^jj,"»,»',-!- fe>i'.'--'^'-

-

'^--^rtsC^?*." '*-•- - •• -

,.t,' . .^^v:, ?^-.> . *;5 '- , !^ / , ^- ^^'". \ i *

. . ,,.:;- ;' •'^-/r; .:,..i5-^. , ;r^ ^;":-:,. - •.

.' •

^i-.-..^ ',•- -.'''»S5-<<,/:,tj'o.''.-iC*!i'',''<-rv-'; ;•,-•». .,

'^-• ." . ' ..>>. -V 'i

'1,'"* '.,••'.> ''J-^,. •'

S DE EGREGIO, QUOD IN REBUS CORPOREIS CONSTITUITu-'*'."' , ;'r't

P L T I N U S,

PULCHRI PRINCIPIO.

SCRIPSIT

A. J. VITRINGA,

PHIL. THEOR. MAG. I.ITT. HUM. DOCTOR , GYMNASII DAVENTRIENSIS RECTOR.

'-i^^> :d^?i ^^i^ j^->.

^a--- -t-,:;.

M'-:^''\.'-^^^^

W^

•^

-'..•--- -..;.;"'-- .'Ai^VsT^^y^^--?' •-„•--,, --''^" "'• '•'?.'

',•-;.'V - ^;^ •: i^-.-' ., "-' • ;. '•i >-'"•.'.{ •'^'-

• •..., •->; .».,. ' '.- \ . '•''.•r;'<i . »

'i^';^

^V

^."•^.^-^^.t---'': •".'iii ;. 5

t .

i

*>-•,

S«'. ^..Cv v..i

m- •- - • •

'-3~-

.

'M M:^:^

>'^>^>S5«- -*"*^'>i*'.:r '.-,: --'

v^uaerenti, qna re addactus, post tot egregia scripta de rebos aesthetids, imprimis

inde a saecnlo XVIII medio a viris doctis in lucem editis , nunc antiquum illum Plotinum de

pulchro docentem apud viros doctos nostrates introducam, responsum paratum habeo. Est

enim Plotini philosophia quum caeteris partibus, tum in exponenda pulchri natura tam praes-

tans , ut non viderim hac de re a recentioribus sententiam prolatam esse , qua quaestio ad

meliorem finem perducatur et acutius dirimatur. Attamen nec pauci eandem viam , quam philo-

sophus noster secutus est, ingressi sunt, nec dubitaverunt , quin pulchrum in forma quaerendum

sit (1). At non viderunt, et in his restrictionibus praecipuum philosophi Neoplatonici meritum

positum esse arbitror, necesse esse, ut una modo forma quum materiae tum imprimis caeteris in

eadem re occurrentibus formis seu ideis imperet, nec formam praestantissimam ac gratissimam

per se solam minime sufficere , ut pulchra res fiat , at omnino materiem eam esse oportere , quae

a forma domari possit. Non qualiscumque materia, v. c. res unice ad vitae commoda et prop-

ter usum ipsum facta , ea est , quae se ita a forma subjungi sinat , ut animi spectatorum vel inviti

avocentur a materia , e qua res composita , aut ab usu , cui inservit , verbo , ab omnibus quae hac

forma contiuentur. Quod quum recentiores perpetuo fere neglexerint, nil mirum est profecto in

infinitum usque disputari posse de pulchro in ejusmodi rebus, quibus neutiquam inesse possit,

licet earum partes exteriores tara artificiose coofectae sint, ut eodem artificio in aliam materiam

adhibito sponte eximia pulchri species nasceretur. Diu multumque disputari potest de pulchro

in aedificio, quod architectus ad amoeniorem vitae cultum ita iostruere jussus est, ut conclavia

siat spatiosa, hieme ut frigus faciie arceri possit, aestate, ut nec solis radii nimis in ea penetrent

(1) Satis notam est viro egregio in rebus aestheticis Lessingio pulchnun ita in formis solis positum fuisse, nt

etiam doleret in pictura usum colorum introductum esse. Nullus autem inter recentiores est, qui propins ad Plotini

doctrinam accedat quam Schilleras (Ueber die asthetische Erziehung des Menschen. In einer Beihe von Briefen.

Operum yoL XII). Quamqoam satis liquet eum Flotinum nec legisse nec hujus placita novisse.

- 'V^- '

-:-a&:'"^^/-'Jsi-iH"-.^-:^

ji^v-?;--,.. . ;;•,.';;> ,,<( -"'''•-/^'''v.': ='-;:....^T*.''^'-,'S5^* • ':f--^ '»i -^

nec tamai tristcs teMlrae regncnt, «1 ^mIk facUem aditam hdieaiit, et yariae sapeliectiles aptum

in iis locum iDYeniaot. Num fieri possit, ut architectus et his omnibas ritae commodis satis

faciat et tamen haec omnia mere vitae usum spectantia ita pulchra forma occulat, ut spectantis

animus in hanc solam defigatur» de illis vero ne cogitet quidem? Num in tali domo idem effi-

cere possit, quod in aede sacra, in qua condenda id unicum est artificis consihum, ut visus jucunde

moveatur et raens a rebus terrestribus ad coelestes revocetur? Quamquam fatendum est et hodie

in ejusmodi aedibus condendis ita attendi ad varia vitae commoda, ut auditores facile verba

concionatoris auscultent, ut sedes ac subseilia apte distributa sint, ut sufficiens lux efihndatur,

ut vel in his aegre forma absolutum imperium in materiam reportare possit. Quis de pulchra

forma cogitet in oratione, qua v. c. agitur de optima agri stercorandi ratione? — Possunt

singula verba et sentenliae ita disposita esse, ut in his nil reprebendendum sit, potest ar-

gumentatio ita apte procedere, ut apud auditores persuasio efficiatur, potest ejusmodi orationi

hoc sensu facundiae laus adtribui, sed pulchra nec esse potest nec , siposset, debet fortasse, nam

auditores non avocandi sunt a rebus vitae commuDis, imo multo magis ad eas revocandi. Quin

pulchra forma nonnumquam oberit aptae expositioni rerum , de quibus agitur.

At valde mirandum doctissimos Plotini interpretes, Creuzerum (1), Julium Simonem (2), Ya-

cherotum (3) , Kircherum (4) , Bartholomeum a sancto Hilario (6) , non satis attendisse ad

egregiam ejus de pulchro sententiam, imprimis Greuzerum dico, qui sextum Enneadis primae,

quo de pulchriludine agitur librum, separatim ediderit, et cum aliorum philosophorum ex antiquitate,

Procli imprimis sententiis, contulerit. Etenim suspicor hos omnes interpretes eloquentia Plotiniana

vel invitos abreptos fuisse in illam pulchritudinem , quam solam verum pulchrum Neoplatonicus

praedicat, pulchrum non sensibus obvium, sed divinum illud pulchrum, quo in moribus ac insti-

tutis conspicuo animus ad res divinas contemplandas evehatur. Ac revera pulchrum in materia

expressum ita obiter et negligenter fere a philosopho tangitur, ut lector facile eo adducatur,

ut id aeque parvi habeat ac auctor ipse.

£t vix aliter lieri potest , quin in Plotini scriptis ab acutissimo etiam lectore multae egregiae

sententiae aut praetereantur aut mox in oblivionem abeant. Tanta enim est copia placitorum,

ea est concinnitas, qua singula enuntientur, ut animus lectoris de alia sententia ad aliam de-

trudatur et ad omnes animo retinendas et perpendendas vix locus relinquatur. Quo fere neces-

sario accidit, ut ea, quae a philosopho, quippe minus universum argumenti consilium spectantia,

prae caeteris brevia enuntientur, gravioribus placitis cedant.

X

(1) Quum in editione Eaneaduin Plotini, tum in Plotini libro de pulchro, separatim edito Heidelbeigae, anno MIOCCX^XIV.

(3) Histoire de T^le d'Alexandrie, par Jules Simon. Paris, 1845. 2 toI.

j (8) Histoire critique de i'ecole d'Alexandrie, par E. Vacherot Paris, 1846. 8 vol.

; (4) Die Philosophie des Plotin, von C. H. Kircher. Halle, 1854.

(6) De r^le d'Alexandrie. Bapport a Tacad^ie des scieaces morales et politiques, par J. Barthelcmjr Saint-

Hilaire. Paris, 1846.

^ihf

''j;^:;. -- y; " ;. ,=; ; - ••/v ..^-" -'='

•

?' '-- •

'

''r^

^\:/'r'<

'><im-•..•»;.•?.

-•*-

>;-;

V^ ltec*tainen supersedere potui Platouis de puldiro seDtentiaai enarrare , quum libri Neoplatonico -

v/^m sint yelut commentarii in illins scripta, quumque hi, quae ille obscorius aut diffusius in yariis

r^dialogis tractat,Jn unum systema redigere et explanare conati sint, nec neglexerint tamen ea

nova placita, qua Aristoteles et Stoici imprimis philosophiam anxerunt. Et paulo accuratius

investigandum ^sse censui in Platonis sententiam de pulchro in rebus sensibilibus , quum mihi

viderer hac in re nonnihil discrepare a recentioribus hujus philosophi interpretibus , quod quan-

tum sit qui perspicere Yult, is adeat recentissimum , quantum equidem scio, historiae de aesthe-

tica scriptorem Zimmermannum (1).

Omisi autem Plotini sententiam cum recentiorum placitis conferre, non quod eam dis-

quisitionem supervacaneaf^ haberem, sed quia ejusmodi disputatio vix uno volumine nedum

paucis pagellis contineri poterat.

Adjunxi vero huic libello versionem Neerlandicam libri VI Enneadis I. Quum enim saepius

animadvertissem Plotinum apud viros doctos in patria nostra fere ignotum esse, non hujus

operae me taeduit , ea spe ductus , fore ut , licet paucis,persuadeam scripta Plotiniana minime

adnumeranda esse iis monumentis antiquitatis , in quibus genius ille Atticus totus fere barbariae

sordibus ac nugis obrutus vix agnosci queat.

(1) Geschichte der Aesth^itik als philosophiacher Wissenschaft, voa Dr. Kobert Zimmermann. Wien, 1858.

S-:

-^'-^

^^-'^^Wv' ':< ?rSw Vy^' '$,.-n>r-'^i<-. ?'

^ ??'">:;;;: ;;5^'^

;'*..;;..

.- V . " .,- . i^ .",- -,, ,, -^^ -

-

-, •..^.;,I. >,

- ^ .**->%; ,-

. . j.'*."

. ,.-> .

t

V

:;.;.:p

•V.

Xn HiPPiA MAJOBB de pulchro disputant Socrates et Hippias sophista, atque illo rogante, quid

•it pulchrnm, hic non dubitat respondere (1), summum sibi pulchrum videri virginem pulchram (2)

et statun addit, tamquam argumentum; „ quia omnibus ita Tidetur." Gonsensus omnium est igitur,

ex opiiiione sophistae, norma, qua pulchrum dijudicandum sit. Hoc modo notae pulchri fiunt

mere subjectivae, quam sententiam multi sunt, qui etiamnunc suam faciunt, ita negantes aestheti-

cam in systematis formam redigi posse. At Socrates Platonicus non acquiescit in responso tam

Tulgari; nonne equa pulchra, inquit, lyra pulchra, imo, olla pulchra eodem jure dici possunt

.pulchra? — Qua interrogatione sophistam docere vult, se non quaerere de hac illave re

pulchra , sed de notis universalibus puldiri. Jam (3) Hippias cogitans de ejusmodi nota , re-

spondet , eam sibi videri in ' auro contineri ; hoc enim omnes res ornari , easque , quibus adsit

,

pulchri speciem accipere (4). Quo responso satis puerili Plato , me judice , nil aliud significare

Toluit, nisi hoc, notam pulchri non quaerendam esse in hac illave materia; nam mox ostendit

eburnea, lapidea, alia, aeque pulchri nomen mereri, siquidem iis rebus, in quibus reperiantur,

prudenter sciteque accommodata sint. Igitur sophista aliam rationem init, et plane a scopo

aberrans, pulchrum in eo positum arbitratur (5), ut quis fruatur prospera valetudine, opibus ac

divitiis abundet, omnibus afGciatur honoribus, parentibus honorifice sepultis ipse ad beatam per-

(1) Hipp. maj. p. 287. E.

(2) Ne tamen sophistae incliti sententia nimis insulsa videatur, huc adscribam enuntiationes, quales inter recentiores

deprehendimus apud FlatDerum: Das Weib ist der Mittelpunkt der Schonheit Wir nennen schon Alles, was mehr

oder weniger Aehnlichkeit mit dem Reiz des Geschlechtstriebs hat. — Schon ist die Wellenlinie, weil sie am weib-

lichen Korper sich findet. — Wir finden Bewegungen Schon, die sich am Weibe finden. Ernst Platner: Vorlesungen

fiber Aesthetik. In treuer AufFassung nach Geist und Wort wieder gegeben von dessen dankbarem Schiiler W. M.

Erdmann. Zittau und Leipzig. 1836.

(8) Ib. p. 289. D.

(4) Audias Zimmermannum de philosopho Britannico Homio ita disputantem „ Die Schonheit der Farbe ist zu

bekannt, als dass sie Erklaring bediirfte. Tragt nicht die glanzende und lebhafte Farbe des Goldes und Silbers viel

zu dem hohen Werthe bei, den man diesen Metallen giebt? Der Kaufmann verrath sich auch hier; der hohe Wertii

de» Ooldes und Silbers muss selbst in die Aesthetik eingreifen. — Gesch. der Aeath. p. 238.

(5) Ib. p. 291. D.

t

".'•'••:^:/.

.

''. ~8• ... ^^;!:^;!!;^-- '^'"Immmi-

'..''''''• '';"

l•!'••

I

*

Teiiiat senectut€«i, denique mortuus a filiis pie et uiagiiifice sepetiatuf; sciHcet nomine pulchri

ea omnia complectens, quae, e sententia Graecorum, ad beatara vitam pertineaot. *t^^%# €#Jam Socrates ipse plures definitiones pulc^ proponit, quarum prima est, an fortasse pul*^ '

; :,t

chrum sit ro vpixov wti >} (piviq eturou (aptum et commodum) (1)? — Quum autem ppstea pateat;: /^ "

illo apto et commodo potius effici, ut res pulchrae esse videanturt non ideo pulcfarae mii/, hoc

etiam rejicitur, quum de pulchro ipso, non de falsa ejus specie disquiratur. — Deinde (2) So-

crates vult pulchrum contineri in utilitate {ru ^triijufi). Utile autem id dicitur, cui inest vis

aliquid efficiendi. Quoniam vero hi effectus aeque mali ac boni esse possunt, notio pulchri in-

terdum cum ea mali congrueret, quod quum ipsius pulchri naturae repugnet, quae omnioo

postulat ut cum bono coojunctum sit, id demum xP^^^f^^ ^''it pulchrum, quod bonum efficit. Ita

\ero in aliam difficultatem incidimus, ut nempe pulchrum sit causa boni. Causa autem distiocta

est ab effectu; quo fit, ut pulchrum non sit bonum, quod tamen ejus notio postulat. Inde, hac

quoque definitione rejecta, Socrates arbitratur pulchrum nihil aliud esse nisi jucundum, quod

visu audituque percipiatur (3). At per caeteros sensus etiam jucunda percipi possunt.

Quid igitur causae est, ut ea sola jucunda, quae per visum et auditum percipiantur, nomine

pulchri digna sint? Et profecto auditus aut visus ipse per se non in causa esse potest, ut

jucundum aliquid fiat pulchrum, nam sunt modo instrumenta, quibus animus laete afficitur.

Itaque denuo quaerendum est, quid sit tandem iliud, quo ea pars jucundi, quae ad auditum

visumque refertur, pulchrum habeatur, quo facto mox patet nos nihil uitra quam iu initio dialogi

ad naturam pulchri perspiciendam profecisse. Fortasse tamen aliquid lucis quaestioni offundatur

reputantibus , ju<;undum, quod per auditum et visura percipiatur, hinc pulchrum audire, quia hi

sensus praestantiorem locum occupent prae caeteris, gustu, olfactu, quorum usus praecipuus sit in

functionibus et necessitatibus vitae animalis, cibo potuque. Et revera jucunda per visum au-

ditumque percepta potius spectant vitam, quae didtur intellectualis, iraprimis, apud bomines

saltem, inserviunt ad ingeniura formandum, ad eas notiones percipiendas, quibus animus nutritur.

