cennetten akan irmak - richard dawkins

8/4/2019 Cennetten Akan Irmak - Richard Dawkins

1/157


2/157

C E N N E T T E N A K A N I R M A K

R I C H A R D D A W K I N S

Trkesi :

SNE M GL

VARLIK/BLM


3/157


4/157

Henry Colyear Dawkins'in (1921-1992) ansna


5/157

Ve baheyi sulamak iin cennetten bir rmak akt.

Tekvin 2:1 0


6/157

N D E K LER

ns z 9

1 Saysa l Irmak 13

2 Tm Afrika ve Torunlar 39

3 Saman Altndan Su Yrtmek 65

4 Tanr'n n Yararll k lev i 97

5 Kopyalanma Bombas 133

Bibliyografya 157


7/157

N S Z

Sonsuza dek sre n Bilardo ve bilardo ve bilardolarn oynayan

Milyarlarca ve milyarlarca ve milyarlarcaParac n pople r ad olmal , Doa .

-Piet Hein

Piet Hein fiziin klasik, saf dnyasn bu szlerle yakalam.Ama atomik bilardo oyununda toplarn sekii rastlant sonucu,grnte masum, belirli bir zellie sahip bir nesneoluturduunda , evrende ok nemli bir ey gerekleiyor. Bu zellik,kendini kopyalama yeteneidir; yani nesne, etrafndaki malzemeler i kullanarak, kopyalamada zaman zaman olabilen kk hat alarn aynentekrar da dhil olmak zere, kendisinin tpatp kopyalarn

yapabilmektedir. Evrenin herhangi bir yerinde, bu benzersiz olaynneticesinde olacak ey, Darwinci seim ve bu gezegende yaam adn verdiimiz barok fantezidir. Asla bu kadar ok gerek, bu kadar azvarsaymla aklanmamt. Darwinci kuram yalnzca stn bir aklamagcne sahip deildir; aklamasndaki ekonomikliin g dolu birzarafeti, dnyann en unutulmaz balang mitlerine bile stngelecek iirsel bir gzellii vardr. Bu kitab yazmaktaki amalarmdanbiri, Darwinci yaama dair modern anlaymzn esinlendiriciniteliini sergilemekti. Mitokondriyal Havva, mitolojik adandan okdaha iirseldir.


8/157

Yaamn, David Hume'un szleriyle, "bunun zerinde dnm tm insanlar en fazla hayran brakan" zellii Charles Darwin'in"an mkemme l ve karmak organlar" adn verdii mekanizmalarnn grnrdek i bir amac karma k ayrntlarlagerekletirmeleridir . Yeryzndeki yaamn bizi etkileyen dierzellii, bereketli eitliliidir: Tr saysna dai r tahminlerle lersek,hayatn srdrmenin on milyonlarc a farkl yolu vardr.Amalarmdan bir dieri de, "hayatn srdrme yollan"nn, "DNAifreli metinleri gelecee geirme yollar"yla eanlaml olduunaokurlarm ikna etmektir. Beni m "rmam" jeolojik zaman boyuncaakp kollara ayrlan bi r DNA rmadr; rman iki yakasnda, tm

trlerin genetik oyunlarn snrlayan sarp yamalar eretilemesi iseartc derecede gl ve yararl bir aklama arac oluyor .

u ya da bu ekilde, tm kitaplarm Darwinci ilkeninnere deyse snrsz gcn aklamaya ve kefetmeye adanmtr; ilkkendini kopyalamann sonularnn ortaya kmas iin yeterl izamann olduu her yerde ve zamanda beliren bir gtr bu .Cennetten Akan Irmak bu misyonu srdryo r ve imdiyeka dar alakgnll kalan atomik bilardo oyununa kopyalayclarolgusu dhil edildiinde meydana gelebilen tepkilerin yksn dnya d bir dorua ulatryor .

Bu kitab yazarken Michael Birkett, John Brockman, Stev eDavies, Daniel Dennett, John Krebs, Sara Lippincott, Jerr y Lyonsve zellikle, izimleri de yapan eim Lalla Ward' n des teklerinden,teviklerinden , nerilerinde n ve yapc eletirile rindenyararlandm. Kimi paragraflar daha nce baka yerlerd e yaynlananmakalelerden yararlanlarak yazlmtr. 1. Blm'deki, saysal(dijital) ve rneksel (analog) ifreler hakkndaki blmler, 11Haziran 1994 tarihinde The Spectator'da yaynlanan makalemedayanmaktadr . 3. Blm'deki , Dan Nilsson ve Susanne Pelger'ngzn evrimi konusundaki al-

10


9/157

malaryla ilgili anlatm ise ksmen, 21 Nisan 1994'te Nature'dayaynlanan "News and Views" (Haberler ve Grler) maka lemdenalnd. Sz konusu makaleleri sipari eden bu dergileri n editrlerineteekkr ederim. Son olarak, beni Bilimin Ustalar dizisine

katlmaya davet eden John Brockman ve Ant hon y Cheetham'ateekkr ederim .

Oxford, 1994

11


10/157


11/157

1 . B O L M

S A Y I S AL I R M A K

Tm halklarn kabileci ata larna dair epik efsaneleri

vardr ve bu efsaneler ounlukla, dini kltlere dnere kresmileirler. nsanlar atalarn sayar, hatta onlara tapnrlar bunda da hakldrlar, nk yaam anlamann anahtardoast tanrlarda deil, gerek atalardadr . Doan tmorganizmalarn ou erikinlie ulaamadan lr. Hayatta kalpreyen aznlk arasndan daha da kk bir aznln, bin kuaksonra yaayan bir torunu olacaktr. Bu kck aznln aznl,bu ata soyu sekinleri, gelecek kuaklar tarafndan ata olarakadlandrlabilecek olan tek eydir. Atalar ender, torunlar iseyaygndr.

Yaam olan tm organizmalar tm hayvan vebitkiler, tm bakteri ve mantarlar, tm srnen eyler ve bukitabn tm okurlar atalarna bakp, gururla yle diyebilirler:Atalarmzdan hibiri bebeklii srasnda lmedi. Hepsiyetikinlie eriti ve yine hepsi en azndan bir heterosekse l e bulup iftlemeyi baarabildi.* Atalarmzdan hibiri, dnyayaen azndan bir ocuk getirmeden, bir dman, ya da bir virs, yada bir uurumun kenarnda atlan yanl bir adm yzndenlmedi. Atalarmzn adalarndan binlercesi bu alardan

baarszla urad, ama bizim atalarmzdan bir tanesi bile bun - (*) Aslnda , istisnalar var .Kimi hayvanlar, rnei n yaprak bitleri, iftlemede n

r erler . Yapay dllenm e gibi teknikler modern insanlar n iftlemeden ,hatta bir diiceninde n tpt e dllenm e amacy la yumurta alnabileceinde n yetikinli e erimed e n ocu k sahibi olmalarn mmk n klar . Ama o u ba kmdan , vurgulad m noktan n geerlili i azalmaz .


12/157

14

lardan herhangi birinde baarsz olmad. Bunlar grnte ba sit szler belki, ama bu basit szlerden pek ok sonu kyor: Tuha f vebeklenmedik, aklaycve artc pek ok sonu. Btn bu konular,

bu kitabn temas ola caktr . Tm organizmalar genlerini atalarnn baarsz

adalarn dan deil, atalarndan aldklar iin, genellikle, baarl genler e sahiptirler. Ata olmak yani, hayatta kalp remek iingere kenlere sahiptirler. Organizmalarn genellikle, iyi tasa rlanm bi r makine bir ata olmaya urayormu gibi etkin bir biimde

ileyen bir beden retmeye eilimli genleri miras almala rnnnedeni budur. Kularn bylesine iyi umalarnn, balklarnnbylesine iyi yzmelerinin, maymunlarn bylesine iyi trmanmalarnnve virslerin bylesine iyi yaylmalarnn ne den i budur. Yaam, seksive ocuklar sevmemizin nedeni bu dur . Tek bir istisna olmakszn,hepimizin tm genlerimizi, ba arl atalardan oluan, kesintiyeuramam bir soy aacnda n almamzdr. Dnya, ata olmak iingereken eylere sahip olan organizmalarla dolar. Bu, tek cmleyle,Darwinciliktir. Elbette Darwin bundan ok daha fazlasn sylemitirve gnmzd e bizim syleyebileceimiz ok daha fazla ey vardr;dolaysyla, elinizdeki kitap da bu noktada sona ermiyor .

Bir nceki paragraf derinden zarar verecek ve doal birekilde yanl anlalabilir. Atalar baarl eyler yaptklarnda,ocuklarna aktaracaklar genlerin, sonu olarak, ebeveynlerin de naldklar genlere gre daha stn old uunu dnmey e yatknzdr.Sanki baarlaryla ilgili bir ey genlerine bular ve torunlarnnumakta, yzmekte, kur yapmakta bylesine iyi ol malarnn nedeni debudur. Yanl, tamamen yanl! Genle r kullanldka deimez, okender hatalar dnda, deimede n sadece aktarlr. yi genleri rete n

baar deildir. Baary reten iyi genlerdir ve bir bireyin yaam boyuyapt hibir ey genlerini etkilemez, iyi genlerle doan bireylerinbaarl


13/157

atalar olacak ekilde bymeleri olasl yksektir; dolaysyla, iyi genlerin gelecee aktarlmas, kt genlere gre daha olasdr . Herkuak bir filtre, bir szgetir: iyi genler szgeten ge ip bi r sonrakikuaa aktarlmaya yatkndr; kt genler ise, genellikle gen yata yada remede n len bedenlerde son bu lurlar. Kt genler, belki debir bedeni iyi genlerle paylama ansna sahi p olduklar iin, bir yada iki kuak boyunca szgete n geebilirler . Ama arka arkaya binszgeten baaryla geme k iin anstan ok daha fazlasna ihtiya vardr. Art arda bi n kuakta n sonra, hl varlklarn srdrenler ,

byk olaslkla iyi genlerdir. Kuaklar boyunca varln koruyan genlerin, atalar

oluturmakta baarya ulaanlar olacan syledim. Bu dorudur ,am a kafa kartrmasna yol amadan ele almam gereken bi r istisnadaha var. Kimi bireyler giderilemeyecek ekilde ksrdrlar, amagenlerinin gelecek kuaklara geirilmesine yardm edecek ekilde

tasarlanm gibidirler , ii karncalar, arlar, yabanarlar ve termitlerksrdr. Ata olmak iin deil, dour gan akrabalarnn, ounluklada erkek ve kz kardelerinin at a olmalarn salamak iin ura verirler. Burada anlamamz ge reken iki nokta var. Birincisi, tmhayvan trlerinde kz ve er ke k kardelerin ayn genlerin kopyalarntamalar olaslyksektir , ikincisi, szgelimi bir termitin retici miyoksa ksr bi r ii mi olacan genler deil, evre belirler. Tmtermitler, baz evre koullar altnda ksr iilere ve baka koullaral tnda da reticilere dnmelerini salayacak genler tar. reyenler,ksr iilerin remelerine yardm etmelerini salayan genleri n kopyalarn aynen aktarrlar. Ksr iiler, kopyalar reyenleri n bedenlerinde bulunan genlerin etkisiyle, srekli alrlar. Bu genlerinii kopyalar, kendi reyebilen kopyala rnn kuaklar aras szgeten

gemesine yardm etmek iin aba harcarlar. i termitler erkek yada dii olabilir; ama karn-


14/157

16

calarda, arlarda ve yabanarlannda iilerin tamam diidir; bunundnda, ilke ayndr. Biraz sulandrlm biimde bu durum, aabeyya da ablalarn kklere bir derecede bakt eitli ku trleri,memeliler ve dier hayvanlar iin de geerlidir . zetle, genlerszgeten yalnzca kendi bedenlerine ata ol mas iin yardm ederekdeil, bir akrabann bedeninin ata ol masna yardm ederek degeebilirler .

Balkta kullandm rmak, bir DNA rmadr ve uzamiinde deil, zaman iinde akar. Kemik ve dokulardan deil,bilgiden oluan bir rmaktr: kat bedenlerden deil, beden inaetmeye ait soyut talimatlardan oluan bir rmaktr. Bilg i bedenlerdengeer ve onlar etkiler, ama yol boyunca onlardan etkilenmez.Irman etkilenmedii tek ey, iinden akt birbi rin i izleyenbedenlerin deneyimleri ve baarlar deildir. ok dah a gl birpotansiyel kirlenme kaynandan da etkilen mez : Seks.

Hcrelerinizin her birinde annenizin genlerinin yars,ba banzn genlerinin yarsyla omuz omuza durur. Annenizde n gelengenlerinizle babanzdan gelen genleriniz ok yakn bir ibirlii iinde,sizi u anda olduunuz incelikli ve blnmez bi leimedntrrler . Ama genlerin kendileri karmaz. Yalnzca etkilerikarr. Gen, akmak ta gibi bir btnle sahiptir. Bir sonrakikuaa geme zaman geldiinde, belli bir ocuun bedenine ya

gider, ya da gitmez. Babadan a lnan genlerle anneden alnan genlerkarmaz; birbirlerinden bamsz olarak , yen i bir kombinasyonagirerler. Bedeninizdeki belli bir gen ya annenizden gelmitir, ya dababanzdan . Ayrca, drt byk ebeveyninizin yalnzca birisinden;sekiz byk byk ebeveyninizin yalnzca birisinden, gelmitir, vb.

