BORIS JOECHANANOVDMITRI KOERLJANDSKISTANISLAVSKY ELECTROTHEATRE

1

INHOUD CONTENT INFO & CREDITS 02

TIRANNIE ZONDER GEZICHT 04A FACELESS TYRANNY 07

OVER DE ARTIESTEN 12ABOUT THE ARTISTS 15

LIBRETTO 17

FOCUS: DEMOCRATIE 32FOCUS: DEMOCRACY 32

HOLLAND FESTIVAL 2017 36

WORD VRIENDJOIN US 38

COLOFONCOLOPHON 40

2

CREDITSconcept, conceptuele uitwerkingconcept, conceptual elaboration Boris Joechananov, Sergej Adonjev

muziek musicDmitri Koerljandski

libretto librettoBoris Joechananov, Dmitri Koerljandski

regie directionBoris Joechananov

decor set designStepan Loekjanov

kostuums costumeAnastasia Nefedova

choreografie choreographyAndrej Koeznetsov-Vetsjeslov

geluid soundOleg Makarov

licht lightSergej Vasiliev

koordirigent choirmasterDmitri Matvienko

rollen characters Nero – Sergej Malinin, tenor tenorSeneca – Alexej Kochanov, baritonbaritoneGeest van Agrippina Ghost of Agrippina – Arina Zvereva, mezzosopraan mezzo sopranoPrefect – Vasili Korostelev, bas bassTrotski – Joeri Doevanov, acteur actor

INFODO 15.6, VR 16.6 THU 15.6, FRI 16.6 aanvang starting time20:308.30 pm

locatie venueMuziekgebouw aan ’t IJ

duur running time1 uur 30 minuten, geen pauze1 hour 30 minutes, no interval

taal languageRussisch met Nederlandse en Engelse boventitelingRussian with Dutch and English surtitles

inleiding introductiondoor by René van Peerdo 15.6, vr 16.6 – 19.45Thu 15.6, Fri 16.6 – 7.45 pm

meet the artistmet with Boris Joechananov, SergejAdonjev, Dmitri Koerljandskivr 16.6 – na de voorstellingFri 16.6 – after the performance

3

Octavia “caryatides” vrouwenstem-men women’s voices – Maria Grilikhes & Questa Musica: Nadija Zeljankova, Ljudmila Jerjutina, Anna Shaverdjan, Darja Belousova, Jekaterina Dondoekova, Jekaterina Kolomina, Svetlana Barakovskaja

dans dance 4 soldaten van het Rode Leger 4 Red Army soldiersRoman Andreikin, Igor Bekagaev,Konstantin Matoelevskij, Vasili Moesichin

koor choirTerracottaleger Terracotta ArmyKholoud Alhaffar, Rola Alnakoula Alyousef, Sofia Asghari, Pauline Baart,Richard ten Barge, Sjors Beenker, Oda de Beer, Noëlle Bertens, Francisco van der Biezen, Melissa Blad, Nannette Cairo, Irene Daalhuizen, Liubov Damakhina, Olga Diepgrond, Paul Elshof, Stijn van den Ende, Henk de Feijter, Pollyana Freitas, Tineke van Glasenap, Gerda Goudswaard, Fleur de Graaf, Ientje Hazewinkel, Dirk van der Heide, Flip Hillen, Liesbeth van der Hoogte, Sarah van Hulten, Magdalena Hyman, Judith van Iddekinge, Theyn Kan, Wouter Kardol, Anisha Kluivert, Tiemen Koetsier, Frans van Konijnenburg, Jukka van der Koog, Manuela Korver, Erik Kunst, Agnes Laan, Helma Lachmeijer, Aimée Leijs, Sara Lichter, Luka Lipovsek, Erwin Lubberding, Gonne Marwijk Kooy, Sybrech Nevenzeel, Olga Novikova, Annie Oude Avenhuis, Casper Oudshoorn, Aleksandar Pavlovic, Liesbeth Plantinga, Lilia Romero, Tatjana Samojlenko, Gerie Schaafsma, Barbara Schmeits, Nicole Schuit, Agaath Schut, Josué Silverio da Silva, Sabina Sorber, Carina van der Spek, Marc Staljanssens, Lidewijde Stolte, Mirko Stuiveling, Ria van

Teeffelen, Yvonne Timmer, Martin van Tulder, Martijn van Veen, Peet Voeten, Paula Volger, Anitra van der Voort, Renske de Vries, Maddy Wattel, Robert Weilers, Anja Wester, Janna Wester, Victor Westerkamp, Will Wevers

vertaling libretto translation librettoSergej Osjerov, Russisch RussianJohn Freedman, Engels EnglishAai Prins, Nederlands Dutch

productie productionStanislavsky Electrotheatre

coproductie coproductionStanislavsky Electrotheatre, Holland Festival

in samenwerking met in collaboration withChange Performing Arts

wereldpremière world premiereAmsterdam, 15 juni 2017

4

TIRANNIE ZONDER GEZICHTdoor René van Peer

De Romeinse tiran Nero, zijn voormalige echtgenote Octavia en zijn leermeester, de filosoof Seneca. De grondleggers van de Sovjet-Unie: Vladimir Iljitsj Lenin en Leon Trotski. Het terracotta leger dat in 1974 ont-dekt werd in China. In de opera Octavia. Trepanation ploegen regisseur Boris Joechananov en componist Dmitri Koerljandski de geschiedenis om. Ze leggen bronnen van geweld bloot door de schedel van Lenin te lichten. De opera wordt door hun ingreep een operatie die de wereld van dat geweld zou moeten genezen.

Joechananov en Koerljandski hebben voor het libretto teruggegrepen op twee teksten die de regisseur in 1989 gebruikte voor een opvoering van het toneelstuk Octavia, toegeschreven aan Seneca, en fragmenten uit een essay dat Trotski over Lenin schreef net na diens overlijden in 1924. Volgens Joechananov hebben de opera en die eerdere voorstelling verder niets gemeen. Hij legt uit: ‘Het project Octavia ontstond in een periode van optimisme en euforie in de toenmalige Sovjet-Unie. Alles leek mogelijk. Mensen voelden zich vrij. Zelf had ik een voorgevoel van dreigend noodlot: het uiteenvallen van het wereldrijk, bloedvergieten op ongekende schaal, oorlog. Dat was het thema van de oorspronke-lijke voorstelling. Als toneel gebruikten we de kelders en souterrains van woonkazernes. Ik vroeg deelnemers om te improviseren, performances uit te voeren en rituele acties. Na afloop kwamen ze naar buiten en verbrandden ze hun kostuums op straat. Ik heb Trotski’s essay gebruikt omdat die tekst zowel een traditie van zeventig jaar ideologie als een generatie vertegenwoordigde, waarmee het contact in één klap ver-broken was. Ik heb daar het stuk van Seneca aan toegevoegd als een aanvullende tekstlaag.’

‘De opera verschilt er radicaal van’, aldus Joechananov. Het genre is al anders, maar ook de vorm, de scenografie, de selectie van de tekstfrag-menten. En het thema. Octavia. Trepanation gaat over tirannie. ‘Een tirannie zonder gezicht’, zegt hij. Net als het koor, dat uitgedost is als het terracotta leger, maar zonder hoofden. Voor het libretto hebben Koerl-jandski en hij zich geconcentreerd op de dialoog tussen de keizer en zijn leermeester uit Octavia. De filosoof Seneca (4 v. Chr. - 65 na Chr.) was een aanhanger van de Stoa, een stroming die gematigdheid en rationaliteit voorstond en ethisch handelen hoog in het vaandel had staan. In het stuk is hij de stem van de rede, die Nero vraagt zijn verstand te gebrui-ken. De keizer reageert daarop door zich steeds verder te ontpoppen

5

als een tiranniek heerser, die beslist over leven en dood van de mensen om hem heen, van zijn onderdanen. Hij vermoordt zijn moeder, verbant zijn vrouw, draagt Seneca op zelfmoord te plegen door zijn polsaders te openen, en verwoest uiteindelijk Rome, de stad waar hij de verpersoon-lijking van is, in een vlammenzee.

In de opera brengen de makers China, Rome en Rusland samen.Joechananov: ‘Voormalige wereldrijken, die alle drie de uiterste vorm van tirannie belichaamden. De eerste keizer van China wilde met zijn leger begraven worden. Zijn adviseurs vonden dat geen goed idee en stelden voor hem na zijn dood beelden van krijgers mee te geven, die tot in de kleinste details van kostuum en wapenrusting op echte soldaten zouden lijken. In de opera hebben de krijgers geen hoofd, geen persoon-lijkheid. Ze lijken meer dan levensgroot, maar in hun bewegingen zijn ze onbeholpen, als kinderen die net hebben leren lopen. Ook hun manier van zingen heeft iets naïefs. Zij vertegenwoordigen de onderwereld, een van de drie werelden waarin de handeling zich afspeelt. Daarnaast zijn er de realiteit en de hemel, zeven en een halve meter boven de grond in de schedel van Lenin, die gelicht wordt en waar allerlei waanbeelden te zien zijn. Na Lenins overlijden hebben artsen daadwerkelijk zijn herse-nen verwijderd om de doodsoorzaak vast te stellen. Hij stierf aan een beroerte. Toen zijn missie volbracht was, zijn z’n hersenen als het ware ontploft. Hersenen zijn een autonome entiteit die ieder voor zich moet zien te temmen. Anders worden we tirannen. Dat kan enkel leiden tot zelfdestructie. Dat is de les die Seneca ons wil meegeven.’

Koerljandski heeft het idee van trepanatie, ofwel schedellichting, ook toegepast in de muziek die hij voor de opera schreef. Uitgangspunt is een revolutionair lied, Varsjavjanka, in de uitvoering van het koor van het Rode Leger. ‘Het is een lied dat mensen nog steeds zullen associëren met de revolutie, met de Sovjetperiode’, zegt hij. ‘Ik heb alleen de eerste paar maten gebruikt. Die heb ik opgeblazen tot de negentig minuten die de opera duurt. Het is alsof je een zandkorrel oneindig uitvergroot. Hoewel de oorsprong onherkenbaar is geworden, is al het materiaal in de muziek erop gebaseerd. De melodieën van de aria’s zijn eruit ontwik-keld. Het koor zingt de akkoorden, maar vormt eigenlijk een omgeving waarbinnen de solisten zich bewegen. Het koor is anoniem. Elke zanger zit verscholen in een harnas van het terracotta leger. Zij vormen een macht die gemanipuleerd kan worden door een dictator. Ze hevelen alle persoonlijke verantwoordelijkheid over naar die ene machthebber. Dat is de bron van alle geweld dat anderen wordt aangedaan uit naam van een hogere macht. Aan het slot komt Agrippina, de moeder van Nero, uit de onderwereld om de misdaden van haar zoon in verleden, heden en toekomst op te sommen. Uiteindelijk zegt ze: ‘Ik ben verantwoordelijk,

6 REPE

TITI

E O

CTAV

IA. T

REPA

NAT

ION

7

je zult je bij me voegen. Wat rest is liefde.’ Dat wordt overgenomen door het koor. Daar ligt de mogelijkheid om te genezen. De zangers van het koor leggen hun wapenrusting af waar ze anderhalf uur lang onder ge-zwoegd hebben. Ze krijgen een naam. Ze krijgen een gezicht. Ze hande-len niet meer als een kudde die gecommandeerd kan worden.’