Si igitur haec jucunda, prae caeteris, utilia (4-) appeilanda censemus, fortasse recte distinxeri-

mus, sin pulchrum binc definimus jucundum utile (^^i^v ucpixtfiov), eaedem difficultates

redeunt, quibus coacti fuimus desistere ab ea ratione, qua videbatur pulehrum contineri utilitate

ipsa. Ita partes disputantes discedunt nuUa probabiii de pulchro sententia inventa.

Quum vero satis notum sit in ejusmodi dialogis Platonis, quibus philosophus fateatur se quaestionem

non ad felicem eventum perducere po(uisse, nec aliquid veri invenisse , tamen multum veri latere,

age , videamus , quid de natura pulchri variis in hoc dialogo propositis defiDitionibus doceamur.

1*' Introitus loco ad universam quaestionem, auctor monet, jam non agi de hac illave

re, quae a plurimis, imo ab omnibus, nomine pulchri insigniatur, sed de universa aut abstracta

qualitale, quae quibus insit, puichra reddat.

(1) Ib. p. 293. E. (2) Ib. p. 295. C. (3) Ib. p. 297. E. (4) Ib. p. 308. E.

4

^ 2** Hane ifiaBU^ti^ non potitian esM Sik niatma, e qua res conficiantor, secnndo loco docemor;

';r^^ 3* Neqae ejns notionem confiindendam esse cnm iis , qaae ad beatam et felicem vitam pertineant.

'4* Propius autem ad ejus naturam accedit id , quod aptum et congruens appellamus ; quod tamen

quum potius extemam rerum speciem quam Tirtutem interiorem spectet, philosophus nos docet

pulchrum non referendum ad eas quaiitates , quas accidentales nominemus , sed in intima remm

natura situm esse.

jit| 5^ Imo tam excellens ejus natura est, ut non sejungi queat a bono.

I". 6° Attamen non bonum ipsum est, nam refertur ad sensus externos et eorum quidem ad visum

auditumque. Si illi sensus jucunde afficiuntur, causa movens pulchnim est, ea saltem conditione

ut illud jucundum non a bono separatum sit.

Quum igitur pulchrum sit qualitas rerum, qua visus auditusque jucunde moveantur, tamen

arctissime cohaeret cum vero et bono.

Et hanc esse genuinam Platonis de pulchro in rebus, quae sensibus percipiantur , sententiam

proxime patet e simili gobgiae Ioco (1), ubi hunc in modum disseritur:

„ SocR. Quid vero de hocce sentis? Pulchra omnia, uti et corpora et colores et voces et

„ instituta , numquid ea pulchra vocas ad nihil respiciens ? Ut ecce primo loco corpora pulchra

,

„ nonne aut utilitatis ratione habita dicis pulchra esse, atque ad id pul-

„chra, cujus usui serviunt; aut propter aliquam voluptatem, videlicet

„quod in spectando spectantes voluptate afficiant? Habesne, praeter haecce,

„ quod de corporis pulchritudine dici possit? Polus: Nilul aliud. Socr. Num itaque caetera

„ omnia et figuras et colores vel propter jucundi sensum aliquem , vel propter utilitatem , vel

„ propter utrumque pulchra appellas? Polus. Ita prorsus. Socr. Nonne et voces et quae

„ ad musicam pertinent eadem ratione ? Polus. Ita. Socr. Quin etiam , quae pertinent

„ ad leges et instituta , non ob aliam causam pulchra sunt quam quod aut ulilia aut jucunda aut

„ utrumque sint. Polus. Non , ut mihi quidem videtur. Socr. Nonne igitur de disciplinarum

„ pulchro idem existimamus ? Polus. Idem prorsus ; et nunc quidem pulchre definis , o

„ Socrates , pulchrum definiensper jucundum et bonum."

Nec discrepat locus in alio dialogo , philebo , in quo tamen de natura illius jucundi et

utilis , quibus pulchrum constet , paullo accuratius docemur. Operae pretium est locum (2)

huc adscribere.

„ Jam , inquit Socrates , *non conor dicere de pulchritudine figurarum , qualem plerique

„ forsitan intelligant , ut puta animalium aut imaginum pictarum , sed loquor de linea recta et

„ orbiculari et de planis, quae inde tornis conficiuntur et de solidis et de iis, quae perpendiculis

„ et angulis fabricantur, si me intelligis. Haec enim non pulchra esse dico, quatenus ad alia

„ referantnr , ut alias res , sed semper esse pulchra per se et proprium quoddam sibi jucundum

(1) p. 474 D. (2) Phileb. p. 51 C.

W^^y^w ~--'' ' ' " ^'•v;-;^- "•:'" '- ''\'^x:' • ^f^^MF^^!^^

10 ^'.V'-.'' :" .VS^-V-^V^H-V^,-^

^ habere , miiiime simile jacundis sensaiun titiUationibag ; colores item eadem ratione paTdiros

„ atqae ffratos esse dico." ,. ,•,,.>.. ^. -> v^j'^ i i- ;

Palchrum itaque et hoc loco refertur ad jucundnm gratumve oculorom et (ut e proxime

sequentibus patet) aurium sensum. tiA i^ : ;;>Jv

At nemo est, quin perspexerit, ejusmodi enuntiationibus notionem pulchri minime definitam esse.

Jucundum gratumque sensibus est effectust quem qualitas rerum, quam pulchritudinem vocamus,

gignit. Item utile tantummodo aliquid vocatur, si bona, quorum causa est, respidmus. Quid

sit illud, quod et jucundum sensum et utilia illa efficiat, minime perspectum habemus, quod

magis etiam patet, reputantibus jucundum et gratum non esse in objectis, quae sensibus perci-

piantur , sed in subjecto , quod ab illis afficiatur ; res extemae non sunt jucundae grataeque , at

in nobis excitant gratum sensum (i).

Hinc verba, quae ullimo loco vertimus, plurimum faciunt ad definiendum, quae, ex Platonis

senteutia , sit ilia rerum qualitas , qua jucundi , sed etiam boni utilesque animi motus per visum

et auditum efficiantur.

Ait enim philosophus , in animalibus seu vivis seu pictis esse mere relativam pulchritudinem

,

i. e. , ea tum pulchra tum quoque turpia et deformia appellari posse , prouti conferaDtur cum

aliis rebus , quae majorem minoremve gradum pulchri habeant. In figuris mathematicis vero

»

in lineis rectis et circulis, planis ac solidis verum pulchrum deprehendi posse. Eodem prorsus

modo porro agitur de pulchro in re musica (2):

„ Dico itaque sonos lenes et claros , qui cantum unum quendam purum praebeant , non qua-

„ tenus ad aliud quid referantur (noo relative) , sed ipsos per se pulchros esse , et hos sequi

^ coguatas propriasque voluptates."

Simul additur causa , cur voluptates , quae per hos sensus percipiantur , prae caeterorum sen-

suum affectionibus pulchri nomine insigniendae sint, nam pergit:

„ Genus voluptatum, quod ad olfactum refertur, roinus dimnum esse dico quam hocce" — quibus

verbis vix aliud quid significari potest, quam caeteros sensus, imprimis olfactum et gustatum

(1) Plurea e recentioribus tamen in hoc pulchri principio substiteront , Eschenborg, v. c., Eberhard, Solzer,

Mendelssohn, imo omnes fere ante Kantium philosophi, ita pulchrum confundentes cum utili, quibus sese opposuenmt

qnum Moritz, tum imprimis Lessing: vid, Zimmermann, Gesch. d. Aesth. p. 186, 188 sqq. Nec est quod hofc looo

silentio praeteream sententiam acutissimi critici Britanni Homii, censentis pulchrum proprie nisi de ocoloram perceptioni-

bus dici posse ;quod autem ad auditum et caeteros sensus pertineat, in iis potius obtingere gratum jacundumque. At

nemo magis pulchrum retulit ad solam voluptatem corpoream quam item Britannus Burkius in opere: a philosophical

inquiry into the origin of our ideas of the sublime and beautifuL Verum ea confusio pulchri com utili, quae apnd

omnes fere philosophos ante Kantium occurrit, ab eo quum in caeteris philosophiae partibus tum in aesthetica quoque

snmmo reformatore, prorsus sublata est, statuenti omnem utilitatis vel proprii commodi oogitationem sejongendam

esse ab ea perceptione, qua pulchrum placeat. (Krit. d. Urth. kr. \ 6). Nec in hoc saltem pladto, si Herdemm ex-

cipias, muitos adversarios habuit.

(2) p. 61. D.

arctias coDJiiBctos esse cam vita aninudi et proxime id spectare, ut corporis necessitatibus

satisfiat. *^" '-' '^'i-''- -"

'' Pluris autem nostra interest vidisse, quale sit tand^m iliud verum pulchrum, quod in figuris

mathematicis , in coloribus et sonis quoque multo clarius quam in rebus vulgaribus , nec rela-

tiye af^areat.

^ Pergit itaque Socrates interrogare:

„ Utrum id, quod purum est ac sincerum, an id, quod Tehemens et multum et

„ magnum et satis amplum , dicendum est ad veritatem conferre ? — Protabchus. Quo consilio

„ hoc rogas? — Socr. Nihil in disceptatione de Yoluptate et scientia praetermtttere vellem;

„ si quidem in utroque eorum portio quaedam pura ,quaedam impura est , ut utrumque purum

„ in judicium veniat et mihi , tibi et omnibus hisce se expeditius ad judicandum praebeat. Prot.

„ Rectissime. Socr. Agedum , de omnibus , quae pura sunt ,generibus statuamus sic : eligamus

„ primum eorum unum aliquod, idque exploremus. Pbot. Quid igitur eligemus? Socb. Album

„ genus , si vis , primo exploremus. Prot. YoIo equidem. Socr. Quomodo et qualis puritas

,, albi nobis erit? Utrum (id purissimum est),quod est maximum et plurimum , aD id , quod

„ maxime impermistum, cui particula nulla alius coloris inest? Prot. GoDstat; id quod maxi-

„ me sincerum est. Socb. Recte. Nonne igitur hoc verissimum et simul pulcher-

„rimum alborum omnium ponemus, non vero id, quod plurimum, neque quod

„ maximum est? Prot. Rectissime. Socr. Si ergo, quod parvum parumque album„est, admixto multo albo, albius simul et pulchrius et verius esse di-

„camus, recte penitus asseremus? Prot. Reclissime certe. Socr. Quid igitur?

„ Profecto non multis ejusmodi exemplis egebimus ad sententiam nostram de voluptate , sed

„ sufficit nobis hinc nosse , omne jucundum et gratum parvum et parum , si purum est,

„ gratius et verius et pulchrius esse magno , cui multum doloris adjunctum sit."

Pulchrnm igitur , quod in rebus vulgaribus , sensibus subjectis , invenitur quidem , sed numquam

purum, quod auditum visumque voluptate afficit, cui tatnen dolor opposilus est, — illud pul-

chrum purius sinceriusque inest in figuris mathematicis , in coloribus, non quatenus in corpo-

ribus sint , sed absolute per se spectatis , atque in his rebus praebet voluptatem , cui dolor

nullus permistus aut oppositus est.

At hic minine subsistendum , sed inquirendum, quae sit porro causa cur illa voluptas,

quam e figuris mathematicis percipiamas, sit jucundissima ideoque pulcherrima. Et sunt (1)

imprimis modus et congruentia {(isTpiSryig kx) ^vfAfierpla) , quae , ut io animo virtutem pariunt

,

ita quoque visui audituique voluptates puras praebent. Hasce vero qualitates minime idem

esse ac pulchrum , e sequentibus satis superque apparet (2) , ubi ^ ^vfAf^pix juxla pulchram

(1) p. 64. E.

(S) Idem erissime quoque monuit Creuzer ad Plot. de pulchro, p. 147.

trf^,r-*S?^-^-""

f . - j - -^-

: ^y •^•'^Th^

12 'i • ..w"-- .:M..'' -5 :>.-„- ^; '-..';• -• '\-. i'

>!».«.

. . ' ! . . •'•r . .-..-- '.,..• - i- '^.-.r. . .•':?:''}».

i"-* -. : ., -='.-, -,-.. -v ... .'- ,.•-. ,. .. • ,.. • .V-r:^ ;.",- ;.v vi^^;;:rj.f.,/.iit&!Si':^>->^;.-^'ir;ii^^

et Temm memoretar et tria haec separatim d^dicentur, qnataDos valeaat ad bloptates corporis

aat mentis efficiendas. Quare statuendum erit, Platonis sententiam iianc fuisse, non posse men^

surae et congruentiae pulchrum expers esse , at minime his notionibus cootineri. Fatendum igitur

nos hoc invento nihil ultra profedsse ad pulchri naturam indagandam» nisi hoc,.quod jam sda-

mus, ut pulchrum arctissime cum vero bonoque conjunctum sit , ita quoque mensura et congruentia

carere non posse. Videamus autem annon alia via de rebus mathematicis disquirentibus mdius

nobis pateat, cur in bis pulchrum potius contineatur quam in rebus mutabilibus corporeisque.

Scimus etenim in philosophia Platonica figuras mathematicas earumque disciplinam mediom oc-

copare locum inter res mutabiles terrestres et ideas. Per has enim » ut est in libro VII , p. 521 G.

de Republica, juvenum animi proxime informantur ad considerationem idearum sunmuque boni,

praeparanturque ad scienliam, quae longissime abstracta est a rebus adspectabilibus.

Quum igitur pulchrum jam purius adsit in mathematicis , non dubium est , quin multo purius

,

imo quin verum pulchruoi adsit in ideis ipsis. Ibi eoim inveniemus quum caeteras ideas tum et

ideam pulchri , quae quo magis sese manifestaverit io aliis rebus , eo has nomine pulchri digni-

ores praestabit. Hic quoque causam habes, cur Plato semper notioni pulchri addiderit eam boni

;

dixerat enim pulchrum esse quod voluptatem praeberet auditui visuique, adjuncta vero notione

utilitatis seu boni. Nempe ideae purae non inter se separatae sunt; idea pulchri non potest esse

mala ; item idea boni non erit deformis , sed quidquid in ideis est pulchrum , simul verum bonom

esse oportebit. Hinc Plato loquitur de pulchro io legibus, institutis, moribus, in cujus locum

nos potius notionem boni substitueremus , quippe quibus pulchrnm magis in forma quam in

effectu positum sit.

Quare Aristoteles, constans ut est idearum doctrinae vituperator, non immerito dixit, vocem

pulchri, si ad ejusmodi res, ut mores, instituta, leges transferatur , aequivocam sive i/iuwftov

esse; qua in re tamen obseryandus est usus loquendi Graecorum , qui hoc vocabulo aeque com-

plecterentur pulchrum , quod in corporibus cernitur , ac honestum , quod in yita publica priva-

taque et in animis conspicuum est. Nos autem hoc loco imprimis seu potius unice agere de

pulcbro in corporibus, nemo est paulo de quaestionis ambitu cegitans qui yituperet.

Est igitur pulchrum , quod obscurum in rebus corporeis , purum yero in mathematids et qua-

litatibus absolute per se positis conspicitur, idea ipsa pulchri. Quo magis haec idea in re

aliqua apparet, eo magis res illa pulchra dicenda est.

Restat , ut describamus , quae et qualis itaque sit illa idea pulchri , qua scientia muniti semper

nec dubitantes neque umquam errantes indicare possimus, quae res sint pulchrae, quae contra turpes.

At nec Plato ipse responsum paratum habebit. Etenim philosophia Platonica, quamquam tota

nititur doctrina de ideis, tamen ioteriorem de iis cognitionem comparari posse negat, quamdiu

saltem mortali terrestrique corpore induti simus.

