გაკვეთილი N 20

საშინაო დავალების შემოწმება: 1. ა) Al2O3 + 6HBr 2AlBr3 + 3H2O

Al2O3 + 6HNO3 2Al(NO3)3 + 3H2O Al2O3 + 2LiOH 2LiAlO2 + H2O Al2O3 + Ba(OH)2 Ba (AlO2)2 + H2O

Al(OH)3 + 3HBr 2AlBr3 + 3H2O Al(OH)3 +3HNO3 2Al(NO3)3 + 3H2O Al(OH)3 + LiOH LiAlO2 + 2H2O

2Al(OH)3 + Ba(OH)2 Ba(AlO2)2 + 4H2O ბ) ZnO + 2HBr ZnBr2 + H2O ZnO + 2HNO3 Zn(NO3)2 + H2O ZnO + 2LiOH Li2ZnO2 + H2O ZnO + Ba(OH)2 BaZnO2 + H2O Zn(OH)2 + 2HBr ZnBr2 +2H2O Zn(OH)2 + 2HNO3 Zn(NO3)2 + 2H2O Zn(OH)2 + 2LiOH Li2ZnO2 + 2H2O

Zn(OH)2 + Ba(OH)2 BaZnO2 + 2H2O

2. 2Na + 2HBr 2NaBr + H2 Mg + 2HBr MgBr2 + H2 2Al + 6HBr 2AlBr3 + 3H2 CuO + 2HBr CuBr2 + H2O Li2O + 2HBr 2LiBr + H2O Fe2O3 + 6HBr 2FeBr3 + 3H2O KOH + HBr KBr + H2O Ba(OH)2 + 2HBr BaBr2 + 2H2O Na2S + 2HBr 2NaBr + H2S K2CO3 + 2HBr 2KBr + H2CO3 (H2O + CO2) 6Na + 2H3AsO4 2Na3AsO4 + 3H2 3Mg + 2H3AsO4 Mg3(AsO4)2 + 3H2 2Al + 2H3AsO4 2AlAsO4 + 3H2 3CuO + 2H3AsO4 Cu3(AsO4)2 + 3H2O 3Li2O + 2H3AsO4 2Li3AsO4 + 3H2O Fe2O3 + 2H3AsO4 2FeAsO4 + 3H2O 3KOH + H3AsO4 K3AsO4 + 3H2O 3Ba(OH)2 + 2H3AsO4 Ba3(AsO4)2 + 6H2O 3Na2S + 2H3AsO4 2Na3AsO4 + 3H2S

3K2CO3 + 2H3AsO4 2K3AsO4 + 3H2CO3 (H2O + CO2)

2Na + H2CrO4 Na2CrO4 + H2

Mg + H2CrO4 MgCrO4 + H2 2Al + 3H2CrO4 Al2(CrO4)2 + 3H2 CuO + H2CrO4 CuCrO4 + H2O Li2O + H2CrO4 Li2CrO4 + H2O Fe2O3 + 3H2CrO4 Fe2(CrO4)3 + 3H2O 2KOH + H2CrO4 K2CrO4 + 2H2O Ba(OH)2 + H2CrO4 BaCrO4+ 2H2O Na2S + H2CrO4 Na2CrO4+ H2S

K2CO3 + H2CrO4 K2CrO4 + H2CO3 (H2O + CO2)]

3. P2O5 + 6KOH 2K3PO4 + 3H2O SO3 + 2KOH K2SO4 +2H2O HClO4 + KOH KClO4 + H2O

Na2SO4 + 2KOH K2SO4 + 2NaOH ხ ხ ხ ხ ZnCl2 + 2KOH 2KCl + Zn(OH)2 ხ ხ ხ უ P2O5 + 3Ba(OH)2 Ba3(PO4)2 + 3H2O SO3 + Ba(OH)2 BaSO4 +H2O 2HClO4 + Ba(OH)2 Ba(ClO4)2 + 2H2O Na2SO4 + Ba(OH)2 2NaOH + BaSO4 ხ ხ ხ უ ZnCl2 + Ba(OH)2 BaCl2 + Zn(OH)2 ხ ხ ხ უ P2O5 + 2Fe(OH)3 2FePO4 + 3H2O 3SO3 + 2Fe(OH)3 Fe2 (SO4)3 + 3H2O 3HClO4 + Fe(OH)3 Fe(ClO4)3 + 3H2O Na2SO4 + Fe(OH)3x u

ZnCl2 + Fe(OH)3x u

P2O5 + 3Cu(OH)2 Cu3(PO4)2 + 3H2O SO3 + Cu(OH)2 CuSO4 + H2O 2HClO4 + Cu(OH)2 Cu(ClO4)2 + 2H2O Na2SO4 + Cu(OH)2

x u

ZnCl2 + Cu(OH)2x u

მარილები.

