MONVMENTA

HISTORICAINDE AB ANNO CHRISTI QVINGENTESIl\IO

VSQVE AD ANNVl\1 l\IILLESIl\IVl'lET ·QVINGENTESIMVl\1

. .AVSPICIIS />'

SOCIETATIS APERIENDIS FONTIBVS/RERVM GERl\fANICARVM l\fEDII AEV~/

EDIDIT /I

,GEORGIVS HEINRICVS PER:fZSERE~ISSUlO nORYSSIAE REGI A CONSIL. REGIlI. INT, ß1ßLlOTIIECAE BEGI (E I'RAEFECT\'S.

~ ,/,I/

• /

S CRI. P T 0/ R V M. 1/

T·.O 1\1vU.. XII..: ,/

. . ...."

/,'

HANNOVERAE,

IMPl~NSIS nlßLIOPOLII AVLICI lIAIINIANI, . / ,

l\IDCCCLVI../

~/-'

---~~------_ 348 ------- --------

DONIZONIS ,VITA MATHILDIS.

EDENTE LUDOVICO BETH~IANN,ß1HUOTIIECAE DUCAUS WELFERßYTAXAE PRAEFECTO.

Inter cos qui libros suos magnae comitissae A/atldldi obtulerunt , fuit Iloniu)sive Dionusius, presbyter et monachus' Benedictinus apud Sanctum Apollonium 5

2 (kmusii'', Capellanum comiiissae [uisse, incerlum est, immo veri absimile; hoctantum constat, eum per quinque iam lustra Canusii deqisse, qU1l11lvitam comi-tissae enarrandam susciperet. Scripsit eam ipsique dedicavit exeunte a. 1114;sed quum iam in eo esset ut ipsi traderet', comitissae [unus sup erv ellit, quodcarmine adiecto planxit. Panequricus itaque potius quam vita est, conscriptus 10

ex iis quae auctor ipse eiderat et a veracioribus viris audierai', adliibilis vitaAnselmi et Ranqerio", metro heroico satis rudi", sermone inculto, cocibus saepemirum ill motlum transposiiis, Graecisque pro more illius saeculi cum affectatione

7 qiuulam insertis 7. Animo in Heinricum Ir. infenso ; de Jlathildi Greqorioquenil nisi belle loquitur; Heinrico Y. (avet, et post moriem comitissae aperte 15

adulaiur novo domino. Veritatem sciens quidem=mutasse non. »ideiur, sed facetquaecumque ,minus bene dicenda erant. In chronoloqia mulium errat. _'Ell a I' I'at i 0 Gen es is 368 uersuum metri eleqiaci in codice Reqiensi, inscriplaHaec generis fictio gratanter metra Donizo, utrum nostri sit an alius, lJ/urato-rius qui eam legit in illcerto reliquit. 20

Codex vitae antiquissimus, ex quo reliqui fluxerlllit omnes, est 1) Ca Illl-

si 11 us, dein Sirleti, iam fiaticanus 4922, membr. quo saeculo XII iueunteexaratus manu pulcherrima per totum libr1l11l et lwbitu ef atramento 1I1irllmin modum sibi cOllstante. Scriba primam primi quafernionis paginam vacuaml'eliquit, in secunda pinxit c011litissam ab auctore librunl recipientem; ill tertia 25

, sequitur prologus et carmen ipsum sex aliis ornatum piciuris, fum statim quumlibel' scriberetur vivido colore auroque depictis, qllas hic sistimus manu HeinriciBrunn accurata delineatas. Prima cuiusvis versus littera per tOtUIIllibrum nUIlC

minio nunc atramento per vices exarata; capitu11l tituli O11lnesrubri; inter-punctio praestantissima, quam semper fere 1'efinuimus; textus tnendis (ere purus. 30

At scriba ipse multis per fotum librum locis nunc voces mme versus integrosradendo correxit, atramellto tamen afque calamo eodem. Idem librum primo

1) ha ipse in acroslicho 11, 20.' 2) Cf. pr~ef. dedic. 5) I, 19. H, 2. 3. 6) Hexametri ali-cum ad clarorum prineipum mausoleum iam per quoties quinque septernve pediblls decurrunt. etfJuinque lustra .noslra resideret Itumilitas; el Imius leges prosodicae plurirnurn negligunlllr. 7) gerolI, 35Apollonii; el lwc p"ope "estibulum. 3) cap. ult. abra, arc/lOs, lir1'ica, spermologlls, micros.Laelitia mentis libros dum necto labellis. 4) Pp.

DONIZONIS VITA l\IATHILDIS. 34Ufinierat in laud emus amici; reliqua post adiecit in quailuor foliis assuiis, calamoaique atramento eodem , lineis arctioribus, initialibus litteris C et P nondumsicuii ubivis per reliquum codicem factum erat pictis. Postea alia manus coaeoa,airamento subfusco , totum carmen correxit, nunc litteras nunc voces nUIlC

5 versus inieqros prioribus eras is superscribendo; glossas etiam inierlineares atlmeliorem intellecium non raro tocibus imp onelldo ; quam manum ex naturaIiorum mutationuni apparet ipsius esse aucioris. Hab emus iqitur codicemoriqinarium, ab ipso auctore correctum JJJatlzildique desiinaium nee tamen fra-diium. Postea tertia manus paullo receniior libro quaternionem sex [oliorum

to praefigens, inscripsit episiolam ad lJlafhildem indicesque capilum ex libro ex-tractos; quae omnia in reliquis codicibus desideraniur. Quarta denique, tertiaesimillima, prioribus liuius quaternionie foliis inseruit ea quae in notis ad 11, 2dam us. - Ex hoc codice oriqinario descriptl suni

2) Fr axi noriensis , iam polrum Dominicanoruni Luccensium, a Bernar-15 dino Baroni a. 1776 donaius , membr. qu. m. anno 1234 ex autoqrapho Ca-

uusino exceptus una manu 'continua, quae in calee haec subiecit: Anni Domini1234 ind. 6. temporibus domini Hugonis venerahilis abbatis qui con magna diligentialibrum comitissarum diu affetavit, et sepe dominum Guizarclum qui tunc mo-l'abatur Regii rogavit., llt ipsum librum quam cicius posset ab abhate Canusino

20 adquirel'et, et ipse adquisivit et a Iacupino clcrico con magno gamlio ipsumlibrum domino abhaU l'epresent.ari fecit, et dominus abbas congaudenti animodominum Guidonem accerssiri fecit "Accipe Iibrum et diligenter scribe".Et ego ipsllm ovanter accepi a manibus domini mei, et magno studio ipsllmexemplavi. Unde rogo dominum n. I. C. qui me concessit istum scribcre,

25 concedat mihi muIta nlia scribere, que sint ad honorem et ad statum F.·axino-rensis monasterii et persone domini Ugonis abbatis amen. Lector amore Deisemper memento mei. Incipit sine titulo: Anni Domini l\Jf.XXII comitissa 1\1a-tildis cum' ep. etc. /Ilsunt quattuor imagines, quarum prima extat in capiteprologi, secunda atque tertia praeceduut caput secundum, quarta est ill capite

30 libr; seclllldi. Contuli eam partem, quae ill codice CanusillO intercidit.3) Regiensis domini Torri, char/aceus in 4° saee. XI'. a Zallelino exa-

raius Scriptori libri donetur gratia Christi - Nomine qui dicitur Qanelinus ntquevocatur, picturis iisdem quibus Callusinus orllatus; conti/let etiam EnarrafionemGenesis Hec genesis fictio gratanter metra Donizo - Hec pinxit cerius Lucensis

35 pictor Ubertus verSUU11lelegiacorum 368 cum figuris, et epitomen vitae solulaOl'atione conscriptam Sigifredus primus fuit etc.

4) Pado li 1'0 n ensi s,. iam lycei ltlanlualli B. IV, 17. olim' 69. sCl~il'tllSamlO 1442. Fortasse idem de quo ~pitomator Padolironensis, cuills verba ad{illem Donizonis proponimus; ni forte is codex ipse fuerit Caul/sinus:

40 5) Ottobollianus n. 934, chart. saee. XVII. iubcnfc dllee AltaempsexaratllS.

6) Yaticallus n. 3754, cltarfaceus saec. XVII.7) Bononiensis in bibliotheca Instituti. Jtliscell. LL, 6. chartaeeus una

manu Donizollis carmen cum picturis, film actus sive gcsfa lJlathildis: Sigifredu845 primus fuit - quando obiit currebat a. 1115 ind. 13. .

8) Hieronymi Contarini iam D. JJlarci Velleti XII, 214, chart. 4°, sac-culo xrl exellnle seriptus, nonnisi pl'iorem libri partem exhibe,t.

Edifionem prillcipem dedit ex apograpllO codicis Vaticani 8eb. TellgllagelVetera monumenta contra scismaticos. IngoIstadii 1612. Mabilloll Acfa SS.

DONIZONIS VITA MATHILDIS,350

JlI, 2,465 et Baronius excerpta tantum dederunt. Leilmiüus SS. Brunsv. I, 629.editionem principem repefiit, lectiones veras codicis oriqinarii Roma sibi Irans-missas ill notis indioans. .itlul'atorius SS. 17, 337. Leibnitii etlitionem recudiiinieqram , sed primus adhibuit codicem 2 et apoqraplium codicis 3, e quibuslacunam in 1 primus supplevit .. Nos accuratissime Vaticanum 1 expressimus,»iis quae ex Leibnitii et Muratorii annotaiionibus ad rem [acere videbanturseroatis. .

Epilomatores Donizonem soluta oratione plures exceperunt ; scilicet: Pa-doli r 0 ne Tls is Mathildis inclita comitissa et militaris admodum mulier etc. ill

8 codicibus Padolironensi, Estensi V. A. 28 membr. saeculi XIJI exeuniis", Tiatieallo to4877 saee. XJlI. et Lucensi, olim Francisci Florentinii, ex quo edidit LeibnitiusJ, 689. Ciiat Martinum Polonum, Iacobum de Voraqine, Landulfum senioremet iuniorem. Paucissima quae de suo adiecit, in aunotatione dedimus e Leib-nitio. Ve 1'0 n e nsis Illustris femine comitisse 1\1. sic constat origo. Namquondam Sig. de Luca - prolern nullam haberet JJfantuae ut videtur scribens.s»e codice membr. saee. XlV. editus ab J. H. Ort(JJlanal'a Vita deIla contessa1\latilde. Ver. 1834. 8. ex quo libl'o epilomatoris additamenta in annotationedamus omnia. R eqiensis in 2 nil prorsus novi exbibet teste JJluratorio.JtIa n t u a n 11 s Sigefredus primus fuit de comitatu - fiat in utl'umque pascain dllObus saee. XlV. codicibus Itlantllanis B . .IJI, 17 et H. 111,32. Estellsis 20

Anno D. 1082 comitissa Matildis cum episcopo Anselmo - quod de soIis vir-ginibus clicitur in codice Estens; JlI. F. 5.. saeeuli XIV. Est ens is alter, olimP011lposanus Incipit historia eic. Nota quod istam legendam etc. Estensis tertius

9 Comes Sigefridus venit de comitätu "Lucensi etc.9

8) Continet excerpta Donizonis, turn narrationes desepulcro Malbildis a. 1445 die 9. apel'lo in Polil'one,de Hcinl'ici V. adventu et obitu comitissae; IIA. 1109ind. 3. de mense Nov. fuit d. Malhildis n. c. incastro Yignole,« nOlitias de conditoribus ordinummonacbicorum, et de bonis Casinensium. 9) SlIbii-cimus hoc potissimllm loco quae de Mathilde co-mitissa in vita Hugonis Gratianopolitani episcopileguntllr, quam Innocenlio 11. hortallte GlIigo priorCarthllsianus intra annos 1134 -1137 composllit,

1080. yid. in Actis SS. April. I. p. 39: »Cum igitur im-pugnationem, ut diximus, insuspicabilem sensisscthostis antiqui, reputans ne forte indignatus adver-sum se fuisset Dominus, quod eligentibus sc ces-serat vel invitus I, eJectioni in se factae abrenuntiaremodis omnibus deJiberavit et sacras administralio-nes, quibus in dies se magis ne magis dcplltabat,ndignum, nullo pacto contingere. Quam delibe-rationem, ut. pUlabat, salubel'1'imam, simul cumipsa lemptatione, ab imo corde lacrymis profllsigatque suspiriis, ci qui se duxerat festinavit oslen-dere. At ilIel defeetu eius et nimio, quamquama religione profecto limore, ex parte interim ra-tionabili respon'sione sedato, ad memoralum papam S

pergel'e et quidqllid eins angebat animum, ulpoteChl'isti vicario,: totum revelare suasit. Qnod cumhumiliter devoteque fecisset, tanta consolalionis abeius ore sagina perfusus est, tantumque erga sedilectionis expertus affectum, ut de hac ipsa, quaein desperalionem cum pene compulerat, temptalione

gaudere et feJicioris insupcr spei matel'iam sumere 25cogeretllr. I>ocuit enim beatus papa, utpotc inrebus his nee rudis nee inexpel'lus, argllere Domi-num l~l castigal'e quos diligi"t elornnem filinlllflagellare quem recipit: et ideo quanto dUl'ius cordieius imposuerat flagellum, tanto evidentius paternae 30in cum dedisse dilectionis indicium. Praesensissectiam iam iamque diabolum, quanta pCI' eum ipsedampna passufus, quanta Dei populus virtutis forelincrementa sumplurus; et idcirco omncs invetera-lae maJignitalis insurnel'e conalis, ut a sacris eum 35quoquo modo dctel'l'ere possit officiis, Ilel'mittenteDeo ad ipsills quidcm ignominiam ct poenam. adbuius autem cOJ'onam et glol'iam.«

))Huiusmodi sermonibllS cl veritate plenis clauctoritate roboratis, non quid em lemplatione pe- 40 .

uitus extincla, sed tamen consolationc suscepta,anirnaequior effectus, consecrationem ab eodem postmodicum suscepit episcopaJem. 'fanlus aulem etin ipsa consecratione el loto iIIo quo ibidem de-moratus est tempore, illius viri (anti amor in cum 45ostensus est, ut patenter oSlenderetUl', divinae in·eo gratiae magnum a~iquod praesensisse praesa-ginm. Sed et comitissa l\lathildis, habitus quidemfoeminci sed animi pel' cnneta vir'i!is, quae rerumhumanarum tumultus atque pericula instal' pro- 50pbetissae Deborae pl'udenter sedam et fortiternoverat tolerare, in suo Deum venerans famulo,diei conseerationis eius necessaria cuneta submini-stravit; pastoralem, quo diu 'usus est, baculum

t) lIngo electus est episcopus Gratianopolitanus in concilio Avenione anno 1080 habito, Crr. lingo Flavin, Chron. 55SS. vln. 422. 2) lIugo archiepiscopnsLugdunensis. 3) Gregorium VII, .

I.

ll.

DONIZONIS VITA MATHILUIS. 33 1

INCIPIT EPISTOLAa.

lUagni{lcenfissi11loe Clique Dei qratia inoictissimae inter ortluuloxarum choro associnntletlotnine Mutildi, infimus omnium presbiierorum Donizo piis meriiis, quicquul valet liumanitus,et quicquid est sibi dioinitus.

5 Cum ad clarorum principutn mausoleum 10 iam per quinque lusira nosira residerei 1111111;- 10

litas , nullamque es eis videret tnemoriam quod apicum commentlaret perpetuiias, accidit,quando nuper vestri honoris sullimitas Canossani deduci areas iussii martnoreas ad tumulan-dum diqnius eorum corpora; ut ea quae ex eis a senibus et neracioribus nostris temporibusoiris nostra audierat parvitas, [erventi zelo carmine heroico nosira temptaoerii carazare im-

. 10 periiia, ne tanterum heroum laierent acta [oriia et illustrissima. Quod ad effectun: perduximusChristi amminiculanie beniooleniia. Et quia largiente superno opi{ice nos eis imporem ill nullaesse graeia ad tocius reqni peroenit noticiam, quatnois rea sapiens dicat, "fle lautles qllemquofll u;~~~~,.ill sua uita I" iamen quia in nullo deieriorari inde arbitrtnnur »estram auream elignitafem seu Plut.Sol 27.

scientiam, repel:iamusque a precipuis poetis antiquis pofesfafibus exibita carmina Icrude dignis-15 sima, utpote HOl'acius Ocfaviano Augusfo scribit: "Presenti tibi maful'os lal'!Jimur honores," Unrat. Kp.

id est, "te vivente scribimlls de te carmina," et ut docfissimus poefarum eidern AU!Justo detulit 1I,1,lä.

grafissima ex ipso carmina, a quo libertate accepfa iterum exu!tans ill [mule dusele", cesflrismetra protlllil talia:

"Ante leves ergo pascentur in etltere cervi,20 Et freta destifuellt Iludos in [Wore pisces,

Ante pererl'atis amborum {inibus exui .Aut Ararim Pm'thus bibet aut Germania 1'igri""Quam nostro illius lab(lfur pectore V~/1tUS."

Quod ae'lue de fe conicere possumus, bellignissima domina; et ut libel' regille /lesler de rege25 Assuero indicat, !lui noetern duxit insomnem totam intenfe audiens scrip/os de se !Iis/orios,

dOllee legentes audivit, quod Mardocheus Ilunciarat ei vitae suae insidias, quem et pro/illus obid l'emuneravit retrilmtione regia, scripsimus de vobis etiam uti/em venluris tetlll'0ribus hysto-"iam, quae pl'obatissimum erit e:r.emplllm diligelltibus Deum sanctamque eills ecclesiam. Vitasalusque vestra 1l0stra est securitas et lelicia, infirmitas autem debilitos et fl'isticill. Del vohis

30 vitam salutemque contillua11l Salvotoris omnium misericordia. Amen.

INCIPIUNT CAPITULA LIB RI PRIMI.

1. Narrat Canossa, qui fuerint et quis eam aedi{icallerit et (I quibus re[}ibus obsessa (uerif,et qualiter cum grandi victoria evaserit.

2. Refert Canossa amorf71J Attonis erga se, et quomodo adquisivit idem Alto corpora 7IIlll'-

35 -tirutn Vicforis et Corone et sanctum Apollollium episcopu11Jet cOllfessol'em.3. Quae et qualis tuit uxor Attonis, et quot tWos habuit, et quod filius eills Teudllldus I'l'in-

ceps extitit post ipsum, et quod idem Tedaldus edificavit monasterium illud qllot! est illferPadum et Larionem. . .

4. De tl'ibus filiis Teudaldi et uxore eius.40 5. De episcopo Areijne w'bis, qui fuit frater BOllefaeii.

6. Quod nonnulli ,!'orchiones Longobardie studuerunt separare Chollradum (I BOlle(acio, etquod Bonefacius duxit uxorem comitiss1l1ll Richilda11l, et de magllo bello quod fola LOIl-gobardia feeit cum Bonefacio et Chonrado apud Cuv~liolum b, qui est prope Re!Jillam ul'bem.

7. Quot marchiones sepulti sunt opud Canosso1ll.45 8. Urbana altel'catio inter Callossam et ll1nlltllllnl ele corpore elucis et mllrcltionis Boneroc;i.

9. Cuius stature et cuius qualitatis exlit;t Bonefacius, et quid de ipso Sibilla propheliuwil.

a) haec epistola una cum indice capitum in lernione codici 1 ram conscripto praefixa est, manu neque &cribae,neque cor-rectoris, aequali lamen. Desunt eadem 2. 3. b) curliIiolum 2.

dedit; additis psalmorum secundum bealum Au:- lum sinccra devolione spccialilcr hOlloravil cl coluit.50 gustinum explanationiblls, cum beaLi Ambrosii vo- sitiens eius instanter cl eonsiliis instrui cl oratiollc

lumine, cuius est titulus de officiis, toto'lue quo defcndi.« to) Canossao apud Sanctmn Apollo-deinceps tempore vixit, lamqllum verum Dei famll-:- nium. MUR.

"ir~. Jo:c1.I.GO.

35'2

10.

.1t.

12.13.

14.

15.16.

17.18.

19.",-.

20.

DONIZONIS VITA MATHILDIS.

Cum quanta. gloria et honore dux it dux et. marehin Bonefucius illustrem ducairicemBeairicem.Quod rex Chonradus Parmam vicit atliutus (I Bonefucio , •et quod idem rex ulemquemarchio iuramento Iederati sunt.Quid egit Bonefacius in Burgundiam eutulo et redeundo. 5De aceto quod marchio Bonefucius transmisit Heinrico reqi secundo, et de. grandi tlonoquod quidam serous eius dedit eidem regi.Quod aliquando in concilio suo aliquando occasione vigilie noctis Heinricus secundus re»temptaoit capere Bonefacium.Quod Bonef'acius studiosus fuit in divinis rebus. 10Quod a l'egibus Theutonicis venit mos »enumdandi ecclesias, et quod Bonefucius accepitinde peniienciam a sancio Guidone abbaie.Ouot annis vixit Beairix post Bonefacium, et quam prudenter omnia resit.Quod secundus Heinricus tempore Bentricis mortuus est, et quod tercius Heinricus cumpapa Alexandro secundo nimie discortlaius est. 15

Quod post Alexandrum Greqorius sepiimus papa factus est, cum. quo prelibatus res lam-dill discordaflls est, quod ab eo damnains est.De obitu tlomine Beatricis, et quomodo Canossa dolet ex ea et de corpore eius.

EXPLICIUNT CAPITULA UBRI PRIMI.

lNCIPIUNT CAPITULA LIBRI SECUNDI. 20

1. De prima iuloeniu tereii Heinrici regis et septimi papae Gregorii in Lonqoburdiam , etqualiter a ducatriee JJIathildi apud CmlOssam suscepfi sunt, et quod eundem regem sub-vertit Guibertus llrehiepiseopus, et alia vice ivit cum eo Romam contra papa1ll.

2. Qualiter contra regem et Guibertum exarsel'it domina JJIafildis, et quod, cunetis catholidssubvenerit. 25

_ 3. De obitu papae Gregorii, et de eleccione Desidel'ii et U,.bani papaea, et quod domina lUa-thildis pro R071l(wa ecclesia pugnavit, et de obilu saneli Anse/mi Luce/lsis episcopi .

. 4. De tercio adventu regis Henrici in Italia, et de obsidione llIantuane urbis.5. Obiurgatio ae detestatio seu digna exortacio contra lUalltuam.6. Item de eodem rege et domina eadem, et de bello 11Iilitum comitisse eum rege npud ires 30 .

comitatus,':, .7. De obsidione lUonfisbelli, et de vexillo regis apud Canossam capto ...8. De sepal'atione Praxedis regine ab llenr_ieo rege, et de advenlu pape Urbani in Longo-

bardiam.9. De obsidione Nogare. 35iO. Quid in Galliis papa Urbanus lucratus est, et lIe reversione sua ad Italialll.tt. De recessu Chonradi ab Henrieo [mire suo, ef de morte papae Urbani.12. De electione Pascalis papae, et de prava Guiberti morte.13. De obifu Chollradi regis, et obsidione Ferrarie.14. Quod papa Pascalis ob piam lutelam domine Mllfildis dil'exit in LOllgobal'diam vellera- 40

bilem cardinalem Bernardum.15. De obilu regis Henrici tercii.16.. Congrua exortacio Pa.scalis [Jape.17. De adlJentu Pascalis pape in Longobardiam et in Galliis.18. De legatis et de primo adventu quarti llenl'ici J'egis in Italiam.19. Quo timore l1Iantuani ad (idelitlltem domine Mati/dis J'ediel'int.20. Quod erga Dei eultum domina JJIatildis intelltissima fuitb• •

45

EXPLICIUNT CAPITULA LIBRI SECUNDI.

a) post haec scriba prilllo ilerum sC1';pseml cl quod runelis ralholieis sub"eneril, sed ipse expunxtl. h) Me desillilllOee manusCU1llipso quaternione prae{ixo: seqllrnlia quaternioni., , qui primar;i scribae primus {uit, l){Jgina prima t'acat; in allem 50picta est comilissa, veste coerulea, stola rosea CUlll lalo claro aI/reo, pileo aureo acuto, in throno aedens, dexlra (iliullllenens, cuius sinislrae miles ensi(er adstat, de:rterae cler;cl/s librurn offeren." hac cu", subscri/'lione: l\IATIIIJ,DIS I,UCENS,PRECOR IIOC CAI1E CARA YOLUME~.

DONIZONIS VITA l\1ATHILDIS.

PROLOGUS ISTE DOCET QUORUM FIT NOMINE CODEX.

F rancorum prosa sunt edita bella sonora,I taliaeque stilus quod pingit proelia scimus.L ongobardorum vernantia facta priorum .I mpia multorum seu vilia dicta virorum

;; A ddita sunt libris, ne possint mente recldi,1\1 alo a sub exemplo tanto depromere metroA rdua facta ducum nostrorum. Sim licet ususTantum plana sequi nudisque referre loquelis,H ystoriam fingam cum carminibus tarnen istam.

, 10 I nspicimus crossis 10" saccis subtilia condi ;L arga colonus ebes dat terrae semina, sepeD itius excrescunt prebente Deo sibi tempus.I nterior campus, crossus meus undique saccusSemina si qua gerit, subtilin si qua recepit,

15 Brachia nam nobis summi tribuere satoris.o ptimus iste sator propries dum seminat agros,N on tribulos gignunt, sed prebita grana remittunt,E st melius grano granum; veruntamen agroF ossor agro semen ponit quod congruit aeque.

20 A Iter habet linguas plures, alterque sophiamC urat et hie fessum, discretor et alter b habetur.Ignis divinus sua dat vult munera sicut 11.

I rradiat splendens doctas sapientia mentes.B lesa 11' quid em recta facit ora docetque modesta,

25 E t res eximias monstrat dictare sophia,A Ita poli tractat, quem pleniter haec amat alma;Tangere summa nequit, qui non sibi prol'sus adhesit.Regula sed prestat, cui non datur edere celsa;I Ila tarnen promat, quae continet atque laborat,

30 C umque labore calet, succedunt maxima plane.I nde meus sensus animatus 'fingere versus.S pe meliorandi volo terrea scribere saltim,N ec titubo vera quae condidit esse poeta.V incit cuncta labor, si permanet improbus, atrox.

35 N on cessabo quid em quae quivi scribere scire 12.

C ensuit infelix mea stulta scientia, metl'isA ctis, perfectis, nuIli dare ni sapienti,N ectareae nostrae Mathildi scilicet, orbemC uius habet nomen l'epletum propter honorem

40 I Hius immensum, quem servat more parentl1m.L atius ista viget, virtutes quattuor illaeL argifluae degunt omni quia tempore secum.A Ita regens iustos l'egit hanc prudentia cunctos;Discrete vadit, sua temperat acta ducatrix;

45 E xercet valde pietatem iusticiamque;ludicis observat caelestis iura timenda;Fortis in adversis, minus est elata secundis1I nque fide vera deitatis credula sperat.L umine ceu fidei sic factis pollet amoenis;

50 I ccirco fructus centeni colliget c usus.A Iter terdenam, sexagenamque coronamD urn tenet alter, habet centenam grandior alter;I sta legit totas probitatis iure coronas.

SS. T. XII.

a) i. e. magis volo corrcctorisqtossa.

10') i, e. crassis , grossi«.

b) rural et hie fessum a/que alu-rill rasura corr.11) iung(! : Ignis IIlm'IIu,. suamunera dill. sicut mdt, ef.',I Cor, 1'2, 8.11') hlaosa, I>al"a,

12) iunge: "it/eil eunct« {lIhor illl-probus, si permauet atrox, 1\'0/1cessabo quidl'/II scribl're I qllllequilli scire.

(.) rolligil -l,

45

354 DONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

G imnasii mensae sint haec recitata decenter;!l5 N oscat, ei grandis quod calliditas manet anguis,

A ligel'i plane comitatur simplicitatem.P osteritas nostra tantam dorninam volo noseat.E n ego dictabo eeu quibo, postque rogaboT utius, ut verbum si currerit hie inhonestum,

60 R espiciat, parcat veneranda Mathildis arnanda,I psius hi versus dant nomen, dantque parentum 13.

EXPLICIT PROLOGUS.

13) seil. per acrostichon:Filia !t[alhildis Bonefacii, Bealricis;Nunc ancilla Dei, fitia digna Petri.

PRINCIPIUl\1 LIBRI DE PRINCIPIBUS CANUSINIS;PLURIMA SCRlBENTUR METRA DE QUIBUS, UT l\lEl\10RENTUR.

Vivus si Plato foret hactenus ipseque Maro,Innumeros versus daret illis fingere tempusIstud de nostris ducibus, quos totus hie orbis

65 Funditus esse catos a non solum fatur et altos,Immo testatur de talibus ac lacrimaturEgregiis, unquam sibi quod plaga nulla redundat.Temporibus priscis nullus melior fuit istis,Nam Priami proles his non sint no.biliores;

70 Ulterius nemo par his nascetur in aevo.Hi velut astra nitent de lumine quippe sophyac.Ceu Phebus terras omnes illustrat et herbasConfovet ac nutrit, quin matureseit et urit,Horum sie ultra rutilahat curia culta.

75 Aulas nempe ducum comitum transcendit et USUIll;

Regia dona dedit, docuit bellare, perernit,Quos male conspexit patrare, bonisque pepercit.Iudicio iusta, locuplex habilisque, venusta,Iurgia si qua sonant, haec finit curia sola.