Longum est doctrinam de ideis deque amore hoc loco pertractare neque necessarium cuivis

yel parumper cognitione antiquitatis imbuto. Dialogi Phaedrus et Symposion imprimis, Phaedon

-^.fe-:*-. > V:-.. . ;" -.

v;;-'-^ ;"'!- ^^'''-

quo^e, HlMri de Repabfica et Hmaeas, qaam de idea palchri tam de amore molta tractaot

Gajas philosopldae saomia haec est, «^;f

Id anteriore vita , eximia cam diis beatitudine fraentes , adspeximas ideas , quaram sommae

sant palchri, reri, boni. E fdicissimo illo spectaculo detrusi in hanc terram corpus mortale,

quod tamquam carcer animi est, induimus. Corpus hocce in culpa est, ut, lumine animi fere

exstincto, sensuum modo ope res mutabiies, semper falsa veri specie nos in errorem ducentes,

adspiciamus, nusquam quid yerum sit percipere possimus. Mens, his ambagibus impedita,

saepe etiam a vero aliena, debilem admodum reminiscentiam illarum, inter quas antea versata

est, idearum retinuit. Amor est, qui hanc memoriam resuscitat. Hoc summum vitae munus,

aninrmm avellere a rebus terrestribus eumque ita evehere, ut parvae memoriae scintillae, quas

in hanc vitam adduximus, iterum exardescant, quo facto praeparabimur ad vitam divinam idea-

rumque intuitionis participem.

Quum tamen totus mundus creatus sit ad exemplum idearum, harum cognitio unicus fons

est , quo de majore minoreve virtute rerom omnium judicare possimus. Quatenus caeteroquin res

terrestres fideles an prorsus corruptae imagines idearum sint, quatenus ex illis liceat de his nobis

opiuionem informare, deus solus dijudicare potest Hic enim in materia ideas effinxit, quod

quamquam pro viribus quam accuratissime et perfectissime poterat fecit, defectus et natnra

repugnans materiae eum impedivit, quomious fidelem mundi idearum imaginem io materia terreoa

repraeseotaret.

Nos memoria ex vita illa antecedeoti divioa adjuti uoice seotimus, idque fere sioe cooscieotia

oostri, res terrestres looge a perfecto distare. Res ioter se simillimas videotes, tameo aoimad-

vertimns ioter eas discrimen, quamvis oumquam perfectam similitudioem adspexerimus , eamque

prorsus igooraremus, oisi memoria nos doceret, simiUtudioem perfectam exsistere, quae tamen

quaUs sit non ampfius describere vel cogitare valemus. Idem diceodum de aliis rebus , de pul-

chris V. c. Licet veri pulchri notionem amiserimus , tamen recordatio ejus eatenus renovatur rebus

polcbris ob oculos versantibus, ut eas ad illam veri pulchri ideam dgudicemus, et quasi animo

metiamur, quantum a perfecto pulchro absint. Haeret igitur in animis obscura veri pulchri

reminiscentia ; id vero describere divinae non humanae sapientiae est. Hoc unice constat, res,

quas pulchras dicamus, participatione illius veri pulchri amabilem gratamque formam induere,

puldvas et ipsas fieri.

Neque illud verum [pulchrum sejungi potest ab ideis veri et boni, quippe quum in mundo

idearam summus consensus , nulla repugoantia adsit. Ideo et pulchrum terrestre ad iilius normam

effictum neque bono carebit, erit semper utile (ucpiMfuv).

Quum vero inter ideas , cum summa congruentia et harmonia , tamen maxima perfectissimaqae

varietas obtineat, ideae pulchri, veri, boni plane a se distinctae erunt. Onmes unum perfec-

tissimam alio adspectu absolvunt: si bonum respicit ad perfectissimos efiectus, ad summam uti-

^itatem, verum ad existeotiam immutabilem et coostaotem, pulchrum refereodum est ad formam,

rJ^ --;.; i-,;,'":^ V..- • ..^.j;^: "•>>::- ijy-J/^^S^^^:,

'• '.' :•.'" ;; ^ "( «.

1

qoa uDum absolutum seu deus ipse summum sui amorem excitet et adspectu formae suae per-

fectae oos sancta summaque voluptate perfundat. Hinc fit, ut formae pulchrae terrestres, illius

poldu^i caelestis imagines , amorem moveant , visum anditumque , sensus , quibus inter facultates

animi phantasia alitur, voluptate, grato jucundoque sensu afificiant. Et quod attinet ad arti-

ficem , pictorem , statuarium , architectum , et horum , sicut pulchri ipsius , duplex genus est , pro

uti operibus artis suae effingant ideas rerum, venim coelesteque pulchrum animis ipsorum ex

antecedenti vita inhaerens , aut solummodo res terrestres , vulgares , mutabiles ante oculos habeant

,

easque arte sua quam accuratissime imitari conentur. Artificem hujus pulchri in mundo adspec-

tabili imitatorem tangit reprehensio, qua Plato in libris de Rep. invehitur in varias artes , docens

id esse scopum pictoris et statuarii , ut praebeat falsam vanamque speciem rerum ad oculos specta-

toris fallendos et captandos. Tuqc, si artes liberales ita exercentur, poesis et musica occupant

infimum gradum, quippe quae ne muodum adspectabilem quidem, sed saepe falsas iUas ejus

imagioes decaotare et vocibus repraeseotare soleaot.

Haoc vero ooo fiiisse eximii philosophi de vera poesi seoteotia satis patet quum ex universa

ejus philosophiae indole tum imprimis e loco classico Phaedri, quo verus poeta his laudibus extollitur:

Tplni ^airb fiovauv Kxrxxuxii tc kx) (txvlx }.x[3ov<tx xrxXi\v xxi x(3xtov ^puj^ hyelpouvx kx) iK(3xKxe^

outrx KXTX Ts tfixg Kx) KXTX T^v JcAAifv xoitiffiv (Mipix Tuv TTX^xtuv tpyx KOVfAOtjffx Tovg sxiyiyvofih/ouq

rxiSstiei. oi; ^xv xvev (juxivixt; Movruv eTr) "ttoiiitikxi; bvpxq x^ixtrrxit •jreiv^eiq uq xpx ix Tixy^<; 'iKXVoq irottiTyiq

iirSfAevoq., xre^i)? xvTog re kx) ij TToitfvig vTb Tijq tuv (AXivo(Jt.ivuv >J tov vu^povovvToq >}^av/a3»f.

Est oempe talis arlifex imitator ideae veri pulchri, cujus iogeoium egregie expressit Cioero, ubi

de Phidia ita dicit (Orat. 2. 3.) : „ Sed ipsius in meote iosidebat species pulchritudinis eximia

„quaedam, quam iotueos io eaque defixus, ad illius similitudioem artem et maoum dirigebat."

Hioc Plato io eoumeratiooe vitarum in eodem dialogo Phaedro (p. 248 D.) primum digoitatis iocum

adsigoat tu (iovtriK^ , sextum demum r^ ttohitik^ Jj tuv Tep) (iifitfviv rivi xKXCfi. Suot nempe illi , quos

in libr. de Rep. taogit opifices^ hi vero, quos io Phaedro summis laudibus extoUit, arli/ices.

Ni fallor, Platoois seoteotia de pulchro huc redit:

Est pulchrum bifarium, pulchrum vere ita dictum seu idea pulchri, et pulchrum io rebus

adspectabilibus.

Prius pulchrum ab iotellectu humaoo percipi nequit, est tameo arctissime conjuoctum cum vero

bonoque, cujus tamquam forma exteroa est.

Alterum pulchri geous est hujus imago, at ea admodum depravata. Coospicitur io rebus

auditui visuique objectis , illosque seosus voluptate afficit. Quum autem verum pulchrum sioe

bono cogitari nequeat, neque hoc quamvis imperfectum pulchrum carebit utilitate, quae item est

imago veri honi.

Ea voluptas visus auditusque purissima percipitur in adspectandis figuris mathematicis , immixtis

coloribus, in audiendis puris sonis, quippe cui voluptati nuUus dolor seu ingratus sensus

oppositus vel admixtus sit. En itaque genus pulchri proxime ad verum pulchrum accedens.

w^^:

,^ 15

Vidiiniis itaque, ubi veroni pulchram quaerendum sit, qualis ejus natura sit nondum inyenimus, sed

uo&AfiFep el rlq rtvx &vSrpaTOv ^rruv r^ iixiiffiv vpwrov ipbaq, "v (Hxei, Trubon etiiTOVf yUy» ri ^iIitou vp^ riiv

wpevtv tev %Xfii rou ^ovfAsvou (Phil. p. 61 B).

Jam praecipuum meritum philosophiae Novae-platonicae in eo situm est, ut quum naturam

idearum et materiae accuratius describere, tum vioculum, quo ideae cum materia conjunctae

sint et modum, quo mundus adspectabilis ad instar illius idealis creatus sit explanare conetur.

Nempe apud Platonem haec omnia ita imaginibus e mythis desumtis, tot, ut ita dicam, alle-

goriis poeticis inyoluta sunt, ut certa ac phiiosophica de isliusmodi rebus doctrina nullo modo

inde delibari possit.

Quod minime fugit Aristotelem , non illum repreheosorem ac derilorem , sed acutissimum

criticum philosophiae platonicae. Transtulit et hic ideas in res adspectabiles ipsas. Quura enim

apud Platonem mundus idearum longe a mundo adspectabili remotus humano oculo percipi oon

possit , Stagirita ex ideis fecit unara illarum quatuor essentiarum , e quibus res omnes compositae

sint. Sunt haec principia seu essentiae, quae philosophus methodo analytica in omnibus rebus

deprehendit, ut satis notum est, materia seu principium materiale (i^A)}), e qua res composita est;

altero loco principium formale seu coraplexus omnium qualitatum specificarum ; tertio principium

causae moventis; quarto illud causae finalis. Horum principiorum id. quod ordine secundo diximus,

eundem locum occupat ac ideae platonicae. Attamen magnura discrimen interest. Nam praeter-

quam quod ideae platonicae a rebus semotae in alio mundo pro sese existunt, dum principium

formale Aristotelis in rebus ipsis adest iisque eas qualitates impertit, quas essentiales dicimus sive eas,

quo individuum est tamquam exemplar seu repraesentator hujus illiusve generis rerum , praecipuum

discrimen est, quod ideae platonicae sunt res revera existentes , principium formale Aristotelis vero

mera cogatio , quam mens nostra sibi informet rebus sensibilibus adspiciendis accurateque investi-

gando, quaenam earum qualitates sint: quae earum modo ad aliquid individuum a caeteris ejusdem

speciei distinguendum pertineant, quae vulgo dicuntur accidentales ; quae contra necessariae sint

ad speciem ipsam determinandam. Quo fit, ut, quum ideae sint exemplaria ad quorum normam

opifex res mundi vitiose finxerit, plane eadem ratione, qua ii, qui v. c. picturam docentur, exempla

a magistro ante oculos posita imitantur, pulcherrimum in quocumque rerum genere et specie

in iis quaerendum sit; at idem non ita sponte patet ex Aristotelis principio forraali. Hoc enim

petitum est e rerum natura ipsa ac nullas continet nisi eas formas , quas res adspectabiles ipsae

praebeant, nec in eo principio constituendo de pulcbro an non pulchro cogitatur. Ponitur tantum-

modo eo consilio, ut res, quae sensuum ope percipiuntur , apte describantur in classes, genera,

species, utque e tali divisione rerum natura penitius cognoscatur. At vel sic tamen nullum du-

bium est, quin Aristoteles summum pulchri principium posuerit in his ipsis qualitatibus speciei,

eo sensu, ut id demum pulchrum sit, quod has ipsas qualitates quam perfectissimas prae se

ferat. Quales perfectae effigies speciei quum in singulis rebus vix occurrant, artificis consilium

eo constabit , ut in uno simulacro notas totius speciei planius ac perfectius exprimat , quam

-,"?- ^^^^q, ^-' " V ^ ""^

. ? '

e» m rebus mdiyidois natora effingere solet. Unde efficitar artis opifida , polchri ratioDe

habita, non repraosentare res, quales revera exsistant, sed qnales accorata naturae investigatio

doceat eas esse potuisse. '>..:,- ;-..^ '-*;:..';-;^>«^^*(f^?5j'''^ . Pk;;.

At non habemus Aristotelis ipsius de pulchro sententiam ; conjicimus modo , eam hanc fuisse

ex iis, quae ex universa ejus philosophandi ratione et e praeceptis, quae in libro de arte poetica

tradit, efficere liceat (1). a ^ ^ "^ :' ^ h:

Nec multuro nostrum consilium spectat ,quaenam fuerit Stagiritae de pulchro sententia ; hoc

sufficit eum de philosophia Platonica hac re imprimis bene meritum esse, quod ideas e coelo in

mundum adspectabilem deducere conatus sit "<

Quum autem hoc conatu idearum dignitatem ita minuerit, ut, aeterna immutabilique earum

exsistentia, tamquam rerum longe perfectissimarum , sublata, substitnerit meras abstractiones de-

sumtas ex hac imperfecta rerum natura, Novi-Platonici , qui aeque studiose Aristotelis ac

Platonis scripta legerant , id efficere studuerunt , ideas Platonicas arctissimo vinculo , quod Aristo-

teles voluisset , cum rebus sensibilibus conjungi , et vel sic tamen dignitatem ac divinam naturam

,

qua Plato eas extulisset, iis vindicari posse.

Huc spectat omnis Plotini philosophia, principis hujus scholae antistitis. Gujus autem de

pulchro sententia, quum neutiquam intelligi queat, nisi universa ejus philosophiae indole per-

specta, age, celeberrimam illam disciplioam ad pauca placita redigere conemur, quod tamen in

taro implicita philosophandi ratione , qualem Neo-PIatonici habuerint , difficillimum esse , quo magis

quis Plotinum ipsum lectitaverit, eo melius perspiciet.

Nam vtx est quod , disquisitione de pulchro proposita , attendamus ad placita Stoicorum

,

Epicureorum , Academicorum , Scepticorum ; quippe quorum scholae totae in quaestione de summo

booo sen de rebus ad mores spectantibus occupatae , param sive potius nullam operam dederint

rebus aestheticis. Imo pulcbrum investigare malueruot in moribus hominum ac publicis institutis

quam ia rebus , quae visu audituque percipiuntur , cujus ratioois , qua pulchrum necessario cum

bono confundatur, quum vulgare Graecorum loqueodi genus tum iroprimis Socraticam philoso-

phandi rationem ac praecipuorum ejus discipulorum Xenophontis et Platonis ansam dedisse, supra

(p. 12) jam monuimus.

A Plotino (2) igitur quum ideis tum materiae suus utrique indicatur locus, quem occupat in

universo rerum humanarum ac divinarum. At summum principium, e quo omnia pendent, est

deus , qui identidem rb uouro et bonum appellatur , quia omnia , quae ex eo oriuntur , bona sunt.

Gaeteroquin Plotinus negat deum huncce cognosci posse: nullum de eo praedicatum valet, cujus

(1) Nam pulchram ex Aristotelid sententia uon coDtineri r^ (rvfifuTpi^ sponte liquet reputantibas hanc modo

adnumerari iis notis {ethvi) ,quibus pulchrum efficiatur ; cf. impr. Creuz. ad Plot. de Pulchr.

, p. 147.

(2) Scio equidem rationem, qua Plotini placita tradam, nonnullis locis valde discrepare a ratione, quam scriptores

de historia philisophiae secutos esse videam, nescio quam philosophomm Gennanorum e reoentioribaa temponbos

cogitandi rationem antiquis illis philosophis obtrudentes.

•"+

17

essentiji ab bumaiio intellectu non percipi queat; nec, etiamsi non snpra captum moitis nostrae

esset, voces Unguae humanae sufficerent ad ejus naturam et qualitates significandas. Deus igitur

ignotus est et semper erit. Hoc unice scimus, omnia ex eo originem ducere. Et, quod in tota

hac philosophandi ratione tenendum , progeneratio neque apud deum ipsum neque apud caeteras

,

quas deinceps enumerabimus naturas, actus spontanens seu voluntarius est. Deus seraper omnia

ex sese effundit, sed minime sponte, nam, quum nullae qualitates ei attribui possint, ne babet

quidem conscientiam sui. Procreat enim fere eodem modo, quo sol emittit radios luminis.