Gen rmaklarndan sz ettim; ama ayn ekilde, jeolojikzaman iinde ilerleyen iyi bir yolda topluluundan da sz edebiliriz. reyen bir halkn tm genleri, uzun vadede, birbirlerini n


15/157

yoldadr. Ksa vadede, ayr bedenlerde barnr ve geici ola rak, obedeni paylaan dier genlerin daha yakn yoldalar olurlar. Genlerancak, trn setii belirli yaam tarz iinde yaama ve remebecerisine sahip bedenler ina etmeyi baa rrlarsa alar boyunca

varlklarn srdrebilirler . Ama bun da n fazlas da var. Bir gen,varln srdrebilme k iin, ayn trdek i ayn rmaktaki diergenlerle birlikte alma hece lisine sahi p olmaldr. Uzun vadedevarln korumak iin, iyi bir yolda olmaldr. Ayn rmaktaki diergenlerin yannda ya da ark a plannda baarl olmaldr. Baka birtrn genleri baka bi r rmaktadr. Birbirleriyle en azndan, ayn anlam da iyi geinmeleri gerekmez, nk ayn bedenleripaylama k zorund a deildirler .

Bir tr tanmlayan zellik, herhangi bir trn tmyelerinin ilerinden ayn gen rmann gemesi ve bir trdeki tmgenleri n birbirlerine iyi yoldalk etmeye hazr olmalarnnge rekmesidir . Mevcut bir tr ikiye ayrldnda, yeni bir tr var olur.

Gen rma zamanla atallanr. Genin bak asndantr

leme , yenibi r tr n balangc, "elveda" anlamna gelir. Ksa bir ksm ayrlmadneminde n sonra, iki rman yollar sonsu za dek ya da bir i kumdakuruyup yok olana dek, ayrlr. ki rmaktan birini n kylar arasndaemniyette olan su, cinsel yeni den birlemeyl e tekrar tekrar karr.Ama asla kylarn aa rak baka bi r rma kirletmez. Bir trblndkte n sonra, iki ayr gen dizisi artk yolda deildir. Artkayn bedenlerde bu lumazlar ve iy i geinmelerin e gerek yoktur.Aralarnda hibir iliki kalmamtr ; burada iliki, szlk anlamyla,geici tatla r olan bedenler i arasndaki cinsel iliki anlamnagelmektedir .

ki tr neden blnr? Genlerinin ebediyen ayrlmalarnbalatan ey nedir? Irman blnmesine ve iki kolun bir dah a aslabirlemeyece k ekilde ayrlmasna yol aan nedir? Ayrntlartartmaldr, ama en nemli unsurun rastlantsa l coraf i ay-

Cennet te n A k a n Irmak . F: 2 1 7


16/157

rlma olduundan kimsenin kukusu yok. Gen rma zama n iindeakar, ama genlerin fiziksel olarak yeniden elemes i salam bedenlerdegerekleir ve bedenler de uzamda bir ye r kaplar. KuzeyAmerika'daki bir gri sincap ingiltere'deki bir gr i sincapla karlarsa,iftleebilir. Ama karlamalar pek olas deildir. KuzeyAmerika'daki gri sincap genlerinin rma, ngiltere'deki gri sincapgenlerinin rmandan bin millik bi r okyanusla ayrlmtr. Frsatkmas durumunda iyi yoldalar gib i davranmalar mmknse de, ikigen grubu aslnda artk yolda deildir. Vedalamlardr, ama bu henz geri dn olmayan bir ayrlk deildir. Ancak iki rman

birka bin yl dah a ayr kalmas durumunda, sincaplarn, karlasalarbi le artk ge n dei tokuu yapamayacak kadar, birbirlerinde nuzaklamalar olasdr. Burada "uzaklama", uzamda deil debadarlk asndan ayrlma anlamna gelir .

Gri sincaplarla kzl sincaplar arasndaki daha eski tarihl iayrln ardnda da byk olaslkla buna benzer bir ey yat maktadr.Bu iki tr iftleemez. Avrupa'nn baz blgelerind e coraf ibakmdan birlikte yaarlar, ama karlamalarna ve zaman zamanmuhtemelen yiyecek yznden birbirlerine kaf a tutmalarna ramen,iftleerek dourgan yavrular retmeler i mmkn deildir. Genetikrmaklar birbirlerinden ok uzaa srklenmitir ve bu da, genlerinbedenlerin iinde birbirleriy le ibirlii yapmaya artk uygun olmad anlamna gelir. Pek ok kuak nce, gri sincaplarla kzl sincaplarnatalar ayn bi reylerdi . Ama birbirlerinden coraf i olarak ayrldlar belki bi r silsilesiyle, belki sularla ve sonunda, Atlantik Okyanusu'yla . Ve genetik gruplar birbirinden ayr geliti. Coraf i ay rlk bi r uyumsuzluk yaratt. yi yoldalar, kt yoldalara dnt (ya daeleme amacyla karlatklarnda, kt yolda lar olduklar ortayakacaktr). Kt yoldalar giderek daha da ktlet i ve sonunda,

yolda olmaktan ktlar. Vedalamalar


17/157

nihai oldu. ki rmak artk birbirinden ayr akyor ve gidere k dahada ayrlacaklar. Bizim atalarmzla fillerin atalar; ya da , (bizim deatalarmz olan) devekuu atalaryla, akreplerin atala r arasndaki, ok

daha nceleri yaanan ayrlmann ardnda da ayn yk yatyor . u anda DNA rmann belki de otuz milyon kolu var, nk

yeryzndeki tr saysnn bu kadar olduu tahmin ediliyor . Ayrca, varln koruyan trlerin, balangtan imdiye dek ya am olantrlerin yaklak % 1'ini oluturdu u sanlyor. Demek ki, btn DNArmandan milyar kol km. Gnmzdeki otuz milyon rmak

kolu, geri dn olmayacak ekilde birbirinden ayr. Bunlarn pekou kuruyup yok olmay a mahkmdur , nk trlerin oununsoyu tkeniyor. Otuz mil yon rma (sz uzatmamak iin, rmakkollarna da rmak diyeceim) gemie doru izlerseniz, birer birerbaka rmaklarla birletiklerin i grrsnz. nsan genleri rma empanze gen ler i rmayla yedi milyon yl nce, goril genlerirmayla yak lak olarak ayn zamanlarda birleir. Birka milyon yldaha geriy e gidildiinde, Afrikal insansmaymunlarla paylatmzrmamza orangutan genleri rma karr. Daha da gerigidildiinde , bi r gibon genleri rmayla birleiriz; aknt ynndebir dizi farkl gibon ve siyamang trlerine blnen bir rmaktr bu.Daha da eskilerde genetik rmamz; tekrar ileri ye doruizlendiinde Eski Dnya m aymunlar, Yeni Dnya maymunlar ve

Madagaska r lemurlar kollarna ayrlacak olan rmaklarla birleir . Daha da gerilerde, dier nemli memeli gruplarna gide n rmaklarlabirleir: Kemirgenler, kediler, ya rasalar, filler . Bunda n sonra,srngenlerin , kularn, ikiyaayllarn (hem suda hem karadayaayanlarn), balklarn, omurgaszlar n eitl i trlerine gidenrmaklarla birleiriz.

Burada, rmak eretilemes i hakknda ihtiyatl olmamzgere ken nemli bir yn var. Tm memelilere giden yol ayrmn


18/157

dnrken szgelimi, yalnzca gri sincaba giden rman tersine ok byk, Mississippi-Missouri rmaklar boyutunda bi r ey tasavvuretmeye eilim duyarz. Ne de olsa memeli ko lu cce sivrifareden

file, yeraltndaki kstebeklerde n aa te pelerindeki maymunlara tm memelileri reten e dek srekl i dallanp budaklanacaktr . Irmanmemeli kolu binlerce nemli an a suyolunu besleyecektir; budurumda, son derece byk , alayarak akan bir rmaktan baka neolabilir? Ama bu img e temelden yanltr. Tm modern memelilerinatalarnn memel i olmayanlardan ayrlmalar, baka herhangi birt rlemede n dah a nemli deildi. 0 dnemde yaam bir doabilimci bu nu fark etmeyebilirdi. Gen rmann yeni kolu, krmz sincap gr i sincaptan ne kadar farklysa, memeli olmayankuzenlerin den en fazla o kadar farkl olan kk bir gece yarat trn barndra n bir sznt olacakt. Ata memeliyi ancak sonradangeriy e baktmzda memeli olarak gryoruz. 0 gnlerde yal nzca, memeli benzeri srngen trlerinden biri olarak ve bel ki de dinozorlara yem olan dier kk, uzun burunlu, bcek illerde n pekde farkl grnmemi olsa gerek .

Tm byk hayvan gruplarnn atalar arasndaki dahanceki ayrlma da ayn derecede snk gemi olmal: Omurgal lar , yumuakalar, kabuklular, bcekler, halkal solucanlar, yass solucanlar, denizanas vb. Yumuakalara (ve dierleri ne ) gidecek

olan rmak, omurgallara (ve dierlerine ) gidecek olan rmaktanayrldnda, (muhtemelen solucan benzeri) iki yaratk grubuiftleebilece k kadar birbirinin benzeri olmalyd. iftlememelerini ntek nedeni, belki de daha nceleri birle ik olan sular ayran birtoprak paras gibi bir coraf i engell e rastlantsal olarakbirbirlerinden ayrlmalaryd. Bir grubun yu muakalar, dierinin deomu rgallar retecein i kimse tahmi n edemezdi. ki DNA rma birbirinden ancak ayrlabilmi dereciklerdi ve iki hayvan grubunuayrt etmek olanakszd.


19/157

Hayvanbilimciler bunlar bilir, ama yumuakalar veomur gallar gibi gerekten byk hayvan gruplar zerinded nrken bazen unuturlar. ki byk grup arasndaki ayrm ok

nemli bir olay olarak grme eilimindedirler. Hayvanbilimci -lerin bu denli yanlabilmelerinin nedeni, hayvanlar krallnda- k i her byk ayrmn, genellikle Almanca Bauplan szcyletanmlanan, alabildiine benzersiz bir eyle donanm olduuinancyla yetitirilmeleridir. Bu szck sadece "plan tasla"anlamna gelmekle birlikte, yaygn olarak bilinen bir teknik te rim haline gelmitir ve Oxford ngilizce Szl'nn mevcu t basmndahenz yer almamasna karn, ben bunu ngilizce bi r szck gibikullanacam. (Bu szckten baz meslektala rm kadarholanmadm iin, yokluunda hafif bir Schadenf-reude frissonuna.*kapldm itiraf etmeliyim; bu iki yabanc szck Oxford'da var,demek ki, szck ithaline kar sistema tik bir nyarg sz konusudeil.)

Teknik adan "bauplan" genellikle "temel yap plan"olara k evrilir. Zarar verici olan, "temel" szcnn kullanlmasdr(ya da ayn ekilde, derinlik gsterges i olarak Almanca'y abavurulmasdr). Bu, hayvanbilimcilerin ciddi hatalar yapma larnayol aabilir.

rnein, bir hayvanbilimci, Kambriyen dnemdek i (yaklak alt yz milyon ile be yz milyon yl ncesi arasndaki zaman)evrimin, sonraki dnemlerdek i evrimden tamamen farkl bi r sre olmas gerektiini ne srmt . Ona gre gnmz de yen i trleroluuyordu; Kambriyen dnemde ise yumuak alar ve kabuklulargibi byk gruplar ortaya kmaktayd. Ne kada r bariz bir mantkhatas! Yumuakalar ve kabuklular gib i birbirlerinden tamamen

farkl olan yaratklar bile aslnda, ayn trn coraf i olarak ayrlm gruplaryd. Bir sreliine ,

(*) Schadenfreud e (Aln.) : Bakasn n zntsn e sevinmek. Fisson(Fr. ) : anive geic i heyecan , duygusa l olarak titreme, rperm e . (.N )


20/157

karlatklarnda iftleebilirlerdi ; ama karlamadlar. Mil yonlarca yl ayr olarak evrimletikten sonra, modernhayvanbilimcilerin geriye bakyla imdi yumuakalar vekabuklula ra zg olarak tandmz zellikleri edindiler. Buzellikler, gsterili "temel yap plan" ya da "bauplan" unvanylasaygnlatrlyor. Ama hayvanlar krallnn nemli "bauplan"la nortak kkenlerinde n aamal olarak uzaklatlar .

Kukusuz, evrimin ne denli aama aama ya da "srayara kcereyan" ettii konusunda, ok sz edilse de aslnda nemsi z olanbir uyumazlk var. Ama kimse, hi kimse, evrimin tek bi r admdayepyeni bir "bauplan" yaratacak kadar srayarak ce reyan ettiinidnmyor . Szn ettiim yazar 1958'de yazyordu. Gnmzdepek az hayvanbilimci aka onun gr n benimseyecektir; amabazen byk hayvan gruplarnn, bir at a nfusunun rastlantsa l bircoraf i yaltm srasnda birbirin de n ayrlmasyla deil de,Athena'nn Zeus'un bandan domas gibi, sanki kendiliinde n ve

mkemme l ekilde ortay a kmasndan sz ederek bunu dolayl olarakyapyorlar. *

Molekler biyoloji almalar byk hayvan gruplarnnbirbirlerine eskiden sandmzdan ok daha yakn olduklarn gsterdi. Genetik ifreyi, bir dildeki a ltm drt szcn (dr tharfli bir alfabenin altm drt olas lemesi) baka bir dildek i yirmibir szce (yirmi aminoasit ve bir noktalama iareti) ha ritaland birszlk olarak grebilirsiniz . Ayn 64:21 lekli haritaya ans eseriiki kez ulama olasl bir milyon x milyon x milyon x milyon xmilyonda birden azdr. Ama imdiye de k incelenmi tm hayvan,bitki ve bakterilerde genetik ifre ta mamen ayndr. Yeryzndeyaayan tm canllar kesinlikle te k bir atadan gelmilerdir. Bunakimse kar kmayacaktr, am a yalnzca ifrenin kendisi deil,genetik bilginin ayrntl

(*) Okurlarn . Stephen J . Gould'u n Burgess'i n Tortulu ist Kambriye n faunas hakkndak i gze l anlats Wonderful Li fe 'a bavururk e n bu noktala n akld atutmalar yararl olabilir .