80 Hostibus hi nunquam sua norant volvere dorsa;Regum signiferi, vincebant bella periti;Ipsorum frameae resecabant noxia sepe;Iusticiae palmam gestabant semper et arma.Ut vehemens gran do segetes devastat in agro,

85 Dampnant felIones 1-1, erueiant furcisque latrones;Temporibus quorum viguit pax ordoque II1oruIl1,Catholici fortes genuerunt catholicosque.Clavigeri Petri normam sancti quoque cleriSemper amaverunt, coluerunt et timuernnt.

90 Ex propriis rebus sanctis hi multa dederunt ;Escas et vestes miseris tribuere libenter.Cultores Christi tumulati sunt simul isti.Presidiis b firmis cunctis nunc carior illis,Alba 15 Canossa fleat, referat quoque nomina vera;

95 Nomina rite can at, ne flant haec metra vana.

a) i. e. sapientes g[ossa.

t.l) [elon , [elonie.

b) in rasura corr,15) sita super Tupem arduam.cuius latera candorem prade-runt l\IUR.

1. Narrllt CmlOssa, qui fllerint, et qllis emu aedi{icaverit, et (I quibus l'e!Jihus obsessfl fllerit,et qllaliter cum grandi victoria enllserif.

Atto fuit primus princeps, astutus ut idrus.Nobiliter vero fuit ortus de Sig~fredoPrincipe preclaro, Lucensi de comitatn,Quique duos natos alios genuit bene daros.

100 Est primus (1ictus Sigefredus, et Atto seclludlls,

DONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

Filius et parvus vocitatur quippe Gerardus.Amplificare volens proprium Sigefredus honorem,Longobardiam cum natis venit in istam.Se sicut late vitis distendit et alte,

105 Hie prope sic valrle distendit se procul atque,Nam sub se terras et gentes rite gubernat,Ac sub tutela propria multos retinebat.llIius terror natorum maxime ferroGentes diversas prostraverat atque catervas,

110 Cum maior nimium Sigefredus hie esset opimus,Istud more patrum seclum dimisit amarum,Ipsius nati locupletati, falerati,Divisi prorsus caeperunt stare seorsum.Fiunt Parmenses duo Fratres, ambo potentes,

115 Oat Guibertinam 16 minimus, primus Baratinam,Progenies amhae grandes et honore micantes.Alpibus in magnis abies ceu robora transit,Atto sie longe fratres transcenderat ornnes,Crescens, exultans, et multis rebus habundans.

120 Prospiciens nudamsilicsm me stare Canossam,In proprium castrum me suscepit comes Atto;Has struxit turres, munivit me super urhes,Ne timeam reges, magis at me quique potentes.Rexque Latinorum sapit hoc et Theutonicorum ;

l'l5 Rex Berengerius probat hoc et filius eins.Hi Longohardi fortes noscuntur in armisEsse, sed extincti per me sunt ac peregriniA regno facti, credebant me quia frangi.Hi reges ambo, dum princeps viveret Atto,

130 Me circundarunt, quod opus sibi venit" amarum.Res ut sunt gestae, recitentur, frivola cessent.

Ex populo hruto rex optimus extitit Hugo.Ex Alobrogibus patribus fuit ipse b creatus;Quem f~cit re gem gens Longobarda decenter,

135 Atque pie iuste regnum regit Italicumque.Colloquium publicum vetuit fieri sine iussuImperioque suo rex cunctis inclitus Hugo ;Ausus erat nnllus minimis vi tollere sumptus.Mortem post eius regnavit filius eius'

140 Lotharius prudens, sapiens, Attonis herusque 17,

Huie erat et eoniunx Adeleita splendida prorsus.Ex hac subtractus vita Lotharins altus,Ahsque suae nutu laudatur coniugis unusRex, Longobardus Berengerius, vir amatus c.

145 Caepit reginam praedictam victus ab ira.Hune fieri regem nunquam placuit sibi nempe;Propterea capta. Super arcem denique GardamMisit eam, famulam sibi tantum prebuit unamPresbiterumque bonum Martinum nomine soll1m.

150 In turris fundo iaeuerunt tempore multo,Clam senior1S murum ferro confregit in unumQuippe locum; tandem dominam pariter famulamqu(lExtraxit fugiens, tribuit vestesque virilesIllis ne visae caperentur denuo binae., .

155 Usque lacum veniunt quem servat Mantua vivum;Inveniunt navem piscatoremque suavem.

335

16) scilicet progl'lIil'lII edit, ~Iil'p~Ilt gontis Guibertinac.

(1) quoll 0PU8 sihi venit ama i'l,.asura corrector.

b) Ex A. (I. r. i. in rasura corr.; 9'26.prius [uerat Soli •••• alohrogis ..•

9-'6.

17) De sqq. COli fer O,liIouis ('pi-taphium Adallcidae c. " cl Chron.Novaliciellse.

950.

c) ita (odd. omarlls coniicil Alllr.

35ß DONIZONIS VITA MATHILDIS.

Presbiter invitat quem, se pariter quoque binasNaviget ut socias. Cui, quid possit dare dient,Piscator dicit 19. Si seires , presbiter inquit,

1(iO Qui nos essemus , tu statim maxime laefusTransires quudens citius pretia sine nos tres. -Dieite qui sitis nunc, si transire velitis. - .Nobis si iures, quod celes nos, tibi purePandimus archanum , valde quod erit tibi carum,

165 Non aderat codex 20; baeulos crucis ilieo moreRusticus in terra Linos posuit, niehil erransIn haculis, iurat velut esset crux ibi pulchra,Tunc dornnus dixit Martinus presbiter illi:Dicere, care, modo tibi iuiius omnia cogor;

170 lIaec est regina, quam tlutlum caepit ob iramRex Berengerius. Fug imus ; sis fidus amicus!Laudans ille Deum transivit eos eito secum,Optulit et piscem non parvum rustieus ille,Atque: Memento mei, reginae dixit, habebis,

175 Si tibi forte potens dominus Deus addet honerein.Navita reginam tunc deposuit prope silvamContiguam lacui predicto , quae stetit illicEhdomada tota , Christum fidenter adorans.Presbiter absconse panem quaerehat ut ospes.

ISO Tandem suspirans dixit regina perita;Me capiam semper reor ; hie michi quid iuvat esse?Presul Reginus solet esse fidelis amicusNoster Adalardus ; cui si reieras, michi quaniusSit fletus, [orsan trahet hinc nos, domne Geronfa a

·185 Mox quamvis fessus tamen ivit presbiter exul.Presul ut agnovit: .De reqina, rogat, 0 quid

. Est factum? quaeso michi narra ; discere spero,Presbiter infit hero, defunctam care ere tetro.Plausibus ernissis deflebat presul in istis

190 Verbis: Discrimen magnum, constat quoque crimen!Presbiter agnoscens ex hoc~ quod presul abhorretReginae loetum, de vita sat fore laetum,Ipsi privatim patef~eit vivere statimReginam; vellet, quo b presidium sibi ferret.

195 Gaudeo quod vivit vehementer, episeopus inquit,Arcern secura11l sub me vera scio nul/am.Alto meus miles habet unam, si veNt idem,In qua regina persistere regis ad ira7llTempora per longa poterit; {it dicta Cllnosso.

200 Accipe eras I10stros equulos, equita, velut 1101"101'.

Aftonem (arson rogitabis, habebis , ut opfas.Luxit eumque dies ~ equitavit presbiter idem.Verbo quem largo princeps interrogat Atto,Quid de regina factum sit, quo e sibi dicat.

205 Intimat hane senior defunctam care ere diro,Atto dolens valde lacrimas fundebat am are.Cumque palam vidit, quod fieret, clam sibi dicit:Vivit, et erepta per te cupit esse recepta. .Quaerit equos princeps mox~ cursim pergit ibiql1e.

210 Tercia tunc terris clarebat et hora diei;.Estus erat qllippe, sed non stetit impiger iste.Alterius venit dum denique sexta diei,

19) i. c. Cui piscator dicit . Picas,quid dare possis.

20) eunngeliorum. ~IUlL

a) i. c. senex vel presbiter glossa.Graeci etiam presbylerulIl kalo-geronta vocant.

b) i. c. ut 9'o8sa.

l') (lro ut glossa.

DONIZONIS VITA l\fATHILDIS.

Reginam claram sumptam , simul eins et abrarn 3,Alta Canossa tenet vel b eas se laudat habere.

215 Haec nova clam Romam mox papae clirigit, orausAtque petens ipsum, quo conscilium sibi dignumEx hac re prestet, dare reginam quia velletOttoni regi , cui gens Alemanniea servit c.

Scripsit ei magnae probitatis papa Iohannes 21,

2'20 Quae gessit laudans , agat hoc ut, vult et adoptat.Nuneins Attonis post haec conduxit in horisVeronae regem cum parva denique gente.Ad quod rex Otto venit, sibi contulit Atto,Reginam duxit , quae regi tunc quoque nupsit 22.

225 Coniuge suscepta redit ad propriam cito terram,Attoni spondens ~ quod de se maxima posset.

Rex Longobardus nondum cognoverat actusIstos reginae, neque quo confugerat idemReppererat, donee quod rex fuit Otto Veronae

2.10 Audivit tandem, quod et Atto f~eerat ha ne rem.Iratus, frendens, eoadunans ilico gentes,Venit Canossam , putat ilIam frangere cunctam.Sum petra, non lignum; manet Atto desuper intus;Se cum prudentes hominss sunt et sapientes ;

2.15 Rex Berengeri, quantum vis percute telis.Ante perire potes , quam nostrum rump ere molein.Non aries , vulpis d, neque machina prevalet ullisIctilms exeelsis nosh'is pertingere tectis.Confortans hostes rex me cireundat in ol'bem,

2-l0 Sepe petens bello; qui rex stetit in Lavaclello,Donee me teneat non inde reeedere sperans.Bine prope gignit aquam mons, Bl'aneiana voeata.Turris de summo descenclere sepe lIeorsum.Caeperat Atto, loquens his qui fuerant meliores ..

2-l5 Hoc ubi cognovit rex, ilium premIere ponit;Quidam de notis hoe eminus 1111l1ciatoriAttonis, damans, ut ei de turre per artamIpse fenestrellam loqueretur. Protinus extraAtto caput iactans, audivit verba beanda:

250 Ventre famem yes/ails ursllS, suspensus ad eseas,Quod languore dolet , cervi componit amol'e23.risitet infirmum cervus mandavit ut ;P8U1ll.lvii urvus. Ei sed dum loqueretur, adlwesitAuriculae cervi, diseerpells ull!Juibus, et sic

255 Di7llittens ipSU11l.Dire.Tit denuo 11Iissum,Ut veniat, 7I1andallS; dabo, si veneris, libi lIwglla.Cervus oblitus erat, quae f(!cit bestja seva;Accessit iuxta. Trahit u1lguem belua cruda,AbsfJ'lIltit aui·jeulam quam cervo liquerat U1wm.

2GO Qui detul'Jlatus redijt miser infafuatus.Ursus amans ceJ'VU11l,mittit sibi delluo verbum,Ut tute curl'at, quia vult sibi p~ndere multa. 'Amens el stllltUS pen'exit ,~erVIISad urSIlIlI.Aspicit, aridet veniellti fatuI' eique;

2G5 Dente l'epente furens captivum dissiclIt ungue.Vita privatus, vulpi dalur iyne l:remandllS.Vulpis eum torrens, [lost urso detulile 011111ell1,

Cor "eUnells tantum, seint ursus ut WillS as(ul1I.

357

a) i. e. nncillam glossa .• \. v, d. 11.8. a/que ultimn tütcra oaci» llidcl clarnm s. B. C. c. a. in rusuru,,yed ab 'i/so scriba,h) (11'0 et gtossa.

c) servit in rasura , sed lib ips»scribe,21) SeI! tune sodebat Agapl'llIR 11.qui (lost nuptias Ollonis l'l Alld-hcidis adhlle vixit, SII('C('SSOn'lII-

que habuit lohnnnem XII.I.EIIl~.

22) Papiae 25. Dec, 951. Mim.saccurate Donizo rCIIl narrat, Ira-ditioues populares seeums.

11) i, c. musculus.

23) i. e. cl'ni halH'llIli ßlIIllrelingit so Ißugllcl'e. I.EIBX

(.) (I. If. ,I. ill t'aSllla scriba 'i/se.

358

cf. Chron.Noval.

9G I.

964.

9G5.

9äG.

DONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

Ursus luibens carnem , cor cerci quaeritat ante.270 Reepondit vu/pis: "Cor non habuit neque sumpsi",

Dixit ei rursum : "Cor. moz »olo", Vulpi« ad ursum :"Dum quaesitus adest fer, corde carere probate 2t I"llaec tibi sit cara , meus Atfo, [abula plana.Atto recognoscens cur hoc referebat, ob hoc se

275 Constrinxit sursum, non amplius ipse deorsumDescendit , donee rex mansit ad ohsidionern.Rex firmans gressus, nec non exercitus eius,Pergere non usquam, capiar nisi2ä, cogitat unquam.

Circa me factis semis simul et tribus armis,280 Attonem taedet tarn longarn ferre quietem;

Stabat enim sursum, faciebat nil nisi ludurn.Nocte foris missum pepuIit, mandans • breve scriptumOttoni regi, rogitans, ut non pedetentimDe prüpe fidenter sibi sed succurrere temptet;

285 Commemorans illi , quod dudum spenderat ipsi.Otto videns missum, laetatur sat super ipsum.Fortes arrnatos collectos, venit ad agrosVeronae, pensans Berengerio dare bella ;Transivitque Padurn , cupiens reperire relatum 26

290 Regern Canossae , securnque suos simuI omnes,Ad Ligurern regern pervenit fama repenteOttonis regis, quem propter ab obsidione recessit.Armis ac turhis circundatus undique multisObviat in prato Fontanae rex sihi ; clamor

295 Fit subito grand is , frameis b lacerantur et hastis,Ensibus incidunt se, longe personat ictus.Gens Alemanna eapit Berengeriurn; superatisTunc Longobardis campurn legit OUo, retraxitIllico frena retro; gaudens de rege retento,

300 Quam citius quivit fines propries repetivit.Compedibus regem gravibus stringebat inh£'rrnern ;Donee. enim vixit Berengerius, stetit illic 27.

Post haec Albertus laudatur filius eiusA Longobardis rex. Fortis hic extitit armis.

305 Stans in equo dextra si percussit sua quenquarn,Mox cecidit longe conciso sepius osse.Attonis pacem penitus conternpsit amare.Sumptibus Atto sagax arcern propriam satis annat.Rex equitans aeer circundedit illius arcem

310 Tempora per bin a ternos mensesque per iraIll.Incassum certas! pater 0 rex ut tmis erras!Non capiar quippe, nisi donec vixeris hie stes.Atto videns usquamregem discedere nunquam,Ottonis rursum petit auxiliurn cito cursu.

315 Si nequit ipse, suus veniat vel filius unusNomine Litulfus, mittatur et absque tumultu.Mille viros promtos cum nato dirigit OUo 28

Italiam, notam caute venitque Veronam.Canossae degens rex audiit hunc ut adesse,

320 Dante sonum cornu perrexit Bagisium. l\1oxc.Linquens Veronam Litulfus venit ad horamVespertinalem pratum Bottonis, et anteQuam nox tetra foret, fuit Atto locutus ad am'ernRegis Litulfi. Salveris, ait sibi, iungit: .

24) i. c. Eo quod cervIIs (er atlt'os venit, perspicüc , eUIII mente[uisse destilulum:

25) Canossa loquitur.

a) in rasure corr.

26) iam .JiduJII. LEIß~.

b) in rasure ipse scriba.

27). Poeta c?~fundit primam Ot-tOll~SeX~e(!ltlOnem, qua ßeren-garlUrn III fidem suscepit, cumsec~n(la, gua captum regno pri-vant et III Germalliam tralls-tulit. LEImt

28) Ludolfus in Italiam contra'. Derengarium cxpeditionem sus-

cepit a. 956, ibique obiit 957,Sept. 6, antequam Den·ngariusab Oltone caperctur anno 964.Capto autem patrc tantum viriumAdelberto non fuit, ut Canossamobsidcre posset ; nee post patrern,sed cum patre regnavit. LEIllN.c) it h. ut a. D. s. c. p. ß. 1\1.in rasura scriba ipse.

. DONIZONIS VITA l\JATHILDIS.,

:l'l:l Slat male cum gaffo a mus ill sacco simul arto,"lloc enupn« peto michi narra", rex ait ergo.Reqes Atto duos comitatu dixit in unoNon deeet esse simul : Tu conscilium cape primus.Quid [aciam, prome l quicquid tu dixeris, hoc me

:3:10 Spandeo [acturum. Respondit eique Litulfus rAito bellator, cometlomne in hoc ait agro;Nocie quiescamus modicum, post haec gradiamur.Nuncius, ut oideat ; de nostris ilico perqtü, 'Qualiter Alberlus manet ac exercitus eius.

335 Regi cuncta libent , quae dixerat Atto , facitque,Principio lucis fuit in pratove paludis 29

Missus ab Alberte rediens. Attone repertoDixitei: Certe pecudes hi30 si simul esseni,In subito possent per eos comedi, IJ1do, domne ;

340 Tanti suni. Istis dicat, iubet Atto sibi, nil.Alto loquens regi mutavit verba ferentis :o si, rex, essent inilllici forfe bidelllesAssati, sane posselllUs rodere carnes.Indue lorica·m, capiti galeam quoque firma,

34:1 Et clipeum iacla collo, manifJlls refer IlClstam,Irrue confestim super ip8um; nunc slat iner11lis.Thoracam, parmam, galeam rex sumpsit et hastam;Theutonici fortes sumpserunt arma vel b omnes,Ibant privatim quantum poterant glomerati.

350 Sensit eosque phalanx Alberti sparsa per ampla;Plures currerunt, et hoc regi retlllerunt.Ad matutinum rex iam surrexerat ymnum.Nil stupefactus ait: 1"010, quot sunt ut videlllis,Noslros alque vocel tuba spargens undique tucem.

:155 Inferea canlet volo missam prcsbifer ante.Officium sacmm dum psallitur, hi remearllntlam prope dicentes sunt, mille videntur et esse.Rex vix armatus cum paucis et galeatusExiit ad bellum. Litulfus rex sibi ferrum c

360 Porrigit extimplo; rex Longobardus in iPSUlIlExtendens hastam, thoracam membraqlle dampnatLitulfi, vitam qui statim perdidit ipsam 3t.

Gens Alemanna dolens, tremuit nimioquc timol'c.Atto levat vocem confortat Theutonicosque;

:lG:i Ad cuius vocem tohlm sprevel'e timorem.Partes tunc ambae grave dampnum sustinuere;Ql1amvis cum dampno, campum tenuit tamen Atto,Rex procul Albertus studuit discedere, certus,Quod non in regnum requiescel'et amplius. Exul

3iO A regno factus 32, pertransivit mare magnum;Partibus in nostris non ultra venit hie hostis.Si dilexisset me, sie male non hillc abisset.Ex propria gente non ulterius sibi r('gemLongoharda petit gens, constituit neque quael'it.

375 Tune etiam mensis Marlins florehat in hel'his;Anni nongenti quindeni tunc quoque Verbi 33.

Atto cadaver habens Litulfi; viscera planeIllius extraxit de corpore, quem sua planxitGens' ea tunc tumulo posuit cOlldigniter uno., .

380 Dicitllr ecclesia Prosp<'l' sanctissimus ilia,

35D

..) i. I', cnuo, Ill/he,

29) •• et venil . • • quadem diemensis Madii eiusdem (",,,i a ci-vitale rcronuc usque ad arcemCanussinam per unum diem; etalii' die sequent! iti! l'armam, claccepit corollam Lanqobardtae ••• • cl rediit ••• cl ill prato 1111-toqrano it'it contra re!Je", Alber-«tum .•• apucl Carpilletu", narrnl('pilomalor Donizonis ESII'nsis,MUlL30) i. 1', nosll'i; per cos, hoslI·s.

h) pro ('1 !I/oasa,

c) IIUIIC cl 111'accede"'e,,, !'el',mlllill rasurll sc,.,ba ip.~e.

:U·I Fahula ..... dulfus lIIurllO IIhiil1";'lIIhi'II·. I.ElII~,

:J'~)a, Ill'IIIUIII !Hl~, 'I!'rUIII UII-~It'r 1I'IIII'ura ('llIIrulltlil,

:J:l) FalsulII; "I,iit I.iulo'f'us G.St'pl, !157.

962.Febr.2.

360 .DONIZONIS VITA MATHILDIS ..

961.

In qua conduntur , nec non locus Antonianum 3.1.

Corpus aromatibus conditum quippe deintus,Patri confortans ipsum direxit et hortans : .Ne nimium planqas , poteris quia vincere maqna.

385 Si veneris statim, Lotujobardos superabis,Illorum (lIfjit quoniam: rex j si modo curris,Lonqobartlorum refjnu11I dominaberis horum.OUo de nato nimium doluit; tumulatoIpso confestim multos rex ipse revexit

390 Italiam secum, quem pacifice petieruntCuncti Lombardi , sibi dantes oppida gratis;Cum quibus et Romam petiit , regnique coronamA papa coepit , feIiciter indeque crevit ..

35) Comes Mulinensis dicitur inMuneribus magnis Attonem ditat et altis, charta a. 967 apud ßaehinio edita,

395 Cui nonnullos comitatus contulit ultro 35. et comes Regiensis sine Mutinen··sis in diplumate Ouonls a. 964

Per quem regnabat, nil mirum , si peramabat. apud Ugh. V, 1582. l\1UR.

2. Refert Canossa amorem Attonis erfja se, et quomodo adquisioii corpora martirum Victoriset Coronae, et sanctum Apollonium episcopum et confessorem a.

Ditescens Atto mea moenia duxit in altum.. a) sequitur in 1. piclur'!, in duaspartes dioisa. Superior regeln

Per me dives erat , sua per me cuncta tenebat; exhibet corona turn, caligalum, qui

A ..1 • b .. 1 I Attoni genuflectenfi lradil cistu-:C iueo cuncta, verne ant quae sibi pu c Ira, lam cui inscriptum est: Corpus .:

400 Loricas, hastas, clipeos, enses mihi mandat; s. Coronae. Post Atloncm slantduo kamine., cislam {erentes in-

Artubus ex sacris decoravit me veIut armis. .. scriptam: Corpus sancli Yicloris;Rex quidam donat sibi Victoremque Coronalll. post regen! duo milites, quorum

alter ensem regalem ger;/. Su-Poenam cervicis nam pro diademate caeIi perscriplmn legifur: Corpora san-

. ('(orum rei: AUoni dedit borum.Sustinuit miles Victor sanctissimus iste, In{erior pictura versum habet:.405 Sancta fuit Iota secumque cruore Corona. Membra seeat saneli Gotefredus,

dans ca paIri. Episcopus secalDuxit hic hos Atto, multos alios quoque sanctos. bracldum sancti, quem servus fe-

R 11" l' de·1·t '11' B . . "et; ad8tollt ditO clerici Iye/lllose IqUIas a las ul I I rIXIa magna; (et'enles. .

Nam caput ac humerum dextrum pariterque IacertumHuius Apollonii vehementer honorificandi

410 Offert gratis ei. Gotefredus episcopns egitHoc, quia de Iumbis erat ortus principis hllillS,Hic presul sacram reseravit corporis arcam,Ac secuit membra, eruor et mox prodiit extra.Unde bonus princeps valde miratus, eidem

415 Continuo terrae propriae decimamque monetaeVovit, hie et secum sacra duxit pignora laetus.Post haec excelsum studuit sihi fingere templum,Divinasque scolas, canerent quae dulciter horasNocte die Christo, statuit vir opimus in ipso.

420 Organa cantorum fabref~eit vocibus horum,Cum quibus in sanctis iubilarent vocibus altis.Ornamenta bona rutilantes atque coronasEx auro claro simul argentoque probatoOptulit, hae vere numero sunt bis duodenae.

425 Maxima thuribula, calices, tabulas quoque sculptas,Pallia, planetas , pluvialia vel b duodenaExhibuit templo, sincero cordeque recto.Hoc prope vestibulum proprium iubet esse sepulchrum,In quo more patrum princeps requiescit humatus.

3. Quae et qualis fuit uxor Attollis, et quot filios habuit, et quod Tedaldus princeps extitit postipsum, et quod idem Tedaldus aedi(ic(lvit monasterium illud quod est inter Padum et Larionem c.

. 430 Coniugis Attonis non fiat oblivio nobis. c) sequilllrpictura, tres exhibenssublId d 'd r.' h . . arcubus sedentes, Auo, lIdegarda,egal' a qUI em lUlt UIllS nomen amICae; GOlefredus episcopus, duosque llllieDocta, gubernatrix, prudens, pro ba, conciliatrix, adslantes, Hodul~us, Tedaldus.

3-1)Anlognano, prope pratum Cal'-pineti, in loco ubi dicitur Zianumepitomator Estcnsis, Ossa SI!-

pulta sunt Mogunliae apud S.Albanllm. nun.

b) pro el glossa.

m.

IV.

T (.DAr

DONIZONIS VITA l\1ATHILDIS.

Ad meliora virum suadebat sepius ipsum,Cum quo Birsellum 30 monaehis fabricavit habendum,

4:15 Ex his sunt orti tres , quos miratur hie orhis.Rodulfus valde iuvenis pulcherrimus atqueMortuus ante patrem; post quem sequitur bonus alterAntistes magnus Gotefredus , et ille Tedaldus,Qui post Attonem totum servavit honorem 31,

440 Amplificans terras proprias , dives nimis extans ,Regibus existit carus notissimus illis;Romanus papa quem sincere peramabat,Et sibi concessit, quod ei Ferraria servit ".Non genitore minus castrum coluit Canusinum 9,

445 Iste Padum iuxta Larionis propter et undamCenobium dignum Domino, Sanctum Benedicturn 30

Construxit certe , monachos ibi maluit esse.Felix iste locus, nimis est quia relligiosus.Non tarnen est artus propries ibi condere passus

4!i0 Princeps 'I'eudaldus, sed cum patre pausat humatus.Egit bella satis , sunt maxima facta Tedaldi,

4. De UXOl'e Tedaldi et iribus filiis eius b •

.Uxor Tedaldi fit Guillia dicta ducatrix.Haec placuit parvis pietate placebat et altis.Haec tres personas munde genuit speciosas :

455 Urbis Aretinae Tedaldi praesulis, indeAtque ducis celsi Bonefacii sapientis,Militis et docti Chonradi ceu c leo fortis.o bona progenies, quam terris contulit illeQui super astra sedet, per quem sunt condita quaeqne.

460 Quicquid ad exemplum pulchrum valet esse repertum,Repperit haec proles armis seu relligione.Nam pater ipsorum moriens benedixit eorumPersonas, post se precepit maior ut esset,Natus dilectus Bonefacius atque modestus.

465 Cui iuraverunt patre tunc vivente fidelesServi, prudentes proceres, comites pariterque.Mort em post patris dedit illis pIurima gratis.Cervinos 40 plenos nummis saccos' duodenosLiquerat in propria camera genitor Canusina;

4iO Quos penitus totos dedit uno tempore dono.Eius ubique sonat bonitas et facta sonora.

361

36) Hrixellum S. G~lIesii 1II00Ja-

sterium, ad 1'.11111111. l\IL'H.

37) i. e, sol liS surcessit in tlilio-Des et honorcs, LElß:"I.

38) Castrum quoque itl Ferrariasitum ex Tkealdi "allllne constatappellalulll addil epitnmatur \'('-ronensis . l"f.l\lural. SS. \"111,4 ru,a) ill rasura hunc ver.mlll sl' r ihaipse oratü.39) l'olil'lllle, a. 1007.

b) praecedü piclura. III tkronissedent Tednldus marrhio et (illil-lia comitissa ; sublus sedet Te-daldus cpiscopus , stun; Ilcucfa-eius el lhoßJ'u.lns.

c) in ,'asura corr.

40) Cf. illf.·a I, 14.

5. De episcopo Aretillae urbis, qui {uit {rater BOlU'facii ..

Presnl Aretinns. Christi Tedaldlls amicusI It.

Relligiosns erat, Domini gregis atque gel'ebatCuram devotam, monstrans exempla deeOl'a.

4i5 Extat castns ita, quod quodam tempore quidamPerversi vane pro quadam debilitateHortabantur eum stuprum committere. SeculllQuod presul tractans, ius sit deducere partamQuippe Iupam quandam, prius ignem ponere mandans

-180 Ante suum stratum. Videt ignem flammiferatumAppropians juxta; dum flammas sensit hahundansIn lacrimis damat: Vac vac michi, si modo "aram .Flammiculam vi/em mglleo suffel'rc, perife

SS. T. XII.

..'\ .._

46

6. QUQd nonnulli marcliiones Lonqobartliae studuerunt separare Chonradum a lJone{acio, etquod Bonefacius duxit uxorem comitissam Richiltlam , et de maqno bello quod tota {ere Lon-

qobardia {fcit cum Bonefacio et Chonrado in Cuoiliolo , qui est prope Reqinam urbem,

Ad laicos fratres red eat stilus hic modo plane.Illorum summa Canossae cura redundat;

500 Ut genitor vel avus , sic illam semper amarunt.Pacis amatores fortes sunt utque leones.lIi pacem veram cum prosperitate tenebant;Invidiam sevam propter quos maior habebat .Longobardorum comiturn pars, more malorum.