REPE

TITI

E O

CTAV

IA. T

REPA

NAT

ION

8

A FACELESS TYRANNYby René van Peer

The Roman tyrant Nero, his former wife Octavia and his teacher, philo-sopher Seneca. Soviet Union founding fathers Vladimir Ilyich Lenin and Leon Trotsky. The terracotta army discovered in China in 1974. In their opera Octavia. Trepanation director Boris Yukhananov and composer Dmi-tri Kourliandski turn history inside out. They uncover the roots of violence by performing a trepanation on Lenin’s skull. Their intervention turns the opera into an operation in an attempt to cure the world of that violence.

For the libretto Yukhananov and Kourliandski used two texts the direc-tor used in a monumental stage production in 1989: the play Octavia, attributed to Seneca, and fragments from an essay Trotsky wrote about Lenin, shortly after the death of this first Soviet leader in 1924. According to Yukhananov the opera and this earlier performance don’t have an-ything else in common. ‘The Octavia project was created in a period of optimism and euphoria that pervaded the Soviet Union in its final years. Anything seemed possible. People felt free. I had a sense of foreboding at the time: of the empire falling apart, bloodshed on a massive scale, war. That was the theme of the original production. It was performed in the basements of blocks of flats. I asked the participants to improvise, to do performances and ritual actions. When they came outside afterwards, they burned their costumes in the street. I used Trotsky’s eulogy on Lenin because that text represented an ideological tradition of seventy years and a generation that both suddenly lost contact with everyday life.I added Seneca’s play as a complementary layer of text.’

‘The opera is radically different’, says Yukhananov. It is a different genre to start with. With Kourliandski he has created a production that is en-tirely new in its form, its scenography and in the selection of text frag-ments. The same is true for the underlying theme. The subject of Octavia. Trepanation is tyranny. ‘A faceless tyranny’, he specifies. Just like the choir, dressed as the terracotta army, but without heads. In the libretto Kourliandski and he have focused on the dialog between the emperor and his tutor from Octavia. The philosopher Seneca (4 B.C. - 65 A.D.) was a follower of the Stoic doctrine, which advocated restraint and rational-ity, and emphasized the importance of ethical behavior. In the play he is the voice of reason, pleading with Nero to act sensibly. The emperor re-acts by developing into a tyrannical ruler, who controls life and death of the people around him, of his subjects. He murders his mother Agrippina, banishes his wife Octavia, commands Seneca to commit suicide by ope-

9

ning his veins, and eventually he burns down Rome, the city of which he is the personification.

In the vision of the creators China, Rome and the Soviet Union share the stage in the opera. Yukhananov says: ‘Empires of the past that embodied tyranny in its most extreme form. The first Chinese emperor wanted his army to be buried with him after his death. His counsellors didn’t ap-prove of that idea, and suggested that he could be accompanied in his grave by sculptures of warriors, that would resemble real soldiers in their armour and weapons. In the opera the warriors are headless, they don’t have an individual character. They look more than life-size, but in their movements they are clumsy, like infants that have just learned to walk. That is how they sing, as well. They represent the underworld, one of the three spheres where the action takes place, besides the actual reality and heaven. The latter is located seven and a half meters above the ground in Lenin’s skull, which is opened as a stage for further action and a display of illusions. After Lenin’s passing physicians actually opened his skull, and removed his brain to ascertain the cause of his death. He died of a stroke. When his mission was completed, his brain exploded. Accor-ding to certain scientists the brain is an autonomous entity. Every single person has to try and tame it, to avoid becoming a tyrant, which will inevitably lead to self-destruction. That is the lesson Seneca teaches us.’

Kourliandski also applied the concept of trepanation in the music he composed for the opera. As a starting point he used the revolutionary song Varshavyanka from a recording by the choir of the Red Army. ‘It is a song that people will immediately associate with the Revolution, with the Soviet era’, he says. ‘I only used the first few measures, and expanded these to the ninety minutes length of the opera. It is as if you magnify a grain of sand to monumental proportions. All music in the opera is based on that material, even though the origins are beyond recognition. I have developed the arias out of it. The choir sings the chords, but they rather form a musical space that the soloists move around in. The choir is anon-ymous. Each individual singer is hidden inside a piece of armour. Togeth-er they are a force that can be manipulated by a dictator. They transfer all personal responsibility to that one leader. That is the source of all violence perpetrated in the name of a higher power. Near the end Nero’s mother Agrippina emerges from the underworld to enumerate his crimes, past, present, and future. She concludes by saying: ‘I am responsible, you will come to me. Love is what remains in the end.’ These words are taken over by the choir. Here lies the possibility for a cure. The members of the choir take off their armour, in which they have struggled for an hour and a half. They acquire a name of their own. They finally have a face. They stop acting as a herd that allows itself to be bossed about.’

© S

ANIS

LAVS

KY E

LECT

ROTH

EATR

E

12

OVERDE ARTIESTEN

Boris Joechananov (1957) is opgeleid als acteur, maar maakte in de jaren tach-tig een overstap naar het regisseren. In 1985 richtte hij het eerste onafhankelijke theatergezelschap van de Sovjet-Unie op, Theatre-Theatre. Een jaar later stond hij met drie jonge filmers aan de wieg van Parallel Kino, een beweging die films maakte en vertoonde in een opbloeiend underground circuit. De films namen de zegeningen van het Sovjetsysteem onder een kritische, vaak satirische loep. Als filmer hield hij zich in die tijd bezig met wat hij ‘slow video’ noemde: ongehaaste films die de stilstand van het leven in een zieltogende Sovjet-Unie weerspiegelden. In 2006 was zijn film Crazy Prince Fass-

binder te zien op het International Film Festival Rotterdam. In 1989 stichtte hij in Moskou de Vrije Academie, een onafhankelijke school die dreef op het enthousiasme van studenten en docenten en waarin de verschillende kunstdisciplines in samenhang onder-wezen werden. Tijdens de opening ging Octavia in première, een oerversie van de opera die op het Holland Festival zijn wereldpremière krijgt. Sinds 2013 isJoechananov artistiek leider van het Stanislavsky Electrotheatre in Moskou. Joechananov heeft een voorkeur voor producties op grote schaal. Sinds 1986 werkt hij aan de video-roman The Mad Prince, waarvan inmiddels twaalf delen

© O

LYM

PIA

ORL

OVA

13

verschenen zijn. In 2015 creëerde hij een trilogie op basis van L’Oiseau bleu van Maurice Maeterlinck, waarvan de delen op drie opeenvolgende dagen gespeeld werden. In datzelfde jaar ging Drillalians in première, een opera in vijf avondvul-lende delen, waar zes componisten muziek voor geschreven hebben. Dmitri Koerliandski componeerde het eerste deel.

Componist Dmitri Koerljandski (1976) is sinds 2013 muzikaal leider van het Stanislavsky Electrotheatre. Koerljandski maakt in zijn composities veelvuldig gebruik van gevonden materialen. Hij past ook vaak live elektronica toe. Zijn opera Nosferatu (2014) ging over het kwaad dat in iedere mens leeft. Alle klanken waren ontleend aan geluiden van lichaamsfuncties, zoals de hartslag, de bloedsomloop en de adem. Koerljandski behaalde zijn diploma compositie aan

© O

LYM

PIA

ORL

OVA

het conservatorium in zijn geboorte-stad Moskou. Voor zijn muziek heeft hij diverse prijzen gewonnen waaronder de Gaudeamus Muziekprijs in 2003. Hij was in 2008 gastcomponist in het Berlijnse DAAD Artist-in-Residence. Zijn muziek wordt gespeeld door gerenommeerde ensembles als Asko|Schönberg, Ensemble intercontemporain, Slagwerk Den Haag en Klangforum Wien en is onder meer te

horen geweest tijdens de Donaueschinger Musiktage, het Huddersfield Festival en MaerzMusik.Koerljandski was in 2005 oprichter van Tribuna Sovremennoi Muzyki, het eerste Russische tijdschrift dat zich speciaal richt op eigentijdse muziek, en was er tot 2009 hoofdredacteur van. Hij is lid van het jonge componistencollectief Structural Resistance Group. Dit jaar werd hij door het Italiaanse tijdschrift Classic Voice genoemd als een van de honderd

14

belangrijkste componisten van de eeuw. Ook staat dit jaar zijn installatie-perfor-mance Commedia delle Arti op de Biën-nale van Venetië.

Het Stanislavsky Electrotheatre staat in het centrum van Moskou aan de Tverska-ja, vlakbij het Rode Plein. Oorspronkelijk was het een van de eerste grote biosco-pen van Moskou, het ARS Electrotheatre, geopend in 1915. Lenin heeft in het theater ooit een belangrijke toespraak gehouden. Na de revolutie vestigde de invloed-rijke Russische regisseur en theoreticus Konstantin Stanislavski in het gebouw een studio voor theater en opera. Nu huisvest het gebouw een modern theater waar voorstellingen en films vertoond worden. Boris Joechananov is er sinds 2013 artistiek directeur. Hij wil dat het theater functioneert als vrijplaats voor vernieuwende regisseurs van film, toneel en muziektheater uit binnen- en buiten-land. Hij biedt hen de mogelijkheid om er experimenteel theater, eigentijdse opera, performance en andere innovatieve kunstvormen te organiseren. Omdat in dit werk vaak gebruik wordt gemaakt van multimediale technieken en elektronica, is het oude label ‘elektrotheater’ nog altijd van toepassing. Het Stanislavsky Electro theatre biedt gelegenheid aan componisten om met regisseurs, acteurs en beeldend kunstenaars te werken in gezamenlijke projecten.

ABOUT THEARTISTSBoris Yukhananov (1957) was trained as an actor but made the transition into directing during the 1980s. In 1985 he founded the first independent theatre company in the Soviet Union, Theatre-Theatre. A year later he and three young filmmakers started the Soviet movement called Parallel Cinema, which made and screened films in a lively underground circuit. The films took on the sacred cows of the Soviet system, placing them under a critical, often satirical lens. As a film-maker he was preoccupied at that time with what he called slow video: unhurried films that reflected the standstill of life in a Soviet Union in its death throes. In 2006 his film Crazy Prince Fassbinder was part of the International Film Festival Rotterdam.In 1989 he founded the Free Academy in Moscow, an independent school dri ven by the enthusiasm of students and teach-ers, where various artistic disciplines were taught together. Octavia was premiered during its opening, an early version of the opera that will be given its world pre-miere at the Holland Fes tival. Since 2013 Yukhananov has been the artistic leader of the Stanislavsky Electrotheatre in Moscow. Yukhananov has a taste for pro-ductions on a grand scale. Since 1986 he has been working on the video novel The Mad Prince, of which twelve parts have so far been released. In 2015 he created a trilogy on the basis of L’Oiseau bleu by Maurice Maeterlinck, with each part per-formed on three consecutive days. The same year saw the premiere of Drillalians, an opera in five evening-length parts for

15

which six composers wrote music. Dmitri Kourliandski composed the first part.

Born in Moscow in 1976, DmitriKourliandski has been the musical di-rector of the Stanislavsky Electrotheatre since 2013. Kourliandski has often made use of found materials in his composi-tions. He frequently combines live elec-tronica with his music. His opera Nosfer-atu (2014) was about the evil that resides in every individual. All of the sounds were taken from the noises of bodily functions, like the heartbeat, the circulation and the breath. Kourliandski obtained his diploma in composition from Moscow’s conserva-tory. He has won various prizes for his mu-sic, including the Gaudeamus Internation-al Composers Award in 2003. In 2008 he was a guest composer in the Berlin DAAD Artist-in-Residence program. His music is played by famous ensembles such as the Asko|Schönberg, Ensemble intercontem-porain, Slagwerk Den Haag and Klang-forum Wien, and has been performed during the Donaueschingen Festival, the Huddersfield Contemporary Music Festival and MaerzMusik among others. Kourliandski was the founder of Tribuna Sovremennoi Muzyki in 2005, the first Russian journal to specialise in contempo-rary music, and was its editor-in-chief until 2009. He is a member of the young com-posers’ collective Structural Resistance Group. This year the Italian magazine Classic Voice named Kourliandski among the 100 leading composers of the centu-ry. This year, his performance-installation called Commedia delle Arti will be at the Venice Biennale in the Russian pavilion.

