biology lessons grade 12 - baciiuyfc.org

វទិ្យាល័យ ហ ៊ុន សែន អង្គែនួល ជីវវទិ្យា ថ្នន ក់ទី្យ១២ ត្រឡប់ទៅមារិកា

ទោកត្រូ ទ ឿន យឹម Tel : 012603718/0962873993 ទំ្យព័រទី្យ 1

មាតិកា ជំពូកទី១ : ស មីណូស្សែមនិងអង់សយសូ្សែម ---------------------- 2

មមម ៀនទី២ : អង់សយសូ្សែម ................................................. 2

ជំពូកទី៣ : តម្មូវមសេងៗ បសស់ា ពាងគកាយ --------------- 8

មមម ៀនទី១ : តម្មូវម្បសាទ .............................................. 8

មមម ៀនទី២ : ស រីាងគវិញ្ញា ណ ........................................ 21

មមម ៀនទី៣ : ម្បព័នធអង់ដូម្រនី ....................................... 36

ជំពូកទី៤ : នាទី បសម់្បូមតអ ីនកន ងសា ពាងគកាយ -------- 49

មមម ៀនទី១ : អាស តីអាមីមន ............................................ 49

មមម ៀនទី២ : ម្បូមតអ ីន .................................................... 52

មមម ៀនទី៣ : អង់ស មី ....................................................... 56

ជំពូកទី៥ : ព័ត៌មានមសមនទិចនិងកា សសំ្ដងននស្សន --- 60

មមម ៀនទី១ : ADN ជាទម្មព័តម៌ានមសមនទិច.............. 60

មមម ៀនទី២ : កា សសំ្ដងមចញននស្សន ........................ 66

មមម ៀនទី៣ : បមចេកមទសវិទាជីវៈ .............................. 72

ជំពូកទី៦ : កា វិវតតននភាវ ស ់-------------------------------- 82

មមម ៀនទី១ : ម្ទឹសដ ីបសម់ោកដាវិន ............................ 82

មមម ៀនទី២ : ភសត តាងននកាវិវតត ................................ 89

មមម ៀនទី៣ : កំណត់ម្តាសូស លី ...................................... 94



មាតិកា ជំពូកទី១ : ស មីណូស្សែមនិងអង់សយសូ្សែម ---------------------- 2

មមម ៀនទី២ : អង់សយសូ្សែម ................................................. 2

ជំពូកទី៣ : តម្មូវមសេងៗ បសស់ា ពាងគកាយ --------------- 8

មមម ៀនទី១ : តម្មូវម្បសាទ .............................................. 8

មមម ៀនទី២ : ស រីាងគវិញ្ញា ណ ........................................ 20

មមម ៀនទី៣ : ម្បព័នធអង់ដូម្រនី ....................................... 35

ជំពូកទី៤ : នាទី បសម់្បូមតអ ីនកន ងសា ពាងគកាយ -------- 48

មមម ៀនទី១ : អាស តីអាមីមន ............................................ 48

មមម ៀនទី២ : ម្បូមតអ ីន .................................................... 51

មមម ៀនទី៣ : អង់ស មី ....................................................... 55

ជំពូកទី៥ : ព័ត៌មានមសមនទិចនិងកា សសំ្ដងននស្សន --- 59

មមម ៀនទី១ : ADN ជាទម្មព័តម៌ានមសមនទិច.............. 59

មមម ៀនទី២ : កា សសំ្ដងមចញននស្សន ........................ 65

មមម ៀនទី៣ : បមចេកមទសវិទាជីវៈ .............................. 71

ជំពូកទី៦ : កា វិវតតននភាវ ស ់-------------------------------- 81

មមម ៀនទី១ : ម្ទឹសដ ីបសម់ោកដាវិន ............................ 81

មមម ៀនទី២ : ភសត តាងននកាវិវតត ................................ 88

មមម ៀនទី៣ : កំណត់ម្តាសូស លី ...................................... 93



ជំពូកទី១ : ស មីណូស្សែមនិងអង់សយសូ្សែម មមម ៀនទី២ : អង់សយសូ្សែម

អង់ស្យូស្ស្ែមជារកុ្ខជាតិមានគ្រាប់ស្ែលការពារដោយសំ្បក្។ អង់ស្យូស្ស្ែមឬរកុ្ខជាតិមានផ្កា មានពីរថ្នា ក់្សំ្ខាន់ៗគឺរកុ្ខជាតិម ូណូកូ្ទីដលែូននិងរកុ្ខជាតិឌីកូ្ទីដលែូន។ កូ្ទីដលែុងជាស្ក្ែបគ្រាប់ស្ែលមានអំគ្របរីយ ុង(ពនែក្ស្ែឹក្)ដៅខាងក្ាុងគ្រាប់។ រកុ្ខជាតិម ូណូកូ្ទីដលែូនមានកូ្ទីដលែុងមួយ ឯរកុ្ខជាតិឌីកូ្ទីដលែូនមានកូ្ទីដលែុងពីរ។ ផ្កា របស់្រកុ្ខជាតិម ូណូកូ្ទីដលែូនមានស្ស្ទាប់ 3 (គំរ ូ 3) ដ ើយបាច់ស្រសស្នំស្ថិតដៅរាយបា យពាស្ដពញដែើម។ ឯផ្កា រកុ្ខជាតិឌីកូ្ទីដលែូនមានស្ស្ទាប់ 4 ឬ 5 ដ ើយបាច់ស្រសស្នំស្ថិតដៅជារងវង់។ ១. លកខណៈពិមសសននអង់សយសូ្សែម

១.១. ស រីាងគលតូោស ់ ក. ឫស : ឫស្របស់្រកុ្ខជាតិជាស្នាក្មួយស្ែលធំទូលាយជាងស្នាក្ស្ែលដៅ

ដលើែី។ ឫស្ជាស្នាក្យ ងសំ្ខាន់របស់្រកុ្ខជាតិ។ ទឹក្ និងអំបិលខនិជលដគ្របើគ្របាស់្ដោយរកុ្ខជាតិគ្រតូវបានស្ស្ូបចូលតាមឫស្។ ឫស្មានស្រសស្នំទឹក្ និងអំបិលខនិជដៅដែើម និងស្ែឹក្។ ឫស្ចងភ្ជា ប់រកុ្ខជាតិដៅនឹងែី ដ ើយមាននទីស្តុក្អាហារនងស្ែរ។

ខ. មដើម : ដែើមមាននទីគ្រទគ្រទង់ស្នាក្ស្ែលដៅដលើែីរបស់្រកុ្ខជាតិ និងែឹក្នំសារធាតុរវាងឫស្និងស្ែឹក្។ ដែើមរកុ្ខជាតិខែះក៏្មាននទីស្តុក្អាហារនងស្ែរ (Ex : ខទឹមបារាងំ,អំដៅ…)។ ដែើមរកុ្ខជាតិខែះក៏្មាននទីដធវើរស្មីសំ្ដយគដែើមបីបដងាើតសារធាតុស្ររីាងគស្គ្រមាប់រកុ្ខជាតិនងស្ែរ។ ជាលិកាសំ្ខាន់របស់្ដែើមរកុ្ខជាតិគឺ បាច់ស្រសស្នំ (សីុ្ស្ែមនិងនែូស្អម)។ សីុ្ស្ែមមាននទីែឹក្នំទឹក្ និងអំបិលខនិជពីឫស្តាមដែើមដៅកាន់ស្ែឹក្របស់្រកុ្ខជាតិ។ ឯនែូស្អមជាលិកានំស្ែលនំអាហារដៅគ្រគប់ដកាសិ្កាទំាងអស់្ស្ែលមិនអាចដធវើសំ្ដយគបាន។ ដៅចដនែ ះសីុ្ស្ែម និងនែូស្អមគឺស្ស្ទាប់ដម។ ស្ស្ទាប់ដមជាជាលិកាស្ែលនលិតសីុ្ស្ែម និងនែូស្អមថ្មីៗ។

រ.សលកឹ : ស្ែឹក្ជាស្ររីាងគស្ែលមាននទីដធវើរស្មីសំ្ដយគដែើមបីបដងាើតសារធាតុស្ររីាងគ។ ស្នាក្ខាងដលើនិងខាងដគ្រកាមស្ែឹក្មានដអពីស្ឌមស្ែលជាស្ស្ទាប់ដស្តើងស្គ្រមាប់ការពារសនទរបស់្ស្ែឹក្។ ដលើសនទស្ែឹក្មានរនធតូចៗជាដគ្រចើនដៅថ្នស្តូមា ត។ កា



បូនឌីអុក្សីុ្ត ទឹក្និងអុក្សីុ្ស្ស្នដចញនិងចូលតាមស្តូមា តដនះ។ ស្តូមា តគ្រតូវបានរុ ំព័ទធដោយកាសិ្កាលាតស្ែលជាអាក្រក្ាទឹក្ក្ាុងរកុ្ខជាតិជាដ តុដធវើឲ្យរកុ្ខជាតិអាចរស់្បាន។ ដៅក្ាុងស្ែឹក្មានស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាគ្របដេទខុស្ៗាា ។ ស្ស្ទាប់បា លីសាតជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាស្ែលតំដរៀបាា យ ងស្ណនដៅដគ្រកាមស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាដអពីស្ឌមដលើ។ ដកាសិ្កាបា លីសាតមានក្ែរ បូាែ ស្ស្ែលនទុក្ក្ែរ េីូល។ អាហារភ្ជគដគ្រចើនស្ែលបដងាើតដែើងដៅក្ាុងស្ែឹក្គ្របគ្រពឹតតដៅទីដនះ។ ដៅចដនែ ះដកាសិ្កាបា លីសាតនិងស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌមដគ្រកាមមានស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាដសាែ តនិងរនធខយល់ជាដគ្រចើន។ ស្រសស្សីុ្ស្ែមនិងនែូស្អមស្ថិតក្ាុងស្ស្ទាប់ដនះ ។ ព័ត៌មានបស្នថម : ដៅក្ាុងស្ែឹក្មានស្ស្ទាប់ែូចជាស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌដលើនិងដគ្រកាម ស្ស្ទាប់បាលីសាតនិងស្ស្ទាប់ដសាែ ត។ ស្ស្ទាប់បាលីសាតមានដកាសិ្កាស្ែលមានក្ែរ បូាែ ស្នទុក្ក្ែរ េីូល។ វាមាននទីសំ្ខាន់ក្ាុងែំដណើ ររស្មីសំ្ដយគដែើមបីនលិតសារធាតុស្ររីាងគ(គែុយកូ្ស្)។ ស្ស្ទាប់ដសាែ តនទុក្បាច់ស្រសស្នំ (សីុ្ស្ែម និងនែូស្អម)។ ស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌដលើនិងដគ្រកាមមាននទីការពារនិងមានស្តូមា តស្គ្រមាប់ បណដូ រឧស្ម័ននិងទឹក្។

១.២ ស រីាងគបនតពូជ ផ្កា ជាស្ររីាងគដេទរបស់្រកុ្ខជាតិ។ ផ្កា មានទំ ំ របូរាង និងពណ៌ខុស្ៗាា ស្តផ្កា