505 Nam nimium curant cum sollicitudine multaHos inter fratres fraternam ledere pacem,Sed dum fraternum nequeunt elidere sensum,Ex ipsis ortam Chonrado tunc dare sponsamPromisere ; nimis iuvenis quod credidit illis.

510 Servis a nonnullis privatim denique sumptis,Maioris fratris sine nutu pergit inanisAd comites illos ; quos visos, respuit illos,Germani mentem placavit; mox vehementerFacti concordes , confusi sunt ob id hostes;

515 Qui cum Chonrado servos ierant titulato 43,

Omnino princeps doctus Bonefacius isteEiecit longe, dominis aliis dedit omnes.

Marchio Richildam pretaxatus comitissam,Quae Giselberti de sanguine principis 4.1 exit,

520 Duxit in uxorem, fuerat quia dives honore.Haec agapem multam miseris dabat atque tributa.Haec defuncta iacet sine pigneribusque 45 Nogarae.

Cumque duces isti cunctis essent inimicisFortes et grandes, velut essent quippe gigantes,. . . ..

525 Tunc populus multus II1lmlcorumque tumultusEx regno toto properans in Cuvili610 J6

Aggreditur certans, istos devincere temptans.'Quos superant isti bellando duriter ipsis,In prima fronte Bonefacius incutit hostes.

530 Miles eum quidam quaerebat voce ferina,Cui dux insignis caput abstulit. Omnibus iBisIngens successit formido mortis et ensis,Quos cedit dense valido Bonefacius ense.Cumque fatigatus nimis esset, non superatus,

535 Vertit equum, cunctis gaudentibus undique turbis

362 DONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

Si me contingat, boratri flammam miser illam485 Quomodo sufferre potero? Scelus istud ad Eihnne H

Me [luteum ducet. Scelus hoc, lie fundiius urar19l1esub obscuro , sperno penitusque refute.Tale dat exemplum Tedaldus presul agendum.Caepit hie adversum Simoniacos dare verbum.

490 Ipsos detestans dicebat mente modesta:. Mille libras eerie [11'0 papafu dare oellem,Ut, quod ego qlisco , Simoniacos maledietosEiicerem cuncios per totum denique tnutulum.Musica sell cantus istum laud are Tedaldum

495 Non cessant semper; renovantur eo faciente.l\1icrologum librum sibi dietat Guido peritus ~2

Musicus et monachus neonon heremita beandus.

oll) cf. Gregor. Dial. I. IV, c. 30.\"ila O,lilollis cap. 11. Sigehl'rt.(~embl. a. 523.

42) Arctiuus, monachus Pom-posianus,

a) Senfs - confusi i"scribe ipse.

rasura

43) i. c. serves qui cum C. il'-rant. MUR.

44) comitis palatii, natione J.an-gobardi cf. Antiqq. Est. c. 8.MUH.

45) i. e. libcris. Obiit a. 1036.

46) Coviolo, prope Rl'gium. :MUR.

DONIZONIS VITA MATHILDIS.

Deseruit bellum; frendens ad quem quasi cervusChonradus CUItllS, quo non est fortior ullus,Exiit ex lucis cum quingentis fere scutis.Gur ita [roter abis prudens, ait , 0 Bone{aci?

540 Sume tuas vires, placeai mecumqup. redire !,Hostibus his campus non detur , sed redeamus.Hortatu cuius ßonefacius ilico fultus,Vexillis tensis rediit cum fratre recenti.

303

Pristina bella novant ~ inimicis vae quoque donant;545 Nam perimunt, caedunt, campusque cruore repletur ;

Cornipedum crura fiunt ibi sanguine rubra,.Quos illi volvunt , fugiunt, tribuunt male dorsum.Tunc strages grand is hominum fuit eque caballis.Lancea quod longa quasi brachia mille sit audax,

550 Estve Bonefacii visum cunctis inimicis 47,

Chonradique spata centum cubitos quasi lata;Qui procul eiecti vix ospicioque reversi,Lumina vertentes post tergum sepe timentes.Conradus ductor, ßonefacius inclitus ultor,

555 Condunt vaginis mucrones sanguine tinctos, .Dumque suum ponit Chonradus - flens fero vohis.18-

• " ., 4~) CallOSSII illh'r(lIl11il: /len., r/!-Candida lorica cermt quod sanguine stillatj [era ,,'oldll ICI'IOl'ibIlH.

Esse sciens vulnus , fratrem confortat alumpnum.IIlorumque phalanx cam pum coHegit et arm a ;

560 Urbs quoque Regina Chonrado dat medicinam. 'Extitit hie clarus miles postquam fere san us,Surgit ludendo , non se custodit edendo;Uncle nimis muItum commotum denuo vulnus,Per plures annos fratri fletus tulit altos,

565 Nam iuvenis puleher de corpore migrat in urbe,Ad cuius funus trinus rogitatur et unus,Ut sihi peccata donet requiemque heatam.lIuius ad exequias sunt agmina sancta petita,Quatinus in eaelum prestent quod eis societur.

570 Pontificum coetus ex omni stemate clerusAffuit ad tantum tunc athletam tumulandum.Egregius frater sumens fratrisque cadaverDetulit ad tutum patrum matmmve sepulchrmn,Scilicet ad templum Canusinum reverendum.

575 Innumerae gentes secum de fratre dolentesConcurrunt, voces de tali dantque barone.Ast ubi eonditus miles fuit iste peritus,Spiritus a poenis libel' queat ut fore tetris,Donat Apollonio sancto germanus in iIIo .

580 Tempore fructiferam curtem, Cagnaula voeataR•

Anni terMni tune Verbi mille sereni.

7. Quot marchiolles sun I seplllfi apud GaIlOSSfl111b.

47) lunge: Estce t'Ü111II c. ;11;-lIIicis, qlloll B, lon911 lancea sitaudllx quasi fir. mille.

Laudo Canossa Deum, michi qui concessit amoenum 0 11) ~. Ill. S. s. a. C. ;11 raSU1'l1• • •• • &CTlufl.

Tempus habere boms cum prmclplhns generosls. 1") Ill. 'I, 1". a. ill ra.vura corr.Quos habui vivos dulces dominos et amicos,

585 Defunctos cunctos merui tumulare sepulchro;Inde mens planetus, dolor et laerimae I:elevantul"Maxime natalem celebro dum mortis amarae.,Pontifices ambo 49 sunt a }latrum procul antro.Mors Ildegardam rapit Idus tereio Sabat.

49) (Jolcfridus Urilil'nsis cl Tl'-dnldus Arclilllls. 11I1II1IIali in KiliM(Jllisqllt' l'l"dl'siis. Ml'IL

46 'N

t,,!,

111311.

. '

8. Urbana altercatio inter Canossam et Mantuam de corpore duds et marcliionis Bonefucii.Canossa dicit: In iumulo puirum dominus meus esse locaium

Optavit corpus proprium Bonefacius. Hoc tuVerum presumens rapuisti, Mantua. Cur me

600 Corpore de tanto turbasti me spoliando?Mantua resp.: Urbs e!Josum dicta, tu tliceris arx Canusina.

Suni homines mecum ; referas quid, prospiee. 11IPCll1ll

Divitias multas habeo , 0 paupercula stultalFlumine sum cincta, de naoibus undique tinna.

605 Non alibi juste tlecei hoc nisi corpus in urbe.Canussa dicit: Urbis habes nomen, sed non es grandis honore,

Si populos nulltos habeas, tamen absque triumplioVioere te scimus, nisi te iuvet alter amicus.Contra le bella si surqant , quidoe misella

610 Tu fades? Dum non es circunulaia muro.Percuteris per aquas, per terras, quando rebellas.Spes iua post sepem 50; clipeum vult stipes et ensetu,Omnis enim tu sic evadere »ixque »alebis.Proelia si saltem per tempora 51 te tria calcelll,

6t5 Diviliae sumptae quin deficient tiM Cllllctae.Putrida lympharum febri1l11lque71l0ratus earumAlgorem null'it c, sed et estum qui nimis Ul'it.

Incolumis quippe vivo per tempora 51 mille;Porto coenoslt pro cui a me scrobs et aquosa.

6'20 Si venerit bellum, michi quod sit forte duel/um,lUilitibus paucis mea vinca proelia fortis.Contingat vero d si quando, quod neque cl'edo,Obsidio durllns circa me vel duo lustl'll,Nullatenus bello superabol' nec comedendo 52,

625 Cum lapis existam murus quoque desuper insta'.11loeniacelsa mea super omnia castra rep/etaSUllt ex frumento vel carne simulque lieo.Cum paucis dego, ludelldo tuta sedebo;llfachina nulla michi, non nulla e sagitta remitti

630 Officit; in nicllilum capio seu computo pilum.Nil paveo regem, sed tu quemcumque rebellem.Prefati noscas domini quod me deeet o~sa r.

. Mantua resp.: Vere tu firma, tecum que superbia dim.Nil tarnen est mirum; nullum sapis ipsa periclum.

635 Crebro fui sub aquis, ac sepe faligor in armis.Quamvis longevo sis proxima denique coelo, .Unde supel'ba manes, tarnen alvum quael'is ill11lleg•En habeo divum mirabile prorsus asilumPer quod te vincD. Sed si vis, verba relinquo.

Canossa dicit: Quod potes et nosii, mox aurilms ingere nosfris.Mantua resp. : Ecclesia presto ditafa pl'esule recto,

Ac resonant plane canius ibi presbiterllles.Relli'luiae multae venel'antur ibi bene culfae.

364 DONIZONIS VITA l\lATHILUIS.

590 Idus Attonis anirnam Februi tulit olim.Idus octavo Madil flee, condo Tedaldum.Idus tu, Iuli a, Chonradum tercio punis;Rodulfus terras dimisit et ante KalendasAugusti denis duo iunctis quippe diebus.

595 Binos ante dies Augustus denique finemQuam caperet , terra fuit et proba Guillia tecta b.

a) "glossa. Totus versus in 1'«-sura, ab ipso scribe.b) post !WIlC versum [olia duoquaternionis . media exciderunt,quae ex 3.. 4. primus suppleoit}lluratorius, sed inseruit poste, t6.Eadem nos damus ex 2. sed hiereposuimus , ubi ea excidisse t.docet.

50) Tunc igitur nondum muroManlua se tutabatur , sed palishumo fixis (pallizzata) qui singuliarmalum hominem poseunt ad suitutelam, et vel sic tarnen vixhoslelJl impediunt. MUR.51) i. e. allnos, III saepius noster.

c) millil 1I111r.

11) lion Mur.

5'2) faml'.

e) uIla Mur.

)i- - Q.'I'I} ossa sub habe (i. e. sul~-

~ habere P.) 2.

g) amoene Mllr.

DONIZONIS VITA MATIIlLUIS. '

C.COlllllwta d.: Subiaceo. ilhi nil, quia nobilius mea 53 sistit,6-15 Nam melt sub papa, tua uero sub patriarchu

Est; mea Romana, tua constat Aquileqianu.Presul nempe tuus sinoilum placiiatur ad liuius ;Nolens aut tnalens [acii" imperiutn putriarcluie,Si renovas ipsum , pater archos consecrat ilium.

6511 Omnis enim clerus tuus extat servus in euum ;Libera per papam mea lojrrica b. 51 permanei alma.Hoc c domini prisci , generosi scilicet illi,Qui me siruxeruni quondam, fieri uolueruni,ll1isit ob hoc factum Romam pater Alto Tedaldutn,

655 Qui precibus iustis Benedictum 55 posiula! urbisRomae poniificem ; qui gratis preslal eitlem,Soluiam reddens , ne poniifices ibi leqetnConstiiuani ullam , nee eis subiecia sit unqua7ll,Romanae sedi sed sit subiecia {ulelis.

660 NOIl aliquam sinotlum permiiiii quael'el'e noslro d

Preposito , nunquam petit et clerus SUitS ullatn.l'[unia divina cupitmt adquirere ,'li q"ll,Ad quemcunque locum placet illis, peryel'e TJOSslmt;Cat/LOUcustantum cavellnt sit episcopus, almum

665 Of{i.cilll/l recle s(tllcteque det ac revereuterPulvere sanctol'um seit cantu presbiterorulIIEsse l'edimitum sape vestihulum Canllsinum.

Mantua I'Csp.: [{aec ig1l0rllbam de te, micld, crede beata;Sed sub Regino te presIde nOIl fore 7IIiror.

Callussa dicit: Sic ego Reginunl timeo, 7II0Sest ut am;cum.Lex mea privata 56, Benedictus quam michi /w/wPrebuit ill cartll condi 57lortiler (111I/lla,Separat II Christo, si quid michi demerit ipsuT1I.Illius a cum [Jrocul omllia sltnt mea iura;

675 Pontifices OT1lnes[Joenll simili quoque ton·ef.l\Iantua l'esp,: Parce michi, quaeso; video le tall!Jere caelulII.Cnnossa dicit: Parco tibl, valde; mecum cane carmilla saltelll,

Ex domino l1os1ro Botlefacio velut ofJfo.Mantua resp,: Quid l'roba dixisti? llIetra /Jllll'ima ie sille {inxi.

680 Immemor es forsan, lIIefrorum me fore POI'/{!11I,Dulds amiCll mea; generavi namque l'0elamnrgilium, certum e super 011lnes ec/ere versus.

Canossa dicit: Ore fuo dampnas temet llimium mea fallax.Nllmquid non noseo, quantum fibi [Jerlillet aulor

685 nrgilillS? quippe gellitus de te (uit ipse,Sed sllfferre tuum nequit opprobrium sibi liltrum,Olim quod vilis per "eyem sllstilluisfi.Caufat nempe metrum ele le, qllod scis belle 11Iccum:Mantua vae miserae llimill11l l'ici"a Crelllonne","690 Ut ie coglloscas, statilll l'eCOl1l11ltil)i Cllusas.Antonius quidam commovit Cesaris irllllJ;Propter eum rura sua perdidit aUrt Cremona,Cesare daute quiclem; tua 71Iilitibusdedit idem.Te conculcatam dimittens Titirus, auras

695 Nostras et silvas montes !Jetiit quoque villas,Castaneasque bonas comedebat, milia floma.Haec libi sint llota, 111a1'01lisdicifur aulalIactenus et silva, per quam 11asce!Jn(ovillas.Ast et Blllista mOlls flS Illlscitur flllllC pl'ope si/Mm,

a) I'aris Jl1ul'.

Il) lirrica Mul'. '\5") i. e. ccclesi a,r) Haer Alur.

55) UI'nl'dirli \'11. hullam 29.Dec. 975 hac «le re dntam t'll-

cerpsit Jam', Hog, Nr. 28!.1!I.

dl po,tl kuec desinil laculII' in I.

56) i. C'. l,rivilt·giulII. LEllt~.57) i. C'. papyri. r.

'c) ila cOl'reclor; rerllls sc,.,btl:('('rle 3.

58) Monle di raleslra. SuhluMin 8810 varii spel'US, ibique dl'-litesccrc Ihcsauros, quorulII ra-1'0«181'111011custos, cn',lululII ,'ul-gus referl. Desumsil Uonizo hosversus c ,ita Virllilii quae no-111110 Irihllilllr. AIl'lt

366 DONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

700 In quo Virgilius titulum tacit hoc modo scriptum:"Monte sub hoc lapidum ieqitur Balista sepultus.

Nocte die luium carpe, viator, iter."Hie Balisia latro fuit ingens. Haec quoque i1!al"OProplerea scripsit, quia mortuus extitit illie.

705 Ex hoc quod scimus; potes et tu tliscere visu.Si quid habes dubii, primi lege carmina libriIpsius, et statim tu non mea dicta negabis.Quando te fugit miserum prope meque cucurrit,Quae mediums {inxit, michi primitus, haud tibi dixit.

710 Ergo qua fronte pules illutn quaerere i 1101l1ZePerrexit Romam reglli roqitare coronam 59,

Liber ut esse queat? sibi quam dedit ilico Cesar,Cognovit posiquam sapieniis carmina tlocia.Hoc tu nolo neges, recolo tibi metra repenie :

715 "Nocte pluit iota, redeuni spectacula mane,Dioisum imperium cum love, Cesar, babes:'

Haec 1l1aropttuca metra iecit regis in aula;Cumque reperta forent, rex cuidam fecit honorem,Qui se laudabat, quod [ecerat haec metra cara ;

720 Titirus inde dolens iierum conscripsit eosdemVersus, sic pulehre de {acta fraude refutulens :"Hos ego uersiculos ffci, tulit alter honorem,

Sic vos non vobis vellera [ertis oves.Sic vos non vobis mellificatis apes»,"

725 Hos pariier iactans in eadem Cesaris aula,Non latuit ,·egem, quis carminn tanin referret.Imperllt ante SUll11t IJfaronem ducere vultum,Praestat quaeque rogat, libertlltem sibi doilllt 60.

Ad te qui iussu remeavit Cesaris huius;730 Sed non, quod poseit, quisti dare tu sibi, nosii.

Nam repetens (lgros, cell iusserat induperlltor,An·ius est quidam centurio molus in ira, .Eius habens agros, occidere quaerit ut atroxVirgilium, /luvius sed IJfincius abdidit illum.

735 Se iacians mortem vi/avit ibi sed et llOstem.•Cesaris ad vultum repedavit qui cito mrsum;Rexque vi,.os claros tres secum misit, ut agros.Resfituant illi; (eeere quod insimul ipsi.Tu sibi nee vitam servasti 1'Uranee ipsa.

740 Desine iactari iam te iam lJIantun vanisLaudibus ex istis; vacuae sunt, ceu tibi dixi.Pone supercilia, meCllm cOlltendere vita.

Mantua resp.: Precipe quaeque, placent michi, poeniteo nimis acre.Canossa d. b: Ut teneas alvuni nosfri domini, volo tantum

745 Ac iubeo; metrum sed nullum psallere tecumUlterius glisco, didiei melius quia dictoSola manells. ltfetrum prestet Deus edere verum,Quod plaeeat cuncto ,'eeilalum maxime mundo.

59) i. e. imperatorem.

a) 3. 4. addlmt:Sic "05 non 'Vobis fertis aratra• boves.Sic "os non "obis nidificalis ayes.

60) Nunquam servlIs filii Vir·gilills. MUll.

il) C. d. deslInt 3. 4, sed ratsum.

9. Cuius statul'ae et cuius qualitatis extitit Bone{acills, et quid de ipso Sihillaprophetizavitc• c) praeeedit pietura, Boneraeium

G B f".. I .. in I/trono sedenfem praesentansesta one.aCll popu us precor· audIat omms; hoc cum titulo: Te redimal soIher;750' Clara fuisse scio gesta Bonefacii. Bonefaci mal'chio duxqlle. .

Quisquis amat rutilos retinere decenter honores,Actus eius am~t, noscat eos rutilos ..

~

x d2'""!=Cl.t

~.-1

,,"~u

~~

6 ~

~j

\

tJ)

~

..... :~

~..

~1I;!

~f,jJ

0 ~ ~

1 0 l- Q

t- ....

0- ...;- t.J

'~~~

~

~0

jP-g

~·d r-=~ w ~ d>tJ)~ z u

DONIZONIS VITA 1\lATHILDIS.

lugenie viguit, sensu similis Danihelis;Dum puer ipse fuit, ingenio viguit,

755 Puleher et egr('gius speciosus eratque decorus,Providus ut Ioseph, puleher et egregius.

Factus ut est iuvenis meruit statuamque Saulis,Proapere cuncta regit, factus ut est iuvenis.

In cuneis equitans humero SauI eminet ipsis ;760 Hie (Juoque maior erat in cuneis equitans.

Viribus acer erat Goliae velut ille peremptor,Qui labiis, manibus, viribus acer erat.

Innumeras habuit sapientis opes Salornonis ,Nam mundi pomp as innumeras habuit.

7G5 Res sihi nulla deest terrae pontique polique ;Se sapienter agens, res sibi nulla deest.

Nohilis hie didicit plus cunctis dapsilis esse;Largiri valide nobilis hie didicit,

Prisca Sibilla canit quem, cui modo credite cuncti;770 Scribe, quod ex isto prisca Sibilla canit.

Esse ß principium ducis infit nominis huius ;Non ratione caret, esse ß principium.

Limpidus atque bonus facie ßonefacius extat,Actihus et dictis limpidus atque bonus,

775 Esse prophetat eum locu pletem pacificumque ,Victorem iugiter esse prophetat eum.

Quae mulier cecinit de te, bone dux.vhahuisti ;Vera fuisse reor, quae mulier cecinit.

l\IuIta locuta fuit de Christo iudicioque,780 Fineque de mundi muIta locuta fuit,

Nobile coniugium trihuit Deus et tibi dignum,Magna ßeatrix est nobile coniugium.

Stirpe fuit genita regali pulchra ßeatrix 61,

Maierum mundi stirpe fuit genita.785 Splendult ipsa Liae procul et Rachelis honore;

Ut sapiens Saraa splenduit ipsa procul.Una figura Beatricem, llonefacium dat,

Ambo rum nomen una figura B dat.Sunt bonitate pares, similantur nobilitate ;

790 Conveniunt bene, qui sunt bo~itate pares.Prebuit Italia ßonefacium generosum,

Atque Beatricem Gallia fert Italis.Huic veluti mundo sie ambo beentur Olimpo;

Ambo polo rutilent huie veluti mundo.

3ß7

61) Cf. ~rurat. Anli(!Il. Est. p. 6-1.

to. Gum quanta gloria et honore duxit dux et marc/lio IJone{acius illustrem ducatl'icemBeafl'icem a.

795 Heroicum carmen cupio nunc ornet ovanterFacta ducis lIl~gni Bonefacii memorandi.Primitus hune noscit quantum sit Gallia fortis,CUIll natam rutili ducis expetiit Frederici 62

Coniuge cum propr'ia l\lathildis denique dicta800 Iste ßeatricem Fredericus donat habere b

Huie Bon.efacio. Qui dux cum pergeret ilIo,Ornatus magnos seeum tulit atque caballos, .Sub pedibus quorum calibem non pOllere soll1mIusserat, argentum sed ponere, sit quasi ferrum;

805 Esse repereussum c1avum voluit quoque nullum,

8) 8cquitur picfllra lJclIlrids ;11.folio SCdCll/i8, cui adscriptunI.'Dct neuI in d,nis l'811H'ris tiL>islare ßcalril.

6'2) ,Iuds r.olharin~i;lc slIprrio-ris, cuius uxor l\Ialhil,lis filia fllilIIcrmanni duds Suclial'. l\IVIl.b) hllllC verlllln in ra.fum scri[lSil t.

Ex hoc ut gentes possent reperire quis esset.Cornipedes currunt ; argentum dum resilit, tuneColligitur passim, passim reperitur in agrisA populo terrae, testans quod dives hie esset.

810 Egregius princeps tunc gessit plurima digneQuae scribenda forent; stilus autem eurrit amoreAd dominam nostram, quam valde carmen adoptat;Hanc sponsus ditat, ditatur et ipse per ipsam.Serves, ancillas ab ea tenet, oppida, villas.

815 Gallia nobis cum per eam dominum timet istum.Quis princeps Gallus plus isto dives et altusItaliae regnat? sibi Gallia plurima prestat.Longobardiam deducens hanc comitissam,Occurrere quidem Ligures pariterque Quirites.

820 Exultant inopes, congaudent maxime dites.Per menses ternos fiunt convivia ; veroNon ibi pigmenta tritantur, sed quasi speltaAd cursu m limphae molendinantur ibidem.Gurgite de putei potus trahiturque liei,

825 Ex alio puteo refluebat potio vero;Situla pendebat ex argentove eatenaCum qui bus hauritur dulcissima potio vinum.Obbas vel lances ad mensam fert equus, atqueArgento splendent auro quoque vascula mensae a.

830 Timparia eum eitharis stivisque lirisque sonant hie,Ae dedit insignis dux premia maxima mimis.In Marego 6-1 facta sunt haec convivia magna.Nobilis et coniunx puerum peperit Fredericum,Inde Beatricem, Mathildim vero deinde b;

835 Quae similis matri, color illi maxime patris.Ex aliis fari pueris dum gestio saltim,Mox nimius erescit gemitus dolor ae iuveneseit.Haec monimenta patrum retinebit ut optima matrum;Patris honor, genitricis amor, decus haec fit eorum.

840 Hanc Longobardis Deus istis eontulit annis.Nunc dimittatur, tantum de patre loquamur;Ista suo felix nam tempore carmen habebit.

1t. Quod res Chonradus Parmam vicit adiutus a Bonefacio, et quod idem rex idemquemarc/do iuramenio [oederati sini.

Prepetibus palmis redeat stilus add ere cartis,Qualiter augusto Bonefacius inclitus ultor

845 Profuit, et secum pepigit memorabile foedns.Chrisopolis dudum Greeorum dicitur usu,Aurea sub lingua sonat haec urbs esse Latina,Scilicet urbs Parma, quae grammatica man et alta,Artes ac septem studiose sunt ibi lectae.

850 Cesaris haec valIo Chonradi cingitur areto.Ut eapiatur enim, iubet ipsam pungere telisPlebis mox armis; fit strages ex Alemannis.Panifieus quidam neeuit bis quattuor ira.Proluit unde furor mage cesaris, ilico muro

855 Applieat armatos eustodes ac galeatos.Mandat hero nostro Bonefacio bene doctoQuatinus aceurrat, iuvet urbem frangere stultam.Qui subito sumptis equitum peditum quoque turmis

368 DONIZO~IS VITA l\IATHILDIS.

a) totum versum in rasura scribaipse eaaraoit,

64) ad n. ~Iincium, dioec, Man-tuanae.

b) .M. V. d. in rasura scribe,

DONIZONIS VITA l\1ATlIILDIS.

Urbis ad excidium properavit regis amicus.860 Quo viso cives trepidant reputantque perire ;

Absque tenore pedes adeunt mox regis, et edesAc portas urbis reseraverunt sibi cuncti.Tune aderaut vineti bini cum rege maligni,Pingues et fortes homines nirnium super OHmes.

865 Avulsis vinclis, a dextris atque sinistrisCedunt precipites, laeerant perimunt quoCJue eives;Quos iuvenes urbis cupientes caedere cultris,Propter a eos sistunt, frarneis humeros sihi scindunt,Taliter occisis rex flevit et eius amici,

8iO Protinus atque locum fecit eomburere totum.Qualiter augustus cum nostro principe iunctus

Sit sacramento, referatur carmine certo.Imperium servans Chonradus eumque gubernans,Cognoscit vere plus cunctis possevalere

875 l\1irifieum, darum, generosum sepe relatum, '.Athletam magnum Bonefacium venerandum;Ut iuraret ei rogat ipsum more fidelis;Ac ideo dixit, quod marehia serviet ipsi,Redderet atque vieem iurandi rex sibi quippe.

880 Annuit hoc regi Bonefaeius atque peregit,Voceque mox viva iuravit rex sibi, vitamAtque suos artus et honorem principis aptumAbsque dolo recte servare per omnia b sempel"Donee eis vita subsisteret.boc ita firm ant.

885 Nullus dux unquam meruit tarn foedera eulta.In earta scriptum iusiurandum fuit istud.

a) i. e. iuxln ylossiI.

Il) ill rusura, atrameuto alio I,

12. Quid 'l!Jit Bonefacius in BUl'!Jundiam euntlo et retlcuudo.Rex ubi Chonradus moritur, natusque levaturEius Heinricus rex prudens atque peritus,Qui tenuit paeem cum nostro principe sane;

890 Accidit, ut valIo cireundaret hie Miroaltum c. G5

Quod nullis hellis nee missilibus quoque cessit.Circa quod fessus rex ae exercitus eius,Misit ad instruetum quam maxima talihus usum,Scilicet ad eautum Bonefacium sat et ausum,

895 Ne sibi desistat suceurrere, nonve relinquat.Cesaris assensum precibus qui prebuit, et tuncMilitiam doetam secum deduxit, adhortans,Ut sapienter agant, prudenter et insimul armnArripiant promte, poterunt quia vincere fortes.

900 Cum multo pergens • sumptuque d potenter,Proximat ad castrum ; legatum dirigit aptumRegi, quo fessum non tunderet ipse relectum GG,

Inde sed abscedat, quoniam vult ut sibi cedat.Hora (Iua castrum fuerit per se quoque eaptum,

905 Ad patrios fines malit mox ipse redire.Rex abiit longe famulique sui simul omnesAnte diem ternum, quam ligat dux ihi gress\ls;Hoe dans preceptum, si nunc per eum caperetul'Castrum ~, non ultra montes ut pergeret, ultra

910 Expeteret, plane statimve retro remearet.Castrum predictum Burgundia plantat iniquum.

Huius castrenses, cum rex fert inde dientes G7,

SS. T. XII.

c) Muro altam 2. ul,V. r., h. ~r.in rasura corr.; eliam In se-quelltibus rersibus 1'rillllllll, (lIit'Inac et !'in'a 'Iualll, et m(mI'essam.(5) Murfen. Sed errat J)olli~~),llcinrico Irilllll'IIS, 'Inot! h'sl" " .-POIIC iam COllraJus egit. Mn"

.) voa: eJcidi/, vidu, hosle t'('/lale quid. I'.<I) sump et paulla posl relt'dumin rasura earl'.66) i.e. caslrulII. none/aci",' vultut rei cas/rum ~ihi, 1Jolle/acio soli,rl'Ilnt e:rpugnalldul1I, ql/ia 'Iliahora fuerit per S(', BOlle/acillln,raJltullI, ipsc ad palrios filiI'Srcdire malit quam regcm ultra se-qui ad bellI/ill. Ilex ahiit, permil-fellS, si nunc per BOlle{acilllll ra-pcrl'lur caslrulII, se lion ultra ex-Ill~litnrulll ut IJolle{acius cum eoultra lIIonles All'il/lll ad be/lI'pcrgl'rl't, sed permissurulII litstatilll plane rell'O Tl'llIearct inpal,.illlll Ilal;alll.e) c. et pal/lIo post raslrum clrasirenses rum cl fert i. c. etspaliautlo p. a. r. in rasl/ra corr.67) qU3ndo rt'X illde mililes SilOSrctrnhit. 1.11:".