The Stanislavsky Electrotheatre is in the centre of Moscow on Tverskaya Street, off Red Square. Originally it was the ARS Electrotheatre, one of the first cinemas in Moscow, opened in 1915. Lenin once gave an important speech in the theatre. Af-ter the revolution, the influential Russian director and theoretician Konstantin Stanislavsky established a studio for the-atre and opera in this building. Now the building houses an modern theatre cen-tre, which produces operas and conducts film showings. Boris Yukhananov has been its artistic director since 2013. He wants the theatre to function as a free space for innovative directors of film, theatre and opera from both Russia and abroad. He offers them the opportunity to organise experimental theatre, contemporaryopera, performance and other innovative artistic forms there. Since this work often makes use of multimedia techniques and electronica, the old name electrotheatre remains appropriate. The Stanislavsky Electrotheatre offers composers the op-portunity to work with directors, actors and visual artists in collaborative projects.

DES

IGN

:ST

EPAN

LOEK

JAN

OV

17

Действие происходит в Риме, в 62 г. н.э.

Клавдий Друз Цезарь казнил смертью Мессалину,родившую ему Британника и Октавию, ибо сошлась она с Силием,а после взял в жены Агриппину,дочь брата своего Германика,вдову Гнея Домиция Агенобарба Неронаи сыну ее Нерону отдал в супружество дочь свою Октавию.После того, как Клавдий и Британник были погублены отравою,кесарь Нерон дает развод Октавии, которую ненавидит, и женится на Поппее Сабине. Смятение и бунт народа, вызванные упомянутым разводом, Нерон подавляет многими казнями, Рим уничтожает огнем, а Октавию, посланную на Пандатарию, велит убить.

СЕНЕКАФортуна всемогущая! Зачем ты мне,Довольному своим уделом, лживоюУлыбкой улыбнулась, вознесла меня?Чтоб страх узнал я? Чтобы с высоты упал?Уж лучше жить мне на скалистой Корсике,Как прежде, вдалеке от глаз завистливых,Где сам себе принадлежал мой вольный дух.Я наблюдал, как в небе Солнце движется,Как в обращенье неба ночь сменяет день.Коль он стареет - к хаосу слепому вновь

De handeling speelt zich af te Rome in het jaar 62.

Caesar Claudius Drusus heeft Messalina,de moeder van zijn kinderen Britannicus en Octavia,ter dood laten brengen omdat zij een verhouding had met Silius.Daarna is hij getrouwd met Agrip-pina,dochter van zijn broer Germanicusen weduwe van Gnaius Domitius Ahenobarbus Nero,en heeft hij zijn dochter Octavia uitgehuwelijkt aan Agrippina’s zoon Nero.Nadat Claudius en Britannicus zijn vergiftigd,laat keizer Nero zich scheiden van de door hem gehate Octavia en trouwt hij met Poppaea Sabina. De beroering en opstand die deze scheiding onder het volk teweegbrengt,wordt door Nero met talloze executies onderdrukt;hij legt Rome in asen laat de naar Pandataria ver-bannen Octavia vermoorden.

SENECAAlmachtige Fortuna! Waarom heb je mij,Een man, tevreden met zijn lot,Zo valselijk toegelachen en verheven?Opdat ik angst leer kennen? Van hoge val?Ik leef nog liever op het rotsig Corsica,Zoals voorheen, van jaloerse ogen verre,Waar mijn vrije geest zichzelve toebehoorde.Ik zag de zon bewegen aan een hemel,En daarin de aflossing van dag en nacht.Eenmaal oud geworden keert de wereld weer

LIBRETTO OCTAVIA. TREPANATION

The action takes place in Rome in 62 A.D.

Caesar Claudius Drusus has assas-sinated Messalina,the mother of his children Britan-nicus and Octavia,for entering into an affair with Silius. Subsequently, he marries Agrip-pina, the daughter of his brother Germanicusand widow of Gnaeus Domitius Ahenobarbus Nero,and gives his daughter Octavia in marriage to her son Nero. After Claudius and Britannicus are poisoned, Caesar Nero divorces Octavia, whom he despises, and marries Poppaea Sabina. Nero crushes the tumultuous rebellion caused among the people by this divorce with a multitude of murders. He destroys Rome by fire and orders Octavia, banished to the isle of Pandataria, to be as-sassinated.

SENECADestiny almighty! Why shouldst bestow on me,So happy with my lot in life, your forgeries,Your hollow crooked smile, and raise me up on high?So I shall now know fear? And plummet from the heights?I’d rather live on rocky Corsica, as onceI did, far from the stony stares of jealousy,Where my free spirit answered only to itself.I gazed upon the sky, through which the sun did move,Ev’n as the rosy heavens turned from day to night.When it grows old and cold the world shall return

DES

IGN

:ST

EPAN

LOEK

JAN

OV

18

Вернется мир; последний день придет тогдаИ небо, рухнув, погребет весь род людской,Забывший благочестье, - чтобы вновь земляРодить могла бы племя совершенное,Как в юности, когда Сатурн царил над ней.Святая Верность с девой Справедливостью,Посланницы небес, богини сильные,В тот век одни народом кротко правили,Войны не знавшим, не слыхавшим грозных труб,Не ведавшим оружья, городов своихСтеной не обводившим: был повсюду путьОткрыт, и люди сообща владели всем.Сменил их род, лишенный прежней кротости.

СЕНЕКАА третье поколенье, хоть не знало зла,Хитро искусства новые придумало. Новый век,Всех прежних хуже, в недра материнскиеПроник, железо отыскал тяжелоеИ золото и в руки взял копье и меч.Меж царств границы пролегли, и новыеВоздвиглись города, и люди алчныеПошли к чужим жилищам за добычею,И кров родной мечом им защищать пришлось.В пороках, накопившихся за долгий срок,Мы тонем, и жестокий век нас всех гнетет,Когда злодейство и нечестье царствуютИ одержимы все постыдной похотью,И к наслажденьям страсть рукою алчноюГребет богатства, чтоб пустить их по ветру.Но вот нетвердым шагом, с видом сумрачным

Naar blinde chaos terug; en op de laatste dag,Zal de gevallen hemel ’t mensen-ras begraven,Dat zijn goden is vergeten, opdat de aardeWeer een volmaakt volk baren kan,Als in haar jonge jaren, in Satur-nus’ heerschappij.De heilige Trouw en de maagd Rechtvaardigheid,Hemelse gezanten, machtige godinnen, regeerdenIn die tijd met zachte hand het mensdom dat,Onwetend van oorlog of drei-gende bazuinen,Of wapentuig, zijn steden niet ommuurde,Maar altijd aan alle wegen toe-gang bood,En de mensen alles tezamen bezaten.Een nieuw, geharder ras volgde het op.

SENECADe derde generatie had van kwaad geen weet,Maar bedacht sluw nieuwe kun-sten. Een nieuwe tijd,Slechter dan al wat was, drong in de moederaarde,Delvend op zoek naar zwaar ijzer en goud,En nam lansen en zwaarden ter hand.Tussen volkeren verschenen grenzen,Nieuwe steden verrezen, hebzuch-tige liedenBezochten vreemde woonsteden voor buit,En moesten eigen haard te zwaard verdedigen.In zonden, opgehoopt door eeu-wen heen,Verdrinken wij, geknecht door deze wrede tijd,Nu valsheid en de misdaad heersenEn allen door vuige wellust zijn bezeten,En de zucht naar genot met begerige handSchatten vergaart om in de wind te verspillen.Maar daar komt Nero, somber,

To lawless, blinded chaos. The final day shall dawn,The heavens will collapse and extirpate all thoseWho forsook the mighty gods – and at that hourThe earth, it shall give birth unto a brand new tribe, Wholly young again, as when Saturn ruled the world.Sacred Fidelity and sweet maiden of Truth,Messengers from heaven, goddes-ses of iron-will:In that fine age they ruled the people peacefully.There were no wars, no quar-relsome rebellions.No one took up arms or hid their native citiesBehind tall walls of stone; the road was always openEverywhere, and together all shared all in kind.That race is now replaced, bereft of modesty.

SENECAThe generation after, knowing evil not,Then slyly invented a new array of arts. Worse yet, the newest age dug deep in mother earth,Extricating hard and heavy gold and ironAnd took to hand and heart the deadly sword and spear.Boundaries were set among the nations, and newCities were erected; avaricious peopleAttacked their neighbors, pillaging and plundering,And all then had to stand with sword to shield their homes.We drown in the vices that we have loved so long,And our vicious age afflicts and oppresses us,Where villainy and perfidy have the top handAnd each one here is obsessed with scandalous lust,And, compounding rude pleasur-es, fast hands steeped in greedRake in riches lewd and then toss them to the wind. But here with staggering step and

19

Идет Нерон. Страшусь узнать, с чем он пришел.

НЕРОНРаспорядись: пусть тотчас Плавта головуИ Суллы мне доставят. Исполняй приказ.

ПРЕФЕКТИду немедля в лагерь. Все исполню я.

СЕНЕКАНельзя на казнь бездумно осуждать друзей!

НЕРОННе зная страха, справедливым быть легко.

СЕНЕКАНо есть от страха средство: милосердие.

НЕРОНУничтожать врагов - вот доблесть цезаря.

СЕНЕКАОтца отчизны доблесть - граждан всех беречь.

НЕРОНМальчишек старики пусть учат кротости.

СЕНЕКАНет, надлежит смирять им пылких юношей.

НЕРОНВ мои года в советах не нуждаюсь я.

СЕНЕКАПусть все дела твои не прогневят богов!

НЕРОНБогов бояться глупо: я их сам творю.

СЕНЕКАЧем больше можешь, тем сильнее бойся их.

met onzekere tred.Ik vrees zijn bedoelingen te leren.

NEROLaat mij terstond de hoofden van PlautusEn Sulla bezorgen. Geef gehoor aan mijn bevel.

PREFECTIk ga nu naar het kamp en uw gebod uitvoeren.

SENECAMen kan vrienden niet onnaden-kend doemen tot de dood!

NEROWie geen angst kent, kan licht rechtvaardig zijn.

SENECAEr is een middel tegen angst: barmhartigheid.

NEROJe vijanden vernietigen – dat is Caesars deugd.

SENECADe deugd van een vader des vaderlands is zijn burgers te beschermen.

NEROLaat grijsaards liever kinderen zachtheid leren.

SENECANee, zij hebben driftige jongelui te betomen.

NEROOp mijn leeftijd heb ik geen advie-zen nodig.

SENECALaten jouw daden de goden maar niet vertoornen!

NEROHet is dwaas de goden te vrezen: ik maak ze zelf.

SENECAHoe meer je vermag, hoe meer je moet vrezen.

bleak demeanorComes Nero. I dread to learn what’s on his mind.

NEROI order thee: Bring to me the seve-red heads ofPlautus and of Sulla. Do now as you are told.

PREFECTI hasten to the camp. I shall do your bidding.

SENECAYou must not execute a friend without a thought!

