NOTICE THESE PILOT TEST MATERIALS ARE FOR EXPERIMENTAL
USE ONLY AND MAY NOT BE REPRODUCED WITHOUT WRITTE PERMISSION FROM THE PALM DEVELOPMENT CENTER
DEC'80
The contenta of these instructional -t•rials "'•r• developed vi.th tin&ncial a11i1tance frca the Office of Bilinqu&l Education, oe~r1:aent of Health. Education, .and Welfare. Th• fund• were provided throuqh t.he Bilin9ual !.duc:ation Act. Title VII of the !l-ntary and secondary Mucation Act of 1965 aa -.-ndad by Public Law 95-561 . However the content• do not nece11arily repr11ent the poaition or policy of that a9ency and a reader should not infer endora ... nt by the Federal Governaent.
Dev~ l"l*i by :
PALM Pacific ArM Lanquaq:ea M.aterial• Development Center Soci.al Science ~••arch Inetitute 2424 Kaile Way, Roca 713, Un1ver11ty of Hawaii at Man(;
Kono lulu, Kawaii 96822
I TUNINOS YAN
DOS PATGON
written by:
Dolores Marci
illustrated by:
Deby Nakamu
NOTICE PILOT TEST MATERIALS ARE FOR EXPERIMENTAL
AND MAY NOT BE REPRODUCED WITHOUT WRITTE~
[SStON FROM THE PALM DEVELOPMENT CENTER
DEC'80
The content• ot th••• inatructional ... teriala "•r• developed vi.th financial aaaiat.&nce from the Office of B1linqu.al Education, Oepa~nt of Health, Education, 41\d Welfare . The fund• were provided throuqh th• Bilinqu.al Education Act . Title VII of th• El.-nt.azy &nd secondary e:ducation Act of 1965 a• umended by Public Law 95-S6l . H0itever the content• do not neee•1arily repreaent the po•ition or policy of that aqency and a reader should not infer endora ... nt by the Federal Government.
0.Y~ loped by :
PALM Pacific UM LanquAqe• Material• oevel~nt Center Soci.al Science ~••arch lnati.tute 2424 Maile Way, Jloc9 71) , Univereity of Hawaii at Mana Honolulu. Hawai.i 96122
I I RAR
I TUNINOS YAN
DOS PATGON
written by:
Dolores Marciano
illustrated by:
Deby Nakamura
,..(
f ~
.~ · · """-. . ~- I
-~~ .. , \ •/
~~ ····•··· .. ~······~
.. ~~:;:.: .. :·.<:.
--.; --·· ~ ... .. .. .. ·· - . . · .. ·.~
~ ..... . ·:·::~··: ... ;. .. : ..... ~ ::::; ~~-=-....
·~···· ····· ~.:.:~ .. ..
Maseha manu hao guatu giya
siempre un komprende na masen r
este i tuninos na ga'ga'. Mase
lokkue' na gof ayudante este si
klasen ga'ga' para i marineru p
peskadot siha ni manhinasa gi t
munana'i i peskadot inangoku ya
para u fanggai komf iansia giya
gi lina'la'-iiiha. Este na esto
tuninos yan i dos na patgon pal
r( ~~ , .' .. ' -,r--Y..r--~-..._, ··.
~-~, ·•: ~
~ :·:.~·· . . , ... , ., ..... <·
..
....__ _____ p.
······ ~:··:··: . :<
~-=-' -~·· .
. .. ..
- ...
. . ·:·:::.
····: · . .. ·.··.· ·_ .-..:·.~
· .. · :_ ·_·.: ~:.:.... . .-:·· ;; · .. · ..
. .. . ..... ~ ... -~~-:~·:.: . .-··
Maseha manu hao guatu giya MARIANAS
siempre un komprende na masen respetao
este i tuninos na ga'ga'. Masen hongge
lokkue' na gof ayudante este siha na
klasen ga'ga' para i marineru piot para i
peskadot siha ni manhinasa gi tasi. Siha
munana'i i peskadot inangoku yan siningon
para u fanggai komf iansia giya siha mismo
gi lina'la'-niha. Este na estoria pot i
tuninos yan i dos na patgon palao'an.
1
2
Gof fresko guihi na talo' ani.