47

3ßU

1039.

370 DONIZONIS VITA ~IATHILDIS.

Se nimis exultant, spatiando per arva relaxant.Contigit audiri, quod dux ßonefacius illuc

915 Cum Longohardis propriis properaret in armis.De quibus exultant, quia credunt tollere cunctasCausas 68 illorum. Vetat ast hoc exitum horurn ;In ternaque <lie princeps accessit ibidemDisposita docte per partes quippe cohorte.

920 Barbara gens et atrox propries cito muniit artus 8;Agmine scutato pro cui exiit et galeatoAtque putat scutum bellande frangere durum.Funditus uIla phalanx parmam b BonifacianamPrevaluit nunquam dirumpere nee valet unquam.

925 Exhorto bello gens effera cedere ferroAcriter incaepit; dux acrius undique cedit,Hortaturque suos persistere pectore duro,Cornibus atque tubis reboare per ardua multis=,Donee terga darent hostes, intus repedarent.

930 Haec ubi dicta dedit, gentem terrore replevitGens Longobarda tenuitque viriliter arma,Et sonuere tubas et grandia cornua plura.Gensque timens tetra rediit graviter retro cesa,Ae petiit castrum, eupiens se claudere tantum.

935 Hoc non permisit velox Bonefacius illi,Sed sil~ul intravit, iaeulis trausfodit amaris.Continuo regi castrum mandavit, inhermisUt veniens tollat, patriarn quia gliscit et optatIpse suique suam, nullamve moram darecurant. .

940 Haee nova noscentes rex atque duces comitesqueLaudant, mirantur, quod castrum sit cito captum d;Ad quod tollendurn direxit rex et habendumAthletas claros, illis duce dante relato 69.

Tune Longobardi cum principe magnificati945 Ad proprii tecti requiem rediere, refecti

Ex opibus magnis sumptis virtute vel armis.Cumque redit princeps victor mirabilis idem,Contigit in castri cuiusdam castra 70 repasciCampis desertis, et ut est mos pergere servis,

950 Ex pueris multi caeperunt cunere furtimAd 'segetes flavas, et equis has ducere flagrant.Inde virique loci graviter nimium quoque moli,Arreptis armis mox, armigerisve caballisCervices tundunt, et equos sibi tollunt.

955 Burgundi bruti f~cerunt hoc quasi stulti.Nam dux iratus, vehementer ut assolet altus,Terdenas hasias 71 ad castrum tend ere mandat,Quae populum cunctum faeerent consurgere rursumAd campi pugnam, fugerent pro cuI atque recurrant,

960 Cum fuerint iuxta latitantem denique turbam.Noveritis ius sum ducis istius esse secundum.Nam pro cui a castri sunt presidio simul acti,Insidiosa phalanx e multis partibus alans 72,

Allobroges cunctos manihus tenuere reclusos.965 Marchio terribilis cunctis abscidere dixit

Auriculas, nasos, ut stent cum lumine pIano.Quaedam matrona pro nato nobilis oratParcei'e dignetur sibi quatinus, ipsaque demUln

• 68) COS", res corum (1I·(Irae-dari. I.B~.

a) ox P c. m, a. in rasura cotr.

h) i. e. scutum glossa.

(0) totum verSIlIlI ;/1 rasura CO'"I".

d) totum vers"m corr. in rasureexcepto capt, quod prius (uit captaad quam tollendam d. r. et ha-bendam,69) relata, supradieto duce illisdanle cast ..um. Ut~.

70) i. e. copias. I.H~.

71) Iriginta (",.nih·s.

72) Iwlans, ~pi..ans. Ln~.

Appensum trutinae iuvenern, preberet eidein970 Argentum tantum quantum pensaverit album.

Absit / bis fatur, barbam quatiendo minatur:Posteritus vestra volo quo sciat haec ita !JestaDonee mundus erit, Bonefacius hie quod tulhesit,Dicatur. Prorsus me non licet esse retortum 73.

975 Incisae nares ac aures quippe secataeIllis, tres clipei sunt ex his undique pleni.Cum sano cuncto coetu magnove triumpho .Ad proprium tectum sic est dux iste regressus.

De aceta, quod marebio Bonefacius transmisii Heinrico regi secunda,quod quidam servus eius dedit euletn reqi.

Magnifici vuItus rex ItaIiamque secundus980 Venit Heinricus, sapiens, iocundus, opimus ;

l\1andavitque sua Bonefacio nova plura,Et quoniam secum laudatum vellet acetum 73' ~

Arx quod gestabat, quae fit Canossa vocata.Imperat argenti vegetem 73" subito fabricari a,

985 Binos atque boves dux carpentumque iugumveCum bobus vivis haec regi marchio misit,Carum rex donum tenuit magnumque decorum.Regis tunc ospes erat urbs Placentia forte.Prudens mirari nullus de munere tali

990 Debet enim, quando scierit ducis istius amploDono fulsisse servum regique dedisse,Mantua cum regern pariterque ducem retineret.Tunc comes Albertus vice 7!, dives maxime, servusProdictique ducis, habitator et ipsius urbis,

995 Cornipedes centum tilios rs qui iure nitescunt,Cum rudibus sellis, rudibus frenis vel habenis,Mutatos 76 centum, non mutatos quoque centumAstures pulchros regi simul obtulit ultro.Quis vir hie esse sonat, qui vobis talia donal?

1000 Clam at regina. Cui dixit rex quasi mirans :Qui vir habet servos, qua/es BOllPfacius? ergoIn toto re!Jno similem sibi non 'e!Jo specto.Servulus iste suus referat micTli, quid sibi nunc vult."Nil aliud quael'o volo nee cupio neque spero~

1005 A teJni tantum meus ut dominus sit llmafus;"Hoc ait Albertus regi; quem rex rogitavit,l..Ad propriam mensam secum prandere refertall1.Hoc timuit verbum, Bonefacii quia servusMandere non unquam secum fuit ausus ad unam

toto Mensam, cum rege qui manducare b repenteDebebat forte. Quem rex sat postulat oh remPredictam; tandem dux rem.concessit eandem,Cum duce rege simul vir iam scriptus fere vivus 77

Intrans ad mensam, sed parvam suscipit escam.1015 Rex sibi mastrucas 78 post escam maxime pulchras

Donavit florent pariter quoque pelliciones.. ,Hoc regis munus ducis ad cameram tulit, unumEt corium cervi, <J1lOdnummis ipse replevit;Principis ante pedes cecidit, sibi parcere ql1aercns,

1020 Mensae regali quod secum participarit.IlIe potestatem noscens retinere, beateIndulsit servo, facinus tamen hoc prohibendo 78'.

DONIZONIS VITA MATHILDlS.

13.

73) tie mea opinione sl'ili,·,·t.

pi tie !Jrll111Jidouo,

73') mel acetum est 111('1(lllrllm,nobis :3ul1ofrrnl)ol1io. 11•

73") i. c. dolium, Ilalis t'eggill. P.a) totum t'ersu", in rasura corr. I.

74) i. c. Alh{'rlus vicecomcs, r.n~.

75) all balios? J.EIßN. Fortessei.q. castaneos j tiglia enim Italis estaesculus hipporastallulIl Linn .....76) i. c. varios. Colonlm vanl'-tatl'lll ",uance "orant (~alli. IJIN.Qui mlllavcrunl pCllnns, igilurbiennes ecrle, V('IHllioIlCIII do-clos. 1'.

J.) 111811,lur ill ra.fl/ra corT.

77) i. ('. ,·il vims prow linlOn·.MUll.

78) "('sl('s (l,.IJj,·(·as. ~1l·H.

78') i. e. mUlItls n·giulII ah ,\1-her-Io n lIalulII 8(·(·il'(·rc 1I011lil. 1'.

371

IO.Jß.

14. Quod aliqutnulo ill conscilio suo, aliquantlo occasione vi!Jiliae 'lOCUS, Heinvirus re»temptaoit capere Bonifucium,

Cotidie princeps orescensBonifacius iste,Alma fides ipsum servabat iure benignum.

10'25 Invirlia tactus nimia rex iam memoratusIngenio crudo meditatur prendere furtoIllum, sub caelo potuit quem prendere Jl(,IIlO.

Staus in conclavi cupiens rex consciliari,Ad se festine dux ut catus 79 iste veniret 79) prudens,

1030 Iussit, ut hoc astu quiret retinere coactum.Ut teneant vulvas, iuhet edituo, bene clausas,Haud nisi se quinto so Bonifacius intret et intro.Ad quod rex mandat, mox se dux ire remandatj",Adversus doctum nil doctum posse rccordor P,

1035 Nam dux privatos P proprios cito conglomeratesAc alios multos gladios sub veste retrusosPortantes post se precepit pergere promte.Nobilibus septus properavit marchio celsus.Cui regiam Si primam reserarunt editui ; quam

t040 Claudere festinant, sed fit confracta per iram.Progrediens ultra, dirumpitur atque secunda.Tercia restabat, sub qua tune rex habitabat;Frangitur ae ipsa, eum dux circundatus intrat.Undo nimis motus rex callidus atque dolosus,

1045 Quid video? quid? ait, 111;1'01' de te, Bonefacil"Hulle habuit moretn iuqiter men nam tlomus, 0 rex,Esse mei mecum soliti setnperque fuerunt:"Hoc dux respondit; pacem rex ilico promsit.Hac vice rex vidit, quod eum retinere nequivit;

1050 Iccirco planis pacem verbis simulavit.Denuo pertractans et eundem prendere captans,

Hoc ceco marte faciendum cogitat apte,Tempore nocturno super ipsum postulat ultroUt dux ipse parum vigilet; foret hoc sibi gratulll.

1055 Getuli morem seit prudens vulpis in ore.Obsequium regis nequaquam marchio sprevit.Cereolos multos f~cit componere pulchros;Libram candela cerae simul omnis habehat ;

. Atque suis cunctis accensas has dare iussit1060 Et tensas hastas super ipsas figere mandat.

Ante suam muItam faciem iubet ire columnamCerae, splendentem grandi de lumine nempe.Militibus densus et miro lumine septusRegis ad ospicium properabat. Longius ipsulll

1065 Aspiciunt servi venientem denique regis.Una velut silva flagraret terra vel ipsa,Sic apparebat. Rex hoc quoque prospiciehat.Contra quem noscens idem rex nil modo posse,Retro redire sibi grates magnasque remisit.

372 DONIZONIS VITA ~IATHILDlS.

80) cum qualuor comitibus.

81) Ad mandatum regis dux re-mandat, se statim iturum.82) proverbium, i. e. adversusastutum nil potest callidilas.l\WU.83) familiäres. J\lUlL

8-1) portam.

15. Quod Bonefacius studiosus fuit in divinis rebus.1070 Actibus ut mundi Bonefaeius iste refulsit,

Sie cluit in factis divinis ac venerandis.Pontifices sacros habuit quam maxime caros:Ipsis donabat, quae censuit his fore grata ..Psallebant sempe~' 'Capellani revel'entel'

1075 Horas nocturnas sibi cotidieque diurnas,Nemo cappellam super ipsum 85 presul habebat.Dilexit clerum, sed eo monachum mage verurn.Propria peccata generosus hie atque piaclaCum studio magno pandehnt fratribus anno

1080 Omni Pomposae " Christo farnulantibus, oreCum proprio plangens cum corde petens veniamque.Fratres ac abbas eius delicta lavabant,Aecclesiae quorum solito dabat optima dona.Rex etenim nunquam dedit ulIus ibi meliora.

lOS;; Contigit ire semel illuc moremque tenereIllum)quem dudum retinere solebat in usu ,Scilicet assistens ad opus divum "bonus ipse,Stabat in excelso solio, non corde superho ;Aspiciensque chorum, facies vidit puerorum

1090 In terra pronas, psallentes dulciter horas.De quibus admirans, ita cur stant seque regirant -,A monachis didicit, semper quod stant ita fixi;Hoc 'non oblitus iocundus dux et ppimus,Ire super tectum clam templi f~cit honestuni

1095 Quendam quippe virum cum nummis, vult quia mirumIpse videre. Decem libras vir iactat ab aede,In medioqua choro strepitus sonat et puerorum;Quorum palpebrae penitus nec sic patuere.Aspexit nummum, tetigit non ulIus et unum.

1100 Unde magis gaudens preclarus dux, ait autem:In modicis annis sunt hi pueri uelut almi87•Talis laudetur iocus ac recitetur, ametur.

1ß. Quod a regibus Tlieutonicis venit mos .uenundandi aecclesias, et quod Bonefucius uccepi:inde poeniteniiatn a sancto Guidone abbaie.

DONIZONIS VITA MATHILDIS.

Theutonici reges perversum dogma sequentes,Templa dabant summi Domini sepissime b nummis

1105 Presulibus cunctis, sed et omnis episcopus UrbisPlebes vendebat, quas sub se quisque regebat.Exemplo quorum manibus nec non laicorumAecclesiae Christi vendebantur mal edict isPresbiteris, cleris; quod erat confusio plebis.

1110 Qua de re Guido sacer ahLas 88 arguit immoHunc ßonefacium, ne venderet amplius, ipsuIllAnte Dei matris altare flagellat amarisVerberibus nudum, qui deliciis erat usus.Pomposae vovit tunc abbatique Guidoni, "

tl15 Aecclesiam nullam quod per se venderet lHl{llIiUII.

Hoc pro peccato multis aliisque patratoVovit adhuc votum nonnullis deniqne nottun:Scilicet ad cultum Christi sanctumque sepulcrlllllDe prope debebat quod pergere, si sihi cedat

t 120 Vita salus tantum vel ad unum pleniter annum,, ,Atqne novam puppim fieri dux ilico iussit,Sumptus atque locat, quo compleat haec sua vola.Sed complere nequit, quia mol'S non hoc sibi cedit,Ipse die sexta l\1adii post quippe Kalendas

1125 Desel'uit terram; quem Christus ducat a~ ethram.Quando defunctus terrae datus estque sepllltus,

8:» ipsius ornaliorl'lII. I.n~.

86) Pomposa abbatia non procul3 Ferrar i».

a) ita corrector; I,rius [uera!reclinant.

87) senes,

h) cl. 8. d. s, in rasura cor"'.

88) I'olllpos~e.

373

105'2.

374 DONIZONIS VITA 1\IATHILDIS.

89 Tune quinquaginta duo tempora 89 mille Dei stant.Mantua corpus habes ; honor ingens est tibi; gratesInde referre Deo debes sepissime vero.

1130 Eius ut a poenis animam caveat Deus aeviCorde Deum recto iugiter pulsare memento.Propter quem Christum roget omnis homo crucifixum.Tartarei poenas Deus aufer eique catenas,Cum veneris index, cum sanctis da sibi lucem.

1135 Virgo Maria caput, dextram l\Iichahclque heatus,Petrus et Andreas Apollonius quoque levamlIIius extollant, et eum super astra recondant. Amen.

17. Quot annis vixil Beatrix post Bonefacium, et quam prutlenter omnia reqit.

Quis narrare potest, quantum prudenter honoresEius post finem tenuit coniunx sua, vivens

1140 Bis denis annis post ipsum quinque peractis.Oppida, castella, marcham, propriam quoque terramRite guberna vit, tenuit comitissa Beatrix 90.

Moribus in pulchris natam nutrivit ab ulnis,Scilicet excelsam Mathildim mente modestam.

1145 Bina monasteria cum qua simul edidit ipsa,Ut tueatur eas, qui caeli ducit hahenas.Fraxinorense monasterium primum fuit illud 91 ;

Praedia muIta satis dedit iIlic magna Beatrix,Esse quia monachos plus quam c1ericos venerandos

1150 Credebant ambae. Canusinae quoque sanctaeAecclesiae nomen mutaverunt et honoremIn melius, dudum quam prepositus fuit unus

90) Dissimulat poeta secundumeius matrimonium cum Godefridoduce, et captivitatcm , in quaearn habuit Hoinricus Imperator,quod hosti ipsius nupsisset, tßN.

91

89) anni, Epitomator Regiensis haec habet: Sepultus müisse Bentrieis nomine Adhelhertus , lIIantue in{uil in cio. lIIantuae inter Sanctum Petrum et Paulum, hospiiali sancti Andree moram truhebat. Erat auten«et ecclesia ibi edifieata {"it in honorem eius, Idem- is cecus ex infirmitate effectus; qui tamen "igiliisque addit: Ad oeram autem hlstoriam dieitur de et oraliollibus iugiler insistebat. Cuiper vi..rionemap-morle Bonefaeii patris eomitissae, quod dum ipse parens sanclus Andreas apostolus monuit, ut diceretoffendisset quendatn de Capitello nomine Scarpelam Bealriei comitisse, quod {acerel fodere iuxta oratoriumde Canevariis, ipse Scarp eta accepil arcum et sa- Sllum, locum insilluans, et ibi corpus Longini militisgitlas toxicalas; el dum ipse marc/tio Bonefacius ;"isset el marliris cum duobus vaseulis, in quibus eratvenalum in quodam nemore ultra Olium in partibus sanguis et aqua que /luxerunt de lalere Salvalorissaneti 1J(arlini de Arzino episcopalus Cremonae, a inveniret. Quod cumpredictus "eslim'ius prefate Bea-dicto Scarpeta post quandam quercu", sive roborem, tric; eomilissae per ordinem relu/isset, ilia inlulil:quae adltuc dicitur ibi tunc fuisse, cum ipse quasi "Si ita non erit, {aciam le /lagellis cedi." Fodilurper quendam monticulmn ascenderet, cum sagitta et igifur ad iussum eomilisse terra, sed niltil ;nvenilur.arcu post dielmn quercum pereussil domnum 71lar- Flagellis vero ceditur Adltelberlus. Apparuit secundacltionem, stans cum uno genu /lexo in terra el fa- bealus Andreas eidem vestiario, superius iterandodens plures passus; et ibidem adlme apparent vestigia preeeplum. Foditur iterum terra, nee aliquo in-et pedieae in loco praedieto, ab eo quod dicitur quod venlo, i/erum vestiarius/lagellatur. Apparens quoquenumquam ibi naseatur lterba; et si deslruanlur die/ae tereio bea/us Andreas, o1nnino etiam oper; prefatopedicae sive 'Vestigia, dicitur quod altera die adllUc insistendum admonuit. Quid plura? Tereio {ossaapparent sicut prius apparebant. Nee in predieto terra est, ubi sanctus Andreas apos/olus edocuerat.loco ex postea aliquid cullum {uit; sed adhuc isla Quo {acto inventus est preeiosissimus iUe thesaurus,quereus stat, et postea stetit. Epilomator Yero- scilicet sanguis et aqua, in duobus vaselllis, ,11nensis ita: Forte semel ultra Olium /lumen in par- sanctus dixerat Andl'eas, quae de la/ere jluxera1l1tilius saneti ltlartini de Arzino lerritorii Cr'elllollellsis, Salv%ris; illvellta et fuit arclta insignis, in qua LOIl-a quodam Searpeta nomine de Parma, cui iam gtlli mililis corpus erat. Nee 11I0ra,eomitissa Bea-offellsam intullerat, arrundine venenata {uit letaliter Irix cum {ilia sua AIat/lillli ibidem solempllevulllcratus; de quo vulnere mortuus fuit, et 1J/antue l1~onasleriumconstruxerunt, rebusque et prediis am-in ecclesia sancta beati Petri upos/oU est sepllltus. plissime dotaverunt; lwn07'ifieeq"e multIIm prefalis.Cf. Herimannum Augicnsem a. 1052; Arnlllfum "eliquiis ibidem reeonditis, basilieam monaste,-ii inMediol. 1II, 3. . 91) Frassinoro in agl'o Muti- hOllOrem sallcti Andree apostol; dedicari fece-nensi. MUß. Epilomator Veronensis add;l: Per '·UlIt. cr. 1\1I1r. IT, 339.idem quoque tempus vesliarius quidam sir-e'pller eo-

DONIZONIS VITA l\JATHILDIS.

., Usus cum cleris non ni tantum duodeuisDeservire quidem ; nunc abbas servit ibidem,

1155 Cum monachis Christo multis famulantibus ilIo.

18. Quod secutulus Hcinricus tempore Beatricis mortuus est, et quod tertius Heinrlcus cum, papa Alexandro II. nitnie discordaius est.

Cesar Heinricus eomitissae a tempore vivus aJ IlIl1Ie oocem et sequentes duos

Extiterat. Seimus quod herus fuit atque propinquus 92, versII,' in ras. corr,

Ipse Beatricis magnae nataeque Mathildis.Mortuus augustus fuit hie b in pace sepultus, Il) 1'1'011111111'11 g/OSSIJ,

1160 Postquam surrexit, qui de lumhis puer exitIllius in regnum, fiet per quem male rectum,Scilicet Heinricus ecrudelis tercius idrus ; I') henrirus c.Cuius erat mater regina videlicet Agnes.Hunc in ventre gerens, vidit quod sit draco vere

116::; In somnis infans. Hoc multis rettulit ipsa.Hunc Victor regem laudavit93 papa recentem. !)3) proelumnvit,

Hie nimis exercens crudelia rex adolescens,Ut sonipes mulus, sensus non est quibus ullus,A papis sanctis verbis sepissime Mandis

t 170 Admonitus, sentes genuit mens iIlius ex se.Nicolaum papam conternpsit mens sua prava;Sprevit Alexandrum papam vere venerandurn ;Tollere Rornanum cui ternptat pontificatum.Quendarn Parmensem Cadalurn papam iubet esse.

1175 Presul erat Parmae Cadalus, ditissirnus atquePreparat absque mora se contra pergere RomaniFilius iste mali. Quem sprevit docta Beatrix ;Nam foveam parvarn deridendi sibi causaIn strata fieri tune precepit l\1otinensi 9~, 9~) i. e. ill ,i .. A"lIIilia, '"'1'

1180 In noctis tenebris, Cadalus tenehrosus at ivit Mttlillam .1...llIl'Ia. MLR

Multos conducens; caput orbis venit ad Urbem.Quem pars perversa precio suscepit, aberransA dictis Cephae 95, sed pars sibi dextra repente 95) I'd ..; 1I1'1ISIIlIi.

Obviat ad pugnam, Cadal6a cohorsque repugnans1185 Exuperat dextram partem, Tiberimve cruentat.

Obtiuuit presul catl~edram tunc, sanguine plenus.Ob terrae fehres Parrnenses mox redi~re;Pontificem solurn linquunt proprium Cadal6um.Pars ab eis fessa capit ips'um denique dextra,

1190 Et super excels_am tUl'l'im Crescentis apertam 96 9G) lIIull'lII lI:tclriatti. Mt:H.Evehitur, vinclis constringitur undique firrnis.Presul Alexander cathedl'am recipit venerantel'.Ille fuga lapsus, Parmam redit llndiqued lassus; (1) ill ~'IISII1'a l'(JI'''.

Nomen habet papae, quod nomen snmpsit inane;1195 Derii?'us valde moritur cum crimine Parmae:

Pastor Alexander regnavit ovanter; ut ante

92) NOli satis cxplorata est ratio propinquitatis 1111- du;rit. 1'am/cm Cl/lit ill cit1illl/em qllllw/allt impcI'a/orius. LEIBN. Fabularn popularcm lI:adil excerptor vel/isscl, in CII;IlS cpiscopalu iuvel/is We CUIlt ;1IIJ1C-

llallolironcnsis a LeiLlllilio cllillls: Est [lImeIl ali- m/oris (Uia lalilabat, illvellis ille "em aJll'1'lIit "Jli-quorum Opillio, lleinricum ltuius nominis quarlUlu scoJlo cidtafi,'f; ille aulem ill/pera/od lIarrl/rit. Cllill.~imperalol'em gellilorem {uisse malris ludus cOlllitissae Jlreciblls veJlia 1lrolllissa, ufl'ulIIque "ereJlit (/(1Jllatllildis, !toe modo videlieel. Dicl/I/t 1/Ia/rem Jllu- grafialll. I1uio illven; 11011/ellerat BOl/i{IICiIlS, quiIlti/dis, dum virgo essel, in iuvcllem llubilcm exar- ex i11lperalori,~ {ilia ltanc gCl/llil cOlllitissllm. QIIU.~sisse geliere Lucel/sem, in illlperatori,~ aula 11Iilli- imperator a/lxil, ex impcrii iuriblls eis 11Iulla (:011-

strantcm. Qui tandem lulC i11ljJeraloris {ilia coi/nilll, cedells. Quac deslllllta Stillt ex Hiccobaldo Fcr ....rit'lIsicOllllllis.m timells ('um eft abiit, ct dill fatifalls ritalJt . \'l~1 ex eius f'olllibus, s:H'clllo igi IIll' XIV antel'iol'lI.

375

IO!i6.

IOGI.

0.'1. "lS.

1062,"pr.

1073.Apr.21.

A"I".22.

11111.30.

370 UONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

Errantem regem studuit revocarc paterne.Dicta patris sancti despexit perfidus ast hic ;Credere perversis tantum vult atque protervis,

1200 Vendebatque vagus super haec mala pontificatus ;Qui propter papam non deseruit mala tanta.Tristes inde satis l\Iathildis erantque Beatrix a,Quae sub Alexandro papa stabant venerando.His ita digestis, prefatus papa recessit,

1205 Ante novem soles Madius quam ferret odores,Ex isto cosmo. Supero requiescat in horto. Amen.Anni mille Dei tres tunc quoque septuageni.

19. Quod post Alesandrum Greqorius VII. papa sacratus est; cum q1lo preliliatüs rex tanuliudiscordatus est, quod ab eo dampnatus est.

a) lotus rersus ill ras. sed abipso scriba.

lOH.

Post Alexandrum fuit Ildeprandus amandusAntistes factus; prius arehidiaeonus almus

1210 Extitit eiusdem reverendae sedis in Urhe.Dum consecratur, Gregorius ipse vocatur ..lure Deus nomen sibi tale dedit vel honorem;Ne lupus irrumpat, vigilat caulas ovium sat.Noverat esse pius miseris, aItis quoque dirus b, h) ,1111"1152. 3.

1215 Diversisque modis culmen retinebat honoris.Plenus erat mira super omnes quippe sophya.Septimus antistes Gregorius extitit iste;Lucra gregis qllaerens studuit regemque monereDulciter, a tantis resipisceret ut malefactis

1220 Aecclesias scripsit precio ne venderet ipsi.Ad cuius scripta rescripsit rex bona dicta.Cuius papa legens apices, gaudens ait esseIn caelo cunctis de tali gaudia il1stis~Rex ultra montes degebat, pastor in Urbe ;

1225 Legatus velox referebat eis nova crebro.Inter utrosque manens l\Iathildis cognita mater,Ut pax in regno toto fieret sine bello,Pontifieis pacem regem suadebat am are,Atque pium papam de regis amore rogabat.

1230 Regis erat mater tune Romae subdita papae;Quam vir ama~s pacem pro nati mitt ere paceOrdinat, et seeum Praenestinae quoque verurnPontificern Christi, eui iungit et ostia tristisPontificern magnum, quem nomine clamo Giraldum ,

1235 Hos ultra montes direxit papa duosque.Quos rex dignanter eum matre reeolligit Agne ;In manihus quorum promisit iussa piorumSe pro posse sequi papae; sancti quoque PetriAecclesias summi Domini non vendere nummis.

1240 Laetifieat valde nati responsio matrem;Romam regressa papae retulit nova gesta.Papa Deo laudem tulit immensam super hanc rem ..Ad scelera rursum rediit rexpost modicum tunc,Ad quem mendacem direxit denuo matrem;

1245 De prope post ipsam sibi transmisit sua scripta.Qui dolllit tandem, matrique spopondit ut ante.Credidit hoc statim genitrix, quod rex simulavit,Quae rediit Romam, papam reverenter.honorans.Post haee ad regem bis scripsit papa decenter,

1250 Quos apices sacros tenuit rex maxime caros.

DONIZONIS VITA l\IATHILDIS.

Quem tunc Saxones regem spl'evere feroces,Proelia qui secum statuunt cornmittere dernurn:Quod rex absque mora papae mandavit, aderansAtque petens ipsum, pro se roget ut crucifixum,

1255 Pastor confestim Saxonum mittere gentiCuravit, plane pacem cupiens revocare.Inde suus missus donec redeat , iubet ipsumRegem nullo modo super ipsos pergere , quod nonRex expectavit, galeatus quin equitavit

1'2()0 Contra Saxones, qui fortes sunt et atroces.Peccator quamvis , prudens tarnen hie erat armis.Commis so bello victor rex extitit ergo;Unde superbus adest; papam despexit ut amens;Omnia quae papae matrique spoponderat ante,

1265 Fregit et invasit, simoniacos revocavit.Afficitur valde vir apostolicus super hanc rem;Accitis missis , multis hoc ilico scripsit,Atque Beatrici dominae prolique Mathildi,Quae dorninum papam flagranter semper arnahant,

l'no Perfidiam regis detestavere tumentis.Acrius ad regem scripsit pastor sacer, et seUlterius clamat non posse pati mala tanta.