នីមួយៗមាននទីែូចាា គឺបដងាើតដកាសិ្កាបនតពូជញីនិងដមម លដ ើយដធវើឲ្យមានការបងាកំ្ដណើ ត។ គ្រគប់អង់ស្យូស្ស្ែមសុ្ទធស្តបនតពូជដោយផ្កា ។ ចំដពាះផ្កា ាម នពណ៌ ែំដណើ រលំអងគ្របគ្រពឹតតដៅដោយសារខយល់។ ជាទូដៅស្ស្ទាប់ផ្កា មានពណ៌ស្ស្ស់្។ ស្នាក្ដគ្រៅសនស្ស្ទាប់ផ្កា មានគ្រតបក្ផ្កា ស្ែលមានរាងែូចកូ្នស្ែឹក្។ គ្រតបក្ផ្កា ងាយនឹងដមើលដ ើញណាស់្ដៅដពលផ្កា គ្រក្ពំុដគ្រពាះវាដកាត បពីដលើស្នាក្ដនេងៗសនផ្កា គ្រក្ពំុ។ គ្រតបក្ផ្កា ការពារស្ស្ទាប់ផ្កា ដ ើយស្តងស្តមានពណ៌ែូចស្ែឹក្ ប ុស្នតផ្កា ខែះក៏្មានគ្រតបក្ផ្កា ពណ៌ដ ើតស្ែរ។ គ្រទង់គ្រទាយ ទំ ំ និងចំនួនស្ស្ទាប់ផ្កា ខុស្ាា ពីផ្កា មួយគ្របដេទដៅផ្កា មួយគ្របដេទដទៀត។ ដៅក្ាុងផ្កា មានស្ររីាងគបនតពូជស្ែលជាក្ញំុ្ដក្ស្រញី និងក្ញំុ្ដក្ស្រដមម ល។ ដក្ស្រដមម លជាស្ររីាងគបនតពូជដមម លស្ែលមានពីរស្នាក្គឺ :

-ស្នាក្ទី1 : មានរាងជាស្រសស្ឆ្មម ៗ ដៅថ្នទងដក្ស្រដមម ល។



-ស្នាក្ទី2 : មានរាងជាថ្ង់ស្ថិតដៅខាងចុងទងដក្ស្រដមម លដៅថ្នដបាែ ក្លំអង។ គ្រាប់លំអងគ្រតូវបាននលិតដៅក្ាុងដបាែ ក្លំអង។ ក្ញំុ្ដក្ស្រញីជាស្ររីាងគបនតពូជញី។ វាស្ថិតដៅស្នាក្ក្ណាត លសនផ្កា ក្ាុងក្ញំុ្ដក្ស្រដមម ល ។ ក្ញំុ្ដក្ស្រញីមានបីស្នាក្គឺ :

-ស្នាក្កំ្ពូលសនក្ញំុ្ដក្ស្រញីគឺស្ទិចមា ត។ វាមានទំ ំធំនិងមានស្ភ្ជពស្អិតស្គ្រមាប់ទទួលគ្រាប់លំអង។

-ដជើងទគ្រមសនស្ទិចមា តគឺក្ដក្ស្រញី។ -ស្នាក្បាតសនក្ញំុ្ដក្ស្រញីគឺអូស្វស្ែលមានអូវលុមួយឬដគ្រចើន។ ផ្កា មួយមាន

ដក្ស្រញីមួយឬដគ្រចើន។ ១.៣ ដំមណើ លអំង

ចំដពាះរកុ្ខជាតិអង់ស្យូស្ស្ែម ែំដណើ រលំអងជាការដនទរគ្រាប់លំអងពីដបាែ ក្លំអងដៅស្ទិចមា ត។ ចំដពាះរកុ្ខជាតិខែះ គ្រាប់លំអងគ្រតូវបានដនទរពីដបាែ ក្លំអងដៅស្ទិចមា តសនផ្កា ស្តមួយ។ ែំដណើ រលំអង ស្បបដនះដៅថ្នែំដណើ រលំអងឯង(ឬស្វ័យែំដណើ រលំអង)។ ដៅដពលគ្រាប់លំអងរបស់្ផ្កា សនរកុ្ខជាតិមួយធាែ ក់្ដៅដលើស្ទិចមា តរបស់្ផ្កាសនរកុ្ខជាតិមួយដនេងដទៀតដៅថ្នែំដណើ រលំអងកាត់។ អាក្នំែំដណើ រលំអងរមួមាន : ទឹក្ ខយល់ បក្េី មនុស្េ គ្របដចៀវ គ្រជឹង និងស្តវលអិតែូចជា មុំ ដមអំដៅជាដែើម។ ែំដណើ រលំអងសិ្បបនិមមិតដក្ើតដែើងដៅដពលលំអងគ្រតូវបញាូ នដោយមនុស្េពីរកុ្ខជាតិមួយដៅរកុ្ខជាតិមួយដទៀត។ វាជាវធីិមួយស្បបស្ែលដគ្របើគ្របាស់្ស្គ្រមាប់បងាា ត់រកុ្ខជាតិស្ែលមានលក្ខណៈពិដស្ស្ៗ។ ែំដណើ រលំអងដក្ើតមានដៅដពលគ្រាប់លំអងធាែ ក់្ដៅដលើស្ទិចមា ត ។ ២. កា បនតពូជ បសអ់ង់សយសូ្សែម ២.១ កំណម្ាប់លអំង(កំណមីម្កូសប)៉ ក្ាុងដបាែ ក្លំអងសនដក្ស្រដមម លមានស្ប អាបែូអីុតស្ែលដក្ើតដែើងតាម ចំស្ណក្ដមយ ូស្។ ស្ប នីមួយៗស្ចក្ខែួនមួយែងតាមចំស្ណក្មីតូស្ដ ើយលូតលាស់្ជាគ្រាប់លំអ។ គ្រាប់លំអងខ្ីដនះជាកាស្ម តូេីតដមម ល។ គ្រាប់លំអងនីមួយៗមានសណវ យ ូអាបែូអីុតពីរ : សណវ យ ូលូតលាស់្និងសណវ យ ូបនតពូជ។ ដៅដពលគ្រាប់លំអងទំុ ដបាែ ក្លំអងនទុះដ ើយបដញ្ញគ្រាប់លំអងដៅក្ាុងខយល់ ។



២.២ កំណថង់អំម្បរីយ៉ ង និងកាស្ម៉តញ ី អូវលុលស្ថិតក្ាុងអូស្វ។ ស្នាក្ខាងដលើសនអូវុលសនអូវលុនីមួយៗមានមីគ្រក្ូពីលមួយ។ អូវលុនីមួយៗបានភ្ជា ប់នឹងភ្ជា ស្របស់្អូស្វ។ ដកាសិ្កាដមមួយស្ែលដៅក្ាុងអូវុលរងចំស្ណក្ដមយ ូស្ដ ើយបដងាើតបានស្ប អាបែូអីុត 4។ ក្ាុងចំដណាមស្ប ទំាង 4 ស្ប 3 គ្រតូវងាប់។ ស្ប 1 ដៅស្ល់ដធវើចំស្ណក្មីតូស្ 3 ែងបនតបនទ ប់បដងាើតបានជាថ្ង់កំ្ណ(កាស្ម តូេីតញី)។ ថ្ង់កំ្ណដនះមានដកាសិ្កាចំនួន 7 ស្តមានសណវ យ ូអាបែូអីុតែល់ ដៅ 8។ ដកាសិ្ការាងធំមួយដៅចំក្ណាត លមានសណវ យ ូពីរ។ សណវ យ ូទំាងពីរដៅថ្នសណវ យ ូប ូស្ល។ ដកាសិ្កាដេទញីដៅថ្នអូអូស្ស្វរដៅចដនែ ះដកាសិ្កាសីុ្ស្ណសីុ្ត 2 ជាប់នឹងមីគ្រក្ូពីល និងដកាសិ្កាអង់ទីប ូត 3 ដទៀតស្ថិតដៅប ូលមាខ ងដទៀតសនថ្ង់កំ្ណ។

២.៣ កា បងកកំមណើ ត គ្រាប់លំអងមិនស្មនជាកាស្ម តដមម លដទ។ ដៅដពលវាធាែ ក់្ជាប់ដលើស្ទិចមា ត វាក៏្ែុះពនែក្ដែើងដែើមបីពនែូតខែួនចាក់្ចូលដៅក្ាុងជាលិការបស់្ដក្ស្រញីរ ូតែល់អូវលុ។ សណវ យ ូទំាងពីររបស់្គ្រាប់លំអង ដធវើែំដណើ រក្ាុងបំពង់លំអង ។ សណវ យ ូទី 1 ដៅចុងបំពង់ហាក់្ែូចជាអាក្នំែំដណើ រលូតលាស់្សនបំពង់លំអងដ ើយវានឹងរលាយបាត់ដៅវញិ។ សណវ យ ូទី2 ស្ចក្ខាួនតាម មីតូស្បានជាស្ស្ែមា តូសូ្អីុត(ឬ អង់ដតរ សូូ្អីុត)ពីរស្ែលាម នបាែ ស្ស្ល។ -ស្ស្ែមា តូសូ្អីុតមួយក្ាុងចំដណាមស្ស្ែមា តូសូ្អីុតទំាងពីរបងាកំ្ដណើ តជាមួយអូអូស្ស្រវឬកាស្ម តញីដែើមបីបដងាើតសីុ្កូ្តឌីបែូអីុត(2n)មួយ។ សីុ្កូ្តដនះនឹងលូតលាស់្ដៅជាអំគ្របរីយ ុង។ -ស្ស្ែមា តូសូ្អីុតមួយដទៀតរលាយជាមួយសណវ យ ូប ូស្លដ ើយបដងាើតបានជាអាល់បរុយស្មនគ្រទីបែូអីុត (3n)។ ដោយការបងាកំ្ដណើ តពីរែងក្ាុងដពលស្តមួយ ដទើបដគដអាយដមម ះថ្ន ការបងាកំ្ដណើ តដទវ។ អាល់បរុយស្មនជាមា ស្ដកាសិ្កាមួយស្ែលនទុក្អាហារបគ្រមុង។ អំគ្របរីយ ុងរបស់្រកុ្ខជាតិមាន កូ្ទីដលែុងពនែក្ដែើម និងឬស្។ អំគ្របរីយ ុងស្តុក្អាហារដៅថ្ន អង់ែូស្ស្ែម ស្ែលការពារដោយសំ្បក្គ្រាប់។ ២.៤ វដដជីវិត បស ់ កខជាតិមានផ្កក ទគ្រមង់សនការបនតពូជរបស់្រកុ្ខជាតិមានផ្កា ឬរកុ្ខជាតិអង់ស្យូស្ស្ែមមានែំណាក់្



ផ្កា និងែំណាក់្គ្រាប់។ ែំណាក់្ទំាងពីរដនះគ្រតូវបានបញ្ប់ដោយការដចញស្នែ។ ែូចរកុ្ខជាតិាម នផ្កា ស្ែរ រកុ្ខជាតិមានផ្កា ក៏្មានការឆ្មែ ស់្កំ្ដណើ ត ស្ប រូសីុ្តនិងកាស្ម តូេីតស្ែរ។