Klaru i ininan i atdao lao ti maipe i
inina-na. Estaba si Teresita na ha chu-
chule' i platon bukayu para i dos haga-na
i humugagando gi inai. Gaige i dos
patgon na mama'titinas palasyo ginen i
hanom tasi yan i inai gi kanton tasi.
Ti mahungok anai mamomokkat magi si
nanan-niha. Gof bunitu i tasi sa' klaru
yan sen asut i kulot-na. Gof mannge'
umo'mak guini gi halom tapi.
"Ei! Na buniniton palasyo ennao i
en fa'titinas." ilek-na si nana.
"Nan, sa' ti in sente kao matto hao.
Kao bukayu ennao? Kao para hami ennao i
bukayu?" mamaisen si Lani.
"Pues guiya ennao i pao niyok ni
s en mannge' pao-na," kumuentos hulo' si
Rita.
"Ai na buniton ha'ani. Maolekna
nihi ya ta fanmamokkat gi kanton tasi.
Kulang ha'ani-ta este na ha'ani para
hita todu." Ilek-na si nana.
Sen magof i dos palao'an.
para u famokkat gi kanton tasi.
Ma guaiya
Si Lani
ni amko'na ki si Rita tumohge ya ilek-na.
"Nihi Rita. Maila' ya ta tattiyi si nana.
Ta fanhita manmamokkat gi kanton tasi."
mamokkat gi kanton tasi."
~: -~.;
; •' . .... , K.·
Ii t;.~ .• ,.;;:.~ ;".--: ~ I {! .. :, .. M•
·-~" ;;~~~:~~:~_ ··
.-,. .. ~: ~ :-.... -.-:7~,·
............ '~ -. -.. :-- ~~ ... :~ ~~'}:_~;.
;·i{ . '
-~ fr·
11t· • · I
\ . ' .
\ ~ ~ ~
f fresko guihi na talo' ani.
ininan i atdao lao ti maipe i
a. Estaba si Teresita na ha chu
i platon bukayu para i dos haga-na
agando gi inai. Gaige i dos
na mama'titinas palasyo ginen i
asi yan i inai gi kanton tasi.
ngok anai mamomokkat magi si
iha. Gof bunitu i tasi sa' klaru
asut i kulot-iia. Gof mannge'
guini gi halom ta?i.
i! Na buniniton palasyo ennao i
itinas." ilek-na si nana.
an, sa' ti in sente kao matto hao.
ayu ennao? Kao para hami ennao i
"mamaisen si Lani.
ues guiya ennao i pao niyok ni
nge' pao-na," kumuentos hulo' si
i na buniton ha'ani. Maolekna
ta fanmamokkat gi kanton tasi.
ha'ani-ta este na ha'ani para
du. " Ilek-iia si nana.
n magof i dos palao'an. Ma guaiya
famokkat gi kanton tasi. Si Lani
'na ki si Rita tumohge ya ilek-iia.
ita. Maila' ya ta tattiyi si nana.
ita manmamokkat gi kanton tasi."
t gi kanton tasi."
.....
4
Singko arios ha' si Rita i idat-na.
Ti guiyaya lokkue' i dinangkolo-na.
Kulot chukulati i gapotulu-na yan i kulot
atadok-iia. Guiya i mas patgon gi familia.
Sumasaga i che'lu-na as Juan gi lancho
yan si tata-iia bihu. Gof ya-na si Rita
humugando yan ga'ga' siha. Mampos lokkue'
ya-iia kumuentos, kulang mohon ha tungo'
todu hafa i ha sasangan.
Anai sigi mo'na gi pinekka'-niha ma
li'e' meggai huguhi, ayu siha i panglao
manmachalek gi kanton tasi. Duru i
haguhi siha manmalagu. Kulang mohon
mandidi'u sa kada mahalom gi un maddok
manmalagu ta'lo estai otro maddok. Ha
kekechagi si Rita para u fangonne'
. haguhi lao ti sina sa' manggef chaddek
manmalagu.
" Atan nana, atan i paluma siha gi
hilo' trongkon kamachili. Atan lokkue'
i tronkon niyok siha sa' kulang mohon
tronkon niyok ni mamifila ya manmamomok
kat." ilek-na si Lani.
