiamthu i va'n duh ve. Keini ang chuan kan lo thutakngaihthlâkmaidáwnalawmle."

"Mawite, ka fiamthu miah lo a nia, ka duh che a, kahmangaih takzetcheani.Engahmahminngai lova, fiamthuani i tihtlat chuan le....kei chuan sawi tùr ka nei lo a nimai a, ka sawi tawhangkhánngaihzawngnei laite i nih chuanhan tihluih chi-ahpawhkangai lèmlova; chuchu iduhthlannaani a;mahse sava thlawklai

Nghilh ni i awm lonànâna chuveh a thiang a, perh pawha thiang a ni lo'mni kha?Atheite leha thiamdeuhtephei chuanankâp thlain anperhthla thei ani lo'm ni? Zak thei lomin lo ti a nih pawhin ka thiam lo chuanghauh loche."

Mawite-i chu a ngawi reng a, a en ngai a en ran reng a.Amit a khapdeuh fak fak a.Acháng leh aheh senvamhemmai chua pet pân pân a.

"UZoram, i thusawichu,ni e,kapawi lehmipawi i sawinatùr engmahaawminkahre lova, keia kármin loduhder ve chukalãwmkhawpmai a. Zak thei lo pawhka ti hran lèm lo che a.Mipai ni a, i tih tùr dik tak i ti ni-ah ka ngai a.Mahse...."

"Engngemah se...?"

"Hun rei tak a\ang khán kei pawhin ka lo ngaihtuah tawh\hìn a; kan inhmuh hmasak ber a\ang khán engemaw tak kaninkárah hian a awm niin ka hria a. Keima ngaihtuahna satliahmaimai a ni nge tiin keimah leh keimah pawh ka inzawt fo \hìna. A enga pawh nise, hetia kan ina i la rawn léng duhte leh \hianangamin la kawmduh ve hrim hrim pawh hi làwmna tùr a tlingtâwk tawh hlein ka hria a.Min duh a,min hmangaih thumin hanhrilh leh lek phei hi chu a mak pawh ka ti a. Hnial phal rualahpawh ka ngai lo. Amaherawhchu,mi hriat angin thingtláng nulamãwl ve tak, kan ram a buai tâk avànga chhûngte bela hetaawm vemai hi ka ni a. Pianpui finna leh remhriatna lamah lahengmah lo mai ka nih i hre vek bawk a, chu chu thu hran nise,lehkha zir thiamna lamah lah chhiar tham pawh ka zir bawk silo."

"Chutiang ringawt, ahomaimai êmmai."

"Nang, lehkhathiamsâng,nakinlawkasawrkarhnalathawktùr i ni a; keini angmimãwl lutuk nèn chuan kan inkár a hla lutukdeuh a ni. Kei aia thiam sáng zâwk, fing leh fel, hmel\ha zâwk

Nghilh ni i awm lopawhihmungeiangtihkaringa;chuvàngin,kadinhmunpawhminhriatthiampui ngei ka ring a, \hian angamin la en zel duhte a nihchuanka làwma tling êmêmang."

"Anih, chu,min hnar tihna a ni ber a nimaw?"

Mawite-i chu angawi reng a,min chhângmiah lo.

"Hmeichhe tam takhi chuan anduh loh zawngte hnar nánhian an insit duh châwk rêng asin.Nangpawhpuitling i ni tawha,chhia leh \hahre rual, lung fingpangngai i ni a, i duhthlannanghetchukei pawhinkapawmthiamngei tùrahka inngai a. I sawi tawhzawng zawng avàng khánmin hnar a nih chuan chhan tlingah kangai lova;awmnahmunazirzêlinkhawsakziachua thlâkdànglamtheih alawm. Thufing pawhin 'Hmêl a siam\hat theih loh va;nungchang erawh chu a siam\hat theih,' a tih kha."

"Chungawtchuani loalawm.Nakinah\hiantenèninhmuhnîkhuate pawhin i hnâr i hmu zing lutuk ang asin.Keini ve te chua...min duh tak tak lo vang. In khaw lamah pawh \ha deuh i hûngang chu.He laia awm tihnawmnán satliah bâkmin duh tak tak lovang."

Mawite-i chu ka \hut hnaih zual sauh va,min chhân dàna\ang chuan 'ka hmangaih che'min ti dawt lomah se,min haw lova,min duh ve tho niin ka hria a.

Zah pawh dáwn zo lovin, "Mawite, ka hmangaih tlatche asin," tih pah chuan ka han kuah a. Ka kutte chu a han namsawnvedeuh takna a, aperhlaang tihpawhahlauhlei hlei nihiankahria a.Kakuahnghet zual sauh a.Ahmui fawhchozetmai chuka thlîr rei thei ta lo va.Kahankuai dâk a, a heh sen vamhammaichu a vawi khatna atán ka han fawhsak ta a; chutamin lo chhânletna chuanka lunga tiawihliahhliah a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 9Intawn Lehna

Chawlh a hnai a, kan khaw lama haw chhohna hunremchánganihdáwnavànginchuhun lochuhun remchángdàngaawmlehmai dáwn loniin kahria a; ka haw lohna a rei ve tawhêmavànginka chhûngte pawhinminngai ve tawhhle a ni ang chu, kapâ lehkhamin thawnhnuhnungberahpawh remchánghmasaberahawngei ngei tùrinminchah lawmlawma.

Ka han ngaihtuah \hìn a, haw ka châkna leh ka hrehnachu a inbûk tâwk thial thial hle mai a. Ka duh êm êm \hìn Zote-i lahin pasal a nei tawh si a, han haw ta ila, hlim taka ani nènakan inzuina \hìnte chu amual zawng zawngte a la danglamdáwnsi lo va. An inte ka han mitthla lâwk a, engtin nge ni ang le? Nidanga ka chuankaina \hìn ber a ni a, han kal lo dáwn ila, thil nithei a ni chiah si lo. Han kal ila, sawi tùr a váng dáwn hian kahre bawk si. Ràl a khat a\angin ka huphurh lâwk êm êmmai a.

Shillong lamakabialnu thar, inngaitlâwmtak,hmel\ha, felêm êm, a bula awmnuam takmaiMawite-i'n rilru a kap bawk a,kankhuaaawmtawhanginkahan inchanchángpawhinkakhuaahar lâwk êmêmmai bawk si.

Nghilh ni i awm loHan haw lo ngawt dáwn ila, chhûngte an zahawm ka ti

bawk si a, ka rilru pawh a insual buai nasa \hìn bap bap hle a.

Chawlh chu a lo thleng ta ngei a; kan khaw lamah chuanka chuang chhuak ve leh ta nge nge a.

Kan rambuai lah chuan kian zai rêng a rêl thei si lo. Hunrei takmin chenchilhtu kanZosâpte lah an han haw zo va,ZoramhmarchanZosâptezîngahMissGwenReesRoberts (PiTeii) chuan1968-ah kan rama chhuahsan ve ta a.Ani hi hawhnuhnung ber ani nghenghea.

Khaw khâwm lah chu tih chhunzawm zêl a ni a. AssamGovernor-in 'The Assam Maintenance of Public Order(AMPO)1968'hmanginHmarBial lehkhawthlanga sawikhâwma, kan khua-ah pawh \henawmkhaw pahnihte chu sawi khâwman ni ve a.

Buhfai lahaharsaêmêma,hmun\henkhatahpheichuankg1chêng15a tlinghial rênga.Khawsawikhâwmzînga tel, in leh lomumal pawhnei lo tán chuan ei leh ina intodelh chu harsa tak a nirêng a. Chhûngkaw pa tán chuan a luhaithlâk takzet a ni. Lõ lampawhhnatláng lehkuliavànginenkawl \hathmannihek lo le,hawpkhawptharaharsatphaha.Hmuntinmaiahhianbahralaihnakhurhia kaw chek chuk mai a ni. Buhfai lei tùr a awmmiau loh chuanpawisa nei tán pawhabuaithlâk thobawk si a.

Kan khua pawh ka hmuh tum ang lo deuhin ka hmu a.Khual chhiakhual \hapawhankat nuka; anhmêlkahriat ruai ruaisi;mahse an hminga koh theihmai si loh pawh ka ngah hle a.Ankhawsak a harsa hle a ni tih hriat ngawih ngawihte ka han hmuhchuan ka rilru a nâ hlemai. Aw...kan ram hi buai ta lo se hetianghrep hi chuan in awm bîk lo tùr ka ti rilru vawng vawng \hìn a.Buhfai ei tùr nei lo, fairel bél ruak \hak,mei-alh en ngawta awmtean awm thâwmhanhriat phei chuan rilru a nâ zual a.

AmahSuakliana,hlaphuahthiam,mitdelmeuhpawhinram

Nghilh ni i awm lobuai avàngakhawsawikhâwmchuhrehawmatinangiangani angchuhla-in :

1. Kan hun tawng zîngah khaw khâwm a pawi ber mai,

Zoram hmun tin khawtláng puan ang a chul zõ ta;

Tláng tina mi hruai khâwm nunau, mipui ten,

Chhùnráwl an vân riakmaw va iangin an vai e.

Kan Chatuan Pa vàngkhua ka ngai zual \hìn,

Lungduh lenrual an kimna khawpui thar nuam;

Min hmangaihtu Lalnunnêma tual lènna.

2. Chhûng kimtea aw lenrual lungduhte nèn,

Zai kan vawrna Vàn Lal Rûn leh khawtláng a dai;

|huva awmhar chûn tawng loten an nghâk e,

Zarva lènna ram dai aw an chang zõ ta.

3. Ka dáwn sei ngam lo kan ram lungngaihna hi,

Sappui lung fing mingo vâlin hnutiang min chhawn;

Kan ram riangvai boral tùr tungding tùrin,

Rairah chhantu Chung Pathian ka ngai vawng vawng.

4. Kan sualna zawng zawng Lalpa min ngaidam la,

Zion Parmawi Thlarau Thianghlim min hruai zêl la;

I chatuan ram hmun mawi nuam ka thlen hma chuan,

I kut chakin min chelh la, mal min sàwm rawh.

a lo ti hial rêng a.

Kankhuaakahanhawchu \hiante pawhinmin longai der

Nghilh ni i awm lovehle a.Damtê-akanhan inhmu lehpawhchukan lâwmtlánghlea.Angai têin kan inzui tláng leh dial dial a.

Ka lo rin lehbeisei phâkhauh lohmai, a chanchinpawhkahriat zui tawh loh Zote-i chu kan khua-ah chuan a lo awm ve a.ChutiaZote-i ka han hmu pawh chu dik tak sawi chuan amak katiinka ringphâk lohial a.Hmuh lehpawhka lo inbeiseimiah lova;a phâwk pawh ka phâwk hle a. Ka rin aiin a hmêl pawh a ladanglam lo va.Nu nih haw tùrah leh tlêma nu deuh hnak tùrah kalodahvehmiah ringawt a. 'Nunih ahaw lohlemai, nunih angeihzâwkanihdáwnhi, kan inngaihzawn lai aiin a \hamahzâwkanihhi' ka ti rilru vemai a.Han beisei enah pawhka en lo hrimhrim a.Mi dang han zawh \ûlah pawh ka lo ruat lo va.

A rûk tak chuan Zote-i pasal tùr àwm mi chu kangaihven rilru deuh a. Véng khata kan awm chiah loh avànginan in lama han len vahna hun remcháng ka neih mai loh avàngleh pehhel deuh ka duh tlat avàngin a hel dàn ka zawng hrãmhrâm \hìn a.

Zànkhatchuka \hiantehian lènpui tùrinmin rawnsáwma.Zànriahkanloei tlaideuhavànginka lo la inpeihhmanlova; insiamchawtchawtchungchuan, "Khawiahngekan lenang?"kahan ti a.

Kan \hian zînga a phawk ru berMawite-a chuan, "Zàninchunuthlawi tharlamkan rimang chumaw le," a lo ti vei sup a.

Kei lah chuan a tu tihna nge hre ve hek lo i, "Khawi lamnuthlawi tharlamngeni a?" ka'n ti \alh a.

Mawite-a vekchuan, "A'nhre loder vêl a,minhruai zâwka niang chu," a la ti ta deuh deuh a.

Angaihnakahre lo hlemai a.Kahawihai chu ani dermaia.|hiandàngte lah chuannui deuh \hamai bawksi a.Kanaunulapakhat, kan \awng ri hria chu a lo nui deuh tat tat a.Kangaih a \halo lehzual a.

"Ka hre lo takzet a ni. Kan kal hmainmin han hrilh dawt

Nghilh ni i awm lomai teh,Mawite."

"Aw...i hria a maw ka ti a, Zote-i maw le. A thlawi lehtawhalawm."

"A...a lo nimaw.Ka lo hre ve rêng rêng hlei nem."

"I hre vek tawh tùrah kan lo ngaimai a, kan thiam loh takpawhanihchua.An in\hennaa rei leh tawhalawm.Kuminkumtirtê khánZote-i chu a rawnhaw leh daih tawh alawm."

"Minhrilhtuanawmlohchuanengtinngeka'nhriat ngawtangni?"

Zote-i a nuthlawi tih ka han hriat chuanmak ka ti êm êmmaia.Rinharsapawhka ti a.Nuthlawi tihchuka thinlungahhianainthumrawn tluk tluk ta ni hiankahria a.

Kan inzui chhuak ta a. Kal kawngah te chuan ka hanngaihtuaha,makka ti telh telha.Engvànga in\hen leh tamaingeannih tihchukainzawtrilrurenga.|hiantemahniseanin\henchhantehanzawhdeuh tut tut chukahrehvedeuhbawksia.Kawng tluaninkangaihtuaha.Zote-i te inahchuankan inzui lût hlawma.

Hmana ka lèn dàn nèn chuan a inang ta lo hle mai. Kakhual deuhdûkhian ka hria a.Zote-i leh a nudeuh chauh chuan inan lo nghâk a.

Zote-i nu chuan dingmeuhinmin han chibai a.Zote-i nènpawhkan inchibai bawk a.

"Zoram, i dam\hìnmaw? I rawnhaw thukan lohria a, kanhmu theimai lo che a."

"Dam\hìn e, nangni in lodamtláng zâwkamaw?"

"Dam \âwk \âwk e.Nikum lama\ang khán ka hrihrai hi a\ha theimeuh lo va, hna pawh ka la thawkmumal lo, 'tihian inahhian ka tâp deuh chawt reng a."

"Anih takchumawle.Avazia lovea; i \hachhawmchho

Nghilh ni i awm lovezêl angchumaw."

"Nia, ka \ha ve lehmai ang. Zote-i a lo kir leh ta bawk a.Ani hianmin àwlhnehbawka."

Anhmêl chungun takinka thlîr renga, inthiam lo lehpawitihna chuanhmêlahchuana lang thei niinkahria a.Zote-i takpheichuan ka hmêl êng pawh a hmu \ha ngammeuh lo va; ka lainatreuh hle a.

Zote-i nunènchuankan tîtî deuhchawtanimaia.NakinahchuanZote-i chuanminhanbia a. Sawi tùr a vànhle niin ka hria a.Ka duh loh avànga in\hen kan ni lo va, dik tak chuan ka lainatkhawpmai a;mahse ka rilru chhûngril engmahhriat a nei si lo.

"U Zoram, i rawn haw khât hle mai a..., i awm rei theidáwnem?"

"Haw khât a ni mai ang chu. Rawn haw chhoh hi achâkawm lo ve bawk êma ni. Nangni lah pasal in lo nei daihmaibawk si a.Chawlhhun remchángahpawhchhuanlamhan siamnatùr nei ve hek lo."

"Mawite, zawng lai \heuhkanni lo'mni ?Ti raw."

Mawite-a chuan, "Ni e, zawng lai vek kan nia lawm.Mizawn lai kanni a.Keipheihi chumiinminzawngnasakhawpinkahria," a lo ti a.

"Chawlh chu i nei rei dáwn em?Maw, uZoram?"

"A...thla khat zen zawn chu a niang a. Nuamkan tih dànazir pawh a ni ang chu."

"Chuti chu, nuamti la a \hat dáwnchu. I awmrei thei deuhanga.Mahni awmna lamlamanuamzêlmai ani lo'mni?Shillongpawhanuamviau a ni lo'mni?

"Teuhnang."

Nghilh ni i awm lo"Nuam chu i ti deuh a niang, i ngeih char char êmmai.

Puallenga thlang tlaansawiangvangvangmai ini a; i chanchin lahhriat tùr awmmumal si lo."

"I chanchin hriat tùr a awmmumal lo zâwk a ni mai lomaw?"

Zote-i chu a zak deuh a ni tih a hriat theih a.Akimki deuhchaih chaih a. Ngun takin ka han en a, amahah chuan chaponarêng a awm lo va, ka sawi tawh angin a hmêl a la danglam lo va,kan inngaihzawn lai aimahinaduhawmmahzâwkniinkahria a.Ahmêlah chaponaa awmlochuanahmêl chua ti \ha zual pawhchuanimahna.

I tán ka lo kir lehKan khua-ah chuan ka han châm rei deuh a, Zote-i pawh

a lo nuthlawi ve leh tâk si-ah chuan an in chu lèn luh nán tak kanhmang leh a.Kahmangaih \hin êmavàngin chutia pawmlai nei lova a han awm leh ta si chu ka thinlung tak chuan a lainat a.Mahsehanhnemngaihnakahre chuang rih si lo.

Tlêmakanhan innel lehdeuhhnuchuana \hiannuVanlalinèn chuan kan han tîtî dun a. Zote-i tîtî tui ber ka nih thute lehZote-i a inchhir thu chuVanlali ká a\ang chuan ka dawng ta a.

Vanlali'n a sawi zêl dàn chuan, "Zote-i chuan, 'UZorama kalsanin mi dang ka lo nei a, inchhir hian bán a chendáwn lo a ni. Keima thiam loh a ni a, a lakah hian thiam thusawi tùr rêng rêng ka nei lo. A pawi a ni. Tunah lah heti hianka lo lengleh chu a ni a, ka tán han beisei leh ngam chi pawh ani tawh si lo va. Mahse, UZorama hian min lo la ngaidam theihrãm sela chuan, ka tán hian khawvêl hi a nuamin, ka nun hiankhawvêl thar a nei leh ngei dáwn si a, aw...,' a ti vawng vawngasin," a ti a.

Nghilh ni i awm loZote-i chu ka lainat alawm; mahse ka thinlung hian a

ngaidamthei angem?Chembalpawhhihmandáwnapianginhriatchhuah a ni \hìn si a.

Vanlali chuan, "Zoram, i tán chuan thil harsa tak a nihpawh ka ring a, i rilru tùr zawng zawng pawh ka hriatthiampuikhawp mai che a. Mahse chuti chung chuan Zote-i tán ikhawngaihna ka han ngensak a, 'I la ngaidam thei hrãmmai lo'mni? Han sawi tlang tawp law law ila, Zote-i nu pawhin, pawi atihzia a sawi chamchi a, "Langaidam leh thei hrãmse la chuan aniaia han thlan tùrmipa hi an awm lo asinmaw le," a ti hial asin," ahan ti a.

Chhândànpawhka thiam lo.Ka thinlung a insual a, a engzâwk chak angmaw?

Nî a lo ral ve zêl a, kan khuaa ka awm theih hun chhûngpawha rei lo tial tial a, kár khat awrhchauhhunkanei tawha.Minthlèm nasat ve êm avàng leh kei ngei pawh ka lung a lèn deuhavànginZote-i chu ka la pawm theih thuVanlali chu ka hrilh ta a.

Mahse, inthiam lohna lian tak ka nei tlat mai. Mawite-ichuankachanchinchuhanhriase,a thinlungava'nnâdáwntehrêngêm!Ni rei lo tê liam ta-ah khán ka hmangaih thu ka hlan chauh a,tunahka uiresan leh simaw.

Zote-i chuanminvahan tibuai tehlul êm.Keima thinlungahliam tawhkha tâwkmai se,Mawite-i lehzêlin a tuar tùr chu a vapawi êm.Mawite-i lah chuan ka uiresan tih engmah a la hre si lo.Chu tak chuka inthiam theih lohna chu a ni.

Huna ral zêl a, chutiaZote-i nènakanhan inremchhoh lehtâk avàng chuan a nu pawh kawm a nuam hle a. Zote-i pawh anuthlawi nihna theihnghilh \hakin ka lo nêl leh hman a.Ka awmchhûnghun rei lo tê pawhaãmzâwkzâwkahte chuanka \angniinka hria a.

Shillong lamah chhuk thlâk a hun leh tawh avàngin kan

Nghilh ni i awm lokhua chu chhuahsan a lo \ûl leh dáwn ta a. Ka haw dáwn zàn techuan Zote-i chu duh takin ka han kuah leh vang vang a; inngaitakin ka in\hen leh ta rih a.

Bung 10

ThinlungADam Thei Lo

Kankhua chhuansanin Shillong lampanin ka kal leh ta a.Kan khua ka han chhuahsan tirh lam chuanZote-i chuan ka lungmin lèna.

Aizawl-ahzànhnihkhat lekkahanriak leha;karilruerawhadanglam tadeuh tlat a.Zote-i lakakahan inphahhnuai leh chukainchhir ta tlatmai a.

Ka han ngaihtuah neuh neuh \hìn a. Kan khuaa kangaihdam theihmai ang chi khánka thei ta tlat lomai a! Pasalminneihsan laia ka rilru hrehawmziate ka ngaihtuah chhuak uar uarmai bawk si nèn.

Nghilh ni i awm loTlangval, tlangval hnahkhat dik tak hi nuthlawi zûnahka

uai angmaw?A ni thei lo. Nuthlawi a nih avàngin ka iai tùr a nichuang lo.Vanduai awmthei ani a, hekhawvêlahhianharsatnate,vanduaina te hi a reh dáwn lo.Nuthlawi annih avàngakahmuhsitngawt chuankan tisual der ani ang.Amaherawhchu nun thlahdahavànghrimhrimanulat tlangvalna thila insumkarnaneih lohavàngaharsatna tawh chu a thlir dàn a dang deuh thei àwme. Chu pawhchu vanduai teh nána kan hman azirin thui takin a danglam theiang chu.

Ka laka rinawmtaka awmtùrin a intiama;mahse rinawmtùra a intiamnachuamahngeiin a sût leh a.Kárhlaakanawmkárami dang laka rilru lo petu, rilrumai pawhni lo, a taksa ngei lo hlantawh chu ka ngaizáwng leh ang maw? A ni thei lo. Miten kanchanchin engmah an hai lo.Engtin ngemin ngaih ang?Min lo vahmusitmaiawmêm!

Chumai chuni lovinmidangchu thuhrannise,Zote-i ngeipawhin min lo ngainêp viau lo'ng maw? Duh duha kawih phartheihahminngai lo'ngmaw?A\hiante bulah ahmai a ti-uangviaulo'ngmaw?Pasalneihsanhnupawhala tilungléng leh theituhannihchua inchhuanginminngainêpviauzâwkanga....

Ani chu thuhran lani se, a chhûngtenengtinngeminngaihang le?Hmu zõ lo ta viau-ahmin lo ngai vêl ang a..., hnung lama\anginhriat lohhlaninmin lõnuih ruver ver ta ve ang.

Ani thei ngang lo.Ka ngaihtuah nasat poh leh a ni thei lolehzual a.A tlàwm thlâk deuh a ni.Mi dang an piang lo pawh a nilova.Ani chauhhi hmeichhia ani hlei nem le.

DamtakinShillongkathlengthlaa.Vanneihthlâk takmaiinkalkawngahharsatna lian thamkan tâwklèmlova.Thil làwmawmtak a ni.

Kan thleng hla tial tial a, ka rilru a hel tial tial a,Zote-i hanngaihzawnlehngawtmaichu thilni theiinkahre tlat lo.Shillongka

Nghilh ni i awm lothleng ang a, a reh chho vemai ang ti a ka lo rin deuh chu hnai lotak a ni. Keimah leh keimah pawh ka inten dáwn dáwn a!!

Thutiamadingnghet zo lomihring,mahni chanchhiat takêm avànga thu zûk leh pawh ni lo; mahni hmasial avàng zâwkathutiamsût leh tu zûnahkauai leh angmaw?Kahmangaih zawnga ni \hìn ngeimai;mahse hmangaihte pawh hi, kan hmangaihtenkawngdangmin zawhsan si chuan, kawngdàngkan zawnvemailohnakah.

Inchhirangaihdamdilngawihngawihtuka longaidammaidáwn lo'mni? tih te'n kahanngaihtuah thul.Ngaidampawhni ila,ngaihzawn leh kher chu ka bâ em ni? Kan inngaihzawn reng laipawhakei aia thlan zâwknei, ka hmangaihnain a uai tàn zawh loha ni; ka thinlung tak hi a dam theimawlh lo a ni.

Kangaihtuahnasat poh lehka tlàwmngai zual a.Midang,nulapangngaihmulopawhkani lova;minduhdertupawhkahmuve reng a. Zote-i'n a duh duhamin chin phar tùr hi ka ni bîk hleinem le. Zote-i chuan a duh a lo thlang sual ta a ni ve mai a.Minphatsan tawh hnu-ah a laka ka intùkluh leh kher hi a \ûlna a awmchuangemni le?

Hmeichhetamtakchunawmsakanthlâkhlelhluatahthimahan kal a, an thlen chin pawh hremumal hlei thei lovin an awma,khuaa lovarmeuhchuanhlîngzîngah,hnimhnuaiahan lokal renga, kal ngaihna awmtawhsi lo chu anhan let leh a, an rin aia nasainhlîngin a lo chhun a; ser reh thei lo,mahni tána tawrh hreawmêmêm,mi dang tána hmuh awl si a lo awm ta \hìn a ni.

Zote-i chan chukahanngaihtuahpuiin ka lainat ve thova;mahseachanchhiatziakangaihtuah rualinka rilrua tihnatveziakangaihtuah lo theibîk lo.Thilhluichural tawhmahsehnuhmaaneihchuanhriat rengahlawh \hìn.Zote-i pawhkangaidamkahan ti vetaknaa,ka thleng ril tial tial a, kangaidamthei lo tial tial a, thinlunga dam theimawlh lo a ni.