Semper sol lucet et totam sphaeram coelestem lumine suo complet , neque unquam vis ea , qua omnia

foventur et illustrantur, minuitur seu debilitatur. Ita et deus. Totum universum rerum , tamquam

fluenta luminis, ex aeterno e oatura sua emisit ac numquam emittere desinet, quo facto tamen

ipse nec fatigatur nec debilitatur; nam haec effusio est iosita vis naturae ejus, ut vis ignis, qua

sine cogitari nequit, est calefaciendi ac lucendi; quin si deus desioat ita agere, contra naturam

suam ei agendum sit , quod quum ea natura perfecta ac immutabiiis sit , fieri nullo modo potest.

£n celiberrimam illam Alexandrinorum philosophorum doctrinam de emaoatione, qua efficitur

1° omnia originem suam ducere et perpetuo ductura esse ex udo summo principio, et 2° omnia in

rerum universo non solum arctissimo vinculo inter se conjuncta, verum omnia esse unum, nempe

deum ipsum, eadem ratiooe, qua lux una eademque dici mereatur ac sol, e quo originem ducat.

Porro emanatio hoc sibi proprium habet , ut non deus ipse , Dulla re interposita , omnia aeque

summa ac infima procreet. Est haec enim lex, cui omnes naturae subjectae sunt, ut nulla res

adsit , quin et ipsa pro viribus suis emanationis participet et alias naturas sui simillimas , sed

semper inferioris dignitatis compotes profundat. Fit emanatio coostaDter per gradus , quorum alter

alterius causa est. Itaque deus ,quamvis omoium rerura auctor et pater, nihil e natura sua

immediate profundit nisi unilales. Quae quales sint , aeque minus percipi potest ac natura uoius

seu dei ipsius. Attameo primus hicce gradus effluviorum e deo io systemate deesse oequil. Ejus

enim ope solvitur difBcillima haec quaestio , quomodo , quum id , quod ab aiiqua oatura procreatur,

ejus quam simillima , licet paulo infirmior , esse debeat , e natura divioa, quae est uoa , imo uoum

ipsum, derivari possit hicce mundus , io quo uoum vix ioveoias , sed omoia ex iooumeris partibus

composita, oumquam sibi constantia, mox alia videotur ac brevi aote erant. Est igitur haec

immutabilis lex , ut ab uno nil duci possit nisi quod et ipsum sit unum. Nihil autem impedit

,

quominus unum plura in lucem edat, modo et haec non alius oaturae siot ac geoitor. Quo

tamen, nihilo novi addito oaturae divioae, via aperitur, qua multiplices et variegatae rerum

formae ab ipsa deriveotur; nam in unitatibus illis habemus oaturas, quae revera sunt unae at

eaedem tamen multiplices.

Ex unitatibus his, quibus unum bonum sive deus quasi multiplicatur, oritur nova proles. Est

hic , qui a philosopbis Graecis dicitur voug , et est revera regio seu locus idearum. Lex immutabilis

emanationum docuit , oportere , ut generatum simile sit auctori , licet debilius ac paulo minus digni-

tate. Erit igitur voZg consimilis unitatibus , at paulo magis inquinatus eo vitio, quo unitates jam

3

fm ........ , .......

18•'•'::-

;;^;.'::^..-,-rr--

infenorem gradum occupabant quam unum bonum , et quo omnes posteriores gradus emanationuBi

,

de quibus deinceps videbimus, ita corrumpuntur , ut tandem in infioitum usque divisi, omni yi

vitali amissa, in nihilum desinant. Estque hoc vitium illnd, quod videbamus in unitates a

philosopho introduci, ut nempe ex uno plura fiant eaque taadem ita diversa et pugnantia inter se,

ut imago perfecli ac unici omnium rerum auctoris in iis vix agnosci possit,t

Est igitur voug seu locus idearum, ut auctor suus, perfectus quidem ac unus, attamen simul

pluriformis. In siogulis ideis omnes reliquae continentur quidem, nec tamen sunt eaedem.

In idea pulchri, v. c, continetur quoque verum et bonum, at distincta tamen est ab idea boni

atque ab idea veri. Quaecumque ex ideis est igitur et ipsa voug , sed vovi , in quo haec illave

qualitas ita excellat, ut revera alius sit ac caeteri vds^,

En igitur naturam idearum. Ut emanatio iila prima uuitatum a Plotino eo consilio introducta

erat, ut ex uno plura numero distincta orirentur, ita in ideis primo patefit discrimen qualitatum

vel, si ita dicere licet, pluralitas qualitativa hinc rerum naturae advenit. Quod omnino nccessa-

rium est, siquidem philosophus demonstrare vellet, omnia pendere e summo principio. Ne oblivis-

camur enim in deo nullas prorsus qualitales esse. Appellatur quidem bonum ac unum , sed revera

neque bonus neque unus est. Unum aliquid dicitur, quod e multitudine excipimus, quod igitur

mullitudini oppositum est. At summo principio , quum omnia contineat , nihil est quod opponi

possit. Porro bonum dicimus, quod opposilum est malo. At quum praeter deum nihil sit , neque

comparatio ejus naturae cum aliis naturis institui potest. Quibus efficitur, id, quod nihil juxta

se habeat, nec unum nec bonura dici posse. Imo ne habet deus quidem conscientiam sui.

Nam quid de se ipso noverit is, qui nullas prorsus qualitates habeat?

GoDtinent igitur ideae , nam lucro apponendum est quicquid accuratius de earum natura a Pla-

tone relicta discimus, qualilales rerum^ easque, quatenus absque materia cogitentur. Absentia

materiae porro efGcit, ut ideae nullum locum proprie ita dictum vel spatium compleant nec

temporis distantia a se invicem disjunctae sint, ita ut in mundo idearum jure dici possit, omnia

ona ac seraper esse.

Pervenimus jam ad novara eraanationem ex intelleclu (vsS), ut praecedentes , ei similem qui-

,dem at vero debiliorera ac non ita praestantem. Est animus {ipux>li)- Est haec emanatio infra

dignitatem duarum praecedentiura ideo, quud novum factorera , ut ita dicam, suscipit, quo unitas

summi principii magis etiam divellitur et propius accedit ad naturam infinitam, numquam sibi con-

stantem, materiae. Est hic novus factor tempus. Nimirum quum in regione idearum omnia simul

ac una sint , haec nova animi emanatio ita debilis est , ut , quae ibi non disjuncta erant , prorsuB

segreget ac unum post alterum ponat. En originem temporis : est nempe successio idearum ,

quas animus non ita suscipere valet, quales revera sunt , sed divellit atque ita corrumpit.

Huc pertinet quoque spatii notio, quae, quum in mundo idearum nulla esset, hic, ideis

divulsis ac distinctis , necessaria fit. Qua in re Plotinus noster quasi animo vaticinatus est , qaae

reformator philosophiae , Kantius, multa saecula post de natmra plane subjectiva temporis ae

V " 19A ^ - - ^ -

-'

tpatii docuit Gontinet igitur animus eadem , quae voS^ , at quae hic fiierant ideae , naturae

perfectae , qaibus , impedimentis temporis ac spatii sublatis , nil deerat , quaeque immutabiles

omnes qoalitates generum ac specierum simul eontinebant, earum locum iUic occupant ratiocina-

tiones (a^o<, KoyivfMt), quibus, aeque ac in ideis, verum contioetur quidem, at non statim appa-

ret et nisi post longam disquisitionem aegre tandem inveniri potest. Suntque ex hoc genere

quum animus mundi ac terrae , tum quoque animi nostri , et omaium animantium ; quo fit , ut

animus apud Plotinum idem fere sit ac 'iviijuovpyk ille Platonicus. Animus igitur in iofinitum

usque essentiam suam diffundens eflicit innumeras illas naturas temporis ac spatii terminis dis-

tinctas, quarum et ipsi pars sumus. Transfert qualitates idearum in regiones inferiores, sed non

amplius puras ac integras, sed ipsa illa diffusione corruptas ac debiles factas. Ita, ut hoc

exemplo utar, in intellectu seu v^ erat idea pulchri; haec autem ab animo ita tempore et spatio

divellilur, ut non amplius una maneat, sed in variis rebus, numero infioitis, interdum longa

temporis successione separatis, appareat quidem, sed ita depravata ac vitiata, ut inlerdum diffi-

cile sit vel vestigia pulchri agnoscere in iis rebus, quibus pulchri nomen tribuimus.

Per omne genus animantium, in quo ideae sibi induunt illas spatio et tempore distractas formas,

quae in rerum natura nobis obviam fiunt, descendimus tandem ad extremam et ullimam emanati-

onem ex uno sive deo, nimirum ad materiam. Ut natura dei describi non poterat, quia nullam

earum qualitatum, quarum nos notionem contraximus, ei attribuere liceret, i(a haecce ultima

quoque omnium emanationum definiri nequit, non quod supra captum humanum sit, sed quia

omnibus omnino quaUtatibus caret. Etenim virtus summi principii per varia efQuvia, longius

longiusque a centro remota, sensim elficaciam suam perdidit; in hoc mundo adspectabili

,

sive in regione animi jam ita debilem sese ostendit , ut vix ideae , nedum unitas , quae est fons

omnium, agnosci possit. Est tandem regio, in quam ne vestigia quidem dei penetrent. Ct

lumen solis terrae regiones sibi proximas luce ac calore suo perfundit , at tractus longissime remotos

vix illustrat inque iis tandem prae frigore nullum animalium vel plantarum genus vitam sustentat

,

donec sensim obscuritas ultima luminis efQuvia excipit, ita quoque locus est, quo nulla omnino

qualitas, nullum vestigium idearum penetret. Istaec est natura materiae. Si de ea, cujus

natura igitur plane negativa est , aliquid alfirmari Uceret , fortasse dicendum erit , eam , oppositam

deo, principium ac causam esse hujus \itii, quo ideae distrahantur ac sensim efficacitatem suam

ita amittant, ut aegre agnosci possint, verbo, eam esse principium pluralilatis , sicut deum

fontem unitatis. Seu potius dicendum, ita videri posse, ex omnibus, quibus materia immixta

sit, unitatem effugere, nam revera unum tantum principium esse, e quo omnia pendeant, et

materiam, quippe in ultimis terminis luminis divini positam, nullam prorsus vim, qua aliquid

elBciat, habere posse.

Animantia igitur partim in regione animi, partim in ea materiae posita sunt. Quod attinet ad

ipsorum corpora, quae nullas omnino qualitates haberent et mox dilaberentur , nisi animus iis

itam el motns impertiret, ad materiem pertinent. Animus vero, quum sese iDmiscnit mattfiae

seni-

•i^?

•-- - -• '-^"-^•' ^^^^^A.Cx^r^wv.,;- : .'^^f-Ki- ;.

-

;

•-;|i.'

et oujus infimus efficaciae gradus est quae vulgo dicitur vis vitalis, iuerti huicoe materiae, ope

temporis ac spatii, eam ideamm speciem impertit, cui ipsa apta sit et quatenus virtutem sumou

principii in se admittat. Ast tandem et hunc ultimum idearum splendorem excipiunt merae tenebraep

pura materia, quae nihil est ideoque nec sensibus nec cogitando percipi potest. '>>^'<-^^>^^^^^^^^^^

Haec est lex et norma universi inde a deo usque ad inertem et inanem materiam, in quo

tamen singularem locum occupat homo. Quum enim hic corpore suo, aeque ac caetera ani-

mantia, materiae participet et in eo quoque animus sit, quo ilia moveatur, tamen id sibi

proprium habet, ut etiam ad intellectum {vovv) adscendat, imo fortasse ad deum ipsum. Vivimus

itaque in materia , sed summis ingenii nostri facultatibus vitam etiam intellectualem vivere possu-

mus. Brutorum vero vitam ilii coeiesti praeferentes mox non amplius altarnm harum virium consdi

sumus. Tunc vou^ noster, quippe nostra ipsorum culpa depulsus et ab omnibus animi functionibus

amotus , per se vitam beatam agit in eo mundo idearum , cujus ipse pars , quae propria ejus sedes

est, ibique vice fungitur genii tutelaris ejus animi ac corporis, optimae sui partis ita plane obliti.

Est haec porro apud Neoplatonicos constans lex, ut nulla res agnosci possit, nisi a natura ei

simili. Sic vov<; modo intellectui ipsi , aoimus animo , imo deus deo ipsi notus est. Omnia igitur

animantia sensibus percipiunt naturam animatam sive materiam animo motam, quippe quae et

ipsa animo et corpore constent. At homo hanc egregiam facultatem habet, ut praeter mundum

adspectabilem etiam ad intuitionem idearura adscendere possit, quum et ipse intellectus pars sit.

At quamquam facere licet, tamen labor gravissimus est, ita vitam terrestrem relinquere, aut ei

saltem ita minores partes tribuere, ut vout; satis liberetur ad virtutem suam exercendam. Estque

hoc celeberrimum Neoplatonicorum placitum de xvourrp6(P)fi , jam a Platone propositum in mythis de

adscensu animorum in coelum comitatu deorum et de sapiente descendente ad vinctos in speluncam.

Jam redeamus ad quaestionem de pulchro , quam Platonis de eo sententia enarrala reliquimus

;

et primo loco videamus , ubinam pulchrum in variis emanationibus lateat.

Et satis perspectum erit pulchrura non quaerendum esse in deo ipso, de quo nuilae omnino

qualitates praedicari possint , neque in prima eraanatione unitatum , quae prorsus deo sive uni

ipsi similes sint et quae unice huic rei inserviant, ut deus essentiam suam diffundat, ut se ipsum

quasi multiplicem faciat. In secundo vero effluvio, in ideis , est, ut omoium qualitatum et for-

marum, ita quoque pulchri ipsius vera sedes. Et licet philosophus non neget hominis intel-

lectum ideas quoque possidere, quippe qui et ipse universi inteilectus pars sit, tamen, quia ideae

modo per intuitionem immediatam percipi possunt, minime vero sinunt ut sua natura verbis

describatur (nam omnes notiones pertinent ad inferiorem hominis facultatem, nempe ad animum,

qui Toug ?Jyotj:; continet et per eos verura invenire conatur) non multo longius progressi sumus

quam quo apud Platonera perveneramus. Nec ita magno lucro apponendum erit , quod , quum hic

ideas extra bominem posuisset, Plotinus intellectum nostrum illius universalis partem fecerit

atque ideo ideas in nobismet ipsis coUocaverit ; nec contemplatio illa sui , qua sapiens in se ipso

verum inveniat in nobiiissima animi parte latens nos ultra promove( ac mythi illi Platonici»

.^-

mqitibas fiDgitur animas ante hanc Titam adspexisse ideas, quae mentem abstrahendo a rebus

terrestribus in memoriam revoeandae sint.

'4 Ideae yero per tempns ac spatium ab animo deducuntur in materiam et cum ea junguntur , et

ita idea quoque p«lchri, quamvis dilacerata et contaminata, tamen sese offert perceptionibus

animi ac sensuum, secundum immutabilem illam legem similes naturas a similibus percipi posse.

'-^ De hoc autem pulchro in materia obvio sensibusque nostris subjecto Plotinus agit in Enneadis

primae libro sexto. Conatur in initio hujus libri indicare, quaenam sint indicia et vestigia veri

illius pulchri in hoc tractu universi, cujus incolae et nos ipsi sumus.

Suscipit disputationem , ubi Plato eam reliquerat. „ Pulchritudo , ait , est io visu (s. adspectu)

„plurimum. Est etiam in auditu secundum verborum compositiones , est etiam in omni musica:

„nam cantus et numerosi concentus pulchri sunt."

Aeque ac Plato confundit pulchrum cum bono , idque ex utriusque philosophandi ratione

,

qua ideae singulae singularum naturae participes sint neque ulla idea sine caeteris, quibuscum

arctissime conjuncta sit , cogitari possit ; nam ita pergit : „ Praeterea , si a sensu ad id,

quod

„supra sensum est, adscendamus, inveniemus studia quoque et officia pulchra, et actiones,

„ et habitus atque scientias , virtutumque pulchritudinem. Utrum vero et super baec ulla sit

„ puicbritudo , res ipsa procedentibus declarabit." Sigoificat nimirum pulchrum idearum. Jam

incipit inquirere in cansam pulchri : „ Quid igitur est , quod efficit , ut corpora pulchra

„videantur, atque auditus voces approbet, tamquam pulchras , et quaecuDque deinceps ad animum

„atlinent, quonam igitur pacto pulchra haec omnia fiunt? Numquid una quadam atque eadem

„re omnia sunt pulchra? Aut aliud quiddam est pulchritudo in corpore, in aUo vero aliud?