21/157

dizgeleri de incelendiinde , rnein bceklerle omurgalla r arasnda,artc derecede yakn baz benzerlikler ortaya kyor . Bceklerinyap plannn blmeli olmasndan hayli karma k bi r genetikmekanizma sorumludur. Memelilerde de esra rengiz bi r ekilde benzerbir genetik mekanizma paras bulun du. Molekle r bak asndan,tm hayvanlar birbirlerinin ve hatta bitkileri n yakn akrabasdr. Uzakakrabamz bulmak iin bakterilere kada r uzanmak gerekir; onlardabile genetik ifre bizimkinin aynsdr. "Bauplan "larn anatomisindedeil de, genetik ifrede bylesin e hassas hesaplamalaryapabilmemizin nedeni, genetik ifrenin tamamen saysal (dijital)olmasdr ve rakamlar da tam olara k sayabileceiniz eylerdir. Genrma saysal bir rmaktr ve imdi, bu mhendislik teriminin neanla ma geldiini aklamalym.

Mhendisler saysal (dijital) ve rnekse l (analog) ifrelerarasnda nemli bir ayrm yaparlar. Pikaplarda ve teyplerd e veyakn zamanlara dek ou telefonda rnekse l ifre kul lanlmtr.

Kompakt disklerde, bilgisayarlarda ve ou moder n telefonsisteminde ise saysal ifre kullanlr. rneksel bir telefo n isteminde,havadaki srekli dalgalanan basn dalgalan (sesler) , yine bir teldedalgalanan voltaj dalgalarna aktarlr. Plak da benzer bir ekildealr: Dalgal plak oluklar pikap inesinin titremesin e yol aar veinenin hareketleri mukabil voltaj dalgalanmalarna aktarlr. Hattndier ucunda bu voltaj dalgalar , bizim duyabilmemiz iin, telefonunkulaklnda ya da pikabn hoparlrnde titreen bir zarla yenidenhava basn c dalgalarn a dntrlr . ifre basit ve dorudandr:teldeki elektrik dalgalanmalar havadaki basn dalgalanmalarylaorantldr. Telden, belli snrlar iinde, tm olas voltajlar ge ebilirve aralarndaki farklar nemlidir .

Saysal bir telefonda yalnzca iki olas voltaj ya da 8 ve 256 gibi, olas voltajlarn baka bir kesikli saystelden ge -

23


22/157

24

er. Bilgi voltajlarda deil, kesikli say dzeylerinin ablonun dadr.Buna Darbe Kod Modlasyonu (Pulse Code Modulati on ) denir.Herhangi bir zamanda gerek voltaj, szgelimi sekiz nomina l deerde n birine nadiren tam olarak eit olacaktr; ama alc cihazbunu saptanm voltajlarn en yaknna yuvarla yacak ve bylece, hatboyunca iletim kt olsa bile, hattn dier ucund a ortaya kan eyhemen hemen mkemme l olacak tr. Yapmanz gereken tek ey,rasgele dalgalanmalarn alc ci haz tarafnda n yanl dzey olarakyorumlanmasn nlemek iin kesikli say dzeylerini birbirindenyeterince uzak yerle tirmektir. Saysal ifrelerin byk erdemi budur

ve iitsel ve grsel sistemler ve genelde biliim teknolojisi bunedenle giderek saysallamaktadr. Tabii ki, bilgisayarlarda yaplanher eyde saysal ifreler kullanlr. Kolaylk salamak amacyla, ikilibi r ifre kullanlr; yani, 8 ya da 256 yerine, sadece iki voltaj dzeyi vardr.

Saysal bir telefonda bile, ahizenin az ksmndan giren ve

kulak ksmndan kan sesler hava basncndaki rneksel dalgalanmalardr. Saysal olan, bir santraldan dier santrala gide nbilgidir. rneksel deerleri mikrosaniyesi mikrosaniyesine, ke sikli darbe dizinlerine saysal olarak kodlanm rakamlara dntrece k bir tr ifre oluturulmas gerekir. Telefond a sevgilinizeyakardnzda sesinizdeki her ayrnt, her kslma, he r tutkulu i geiri ve her istekli ton telde yalnzca saylar eklinde iletilir. Saylarsizi gzyalarna boabilir tabii, yete rince hzl ifrelenip zlrse.Modern elektronik devre anahtarlar ylesine hzldr ki, hat zaman,bir satran ustasnn zamann srayla yirmi oyun arasndabltrmes i gibi, dilimler e blnebilir. Bylece, ayn telefonhattna , grnrde ezaman l, ama aslnda elektronik olarak ayrlm binlerce kesintisiz ko num a sdrlabilir. Ana veri hatt ki

gnmzde bunlarn ou te l deil, ya bir tepeden dierine dorudanaktarlan, ya


23/157

da uydularla yanstlan radyo yaynlardr byk bir say rmadr. Ama bu ustaca elektronik ayrm sayesinde, ayn rmak kylarn ancak yzeysel anlamda paylaan binlerce saysa l rmak

vardr tpk, ayn aalan paylaan ama asla genlerin i kartrmayankrmz ve gri sincaplar gibi .

Mhendislerin dnyasnda rneksel sinyallerin kusurlar,srekli kopyalan madka, fazla nem tamaz. Bir teyp kaydnda glkle fark edebileceiniz bir czrt olabilir ama sesiykseltirseniz czrty da ykseltir, ayrca yeni grltler d e

eklersiniz. Ama kaseti baka bir kasete ve ardndan bunu d a baka bir kasete ekerseniz, yz "kuak" sonra geriye sadece te k korkun bir czrt kalr. Tm telefonlarn rneksel olduu zamanlarda bunabenzer bir sorun yaanrd. Uzun bir hat bo yunca, tm telefonsinyalleri zayflar ve yaklak her yz mild e (160 km) birykseltilmeleri gerekir. rneksel sistemlerin kul lanld gnlerde bunemli bir hata kaynayd, nk he r ykseltme aamasnda arkaplandaki czrt oran ykseliyordu . Saysal sinyallerin deykseltilmesi gerekir. Ama daha nce grdmz nedenden do lay,ykseltme hata getirmez: he r ey, araya ka ykseltme istasyonugirerse girsin, bilginin mkemmel ekilde iletilmesini salayacakekilde dzenlenebilir . Yzlerce milde bile czrt artmaz .

ocukluumda annem bana sinir hcrelerimizin bedenimi zin telefontelleri olduunu sylemiti. Ama bunlar rneksel midir, yoksasaysal m? Aslnda, ikisinin ilgin bir bileimidir . Sinir hcresi,elektrik teli gibi deildir. Kimyasal deiim dal galarnn, yerdehrdayarak yanan dinamit fitili gibi getii uzun, ince bir tpt r yalnzca, fitilin tersine, sinir ksa zamanda toparlanr ve ksa birdinlenme dneminde n sonra yeni de n atelenere k hrdayabilir.

Dalgann mutlak bykl fitilin ss sinir iinde hzlailerlerken ini ve klar gste rebilir, ama ifre bunu gz ard eder.Saysal bir telefondaki iki

25


24/157

26

kesikli voltaj dzeyi gibi, kimyasal darbe ya vardr ya da yok tur . Sinir sistemi bu adan saysaldr. Ama sinir drtler i bit'leredntrlmez : Kesik ifre saylar halinde bir araya gelmezler.Bunun yerine, mesajn gc (sesin ykseklii, n parlakl, hattabelki duygunun verdii strap) drtlerin hz olarak ifrelenir.Mhendislerin Darbe Frekans Modlasyon u (Pulse FrecjuencyModulalion) adn verdikleri bu sistem. Dar be Kod Modlasyonununbenimsenmesinden nce yaygnd.

Darbe hz rneksel bir niceliktir, ama darbeler saysaldr:ya vardrlar, ya da yokturlar; ortas olmaz. Sinir sistemi de ,herhangi bir saysal sistem gibi bundan yararlanr. Sinir hcrelerinin alma ekli nedeniyle, her yz milde deil, her milimetrede, ykselticiye edee r olan bir ey omurilikle parmanzn ucu arasnda sekiz yz ykseltici istasyon vardr. Sini r drtsn n mutlak ykseklii yanan fitil dalgas neml i olsayd, mesaj, brakn bir zrafann boynunu, insan kolu ka da r mesafe

alana dek bile tannmayacak denli bozulurdu. Ykseltmedeki heradm, bir kaset kaydndan sekiz yz kez kase t kayd karldndaolaca gibi, daha ok rasgele hata getirir di . Ya da, bir fotokopininfotokopisinden fotokopi ektiinizde olaca gibi: Sekiz yz fotokopi"kuandan" sonra, geriye yalnzca gr i bir leke kalr. Saysalifreleme, sinir hcresinin sorununa te k zm sunar ve doal seim de bunu gereince benimsemitir . Ayn ey genler iin degeerlidir .

Genin molekler yapsn ortaya karan Francis Crick veJames Watson, bence Aristoteles ve Eflatun gibi yzyllarcaonurlandrlrlardr. Kendilerine "fizyoloji ya da tp" dalnd aNobel dl verilmiti ve bu doru olmakla birlikte neredeysenemsiz bir konudur. Srekli devrimden sz etmek kendi iinde bir eliki gibi grnebilir, ama bu iki gen adamn 1953'tebalatt dnce deiiminin dorudan sonucu ola rak, yalnzcatp deil, tm yaam anlaymz tekrar tekra r


25/157

devrim yaamay srdrecektir . Genler ve genetik hastalklar,buzdann ancak ucudur. Watson-Crick sonras molekler bi -yolojinin gerek devrimci yn, saysallam olmasdr.

Watson ve Crick'ten sonra, genlerin ok kk i yaplariinde saf saysal bilgiden oluan uzun diziler olduunu ren dik . Dahas, sinir sistemindeki gibi zayf bir anlamda deil,bil gisayarlardaki ve kompakt disklerdeki gibi, tam ve kuvvetlianlamda saysaldrlar. Genetik ifre, bilgisayarlardaki gibi ikili ya d abaz telefon sistemlerindeki gibi sekiz dzeyli bir ifre deil, drt

simge ieren drtl bir ifredir. Genlerin makine ifresi artc ekilde bilgisayara benzer. Jargon farkllklar bir yana braklrsa, bir molekler biyoloji dergisinin sayfalar, bilgisa yar mhendisli idergisinin sayfalaryla kartrlabilir. Yaamn ta zndeki bu saysaldevrim, dier pek ok sonucunu n yan sra, vitalizme de canl maddenin cansz maddeden ta mamen ayr olduu inancna ldrc bir darbe vurdu .

1953'e dek, canl protoplazmada temelden gizemli bir eyol duuna inanmak hl mmknd . Artk deil. Mekanik biryaam grne en batan yatkn olan felsefeciler bile, en cret kr hayallerinin bylesine ger ekleecein i ummaya cesare tedememilerdir .

Aadaki bilimkurgu yks, gnmzdekinden yalnzcabiraz daha hzl bir teknoloji olmas artyla, geree dnebi lir . Profesr Jim Crickson kt niyetli bir yabanc g tarafn dan karlr ve biyolojik sava laboratuvarlarnda almaya zorlanr. Uygarl kurtarmak iin d dnyaya ok gizli bir bil gi iletmek zorundadr, ama normal iletiim kanallarna ulama s mmk n deildir. Bir tek kanal hari. DNA ifresi, tm byk ve kk harfleriyle ngiliz alfabesi ve ayrca on rakam, bir aralk karakter i ve bir nokta iin yeterli olacak altm drt adet l "kodon " ierir. Profesr Crickson laboratuvar rafn-

2 7


26/157

dan ldrc bir grip virs alr ve virsn genomuna d dnyaya iletmek is ledii mesajn tam metnini mkemmel ngi lizce cmleler halinde ykler . Kolayca t anna bilecek bir " bay rak " dizini diyelim ki , ilk on asal sayy ekleyerek ,yklenmi genomda mesajm tekrar tekrar yineler. Sonra kendisi ne virs bulatrr ve insanlarla dolu bir odada haprr .Tm dnyaya bir grip dalgas yaylr ve uzak lkeler deki tplaboraluvarlarnda, bir a tasarlamak amacyla genomun dizininizme almalar balar . Ksa srede , genomda srekli tekrar lanan garip bir m odel olduu anlalr. Sonunda birisi kendi

liinden olumas mmkn olma yan asal saylardan kukulanarak , ifre zme tekniklerini uygulamaya karar verir . Bunoktadan sonra , Profesr Crickson' n tm dnyaya haprklarlayaylan ingilizce metninin tamamnn okunmas uzun srmeyecektir .

Gezegenimizdeki her trl yaa mn evrensel sis temiolan genetik sistemimiz , zne dek saysaldr, insan genomununu anda " p " DNA'yla yani, bedenin , en azndan allm ekilde kullanmad DNA'yla dolu blmleri ne Yeni Ahit' i ntamamn szc szcne ifreleye bilirsiniz. Bedeninizdekiher hcrede, krk alt dev veri kaset inin e deeri bulunur vebunlar, e zamanl olarak alan bir sr okuma kafasyla saysalkarakterleri okuyup durur. Tm hcrelerde bu kaset ler kromozomlar ayn bilgiyi ierir; ama farkl hcre trlerindekiokuyucu kafalar , kendi uzmanlam amalar iin, veri tabannnfarkl paralarn ararlar. Kas hcreleri bu nedenle karacierhcrelerinden farkldr. Ruh gdml bir yaam gc, zonklayan,inip kalkan , reyen, protoplazmik, gizemli bir pelte yoktur.Yaam yalnzca, bit' ler dolusu saysal bilgidir.