Nghilh ni i awm loKa awm rei deuh hnua lehkhamin rawn thawn pawh ka

chhângduh tamiah lova.|umthumngawtchukachhânletnahmulovinmin rawn thawna, ka reh ta vengveng chumak a ti hle a; kalainat lehhnuhnawhreuhhlemai a.

Bung 11

ZawhnaKhirh, ChhânHarMawite-inènpawhkanka inlènpawh\hahlea.Shillongka

thlen thlâkhlimkhachuanamahhmuhkahreh rilrudeuh tlatmaia!Mihringhian thiamlonih inhriatnakanneihhichuan inkiltawihhiaawlhle rênga.Thil sual tihpawhhizêp theihchinchuneimahila, tumahinminhriatpuive lèmlohpawhnisekeimahni-ah inthlahrunnaengemaw tak hi chu a awmduh a; a sual a len leh tet azirinmahnivêkin hrehawma rûkin kan tuar \hìn a ni.Chu tak chu sual tih \hatlohnachuani.Thil sualhi chuatirazêp theihchinchuawmmahse,

Nghilh ni i awm lothup sènzawh lohhi ani leh fo \hìn a.

Mawite-i pawhchuanmin lo chîkdeuhpawhani angchu,ka chezia lehmit-menga\angchuanka awmdànchu inkiltawihnanei tlat niinmin lohria a.

"Tun \uma ihaw, i rawnchhuk thla lehchu i tlãnchhehmêldeuh riauvin ka hria a...."Mawite-i chuan a ti nghenghe a.Chumia tih \umchuanphat leh chuanpawhka tumhran lova, kanui liamvêl vemaimai a.

Mi ã niléng tán lo chuanMawite-i nèna kanhan inzui chu'Kaninngaizawngani' tihchuhriatthiamlohruala ni lova.Chhûngtetánpheichuanhanthupngial tummahila,hriatthiamlohrualani lo.

Mahsenu lehpâ tam takhi chumahni fâ ngawihngawihtepawhhi an chezia, ankhawsakphungngaihvennachánghremiahlo an ni ve bawk a. Chû'ngmite chuan an tisual châwk rêng a; anacháng an hriat hnu-ah phêngphehlepa khua an tlãi leh zõ \hìn sia. A sawt loh hnu-ah se bo hnua se kawng khar tum ang chauhinan phîlî leh ruai a.

Mawite-iawmnateerawhchumipangngaichhûngkua, fâtelehnautengaihsakmianlonihlauha.ChutiakaninzuitihanhriathnupawhchuanMawite-i pawhchu awmdàn chin tâwk thiam tùr lehmipabulakhawsakdànmawi tâwkpawhanhrilh \hìn renga.

|umkhatchuhunãwlremchángkaneih laiinMawite-i rimtùrinkakala.Mawite-i lehaûchu thil engemawhmanhmawhthlâktakbuaipui tùrin thimhmulahan inchuan lochhuahsana,chutiangaan chhuak tùr pawh chu an inhre lâwk bîkmiah lo va.Zoram lama\angarawtuairepleheng-i-lovêlanthawnthlâklamtùrinanchhuaka.An in ka thlen chuan an lo chhuak fel deuh chiah a lo ni a.A reidáwnlehdáwnlohpawhhriatmai theihani lova.Zoramlama\angarawnzinthlahawlehmaitùr,hmêlhriat inathlenglawrvesatliahmaimai chuanzawngchawpdáwna.

ChutiaMawite-i teunau lochhuah tâksi-ahchuanhanhaw

Nghilh ni i awm lolehnghalvutvutchuthiltihchi-ahkaruat lèmlova.Athuhrimahhunãwl remcháng neihahara, lènchhuahve \umaMawite-ihmulovahanhaw lehngawt chuni theiin kahre lo va; ka longhâk ta a.

Mawite-iûpasalnènchuankan inkâwma;kanchhûngkawchanchinteminhan zawt a, a theih chin chuka chhângzêl a. Pa tîtîthiam tak, nêlawm zet mai hi a ni a, thingtlánga an awm laia ankhawsak dàn chanchin a han sawi phei chuanmitthlâ hian a hmutlang ve thiambawk si a, ka lung a tiléng hlemai a.Mawite-i û hia nulat lai chuanZobawmkhawnula hmel\ha a nih \hin thute chuminhrilh nuama ti vehle a.

Kan tîtî dunmalhmalh renga.Khûn-khânzethianzawhnaminhanzawt ta a.

"Zoram, hei Mawite-i nèna in chanchin hi kan lõ hria a.Mawite-ipawhhiana thinlungzawngzawnghiapecheniinkahriaa;chuchukeiaiahrechiangzâwktùrpawhinia.Tumahhiangaihvenloniinkahriaa,kahanchhimbudawivêlchángpawhhiannangmahahhiana innghathnehhlenipawhinkahriaa.

Kanhriat anginkan ram lam lahabuai a, buainahi akiangmai dáwnin a hriat bawk si lo va; kan ram lamahan chuan chhuahlehna chi pawh a ni rih lo va.Mawite-i pawh naupang chhia a nitawh lo va, engtiang chiahin nge a chungah hian rilru i lo put a,nupui atánhian i nei duhngei angem?Hei, kuminahB.A. i chhuaktawhmaidáwna, i ngaihdànchiang takahanhriat hi kaduha, i rinlohzawngdeuhkazawtchepawhanimai thei a;mahsemipuitlingi ni a, ka han zawt ngambawk che a nia."

Ka rin loh deuh zawhnamin han zawt chu amak ka ti a;mahse zawhnaàwmtakchuniinkahrebawksi a.Zawhnakhirh,chhânhar tak niin ka hria a. 'Aw' 'Aih' tia han chhân liam satliahvêlmaimai chi lah ani si lo. 'I duh tak tak lote a nih chuan lokiangla, pasal neih a hun ve tawh tho bawk a, kan duhzáwngpasal atánneihtîr kan duh a ni,' a tihna tlukah ka ngai a.

Nghilh ni i awm loKa rilru a vâk thui hle a, 'nupuiah ka nei duh ang' han ti

dawtdáwn ila, kadinhmuntekahan inbihchianga, hnaka la nei lova, zirlai, chhûngte chawmhlawmmaimai ka la ni bawk si. Lõ zirchhuakin hna pawh lõ nei ve tehreng pawhni ila, hun engemawtichhûng chu chhûngte vur ve chu a la \ûl dáwn bawk si.

Nupuihanneivengawtdáwnila, chhûngtechawmhlawmahanawmchukaduhbîkbawksi lo.Ka rilru pawha tibuai hle a ni.Chu zawhna khirh, chhân har tak chu ka chhâng fum fe lo.

"Mawite-i hi ka hmuh tirh phat a\ang khán ka duhzáwngtak a ni a; ka hmangaih ni pawhinkahria a,mahse tundinhmunahhichuanhannei theimaipawhniinka inhre lo, ihriat anginzirlaikala ni a, chhûngte chawm tùr ringawta nupui neih ngawt chuka tána la harsa rih deuh a ni," ka ti a.

Ani chuan, "Kan ram lam lah a buai hi a reh mai dáwnpawhina lang lova,hanhawchhohvinawmziaaneipawhinkahrelova, hetia awmtawl reng ringawtchuni theiinkahre lova, kahanzawt dawt che a nih kha," a ti a.

Bung 12In\hen A |ûl Si MawMay thla a lo thleng leh reng tawh a. Kan final-na tùr

exam a lo hun ta der mai a. Lehkha pawh ka theihtâwpin ka zira.|an a nâ duh hlemai.

Ka han exam a, exam zawn hun chu ka nghahhlelhna lehka huphurhna a inchen tâwk thial thial hlemai a.Kan exam zawhhun tùr chuShillongkachhuahsanhunanidáwn tih kahai lo.Hun

Nghilh ni i awm lokha leh chen ka lo awm ve tawhna Shillong khawpui chu kachhuahsan a \ûl dáwn. Ka College kalna St.Edmunds' Collegepawh ka ral thlìr a \ûl tawh dáwn.Chumai chu ni lovinMawite-inèna kan in\henna dár khâwngtu a ni dáwn tih chu hai rual a ni lo.Chu tak chu a ni ka huphurhna chu.

Alehlamzawngthlirchuankavanduaiviauanih lohchuanka pass ve chêk ang a.Graduate ka ni ve tawhmai dáwn si a; kanghâkhlel viau bawk si a. Ka vannei lehzêlte a nih chuan kamdinhun pawh ka nei ve ngei ang a. Chumai bâkah lung si takin kankhua-ah ka awm ve thei rih dáwn ni tea ka hriat avàngin kanghahhlelhphaha.

Kahanexamzofel taa.Thawavenghuaia.Akil lehlamaherawhchuanchhumdumerawhchualoliantual tualsia.Chuchhumdumchuanimintuamlaklawhchuankhawhmuhtihartutùrchu.

Kan exam lai a\anga insiam \an tawhkani a, insiamzawhtih erawh chuka nei hlei thei lo.Ka inkhung fel apiang khán tâwpta deuh hmuk hian ka hre \hìn a. Tih fuh loh deuh cháng chuanlungngaihhaptakahmanghi a ni ringawt a.

Mawite-i nènhiankha lehchenkhakan lo inzui ve tawha,kan \uanna tláng a han dàng a, kan han inhmu lo tawpmai tùr chulàwmakimtheidáwnmawlh loani.Chu takchuanikahuphurhnapawh.

Zànkhatchu thilhluikangaihtuahchhuaka,khumahka letka let a. Mawite-i nèna kan intawn \an dànte ka mitthlâ-ah a lolang a.Khatih hun laia ka rilru buai lai takmaia hlimna thar kahantawngte kha ka va han lãwm tak êm!!Atîr a\anga tun hun thlenghian han ngaihdam theih loh khawpa rilru natna amah avànghianka nei lo va, ka chunga a dawh theihzia lehmin ngaihsak a, mindawnsawn thiam\hìnziatekha theihnghilh rual animawlh lo.

Mipate hi chu Pathianin min siam dàn rêngah pawhchungnungzâwk,hmeichhe lûkannia.Minhlaunichuangsi lova,

Nghilh ni i awm loka thuangaihchàn thiam\hinziatekha.Thil rêng rêngahngaihdànfumfeaneih lohvàngpawhni lovaka thuangaihchàn thiamdàntemawlhkha.

Indahhniamni si lo va, ka laka a inngaihtlawm thiamdànte, ka chezia a lo thlìr ngun \hin dàn te, ka hmêl hlim famkim tâwklo nia a hriat chánga thiam takmaiamin han zawt \hìnte kha chutheihnghilhphal chi anidáwnemni?Anipawhinminhmangaiha,keingeipawhamahchuanhmangaih lo thei lo-ahminsiamthiamniberin ka hria a.

Chuzànzet chuan, khuahmuna lèna, ngaihngamtakahanawmveng veng a, lehkha tar ni han nghahmai ka châk hlemai.Mahse chu zawng suangtuahna, hlimthlâ anga thâmral lehmai tùrniin ka hria a.

Kan ram lama haw chhoh a lo hun dáwn ta reng mai a.Mawite-i nènakan in\hennanî chuani telin ahnai ta.Engtinngenita zêl ang le?

Chhûnani a,Mawite-i te in lampaninkakal vangvang a,kalkawngahchuankakalna \hinanihavànginhlim takakaldùnnitein ka han hre thul.Mahse chu zawng, a tak ramanimawlh si lo.Kan pahniha hlim taka kan kal dun rial rialna kawng, tu dang,léng dang ngai lo têa hlim taka kan kalna kawng kha, chul ramkawng pawh tlukin ka hre ta lo. Pen a sak deuh \âk ni berinka hria.

Nî a lo sa ve bawk nèn, rilru bulbal neimang lovin ka kala, a lum phianmai a, ka bekah te hian thlan fîm a bawl \ek \ek a.

An in ka thleng dáwnhnai a, ka han \hu châwl zawk a, kathlantui far zawih zawih chu a diarmin pêk chuan ka han hru hulmawlhmawlh a.Chutia ka han \hu châwl zawk chu tute emawhian rawn riat phei nawk nawk a. Aw ka han hriat chuan ka hriattawh hnu ni tlatin ka hria a, ka beng ka han tun deuh hra hra a.Kabul hnai an lo thlen chuanMawite-i û-te chhûngkuaan loni a.Kan

Nghilh ni i awm lohan inbe luama.Véngdangdaihahanchhûngkuainankaldáwnhia lo ni a. Haw ka tum tawh thute ka han hrilh hman zuai a, aû-tenupachuanminchibaipahintluangtakahawtheitùrininmang\hapahinduhsaknaminhlâna.Mawite-iûchuanMawite-iaawmthuminhrilhhmanzuai a; an liamzui tamai a.

Chutia a chhûngte an liamhnu chuan kei pawh an in lampan chuan ka kal ve nghal a; rei lo tê-ah an in chu ka thleng ta a.

Mawite-i chuan varandah a lophiat hauhhauha.Minhanhmuchuahmêl a\angin a lãwmani tih ahmuh theihmai a.Abula\hutthlengsei, hruipuia siam a lo \hu rih tùr chuan \hutna minkawhhmuh a. |hu tamai lo chuan a bulah chuan ka han ding renrawn a, a hmunphiah lai chuan a hnunglama\angin ka hanpawmkangdeuh lawp lawpa.Aphiahzawhchuan inchhûngahkan inzuilût a.

An inkawmna pindan \hutthlengsei-ah chuan ka \hu a,Mawite-i chuanminhan envangvang a.

"In exam chu engnge i an àwm? I ti \ha tùrah ka lo dahngawt a; ka lo \awng\aipui ve ngar ngar che a."

Mawite-i chu ka bulah chuan a rawn \hu a.

"I ti làwmawmhlemai,minlo\awng\aipuia,nangmeuhvinmin lo \awng\aipui chuan ka pass ve chêk ang chu.Mawite, kanexam zõ ta a; exam kan zawh tawh si chuan hetia awmve reng hia theih dáwn si lo va."

Chutih lai chuanMawite-ihmêlchua lungngaihleani tihahriat a.

"Naktûkah hianZoram lamah chhuah chhoh ka tuma, hethu hi ka hrilhmai lo che a; a...han hrilh che pawh hi ka duh \hìnviau a, mahse result nghâk satliah deuh chauh tùrah ka inngai a,helamaM.Azir zawmleh thoka tumavànginkahrilhduh ta lèmloche a.Mahse tunah chuanhrilh loh theih loh.....

Nghilh ni i awm lo"Chu, i rawnkal tawhdáwn lo tihna emni?"

"Ani ber ang chu.Ka chhûngten lehkhamin rawn thawna, khaw pakhatin Private-in High School din an tum thute minrawnhrilh a.Chûtah chuankei pawh thawkve tùraminduhve thupawhmin rawn hrilh a. Zir zawm leh ka tum tih pawh an hria a,mahse inhlawhfa lailâwk rih tùrinmin rawn ti ta a, an thu lah chuhnial chi a ni dáwn si lo va....."

Mawite-i chu a ngawi reng a. A en ngai a en tlawk tlawka. "A va han pawi ve," tih chauh hi a rawn sawi a. Ka lainat reuhkhermai.

A sam dar vaw hnapmai chu ka han chulsak hauh hauha. "Mawite, lungngai rêng rêng suh, kan pahniha tán hian hun\ha a la inher leh ngei ang. A damhan hauh phawt ilang," tiin kahan hnem a.

"Ni e, thil han ngaihtuah vak hi a sâwt ber lèm lo va;mahse...."

A sawi chhunzawm theimai lo.Nghâkhlel takin ka bengka lodawha.Dik tak chuan ramabuai avànga thil engkimaharsatdàn zawngzawngchu ahai hauh lo.Amahpawh rambuai avàngaShillong-a awmani rêng a.Chanchin inhriat chhunzawmaharsatdàn tùrte a hmu tlang ve vek.

Chutia lungngai taka a awm chu ka lainat hle a, ka hankuah a, dim tê hian a biangah chuan ka han fawp zâwk a.

"Thingpui ka'n chhuang ang e aw," tih leh thawh a rualnghal a.

|hutthlengsei-ah chuanmit-mei ven tùr an awm lèm lobawk a, ka tlu zâl ta a. Tlûk zal pah chuanTualchhûngChanchinbu ka chhiar vang vang a. 'Ka chhiar leh hun tùr a hla tawh dáwnmang e,' ka ti rilru neuh neuh a.

Kar lovahMawite-i chuan thingpui a rawn chawi a; tui titakin kan han in dunkhalh khalh a.

Nghilh ni i awm lo"UZoram, i hawchhohdaih chuan, engtin ngekei hi ka lo

awmang le....?"

"E....Mawite, lo thlaphang rêng rêng suh.Kandamang a,Pathianinhun \hamin lape lehmaiang.Adamhanhauhphawt ila.Zir pawhka rawnzir chhunzawmlehmai thei asin."

"Ka rawn zui chho ve daih dáwn che em ni aw. I chhohhunah chuanmin rawn hre chang leh tawh àwm si lo va; helaiahngai êm êm che-in kan lo kûr ve ang a....ka...."

"Zui chu zui êm lo e a. Rambuai kan la nih hi. |ha tê tê-inkan la ti ang chu."

"Tun \um i haw tùr chu ka ti deuh nghuaiin ka hria a, kangaih a \ha thei tlat lo."

Han hnem vak ngaihna pawh ka hre lo va. Ka hankuai awn a, a sam thlah hniang mai chu ka zutsak hauh hauha. Chu mai chu a ni lo. Ka han pawm a; a biang tai tek maichu ka thlîr reng thei lo va, a hmui sen vam hemmaite chuanfawh a cho hliah hliah niin ka hria a. Lungngai hmêl pu rengatán chuan ka phalmawlh lo.Engtikah nge ani nèn hian hetianghun \ha hi kan neih leh ang tih pawh hriat a ni si lo va;duhthawh takin a hmuiah chuan ka han fawp vawng vawnga.

Tu mit-mei mah ven tùr awm lo va, thawm dim a ngaibawk si lo va, chu hun zalèn, hlu takmai chudamlai pialralah kanchantîr ta a.

Sana lah chuandin zai a rêl lo va, hun leh tui lian chuan tumahanghâkve si lo. Inkhamlo takinchunî chukanhmang liama,ka awmna Véng lama haw a lo hun ta mai si a. A tâwp nán tiinduhthawh takinkahan fawpvawngvawnga.Kanhan in\hendáwna,kantihlei thei lova.Ahmêlnguinghiaimaichuhmuhahrehawmkhermai.

Nghilh ni i awm loAtâwpa tâwpahchuankumtluangatánnge?Chatuanatán

zâwk tihpawhhriat loh, kan inchibai a; kan inmang\ha theihrãma.Ka lan theihchhûngchumin thlîrvangvanga.Ka liamdáwnchuankan han in bye bye lauh luah a.Kal tamai lo chuan ka thlîr reng a,varandah tlangbanah chuan a uai a, a en ngai a en tlawk tlawk a;chutichuankakal liamsan ta a.

A tûkahchuanShillong tlángchukachhuahsanve tanghala. Tluang takin kan ram ka thleng a. Rilru erawh a khingbai duhhle a. Aizawl-ah ni thumka châm a; kan khaw lamah ka haw lehta a.

Chutichuan, resultnghâkinkankhua-ahchuanhna \ûl angangte thawkin ka awm ta rih a.

Bung 13

Nghilh ni i awm lo

Hna Ka Thawk Ve TaKan result chu a han chhuak ta a.Vanneihthlâk takmaiin

First Division-ah ka pass hlauh mai a. Ka nu leh pâ pawh anlãwmhle a. |henrual \hate pawhinmin lawmpui thiamhle a. Zepnak emaw, kan rampumahpawhB.A. an tlêmve êmêma, chhiartham takmeuh chauh hi an la ni a. KanBial (MDCBial)-ah pheichuanB.A.pangachauhkanawma;keimahchiahinFirstDivision-ah ka pass ve nghe nghe a. Làwmawm tak pawh a ni rêng a ni.

Ka subject lâk -Geography ngat phei chu an awmmanglo va.Mizo zîngaMA (Geography) zir hmasa ber pawh kei aiapáwl khata zir sáng chauh hi a ni nghe nghe a.Chumi a nih avàngchuanMA(Geog) han zir chhunzawm leh pawh chu a phurawmhlemai a. Kam ramahCollege pawh a din belh ve zêl ang a, hnazawn buai vak pawh ngai lovin hna-inmin la zawng dáwn a ni tirilru chunginMA(Geog) pawh chu zir chhunzawm tum ranin kaawm \hìn a.

Ka \hiankawmve \hin ber, thingtlángkhuaa awmve \hìntho chuan lehkhamin rawn thawn a; chutah chuan ka passminlawmpuinate a rawn ziak nguai a. Chu bâkahMawite-in pasal aneih tâk thumin rawnhrilh bawka;min rawn fiamnual a.Kahmalam huntemin thlirpui ve a,M.A zirzawm leh ngei tùramin duhthute a rawn sawi luama.

'Mawite-i'n pasal a nei' tih ka han hriat chuan a hrehawmka ti ve hlemai a.Mahse a hnudeuhah chuanpasal \ha tak, sorkarhnathawk a nei chu ka lawmpui leh thei ta zâwk a.

Kan result chhuah hnu rei lo tê-ah chuan 'Sàwmna' kadawng ta tlat mai. Ka làwmna leh a pawi ka tihna pawh a inbûktâwkviauva.Ka làwmnapawhmitenchhawr tlâkaminngai a,minlo duh der ve chu a ni a. A pawi ka tihna thung chuM.A.(Geog)

Nghilh ni i awm loka zir chhunzawm theih loh phah dáwn si a. Ka 'sàwmna' dawnchu kan khua a\anga hla vak lo vaPrivateHigh School-a 'Head-master' hna thawk tùra sàwmna a ni a. Kan exam lai pawh khánkapâ-in lehkhamin rawn thawnna-ahkhán a sawi ruau ruau tawhbawk a.

Rilrupawha insualnasahlemai.Ka lehkhazir chhûngakachhûngte ka tihretheihna lah ka hai si lo. Chutianga han zir zawmleh zêl pawh chu duh ve sa teh mah ila, ka inthlahrung ve tawhbawk si. Zawn buai pawh ngai lova High School Headmasterhan nih nghal mai pawh chu awhawmveng vawng tak chu a ni.Privatemah ni se, sorkarin a lâk thuai chu a beiseiawm hle a. AchhanchukanawmnabialahhianHighSchoola la awmve rih lohavàngin a bûk a rit ve dáwn a ni.

Ka chhûngte \henkhat hma lamhun thlîr thui vak lèm lotechuanHeadmaster tùra sàwmna chu pawmmai tùrinmin ti renga.Mahse ka pawm theimai lo.Chhûngkuapawhin kanngaihtuahnasa a, thu bulbal kan nei hlei thei lo a ni bermai.

Min sáwmtute lahkan inahan rawnvir ve chhen tawhmaibawk si. A tâwp a tâwpah chuan kan chhûngkuain kan hanngaihtuah \ha leh a; ka pâ chuan thawh rihmai a \ha a tih avànginan sàwmna pawh chu thawk thei tùrin ka chhâng ve thei ta a. Kathinlung erawh chu a hmin zân hlei thei chuang lo va;mahse pâtemeuhvinminhan tih tâkah chuan an thu zawmlongam tùr niin kahre lo va, ka pâ ngei pawh a thu zahtlâk loh khawpin a nun a uluklo chuang si lo va.

Chutichuan,PrivateHigh School-aHeadmaster hna chuka zawmta a.Mahni khua anih loh avàngin fimkhur a \ûl hlein kahria a.Managing Board -te nèn pawh thumumal takin inremnakan nei a.Managing Board lam pawh Politics vir vêl thila minbân lo tùrin 'intiamkamna'ka neihtîr vek a.

Minduha,min sáwma,mahsehma lamhunhan thlìrin an

Nghilh ni i awm lokhawmilehsakanih lohavànginankhawmilehsaa\anginGradu-ate rawn awmve ta se,mi'n ka hnathawhmin chuhbuai duhmaitheia,chuvànginintiamkamnaanneihchukatánchuantihmâkmawha ni a.

AnnikhawtlángavànginM.A.kazirzawmlohphaha,poli-tics vir vêl avànga bân ka nih lehmai chuan ka dinhmun tùr angpawhkanih loh phah laklawh tawha; chuvànginmahni dinhmunsawhngheh chu a \ûl rêng a.Khawtláng ka hmangaih luat avàngakadinhmun tùrangpawh thlengphâk loniteinka inhre thul.Mahnichantâwka lungawi hi a har a,mahni phâk tâwkaia hniamaawmainhriat ngat phei chuan lungawiahar lehzual a.Tumang takchunilomah se, zirzawm lovin hna ka thawk chu a ni tlat si a le.

Bung 14

Nghilh ni i awm lo

Tawn Thar DiKhawkhatazirna insângberahotu lûberhannihchuanmiten

min zah der thiamve a,mite ngaihsan pawhkan hlawh ve viau a.Sawi tawhangin rampumhuappawhinGraduatepawhan la tlêma,mi tlêmte zînga pakhat han nih ve chu a hlu ve rêng lah tak a.

Kaawm\antirhlamchuan'nulahmêl\haanvângàwmmange'kati rilru\hìna.Tlangvalvenànânachuanngaihzáwngtùrmawlhmai hi longaihtuahmai a awl rênga.Nula tam takchuanmibe \haviau rêng a.Nu lehpâ tam takte phei chuanka in-pal-âwkmai angtihhlauhawmkhawpin thangankamni te-inkahmua.

Ka'n awm rei ve telh telh a; atìr lama ngaihzâwn tlâk anvângàwmmangeka lo tih ngawtkha chua lodikbîkhauh lomai.Ka'n awm rei ve deuh deuh a; phu loh tùr hi ka hmuve ta nukmaia!

Zànkhat chu thawhpuite nèn inkawmkhâwmnakanneihzawhhnuin, tlangval nafamchungaihzáwng tùr lammin sawipuichuanchâkzáwng takmai a loni a.A thuhrimah tlangval apumpangaihzáwngnei lovahanawmmumvetlawngringawtmaichufelinan hre lo bawk nèn. Nula \ha, ngaihzâwn tlâk deuh deuh nia anhriat chuminkawhhmuhhlawma.