„Rursus quaenam sunt haec pulchra si plura sunt? Quidve, si modo unum pulchrum est?

„ Quaedam enim non ex ipsa subjectorum {inroxnfiivuv) natura sunt pulchra , velut corpora , sed

„ participatione alius cujusdam. Quaedam vero pulchritudines ipsae sunt , ut virtutis ipsius natura.

„Corpora quidem eadem alias quidem pulchra, aUas vero non pulchra videntur, ita ut aliud sit

„corpus esse, aliud pulchrum esse. Quid ergu id est potissimum, quod pulchra corpora sua

„praesentia facit? Imprirais enim id est nobis considerandum : quid sit, quod potissimum spec-

„tantium alliciat oculos, convertatque ad seipsam atquerapiat, spectantemque delectet? Si enim

„id invenerimus, forsan quasi scala ad caetera prospicienda uti poterimus."

Post hanc introductionem, qua Plotinus lectores suos ad Platonicam rationem revocavit,

explicat atque refutat eam de pulchro opioionem, quae suo tempore imprimis valuisse et quam

omnes fere probasse videntur.

„Tradunt enim ferme omnes commensurationem quandam partium et invicem et ad totum

„una cum coloris gratia pulchritudinem perlinentem ad oculos procreare, atque in eo pulchri-

„ tudinem omnium esse sitam , ut moderata commensurataque sint {ut; avfjiijc^pix ruv fiepuv xf^q

„£AA)f^ Ko^ irplq rh oKov, ri re ryf^ euxpolx^ 'xpoqrs^h, ro Tphg t>|v c^iv xaXXog Totet, kx) Imv aU/roT^

„)ME/ o^uf rolg xxy^ii; TrSiffi ro Kxhhoq eJvxt rh (rvfAfurpoii kx) fMfurpyifdvoiq Cnrxpxetv)"

y-uoy^'^-

22l2"^

' Videamus jam, qaibas argamentis hanc satis vnlgarem (t) de polchro seDtentiam refutet: .^L-^

1* ^ Sed apud eos, qui id opinantur, nihil simplex, solum vero compositom necessario

yy erit pulchruiy , et totum (minime vero elementa , quibus constat) puldvum erit. Partes vero

^ singulae nullam habebunt propriam pulchritudinera , sed , unice quatenus ad totum conferunt »»

„ pulchra dicentur. Quamvis oporteat, si pulchrum est totum, partes quoque esse formosas;

„ ooQ enim ex turpibus constat pulchrum ; oportet enim parles omnes pulchritudinem accepisse.

^ Golores insuper pulchri, sicut et ipsum soiis lumen, quum simplicia sint. neque ex commen-

„ suratione habeant pulchritudinem , apud illos exclusa a pulchritudine relinquentur. Aurum

„ quoque quonara pacto illis erit pulchrum ? Coruscatioque nocturoa, siderumque spectaculum ?

„ Similiter in vocibus, quod siraplex fuerit, id erit a pulchritudine aUenam; quamvis tonas

„ quilibet in his caatibus , qui ex toto pulchri sunt , sit ipse pulcher."

Primura igitur arguraenlura ex eo petitura est, quod res, in quibus nulla relatio ad alias

obtinet, taraen merito pulchrae dicaDtur, veluti unus tonus non cura aliis in harmoniae vel

melodiae concentum junctus , unum elementum , e. g. , aurum , cujus singulae partes inter se aut

cum toto ita similes sunt, ut neque in his comparatio institui possit, quaeque, nulla majoris

minorisve quanlitatis ratione habita, singulae pulchrae sint. Addere poterat iiguras simplices

mathematicas , quae itera per se pulchrae sunt. At videamus jara de altero arguraento

:

2" „ Proinde quando, eadera proportione raanente, facies eadem alias quidera pulchra alias

„ vero non pulchra videtur: nonne aliud in eo, quod coraraensuratura est, pulchritudinem

„ oportet dicere, comraensurationem vero aliud, ipsumque coramensuratura propter aliud esse

„ pulchrura ?"

Et hoc verura esse nemo inGtias ibit, cogitans cura optima proportione faciei partium inter

se et ad totum vultum, cura maxima coloris gratia, tamen id deesse posse, quo figura humana

(1) De hac pulchri definitione ubemme disputat Creuzerus ad ed. suam hujus Plotini de pulchritudine libri,

p. 146 sqq., docens quum Platonem tum etiam Aristotelem ansam dare potuisse huic placito, quod Plotinus inter

aequales suos satis vulgare fuisse dicit. Addit porro sententiam Plutarchi (de auditione, p. 46 C; p. 171 Wyttenb.)

'Sl( h fpyu Si wavu, ro fisv mXbv ix ff-e>Awv ohv api^fiuv eli sv» Kxipov {ikSvtuv, viro ffv/u/uerpk^ rtvii Keii ofimia^

*mtTeXslTXt'. To l' cuvxpov e^ evlq tcv TvxivTo^ 'eAAEiTovTO?, m^ TrpoiSvroi kTizui eiS^? iToifttfv e^Xet rijv yiveatv. Laudat

praeterea locum Galeni, in libro de Hippocr. et Plat. placit. lib. V, Cap. 3, p. 161 seq. ed. Charter, ubi imprimis

mentio fit eanonu Polycleti, quippe qui in eo libro accurate descripsisset proportiones inter singulas corporis partes,

T. c. „digitorum inter se et eorum omnium ad palmam et juncturam manus, ct harum ad cubitum, et cubiti ad

„ brachium, et omnium ad omnia," quibus idem Galenus tandem addit: t^ ftiv iij xiAAo« rov vufutro^ h r^ ri3«

lUftSv ffvfifterpif xara xdvra^ iarpov^ xal ^tAoo-o^ovf effriv. Ez postremis hisce verbis merito efficitur,

hanc imprimis Stoicorum fuisse sententiam, quos tamquam gravissimos suae philosophiae adrersarios et L L Plotiuus

oppugnet. Nec discrepat Cicero (Tusc. IV, 13) ut plerumque Stoicos sequens: „ Et ut corporis est quaedam apta

„ figura membrorum cum coloris quadam suavitate, ea quae dicitur pulchritudo: sic in animo, caet" Post quae

teatimonia non opus est, ut et Stobaei, Clementis Alex., Basilii magni, GregoriiNyssen., Himerii, Augostini, aliorom

verlM dtemus ad demoDstrandum Flotinam hoc loco impagnasse placitum suo tempore aatifl mlgare.

23

revera puldira fiat, nempe ea signa, quae sunt qnasi indida nobilis ingenii et iibaraliter culti

animi. ^^--^r^- '';: '-..•",-.; .?-*^ ""•:. -^'

Quae porro eodem capite sequuntur argumenta, desumta sunt e pulchro in yirtutibus et animo

posito , qua dtoionstratione , quum pulchri natura e consuetudine Platonis , imo omnium fere

Graecorum, cum bono confundalur, lectorem non defaligabiraus.

^* Capite irero secundo iterum de pulchro in corporibus agit auctor

:

„ Repetamus igitur a principio, quaerentes quidnam sit ipsa in corporibus pulchritudo.

„ Principio est quiddam primo intuitu sensui se patefaciens : idque animus apprehendens

^familiariterque agnoscens suscipit, et quasi accommodatissimum approbat et ampleclitur/*

Quae verba nullam difficultatem habent, cogitantibus , nos, e Platonis sententia, ideam

pulchri adspexisse, et secundum Plotinum, eam in animo nostro, quippe universi intellectus

parte, latere.

„ At vero in turpe incidens sese recipit, et velut abhorrens ob discordiam" (nempe cum idea

nobis insita) „ respuit ut alienum. Quum enim animus natura sua proxime accedat ad praestan-

„ tissimam essentiam in universo (ad vovv) , quandocumque adspexerit cognatum quiddam cog-

„ natique vestigium , congratulatur et stupet , refertque in se ipsum , suique recordatur atque

„ suorum. Quaenam igitur similitudo his , quae apud nos pulchra , ad illa quae super nos sunt

„ pulchra ? Etenim si qua similitudo est , similia quidem sunt. At quonam pacto pulchra

,j simul et haec et illa ? Participalione speciei (s. ideae) noslra haec dicimus esse pulchra" (jtw^ 31

xaXa xaiuivx xou txvtx', (ji-stoxv ^^^oui; cpxfjt^v txutx).

Quum itaque philosophi sententia huc redeat , res corporeas , quo magis idea aliqua in iis

eluceat , eo pulchriores esse , at vero minime perspectura habeamus , quales ideae sint , quaestio

eadem remanet; quomodo igitur patet, vel quibus indiciis judicare possumus qualemcumque

tandem ideam in hac re potius adesse quara in illa altera ?

Respondet Plotinus : ttxv yxp Tb "AMOP^ON, Tre^pvxa? MOP<l>HN kx) EIAOS ^ex£<r^M, xfMipov h

?Jyou Kx) fTSoy?, xyxp^v kx) e^u ^elov Xiyov. jcx) to TrxvTvi xUxpov touto.

Nolumus h. I. disputare de quaestione an vocera platonicara llixv recte interpretetur per fiop(piiv (1)

quod et Cicero fecit in Oratore, cap. 3, vertens ite per formas. Nam, me judice, Plotinu»

ne signiflcare quidem voluit , ideas easdem esse ac fiopcpiv et sT^o?. Dicit nihil aliud praeter

hoc. „Omne informe (cui non est forma), natura sua aptum ad formam ac speciem capiendam,

j,/Mrpe eslt alque a divina ratione semotum, quia non particeps est rationis et speciei,** —

(1) Qui hujus rei plura scire cupit, is adeat Wyttenbachii ann. ad Plat Phaedonem p. 275, qui hoc fere

diserimen intcr toccs iS^ee», «TS«< et fiep0iiv constituit: lidm esse vocem platonicam ad ideas proprie ita dictas, id

est, naturam illam supramundanam significandam; elici et /Mf^vv contra (quamquam tlioi Platoni saepe idem sit ao

USm) magi» pertinere ad rea adspectabiles, ita ut de superfide sola usurpetur vox ftop^» de natura vero interior*

oorporum, saperfieie etiam inclosa, ifiti.

. -,-. . . .. --11 ..' V ..1*.^•j ' . ...'-*• V-,"'-- ;v,^ -, «

"• -^ ^. .''.. ::•.,.

l. 24^st;-^.!*-.;,...' .

.• -: •

"'"••'•.-,^;v''

-

;':.'-'^-*-r.-.. . - • -•'.^ :s:.

t'^;..' ^^%ioniin altimoriim Terbonun hic est sensus: Quia ejutmodi rts^ jwmat eiqperSf ideae quoque

non partieeps esU :'"'- ^*,-.-, v.-*v*-v*i%^,.'. •.

Est igitur PlotiQi seateatia, praesentiam idearum ia rebus corporeis iadieari formis, seu

potins , quod in mundo intelieGtuali ideas sint , id in mundo adspectabili formas «m * quod postea

y,(cap. 3 init) luce clarins ita exponit, rogans: „ Quonam pacto quodin corpore est, ei^ quod

„ super corpus est (rw Trpi rou vufixTogj i. e. ideae) congruit? Et quomodo architectus

y accommodaos domum externam ad ideam domus , quam in animo habet , judicat illam esse

„ pulchram ? — Forsan quia , si lapides lollas e medio , aediGcium , quod erat extrinsecum , nihil

„ aliud est , quam intrinseca idea , divisa quidem per externam materiae molem , individua vero

„ exsistens, etsi apparet io multis (j5 hi Uti Th l^a, sl ;gw/}/(r««4 robi; A/&oy?, to Ij/5ov eJhg, (lepttrbhv

„ Tfy e^o uAjjc Syx^, xfiepei; ov , iv mhXolq 0xvToi^6fJuvov)" -. .-«vi"'.

At liquet non omoes omnioo ideas per formas indicari, ita idea boni, idea veri, aliae alia

ratione io materia vim suam exprimeot. Qua re vix opus esse videtur, ut moneamus, quod

etiam ex exemplo ultimo loco allato patet , ideas eateous modo per formas io rebus corporeis

sese manifestare, quatenus ad exteroam speciem, i. e. ad eam qualitatem, qua pulchrae sint,

referantur, quocum imprimis conferas locum in Platonis Phaedro, p. 250. D. ubi docet, ioter

ideas , quibuscum io vita anteriore versati simus , ideam pulchri solam adspectabilem formam habuisse.

At, quum ouUa res sine forma sit, num ideo dicendum est omnes omnino puichras esse?

Respoodet Plotinus:

alffxpov 5f xx) rb (Avt KPATH0EN imo (lopi^ijq xx) Koyou, oux xvx<r xof^ivyit; Tij^ vXm rb TCxvTyj

xxTx Tb el^oi; fjt,o p<pou(7^xi. Est igitur pulchritudo imperium formae super subjectum s. materiam.

Sed, roget quis, quum pura materies e Plotini sententia aeque minus percipi queat ac deus»

quippe quae nullas omnino habeat qualitates , nonne omnia , quae percipimus sensibus nostris ,

formae sunt ideoque pulchra ?

Hioc philosophus statim addit : „ Quum materia non sustineat integram formationem.**

Est nempe haec rnateriae natura, ut omnes simul ideas s. formas in se suscipiat, sed difficile

est, ut in re aliqua una forma quum materiae tum caeteris formis, quae eidem immiscentur,

ita imperei, ut haec una forma quam maxime fieri potesl pura appareat, caeterae accidenlales

formae autem huic ita subjectae videantur , ut oculi in hanc unam imperanlem quasi defigantur.

Id ubi flt , ubi una idea , forma adspectabili sese patefaciens , ita pura conspicitur , ut res aliqua

nisi hanc unara ideam exprimere videatur, pulchritudo adest.

Primum igitur pulchri indicium hoc est, ut in quolibet elemento, etsi formae accidentales sint

multae , una tameu sit forma substantialis atque praecipua , utque ea dominante forma res ad

unitatem redigatur. De hac unitate ita porro disserit:

„ldea igitur, quum accedit, ordinat et in unam societatem conjungit id, quod compositione

„ e multis partibus unum est futurum , atque ipsa consensione id conficit unum : quandoquidem

„ et ipsa erat unura , ideoque unum oportuit esse formatum , quatenus,quod ex multis componitur

^_-j4'i-'%''^:i^yy.^.:

,&yr ^^:^:*; V;V:

-^^.

^"^^^Pr^;

d&^ p^tett. Fim^tar «|^ pulckrita^ ia ipso, qaando io anum fuerit jam redactam,

•e ipsam partibos totisqoe impertit." I *v -'> f >^ *.

Ne. «rtem ia errorem iodocaauir, patantes composita sola pulchra effid posse, addit: ^At

^qnaodo idea OBam quiddam sioiiUbasqae partibus coostans (e. g. elemeotum ooo compositum

,

^ati aqrqm t^ argentam) oaociscitur, eaodem qualitatem tradit io totom. Ita, exempli gratia,

^ars pok^tadioem dat toti aedificio cum partibus» oatura irero uoi lapidL Hac itaque ratiooe

^fonaosnoi corpns eflicitur commuoiooe ratioois {?^ou) a divioo oaaitoe Teoieotis.

Ca^te tertio solvit auctor qaaestiooem, qua facultate aoimus agooscat pulchrum io corporibus.

Coostat, ut facile ioteliigitur, haec facultas ideis animo ionatis, quum omnes participes simus

intellectus (mC, L e. idearum ipsarum}. Quam disputationem praetermittimus narrare, hoc tamen

animadverso, in ea summam illam pnlchri legem de forma materiae imperanti aliis verbis exprimi;

^qoae quum fortasse rei ipsi aliquid lucis offundere possint , non negligemus. Idea hic dicitur

^ eolligore el auptrare contrariam naturam , qttae e$l informit ;' uoa illa praecipua idea s. forma

y,emicat egregie in formis aliis (quarum eadem materia particeps est), el id, guodin muUit disper^

^tttm erat, i» unum congregat, {eJ^i •••»• trvy^dfuvov Kxi xpxTij<rxv Tijg (pvaeug riji; fyayriat, cifiop^

pSvtK, )me2 fup0ii» fT* &}Jxui fup^i ixrpfxuf iroxoufiiviiv, wveXovv» c&p6ov eiM ro toAA^;^ xtA).