Rex mox hac ilIac discurrere caepit ad ista,Plures perverses coadunans tempore certo 91,

1275 Cum quibus adversum patrem loquitur reverendum.Moguntinus ibi fuit archiepiscopus ; ipsiIudicium totum tribuit rex flagitiosus.Huc Hugo tunc falsus venit, qui dicitur Albus.Offuit hie multis Romanae pre!,byter urbis 98;

1'280 Tel' dampnatus erat, precio quia restituebatEmptores Christi templorum, iunctus et ipsisAdversus papam fingens mala, laetificabatCorda malignorum , regis simul et sociorum.Audax antistes l\Ioguntinus nimis ille

1285 Non Christum timuit , papam quando maledixit.Cuncti subscribunt, magis ipsi se maledicunt.o bIasphemia, non hic neque post aboIenda!Hoc. anathema quidem mandarunt mox procul idemAd Longohardos simoniacos nimis altos;

1290 Qui laeti facti, Papiam denique l'aptimOmnes concurrunt, regis faeiunt quoque iusslllll 7Iurant, sllbscrihunt contra dominumque magistrullI.lUittendos apices Romam rex edidit ipse,Qui de sede sacra dicebant surgere papam

1295 Iniuste stantem, papatum depopulantem;Quos sinodo coram statllerunt mitt ere Romam.Quidam Rolandus Parmensis clericus aphiSEIigitur quarum geruIus tune literularum.

Ineipiens sinodum pastor Gregorius, ovum1300 Gallinae seulptum, gestans in cortice scutum 99,

Et colubrum nigrum qui tendebat caput; ictuQuippe repercllssus quodam pertingere sursumNon poterat clinllm sed ventre tenus caput ipsum, .Torserat et eaudam triplieando dahat sll1uatam -

1305 Non erat haec plana, sed erat sculptura levata -Ad sinodllm fel'tllr, nunquam par ante repertum.

SS. T. XII.

377

97) \\'01'll101Ii3I'. 1076.fall.

98) DIl Hugono cr. vn. S. An-selmi Lucensis c. t 9. supra 1'. I!):qualll vitam noster iufra 11, :.I.,·ilal.

!l!l) 11I1I~rl'lIl1(·tiol1l'lII reli(luilllusIlualcm codex exhibl'l; sensustamen ßagilat: OVII'" galfinae,sculfllum ges/ans ;11 cor/ice SCII-111m el colubrunI, lusu sl·ilicclnaturae.

48

April. t8.

1076.Fell r.

Quod dum rniratur , predictus et ecce RolandusIn medium venit, papae mox dicere caepit:Rex iussit terrae; iusserunt pontificesque,

1310 Ut linquas sedem , guam non es dignus habere.Romanis cleris mox idem portitor inquit :Co~tes in pellte 1 Romam, tester, ueniei reslUissurus papam; lupus hie 1I01l est quia papa.Sic dum hlasphemat", prefectus eum cupiebat

1315 Privari vita gladio, commotus in ira.Quod f~cisset enim , sed ei pater almus adhesit ,Vixque tacens coetus , caelesti flamine plenusPapa beatus ait: Turbari linquiie , natilEcclesiae sanciae ueniuni quia tempera ualde

1320 Plena dolis nimiis mnqnisque replete periclis,Expedit, existani quae suni ut scandala scripta2 ; •

Vae sed ei pravo, per quem sunt scandala, clamo,Nostrum nempe motlum Deus infit : "Millo IIIPOl'U11I

In media vos sic oelui fl9'1O$, dicoque vobis,1325 Vas quasi serpenles prutlenles conuenit esse,

Vioere simpliciter oeluti oicuntque columbae:"Ilas qestare tlecei »iriutes n011modo vere,Atque crucem Christi stuiletunus [erre meiipsi.Non nos a Christo tribulatio separel isfo

1330 Tempore, sed colla subdamus membraque nosiralIIal'tyrio. Verbo fidei feriatur !tic ergoOstenslls serpells, qui scufum gestat et ellse",Adversus mafrem Rom(mam caflLO!icamqueAecclesiam, Christi de sanguine ruhm 3 benig1li /

1335 Plura loquens papa, dixit sinodus si~i sancta:Tu pater es pat/'um, blasphemum contere PI'({VUlIl.

Est nostrum quippe, illssis parere tuis, quePro Christo morfem paUenter gliscimlls 071lnes., Iudicium confer, gladium (mite,' percute for/em!

1340 Omnibu~ excelse dignum clamantibus esse,Privari regno regern rnaledicere nee non,Papa dolens, vinclis anathematis illico h strinxitRegern predicturn, cui regnum devetat ipsum.In quadragesima sinodus celebrata fit ista.

1345 Quis Petrum sanctum, quis papam diligat almulll,Hoc anathema probat, quod regern sic inhonorat.A Petro quisquis seu papa discrepet istisTemporiLus, firmae permanserunt comitissaeMagnae petra quasi, Mathildis et aIta Beatrix e.

1350 Hae mediatrices inerant et regis amicae;Cumque vident regem per devia tend ere semper,Proxirnus illarum fuerat quia rex et earum,Ex ipso rnestae pandehant se satis esse,Sed tarnen a papa se non discedere clamant.

20. De obitu domnlle Beatricis, et quomodo Canossll dolet e:v ea et de forJ!Ol'e eills,

378 DONIZONIS VITA ~IATHILDIS.

1355 Plena bonis factis dictisque referta Beatrix,Cunctis eara nimis magnis parvis quo(lue, PisisEgra man ens , vita de presellti bene rnigrat,Octo decemque dies Aprilis dum sinit ir'edChristi post ortum vera de Virgine corpus

1360 Anno milleno his terno septIlageno.

I) i. I'. ill penlecostes.

a) littera I in kac voce et sic dumrorr.

2) lunge: periclis, quae suntscripta: Expedit ut eristant scan-dala; cf. Mallh, 18,7.

3) seil. ('n~elll et' seululIl.

Il) in ,.aSl/ra co,.,..

c) r. p. c. m. p. q. M. c. a. n.in rasl/ra ip.~e ser,ba.

d) versum in ra.Y. cJ'aravil scrihaipse.

DONIZONIS VITA l\fATHILDlS. LlB. II.

Conditur Pisis ; lucem videat paradysi, Amen.Hanc patres iusti ducant super aethera cuncti. Amen.Estimo, quod vilem nimis ex hac me modo Pisae a

Esse putent sane, nisi plangam , cönquerar alte,taG5 Perspicuam dominam cupiebam vivere vita

Longa, quo laetum potuissem ducere seclurn.Defunctum corpus sperabarn reddere prorsusDigne telluri. Dolor hie me funditus mit,Cum tenet urbs illam, quae non est tarn bene digna.

t370 Qui pergit Pisas, videt illic monstra marina.Haec urbs paganis, Turclis b, Libicis quoque ParthisSordida ; Chaldei sua lustrant litora tetri.Sordibus a cunctis sum munda Canossa, sepulcriAtque locus puleher mecum; non expedit urbes

13~5 Quaerere periuras , patrantes crimina plum c,

Talibus in vlcis contempserunt sepeliriPrecipui magni nostri domini memorandi,Sed se post mortern condi voluere Canossae.Artus iamdictae dominae teneant modo Pisae,

1380 Possideant , caute nee nonveneranter honorent!Ast animo mesto iugiter maneo nimis ex hoc.Spero tarnen per eum, qui consolatur egenum,Me fieri laetam , michi conservando severam d

Mathildim, claram dominarn, probitate notata1385 Omni, cuius ego vitam per secula quaero.

EXPLICIT LlBER PRIMUS.

INCIPIT PROLOGUS LIBRI SECUNDI.

37U

ioru.

11) huuc cersum et ;/1 UfJlIl'lIli snnei/I rtUIII'a corr.

b) ita ill rasura cart, qu! cl ill{m ita sc,.ibil. -

d) i,c. bonam at!scril's;{lilsescriha.

Materiam parvam facit esse comarcus ! ut altam ; .Dilatare quid em sua verba seit ipse perite.Materiam grandem sciolus describat ovanter,Ut quod .ei prohibet peracuta peritia scire,

5 Scilicet in latum sermonem tendere parvuUlPatret cum nota vel materia numerosa:Valde prolixam pauperculus en ego scribamMateriam, cuneto divulgatam fere e mundo.Quamvis florescant quae seripsirnus ae reniteseant

10 De ducibus claris, codex quos primus arnavit,Multo florebunt vehementius ae renitebuntFacta ducatricis quae sunt scribenda Mathildis.Hystoriam longam metris describe Canossa.

EXPLICIT PROLOGUS.

INCIPIT LlBER SECUNDUS.

Q~icquid ego possum de tanta dicere - prorsust5 Seit populus me cum - minus est; plus ipsa merelUl'.

Tantum mirari consultius esse sciatis.Haec est tarn dara, ceu fulgida stella Diana,Haec radiata fide stat spe circundata mire.Huic sincera man et maior dilectio sane.

20 Haec peramat eels urn per quem sunt omnia Verhum,Ulius 5 et servos~ quos invenit ess~ modestos, 5) llei st·rms. (,IrrIllII.

DiliO'it et laudat reverenter oboedlt, honorat.b ,

Haec odit vicia, virtutes comprobat ista ;Elatis alta, mitis sed mitibus astat;

4) an a lIoltiu, Ol'no, Cl1l3Si ur-nandi magister t I.EIII~.

c) ila corr, hie et ubicumque ill.sequenlibus scriba posucrat IWlIl'.

, 48 .:.:..

380 DONIZONIS VITA MATHILDIS.LIB. II.'

25 Seit mulcerc a pios, terrere sed haec seit iniquos, a) mulce ill raslIra corr.

Prospera non mutant seu non hane tristia turbant ;Omnibus in rebus graditur diseretio seeum.Omnibus in regnis sua eurrit fama perennis.Evehitur lintri trans pontum fama l\lathildis,

30 Nomine de cuius Turclorum eastra loquuntur ;Notieia multa eum qua rex Greeus habundat.Pallia eum gemmis rex dat sihi Greeus Alexis ..Hane multis horis Alemannus rex amat, odit6;Gens Alemanna quid em sihi gratis servit ubique.

as Russi, Saxones, Guaseones atque Fresones,Arverni, Franci, Loteringi, quinve Britanni,Hanc tantum noscunt , quod ei sua plurima POSCllll1.

Post ipsam gentes hae mittunt sepius enses.Omnibus ex istis equites habet alta l\Iathildis;

40 Responsum cunetis haec dat sine murmure turhis.Haec hilaris semper facie, plaeida quoque mente.Haec apices dictat; seit Theutonieam bene linguam,Haec loquitur laetarn quin Francigenamque loquaelam.Haec Longobardos nutrit , regit et faeit altos .

. 4:1 Qui numeras stellas , vitam sibi supplieo servalSi, quod non glisco, mundo decesserit isto,Porrige quod sitio. Corpus tumulare requiro.Cum patribus iustum vere fit habere sepulcrum.Antiquos patres Isaac, Abraham, Iacob atque

50 Uxores sanctas simul una recondidit area;

G

ü) Epitomator Padolironensis a LeibniLio editus hocloco haec infert: Alexius Graecorum et Alemannarum"eges eius coniuqium petierunt •.•.•• De ciro autemludus comitissae Alatildis exlat in dubio. Per haecenim verba oidetur Imius Ilisloriae scriptor illlllle,.e,c011litissam !tanc non ltabuisse mari/um, cum in se-quentibus eliam quod !labuerit vel {ilios genuerit,nullam {acit mentionem. Seribilur lamen in libroqui dicitur copia Landul{i de S. Paulo, quod ad se-ces.~um residens du;r quidam nomine Gotll{ridlls Gollt-{rid; filius, gladio con{osslls interiil coniuge relielaAlatilda Boni{acii ae Beat,'icis admoclu11l clal'issimu{ilia; per quod noscitur, quoel !wee eomilissa aUeu;viro nupsel'il, !tuie scilicet Gotll{rido. . Est el ali-quorum opinio, quod isle Gotlt{ridus dux {Ilel'it Spo-.leianus , fjuamquam in eadem copia eius non nomi-nelur ducatus. Sel'ibit euim lIlar/inus Polonus illcroniea sua, quod Goth{,.idus Spolelanus dux et co-1Ilitissa .lIlatildis tlevota {ilia saneti Pelri Normanosexpulel'int, qui in preiudieium ecelesiae, Alexanclropapa secundo presidente natione 1Ilediolanense, re-gnum Apuliae illvaserunt et fines Call/paniae der:a-stabaJlt. Ponil quoque laeoblls de VOl'ugine ordinis{rall'um pl'edieatol'um, arcldepiseopwl Jnnuensts, i"eroniea sua, quod haec Jllatilda Iradira IlUplui, cumde '-liro suo fllium gelluissel, propter dolores, quos inparllt senserat, noluit postea viro suo coniungi; sie-que {ilio l1lUI'luo eaque .mper.~tite, sille liberis lan-dem 'Ultima defecit. Fertur eliam, quod per ipsiuspartus dolores animata itl marilum, ipsum {uer;1 ;11-seeu/a, et {orte~ ut aliqui alltuman!, per 1Ilodum quidicllls est, in eum necem a fllio in{err; prOCllrasse,el propterea dicina ol.'culla ultiOlw post1ll0dllm r.i-duala marito, fllioque ea supe1'slile pricala, 11I111Ii.~

prius bellorum conflictlbus et adoersitatum stimulislaeessita, ut patebit in sequentlbus, et suorum ulti-mam decessisse , et pro suae remedlo animae quaepossidebtü apostolorum claoiqero reliquisse. Scribi-tur autem in libro qui Darius appellatur (est Lan-dulfi bistoria Mediolanensis sub nomine Datii velDarii tunc lecta), quod !taee comitissa ßlalildis, cum·iam duobus {ralribus emorluis, quos lIeinriei impe-ra/oris callie/ilale oecisos {ore c,.edebat, seque 80lamt:idens· superstitem, serpenle qui olim prot/wplaslosill 1Jaradiso Dei eallidior decepit, ipsllmque qllaerensimperalorem a regno privare, dolis acutissimis flonarmis laborans, septimo adlwesit Gregorio, qui prillsIldepral1l1us dictus est. Quae cum ad/wc virgo Gi-gOllem virum prudelllissimum Nortltimandiae dueemduxissel in fIlaritu11l, per annos palleos secum mo-"nta, super se iam poenilens alicuius !labere clomi-nium, e01lsilia inito cum vernula sibi {idelissi11la,;psumque ad cloaeam super lacum sedentem perseeeSSU1lJ immisso ellse {eeit inlerimi. Cum aulemrolmr a TI/seia usque Romam comitatus sui (eresola exerceret, paetoqlle seeretislimo !tabito cumeodem Jldeprmulo, eeelesiae Romanae tUIlC diacollo,nee non cum quamplurimis reli9iosis a{illibus Albill;el Ru{ini sparsis', qualinus sine consensll imperalorisin ponliflce", Romallll1lt eligerent, ut eOllsecrareluroperam dedit.. Sed ne ser,iw presens videatur mor-tuos accusare, ad subsequell/ia procedalur. Epito-mator Veroncnsis: lIIalMldis isla comilissa quen-dam. 'lObi/em ex 11Iilitibus suis in maritum aecepit;de qllo COlicepit el peperil {ilium, qui parum sllper~rivells die", oMit. Jpsa aulem propter dolO/'em par-tus amplius drum· coglloscere noluit, sed (actus est;lI;mielfs eiusdem. .) i. e. auro er argcnlo ~(larso. P.

DONIZONIS VITA MATHILDIS .. LIB. 11.

Annos post multos in eodern vero sepulcroCorpus conditum magni Ioseph reperltur",Huius amo patres, sed earn plus diligo valde.Haec exaltavit .nimium me quin et amavit.

55 Martyris ista michi sancti dedit ossa Quirini,Me renovat semper, turres fabricando recentes,Atque meum nomen crebro f~cit crescere Romae.

7) Fa), u I.. orientali«, IO~I'l'h 111'1111Sh-hem sepultus filii, rr-liqui 11,1] Ichrun.

•

f , De III'i11l0 adoeniu tercii JIeinrici regis et septuni papae Gl'egorii ill LOIl!Joblll'tlilllll, et quulilern ducalrice JJIathild! apud Canossam suscepti sunt , et quod eundem retjetn sulniertit Guibcl'llI."

archiepiscopus , et alia vice ivit cum eo Romani contra papam ft.

Post matris mortem fama currente per orbem,Regem dampnatum per papam comrnemoratum,

GO Turbati certe fortes sunt atque potentesPer totum regnum, dicentes , esse' superbum

• Non parere pie sinceriter atque benigne .Rornanae sedi , quae claves continet aevi.Quocirca regem statuunt contempnere recte,

G5 Ni red eat , papae pacem stud eat revocare.Non aliter se rex noscens regnare valere,Ad consobrinam l\1athildim misit , ut ipsaCons cilium caperet, quo papa veniret ab UrbeLongobardiam , peteret veniam sibi dignarn

70 Ipse, suum iussum faceret dubio pro cui nitro.Papa precesque videns dominae Mathildis , eidem-Quod quaerit donat; dimisit denique RomamOpilio dignus, Canossam venit et intus.Quem sancti Petri vice digniter ilIa recepit;

75 Salvificum rorem quae papae sumpsit ab ore.Regis Heinrici domina comitante MathildiAffuit et iuxta presentia turbaque muIta;Ex me fitque nova, dum fiunt talia, Roma.Urbs, honor ecce tuus mecum rex papa simul sunt

80 Ac Itali proceres, nee non Galli proceresque;Ultramontani, Romani, pontificaliStemate fulgentes; adsunt pIu res sapientes,Inter quos· abbas Hugo Cluniacensis hie astat,Qui pater in lavacro regis fuerat sacrosancto.

S5 Pacis sermones tractabant hi seniores;Cumque dies per tres starent pro pace loqnentes,Et pax non esset, rex atque recedere vellet,Cappellam sancti petit idem rex Nicholai;In qua pastorem lacrimans oravit Hugonem,

90 Ut pro pace sua fideiussor sibi fiat.Non licet hoc, abbas regi respondit; et astansIllic Mathildis rogitavit eum; sed et ipsiHoc (aciei nemo, respondit, tu nisi, credo b.

Poplitibus flexis dixit rex atque l\lathildi ;95 Tu nisi me mullll711 iuveris modo, nOll ego scutum

Ultel'ius (rml!Jllm, tIIulctavit me quia papa.Consobrina valens, (ac me benedi{:ere, vode!Ipsaque surrexit regique spopondit et exitAscendens sursum, stetit ac· rex ipse deorsum .

. 100 Alloquitur papam de regis fine reclamans.Sinceris dictis dominae venerabilis istisCl'edidit antistes; ut iUl'et sie tarnen ipse

a) sequitur piclura: res corona-Ius genu /leIo preculur Mat/lildelllsub arcu in solio sedentem, cuiasside! ill sella ubbas /Iugo. Sub-scriptum legitllr: Ilex rognt ab-barem, Malhihlilll supplicat aIcJlII~.

b) IlI/lIc et sellllelltem t'I'I",YIIIII illrl/Sllrt! scl'ibll ipse.

381

1077,1,111.

lan.28.

•

382

1077.

Mai.

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11.

Rex illi j sedi Romanae sitque fidelis.Praesul quaeque velit Gregorius, hoc sibi fecit

105 Rex retro scriptus. Soli toque nivem mage frigusPer nimium magnum Ianus dabat hoc et in anno.Ante dies septem quam finem lanus haberet,Ante suam faciem concessit papa venireRegem, cum plantis nudis a frigore captis.

110 In eruee se iactans, papae sepissime clamans :Parce , beate pater! pie, parce miclii peto plane!Papa videns Ilentem, miseratus ei satis est est;Nam benedixit eum, pacem tribuit, sibi demuml\Iissam cantavit corpus dedit et deitatis-";

115 Secum convivans super arcem quin Canusinam.IPSUIll dimisit , postquam iuravit. Et ivitUrhern Reginam, qua stabat turba malignaPontificum, valde metuentes hanc fore pacem.

Maior erat cunctis Guibertus , episcopus urbis120 Ravennae , doctus, sapiens, et nobilis ortus.

Extiterat Parmae civis' seu cIericus ante.Dum fuit electus Gregorius, iste GuibertusIpsi iuravit , contra quem nunc mala sancit.Regis enim mentem contra papam docet esse.

125 Rexque die sexto remeavit Bibianellum 9;

Corde dolo pleno , cum plena mente veneno.Pastor felle carens ad eum descendit ab arceCrebro scripta a supra; mox est eomitissa sequuta.Callidus at multa rex papae dixit, et ultra

130 Eridanum b fluvium , commune eupit fieri tuneColloquium; laudat quod papa, l\Iathildis et optat.Cur hoc rex malit, ignorant hi duo eIari.Mantua re vera placito subdique e timebat.Rex equidem frustra transivit primitus undam

135 Eridani , tractans cum paucis tradere papamj

Nec non, si quiret, comitissam traderet idem.Hoc seeIus infandum compIere putat placitando.Cuncta videns Christus fieri vetuit scelus istud.Eridanum presul Mathildis et optima secum

140 Transivit , sperans pacem conponere veram.Ad dominam daram multis ocuIis oculatamNuncius advenit, qui secretum patef~citRegis Heinrici, qui p~pam tradere dicit.Hoc ubi cognovit prndens hera, mox cito movit

145 Seque suos, fortes peciit cum presule montes.Insidiae fractae regis sunt et patefactae;Papam, Mathildim, rex ulterius neque vidit.

Pontifices falsi sunt ex hoc laetificati,Maxime prescriptus Guibertus, qui dedit istud

150 Conscilium regi, quia vult invadere PetriSedem condignam, zabuli quod fE;citad instal',Etheream sedem cupiit qui tollere teter.Lubricus et mendax erat iste Guibertus aberrans,Conscius et consors homicidarum quoque fautor;

t55 Pompam mundanam plus ipso nullus amabat;Relligione caret sic, quod nec earn scit amare.Hunc rex pro papa laudans, hunc magnificabat.Ultra qui montes rediit, faciens mala promte;

..8} C~. J.,1I1Il"ti Ihill.

9) ßianello, prope Canossam.urn.

a) c. s. in rasure corr.

b) i. e. Padus gl09sa. ::; ..,~.

cl in rasura corr-

DONIZONIS VITA MATHILDIS LIB. 11.

Quaeque nefanda libent, tute faciebat inique,160 Nam suus exactor, iudcx , falsus quoque pastor

Non reprehendebat crudelia quae faciebat.Ecclesias nummis vendebat sedulo multis.Sepe duos falsos urbs una tenebat in annoPontifices, dando certatim premia' stando.

16!i Plebes, cappellas, precio clericis tribuebant ,Cuncti perversi vivebaut lege Guiberti.

Ast hera Mathildis despexit facta maligni,Corde fidem veram peramabat munere plenam b;Postposuit regem ; per tres tenuit pia menses

170 Gregorium papam, cui servit ut aItera Martha.Auribus intentis capiebat sedula mentisCuncta patris dicta, ceu Christi verba Maria.Propria clavigero sua suhdidit omnia Petro ;lanitor est caeli suus heres, ipsaque Petri.

175 Accipiens scriptum de cunctis papa benignus,Tunc libertati Canusinam sanctificavitAecclesiam , cartam libertatis sibi largamDictans, et mandans, violenter ne sua tangatUllus homo prorsus , sit ob hoc anathemate tortus.

180 Hortatu magnae comitissae papa dat hanc rem;Tempora mille Dei tune septern septuaginta.Tempus cognoscens crudele venire per orbem'Papa, ducatricem verbis corroborat idem,Ut sit in adversis acerrima , non sit inherrnis ;

J85 Christicolas cunctos ut prevalet adiuvet ultro ,Blasphematores , qui sunt sathanae quoque proles,Conterat , extirpet, revoeet quandoque benigne.Iussa pii domni sapiens comitissa recondit;Ut regina Saba Salomonis verba beata.

190 Cumque valedixit comitissae papa Mathildi,Urbern Romanam Madio florente per arvaVisitat; adventum cuins plebs ipsa repertum,Obviat , exultat ; pastorem suscipit una,Ipseque commendat, quod nohilis aegerat erga

195 Se sanctumque Petrum Mathildis.s Vivat ill aeuum /Clamavit cunctus clerus totus quoque vulgus.Cum quibus et regem maledixit denuo recte,Absolvitque vires, qui iurarant sibi, rnicros to 10) ..anus.

Ac pl'ocel'es grandes, ilium si linquel'e mallent.'lOO Quod rex agnoscens, coadunans denuo fortes,

Italiam rursum spacium post temporis unumIngl'ec.litur, teI'l'am totam maculaLat ahel'l'ans,Sola resistit ei Mathildis filia Petri.Rex exardescens contra £juam concitat PlISPS,

205 Proelia, terl'ores, et castris ohsiJiones.. Ad nichilum })ugnat; non haec superabitur \Illqualll;

Insuperabilia loca sunt sibi plul'ima fixa;Dilio'itur valde villas defendit et arces.1:) ,

Hane videt incassum rixam rex crescel'e tantulIl;210 Cogitat ut tm'bet solum caput; ivit ad urbem

Romuleam secum Guibel'tus abisse videtul'.,1\1osfuit, adventllm regis populo fore festum;Istius est fletus, sua tm'bant crimina caelulIl.Urbs propter papam non illi fit l'esel'ata;

I,) /O/UIIl l'er.YlIIII ill rasuru 1'11/'1'.

scripsi],

IU77.

1080.

IOHI.

luS:l.11111.

384 DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11.

1083. 215 Circa quam hellans. dirupit moenia celsa,Depopulans Urbem, papam statu ens ibi turpem.In cathedra loeat hune. falso Clemens vocitatur.

I

Hie est Guibertus fallax , vastator apertusAeeclesiae Christi, merito quem signat abissi

220 Bestia.quam vidit dilectus in apocalipsi.Regis et ilIa phalanx Romam totam maculabat,Pervigil et rector Gregorius ex grege fesso,Pollutae eathedrae muItum quoque condolet aeque.Sperans in Petrum, rogitat pugnare Robertum

225 Normannum quendam, qui regem depulit extraUrbern , qui veluti per strata m dammula fugitFrancigenam 11, m?ntes ultra rediens malus ospes.Papa suus Clemens Romanis premia> prebens,Raptor terrenam Petri rapit ipse cathedram.

230 Quanquam se monstret.quod sit quasi pastor in Urbe,Ipsi nulla tarnen pars in caeli manet aree.Hie heres is limes mundum seduxit inique;Iussa Dei spernit, sanctorum verba neglexit,Prevaricat leges, divinas destruit aedes,

235 Persequitur dignum dominum papamque magi strum,Qui monitis sacris plenus mauet in Lateranis.lIlie eonsistens spermologusP optimus isteActibus et verbis exprobrat seisma Guiberti,Perpetuo dampnans anathemate scismata tan la.

240 Naseitur hi ne eunetis ingens tribulatio iustis.Mucronem regis pia pars quam maxime sentit;Sedibus expulsi sunt pontifices (luoque multi,Flagris afflicti, vinclis in care ere stricti.Rex et Guibertus faeiunt iuveneseere tempus

245 Neronis prisci, qui preeepit crueifigiPetrum ; eervieem Pauli gladio ferit idem,Et propriae ventrem perseindere matris ab enseF~eit, ut inspiceret , requievit ubi malus ipse.Sie propriae rnatris paImas calcaribus acris

250 Transfodit mis.sus sathanae Guibertus iniquus.Nullum quippe virum timuit nisi Nero magistrum ,Venis incisis .in aqua vitam tulit ipsi.Hi duo prescripti fidei fere b nomen obliti,Perdere nituntur doctorem denique summum.

255 Symon eis doctor Magus extat et hispidus autor.Ignorant forsan , quod dum fortuna reportatIniustos sursum, ruituros esse deorsurnQuandoque plus ipsos ; ideo patitur Deus illos.

108-1.

11) Aemiliam et infra ('ap, 18.MUR.a) in rasura scriha ipse,

1'2) sermones sercns.

b) ita corrector; prius [uerat pelle,

2. Qualiter contra regem et Guibertum exarserit domina Matltildis, et quod cunctis catlwlicissubvenerit.

Corde pioflagrans Mathildis lucida lampas260 Adversus hinos Domini erlleis hos inirnieos

Arrna, voluntatem, famulos, gazam propriarnqueExcitat, expendit, instigat, proelia gessit.Singula si fingam , quae f~cit nobilis ista,Cat'mina sic crescent, sunt ut numero sine stelle.

265 Plum sed omittam; de paucis discite mira.Ex hac parte freti per clirnata quattuor aevi,Lepra Guibel'tina succreverat horrida, nigra.

DONIZONIS VITA l\1ATHILDIS. LIB. H.