វែដជីវតិសនការបនតពូជរបស់្រកុ្ខជាតិមានផ្កា មានពីរែំណាក់្គឺ ែំណាក់្ផ្កា និង ែំណាក់្គ្រាប់។ ក្ាុងផ្កា រកុ្ខជាតិមានដបាែ ក្លំអងស្ែលនលិតគ្រាប់លំអង។ ដគ្រកាយដពលស្ចក្ខែួនតាមមីតូស្ សណវ យ ូទី២របស់្គ្រាប់លំអងបដងាើតបានស្ស្ែមា តូសូ្អីុតឬអង់ដតរ សូូ្អីុតចំនួនពីរ។ អូស្វនទុក្អូវុល។ ដគ្រកាយដមយ ូស្ដកាសិ្កាដមក្ាុងអូវលុបដងាើតបានស្ប អាបែូអីុតចំនួនបួន។ ដគ្រកាយពីស្ប បីគ្រតូវងាប់ មានស្តស្ប មួយគត់ស្ែលស្ចក្ខែួនបីែងតាមមីតូស្ ដ ើយបដងាើបានជាថ្ងកំ្ណ ដោយមានដកាសិ្កាចំនួន ៧ ស្តមានសណវ យ ូែល់ដៅ ៨។ ក្ាុងថ្ងកំ្ណដនះមានអូអូស្ស្វរឬកាស្ម តញីមួយស្ែលបងាកំ្ដណើ តជាមួយស្ស្ែមា តូសូ្អីុត ដ ើយនដល់ជាសីុ្កូ្ត រចួលូតលាស់្ជាអំគ្របរីយ ុង។ អំគ្របរីយ ុងស្ថិតដៅក្ាុងគ្រាប់ស្ែលការពារដោយសំ្បក្។ គ្រាប់ែុះបដងាើតបានជាកូ្នរកុ្ខជាតិថ្មី។ ៣. មម្បៀបម ៀបម៉ូណូកទូីមលដូននិងឌីកទូីមលដូន រកុ្ខជាតិសីុ្ណូស្ស្ែមស្ចក្ជាពីរគ្រក្ុមធំៗគឺម ូណូកូ្ទីដលែូន និងឌីកូ្ទីដលែូន។ រកុ្ខជាតិម ណូកូ្ទីដលែូនមាន : ដពាត ស្ស្ូវ ស្ស្ូវសាលី និងរកុ្ខជាតិមួយចំនួនដទៀតែូចជាផ្កា លីលី...។ ផ្កា របស់្រកុ្ខជាតិម ូណូកូ្ទីដលែូនជាទូដៅមានបីស្ស្ទាប់។ ជាធមមតា រកុ្ខជាតិម ូណូកូ្ទីដលែូន មានស្ែឹក្ដទាល ដស្តើងដ ើយស្វងគ្រទនុងស្ែឹក្ស្ស្ប។ ជាលិកាស្រសស្នំរបស់្ដែើមស្ថិតដៅរាយបា យពាស្ដពញដែើម។ ឯរកុ្ខជាតិឌីកូ្ទីដលែូនមានដគ្រចើនរាប់មិនអស់្។ ផ្កា របស់្រកុ្ខជាតិឌីកូ្ទីដលែូនមានស្ស្ទាប់បួនឬ គ្របំា។ ស្ែឹក្មានគ្រទនុងស្បក្ស្មក្។ បាច់ស្រសស្នំដរៀបជារងវង់។

រកុ្ខជាតិម ូណូកូ្ទីដលែូន រកុ្ខជាតិឌីកូ្ទីដលែូន - គ្រាប់មានកូ្ទីដលែុងមួយ - គ្រាប់មានកូ្ទីដលែុងពីរ - ស្ែឹក្មានគ្រទនុងស្ស្ប - ស្ែឹក្មានគ្រទនុងស្បក្ស្ខាង - ដែើមមានបាច់ស្រសស្នំរាយបា យ - ដែើមមានបាច់ស្រសស្នំជារងវង់ - ផ្កា មាន 3ស្ស្ទាប់ ឬដមគុណ 3 -ផ្កា មាន4ឬ5ស្ស្ទាប់ឬដមគុណ4ឬ5 - ឫស្ជាឫស្ស្ស្ែ - ឫស្ជាឫស្ស្ក្វ។



៤. សលម្បមោជន៏ បស ់ កខជាតិមានម្ាប់ រកុ្ខជាតិសីុ្មណូស្ស្ែម ជាពិដស្ស្ពពួក្ស្ស្ល់មានគ្របដយជន៏ណាស់្ ក្ាុងការ

នលិតគ្រក្ោស្ដគ្របើគ្របាស់្ក្ាុងការដធវើដគ្រគឿងស្ងាា រមឹនិងសំ្ណង់។ ស្ស្ល់ក៏្អាចចំ ុយដចញជាដគ្របងស្គ្រមាប់លាបនទះស្ែរ។

ចំដពាះរកុ្ខជាតិសីុ្មណូស្ស្ែម វាក៏្ជាគ្របេពអាហារែ៏សំ្ខាន់។ ដគអាចយក្វាដៅដធវើជាស្ដមែៀក្បំពាក់្ និងជាឱស្ថ្ស្គ្រមាប់ពាបាលជំងឺ។ មនុស្េក៏្អាចយក្រកុ្ខជាតិអង់ស្យូស្ស្ែមដធវើជានលិតនលដនេងៗដទៀតបាន។ Ex: - ស្រសស្អំដបាះបានមក្ពីក្បាស្ - ជ័រដៅស្រូអាចយក្ដៅដធវើជាក្ង់ឡានឬដធវើជានលិតនលដនេងៗដទៀត។



ជំពូកទី៣ : តម្មូវមសេងៗ បសស់ា ពាងគកាយ មមម ៀនទី១ : តម្មូវម្បសាទ

ចំដពាះស្តវថ្នា ក់្ខែស់្ែូចជាស្តវ អឹងក្ងស្មតថភ្ជពដ ែើយតបនឹងវតថុដភ្ជែ ចអាស្ស័្យដលើគ្របព័នធគ្របសាទគ្របព័នធអង់ែូគ្រគីន(អរម ូន) ស្ររីាងគវញិ្ញា ណនិងគ្របព័នធដគ្រាង អឹង-សាច់ែំុ ដែើមបីដធវើការរមួាា បានគ្របព័នធគ្របសាទ និងគ្របព័នធអង់ែូគ្រគីនស្គ្រមបស្គ្រមួលស្ក្មមភ្ជពរបស់្គ្របព័នធដនេងៗសនសារពាងគកាយ ដ ើយបដងាើតឥរយិបថ្ែ៏មានគ្របសិ្ទធភ្ជពនិងរក្ាមជឈោា នក្ាុងសារពាងគកាយឲ្យស្ថិតក្ាុងស្ែនកំ្ណត់សុ្វតថិភ្ជពស្គ្រមាប់រស់្ដៅ។ ១.តម្មូវម្បសាទសតតឆតអឹងឹងកង

ស្តវឥត អឹងក្ងក៏្ែូចស្តវែសទដទៀតស្ែរដលើក្ស្លងស្តដអប ុង ស្តវទំាងដនះដគ្របើគ្របាស់្បណាត ញគ្របសាទ(ណឺរ នូ) ដែើមបីទទួលព័ត៌មានពីខាងក្ាុងសារពាងគកាយនិងបរសិាថ នខាងដគ្រៅមិនស្តប ុដណាណ ះវាក៏្គ្រតូវបានដគ្របើដែើមបីបញាូ នព័ត៌មានទំាងឡាយដៅដកាសិ្កាដនេងៗគ្រពមទំាងបញ្ញា ដៅសាច់ែំុនិងគ្រក្ដពញទំាងអស់្សនសារពាងគកាយ ។

១.១ តម្មូវម្បសាទម្បូទីស គ្របូទីស្ាម នគ្របព័នធគ្របសាទពិតគ្របាក្ែដទស្តវាមានលទធភ្ជពដ ែើយតបនឹងរ ំ

ដោចខែះតាមរដបៀបស្គ្រមបស្គ្រមួលពិដស្ស្របស់្វា ។ តំណបរដំោចគ្របូទីស្គ្របគ្រពឹតតដៅដោយមានគ្របូទីស្ខែះមានដរាមញ័រពិដស្ស្

ស្ែលមាននទីែូចជាណឺរ នូរបស់្ស្តវថ្នា ក់្ខែស់្ភ្ជគដគ្រចើន។ ែូចជាបា រា ដមសីុ្គ្របព័នធទំនក់្ទំនងស្ថិតដៅស្នាក្គល់សនដរាមញ័រ។ គ្របព័នធដនះគ្រតួតពិនិតយចលនរបស់្ដរាមញ័រ ស្ែលដធវើឲ្យវាអាចដ ែើយតបនឹងរដំោចដនេងៗ។ ស្តគ្របូទីស្ខែះមានធាតុដកាសិ្កាស្ែលជាស្ររីាងគវញិ្ញា ណស្គ្រមាប់ទទួលនិងដ ែើយតបដៅនឹងរដំោច។

១.២ តម្មូវម្បសាទអ ីត គ្របព័នធគ្របសាទរបស់្អីុតមានលក្ខណៈជាបណាត ញស្រសស្គ្របសាទ។ ចំដពាះ

គ្របព័នធគ្របសាទរបស់្អីុតដនះបដងាើតជាបណត ញមិន ធមមតាមួយដៅចដនែ ះស្ស្ទាប់ទំាងពីរសនភ្ជា ស្ស្ររីាងគ ដោយភ្ជា ស្ដនះភ្ជា ប់ដៅនឹងធមួលពិដស្ស្ស្ែលស្ថិតដៅក្ាុងភ្ជា ស្សនសារពាងគកាយ ស្តវាាម នមជឈមណឌ លគ្របសាទ (ខួរក្ាលឬខួរ អឹងខាង)



ស្គ្រមាប់គ្រតួតពិនិតយនិងស្គ្រមបស្គ្រមួលអំាងេែុចគ្របសាទដែើយ។ ែូចដនះដៅដពលណាស្នាក្ណាមួយសនសារពាងគកាយទទួលបានរដំោចអំាងេែុចសាយយឺតៗដចញពីក្ស្នែងរដំោចដៅពាស្ដពញបណាត ញស្រសស្គ្របសាទទំាងមូលសនសារពាងគកាយ ដែើមបីឲ្យសាច់ែំុក្ាុងសារពាងគកាយដ ែើយតបដៅនឹងរដំោចដនះប ុស្នតតំណបដនះបងាា ញពីការស្គ្រមបស្គ្រមួលស្តប ុដណាណ ះ។

ព័ត៌មានបស្នែម : គ្របព័នធគ្របសាទអីុតពគ្រងាយដៅពាស្ដពញសារពាងគកាយដោយមានការគ្របមូលនដុំដកាសិ្កាវញិ្ញា ណយ ងដគ្រចើនដៅស្ក្បរមាត់។ ដកាសិ្កាវញិ្ញា ណជាដកាសិ្កាគ្របសាទស្ែលមានស្មតថភ្ជពទទួលយក្ព័ត៌មានឬរដំោចពីបរសិាថ ន។ ដចញពីដកាសិ្កាវញិ្ញា ណ េីបគ្របសាទភ្ជា ប់ដៅនឹងដកាសិ្កាវញិ្ញា ណដនេងៗដទៀតបដងាើតបានជាបណាដ ញគ្របសាទទំាងមូល។ មិនែូចគ្របព័នធគ្របសាទស្ែលមានការលូតលាស់្ខាែ ំងដនះដទ អីុតាម នខួរក្ាលស្ែលជាក្ស្នែងគ្របមូលនតុំដកាសិ្កាគ្របសាទស្គ្រមាប់បក្ស្គ្របនូវព័ត៌មានសនអំាងេែុចវញិ្ញា ណនំ។

១.៣ តម្មូវម្បសាទជមនលន គ្របព័នធគ្របសាទរបស់្ជដនែនមានរួមមានមជឈមណឌ លគ្របសាទនិងបរមិណឌ ល