Ngaihzáwng lamah chuan a hma ang mai maia hanpawmzam leh chi ni-ah ka ngai tawh lo va. Ka hmangaih êm êm\hìnZote-i lahin ka chungah rinawmtaka a la awmakangaih laiinpasalmin neihsan a;Mawite-i nèna kan inkár lah chu kár a hla a,ramabuai nènchanchin engmahkan inhre zui leh tabawksi lova.A tu pawh tawng leh ila, kumtluanga lèndunpui tawh tùra ka duhloh chuhanngaihzâwn leh chi a ni tawh lovin kahria a.

Dik takasawichuanminhêltutezawnganawmvenameuhmai; ka rin loh tak tak pawhinmin lo beisei ve \hìn a ni tih \hiantea\ang pawhin ka hre ve tho va;mahse zia pawh inhriat chian tak

Nghilh ni i awm lotak hmaa han 'aw, e' ngawtmai chu ka duh chuang lèmhlei lo va.

Ka tunhma nunte ka han chhui let \hìn a; nulat tlangvalnachungchángah pawh ka lo inthlahdah deuh \hìn chu a pawi ka tia; mahse inchhirin awmzia a nei tawh mawlh si lo. Ka hanngaihtuah neuh neuh \hìn a, Pathianin min siam dànte ka hanngaihtuah \hìn a, mihringte kárah hmangaihna,mi hrang lehmihrang inhmangaihtawn theihnamin pe a.Chu inhmangaihna chuchawmlian tawna, nupaa insiam tùr kanni a.Nulat tlangvalna thilpawhmi pangngai chin chuan a awmzia kan hrethiam vek a, hethil Pathianin min pêk hi a ropui tehlul nèn, nupaa insiam tawhhnuachi thlahnatùrminpêkliauliauania,ahunhmaanawmchennaatánkanhmanngawtadik lohziate tlai khawhnu-ahkahrechhuaka.

Nawmchen duh vàng satliah ngawt chuan ngaihzáwngneih duh ni ila chuan 'ka indaih lo hial ang' ti ila, sawi uar ka nihran lo vang. Nimahsela chutiang ngawt chu thildik a ni lo va,ka hnuchhawn ram a lo ni ve tawh a. Ka ngaihzáwng tùrte pawhchhûngkaw nu tlâk, fâte enkawltu tùr atán pawha ka duhzáwngchu ka melh lo thei tawh lo. Hmel\ha te zawng an hlu a, hmuhpawh an nuam a, an kianga awmpawh a nuam;mahse hmel\ha,thinlung khà leh si chuan awmzia a nei lovin hlutna pawh a neichuang lo va, chu tak chu a ni kei pawh ka fimkhurna lai chu ni.

Râwltharkannihphatkhachuanngaihzáwngtepawhmitinka han zawng a;mahse tunah chuan khamai kha a lo tâwk tawhhauh lomai,mitmai ni tawh lovin beng nèn ka'n zawng a,histo-rian nih a \ul cháng pawh a awmdáwn dáwn \hìn a.

Ka vannei ka ti dáwn nge ni? Ka awm hlim lama chhebâwkfir ferniakahmuhtengeingeipawhngaihzáwng tùrahanrimaralahchuan rinaiinzuamanharduh lehphian lawia.Mahse,Upaminber fanu,Lal\hazuali, khawtlángpawhinanchhuan rûkveêmêmnèn chuan kan duh a lo inthuhmunve ta a.

Hmêl lehnungchang \hakawphi anvângduhkhawpmai

Nghilh ni i awm loa.|hazuali hi chuahmêlpawha \haa, amahpawhahleitling \haa;nula ngo lam tlêmakhabe zumsei lam lek lek, samsei hnâpmai hia ni a. A han nuite hi a ha var \ha êm êmmai, rual \hat mai chu akhuhtuahmui senvamhemmaichuankhuhbo tawhhek lo le, hanthlìr liammai ahar \hìn.Amitmeng te lah chuachiangin, a thiangkâka, amithmul tlèmaerdeuhkáraminhanmelhdeuhchángpheichuan tawrh har tak zawng a ni.

Anungchang lam lah chu ahrechiang apiangin an fak a; ahrechiang ve loten sawichhiatna tùr an hre hek lo, 'Khawii lamOfficer takin nei angmaw?' an tih rûk ve lat lat \hin a ni rêng a.Engtin nge pasal nei lo va a lo awm theih zâwk ni aw...ka ti vangvang \hìn a; chu tak chu a ni 'vannei' ka in tihna chu ni. Khawkhatahhianmi fel, hmel\ha tak,mitenngaihzáwngneia an rinvek,mahse ngaihzâwng nei lèm lo, a tlahlang hi an awm ve châwkrêng a ni.

Bung 15

Nghilh ni i awm lo

Hmasâwnna Rah ChuKantinekneka, rinaidaihinhunakalchaka.Vanneihthlâk

takmaiin kan sikul chuan result \ha tak tak kan nei ve \hìn a. Ahotupa ber nih pawh a nuam \an chho viau va. Khawtlángmipuipawhanphurinkan inlungrual tlánghlemaia.Zirtîrtute thawhhonapawh a \ha khat viauin ka hre \hìn a.

Zirtîrtu-akahanawmchhoh tâkzêlahchuanka rilrupawhhelamah hian a insawhnghetin ka tui chho ve tial tial a. Ka zirtîr\henkhat zirnaa hlawhchham an awm chângte hian ka rilru a lohrehawmve hle \hìn a, chu chuan ngaihtuahnate pawhmin neihzautîr thei hle niin kahria a.

Zirna (education)-in a tum bulpui ber chu engkimahmasawntîr (all round development) tih a ni rêng a.Mihring nunsiam\haa, khawtlánghmêlhmang timawia, khawtlángnun tinuamtùrchuanzirnahikawngpawimawh takanihziapawhhmuchhuakve-in ka inhria a. Zirtîrtute hianmahni thawhna \heuha theihtâwpkanchhuaha, zirlaitepawhhmangaihna tak tak thinlungpuchungakan zirtîr a pawimawhin ka hria a.

Kan nî tin thiltihnaa kan hlawhchham hianmihring nunhian a \ha lam aiin a chhe lamah nghawng a nei lian a; zirlaitepawhin an zirlaiah hlawhtlinna an hmuh loh chuan an nun abeidáwng mai \hìn a ni. Chu chu zirtîrtute kutah a awm tih hiphat rual niin ka hre lo va. Nakina kan ram, kan hnam hruaitu lani tùrte hi zirtîrtute kutah a awm tlat avàngin a hna chu a ropuiina zahtlâk hle niin ka hria a.

Kum 1971-ah North Eastern Re-Organisation Actpassed a lo ni a. Kum1972 Jan.21 a lo thlenmeuh chuanAssam

Nghilh ni i awm loramaDistrictpakhat 'MizoDistrict' chuanUnionTerritory (UT)kan lohmuve ta rengmai a,MizoDistrict ti tawh lovin 'Mizoram'tia thlâk a lo ni ta a. April 18, 1972-ah phei chuan UT sorkarinthlan hmasa ber neih a lo ni ta hial a.

Mi \henkhatten politics thila ham\hatna neih tumna angaU.T.kanhmuhvepawhinchirhthehnána lohmangtepawhanawma. 'U.T. \hami' lo ti tâwkte pawh an awm nawk rêng a.

MizoDistrict kan nih lai aiin nasa fêin sum a lo tam ta a.Chutia suma lo tam ta thutmai chu \henkhat chuankan zõ lo rêngmai a. Sorkar hna \au pawh a \et chho ve zêl a.Departmentpawhtihlen chhohte a lo \ûl chho zêl bawk a.

Assamawpna hnuaiaDistrict khata awmngawt ai chuanthingtlángkilkhãwrzâwktehnênahpawhsumlehpaipawha luanglût hnem ta deuh a.

Vanneihthlâk deuhmaiin kan sikul pawh sorkar chuan arawn lave taa.Khawtlángmipuitenhah-thi-kûlaan lobeih rahchua khawtláng vek chuan a chhawr ta a. Zirtîrtute pawh kan lãwmtlánghle a.Alawmnapawh ropui takin kannei a; ran lu kiminkanlàwmnghenghea.

Nghilh ni i awm lo

Bung 16

Hna Inchuh Buai

Kan sikul chu sorkarin min lâksak ve ta bawk a;Head-master ka la nih chhunzawm ve zêl avàngin tui takin ka thawkchho ve zêl a. Han zir zawm leh pawh ka rilru-ah a awm tameuhlo va.

Ka thawh hnu-ah pawhMatric pass kan chherchhuakve \euh tawh a; ka zirtîrte zîngah pawhGraduate ni ve tawhtepawh an awm hial a. Chû'ng mite han hmuh châng chuan anuamin a hlimawm duh \hìn hle mai. Leia kan rohlu, kandarthlalang an ni vein ka hria a. Lehkha thiam fâl deuh an awmphei chuan chhuan namen lovin ka chhuang ve \hìn a.

Chutia tui taka ka thawhmêk lai chuan ram inrelbâwl dànthlâk dànglam a lo ni chho vemêk zêl bawk a. Sawi tawh anginmahni hmasial, pumpuihmachauhngaite pawhan lo chhuakve tanawk zêl a.

Ka thawh \antirh laia ka hlauhthawn ang ngeiin,tualchhûng mi leh sa pângngai mi pakhat,Graduate chhuakhlim hlawl chuan ka hna thawh chu min rawn chuh buai ve tangawt mai a. Tualchhûngah chuan rit a inti a, tin, chubâkahMizoram sorkar-ah pawh thei a inti hle a. Engtiang chiahinnge min hek ang tih lam chu chhui a, hriat chhuah ka tum lèmlo va.

Theihtâwpchhuahinkeimahnathawhchuminlanngeitumina bei a.Managing Boardmember \henkhatte pawh a lo hmin a;engtiangchiahinngean inkárah thuanneiha, an inthlunzawmdàn

Nghilh ni i awm lopawhhriat a ni lo va.

Khawtlángmipuite pawhan chi-ai hle a.Keimahmin \anêm êmpáwl lehmin chuh buaitu \an zâwk páwlte an awm a.Mi\henkhatte erawh chu lehlama awr duma, lehlama awr sen tumtepawh an awmniin ka hria a.

Kan boruak a sáng chho zêl a,ManagingBoard-te pawhan inlungrual thei lova,min thlâkduhpáwl leh thawkreng tùraminladuhpáwlanawma,chutihmêklaichuansorkaraMinister lehkhaziahtîrmeuhin \an a rawnkhawh ta a.

Ministermeuhin lehkha a rawnziahsak tâk si-ah chuankadinhmunchuaderthãwng tahleniinkahria a.Lehkha te lave tùrinpolitician lehMinister tumah hmêlhriat ka nei ve bawk si lo. Athimzawnga thlìr chuanamanganthlâk takzet ta.

ManagingBoard pawhvawi duai lo an \hu khâwma; thubul leh bal an nei hlei thei \hìn lo va. ChutiangMinistermeuhin arawnziahsak tâkahchuanmin \an lo tute awchua ringzual ta sauha. "Minister-in a ziah ang chuan kan timai tùr a ni. Ani aia lal anawmchuangemni?" ti tâwkanawma.Min \antuteve thungchuanMinister-in a rawn ziah chu zahawmhlemah se, kan khawtlángtána \ha tùr zâwk a nih chuan kan hnawl ngam ve tùr a ni. Kanthlan lal anni a, an lal ve ta chenga, anduhdàndàninminhrual tùra ni bîk lo," an ti bawk a.

Keimamimal chungchâng thlengin nasa takin an sawi a.Min chuhbuaitu nènminkhaikhin nasa hle bawka.Hunkal tawhan thlir a\angin zirlaite result a \hat \hin dàn te, ka theih ang tâwkakhawtláng tánaka lo inhmanve \hinte chuanhan thlìr vangvangintualchhûngmi leh sakanih lohavànga thil kahlamchhiah sawi tùran hre bawk si lo.

Ka thawhdáwnakachunga thil lo thleng thei ka thlìr lâwkvengei, a tak lo thleng ta chu àwmlopawhka ti chuang lèm lova.Amaherawhchu, 'mahni hmasial, mahni ham\hatna ringawt

Nghilh ni i awm longaihtuahtu, mi dàngte tuar pawiti lotute hi chu engtikah mahhianding chang lo se' tih hi ka duhdàn a ni ve hrimhrimmai a.

Atìra ka lo intlawh khalh ve-na 'hetiang thil lo thlengtheiah hianManaging Board- in min humhim tùr a ni' tia ka lotih \hìn lehManagingBoardpawhchutiang laka intiamnakaneihtîrve tlat avàngin chu chu kei chuan ka \an chhan lo thei lo.

A tâwpa tâwpah chuan kan chungcháng chu rel fel a ni taa.Managing Board chuan an intiamna anginmin hum thei ta a.A làwmawmka tih êmêm rualin, a rûk tak chuan ka rilru a nâ hlemai a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 17Lehkha Zir |hat Lehna

B.A.kazir chhuakhlawta, keimazawnbuaipawhnimiahlovinHigh SchoolHeadmaster tùrin sàwm tak tê-inmin sáwma.M.A. zir chhunzawm leh châk taka ka awm laiin an sàwmna chungaipawimawhin ka thawk ta kha a ni a.

Anmahni khawtláng ka hmangaih avànga ka nih tùr angpawh ni lo nia inhriain ka insawh ka insawh \hìn a. Mahse kahna thawh chu Pathian ruat zâwk a lo ni tia ka pawm theih tawhhnu-ah, tlawmngaih chhuaha ka lo thawh ve pawh chumin hanchuhbuai a. Vanneih asiamin ka mai pár thlawn lo chauh kha ani rêng a.

Chutiamin tihbuai leh tâk si avàng chuan ka thinlung nâmu hnu chu, chu chuan a rawn kai tho leh a. Thluak fîma kangaihtuahnasat poh lehka thinlunghi chhun angin a nâ zual a.Kahna han bansan a, han zir chhunzawm leh tâkmai hi ka duh rumrum a.

Hetianga ka awm dàn pangngaia awm reng zawng a feldáwn lo ve tiin zir zawm leh dàn kawng ka dap ta a. Tun hmadeuha zirzawm ka châk êm êmMA (Geog) lam ni tawh lovin,keima hnathawhna atána pawimawh tùr lamzir a \ûl zâwk ta si a.

Sorkar-ah ka duhnate thlenin lehkhazir \hat leh chu ka dilve ta a. Bachelor of Teaching (B.T) zir chhunzawm tùrin min

Nghilh ni i awm lophalsak ve ta hlauhmai a.

Tih tùr \ûl zawngzawngteka tih fel zawhhnu-ahGauhati-ahB.T. zir tùrin ka liam thla ve leh ta a.

Lehkhazir ka lo chawlhsanveuk tawha, kahanzir \ha lehpawhchukangawngdeuh tlat a;mahsekahrât lâkvehrimhrima,nuamka ti chho ve ta zêl a.

|hazuali nèn pawh lehkha kan inthawn tawnve reng \hìna. Ani nèn hian kan inmil riauva. Ngaihzáwng ka nei ve fo tawhnaa, ani ang êmahan vei hi ka la nei ngai lo va.

Tin, ani pawhhianmin hmangaih ve tak tak ni pawhin kahria a. A lakah hi chuan kan han inhmuh loh rei deuh \um pawhhian ngaih\hatna rûk tak hi ka nei tlat \hìn a.

|um khat chu, lehkha hi ka dáwng leh a. Ni dangalehkhathawnkadawna, ka làwm\hin tehrêngnèn, engin ngeminmawlh ni ?A rûk tak chuan ka hawng huphurh hlemai a. Rin lohlamdaihmai hi a lo ni a.Hetianghian,

Duh tak,

Zorama,

Dam takin awm zêl ang che. Kei pawh ka dam \âwk\âwk e.

Lehkha i la zir \ha thei zêl ang chu maw? Katheihtâwpin ka lo \awng\aipui \hìn che a nia. I zir zawh hun hinang ai mahin ka nghâkhlel zâwk mai thei a ni. Nang nènahlim taka khua hmuna lèndun hlân ka nghâkhlel hle mai. Nîtinin calendar ka lo en \hìn a, nî a kal chak lo ngawih ngawihhian ka hre \hìn.

Tun lai chu rawn haw chho thei la ka ti ngawih ngawiha ni. Ka chhûngte lah chuan, "Zorama hian a duh tak tak lovang che," an ti chamchi a, a châng chuan ka lo ring rum rum\hìn a. Tunah hian Pastor pakhat hian min rawn ngaizáwng

Nghilh ni i awm love ringawt mai a, ka nu leh pâte lah chuan min sawi hmuhchhen a;mahse Zoram, i tán, i tán chauh hian ka lo inserhhrangtawh a. I zirlai a la laklawh awm si a.....tunah hian ka nu lehpâten palai tîr mai tùrin an lo ti a....ka rilru a va han buai takêm! Ka chhûngte hnênah pawh ka duh loh thu ka hrilh a, "Palaia rawn tîr a nih pawhin min hmu tawh lo vang," tiin ka hrilh a.Engtin nge ni zêl dáwn tih lah hriat ni suh.

Ka rilru a mangang tak zet a, i tel lo hian chhunnî areiin zànkhua a va sei \hìn êm. Nang han awm ni la chuanhe'ng ka buaina zawng zawng hi a kiang dáwn si...I theih hrãmchuan he lam chanchin i rawn ngaihven hrãm hrâm dáwn nia.Ka chanchin azirin ka pute awmna, Haflong lamah pawh kakal daih mai thei a nia. Chuta ka kal a nih pawhin min rawnzawng chhuak hrãm dáwn nia. Tuna tán chuan tâwk rih phawtse, zàn tin atán mang\ha.

I tán chauh

|hazuali

tih hi a lo ni a.

Ka'nchhiarnawnleh\hìna;chutiangtakmaiakahmangaihrilruahanbuaichukalainathlea.Hantihvakngaihnalahchuaawmrih si lo va.A lehkhathawn ziah hunte ka han en \hìn a, tunah engtiangchiahinngeaawmangtihchukeimahlehkeimahkainzawttluttluta.Chhângtùr rênganawmchuangsi lo.Kankhua(ka thawhna)-ah nge a awmang.Haflong lamah a awm tawh ang tih pawh chuhriat a ni bawksi lo.KanExamahnai tawhsi a,exam thuai thuai a,zawh thuaikanghâkhlelhlemaia.Kanghahhlelhavàngchuanhunchu a kal chakphah chuangder si lo va.

Hun a kal deuh a.Kan han exam a, exam tùr pakhat chiahkanei tawh tihin lehkhathawnkadáwng leh tanawlha.Ahmaaka

Nghilh ni i awm lolehkhathawndáwninka rilru a tihbuai veêmavàngin lehkhathawnhan chhiar leh pawh chu huphurhna hlirin ka khat a. A pawna kaaddress inziakte lah chukahmuhngai rêng rêng lohkutziak a la nilehnghal a! Chu chuanmin tihuphurh zual a.Eng lam tak ni angmawtiinkangaihtuah rauh rauha.Kahanhawngchu,heti hiana lõinziaka:

Nau,

Zorama,

I dam ka beisei. Keini pawh kan damtláng e.

Hei, |hazuali an khua a\angin a rawn kal a, nangmahhmuh che a rawn tum a, remcháng hmasa berah i rawn hmuha, i rawn hruai ka beisei.

Dam takin

Lallura

Haflong

tiin.

Ka han chhiar zõ chu ka thawhuai a. 'Pastor chuan palaia tîr a ni phawt mai' ka ti rilru a. Hetiang thleng thlenga a rawntlanchhiatsan chu ka tán chuan a lãwmawm hlein ka hria a, 'karawn hruai mawlh ang' ka ti rilrumawlhmawlh a.

Intawnnamak tak chu

Kan exam kan zõ fel a, Haflong-ah kan nu, awh!Kan nu

Nghilh ni i awm lotùrin min lo nghâk reng a ni tih chu theihnghilh rual a ni lo.Chhanchhuahngai, rilrumangang takaawmchua tánni a reidáwnmang e, ka ti a.

Kan khaw lama haw tùr chuan ka insiam nghal a;mahseHaflong lamahkalangai leh rihdáwn.Chutiangamangangahei lehchenminrawnbeiseituchuankanupuinihhial ahnial tawh lo tihnaa ni a; engtin nge ka tih tâk ang le?Kahruai nghalmai dáwnnge?Dànpangngai têin thil kakalpuidáwn tihchu ka inzawhna lian taka ni ta.

ThupawhchahmumalneilovinHaflongchukathlengrawiha.|hazuali awmnakahan thlen chuan an chhûngkuapawhinminlo làwmhlemaia. Indangah innghatchuang lèmlovinaawmna-ahchuan ka thleng ve rawih a.

Harsatnamaktakkárakanhanintawngtamaichumumanga ang zâwkhialin ka hria a.Mahse a tak ngei chu a ni tlat si a.Minhanhmuchiahchuahmêlahlimdànziamaichu'h.Chutiangbawkinkei pawh.

Zàn a lo ni a, Pu Lallura-te chhûngkua pawhin kanchungchángchuanngaihvenhle a, engtiangahanawmzêl tùr ngetihtepawhruahmannaminsiampui a.

Minhan sawngbawl dànah chuanminmâkpa chei êmêmnghalringawtmaia!Inrutawhcheibawltakinmincheibâwla.Mahsekan la inru chiah bîk si lo.

Achhûngte anmut hnu chuankanpahnihin kan tîtî dun a.Kaawmlohhlânaachanchin lungchhiatthlâk takchu lungchhezethianminhrilhkeuhkeuha.

Keipawhina thusawichunguntakangaithlain,khawngaihhmêlpu tak hian ka lo dawngsawng a, ka lainat hlemai a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 18

Lendun Zâi I Rêl Ang|hazualiHaflong lama a rawnchhukve tâk si-ah chuan a

rawn chhuk chhan lah chu engdang a ni lo va, keimahvàng a ni a.Hmabâkdangawminkahre lova,kanpahniha inneihchiahchu tihtùr awmchhunniin kahria a.

Haflong-a a thlenna, a pu chuan kan dinhmun minhriatthiampuiinHaflong-ahchuaninkutsuihnghalmai tùrin thuràwnmin pe a.

Haflong-ahchuanPastor-te pawhanawmvengei taknaa,chutianga ho lo lammaimaia kanhun ropui hanhmanchukaduhthei tlat lo.A chhan chumihringte hian hunpui pawimawh tak takpathumkan nei a- Pian nî te, inneih nî lehThih nî te hi a ni a.Hunkal tawh chu theihnghilh ila, a nih tùr ang ang a ni zõ vek tawh a,inchhir vak ila, keimah leh keimahka inti rethei thlawnmai a ni a.Midângtenènchuanlochesual tawhmahila,|hazualinènhichuan'Dàn Thianghlim' kan tlin var var a. Inneihna hi chhûngkaw

Nghilh ni i awm lobul\anna a nihmiau avàngin ho lo lam taka tih vêlmaimai chukangaihtuahna-ahaawmngai lohrimhrimani.

Amaherawhchu, inneihna hi ho lo lama tih a \ha ka tihloh rualin mahni neih bâk sêng a, bâthlau nei \ên \ûn chungaintihropui chawp erawh chu ka duh chuang hauh lo. Thilnihphung pangngai, uchuak lo va tih mai hi a tâwk khat viauinka hria a.

Aawmna inah thlenchilhmah ila,nupakan lanihmiau lohavàngin rilru chhia pawhkapumiah lo va.|hazuali hnênahpawhchuan ka rilru dik tak pawh ka hrilh a.

"Tunahhian kanhawchho ang a, dàn ang thlapin palai karawn tîr ang a, chuta, a rem lo a nih chuan loh theih loha inrûk angai tihna a nimai a," ka ti a.

Ani chuan, "Kan hawchhoh dun chuan tute pawhin inru-ahmin ngai vek tho lo'ngmaw?Mite rilru-ah 'DànThianghlima'inneih han tih pawhkan tla nâ dáwn chuang emni?" a ti a.

"Aw...keimahniinkantlinberchuanmitemitmeivenangaichuang emni?Adikna chu hre lomah se Pathianin engkim a hrevek alawm," ka ti ve leh ta a.

Minchhângchuang lèm lova.

Tichuanka ruahmandànangchuankanhaw ta a.Aizawl-ah zàn khat riakin kan châm a. A tûkah kan chhuak leh ta a.

Lirthei awmmumal hek lo le. Gauhati-a B.T. zir zõ hawlam ka nih avàngin bungrua ka ngah ve bawk si a, kan bâwr hlemai a. Kan bungrua phur tùrin 'Puakphur' kan ruai nghe nghe a.

Puakphur kan hman chukan khawpâ a ni a,Aizawl-a kalte puak phurin Aizawl-ah a lo la châm a, chu chu a lo remchánghlauhmai a.Vannei pawhka inti hlemai a.

Khaw tê tih takah thil hi a darh chak a, |hazuali nèn kan

Nghilh ni i awm loinngaizáwngpawhhimipangngaichin,helamngaihtuahvetechuanhre lo a rampawhanawmloàwme.Chumianih avàngchuankanpuakphur pawh hian kan chanchin chu a hre vel nual a; mahse azavai chuan a hre hauh lo. Chutia kan inzui haw pawh chu inrutùrahmin longai vehmiah a.

Puakphurkal rualinkankalve lèmlova,minkalsandaiha;kankhuapawhkanthlenhmainalothlenga.Inrutawhaminlongaihvehmiah avànginkanbungruapawhchukan inah a lo thlenveka.|hazualibungruaaphurhtepawhchukan inaha lodah taveka!

Khua kanhan lût a, in kan han thleng chu le, kanmâkpateleh ka nîte ho an lo awm lat lat mai a. 'Mo kan làwm dáwn' an tichu lo niin!Kan nuih a za khawpmai a.

Kanchanchinzawngzawngtekahanhrilhchuanmakan tia; an nuih a za êmêmmai bawk si a. |hazuali bungrua pawh chuan in lamah kan dah ta a.