Hac lepra mundus fere non locus extitit uUus;Munda domus sola Mathildis erat spaciosa,

270 Catholicis prorsus fuit haec tutus quasi portus;Nam quos dampnabat rex, pellebat, spoliabatPontifices, monachos, clericos, Italos quoque Gallos,Ad vivum fontem currebant funditus ornnes,Scilicet ad dictam dorninam iam, mente benign am,

275 Quaeque requirebant, apud ipsam repperiebant.Defuit haud ulli, quin profuit optima cunctis,Non ab ea mestus si quis vir venit honestus,Unquam preteriit, sed consolatus abivit.Vestibus e sacris multos haec nota ducatrix

280 Patres catholicos vestisse quidem reminiscor.Inter quos fulsit reverendus episcopus urbisLucensis, lucens Anselmus maxime prudens 13,

Lege Dei doctus, monachus bene relligiosus., Gregorl~s presul Romanus, ut E;git Iesus

285 In cruce qui moriens dat discipulo genitricem,Commisit dorninam sic Anselmo comitissam;_Quam docuit dictis, regit exemplisque benignis,Perversae sectae monuitque resistere semper.Conscilii magni vir hie angelus his fuit armis,

290 Conscilium cuius sequitur comitissa venustum.Nam quos ipsa valet pravos convertere mater,Quantiscumque modis quit; agit in omnibus horis;Multos eum feudo, multos munus tribuendo,Pugnando plures, eastellaque sepius urens ,

295 Regis ab obsequio iugiter disiungit iniquo,Ultramontanis ae principibus sibi carisErrores regis scribit vitare rebellis a ;

Sicque Deo muItum generabat credula fructum,Gregorio papae proceres servire suadens,

300 Mittere cui 'gratis crebro solet in LateranisXenia muIta nimis; quam papa pie benedicit.Biscentum b. u libras dornus argenti CanusinaTunc misit papae; quam debet papa beare.

383

13) In sequentibus Donizu C\-

pressit vitam Anselml c. t'l, supraP: 17: Allse/mo ••• commendatura beatissimo maqistro (idclissimlldiscipu/o, sicut in cruce C',ristllsmalrem virginem t'irgini discipulocommendam! .••

a) versum i/I ras. '/ISC scribe,

b) biscentum et d. a. et tUIIC ill

rasure ipse scriba.

14) In codicis Canusini folio 1'. 2 praeflso manus receperai, supranomintüus eicarlus , qui et /IIIIIC

simillima coacva exaravit: Anno' Domini 1082 co- episcopatum tunc iussione papae rege!Jat, roganle1llilissa ilIatitdis cum episcopo Anselmo~ qui et vi- 'domina comitissa pro aliqualltula restauratiolle abTalicUI'ius erat papae Gregorii VII. in illis diebus in thesauri, alias capelIas in Filina cl UlWlII in CaslllaLongoba1'dia, tltesauru11Zecclesiae Canusinae poslu- supposuit ecclesiae Callusinae. Postea episcopuslavit abbati Gerardo, 'qui tunc preerat pre{alae IJeriberlus calltolic~ Romanam diligells ecclesiamecclesiae, ad dil'igendum prtpae pro de{ensione Ro- factum episcopi Anse/mi lal{davU et laudans {irmar,it,manae ecclesiae, quae illo tempore persecutionem ecclesiamque Canusinam cOlIsecl'ovit, quaeque lIabc-grandem habebat a Guiberto heresiarcha. Ifaque· bat ecclesia ex suo iurc sua dole annuit sibi, etprenominatus abbas una cum cOll!Jrcgatiolle{ratruTIl, poslulante eadem domna comitissa alias duas ca-fidelem am01'em et dilectionem habens in beaio Petro pellas, ullatn in villa Placiolae cl alialll in Fanoet RotllUna ecclesia, cicario eius et comitissae pe- sitam eidem sUPPOSllitecclesiae, flee 11011 et capel-titioni alacriter tltesaurum ob/uUt, qui 20 et 4 eo- lam in Gurgo silam ller volulltatem ae nulum istillsrOllae erat et una Warum aurea cum crllcicula flna episcopi a pafronis eiusdem ecclesiae, Canusilla IUllCilidem aurea; et duae tabulae altarium argenteae, acquisivit ecclesia. Anno 1090 lmius episcopi fem-et coopertura m'genii m'cae altaris sancti Apollonii, poribus pW'gavilllus inlerius et ex{erills ecclesiamet t1l1'ibulum grande argenleum. Quod decoctum ilia;" de Gurgo ex .ttpinis et vcpribus. Post haecCanusii, septingenlae librae aI'gcnli fuit, et norem idem episcopus lleribertus pergere volens ill Bicilia",librae au,.i. per P"OfiCUlllllet lWlwrem Rcginae eeclesiae, quia

Tandem transmisso thesauro Romam per as- pura amicitia Canusillam diligebat ecclesiam, muluosensum et voluntatem papae, qui' cartam offersiol1is ab ea accepit preciosalll plllnefam dc purpura san-de ol1lnibus p,'edii., l)redictae comitissae ab ca guillea et 1mlcllro auri{ri.,;o cum deeenti lilleo

SS. T. XII. 49

Mai.~;;.

386 DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11.

lOS5.

3. De obilu papae Greqorii, et de eleclione Desiderii et Urbani papae, et 'I!lod domna Ma/hilt/is1'1'0 Romana aecclesia pllglla nit, -et de' obitu sancii Anselmi episcopi LlICCIlS;S urbis.

Interea planctus de presule nascitur altus305 Gl'egorio, gestat Dominus quem Christus ad aethra a, al g. D. q. C. a. a. ill rasura

Ante dies septem l\Iadii quam finis adesset. ;I'.ve scrib«.

Hunc monachi deflent, monachus quia noscitur esse;Hunc clerici flebant, valde Iaicique dolebant,Pura fides quorum pro cuI est a scismaticorum.

310 Quando suum sanctum reverenter corpushumatur,Anni mille Dei sex insunt octuageni.Post hunc fit papa Desiderius probus aLLasMentis Cassini, qui parvo tempore vixit.Anno post istum pastor sacratur in ipso ta

315 Urbanus rethor, monachus prius, et modo rectorAccclesiae verbi summi patris atque perhennis.Ut Salornon dicit, Ius/us »eluti lea {idit, .Hie dampnat regis fidenter et acta Guiberti;Qui Petri sedem false cupiens retinere,

320 Advoeat Oddonern prudentem de Tuliore 1G

Adversus papam, <Iuem Lello sepe eoartat.Ille tarnen iustus, licet esset sepe retunsus,Immebilis durat, pacem putat esse futuram.Filiolae Petri Christi famulaeque fideli

3~5 Exhortando pia direxit tunc sua scripta,Gregorii normam plus preeipueque recordansQuatinus observet, nee earn dimittere temptet ,Hine peccatorum veniam dat eique suorum.Gregorii missi crebro petiere 'l\Iathildim ; .

3;30 Cursores currllnt ad eandem crebrius huins 11.

Densius haud cessat patres hos haec vice versaCartis et miss is pulsare diebus in ipsis,Pro CJuibus adversum se commovit fereb regnumItalieum totum, Ligurum sed maxime totum.

335 Ipsa Padi stratam tenet, urLibus unde fit alta c.

Huius dum pugnant athletae~ nonnisi culpaIpsorum perdunt, sed vinennt optime LelIum.

Urbibus ex multis eives hoc tempore multiInsimul armati, clipeis et equis falerati,

340 Prineipe cum eelso prudenti prorsus Oberto,Dueunt Parmensem Reginum pontifieemque 18.

Romam tarn fortes aiunt se pergere posse.Hi luetatores ibant pro regis honore;

1086.

1088. 15) Errat Donizo in tempore,

16) HllioccnsclII episcopum, "'il-lelmi Conquesloris [ratrem. MUlL

b1 ita corrector; prius pene.

cl ita corrector; acra scriha cf.infra cap. 4.

1084.

t8) Eberhanlllm cl Gandulfulll.MUR.

indumento, quam cum indumento dixi( r;alere 30 peraloris Romana ecclesia sibi conscripserat, italibras, et cuncta qUGeex suo iure Canusina habebat eide/icet, ut nemo episcoporum tmquam ill aliquoecclesia, iterum suis ponlificalibu.s verbis valde con- sib; dominare/ur, et ut Gregorius VIl qui cam infirmans et spondens vera fide et ceria promissione, proprietatem sanet; Petr; a eomitissa sllseeperaf,si a Siciliavivlls re"erteretur, quod de melioribus omn; anllO reddendo cellsum 20 solidorulll, sic SilOcapellis. sui episcopatus subiuiJaret Canusinae eccle- aposlo/ical; pricilegio cam corroboraret atque Inu':".siae, et si contingeret eum non "i?f)erti, aut si per- nirel. Quod et fecit sa(lct;ssimus papa, perpetuoderet planetam et indumenlum, ipse OI'dinarel unde anathemate subdens cl alienans a cm'pore et san-de bonis Reginae 'ecclesiae reslaurationem habe'ret glline C/lrisli, quicumque vi illlld scienter quod iurisCanusina ecclesia de mutuato sibi indumento. Deinde saneti Apollonii est, abstuler;t, et qu; cOll(raelorvera post concordiam papa.e Pascalis cum impera- eius pricilegii inventus fueril. lluius autem rei testestore et post mortem comitissae Al. mandaeit Ca- fuerunl dOt1lnusPe/rus, Vineentius, Perl., Ioluinnesnusilla ecclesia papae censum quinque annorum, et DOllalus huius monasterii cleric;. Idem habentpetens firmitatem omnium ecclesiarum suarum et etiam rcliqui codices 2. 4.illam liberlatem, quam a tempore primi Otlonis ;111-

DONIZONIS VITA l\lATHILDIS. LlB. 11.

Terras vastantes, circumcirca peragrantes,:.l.J.5 Audaces tandem terram Mathildis amantes

Intrant, credentes ipsam vastare repente.Sustinet istorum Sorbaria 19 castra virorum ;In propriis campis illis tribuit loca standi.Nocte quiescentes, oculis somnum capientes.

350 Iulius assumpta iam vero luce secunda, 'Ecce repente phalanx Mathildis adest, Petre, clamansAuxiliare tuis! Inimicis surgere tuti ,Incipiunt, campi tanto strepitu stupefacti.Multi dant dorsum, pugnant alii sine morsu;

355 Prosternuntur ibi, plures capiuntur iniqui.Marchio predictus quendam transverberat ictu,Et quasi voce loquens nonnae, sine fugit honore .. 'Tale~ grunnitum portat nunc hie 'inimicus,Ducet quod nunquam' super hanc dominam puto turbam.

360 Ebrardus presul Parmensis captus habetur ,Pontificem sentes Reginum perque dies tresAbscondunt nudum Gandulfum pectore durum ;Nonnulli capti procf'res, alii fere a lap si., Gaudet turba Petri, turbatur contio regis.

ans Inclita Mathildis terror fuit omnibus iIlis.l\1ensis ut advenit, qui primus in ordine caepit,

Eius in octavo decimoque die dominator .In caelis regnans Anselmum vexit ad aethra.Huic similis credo fuit hoc in tempore nemo.

370 Officium duplex monachorum pontifieumqueNocte die cornplens 20, corpus rnacerabat ut hostem;Catholicus, caelebs, pius et sobrius fuit aeque. I

De cuius vere tristantur morte fideles,Scismatici gaudent; erat his contrarius autem.

375 Quem sibi commissa per Gregorium comitissa,yt decuit digne sepelivit mesta benigne.Artus Anselmi condivit Mantua te'rris,De quo quod gliscit, monstrasti Christe l\Iathihli.Nam virtute tua f~cit miracula plum;

380 Servulus iste tuus de sanctis extitit unus;Catholicae pal'ti fuit indicium probitatis,Scismaticae parti signum quasi debilitatis.Inde triumphand~ gaudet comitissa precando ;Huius enim patris precibus putat auxiliari. ,

385 Cumque daret tnmba sancti miracula mu Ita,Proderet ut multis post nos per seda futuris, .Iusticiae cultrix ea partim fingere 21 iussit;Quae simul et vitam cappellani sibi dictant 22;

Tercius existens ab eo Lucensis et iIle390 Rangerius rector dictavit eam sibi metro;

Dictavit pulchrum nuper librumque secundum,Qui baculi 23 litem diffinit, misit eique.Principium cuius sit hic, et non hesitet uUus.Lector, sed noscat, quod caetera sint metra docta :

395 Filiolae Petri violae post /ilia denlu,. ;Deiu,. ei de {onte Dei ros, ,mde rigen_iu,..Pugna {uit~ donee [Joluit sel,il'e Guibe,.iusPer{idiae dux, necclesiae vasfafor apel'lus ..Sedquicl ei femplare Dei (irmiss;ma casfra?

19) villa agri MUlilll'lIsis a:1Sculu-unnm 11. MUlL He hoeproelio conferatur qui ipse afluitauctor vitae saucli AlIsl'llIIi Lu-censis e. 'It, supra P: 20.

a) itu corrector; pt'lIl' scriba.

20) Vila Ansclmi !'i, supra p, 15.lIlOIwcld pariter et canonici l'a-riter vitam et ordinem conabuturup/ere.

21) i.e. COmpOIIl'rl', serihl'!'I'.2'l) bh1)tcl1. 110rum c3pl'lIall0-I'UIII I'olllilissae altt'r I'sl n.audor Yital', cf. supra p. 10,alll'r ß('seilnr i nllm lingo prl's-byll'r J\IalllulllluS, qui lihrulIImiraculol'llnl sancli Ansl'llIIi IItlL:haltllllll l'(lisro(lulII scripsil, hienon vitlclllr iIlLl'lIigrntlus.·23) illvl'sliLural'. 1\1CH. He hocopere .Irpl'rtlilo cf. AII1I81t'8 no-slros \'11, p. 4fl3 8'1.; I'L supraI'. 12.

3H7

1086..\131'1.19.

388

1090.

DONIZONIS VITA ~IATHILDIS. LIB. 11.

400Nunquid eo reqnante Deo peruenit (Id (lslm?Mortuus est, et tradiius est in pertlitionem.Qllique reum defendit eum contra rationem,Gregorium vas eqreqium quicumque neqacit,lam »ideat, si forte quellt, quam [also putacii.

405 Quique duos fregit statuas 2-1. Urbanus, ab illoFante fluit, lonqeque eluii non seqnius illo.Quisquis eum non ante Deum vel sero [aietur,Reprobus est et devius est, poenamque mereiur.His ducibus mirabilibus collectio nosira

410Non iacuit, donee tenuit latrantia rostra.lam redeuni, qU{1 fronte queunt, qui prosiliere.Quas video tanqente Deo plerumque do/ere.Sed retleant, et nos habeant et nosira libenter ;Sed videant, ut non redeant post terqu latenter.

415.Nunc igifuJ' non exiqiiur quicumque mederiQua oaluit, donee voluif dicisus haberi.De precio, de flagicio, de sediiioneEt sapiuni et nos aiuni in coqniiione.Nam precium, nam (lagiciulll non complacet illis;

420 Qui cupiunt, qui diripiunt, tlatnpnaniur ab illls.Par ratio, pal' traditio 1'1'0 parte videtur ;Presiet ei censura Dei, quod deesse cideiur.De baculo lis est 'populo cum patribus orta.Ista [uit, quae non caruit ellligille porta;

425 Ista fuit, quae diripuii Paul1l71lquePelrumque;lsta fuit, quae pal' habui! regemque Deumque.Haee frenesis non est 'uresis, non est laberintlllls,Per tenebras et per latp-bras non est labor intlls;Hane volumus quieumque sumus de dogwate Christi,

430 Ut fugiant et reiiciant eommulIiter isti.Unde volo, ne forfe dolo circumveniamul',Ut breviier sed non leviter pensanda loquamur.C/i"isie sapis, quo eorda rapis sueeensa colore,Fae fieri, quae scis fieri pro pacis amOl'e.

435 Plus laicis cunctis l\1athildim Rangerius scitIntentam legi Domini vitaeque perhenni;Hoc sibi perlucens ob id edidit ipse volumen.lam red eat primus, sed hie iste sit urdo relietus.

2.J) IIcillriClII1I et Guilu·rllllll .•.mm.

4. De ferlio lldvmtu regis lIeinrici in Italiam, et de obsidione ilIarduatzae rn·bis.

Rex ut Heinricus factus gravis est inimicus440 Aecclesiae sanctae dominaeque l\Iathildis amandae,

In quocunque loco poterat sibi tollere, totoNisu tollebat terras ubicumque tenebat.·Presertim villas ae oppida, quae comitissaHaec ultra montes possederat a genitrice·,

445 Abstulit omnino, nisi castrum Brigeriinum,Forte quod et magnum locuplex erat undique largum;

. Hoc rex aggressus, nequit intus ponere gressus .. Cum bis quinque quasi transirent iam simul anniRe~ quod ab Italia discesserat 25, armat e'quina

450 Dorsa viris, iurans per septe~ tempora 26 supraMathildis terram persistere pace neglecta.Castra vocat densa, descendit a<lItala regna.

a) in ,·as. corrector.

25) Errat noster; sex lalllulII 811-1I0S abfuit IIcinricus, qui ahierata. -I 08.J ml'lIse lulio, rediit 1090melise Aprili.26) allnos.

DONIZONIS VITA l\1ATHILDIS. Llß. 11.

Tercius et mensis foliis florebat et herhis ;Urbs dominae quaedam praedictae cant nranebat,

4;;:; Tempore longaevo vocitatur Mantua vero,Ex multis rebus dives satis ac speciebus.Rex cupiens ipsam, fixit tentoria circa.Quam mox athletis de sumptibus atque replevit'"Nobilis et fortis Mathildis maxime doctrix,

460 Ipsa tenens mantes, inimicos despicit omnes.Regis bella phalanx dabat urbi sepius atra s.

Exiliunt cives simul athletae cornitissae,Occidunt, frangunt, coetum pellunt Alemannum.Urbs bene protecta, degebat rex procuI extra;

465 Mensihus undenis obsessio civibus haesit.'Tunc Ripalta quidern menses has traditur inter;Traditur et turris Gubernula 28 regis alumnis.Non famulam Petri mutant discrimina secli;Civibus at multos mandat sepissime b sumptus,

470 Servent utque fidem, rogat hos permaxinie c cives.Cui cives vere se mandant ess-e fideles.Pollens Mathildis fidens in civibus illisDecipitur verbis ipsorum, clam quia regisPertractant urbem manibus pariterque phalangem d

475 Ipsius ante diem paschae dare, deprope quippeTunc quod erat mundo celebrandurn mense secundo.Cons cilium firmant, Iudae peragunt et ad instal'.Nam qua nocte Deum Iudas mercatorIesurnTradidit, hac ipsa fuit haec urbs Mantua dicta

480 Tradita. Sed dum rex intrat crudelis in urbem,Evasere quidem proceres dominae comitissae,Navibus extracti propriis cum rebus et armis.

Ut lapis est adarnas e firmus, sie firma ducatrixIn tantis darnpnis venientibus his manet annis.

485 Fit tantum dictus lapis edi 29 sanguine scissus;Non eedit dampnis, fusus plicat hane neqlle sanguis.Nam supra petram firmam fundata manehat;Fluminihus flecti nequit iecirco neque ventis.Anno milleno nonageno quoque primo

490 Mantua sordescis, de proditione nigrescis.

3SU

IO!HI.I\lai.

27) lunge: de athletis atqn« susn-plibus i e, vlctualibus. MUlL

a) ita corrector ; acra scriba,

28) Gocernoto, uhi l\lilldus 1'..,10 .iungitur. l\IlJH.

b) ill ras. COI'1'.

c) permaxi in ras, eorr.

cl) totum t'CrSIIIII erccpto pha- f 00 I.tang in ras. corr.

-'pr,IO.

1') u. I. 1'. a. ill ras. corr,

29) i. l'. hllc,ti.

5. Obiurgatio, ac detestatio seu digna e.7:/wrtatio cOlltra IITal1ftlfllll.

Gloria quanta. foret tecum, quis Mantua noscet,Prudenter portas tenuisses si modo clausasRegi? lam nomen decus atque tuum proc111oreMultorum volvi fere cuncto caeperat orhi.

495 Te fortem vere referehant et locupletem,Ac veluti Tl'oiam laudabant te fore, longamCum juxta morem fers illills ohsidionem;Cives atque tuos forti de sanguine fllSOSItaliae cunctae dicehant funditlls urhes.

500 Greea Phryges castra ceu quondam, sie AlemannaCastra tui cives soliti sunt cedere quippe.Annis ipsa decem eircumdata Troia patel'etArgolicis nunquam, nisi tradita nocte pel'Us~a.o mal~ proditio, quae celsos mel'gis in imo,

505 Tutos corrumpis, victores eomprimis urbis,Perturhas reges comites proceresqllc dueesf{ue, A

1091.Apr.

390 D01\'IZONIS YITA ~lATHILDIS. LIB. 11.

Ordinibus cunctis nimis officis improha, turpis LSi servare fidem voIuisses tu comitissae;Mantua, iam dicta tibi supra dante a Mathilda ;I) i. 11. t. s. d. ill ras. corr,

510 Auxilium, denis non solum, sed duodenisAnnis te posses retinere, timens nichil hostes.Hoc si fecisses, pax ad te magna redisset,Rex discessisset procul a te deprope, sicqueFelix mansisses tu, cara nimis comitissae;

515 A qua ditata mirabiliterque locata,Esses nunc florens super urbes quippe priores ;Ceu plebs Romana quires ita stare togata.Et si te regis superassent proelia, nescisQuod decus hoc muItum foret et non dedecus ullum s

520 Nam traditricem nemo tibidicere sciret.Hoc utinam vere tu nunquam nomen haberes !Infelix tristis ex hoc tu nomine sistis.Omne bonum nomen pro turpi traditioneCur arnisisti, tradendo tern et iniquis?

525 Catholicis plena dudurn celebrare solehasPascha Dei Christi cum splendiferaque Mathildi,Curia cuius erat dapibus donisque repleta,Officiosa manet quasi regis curia sane.Nunc celebras pascha cum falsis ex Alemanna

530 Qui peramant Bachum, flagrant ad luxuriandum.Illorum Iinguas nescis faciles quoque rixas.Cum sunt potati, pro verbis, fertur, amarisEnsem denudant, sociorum viscera truncant;Mordent more lupi, cum sumunt pahula, cuncti;

535 Atria sanctorum violenter frangere norunt.Mantua, nunc tales tihi noscere monstro sodales;Hos fuge, contempne! Mors est cum talibus esse.Regis amicicia pro cuI haud b durabit et ipsa. h) (I. h. ;11 ras. COI'I"

Non faciet quippe tibi, quae promiserat ipse;540 Decipiet vere te, seu procul ipse recedet.

Ergo cave, magnum ne pax sua sit tibi dampnum!Cons cilium dignum cape, lugeto scelus istud!Iura licet prisca corruperis et nova scripta, .Plange tarnen pure! Plebs omnis plangat in urbe,

545 Communi vero voto revocare studetoCultricem Christi, vestram dominamque Mathildim.Hinc restaurabis leges et honore micabis ,Urhes vicinae laudabunt te sat opime c, . c) s. o. in ras. COlT.

Ac fore secura tarnen haud aliter potes unquam.

6. Item de eodem rege, et eadem domina 11lafhildi, et de bello militum comitissae cum reqeaputl Trescomitatus.

550 Rex igitur capta gaudens ex urbe relata,Pontificem falsum Cononem gente Lernannurn 30

lIlic esse iubet, iam presul Ubaldus ab mbeFugerat ad grand em co~itissam catholicamque.Rex terras ultra tenuitque Padum fere cunctas,.

555 PIathena 31 Nogara nisi, quae sunt oppida clara.. Haec'Ioca nempe fidem servaverunt comitissae,Regis terrorem despexeruntque' furorem;Rex ibi non hastam potuit neque mittere plantam.Hac et in aestate capitur Minervii\ ~2 sane;

30) i. q. Alcmannum I ut infrac. 19.

31) l'iadena, in agro Crcmo-ncnsi. MUlL

32) aut Afanerbio in agro nri~iensi,~ul ~fenerbe .pagus apud Legnago10 'eroncnsl. l\IUH.

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11. 391,

5GO Hancve fame caepit, nonnullis denique telis. iunr.Quam rex possedit; nec ob hoc comitissa receditA zelo Petri, pro qu~ mala tanta re cepit.Quae per Regensern comitatum seu MotinensemIbat laetanter, proprias firmabat et arces,

5G5 Nullatenus certe desperans :vincere regem.Mores atque vias illius sepius ipsaRepperiebat ita, quod semper-quo malus ibatNoverat, athletas et quantos ipse tenebat.Nam postquam magna fuit arx Minervia cap ta,

5iO Tempore rex hiemis Athesis trans [lumen abivitPrincipihus vacuus tunc militibus neque fultus.Hoc didicit nempe prudens cornitissa, repenteMille viros fortes numero plus iussit ad hostemPergere bellandum, campi certamine tantum.

575 Cumque Padi latices Athesis necnon vada sissent ", a) aferesis glossa.Insidiis plenus rex ipsos octo diehus -Vitavit, tardans proprias revocando phalanges.Traditor istorum regem dicebat eorumNolle spatis iungi, deerat quia posse reiungit.

580 Talia credentes securi stant et inhermes.En subito splendent regis vexilla ferentes,Qui super hos eurrunt. Pars .ceditur utraque multum;A turba regis miles capitur ", sed inhermis; b) silensie ill marg. adscripsitPlures evadunt, fugiunt per devia saltus. corr.

!i85 Iste quid em pagus voeitatur Tres Comitatus 33. 33) Tricontai in rom. Patnvino.AHJH.

Proditor e Manso fuit Hugo 3,1 nobilis alvo; 34) Azonis I~sl('~sis ma.rchioJl~sHane contra morem sed fecit proditionem; filius, patruus "dphoJ1ls ducis

'11Il'1II sibi marirum Ieeerat Ala-Nam proba nobilitas non turpe sceIus patrat unquam. thildis, MUlL

Tandem collecti remeaverunt retro mesti,590 De sociis captis parvis pariter quoque magnis;

Inter quos captus Manfredus erat probus, altusFilius Alberti. Super ipsum contio regisMaxime gaudebat, comitissae contio flebat;Quae veniens fessa, propriae dominae manifestat

595 Actus adversos duros nimiumque molestos.DuIcibus et plan is verbis quos ipsa ducatrix:Solans blanditur, quo non timeant inimicum. ..Vincendi bellum periendi denique tempusSic variatur, ait, virfus prout m'dua sanci!.

7. De obsidione l1lolltisbel/i, et de vexillo 1'egis (lpwl Cal/ossalll C(lI'{O'

600 Dum, transisset hiemps, qua helIum cum comitissael\lilitibus fecit rex, aestas tercia venit.Binas rex steterat aestates Italiae .iam.Ericlani flllVii laticem cum Innins mit,Stipatus transit Longobardis, Alemallnis,

605 Obtinuitque loca campestria nobiliora.Ad montes scandit Motinenses; quos nimis amhit.Mox 1\1onsMaurelli 3a pllgna capitur sine fel'l'i~Ac Mons Alfredi capitur certamine fl'eni t 36;

In quo Gerardus facundus, signifer altus,610 Incidit in vinclis prefati regis iniqui,

Ex cuius vinclis doIllit satis ipsa l\Iathildis.Qui lob temptavit, Tohiam Deus, ipse prohavitHanc' dominam solam sancti Petri -pedagogam,, ,

1092.

I

3:;) IIlontelllol'ello.c) 1108 duos versus 1II0X - ru'uicorree/or Scrip.fit, eraso qui prius(uerat tll/O lam per' .... 11101110

.•. pi •. 1Il0rCllUIII,

3G) i. 'I' (·tT"l'lIi; ni (orll' i. q.("Pit'S 1ri.

'"

39'2

to!)'!.

Aug. '

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11.

Cuius amore flagrans patitur densissima flagra,6t5 Ut quandoque sibi cameram reseret paradysi.

Hac vice rex plane solito plus extitit acer.Obsedit cast rum l\lontisbelIi 37, superandumQuem putat aut telis aut obsidione teneri;Ingressum sed ei nec egress urn tollere quivit.

620 Presidium monti confert huic contio fortis;'Cuspide quae regem stimulare solebat inhertem.Pseudo- quem Clemens tunc venit -papa videre ;Cum quo plura loquens, firmavit et obsidionem,Aestatem montem circa quem perdidit omnem.

Cumque dill staret, caepit pia pars trepidare,Atque suam pacem proceres famulique rogareMagnificae dominae crebro caepere perlte.Hoc lihuit regi, tantum si facta GuibertiIpsi laudarent, pedibusque suis quasi papae

630 Se prosternarent, faceret mo.~ hanc ita pacem.Hoc audire quidern nolunt aures cornitissae,Sed volo noscatis, pacem si regis amaiisInquit agam secum, iusium '1011 hoc et liabetur.Mox mediatores regem de pacis amore

(i3:i Explorant, rogitant, pacem ne differat istam.Annuit hoc tandem memoratus rex simulanter.Ductores pacis nituntur, ut ipsa ducatrixCompleat hancpacem, quam rex se dicit amare.Credere quae dictis laicorum distulit istis;

640 Multis accitis abhatibus ac here mitis 38

Presulibusque sacris, ait illis famina pacis;Si fieri possit pax iuste, dicere poscit.Reginus presul, speculum quasi lux Heribertus,Cum reliquis plane faciendam confore pacem

645 Astruit, adiungens: Tribulaiio temporis urquet.Mens dominae flecti quasi caepit in his quoque verbis.Respondit tandem dicens heremita Iohannes 39 :

Absit ne fiat, quia pax haec est inimicaSpiritui sancto, Patr;, proprio quoque /\'afo.