គ្របសាទ។ មជឈមណឌ លគ្របសាទមានខួរក្ាលស្ែក្ភ្ជា ប់ជាមួយស្រសស្គ្របសាទដពាះរងឹមួយគូ។ ស្រសស្គ្របស្ទដនះរកី្ធំដៅតាមក្ង់នីមួយៗដៅថ្នក្ង់គែីយ ុង។ ក្ង់គែីយ ុងដក្ើតដែើងពីតួដកាសិ្កាមួយគ្រក្ុមនិងអនតរណឺរ នូ(ណឺរ នូភ្ជា ប់)ស្ែលបតូរ បញាូ នត និងស្គ្រមបស្គ្រមួលអំាងេែុយគ្របសាទ។ តាមពិតខួរក្ាលជាក្ង់គែីយ ុងមួយគូស្ែលភ្ជា ប់ជាមួយាា ។ ចំស្ណក្បរមិណឌ លគ្របសាទវញិដក្ើតដែើងពីបណាត ញស្រសស្គ្របសាទចំដ ៀងជាដគ្រចើនស្ែលបនតពីមណឌ លគ្របសាទដៅគ្រគប់ស្នាក្ទំាងអស់្សនសារពាងគកាយ។ ស្រសស្គ្របសាទដនះមានណឺរ នូវញិ្ញា ណ និងណឺរ នូចលក្រ(ម ូទ័រ)។ ណឺរ ូនវញិាណែឹក្នំអំាងេែុចគ្របសាទពីធមួលវញិ្ញា ណពីក្ាុងស្ស្បក្ដៅស្រសស្គ្របសាទដពាះ។ ឯណឺរ នូចលក្រែឹក្នំអំាងេែុចគ្របសាទពីស្រសស្គ្របសាទដពាះដៅសាច់ែំុ និងគ្រក្ដពញដនេងៗ។

គំនូស្បំគ្របួញបងាា ញពីអំាងេែុចគ្របសាទក្ាុងខែួនជដនែន រដំោច ធមួលវញិ្ញា ណ(ស្ស្បក្) ណឺរ នូវញិ្ញា ណនំ អនតរណឺរ នូ ណឺរ ចូលក្រ សាច់ែំុឬគ្រក្ដពញ។



១.៤. តម្មូវម្បសាទកណតូ ប គ្របព័នធគ្របសាទក្ណតូ បមានលក្ខណៈស្ស្ដែៀងាា នឹងជដនែនស្ែរ។

គ្របព័នធគ្របសាទរបស់្វាមានខួរក្ាលស្រសស្គ្របសាទដពាះរងឹមួយគូ និងក្ង់គែីយ ុងស្ែលស្ថិតដៅតាមបដណាត យែងខែួន។ ក្ណតូ បមានស្េាក្ពុក្ និងជីវាា វោិណស្ែលដ ែើយតបនឹងរដំោចដនេងៗ។

ស្ររីាងគក្ណតូ បមានការវវិតតន៍ខែស់្ជាងស្ររីាងគវញិ្ញា ណជនែនដគ្រពាះក្ណតូ បមានស្េាក្ ពុក្ និងជិវាា វញិ្ញា ណស្ែលដ ែើយតបនឹងរដំោច ដ ើយការដ ែើយតបដៅនឹងរ ំដោចតាមវធីីស្មុក្សាម ញជាងជដនែន។ ២. តម្មូវម្បសាទសតតអឹងឹងកង បានជាដគថ្នដៅក្ាុងសារពាងគកាយមានទំនក់្ទំនងមួយដក្ើតមានរវាងតំណបរបស់្សារពាងគកាយជាមួយស្នាក្ដនេងៗសនគ្របព័នធគ្របសាទដគ្រពាះគ្របព័នធគ្របសាទដក្ើតដែើងពីស្នាក្ជាដគ្រចើន។

២.១. បូសគ ំម្បព័នធម្បសាទសតតអឹងឹងកង ស្ក្មមភ្ជពសនគ្របព័នធគ្របសាទស្តវ អឹងក្ងគ្របគ្រពឹតតដៅដគ្រកាមចលកាមួយនិង

មូលោា នគ្រគឹះបី។ ចលនការគ្របគ្រពឹតតដៅដគ្រកាមស្ក្មមភ្ជពសនអំាងេែុចគ្របសាទ ។ ចំស្ណក្មូលោា នគ្រគឹះទំាងបីមាន :

- មជឈមណឌ លគ្របសាទ - ស្រសស្គ្របសាទនំព័ត៌មានដៅខួរក្ាល - ស្រសស្គ្របសាទទទួលបញ្ញា ពីខួរក្ាលវញិ

គ្របព័នធគ្របសាទស្តវ អឹងក្ងមានពីរស្នាក្ ស្ែលមាននទីនទុយាា គឺ មជឈមណឌ លគ្របសាទ រមួមានខួរក្ាលនិងខួរ អឹងខាងស្ែលជាក្ស្នែងទទួលព័ត៌មានដៅក្ាុងគ្របព័នធគ្របសាទ។ បរមិណឌ លគ្របសាទ មាននែូវគ្របសាទ(ឬស្រសស្គ្របសាទ)ទំាងអស់្សនសារពាងគកាយដគ្រៅពីខួរក្ាលនិងខួរ អឹងខាង។ នែូវគ្របសាទ(ឬស្រសស្គ្របសាទ)សនបរមិណឌ គ្របសាទទំាងដនះមានស្ចក្ជាពីរគ្រក្ុមគឺ

- នែូវគ្របសាទវញិ្ញា ណនំ មាននទីបញាូ នព័ត៌មានដៅកាន់មជឈមណឌ លគ្របសាទ។



- នែូវគ្របសាទចលក្រ(ម ូទ័រ) ជាគ្របព័នធគ្របសាទស្ែលមាននទីទទួលបញ្ញា ពីមជឈមណឌ លគ្របសាទមក្វញិ។ នែូវគ្របសាទចលក្រស្ចក្ជាគ្របព័នធគ្របសាទ នទៈស្ែលបញ្ញា សាច់ែំុជាប់ អឹង និងគ្របព័នធគ្របសាទអ នទៈស្ែលដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញនិងសាច់ែំុែ៏សទដទៀតក្ាុងសារពាងគកាយែូចជាសាច់ែំុដបះែូង សាច់ែំុរលីងរបស់្ស្រសស្មម...និងគ្របព័នធណឺរ នូ-អង់ែូគ្រគីនស្ែលជាបណាត ញគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីន ដ ើយការនលិតអរម ូនវាស្ថិតដៅដគ្រកាមការពញ្ញា ពីមជឈមណឌ លគ្របសាទ។

េីបគ្របសាទរមួាា ជាបាច់ដៅថ្នបាច់គ្របសាទ។ បណតុំ បាច់គ្របសាទដៅថ្ន បំពង់គ្របសាទ ដៅក្ាុងមជឈមណឌ លគ្របសាទ។ ដោយស្ែក្ដៅក្ាុងបរមិណឌ លគ្របសាទវញិ ដគដៅថ្នស្រសស្គ្របសាទ (េីបគ្របសាទ →បាច់គ្របសាទ →ស្រសស្គ្របសាទ)។

បរមិណឌ លគ្របសាទដៅក្ាុងតួដកាសិ្កាស្ែលនតុំជាគ្រក្ុមដៅថ្ន សណវ យ ូស្តដៅក្ាុងក្ាុងមជឈមណឌ លគ្របសាទដៅថ្នក្ង់គែីយ ុង។

២.២ តម្មូវម្បសាទសតតអឹងឹងកង គួរក្ត់ស្មាគ ល់ថ្នចំដពាះស្តវ អឹងក្ង ទំ ំនិងលក្ខណៈស្មុគសាម ញរបស់្ខួរធំនិងខួរតូច(ខួរក្ាល) ដក្ើនដែើងពីថ្នា ក់្គ្រតីដៅថ្នា ក់្ថ្និក្ស្តវ ។

អឌឍដាលខួរជាតំបន់វនិិចឆ័យសនខួរក្ាលវាទទួល បក្ស្សាយ និងកំ្ណត់តំណបដៅនឹងព័ត៌មានរបស់្ស្ររីាងគវោិណ និងស្ក្មមភ្ជពការសិ្ក្ា ការចងចំា(ស្តិ) សុ្េនិចឆ័យ ក៏្ជានទីរបស់្តំបន់សនអឌឍដាលខួរដនះស្ែរ ។ ខួរតូចស្ែលមាននទីស្គ្រមបស្គ្រមួលចលននិងគ្រតួតពិនិតយលំនឹង មានការវ ិវតតខែស់្ជាពិដស្ស្ចំដពាះស្តវដៅក្ាុងថ្នា ក់្បក្េីនិងថ្និក្ស្តវ ។ ៣.ម្បព័នធម្បសាទមន សេ ៣.១ នាទីម្បព័នធម្បសាទ គ្របសិ្នដបើាម នគ្របព័នធគ្របសាទដនះដទអាក្ក៏្មិនអាចដធវើចលន គិត មាន អារមមណ៏ឈឺចាប់ឬែឹងរស្ជាតិបានដែើយ ។ - ការទទួលពត៌មាន : ជាការទទួលែឹងពីអវីៗស្ែលដក្ើតមានដៅក្ាុងមជឈោា នជំុវញិខែួនរបស់្អាក្ដោយសារគ្របព័នធគ្របសាទ ។



- ការដ ែើយតបនឹងពត៌មាន : ជាការដ ែើយតបនឹងបស្គ្រមបគ្រមួលឬស្ញ្ញា ណាមួយដៅក្ាុងមជឈោា នខាង ដគ្រៅស្ែលដធវើឲ្យសារពាងគកាយមានមានគ្របតិក្មម។ រ ំដោចជាបស្គ្រមបគ្រមួលក្ាុងមជឈោា នខាងដគ្រៅស្ែលបណាត លឲ្យសារពាងគកាយមានគ្របតិក្មម។ តំណបរដំោចជាស្ក្មមភ្ជពស្ែលសារពាងគកាយរបស់្អាក្មានគ្របតិក្មមតបដៅនឹងរដំោច។ - តំស្ រក្ាដថ្រលំនឹង : គ្របព័នធគ្របសាទជួយស្ថ្ររក្ាលំនឹងដោយបញ្ញា ឲ្យសារពាងគកាយដ ែើយតបឲ្យបានស្មស្ស្បនឹងព័ត៌មានស្ែលទទួលបាន។

៣.២ ណឺ ៉នូ(ឬមកាសកិាម្បសាទ) ណឺរ នូជាដកាសិ្កាឯក្ដទស្ស្ែលមាននទីបញាូ នព័ត៌មាន(អំាងេែុចគ្របសាទ)ដៅពាស្ដពញសារពាងគកាយ។

អំាងេែុចគ្របសាទជាព័ត៌មានទំាងឡាយស្ែលគ្រតូវបានែឹក្នំដោយណឺរ នូឬដកាសិ្កាគ្របសាទ។

ណឺរ នូមាននទីសំ្ខាន់ៗជាដគ្រចើនែូចជាការដធវើចលន ការគិត ការរជួំលចិតត ការសិ្ក្ា...។ ក. បូសគ ំណឺ ៉នូ : ដកាសិ្កាគ្របសាទឬណឺរ ូនមានបីស្នាក្សំ្ខាន់ៗគឺ ែង់គ្រឌីត តួដកាសិ្កា និងអាក់្សូ្ន។ - ែង់គ្រឌីត : ជាស្រសស្ឆ្មម រៗដ ើយខែីស្ែលស្បក្ដចញពីតួដកាសិ្កា។ ែង់គ្រឌីតមាននទីែឹក្នំអំាងេែុចគ្របសាទចូលដៅក្ាុងតួដកាសិ្កាសនណឺរ នូនិងទទួលព័ត៌មានពីណឺរ នូដនេងៗដទៀត។ - តួដកាសិ្កា : ណឺរ នូមានតួដកាសិ្កាធំដ ើយស្បក្ដចញជាស្រសស្ឆ្មម រៗ ដៅថ្នែង់គ្រឌីត និងអាក់្សូ្ន។ តួដកាសិ្កាមាននទុក្មីតូកុ្ងគ្រទី គ្របោប់កុ្លសីុ្ សារធាតុនីស្ និងណឺរ េីូគ្របរី។ ដៅក្ាុងអាក់្សូ្នមានក៏្មានមីតូកុ្ងគ្រឌី និងណឺរ េីូគ្របរីនងស្ែរ (ណឺរ េីូគ្របរីជាស្រសស្តូចលអិតបំនុតស្ែលដ ើញមានដៅក្ាុងអាក់្សូ្ន ែង់គ្រឌីត និងតួដកាសិ្កា) ។ ពួក្វាមាននទីបញាូ នអំាងេែុចដៅក្ាុងដកាសិ្កាគ្របសាទ។ - អាក់្សូ្ន : ជាពនែយស្ែលស្បក្ដចញពីដកាសិ្កា ដ ើយមានទគ្រមង់ែូចជាែង់គ្រឌីតស្ែរស្តវាខុស្ពីែងគ្រឌីតគ្រតង់វាមានស្តមួយស្រសស្ស្វង ដ ើយធំ ។