Genler, saf bilgidir hibir bozulmaya da anlam deimesiolmadan if rele ne bilen, yeniden ifrele ne bilen ve zlebilenbilgi. Saf bilgi kopyalanabilir ve saysalbilgi olduu iin, kop-


27/157

29

yalama hassasiyeti ok yksek olabilir. DNA karakterleri, mo dernmhendislerin yapabilecekleri her eyle boy lebile cek birhassasiyetle kopyalanr. Kuaklar boyunca, yalnzca arad a bireitlilii artracak kadar hatalarla, srekli kopyala nrlar. Bu eitlilik iinde, bu ifrelenmi bileimlerden, dn yada says artanlar bedenlerin iinde ifreleri zlp emirle rin e uyulduunda,bu bedenlerin ayn DNA mesajlarn koru mak ve yaymak iin etkinadmlar atmalarn salayan bileim le r olacaktr . Biz yani tmcanllar programlamay yapan saysal veritabann oaltp yaymayaprogramlanm, varkalm amal makineleriz. Darwincilik imdi, saf,

saysal ifre dze yinde varln srdrenlerin varkalm anlamnageliyor .

Geriye bakldnda, bunun baka trl olamayaca grlr. rneksel bir genetik sistem dnlebilirdi . Ama art ard akuaklar boyunca srekli kopyalanan rneksel bilgiye ne oldu unugrdk. 'Kulaktan Kulaa' oyunundaki gibi; rneksel sistemler

ykseltilmi telefon sistemleri, yeniden kopyalan m kasetler,fotokopilerin fotokopileri giderek biriken bozul maya kar ylesine savunmaszdr ki, kopyalama, snrl bir kuak saysnntesinde srdrlemez . Genler ise on milyon kuak boyunca,neredeyse hi bozulmadan kendilerini kopyalayabilirler .Darwin ciliinie yaramasnn tek nedeni doal seiminin ayklad ya dakoruduu kesikli mutasyonlar bi r yana kopyalama sistemininmkemme l oluudur. Yalnzca saysal bir genetik sistem jeolojikalar boyunca Darwincilii srdrebilir. Bin dokuz yz elli , yaniikili sarmaln kefedildii yl, yalnzca mistik ve gerici yaamgrlerinin sonu ola ra k grlmeyecek ; Darwinciler bunu,konularnn en sonund a saysallat ylolarak grecekler .

Jeolojik zaman boyunca tm grkemiyle akan ve milya rkola ayrlan saf saysal bilgi rma, gl bir imgedir. Ama ya amntandk zelliklerinden nerede ayrlr? Bedenleri, eller i


28/157

30

ve ayaklan, gzleri ve beyinleri ve kedi byklarn, yapraklar vegvdeleri ve kkleri nerede brakr? Bizden ve paralarmz dan nerede ayrlr? Biz biz hayvanlar, bitkiler, tekhcreliler , mantarlarve bakteriler aralarndan saysal veri derecikleri nin akt kylarmyz? Bir adan, evet. Ama daha nce de belirttiim gibi, bundanfazlas da var. Genler yaln zca kendile rini n kuaklar boyunca akankopyalarn retmiyor . Bedenleri n iinde zaman geiriyor vekendilerini iinde bulduklar, birbiri ni izleyen bedenlerin eklini vedavrann etkiliyorlar. Beden ler de nemlidir .

rnein bir kutup aysnn bedeni, saysal bir akarsu iinbi r if t dere kysndan ibaret deildir. Ayn zamanda, ay bo yutunda karmakl olan bir makinedir. Kutup aylar nfusu nuntm genleri, zaman iinde itiip kakan iyi bir yolda top luluudur.Ama tm zamanlarn, toplul uun dier tm yele rini n yanndageirmezler; topluluu oluturan kme iinde e deitirirler.Topluluk, topluluktaki dier genlerle karlama olasl bulunan

genler kmesi olarak tanmlanr (ama dnya daki dier otuz milyontopluluun herhangi birisinin bir yesiyle karlamayacaktr).Gerek bulumalar her zaman, bi r kutup aysnn bedenindeki birhcrede gerekleir. Bu beden ise , pasif bir DNA kab deildir .

Balang olarak, her birinde tam bir genler kmesi bulunan hcrelerin yalnzca says bile hayal gcn ayor: Byk bi r

erkek ayda yaklak dokuz yz milyon kere milyon. Tek bi r kutupaysnn hcrelerini sraya dizerseniz, oluan kuak burada n ayakadar rahata gidip gelebilir. Bu hcrelerin bir ka yz ayr tr vardr ve tm memelilerde temelde ayn bir ka yz tr grlr: Kashcreleri, sinir hcreleri, kemik hcreleri, der i hcreleri vb. Buayr trlerin herhangi birisine ait hcrele r birleerek dokularolutururlar: Kas dokusu, kemik dokusu vb . Tm farkl hcretrlerinde, bu trlerin herhangi


29/157

birini retme k iin gerekli olan genetik talimatlar vardr. Yalnzca ilgilidoku iin uygun olan genler devreye sokulur. Farkl dokularnhcrelerinin farkl ekil ve boyutlarda olm alarnn nedeni budur. Dahada ilgin olarak, belli bir trn hcrele rinde devreye sokulan genler,bu hcrelerin dokularn bell i ekillerde bytmelerini salar. Kemiklerekilsiz, sert, kat do ku ktleleri deildir. Kemiklerin," ii bo stunlar , kmeler ve yuvalar , omurgalar, kntlarla deiik ekillerivardr. lerinde devreye sokulan genler, hcreleri, komu hcreleregre nered e bulunduklarn biliyormu gibi davranmaya programlar vebylece hcreler dokularn kulak memesi ya da kalp ka pak, gz

mercei ya da bzgen kas eklinde gelitirirler .

Kutup ays gibi bir organizmann karmakl ok katmanldr. Beden; karacier, bbrek ve kemik gibi tamamen ekillenmi organlarn karmak bir bileimidir. Her organ, yap talar ounlukla katmanlar ya da kat ktleler halindeki hcrele r olanbelli dokulardan olumu karmak bir yapdr. ok daha kk birboyutta, her hcrenin kvrmlzarlardan oluan ok karmak bir i yaps vardr. Bu zarlar ve aralarndaki su, ok eitli trlerde farkl kimyasal tepkimelere sahne olur. ICI'ya da Union Carbide'a ait birkimya fabrikasnda yzlerce ayr kimyasal tepkime gerekleebilir .Bu kimyasal tepkimeler ie, tp vb. cidarlaryla birbirlerinden ayr tutulur. Canl bir hcrede de ayn anda bu kadar ok saydakimyasal tepkime gerekleebilir . Hcrelerdeki zarlar, bir adanlaboratuvarda- ki camlar gibidir ; ama iki nedenden dolay bubenzetme pek iyi deildir. Birincisi , pek ok kimyasal tepkimeninzarlar ara snda gereklemesin e karn, pek ok tepkime de zarmadde sinin iinde gerekleir , ikincisi, farkl tepkimeleribirbirinden ayrmann daha nemli yolu vardr. Her tepkime, kendizel enzimiyle katalize edilir .

Enzim, belli bir kimyasal tepkime trn hzlandran ok


30/157

32

geni bir molekldr ve boyutlu ekli bu tepkimeyi tevik edenbir yzey sunar. Biyolojik molekllerde nemli olan boyutluekilleri olduu iin, enzimi, belli bir ekildeki mole kllerinretilecei bir retim hatt oluturacak ekilde zenle ayarlanm byk bir imalat aleti olarak grebiliriz. Dolaysyla, herhangi birhcrede farkl enzim molekllerini n yzeylerind e ayn anda vebirbirinden ayr olarak yzlerce ayr kimya sal tepkimegerekleebili r. Belli bir hcrede hangi belirli kim yasa l tepkimeleringerekleecei , hangi enzim molekl trle rinin bo l miktardabulunduuna baldr. Her enzim molekl ve byk nem tayan

ekli, belli bir genin belirleyici etkisi al tnda bi r araya gelir. Yani,gendeki yzlerce ifre harfinin ke sin dizini , tamamen bilinen bir dizikurala (genetik ifreye) gre, enzi m moleklndek i aminoasitlerdizinini belirler. Her en zim molekl dorusal bir aminoasitzinciridir; her dorusal aminoasit zincir i ise kendiliinde n kvrlarakbenzersiz ve belir li bir boyutl u dm gibi bir yapya dnrve bu yapda zincirin blmler i zincirdeki dier blmlerle aprazbalant lar oluturur . Dmn tam boyutlu yaps, tekboyutlu aminoasit dizini ve d olaysyla, gendeki tek boyutlu ifreharfle ri dizini tarafnda n belirlenir. Bu nedenle de, bir hcrede ger ekleen kimyasa l tepkimeleri, hangi genlerin devreye sokul duubelirler .

yleyse, belli bir hcrede hangi genlerin devreye sokulduunu belirleyen nedir? Hcrede zaten mevcut olan kimyasa lmaddeler. Burada bir yumurta-tavuk paradoksu var; ama bu baaklmas olanaksz deildir. Paradoksun zm, ayrnt asndankarmak olmakla birlikte, ilke olarak son derece ba sittir. Bu,bilgisayar mhendislerini n "bootstrapping" olarak bildiklerizmdr. 1960'larda ilk kez bilgisayar kullanmay a baladmda

tm programlarn kt bantlar araclyla yklenmesi gerekiyordu.(Dnemin Amerikan bilgisayarlarnda ge -


31/157

nellikle delikli kartlar kullanlyordu, ama ilke aynyd.) Ciddi bi r programn byk bantn yklemeden nce, "bootsrap " ykleyicisidenen daha kk bir programn yklenmesi gere kirdi. "Bootstrap"ykleyicisinin yapt tek bir ey vard: Bilgisayara, kt bantlar nasl ykleyeceini sylemek. Ama tavuk-yumurta paradoksu iteburada "bootstrap" ykleyicis i bantn kendisi nasl ykleniyordu?Modern bilgisayarlard a "bootstrap" ykleyicisinin edeer imakinenin devre donan mnda yer alr, ama o ilk gnlerde , ritel birmodele gre sralanm ardk devre anahtarlarn ap kapayarak iebalama nz gerekirdi. Bu ardk dizi, bilgisayara "bootstrap"ykleyici bantnn ilk ksmn okumaya nasl balayacan sylerdi.Ardndan "boostrap" ykleyici bantn ilk ksm, bilgisayara, "bo -ostrap" ykleyici bant n bir sonraki ksmn nasl okuyaca hakknda daha fazla bir eyler sylerdi ve bu byle deva m ederdi.Tm "bootstrap" ykleyici okunduunda , bilgisayar herhangi birkt bant nasl okuyacan bilir ve o andan iti baren kullanlabilirbir bilgisayara dnrd .

Embriyonun balangcnda tek bir hcre, yani dllenmi yumurta ikiye blnr; sonra iki parann her biri blnere k dr t olur; sonra drt para blnerek sekiz olur, vb. Hcre sa ays yalnzca birka kuak sonra trilyonlara ular; ssel bln meni n gcbu kadar byktr. Ama her ey bundan ibaret olsayd, trilyonlarcahcrenin hepsi ayn olurdu. yleyse, ayn olmak yerin e karacierhcrelerine , bbrek hcrelerine , kas hcrelerin e vb. nasldnyorlar ve her birinde nasl farkl genler devreye girip, farkl enzimler faaliyete geiyor? Yntem, (vakarda anlatlan)"boostrapping"dir: Yumurta kreye benze se de, i kimyasndakutuplama vardr. Tepesi, dibi ve ou durumda n ve arkas (dolaysyla, sol ve sa taraflar) vardr. Bu kutuplamala r kendilerinikimyasal maddelerin younluk hakll eklinde gsterirler . Baz kimyasallarn madde youn-

Cennetten Akan Irmak, F: 3 3 3


32/157

tamalar, nden arkaya doru ilerledike, bazlar da yukardanaaya ilerledike istikrarl bir ekilde artar. Bu ilk dere celerolduka basittir, ama bir "bootsrapping" ileminin ilk aamasn oluturmaya yeter .

Yumurta, rnein otuz iki hcreye blndnd e yani ,be blnmeden sonra bu otuz iki hcreden bazlar st tara f kimyasal maddelerinden, dierleri de alt taraf kimyasal maddelerinden paylarna dende n fazlasn alm olacaklardr. Buhcreler n ve arka derecelerdeki kimyasal maddelere oranla dadengesizlik gsterebilirler . Bu farkllklar, farkl hcrelerde farkl gen bileimlerinin devreye girmesi iin yeterlidir. Dolaysyla, erkenembriyonun farkl paralarndaki hcrelerde farkl enzim bileimleriolur. Bu da, farkl genlerde farkl yeni ge n bileimlerinin devreyegirmesini salar. Dolaysyla hcre soy lar, embriyon iindeki klonatalaryla ayn kalmak yerine, ayr ayr yollara saparlar .

Bu sapmalar, daha nce szn ettiimiz tr ayrlmalardan okdeiiktir. Bu hcre ayrlmalar programlanmtr ve ayrntlarylatahmin edilebilir, tr ayrlmalar ise coraf i kazalarn rastlantsalsonularyd ve tahmin edilemezdi. Dahas, trle r ayrldnda,genler de benim ssl bir dille son vedalama de diim sre iindeayrlrlar. Bir embriyon iindeki hcre soy lar ayr yollara saptndaiki blm de ayn genleri hepsin i birden alr. Ama farkl hcreler farkl kimyasal madde bile imlerini alr, bu bileimler farkl gen bileimlerini devreye so kar ve kimi genler de dier genleridevreye sokup devreden karaca k ekilde alr. Bylece, farkl hcre trlerinden tam bi r repertuar oluana dek, "boostrapping"srer .