650 Ergo sudol'es al11111ittes39'aique labores -Tallios, pro Christi quos nomine sustinuisti.Ne tifubes I pugna a I qU01lilll1lvictoria tlIllltaDeprope de caelo venief, libi danfe serenoChrisfo pro Petri precibus, qua laela frueris.

655 Fructificante fide fructum generant heremitaeIstius verba; verus fuit inde propheta.Nam regis pactum comitissa reliquit inactum,Atque fidem summam servare sp9pondit alumnaPetri, donec ei vitam dederit Deus aevi.

660 Turha sacerdotum firmatur catholicorum;Ante volunt loetum \ quam regis denique foedus.Colloquium dignum Carpineti fuit istud 40.

Rex Montembelli non cessans tundere heIlis;Machina succensa sua fit prope quippe Cucherlam.

665 Dum ger~tur hellum~ ruit unus filius eius,De quo rex late doluit, misitque cadaverVeronam, pulchrum fabricatur eique sepulchrum.Esse videns castrum rex insuperahile factum~Per campum latum dense reboare tuba rum

li25

37) MOllleL'cglio St'U Aloll1evio.~IUIL Ibi rex 1092, Aug. iz,ecclesiae sancti Deodati diplomaconcessit. -

•

38) mouachis, MUlL

39) abbas Canusinus, ut apparetex carta a. tl 05 cl ex pauIJopost sequentibus : cr. e(iam Mabill.ad a. t092. MUlL

39') i. 1'. amillcs.

a) imperalinlln g(o.~sa.

b) i. e. morlem glossa.

40} in agro Regieusi. 1\1[1\.

DONIZONISVITA l\IATHILDIS. LIB. 11.

670 Voces precepit, discedens inde; quievitContinuo castrum Montisbelli memorandum.Emiliam 41 quippc tunc rex pervenit et ipse,Atque stetit soles paucos ihi suhdolus ore.Inde movens castra, finxit se pergere Parmam.

G75 Tempus erat darum, rediit retro Cavilianum 42,

Ac mernor est factus, Canossae (Iuae mala passusSit; nudis quando plantis illie stetit, algorNix pariterque pedes illius coxit. HabereNunc ulciscendi tempus se credidit ex his.

GSO Canossam vero comitissa cohors sua nCCJ10IlVenerat; utque sapit re gem fore Caviliaui,Militiae partem forti dimisit in arce,Ac partem secum tulit , it mox Bibianellum,Semet commendans Apollonio , bene sperans

G85 Salvari posse meritis ipsius ab hoste.Dum fuit ad montem Iumingnae , densius hostesPer Lintregnanum montem veniunt pede raro.Hi duo sunt monfes vicini. Sensit abhorrensUtraque pars strepitum; dominae pars Bibianellum

690 Intrat festinans. regisque phalanx Canusinam.vexillo large tenso properavit ad arcem.A domina proceres aliquanti tune rediereRetro; viri. regis quos quaerunt ducere belliAd pugnam. Bellum renuunt hi, cum cito tend lint

695 Ad reliquos arcis , quos hortantur simul armisArreptis regi fidenter bella rependi.Cumque tubae magnae reboant, abbasque IohannesCum monachis psalmos psallebat , cordeque sanctosDeposcens omnes, locus ut tueatur ab hoste :'

700 Extitit orta satis caligo maxima statim.Abbas orabat , pugnabat plebs memorata.Vulneribus ferri iaculatur contio regis;Ex populo terrae iaculatur non nisi certeUnus, qui multas pilo pulsaverat ulnas.

705 Vexillum regis gestabat natus Oberti.Ad se qui rectum cum vidit tend ere ferrum,Evitans ictum , lorica nirnis t~ahit ipsum ;Nam cecidit terrae; currit quidarnve pedester,Accipiens has tarn, vexillum tollit ad astra.

710 Vix relevatus equo predietus marchio , retroAd re gem , sursum qui monticulurn stetit unum,Cum sociis cunctis rediit, simul ac ibi iuncti.Ob nebulam grandem cum nullus viderit arcem,Rex volvit frena, Baianum tend it. Habehat

715 Cor niminm mestum, videt erga se quia tempusl\Iutatum; libras per milia qllattuor istamNollet habere viam calcatam, scire nec ipsam.Perditio sio-ni defectum signat; abhinc quinc .Nomen ei crescit, quod dicitur officipel'lli 43.

720 Pars Mathildis ovans, Christum veneranter adorans,Ad ph anum defert Apollonii reverenterVexillum reo'is quod a.BlUe ibi constat haberi.c ,Haec dum fiebant, Octuber rura colebat.

Rex una meste Baiani node quiescens,725 Mane Padllm iuxta properavit, et inde secunda

SS. T. XII.

393

Ion.

41) RrfJ!J;o.

42) San Pao secus Entinm ß.nun,

Oct.

..

43) Vox ex Caloni~ .Iislichis .Jc-8111111'ta, sigllilicat hominl'1II quitempus cl oleum penlöll. lIIlTH.

50

'. I

t092. Luce Padum transit, decrescens omnibus annis.Contio Mathildis loca deprope plana petivit ;Eridani limpham post haec transivit et ipsa.Terras paulatim , dudum quas nota ducatrix

730 Perdiderat ~ scutis iIlius denique viriRestituunt, gentes ferientes quasque rebelles.Redditur et turris dominae Gubernula, multisRegis de rebus honerata sat et speciebus. .Reddita non longe RipaIta fuit sibi post haec.·

735 Augmentum magnum pia pars habet hoc et in a~no.

8. De "separatione Praxedis reqinae ab.Heinrico rege, et de adceniu /In/lGe Urbani inLonqobardiam.

Augurium peius regi quoque eontigit; eiusFlagitium prorsus sua caepit .spernere coniunx,Quod taceat rnetrum , nimis hinc ne degeneretur,Ast de regina Praxede tamen metra dicant. .

740 Sic timet ipsa virum, dentem velut agna lupinum,Cumque timore tremit , furtim munimina a quaerisMathildis , poscens ut earn disiungat ab hoste. '.Aspiciens Debora nova u, tempus inesse vel horarn,Hunc ut prosternat Sisaram , clam quippe catervam

745 Veronam misit; regina mariebat et illic ,Privatim venit, defertur , laeta recedit;Regis eam servi perdunt strepitu sine belli.Suscipitur recte reverent er nobiliterque .A domina sane Mathildi, quae quasi lahel

750 In Sisarae magnum nunc fixit timpore clavum.Crescit ob id felix Christi victoria plebi ;Ecclesiaeque duci , pastori scilicet urbis,Hanc rem reginae missi referunt comitissae.Hoc quicumque scelus cognoscebat fore verum,

. 755 Spernebat regis sectam pariterque Guiberti.Partibus in cunctis pars Petri maxime surgit. .

Dux bonus Urbanus , factis et nomine clarus,Esse triumphandi tempus de principe labin.15

Percipiens, Romam dimittens venit ad horas760 Longobardiae cum conscilio comitissae,

Quae suscepit eum sanctum penitus quasi Petrum.Pontificis dextra benedicitur ista potestas.Tunc pastor sanctus sinodum celehravit, et annusChristi. millenus nonagenus quoquequintus;

rssPrimus erat mensis, cum nascitur humor in herbis.Ore sacerdotum dampnantur facta malorum .Ac heresi - papae Guiberti scilicet -archae 46

Regis et Henrici, Domini quia sunt inimici.Affuit his dictis Praxedis et ipsa l\Iathildis.

770 Catholicos plene benedixit papa fideles.Hanc sinodllm sanctam Placentia continet ampla.Expleta sinodo, dominae quam sepe recordorPapa valedixit, clericis comitatus abivitPer multas urbes, curans convertere plures.

775 Gallia quem patrem suscepit maxime care.

9. De obsidione Nogarae.Vilior effectus solito mage rex, veiut exul,Quid faciat, nescit, non nocte dieque quiescit~

/

1095.

Mari.

Iul.

394 DONIZONIS VITA ~IATHILDIS. LIB. 11.

a) In raslira corr.

44) Vita Anselmi c.ll. suprac.Iß .fll quasi altera Delbora populumiudicet , mililiam perogat, kaere-ticis ae schismalicis reststat.

•

45) res a Iosuo victus, Ios, 11.MUR.

46) lunge lwresiarchae.

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB.· n.Fronte carens. Tandem resilire putavit ut ante.Civibus accltis secum Veronensibus , ivit

780 Vallavit castrum Nogarae forte vel amplum.Hoc discunt aures Mathildis ; novit ut autem,Mox aceersttos Motinenses corpore firmos,Eridanurn transit; quam tunc Gubernula gratisSuscepit noctu , sed non regem latet hoc nunc.

785 ..Exanguis factus qui rex nimis et stupefactusSe mox inde movens in eadem nocte. TimoreQuo Deus Assyrios quondam stupefecit iniquos,Quando Samariam circundederant ; fere a diraPrevalidaque fame fore victam nec titubarent,

790 Surgunt nocte tetra tremefacti; vascula, frena,Diversas vestes , obliti sunt simul enses,Longe secedunt, urbs divitiisque repletur:Ipse Deus regem f~cit trepidare repenteIstum ; Mathildim fugiendo , nocte reliquit

795 In castris vasa, seu frena, capistria sana b.

Castrum Nogarae- comitissam gliscit amare;Mane recepit earn, vehementer ut esuriebat,Cum proprio coetu ceu Iudith ipsa beetur.Non semel haec regem necat, ut Iudith Olofernem,

800 Crebro sed impellit, sibi muscipulas quoque tendit,In quibus ille cadit, se quando cavere putavit.

10. Quid in Galliis papa Urbanus lucratus est, et de renersinne sua ad Italiam.

Urbani Galli papae Petri quasi sanctiDicta receperunt , et ei bona muIta dederunt.Verba salutis eis dabat hie pastor vice Petri,

805 Nam docuit summus pater illos ire sepulcrumAd Domini nostri, locus ut purgetur et hostisInde repellatur populus paganus amarus.o fidei semen, bona germina quot modo prebes,Cum rutili flores refluunt pastoris ab ore,

810 Et pariunt fructus Domini dignanter in UStIS!

Namgenitor carum pro Christo linquere natumEt genitus patrem caepit dimittere plane, .Atque vir uxorem contra dimittere morem.Sexus uterque Deo gliscit parere sereno ;

815 Certatim currunt Christi purgare sepulcrum.Francigenus cunctus populus , de quo fuit ortusUrbanus pastor, presertim pergit ovando.

Cumque duos annos fecisset ibi fere pastor,Italiam rursus rediit , fuit atque locutus

820 Miti Mathildi , quae domni verba magistriPresulis ac summi mentis dulcedine sumpsit.Quam pater absolvens, benedixit earn super Olllnes,Atque valedicens sibi ~ Romam temptat abire,Ut cathedram Petri purget, quam prava Guibel'ti

825 Sessio polluerat. Per Ion gum tempus habebat .Corruptam legern canonum pariter quoque regem.Urbanus rethor velut amhierat, prius ergoRomanam sedem mundavit ab boste. CelebreUlius nomen crescebat maxime Romae.

830 Plebs suscepit eum} pepulit Romana Guibertum.Eiectus nempe foris Urhem, stare Ravennae

a) ita corrector i [Ic.lle prius [ueral.

") S,lIIC 3.

50'::"

3951095.

109G.St'I'I.

IICt'.

396

1093.

1096.

1099.lul.29. '

Aug.13.

Aug.14.

47) ßaioccnsis. MUR.48) i. e. archiepiscopatum Ita-vennae Guibertus papa factus nondimisit, ut, si forle sed em Uoma-nam relilH!lJerccogrrelur, HaVl'n-natem repelerel. AIlm.

1t. De recessu Ctionradi ab Heinrico palre SUO, et de morte papae Ilrbani.835 Petre pater, presto precibus dictantis adesto,, Ut doceas sensum nostrum componere versum.

Unam dictemus plagam , qua rex superetur.Francigenas partes Urbanus dum peragraret,Longobardiae stabat rex hactenus ille,

840 Cui fortuna vetat, ferat ultra ne diadema.Egipti regem quae perculit ultima, 'regemIstum plaga ferit: prirnogenitus sibi cedit",'Mortuus Egipti primogenitus fuit; istiNon obiit , VJVUS sed ei gravis est inimicus

845 Factus, ob eius opus, quod erat nimium scelerosum.Chonradus dictus fuit hie de crismate tinctus.Ingenio pollens , genitorem prorsus abhorrens,Se dominae largis l\1athildis subdidit alis;Quae veluti dignum valde carumque propinquum

850 Mox sus cepit eum, laudans ut rex vocitetur.Illius tractat patrem sic, Hester ut Aman;Abstulit uxorem sibi primitus, et modo prolem.Hie motus dampnis , septem. stans insimul annisItaliae, regnum Gallorum 49 visitat exul,

85:; Sie pro cul eiectus. Chonradus filius eiusCum domina stab at iam supra commemorata;Conscilio cuius puleher iuvenis rubicundusAc prudens vere Siculam duxit mulierern,Rogerii natam ducis 50. Huic iuveni quoque papa,

860 Credere si vellet sibi , regem non vetat esse.Non erat hie rector tremulus quasi cannula vento,

Sed vel uti ferrum truncabat noxia verbo;Ut cervum serpens, heresum sic turba timet quem;Cuncta sibi prava subduntur dogmata falsa.

865 Nunquam decrevit 51 libertas denique sedisRomanae per eum, sanctum peramat quia Petrum.Aureus antistes color optinius extitit iste,Scilicet Urbanus, sanctis merito sociatus,Talem vae! Romae cum perdidit opilionem.

8iO Mortuus est Romae, digno conditus honore,Iulius ipse dies binos cum dat prope finem,Anno milleno nonagenoque novenoA nato celso de prima Virgine Verbo.

J'

DONIZONIS VITA i\lATHILDIS. LIB. 11.

Assidue caepit, mortem suus ÖddoU recepit.Propter papatum non linquerat hie dominatum 48

Ravennae, credens quandoque relinquere sedern.

a) stum, ferit, cedit, et paullo postUlII sceler corr, i1l rasura.

49), i. e.. Germaniam; ita etiamSigebertus ad a. 1094: eo adGal/imll reterso. 1056: Victorpapa in Galtias t'elliens; cf. 1020.108'1.

50) Mathil.lem.

51) a decresco. MUlL

12. /Je electione Pasca[is papae, et de prava Glli_berlimorte.Post quem papa bonus laudatur relligiosus

875 Valde Pascalis, consecratur quoque statim,In verbis planus, per Romam' prorsus amatusl .Dans agapem grand em, nutriens inopes, tribulantes.Domate 52 pro Christi certanti porro Mathildi 52) i. e. dogma/e.Signatos apices benedicentes sibi mittens,

880 IlIos ut mores ten eat monet anteriores,Quos docuere patres ipsam vehementer amantes.Simplicitate pater sancti Iacob patriarchae,Pascalis regitur~ secum neque subdola vivunt.

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. Il.

Planiciem cuius didicit Guibertus homullus885 l\Iox antichristi , sedern sibi tollere gliscit.

Qui Sutrium venit, cives seducere caepitRomanes parvos precioque minis simul altos;Atque viam domni Petri faciebat hie hostisCustodire , viros spoliare iubens peregrinos.

890 Hie per viginti tres annos denique ChristiEcclesiam nisu toto turbarat iniquus.Dum potuit multos animos seducere stultos,Destitit infelix nunquam; nunc corpora led it.Illius magnus mundus iam despicit actus.

895 Aecclesiae cunctae Petre iam prebe promocunde u3,Iste senex ut hebes homines sinat esse fideles.Post annos binos, Urbanus erat quod ab istoSeclo portatus caelique choro sociatus,Iste dolore gravi tactus Guibertus inanis

900 Mortuus est; secum portans anathema per aevum.Propterea caeli populus pariterque fidelisExultentque boni , periit quia perditionisFilius. Ut surgat similis , non det Deus unquam.Dictator quidam 'de quo metra protulit ista:

905 Fletibus et lacrimis esses Guiberte dolendus,Fletibus et lacrimis si [orte fores retlimendus ..Sed nulli qemitus possuni tua facta piare,

, Quem mol's non potuit de perfidia reuocare.Non est conscilium quod possit vivi{icare

, 910 Ad se quem sprevit Deus in finem revocare.Vioens et moriens nobis exempla dedisti,Quod membrum sathanae non sit de corpore Christi.Non Dominum sed tlemonium vivens habuisli ;Non Dotninum sed tlemonium moriens habuisti,

915 Ergo saiis claret, quod qui tua factli sequeniur,Pro simili culpa simili gladio [erientur,

13. De obitu Clumrtuli reqis, et obsulione Ferrarute.Scribere res gestas cum non sit res inhonesta,Carmen adesto meum sic, ne promas nisi verum.Infra Chonradus Longebardes comitatus

920 Dum staret , discors a Mathildi fuit ipsoTempore. Duravit modicum discordia talis.Nam petiit partes Tuscanas rex ; ibi tandemNobilibus quidam facientibus expulit iram;Ad pacem firmam rediit bene cum comitissa.

9'25 Post istam pacem febre tactus - Iulius autemMensis erat - magnus moritur Chonradus, et annusTercius , Urbanus quod transierat memoratus.Eius habet corpus Florentia florida prorsus.

Post hanc aestatem lib et autumnum memorare930 Qui venit, duros in quo Ferraria muros '

Obsessos sensit, fuerat quia facta rebellisIpsa ducatrici, nee ei servire cupivit.Contra quam gentes numero sine duxit et ensesTuscos, Romanos, Longobardos galeatos,

935 Et Ravennates, quorum sunt maxime naves ... ' ,Circumstant equidem multae maris atque carmae,A duce preclaro transmissae Venetiano.

'53) claviger. I.EIIIN.

'.

397

1100.S('I'I.

Aug.15.

1104.

398 DONIZONIS VITA ~IATHILDIS. LIB. II.

Considerans dernum Ferraria, ne superetur,Optavit pacem magnae Mathildis amare,

940 Vincere cui vivos est semper mos inimicos.

14. Quod papa Pascalis ob piam tutelam domnae MafMldis tlirexit in'Lol1!Jobardiam»enerabilem cardinalem Bernardum,

Auxilio Petri iam carrnina plurima f~ci;Paule doce mentem nostram nunc metra referre,Quae doceant poenas mentes tolerare serenas.Pascere pastor oves -Domini Pascalis amore

945 Assiduo curans, comitissam maxime supraSepe recordatam Christi memorabat ad aram;Ad quam dilectam studuit transmittere quendamPre cunctis Romae clericis Iaudabiliorem,Scilicet ornatum Bernardum presbiteratu

950 Ac monachuni plane, simuI abbatem quoque sanctaeAmbrosiae Vallis 5.1. Factis plenissima sanctis 54) Yallombrosa.Quem reverent er amans l\Iathildis, eum quasi papamCaute suscepit, parens sibi mente fideli.Qui vir caeIestis tantum caelestia verbis

955 Et factis monstrans, ex em pIa dabat bona coramOmnibus, et dignum fructum Domino genuit tunc.Illius nomen ducehatur procul oreMultorum ; cuius populus de nomine fultus,Urbis Parmensis pars maior cum vehementi

!J60 Voto devote sanctum petiit seniorern,Pergeret ut Parmam multis erroribus atrarn,Quos procul errores pater hie depelleret ore.Annuit his dictis, cum conscilioque l\IathildisSpeque fide fulgens clericis comitatus ad urbem

!J65 Perrexit. Sanctae dormitio Virginis atqueIn medio mense qui sextus noscitur esse,Tunc celebrahatur , quo festo Parma beatur.Maius ibi templum Mariae nomine fertur,In quo plebs tota Christum Parmensis adorat.

!J70 Virque placens Christo patiens Bernardus in ipsumIntroiit phanum , missam cantare paratus,Verba volens regni populo narrare superni.Missam devote pro festi caepit honore;Post euangelica plebi retulit sua verba,

- 975 Quae propter regem nonnuIIis displicuere.Dum calicem sancta vir mitis ponit in ara,Supplicet ut Christum pro cuncta plebe benignum,Hinc clamor multus vulgi sonuitque tumultus;Nam hlasphemlas caepit depromere diras.

980 Adversus Christum ceu Iudei crucifixumPlures dicebant; ltloriatur pseuiloprophetalClamabant multi: Seductor corruat urbis lHie, aiunt , intus regis stet non inimicus I ".Enses denudant , mulierum vox sonat una:

985 Si sinitis vivum, regem perdeiis atnicum ;Non oiuus vadat, cupitis si vivere I clamant.Vitrea vasa cadunt, hastis franguntur in altumErectis; longe patris socii simul omnesFugerunt; abbas Tebaldus P maximus astat

!J90 Cum patre solus ibi , cervicem monstrat et infit:55) Drixellensern fuisse , mihipaene cerium videtur, lIUlt

DONIZONIS VITA' MATHILDIS. LIB. 11.

Cede meum collum! mortem qnüanter hie opto.Mox frarneam quidarn per collum traxit oh iramIllius, parvum sibi fecit vulnus et artum,Intrepidus stabat laeta facie super aram

695 Christi Bernardus patiens sapiens venerandus,Cum vidit vulgus ridere suum quasi vultum,Clamavit dicens: Speciem zabuli qerit isfe ,;Tollaiur statim, tundatur carcere, /1ayris.Iniecitque manum super ipsurn civis avarus 3,

1000 Et foris asportant b; heu! missa relinquitur orta.Non dominae magnae dormitio Virginis almae,Non altare Dei, sed nec reverentia PetriTerruit hanc gentem pharisaica facta sequentem.Cappellam totam quam prebuerat preciosam

1005 Huic domno digno comitissa Mathildis , in ipsoTemplo confestim rapuit plebs pessima , fregit.

Nuncius e multo vicino , mane secundoScilicet, ad grandem comitissam venit et hanc remNotificavit ei. Quae dans suspiria flevit,

1010 Atque sui fortes athletae iussit ut omnesAdversus Parmam deferrent insimul arma.Fines tunc nempe retinebant hanc Motinenses;Ut volucer velox cito pergens haec pia vero 56,

Parma die terna prope sensit eam; timet ex qua.iors Nobilibus vassis illius reddere statim

Iniuste capturn studuit supra titulatum,Et dominae cunctam cappellam red did it , ultraNon aliquid retinens, vi tare pericla requirens.Quae non vitasset , nisi vir patiens adamasset.

1020 Civibus indulsit comitissa Mathildis et urbiIussu Bernardi , cuius pietate remansit.Mille Dei nati tunc centum quattuor anni.

15. De obitu regis lIeinrici.

Dictus iamdudum rex quo sit fine solutus,Scilicet Henricus , voIo mundi discat amicus;

1025 Cum scierit , noscat.faciendum quid sibi constat.Rex suprafatus vivens erat illaqueatusActibus in pravis, semel at se dissimulavitConverti; pleno quod f~cit corde veneno.

. Scismaticos semper coluit tenuitque lib enter.1030 Hinc exardescens minor eius filius, enses

Elevat adversum genitorem, tollere regnumQuaerit ei , duram secum comittere pugnamNon piguit campi, quem bellande superavit.Mesticia multa per totum tempus habundans.

1035 Undique confossus , quassatus ...et undique tortus,Mortem non sperans,' dernum tamen ipsa catenaMortis eum strinxit; rapuit de corpore tristi.Augusti quarto defungitur Idus, in annoChristi milleno centeno denique quinto

1040 Ad ternplurn Spirae dorrnit, quod ~truxerat idem.

16. Congrua exhortatio Pascalis papae.Io Petre Paule duces orhis, caput omnis in Urbe!

Insectatol'es vestri .Iucatus homoncs

a) silcnsis i. c. singularis pro 1'111_rali adscripsit corr.1.1) asportet 3.

56) Nominativus absolutus,

399

110 ....\ug.l;;.

Aug.IG.

Aug.17.

• Dec.

1106.Aug. ,ID

400

1106.

Ol ..

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11.

Penna corvina loca iam peragrant peregrina.Haec alba penna vos papae mittite verba:

1045 0 pasto~ recto,; Pasca!is, summe sacertlosl .Nunc medttunsr tracta , prutlenier due tua facht.Aecclesiam Christi de regno mortis abissiEreptam qoude, stet ut aspice libera caute.lllius pacem non ulterius ciolare

1050 Ullus presumat l caveat pater hoc lua curalVelle tuum firtnum super ilium stet crucifixum,Qui semet morti pro sponsa sululidit hosii.Tu, cuicotnmisit Christus sponsamque reliquit,Prospiee perfecie commentlatam tibi semper;

1055 Reddere [esiina sponsasponsatn sibi diqnam,Ferto prius 11I01'tem,male quam violetur ab haste.Nullus eam raptor rapiat tilii, nullus amatorFalsus setlucai blandevirtute neo ulla.Seit ~071liIlUS Christus, quia si steteris bene Iirmus,

1060 Liberias sponsae nunquam minuetur ab haste.Omnis nunc Roma sub te, reqnique coronamNemo [erre valet, tribuas nisi tu sibi plane:Qui qestabit eam sine te - preceptor habenasTu regis aique tenes - vacuus poterit remanere b.

t 065 Dum [alsus quitlam sponsam lacerare beniqnamNon timuit , tecum plures vi!Jilare studerunt.Inter quos promte llIalhildis {ilia sponsaePervi!Jil et fortis, perversos sepe remordit;Fervida bella lIimis cum rege potnder illit'il;

1070 Nam lJer triginta durllvit tempora firma,Node die bellans regni calcllndo procellas.Finis adest !Juerrae, requiem rogat ut sibi presles.Si tibi crescet opus, nUllquam deel'it libi roburEius, et agllosces J quia Petri.llOll omat llOstes.

17. De adventu ]Japae Pascalis in LOllgobal'diam, el in Gal/illS.

D) ita corrector; Ilrius medita,

11) rerneare 2.

1075 Post obitum regis pretaxatique Gtiiberti ..Aecclesiae sanctae pax caepit crescere valde;Errores cessant, redeunt et vera neglecta,Adversus papam contra sedemque beatamAusus nuIlus erat consurgere, sed reticebant.

1080 Optabant omnes, ut pergeret ipse per or'bemCorripiens, solv(ms, medicans contagia, sordes.Tale videns tempus Pascalis papa verendus,Exiit aRoma; quem plebs satis omnis honorat.Longobardiam devenit ad hane comitissarn,

1085 Cui venerare patrem iugiter mos extitit alte.Haec est Mathildis, quae gaudens obviat illi,Laetitia multa papam sus cepit. HabundansOmnibus ipsa bonis, regni decus est et honoris ..Iuxta tuncque Padum tenuit sinodum memoratus

1090 Papa; ·suum missum direxit natus ad ipsumDefuncti regis, quaerens ut ius sibi regni.Concedat; sedi sanctae cupit ipse fidelisEsse velnt matri, s·ubicisibi vult quasi patd.Regis legati pater almus verba beavit.

1095 His aderat dictis cum multis aHa Mathildis,Quae laudans regis pia missi verba petentis,

DONIZONIS VITA·lVIATHILDIS. LlB. 11.

•

Responsum patris cum cunctis magnificavit,Tune veniunt cives Parmenses , pontificisque

Summi devote quaerunt reverenter amorern,1100 Ut tribuat Parmae pastorem corde rogantes.

Pontificem Parma petit ilIum quem spoliaratOlim Bernardum, monachum valde venerandum;Ecclesiam Parrnae Mariae virginis almaeUrbs eadem patrem rogat hunc ut nunc quo(lue sacret.

tl05 Laetatur papa, quod filia pessima ParmaDedita nonnullis erroribus , insita nugis,Ad gremium dignae matris rogat ipsa redire.Tunc erat et mensis, qui scindit rura iuvencis;Annus millenus centenus sextus habetur ;

III 0 Castrum Guarstallae 57 sinodi locus extiteratque. ,57) Guastatl«,

lode pius papa discedens ad memoratamAdvenit Parmam , faciens ibi quaeque rogarant.Nam sacravit ibi templum Christi genitricis~Dans ibi decretum, ne subiaceat nisi Petro,

t 115 Clavigero caeli, simul ipsius quoque sedi.Hoc venit tempIum Mathildis ad aspiciendum ,Donum tale dedit, placuit quod maxime plebi,Pontificem sacrans Bernardum tunc ibi papa,Iussit eum papae vice sancti degere Parmac.

t 120 Hincve valedicens dominae sepissime dictae,Franeigenos fines petiit venerabilis idem.Fructificans multum spacium per temp oris unumIllic, post annum rediit retro pastor amandus. .Eius ad obsequium Mathildis mox reperitur

1125 Promta; loquens secum , Romam rediit cito presul.

18. De legalis, et de primo tuloentu quarti Ileinrici reqis ill ltaliam.Rex novus exaltans tendensqun suasprocul alas,Bellande terras superabat et inclita regna.Quartus hie Henricus prudens est calliditatis amicus,Qui contra Petrum sanctum fore ne videretur,

1130 Mille decem centum Christi dum tempora crescunt,Pontifices magnos comites direxit et altosMagnificam Rornarn , pro regni quippe corona.Filius esse Petri si vult res atque fidelis,Papa dabo Romam respondit eique coronam,

1135 Dum redeunt isti seu perrexöre , Mathildis .Ipsos suscepit , dedit illis plurima , laetiAd iuvenem regem postremum qui rediere.