ព័ត៌មានបស្នែម : ណឺរ នូជាដគ្រចើនមានអាក់្សូ្នស្ែលព័ទធជំុវញិដោយសំ្បក្ពីរជាន់គឺសំ្បក្មីដញ លីននិងសំ្បក្សាវ ន់។ សំ្បក្មីដញ លីនដក្ើតពីនូស្វរលីពីតស្ែលនដល់ពណ៌ស្ែល់ស្រសស្គ្របសាទ។ សំ្បក្សាវ ន់ស្ែលគ្រគបែណដ ប់ដលើសំ្បក្មីដញ លីន ដក្ើតពីដកាសិ្កាពិដស្ស្គឺដកាសិ្កាសាវ ន់។ ដៅចដនែ ះតំបន់មីដញ លីនពីរមានលំ តូចមួយដៅថ្នថ្នា ំងរ ង់រសី្យ។ ថ្នា ំងដនះដ ើយបណាដ លឲ្យអំាងេែុចគ្រប សាទបដងាើនដលបឿនតាមបដណាដ យសនអាក់្សូ្ន។ ខ. ម្បមភទមសេងៗននណឺ ៉នូ

ដោយដយងដៅដលើភ្ជពពនែយសីុ្តូបាែ ស្សនរបស់្វាដគស្ចក្ណឺរ នូជា ៣ គ្របដេទគឺ - ណឺរ នូឯក្ប ូល : ណឺរ នូស្ែលមានពនែយខែីមួយស្បក្ដចញពីតួដកាសិ្កា។ - ណឺរ នូដទវប ូល : ណឺរ នូស្ែលតួដកាសិ្កាមានពនែយពីរស្ស្បាា គឺមួយជាអាក់្សូ្ន និងមួយដទៀតជាែង់គ្រឌីត។ - ណឺរ នូព ុប ូល : ណឺរ នូស្ែលតួដកាសិ្កាមានពនែយដចញមក្ដគ្រចើន។ ែង់គ្រឌីតមានដគ្រចើន ដ ើយខែីនិងឆ្មម រ ។ អាក់្សូ្នមានស្តមួយគត់ ធំ ដ ើយស្វង។

ពាក់្ព័នធនឹងនទី ដគស្ចក្វាជា៣គ្របដេទគឺ -ណឺរ នូវញិ្ញា ណនំ : មាននទីែឹក្នំពត៌មានដចញពីធមួលវញិ្ញា ណដៅ កាន់មជឈមណឌ លគ្របសាទ។ -ណឺរ នូចលក្រ : មាននទីែឹក្នំពត៌មានពីមជឈមណឌ លគ្របសាទដៅកាន់ស្រ ីរាងគគ្របតិក្មម(សាច់ែំុឬគ្រក្ដពញ)។

- ណឺរ នូភ្ជា ប់(ឬអនតរណឺរ នូ) : មាននទីបញាូ នបនតនូវព័ត៌មានដចញពីណឺរ នូមួយដៅណឺរ នូមួយដនេងដទៀត។

ដទាះបីជាណឺរ នូមានរូបរាងស្បែក្ៗក៏្ដោយ ប ុស្នតដយើងដៅស្តអាចកំ្ណត់នូវរបូនគុំសនណឺរ នូ។ ែូចដនះ ណឺរ នូមានបីស្នាក្សំ្ខាន់ៗគឺ ែង់គ្រឌីត តួរដកាសិ្កា និងអាក់្សូ្ន។

រ. អាងំភល ចម្បសាទ អំាងេែុចគ្របសាទ ជាព័ត៌មានស្ែលែឹក្នំតាមបដណាត យេីបគ្របសាទ។ អំាងេែុ

ចគ្របសាទដធវើែំដណើ រតាមបដណាត យណឺរ នូដគ្រកាមរបូរាងគជាស្ញ្ញា អគគិស្នី និងគីមី។



អំាងេែុចគ្របសាទចាប់ដនតើមដចញពីែង់គ្រឌីត ដឆ្មែ ះដៅកាន់តួរដកាសិ្កា ដ ើយចុះតាមអាក់្សូ្នរ ូតែល់ចុងអាក់្សូ្នឬសាែ ញអាក់្សូ្ន។ ឧទា រណ៍ ទិស្ដៅអំាងេែុចគ្របសាទចាប់ពីសំ្ដែងទូរស័្ពទដរាទិ៍ រ ូតែល់ដពលដលើក្ទូរស័្ពទ។ - ដៅដពលសំ្ដែងទូរស័្ពទដរាទិ៍ ធមួលវញិ្ញា ណដៅក្ាុងគ្រតដចៀក្ចាប់បានរដំោចសំ្ដែង ដ ើយបដងាើតអំាងេែុចគ្របសាទ។ អំាងេែុចគ្របសាទដនះដធវើែំដណើ រដចញែង់គ្រឌីតសនណឺរ នូវញិ្ញា ណនំ ចូលដៅតួដកាសិ្កា ដ ើយចុះតាមអាក់្សូ្ន។ - ដៅចុងអាក់្សូ្ន អំាងេែុចគ្របសាទ ែងកាតសីុ្ណាប់ ដ ើយចូលដៅក្ាុងណឺរ ូនភ្ជា ប់ស្ែលស្ែិតដៅក្ាុងខួរក្ាល។ ដៅក្ាុងខួរក្ាល អំាងេែុចគ្របសាទគ្រតូវបានបក្ស្សាយស្ែលដពលដនះដធវើឲ្យដគែឹងថ្នសំ្ដែងទូរស័្ពទដរាទិ៍។ បនទ ប់មក្ខួរក្ាលស្ដគ្រមចចិតតថ្ន ដតើគ្រតូវដលើក្ទូរស័្ពទឬមិនដលើក្? - ដៅដពលខួរក្ាលស្ដគ្រមចចិតតថ្ន គ្រតូវស្តដ ែើយតប អំាងេែុចគ្របសាទដធវើែំដណើ រចុះតាមបដណាដ យណឺរ នូចលក្ររ ូតែល់ស្ររីាងគគ្របតិក្មម(សាច់ែំុសែ)។ សាច់ែំុសែដ ែើយតបដោយការដលើក្ទូរស័្ពទ។ ឃ. ស ណីាប់ អាក់្សូ្នរបស់្ណឺរ ូនមួយមិនអាចភ្ជា ប់ផ្កទ ល់នឹងែង់គ្រឌីតរបស់្ណឺរនូមួយដទៀតបានដទពី ដគ្រពាះដៅ ចដនែ ះអាក់្សូ្ននិងែង់គ្រឌីតមានលំ តូចមួយដៅថ្នសីុ្ណាប់ ។

ែំដណើ រសនការែឹក្នំអំាងេែុចគ្របាសាទពីណឺរ នូមួយដៅណឺរ ូនមួយដទៀត គ្របគ្រពឹតតដៅដោយសារធាតុគីមី(ណឺរ នូបញាូ នសារ) ស្ែលស្ថិតដៅខាងក្ាុងពពុះតូចសនចុងអាក់្សូ្នស្ែលជាែូចដនះដៅដពលអំាងេែុច ដធវើែំដណើ រែល់ចុងអាក់្សូ្នសារធាតុពពុះតូចៗសនសារធាតុគីមីក៏្នទុះស្បក្បដញ្ញណឺរ នូបញាូ នសារស្ែលសាយ ែងកាត់សីុ្ណាប់។ បនទ ប់មក្ណឺរ នូបញាូ នសារបដងាើតអំាងេែុចគ្របសាទថ្មីដៅក្ាុងែងគ្រឌីតសនណឺរ នូបនទ ប់ រចួដធវើែំដណើ រដៅតួដកាសិ្ការបស់្វា ដ ើ ែងចូលដៅក្ាុងអាក់្សូ្ន។តាមវធីីដនះអំាងេែុចគ្របសាទ ែងកាត់ពីណឺរ នូមួយដៅណឺរ នូមួយដទៀត។

ព័ត៌មានបស្នែម : ណឺរ នូបញាូ នសារសាយ ែងកាតសីុ្ណាប់ ដ ើយចូលដៅក្ាុងភ្ជា ស្របស់្ណឺរ នូបនទ ប់ស្ែលដៅទីដនះវាភ្ជា ប់ជាមួយធមួល។ យ ងដហាច



ណាស់្ក៏្មានណឺរ នបញាូ នសារចំនួន ២៥គ្របដេទស្ែរ ខែះជា CO ខែះជា NO ខែះជាណឺរ បិុូបទីត ឬអាសីុ្តអាមីដន ឬជាធាតុស្ស្ឡាយសារធាតុទំាងដនះ។ ណឺរ នូ បញាូ នសារមានពីរគ្របដេទស្ែលដគ្រចើនជួបគ្របទះគឺ អាដស្ទីកូ្លីន (Ach) និង ណូដរពីដណគ្រពីន (NE)។ Ach និង NE អាចដភ្ជែ ចឬបងាអ ក់្ស្ក្មមភ្ជពរបស់្អំាងេែុចគ្របសាទ ដៅតាមគ្របដេទសនធមួលដៅដលើផ្កា ស្របស់្ណឺរ នូបនទ ប់។ ៣.៣ មជឈមណឌ លម្បសាទ គ្របព័នធគ្របសាទមនុស្េស្ចក្ជាពីរស្នាក្សំ្ខាន់គឺ

- មជឈមណត លគ្របសាទ រមួមានខួរក្ាល និងខួរ អឹងខាង ។ - បរមិណឌ លគ្របសាទ រមួមានគ្រគប់ស្រសស្គ្របសាទទំាងអស់្ស្ែលលាតស្នធឹង

ដៅខាងដគ្រៅមជឈមណឌ លគ្របសាទ ។ ក. ខួ កាល : ជាស្ររីាងគសំ្ខាន់ជាងដគសនមជឈមណឌ លគ្របសាទស្ែលមាន

ណឺរ នូចំនួនគ្របស្ ល 100 ពាន់លានដ ើយមានទំងន់ពី 1200-1350g ចំដពាះមនុស្េគ្របុស្និងពី 1000-1250g ចំដពាះមនុស្េស្សី្ ដ ើយសនទគ្រក្ឡារបស់្វាគ្របស្ លពី 2000-2100 cm2 ។

ខួរក្ាលការពារដោយលលាែ៏ក្ាល ដ ើយវាគ្រតូវបានរុព័ំទធជំុវញិដោយជាលិកាស្នធ នបីស្ស្ទាប់ដៅថ្នដស្សាមខួរ ដោយចដនែ ះស្ស្ទាប់ដលើនិងស្ស្ទាប់ដគ្រៅបងអស់្មានស្ស្ទាប់ក្ណាដ លដពញដោយសារធាតុរាងដៅថ្នទឹក្ខួរ។

ទឹក្ខួរ ជាសារធាតុរាវស្ែលមានដៅក្ាុងលំ ស្ែលស្ថិតដៅចដនែ ះរវាងស្ស្ ទាប់ក្ាុងបងអស់្និងស្ស្ទាប់ដគ្រៅបងអស់្គឺស្ស្ទាប់ក្ណាដ លសនដស្សាមខួរ។