NERO‘Tis easy to be just for him who has no fear.

SENECAFear has an antidote: they call it mercy.

NEROCaesar proves his worth by wiping out his enemies.

SENECAA fearless nation’s father shall protect his people.

NEROLeave it to old men to teach the young to cower.

SENECABut no, we must restrain their ardent temperaments.

NEROA man of my age needs none of your sage advice.

SENECASee that your thoughtless deeds don’t aggravate the gods!

NEROFearing gods is silly: I make them up myself.

SENECAThe more you can invent, the more there is to fear.

20

НЕРОНЯ все могу: Фортуна все позволит мне.

СЕНЕКАОна обманет: милостям ее не верь.

НЕРОНЛишь червь не знает, что ему дозволено.

СЕНЕКАДостойней делать то, что подобает нам.

НЕРОНТолпа лежачих топчет.

СЕНЕКАНенавистных лишь!

НЕРОНХранит нас меч.

СЕНЕКАНадежней - верность подданных.

НЕРОНПусть все боятся цезаря.

СЕНЕКАПусть любят все.

НЕРОННельзя, чтоб не боялись...

СЕНЕКАСтрах гнетет людей.

НЕРОНХочу повиновенья!

СЕНЕКАСправедливым будь!

НЕРОНМое решенье...

СЕНЕКАС общего согласья лишьДействительно.

НЕРОНА меч на что?

NEROIk vermag alles: Fortuna staat mij alles toe.

SENECAZe zal je bedriegen: vertrouw haar gunsten niet.

NEROAlleen een worm weet niet wat hem is toegestaan.

SENECA’t Is waardiger te doen wat ons past.

NERODe menigte vertrapt wie ligt.

SENECAAlleen wie zij verfoeit!

NEROHet zwaard behoedt ons.

SENECADe trouw van onderdanen biedt betere bescherming.

NEROLaat ieder Caesar vrezen.

SENECALaat ieder van hem houden.

NEROHij moet worden gevreesd…

SENECAAngst knecht de mens.

NEROIk wil gehoorzaamheid!

SENECAWees rechtvaardig!

NEROMijn besluit…

SENECAIs slechts met algemene instem-ming van kracht.

NEROWaartoe dan dient het zwaard?

NEROI am omnipotent, and Fortune smiles on me.

SENECAShe’s also quick to dupe: don’t believe her favors.

NEROOnly worms don’t know that they can do as they please.

SENECABetter yet to do all that is worthy of us.

NEROThe crowd kicks the fallen.

SENECAOnly those it hates!

NEROMay the sword defend us.

SENECABetter yet the trust of men.

NEROMay all fear mighty Caesar.

SENECABetter yet to love him.

NEROBut I must be feared...

SENECAFear oppresses people.

NEROI want full submission!

SENECAThen show that you are just!

NEROThe decision here is mine...

SENECAIt’s only good with civic support.

NEROThis sword I hold is better!

21

СЕНЕКАИзбавь нас бог!

НЕРОНТак что ж, терпеть и дальше покушения,Не мстить, стяжать презренье, пасть от рук убийц?Ни Плавт, ни Сулла ссылкою не сломлены;Их ненависть упорная пособниковЗлодейству ищет, чтобы умертвить меня,А в городе по-прежнему к изгнанникамСильна любовь, и в ней-то все надежды их.Они мне подозрительны - так пусть умрут!И к теням пусть уйдет жена постылаяЗа братом вслед. Пусть все, что вознеслось, падет.

СЕНЕКАБожественным потомством дом наполнит твойДочь бога, ложе с братом разделившая.

НЕРОННет, я не верю дочери развратницы,К тому ж и чужд я был всегда Октавии.

СЕНЕКАНо разве можно верить иль не верить ей?Она юна, стыдливость в ней сильней любви.

НЕРОНЯ так же понапрасну долго думал сам,Хоть ненависть ко мне сквозила явная.Мне отомстить велит обида жгучая.Супругу я нашел, меня достойнуюКрасой и родом.

СЕНЕКАПусть будет мужу верность дорога в жене,А красоту уносит каждый день у нас.

SENECAGod beware ons!

NERODus moet ik nog meer aanslagen verdragen,Zonder wraak, zodat ze me ver-achten en vermoorden?Verbanning heeft Plautus noch Sulla gebroken;Hun koppige haat zoekt kompa-nenVoor hun misdaad, om mij te doden,En in de stad zijn de ballingen immer nogVurig geliefd, en daarop hopen zij.Ik vertrouw hen niet – dus laten ze sterven!Moge mijn gehate vrouw naar de schimmen verdwijnen,Haar broer achterna. Moge al wat verheven werd, vallen.

SENECADe godendochter, die met haar broer de sponde deelde,Zal je huis met goddelijk nage-slacht vullen.

NERONee, ik vertrouw die sloeriedoch-ter niet,Daarbij heeft Octavia me nooit gemogen.

SENECAMaar kun je haar dan wel of niet vertrouwen?Ze is jong, haar schroom is sterker dan haar liefde.

NERODat was ook lange tijd mijn dwa-ling,Al verhulde zij niet mij te haten.Deze vurige krenking moet gewroken.Mijn nieuwe echtgenote is mij waardigIn schoonheid en komaf.

SENECALaat de trouw van een vrouw een man bekoren,Want onze schoonheid verdort met de dag.

SENECAGods save our souls!

NEROWhy should I tolerate another coup d’etat,Forsake revenge, earn their hate, and die a loathsome death?In exile Plautus thrives while Sulla flourishes; High and low their malice seeks more evil alliesTo aid their vile deed: assassinate their Caesar.And for the outcasts the riffraff in the city Bear only love; that love supports their every hope.If they do not trust me, then let the vermin die!Let them all fade into shade, unloved wives and Brothers too. May all who had once risen fall.

SENECAYour house shall fill with children sent down from the gods:Your wife is a jewel of the house of Claudius.

NERONo, I do not trust that daughter of a harlot,I have ever been at odds with Octavia.

SENECAHow do you know what you can trust or not believe?She is yet young, she is too bashful yet to love.

NEROThus I did waste my time in thin-king of her so,Although I often felt her icy sting of hate.I now am moved to avenge this bitter grievance.I found another wife, my peer in ev’ry way,In beauty and in birth.

SENECAA faithful wife is what a husband should wish for, While beauty ev’ry day dies still another death.

22

НЕРОНВ одной соединила все достоинстваСудьба - и мне решила подарить ее.

СЕНЕКАЛюбовь твоя да сгинет - чтоб ты не был слеп.

НЕРОНЛюбовь? Пред ней бессилен громовержец сам.

СЕНЕКАКогда ее лелеять перестанешь ты, -Она, слабея, угасает в краткий срок.

НЕРОНА я сужу иначе: без нее ни жизнь,Ни наслажденье невозможны. Так пусть же этот бог несетМой брачный факел и отдаст Поппею мне.

СЕНЕКАНет, свадьбы этой римлян скорбь не выдержит.

НЕРОНЧто ж, сделать не могу я то, что можно всем?

СЕНЕКАВсе от людей великих ждут великих дел.

НЕРОНЯ испытать хочу: довольно ль сил моих,Чтоб в душах черни дерзкую приязнь сломить.

СЕНЕКАТебе пристало воли граждан слушаться.

НЕРОНПлох тот властитель, над которым властна чернь.

СЕНЕКАТы не уступишь - вправе возроптать народ.

NEROHet lot, dat alle deugden in één vrouw vereende,Heeft beschikt haar tot de mijne te maken.

SENECAMoge je liefde vergaan – opdat je blindheid geneze.

NEROMijn liefde? Zelfs de dondergod staat machteloos voor haar.

SENECAAls je ophoudt haar te koesteren,Zal ze verwelken in mum van tijd.

NEROIk oordeel anders: zonder haarKunnen leven, genot niet bestaan.Dus laat die god mijn huwelijks-fakkelDragen en Poppaea aan mij schenken.

SENECANee, deze smart zullen de Romei-nen niet verdragen.

NEROWat, mag ik niet wat allen mogen?

SENECAAllen verwachten van grote man-nen grote daden.

NEROIk wil weleens zien: zijn mijn krach-ten toereikendOm in het grauw die hondstrouwe harten te breken?

SENECALeen liever je burgers een luiste-rend oor.

NEROSlecht is een heerser in de greep van het plebs.

SENECAAls je niet toegeeft, is het gerech-tigd te morren.

NEROFate has joined in one each one of these perfections, And she did choose to make them mine, a perfect gift.

SENECANone but a sightless fool would dare to trust in love.

NEROLove? That is the pow’r that quells the Thunder-Thrower.

SENECAWhen you cease to pamper it, it pales and weakensAnd it perishes before you know what hit you.

NERONo, you are wrong: neither life nor pleasure in lifeExist without its sweet caresses. Let a god hold up my wedding Torch and thereby bind to me the sweet Poppaea.

SENECAThis union will scandalize the Roman people.

NEROYou say that I can’t do what anybody can?

SENECAWe want the greatest men to do the greatest deeds.

NEROI wish to test the limits of my powers:To break the fawning hearts of low-bred citizens.

SENECABetter yet to heed the will of Rome’s own people.

NEROThat ruler is weak, who bends before the rabble.

SENECAYou don’t back down – the citizens are right to wail.

23

НЕРОНМольбами не добившись, вправе силой брать?

СЕНЕКА“Нет” молвить трудно...

НЕРОНЦезаря принудить - грех.

СЕНЕКАСам откажись.

НЕРОНИ побежденным будешь слыть.

СЕНЕКАЧто нам молва!

НЕРОННо многие ославлены.

СЕНЕКАКто выше всех, ей страшен.

НЕРОНВсе ж язвит его!

СЕНЕКАС молвой ты сладишь. Лишь бы дух смягчили твойЗаслуги тестя, юность, чистый нрав жены.

НЕРОНОставь! Не докучай мне! Наконец, дозвольМне делать то, что порицает Сенека!И так исполнить просьбы римлян медлю я,Хоть понесла во чреве от меня залогВозлюбленная. Что ж обряд наш свадебныйНазначить медлю я на дни ближайшие?

ТРОЦКИЙВ Лондон я приехал осенью 1902 года, должно быть в октябре, ранним утром.Нанятый мною мимическим путем кеб доставил меня по адресу, написанному на бумажке, к месту назначения.

NEROAls smeken niet helpt, is geweld dan terecht?

SENECAWeig’ren is moeilijk…

NEROCaesar dwingen is een vergrijp.

SENECAGeef zelf dan toe.

NEROEn sta als verliezer te boek.

SENECAWat deren ons praatjes!

NEROMaar velen brachten ze schande.

SENECAWie boven allen staat, wordt erdoor gevreesd.

NEROMaar toch kwetsen ze hem!

SENECAPraatjes kun je aan. Als je jeug-dige, zuivere vrouwEn haar vaders verdiensten je hart maar verzachten.

NEROSchei uit! Verveel me niet langer!Laat me eindelijk doen wat Seneca laakt!Te lang negeer ik de wensen der Romeinen,Al draagt mijn lief reeds in haar schootMijn pand. Wat zou ik dan nog talmenMijn huwelijk eerdaags te bepa-len?

TROTSKIIn de herfst van 1902 kwam ik in Londen aan; het zal op een vroege morgen in oktober zijn geweest.Een met een gebaar door mij aangehouden taxi bracht mij naar een op een papiertje geschreven adres, mijn plaats van bestem-ming.

NEROHow can you seize power if you don’t make them beg?

SENECA’Tis hard to beg “no”...

NERO’Tis a sin to force the king.