Gelien embriyon birka yz farkl hcre trne ayrlmaklakalmaz. ve d eklinde de zarif dinamik deiimler geirir.Bunlarn en arpcs, belki de, geirdii ilk deiimlerden biri dir : Gastrulasyon olarak bilinen sre. Saygn embriyolog


33/157

35

(Embriyonbilimci) Lewis Wolpert, "Yaammzdaki en nemli olaydoum,evlilik ya da lm deil, gastrulasyondur." demitir.Gastrulasyonda, ii bo bir hcreler kresi bklerek, i astar olanbir anaa dnr. Temelde, hayvan krallndaki tmembriyolojiler ayn gastrulasyon srecinden geer. Bu, embriyolojieitliliinin dayand bir rnek temelidir. Buradagastrulasyondan, ounlukla embriyon geliiminde grlen tmhcre tabakalarnn duraksz, origamiye benzer hareketineyalnzca bir rnek -zellikle arpc bir rnek- olarak sz ediyorum.

Virtz bir origami performansndan sonra; hcre

katmanlarnn pek ok kez ie katlanmasndan, da itilmesinden,iirilmesinden ve gerilmesinden sonra; embriyon paralarnndier paralar pahasna geirdikleri, dinamik ekilde dzenlenmifarkl bymelerden sonra: kimyasal ve fiziksel olarak uzmanlamyzlerce hcre trne farkllatktan sonra; toplam hcre saystrilyonlara ulatnda oluan nihai rn, bebektir. Hayr, bebekbile nihai deildir, nk bireyin -baz paralarnn dierlerinden

daha hzl byd- tm byme sreci, yetikinlii geride brakpyalanmas, ayn embriyoloji srecinin bir uzants olarakgrlmelidir: Toplam embriyoloji.

Bireyler, toplam embriyolojilerindeki niceliksel ayrntlardakifarkllklar nedeniyle birbirlerinden deiiktir. Bir hcre katman iekvrlmadan nce biraz daha fazla byr; sonu ne olur? Hokka birburun yerine kartal burnu, askerlikten muafiyet salad iin belkide hayatnz kurtaracak dztabanlk, krek kemiinde, mzrak (yada, duruma gre, el bombas, kriket topu) atmada baarl olmanzsalayacak belli bir ekildir. Hcre katmanlar origamisindekibireysel deiiklikler kimi zaman trajik sonular yaratabilir: rneinbebek, kollarnn yerine gdk kntlarla ve elsiz olarak doar.

Kendini hcre kat-(*) Origami: Kat bkerek hayvan ekilleriyapma sanat (.N)


34/157

36

man origamisinde deil de, yalnzca kimyasal olarak bell i edenbireysel farkllklarn sonulan da ok nemli olabilir: St hazmedememek, ecinsellie yatknlk, yer fst alerjisi ya da mangomeyvesinin neftya tadnda olduunu dnmek .

Embriyon geliimi son derece karmak bir fiziksel ve kimyasal icraattr. Gzergh zerindeki herhangi bir noktadaki bi rayrnt deiiklii, ileride nemli sonular yaratabilir. Srecin nedenli "bootstrap" zellii gsterdiin i hatrlarsanz, bu o ka da r daartc deildir. Bireylerin geliimlerindek i farkllklarn pek ouortam farkllklarna baldr rnein, oksijen yetersizli i ya da"thalidomide"e* maruz kalmak. Dier birok fark da genlerdeki yalnzca dierlerinde n soyutlanm olarak dnle n genlerde deil,dier genlerle ve ortam farkllklaryla etkileim iindeki genlerde farkllklara baldr. Embri yon geliimi gib i karmak, kaleydoskopik,i ie ve karlkl olarak "bootstrap " edilmi bir sre hemdayankl, hem de duyarldr. Kimi zama n neredeyse ba edilemez

grnen risk lere karn canl bir bebe k retme k amacyla pek okpotansi yel deiimle savamas anlamnda dayankldr, ayn zamandada, iki bireyin, hatta te k yumurta ikizlerinin bile tm zellikle riyle birbirinin tpatp ayns olmamas anlamnda, deiimlere kar duyarldr .

imdi, btn bunlarn bizi getirdii nokta udur: Bireyle r

arasndaki farkllklarn genlere bal olduu oranda (ki bu byk oranda da olabilir, kk oranda da), doal seim embri yolojik origami ya da embriyolojik kimyayla ilgili kimi tuhaflklar destekleyebilir, kimilerini ise desteklemeyebilir. Nesneler ifrlattnz kolunuzun genlerle etkilendii oranda, doal seim bunudestekleyebilir ya da desteklemeyebilir. yi at yapabilm e bireyinocuk yapacak kadar sre hayatta kalmasn az da

(*) Eskide n sakinletiric i olarak kullanlan , suda zn r bir madde . Hamilelik dnemin d e alnrs a ceninin kol ve bacaklarnd a ciddi anormallikle r yaratabi-lir. (.N )


35/157

37

olsa etkiliyorsa, at yeteneinin genlerden etkilendii oranda, hu genlerin bir sonraki kuaa geme ans da artacaktr . Her hangi birbirey at yeteneiyle tamamen ilgisiz nedenlerden dolay lebilir.Ama var olduunda, var olmad duruma oran la bireylerinfrlatmada daha baarl olmasn salama eilimi gsteren bir gen,pek ok kuak boyunca iyi ve kt pek ok bedende bulunacaktr.Bu belirli genin bak asndan, die r lm nedenleri sonuta bellibir ortalamaya yaklaacaktr. Genin bak asndan, kuaktan kuaageerek akan, belli bedenlerde yalnzca geici olarak barnan ,baarl ya da baar sz yolda genlerle bir bedeni yalnzca geici

olarak paylaan DNA rmann uzun vadeli manzaras vardr yalnzca.

Uzun vadede rmak, eitli nedenlerden dolay varln ko rumaktabaarl olan genlerle dolar: Mzrak atma yeteneini , zehrin tadn alma yeteneini ya da baka bir eyi biraz gelitirmek gibi.Ortalamada, varln srdrmekt e daha az baarl olan genler arka arkaya girdikleri bedenlerde astigmatla yo l ama eilimigsterdikleri ve dolaysyla bedenlerin mzrak atma baarlarn drdkleri iin; ya da art arda girdikler i bedenleri n daha azekici grnmesine ve bylece e bulm a anslarnn dmesine yolatklar iin gen rmandan silin m e eilimi gstereceklerdir .Btn bunlar okurken, daha nce belirttiimiz noktay unutmayn:Irmakta varln srdre n genler, trn ortalama evresindevarln srdrmey i baara n genler olacaktr. Bu ortalama evreninbelki de en nemli yn, trn dier genleri, yani bir genin, ayn bedeni paylam a olaslnn yksek olduu dier genler; jeolojikzaman iinde ayn rmakta yzen dier genlerdir .


36/157


37/157

39

2 . B L M

T M A F R K A V E T O R U N L A R I

ou zaman, bilimin modern balang mitimizden baka birey olmadn sylemek akllca bir yaklam saylr. Yahudile rin Adem ve Havvas , Smerlerin Marduk ve G lgam, Yunanllarn Zeus' u veOlimposlular, Nordik halklarn Valhal la'lar vard. Kimi akll insanlar,evrim, tanrlar ve epik kahra manlarn ne daha iyi ne dah a kt, nedaha doru ne daha yanl olan modern edeerlerinde n baka nedir,derler. Kltrel grecelik ad verilen, moda olmu bir salonfelsefesinin en ar biimi, bilimin gerei kabil e mitlerinden dahafazla bildiini iddia edemeyecein i sylyor; bilim modern Batl ka

bilemizin tercih ettii mitolojiden te bir ey deildir. Bir keresinde birantropolog meslekta beni kkrtarak, konuyu son derece yaln birekilde belirtmeme neden olmutu: "Ayn, gkyzne atlm,aalarn stnde , uzanlamayacak bir yerde asl eski bir sukaba olduuna inanan bir kabile bulundu unu vars ayn. Gerekten debizim bilimsel g e r e i m i z i n ayn yaklak eyrek milyon miluzaklkta bulunduu ve ap n n Yerkre'nin apnn drtte biri kadar

olduu gereinin hu kabilenin sukabandan daha doru olmadnm iddia ediyorsunuz?" Antropolog, "Evet," dedi. "Biz yalnzca,dnyay bilimsel ekilde gren bir kltrde yetitirildik. Onlar ise,dnyay baka bir ekilde gren bir kltrde yetitirildiler. ki sekilde birbirinden daha doru deil."

Bana yerden 10.000 metre irtifada kltrel grecelie ina nan birini gsterin, ben de size ikiyzl birini gstereyim. Bilimselilkelere gre yaplan uaklar alr. Havada kalr ve sizi


38/157

40

setiiniz gzergha gtrrler . Vahi orman dzlklerindek i kargokltlerinin uyduruk uaklar ya da Ikarus'un balmumun da n kanatlar gibi, kabilesel ya da mitolojik spesifikasyonlara gre yaplm uaklar ise gtrmez. * Uluslararas bir antropo loglar ya da edebiyateletirmenler i kongresine uuyorsanz, oray a ulamanzn srl bir tarlaya dmemenizin nede ni, Batl bilimsel eitim almpek ok mhendisin topla ma- karmalarn doru yapmalardr. Ayn, bir milyon mil te de , Yerkre'nin etrafnda dndn e dair salamkantlara da yanan , Bat'da tasarlanm bilgisayarlar ve roketlerikullanan Batl bilim , insanlar ayn yzeyine ulatrmay

baarmtr. Ayn, aalarn hemen stnde olduuna inanan kabilebilimi ise, aya ancak dlerinde ulaabilir .

Halka ak seminerlerimin neredeyse tmnde izleyiciler de n biri ayaa kalkp, antropolog arkadamn sylediklerin e benzer birey sylyor ve szleri genellikle onaylayan ba sallamalarlakarlanyor. Balarn sallayanlar hi kukusuz ken dilerini iyi, liberal

ve rklk kart kiiler olarak gryorlar , insanlar balarn aa yukar sallamaya tevik edecek bi r baka lafla daha karlaacamzaemin olabilirsiniz: "Evri m dnceniz sonuta gelip inanca dayanyorve dolaysyla, baka birisinin Cennet'e duyduu inantan daha iyideil."

Her kabilenin kendi balang miti evrene, yaama vein sanla aklama getiren yks vardr. Bilim bir adan, en

(*) Bu gl savunuyu ilk kez kullanmyoru m ve bunun tam anlamyla , suka-bakl alm a arkada m gibi dne n kiiler i hedef aldn vurgulamalym .Kendilerin e kltre l grecelik i diyen, am a bak alar tamamen farkl veso n derece mantkl olan bakalar da vardr . Onlar ii n kltre l grecelik , bak a bir kltr ve inanlarn ; kendi kltrnz e gr e yorumlamay a alrsanz , anlayamayacan z anlamn a gelir . Kltr n inanlarn n herbirini, kltr n dier inanlarn n balanm d a grmeni z gerekir. Kltre l greceli in bu mantkl biiminin , zgn ; benin i eletirdii m biimi n isebunun ar , am a tehlikel i dereced e yaygn bir sapknl k olduun u sanyorum . Mantkl grecelikile r bu ahmak a trde n uzaklamay a daha fazla abagstermeli dirler .


39/157

41

azndan modern toplumumuzun eitimli kesimi iin, bunu ngerekten de bir edeerin i sunuyor. Hatta bilim, bir din ola rak tanmlanabilir ve ben de, bilimin din eitimi dersleri iin uygu n bir mfreda t konusu olabilecei hakknda ksa bir te zyaynlamtm.* (ingiltere'de din eitimi ders mfredatnn zorunlubir parasdr; ABD'de ise tam tersine, birbirleriyl e uyumsuz oksayda inantan herhangi birini rencide etme kor kusuyla,yasaklanmtr.) Bilimin dinle ortak bir iddias vardr : Kkenlerle,yaamn doasyla ve evrenle ilgili derin sorula n yantlayabilmek.Ama benzerlik burada sona erer. Bilimsel inanlar delillerle

desteklenir ve bunlarla bir sonu elde edilir . Mitler ve inanlar isedelillerle desteklenmez ve bir sonuca gtrmez .

Tm balang mitleri arasnda , Yahudilerin Cennet Bahe si yks kltrmzd e ylesine yer etmitir ki, atalarmzhakknda nemli bir bilimsel kuram olan, "Afrikal Havva" ku ramnaadn vermitir. Bu blm, ksmen DNA rma ben zetmesini

gelitirmemi salayaca iin, ama ayrca bilimsel bi r hipotez olarakAfrikal Havva'y Cennet Bahesi'nin efsanevi ilk kadnylakarlatrmak amacyla, ona adyorum. Eer ba arl olursam, gereiefsaneden daha ilgin ve belki de daha iirsel bulacaksnz, ie, saf bir uslamlama altrmasyla balyoruz . Konuyla ilgisi birazdananlalacak .

ki ebeveyniniz, drt byk ebeveyniniz, sekiz bykbyk ebeveyniniz vb. var. Her kuakta ata says iki katna kar . G kuak geriye gittiinizde , ata says 2'nin g kez kendisiy le arplmasna eit olur: 2 ss g (2*). Ancak daha koltuu muzdankalkmadan, bunun byle olamayacan anlayabiliriz . Kendimizi iknaetmek iin biraz geriye rnein, neredeyse la m iki bin ylncesine , isa'nn zamanna gitmeliyiz. Yzyl bana drt kuak yani, insanlarn ortalama yirmi be yan-

l* ) The Spectator (Lon dra , 6 Austos 1 9 9 4 ) .