Quod vero pluris nostra interest, jam sequuntur exempla pulchri in rebus quam minime

fompositis, quibus formula illa imprimis illustretur.

Primum exemplum est de pulchritudine coloris

:

rd U 'rif? XP^ tM>JJ>s oac>Miv fiopCPff, xAi xpxnjvei rou iv vkif CKoreivou frapowriif, (puroi, ivufixrou xx) xSyov

xat eliioui Svrog. In coloribus igitur lumen obtinet ideae vicem, obscurum contra materiae. Quo

i|Dagis toi^rae a lumine superantur eo pulchior oritur color.

Alterum exemplum est de pulcherrimo inter elementa, de igne: „Qua propter et ignis ipse

^praeter caetera corpora pulcher, quoniam, si cum elementis reliquis conferatur, speciei (s. ideae)

„obtinet ordinem; nempe et caeteris eminentior est et omnium reliquorum corporum sublilissioms

,

„qaasi iocorporeae jam naturae propinquus. Atqui solus ipse non suscipit alia corpora, quum

^ipsum alia capiant; calefiunt namque illa, ipse vero non suscipit frigus. Praeterea colorem

„ip8e primus habet: caetera vero ab hoc speciem coloris accipiunt. Emicat igitur atque fulget,

^qoa^lit species. Qaando vero subjectum non superalur, velut lumiois exigui parliceps, haud

„ ultrii^alchrum est, ntpote quod coloris speciem non accipit totam." Quae verba certe com-

mentario non indigent.

..it Tertium vero exemplum minus perspicuum est , desuratum de pulchro in re musica. Plotini

verba haec sunt: xi ^ xpfiovlxi iv rxJg (Puvx7<; xi x^xvslq rxg ^xvepxg Tronivxvxi , kx) rxxmfi rinv 'puxjki'

9vveviv rou jmAoS Xx^elv iiroi*i7Xv, iv xX>^ rh xurh hi^xarxi. TxpxxoXov^ei ^ t«?; aiffdiirxii fierpeTr^at

Api^fio7f i» kiy^ ou xavr), «AA* og xv jf ^Xevuv eU voivtviv eT^ovg eiq ro xpxTe7v, Verba misere corrupta,

qoippe quae, priora saltem, nullum omnino sensum habeant. Quare fortasse ita legenduoi:

«I ^ mpfUvUu iv rcuq (puva7g, r«? d<pave7? <pavepx<; xonivavai xrA, quo faclo locus ita verti potest:

4

-^;,'' v.:''T -^•.

s, >>••••;;',<: ; .

• - •:- •;••:" ''-^"::.S' '^,<r::>:\^-'%-'i:''.^ •>

~

- - • -w:.<' .'.--^-S'-' 2i ti.-i'"--':. ••-'.' >•/:'„-. ;.','^i

,, lianBOiiMe aateai io caBta, qoaa UtentM (in aumo, •. idMk») hanBOMat asaiiiMtaa (ita «t td

^Mosus peryeniaDt) faciaot, effidant, at animas hac qaoqae ratiooe pok^ notitiam pefdpiat,

^qaom i^em in aiia re demoostrent Competit ?ero harmoniis» qnae a senaikas perdimmtaf,' at

^Bameris oMnsarentar, non in omni qaidem nameri ratione, sed in ea dufliitaiat« qoae iBservit

^ad ideam effidendam, i(a nt haeo imperet." — Ex hoc igitar esemplo nSiil prorsos (discuBOS de

imfi«rio formae in materinn, nisi qood et harmoniis ideae ex^au poesint. :?^,a ^^»^

Jam disquisitio de polchro in rebas, quae sentiontar, ita ab aoctcHne absolTitart „Sed haeteiios

^de pulchris, qoae suot in sensa, quae tamquam imagines ombraeque in materiam efflueotes

„ipsam exomaverunt, admirationemque sui, occurrentes sensibuSf condtant" «^;^ i^hi; 'r^^ff^ii^.nT

Plotini igitur de pulchro doctrina huc fere reditt '\i = '•rj?is ».<--.^ <t\ .«. ?.«?«»* iv^m

1* Verum pulchrum d aeque ac Platoni in ideis est positum. .^-^, y\-r.ii,t)ii'^ <ci...^-i}iM.-Mftiyn^

2* Ideae, licet omnia sint in omnibus, tamen aliae praedpue pakhram, aliae boBum, aHae

alia spectant Earum, quatenus ad pulchrum referuntur, vestigia in rebos eorporeis 8. in materia

sont fartnae; Testigia caeterarum idearum sunt aliae quditates. >t lit ^>.|v;,. h-, •>-'fi"is^^m^i^:-..^

3* Materia, quum per se nullas omnino qualitates habeat, omnes aeqoe ideas io se sascqnt»

sed nec puras , nec integras. Ita pulchri quoque ideam per hane UlamYe , imlgo per phires

formas, pro Yiribns exprimere conabitur. »• .! . -,

4* Jam pulchrum rei corporeae in eo coostat, ut aliqua materia tmom formam quam acc«ra-

tissime expressam ostendat.

5* Per hanc unitatem enim quaro proxiroe fieri potest accedit ad diTmum prindpinm, quod

est unum ipsum.

6* Quum Tero nulla materia sine qualitalibus a sensibus perdpi possit , e contrario turpia ertnt

eae res , quae multas simul ideas in se suscipere conantur. Hino enim sponte oritur confusio quaedam

formarum, ioter quas quum nuUa nec materiae nec caeteris formis imperet, unitas prorsns eTanescit

Duo imprimis sunt, quibus pulchrum expositum per imperium unius formae in materiam et

caeteras ejus formas sese commendat. ^v

Multi enim de unitate in qnaestione depuIcbrodispataTerunt»sed, quantum sdo, nemo Plotino meliua.

Quum enim caeteri Tix scirent , quo eam referrent , hic eam constituit in dominatione unins formae

s. ideae super materiam et caeteras formas , quae tamqoam acddentales sese ddem rei impertiant

£x praedominatione unius formae super caeteras qualitates ac formas sponte sequitur, quod

Kantius (1) quique eum secuti contenduot, utile s. bonum a pulcbro sejungendum esse'(2).

Nam si aedificium constmitur eo consilio , ut commodis ritae excultae satis fiat , hae ipsae utiUtates

Titae fiunt idea , quae caeteris imperat Idea Tero aedificii , quae ejus perfectam et absolotam formam

(1) Pnplex enim pnlchri genns conctituit : pnleirUiulmem adkaereniem et puleiriiutUiiem tagam.

^ (2) Nicht weniger widenprechend ist der Begriff einer Scbonen lehrenden (didaktischen) oder betsemden (moralisdieny

Knnst, denn nichts streitet mehr mit dem Begriff der Schonheit, ala dem Gemiith eine beatimmte TeodenB ra

(Scfailler, tiber die Aesthetiscfae Erzidinng des Mensohen, 22* Brief.

W^i^:'

27

wciradaria sea acddMitalis fiL Si aUquod poema de vita rusUca boc nbi scoponi

1bM« nt boMMa aoa ita arida fonna doceaotur de agricultura , pulc^mm ex eo mox evanesdt.

Ihun soauna lex poidHrt, seem^Mi PlotiMun, id postulat, ut lector abripiatnr ad admirationem

pokhri iii od^MRAaoda natura, minime vcro, nt de ntilitate e natura percipienda cogitet; quod

«bi fitv fvior illa tdea, io qna pulcfarum latet, non plane dominationem suam in materiam exercet.

Hoc Teleres plerumqoe melins perspectum babuerunt quam recentiores, quum in aedificandis

deomm temptis et aliis aedificiis non ad vitam commun«n destinatis de utilitate aut de commodis

ne eogkamt quidero, unice formam quam perfectissimam efGcere conarentur; contra in domibus

privattt exstnieedis parom ad exteriorem formam seu pulchrum attenderent , eas unice quam aptissi-

mas ad osom, cui destinatae erant, instruere vellent. Nostrates vulgo omnia confundunt: in teraplis,

bariUds aliisque aedificiis publicis requirunt fere commoditates domuum privatarum , bis contra adap-

Xun vohint iaciem templorum. At idea pulchri qnam non sioat , ut ita ad utile et commoda vitae

adhibeatmr» in partibns saltem domus, e. g. porticu et vestibulo, student ut pulchrum exprimant;

in eaeteris vero partibus ordinandis imprimis utile ante ocnlos habent, quo facto, quod fere necessario

evoiit, in ejosmodi aedificio doae ideae de summo imperio pugnant , quarum neutra victoriam reportat.

Hmko ipsam ob causam, estque hoc alterum insigne meritum philosophiae Plotinianae,

saepins mooet non ^[uamUbet maleriam eam e<M, ut pulchram formam suscipiat, Quod quam

vere sit dictum, docet openL| pleramque iDanis, eorum artificum, qui id student, ut varias

supellectiles et alias res ad ^tam communem destinatas pulcbra specie induant. Quid igitur

iadimt? — Quam maxime licet usum, cui ejnsmodi res ioserviunt, i. e. ideam utilis s. boni,

celare et obteg^re conantur externa forma ita artificiose adapta , ut vix diyinare possis , cui usui

res, quam adspicis, sit destinata. Sentiunt nimirum cogitationes de usu aut de commodo ad

vitam sustentandam pertinenti , quas ceteroquin adspectus hujus rei excitaturus esset , traducendas

esse ad onam pnlchram formam, quoniam tum demum forma victoriam de materia reportare

possit, quum haec plane ex adspectu et eo ipso ex animo spectatoris amoveatur.

At multas res esse quarum natura ea sit, ut usus materialis, cui inserviant, ex oculis tolli

non possit, ac io iis frnstra conari, ut pulchra specie oculos jucunde moveant, vix opos est ut

m<Hieamas. Sic vehiculum destinatum ad stercus in segetes ferendum, licet omnibus legibus

utilis s. boni satisfadat, tamen numquam externa specie ita fabricari poterit, ut adspidentes de

ejus usn ne cogitemus quidem; nec quis in ejusmodi re pulchrum quaeraL

Versatur antem artilex in continuo loctu cum materia , quam ut forma viocat summnm est ejos

propositnm (I): ita stataarius eum marmore duro ac aegre tractabili, qoam tamen ideo materiam

(1) Darin also besteht das eigentliehe Kans^eheimnisz des Meisters, dasz er den Stoff dnreh die FormTertilgt; ond je imposanter, anmaszender, Terfiihrerischer der Stoff an sich selbst ist, je eigenm&chtiger derselbe

mSt seiner Wirkong sich Tordrangt, oder je mehr der Betraehter geneigt ist, sidi nnmittelbar mit dem Stoff «n^

HlsTn, deato trinmpMrender ist die Knnst, welche jenen nuruckxwingt nnd iiber diesen die Herrscfaaft behauptet

(SoldUer, LL epitt 82).

'i'^

\.r •'i-- ^"- ,. ..•••«, , •. - -

>'.:»..',;>;, ,;; ?,. vj .f . V •

_ • .' *^,-

.:.»^"-^. ..' .-,.j.^,i . ,' - >:

( f UloMtta M» sUtois jadi€at, qiiii miiiinM TiTidiiiit iK^oreni oeo aliai ^oalilttet babet, q«ibiii

aniioas spectaloris a soia forma ad materiam abstraki possit . Eligit piGtor cotores , aed eoi

; molto moUiores ac temperatiores qaam in ipsa natnra rerom soot, ita otv ikuD visiit graie

afficiatur, res pictae tameo noo tam fideliter eas, quaram simulacra soot, exj^ioHWt, oi«oigiti^

a pulcbris formis in picta tabola abducatur ad consideraodam interiorem reram» qoa« efSetae

sunt, oatoram. Qoum io bac tnm in qualibet alia arte accorata oatorae imitatio Dmoqiiam

pulcbra erit (1), nempe materia, quae est bic ipsa rerum natura, a ibrma viocator necesse eit.Kii^

At cavendum artifici, ne vires suas absumat in tali materia oppugoanda* quae noflK[«am

imperium formae admittat, quod quum permulti tamen artifices fadant, opera eoram soat ingenioai

laboris ac diligentissimi sludii, et boc aspectu laude digoa, sed mioime polcbro adnomeranda. '^^"'

Pro proposito igitur, cui quaeque res destinata est, aut idea pokliri, aot bom domioetur;

baoc clare et palam prae se ferat. Si bono adnumeraoda, onice att«idatar ad otiie et ad efiectos,

sio polcbro, unice ad formam. Nulla aliam faciem prae se ferat quam quae suae natorae

respondeat. An res pulcbra simul bona esse possit , nil refert. Ideam boni ac polcbri in idetfom

mundo semper conjunctas occurrere jam antea vidimus , quum singolae ideae ex doctriaa Ptotiniaot

onmia simul contineant nec umquam secum pugnent. Yidetur autem e pbilosopbi dictis effici posse,

eam esse materiae inertiam ac debilitatem , ut intimam illam idearum barmoniam et conjooctiooem

sustinere non valeat. An revera baec sit ejus natura, ot ona semper in ea idea caeteras opprimere

et e conspectu subtrabere debeat, prouti res vel veri, vel boni, vel poldni oomeo fert, dijodicare

nondum licet. At experientia bucusque docuit Plotini sententiam veram esse, nempe ot io

eodem subjecto plures ideae aequipollentes sibi invicem interitum parent, ita unam caeteris

impcrantem in omni rerum genere id, quod praestantissimum sit, efficere. > : «r

jf*

Nemo autem magis favet Plotini placitis quam pboclus , cujus de pulcbro efiata , quippe plane

cum Plotinianis congruentia, ideo silentio transire nolui. Inveniunter in ejus commentariis in

Platonis Alcibiadem priorem (2).

Prorsus e principiis Plotini profectus monet (3) footem omnium errorum et pravitatis esse

dividuum, coDgestum, mutabile , id, quod secum pugoet (rot fAeptrrett ^^oixixet^ ^iaxs^ptiptivciy

(1) Ita Goethias de Laocoone: Wenn Laokoon so vor unsern Ang«n stande, Kator im Toller Emporang iutd

VerzweiAong, letzter erstickender Schmerz, krampfartige Spannung, wuthender Zuckung, Wirknng eines &tzenden

Giftes, heftige Gahrung, stockender Umlanf, erstickende Fressung und paralytiscber Tod, er ware wiudig in Stucken

geschlagen zu werden.

(2) nfittXeu imiixou tU riv nxdruyei x-pArov ^AXxtfitdinv. Procli successoris in Flatonis Aldbiadem priorem commen-

tariL £x Codd. Mscrr. nuno primum edidit annotationemque snbjecit F. Creuzer. Francof. ad M. MDC(X!XX.

Horum autem commentariorum jam aliquot annos antea idem Yir Cl. fragmenta e Cod. Darmstadino in Ubro saepitts

memorato Flotini de pulchritudine ediderat.,

(8) Cap. 82, p. 245 ed. Cr..

''.

,.

'

'H

isat;

'«^ v%- "^-•': V :

.

'* s - ^ ''^r'!^

29

Onmi viriiiBi coDteDtioDe fagieodam esse profuiuoi faomiDam Tulgus, fugieodas copidiUtes ani-

mmi distrabentes et ad volaptatem aUideotes, fugimda omoia, quae sensas roolliter afficiant

,

fbgiendas phantasias, quae distrabant et in errorem indocant, fagiendas opiniones cum his con-

jaoctas. Revertendam vero esse ad eam scientiam, qua omnia dispersa et matabilia in mium

e<dligentar, ad scientiam ioteUectus {vou), quae aetemum immutabiiem perfectumque idearum mun-

dam eontineat Hanc discipliDam , quae omnia ad unitatem redigat , complectendam esse per eam

animis nostris insitara facultatem, quae ei respondeat, per ioteUectum nostram, e constanti iUa

anirtrsi lege simiie anice per similem facuUalem agnosci posse. Si (1) enim verum dicere

elimas , io rebos sensibiUbus propriam unitatem non inesse. Omoia Tero , quae sensibus percipi-

antor, adventitiam habere unitatem {rxv yxp cua^riu iveigiu$ti 7^1/ hu^iv lx^<). Ideo, ut veram

palchrum adspiciamus, adscendendum esse ad res incorporeas, primo ad regionem animi, tum

ad iotieHectas aoitatem, taodem ad aoum seu bonum, i. e. ad deum ipsum.