SENECAThen give up yourself.

NEROAnd be known as the vanquished.

SENECAWho cares for idle chatter!

NEROIt often brings one shame.

SENECAIt fears who stands above.

NEROHe mocks me with his words!

SENECAYou’ll cope with chatter. If only your wife’s sweetness,Her tender youth and father’s deeds would soften you.

NEROYou bore me! Stop! For once, I say, let me go forthTo do what Seneca would always prohibit!You see I hesitate to do the Romans’ willUntil such time as my beloved shall conceiveAn heir for me. Therefore I say:Set the weddingFor tomorrow: observe the rites with no delay.

TROTSKYI arrived in London in the fall of 1902 – probably in October – early in the morning.The cab, which I hailed with a mimetic gesture, took me to an address scribbled on a piece of paper, my ultimate destination.

24

ТРОЦКИЙЭтим местом была квартира Владимира Ильича.Меня заранее научили (должно быть, еще в Цюрихе) стукнуть соответственное число раз дверным кольцом.Дверь мне открыла, насколько помню, Надежда Константиновна, которую, надо думать, я своим стуком поднял с постели.Час был ранний, и всякий более опытный и, так сказать, более привычный к культурному общежитию человек посидел бы спокойно на вокзале час-два, вместо того чтобы ни свет ни заря стучаться в чужие двери.Но я еще был полон зарядом своего побега из Верхоленска.Таким же приблизительно образом я потревожил в Цюрихе квартиру Аксельрода, только не на рассвете, а глубокой ночью.Владимир Ильич находился еще в постели, и на лице его приветливость сочеталась с законным недоумением.В таких условиях произошло наше первое с ним свидание и первый разговор.

ПРИЗРАК АГРИППИНЫСквозь твердь земную вышла я из Тартара,Стигийский факел сжав рукой кровавою:Пусть сына свадьбу озарит преступнуюС Поппеей - я же, мстительница скорбная,Мой факел в погребальный превращу костер.

ПРИЗРАК АГРИППИНЫ И среди теней то убийство мерзкоеЯ не забыла: маны неотмщенныеПокоя не нашли. За все, что сделалаДля сына я, - мне был корабль наградою,И за престол - крушенья ночь и горький стой. Хотела я оплакать гибель спутниковИ сына грех - но не дали мне

TROTSKIDeze plaats was de woning van Vladimir Iljitsj.Men had mij van tevoren geïnstru-eerd (dat zal nog in Zürich zijn ge-weest) een bepaald aantal keren met de deurring aan te kloppen.Als ik me goed herinner, werd er opengedaan door Nadezjda Konstantinovna, die ik met mijn geklop vermoedelijk uit bed had gehaald.Het was nog vroeg en iedere meer ervaren en zogezegd meer aan beschaafde omgang gewende persoon, zou rustig een uur of wat op het station hebben gezeten en niet voor dag en dauw op een vreemde deur hebben geklopt.Maar ik was nog geënerveerd door mijn vlucht uit Vercholensk.Op ongeveer dezelfde manier had ik in Zürich opschudding veroor-zaakt in de woning van Axelrod, zij het niet bij dageraad, maar in het holst van de nacht.Vladimir Iljitsj lag nog in bed, en zijn gezicht vertoonde een mengeling van vriendelijkheid en gewettigde verbazing.Onder die omstandigheden had onze eerste ontmoeting en eerste gesprek plaats.

DE GEEST VAN AGRIPPINADwars door de aarde heb ik de Tartarus verlaten,Met in mijn bebloede hand de onheilstoorts:Moge deze mijn zoons misdadige bruiloftMet Poppaea beschijnen, opdat mijn smartelijke wrakeMijn fakkel in een lijkvuur laat ontbranden.

DE GEEST VAN AGRIPPINATe midden van de schimmen was die vuige moordNooit uit mijn gedachten: onge-wroken ManesVonden er geen rust. Voor al wat ik deedVoor mijn zoon – was een schip mijn beloning,De troon die ik hem liet – bracht mij schipbreuk en jammer.Bewenen wilde ik mijn dode met-gezellen en de zonde

TROTSKYThe place was the apartment of Vladimir Ilyich.I had been informed earlier (pro-bably when still in Zurich) to knock a certain number of times with the wooden knocker.As I recall, the door was opened by Nadezhda Konstantinovna, whom I assumed I had gotten out of bed with my knock.The hour was early and any person more experienced, I would say, more accustomed to civilized social life, would have sat quietly for an hour or two at the train station instead of going knocking at stranger’s doors before dawn.But I was still fully energized by my escape from Verkholensk.I had disturbed the Axelrod home in Zurich in approximately the same way, only that wasn’t at dawn, it was in the dead of night.Vladimir Ilyich was still in bed and his face expressed cordia-lity mixed with understandable bewilderment.Such were the circumstances of our first meeting and our first conversation.

GHOST OF AGRIPPINAI came out the abyss of Tartarus onto Hard land, clutching in bloody grip the torch of Styx:May it cast its light upon the lawless wedding Of my son and Poppaea – I, in bitter grief,Shall employ it to ignite my funeral pyre.

GHOST OF AGRIPPINAEven among the shadows that dirty murder I have not forgotten: the unaven-ged Manes Will find no peace. And for all that I accomplished For my son – he gave me a ship as compensation;And for the throne I left him – a shipwreck and cries.I longed to mourn the deaths of my right companions

25

времениДля слез: удвоил грех свой злодеяньем сын.Мечом убита, я сквозь раны гнусныеСреди родных пенатов испустила дух.Супруг умерший тень мою преследует,У глаз моих преступных машет факелом,Грозит, корит судьбой своей и требует,Чтобы убийца сына выдан был ему.Оставь! Он твой: дай лишь отсрочку краткую.Эриния тирану уготовилаКонец достойный: бич, и бегство жалкое,И казнь, перед которой птица Тития,Тантала жажда, труд Сизифа горестныйИ даже Иксиона колесо - ничто.Куда тебя безумье приведет твоеИ рок, мой сын? Перед такими бедамиСтихает гнев тобой убитой матери!О, если б, раньше, чем рожден ты мною был,Мне чрево растерзали звери дикие:И ты бы умер, неразлучный с матерью,Бесчувственный, злодейством не запятнанный,И в царстве мертвых никогда тревог не знал,И славных предков, и отца увидел бы,Которых обрекли мы на позор и скорбь, -И ты и я, - что родила таким тебя!Так скройся в Тартар, мать, жена и мачеха.Всем близким лишь погибель приносившая!

ТРОЦКИЙО том, что Ленин прибыл в Петербург и выступал на рабочих собраниях против войны и

Van mijn zoon, maar ’k kreeg geen tijd voor tranen:Nog een misdaad stapelde hij op zijn vergrijp.Gevallen door het zwaard gaf ik de geest,Ellendig verwond, omringd door mijn Penaten.Mijn dode echtgenoot achtervolgt mijn schim,Zwaait met zijn toorts voor mijn zondige gelaat,Dreigt, vervloekt zijn lot en eistHet hoofd van wie zijn zoon vermoordde.Stop! Hij is de jouwe: maar geef even respijt.De Furiën bereidden de tiran alreedsEen waardig einde: geseling en laffe vlucht,En een gericht, waarvoor de gier van Tityus,Tantalus’ kwelling, Sisyfus’ smarte-lijk zwoegen,Ja, zelfs het rad van Ixion, ver-bleken.Waarheen, mijn zoon, voeren waanzinEn het noodlot je? Voor zulke rampspoed verstomtDe toorn van de moeder die je vermoordde!O, ware toch vóór ik je baarde,Mijn schoot door wilde beesten verscheurd:Je was gestorven, tezaam met je moeder,Zonder iets te voelen, niet door misdaden besmeurd,En kende je in het dodenrijk geen angsten,En zag je je vermaarde voor-ouders en vader,Die wij tot smart en schande doemden –Jij en ik, die jou zo heeft gebaard!Dus verdwijn in de Tartarus, moe-der, vrouw, stiefmoeder.Die al haar naasten slechts onder-gang bracht!

TROTSKIDat Lenin in Petersburg was aan–gekomen en zich op arbeidersver–gaderingen tegen de oorlog en

And the sins of my son – but no one gave me timeFor tears: my son doubled the evil of his sins.A sabre laid me low, and through those wretched woundsThe juices of my life flowed out. I died at home,My dead, departed husband haunts my tortured soul:He waves a burning torch before my sinning eyes,He scowls, reminding me of his own cruel murder,And demands that his son’s assas–sin surrender.But stop! He is yours: just give me one more moment.The Furies have a well-deserved end in storeFor him: damnation followed by a sad retreat,Then affliction, such as Tityos pecked by vultures,Tantalus teased by thirst, Sisyphus by labor,And Ixion trapped on his spinning, burning wheel.Where shall madness lead you? What lies in store for you,My son? When I imagine the atrocities,Even your murdered mother’s anger wanes and wilts! O, woe, if only when you still were in my wombSome ferocious beast had ripped my belly open:You would have died, still at one with loving mother,Feeling nothing and knowing nothing of evil,Would have known no dread in the kingdom of the dead,Joined your illustrious forebears and your father, Whose memory we now doom to shame and sorrow,You and I – I for giving birth to one like you!Mother, stepmother, wife – I go back to the Tartarus.I brought ruination to everyone I loved!

TROTSKYI learned from American news–papers at Amherst, a Canadian concentration camp, that Lenin

26

Временного правительства, я узнал из американских газет в Амхерсте, в канадском концентрационном лагере.Интернированные немецкие матросы сразу заинтересовались Лениным, имя которого они впервые встретили в газетных телеграммах.Все это были люди, жадно ждавшие конца войны, который должен был открыть для них ворота концентрационной тюрьмы.Они с величайшим вниманием относились к каждому голосу против войны.До сих пор они знали Либкнехта.Но им часто говорили, что Либкнехт подкуплен.Теперь они узнали Ленина.

НЕРОНО, до чего мои войска медлительны,Как сам я в гневе кроток, если факелыНе погасил, преступно мне грозившие,Я кровью граждан, если не текла онаПо Риму, породившему мятежников.А та, кого мне хочет навязать народ,Та, что всегда была мне подозрительна,Сестра-супруга, за обиду жизнью мнеЗаплатит, гнев мой кровью угасив своей.Но смерть за все, что было, - кара слабая,Страшнее наказанья заслужила чернь:Падут дома, моим объяты пламенем;Пожары покарают чернь зловредную,Жестокий голод, нищета позорная.Лишь страх научит чернь повиновению.Но вот подходит тот, кого за преданностьИ верность сделал я префектом лагеря.

de Voorlopige Regering uitsprak, had ik in het Canadese concentra-tiekamp Amherst uit Amerikaanse kranten vernomen.De geïnterneerde Duitse matrozen waren meteen geïnteresseerd in Lenin, wiens naam ze voor het eerst in krantenberichten had den gelezen.Het waren allemaal mensen die gretig uitkeken naar het einde van de oorlog, die voor hen de gevan-genispoort van het concentratie-kamp zou openen.Iedere stem tegen de oorlog vond bij hen een zeer gewillig oor.Tot dan toe hadden ze alleen gehoord van Liebknecht.Maar hun was vaak gezegd dat Liebknecht omgekocht was.Nu hadden ze Lenin leren kennen.