40/157

42

da rediklerini varsayarsak, iki bin yl yalnzca seksen kuaa denkgelir. Gerek rakam byk olaslkla bundan yksektir (yakn zamanlara dek, pek ok kadn ok gen yata doum yapyordu) , ama bu yalnzca oturduumu z yerden yaptmz bi r hesapt r vebelirttiimiz noktada bu tr ayrntlar gz nn de bulundurulmamtr . iki, 80 kez kendisiyle arpldnda rktc bir say verir: 1 ve ardndan 24 sfr (10 21 ), yani bi r trilyon keretrilyon, isa'nn ada olan milyon kere milyon ker e milyon keremilyon atanz vard; tabii, benim de! Ama o dnemde dnyanntoplam nfusu, bizim imdi hesapladmz at a saysnn ok kk bir

blmnn bir kesiri kadard .

Kesinlikle bir hata yaptk, ama nerede? Hesabmz doru .Tek hatamz, saynn her kuakta ikiye katlandn varsayma mzd.Aslnda, kuzenlerin birbirleriyle evlendiklerini unuttuk . Hepimizinsekiz byk bykebeveyni olduunu varsaydm. Ama birincidereceden kuzenlerin yapt evlilikten doan ocuun yalnzca alt

byk byk ebeveyni vardr, nk ku zenlerin ortakbykebeveynler i iki ayr yoldan ocuklarn byk bykebeveynleridir. "Ne olmu yani?" diye sorabilirsi niz, insanlararada bir kuzenleriyle evlenirler (Charles Dar win'in kars EmmaWedgwood birinci dereceden kuzeniydi); ama bu kesinlikle farkyaratacak kadar sk olmaz, deil mi? Hayr efendim, o kadar skoluyor i te; nk ele aldmz adan "kuzen" ikinci, beinci, onaltnc vb. dereceden kuzenleri de kapsyor. Bu derece uzak kuzenleride hesaba katarsanz, he r evlilik, kuzenler arasnda bir evliliktir.Kimi zaman birileri nin Kralie'nin uzaktan kuzeni olmaklavndklerini duyars nz, ama bu kiiler gereksiz yerevnmektedirler , nk h e p i m i z , geriye dnp izlenmesimmkn olandan ok daha fazla yoldan , Kralie'nin ve dier

herkesin uzak kuzenleriyiz. Krali yet aileleri ve aristokratlarn tekzellii, onlarn bu geriye dnk izlem e iini akayapabilmeleridir. Siyasal muhalifi, un -


41/157

43

vanna satatnda on drdnc Home Kontu nun dedii gibi,"Bence biraz dnldnde, Mr. Wilson da, on drdnc Mr . Wilson'dr. "

Szn ksas, birbirimizin sandmzdan ok daha yakn kuzenleriyiz ve basit hesaplamalarn dndrdnde n ok da h a azatamz var. Bu konudaki fikrini anlamak amacyla bir rencimden, benimle en yakn tarihteki ortak atasnn ne zama nyaam olabilecein e dair iyi bir tahminde bulunmasn iste dim.Yzme dik dik bakarak, bir an bile duraksamadan, ya va bir

kyl aksanyla, "insans maymunlara dek gider," de di . Balanabilir bir sezgisel sray, ama yaklak olarak % 1 0 . 0 0 0yanl! Bu yant, milyonlarca ylla llen bir ayrldndryor. Aslnda en yakn ortak atamz sadece birka yzyl nce, byk olaslkla Fatih William'dan ok sonra yaamt.Dahas, ayn anda pek ok deiik yoldan kuzen olduu muza hi kuku yoktu .

Bizim hatal ekilde iirilmi ata says hesabmza yol aanslale modeli srekli dallanp budaklanan bir soyaacyd. Ter sine evrildiinde , zrriyetimizin yine ayn derecede yanl bi r aa modeli ortaya kar. Tipik bir bireyin iki ocuu, drt to runu, sekiztorunun torunu vb. vard r ve bylece, birka yzyl sonrasnda trilyonlarca torun gibi olanaksz bir sayya ulalr. Bir ncekiblmde tanttmz gen rma, ok daha gereki bi r slale vezrriyet modelidir. I rman kylar arasnda gen im , zaman iindesrekli akan bir akarsu oluturur. Genler rma k boyunca kesitike,akntlar ayrlp birleir. Irmak boyun ca aralkl olarak eitlinoktalardan birer kova su aln. Kova dak i molekl iftleri dahance, rmak boyunca ilerlerken be lirl i aralklarla yolda olmulardr

ve yeniden olacaklardr. Ayrca, gemite birbirlerinden bykoranda ayrlmlardr ve yine ayrlacaklardr. Temas noktalarn bulmak zordur; ama b u temaslarn olduuna matematiksel adanemin olabiliriz; bell i


42/157

44

bir noktada iki gen ar asnda temas yoksa , rman her ikiynnde de fazla uzaa gitmeden birbirleriyle temas edeceklerinden matematiksel olarak emin olabiliriz .

Kocanzn kuzenlerinden olduunuzu bilemeyebilirsinizama ist atistiksel olarak, onun sosuyla birletiiniz yere ulamak iifazla geriye gitmenize gerek kalmayabilir. Ters yne, geleceedoru baktmzda da, kocanzla ya da karnzla ortak torunasahip olma ansnz elbette yksek grnr. Ama burada , okdaha dikkat ekici bir fikir var. Byk bir insan grubuyla birlikteolduunuzda szgelimi bir konser salonunda ya da futbolmanda izleyicilere bakn ve yle dnn: Uzak gelecektetorunlarnz olacaksa , bu konser salonunda ya da stadyumda ,byk olaslkla gelecek teki torunlarnzn ortak atalar olarak elska bileceiniz insanlar vardr. Ayn ocuklarn ortak byk ebeveynleri g enellikle, ortak ata olduklarn bilirler ve bu,kiisel olarak pek iyi anlaamasalar da, onlara belli bir yaknlk

duygusu verir. Bir birlerin e bakp yle diye bilirler: "Evet, onupek sevmiyor um , ama ortak torunumuzda onun DNA's benimDNA'mla birleti ve gelecekte, ikimiz de dnyadan ayrldktan oksonra , ortak zrriyetimiz olacan umabiliriz . Bu elbettearamzda bir ba yaratr." Ama benim sylemek istediim u:Uzak ge lecek te zrriyet iniz olacaksa, konserdeki ya da matakitamamen ya banc kiilerden bazlar byk olaslkla sizinleortak atalar olacaktr. Topluluu gzden geirip, erkek ya da dii,hangi bireylerin kaderinde sizinle ayn torunlar paylamakolduu ve hangilerinin de olmad konusunda speklasyonlardabuluna bilirsiniz . Siz ve ben, kim olursa nz olun, renginiz ve cinsiyetiniz ne olursa olsun, ortak atalar olabiliriz. Sizin DNA'nznkaderinde , benim DNA'mla birlemek olabilir. Selamlar!

imdi , bir zaman makinesinde geriye , belki Romann Koliseumdenile n arenasndaki bir kalabala, ya da daha geri ye ,


43/157

45

Ur kentindeki bir pazara, ya da daha da gerilere gittiimizivarsayalm. Modern konser salonu ya da stadyumu hayal eder ken yaptmz gibi, kalabal inceleyin. oktan lm olan bu bireyler i yalnzca iki kategoriye ayrabileceinizi fark edeceksi niz: Atala rnzolanlar ve olmayanlar. Bu yeterince ak grnyor , ama imdi oknemli bir geree geliyoruz. Zaman makineniz sizi yeterince geriyegtrmse , karlatnz bi reyleri , 1995't e yaayan tm insanlarnatas olanlar ve 1995'te yaayan hi kimsenin atas olmayanlar olarakikiye ayrabilirsiniz. Aras yoktur. Zaman makinenizden ktnzdagrdnz her birey ya evrensel bir insan atasdr, ya da kim senin

atas deildir.

Bu artc bir dnce , ama kantlanmas son dereceko lay. Yapmanz gereken tek ey, zihinsel zaman makinenizi gln gelecek kadar uzun bir zaman ncesine gtrmek: rnein , atalarmzn saakyzgeli ve cierli, sudan kp ikiyaaylyadnen balklar olduu, yz elli milyon yl ncesine. Belli bir

balk benim atamsa, sizin de atanz olmamas mmk n deildir.Eer olmasayd, bu, size ulaan soyla bana ulaan soyun birbirlerinden habersiz ve bamsz olarak balklan ikiyaaylya, srngene , memeliye, primata, insans may muna ve insangile evrimleerek, en sonunda birbirimizle konu abileceimiz, ve kar cinsten bireylersek, eleebileceimiz denli benzer hal e geldiklerianlamna gelirdi. Sizin ve benim iin geerli olan bi r ey, her insanifti iin geerlidir .

Zamanda yeterince eskiye gittiimizde karlaacamz he rbireyin ya hepimizin atas olmas, ya da hibirimizin atas olmamas gerektiini kantladk. Ama yeterince eski, ne denli es ki bir zamandrki? Saakyzgeli balklara dek gitmemize elbette gerek yok, bu

reductio ad a bsrdm* idi ama 1995't e

*) Aksinin yalan olduun u kantlam a suretiyle bi r fikrin doruluun u gsterme .(.N )


44/157

46

yaayan her insann evrensel atasna ulamak iin ne denli es kileregitmeliyiz? Bu ok daha zor bir soru ve imdi bu konuyu ele almakistiyorum. Bu soruya oturduumu z yerden yant bu lamayz. Gerekbilgiye, belirli gereklerin somut dnyasnda n lmlere ihtiyacmzvar .

Darwin'in yirminci yzyldaki en byk halefi ve modernistatistiin babas olarak grlebilecek , ingiliz genetikbilimci vematematiki Sir Ronald Fisher 1930'da yle demiti :

T m insanln , son bin y l hari , tamame n ayn atalara

sahip olmasn nleye n tek ey , farkl rkla r arasndak icinsel birle meni n nndek i coraf i ve die rengellerdi. So n 5 0 0 yl n tesinde , ayn ulusunyelerini n atalar pek az fark gsterebi lirler; 2 0 0 0 ylda n sonra geriye yalnzc a uzak etnografi k rkla rarasndak i farklar kalr ; bunlar.. . gerekte n de sonderece es ki olabilir; am a bu ancak , ayr gruplararasn da uzun dnem ler boyunca neredeyse hi kan

yaylmas olmamas durumun da mmkndr .

Irmak benzetmemiz asndan bakacak olursak, Fisher as lnda, coraf iolarak birlemi bir rkn tm yelerinin genleri nin ayn rmakta akt gereinde n yararlan yor. Ama i onun asl rakamlarna be yz yl,iki bin yl, farkl rklarn birbir lerinde n ayrldklar antik zamana geldiinde , Fisher herhal d e manta dayanarak tahminde bulunmu

olmalyd. O dnemd e konuyla ilgili gerekler bilinmiyordu.Gnmzdeyse , molekle r biyoloji devrimi sayesinde, bilgizenginliinden ne yapacamz bilmiyoruz. Karizmatik Afrikal Havva'y bize, molekler biyoloj i sundu .

Saysal rmak, kullanlan tek eretileme olmamtr. Herbi rimizdeki DNA'y, ailenin Kutsal Kitabna benzetmek cazip ge liyor.DNA, bir nceki blmde de grdmz gibi, dr t harfli biralfabeyle yazlm, ok uzun bir metindir. Harfler byk bir zenleatalarmzdan, yalnzca atalarmzdan ve ok


45/157

uzak atalar sz konusu olduunda bile, olaanst bir sadakatl e kopyalanmtr. Deiik insanlarda korunmu metinleri kar latrarakkuzenlik balarn yeniden kurmak ve ortak bir ata ya ulamakmmkn olmal. DNA'larnn ayrlmak iin daha fazla zaman bulduuuzak kuzenlerde szgelimi, Norvelilerle Avustralyaaborijinlerinde daha ok sayda szck fark olmal. Akademisyenlerfarkl kutsal metinlerin farkl nshalar zerind e bu tr bir almayapyorlar. Ne yazk ki, DNA arivler i rneind e beklenmedik birtuzak var: Seks .

Seks, arivcinin kbusudur . Ata metinlerin, arada birgrlen kanlmaz hatalar hari bozulmadan kalmasn enerjik vekeyfi biimde engeller, delilleri bulandrr ve yok eder. Bir fil bil e zccaciye dkknnda, seksin DNA arivlerine verdii denli zara r veremez. Kutsal metin almalarnda buna benzer bir ey yoktur . Evet, diyelim ki Hazreti Sleyman'n arks'nn kkenlerinibulmaya alan bir akademisyen, metnin la m grnd gibi

olmadnn farkndadr. ark'da tuhaf ekild e dalm pasajlarvardr ve bu da aslnda, aralarndan yalnzca bazlar erotik olan,pek ok farkl iir paralarnn bir araya getirildiini dndrr .arkda, zellikle de eviride hatala r mutasyonlar vardr. "Bizebalan bozan tilkileri, kk tilkileri getir" dizesi, bir mrboyunca tekrarlanmakla, dah a doru olan "Bizim iin meyveyarasalarn, kk meyv e yarasalarn yakala..." dizesinde olmayankendine zg unutul ma z bir cazibe kazanmasna karn, yanl bireviridir:

nk, bakn ki k geti, yamur bitti gitti. Yeryzndeiekler beliriyor; kularn akma zaman geldi ve topraklarmzda kaplumbaann sesi duyuluyor .

iir ylesine byleyici ki, burada da kuku duyulamayara k bir mutasyon olduunu belirterek bozmaktan ekmiyorum .Moder n evirilerde doru ama ar bir ekilde yapld gibi,

4 7


46/157

"kaplumbaa"da n sonra araya tekrar "gvercin" konulduun daahenk kyor. Ama bunlar, metinler binlerce baslmak ya dayksek teknoloji rn bilgisayar disklerine kaydedilmek yerine , ender bulunan ve hassas papirste n lml yazclar tarafnda n tekrar tekrar kopyalandnda, kanlmaz olarak grlen hafi f bozulmalar, kk hatalardr .