^ Hanc adscensionem efQd separando et avocando nos ipsos a rebus seosibus obvios ; in nobismet

ipsis latere summas ideas polchri, veri, boni, qui et ipsi simus pars inteUectus divini. Huc

pertinere antiquum iUad nosce te ipse.

Dein (p. 251) ita pergit: Aiirt xa) h7 xa) t^ ev) rh mtxlxov iTKrxid^siv , xcu rqH aiiT^ ro erepov,

xe^ r^ SfAol^ rh dviftoiov iv roi^ ivvXoiq vpxyiAxaiv. Ou yxp imv eunryx^'''^^ ivrxubx rx frS»j , 0^^ xfuyij rx

0€XtIovx vpbg rx x^h^*' Ad perfectam idearum essentiam omnia igitur adumbranda sunt

-- Quaerit postea (2), qui fiat, ut in hocce mundo plura deformia quam pulchra inveniantur, quam

tameo origioem ducaot e perfecta idearum essentia. At nil mirandum; nam omuia in hac terra

tamquam morbo affecta sunt, imo ipsi in hoc corpore inclusi versamur in conditiooe verae

nostrae naturae repugnanti. Multo magis miraodum , quod in ejusmodi statu adhuc veri et pulchri

et boni vestigia ioveniaDtur. Quid magis conseotaoeum est quam io regiooibus palustribus

viveotium plures esse aegros quam booa valetudioe uteotes? Potius cum Circe rogaodum:

^v ^xvfAX (A Jlx^'* ""«^ ourt, vtav rxh ^apfixx iB^sXx^?-

injra ykp htxev if A>fd)f xx) >> ^Xxvvi xxl vi xyvoix (Pxpfixxiix rm xxrxvTrufrifi rx^ ^uxM ^'^' ^^ ^^^

xvofMtirttroq rdxov.

- „ Prouti eoim non mirari oportet , si in Tartaro multos aoimos videmus , qui puniuotur

,

„ (horum eoim est ille locus); ita non magis miraodum est, si in hac terra plurimi afficiuntur

„ morbis animi et stulti ac indocti suot. Ut igitur in coelo omnes boni , ut ia Tartaro omoes

„maU, sic io terra plures suot oiali, mioores autem boni. Nam haec terra est deteriorem extre-

„ mitatum versus , sed 000 divioam et meUorem versas.''

Cap. 98, p. 319 ioter se distioguit ootiooes booi, pulchri et jusli, e qua disquisitiooe

patet DOtiooem booi ampliorem esse quam pulchri et haoc iterum latius patere quam jusli.

(l) Cap. 88, p. 248.

(S) Cap. 84, p. 256.

(

.^:- V_, •x^^^-<--, . ,.:-v,,A*y. ^;

^ ..-' ' '".:/ -v^'i!^-.

;#lv^-.>

.".'>*'

•f..

N«m boDam est in deo ipso, ande sese per totum univenum exteadit; lie«ii igitar oomu omDiao^

qaidqoe pro dignitate et yiribas , participant At notio puldiri deoium incipit in <rottndo idearom

;

qiiaecumque supra ideas sunt , palcbri nomen ac qaalitatem non admittant ; qoae autem ez ideis

pendent, majoris miuorisve pukbritudinis gradum sibi vindicant; nam ubi forma, ibi et pol-

dirum latet. Justum tandem originem ducit ex animo, cujus, ex Plalonis sententia, omnium

virium est bene temperatus consensus. Hinc efficitur omne justam pulcbrum esse , sed non contra

emne pulchrum justum, item omne quod pulchrum bonum quidem, at non ideo quod bonum

etiam polchram esse oportere. Oblinet igitur pulcbrum medium locum inter bonum et ju8tuok«>;

Taodem locus apud Proclam in quaestione de natura pulcfari classicus est cap. 100, p. 326:

T^ iv aufutvi xa^hv oitx xXXug v^imjxsvt ij orea/ rb etiof irixpxT^ riig uAiff, «jueAA^c yxp «vnf xx)

'^^XP^t ^^ OTOV xpxnib^ rb ei^( vr ximji; ^ xhxouf xvaTrlfiv^arai xxt xfAOp^xq, xxi oJov xvelUov ylverxt

Tjf uToxetfAivif (p6vet rjve^ofMtoufievov. In quibus tamen verbis , quamquam fere e Plotino desumta

videntur, id tameo desideramus, quo Plotiniana definilio sese imprimis commendat, nempe unitatem

illam per imperiam unius formae quum super materiam, tum super caeteras ideas et forinu ei

inhaerentes.

In Plolini sententia explicanda aliter fieri non poterat, quin totius antiquitatis Graecae de hac

re sentiendi rationem attingeremus. At id, quod Graeci imprimis pulohrum censebant esse,

quod non sejungendum a bono, quod in moribus bene temperatis, in interna omoium animi

facultatum harmonia, in bene instituta reipublicae forma, in legibus, quibus cives ad patriae

amorem incenduntur, in omnibus denique conspicitur, quibus homo non tam exteroa corporis

specie quam mnlto magis animi cultura evehitur ad illum, quem antiquitas sibi mente et animo

summae perfectionis typum fiogebat, hoc pulchrum excludimus e termiois, quos specimini huicce

ponendos esse censuimus. Ne autem lectores prorsus frustrentur spe, quam hujus specimiois

lectiooem ioeuotes fortasse ccoceperaot, fore ut aliquid de mysteriis illis philosophiae Neoplato-

oicae ipsis aperiretur, huc subjecimus versiooem Belgicam loci imprimis classici de vero pulchro

apud Plotioum

M-|»*?Ti."V;-

. ,' . ,',' .f 'f

-'-' Sr

:- ^ir^i,i;.-.-

%vf;^^Si^v.:-^.--' ••_;.** :-.^i,a^4^:{;.

r^%. &. .^^v.,,,.. AANiIA.]SrG-SEL.

3k I>E GEESTELIJKE SCHOONHEID BU PLOTINUS.

X 1 i > (^^ I» Boek VI, Hoofdstuk 4—9).

t^A^ »• ri-i^i ;j. '.+,.,

' Wat het hoogere schooii betreft, dat nooit een sterfelijk oog gezien heeft, maar dat de

geest, zcHider de zintoigeD, ziet en erkent, oin dat te aanscboawen moeten wij ods tot booger

sfeer yeriieflen en de zinDelijkbeid bier beneden acbter laten. Zij , die bet scboon der zinnelgke

wereld nooit gezien en nooit als scboon bebben waargenomen , kunnen daar evenmio over spreken

als 4e blindgeborenea. Evenzoo kunnen ook zij niet spreken over bet scboone in bet geestelijk

leTen, die de scboonbeid Tan dat streven en van de wetenschappen en yan bet overige, dat

daarme^ in betrekking staat, niet in zicb bebben opgenomen.

^ Zij kunnen niet spreken over den glans der deugd , die zich niet eenmaal bebben voorgesteld

,

hoe schoon het gelaat der geregtigbeid en der wijsbeid is, zoo schoon als noch het avondrood

Doch de uit de kimmen verrijzende zon is. Maar men moet die scboonbeid met dat vermogen

zien, waarmeft de geest zulke dingea waaraeemt, eo zicb, als mea baar aaascboawt, Dog yeel

meer erbeogen en ontroeren en in verrukking geraken dan bij bet zinnelijke scboon, omdat

men tbans de ware schoonbeid bereikt beeft. Want dit moet men ondervinden bij 't aanscbouwen

Tan al wat scboon is: Terbazing, een zoete ontroeriog, en TerlangeD, en liefde, en eene zalige

vemikking. Dit kan men ook onderviDden voor het onzigtbare scbooD, ea alle zielea bgna

ondervinden het, in de hoogste mate echter zij, die 't meest tot liefde geneigd zijn; even als

bij 't Ugchamelijke schoon: allen beminnen het wel, doch niet op allen maakt het even grooten

indruk, maar den meesten op hen, van wie men zegt, dat zij liefde hebben.

Omtrent het schoone dan , dat niet ooder de waarDemiog dcr zintaigeD valt , moetea wij

ODderzoeken. Welke aandoening ondervindt gij bij 't geen men 't streven naar scboone hande-

lingen noemt, en bij scboone gezindbeden, en bij edele karakters en bij de schooabeid der

zielen? £n als gy ziet, dat gij zelf inweadig scbooa zijt, wat gevoelt gij daa? Hoe

komt het, dat gij daa ia geestTerrukkiDg , ia vervoeriag zijt, ea dat gij dan verlangt in n

zeiren te keeren en u van 't ligcbaam te ontbinden? Dit toch is de stemmiog van hen, &e

>£ -:-j^

/ ^ r,.^^^ _

.

•^^»;j^(y;;.v>; i;-.;;;^^^

wezenlilk lirfde hebben. En wat is datgene, waaron lij al die aaodoei^igeB «Ngtderyindeo^t

Uet heeft geen Yorm, geen kleur, geene grootte; maar wegens de liel, die zelYe kleurioos is

en die eene wijsheid bezit, welke evenmin klenr heeft, — wanneer gg deze. en den glant der

OTerige deagden 6f in n zelren ziet, 6f in een ander een grooten gMsl en eea opregt karakter

en zuivere wgsheid, en moed op *t onverscbrokken gelaat, en ernst en eergevoel , sprekende mt

het rostige , kalme en door hartstogten niet bewogen voorkomen , en dat alles bestraald door

't licbt van de goddelijke rede , aanschonwt , dan ondervindt gij die aandoeningen. Zulke

dingen, die wg toch ook bewonderen en liefhebben, hoe kunnen wij die ichoon noemeo#,^.

Want schoon zijn ze, en scbqnen ze, en hij, die ze aanschouwt, zal nooit iets anders zeggeiP':

dan dat juist dit het toare schoon is. Maar wij moeten nog onderzoeken, hoe het komt, dat

die dingen aan de ziel liefde voor zich ioboezemen; wat het is, dat in alle deugden Uiokt, als

een licht. Wilt gij het omgekeerde vao het ziele-schoon er tegen overstellen ? Want welligt

zal het OQS in dit onderzoek veel helpen, als wij weten, wat de ziel raisvormt en waarom men

dat leelijk noemt. Die ziel zal dan wel leelijk zijn, welke teugelloos is en van geen regt weet,

die vervuld is van eene menigte bartstogten, die altijd bewogen is, daar zg steeds in vrees

verkeert door hare lafbeid, steeds benijdt door bare kleingeestigbeid , hare gedachten gevestigd

houdt op alles , wat aardsch en laag is , die geheel en al krom en verdraaid is en geene cuivere

genietingen bemiot, omdat zij haar leveo aiieeo regelt naar de gewaarwordingen van 't ligchaam

en lust heeft in alles , wat leelijk is. En moeten wij niet erkennen , dat dit leelijke tot de ziel

komt onder 't voorwendsel van schoon te zijo, terwijl het haar toch verwoest en verontreinigt

en haar met allerlei kwaad vervult, zoodat zij eigenlijk niet meer leeft en niet meer zuiver

gevoelt, maar door die vermeDging met bet booze behoeflig 't leven voortsleept, in de magt

van den dood onder allerlei gedaaoten , en niet meer ziet , wat een geest moet zien , en niet

langer haar eigen meester is, omdat zij altijd getrokkeo wordt naar de boiteowereld eo naar

hel lagere en duistere? — Omdat zij, denk ik, hare reinheid verloren beeft en overal door

hare neigiogen wordt getrokken naar de zionelijkheid , en omdat zij geheel in *t ligchaam en in

de stof is verzonken en zich daarmede vereenzelvigt, daardoor, door hare vermenging met het

lagere , krijgt zij eene andere gedaaote. Even als de vroegere schoooheid van iemand , die in

slijk eo voil gedompeld was, oiet meer kan gezien worden, maar alleeo de vuilheid, waardoor

hij bezoedeld werd, zigtbaar is; — ook diens misvormdheid is iets, dat, vreemd aao zijo wezeo,

vao buiteo besmet, eo als hij weer schooo wil zijn, gelijk bij vroeger was, moet bij zich

afwasscbeo eo reioigeo — zoo zullen wij ook teregt zeggeo, dat de ziel leelijk is door ver«

menging en vereenigiog met het ligcbaam en door neigiog naar de stof. En dit is wanstaltigheid

der ziel , dat ze niet zuiver en rein is , even als bet goud , wanoeer het nog met aarde gemengd

is , — louter bet daarvan , en er blijft goud over , en bet is schoon , afgezonderd van al het

andere en op zich zelf alieen achterblijvende. Zoo ook de ziel: als zij afgescbeiden wordt van

de hartstoglen , die haar eigen zijn door 't ligchaam , waarmee zg zich al te innig verbiodt

,

i .A-

komti itt 'I ^^daaiii

oatstam door 't geca

Door de oudea ii

:«i

>^ iHrmge aaadoenagcii en geiaiTerd van datgene, waariDeezg» door haro

» beBBMl werd, als rij aUeen overbmft, dan l^ zg hare misTomidheid

»

met haw wezen ia stryd is, af.

reedt fezegd» dat de zelfbdieersdHOg , de dapperheid (1) en dke deagd»

het dmkeo zdis, ziii|r«riog is. Te regt wordt daarom in de geheime Jeer der mysterieQ zinoe*

heeldig gezegd , dat j al wie niet gezuiverd is in de onderwereld in den poel zal liggen , omdat

hel onreioe, wegens ikqae i>edorvenbeid , met het slyk verwant is, zoo als dan ook de zwgnen,

omdat ze ovein an ligchaam zijn, daarin bebagen scbeppen. Wat is dan de ware zelfbe-

heenching aodert daiji geene gemeenscbap te hebben roet de genietingen van *t ligcbaam, maar

M' te ontvlieden, omdat ze onrein zijn en uit een onzuivere bron voortkomen? En de dap-

j^rheid, wat is die andtfs dan oobevreesd te zijn voor den dood? De dood immers is niets

anders dan de scheidipg der ziei van 't Ugchaam. Hij, die gaame alleen wil zgn, yreest bier-

voor niet. £n groot^eid van ziel is veracbting van de diogen bier op aarde. Wgsbeid is het

denken, dat zich aftrekt van bet lagere en dat de ziel voert tot bet boc^ere. De ziel dan,

Iranoeer zg gezuiverd is, wordt eene idee; zij wordt rede en geheel zonder ligcbaam; zi}

wordt denken en behoort gebeel tot bet goddelijke, waaruit de bron van 't scboone ontspnngt

en van alles, wat daarmee in veriiand staat. De ziel dus, waoneer zij zich tot rede verbeft,

is d4n het schoonst; want de rede en 't geen uit baar voorlkomt, beeft de schoonbeid als

haar eigendom en niet ids iets, dat zij van elders ontleent: dan alleen is de ziel wezralyk ziel.

Hierom z^t men met regt, dat goed en schoon te worden van ziel, is zicb gelijk maken aan

God» omdat van bem^komt bet scboone en bet betere deel der wezens: of liever, bet wezen

der dingen zelf is de jciioonbeid. Het tegenovergestelde van bet scboone is bet leelijke ; dit is

eigenlgk betzelfde als bafl slecbte , zoodat ook bet goede betzelfde is als bet srhoone of de scboon-

heid. Men kan dus Hs^onderzoek ovcr het scboone evenmin van dat over 't goede afscbeiden,

als 't onderzoek over *t ieelijke van dat over 't slecbte; en men moet beginnen met te stellen,

dat bet schoone 't zeKde is als 't goede. Uit het goede neemt baren oorsproDg de rede [vovi),

die dus ook het schocHie is. De ziel wordt wederom scboon door de rede; en van daar wordt

ook het overige scboon , dat de ziel openbaart in bare bandelingen en io baar streveo. Yer-

der maakt dan ook de lael de ligcbameo, aan welke men schoooheid toescbrijft, scboon; want

daar zg van goddelijken oorsproog is, eo bierdoor als 't ware een deel van 't scboone, maakt

zij datgene, wat zij aanroert en bebeerscht, schoon, voor zooverre het in staat is om de

scboonbeid in zich op te nemen.