NEROO, hoe traag toch zijn mijn troepen,Hoe mild ik zelve in mijn razernij: de toortsenDie mij misdadig dreigden, heb ik niet gesmoordIn stromen bloed van Rome’s burgerij,De stad die de muiters heeft voortgebracht.En zij, die het volk mij op wil dringen,Die ik nimmer vertrouwde, zuster en vrouw,Zal deze krenking met haar leven bekopenEn mijn toorn blussen met haar bloed.Maar voor dit alles is de dood een slappe straf,Het plebs verdient een gruwelijker boete:Huizen zullen vallen, omhelsd door mijn vlam;Branden, wrede honger, schande-lijke armoeZullen het boosaardig gepeupel straffen.Slechts angst leert het plebs gehoorzaamheid.Maar daar komt hij, die ik voor zijn trouwEn overgave prefect maakte van het kamp.

had arrived in Petersburg and had spoken out against the war and the Provisional Government.The imprisoned German sailors immediately asked about Lenin, whose name they first had en-countered in news dispatches.These men all eagerly awaited the end of the war, for that would open the concentration camp gates for them.They listened with great interest to every voice raised against the war.They still remembered Liebknecht.But they were often told that Liebknecht was corrupt.Now they learned about Lenin.

NEROO, as my warriors do come forth so slowly, So I myself am weak in anger if I have Not deflamed the torches threate-ning me treason With the blood of Romans; if blood does not freelyFlow through Roman streets, the ones that bred the rebels.And she, whom the citizens would force upon me, She, of whom I always had my lingering doubts, This sister-wife, she shall pay for her offenses With her life; her oozing blood shall cool my anger. But death is petty penance for all I suffered,And so a more disastrous fate awaits the mob: Houses shall fall, engulfed in leaping flames I send;Conflagrations shall chasten the malicious horde,As will bitter famine and spiteful poverty.Fear alone shall instruct the mob to know its place.But here comes now that man whose perfect loyalty Persuaded me to make him Pre-fect of this camp.

27

ПРЕФЕКТПодавлен бунт народа. Лишь немногиеУбиты - те, кто дерзко нам противился.

НЕРОНИ это все? Ты понял так вождя приказ!

ПРЕФЕКТНо главари истреблены безжалостно.

НЕРОНЧто ж, а толпа, которая осмелиласьС огнем напасть на мой дворец, Все осквернять рукой своей нечистоюИ криком гнусным может безнаказанно?

ПРЕФЕКТТвоя обида казнь готовит гражданам?

НЕРОНТакую казнь, чтоб век жила молва о ней!

ПРЕФЕКТТвой гнев - не страх наш будет казням мерою.

НЕРОНПусть первой та, кем вызван гнев, поплатится.

ПРЕФЕКТСкажи нам, кто - и не видать пощады ей.

НЕРОНСестры проклятой голову я требую.

ПРЕФЕКТЯ весь дрожу... Оцепенел от ужаса...

НЕРОНОслушаться готов ты?

ПРЕФЕКТУпрекаешь зря!

PREFECTDe volkopstand is neergeslagen. Slechts enkelenZijn gedood: degenen die zich straf verzetten.

NEROEn dat is alles? Jij had het bevel van je leider begrepen!

PREFECTMaar de leiders zijn genadeloos uitgeroeid.

NEROMaar kan een meute die het waagdeTe vuur mijn paleis te attaqueren,Alles te bezoedelen met smerige handEn walgelijke kreten, ongestraft blijven?

PREFECTBereidt jouw woede je burgers een gericht?

NEROEen gericht waarvan de mare eeuwig leven zal!

PREFECTJouw toorn, en niet onze angst, zal de maat van de straffen zijn.

NEROLaat zij die mijn toorn wekte als eerste boeten.

PREFECTZeg ons wie het is en zij zal geen genade zien.

NEROIk eis het hoofd van mijn ver-vloekte zuster.

PREFECTIk sidder… Ben verstijfd van ontzet-ting…

NEROBen je van zin niet te gehoor-zamen?

PREFECTEen onterecht verwijt!

PREFECTThe people’s riot is quieted. And just a fewAre dead – only those who fought with greatest fury.

NEROAnd that is all? Is that how you obey commands!

PREFECTBut ev’ry leader cruelly has been put to death.

NEROBut what about the throng that dared to brandish torches,Set fire to my palace, rising up against me?Shall they defile everything with filthy hands And curdled cry, and yet remain unpunished?

PREFECTYour outrage bespeaks revenge against the people.

NEROA punishment that history ne’er shall forget!

PREFECTYour fury, not our fear, shall gauge the blood that flows.

NEROAnd let the first who angered me now pay the price.

PREFECTTell me who it is, and she shall know no mercy.

NERO I’ll have the head of my accursed sister.

PREFECTMy hands do tremble... Fear free-zes me in stone...

NEROWould you disobey?

PREFECTDoubt not my loyalty!

28

НЕРОНЩадить врага?

ПРЕФЕКТВрагом считаешь женщину?

НЕРОНОна злодейка!

ПРЕФЕКТКто же уличил ее?

НЕРОНМятеж толпы.

ПРЕФЕКТКто мог направить бешенство?

НЕРОНТот, кто их подстрекал!

ПРЕФЕКТНикто, я думаю.

НЕРОННет, женщина: природа склонность к злу в нееВложила, научив коварству вредному.

ПРЕФЕКТНо не дала ей сил.

НЕРОНЧтоб неприступноюОна не стала, чтобы силы слабыеМог страх сломить иль кара. Уж давно онаВиновна; запоздал лишь с приговором я.Оставь советы и мольбы и слушайсяПриказа: пусть на судне увезут ееНа берег дальний и покончат с нею там, -Чтоб наконец покинул сердце вечный страх.

ТРОЦКИЙТоварищи, в отношении ясности мысли и твердости воли нашей партии мы имели некоторую дополнительную проверку за этот год.Проверка была тяжела, потому что она была дана фактом, который и сейчас тяготеет над

NERODe vijand te sparen?

PREFECTBeschouw je een vrouw als vijand?

NEROZij is een booswicht!

PREFECTWie heeft haar ontmaskerd?

NEROHet volksoproer.

PREFECTWie kon die razernij sturen?

NERODegene die ze heeft opgehitst!

PREFECTNiemand, volgens mij.

NEROJawel, een vrouw: de natuur begiftigde haarMet een hang naar kwaad en euvele list.

PREFECTMaar gaf haar geen krachten.

NEROOpdat zij niet ongenaakbaar is,Opdat angst of straf haar zwakke krachtenKunnen slechten. Al sinds langDraagt zij schuld; mijn vonnis is alleen vertraagd.Laat je adviezen en beden achter-wege en volgMijn bevel: laat een schip Octavia wegvoerenNaar een verre kust en haar daar doden,Opdat eindelijk die eeuwige angst mijn hart verlaat.

TROTSKIKameraden, wat de heldere gedachtegang en wilskracht van onze partij aangaat, zijn wij dit jaar extra beproefd.De beproeving was zwaar, daar zij was ingegeven door een gebeur-tenis die tot op heden drukt op het bewustzijn van alle partijleden

NEROShall foe be spared?

PREFECTCan woman be a villain?

NEROShe is an evil-doer!

PREFECTWhat for, why say you so?

NEROThe crowd that does rebel.

PREFECTWho could lead such chaos?

NEROShe who provoked them!

PREFECTNo one then, I guess.

NEROA woman, I say: nature fills her full of evil,Teaches all the arts of hateful perfidy.

PREFECTBut left her, oh, so weak.

NEROSo that she’d never beUnapproachable, so that fear and punishmentWould always break her frail powers. She’s been guiltyAll along but I was late in condem-ning her. But leave aside the lessons and listen to myEdict: have Octavia put upon a ship And take her to a distant shore and kill her there –So that fear shall ne’er again creep into my heart.

TROTSKYComrades, we have been put to an additional test this year in regards to our party’s clarity of thought and firmness of will.This test was difficult for it was brought about by an event that even now weighs on the consciousness of all party

29

en de breedste kringen der arbei-dersbevolking, of beter gezegd, der gehele arbeidersbevolking van ons land en een aanzienlijk deel van de gehele wereld.Ik doel op de ziekte van Vladimir Iljitsj. Toen begin maart een verslechte-ring intrad, is het Politbureau van het Centraal Comité bijeengeko-men om meningen uit te wisselen over wat er aan de partij en het land verteld moest worden omtrent de gezondheid van kameraad Lenin.Kameraden, u zult zich denkelijk allemaal realiseren in wat voor stemming de zitting van het Politbureau verliep toen wij partij en land dit eerste, moeilijke en alarmerende bulletin moesten meedelen.Uiteraard bleven wij ook op dat moment politici. Niemand zal ons dit verwijten.Wij dachten niet alleen aan de gezondheid van kameraad Lenin – uiteraard waren wij allereerst begaan met zijn pols, zijn hart en zijn temperatuur – maar wij dachten ook de indruk die dit aantal slagen van zijn hart zou hebben op de politieke harteklop van de arbeidersklasse en onze partij.

OCTAVIAWaar brengen jullie me heen?Waarheen wil de keizerin mij verbannen,Nu zij, uit meelij met mijn ramp-spoed,Besloten heeft mij het leven te schenken?Als tirannen mijn bitter lot met de doodWillen kronen, waarom mij dan niet afgemaaktOp mijn harde moedergrond?Mijn hoop op redding is vervlogen!Wie zal mijn rampspoed waardig bewenen?Waar is de nachtegaal die mijn zuchtenBeantwoordt met een lied? O, had het lotMij toch nachtegaalvleugels geschonken!

members and the greater part of our nation’s working people, or more properly, the entire working population of our country and a significant part of the entire world.I speak of Vladimir Ilyich’s illness.After it took a turn for the worse in early March the Politburo of the Central Committee convened to discuss what we should tell the party and the nation’s population about the decline in Comrade Lenin’s health.I am sure, Comrades, that you fully understand the mood at that Politburo meeting, when we were tasked with informing the party and the nation about this first grave, alarming news.Naturally, we remained politi-cians at this moment. No one can reproach us for that.We were concerned not only about the health of Comrade Lenin – of course we were prima-rily concerned at that time with his pulse, his heart and temperature– but we also thought about the effect his heart rate would have on the political pulse of the wor-king class and our party.

OCTAVIAWhere do you take me? Where has Nero’s PoppaeaDecided I shall spend my time in exile ifShe, touched to the core by my misfortune, did make The choice to spare the life I was sure I had lost? Had the tyrants thought it best to terminate my Bitter, woeful life, then why did they not do itWhere I could fall, received by my own cruel home soil?All the hopes I ever cherished have now been dashed! Who shall mourn my despicable disaster?Where is the songbird who can turn my moansInto music? O, if only fate would

сознанием всех членов партии и широчайших кругов трудящегося населения, вернее сказать, над всем трудящимся населением нашей страны, а в значительной части всего мира.Я говорю о болезни Владимира Ильича.Когда последовало ухудшение в начале марта, и Политбюро Ц.К. собралось обменяться мнениями о том, что нужно довести до сведения партии, до сведения страны об ухудшении в здоровье тов. Ленина,то, товарищи, я думаю, что вы все отдадите себе отчет, в каком настроении проходило заседание Политбюро, когда мы должны были сообщить партии и стране этот первый тяжкий, тревожный бюллетень.Разумеется, и в такую минуту мы оставались политиками. Никто в этом не сделает нам упрека.Мы думали не только о здоровье тов. Ленина, — конечно, в первую голову, мы были заняты в те минуты его пульсом, его сердцем, его температурой,— но мы думали также о том, какое впечатление это число ударов его сердца произведет на политический пульс рабочего класса и нашей партии.