Chutichuan,dànpangngai thlapinpalaikan tîr a;kan inremhnuchuanhlim takinkan innei ta a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 19

Chanchin MakKan ram rorel khâwla awmte inher dàn a dik lo deuh a,

rorel hlei thei lova an awm tâk avànginMay 11, 1977 khán thlasarih chhûng atán President Rule-ah puan a lo ni a. Kan ramarorel khâwl chu \hiah a lo ni ta si a. Thil pui tham deuh han tihngaihna pawh a awm ta lo va.

HemikumvekAug. 17hmanginAizawl-ahkan sikul thilvel buaipuiin ka kal a; hemi ni hiAizawl-a TownBus tlan hmasakber nî a loni ve chiah a.Kan rama thil la awmngai lo anih avànginmipuite pawhkan lãwmhle a.

Han sawi ve rêng rêng atán tiin Town Bus-ah chuan kachuangve a, Shillong-a ka lehkha zir pui \hinRinanènkan inhmuhlawlmai a.Chumizànchuanan ina riak tùrinminsáwma;ka riak

Nghilh ni i awm love ta nghe nghe a.

Shillong-a kan awm lai chanchinte kan sawi dun a; kan\hiante chanchinkanhriat zui chinte kan inzawt zêl a.

Thingtlánglamahkaawmtâkdaihavànginkeichuan\hiantechanchin pawh ka hre zuimang lo va. Rina erawh chuAizawl-aawmanih avàngin \hiante chanchin pawh a lo hre tamdeuh a.

Ani chuanM.A. a lo zir zawmbîk a;College-ahLecturera loninghenghea.MidàngtepawhM.A.zir zawman loawmnuka, an thawhna-ah \heuh chuan hna duhawm tak tak an lo thawkdeuh furmai a.

Rina nèna kanhan riak dun ta chuShillong-a kan awm laiboruakkanhansawichhuakchho lehchu lunga léngduhinmitthlâhian a hmuuar uarmai a.

Kannula rimnahlat \hìnziate kanhan sawi zêl a; kanhlimhlemai a.Rina chuankha tih laia a bialnu \hìn pawhinpasal pawhneiin fanauneiin a inkaih bawrve \hìnziate a han sawi chhuak a.

Kei chuan, "Kei, kaMawite-i ve kha, pasal a neih chinchiah ka hria a, a chanchin engmah hriat zui ka nei tawh lo rêngrêngmai a," ka han ti a.

"A ni maw, kár a hla bawk a ni. Mawite-i chu a boraltawhalawm."

Chu thu chuanmindéngnâhlemai.

Eheu!Engtikahngeaboral a?Fâengzat ngeaneihhman?A va zia lo ve aw...."

"I lo hre ve tùrah ka ngai a. A boralna a rei leh tawh angreng a lawm.Ngawi teh, nikumhmasa lamkha a ni tain ka hria.

"Eng natnain nge a lo boral ve rêng rêng ni aw.Mawite-ikha hmeichhe hrisel \ha \eng \awng tak a ni \hìn asinmaw le."

"Khawsikpui ni tã-in kahria.Kahremai lo vakei pawhin,

Nghilh ni i awm loaûnènkhánkan inhmuhlauha.Chuchuanminhrilh alawm."

"A lo nih hrep tak chu a.A zia lo hlemai. Fâ engzatnge aneihhman rêng rêng a, engtin nge an awm?"

"Pakhat a nei a,Vanrovi ni ta-in kahria...a nuû-te khan anenkawl a."

"Pakhat chauhmaw?"

"Awni e.Apasal nèn khán an in\hen leh alawm."

"An in\hen leh e a?Ta deuh deuh chuan a!"

"Awni e."

"Avamak lehzêl vemawle!"

"Thil sawi nuam tak zawng a ni hauh lo va.Mi'n an sawidànchuan,"Mawite-ikhaachhûngtenpasal anneih luihtîr a; sorkarhnathawk fel ve khat deuh tak chu a ni àwm e. Amah chuanngaihzáwng duh deuhmai a nei a,mahse a chhûngte tirhna chu ahnial ngambawksi lova.A lehlamahchuanapasal kha sorkarhnathawk a lo ni bawk si a, a nawmsakna tùr an zawnsak vàng a nimah zâwk a.

Hlim tak chuan an innei tho va.MahseMawite-in nau ahanpai kha a pasal chuan a ringhlel deuh tlat a.Mawite-i pawhanin lamah a han tlãn leh zak zak a, an intilungawi ve lehmai \hìnbawk a.

A tâwpah chuan," Fâ hannei se la, ka fâ a ni nge ni lo chuachiangmaiang," tiinawmdunsiin inremloruangreng takchuanapasal nèn chuan an inremve lehmai \hìn bawk a.

Mawite-i chuan fâ ahanhring a.Nautehmêlah thla kim loa nih a lang ta si lo va.Nau hrâmpangngai, neih hun dik taka neihngei chu a ni si a. Chutiang a lo nih tâkah chuan a pasal chuanmidangfângeiahapuh thlu taa.An in\hen lo thei ta lova, an ti," tiinRina chuan a han sawi a.

Nghilh ni i awm lo"Anih, chutichuanmidang fâ a lopai si chuan tungeapa-

ah a puh rêng rêng?" ka ti a.

Rina chuan, "Tumah a puh chuang lo a ni àwme. Falâk anei ringawtmai a ni.Mawite-i chu a lainatawmkhawpin ka hria,"a ti a.

Ka rilru tê tê chuan 'tu dàng an nih loh chu, keimah bâkkawp a neih ka hre tlat lo' tiin ka ngaihtuah a.

"Chuti anihchuanapâàwmangchuanazawngchhuak lotihnaemniang le?"

"A ni a ni ang chu, thawm engmah hriat zui pawh ka neitawh lo, nanghi i lo ni theimai lo'ngmaw?"

"Teuh nang, kei chu ka ni thei lo vang.Nise chumin puhangasin le."

Rina pawh a nuih a za khawpmai a, kei lah ka nuih a zadeuh bawk si a, kan nui dun hak hak a.

A tâwpah chuan, "Zàn a rei tawh êmmai. Hei, dar 2 a rider tawhalawm. Imuhil tawhanghmiang," ka ti a.

Muthilh ka han tum a. Ka harh tulh tulh mai a. |hianpaRina chu a hnár nghal kûk kûkmai a.

Kannunhluitekahanchhuikir a,Mawite-i chukamitthlá-ah chiang takin ka hmu a.Hlim taka kan nuih dun laite chu a ngaingai nite hian ka hria a. Ka han chhuilet neuh neuh pawh hianngaihzáwng dang a neih àwm rêng rêng ka hre si lo. Nge a rûkinmin lo kawp reng zâwk ni ang le? Chu zawng rin thu mai a ni.Mawite-i chuanminkawpnánmaihmang lovinminhmangaihvengei chu a ni. Mi dang dang han ngaizáwng tùr chuan a nun alepchiah tâwk lo.

Keipawhinkahmangaihêmêma,anipawhinminhmangaihve ni pawhin ka hria. Shillong ka chhuahsan dáwn pawh khán angai ngam lo va, 'engtikah nge kan intawn leh ang' tiin a vàn ruai

Nghilh ni i awm loruai a nih kha.

Kahawhmanîchiah-ahpawhkhánhlimtakinkan inkàwma,kan in\henhlei thei lokhaania.Engtikahngekan inhmuhlehangtih pawhhriat a ni si lo va, thlahlel takinkapawmvawngvawnga,duhthawh takinkan infawpvawngvawngkhaani rênga.

Taka, khami ni khán kan chesual dun a, tu mahin an latihbawrhbàn loh, a thianghlimnangei ngei pawhka lakah a hlân anih tak kha.Mi dang an ni thei lo. A dikna zawh tùrin amah lahpiallei thuah riat hnuaiah tuma tihbuai theih tawh lovin a zâl tawhsimaw.

Ka \hianpa-in a pasal neih thu pawh ka haw hnu deuhahmin hrilh tak kha maw le. Kan chetsual hnu a\anga rei lo tê-ahpasal a nei chu ani bawksi a.Tungemidangpuh tùr chuangawmang ?

Kahanchhui thûk tial tial a, keimah lochuhanchhuidawnber tùr pawhkahre lo.Apâ a la sawi lo ve lehzêl bawk si.Keimahhi ka ni ang a,Mawite-i chuan ka awmna a hlat tawh avàng leh kaawmnapawhmumal takaahriat lohavànginminpuh ta lovin, falaka pawm tamaimai a ni ang a.

Kha tih lai kha rambuai thimêmêmlai a ni a, kan ram lamlah chu khaw khâwmin kan buai mupmup reng a ni si a. Tlánghriatah puangzar kher lovin kei ngei ngei pawh lehkhamin rawnthawn ang a, ka hmu lo a ni thei mai lo'ngmaw?Mawite, ka valainat che êm!!

Mawite-i lah a thi tawh bawk si a, a fâ chu engtin nge aawmzêl ang le?

Mawite-i zawng a vanduai a ni. Falak a pawm a; falaksatliah pawh ni lovin a mualpho thui zawngin pasal a nei ve ukbawk si a. A va lainatawm tak êm!!

Chuzànzet zawngmutaharinzàna lova'n reiduh tehrêng

Nghilh ni i awm loêmve le.

Bung 20Engtin Awm Ta Zêl Ang

Maw?Kahnathawhngai chu thawkinka awmnangaiahka awm

reng a.

Kumtamaliamhnuchuankum1987ania;kumsawmhnihchhûngzetmai rambuaiakanawmchuzalènnakáwlaêngdáwnta.MizoNationalFront aiawh te, sorkar laipui aiawhte lehMizoram

Nghilh ni i awm loU.T. sorkar aiawhte chuan June 30, 1986-ah chuan 'InremnaThuthlung'an loziakho thei taa.Mizo sipaitensilai an tunga, chuinremnathuthlunganziakchuansorkarlaipuiinMizoramUnionTer-ritory-a awmmêkchuState-a hlankai a lo rem ti a.

Sorkar laipui chuanMizoramStateBillchu IndiaDànpuisiam\hat vawi 53-na tùrin Parliament-ah a pass a. August 14,1986-ah India President pawhin a lo pawmpui ta a ni.

Thil \ûl angangte tihani zêl a;February20,1987-ahchuanMizoramUnionTerritoryni \hìn chuState-ahpuana loni ta a.Heminî hian ropui takin lawmani nghenghe a.

Zorammipuiinbuainaatazalènnakáwlêngkanlàwma,kansawimupmuplaiinka rilruchuan thu-mu-hnuchuakai tho leh taa;kanunhi kahanngaihtuah \hìn a, a kalh akim tlat loniinkahria a.

Keimahnichhûngkuachukanhulhar tawhviauva.Kanfâtêber pawhin sikul a lût ve tawh hial a. Nupui fanaute kárah pawhngaihtuahchhuah loh theih lohchângkangah tamaia.Vanrovichuengtin nge a awm zêl ang le? A awmna \hinte, a nu û-te lah chuShillong-ahanawmtawhbawksilo.Achanchinhreàwmakangaihtekahanzawh lahinhria an loawmmangbawksi lo.

Zobawmkhua lah chu ka awmna nèn a inhlat a, an khawmi leh sa hriat ka nei tawhbawk si lo nèn.Chanchin hanhriat belhchâk ru ang reng tak chuan ka awm reng a.

Nupui fanaukárahkan awma, chutianga langsar takahanbuaipuivak lahchua remsi lova.Kachhûngtephei chuanengmahminhriatpui lohrimhrima.

Hanhrilhngaihnapawhaawmchiah lova.Vanrovichukafâ ngei a ni tih ka hre bîk tlat lo va, ka rin dàn chuan a nih hmêl hlechuankahria a.Chutiang zawngzawngchunupui fanaute kiangahan sawi vek chi a ni bawk si lo.

Rin aiin kum lah chuavei chak a; kumkhat hi a liamzungzungni berinkahria a.Mahsekumlo thar chuanka thil hriat duhte

Nghilh ni i awm lominhriat belhtîr azengpawhani si lo va.

Duhduhahan zin kual a, beihpui thlâk thei dinhmunahkadingbawksi lova.Chawlhhan langawtdáwn ila, a bul \andàn tùrpawhka bangbo ang reng viaumai bawk si a.Awmhmunah rilruthi chuang si lovin ka awm a, helhkam nei rùna hun hman churetheihthlâk tak a ni.

Kum a lo vei leh deuh tawh bawk si a, tunah hian engtintak ngeVanrovi chu a awmang le?A nu û-te chu a la bel zêl ngeni?Nge, pasalte neiin, fanau nèn an awm tawh zâwk le?

Pasal lonei tapawhni tehrêngse, chhûngkuahlim takinandin ve nge ni ang a, rethei bàk berh takin an awm?

Vanrovi chu

|umkhat chuhotu lamtenAizawl-a trainingnei tùrinminrawn ko va.Training kohna lehkha ka han hmu chu hlimnamaktakmai ka nei tlat a. Hun dangah pawh training tesep tê tê chu kanei fo va;mahse tuna ka training nei tùr tluka ka phur hi a la awmngai lova.

Engin ngemin zar pawhka hre lo, a kohna lehkha ka hanhmupawhchuka chhiar châk êmêmnghal ringawtmai a.

Ka han hawn a; ka han chhiar hnu chuan training kanneihpui ve tùrahZobawmkhua an tel ve tih ka han hmu tamai a.Chu chuanmin tiphur zual ta êmêmmai a.

Suangtuahna pawh a vak thui duh khawpmai. Vanrovinèna kan inkárah káwl a êng dáwn \an ta ni-ah ka ngai hmiah a.Chu ka beiseina pawh chu thleng dik se ka ti hlemai a.

Training chu kan han \an a, ka phur ve bawk nèn a nuamka ti khawp a. Kan zînga Zobawm khua a\anga tel ve chu zawnchhuah ka tum ran reng a.

Nghilh ni i awm loNi khat chu chhùn chawlh hun rei lo tê kan neihah

chuan Zobawm khua a\anga tel ve nèn chuan kan intawng tahlauh mai a.

Chuhunchuremchánga lâk tumrankanibawka.Apehhelthei ang berinVanrovi awmna \hinte chhûngkaw chanchinte kahan zawt a.

Anichuan, "PuSângachuahnathawhnaa\angkhanapen-sion ve tawh a, tunah chuan Aizawl-ah awm hmun an bengbeltawh a, TuikualVeng-ah an khawsa tawh," tiin \awngkam felfaitakinminchhângvemai a.

PuSânga te chhûngkawchanchin ka han zawt nawlh chuengtia hre ve nge ka nih chu heti hianmin han zawt let ve leh a.

"Engti tih tihaPuSânga te chanchinhre tanawlhngemawinih le?" tiin.

Kei chuan, "A....lehkhakazir laiinShillong-ahkaawmve\hìn a,PuSângahiShillong-ahhna thawkinaawmve \hìn a,Mizoinhmuhkhâwmnikhuaa\anginkaninhrechhova,an inhika lênglûttam ve \hìn a," ka ti vemai a.

Ani chuan, "A lo nih tak chu, Pu Sânga te chhûngkua hichhûngkaw \ha tak, entawn tlâk tak chu an niin ka hria. PuSânganupui Rinawmi kha i hria ang a, khami nauMawite-i ni ta-in kahria.

"Aw, ni e.Mawite-i."

Ani kha a boral hmadeuh a, pasal a nei a, a kir leh hnu reilutuk lovah a boral ta si a. Fanu,Vanrovi a nei hman a, chutia a nuber a lo boral tâk si-ah chuan an chhûngkua hian an enkawl a, apuitlin \hak thlengin an enkawl thei a.Vanrovi takphei chuan apâpawh a hremumal lo va, falak kan tih ang deuh hi a ni mai a, anchhûngkua hian an tuam hlawm tawp mai a, an fakawmin anentawntlâk khawpin ka hria," a han ti a.

Nghilh ni i awm lo"AnihVanrovi chu tunahan laenkawlzêl tihnaemni?"ka

han ti a. Ka duhthusam a thleng dáwn \an niin ka hria a, ka lãwmtawhhlemai a.

"Enkawlzêl tawh lèmlove.Hmandeuhahkhanpasal aneia, tunah chuan fa pathum lai an nei ve tawh," a ti a.

Chu a thusawi chuanmin ti phunasa ang rengkhawpmaia.Mahsemualpho ta lochuanka insûmtheihrãmhrâmniinkahriaa.Engtiangchiahinngechhûngkuaandin tihte hanzawhzêl pawhka duh hle a.Mahse hun kan nei tawh si lo va.

ChutiaVanrovi chanchin ka hanhre thar leh chuka lãwmhlemai a.An chhûngkawdinhmun dik tak ka hre hman lo erawhchu a pawi ka ti hle a.

Bung 21

Vân A Duai Chuang eZobawm khua-ah chuan Vanrohlu-i te chuan in hrang

chu an chang ve a. A pasal chuan atìrah chuan sorkar hna a

Nghilh ni i awm lothawk ve a; mahse zu a in nasa a, a rui thei êm êmmai bawk sia. A ruih hlek lah hian khawvêlah hian ka lian ta ber emaw tiina inlacham êm êm mai a. Buaina siam páwlah hian a \ang folehnghal a.

Vanrovi pasal chuan sorkarah hlawh chhe tê a lo neih vebawk avàngin chu chu a chapopui êm êmmai a.A nupui fanautepawhchuhmangaih leh duat taka enkawl a hnêkin a chhiahhlawhcheimah zâwka.Azu rui \hìn chu a ruih chhiat \hin êmavàngin akut a za tlat mai bawk si a. A thin lah chu a ram êm êm mai a.Naupangpawhin anngainahlei thei lo va, a bulahhian thlamuanahnêkin an thlamuang lo va, an ral\i êmêmmai a.

Vanrovi lah chu a tirethei êm êmmai bawk a. A ruih lohchângpawha ahmuhsit \hin tehrêngnèn chuan ahan ruih chuan azualkai lehzual a. |awngkam chhe tak takin a ânkhum chamchi\hìn a.

"Nang falakmaimaikha,nupawh inei tawh tawp lohkha,khawiahmah innghahna tùr mumal pawh i neih loh kha, ka thuthuin, ka duh dàn dànin i awmang....." ti tein a ânkhum \hìn a.

Vanrovi tán chuan a va nâ dáwn tehreng êm!! Ama duhthu rêng avànga amah hmangaih êm êmtu a nu,Mawite-i kha aboral pawhani si lo.Apâ chanchin a hriat chin pawhnaupangtê anih lai, a nu-in a la dampui laia ahrilhkhaanimai a.Chutahchuan'thingtlángah a awm' tih bâk hriat a nei chuang lo.Naupan lai thilhriat ani a, chu lai têchuvàwng takinachhinchhiaha, a theihnghilhthei lo. Dik tak chuan pâ lova awm ngawt thu va awm bîk suh."Eng ang mi pawh nise pâ chu ka nei ve a ni" a ti leh \hìn a,tihngaihnadangengmahhriat anei chuang si lo.

Chutiaruihlungpuamapiangmaianâtaktakaa\awngkhumleh kut a thlâk fo avàng chuanVanrovi chu a han tlãn ve leh lawplawp \hìn a.Mahse kárah fanau an lo awmvedih diah tawhbawksi a, fâte lainatna avàngin a kir leh lo thei lo.

Nghilh ni i awm loFâtea lainat chu thuhranni se.ChutiaVanrovi a tlânchâng

chuan a nuRinawmi te chhûngkua bâk chu han belh ngam tùr anawm chuang si lo va, an lo chhangchhe ve tawh bawk si a,chhangchheberhtakchungamihanhrawnrenglahchuthilremchánga lo ni bawk si lo. Tlãn rei thei chi ziazáng a ni lo.

Sawi tawh angin, han tlãn ve bawk \hìn mah se, a pasalchuan a zuam tlat a, a beisei leh tlut tlut a, ani tán pawh rilru hantihkhauhhleih theih pawhani bawk si lo va, an inhruai ve leh ngenge \hìn a.

Anpâ lahchuzungawlvei anih avàngin annî tinkhawsakphungah pawh an rethei êm êm mai a. Pa berin a pawisathawhchhuahsa chu ruih nán a hmang zõ zêl mai bawk si a, silhleh fen pawhan intuamhulna daih an nei \awng \awng a ni chauhmai si a.

Hmuhsit, cheksawlh lehdiriamtuarinpasalteángchhûngahchuana awma.Anu lahin aboralsanhmasi a, amahVanrovi ngeingei pawhin a hrechianghmankher awmlove.

A naupan zual laiin engtiang chiahin nge a \hianten antihduhdah ang le? 'Vanrovi'n pâ anei lo' tih pawhin chhaih chángan neimai lo'ngmaw? Pâ neimumal bawk si lo, nu thihsan hmabawksichu tu fâ-inngezawldawhtakinenang le? Intihlungawi lohcháng phei chuan a chhe lam hawia in\awngkhum a awl si a. Arûkin zahna leh beidawnna a va tâwk ve nasa dáwn êm!!

EngtikahngeVanrovi tánhianhlimnîachhuahveanga, atánengtikahngenuihnîaherchhuahvedáwnle.Anunkawngzawhhi a vabumbohin, hnawkava tambîk tehrêng êm!!A lopianhlima\anginmitenanenbîka.A lo seiliana, pâ lonànânachumitenanzuamhliahhliaha.Hmêlahchuananuchhùninhan\haveviaumahsechu ringawtchuan mizahaphurphahchuang lo.

Khumlaizawlahrilrufîmaangaihtuahchángchuanahringnunzinkawngchuaharsainhreawmava ti \hìndáwnêm!Mite chuan

Nghilh ni i awm lopasalanneia,annunahliminpasalteángchhûngahthlamuangtakinanawmsiai siai \hìna; anivezawngin thlamuanchusawi loh, lungdam lo rêng rêngin thin thî pawha awmpawhaneimumal ve theilo.

A pasal nèna an inneih dáwn vêla tuna a pasalin a thlemdàn leh chhûngte rem tih loh chunga zu in ve zauh zauh \hìn a lothlang tamaitekhaangaihtuah letve lo thei \hìn lovang.Mahseanichuan nun hlimna famkim a zawng ve chu a ni si alawm. Inchhircháng a va ngah ve dáwn êm!

Vanrovivanduainazawngakal tluanganie.Apasal sorkarhnathawkve lah chu thawkchhunzawmtheiin a awmta lo.Engtinngeni zêl ang le?

Chhûngkaw pa berin zû ringawt a buaipui a; sorkar-ahhnaa lo thawhve\eng\engchhûngkhachuanamahtala la intodelhve thei a. Chu zawng a zia tak a la awm. Tunah lah chuan a hna abansan tawh bawk si. Chhûngkaw khaidingtu tùr bera ngaih,chhûngkhat pa berin a sumhmuh chhunte zumanah a tlak ral vêlmaimai a.Chhûngkhat nu tán chuan ava luhaithlâkdáwn tehrêngêmve le.

Han in\henhlendáwn sepâ lo va fanauhan enkawl seilenchu a zuam bîk chiah si lo. Ama tawn tawh a\angin pâ lova fâtehan seilentîr leh chu tihchi-ah a ngai lo tawpang.

Rethei rêng rêngin ankhawsa a, an chènna inve te lah chuRangva inchungzawngani vengei takna a, a ung chhe zo tawha,achunglama\angahan thlìr pawhinaukkhirkher tawha.Abangtelah chudâpani a, amawih tawhavàngin adel \hip \hiap a.Abangchehnate pawh a nghet tawh lo va, bang pawh a sawi leih tawhlehnghala.

A nun chhûngrilah chuan pasal a nei fuh lo chu a inchhirngawih ngawih a; a chhûngte phal lo chunga nei lui a nih avàngininchhirmah se ama thiam loh a ni a, ama tawrh tùr a ni a, inchhir

Nghilh ni i awm loa sawt chuang lo. Chhûngte thu zawm loh chu a pawizia a hrechiang tawh khawp ang chu. Vanrovi zawng a vanduai chuanga ni e.

Bung 22

Vanrovi Tán Káwl A Êng

Nghilh ni i awm lo

|an TaNî te a lo liam a, hunte a lo inher zêl a. Rethei bàk-berh

taka a awmreng lai chuanVanrovi chu amangang takzet a.Chu amangannachuanPathian lamhnaihnachángahriattîr a. Pathianahchauh lochuannunhlimna famkimchuawmtheiin a ring tawh lo.

A thlarau nun atán chuanVanrovin harsatna a tawh chu alo \hazâwksi a.Nun tluangpangngaiinaawma, inkhâwmahunaha inkhâwma, ruihtheihthil engmah a ti lo va, khawvêl ngaiha nun\hapangngaiin a awma.Mahsemahni \hat \hata \hat ngawt chuanPathian rammin thlen zõ chuang si lo. Taksa leh khawvêl thilahharsatna tâwkmahse, a thlaraunun tánmalsawmna thara lodawngta zâwk a.

Zorama'n a theih ang anginVanrovi chanchin a ngaihven\hinavànginVanrovipawhinmi tu-inemawangaihven\hin thuchuengtin tin emaw a lo hre ve a. Ama chanchin tu-in emaw a hriatngai lohinangaihven tih ahriat a\angngawtpawhinVanrovi chuathlamuanphahhle a.

Chutiaachanchinlongaihvena, lozawt\hìntuchutungeanihhre rih lomahse, apâ aniha ring ru tlat a.Asentêt laikhan anu-in 'ipâ chu thingtlángahaawm'a lo tihkhaa theihnghilh thei lo.

Zorama'nZobawmkhuaaVanrovichanchinalozawh\hintelehVanrovimai ni lo va a nu,Mawite-i chanchin a lo zawh \hintepawh chu Vanrovi chuan a ngaina thar hle a. Vawi tam tak chuzawhna an dawndànte pawh a zawt chamchi \hìn rêng a.

Chanchin a hriat belh ve zêl a, a nuShillong-a a awm laiaawmve \hìn, a nu chanchin lo hre ve tak a nih avàngin a pâ a nihchu a ring zual deuh deuh a.

Apâ a lo nih êm lohpawhin chupâhnên a\ang chuan apâdik tak chu zawn chhuah theih a inring tlat a; beiseina sáng tak

Nghilh ni i awm lopawh a nei a ni.