Wq moeten ons derhalve weder verbefTen tot het goede, waaroaar alle ziel verlaogt. Die

dat kent, weet ook, wat de scboonheid is, die ik bedoel. Zij is begeereoswaardig voor zooverre

zq het goede is, en daaihpen rigt zich alle streven. Men verkrijgt bet door zicb tot bet hoogere

<1) J>e ondvt ttddea a.L ?ter boofddeagden : de wijsheid, de zelfbeheersching, de dapperheid en de regtraardigheid.

• .^ .,--i: { <^' -^i .

-

: -', 1

':~. *- Jai^jSsii -V'-.,*U> .•., ,..'-. ,.V'|- i. - ". < i- - ,, - N - : i

\ i^-yi^^i

'''^'^,''-.tL.,i^-y'.:-_ •_-«:^;;i'*i--ij*i..ii^:..,..

'f^-r:,

iferen en liiiiue

«Mt de iiatiiQr

84

te TerMen» ach daarheea te weadeQ, en door tidi te oot^oeo vm^iwikleed heUen, toen wij hierheen nederdMldes. Zoo ook Boeleii

j^egtigheden willen Yerrigten, y66r dat zij het heiiigdooi hionentredea

kteedereo afleggen en oaakt binnengaan , totdat zq ailei hehben a%(

an den God strgdt, opdat zq, alleen mrt zich zelYen, datgoie alleai

mogen aansdKHiwen, waar?an alles «fhangt en op hetweHc alles het O0{

is, leeft eo denkt; want dat wezen is de oorzaak van het leven, van

sgn. Als iemand dat wezen kon zien , weik een li^de , welk een ve

om lioh met hem te yereeDigen , welk eene ontroering yol geoot zou

zdfii hij, die dat wezen nooit gezien heeft, streeft er naar, omdat

hy, die dat wezen gezien heeft» mag het bewonderen om zijne schooni

Tan verbazing voi genot , en ontsteld staan van een schrik , die iiict

hefde berainnen, en het aardsche verlaogen en de aardsche liefde, die

en *t geen hij vroeger voor schoon hield, verachten. Zoo als 't ook

van Goden of daemonen ontmoet hebhen, — zg vindMi geen hehagpl llifi^li de schoonhei^:

vui andere ligchamen. Wat meenen we dan, als ieraaad het Mpitiftv fip lioh idveo:#

zuiver, niet verontreiu*gd met vleesch of met een ligchaam, niet /ii^^ j#|t jmjI||b , niet aan dae

I Watf

e is. Maa#^

Idworde^

«let eene wavo^

is, bespotteof

die gedaanteir;!

Ut^t^a boiteo aange-

if^el neemt het z^o

l de harmonie van

neer hij dit gezigt

«choon zoa hij dan

schoon is, maakt

kampprijs voor de

e schouwspel toch

hemel, maar zoo, dat het rein is, aanschouwde? Want dit alles

bragt, en er med vermengd, en behoort niet tot zijn eigenlijk wezi

oorsprong uit hem. Indien derhalve iemand het wezen aanscb<

't heelal leidt, dat, in zich zelven biijvende, geeft en niets ontvi

kon biijven genieten om er zich zelven naar te vormen, wat

nog verlangen? — Dit schoon toch, dat het eigenlijke en oorsojt

zijne minnaars schoon en beminnelijk. Dit is dan de grootsie

zielen ; biertoe dan alle kracbten ingespannen , dat we aan dit v(

deelacbtig mogen worden, omdat bij, die bet geniet, zalig is, !4tw|l4<i|^en zalig gezigt is.

Rampzalig is hg , die het niet mag smaken ; want niet hij is ongeloldlig^j4MNhet genot mist vao

schoone ligchamen, van magt, van eerambten, van het koningscbfl|^; •floi#)Wd is hg ongelak«

kig, die dat eene ding mist, waarvoor men 't bezit van 't koninfochap ioji> van de heerschappq

over de geheele aarde , zee en hemel moet wegwerpen ; als hij ,; door Mlplles te verlaten em

te verachten, zich daarheen kon weoden en het kon aanschouwen*|

i

- .,» V..4^ „ .,

Hoe moelen we dan doen? Wat middelen moeten we aanwooriiDf iBot zal men die onge-

nadtbare schoonheid aanscbouwen, die zich, als 't ware, inj^bit Oi^oofankelqke heilige der

tempels veri)orgen houdt en zicb nooit aan de buitenwereld veiftollii,

' opdat geen oning«wgd#«

haar moge zien? Welaan dan, laat, wie kan, naar binnen doordrilfegMf IH 'l-^gezigt van 't sterfelqfe

oog buiten laten, en zich niet meer keeren naar den glans der-li|fflMnii!}ke sckoonheid, die

hij Vr6eger bewobderde! want meii moet, bg 't gezigt viin 'tligchamelijke schooo, er lich voistrekt

l^^m

^V .

^i.^

>

k .;v t

^r^S^M. S2^v?»./i 51*1- ' -^^; V' ti"'

:315 ^.^A^v.:;^T;i^^

.>\iS8fi-

;^'; -.--w

f-'

WiCea^t, da€ het slecbi» beeldea ea sporen en «obadiiireii. ign, 6t loe»

^^Dcaiea lot diAgenes waanran faet de afbeelding is. Want als iemand er op aan saeldi

^^kt^:'-W pijlptxit anof bet wezeniijk bestond, daa zoa bg tasten naar een scboon scliadnwbeeld

op "t water, eif» zo^als, dankt o^, de mydie van Nardssos bedoelt, in den stroom irerzinfcea

« veHMfBMk ETen/ab luj, zal ieder, die aan ligcbamelqke scboonbeid Tastbondt en baar aiet

llii ^raraa« niet met ilgn ligcbaam , maar met zijne ziel gedompeld worden in een daialeren a^E[roo4>

Hfiuit it reda zich bogelukkig gevoelt, — daar, in de onderwereld, bhjft bg blind en zal» zoo*

mtA bier ab daar, oa^ acbaduwbeeklen teven. Beter dos zal bij ons raden, die zegt: laten wq

iaa naar» oaa yeve vadtflaad vlogten 1 -— Hoe vlngten wy daarbeen , en boe znllea wi) bniswaarts

koaten van da tooveres Circe, zooals Ulysses, naar mij dankt, dat zinnebeeldig zegt, toen bij niet

b$ httr wilde bhjveB, ofscboon bij alle genietingen voor oogen bad en zicb in *t midden

vaa veel zinneKjke scAonbeid bevond. Ons vaderland is daar, vanwaar wg gekooNn zqn, en

illir is onze vader. Hoe moeten wij ons dan aaDgorden en viugten? — Niet te voet moeten

m^ WttDdatai , want de voeten brengeo oos tocb altgd weer van den eenen grond op den anderen.

Ge moet n geen wagen of scbip uitruslen, maar dat alles moet ge latra varen, en in 't gebeel

aiet zien, maar, als 't ware, uwe oogen sluitende, een ander gezigtsvermogen er voor in plaats

itelien en opwekkeo, dat ieder wel beeft, docb dat weinigen gebruiken.

Wat is dit dan voor een gezigt, dat inwendig ziet? Als bet pas is opgewekt, kan het eerst

geen belder licbt verdragen. De ziel zelve moet er aan gewend worden, eerst om het schoone

S^Mreven en dan om de scbooue werken te aanschouweD; niet die, welke de kunstenaars ver-

^JTaardigen, maar de wclken vao die menscheo, welke men deugdzaam noemt. Zie dan naar de

K nel van ben, die deze Uioone daden doen. Maar boe kan men de schooobeid vao een deogd-

, tame ziel zien ? — ^Hl ^° ^^^ ^ zelven eo zie ! Eo iodieo gij u zelveo nog oiet schoon ziet —r'aven als de vervaardige)' van eeo staodbeeld, dat schoon moet zijo, er nu eeos wat afbijtelt,

fjim afslgpt, bier glad maakt, daar polijst, totdat zijn beeld een schooo schouwspel voor 't oog

oplevert, -— doe zoo ook gij: neem weg van uwe ziel, wat er te veel is, maak regt, wat krom

is, zniver, wat troebd is en maak bet belder, en houd niet op met aan uw beeld te arbeiden,

totdat de goddehjke glans der schoonheid u toeblinkt , totdat gij de deugd in een heilige reinheid

v te voorscbgn ziet treden. Indieo gq z66 zijt gewordeo , eo het ziet , eo , reio io u zelveo , oiets

jMbt, dat n verbiodert om een zoodaoige te wordeo, eo gij ioweodig daar oiets vreemds io

gemengd bel^ maar gij zelf gebeel en al niets anders zijt dan waar hcht alleen, licht, dat niet

gemeten wordt naar zijne grootte, dat door geen vorm wordt beklemd en begreosd, dat ook

door oaatndigheid niet gr6oter kan gemaakt worden, maar dat volkomen oometelijk is, omdat

het grooter is dan alle maat en meer dan elk getal , — iodieo gij ziet , dat ge z66 zijt geworden

,

dan zqt gg reeds 'gelieel gezigt; heb dan goeden moed op uw zelven, styg dan daarheen op,

tatvijl gq geoi wegw^zar meer noodig bebt, en aanscbouw dan met onafgewenden bUk. Want

^ fnrdlaen ziet de groote scboonheid. Doch wanneer gij u tot dien wedstrijd begeeft , het oog nog

W'•:*;;

/

\

ym 4m Goim^v yi^m%4*9M»m^JtkMmiim, .itil|«ii

^ir k* m 4MI ; Mt 4^ wcmIi itv4»,^aMk

ilii. sO» iiwrti iiil^ mMi Jmi,««Mi, «dlt ^ iMMa,

m^ tUki^mk hm^Wrmm^^i^ wdk- mm mttmlia$ -yafc jtwt

aa|f^> m, £e -iat wam MMit paam hmdk^ Umdk «»iaMr«^^

kl^^^^dis dat mmm ^mm hecAr oMg hct WvMiAiim Mi-tlMVM T«rtoiB9 'WfA gcnoli m MtsttU staw tumb «durik.^iiiil

leMe bcaNWMi, m het aeHiolM crlaageB « /d« MriMha Bcffiai

cB^ ^ gaan h«. viaafar •«? Btkom ittel4, enoktCB. £oo«Mi tCaaii

HB '^ote «1 daaaMMB •BtBMot Mbeft, — i«

Yan aaJcffa Ufckamea* Wat meeacD we das , ab

laiTer, iiiel Terootreiaigd net lecsek of met eeo lifciuMtw; 'iNil

iMiiel, Buar coo, d«l liet reta is, acDschoowde ? Woot ditaHai

krogt, eo er med^ TeroieDgd, va behoort niet tot i$n cigMiHik w<

e<mproog diI hem. lodien derfaalTe ieaMod het wezen aao

't heelal Indt, dat, io sich lelven blgTende, geeflt en ni^ ooIt

koD biyTen geoieten om er zich zelveo oaar te Tormeo, wat

Dog Teriangeo? — Dit schoon to<^, dat het eigeolqke eo o

zyoe miooaars scbooo en beminnelgk. Dit ia dan de grooi

lieien; luertoe dao alle krarhten ingespaooeo, dat we aao dit

decjacbtig mogoi wordeo, omdat b^, die bet g«uet, zalig is,

]Umpial% is hfi , die het oiet mag smaken ; w«it niet hg is ongi

sohoone ligchamen, Tao magt, Tao eerambtMi, Tao het koni

klg,' die dat ^ene ding mist, waarToor men 't bezit van *t k

^Ter de gebeele aarde, zee en bemel moet wegwerpen; «b

te Teracbted, zich daarheen kon weoden en bet kon aaosdioawei

Hoe moeleo we dan doen? Wat middelen moeten we aaow

DadKhare schoonheid aaoscboawen, die zich, als 't ware, ki

fempfls Torhorgra boodt eo ziob oooit aao de boiteowereld

Aoar OMge aieo? Welaan dao, laat, wie kao, oaar biooeo door<

oog baiteo lateo, eo zicb oiet meer keereo naar deo gluis

hl Vr^cger foewotiderdel waoft aMO moiet*, bi) 'tgeiigt Tho -t

y7- - .-!- -

;- , Jr

.

kL W«t jlt nmmi{fiaMmin kH tutaa nurttt

i^ml^im^, Smmm Mgihiuwiyhu fdMeiikeki astfaM* «i

r«R^«(|Be iklfMoiiipekl wordeA io e« ^dhuelcrai

ia de mdtrweM « bigft bl lilaid «n lilj

^r9P»^MMttviMlile»'«nreii, Betor dw sai^ ow ra4ea« die ngt: 1«Icb«|

mtjttAmd vi«gle»f --^ Ho« Tiagtea #$ ieailM* ea koe nita wg toBiwatf*

€Stk»i» Mod^Ulifmm , aaar^ <lnkt, iU nniiebeddig legt , ioeii k^ mmp atH!komm.hi^ «9e gemetiBgeB voor oogeo ImmI ca «idk iaA mMm

kmvmi^ €m vaderlaii4 is daar, iraBwaaf w| geko«MiJB|iB,i «^mimi^-^Mm flMMte» w$ OB8 daB aangordeB «b viogtcB? — Niet t« voel moetaB

^ «^eta» breBge» obi toek «tt^d weei» «& deB eeaeB groad of deo «BdenB.

ii §•«% W«gl$ of adi^ Qitmsten, maar dat atte» «Boct ge lateB vare», ea m t gelieel

r# alfr *t yfmrtf Bwe oogeo slaiteBde, een «idw gedgtsyermogai «r ?oor ia piairts

•i^wddEHi, djit ieder wd liecft, dodi dal wda^eB gebrotkeB.

r^^l!9ltikh>^ ima -Twd^9m geagt, dat iBwend^ ziet? Als bet pas is opgewekt, kan bet eent

giaB kddcr-lidit feidil|[eu. De lid zdve moet er aao gewend worden, eerst om liet sdiooiie

dna om ^idiooDe werk«D te aanscbonweo; niet die, welke de kunstenaars Yer*»^

^de wifflkcn van die moischen, weike men deagdzaam noemt. Zie dan naar de

>iie daden doen. Ifaar boe kan men de sdioonbdd van een deogd^

fm tot n zdven en zie! En indien gg a zelven nog niet scboon net —van een standbedd, dat scboon moet zijn, er nu eens wat afbijteltf

(t, daar polijst, totdat zgn lieeld een scboon scbonwspd voor *t oog

fifieipciti—^ doe zoo ik^ gg: neem weg van uwe ziel, wat er te veel is, maak regt, wat krom

IB( rti««rf wat troebd isien raaak bet belder, en boad niet op met aan aw bedd te arbeideB,

totdat^^ goddd|ke glaot der scboonbeid n toeblinkt, totdat gij de deagd in een beiiige reinbeidv

%t>^wmnwtkSj^ det treden. Indien gq z66 zyt geworden, en bet ziet, en, rein in a zdven, niete

kdbt^ diA B verbindert om eea zoodanige te worden, en gg inwendig daar niets vreemds i»

gameiigd bd^^maar gq idf gebed en ai niets anders zijt daii waar licbt alleen, licbt, dat niet

fCaMtCKvwBrdt naar i^B« grootte, dat door geen vorm wordt beklemd en begrensd, dat ook

4a<>if oitihdighdd aiet grdoter kan gemaakt worden, maar dat volkomen onmetdgk is, omdat

iHI ^iater ic d«n aHi miat en meer dan dk getd, — indien gij liet, dat ge t66 zqt gewordea,

^Np^^ gl reads^illed gtaigt; heb dan goeden moed op ow zelven, stgg dan daarbeea op,

i|f|^^^' gacii rigiOmi BMCr Boodig bebt, en aanscbouw dan met onafgewenden blik. Waat

dct 4« giB(4#idi«oiHn.id. Doolt wanoeer g« u tot dien wedftrQd begeeft , bel oog aog

-" ?- '* .-'V' -'-!

dd m^ h«B, die deie

!•» lid «i«af ;>-— Ki

«i«» «Is 49 ^enmTi

dba aMlpt, faier glad

*

.^^ibpp*^'.