ОКТАВИЯКуда вы меня ведете? КудаМне царица велит в изгнанье уйти,Если, тронута жалостью к бедам моим,Подарить мне жизнь решила она?Если ж смертью тираны хотят увенчатьМой горький удел, почему б им не датьМне пасть на родной жестокой земле?Больше нет для меня на спасенье надежд!Кто достойно оплачет мою беду?Где тот соловей, что стонам моимОтветит песней? О, если бы мнеСоловьиные крылья дала судьба!Сбросив тяжесть тоски, улетела бы я

30

Mijn loden weemoed zou ik afwer-pen en vliegenOp lichte wieken, weg van de mensenmassa,Van de wrede vijandschap, de bloederige slachting.Ver van iedereen, in een uitgestor-ven bos,Op een heel dun takje zou ik zingen,Met parelende trillers, klinkend en droef.Mij stuurt de grimmige tiran nuNaar het duister van schimmen en Manes,Dus waarom talm ik vergeefs?Gij, die Fortuna met macht over onsBedeelde, voer mij naar mijn dood!Gij goden roep ik aan… Nee, staak je bede:Je bent gek en gehaat door de goden!De Tartarus roep ik aanEn Erebos’ wrekende godinnen,En ook jou, mijn vader,Die zo’n dood en straf onderging!Jullie zijn mijn getuigen: ik vrees niet te sterven.Tuig het schip op en vertrouw de zeilenAan de winden toe, opdat de stuurman koers zetNaar de kusten van het ver Pandataria.

SENECAVederlichte zefier, met je ademDroeg jij Iphigeneia, in wolk gehuld,Toen zij heimelijk was ontvoerdVan het altaar van de wrede maagd.Draag ook Octavia weg van het euvele gerichtNaar Diana’s heiligdom, ik smeek het je!

SENECABarmhartiger dan onze stad is Aulis,Barmhartiger ook het woeste Taurisch land:

Bestow upon me two nightingale’s wings! Then would I throw off heart-break’s weight and fly away From human company on wings so light,Far from hateful hostility, from bloody brawls,And far from all I’d sit on weight-less branchAmidst an empty thicket to sing My warbling, trilling, thrilling song of sorrow.Now the wicked tyrant would send me to The shades among the dead in the underworld - Why waste my time by procrasti-nating here? You! to whom Fortuna gave the right ofPower over us – Take me to my death! I call upon you, gods... No, forget the pray’rs:The gods, they hate me; they think me raving mad!I’ll hail Hell’s keepers,The goddesses of Dark, who avenge evil done,And you, too, my father,Who so nobly suffered equal penance and death!You see it for yourselves, I do not fear to die.Rig up the ship, unfurl the sails, place your trust untoThe winds, and let the helmsman set his seaward courseToward the distant shores of Pandataria.

SENECALazy, lovely breeze, who with your breath once sheltered Iphigenia by hiding her in a cloud After she was secretly abductedFrom the altar of the cruelest goddess -Save now Octavia, take her far from harm,To the sanctum of Trivia, I pray!

SENECAEven Aulis is more merciful than Rome,As is the land of the savage Tauri:They only sacrifice unto the gods

На легких крылах от людской толпы,От жестокой вражды, от кровавой резни,Вдалеке от всех, средь пустынных рощНа тонкой ветке пела бы я,Разливая печально-звонкую трель.И меня теперь свирепый тиранПосылает к теням и к манам во мрак,Так зачем понапрасну мешкаю я?Вы, кому Фортуна над нами властьВручила, - ведите меня на смерть!Вас я, боги, зову... Нет, оставь мольбы:Ненавистна богам, безумная, ты!Я Тартар зовуИ Эреба богинь, что злодеям мстят,И тебя, мой отец,Что достоин был смерти и кары такой!Вы свидетели: я не боюсь умереть.Снаряжайте корабль и вверяйте ветрамПаруса, чтобы кормчий направил егоК берегам Пандатарии - дальней земли.

СЕНЕКАТы, легчайший зефир, ты дыханьем своимИфигению, скрытую облаком, нес,Когда похищена тайно былаС алтаря жестокой девы она, -И ее унеси от казни лихойК святилищу Тривии, я молю!

СЕНЕКАМилосердней Авлида, чем город наш,Милосердней диких тавров страна:

31

Het plengt van bloed van vreem-delingenaan goden in den hoge.Maar Rome zwelgt in moord op eigen burgers.

TERRACOTTALEGERRome zwelgt in moord op eigen burgers.

TROTSKILenin is weg. Lenin is niet meer.Duistere wetten die het functio-neren van bloedvaten besturen, hebben dit leven afgebroken.De medische wetenschap was niet bij machte te doen wat miljoenen mensenharten hartstochtelijk van haar verwachtten en eisten.Moge diezelfde naaldenprik die wij voelen, die ons hart iedere keer zal voelen bij de gedachtedat Lenin er niet meer is, voor ieder van ons een herinnering, een waarschuwing, een oproep zijn:jouw verantwoordelijkheid is groter geworden.

The blood of foreigners.Rome revels in killing its own.

TERRACOTTA ARMYRome revels in killing its own.

TROTSKYLenin is gone. Lenin is no more.The mysterious laws governing the function of blood vessels cut short this life.Medicine was powerless to do that which millions of human hearts passionately expected and demanded.May that prick of the needle - which we all feel, and which our heart shall feel every time we entertain the thoughtthat Lenin is no more - may that needle prick be for us a reminder, a warning and a summons:your responsibility has increased.

Возливают там всевышним богамЧужеземную кровь, Рим убийством тешится граждан.

ТЕРРАКОТОВАЯ АРМИЯРим убийством тешится граждан.

ТРОЦКИЙЛенина нет. Нет более Ленина.Темные законы, управляющие работой кровеносных сосудов, оборвали эту жизнь.Медицина оказалась бессильной совершить то, чего от нее со страстью ждали, требовали миллионы человеческих сердец.Пусть тот же укол иглы, который мы чувствуем, который будет каждый раз чувствовать сердце при мысли о том,что Ленина более нет, станет для каждого из нас напоминанием, предостережением, призывом:твоя ответственность повысилась.

32

My Country: a work in progressNational Theatre of Great Britain7 – 8.6Stadsschouwburg Amsterdam

Octavia. TrepanationBoris Joechananov, Dmitri Koerljandski, Stanislavsky Electrotheatre15 – 16.6Muziekgebouw aan ’t IJ

ManifestoJulian Rosefeldt, Cate Blanchett4 – 25.6Casco Amsterdam

NkenguégiDieudonné Niangouna13 – 14.6Stadsschouwburg Amsterdam

Simple as ABC #2: Keep Calm & ValidateThomas Bellinck16 – 17.6Frascati

The GabrielsRichard Nelson,The Public Theater9 – 11.6Frascati

Demolishing Everything with Amazing SpeedDan Hurlin, Dan Moses Schreier21 – 23.6Compagnietheater

The Tempest SocietyBouchra Khalili13 – 14.6Frascati

The NationEric de Vroedt,Het Nationale Theater5 – 8.6Muziekgebouw aan ’t IJ

Democracy in AmericaRomeo Castellucci, Socìetas4 – 6.6Stadsschouwburg Amsterdam

33

FOCUS: DEMOCRATIEEen aantal festivalkunstenaars kijkt dit jaar naar de problemen waar westerse democratische landen mee te maken heb-ben. De Franse filosoof Alexis de Tocqueville bewonderde de democratie vanwege de maatschappelijke gelijkheid. Ook zag hij de gevaren ervan. Regisseur RomeoCastellucci maakt dit jaar Democracy in America, naar het gelijknamige boek (1835) van De Tocqueville. In The Gabriels be-schouwt regisseur Richard Nelson het af-gelopen Amerikaanse verkiezingsjaar door de ogen van een doodgewone familie. Andere kunstenaars richten zich op de problematiek in democratische naties, zoals de vluchtelingenkwestie in de voorstellingen van regisseurs Dieudonné Niangouna en Thomas Bellinck. Weer anderen tonen de dreiging van geweld (Demolishing Everything with Amazing Speed), tirannie (Octavia) of het vorm-geven aan activisme (The Tempest Society). Filmregisseur Julian Rosefeldt kijkt in Manifesto naar de relatie tussen kunst en samenleving. Twee nationale theater-huizen met elk een eigen staat van de natie: My Country van National Theatre uit Londen en The Nation van Het Nationale Theater uit Den Haag. Beide voorstellin-gen tonen een verscheurd land waarin nie-mand, van politici tot burgers, verantwoor-delijkheid lijkt te durven nemen. Ten slotte zijn er voorstellingen waarin democratie in de vorm is doorgevoerd: het publiek kan – als het dat wil – actief betrokken worden, als voorbijganger, deelnemer of activist. Deze kunstenaars moedigen het publiek aan om de aloude hiërarchie tussen het publiek en de artiesten ter discussie te stellen.

FOCUS:DEMOCRACYAt this year’s festival several artists are looking at the problems faced by Westerndemocracies. The French philosopher Alexis de Tocqueville admired democracy for its social equality. He saw its dangers too. Director Romeo Castellucci is making Democracy in America, based on DeTocqueville’s eponymous book (1835). In The Gabriels, director Richard Nelson reflects on the recent American election year through the eyes of an ordinary family. Other artists focus on controver-sies in democracies, such as the issue of refugees in directors Dieudonné Niangouna and Thomas Bellinck’s performances. Others address the threat of violence (Demo lishing Everything with Amazing Speed), tyranny (Octavia), or shapingactivism (The Tempest Society). In Mani-festo the film director Julian Rosefeldt examines the relationship between art and society.We are presenting two national theatre production companies, each with its own state-of-the-nation piece: My Country; a work in progress by the National Theatre in London, and The Nation by the Dutch National Theatre in The Hague. Both performances show divided countries in which no one, from politicians to citizens, seems to dare to take responsibility. We also believe that it is important to explore democracy of form. Members of the audience can get actively involved as a passer-by, parti cipant, or activist, if they so wish. Our artists encourage you to question the old hierarchy between the audience and the artists.

34

internationaalpodiumkunstenamsterdam

3 – 25 juni 2017download deapp van het festival

35

VRIENDENHet Holland Festival heeft het getroffen – met Vrienden die zich betrokken voelen bij kunst, die het werk van artiesten van wereldklasse willen volgen en die het festival steunen in de ambitie om nieuw werk te blijven presenteren, initiëren of (co)produceren. Vrienden vormen het hart van het festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar een toonaangevend programma te maken. Het verheugt ons dat we u deze voorstelling mede dankzij de Vrienden van het Holland Festival kunnen tonen.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker, directie Holland Festival

FRIENDS The Holland Festival is lucky – with Friends who are passionate about art, welcoming to our world class artists, ambitious to help the festival to present, commission and (co)-produce brilliant new work. Friends are the heart of the festival and their generous support helps the festival to create an exciting programme each year. We are delighted to be able to present this performance with support from the Friends of the Holland Festival.

Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker,board Holland Festival

36

HOLLAND FESTIVAL 2017directieRuth Mackenzie, artistiek directeur Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur

raad van toezichtMartijn Sanders, voorzitterGert-Jan van den BerghMavis CarrilhoBen NoteboomJet de RanitzTom de Swaan

Het programma van het Holland Festivalkan alleen tot stand komen door subsidies,bijdragen van sponsors en fondsen en door de gewaardeerde steun van u, ons publiek.

hoofdbegunstiger Fonds 21

subsidiënten Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Gemeente Amsterdam

fondsen, sponsors en instellingenStichting Ammodo, BankGiro Loterij Fonds, Rabobank Amsterdam, VSBfonds, Casa, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Dioraphte, Fonds Podiumkunsten, Kempen & Co, European Cultural Foundation, Brook Foundation, Westergasfabriek/MeyerBergman, Bruil, Clifford Chance LLP,BPD Cultuurfonds, Automobielbedrijf Van Vloten, Garuda Indonesia, Goethe-Institut, Lloyd Hotel, Volkshotel, Wilhelmina E. Jansen Fonds, Ambassade van Canada, Amerikaanse Ambassade Den Haag, Institut Français des Pays-Bas, Google Arts & Culture, Hofsteestichting, Hellingman & Zn.