Ipse manum fortemcoadunans mox, in <'odemScilicet anno, cum 111Ultisgaleatus in ortu

11-10 Autumni venit, Longohardosque peremit,Ardens, devastans illorum maxima cash'a;Urbes Illunitas eius perterruit ira,Urhs ipsi gestit fieri Novara rebellis;.Flammis succendit quam, muros post quoque fl'('git.

t 145 Aurea vasa sibi nee non argentea misitPlurima cum multis urhs omnis denique nUlllmis .Nobilis urbs sola Mediolanum populosaNon servivit ei, nummum neque contlllit aeris.

Italiae nulla comitis domus aut ducis ulla1150 Repperiebatur, de qua rex pretitlllatus

SS. T. XII. 51

401

uee.U,'I,

!'io\',4.

1107,,\ng,

Ul'C,

1110.

t>d.

Dec.25.

1111.Fcbr.Jü.

Febr.12.

1110.

Dec.

402 DONIZONIS VITA MATHILDIS. LIB. 11.·

Multum curaret, quia quibat eas supcrare.Soja Mathildis erat, quae regem semper habehatExosum multurn, certaminibusque repulsurn.Arcibus in claris stabat tunc ipsa ducatrix.

I !55 Ultramontani proceres multi quoque clariAd quam venerei miraturi mulierem,Pace lahorabat pro cuius rexque flagrabat.Usque Tari ripam venit rex pace petita. •Tune valide doeta linquens cornitissa Canossam,

11HO Forte vel 59 excelsum pervenit Bibianellum. 59) i. q. cl.

Regis cum missis magnis ibi plurirna dixit,Et de pace loquens, de regis honore slloqueiUtraque pars tandem pacem laudavit eandern ;.Sed contra Petrum non promisit fore secum.

1165' Francigenam stratam GO tenuit rex, pace peracta, GO) Aemiliam ut 11, I. nun.Transivit certe tunc incipiente DecernbreMontem Burdonis, Tuscanae fluxit in horis.Gens trepidat cuncta, nummos sibi datque trihuta,Cell Longobardi, sic Tusci sunt tremefacti.

1170 Cum Florentinis celebravit denique ChristiNatalem; densas plebs haec sibi contulit escas.Urbis Aretinae muros ruit ussit et igne.Idus in quarto Fehrui Romae fuit, almoPascali papae mandans, quia vult venerare

t 175 Ipsius iussum, nee episcopium cupit ullumVend ere, prebere, nisi dux pius ipse iuberet.Exultat Roma concurrens undique tota.Papa, sacerdotes, levitae, plebs, ob amoremRegis, maiores, iuvenes, pariterque minores,

1180 Femineus sexus, rnonachi, monaehae quoque centum,Lampadibus multis eum claro lumine sumptis, .Antiquo more processie regis honoreFacta fit extensa, nummis eius cooperta.Intrarunt templum sancti Petri reverendum.

1185 Rex altare petens humilis satis et hene clemensIbat per scalam, pedeteptim, crura plicabat;Ad summam scalae sua porrigit oscula papae.Investituram super aram construit unam,Ecclesias nummis quod nunquam venderet uIli;

1190 Non investiret, iubeat nisi papa benigne.Hincque triumphabat plebs, clerus, maxime papa.Cumque parat papa dare regi quaeque rogarat,Ut veniat mandat; rex distulit, abdita tractans.Nam zabulus, priseus hominum seductor iniquus,

1195 Invidia fervens de regni pace, repente'Perfidiae semen iaciens, turbare fideles,Diligit ardenter; sunt quaeque statuta decenter,Mox elisa nimis fiunt; rex sic quoque dicit:P,.iSCOl'llnlmorem cupio l'e!Ju71lquedecol'elllj

1200 iVolo det ut solam 7IIichi domnus papa cOl'onam.Amillis ast fustis per me defur volo cunctisPresulibus nosfri regni, ceu mos fuil olim.Hoc siLinequaquam voluit concedere papa;Ducere quem f~cit rex, hospicioqlle recepit.

120:; "Nox accedebat, cum talia rex faciebat.Pontifices, cives plures capiuntur ihidem,

Atque cruces sanctas rapiebat gens Alemanna ;Ebria gens ista nescit Christi pia dicta.In lacrimis latis a vertuntur gaudia pacis. ,Nocte cohors cuncta simul est Romana locuta.Surgunt mane spatis, clipeis et equis falerati;Concutiunt hostes Alemannos corpore fortes,Cedunt, occidunt et eos penitus quasi vincunt.Sed flagrant erga nimis horum quippe zabernas GI ;

Insimul ex armis et denariis honeratiPlus adamant nummum, quam hellum vincere sumptum.Longobardis nimis est rex tutus hie armis;Ipsum circundant, Romanis viscera truncant",Rex eques electus, eeleris e quo nemo repertus,Astitit ipse suis, eives eontrivit et urbis.Interitu quorum facto nimio populorumRomani eaeptum perdunt miserabile bellum,Rex vero papam tenuit vi, pace negata.

Cum reliquis captus Parmensis erat venerandusBernardus presul, Christi de dogmate plenus,Atque Bonussenior Reginns episcopus ; illoSimplicior credo reperitur nemo sacerdos,Pro quibus audacter vir facundissimus atqueNobilis Arduinus 62 Longobardusque peritusAtqne fidelis vir missus dominaeque MathildisAlIoquitur regem, pactum memoraus cornitissae.Continuo quos rex sinit ire Mathildis honore.

Rumor erat mundo de capto presule summo;Qui propter cives, quos secum ceperat idemRex, metuens mortem paterentur ne simul omnes,Dum festum pasehae venit, tribuit sibi pacem,Urbem Romuleam sibi sub dens, et diademaIpsius capiti ponens, unguit, benedicit.Ultima lux mens is primi tune pascha revexitNuminis undecimo centum post mille sub anno.Augustus plane dedit inclita munera papae;Gaud~ns sed fessus, nec non exercitns einsExiit aRoma; Tuscanas transiit horasRecte frena regens equitans, non extrahit cnses.Longobardorum regnum petiit spaciosum,Illustresque duces ipsum regem preeuntes,Valde nutriti resalutavere l\1athildim.Pergere nec cesar sapiens usquam eupiebat,Respiceret faciem nisi iamdietae comitissae.

1250 Cum iam caepissent transire dies Madii sex,Ipsemet accessit; seit earn fore Bibianelli.Theutoniea lingua rererunt pariter sua dicta;Non 'erat interpres Ull~lSsibi quippe necesse.Huie promsit similem se rex nunquam reperh·c.

1255 Cui Liguris regni regimen dedit in vice regis;Nomine quam matris verbis claris vocitavit.Tresque dies secum faciens, firmum quoque foedns,Omnino laetus, crescens iugiter quasi e.edrus,Ivit cum magnis ultra IlWntes Alemanllls.

19. Quo timore llIantu(l1li ad (idelitlltem dOl111111eItlalhiltlis I'cdiei·;lIf.1260 Gloria Christe tibi, cuius virtute l\Iathildis

Ex toto victl'ix manet omnibus ex inimicis.

•

DONIZONIS VITA MATHILDIS. LlB. n.

1210

121ß

1220

1225

1230

1235

12-10

t2~5

R) ita corrector ; prius lII:JgniK.

GI) areas seu armnriola. l\Il1lL

!J) Long.· - truncant correctorIlos/ea in 111ar9ineadiecil.c) ita corrector i prius cell •••

62) de P ..lud«, filius (~uitl()nis•.MVH.

51 '::'.

403

1111.Fehr.12.

Fehr.13.

Apr.13.

1\1ai.

Nam pl'ocel'es plures, comites superavit et urbes j,

Regem contempsit, cum secum proelia gessit.Marehin noleudo sibi paruit atque volendo ;

l'lG5 Mantua crudelis sibi devetat esse fidelis,Annos viginti per quattuor atque reliquit,Quod sibi non servit, sed proditione superbit.Protulit edictum quocirca maxime dirumRex scriptus supra, quod sprevit l\Iantua dura.

n70 Qui staret quanquam cum forti gente Lemanna 63,

Cessat legatos tarnen haud sibi mittere cIarosIncIita l\Iathildis cum muneribusbene dignis;Glorificat cesar don is et earn vice versa.

Accidit interea tribulatio maxima quaedam,1275 Quae turbat terram, pravorurn corda revelat,

Atque voluntates reseravit et impietates.Dissice Christe .vias tales, abrade ruinas,Exaudi miseros Deus, audi noster egenos,Atque -ducatrici vitam concede ~Iathildi!

1~80 Cum morietur enim, denudabuntur egeni;Aecclesiae sane fient graviter spoliatae.Hoc proceres credunt se facturos humiles nUllc;Latro latroni dabit auxilium quasi proli;Predo predonern leo rodet ut ore leonem.

1285 Visi sunt flores; quid agent quandoque latrones?Hactenus en vivit prudens comitissa Mathildis,Sed nimis infirmam ßaruncio Mons 61 tenet ipsam.PulluIat hinc lolium, segetem sufföcat iniquum.'Undique funesti concurrunt atque protervi ,

1290 Defunctam dicta m supra referunt comitissam.Hoc verbum credunt cives, quos Mantua secuniSemper habere solet; mox priscam proditionemUt renovent, tractant, exquirunt atque Ripaltam 65 •.

Cuius custodes perculsi quippe timore,1295 De propriae v'alde dominae vita dubitantes,

Seque suas proles, sed non tarnen absque tenore.Ad populi votum subdunt, castrum quoque totum.Tale fuit foedus: si viva Mathildis habetur,Non adversus earn castrum retinere volebant.

1300 Sed nimis absque fide sunt usi vivere cives;Nam sub se castrum postquam videre redactum,Clam male disponunt ipsum comburere totum.Interea prudens presull\lanfredlls ad urbemVenit; quod vivam dimisit ait comitissam.

1305 Ad CUill'Sdictum populus commotus in ipsum,Esset ni cIarus, de grandi stirpe creatus,Credo manus in eum misissent; sed timllere.·Non timor hos regis cohibet, foedus neque gfmtis.Castrum, ceu dudum cupiebant, funditus urunt;

1310 Effringunt turres, lapides portantur ad urbem.Per. mensem - dampnum! __"seelus hoc non fit patefactum

Infirmae dominae, fieret ne caus.a r~inae.Aug. Mensis erat sextlls, nimis in quo proficit aestus;

Vix sed sanatur sustentatrix viduarum. _13t5 Quae degant caste, eomitissam vivere captent66, 66) i. e. oplenl. MUR.

RusticllS atque manu sulcando ducat aratrum;Tauros atque domet, paseat, tuteque laboret;

UONIZONIS VITA }\lATHILDIS. LlB. 11.

1114.

G3) .\ll'IIHlßlla lit slIpra r. 6. tß~.

G-I) Alonle Boranzone ill 1II0n-

tibus J\lntirll'nsihlls. l\1l'H.

G5) tertio ab urbe Mallluaß mi-liaria epitomator I.ucensis; dßepiscopelu !'lllIIllIae epitomatorEstcnsis. MUlt

Carp at iter tutum vivens haec atque viator 1i7;

Eridani cesset pyratarn nauta timere,1320 Presentem vitam donee fruitur cornitissa.

Quae dum scit,' quantum sihi ft:cit Mantua dampnum,Dicit: Adest cerium, pereat quo Mantua, tempus.Offensas tlirus urbs emetulabit iniquu.Scutatas gentes disponit et arcitenentes

13'25 Celsas ae puppes armatas hane super urbem ..Dum nova fiunt haec subito vulgata per urbern -

Urbs avibus dives, degit sed gens ibi triplex 68, -

Ocius explorant quid agant, simul atque laborant.Belluni [erre libet; pars quaedam dicit inique;

1330 NosUs 1IOS usos fore sat defender» muros.Pauperior quaedarn se pergere pars ait extra.'I'alia iactantes dictis ae stulta putantes,Pars melior surgit, iuvenes affatur et urbis a :

Vos iuoat, o pueri, rapto ceu vivere predis;13:J5 Sed pudeat, pueri, nos obsidione teneri;

Adoen« vult miles nestras inculere niies,o iuuenes fortes, fugiat clisr:ordin longe /Pars erd ad ueniam nosirorum, supplicet illam,Nos omnino tlecet cui laetius esse fideles.

1340 Haee pars exhortans melior, fortissima cordaMollescunt iuvenum; vicit coneordia demum.Aceedunt timide, poscunt veniam eomitissae.lIla solo fixos oculos aversa tenebat;Non audire preces tales omnino volebat ..

13-15 l\1issi lenibant animum, sicut sibi quibant:Nostras offensas nobis generosu potestasQunesumus indulge; llostrain fibi pllndimus utbem.Cuncta fibi iuret plebs quae versafu,. in utbe.Dictis -istorum pariter procerumque suorum

1350 Vix dedit as·sensum. Quin urbs all'ert sibi censum,Atqne sacramentum minimus populusque supel'busF~cit in urbe sibi; facti sunt eius amiciAtque velint nolint, soliti fuerant velnt olim.Hoc etenim pactum Bundeni noscitur actum:

1355 Tunc erat Octuber, prope linern currerat usqueComputus annorum Christi texatur et horumQuatuor atque decem cen!um quoque mille recedunt.

'20. Quod erg" Dei cullum domina lIIatllildis inlelllissillllt I'll if ..P alma velut florens l\Iathildis pollet honore.R amos et frondes ceu tempus paIma per omne

1360 E x toto servat virides nimis intus et extra:S ie viget Imius honor. Ne deliciat, Deus, 01'0.

B aiulat haee parvos, inopes sustentat et altos.I stn saeerdotes de- Christi -vincit amore.Tempore nocturno studiosius atque diurno

i365 E st sncris psalmis ac officiis venerandisR elligione pia satis haec intenta perita.H erent semper ei sapientes maxime clel'i.V estibns et vasis pretiosis rite saeratisN uIlus ea presul studiosiol' invenietur.

13iO C opia lihrorulll non defuit hnicve bonorum;

DONIZONIS VITA'l\IATHILDIS. LIB. 11. 405(7) i, 1'. alque »iator canuü iter 111-1.tutum, hue cioente.

6S) EI \irg; At'n. X, 2(11. in .1.·-risilllu'lIIl\l,lIIll1ae 1"1111111111111 IW-

ster immutavit, ~1l;H.

a) hie 4 inserit VC,..WIII: \' osiuvat 11 1"II, ..i nos oh~i.lione le-neri .!

0"1.

-ion DOi\IZO;\IS YITA ~IATIIILDIS. un. 11.

L ibros ex cunctis habet artibus atque figuris.I mmemor est nunquam servare statuta secunda.II ella Dei gessit; victrix ob id extat inhermis.){ es, paradyse, suas sanctis pro te dare curat.

L175 V ota sui cordis caeli complete coloni:1\1 axime tu princeps Petre, cui sua cuncta relinquel,F luctibus impulsus ponti saccoque reclususI lie heatus vir levitaque Cesarius, sitN ullatenus tardus, sed sit promtissimus almus

1:1HO X pisti clementis rogitator, ut ista supernisI n dornihus vivat, baratri non sentiat iram.T ernpla, sacerdotes, Ievitas ipsa decöret 70

1\1 artyris istius, caepisse quod optime scitur.Olim iam plene facit aecclesiarn renitere ;

1.185 N am cluit ex auro cluit argentoque decoro ;A mplas cui terras, libros, et pallia, gemmasC ontulit, aecclesias seit iam transcend ere primas.H uius opus musa sie est Canusina locuta ;Usque quo mundus erit, sit ut haec hera provida quaerit,

13DO Sanctus Apollonius, Victorque, Corona, Quil'inus,Q uaerant ante Deum, l\Iathildis ut ista beeturV ita caelesti, pascatur pane perhenni;E rga quo,s rectum det amorem more parentum .. 'D iximus inprimis nos de dictamine libri;

1395 0 re manu si quid inhonesti scribere "isiN os essemus, item d~minae peteremns ('idem

, I n libri fine, patienter ut ipsa feriret.Z elus perflagrans f~cit nos promere tanta,Officium dictant nostrum metra nomen et ista 71. ;1) I'('u('rosli"hon sdli('('l: l'rtS-

• bi/er A,me 1Il.n,m (itI.Til mOIl4-1400 FINIS ADEST L1ßRI, DO~II~U~I LAUDE~IUS A:\IlCI. chll&que /)olli:o .

70) i, ('. äecor« ad ~ne". per-ducat, q'w,', imn i"upil.

.De insi[Jni obilu memorandae comilissae Malhild{s.

Cogitat et tractat vir, 'sed Deus ordinat apta ..Dictavi binos nuper cum carmine libros,, Quos ego l\1athildi comitissae mittere dixi;Patres illillS codex loquitur quia primus,

5 Ad laudem cuins manet editus atque secundus.Frivola vitavi; quae scripsi, vera proba,'i.Laeticia mentis Jibros dum nedo tabellis;Nl1ncius advenit, qui me nimis obstupeft;cit,Dicens extinctam pretaxataui comitissam.

J 0 Vires diruptae michi sunt, subitoque medullae,Palpebris dulcis somni dormitio fugit;Viscera frigescunt, simul ossa caroque· liquescllnt, a) ill ras. torr,Qnaeque laborabam, sunt e manibus vacllata.Haud nocel illius michi mors, tantummodo scituI';

15 Officit omnino recte viventibus immo.Sunt uhicunque boni, fuerant sibi maxime noli.Nam qui trans pontum sell Galliciae remol"auhll', 'Christo iure preces ex ipsa fundere sepe .Curabant, miss'os sibi mittebantque benignos.

20 Eius noticia patriarcha Hierosolimita,Ipseque Romanus, Constantinopolitauus;Laetabanturita, quod ei sua pl·opria scriptaMittere sollel'tel' studuel'llnt atque decenter.Omnis hOnOl'qllc deeus tunc Italiae cecidel'llllt,

DONIZONIS VITA MATHILDIS.

25 Dum defuncta cadis Mathildis clara ducatrix,Vicisti reges tibi cunctos atque rebelles ;Consciliumque tuum necnon rutilum quoque vultumTotius terrae cupiebant noscere gentes;

•Quis a responsa dabas, omnes et honorificabas.30 Stabant 6 quanti crudeles atque tiranni

Sub specie iusta, noscentes te fore iustam;Qui dissolvuntur iam, pacis foedera rumpunt.Aecclesias spoliant nunc, nemo vindicat ipsas,Si quis se forsan, tutor 72 quod sit quasi, monstrat,

3:> Aecclesiae partem terrae grandem prius aufert.Morte tua purus, Mathildis, deficit usus.Nam solito miles domino stud et altius ire.Deviat a recto gressu iam clericus ergo.Dives edit sumptus, quos pauper habebat in usus.

40 Fiunt diversae mundi per clymata sectae, "Quas (, Mathildis prohibebas rite malignis.Causa tuae mortis scribatur, ut audiat orbis,Ut tua vita cluit, mol's sic tua laude refulsit.

Dum bis quarta manet indictio, iungitur atque45 Virginei partus qui currere caeperat annus

l\1illenus quintus decimus centesirnus 72', illumNatalem Christi voluit celebrare MathildisIn quodam pago, Bundeno 73 nempe vocato,Octavoque die Roma veniens pater ille, .

50 Relligione super cunctos qui maxime lucet,Scilicet inspector Cluniaci Ponzo sacerdos,A domina tan ta susceptus ut inclitus abbas.More suo sanctis surgens cantare sinaximNocturnam: magnus licet algor stringer~t artus,

55 Devote gracilis surgit tarnen ipsa l\Iathildis,Auribus intentis capiendo verba canentis.Extensos cantus non deseruit sibi gratos.Frigore percussa, doluit nimis ilico gutta,Vixque die mansit patris.ad missarn venerandi.

GO Cumque dies luxit, fuit in qua tinctus in undisChristus, et in stella paganis se manifestat,Ac liquidas vertit latices in odore Falerni 7.1,

Prescripti patris manibus vix ducta ducatrix -Audivit missam, licet c egra remansit ad ipsam. ,

65 Languida grabato redit officio celebrato.Abbas dumque sihi comeatum 7~ plane petivit,Ipsa suis fidens precibus, donavit eidemPallia, sacratas vestes, argentea vasa,Atque crucern sanctam, pulehre gemmis operatam.

70 0 cultrix Christi, quantum studiosa fuisti!A te non uUus vacuus discessit homullus,Si Domini certum quisti fore discere serVllIIl.

Cum venit tempus, quod ieiunat quoque Jesus,Ieiunare volens haec debilis eius amore,

75 Pontifices adsunt, prohibent ieiunia, tantumIngentes agapes sibi precipiunt dare large.Pontificum dictis Mathildis paruit istis;Q.uis d confessa fuit lacrimis sua debita puris,lure stolis quorum solvi meruit seniorum.

80 Interea languor cum non cessal'et ab alvo

407

a) 1'1'0 quibus !/foSSII.

7'2) ndvocatus ccclesiae. MUll.

72') Incipit igilur annum 1115 iamn nativitate Domini quae nobisest 1114.73) UUIHlenulII de Iloncolis dioec,Ih·gicnsis. Sed in Ann. l\Iuli-nenaibus ohiisse dicitur in co-milalu 1Ilulinensi, in toco qui»ocatur Bondcnum de Diacono,flM edi{icalJil quondam ecelesiam,dmll in infirmilale iaceret, ad 110-flOrem Stlllcti lacohi tip. iuxlaparietes cujus mi!)rarit de IwcBeculo. MUlL

74) CSllae in Galilut·a.

c) ;/1 ras. co,.,'.

75) COn!)e.

(1) pro qllihus !I'ossa.

#

u u.

•Jc(·z5.1//5.9.,." .1,

7""".2.1115.lall. G

•

Iul. 24.

408 DONIZO~IS VITA l\IATHILDIS.

ius, Illius, inde timens dedit aecclesiis sua vivens,Amplificare stud ens tunc aecclesias bene plu res,Non est oblita quin aecclesiam Canusinam.Semper cara sibi fuit illius atque propinquis;

85 Eius quo circa tribuit sub iure Filinam 76 76) Felina in agro Rt·giensi. ML.;n..

Egregiarn curtem, dantem fruges sat habunde.Innumerosque SlIOS famulos iubet haec hera cunctosIngenuos vitae post ipsius fore finem.

Egra iacens septem per menses haec eademque90 Ante domum lecti , recubabat ubi iugiter sic,

Iussit honore Dei Iacobique pii ZehedeiAecclesiam parvam fieri, fuit et cito facta.Officii. vestes et agros ad pabula mensaeObtulit huic gratis, hanc presul quando dicavit.

95 More suo missam recubans audivit in ipsa.Huius mortales exernplum discite tale,Quae Christo vivens moriens servivit eidern a; a) servivit e in rasura corr.Sex deciesque novem vivens annos in honore,Iulius ante dies octo quam det prope finem;

100 Scilicet ante diem celebrem Iacobi Zebedei.Corpus ei Christi pariterque crucem crucifixiPorrexit presul Reginns corde serenus,

"Qnique ßonussenior proprio fit nomine dictus.In manibus cuius comitissa l\Iathildis ab huius

105 Erumpna secli iugiter memoranda recedit.. In cruce nam Christo sua figens oscula dixit:Te colui semper, mea nunc rugo crimina terge.Accipiens Christi corpus venerabile dixit:Semper dum vixi, Deus, hoc scis , spem tibi fixi b ;

HO NUllC in fine meo me soleans suscipe quaeso.Sic orans migrat mox haec sapiens comitissa.Quanquam credamus, Deus huic quod sit miseratus,Ipsum nemo tarnen sit qui non postulet alte,Ut sibi concedat paradysi gaudia vera.

115 Te, Benedicte pater, moriens haec curat am are,Cenohiumque tuum 77 ditatur corpore cui us;

b) hoc scis spem tibi et xi etmeo et ns in rasure corr.

77) Polirone, Epitomator Padolirensis haec habet: postea adscripsit: Anno Domini 14-15 die 9. mensisJJIausoleutnostenditur in monasterio S. Benedicti de Augusti, qui est vigilia S. Laurentii, post oesperas:Padolirone lJIantuanae diocesis, a quodam Tedaldo trans/alum olim corpus ,'nagnae el nobilissimae co-Bonifacii patl'e genitoris comitissae iuxta Padum mitissae HIati/dis, imperialis generis, quae fuit prae-fundato, quod a HIantua decem miliariis distat , in cipua et singularis dotatrix huius monaster;; S. Be-quo dicitur et creditur tumulata. Est enim grandis nedicti de Padolirone, post palrem suum Bonifacill1narca lapidea ex candidissimo" ac [impidissimo a/a- marcMonem, el post avum suuna Thedaldum rnarchio- .bas(ro, quae ob eius 1llemoriam in magna reverentia nem et fundatorem huius monaster;;, quod prius ste-servalur. Ipsum quidem coenobiwn, ab aeo eills te"at super octo co/umnas in ingressu ecclesiae interconstruclUln, amplissimis dotavit possessionibus, et primam el columnam secundum, a sinistris ipsiusaureis argenteisque vasis et palliis ac etiam para- ecclesiae, quoniam iam pro magna [lIlole] ipsae co-mentis pretiosissimis ditavit pariterque decorar;it. lumnae oclo fraetae eranl; et colloeatum fuit utteriusIbi etiam libel/us ltClbetllr in tllesauris reconditus, in sinistris iuxta parietem ecclesiae ex lalere tum-argento redimitus et auro, in qun haec hisloria hae S. Simeonis; aperto prius tUlllulo ad certifica-metrice est descripta, lIaec etiam comitissa, ut sc,;- tionem veritatis coram reverelldo domino Guidonebilur in cronicis, cum amplissimis abundaret pos- de GOllzaga reaedificatore ipsius monasterii, el do-sessionibus , et fllio lterede eareret, totl1m patrilllo- ",ino Eusebio abbate ipsills monasterii, aC'convent"niuln suuna super altare sancli Petri obtulit, el Dei ejusdem tIIonasterii et multis aliis, ct compcrto eo-ecclesiatn" sanctmnqlle Pell'um sib; {ecit lleredcm. dem corpore integro unicoac foemineo, et coramQuod patrimonium hodie dicitllr patrimonium S. Petri, eis clauso, et est illxta altare S. Iuslillae. Post haecquod est a Radica{ano usque Ccperanum. Explicit in codice ,raticano 4887 haec cliam Il'gunlur: t 109'tistoria" memO/'andae comitissae JJlatildis, His nlil1s indict. 3. de met/se Novembris {lIit cl, ~ ubi vulgo

DONIZONIS VITA MATHILDIS. 40!)

Cui prece demonstra caeli cognoscere portas.In numero maior duodenario 78 Petre pastor, 78) ap()sl()I()I'IIIII.

Cui propriae sortern telluris subdidit ornnem,120 Valvas tu regni sibi prompte pande superni.

Edidit haec aedem tibi Iacohe , cumque iaceret;Speremus quamvis , quod ob hoc ipsarn bene saucis,Maxime cum letum sit passa tuum prope festum:Ut tamen accurras sibi poscimus ante tribunal.

125 Pastor Apolloni , Mathildim spernere noli.Sit licet iniustum , quod respicit ipsa sepulcrumQuod tua fert aedes 79, quo patres eius inherent: 79) Canusiua crl'll'sia.

Ast altare tuum tarnen haec coluit quia multum,Ante pium regem veniam sibi posce libenter.

130 Virgo Maria Dei genitrix, noctisque dieiHaec audire tuum non destitit officium; nu neFac ut te videat , tibi serviat et super ethra.Omnibus in caelis habitacula qui retinetis,Paruit in terris nimis haec in corpore versans ;

135 Vos sibi nunc OHmes requiei porgite sortem , Amen. a) Mc tlesinil 4,EXPLICIT CARMEN MORTIS COl\llTISSAE MATHILDIS R.

Exhortatio Canusii de advenfu imperaioris et reqinae.Pelle timores, non et honores candida Petra.Tempora dudurn prospera muItum laeta ferebas,Magna Mathildis quod tibi finxit tempore multo,Et genitores nohiliores ipsius uItro '

5 Te peramarunt et fabricarunt denique celse;Progenies quae iam requiescens desiit esse.Plangere cessa , gaudia specta ,_stabis honeste.Caesar honorat teque decorat ; sis sua semper.Plangere noli, culmen honoris tu retinebis.

10 Alta Mathildis mortua vivit splendida felix.Quae nova mater regna beata teque beabit,Est super illam commemoratam nomine talis.Cesaris hostes sint pro cul omnes! ipse beeturEt sua coniunx fulgida prorsus vivat in aevum!

. Ptulolirone vacatur, paucula quidem de vita l\Iathil- Anno 1634 iussu Ilrbani VIII clam indo ablata suntdis; tunc narratio de translatione S. Geminiani ossa et Ilornae apud S. Petrum in sepulchre mar-edila apud l\Iuralorium VI, 90 sq. Anno dom, inc, 1106 moreo Derninii arte sculpto recondita ..g/lbernante dOlllno. Dodone - 8. Idus Oct. 1106.

SS. T. ·XII. 52