Chutia amahngaihventudeuhan loawmve thuapasalin alo hriat ve ringawt pawh chuanVanrovi chunga hlei lenna pawhchu tlêmin a ziaawm chho ve ta deuh a. Chu ngawt pawh chuVanrovi tánchuannunhlimna thamchuani tawhani.Achhanchua pasal hian tlãnchhiatna leh zualkona mumal a nei lo a ni tih ahriatin a tham lohle \hìn a ni.

An khaw sikul-a thawk zirtîrtu pakhat hnên a\anga thu ahandawn thar leh chuanVanrovi chuanbeiseina anei sángzual tasauhva.

Theihnise, hanzawnchhuahnghal rumrummaichuaduh\hìn a;mahse an chhûngkaw dinhmunin a zir rihmawlh si lo va.Ama'n nau nõ a lo pawm ve leh tawh bawk nèn, nî tin eichawpzawngin an khawsa ve \âwk \âwk a ni chauh si a. A tán kawng aawmrihmawlh lo.

Pathianah a rinna a nghah ve tlat tawh avàngin tunah athil duh angte tihhlawhtlinsakin awm rih lo mah se a tánPathianin kawng a hawnsak a ring tlat a. Amahin zawngchhuak lo mah se a pâ zâwk talin a zawn chhuah chu a beiseireng fan a.

'Pathian hian Amaha rinna nghat ngam, Amah beiseia, ringnghet tlattu, mihring tihtheihna chhuang lo va Amahatlu lut \hìnte chu a hnar ngai lo va, an beisei pawh atihhlawhtlinsak \hìn' tih chu Vanrovi chuan a pawm thlap a.Chutiang taka rinna lehAmahbeiseinanghatngamtlattunihpawhchu a tum fan a ni.

Anchhûngkawdinhmunahchuanhanchhuahvahngaihnaîkaawmlova;mahsechuti chungchuanmihring rilru a lo chhuahcháng chuan amahngeiin zawn chhuah thuai thuai chu a duh \hìnhle a.

Nghilh ni i awm loEngpawhnisela, a tán káwl a la rawn êng ve ngei tùrah a

ngai a, hun remchánghmasaaapâni thei àwmaa rin, a chanchin longaihven \hìntu hnêna kal tùr chuanbeiseina chu a nei reng a.

Bung 23

Nghilh ni i awm lo

Hmun Dangah Ka InsawnEngtiklaimahadinzai rêng rél lohunchukalpangngaiin a

kal reng a. Ka thawhna hmunah pawh ka thawk rei tawh viau a,kum sawmhnih chuang fê ka lo thawkve der tawhmai a.

Kan fâtepawhin tluang takin lehkhaanzir chhovezêl a.Aupa lamchuanCollegean rapvehial tawha.Anaupang lamchuankan sikul-ah an la zir a; an chhuakve \êp tawhnghenghe a.

Thingtlángakaawmreng ringawtchuankan fâtenanzirnalamah ka duh angin an ti \ha tâwk lo vang tih ka hlau deuh \hìn a.Collegekal tawhte pawhchhûngte belin an awmvenawknawka.Chu lam aimah chuan an nun a khaw lo ang tih ka hlau bermai a.Kan fâte hi kan lei rohlu, annunchhiat leh \hatahpawhmawhkanphur niin ka hria a. Khawvêl sualna sáng zêlah nu leh pâ hmuhphâk lohaanhanawmchu thlèmnaandozõ loang tihkahlaudeuh\hìna.Khawvêl thiamna-ahsángviaumahse la, annunkanhloha,Pathian \ih nacháng an hriat chuan si loh chuan a pawi dáwn êmasin.

Fâte an lo puitling chhova, zirna lamah lah anmamawhasángtual tualanisia.Kathawhchhuahringawtchuankanmamawhkan inphuhrûk zõ dáwnin ka hre lo va. Chumai bâkah chuan fâtezirna chawlh lailâwk laia an awmmai mai aia an thawh ve tùrruahmansaka\ûlniinkahriaa.Mihringinhunãwlkanneihhichuana \ha lamaiin a chhe lamkawngzawhmai a awlsama, chuvàngin,thawh tùr engemawtal neih anih chuan sual dona ralthuam\ha taka niin ka hria a.

KanDepartmenthotutehnênahkhawpui lampanga insawnve ka duh thu ka thlen a. Anni hnênah hian ka duh záwng ka lasawivengai lova,mahni ham\hatna tùr phei chuka la sawingai lohrim hrim a. Chutia ka duh záwng ka han thlen ve pawh chuminngaihpawimawhsakvehleinkahria a.

Nghilh ni i awm loAmaherawhchu,kanhotute chuananmahni thuneihnachu

ni ve bawkmah seMinistry lam a\angin duhsak záwng an ngahêmavàngin amahni duhzáwnghan sawnngawt chuMinistrymit-mei an véng lo thei lo va. Chutah chuan,Minister lehkha ziahtirmai tùrin thuràwnmin lo pe a.

Nimahsela, ka han ngaihtuah \hìn a.Minister lehkha neiainsawn chu ka duh záwng a ni hauh si lo.Keimahna-ah ngei ngeipawhMinister lehkhaziak,pentuihringavànginrilrunuamlo\euhinka awm tawh a, chuvànginmi tih dàn anga han tih ve ngawt chu\hainkahre thei lova.Ka ti veanihchuananmahni ang tho rilrupûka ni dáwnasin tiin ka ngaihtuah a.

Engemaw hlekah hianMinister kan zar buai a. Mipuiaiawha roréltu tùrakan thlanzawnganningei a;mahsemipuihiankanchimbuai leh lutuka, anhnathawh theihna tùr leh ramtána rilruan sènna tùr hun \ha tùr pawh kan siamsak lo hi zawng a fel ka titheimawlh lo.

Minister pawh hi an inrawlh duh loh tùra ka rinah pawhhianan inrawlhpeih zêlmai lehnghal a!Kan ramsorkar thuneihnainsemdànmumal lo lutukhichua felhleldeuhzawngani.Ministerlampawhinka theih takemawtiin thuneihnakanpumhmawmlutuka,DepartmentOfficer \henkhatte thutâwp siam theih tùrah an lainrawlh peih \âl(h) a; lal hi chu a lo nuamani ang e.

Chutiakanhotu lamtenMinister lehkha la tùra thuràwnminpêkhnupawhchuan, lâkka tumlohlemaia. "HetiangsawnkualahlehzêlMinister lehkhalâka\ûl lo.Nangmahni thuneihnatùrchinania,Minister thungaihchânzêl a \ûlna a awmlo," tiin ka chhânga.

Kan hotupa chuan heti hian Minister thu sawi a sawichhãwnga, "Thil rêng rênghi ka dawhkanah akaltlang tùr a ni," ati tlat alawm," tiin.

Ka nui tawp ringawt a.

Mahsekaluhlulkachhuaha,"In tih theihania, in thuneihnaa ni a,min sawnduh chuanmin sawn thei chiang alawm," ka ti vengar ngar a.

Nghilh ni i awm loKathawhnahmunakakal lehhnu rei lo tê-ahchuanTrans-

fer Order ka hmu ta mai a. Lehkha hringa ziah tel lo va sawnchhuahkanichuka lãwmhlea.KathawhnahmuntùrpawhAizawlkhawkiangTownAreachinahani lehzêl a.Chumihmunahchuanawmchilhpawhngai lovinAizawla\anga thawh theihmai tùr chi ani nghenghea.

ChutiaTransferOrderka han hmu chu chhûngkua pawhkanlãwmtlánghlemaia.Pathianinkanduhnatemin tihhlawhtlinnakawng niin kan hria a, Pathian hnênah làwmthu kan sawimawlhmawlha.

Kanduha, kandil a, kandîl ang chuan tihsakkanni a, kanlãwma, làwmthukan sawi rualin ka thawhna-ah hian ka lo thawhrei ve tawh avàngin ka han chhuahsan dáwn meuh chuan akhawharthlâkka ti hlemai.Mahse chungawt zawnghma lamhunatána inbuatsaih lâwkna daltu tùrah a tling zõ tâwkin ka hre lo.

Chutichuan, remchánghmasaberah chuankan insawn felta a.ChutiaAizawl-a kan chhûngkuakan insawn tâkah chuankanin leh lopawhhralhmai a \hainkanhre ta a, hun rei takkan lo chènve tawhna chu kan tiriral ta a. Aman phei chu a tam lutuk thei lova.

Aizawl-a kan in Assam Type-a kan sak ve pawhmi kanluahtîr \hìna;mahsekeiniberAizawl-akan loawmve tâkahchuankan luah ve ta nghal a.

Ka lo mitthla lâwk \hin angin kan nu leh ka fâte chuansumdawnna laman buaipui a; kei pawh chuanScooterka lei thara, nî tin sikul ka kal ve ta zêl a.

Kan insawnbuai a, chhûngkuain eizawnnakawngdàngahhâkkanhanzauha, rilru-ah engdanga leng thei lova. Inbenbel taktakhmaphei chuan rilru amumal hlei thei lo va.

Bung 24

Nghilh ni i awm lo

KumTamALiam TaKumtamaliamtaa.Kathawhnahmunahpawhkatlángnêl

chho \an tawhkhawpmai a.Ka thawhnahmunahka awmchilh lova,Aizawl a\angin ka kalmai \hìn a, chuvàng pawh chu a ni ang,ka thawhna hmasa nèna ka han khaikhin chuan ka inti-tatu lo riauchuan ka hria a.

Khawtlángmipui pawhinminhmêlhriat tam lèm lova.Ahawiherzauchinchuananhre thonaa,amimirchinchuanchutiangtakinmin hre lãr lèm lo va.A àwmpawhka ti tho va, a chhan chuka awmchilh tlat loh vàngni berin ka hria a.

Kanchhûngkawsumdawnnapawhafuhchhovinkantluangphianmai a. Amaherawhchu, kan nu a hah deuh a, kan fâten anhun ãwl neihah an theih ang tâwk chuan pui ve \hìn mah se athawkrimdeuh chuan ka hre \hìn a.

Dawrchuankanchhûngkhawsakchuminchãwmtheidermai a. Keima hlawh chu kan dah \ha hmak hmak thei a. Tin, kanupuipawhPathianmalsàwmtlâkkhawphialina thawkrimniinkahria a.

Kan fapa upa zâwk hi zirna lamah a han beidawng a, kanbeihnawntîr ngial \hìn na a, a tui lo tual tualmai bawk si a, B.A. azir chhuak thei ta lo va; zirna a chawlhsan ta a.

Chutia zirna a chawlhsan tâkah chuan tih tùrmumal a neita si lova.Anueizawnna lampuimai tùrinkanhan ti zet a, chu lampawh chu a la tui lo cheu bawk si a, kan nupaa kan han sawi dunchángpawhinkan lû a tihai hlemai a.Hetia a awmmaimai chuansualna khurpuiah a lûtmai ang tih kan hlau êmêmmai bawk si a.

A tui zawngniakanhriat deuh, lirthei khalhtîrmai chukanremtihpui a. Thla hnih khat chumimalmotor a han khalh lawp

Nghilh ni i awm lolawpa.Ahnu-ahmiTaxi ahankhalh leh a.Amahpawha tui chhove tial tial a; thil dang tih lama àwn chuang bawk si lo va.

Mahni tui záwng tak hna thawh hi a \ha e ka ti mai a,kum khat dáwn mi Taxi a khalh hnu chuan kan leisak ve tanghe nghe a.

Chhûngkuakan insawhnghetve tual tual a; chutih rualinkanunkhingbai chu a reh hlen thei tak tak chuang lo va.Ahrehawmpawhka ti hle a. Thurûk inthup a la nih tlat si avàngin ka harsatnazawng zawngte han sawi chhuah a remsi lo va; ka hel tawrh deuhtlawk tlawkmai a.

Vanrovi chanchin pawh ka hriat belh ve zêl a. Anchhûngkaw retheihzia te, a pasalin a tihduhdah \hìnziate ka hanhriat leh tâkhnuphei chuanka thinlungaha lianzual a.Achanchina kip a kawia ka han hre chiah chu ka lainat khermai.

Hetiangringawtchuafeldáwninkahre lova;chawlh la ila,Zobawmkhua-ah chuan khualpang zin satliah angmaimaiin zinkhawthawng ila,Shillong-a lehkhakazirlaiakazirpuive \hinpawhsáwmila, chanchina rûkin ihanngaichãngphawt tehang'ka ti rilru\hìn a.Mahse chawlh lâk a harsat deuh avàng leh ka \hianpa nènchuankanhunneiha inrual theih lohavànginkanpâm\ul leh \hìna.

Vanneihthlâk takinka thawhnahmuna\angchuanAizawlkhawpui chhûngah min transfer ve leh ta a. A lawmawmin ahahdamthlâkhleinkahria a.

Tûk khat chu, Inrinni tûk a ni a; chhûngte dang an buaideuh avàngin bazar-ah ka kal ve a, chumi tûk chuan tuna kathawhnaaka thawhhmaaka thawhnaanupakhat, anhnahzuarnènhiankan inhmunawlha.

Ani chuan, "E, PuZoram, i dammawkha?Lokal teh, i loinchibai tehang.Min insawnsandaihmai si a," a lo ti bawrhbawrha.

Kei chuan ka pan hnai a, kan han inchibai nawk nawk a.

Nghilh ni i awm loAni vek chuan, "Hmanni khánZobawmkhuaa nupa hian

an rawn zawng che a, i lo insawn leh hman tawh si a, Aizawl-a iawmna lai tak hi ka lo hre chiah bîk si lo va; hmuh che an duhkhawpmai a, han \anpui vak ngaihna ka hre bîk si lo va," a lo ti a.

"Animaw.Tute ngemawni dáwn le.....Eng ang hmêl punge an nih a?" ka han ti a.

Ani chuan, "Chutiang takin ka lo enchiang lèmhlei lo va,thingtlángmi ve tak anni chuanka ring," a ti vemai a.

Ka ngaihtuah chhuak thei mai bîk si lo va, "A lo nih takchumaw le, a va zia lo ve aw....," ka ti a, ka kal kiansan ve ta a.

Ka kiansan hnu lawkah chuan ka ngaihtuah chhuak ta a:'Vanrovi-te nupa an ni ngei ngei ang' ka ti rilru a. Min rawnzawng chhuak lo chu a pawi ka ti hlemai a.

Chuta \ang phei chuan ka ngaihtuahna a vâk thui zual a.Vanrovi chukangaihtuahnasa tual tual a, ka rilru kàptu ber a ni tahial a.

Hetiang ngawt chuan a dik dáwn lovin ka hria a. Ka rilrumangangvetakchuankanupui|hazualichukanchanchinhanhrilhvekmai chu ka duh hlemai a.Mahse nupa kárah inrem lohna a loawmphahang tih chukahlaubawksi a.Angaihnapawhkahre lohlemai a. A tâwpa tâwpah chuan kan chanchin chu han hrilh lohngawt chukahrehbawksi a; engpawhkanchungah lo thleng se, achhe lamemawa\ha lamemawpawhnise,chuzawngzawnghuamchuankanchanchin chukahrilhve taveka.

Chutia chanchindengkhawngzetmaikahanhrilh chuatìrlamchuanahrethiamlokhawpmaia; a thina rimhleani tihchukahai hauh lo va. Thinrimpawhnise a àwmka ti thomai a.

Ka nupui hi vanneihthlâk takmaiin a piangthar \ha hlauhmai a.Atìr lamah chuan han thinrimve viaumah se awmzenei lova thinrim ngawt chu \hain a hre lo va; ni hnih khat chu a han tau

Nghilh ni i awm lodeuh sak sak a, a dawh peih lam a \ûl niin ka hria a, dawhtheizâwkahka \anghlauhva.Chumihnuchuan \ha takinkan inpawmchho leh thei a.

Vanrovi chanchin ka hriat chhun chhunte ka han hrilh a.Vanrovi chanchinmai ni lovin a nuMawite-i chanchin pawh chukan inkára thill awmtawhnèn lamkahrilhfai ta leng a.

Chutiang takaanchanchinahanhriathnuchuana thinlunga hmin hneh hle a.Kei aimahinVanrovi zawn hmuh chu a duh tahial zâwka.

|hazuali rilru lopuitlinzia chukahriat belhchhova, amakpawh ka ti hle a, 'hmanah khán lo hrilh tawh ni ila....' ka ti rilruneuhneuha.

Kafâanichiangngeiemtihchufiahnakanneihlohavànginhmahan lâk dàn tùr pawhkan bang bo dùn hle a.A theih ang angchuan kan beng kan chhî a, remcháng kan dap char char a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 25

Ka Rawn Zawng Zêl CheKan hma-ah thil tih tùr engemaw a awmcháng hian hun

kan thlìr dàn hi a inang lo thei hlein ka hria a. Kan hma-ah thillàwmawmdeuha lo thlendáwnhianhunhikal chak loka ti \hìnhlea. Thil engemawkan zawna, a awmnachin kanhriatmai lohhianhunhi a liamzungzungni hianahriat \hìn a.

Kahma-ahhian thil engemawawmaawmtlat si avàng lehchu thil chuka lazawnhmuhsi lohavàngin rilrudangputaharsakati \hìn hle a.Nî a ral zung zung a, zàn erawh chu a rei ka tiin, khuaa vâr har ka ti \hìn hle a.

Vanrovi chanchin chu ka han hre thar chho ve zêl a. AnuMawite-i û-te pawh Aizawl-ah awmin Tuikual Véngah ankhawsa a ni tihte ka han hriat thar ve tak avàng khán, an awmnain te chu zawn chhuah a, theihtâwpa hma lâk ka tum fan reng a.

Ka han ngaihtuah a, ka ngaihtuah ngun poh lehMawite-inènakan inkárah tlazepanawminkahremawlh si lo.Kárah tlazepanawmsi loh chuanka fâ chuavanimai si ve.Lõni ta se tunahkafanuVanrovi chu rethei bàk-berh, pasalte diriam leh cheksawlh,pâ nei lo awmin a awmsimaw?!

He khawvêlah mi tam tak chuan thihna kut vawtin anchhûngkua a khawih avàngin pâ nei lovin, nu leh pâ nei lovin anawma.Chuthihnachuan loh theih lohin fahrahahasiama.Vanrovive thung chu pâ nei reng siin pâ nei lo angin a awmsimaw?Avalainat thlâk tehrêng êm!!A tuarna a va nasa tawh tak êm.A tán atâwk tawh a ni.

Nghilh ni i awm loKeima tuar tùrah ka han inchan a, kei chuan ka tuar zõ

dáwnmawlh lo.Ka chunga tlà lo ni ta se, chatuana pâ hnêna awmthei lo tùramahnihmasialnaavàngindamlai thlan thimkazawhduhhialinkaring.

Zobawmkhawpapakhatinminhrilh:Mawiteû-te awmnachukachhinchhiahkhiaua.Chumitechhûngkuachuzawnchhuahthuai thuai kanghâkhlel hlemai a.

|um khat chu remcháng ka tawng ta. Zonal Sport kanneih lai a ni a. Kan School pawh chu kan chhuak ve a. Ni khatchu Tuikual-a Indoor Stadium-ah Volleyball an khelh dáwnavàngin chumi \awiawm tùr chuan zirtîrtu \henkhatte nèn kankalve a.

Kan naute chuan an han khel a; vanneihthlâk deuhmaiinankhelhpuite chuawlsam têin anhneh tamai a.Rin aia hmainkanzõ ta thutmai si a, tih tùr dang kan neih chuan si loh avàngin hawlehmai chukanhmabâkani ringawtmai a.Sikulhankal \hat leha,lehkha han zir leh tùrin kan sikul a hla deuh nèn chak lawmna nifàwminsikulkal leh ta lèmlochuanchuta \angchuanmahni in lamkan pantîr ta hlawma.

Kei pawh chutia rin aia kan bân hma tak si-ah chuan inlamah tih tùr ka nei hran lo bawk a, Mawite-i chhûngte tlawhchhuahnahunremchángahhmanmaia \hainkahriaa.Chutichuan,Tuikual Véngah chuan ka han awm khawtlãi ve ta ngawt a.Thawhpuite han sàwmchu ka duh chiah si lo va, a chhan chu kaintimualphovemaimai dáwnnia ka hriat vàng a ni ber a.

Tleirãwl hmêl fel deuh tawh tak hnênah hian, "Mami, inVéngah hianPuLalsânga-te i hria em?" ka'n ti a.

Ani chuan, "Ka va'n hre lo e, helaia awmhlun an ni em?"a ti a.

Keichuan, "Kahrechiah lo,awmhlunngeannihangaw...?

Nghilh ni i awm loka ti a.

Ani chuan, "Kolkata-ah lehkha ka zir bo daih a, kanVéngah hian ka awmmang lo va, a pawi hlemai," a ti reuh va.

TuikualVénga khawsa nghet tawh pawh nise, a awmbodaih avàngin a hre lo pawh a nih ka ring a.Engemaw chenah kathiam rilru deuh a.Mahse ka rilru-ah ngaih dàn dang a lo piangthuai a.Chu chuhei hi a ni a :Aizawl-ahhianmihringkan tamêmêm a, inhriat sèn pawh a harsa hle mai a. Lût leh chhuak kanawm zut zut reng a, inhriat chu a harsa viau rêng a.Amaherawhchu,mi tam tak hi chuanmi hi hriat kan tum lo hrimhrim ni pawhin a lang a. Véng khata chhûngkaw pâ hming tal hichu intivengva deuh chin chuan hriat hrãm tuma \ha.Khawtlángleh kohhrana rawngbâwltu pawimawhte phei chuan kan inzir a\ûlna lai tak pawh a ni.

Mahni inngaihsakna, mahni hmasialna a hluar zêl a,\henawmkhaw véngte pawh ngaihsak peih lohnate a lo hluar tazêl a;Mizo nih nuam tihna, kan khawtláng nun inpawh tawnnapawh a tlahniamzêl zawng a nih himaw tihtemin ngaihtuahtîr a.

Thuivak lokahankal leha.Tlangval fel hmelvetvawt takmai hi ka tâwk leh ta a. A hmaa tleirãwl ka zawh ang bawkin"Vala, inVéngah hianPuLalsânga te i hria em?" ka han ti leh a.

Ani chuan, "Tu zâwk nge ni ang aw...pahnih an awm a;pakhat zâwkchupavalai taka lani a, pakhat zâwkerawhchuputara ni a, an rawn awmna a la rei vak lo nghe nghe a," a han ti a.

'Ani zet zawngin a lo hre nameuh mai le' ka ti rilru a,ka lãwm khawp mai a. "Putar zâwk chu a ni ang," ka han ti velehnghal a.

"E...a nih chuankal chho zêl la, kawngkãwi a lo awmanga, chhak lam i hawi ang a, tuizempãwl a lo awmang a, chu chu ipan dáwn nia," a ti a.

"Ka lãwm e," ka ti a. Ka kal zui zêl a. Min hrilh ang

Nghilh ni i awm lochuan Tuizem, rawng pãwla hnawih chu ka hmu a. Ka pan dingnghal chat a.

An kawt ka thleng a, anName plate te ka han thlîr a. Ankawngka lu chungah chuan 'Lalsânga, ZobawmRun' tih hi a lointârkalha. 'E...heingehianihhi'ka tia,phur takchuanankawngkadinglamsîra doorbellhmehna chukahanhmet a; in chhûng lamaa rik leh rik loh ka ngaithla a, a lo ri ral ral a.

Mipa naupang sa \ha \elh \awlh hmêl fel vangmai hiankawngkámin rawn hawnsak ta a. Hmuh ngai loh hmêlmin hanhmu ta chumin endeuhvangvang a.

"Api,mi an lo léng," a ti lau lau a; api awmna lamapanningei tùrin pindan lamah chuan a tlãn lût a.

Kei chu \hutna pindan lamah chuan ka lo \hu a.

Mipa naupang leh a pi chuanmin rawn fin ve ta thuai a.

A pi ka han hmuh chuan ka rilru-ahMawite-i a lo langnghal a; kamitthla-inkahmunghal uaihuaih a.

Minhan thlekvangvanga.Anichuan, "Kahmuhtawhhnuchu i anginkahre si a, khawiiahnge i awma, tunge inihkahremaithei chiahsi lova.Kahriat hnuchu inimawle.Han insawimai teh,kuma lo upa ve tawh a, kan hriatna pawha \ha tawh lo a nih hi," arawn ti nghal lawng lawnga.

Kei lah chuan ka sawi duh bîkmai lo va, "Min han ringchhin rêng rêng teh," ka ti a.

Ani chuan, "Rin ngaihna pawhka hre lo.Ka hriat chu i nimaw le," a ti leh ringawt a.

"Min hre khawp ang chu; mahse min hriatna a rei tawhdeuhmai thei a," ka han ti a.

Ani lah chu a bo tual tual a.Kei lah chu ka insawi duh bîkchuang si lo va.

"Eng lo a nia, helaiah hian Zobawmkhua an awm tih ka

Nghilh ni i awm lohria a,Zobawmhianka lunga lênvehranpa rêng rênga, khawnge,ka'n tlawh chhuak teh ang, ka ti a, ka rawn pan vang vang cheu anih hi," ka'n ti a.

"I va'n ti làwmawmêmêmve a,Zobawmkhua-ah i awm\hìn emni a?" tiinminhan zawt a.

"A...awm\hìn lèm lo ve, ka lehkha zir laiin kawm\hin kanei a, chuvàng chu alawmmawle," ka timai a.

"Animaw, khawiah nge lehkha i zir \hin a?" a ti a.

Kei chuan, "Zobawmmika hriat \anna tak chuShillong ani a, Shillong-a lehkha ka zir a\anga inhria kan ni a," ka ti a.

"Shillong-ah iawm\hìnamaw?" tiinphawkdeuhhianminhan en a.

Ahmêl a\ang chuanmak a ti tih a hriat hlemai a.

"In inahpawhka rawn léng \hìn alawm.Nikhua a lo rei tadeuh a, i theihnghilh ve tawhpawhani ang, a àwm thomai," ka tive leh a.

Shillong-a an awmlaite a chhuikirin,mitthla a tumani tihchu a hmêl a\angin a hriat theih a.

"Ngawi teh, a lo rei ve ta êmani, kum sawmthumzet a nitawh a nia," a han ti leh ringawt \hìn a.