HF BusinessBeam Systems, De Nederlandsche Bank N.V., DoubleTree by Hilton, G&S Vastgoed, ING Groep, Loyens & Loeff, Ngage Media, Ten Have Change Management, WPG Uitgevers B.V.

jubileumsponsorsAhold Delhaize, Heineken, KLM, KPMG, NS, Pon

mediapartnersNTR, VPRO

board of governorsDe genereuze, meerjarige verbintenis van de Governors is van groot belang voor de internationale programmering van het Holland Festival en met name voor het aangaan van internationale coproducties.

G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat, Jéhan van Dijk, Bernard en Ineke Dijkhuize, Jeroen Fleming, P. Gerla, H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Françoise van Rappard-Wanninkhof, M. Sanders, A.N. Stoop enS. Hazelhoff, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, H. Wolfert en M. BrinkmanGovernors die anoniem wensen te blijven.

hartsvrienden R.F. van den Bergh, Kommer en Josien Damen, Sabine van Delft-Vroom, Huub A. Doek,J. Fleury, Tex Gunning, V. Halberstadt,Wendy van Ierschot, Isaäc en Francien Kalisvaart, Giovanna Kampouri Monnas, Luuk H. Karsten, Frans en Willeke Koffrie, Kristine Kohlstrand, Joost en Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus Darley, Cees Lafeber, Emma Moloney, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, Ben Noteboom, Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Jeroen Ouwehand, Marinus Pannevis en Caroline Polak, Anthony en Melanie Ruys, Rob van Schaik en Wijnanda Rutten, Patty Voorsmit

37

beschermersLodewijk Baljon en Ineke Hellingman, Irma Boom en Julius Vermeulen, S. Brada, Frans en Dorry Cladder-van Haersolte, J. Docter en E. van Luijk, L. Dommering-van Rongen, Marry de Gaay Fortman, E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, S. Haringa, J. Houwert,R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen,J. Lauret, A. van der Linden-Taverne,F. Mulder, Adriaan en Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, H. Pinkster, Pim en Antoinette Polak, H. Sauerwein, C.W.M. Schunck,I.R. Snelleman en A. Vreugdenhil,K. Tschenett, Wolbert en Barbara Vroom,P. Wakkie, A. van Wassenaer, Martine Willekens, O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven

begunstigersB. Amesz, A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, E. Blankenburg, Ellen Birnie, Co Bleeker*, K. Bodon, Wim Boerman, Jan Bouws, E. Bracht, W.L.J. Bröcker, F. van den Broek, G. Bromberger, Rachel van der Brug, D. de Bruijn, M. Daamen, J. Dekker,M.H. Dijkgraaf, M. Doorman, Chr. van Eeghen*, J. van der Ende, Ch. Engeler*,E.L. Eshuis*, E. de Graaff Van Meeteren,F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, Annelies Heidstra en Renze Hasper, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, J. Hopman*, J. Houtman,E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, A. Ladan*, M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, Hanna van der Linden, T. Lodder, Ken Mackenzie, A. Man,D. van der Meer, E. van der Meer-Blok,A. de Meijere, E. Merkx, Jaap Mulders*,H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen*,P.M. Op de Coul, E. Overkamp enA. Verhoog, P. Price, F. Racké, H. Ramaker,S. van de Ree, Wessel Reinink, L. Remarque-van Toorn, M. Roozen, A. Schneider,

H. Schnitzler, G. Scholten, E. Schreve-Brinkman, Steven Schuit, P. Smit, G. Smits,A. Sonnen, K. Spanjer, W. Sorgdrager enF. Lekkerkerker, K. Spanjer, C. Teulings,H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Vencken, R. Verhoeff, A. van Vliet*, R. Vogelenzang, F. Vollemans,M.M. de Vos van Steenwijk, A. Wertheim,M. van Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh,P. van der Zant, Marian van Zijll Langhout, M.J. Zomer, P. van Zwieten en N. Aarnin* extra bijdrage

jonge begunstigersKai Ament, Helene Bakker, Aram Balian, Ilonka van den Bercken, Maarten Biermans, Femke Bijlsma, Femke Blokhuis, Jasper Bode, Quirijn Bongaerts, Marcha van der Boon, Melanie Bosveld, Maarten van Boven*, Jonne ter Braak, Tessa Cramer, Snezana Djordjevic, Sandra Geisler, Matthijs Geneste, Susan Gloudemans, Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Hagar Heijmans, Brendon Humble, Jort van Jaarsveld, Bram de Jaeger, Daan de Jong, Ytha Kempkes, Marc Koehler, Bas Köhler, Judith Lekkerkerker, Gustavo López, Pieter van der Meché, Frans Muller, Britt Ootes, Boris van Overbeeke, Menzo Reinders, Jasper Roodenburg, Peter Ruys, Guus Schaepman, Gijs Schunselaar, Monica Sette, Reinout Steenhuizen, Farid Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Helena Verhagen, Tristen Vreugdenhil, Danny de Vries* extra bijdrage

liefhebbersAlle 682 Liefhebbers.

Vrienden die anoniem wensen te blijven.

38

WORD VRIENDHet Holland Festival heeft uw steun nodig. Als Vriend draagt u bij aan het succes en de bloei van het festival. Liefhebber - vanaf € 55 per jaarU ontvangt dit programmaboek gratis, u heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt korting op tickets.

Begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of€ 21 per maand)Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede aan de internationale programmering van het Holland Festival. Als Begunstiger heeft u recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke privileges.

Jonge Begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand)Ontvang dezelfde privileges als deBegunstigers én neem deel aan een speciaal programma waarin je elkaar ontmoet en voorstellingen geselecteerd zijn die je niet mag missen.

Beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of€ 125 per maand)Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage aan de internatio nale programmering van het Holland Festival ontvangt u een uitnodiging voor de openingsvoorstelling en voor exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere privileges.

Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaarAls Hartsvriend van het Holland Festival nodigen we u uit om dichter bij de makers te komen. Met gelijkgestemden en gasten van het festival verwelkomen we u graag op speciale gelegenheden en geven u een blik achter de schermen.

JOIN USThe Holland Festival needs your support. Join us now as a festival Friend andcontribute to the festival’s ongoingsuccess and growth.

Liefhebber - from € 55 annually You will receive programme books such as this one for free, have access to advance ticket sales and get discounts on tickets.

Begunstiger - from € 250 annually(or € 21 per month) Your contribution goes directly to the Holland Festival’s international program-ming. As a Begunstiger, you have a right to free tickets and other attractive privileges.

Jonge Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month)Receive the same privileges as the Be-gunstigers and also take part in a special programme in which you meet each other at selected shows that are too good to miss.

Beschermer - from € 1.500 annually(or € 125 per month) As thanks for your considerable contribu-tion to the Holland Festival’s international programming, you receive an invitation to the opening performance and exclusive gatherings in addition to free tickets and other privileges. Hartsvriend - from € 5.000 annually We invite Holland Festival Hartsvrienden to become more closely acquainted with the makers of the Festival and meet like-minded people and guests.

39

GeefwetSinds 1 januari 2012 is het nog aantrek-kelijker om het Holland Festival te steunen vanwege de Geefwet die tot 1 januari 2018 van kracht is. De Geefwet houdt in dat giften aan culturele ANBI’s met 25% verhoogd mogen worden tot een maxi-mum aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u het resterende bedrag voor het reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting.De voordelen van de Geefwet gelden voor alle belastingplichtigen (particu-lieren en bedrijven) en zijn van toepas-sing op zowel eenmalige als periodieke schenkingen.

Voordeel van een periodieke schenkingEen eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de gif-ten op jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drempel) met een minimum van € 60 en kan tot maximaal 10% (plafond) van het inkomen worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij voor een periode van ten minste vijf opeenvol-gende jaren een gelijke uitkering wordt gedaan, vastgelegd in een periodieke akte. De gift is volledig aftrekbaar zonder aftrekdrempel of aftrekplafond.

Wilt u ook Vriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een aanmeldformulier naar hollandfestival.nl (Steun HF) of neem vrijblijvend contact op met Nicole Mooij op 020 – 788 21 14.

Donations to the Festival are tax-deductible Between 1 January 2012 and 1 January 2018, a special tax law is in effect which makes it more advantageous to make charitable donations. Called the ‘Geef-wet’, this law allows you to claim your deductions to cultural organizations with ANBI status with an additional 25% for tax benefits (a total of 125%). The Holland Festival has such an ANBI status. The fis-cal advantage applies to donations that total a maximum of € 5.000 annually. If you donate more than € 5.000 to regis-tered charities, you can deduct the remai-ning amount for the regular percentage (100%). The advantages of the Geefwet apply to all taxpayers (private parties and businesses) and are applicable to both individual and periodical gifts.

Advantages of a periodical gift Restrictions apply to deductions for indivi-dual gifts. Individual gifts are tax-deduc-tible when the total amount of gifts given in one year surpasses 1% of your income, with a minimum of € 60. The amount given above the minimum threshold is tax-deductible. The maximum deductible amount is 10% of your threshold income. There are fiscal benefits for periodical gifts with an annuity construction for five years and upwards. If you choose to sup-port the Holland Festival for a minimum of five years, your gift will be fully tax-deductible. If you would like to join us, go to our website hollandfestival.nl (Support HF) for more information or call Nicole Mooij for an informal talk without obligations:020 – 788 21 14.

40

COLOFON COLOPHONHolland FestivalPiet Heinkade 51019 BR Amsterdamtel. +31 (0)20 – 788 21 00info@hollandfestival.nlwww.hollandfestival.nl

eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival

tekst & vertaling text & translationRené van Peer ontwerp design thonik

omslagfoto cover photo © Stanislavsky Electrotheatre druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2017 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival.No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival.

THE NAKED SHIT SONGSHuba de GraaffDO 22.6, VR 23.6 – 20:00Stadsschouwburg Amsterdam

ORCHESTER-FINALISTENStudenten Koninklijk Conservatorium, Christine ChapmanDI 20.6 – 20:30Muziekgebouw aan ’t IJ

RUANG SUARAEnsemble Modern, Senyawa,Taufik A. Adam, Dewa Ketut Alit,Stevie Jonathan Sutanto, Gema Swaratyagita, Gatot Danar SulistiyantoZA 17.6 – 20:30Muziekgebouw aan ’t IJ

ALLES WIEDER GUTFranui, Florian Boesch, Jonas DahlbergWO 21.6 – 20:30Muziekgebouw aan ’t IJ

A NIGHT IN INDONESIAKande, Boi Akih & guests, Jogja Noise Bombing, Senyawa, Filastine, SekanVR 16.6 – 20:00Paradiso

SIMPLE AS ABC #2:KEEP CALM & VALIDATEThomas BellinckVR 16.6, ZA 17.6 – 20:30Frascati

MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:

COPRODUCTIE

OCTAVIA.TREPANATION MAAKT DEEL UIT VAN HET HF YOUNG­PROGRAMMA.