ទឹក្ខួរមាននទីក្ាុងការែឹក្នំអុក្សីុ្ស្ស្ន គែុយកូ្ស្ ដាលិកាស្ និងអរម ូន ដោយវាទទួលបានពីការចាប់យក្ពីស្រសស្បតូរ។

ដែើមបីឲ្យខួរក្ាលបំដពញនទីបានលអគ្របដស្ើរវាគ្រតូវស្តទទួលបានការនគត់នគង់ដោយអាហារ និងអុក្សីុ្ស្ស្នបានគ្រគប់គ្រាន់ជាគ្របចំា ដគ្រពាះថ្នដបើសិ្នជាវាាម នអុក្សីុ្ស្ស្នស្តក្ាុងដពលស្ត ២ ដៅ ៣ នទីវានឹងគ្រតូវទទួលរងខូចខាត់យ ងខាែ ំងខាែ ស្ែលអាចបណាត លដអាយសាែ ប់ដទៀតនង។

ខួរក្ាលមានតំបន់បីសំ្ខាន់គឺខួរធំ ខួរតូច និងខួរក្ញឹ្ងក្ស្ែលទទួល ដ ើយដ ែើយតបនឹងពត៌មាន។



- ខួ ំ : ជាស្នាក្ធំជាងដគសនខួរក្ាល ។ ស្នាក្សំ្ខាន់ជាងដគសនខួរធំរបស់្មនុស្េគឺស្ស្ទាប់ខាងដគ្រៅឬ សំ្បក្ខួរស្ែលជាស្ស្ទាប់សារធាតុគ្របដនះមានក្គ្រមាស់្ពី 2-4mm។ សនទខាងដគ្រៅសនសំ្បក្ខួរមាននាត់ជាដគ្រចើន ដ ើយនាតទំាងដនះបដងាើនសនទតំបន់សារធាតុគ្របដនះយ ងធំដធងស្ែលបដងាើនបំណិនគិតនងស្ែរ។ ខួរធំស្ចក្ជាពីរចំដ ៀងចាប់ពីស្នាក្ខាងមុខដៅខាងដគ្រកាយដោយចងអូរយ ងដគ្រៅ ស្ែលស្ចក្ខួរធំជា អឌឍដាលខួរសាត ំ និងដ វង។ អឌឍដាលនីមួយៗស្ចក្ជាកំ្ពក់្បួនដោយនាត់ដគ្រៅៗ។ កំ្ពក្នីមួយៗទទួលព័ត៌មានដចញពីស្ររីាងគទំាងគ្របំា។ កំ្ពក្ខាមុខឬកំ្ពក្ថ្នា ស្កំ្ណត់នូវស្ក្មមភ្ជពនិយយគិត និងចលនសនសារពាងគកាយ(ចលន នទ:)។ កំ្ពក្ដស្ៀតផ្កា កំ្ណត់ស្នាក្រស់្ជាតិ ក្ែិននិងលបឺស្ែលមានទំនក់្ទំនងជាមួយជីវាា វញី្ញា ណ ឃានវញិ្ញា ណ និងដសាតវញិ្ញា ណ។ កំ្ពក្ចំដ ៀងមានទំនក់្ទំនងជាមួយកាយវញិ្ញា ណ(បំណះទងគិច)។ ចំស្ណក្កំ្ពក្ពយឬកំ្ពក្ខាងដគ្រកាយកំ្ណត់នូវគំដ ើញស្ែលមានទំនក់្ទំនងជាមួយចក្ខុវញិ្ញា ណ។

ស្នាក្ដនេងៗសនខួរធំ : ដៅស្នាក្បាតសនខួរធំមានទគ្រមង់រាងែូចស្រុតមួយគូស្ែលដក្ើតដែើងពីសារធាតុគ្របនះដៅថ្ន តាឡាមុស្ (ជាសាថ នីយ៏បញាូ ន)។ តាឡាមុស្ មាននទីចាប់យក្អំាងេែុចគ្របសាទពីណឺរ នូវញិ្ញា ណនំ ដ ើបញាូ នដៅកាន់ស្នាក្គ្រតឹមគ្រតូវក្ាុងសំ្បក្ខួរស្ែលនឹងគ្រតូវដធវើការបក្ស្សាយ។ ដគ្រៅពីដនះវាមាននទីដគ្រជើស្ដរ ើស្ព័ត៌មានមួយចំនួនស្ែលអាចទប់សាា ត់មិនឲ្យរដំេើបខាែ ំងដពក្។ អីុប ូតាឡាមុស្ : ជាតំបន់មួយរបស់្ខួរក្ាលស្ែលគ្រតួតពិនិតយស្ក្មមភ្ជពជាដគ្រចើនក្ាុងសារពាងគកាយស្ែលរក្ាដស្ថរភ្ជពលំនឹង ដ ើយវាស្ថិតដៅខាងដគ្រកាមតាឡាមុស្។

អីុប ូតាឡាមុស្មាននទី គ្រតួតពិនិតយដវទនរមមណ៏សំ្ខាន់ៗទាក់្ទងនឹង ការស្ថ្រក្ាលំនឹង ែូចជាការដស្ស្ច ការឃាែ នជាដែើម ។ មិនស្តប ុដណាណ ះតំស្ រក្ា សី្តុណា ភ្ជព តុលយភ្ជពទឹក្ និងស្មាែ ធមមក៏្គ្រតូវបានគ្រតួតពិនិតយដោយអីុប ូតាឡាមុស្នងស្ែរ។ គ្រពមទំាងមាននទីយ ងសំ្ខាន់ស្គ្រមាប់បដងាើតឬដភ្ជែ ចការបដញ្ញអរម ូនរបស់្អីុប ូេីស្ ។

- ខួ តូច : ជាស្នាក្ស្ែលស្ថិតដៅខាងដគ្រកាមខួរធំ វាគ្រតូវបានដគស្ចក្ជាអឌឍដាលចំនួនពីរ។ ខួរតូចគ្រតួតពិនិតយចលន នទៈទំាងអស់្ និងចលនអ នទៈមួយចំនួន គ្រពមទំាងដធវើការរមួាា ជាមួយសំ្បក្ខួរក្ាល ។



ដគថ្នសំ្បក្ខួរក្ាលនិងខួរតូចដធវើការរមួាា ដគ្រពាះអំាងេែុចចលក្រស្ែលដចញពីសំ្បក្ខួរក្ាលែឹក្នំតាមនែូវគ្របសាទតាមស្មក្ធាងខែះដៅសាច់ែំុ និងស្បក្ស្មក្ដនេងដទៀតដៅកាន់ខួរតូចស្ែរ ដ ើយសាច់ែំុក៏្បញាូ នអំាងេែុចគ្របសាទវញិ្ញា ណដៅខួរតូចនងស្ែរ ដោយអំាងេែុចទំាងដនះនតល់ព័ត៌មានពីទីតំាងសាច់ែំុនិងអាគ្រតាសនការ ក្ន្រ្នត ក់្។ បនទ ប់មក្ខួរតូចបញាូ នអំាងេែុចដៅកាន់សំ្បក្ខួរក្ាលដែើមបីស្ក្លំអនិងស្គ្រមបស្គ្រមួលចលនរបស់្សាច់ែំុ។ ការដធវើការរមួាា ដនះបដងាើតជាចលន នទ: មួយមានស្ណាដ ប់ធាា ប់ និងរលូន។

គ្របសិ្នដបើខួរតូចមានការបាត់បង់ឬខូចខាត ដគស្ដងាតដ ើញ សារពាងគកាយបាត់បង់តុលយភ្ជពឬមានចលនក្ន្រ្នត ក់្ញ័រៗ។ ដៅដពលស្ស្វងឹខួរតូចបាត់បង់នទីគ្រតួតពិនិតយចលន នទ:ការរក្ាលំនឹង។ ែូចដនះវាមិនអាចស្ក្លំអនិងស្គ្រមបស្គ្រមួលចលនរបស់្សាច់ែំុក្ាុងការដធវើចលន ដធវើឲ្យអាក្ស្ស្វងឹមានែំដណើ រដគ្រទតដគ្រទាត និងមិនអាចបញ្ញា ដលើខែួនឯងបាន។ជាតិអាល់កុ្លសនដគ្រគឿងស្ស្វងឹរលាយដ ើយគ្រជាបចូលតាមភ្ជា ស្ណឺរ ូន ស្ែលរាងំស្ទះមិនឲ្យបដញ្ញណឺរ នូបញាូ នសារដែើមបីបញាូ នអំាងេែុចគ្របសាទ ែងកាតឮសីុ្ណាប់។

- ខួ កញ្េងឹក : វាស្ថិតដៅខាងដគ្រកាមខួរក្ាលដ ើយភ្ជា ប់នឹងខួរ អឹងខាង។ វាដក្ើតដែើងពីេីបគ្របសាទ ស្ែលភ្ជា ប់ខួរ អឹងខាងដៅស្នាក្ដនេងៗដទៀតសនខួរក្ាល ។

ខ. ខួ អឹងឹងខនង : ក៏្ែូចជាខួរក្ាលស្ែរ ខួរ អឹងខាងគ្រតូវបានការពារដោយ អឹងខាង ដស្សាមខួរ និងធាតុរាវ ទឹក្ខួរ។ ខួរ អឹងខាងគ្រតូវបានការពារដោយ ាឹងខាង ដស្សាមខួរ និងធាតុរាវជាទឹក្ខួរ។

ខាា ត់ទទឹងសនខួរ អឹងខាង បងាា ញដអាយដ ើញថ្នស្នាក្ខាងក្ាុងមានរបូរាងជាអក្េរ H ស្ែលជាសារធាតុ គ្របដនះដ ើយគ្រតូវបានរុព័ំទធជំុវញិដោយស្ស្ទាប់ដគ្រៅជាសារធាតុស្។ ខួរ អឹងខាងមានសារៈសំ្ខាន់ដោយសំ្អាងដលើដ តុនលពីរគឺៈ ទី1 វាភ្ជា ប់ស្រសស្គ្របសាទសនបរមិណឌ លគ្របសាទដៅនឹងខួរក្ាល។ ទី2 វាគ្រតួតពិនិតយដរ នែិចខែះៗស្ែលជាតំណបស្វ័យគ្របវតតិ។

៣.៥. ប មិណឌ លម្បសាទ ស្នាក្ទំាងអស់្សនគ្របព័នធគ្របសាទរួមបញាូ លទំាងស្រសស្គ្របសាទលលាែ៏ក្ាល

និងស្រសស្គ្របសាទ អឹងខាងដលើក្ស្លងស្តខួរក្ាលនិងខួរ អឹងខាងជាបរមិណឌ ល



គ្របសាទ។ ស្រសស្គ្របសាទលលាែ៏ក្ាលមាន 12 គូស្ែលស្បក្ដចញពីខួរក្ាល។ ឯស្រសស្គ្របសាទ អឹងខាងមាន 31 គូ ស្ែលស្បក្ដចញពីខួរ អឹងខាង។

ណឺរ នូចលក្រសនបរមិណឌ លគ្របសាទស្ចក្ដចញជាពីរគ្រក្ុមគឺៈ -គ្របព័នធគ្របសាទសូ្មា ទិច មានណឺរ នូចលក្រស្ែលភ្ជា ប់មជឈមណឌ លគ្របសាទ

ដៅនឹងសាច់ែំុ ាូតឬ សាច់ែំុ នទៈ។ វាគ្រតួតពិនិតយនិងស្គ្រមបស្គ្រមួស្ក្មមភ្ជព នទ:សនសារពាងគកាយែូចជា ការរត់ ការស្រដស្ ការអានដស្ៀវដៅជាដែើម...។ គ្របព័នធគ្របសាទសូ្មា ទិចមានស្រសស្គ្របសាទវញិ្ញា ណនំនិងស្រសស្គ្របសាទចលក្រ។ តួដកាសិ្កាសនស្រសស្គ្របសាទទំាងដនះមានដៅក្ាុងខួរក្ាលនិងខួរ អឹងខាង ដ ើយអាក់្សូ្នរបស់្វាពាក់្ព័នធដោយផ្កទ ល់ដៅនឹងសាច់ែំុជាប់ អឹង។