"Mawite-i," ka han ti zauh a.

"E...Zova i ni em?" a han ti a.

Kei chuan, "Ni lodeuh,Zoramakania," tiinkahanchhânga.

"A ni maw.....nikhua a lo rei ta êm a ni. Khawnge i haninchibai \ha leh nghe nghe teh ang," a ti a, a tho nghal uaih a.

Kanhan inchibai leh rih a, kan ri ta leng lungmai a.

"Engtin nge i awm tâk zêl a, Puallenga thlang tla an sawi

Nghilh ni i awm loangvangvangmai lahnichea, i chanchinhriatzuinahikannei tawhlo rêng rêng a," a ti a.

"I hmêl i paih lo hlemai a, khawiah pawhhmuche i la, kahai dáwnmiah lo che anih hi, i taksa pawha la \ha hlemai a," ka'nti a.

Ani pawh chu a lãwm ve hle a ni ang, a nui var var a,"Chuti emni?" I va ti làwmawmêmêmve a...." a ti a.

"Ania lawm,ihmêlpawhala\haêmalawm,"kativemaia.

"Lung i tiléng hlemai a......mumangpawha ang rum rumzâwk e.Eng hnamaw i thawh tâk a?" a ti a.

"A....High School-ah ka thawk ngar ngar ringawtmai ani," ka ti a.

Shillong an awm lai chanchinte a sawi tui hle a.An ina kalên \hìnte pawh kha kan sawi chhuak zêl a.

"Mawite-i chanchin kha ka lo hremai lo va, a boral hnukumsarihkumriat vêl ani tainkahria, kahriat vechauhkhani,"kati a.

Ani chuan, "Nia,Mawite-i kha zawngavanduai a ni.Kanhnên a\angin pasal a han nei a; fâ an han nei a, an pâ khan, "Ka fâa ni lo," a ti tlatmai si a, an in\hen leh lo thei si lo va.

A....han sawi chhen hian awmzia chu nei lo mah sela, ahmakan lo ngaih luatah, a tána \ha tùr kan lo thlìrpui a talangin, apasal nèn khánkan sawi remkha a ni a,.....mawhphurhna lian tak,thil tihsual lian tak kan nei niin ka hria a. 'Falak', pâ pawh hriatlohvin ahanpawma; chutah a fâ sentet laiin a la boralsan lehnghalbawksi a, ka lainat lehhnuhnawhngawtmai.Mahse awmzia aneitawh si lo va," a han ti a.

Kei chuan ngun takin ka lo ngaithla dauh dauh a, ka tiril afanhnehhlemaia.Ngaihthlâkkachâkrualrualinngaihthlâkhrehawmka ti lawi bawk si.Ani chuan a sawi chhunzawmzêl a.

Nghilh ni i awm lo"....Khatia a rawn haw leh tâk si-ah kha chuan,Mawite-i

chu a fâ paina kan han zawt \hìn a;mahse a sawi duh tlat si lo va.Tichuanmualpho takin rilru nâ ngawih ngawih chungin a hun ahmang liam ta ni berin ka hria a.

Kan han chhui \hìn a, kan tâwp leh \hìn a. Ngaizawngdertu chu lo awmve bawkmah se han chetsualpui thamkhawpakawp a neih kan hre bawk si lo va. A \hatlai hun chhûng zawngkha chuan kan dâwp chhuak zõ ngang lo va.

Ahandam lova, amahpawhinbeiseina aneih tâk lohhnukhán ka han kâwm fâl leh a.

"I fanu,Vanrohlui pâdik takhi sawi rawh,pâ lovaawmtîrringawt chua fel lo, ani pawha lo lianve zêl ang a, a tán zahthlâk ala ni ang, i fâ i hmangaih a nih chuan a pâ hi i hriattîr ngei tùr a ni,"tiin ka zawt a.

A ngawi vang vang a, amittui lah chu a hnâm \iam \iammai bawk si a. Ahnudeuhah chuan, a fanu chu a hrilh tawh thumin hrilh a; mahse, "Kei pawh min hrilh ve ngei tùr a ni, a tihdàn pawh kan ngaihtuah ang chu..," ka ti leh zêl a, a ngawi vangvang a, a rawn chau zual thut a; a biak theih loh zui tamai bawksi a.

Vanrovi kan han zawh lahin, "Ka pâ chu thingtlángah aawmdaih," tih bâk sawi theih a nei bawk si lo va.

Chutih laiakanhanchhuidawn tâkberchunangmahhi inia;mahse chanchinhanhriattîrna tùr engmahkanhrebawksi lo," ahan ti a.

Kei chuan, "Ka ni ngawt dáwn emni?Ka ni lo vang a..."ka han ti a.

Ani vek chuan, "I ni ang tih ka ring nghet thlap a ni.Nanglochumidanghan inrawlh tùr tumahhi anawmkahre lo.Keimahhian ka chiang alawm," a ti teh tlat a.

Nghilh ni i awm lo"Chu ringawt chu a ni thei lo vang," ka han ti bai bai a.

"I fâanichiangkhawpmai. I fâ-ahpawmthlaprawh,"a tia.

"A... eng pawh ni sela, ka fâ a ni ka ti ngawt thei lo va,chetsual chukanchesual ngeimai a; ka fâ ani lo lahka ti dawt theibawk lo va.Engpawhnisela, amahVanrovi pawhchuhanhmuvephawt ila," ka ti a.

Chutia ka'n tih tâkah chuan ani pawhin ruahmanna ansiam theih tùr thu lehVanrovi pawh chu an va hruai theih tùr thua sawi ta a.

Remcháng hmasa berah inhmu tùrin kan ruahman a, antelephone number min pe a, kei pawhin ka telephone numberchu ka hnutchhiah ve ta a.

Ka rilru a hlimhle a; nimahsela, a rûk tak chuanMawite-ichanchinkahanhriat thar chuanmin tinguai hlemai a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 26

Ka Pâ, Khaw Nge I Awm ?Vanrovi chhûngte ina ka léng chu kan nu|hazuali pawh

kahrilha,kan thil ruahmandàntekahansawichu\hamin tihpuihlemai a.Kannupaakansawidunchángpawhinkei aimahinVanrovichu a lainat ni hian ka hria a.Kan fâte pawhkan chanchin chukanhrilhveveka;chanchinanhriathlimchuanmakantiin,anhrethiamlo dáwn dawn a.

Telephone a lo rik châng pawhin kan fâte chuan lahmasa lovin, keini nu leh pâte chuan ka la hmasa ta zêl a. Achhan chu Vanrovi chhûngten min rawn biakna a nih kan rin\hin vàng a ni a; kei ngat phei chuan ka ring sual zing ang rengkhawpmai.

Ni khat chukhua a thiangnuamhle a, inahka awma.Tlailamah telephone a rawn ri leh ral ral a, a bul lawka ka awm lai a nibawk a; ka lo la thuai a. Vanrovi nu Rinawmi'nmin rawn biak aduh hi a lo ni a.

Nghilh ni i awm loRinawmi chuan, "Hei tûk\huan eikhamah hian Vanrovi

awmna, Zobawm khua-ah chuan kan kal dáwn a, tluang takakan kal a, Vanrovi te an lo remchâng nghal a nih chuan naktiptlai lamah kan rawn haw leh kan beisei a...." tih thu min rawnhrilh a.

ChutiaTelephone ka han dawn avàng chuan ka phurna azual vezêl a; kanghahhlelh chuazual zêl a.Hunhi akal chak lokati khawp mai a. Sana hi ka en zing tlut mai a. Ka hmanhmawhavàngin hun chu a kal chak phah chuang si lo.

Kannupainkanhansawidun\hìna; engtianginngekan tihang? tihte kanngaihtuaha, keimahmaiakal ngawt chuni theiinkahre lo va.Ani|hazuali pawhinkeimahmaia kal chu a lo remti bîkhauh lo va, amahpawhin a kal ve tùr thumin hrilh a.

Adik tak chuankeima thiam loh ani a, ka tih dik loh a nihavànginhemichungchângahkherhichuanka thuka titlangngamlohle a.|hazuali takphei chukaphut ngam lohle a. Chutih laiaminlongaihtuahpuia,min lophurpuichu thil làwmawmtakniinkahriaa.

Kahanngaihtuahneuhneuh \hìn a; nunulukhi a lo va \ûltehreng êm awka ti a. Hmâna thil ka lo tih sual tawh khan tunahhianmin vaw let a, nupuite lakah pawh ka inthlahrung duimai a.Chhûngkawnun pawh a hma kan phâk lo niin ka hria a.

Hetiang chhûngkua mi tam takte khawsak dàn tùrte kangaihtuahpuia, 'chhûngkawhlimnafamkimneihaharsaawmmange' ka ti a. Tunah chuan a thu mai a ni a, a tak ram mihring ngeiinenkawl chinte ngat phei chu inven tawn a tamdàn tùr leh nun ahahthlâkdàn tùrte chuminngaihtuahchhuahtîr a. 'Minunuluk lotechuankan thawhrahkansengzêldáwnchuani' ti teinkangaihtuaha, inchhirdáwnmah ila, inchhir a sawt tawhchuangsi lo.

Tunakanchunga thil thlenghi thil namai lo tak,pawmzammai mai chi a ni lo tih chu ka hre rengmai a. Ka sawi tawh \hin

Nghilh ni i awm loanginVanrovi chu ka fâ ngei a nih chu ka ring a;mahse tunah takchuan 'ani e' han tih theih chuani rih si lova.Vanrovi chuanpâneisiin pâ a la nei rih si lo a nih chu.

Thil pawimawh tak,nunphungpangngaini lo, chhûngkawnghawrnghing lawih thil a nih tlat si avàngin kan nupamaia hanchinfelmai chu \hain kanhre chiah bîk lo va.Engtiangin nge hmala ila \ha ang tih ngawt pawhchuhun chepkárah chuanngaihtuahtham a tling a. Ka tán huai taka rawtna han siam zung zung lahchu a harsain, rawtna han siam tùr chuan tuang tihchhah luih a \ûlve si.

Hriatpuitu \ha leh rinawmchukanmamawhtlat si avànginShillong-a lehkhaka zir laia ka \hian kawmngeih \hin êmêmmaipakhat Valtea chu kalpui atán sáwmve ila tih chu kan ruahmandàn a ni a.

Valtea pawhchukanchanchin chukanhanhrilh a,Valteapawh chuanmin lo ngaipawimawh khawpmai a; min kalpui a,thuhretua \an pawh a tumhlemai a.

Valtea chuankanchanchin akip akawia ahanhriat chuanmin phurpui hle a; chutia chhûngkaw thar din thei tùra kan nupaaruahmanna fel takkanhan siama, kan inthurual thei chu amaka tihle a. |hazuali pawh chu a fak khawpmai a.Vanrovi chanchin ahan hriat pawh chuan a lainat ve hle a.Mi lungngai, fahrah,mitediriam leh cheksawlh,mi \henkhattemai pawhni lo, a pasal ngeipawhinahmuhsitêmêmmai,fahrah,chanhaingawihngawihainhriatánahlimnanî lo thlengchuhriatpuitunihpawhchuachâkhle rênga.

Tlai khat chu Telephone hi a rawn ri leh ral ral a, rangtakin kei chuan ka lo chhâng thuai a,Vanrovi nu û,Rinawmi hianminbiaka loduhhiania.Keimahngeiinka lochhânnghalavànginhetiang hian kan inbia a :-

"Kan tumangkhánkanawmtachiah lova; naupanghoan

Nghilh ni i awm lozirlai lamahexaman lonei a, nuberhanchhuahngaihnaaawmrihsi lo va; kan va châm ta deuh a.

"Engtikahnge in rawn thlen a?Vanrovi chu in rawnhruaitihnaemni?"

"Aw...hruai e.Nichindeuhmai khán."

"Anih tak chu."

"An pâ a rawn tel ve em?"

"Teltheitarihlo.Nuberachhuahchuanamahinnaupangaloenkawl loh chuan, naupang an la tê a, an la chhangchhedeuh a, anpahnihakal tùrinkanhantideuha;mahsea theih tangangloani."

"Anih tak chu, chu in va tluang rêng rêng em?"

"Tluangeaw."

"Chuan......, zàn inahkanrawnpheinghaldáwnemniang?"

"A...chu lam chu in thu thu ni se, he lam chu kan inpeihreng e."

"Vanrovi chu a \ha amaw?Motor te a rui em?"

"Rui lo ve. Hei amah pawh ka bulah a awm reng alawm.Inbe rawh u aw."

"Ka lo bia ang e."

Vanrovi chu Telephone a pe ni ngei tùr a ni a. A han rideuh rak a.

Vanrovi chuan,"Kapâ,Khawnge iawm?Kanva inhmuhar êm êm ve .....?" a rawn ti a.

Kei chuan chhânngaihnapawhkahremai lo va, ka tirilahhian aman a, kamit deuh sulh ni berin ka hria a.

"Ni e,mahsekan inhmu tawhdáwnalawm," kahan ti theihrãma.

"Engtikahngemin rawnhruai dáwn?" a rawn ti leh a.

Nghilh ni i awm loKei chuan, "Zàninah rawnkal kan tumdáwnnia," ka ti a.

Kan inbiak zawh chuan kan nu pawh kan in biak dànchanchin chukahanhrilh a.

Ani chuan, "Chuti chuMamaService (Taxi khalh) pawhachawlh rih angai dáwnanih chu.Zànriah eia a rawnhawhunah lohriattîr a, chhuak lo tùra lo hrilh a ngai a nih chu," a ti a.

Kei aimahinangaihtuah thui niinkahria a.

Zanriah eikhamaVanrovi awmna lamakal tùr chuanphurtak, huphurh tak chung siin kan inbuatsaih ta a.

Bung 27

Tawn Nî A Her ChhuakKum sûl sawmthum zet a liam ta a. Hun hi hlim tak leh

nuamtakahmangtute tánchuana ral thuai thuai a.Amaherawhchu,khawvêlapianvemana,damnafamkimhmuzõlo,rethei lehbaihvaingawihngawihnia inhria,mahnidinhmuntùr luahphâklonia inhrialeh bawrhsáwmte tán chuan a rei ngawihngawih \hìn a.

Vanrovi'n hun leh nî a chhiar dànte kan han dawnpui \hìna; kum sûl sawmthum zet mai fahrah rethei bakberh taka a hanawmte, 'pâ' tih tùr pawhnei lova a han awmchu a rei a va ti dáwntehrêngêm!!!

'Pâ' tùr a hre lo chu thuhran ni se, naupang chumchiap thilengmah a thlìr thiam tak tak hmâin a nu-in a boralsan lehnghal a!Piangnawn lehdáwn ta se, tuna adinhmunpangngai anghi chuan

Nghilh ni i awm lopian nawn leh chu a thlang bîk awm lo ve.

A nu û-ten duat leh hmangaih takin enkawl ve bawkmah se, hringtu nu leh pâ hmangaihna tluk chuan an enkawlin anhmangaih thei dáwn lo tih chu hriat sa a ni. Lungngaih nî tepawh a tawng ngei ang; chû'ng hunah te chuan a lungngaihnathlamuan a, pangchang taka tlûk luhna tùr nu leh pâ pawh a neibawk si lo a.

Naupang \henkhat, a kawmrual tê tê te chu annu leh pâtenèn hlim takin an han léng ho ang a, chû'ng a han hmuh chángtechuananuangaih a zualin 'lo kir leh la chûnnu lungmawl, rihsángmual liam kan la tiam lo ve' tih hlate chu a tána phuah pawh nimai àwm tak a va ni êm!

AmahkanMizohlaphuah thiamPiLalsangzualiSailohlaphuah, a nu puala a siam-

" Zawlkhawpui lamtluang zau fan chângin,

Mite zawng an chûn nèn nau ang an nui za;

Saisenteta min chawiliantu chûn tawnnî awm lo,

Dáwn a sei, lung ka vai, thinlainâ dam thei lo."

tihte han sak a, han ngaihthlâk chángte pawh a nei vein, ama tánaphuah liau liau ni tein a hre rum rum\hìn ta ve ang.

Anunkawngzawhchuaningve \hìnin,khuanunachungaa rel dàn chu lungngawi loh cháng anei ve \hìn ngei ang.

A naupan ât zual hun lai chuan nu leh pâ hlutzia pawh lahrethiamrih lomah se, a lo lendeuhhnu, chhia leh \ha thliar thiamrual a lo nih tawhhnuin anuninbeidawnchángavangahvedáwnêm!

Vanrovi tawrh hi a nâ a, a rei pawh a rei tâwk tawh a ni.Mahse Pathian chuan Amah ngai a, Amah phatsan lotute chu ahnuchhawnrengngai lova,Amaha rinnanghatngamapiangtechu

Nghilh ni i awm loannghahngamdànazir zêlinanchungahhnaa thawk\hìnani.

Tuarna phêna malsàwmna chu Vanrovi chuan a chharchhuak a : khawvêlah nu leh pâ nei lo mah se, nu leh pâ aia \hazâwk, amahsiama, enkawltu, engtiklai pawhaensanngai loLalpaPathian chu leiah leh vàn thleng pawha a nu leh pâ zâwk chu a lopawm ta zâwk a ni.

A lei damchhûngaa thimzawng ringawtahunahmanchuamah hmangaihtu Pathian chuan a phal bîk lo. Amah a ngaih a,thlamuantuatánaahmanchinahchuana tánkáwla loêng\antaani.

Mihring hi chuan tawrh hi kan hreh êm a, Amaha rinnanghah pawh hi kan ngam hlei lo va; kan tawrh ve cháng lahinAmahahbeiseinakannei ranbawksi.Mi tam takhi chuanPathianchet hun hi kan nghâk hman lo fo a ni.

Zànriah kanhan ei khama, kan fapaTaxikhalh pawhchuni danga a rawn hawhunah a la rawnhaw tlat lomai a.Eng nge achhan ni ang tih kan inzawt sap sap hlawma.A rûk tak chuan nuleh pâte rilru chu a nuam lo ru deuh a.

Nî dangahchuana rawnhaw tlai deuhdáwnemaw,hmunhla zâwk a, Aizawl khawpui pèla a kal dáwn a nih chuan Tel-ephone-in in lama rawnhrilh hrãmhram \hìn a; telephone-inminhrilh bawk si lo va.

A \hiante,Driver ve tho kan biak theih angte kan han biaa; a chanchin hria lah chu tumah an lo awm si lo. A dinna \hinadingve \hìnte kanhanbiakpawhachanchin engmahanhriat tâk silohah chuanmawng a za tawhhlemai a.

|hianpa, Valtea lah chu inpeih sa diamin a rawn thlengtawh a, kan kalna tùrmotor berin in a la rawn thleng thei bawk silo.Lo thlengpawhnise, kan fapa chuan chawahan ei leh tê tê anga, kal chhuah theihhun takchua tlai raihdáwnniin ahriat reng si a.

Chu lam aimah chuan engtin nge tunah a awm tih pawh

Nghilh ni i awm lohriat a ni si lo. Mang a ang ru takzet tawh a. A lehlamah lah kaltùrin kan lo intiam tawhbawk si a, amanganthlâk khawpmai a.

Rilru buai taka kan awmlai chuankankawtahhianmotora rawn ding dat a, 'chu le,' tiin a rang a rangin kan tlãnchhuak a;kanmotor chu a lo ni a.

Chutiamotorkanhanhmua, kan fapangeiin a rawnkhalhhawlehchuthawklehkhatahkanmangannalehthlaphânnachuhnárahlit phawi anghuaimaiin a veng ta duak a.

Aunaudangtechuanngaih\hat lohnachángpawhan lohrelèmlova.Dik takchuankeininupachukan thlaphãnghmanviaua,kan fâtenchuchuanhria ang tihkanhlaubawksi a. 'Achesual anga,nungdaminngeawmang' tih te, 'tawhsuala tâwkanga,misualinanhruai bo ta ani ang' tihte chu rilru-ah a lian lo thei lo ani.

Kan fapa lah chuan chutianga kanmanganmai chu a loringmiah bawk si lo va.A rawn haw tlai chhante kan han zawt a.

Ani chuan, "Vawiin chawhnu khán, tlai lam deuh khánKulikawn-amite'nmin hmang a, ka let leh lam kha kàwnahminlo phar a, Sateek khua-ah ka kal theih leh theih lohmin zawt a;ka la kal ngai lohna a ni a, ka huphurh viau na a, an hmanhmawhtawh bawk si a, "Ka va kalsak ang che u," ka ti a, ka rawnphone dáwn a, vawi thum ngawt ka rawn Dial a; a tlang theitlat lo va; ka rawn phone tlang thei si lo va; \hiante hrilh tùr kahmu bawk si lo va, ka kal ta mai alawm le. Kawng a lo chhe êmêmmai a;motor ka khawngaih deuh a, ka tlãnchak duh vak lova, ka rin ai daihin kawng a lo chhe bawk alawmmaw le," a tia.

A'n insawifiah chuan han thiam lohna tùr a awmchuangbîkder si lo va.Kahanngaihtuah aVanrovi nunènakan inbiak laikhánmin rawn phone a ni ngei ang' ka ti rilru a.

Kan fapachuan, "Chaweihmainkavadah leh lawkphawt

Nghilh ni i awm lodáwncheumi?"a tia.

Kei chuan, "Ni love, ei phawt la, i eikhamahkankal dáwnnia," ka ti a.

Chaw a eimalhmalh a.Keini chuan kan nghâk ran a.

Kanphonea rawn ri leha.|hazuali'n a lo chhânga.ValteachhûngtenValtea an be duh a lo ni a.

Valtea chuan a han chhâng a. A hmêl han enin a phawkriauvin a hriat a, kan ngaih a \ha lo hlemai a. "Engtik a\angin?"tih te, 'engtiang chiahin nge a awm?' tihte a zawt lawng lawngbawk si a.

Valtea chuan phone a han dah a, "Ka haw leh a ngai tlatmai a...," a rawn ti tamai a.

Thâwk khat a veng a, thawpik dangin min bawh leh ta.Engtinngeni ta zêl ang le?

Valtea a hman leh tâk si lohah chuan rilru a buai ta mapmai, hman lo satliahmai pawh ni lovin chhûngte dam loh vàngahman lo ani dáwnbawksi a.Hanphutlui ngial dáwnmah ila, damlohna thil a ni tlat bawk si a.Dam lohna satliahmai pawhni lovinengmahhre lo (unconscious) a ni lehnghal a!

Chutiang hrep kára thil làwmawm lamhan buaipui pawhchu a nuambîk chuangin kan hre si lo.Valtea han zui pawh chu a\ûl niin kan hre bawk si a. Rilru a phîr vêl vekmai a.

MahseValtea chuankan ruahmannaengkimminhriatsakavànginhan\hulh lehchiziazângkannih lohziachuahriaa.

"Nangni chu in tum ang chuan kal ula; kei erawh chu kahaw leh mai a ngai ta si a, tluang takin in thiltih tùrte chu in tidáwn nia. Zui pawh ka ngai lo vang. Ka û fâ a ni a, pâ anga minneih avàngin kei chu kal lo thei ka ni bawk si lo va," tiin inthiamlo hmêl takin a sawi a.

Nghilh ni i awm loKan fapa chuan chawa han eikhama;Valtea pawh chu a

haw leh ta a.

Vanrovi hmu tùra kan lo intiam tawh tlat si avàngin kantum lâwk ang chuan kal tho chu kan tum ta a. Kan kal dáwninphone-in kan hrilh hmasa diama.

Valtea a haw leh tâk si-ah chuan kan nupain, kan fapa,motor khalhtu nènVanrovi hmu tùr chuan kan chhuak ta a.

Kanchhuah tlai deuh tawhavànginmotor chu tlèmakhalhchakdeuh tùrin kahan fuih a.Kannuchuan chetsual a lo hlau tumhrang a.

PuLalsânga tekawmthlangkanhan thleng taa.Antukverha\ang chuan tu tu emaw chu an rawn dâk \hap a, tu nge an niherawhkanhre thei lova.Naupangpawhanhmai a rawn langhianga.

"Khi lai tukverh, an rawndah \aihnakhi kankalna tùr chua nih khi," ka ti a.

|hazuali te pawh chu an hawi chhovangvang a.

Motordah fel a nih hnu chuan zawimuangin kan chhova.Stepaulhêmavànginahahthlâk lutuk lohnánkanmuangchâng luideuh bawk a.

Tuallai kan thleng a. |hazuali chuan a en uluk khawpmai a, a hawi kual deuh hrak hrak a. An varandah light an lochhi êng kulh mai bawk si a. An tualte chu a zau \ha a tih hmêlhle mai a.

An in kawngkapui pawh an lo hawng dar vek a. Tuallaikan thlen chuan PuLalsânga te nupa chuan kawngkapuia dinginmin lo thlîr a.

"E....in lo thleng tamaw. Kan lo nghâkhlel tawh khawpmai che u a..." Pu Sânga chuan a ti a.

In chhûng kan han lût a, mi dangte pawh chu an lo ding

Nghilh ni i awm lohluai a. Ina lo awmte nèn chuan kan han inchibai nak nak a.

Vanrovi pawhchu a lo dinghlut a,minhanhmua, "Kapâi lo in chibai teh ang," a ti a.

Vanrovi nèn chuankanhan inchibai lawp lawpa.

|hazuali chuanngun takhian a lo en a, a hmêlah chuankafângei anihzia chuminpawmpuihleinkahria a.

Vanrovinènakan inchibai zawhchuan|hazuali chuahanen a, "Hei himawka nu chu?" tiin a kut a dawh a,.

|hazuali nènpawhchuananhan inchibai leh lawp lawpa.

Kan han \hu fel a, naupangho chu a piinmu tùrin a tîr a.

Vanrovichuhanhmuhmaipawhin|hazualinènakanfanuupazâwknènchuanan inanghlemai a.Amaherawhchuan retheihavàng leh rilru hah rêng rênga a awm \hìn avàngin a hmêl erawhchu a êng lo hle a.Vun rawng tih lohah chuan inang tak an nimai.

Ka tán pawh mi dang han rinhlelh rual a ni tawh lo. Fâatána pawmmai loh chuhmabâkneiin ka inhre tawh lo.

|hazuali pawhchuanMami nèn inang a ti thlu ngang a niang chu, a han en \hìn a, "E, Vanrovi chu kan fanu ngei a ni e.Mami nèn pawh dànglamna a awm hlei nem maw le," a rawntichhuaknghenghea.