Ama imdi, sahneye seksi de karalm. (Hayr, benim kastettiim anlamda, arklar arksna seks girmiyor.) Beni m kastettiimanlamda seks, bir belgenin yarsnn rasgele seilmi paralarhalinde yrtlp, baka bir belgenin tamamlayc olara k paralanmyarsyla bunun kartrlmas demek. Ne denl i inanlmaz hatta,barbarca grnrse grnsn, bir sek s hcresi retildiinde olaney budur, rnein, bir erkek sperma hcresi rettiinde ,babasndan ald kromozomlar annesinden ald kromozomlarlaiftleir ve bunlarn byk blm yer deitirir. ocuunkromozomlar, uzak atalarna dek byk ebeveynlerinin

kromozomlarnn, geri dnlmez ekild e kartrlm bir bileimidir.Eski metinlerdeki harfler, belki de szckler, kuaklar boyuncabozulmadan varln ko ruyabilir . Ama blmler, sayfalar, hattaparagraflar yrtlr ve ylesine acmasz bir verimlilikle yenidenbiraraya getirilir ki, tarihin izin i srme asndan neredeyseyararszdrlar. Atalarn tarihi sz konusu olduunda seks b yk birrtbas etme vaka sdr.

Seksi sahne dna kardmzda, tarihi yeniden kurma kiin DNA arivlerini kullanabiliriz. Buna iki nemli rnekdnebiliyorum. Bunlardan biri olan Afrikal Havva'y ileride elealacam. kinci rnek ise, trler iindeki ilikilerden ok, trle r arasndaki ilikilere baklarak daha uzak atalarn saptan masdr. nceki blmde de grdmz gibi, cinsel karma yalnzca trleriinde gerekleir. Bir ebeveynsel trde n bir yavru tr filiz verdiinde,gen rma iki kola ayrlr. Yeterli bi r


47/157

sre boyunca birbirlerinden ayrldktan sonra her rmaktak i cinselkarma genetik arivciye engel olmak bir yana, aslnda trle rarasndaki atalk ve kuzenlik ilikilerinin yeniden kurul masna yardmeder. Seks yalnzca, tr ii kuzenlikler sz ko nusu olduundadelilleri bulandrr. Trler aras kuzenlik sz konusu olduunda seksbize yardm eder, nk otomatik ola cak , her bireyin btn trniyi bir genetik rnei olmasn salama eiliminded ir, iyice karm bir rmaktan hangi kov a dolusu suyu ektiiniz nemli deildir;ektiiniz su, o rman suyunu temsil edecektir .

Farkl trlerin temsilcilerinden alnan DNA metinleri bykbi r baaryla, harfi harfine karlatrlarak trlerin so yaalar karlmtr. nemli bir dnce okuluna gre, dallanma nok talarntarihlendirmek bile mmkndr . Bu frsat, ne kada r tartmal olsada, bir "molekle r saat" kavramndan kaynakla nyor: Genetikmetnin bir blgesindeki mutasyonlarn milyon y l bana sabit birhzda gerekleti i varsaymndan. Molek le r saat hipotezine birazdan

dneceiz . Genlerimizdeki, sitokrom c diye adlandrlan proteini

tanm layan "paragraf," 339 harfliktir, insan sitokrom c'sini uzaksaylabilecek kuzenlerimiz olan atlarn sitokrom c'sinden on iki harf deiiklii ayrr, insanlar (olduka yakn kuzenlerimiz )maymunlardan yalnzca bir sitokrom c harfi deiiklii, atlar (ok

yakn kuzenleri) eeklerden bir harf deiiklii ve atlar (daha uzakkuzenleri) domuzlardan harf deiiklii ayrr. nsanlar mayadankrk drt harf deiiklii ayrr ve domuzlar mayadan ayran harf says da ayndr. Bu saylarn ayn olmas artc deildir; geriye doruizlediimizde, insanlara ulaan rman domuzlara ulaan rmakla;insan ve domuzlarn ortak rmaklarnn mayaya ulaan rmaklabirlemesinde n ok daha y akn bir zamanda birletikleri grlr.Ancak, bu saylarda kk bi r sorun vardr. Atlar mayadan ayransitokrom c'deki

1 Cennetten Akan Irmak, V: 4 4 9


48/157

deien harf says krk be deil, krk altdr. Bu, domuzlar nmayayla atlara gre daha yakn akraba olduklar anlamna gel mez.Tm omurgallar ve aslnda tm hayvanlar gibi, ma yayatamamen eit yaknlktadrlar. Belki de domuzlarla pay latklar yakn saylabilecek atann zamanndan bu yana, atla ra ulaan soyizgisine fazladan bir deiiklik szmtr. Bu neml i deildir. Genelolarak, iki canly birbirinden ayran si tokrom c harfideiikliklerinin says, hemen hemen evrim aacnn dallanmamodeliyle ilgili nceki fikirlerden bekleyebi leceimiz kadardr .

Belirtildii gibi, molekler saat kuramna gre, belli bir me tin parasnn milyon yl bana deiim hz sabit saylr. Atlar mayadan ayran krk alt sitokrom c harfi deiikliinden , yaklakyarsnn ortak atadan modern atlara, yaklak yarsnn da ortakatadan modern mayaya giden evrim srasnda olutu u varsaylr

(anlalan, iki evrim yolu da tamamen ayn milyon yllk sredekatedilmitir) . ilk bata bu artc bir varsaym gib i grnyor. Nede olsa, ortak atann attan ok mayaya benzemesi olasl yksektir.Burada, nde gelen Japon genetikisi Moto o Kimura'nn ilk kezsavunduu gnlerden bu yana git tike daha yaygn kabul gren;genetik metinlerin byk bl mnn metnin anlam etkilenmedenserbest e deiebilecei varsaymyla bi r uzlamaya varyoruz.

Basl bir cmlede karakter tipini deitirerek iyi bir benzet me yapabiliriz. "At bir memelidir." " May a bir mantardr. " Herszck baka bir fontla baslm olsa da, bu cmlelerin anlam sonderece aktr. Milyonlarca yl getike, molekler saat, anlamsz fontdeiikliklerine edeer bir ekilde ilerler. Doal seime tb i olan vebir atla maya a rasndaki fark cmlelerin anlamndaki deiiklii tanmlayan deiiklikler buzdann ucudur .

Kimi molekllerin saat hzlar dierlerinde n daha hzldr.

5 0


49/157

51

Sitokrom c, grece yava evrimlesin Her yirmi be milyon yldayaklak bir harf deiir. Bunun nedeni byk olaslkla, sitokromc'nin bir organizmann varkalm asndan tad hayat nemin,organizmann ayrntl ekline kritik lde bal olmasdr. eklinkritik nem tad bir moleklde, doal se im ou deiimeizin ve rmez. Dier proteinler de, (rnein fibrinopeptidler) nemliolmakla birlikte, pek ok deiken organizma biiminde aynekilde iyi alrlar. Fibrinopeptidler kan phtlamasndakullanlr ve bunlarn phtlatrma zellik lerine zarar vermedenneredeyse tm ayrntlarn deitirebilirsiniz. Bu proteinlerde

mutasyon hz yaklak olarak her alt yz bin ylda birdeiikliktir; bu, sitokrom c'ninkinin krk katndan daha hzl birorandr. Bu nedenle fibrinopeptidler, da ha yakn atalk ilikilerinirnein, memeliler iindeki atalk ilikilerini yenidenkurmakta yararl olmakla birlikte, eski atalk ilikilerini yenidenkurmak ta ie yaramazlar. Beher milyon yl bana kendilerinezg bir hzda deien ve her biri bamsz olarak soyaalarnnoluturulmasnda kullanlabilen yzlerce farkl protein vardr.Bunlarn hepsi yaklak olarak ayn soyaacn verir; bu ise, evrimkuramn dorulamak iin delil gerekseydi, olduka iyi bir delilolurdu.

Bu tartmaya, cinsel karmann tarihsel sicili altstettii grnden yola karak girdik. Seksin etkilerindenkaabilmek iin iki yol ayrdettik. Seksin trler arasnda genlerikartrmad gereinden hareket ederek, bunlardan biriniincele dik. Bu da bize, fark edilir ekilde insan olmamzdan okuzun sre nce yaam atalarmzn uzak soyaalarm yenidenkur mak iin DNA dizinlerini kullanma olanan vermektedir.Ancak bu denli geriye gittiimizde, biz insanlarn zaten kesinlikle

ayn ve tek bireyden geldiimizi daha nce kabul etmitik. Diertm insanlarla soyda olduumuz iddiasn ne kadar yaknlara deksrdrebileceimizi bulmak istiyorduk. Bunu kefet-


50/157

52

mek iinse, farkl bir DNA kantna bavurmalyz. Afrikal Havva,ykmze ite bu noktada k atlyor.

Afrikal Havva'ya kimi zaman, Mitokondriyal Havva dadenir . Mitokondriler her bir hcremizde binlercesi kaynaan kk,pastil eklinde gvdelerdir. Temelde ileri botur , am a zarms tabakalardan oluan karmak bir i yaplar vardr. Bu zarlarnsunduu alan, mitokondrinin d grnne baktnzdadneceinizden ok daha byktr ve kullanlr. Zar lar bir kimyafabrikasnn daha dorusu, bir enerji istasyonu nun retimhatlardr. Zarlar boyunca dikkatle kontrol edilen bi r zincirlemetepkime srer ; insan elinden kma herhangi bir kimy afabrikasndakinden daha fazla aama ieren zincirleme bi r tepkimedir bu. Sonuta, besin molekllerinde n gelen ener ji , kontroll aamalarla serbest braklr ve daha sonra bedeni n herhangibir yerinde, gerektiinde yaklmak zere yeniden kul lanlabilir birbiimde depolanr. Mitokondrilerimiz olmasa , annda lrdk .

Mitokondrilerin ilevi budur; ama biz daha ok, nerede ngeldikleriyle ilgileneceiz. Evrimin kadim tarihinde, bunla rbalangta bakteriydiler. Bu, Amherst'teki MassachusettsUniversitesi'nden Lynn Margulis'in cesurca savunduu ve balan gtakabul edilen doktrinlere aykr grlp, sonradan isteksiz bi r ilgiuyandran, gnmzde ise neredeyse evrensel olara k onaylanan

nemli bir kuramdr, iki milyar yl nce, mitokond rilerin uzakatalar serbest yaayan bakterilerdi. Farkl trler dek i bakabakterilerle birlikte daha byk hcrelerin iine yerletiler.Sonuta ortaya kan ("prokaryotik") bakteri toplu luu, bizimkendimize ait grdmz byk ("karyotik" ) hcreye dnt .Her birimiz, birbirine baml yz milyon ke re milyon karyotikhcrede n oluan bir topluluuz. Bu hcre leri n her biri, zel olarakevcilletirilmi binlerce bakteriden oluan bi r topluluktur. Bubakteri topluluu, tamamen hcre -


51/157

53

nin iine hapse dilmi olarak, bakterilere zg ekil de oalr.Tek bir insan bedenindeki mitokondriler u uca dizildiindeoluacak kuan dnyann etrafn bir kez deil , iki bin kezsaraca hesaplanmtr. Tek bir hayvan ya da bitki , tpk birtropikal yamur orman gibi, etkileimli katmanlar halindepaket lenmi byk bir topluluklar topluluudur. Yamurormannn kendisi de belki on milyon organizma trnn barndbir toplulukt ur; her trn her bireysel yesi ise, evcilletirilmibakteri topluluklarndan oluan bir topluluktur. Dr. Margu lis'inbalang kuramnn da kapal bir bakteri bahesi olarak

hcre tek zellii, Cennet Bahesi yksnden dahaesinlendirici, daha heyecan verici ve daha c okulu olmas deildir.Neredey se kesinlikle doru olmak gibi bir stnl daha vardr.

ou biyolog gibi imdi ben de Margulis kuram nndoru olduunu varsayyor ve belirli bir anlamn izlemek iin bublmde deiniyorum : Mitokondrilerin , dier bakteriler deki

gibi tek bir halka kromozomla snrlanm olan kendi DNA'larvar dr. imdi de , btn bunlarn vard noktaya dein elim :Mitokondriyal D N A hibir cinsel karm a katlmaz, nebedenin ana "ekirdeksel" DNA'syla birleir, ne de diermitokondrilerin DNA'syla . Pek ok bakteri gibi mitokondriler deyalnzca blnerek oalr. Bir mitokondri iki yavru mitokondriyeblndnde her yavr u arada bir grlen mutasyonlar hari ilk kromozomun tam bir kopyasn alr. imdi , uzun mesafelisoybilimci asndan bu kuramn gzelliini gryorsunuz. AllmDNA metinlerimiz sz konusu olduunda her kuakta seksindelilleri bulandrdn , anne ve babann soy izgilerinden gelenkatklar kartrdn bulguladk . Mitokondriyal DNA ise, okkr bekrdr.