მარილები ეწოდებათ რთულ ნივთიერებებს, რომელთა შემადგენლობაში შედის მეტალის ატომები და მჟავას ნაშთის ჯგუფები.

მარილების მიღების ხერხები

მარილების მიღების რამოდენიმე ხერხი ჩვენ უკვე განვიხილეთ, როცა

ვსწავლობდით ოქსიდების, მეტალთა ჰიდროქსიდების და მჟავების თვისებებს. განვიხილოთ მარილების მიღების 10 ძირითადი ხერხი. მათ ისეთი თანმიმდევრობით შევისწავლით, რომ დამახსოვრება შედარებით ადვილი იყოს. ამისათვის ჯერ გავიხსენოთ მჟავათა თვისებები. მჟავები რეაგირებენ მეტალებთან, ფუძე და ამფოტერულ ოქსიდებთან, მეტალთა ჰიდროქსიდებთან და მარილებთან. ამ რეაქციების შედეგად ყოველთვის მიიღება მარილები. ასე რომ მარილთა მიღების პირველი 4 ხერხი მჟავების თვისებებზეა დაფუძნებული:

1. მეტალი + მჟავა მარილი + H2 Mg + 2HBr MgBr2 + H2 Fe + H2SO4 FeSO4 + H2

უნდა გვახსოვდეს, რომ მეტალები, რომლებიც ‘მეტალთა აქტივობის მწკრივში” წყალბადის მარჯვნივ არიან მოთავსებულნი ამ ტიპის რეაქციებში არ შედიან. აქვე გავიხსენოთ, რომ აზოტმჟავას და კონცენტრირებული გოგირდმჟავას მონაწილეობით მიმდინარე რეაქციებს ჯერ არ განვიხილავთ.

2. ფუძე (ამფოტერული) ოქსიდი + მჟავა მარილი + H2O

CuO + 2HNO3 Cu (NO3)2 + H2O HgO + H2SO4 HgSO4 + H2O

3. მეტალთა ჰიდროქსიდი + მჟავა მარილი + H2O 3NaOH + H3BO3 Na3BO3 + 3 H2O Ca(OH)2 + 2HClO4 Ca(ClO4)2 + 2H2O 2Al(OH)3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 6 H2O

4. მარილი + მჟავა ახალი მჟავა + ახალი მარილი

როგორც ავღნიშნეთ მჟავების თვისებების შესწავლისას, ეს რეაქცია მიდის მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა რეაქციის შედეგად გამოიყოფა აირადი ნივთიერება, ან მჟავასა და წყალში უხსნადი ნალექი.

Na2SO3 + 2HCl 2NaCl + H2SO3

(H 2O + SO2)

FeS + 2HBr FeBr2 + H2S CuSO4+ H2S CuS + H2SO4 (მჟავასა და წყალში

უხსნადი სპილენძის სულფიდი) მომდევნო ხერხები დავალაგოთ მორეაგირე ნივთიერებათა თანდათანობით

გართულების მიხედვით: 5. მეტალი + არამეტალი მარილი ამ ხერხით შესაძლებელია უჟანგბადო მჟავას მარილების მიღება: 2Na + Cl2 2NaCl Zn + S ZnS 6. მეტალი + მარილი ახალი მარილი + ახალი მეტალი შესაძლებელია ჩავატაროთ რეაქცია: Fe + CuSO4 FeSO4 + Cu მაგრამ არ მიდის რეაქცია:

Fe + ZnSO4

მარილთა მიღების ამ ხერხის განხილვისას უნდა გვახსოვდეს, რომ მორეაგირე მარილი აუცილებლად უნდა იყოს წყალში ხსნადი. ამასთანავე მორეაგირე მეტალი უფრო აქტიური უნდა იყოს, ვიდრე მარილის შემადგენლობაში მყოფი მეტალი. მეტალთა აქტიურობის შედარება შეიძლება “მეტალთა აქტივობის მწკრივის” საშუალებით. კიდევ ერთხელ მოვიტანოთ ეს მწკრივი:

Li K Ba Ca Na Mg Al Zn Mn Fe Co Ni Sn (H2) Cu Hg Ag Au

ამ რიგში მეტალთა აქტივობა იკლებს მარცხნიდან მარჯვნივ. ასე რომ რკინა აძევებს მარილების შემადგენლობიდან ყველა მეტალს, რომელიც რკინის მარჯვნივაა მოთავსებული და ვერ აძევებს იმ მეტალებს, რომლებიც რკინის მარცხნივაა მოთავსებული.