Vanrovipawhchuahlimina lãwmhleani tihchuahmêlahchuan a lang thei a.

Pâfângeichukumsûlsawmthumliamhnu-ahkanintawngta chauhmai chu a lungchhiatthlâk zâwkhlein kahria a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 28Ka Fâ Lo Haw RawhPuLalsânga te inah chuankan inkâwmzêl a.Naupang an

mut fel hnu chuan, in neitupa chu a dingmai dáwnmaw ka ti a,mahse a ding tamai hauh si lo va.

Vanrovi chu ka han en \hìn a, ka lainatna a zual zêl a.Aw....hmânah khán lo inhre tawh ni ila, tun ang hrep hi chuan i

Nghilh ni i awm loawm lo tùr ka ti rilru a. A chanchin ka lo hriat tawhte chu kangaihtuah chhuak a.Hetianghrepadamlai kawngchhukchhoa lozawhmai chu ka lainat êmêmmai a.

Tu thiam loh nge? tihte ka han inzawt a.A thiam lo ta berpawhchuhriatthiamahar a.Abul berah chuankeima thiam lohnita berah ka ngai a.A chhan chuMawite-i nèn khán kan lo chesuala, kan chetsual rah chu a ni tlat si a.

Mawite-i kahan thiam lodáwn \hìna;mahse thiam loh tùrbîk a awmin ka hre lèm lo va.Keimahmai chuan thiam lo bîk nihchu thinlung tak chuan pawmharsa ka ti tlat lawi si a.

Kum60 tlindáwna ruaiah thil kahriatthiamphaha, chukathil hriatthiam thar tâka chuahunhmaamipat hmeichhiatnahman\hat lohzia hi a ni a. Pathianmin siam dànah chuan chithlah a, lopung tùr chu kan ni ngei mai a. Chumi tihlawhtling tùr chuanhmeichhia lehmipa-ahhmangaihnaadaha,hmangaihnapiahlamahchuan in îttawnna a la dah lehzêl a.

MihringtechungaPathian thil siamropui takhiahunhmaachên tùra a siam lehminpêk anih loh avànginPathianinmin siamdàn ang lo va kan hman chuan sual a ni a; sual avàng chuan mipawisawi lovin an lo tawrh phah ta a ni.

Mawite-inènkhánkaninhmangaihêmêma;kadinhmunahnupui nei theia ka din hrih loh avàngmai khán nupa kawpchawikan ni lo kha a ni a. Chu a chhapah chênna tláng a lo dang a,sakhmêl inhmuha lõawmtâksi lohah lehchanchin inhriatzui awmta bawk si lo chu kan kára harsatna, harsatna satliah pawh ni lo'thil rapthlâk tak a tuartu tána tuar chhuah zawh loh khawphial' a lo thleng ta a ni.

Hmeichhe tam tak hi chuan an ngaihzáwngte an duh êmavàngin an ngaihzáwngte thu an hnial ngam lo va; hmangaihnachhânlêtna nia anngaih tam takhi an tán chuan \ahna ruamahnûklûttu a loni hlauhzâwksi.Chuchumi tam takhian anhreder si lo.

Nghilh ni i awm loMipa tam takte hi chuan nula hi lèn tihnawm nán te,

nawmchenpuiatánlektekanngaizáwnga.Hmeichhiachangni lovinmipa zâwkpawhin lèmkan chang a.

Khawvêl hi a thim záwnga kan thlìr chuan lèm channakhawvêl tihmaiàwmtakpawhniinahriat theiha.Mi tamtaktehiankanhmangaih lohpuite hi 'ka hmangaih che' kan ti kûr dup thei a!

Mipa tamtakhichuanmahningaihzáwngte theihngeingeikan tum tlat a, chu taka chu hmeichhe tam takin an thlîr thiam lova;nulat tlangvalnahmandunanih tâkavàngahmangaihnazual tasauh leh rinawmnanghet ta sauh tùrah kan ngaimai bawk si!!

Mi tam tak hi chuan a tlángpui thuin kanmawhphurhnangaipawimawh lovin kan zalènna leh hlimna ringawt kan zawngchâwk \hìn a. A hun hmaa inngaihna suala tlûk pawh sualah kanngai phal lo va; taksa lamchauhkhawih thei thil satliahmaimai nilo,Pathianinkanchungah roa la réldáwnani tihngaihtuahmiah lopawh kan awm rêng a ni.

Mi \henkhat hi chuan sual a nih kan hre reng a; kan ngaisual lo luia.Pathianhian thil engemawti tùra thlèmkannihpawhhia phal a, chutiang deuh bawk chuanAdama pawhEden huanahkhán thlèm a phal a ni. Sual lo nih ngawt hi \hat famkimna a nihauh lo va; sual lak ata tlãnchhuak thei khawpa invawng a,thianghlim nih a ropui zâwk daih si a.

Mipangngai chin chuananduhemaw,duh lo emaw, a tlaiemaw, a hma emaw duhzáwng chu kan tawng \heuh dáwn a; a\hen chu tawng tawh leh tawngmêk kan ni a; la tawng lehzêl tùrpawh awmani a. Chumi avàng tak chuan engtianga khawsak tùrnge tih pawhhriat hi a \ûl rêng a ni.

Hmeichhiatehianmipatebulaanhankhawsakhianthlèmnatehi an tâwk samviau a. Inneih tumna tak tak pawhawm lèm lovin,anmahniami hìp theihna awmchu hmanginmipate hîp thei tùrathlèmin an awm fo va, he thlèmna hi an do zawh loh chuan anchungah chhiatna nasa takhi a lo thleng thei \hìn.

Nghilh ni i awm loMipate aiin hmeichhia hi chu an rilru hi a phãwklêk hma

deuha,mipa tánchuannulahanngaihzawnmai leh theihnghilhzuimaihi thil awlsamtakani thei a.Rilru-ahharsatna lutukawmlovinnula dangte chhai theimai hi kan lo awmve zêl a.Mipa tambertehi chuan a theih ang chin chinah hmeichhiate inphalrai dàn azirinnawmchenpuihi tumani fova.Chutihkáranulatemipahmaaan loinpumpêk ve bawk si chuan thil \ha lo hi a thleng hma \hìn rêng ani.

Mawite-ipawhchukahmangaih takpawhania;nimahselakan kárah hun khirh a thleng dáwn tih ka hriat tlat avàng leh kaninnei thei dáwn tak tak lo ani tihkahriat a\anginka rilrupawha lodànglam ta kha a ni a, kan inkára chhumdum, ruah pai ka hmuhthiamhmachuan a chhiatna tùr ka ngaihtuah ngai lo.Chu takmaichuMawite-i chuan a lo thlîr thiamve si lo va.

Thiam takavehthlèmin amahngei pawhkahmin a; ka tána inpumpêkhial rênganihkha.Kahmangaihna lantîr tumdànchuaduhzáwngzawnganibîk lovang.Nimahselaminhmangaihvesiavàngin hmangaih chhânlet nán ka duh ang tihhlawhtlin chu a \ûlniin a lo hre ta a ni ang chu.

Kathinlungchhûngrilkha lo thlîr thiamniselachuan, tunahchuan pasal leh fanau kárah hlim takin a khawsamai thei asin!Hmangaihnazîktluak lo, nawmchenduhna rilrungawt zawngnunhlimnaa lo tling lova,nunhlimnaahnehinchhiatnamualonizâwksi a ni.

Mawite-i nèna a thiam lo zâwkkahan chhui ngial pawhinthiam lo zâwk chu chhui thiam a har a; zàn khat mai a mi inahlehnghalchuanhanchhuichhuahrualani lo tih ringchungsiin rilruchu a vâk lo thei lo.

Tîtî dang dang kan han vawrh pawhin chû'ng lammawlhchukangaihtuah a; ka thiam loh zâwkani tia ka inpawmfel thlaptawhpawhkeimah vêkin ka rilru chu ka \hiat leh \hìn a.

Nghilh ni i awm loChutia Vanrovi nu chhûngte lam an din tak mai lohah

chuan patling taka thu han pawhchahmai chu a \ûl ta niin ka hriaa. Sawi tawh ang khan ka tán lah 'ka fa a ni lo' tia han \an chi ani tawh lo va; lungdam taka pawmmai chu ka tih tùr hmasa berchu a ni tain ka hria a.

Ka intipachanga,dingchhuakmeuhinheti hiankahan ti a:

"Hei,Vanrovihmêlkanhanhmua,hunrei takpâneimumallo va a awmchua lainatthlâkkhawpmai a, tu thiam lohnge tiin kahanngaihtuahngial na a, tunmaiahanchhui chhuahchi pawhniinka hre lo va. Ka thiam loh tak a nihnate pawh a awmin ka hria a.Mahsethilanihtùrangzawngzawnganizõvektawha.Ahlimawmlamin thlîr tawhzâwkila: 'Vanrovihizàninahhiankafângeianihhika pawma ni' tih ka han sawi duh a.

Pu Lalsânga ka'n en zâwk a, a lo bu nghauh nghauh a;Vanrovi chuan ka thusawi chu ngun takin a ngaithla a ni tih hriattakinmin lo en kar a.Ka sawi chhunzawmzêl a.

Tunah hian sáwnman ka pe dáwn che u nge ni a?Hei lehchenka fâ, pâmumal nei lo anga a lovahvaih a, ka fâ hmingchhiatman hi inchawi dáwn?" ka han ti deuh hmak a, ka \hu zui a.

Rinawmi, PuLalsânga nupui chuan, "Sáwnmanmin pelovang a, fâ tih hmingchhiat man pawh kan pe bawk lovang chenga, 'tikhán \ha taka i fâ anga i pawm a nih chuan chu bâka thillãwmawmchu a awmchuang lo," a han ti ve a.

Ka nupui chuan, "Khawnge i lo inchibai \ha leh teh ang,"tiin chibai anhan inbûknawn lehhlawma.

Rinawmivêkchuan, "Nangmahlohichu tumahhanrin tùrrêngkanhre lova;mahse i awmnachinkanhriat tak loh avàngin atih ngaihnakanhre lo va, hun a lo rei ve deuh a, kan lo theihnghilhchho ve zêl a, a nu ber a lo boral ve tâk bawk si-ah chuanVanrovipawh kan enkawl râwt a, 'tihian kan fanu pangngai ang chiahin aawm chho ve ta zêl a...." a han ti a.

Nghilh ni i awm loKeichuan, "Lehkhapawhminrawnthawnmiah loemni?"

ka ti a.

Rinawmi chuan, "Mawite-i hnênah kha chuan 'thawnrawh' chu kan ti ngei a, a thawn ngei che chuan ka hria a....," ahan ti a.

"Min thawn lo a ni ang, engmah ka hmuh àwmpawh kahre lo," ka ti vemai a.

'Tichuan hlim takin kan inkàwmchho va,Vanrovi leh kanupui pawh chu an in be sar sar reng a.

Hun rei takka rilrukam\hìntu, thudikniaka rin,mahsekafinfiah theih si loh, kavei rûk reng \hin chua tak ramkahan thlengta a.Ka lu chungaengemawzîng rudeuhchuai awmniaka lohriatrûkte pawh chu a veng ta duak a.

Kum sawmthum chuang zet pa tia koh tùrmumal pawhnei lova lõ awm\hìn, falak a nih avàngamite hmuhsit, tihduhdah,pasalte ngei pawhin a zah loh leh diriam ngawih ngawih, rilruhrehawmlehvâkvai ta luaa inngai \hìnVanrohluichukafângeia loni si a.

Kan tîtî tui tláng tawh a, Shillong awm lai chanchinte kanhan sawi chhuak lo thei si lo va; rin aiin zàn a lo rei hman tawh a,Vanrovi pawhchuhruai hawnghal \hain kan hria a, pianpui unaunei ani tihpawh inhre lo chuanaunaudàngte ahmuhvenghal chua \hain kan hria a.

Chutichuan,ka fanu,Vanrohlui chuapâhnênah, ama inahhawve tùrin kan hruai hawve ta nghal a.

A mak a ni. A lungchhe záwnga lâk chuan a va'nlungchhiatthlâkzâwk tehrengêm!

Phurna lehhrehawmtihnachuannasa takinminzêma,hanlawmhluai dáwnin,Vanrovi ka lainatna chuanka làwmna tùr chuminhnuhhniamsak leh rih \hìna.

Nghilh ni i awm lo

Bung 29

Chhûngkaw Thar Chu

Nghilh ni i awm lo

Pu Lalsânga te in chu kan han chhuahsan ta a. Anchhûngkuaa lamengzawngte chuankawngpui thlengmin thlah a,Taxi-ah kan han lût fel a, kan inmang\ha nak nak a, kan bán kanvai lap lap a. Kan tlãn haw ta nal nal a.

Ka fapanènahma lamahkan \hua;Vanrovi chuanu thar,|hazuali nèn chuanan tîtî dunmalhmalh a.

|hazuali chuanVanrovi chu an khawsak phungte a zawtluama; a chek tlak tlak a.Engtiang takin nge a chhân tih pawhkahre mumal lo va, Car tape play ri a ring deuh a ni mai thei. An\awngpawhduhanginkahrehlei thei lo va; kahriat chhunchiangdeuhakahriat,kathinlungtilãwmververtuchu,|hazualin,"Lungngairêng rêng suh, i naute chu Pathian zârah an puitling vek tawh a, a\hentechuzirlaianlaninaa,ngaihtuahawmanawmlova; theihtâwpkan chhuah tláng ang a..." a tih chu a ni a.

Chu \awngkam tê chuan ka rilru a la ngawih ngawih a,kawng tluaninkangaihtuah lo thei lo.|hazuali pawhin a lainat takmeuhin, a en hrang dáwn lo a ni tih a hriat hlein ka hria a. Kalàwmna ti thuahhnihtu ani leh ta ani.

Zàn lamanihavànginkawngpui a thâwlang renga, a \henlaiaherawhchuanmihausamotordahnanei lotenmotorkawngpuisîrah lirthei an dah avàngin chêpdeuh lai chu a awmve a.Ka rilrutê tê chuan 'zànamotor kawngpui siramotor dah hi han vai ta ila,a tam àwmmang e aw' ka ti a.

Harsatna tâwk lèm lovinkanawmnaVéngchukan thlengta der mai a. Kan kawt kan han thlen chuanmotor horn chu kanfapa chuan a hanhmer ri \hat \hat a, kan fanuupa zâwkchumotorgarrage chabi kengin a rawn tlãn chhuak a.

|hazuali chumotora\angchuanachhuk thla hmasaber a.

|hazuali chuan,"Mami, hei, i û-te nènkan rawnhawania,

Nghilh ni i awm lohei, i uVanrovi chu a nih hi, han inchibai rawhu," a ti chul a.

Vanrovi pawh chu a nu chhuk fel chuan a chhuk ve nghala. Kan han rik tak re-ru-ah chuan kan fâte-ho pawh chu an rawntlãn chhuakvehlawma.Anû, engtiklaimaha an la hmuhngai lohlehkumsawmthumchhûngzet unei ni pawhaan inhriat loh, unaupanga nia an inhriat reng \hìn ti paruktu a lo ni ta a.

Kan fâte chuan anu tharVanrovi chu an chibai nak nak a.

Unau dàng nei pawha inhre lo an han inhmu tamai chu amak an ti lo thei lo.Kan fâte pawh an puitlin ve tawh tho avànginthilchhialeh\haanthlîr thiamvetawhthobawka,tiinkanchanchintechukanhanhrilh ve tawhnaa, thuchiangengmaha la awmrih lohavàngin an rilru-ah chuti tak chuan a tla nâ lèm rih lo kha a ni a.Nimahsela, a hmai-hma-ahngei anhanhmuh tâkah chuan an rilrupawh a khawih deuh ni chuan ka hria a.

Kan han \hu fel a. |hazuali chuan kan fâte chu, "Hei hichumikhamichuani a; chutichuan kanko \hìna," tihVanrovi chua han hrilh dap dap a. Tin, chubâkah, enge an tiha, an thawh a, anzirmêk pawh chu a hrilh nghal vek bawk a.

"Mami, thingpui han lum rawh khai. Zànin a\ang hianchhûngkawtharkandina;hlim takin thingpui i han inho tehang.Thingpuihâng tui takkhahan lumrawhkhai.Hlim takin i inho tehang u," ka ti a.

Mami chu choka lam pan chuan a kal thuai a. Vanrovichu arkhual ang maiin a kimki deuh dai niin a hmêlah chuan alang thei a. Ka lainat reuh khawp a. A silhfen inbel te pawh chua leina a rei tawh a ni tih chu a hriat theih reng a. A puan bihlaite chu a ung kher reuh a. A kawr hâkte lah chu mar khatchuanmar ve bawkmah se nawh a hlawh ngai lo a ni tih a hriathle mai a.

Mami chuan thingpui a rawn chawi va va a, a uVanrovichu a rawn pe hmasa ber a. Hlim takin kan in ho ta a.

Nghilh ni i awm loThingpui kan in zawhhnuchuan, Pathianhnêna làwmthu

sawi \awng\aina neih a \ûl niin ka hria a. |awng\ai mai bâkahthukhawchángengengemawhansawia\ûlinkahriaa.Dingmeuhinhetiang hian ka sawi ta a:

"Hei, zàninah kan chhûngkuain boruak dànglam takmaikan tawnga; chhûngkawtharkan indinani a.Thil anih tùr anganganizõtawha;inchhirinawmziaanei lova, thinrimasawngsawhlawttawhhek lo va. Tunkan dinhmun leh kan boruak chimchin zêlahhianhlim takaawmtumila.

Abul berah chuanhetiangaVanrovi hun rei tak fahrah, pâpawhneimumal loangaaawmchhanhinulat tlangvalna thilahkannunkan lo inthlahdahvàngania.Keingeipawhhia \hat lohziachuhrilh nawn lehpawhkangai tawhchuang lo va.

Nangniunauhopawhininhriatkaduhchumipathmeichhiatnahiahunhmachuanhmanrêngrênglohtùrani.Ahunhmakahantihchumipalehhmeichhianupaainsiamhmakatihnaanihchu.Hei, inuVanrovipawhinavahvah reiphahêmhi!Keimaha\anghiana \hatlohziachuinhriat thiampawhkaringa, inchhirasawt lohhunathlenhmaaloinsumhiintihtùrawmchhunchuanimaidáwnani.

Hun kal tawh chu hun kal tawh a ni a, kohkirin siam\hattumlehpawhni ila, angaihnaaawmchuan lohavàngin tunahhianbul \an kan nihna-ah hian hlim taka awmzêl pawhkan tumang a.

Vanrovizawnchhuahna tùrkawnghi rinaiinabumbohhlea. Awmna hmunte leh kan awmna te inkar a lo hla a, eizawnnalamah kan lo buai ve bawk nèn. Ka rilru-ah chuan hun rei taka\angkhán a lian reng \hìn a;mahniin theihtâwpchuankahanbeive a;mahse duhthusamang chuan thil a kal chak thei lo va.

Chhûngkuainminhriatpui lèmlohhiankanunahkimlohiaawma,mahni chauhvakaawmchángtehian rilrunuamlozethianka awm \hìn a. Hun rei takmahnimaia ka buai hnuin ka \hianpachu ka han hrilh a; kawng pawh kan han zawng ve zêl a. Kan

Nghilh ni i awm lopahniha kan han sawi dun pawhin a buaithlâk kan ti hle a. Nupuifanau ka lo nei ve tawh si a.

Chhûngkaw tibuaitu nih pawh ka hlau \hìn hle a;amaherawhchu thil engkimZuali hnêna ka han hrilh hnu-ah anipawhin chu ka harsatna chumin hriatthiampui a, a tawi zawnginsawi ila-tunhikan thleng taani a.Zualinminhriatthiamavànghiana làwmawmka ti takzet a, a chunga Pathian hnathawh hi a ropuitakzetinkahria a.Pathianhnênah làwmthu sawimawlhmawlhkabániin ka inhria a ni.

Vanrovipawh tunahpasal leh fanauneiin i khawsa tawha;nimahsela,heinhi i inani tih thinlungtakaihriata,keinichhûngkua,i nu te, i unau dàngte nèn pawh tumah in-en-hrang lo va khawsakhodial dial hi kan tih tùr a ni a. Thu chhia \ha-ahpawh i nuhi i zahthiama, a thu i ngaihchân thiampawha \ûl hle ang.

Innghahnamumal tak ineihve tawhavàngin inchhûngkuapawhin hlimna thar in neih ka beisei takmeuh a. Pasal nei i nihavàngin kan cheng ho rei thei lo va; amaherawhchu, rilru hmunkhat puin inlungrualin kan awmang a. Tunah in khawsakte harsadeuhmah sela, kan damtlan phawt chuan kan inpuitawn zêl anga...." ka han ti a.

Chutia ka sawi zawhchuanPathianhnênah làwmthu sawileh sual ngaihdamdilin ka \awng\ai ta a.

Zàn rei lamanih tawhavànginmuthahdama\hae tiinmuthmun lamkan pan ta a.

Bung 30

Nghilh ni i awm lo

Chhûngkaw kimaChawhlui Kil

A tûk khua a lo var chuan zàn lama kan men rei deuhavàng chuan zîng thawh kan hai fur mai a. Kei chang ka lõ ni lova, kan nu pawhin thawh a lõ hai ve a; a han thawhmeuh chuanDár Sarih leh a chanve a lo ri tawh a. Ka thawh chuanDár Riat alo ri fel der tawh a.

Ka inphih fai nawknawka; \hutnapindan lamahchanchinbu chhiar tùrin ka phei leh a.

Kannuhnênah chuan, "KhawngeVanrovi?" ka ti a.

Ani chuan, "A lamu, nichin khán ka va bih dêk dêk a, amuttui hmêl riauvin ka hria a, ka kai tho duh lova nih kha. A duhchenchenmu rawhse.Engmah tih tùr kannei chuanghlei nem," ati vemai a.

"Ni e, a duhchenchenmu rawhse;mahse thawhkahai vekher erawhhi chuachi lohkhawpmai a...kanárvulhkha tûk\huanchawhmeh atán ka talh ang ka ti asin maw le. A zia lo hle a ni.Tunah han buaipui hman a ni tawh si lo va...." ka ti a.

Vanrovi thawh hai khawpa a hanmû chuan ngaihtuahnaminneihthuitîrhlemaia;kalainatnaazuala.Lungngai lehthlaphãngrêng rêngin, riang ngawih ngawih nia inhriain a awm\hìn a.Rilrutlamuanna nei ngai rêng rêng lovin a awmchu a ni àwmphawt a.Mite chupasal ángchhûngahhlim tak leh thlamuang takin anawmani \hìna;mahseani erawhzawngatána lungngaihnabelhchhahtua lo ni zâwk si a.

A pasal chuan thlamuan a, lainat a, khawngaih ahnehina hmusit rilru a. Nu leh pâ kár a\anga pasal nei ni lovin, fâ

Nghilh ni i awm loanga enkawltu, a chhûngte remtihna zân pawh ni lovin; a tawnremchan ang ang chu a um ve ngawt kha a ni si a. Nuam a tihvàng pawh ni lovin zu bél bulah a mu reng hi a ni mai a; tunahlah an chhangchhiat lai a lo ni ve bawk nèn. Rilru thlamuangleh helhkam nei rùnamut a innawm hleih dànte chu a hriat veksi a.

Nu lehpâ, thlamuantuberneiin a inhrebawksi lo.Chumaichu ni lovin pâ nei ve siin tu nge a pâ chu hre bawk si lovin, hunkha leh chen kha a awma.Apâ ángchhûnga a tlûk luh zàn chuanchu tlukakhawvêla thlâkhlelh tùr chuanidinhmunahchuanaawmlo ve ka ti rilru a.

Vanrovi chua rawn thochhar chhar a. Inthlahrunhmêl lehhrehawmtihhmêl takhian, "Thawhkavahanhaichiangêmêmve,ka nu engati ngemin kaihthawh loh a?" a rawn ti a.

Anu lah chuan, "Kai tho love a, a duhchenchenmu rawhse; mut-mû pawh a tuah \ha khât àwm êm mai, kan lo ti che alawm," a lo ti vemai bawk a.

Vanrovi chuan, "Nizànangêmêmakamuttuikhaka lahrelo rêng rêng.Vawi khatmah ka \hangharhmiah bawk si lo va.Kahan harh chu a lo êng uar tawhmai si a. Dawhkana sana inhûngkha ka han en a. Dar riat a lo pel fê tawhmai a! Amak tak tak ani!" a ti a, a nuih a za deuh bawk si a.

"Thawh kan hai \heuh alawm. I naute pawh an thawhnaa la rei bîk vak lo. An tho fel awrh chauh alawm," ka lo ti a.

Vanrovichuananuhnênahchuan"Kanu,engnge tih tùr?"tiin a zawt seuh seuh a.

A nu nèn chuan khawsak chu an rêl dun ta a. Chawei kanlapeih lobawka, \henawmte inahka'nzuang lût lawkange,engngeandamlokhaanân tâkkavakàn lawkange,"ka ti a; kachhuahsanta a.

Ka kal tumnate chuan chaw an lo ei buai mêk a, ka \hu

Nghilh ni i awm loduh ta lèm lo va, an chanchin ka han zawt thuak thuak a. |hatlam a lo pan deuh tawh bawk a; rei lo tê-ah chuan ka chhuahsanve leh ta a.

Ina ka han lût leh chuVanrovi leh |hazuali chu an lo tîtîbawrh bawrh a. Thawmnei lèm lova lût vemai ka nih avàngin kahaw leh tawh tih pawh an hre lo va. |hutna pindàn lamah chuanchanchin bu chhiar chhunzawminngawi rengin ka \hu a.Vanrovileh|hazuali tîtî chu ka ngaithla pah reng a.

|hazuali chuan, "Lungngai rêng rêng suh. Pathianah irinna nghat tlat la, i pasal pawh chu Pathianin a lachhanchhuahsak êm êm ang che. Pathianin a hun a la ti rih lo-ah ngai la. Amaherawhchu, beidawng hauh lovin a tán bei fanfan la, Amahah rinna i nghah ngam phawt chuan i dilnate chuengkim a ngaithlâksak vek che a ni tih hre reng la, tlai ngai loPathian kan nei a, nang pawhin chu chu i nei a ni tih hre rengang che.