Mientras manmamomokkat i ·
ma'gogosa i fresko na guinaifE
mampara pot un ratu para u ma'•
naihon sa' kulang guaha mohon
kumuentutusi siha. Estaba un
tumotohge kasi bente singko pi•
manotohge siha. Taya' este na
chinina-na, sumen magagagu gi
gi tataotao-na. Ha u'u'sa un
agaga' yan ayu siha i kadenan
aga'ga'-na. Gi hilo' i pecho-.
dos lucha na tinatto gi taotao
na tatton mandikike' na figura
mamifila gi dos lucha. Gof da
sumen bunitu este na taotao ya
chalek-na .
' • ': • • · . .. ' ;,':;·.~ - • r • ~ ·- ··-·..::~ ··;_ ..... __ ,.:.
. ~ -. .:. :-~· ~:~:.".~;:4' ~- :-.--: ~ ~~ -·-~
-'~~~;.~ ::
......... . A ... ~\ -,
-::· ... . "'
. -~: ',;;·:.
ngko anos ha' si Rita i idat-na.
aya lokkue' i dinangkolo-na.
hukulati i gapotulu-iia yan i kulot
1a. Guiya i mas patgon gi familia.
l i che'lu-na as Juan gi lancho
tata-na bihu. Gof ya-na si Rita
io yan ga'ga' siha. Mampos lokkue'
imuentos, kulang mohon ha tungo'
fa i ha sasangan.
ii sigi mo'na gi pinekka'-niha ma
=ggai huguhi, ayu siha i panglao
ilek gi kanton tasi. Duru i
3iha manmalagu. Kulang mohon
'u sa kada mahalom gi un maddok
sU ta' lo estai otro maddok. Ha
si si Rita para u fangonne'
Lao ti sina sa' manggef chaddek
sU.
:an nana, atan i paluma siha gi
~ongkon kamachili. Atan lokkue'
)Il niyok siha sa' kulang mohon
niyok ni mamif ila ya manmamomok
Lek-na si Lani.
Mientras manmamomokkat i tres ya
ma'gogosa i fresko na guinaifen manglo'
mampara pot un ratu para u ma'ekkungok
naihon sa' kulang guaha mohon ayu i
kumuentutusi siha. Estaba un taotao na
tumotohge kasi bente singko pie yan anai
manotohge siha. Taya' este na taotao
chinina-na, sumen magagagu gi sanhilo'
gi tataotao-na. Ha u'u'sa un sade'
agaga' yan ayu siha i kadenan kulales gi
aga'ga'-na. Gi hilo' i pecho-na estaba
dos lucha na tinatto gi taotao-na. Tr es
na tatton mandikike' na figuran lansa
mamifila gi dos lucha. Gof dangkolo yan
sumen bunitu este na taotao yan i mames
chalek-na.
• • - ..... ·:.:"'4 ·::--. ~. ~- •. •. • .
6
"Gef adahi na un sotta i famagu'on
ya u ma gatcha' i tuninos." Ilek-fia i
bihu. Gi me'nan i taotao estaba un tuni
nos ni oggan halom gi kanton tasi. La
mita gi tataotao-na gaige gi halom hanom.
Desde i tiyan-na esta i dadalak-na gaige
gi halom hanom. I ilu-na ha fafana'
halom i tano'. Mampos na'ma'ase i ga'
ga' kulang mohon manggagagao misirikotdia.
Tutuho' lokkue' i lago'-iia. Kumakati i
ga'ga' ya ha a'atan hulo' gi taotao
kulang manggagagao ayudu.
(
.- :.- :="": .;.
------"Sina ha' hamyo in fanmalof
fan esgen i dadalak-na munga' pc
manesgen i ilu-na pat en hago' j
ilek-na i taotao.
"Kao malangu?" mamaisen si
"Hafa chetnot-na?"
"Kao sina ta ayuda i ga'ga
siiia ta chonnek huyong gi tasi?
tungo' ha' na un na'siiia lao ad:
gof dangkolo yan makkat. Ta ap•
siempre na'magof para ta ayuda
ga'ga'. Piot sa' taya' ni manl
ni magahet na tuninos muchumas
bai in pacha yan in atan este i
na tuninos." Ilek-iia si Rita.
f adahi na un sotta i famagu'on
gatcha' i tuninos." Ilek-fia i
me'nan i taotao estaba un tuni
ggan halom gi kanton tasi. La
tataotao-na gaige gi halom hanom.
tiyan-na esta i dadalak-na gaige
hanom. I ilu-na ha fafana'
tano'. ~ampos na'ma ' ase i ga'-
ng mohon manggagagao misirikotdia.
lokkue' i lago'-iia. Kumakati i
a ha a'atan hulo' gi taotao
anggagagao ayudu.