Zn Mn (Fe) Co Ni

და ა.შ. ახლა უკვე გასაგებია რატომ არ შეიძლება Fe + ZnSO4 ტოლობის დაწერა. ეს წესი ვრცელდება ყველა მეტალზე. აქვე დავიმახსოვროთ ის, რომ

მეტალებისთვის (Li, K, Ca, Na) უნდა დავიცვათ გარკვეული კანონზომიერებები, რომლებსაც შემდგომში გავეცნობით.

7. ფუძე ოქსიდი + მჟავური ოქსიდი მარილი ეს რეაქციები ჩვენ უკვე განვიხილეთ ოქსიდების თვისებების შესწავლისას. ამ გზით მხოლოდ ჟანგბადიანი მჟავების მარილების მიღებაა შესაძლებელი. CaO + CO2 CaCO3 3Na2O + P2O5 2Na3PO4 როგორც უკვე ვიცით ამ დროს მიიღება ფუძე ოქსიდის შესაბამისი მეტალისა და მჟავური ოქსიდის შესაბამისი მჟავას მარილი.

I III

Na3 (PO4)1 ანუ Na3PO4

8. მეტალის ჰიდროქსიდი + მჟავური ოქსიდი მარილი + H2O ამ ტიპის რეაქციები ჩვენ განვიხილეთ ჯერ მჟავური ოქსიდების, შემდეგ კი

მეტალთა ჰიდროქსიდების შესწავლისიას. ამ გზითაც მხოლოდ ჟანგბადიანი მჟავათა მარილების მიღებაა შესაძლებელი. 2KOH + CO2 K2CO3 + H2O 2Al(OH)3 + 3SO3 Al2(SO4)3 + 3H2O 9. ტუტე + მარილი ახალი მარილი + ახალი ჰიდროქსიდი ამ ტიპის რეაქციები ჩვენთვის უკვე ცნობილია. მათ ჩვენ ჰიდროქსიდების მიღების

და თვისებების შესწავლისას გავეცანით. 2KOH + CrSO4 K2SO4 + Cr(OH)2 ხ ხ ხ უ

2Na3PO4 + 3Ca(OH)2 6NaOH + Ca3(PO4)2

ხ მხ ხ უ

10. მარილი + მარილი ორი ახალი მარილი CuSO4 + Ba(NO3)2 Cu(NO3)2 + BaSO4

ხ ხ ხ უ KCl + AgNO3 KNO3 + AgCl ხ ხ ხ უ

9 და 10 მეთოდის გამოყენებისას უნდა ვიხელმძღვანელოთ ჩვენთვის უკვე ცნობილი წესებით: რეაქციები მიდის მაშინ, როდესაც ერთმანეთთან ორი ხსნადი ნივთიერება რეაგირებს და რეაქციის შედეგად ერთი უხსნადი ნივთიერება მიიღება.

თუ ხსნადობის ცხრილი არ გვაქვს დავიმახსოვროთ: ნატრიუმისა და კალიუმის ყველა მარილი ხსნადია. ხსნადია აზოტმჟავას ყველა მარილი (ნიტრატები).

ქლორიდებიდან უხსნადია მხოლოდ AgCl . სულფატებიდან მცირედ ხსნადია Ag2SO4, CaSO4 და PbSO4. უხსნადია BaSO4. სხვა მჟავების (H2SO3, H2S, H2CO3, H3PO4 და ა.შ.) ყველა მარილი, გარდა Na-ის და

K-ის, წყალში უხსნადია.

საშინაო დავალება: 1. მარილთა მიღების თითოეული ხერხისთვის დავწეროთ 3-3- მაგალითი. 2. მივიღოთ ZnSO4, თუ საწყის ნივთიერებად თუთია და თუთიის ოქსიდია

გამოყენებული. 3. მივიღოთ FeCl2, თუ საწყის ნივთიერებად Fe და Fe(OH)2 არის

გამოყენებული.