In eizawnna tùr kawngpawha la awmzêlmai ang.Englo,ka hrilh ang che.Mahse 'ka nu'n a ti' chu timiah lo la. I pâ hnênahi sawi ang a, 'Ka pâ, dawr siamna tùr tlêmazáwng chumin lo tumteh a...." i ti ang a,mahse ka sawitîr leh ka ràwn ang che chuan timiah lo la," a ti sa sa a.

Chu thu kan nu-in a han sawi chuan ka phu zawk a. Kalãwmbawk si a.Kei aimahin a lo hmangaih zâwkani àwmmange, ka ti rilru neuhneuha.Adinhmunahhianding zâwkni ila, a thiltih theih anghi ka ti thei dáwn lo hlein ka hria a. |hazuali chu tlukloh rimanamhle zâwkin ka hria a.

Nakin deuhah chuan|hazuali chuan, "I pa chu a va rawnhawharphian e,Mami tedawrnghâk tùr anhmanhmawh lehàwmsi a," a ti a.

Chutiaa tihzawhchuanmuangchanginanawmna lamchuka pan a.

Nghilh ni i awm lo|hazuali chuan, "Aw... i la rawn haw lo emaw ka ti a,

engtiklaiin nge i lo hawa?Thawmneimang lova ngawi renga inaluh hi i ching riaumai a..." a lo ti a.

Ka nui vemai a.

Phaia\angakanbungrawchahlothlengchingfelakalMamite unau pawh an rawn thleng ve a.

Tûk\huan chu kan ei ho ta a.

Chaw eimawlhmawlh chung chuan kan inkàwmbawrhbawrh a.

Zobawm khua, Vanrovi te khuaa kal dàn tùr pawh kanhan sawi ho va.

"Engpawhnise, zànin han riak leh phawt la, vawiin tlaiahzànriahkankil ho anga, chawhmehpawhmumaldeuhzâwksiamila, naktûkah kan va dah dáwn che nia," ka ti a.

Ka remruat dàn ang chuanVanrovi pawhin \ha a ti a, "Intih ang ang a nimai," a ti ve a.

|hazuali chuan, "Nie, i pâ remruatangchuanvawiin tlaiahpawh hmeh tui ve deuh hlekte pawh kan siam ang a, eng nge i eichâk rêng rêng, i duh ang ang chu sawi la, chu chukan siamdáwnnia," a lo ti ve a.

|hazuali chuan, "Chuan....vawiinahkandawr lamahpawhkan kal ang a; kan bazar nghal bawk ang a. I thuamhnaw tùrengemaw tak chu kan lei dáwnnia," a ti zui leh a.

"Engmah lei a ngai lo,"Vanrovi chuan a lo ti ve leh a.

"Ngai lo ti mah la, kan lei tho tho ang. Tin, chubâkahnaktûkaZobawm-akankalnghaldáwnchuannaupang thuamhnawtùr pawhkan lei nghal a \ûl ang chu.Anhâk tâwkkanhrevedáwnsi lo va. Vawiin chu kan bazar a ngai a nih ber chu," |hazuali'n ahan tihchhunzawmleha.

Tûk\huan eikhamhnu chuan kei chu ka hna lamah ka kal

Nghilh ni i awm loa;Vanrovi te nufa erawh chuBazar lamah an inzui chhuak ta a.

Tlai a lo ni a, kan dawr pawh ni dang aiin an khar hma a,chhûngkawkiminhlim takin zànriahkankil ho ta a.

Zànriaheikhamahchuankan fâte-hochuana \heninhla anzir a, a \hen anCommittee bawk a. Keini nupa leh Vanrovi chukan inkàwma.

Vanrovi chuan, "Kanukhan 'I pâ thingtlángahaawmdaiha...." tih chu min hrilh ka la hre rei ruai a. Naupangtê ka la nihavànginhanzawhchhunzawmtùrpawhkahrechuanglova. 'Tikhánani lah a nun a lo tãwi ve leh ta bawk si a.

KanuRinawmi te inahkaawmchhunzawmtazêla.Tlêmaka lo puitlin ve deuh hnu khán 'Ka pâ awmnamin hrilh r'u' ka ti a;anni lah chuan a tih ngaihna an hre bîk si lo va.

Nu Rinawmi te chuan min duat thiam viauin ka hria a.Ka hmakhua pawh an ngai khawpin ka hria a. Ka pasal neipawh hi an remti chiah loh chung nei ka ni a. Mahse nei lo theilo dinhmunah ka ding tlat si a. Nu leh pâ ka nei chuang lo bawka, pasal nei ila nun pawh a ziaawm deuh lo maw ka ti a. Ahmingin sawrkar-ah hna chhe tê a lo vuan ve a, ka dinhmun ahriat chian avànginmin zuamdeuh bawk a, kei pawhin zir lohnachin chu ka nei ve tho ang a, kan laklawh tlat si a. Zu chu a in vezauh zauh \hìn tih chu ka hre reng a; mahse chu chu ka simtîrtheihmai ka beisei a. Kan han innei a, tum ang rêng rêng a lo nilo va, a zual zawpui vaihlenhlo an tih angmaiin zu chu a in lehvak vak mai a.

Azu innasat avàngchuanahnapawha thawk\hahlei theilova, kal lohmaimai a chîngchho lehzêl bawknèn, a tâwpahpheichuan an bân ta hial a. 'Tichuan, kan awmchho ve nawk nawk a,pâber a rui rengmai si a, kei hiannu lehpânihka fawmkemhi aniringawtmai a.

|um thumzet chuka tlãn ve a,mahsemin rawnbeisei leh

Nghilh ni i awm lotlut tlut \hîn a.Kárah fanau an awmve tawhbawknènkahanhawleh \hìn a.

Chhûngte remtihna chiah lova pasal ka lo nei leh zu in vezeuh zeuh \hìn ka lo nei chu ka inchhir tâwphlei thei lo va;mahseawmzia a nei tawh si lo va. Rilru hi a buai mapmap \hìn khawpmai.

Mahsechukaharsatnachuanvàn lamminngaihtîr a.Tâwpnei lovaminhmangaihtu , ka tána nunpe ral raihtuLal IsuaKristachu ka lo neih phah ta zâwk a.Ahmakha chuanmihring takin kalo bei a, ka lo hel tawrh ve ngar ngar a.Mahse Lal Isua hnêna katlûk luh achinah chukaharsatna lehmangannate chuchhâwkinkaawma, ka tawrhna zawngzawngpawhPathianin aphal a ni tih kapawm thlap a\ang phei chuan ka nun hi a hlimve thei ta a ni.

Chuan, mi pakhatin keima chanchin leh ka nu chanchinngaihven riautu an awm thumin han hrilh a, 'ka pâ a ni thei awmmang e' ka ti a;mahse chanchin han hriat zuina ka nei bawk si lova, kan beidawng deuh tîtîh a.

A hnu deuhah khán ka pâ thawhna hi chu ka han hria a.Kannupainhmutùrinkanhanchhuakverawiha;mahsea lo insawnleh hman tawhbawk si a. Tih ngaihna kan hre ta rih lo va.

Hun a lo kal leh deuh a, ka nuû-te kha 'tikhán an lo kal lehta a. Chanchinte an han sawi chuan ka phur a, beiseina sâng takpawh ka nei a. Kan nupaa han kal nghal kan duh deuh va;mahsenaupanghoenkawl anngai bawk si a, kanpâ chu a rawn tel ve theita lo a ni," tiin a chanchin chu a han sawi keuh keuh a.

|hazuali nèn chuan kan ngaithla kar a; kan tîtî chho zêl a.Zàn rei tak kan tîtî hnu chuan a tûk lamaZobawmkhua pan tùrinkanmu ta siai siai a.

Nghilh ni i awm lo

Bung 31

Khaw nge Ka Tu-te Chu ?Khuaa lovâra;vànboruakpawha thiang \hahlea.Zîngni

chhuak pawha \ang lamhret chu a ni na a, a sa rum rût lèm lo va.

Ahmazànkhánkan lomutui tlángdeuh a, thawhhai hlaudeuhinkanhanmûkhaani a.Nimahsela, hemi tûkhi chuan thawhhai kan awmhran lo va.Vanrovi phei chu a lomu thei tawh lo chuniin. In chhûng lehVarandah zawng zawng a lo phiat fai diam a.Thingpui a lo lumpeih sa diambawka.

Ka thawhve lai chuana ipte-ah tùrahchuana thawmhnawhawn tùrte chua lo remfelvêl a. Ipte aneih \hat lohavàng leha ipteneiha tet avàngina thuamhnawhawn tùrte chua leng lohlemai a.

Anunènanbazarmaibâkaha thuamhnawtùrchuMami'na hâk laite a pe ve bawk a. Tin, a pasal thuamhnaw tùr pawh anu\apa ten an theh khâwmsak bawk a.

Ama silh leh fen tùrte ngawt pawh a ipte-ah chuan a lenglo hrim hrim a. Rambo Polythene-ah a khung puar ak mai a. Alungawihmêlvehliahhliahinkahriaa.Ahan inrem\hìna, a leng lonasa bawk si a, a lãwmbawk si a, a nui ve leh ringawt \hìn a.

"Inrembuai vakduh suh 'tikhánpolythenedangah te khándah la,motor-in kan kal dáwn tho alawm," ka ti a.

Nghilh ni i awm loAni chuan, "Ani teh taka e a, kawtkai a\anginkanchhuak

dáwn tho alawm le a, ka zin zen zen lo va, ka zin chhun pawhinkawtkai a\anga chhuah awmngai ta lo chu, theihtâwpamuk lehremhiankan inrem\hìna, tih\han loh lamaniatinani," a ti a.Anuiliamvêlmaimaia.

Anaute nèn chuan eirawng anbâwl a.Acháng leh anhannui lehbãwkbãwk\hìna.Chutiangtakmaiaaninnêl lehaninpawhaannui thei chuanmin tilãwmhlemai a.

Vanrovi kan hruai haw hmâte kha chuan rilru-ah'engtiangin nge a nauten an lo dawnsawn ang aw' tih chu kainzawt lo thei lo. Chhûngkua min tibuaitu nge a nih ang, mintihlimtu tih pawh chhâng tùr awm chuang lovin keimah lehkeimah ka inzawt fo \hìn kha a ni a. Dik tak chuan a chhe lamzâwk a nimai ang tih rinna a tam duh khawpmai a. Rin dàn phîr\huih reng kárah a chhe lam zâwk thleng tùra ngaihna lian tak aawm lo thei lo.

Vanrovi kan han hruai haw kha chuan |hazuali chuan alàwmthiamin, a lainat thiamhleani tihkahanhriat a, kahanhmuhkhán ka lãwm êm êm a. Ka lo suangtuah ngam loh lam zâwklàwmnachuanminbual ani.

In kan han thleng a, kan fâte pawhin a nu ang thovin an lolàwmêmêmmaibawka.Ka làwmnaa thuah hnih thuah thumhleani.

He ka làwmna lo awm theih chhan hi ka nupui duh tak|hazuali thawh rah liau liau a niin ka hria a.|hazuali hian eng tehvakah ngai lovin lo be \ha lo nise emaw, engahmah lo ngai lo seemaw, lainatna nei hauh lo leh hmusit zawngin \awng lo thlahdahnise chuan tun anghian annuiin anhlim thei dáwninkahre lo ani.

Kanupuihi chu,kanupui aninavàngvànginaentawntlâkhle niin ka hria a. Nge ni a hrawn rei dáwn chuan loh avàngin achungah \hat a chhuah zâwk ni? Chu pawh chu ni se, nu tam tak

Nghilh ni i awm lohi chumahni fahrawnte lainatna chhe têmah nei lo an tam êm a,rei lo tê atána \hat a chhuah pawh chu a nutling,mi rilru puitling anih a lo lanna chu a ni tho tho a ni. A rilru tak chu zu hriatpui veklomah ila, hun rei lo tê atán chauh hmangaihna a lantîr nimaiin alang tlat lo.

He'ng a\angte hian nu dinhmunpawimawhzia chu a langchianghleinkahriaa.Nuawmangang,nurilruputhmanglehcheziaangzêlin fâteanawmmaiani tihchu thudikanihziaahriat ani.

Nu tam takte hi chuankan fâte hi kanhriat lohin kanhruaisual châwk rêng a. Nute chezia chu fâten an hai hauh si lo. Nuàncheh fâ chuanan inkhualtelemna-ahpawh 'Nuàncheh' lèma \anahauh \hìn a.Doctor emawNurse fâ chuanDamdawi lama thawkang takina inkhualtelemna-ahpawhachangmai a.Pathian thuhril\hìn emaw Pastor emaw Upa fâ emaw chuan Bible nèn a pâtenunchan a zir \hìn rêng ani.

Kanun lo inthlahdah \hinavànginkanunahrehawmphaha, chhûngkua-ah pâ ber e ti lo chuan ka inthlahrung deuh dûk a.Inchhirinawmziaanei tawhlova.KannuninthlahdahchuVanrovi'na vahvaih phah a, nasa takin a tuar phah a.Vanrovimai pawhni loa fâte thleng pawhin an retheih phah a.

Kannuvethungchuanuninkanfâteahruaia;azeduhawmtak chu kan fâten an entawn a. Chu chu kan chhûngkaw hlimnathurûk a lo ni a. Chu thurûk chumi dang tánmalsàwmna lo ni a,Vanrovitánngeipawhthlamuannalehkhawvêlaanunhlimnathlentua lo ni ta a ni.

Chi \ha lo tuhtu chuan a rah \ha lo vêk a seng lehdáwnsia, tih chukannupachungahchuana thlengdikviauniinkahria a.

Inchhir abângdáwnlova,kasual siminPathianhnênah tlulûtinAnichuanmin longaidamngei ang tihpawhka ringhlel lova.Amaherawhchu, vanduai thil thu-ah kan fâte hi nulat tlangvalna

Nghilh ni i awm lokawngah lochesual ve ta se la, thinlungakalhtu awmmiah lovakahaungamlo tùrpawhchukahanngaihtuahchianpoh leha rapthlâkka ti tingmai a ni.

Tûk\huan chu ni danga kan ei aia hmain kan ei a.

Zîngkárah kan fapa-in motor a check fel vek a; petrolpawh tanky khatin a thun a.

Tûk\huan kan ei lai chuan kan fâte lo awmdàn tùr leh anthawh tùr hnate a nu nèn chuan kan han sem a.

Tûk\huan eikham fel hnu chuanZobawm lama kan tu-teengtiklaimaha kan la hmuhngai loh, anni pawhin engtiklaimahamin la hriat ngai lohte hmu tùr chuan chhuah zai kan rêl ta a.

Motor-ah chuan kan thuamhnaw tlèmazáwng, kan chamchhûngakan inthlâkna tùr tlêmtekankente chukan fâten andaha.An ûVanrovi thil hawn tùr pawh chumotor-ah chuan an hlansakdiama.

Kan fapa chuanmotor a tinung vat vat a, kan kal dáwnaruaiah chuan a naute chuanVanrovi chu an han chibai leh rih a.An inmang\ha nak nak a.

Motor chu ahan tlàntîr a, kan fâte chuankan lan theih hunchhûng chumin thlîr reng a. 'TichuanZobawmkhaw pan chuankan tlãn vat vat a.

KalkawngahchuanVanrovichuananfâtechanchin: lehkhaan thiam theih dànte a sawi sar sar a. A làwmawmka ti hle a.

"Kan fâte chu sikul \ha-ah kal ve thei sela chuan anngaihtuah awm lovangmaw le. Tuna an thlen chinah hi chuan anzirlai hi an thiamviau vekmai a; zirlai bu pawh kan neih kimsakthei \hìn lo chung hian an pâwla thiamberte zîngah hian an rawntel ve zêl mai bawk a. Kan rethei a, a lehlamah Pathianin mal asàwm a nih hi, ka ti leh mai \hìn a," Vanrovi chuan han ti a.

Kan nu chuan, "A pû an chhùn a nih chu, ani pawh hi

Nghilh ni i awm lolehkha a thiam thei a.Kei hi ka thiam thei lo va, hei, i naute zîngahpawhhian thiam thei leh thei lo an awma. Thiam thei lo chu i hremai em?" nui bãwkbãwk chung chuan a han ti a.

Kan fapa,motor khalh mêktu pawh chu a \hen ve \ai a.Anihi a \awng tamlèmhlei lova,mipawipawhhia sawiêmêmlova,mahni \hata \ha ve tawpmai chi a ni a.Nu leh pâ thu hi a hnialhreh khawpmai \hìn a, lehkha zir chhunzawm zêl se kan tih tlatavànginmin zah a, kan thu hnial a hreh avàngin a phur lo chungchungkha lehkhaa lozir vengarngar a.Akal lohna lamtùrkawngkan lo zawh rei tîr lutuk a, kan tisual hman \ep ni tein kan hria a;kan nupa pawh chu kan inthiam lo lek lek a.

Kan fapa a la \halai veng vawng a, a lirthei khalh chu atlãnchak ang reng hle a. Kalkawng a khu bawk si a; khua a lumbawksi a, kan inkhar-ûp lo thei bawk si lo va; vaivut khuhianminbawh paw thukmai a.

Vanrovi chuanmotora rui a, puanin a inkhuhbârmai a.Akhât tâwkin a luak bawrh bawrh a, a nu nèn an inbawihsáwmnaknak reng a. A khât tâwkin motor chuan a nin tawh thu a sawichhen a.Ke-in han kal dáwn se, a chau ber leh a kal thei lo tùr berchu a ni lawi a.

Tluang takinZobawmkhua kan thleng ta a.Ka vawi khatkalna a ni a; a hma lamin a chanchinte lo hre ve nual tawhmah ila,a khawawmdàn : a pianhmang, a khaw-thleng chumitthla thiamhar ka ti a.Mitthla dànte chu ka nei ve bawk na a, a hmun ka hanthlen chiah chuan kamitthla rûk ang chu a lo ni hauh lo va.

A hmingah pawhZobawm tih a ni si a, tláng thengthawnuam takah an bâwr khâwm deuh \iai tùrah ka ngai ve ngawt a.Chu lamchuni lovinkhaw-thleng remêmêmmai, rai dupmaihi alo ni si a.

Khawchhûngchua fainuamêmêmmaibawksia,Aizawlkhawpui hnaih ve tak si-ah chuan rin aiin an in leh lo lamerawh a

Nghilh ni i awm lochangkangvakrih loniinkahriaa.Khawpui tihdànla-in inchhãwngerawh an uar ve hle a.

Khawliananih lèmlohavànginkhawchhûngahchuankantlãnrei lèmlova.Vanrovi teawmnaVéngchukanthlengthuaimaia.

Kawngpuiah chuan kan tlãn sawh awk awk a.

Vanrovi chuan, "Kha laiahkhanding rawh," tiin anauchuahanhrilh a.

Chuan,motor chu a han ti ding dat a.

Kan paw thukmai si a, kan inbêng fai nawk nawk a.Mo-tora\angchuankanchhukthla taa, tual laiahchuankan inhrûkpuanken chuan kan in vaw fai nawk nawk a.

Khawii lamahnge tiin kanhanhawihêl hâwl a.

Vanrovi chuan, "Khuuu lai deuhahkhuan a la nia," a ti a.

Chutia hmel danglam deuh min hmuh tâkah chuannaupangho pawh an rawn kal khâwm ve \ak \ak a; chuta lo kalzîngami chuVanrovi chuan a han ko a.

"Ruata, khu tah kan inah zu tlãn vang vang la maw... UDika hnênah khán, "I nute an lo hawa, rawnhmuak r'u, an ti, zu tirawh aw, hmanhmawh la," a han ti a.

ChunaupangtêRuatachuhmanhmawhtakinVanrovi te inlampan tùr chuan a tlãn hlak hlak a.

Naupangathanghlànchuankeinichuankanbungrawkentekan lo la thla a. Vanrovimotor rui pawh chu kawng sîrah a hanuak leh rih a.Keini chukandinnabulahuanhungna tùr ni àwmtakmaupum tel khâwmchungah chuankan lo \hu a.

Rei kan \hut hma chuan Vanrovi fâte ni àwm tak chuhmanhmawhtihhriat takhiananrawnin-umzarzara, thlenhmasakzâwk tumangmai hian.Mipa tê zâwkchuan, "Â..nu, engngeminrawnhawn?" a rawn ti lau lau a.Kekawrbul bal pawhrit hret hain,kawr hmaphel hi-hiai an rawnha a.

Nghilh ni i awm loChû'ng ka han hmuh chuan ka thinlung hi chhun angmai

hian a rawn nâ zâwk a.Ka lainat khermai.

A tê zâwkchuankanbul hnai a rawn thlen chuanVanrovichu a rawn bawh rawk rawk a, a bawpah te chuan a rawn pawmnghal nawknawk a.

Vanrovi chuan, "Hei hi ka fapa tê zâwk anih hi,Kimtea anih hi.Kimte, hei i pu a ni a, hei hi i pi a ni a, hei hi i pute-a a nih hiaw...," tiinKimteachukeimahniminkawhhmuhpahzêlchungchuanahanhrilh a.

Kimteachuanchutiangahmêlhriatngai lohminhanhmutachu, a kimki ve leh ta deuh a.

ChutiangaKimteaakimki(t) lehdeuh tâkavàngchuan, katupa ngawih ngawih ka kianga a kimki chuka lainat hle a.

"Kimte, lokal rawh, i pukania lawm,"ka ti a,minendeuhhrak hrak a.

A nu chuan, "A.. pu.. lãwm..., a bulah hian han kal rawh,in pawmtîr la," a lo ti a.

Chutia a nu'n a tih tâkah chuanKimtea chu lài deuh tak,kut seh chung chuan ka hnên lam a rawn pan a.

Kei chuan duat takin ka lo kuah a, ka kapkárah chuan ka\huttîr a.

"A... nu i lo ngai em?" ka'n ti a.

Kimtea chuan, "Awngai lutuk.Anuchuankawr tharminrawn hawn dáwn a..." a ti a.

"A... pâin eng nge a tih a?" tiin ka han zawt leh a.

"Ih ih, inah awm," a ti ve lehmai a.

Kimtea u chiah chu a lo thleng ve leh a. Chibai te kaninbûk a, a nu chuanmin lo hmelhriattîr zêl a.

Chuan, kanbungruate chukanak far a.Vanrovi fa û zâwk

Nghilh ni i awm loRote-a chuanRamboPolythene chu akuah thla a,Kimtea pawhinPolythene pakhat a khai ve hnak hnak a.

An in lam pan chuan kan kal ta a.

Vanrovi te in chu kan han thleng a, in tê rik rek, a chungrangvasenukkhur tawh,abangdâp,bawhtahawngsir siar, tukverhkawngkhar atán thingphel an hmangve a.

In chhûng kan han lût a, nu awp loh tih takah chhuatlaiahchuan eng engemawhi a lo let nuaih a. Ka han hmuh chian theihdeuhte chu \hutthleng hniam te, char-tin bung te, pawnchhia te ani a.

An fa û ber chu a sikul kal a la bâng ve lo va, páwl sarihexam tùr a nih avàngin an zirtîrtuten extra class an lo lâkpui \hinvàng a ni a.

Vanrovi pasal chuKimtea khan 'inah a awm' a tih avàngkhan hmuhnghalmai ka han tuma;Rote-a hnênah chuan, "Rote,khawnge i pâ?" tiin ka han zawt leh a.

Rote-a chuan, "PaZuala te inahBoard (carromboard) anpen a ni ang," a ti sam et a.

Vanrovi chuan, "Rote, i pâ chu va ko rawh, ka nu te anrawnhaw, va ti langin," a ti a.

Rote-a chu a tlãnchhuak nghal a.

Kimte-achuananu thil hawnvêl chua theihangangina lophawrh darh ve nuaih a.

Rei kan \hut hmainVanrovi pasal te chuan rawn thlengvemai a.Ngun deuh hian ka lo thlêk vang vang a.

"E...irawnthlengtawhmaw,"tichunginVanrovipasalchuanin chhûng a rawn lût a.

Vanrovi chuan, "Mamipâ, hei ka pâ chu anih hi, hei hi kanu, hei hi kanau," tiin a lohrilh zungzunga.

Nghilh ni i awm loAni chuan, "E, a ni maw, khaw nge i lo inchibai ang u

hmiang. Pafa kan va inhre har ve le," ti chung chuan a kut a rawndawh a, kan inchibai ta hlawma.

Chutia kan inchibai lai chuanVanrovi fa û ber, páwl sarihzirlai chu a sikul bang a rawn thleng ve chiah a. A rawn thaw lûthlawphlawpa.

"Khilai lawk ka rawn kal lai khian Siama'n, "I nu a rawnhaw," a ti a, ka rawn tlãn thla nghal char char a," a ti a.

Kei chuan, "Lo kal teh, Mami, i lo inchibai teh ang. Inva bâng tlai ve a? I pu ka nia aw," ka ti a, ka bulah chuan ading ran a.

Ka tu leh fâte ka han hmu kim ta a. Ka lung a chhe deuhtlat a, ka bula ka tunu ding ngawi reng chu ka tuai ka tuai a. Kainsûm zõ lo \ep a ni.

Kimte-a leh Rote-a chu an lo \ê re ru a. "A ..nu, hei kakawr tùr chumi?" an ti a; an hlimhlemai a.

Vanrovipasal chuan, "Mami, 'tikhânva inthlâk la, i inthlâkzawhah, i pute inah i va kal ang a, 'Ka nu te, ka pu te an rawnthlenga, zànah lo leng rawhu, kapâin a ti," tih i hanhrilhdáwnniaaw," a ti a.

Mamichua inthlâkzõ ranghlemai a, a rawnchhuak leha.A pute in lam pan chuan a kal ta a.

Chumitlaiahchuanzànriahhlimtakinkankilhova;zànriahei khamah chuanVanrovi pute leh \henrual \hate an rawn lêng lût\iai a. In a chêp ve bawk si a, kan \hu hrãmhrâmhi a ni bermai a.

060820030435