--~ ~~- · --
"Sina ha' hamyo in fanmaloffan lao
fan esgen i dadalak-na munga' pot fabot
manesgen i ilu-iia pat en hago' i aga'ga'
ilek-na i taotao.
"Kao malangu?" mamaisen si Lani.
"Hafa chetnot-na?"
"Kao sina ta ayuda i ga'ga'? " Kao
sina ta chonnek huyong gi tasi? Hu
tungo' ha' na un na'sina lao adahi sa'
gof dangkolo yan makkat. Ta aposta na
siempre na'magof para ta ayuda este na
ga'ga'. Piot sa' taya' ni manli'e' ham
ni magahet na tuninos muchumas i para
bai in pacha yan in atan este i magahet
na tuninos." Ilek-na si Rita.
II
8
Ha estudiayi i taotao i dos patgon
pues i lek-iia. "illampos ansias hamyo na
dos para en ayuda este i ga'ga'. Siempre
maolek este para amigon-miyu. Hagu Lani
falak i atayo'-na ya un hatsa ginen ennao
na banda. Hagu haga-hu ni dikike' falak
i dadalak. Hagu para un halla ginen
ennao na banda halom gi hanom. Pa' go
hagu nana, ayuda yo' humatsa i ilu-na ya
ta chonnek halom gi halom hanom.
Todu i kuatro manayuda ya ma tattiyi
i tinago' i bihu. Mahatsa pues ma
chonnek i ga'ga' esta ki esta sina ha
na'kalamten gue' na maisa. Gigon ha
siente gue' na esta sina ha na'gue kalam
ten sin ayudon i otro gi halom hanom, ha
tutuhon pumalappa yan tuma'yok. Gof
magof gi halom hanom. Kada kahulo',
bumaila yan duru umessalao kulang mohon
ha kekena'i siha siyu'os ma'ase.
r-~
; ~t ... •••. ~f-~ -_;_~ ...... ._. / "# ..........__.__ ....
studiayi i taotao i dos patgon
-fia. "!llampos ansias hamyo na
en ayuda este i ga'ga'. Siempre
te para amigon-miyu. Hagu Lani
tayo'-na ya un hatsa ginen ennao
Hagu haga-hu ni dikike' falak
Hagu para un halla ginen
)anda halom gi hanom. Pa' go
ayuda yo' humatsa i ilu-na ya
c halom gi halom hanom.
i kuatro manayuda ya ma tattiyi
i bihu. Mahatsa pues ma
ga'ga' esta ki esta sina ha
~n gue' na maisa. Gigon ha
~· na esta sina ha na'gue kalam
rudon i otro gi halom hanom, ha
~alappa yan tuma'yok. Gof
ialom hanom. Kada kahulo',
.n duru umessalao kulang mohon
i siha siyu'os ma'ase.
10
Gof magof i nana yan i dos patgon.
Mantinane' ma atan i tuninos gi kanton
tasi anai duru di humugando. Anai ma
bira siha para u ma kuentusi i bihu
manhinenggang sa' malingu esta. Malingu
halom ha' i bihu. Ma'atan gi uriyan i
kanton tasi lao ti ma li'e' i bihu. Para
siha gof na'manman este sa' taya' ni un
biahi ni masusedi taiguini.
Desde ayu na tiempo sesso mambini
si ta ni dolphin pot para u fanhuggando.
Humananao ha' umamigu i dolphin yan i
dos patgon.
· .. ·
·.
magof i nana yan i dos patgon.
· ' ma a tan i tuninos gi kanton
duru di humugando. Anai ma
para u ma kuentusi i bihu
gang sa' malingu esta. Malingu-
i bihu. Ma'atan gi uriyan i
si lao ti ma li'e' i bihu. Para
na'manman este sa' taya' ni un
nasusedi taiguini.
2 ayu na tiempo sesso mambini
Jlphin pot para u fanhuggando.
ha' umamigu i dolphin yan i
1.