Mitokondrilerimizi yalnzca annemizden alrz . Spermabirka taneden fazla mitokondri tayamayacak kadar kktr;


52/157

54

yumurtaya doru yzerken kuyruklarna hareket gc verece kenerjiyi salamaya yetecek kadar mitokondrileri vardr ve bun lar dadllenme srasnda, sperma ba yumurtann iine ekildiinde,kuyrukla birlikte atlr. Yumurta ise spermaya kyasla ok dahabyktr ve svyla dolu muazzam i ksmnda zengin bi r mitokondrikltr vardr. Bu kltr ocuun bedenine to hu m verir. Yani,erkek de olsanz, kadn da olsanz, tm mito kondrileriniz annenizinmitokondrilerinin balangta alanmasndan kaynakla nr. Erkek deolsanz, kadn da olsanz, mito kondrilerinizin tamam anneannenizinmitokondrilerinden gel mitir. Babanzdan, bykbabalarnzdan,babaannenizden de il. Mitokondriler, drt byk ebeveyninizin herbirinden, sekiz byk byk ebeveyninizin her birinden vb. gelmeolasl ay n olan ana ekirdek DNA'nn kirletmedii , gemiinbamsz bir kaydn oluturur .

Mitokondriyal DNA kirlenmemitir , ama mutasyona kop yalamadaki rastgele hatalara kar bakl deildir. Aslnda,

(tm bakterilerde olduu gibi) bizim hcrelerimizin alar bo yuncagelitirdii incelikli hata dzeltme mekanizmas olmad iin, "kendi"DNA'mzdan ok daha yksek bir hzla mutas yon geirir. Sizinmitokondriyal DNA'nzla benimki arasnda birka fark olacaktr ve bufark says da, atalarmzn ne kadar zama n nce ayrldn gsterecektir . Atalarmzn herhangi birini deil, yalnzca dii diidii... soy izgisindeki atalarm zn. Anneniz safkan yerli Avustralyal,ya da safkan inli, ya da safkan bir Kalahari'li !Kung San ise, sizinmitokondriyal DNA'nzla benimki arasnda olduka byk bir farkgrlecek tir . Babanzn kim olduu hi nemli deildir:Mitokondrileri niz asndan, bir ngiliz lordu ya da Siyu ef i olmas hi nem tamaz. Ayn durum, t m erkek atalarnz iin de geerlidir .

Demek ki, aile yadigr Kutsal Kitap cildiyle birlikte kuaktankuaa geen, ama yalnzca dii soy izgisinden gelmek gi-


53/157

bi byk bir erdemi bulunan ayr bir mitokondriyal Apokrifavardr. Bu cinsiyeti bir saptama deildir; yalnzca erkek izgi sinden gelse de ayn derecede yararl olacakt. Erdemi, bozul mam, her kuakta kesilip biilip yeniden birletirilmemi ol masndadr. DNA soybilimcileri olarak bizlerin her iki cinsiyet tendeil, yalnzca birinden gelen tutarl bir soy balantsnaihtiyacmz var. Soyad gibi, yalnzca erkek soy izgisinden gelen Ykromozomu da kuramsal olarak ayn derecede ie yara yabilirdi,ama yararl olamayacak denli az bilgi tayor. MitokondriyalApokrifa i se bir trn iindeki ortak atalarn tarihle rini saptamak

iin idealdir. Berkeley'den (California) mteveffa Allan Wilson'la

balantl bir aratrmaclar grubu almalarnda mitokondriyalDNA'dan yararlanmtr. 1980'lerde Wilson ve almaarka dalar dnyann drt bir yanndan 135 yaayan kadndakidizinleri rneklediler. Aralarnda Avustralya aborijinleri, Yeni

Gine dallar, yerli Amerikallar, Avrupallar, inliler ve Afrika'dakieitli halklarn temsilcileri bulunan kadnlarn her birini dierher bir kadndan ayran harf deiiklii saylarna baktlar. Buverileri bir bilgi sayara ykleyip, bulabilecei en "cimri" soyaacnkarmasn istediler. Burada"cimrilik"; rastlant olasln ncedenkabul etme gere ksinimini mmkn olduunca ortadan kaldrmakanlam na geliyor. Bu da biraz aklama gerektiriyor.

Atlar, domuzlar ve maya hak kndaki tartmamz vesitokrom c harf dizinleriyle ilgili an alizimizi dnn. Atlarndo muzlardan yalnzca , domuzlarn mayadan krk be ve atlarnmayadan krk alt harfle ayrldn hatrlayacaksnz. Kuramsalolarak, atlarla domuzlar birbirlerine grece yakn bir ortak ataylabal olduklarndan, mayadan tamamen ayn uzak-

(*) Apocrypha : Eski Ahit ' e bal olup brani ce metinleri bulunmad iin her kes e Kutsa l Kitap' n metnine dahil edilmeyen ve baz kiliselerc e kutsal ka bu l edilen birtak m kitaplar . (.N )

55


54/157

lkta olmalar gerektiini sylemitik. Krk bele krk alt arasndaki fark bir anormallik, ideal bir dnyada olmamas gere kenbir eydir. Atlara giden yolda gerekleen fazladan bi r mutasyonaya da domuzlara giden yolda gerekleen bir ter s mutasyona bal olabilir .

imdi, bu fikir aslnda ne denli anla msz olursa olsun,do muzlarn atlardan ok mayaya yakn olduklarn dnmekku ramsal adan akla yakndr. Domuzlarn ve atlarn birbirlerin eyakn benzerliklerini (sitokrom c metinleri yalnzca harf de iikliigsterir ve bedenleri temelde neredeyse ayn memeli modeline greyaplanmtr) byk bir rastlant sonucu gelitirmi olmalar kuramsal adan mmkndr . Buna inanmaymzn nedeni,domuzlarn atlara benzer ynlerinin, mayalara benzer ynlerindenok daha fazla olmasdr. Evet, domuzlar n atlardan ok mayalarayakn grnmelerin i salayan tek bi r DNA harfi vardr, ama tersyndeki milyonlarca benzerlik bu nu bastrr. Burada bir "cimrilik"tezi vardr. Domuzlarn atla ra yakn olduklarn varsaydmzda

yalnzca bir rast lantsa l benzerlii kabul etmemiz gerekir. Domuzlarnmayaya yakn olduunu varsaymaya kalktmzda ise, gerekiolmayaca k derecede ok benzerliin birbirinden bamsz verastlantsa l olarak edinildiini kabul etmemiz gerekir .

At, domuz ve maya rneklerinde cimrilik tezi kukuduyula mayacak denli baskndr. Ama farkl insan rklarnnmitokond riya l DNA'snda, benzerlikler konusunda baskn olan birey yoktur. Cimrilik tezleri hl geerlidir, ama bunlar byk,rtc tezler deil, kk, niceliksel savunulardr. Bilgisayarnkuramsal olarak yapmas gereken udur: 135 kadnla ilgili tm olas soyaalarnn bir listesini yapmak. Ardndan, bu olas soyaalarkmesini inceler ve en cimri olann yani, rast lantsal benzerliksaysn asgariye indireni seer. En iyi so yaacnn bile, bir DNAharfi bakmndan mayann domuzdan

56


55/157

57

ok atlara yakn olduu gereini kabul etmek zorunda kalma mzgibi, birka kk rastlanty kabul etmeye bizi zorlayabi lecein i teslim etmeliyiz. Ancak en azndan kuramsal ola rak bilgisayarbunu gz nne alabilmeli ve olas aalardan hangisinin en cimriolduunu, en az rastlanty ierdiini bildirebilmelidir .

Bu, kuramda kalr. Uygulamada ise beklenmedik birsoru n kar. Olas soyaalar says sizin, benim ya da herhangi bi rmatematikinin dnebileceinde n ok daha fazladr. At, do mu z ve maya iin yalnzca olas aa vardr. Aka doru olan,domuz ve atn keli i parantezler arasnda yan yana ol duu vemayann da ilgisiz "d grupta" yer ald [[domuz at] maya]olacaktr. Dier iki kuramsal aa ise [[domuz maya[ at] ve [[at maya] domuz]dur. Buna drdnc bir yaratk rnein,mrekkepbal eklediimizde, aa says on ikiye kar. On ikilisteyi de vermeyeceim, ama doru (en cimri) ola n [[[domuzat]mrekkepbal]maya] olacaktr. Burada d a ya kn akraba olarakat ve domuz, en iteki parantezlerde yan yana yerletirilmitir .

Kulbe bundan sonra, domuz/at soyuyla mayaya kyasla dahayakn bir ortak atas olan mrekkepbal katlr. Dier on bir aacn herhangi biri szgelimi, [[domuz mrekkepbal] [at maya]] kesinlikle daha az cimridir . Do muzun gerekten mrekkepbalnnve atn da gerekten ma yann daha yakn kuzeni olmas durumunda,domuzla atn sa ysz benzerliklerini birbirlerinden bamsz olarakgelitirmi olmalar pek olas deildir .

U yaratk olas aa ve drt yaratk on iki olas aa veriyorsa, yz otuz be kadn iin ka olas aa oluturulabilir ?Yant ylesine byk bir say ki, yazmann hibir anlam yok tur . Dnyadaki en byk ve en hzl bilgisayar tm olas aalarsralamaya programlansayd , bilgisayar bu grevinde bir arp a boyuilerleyemeden gp gitmi olurduk .


56/157

Yine de, aresiz bir sorunla kar karya deiliz. Ele avuca gelmezderecede byk saylar mantkl rnekleme teknikleri kullanarakevcillemeye alknz. Amazon Havzas'ndaki bcekleri sayamayz,ama ormandan rasgele noktalarda rnekler alarak ve bunoktalarn ormann btnn temsil ettiini varsa yarak sayytahmin edebiliriz. Bi lgisayarmz 135 kadn birletiren tm olasaalar inceleyemez, ama tm olas aalar kmesinden rasgelernekler seebilir. Gigamilyarlarca olas aatan bir rneksetiinizde, rnein en cimri yelerinin baz ortak zellikleriolduunu fark ederseniz, belki en cimri aata da aynzelliklerin olduu sonucuna varabilirsiniz.

Yaplan da bu oldu. Ama bunu yapmann en iyi yolunun ne olduu kendiliinden belli de deildir. Tpk bcekbilimcilerinBrezilya yamur ormannda rnekleme yapmann en iyi yntemikonusunda uyuamamalar gibi; DNA soyb ilimcileri de farklrnekleme yntemleri kullan dlar. Ve ne yazk ki, sonular herzaman uyumuyor. Yine de, Berkeley grubunun insa nn mitokondriyal DNA'sna dair ilk analizlerinde ulat sonularvereceim. Sonular son derece ilgin ve kkrtcyd. Onlaragre, en cimri aacn Af rika'da kk salm olduu ortaya kyor.Buysa, kimi Afrikallarn dier Afrikallarla akrabalk balantlarnn,dnyann geri kalan ksmndaki herhangi biriyle akrabalkbalantlarndan daha uzak olduu anlamna geliyor. Dnyanngeri kalan ksm Avrupallar, yerli Amerikallar, Avustralyaaborijinleri, inliler, YeniGineliler, Eskimolar ve dierleri greceyakn bir kuzenler grubu oluturuyor. Kimi Afrikallar bu yakngrupta yer alyor. Ama bakalar yeralmyor. Buna gre, en cimriaa yle bir ey: *kimi Afrikallar *baka Afrikallar *daha bakaAfrikallar *daha baka Afrikallarve dier herkes++++. Dolaysyla,hepimizin dii byk atasnnAfrika'da yaad sonucuna vardlar:

"Afrikal Havva." Daha nce de sylediim gibi, bu sonutartmaya ak. Baz


57/157

59

kiiler, en d dallarn Afrika dnda olduu, ayn dereced e cimriaalar bulunabilecein i iddia ettiler. Ayrca, Berkele y grubununbu sonulara ulamasna ksmen, bilgisayarlarn ola s aalara bakmasrasnn neden olduunu ne srdler . Elbette , bakma sras nemliolmamaldr. Byk olaslkla uz manlarn ou hl, MitokondriyalHavva'nn Afrikal olmas zerine bahse gireceklerdir, ama bunubyk bir gvenle ya pamayacaklardr .

Berkeley grubunun ikinci sonucu tartmaya bu denli akdeil. Mitokondriyal Havva nerede yaam olursa olsun, ne zamanyaadn tahmin edebiliyorlar. Mitokondriyal DNA'nn hangi hzla

evrimletii biliniyor; dolaysyla, mitokondriyal DNA'nn dallanmaaacnn zerindeki dal noktalarnn her bi rin e yaklak bir tarihkoyabilirsiniz. Ve tm kadn trn bir letiren dal noktas Mitokondriyal Havva'nn doum tarihi 150 bin ile 250 bin yl ncesi arasndadr .

Mitokondriyal Havva Afrikal olsa da olmasa da, atalarmzn

hi kukusuz Afrika'dan geldikleri gereiyle ilgili olas bi rkarklktan kanmak gerekir. Mitokondriyal Havva, tm moderninsanlarn yakn bir atasdr. Homo sapiens trnn yesiydi. HemAfrika iinde, hem de dnda ok daha erken insangillerin, Homoerectus'un fosilleri bulundu. Homo habilis ve (drt milyon y andanfazla, yeni kefedilmi bir rnek de da hil olmak zere) eitli

Australopithecus trler i gibi, Homo erec tus'tan da uzak atalarmznfosilleri yalnzca Afrika'da bulun du. Yani, son eyrek milyon yl iinde Afrika'dan g etmi bi r halkn torun larysak, bu Afrika'dangelen ikinci gtr. Belki de bir buuk milyon y l nce, Homoerectus'un Afrika'dan d ar yaylp Orta Dou ve Asya'nn baz blmlerinde kolon i kurduu, daha erken bir g olmutu. Afrikal Havva

cennetten akan irmak - richard dawkins

Documents