- គ្របព័នធគ្របសាទស្វ័យគ្របវតតិ ភ្ជា ប់មជឈមណឌ លគ្របសាទដៅនឹងគ្រក្ដពញ សាច់ែំុរលីង និងសាច់ែំុដបះែូង។ វាតគ្រមូវស្ក្មមភ្ជពអ នទៈសនស្ររីាងគខាងក្ាុងនិងស្ថ្រក្ាលំនឹង។ គ្របព័នធគ្របសាទដនះដែើរតួសំ្ខាន់ក្ាុងតគ្រមូវែដងាើម បដញ្ញដចាល របត់មម រលំាយអាហារ ក៏្ែូចជាការចញឹ្ម ការបនតពូជ និងការបនាុដំៅនឹងលក្ខខណឌ សនបរសិាថ ន។ ស្ររីាងគគ្របតិក្មមសនគ្របព័នធគ្របសាទស្វ័យគ្របវតតមានេីបសាច់ែំុរលីងសនស្នាក្ខាងក្ាុងរបស់្ស្ររីាងគក្ាុងសាច់ែំុដបះែូងនិងគ្រក្ដពញ។

គ្របព័នធគ្របសាទស្វ័យគ្របវតតិស្ចក្ដចញជាពីរស្នាក្ស្ែលមាននទីនទុយាា គឺ គ្របព័នធគ្របសាទសំាបា ទិច និងបា រា សំាបា ទិច។ គ្របព័នធគ្របសាទសំាបា ទិចមានស្ក្មមភ្ជពដៅដពលមានភ្ជពតានតឹង។ ចំស្ណក្ឯគ្របព័នធគ្របសាទបា រា សំាបា ទិចមានអំដពើបន្រ្ញ្្ញស្ាា នឹងនលសនគ្របព័នធគ្របសាទសំាបា ទិច។ បនទ ប់ពីមានភ្ជពអាស្នាគ្របព័នធគ្របសាទបា រា សំាបា ទិចដធវើឲ្យសារពាងគកាយគ្រតែប់ដៅរក្ភ្ជពធមមតាវញិ។

ព័ត៌មានបស្នែម : ស្រសស្គ្របសាទលលាែ៏ក្ាលមាន ១២ គូដលចដចញពីស្នាក្បាតសន អឹងលលាែ៏ក្ាល។ ស្រសស្គ្របសាទលលាែ៏ក្ាលភ្ជគដគ្រចើនទាក់្ទងនឹងការគ្រតួតពិនិតយស្ក្មមភ្ជពសាច់ែំុនិងគ្រក្ដពញរបស់្ស្ររីាងគវញិ្ញា ណស្ែលស្ថិតដៅក្ាុងក្ាល។ ស្រសស្គ្របសាទលលាែ៏ក្ាលទី ១ ២ ៣ ៤ ៦ និង ៨ ជាស្រសស្គ្របសាទវញិ្ញា ណនំ ទី៩ ១១ និង១២ ជាស្រសស្គ្របសាទចលក្រ និងទី ៥ ៧ និង១០ ជាស្រសស្គ្របសាទចគ្រមុះ។ ចំស្ណក្ឯស្រសស្គ្របសាទទី១០ ជាស្រសស្គ្របសាទ



ស្ែលលាតស្នធឹងដៅក្ាុងគ្របដហាងសនសារពាងគកាយ(វាទាក់្ទង់នឹងស្ររីាងគដនេងៗក្ាុងសារពាងគកាយ។ ស្រសស្គ្របសាទ អឹងខាង មាន ៣១គូ មានស្រសស្គ្របសាទ ៨គូដចញពីស្នាក្ក្ញឹ្ងក្ ១២គូដចញពីស្នាក្គ្រទូង ៥គូដចញពីស្នាក្ចងាះ ៥ គូដចញពីស្នាក្គ្រតាក្ និង១គូដចញពីស្នាក្ក្ញូ្ញគូទ។

៣.៥. ថ្ន នំិងម្បព័នធម្បសាទ : ថ្នា ំជាដគ្រចើន ែូចជាអាល់កុ្ល និងកាដនអីុនមានឥទធិពលផ្កទ ល់ដលើគ្របព័នធគ្របសាទ។ ដៅដពលនឹក្ជាតិអាកុ្លចូលវា ែងកាត់គ្រក្ពះនិងដពាះដវៀនតូចចូលដៅក្ាុងគ្របោប់របត់មម។ ការដគ្របើគ្របាស់្អាល់កុ្លដគ្រចើន ួស្បំផ្កែ ញដកាសិ្កាខួរក្ាលដោយធវាពនយឺតស្ក្មមភ្ជពមជឈមណឌ លគ្របសាទជាដ តុនំដអាយការវនិិចឆ័យ ការពិចារណា ស្តិ និងការគ្របមូលនតុំនូវអារក្មមណ៍ថ្យចុះ ែូចដនះការដគ្របើគ្របាស់្អាកុ្លដគ្រចើន ួស្វានិងបំផ្កែ ញដកាសិ្កាខួរក្ាលនិងដថ្ែើម។ ការនឹក្កាដនអីុនស្ែលមានដៅក្ាុងស្ត កាដ វ និងកូ្កាដគ្រចើន ួស្ក៏្អាចបដងាើនអគ្រតាចងាវ ក់្ដបះែូង និងបណាត លឲ្យរសាប់រស្ល់ ែំដណើ រញ័រៗដែក្មិនលក់្។ វាក៏្ ដភ្ជែ ចតគ្រមងដនមឲ្យនលិតទឹក្ដនមដគ្រចើនស្ែរ។ ដលើស្ពីដនះសារធាតុនីកូ្ទីនស្ែលមានដៅក្ាុងថ្នា ំជក់្វាបដងាើនការបដញ្ញអរម ូនដអពីដនគ្រពីន នីកូ្ទីន បដងាើនអគ្រតាចងាវ ក់្ដបះែូងស្មាែ ធមម អគ្រតាែដងាើម និងការបដញ្ញជាតិអាសីុ្តក្ាុង គ្រក្ពះ។



ជំពូកទី៣ : តម្មូវមសេងៗ បសស់ា ពាងគកាយ មមម ៀនទី២ : ស រីាងគវិញ្ញា ណ

ជាធមមតាមនុស្េមានវញិ្ញា ណចំនួនគ្របំាគឺ ចក្ខុវញិ្ញា ណ ដសាតវញិ្ញា ណ ជីវាាវញិ្ញា ណ ឃានវញិ្ញា ណ និងកាយវញិ្ញា ណ។ ជាទូដៅស្ររីាងគវញិ្ញា ណចាប់យក្រ ំដោចពីមជឈោា នខាងដគ្រៅតាមរយៈធមួលពិដស្ស្របស់្វា ដ ើដៅដពលវាទទួលបានរ ំដោចដ ើយស្ររីាងគវញិ្ញា ណនីមួយៗបញាូ នរដំោចដនះដៅកាន់តំបន់ខុស្ៗាា ដៅក្ាុងខួក្ាល ដ ើយខួរក្ាលដធវើការបក្ស្សាយព័ត៌មានទំាងដនះដៅជាគំដ ើញ ការឃាែ ន ឬដវទនរមមណ៍ដនេងៗដទៀត។ ១. ចកខ វិញ្ញា ណ

ស្េាក្ជាស្ររីាងគវញិាណសំ្ខាន់ជាងដគរបស់្មនុស្េ ស្ែលអាចនតល់ព័ត៌មានរ ូតែល់ដៅជាង ៨០ភ្ជគរយពីពិេពខាងដគ្រៅ។

ស្េាក្មាននទីជាក្ាុងគ្របមូលនតុំក្មមរស្មីពនែឺពីមជឈោា នជំុវញិខែួនដយើង ដ ើយបដងាើតជារបូភ្ជពនិងបញាូ នដៅឲ្យខួរក្ាលពីរបូភ្ជពដនះ។ បនទ ប់មក្ខួរក្ាលបានសំ្ដយគរបូភ្ជពសនស្េាក្ទំាងពីរបញូ្លាា ស្ែលអាចបដងាើតបានជារបូភ្ជពស្តមួយ ស្ែលនតល់នូវគំដ ើញសនវមិាគ្រតបីស្បបស្ែលអាចឲ្យដយើងដធវើការវនិិចឆ័យបានពីគ្របស្វងនិងទំ ំរបស់្វតថុស្ែលដយើងដមើល។

ស្េាក្ស្តឯងមិនអាចដមើលដ ើញដទ ដបើាម នខួរក្ាល ដគ្រពាះស្េាក្មាននទីក្ាុងការបញំ្្ញងកំារស្មីដែើមបីបដងាើតរបូភ្ជពរបស់្វតថុ ប ុស្នតវាគ្រតូវស្តបញាូ នឲ្យខួរក្ាលជាអាក្វភិ្ជគឬបក្ស្សាយអំពីគំដ ើញដនះ ដ តុដនះដ ើយដបើាម នខួរក្ាល ស្េាក្ស្តឯងក៏្ាម នគ្របដយជន៍ស្ែរ។

១.១. ទម្មង់ម្ាប់ស្ភនក គ្រាប់ស្េាក្របស់្មនុស្េមានរាងស្ស្រវស្ែលមានអងាត់ន្ិត 2.5 cm ដ ើយវាស្ថិត

ដៅក្ាុងគ្របែង់ស្េាក្ក្ាុងខួរក្ាល។ គ្រាប់ស្េាក្មាននទីជាអាក្បញំ្្ញងកំារស្មីដែើមបីចាប់យក្របូភ្ជព។ គ្រាប់ស្េាក្

មានបីស្ស្ទាប់គឺ ដក្ែរ ទិូច កូ្រ អីុូតនិងដរទីន។ ក. ភាន សម្ាបស់្ភនក

- ដក្ែរ ទិូច : ជាស្ស្ទាប់ដគ្រៅដគបងអស់្ ពណ៌ស្ គ្រកាស់្ រងឹ ដ ើយស្វិត។ វាមាន



នទីក្ាុងការនតល់គ្រទង់គ្រទាយឲ្យគ្រាប់ស្េាក្ និងការពារស្នាក្ខាងក្ាុងរបស់្ស្េាក្។ ក្រដន ជាស្នាក្ស្ែលមានរាងដបា ងរបស់្ស្ស្ទាប់ដក្ែរ ទិូចស្ែលស្ថិតដៅខាងមុខសនគ្រាប់ ស្េាក្។ ដ ើយលក្ខណៈស្បបដនះវាពត់កំារស្មីពនែឺដៅក្ាុងគ្រាប់ស្េាក្ឲ្យរមួជួបាា ដៅក្ស្នែងស្តមួយដៅដលើដរ ទីន។

- កូ្រ អីុូត : ស្ស្ទាប់ស្ែលស្មបូរដោយស្រសស្មមនិងជាពណ៌ដតាា តចាស់្ស្ែលអាចបងាការជះគ្រតែប់មក្វញិសនពនែឺក្ដៅក្ាុងគ្រាប់ស្េាក្។ ស្ស្ទាប់កូ្រ អីុូតមាននទីជាអាក្នគត់នគងសារធាតុចិញឹ្មនិងអុក្សីុ្ស្ស្នែល់ស្ស្ទាប់ដរ ទីននិងគ្រទគ្រទង់លំនឹងស្សី្តុណា ភ្ជពក្ាុងស្េាក្។

អងគសីុ្លីស្យ ជាសាច់ែំុរលីងស្ែលស្ថិតដៅជំុវញិស្េាក្ ដ ើយវាភ្ជា ប់ដៅនឹងស្ក្វស្េាក្ដោយស្រសស្ចំណង។

ស្រសស្ចំណង ជាស្នាក្ស្ែលមាននទីដធវើឲ្យកំារស្មីពនែឺចំាងចូលដៅក្ាុងស្ក្វ ស្េាក្ ែូចដនះរបូភ្ជពចាស់្ដធវើឲ្យដក្ើតមានដៅដលើស្ស្ទាប់ដរទីន។

គ្របស្សី្ស្េាក្ ជាស្នាក្ស្ែលស្ថិតដៅខាងមុខស្េាក្ក្ាុងស្ស្ទាប់កូ្រ ូអីុតស្ែលជាស្នាក្មានពណ៌របស់្ស្េាក្ស្ែលនតល់ឲ្យស្េាក្មានពណ៌ែូចជាដតាា តដខៀវ គ្របដនះ សបតង។ គ្របស្សី្ស្េាក្ដក្ើតដែើងពីសាច់ែំុរលីង។

រនធគ្របស្សី្ស្េាក្ ជារនធចំ មួយស្ែលមានដៅចំចំណុចក្ណាត លសនគ្របស្សី្ស្េាក្។ ជាទូដៅគ្របស្សី្ស្េាក្ជាសាច់ែំុស្ែលអាចដធវើឲ្យរនធគ្របស្សី្ស្េាក្រកី្ធំ ដៅដពលមានពនែឺស្ស្ទន់ដែើមបីឲ្យពនែឺចូលបានដគ្រចើន និងរួមតូចដៅដពលមានពនែឺខាែ ំងស្ែលអាចឲ្យពនែឺចូលក្ាុងស្េាក្បានតិចតួចប ុដណាណ ះ។ ទំ ំសនរនធគ្របស្សី្ស្េាក្គ្រតូវបានគ្រតួតពិនិតយដោយគ្របព័នធគ្របសាទស្វ័យគ្របវតតិ(រមួតូចបញ្ញា ដោយ បា រា សំាបា ទិច និងរកី្ធំបញ្ញា ដោយសំាបា ទិច)។

- ដរទីន ជាស្ស្ទាប់ក្ាុងបងអស់្សនគ្រាប់ស្េាក្ស្ែលមានធមួលរលួនឹងពនែឺគ្របស្ ល 130 លាន។ ដៅដលើស្ស្ទាប់ធមួលពនែឺមានពីរស្បបគឺ ដកាសិ្ការាងដកាននិងដកាសិ្ការាងែំបង។ សាា មដលឿង(នូវា)ជាស្នាក្ស្ែលរសួ្នឹងពនែឺជាងដគដៅស្ស្ទាប់ដរទីនគឺវាអាចដមើលដ ើញពណ៌។

ចំណុចខាវ ក់្ជាក្ស្នែងស្ែលស្រសស្មម និងស្រសស្គ្របសាទភ្ជា ប់នឹងគ្រាប់ស្េាក្ស្តដៅចំណុចដនះវាមិនមានដកាសិ្ការួស្ នឹងពនែឺដទែូចដនះវាមិននតល់ព័ត៌មាន



ដៅខួរក្ាលដែើយ។ ស្នាក្ដនេងៗរបស់្ស្េាក្ នទីសនស្នាក្នីមួយៗ ស្ក្វស្េាក្ ដធវើឲ្យកំារស្ាីពនែឺងាក្និងគ្របស្ពវាា គ្របស្សី្ស្េាក្ តគ្រមវូបរមិាណពនែឺស្ែលចូលក្ាុងស្េាក្ រនធគ្របស្សី្ស្េាក្ អនុញ្ញា តឲ្យពនែឺចូលក្ាុងស្េាក្ កូ្រ អីុូត ស្ស្យូក្កំារស្មីពនែឺ បងាការជះគ្រតែប់មក្វញិសនពនែឺក្ដៅ

ក្ាុងគ្រាប់ស្េាក្ និងអាក្នគត់នគងសារធាតុចិញឹ្មនិងអុក្សីុ្ស្ស្នែល់ស្ស្ទាប់ដរ ទីននិងគ្រទគ្រទង់លំនឹងស្សី្តុណាភ្ជពក្ាុងស្េាក្។

ដក្ែរ ទិូច នតល់គ្រទង់គ្រទាយឲ្យគ្រាប់ស្េាក្និងការពារស្នាក្ខាងក្ាុងរបស់្ស្េាក្

ក្រដន ដធវើឲ្យកំារស្មីពនែឺងាក្(ពត់កំារស្មីពនែឺ) អរុយម័រទឹក្ រក្ាលំនឹងដៅក្ាុង ែប់គ្រាប់ស្េាក្និងនតល់សារធាតុ

ចិញឹ្មបស្នថមស្គ្រមាប់ស្ក្វស្េាក្ និងស្ស្ទាប់ដរទីននងស្ែរ។ អរុយម័រខន់ នតល់ទគ្រមង់មំាែល់គ្រាប់ស្េាក្ បងាា រស្េាក្ពីស្មាែ ធខាង

ដគ្រៅនិងនតល់សារធាតុចិញឹ្មបស្នថមស្គ្រមាប់ស្ក្វស្េាក្និងស្ស្ទាប់ដរទីននងស្ែរ

អង់សីុ្លីស្យ មាននទីគ្រតួតពិនិតយរបូរាងគ (ទំ ំ) ស្ក្វស្េាក្ស្គ្រមាប់គំដ ើញជិត និងគំដ ើញឆ្មា យ និងទប់ស្ក្វស្េាក្ឲ្យដៅចំក្ណាតល ។

ដរទីន មាននទុក្ធមួលពនែឺ(ដកាសិ្ការាងដកាន និងដកាសិ្ការាងែំបង)

ដកាសិ្កាែំបង បដងាើតឲ្យមានគំដ ើញស្-ដមម ដកាសិ្កាដកាន បដងាើតឲ្យមានគំដ ើញពណ៌ ស្រសស្គ្របសាទអុបទិច បញាូ នអំាងេែុចគ្របសាទដៅកាន់ខួរក្ាល សាម មដលឿង(នូវា) បដងាើតឲ្យមានគំដ ើញចាស់្(ពណ៌)



ខ. មជឈដាា នថ្ល : គឺជាស្នាក្ស្ែលដពញដោយក្រដន អរុយម័រទឹក្ និងអរុយម័រខន់។

ស្ក្វស្េាក្ ដក្ើតដែើងពីសារធាតុទន់អនធិលស្ែលមានស្នាក្ក្ណាត លគ្រាស់្ស្នាក្ជំុវញិ។

ែប់គ្រាប់ស្េាក្ : មានបីស្នាក្គឺ ស្នាក្ទី ១ ជាស្នាក្ខាងមុខដៅចដនែ ះក្រដននិងគ្របស្សី្ស្េាក្ ស្នាក្ទី ២ ជាស្នាក្ខាងដគ្រកាយមានដៅចដនែ ះគ្របស្សី្ស្េាក្និងស្ក្វស្េាក្ និងស្នាក្ទី ៣ ជាលំ ដៅពីដគ្រកាយគ្រាប់ស្េាក្ស្ែលដពញដោយអរុយម័រខន់។ ដៅក្ាុងស្នាក្ទី ១ និងទី ២ ដពញដោយធាតុរាវថ្នែ ដៅថ្នអរុយម័រទឹក្ស្ែលមាននទីរក្ាលំនឹងដៅក្ាុង ែប់គ្រាប់ស្េាក្។ ស្រសស្បតូរដៅក្ាុងអងគសីុ្លីដយគ្រតូវបាននលិតដោយអរុយម័រទឹក្។ ស្នាក្ទី៣ដពញដោយសារធាតុរាវអនធឹល ាម នពណ៌ដៅថ្នអរុយម័រខន់ស្ែលជាស្នាក្ ស្ែលនតល់ទគ្រមង់មំាែល់ស្េាក្និងបងាា ស្េាក្ពីស្មាែ ធខាងដគ្រៅ។

ស្មាស្ធាតុគីមីសនអរុយម័រទឹក្ និងអរុយម័រខន់គ្រតូវបាននលិតដោយអងគសីុ្លីស្យ និងនតល់ដៅសារធាតុចិញឹ្មបស្នថមស្គ្រមាប់ស្ក្វស្េាក្និងស្ស្ទាប់ដរទីន។

១.២. ស រីាងគឧបសមែ័នធ ស្នាក្ដនេងៗរបស់្ស្េាក្មានគ្របែង់ស្េាក្ គ្រតបក្ស្េាក្ ដរាមស្េាក្ គ្រក្ដពញទឹក្

ស្េាក្ និងសាច់ែំុ។ ក-ស រីាងគកា ពា -គ្របែង់ស្េាក្ : ស្េាក្គ្រតូវបានព័ទធជំុវញិដោយ អឹងគ្របែង់ស្េាក្ស្ែលជាគ្រទនប់

ការពារស្េាក្ទល់នឹងការប ះទងគិចពីខាងដគ្រៅ។ -គ្រតបក្ស្េាក្ : ជាស្នាក្ស្ែលមាននទីការពារនឹងការ ុយចូលសនធូលី ដ ើយ

មានដរាមស្េាក្ែុះដចញពីគ្រតបក្ដនះ ដែើមបីបដងាើតជាសំ្ណាញ់ការពារពីការ ុយធូលីចូល។

-គ្រក្ដពញទឹក្ស្េាក្ : វាមានស្ថិតដៅខាងដគ្រកាយគ្រតបក្ស្េាក្ដលើ ស្ែលមាននទីបដញ្ញទឹក្ស្េាក្ដធវើឲ្យគ្របែង់ស្េាក្មានភ្ជពដស្ើមជានិច្។ ទឹក្ស្េាក្ដក្ើតដែើងពីទឹក្ អំបិល លីសូ្សីុ្ម និងស្មាស្ធាតុស្ររីាងគដនេងៗស្ែលនលិតដចញពីភ្ជពដស្ែស្ម។

ខ-ស រីាងគចលក (សាច់ដ ំស្ភនក) ស្តវ អឹងក្ងអាចបងវិលគ្រាប់ស្េាក្បានដោយអាស្ស័្យដលើសាច់ែំុគ្របំាមួយ



(ស្េាក្មាខ ងមានសាច់ែំុ៦)មានែូចជា សាច់ែំុក្ណាត ល សាច់ែំុដលើបញឆ ិតសាច់ែំុដលើ សាច់ែំុចំដ ៀង សាច់ែំុដគ្រកាម សាច់ែំុដគ្រកាមបញឆ ិត។ ចលនរបស់្សាច់ែំុទំាងដនះតគ្រមូវដោយស្រសស្គ្របសាទលលាែ៏ក្ាល។

១.៣. មកាសកិា សួនឹងពនលឺ ស្ស្ទាប់ដរទីនដក្ើតដែើងពីស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាចំនួនបួនស្ស្ទាប់(ស្ស្ទាប់ក្ាុង

បងអស់្ជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាជាតិពណ៌ ស្ស្ទាប់ដកាសិ្ការសួ្នឹងពនែឺ គឺដកាសិ្កាដកាននិងដកាសិ្កាែំបងស្ស្ទាប់ទីបីជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាដទវប ូលនិងស្ស្ទាប់ទីបួនជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាក្ង់គែីយ ុង)។

ដកាសិ្ការាងែំបងជាដកាសិ្កាស្ែលរសួ្ដៅនឹងពនែឺដខាយ ប ុស្នតវាមិនអាចស្ញក្ឲ្យដ ើញពណ៌ខុស្ាា ដទ។

ដកាសិ្ការាងដកានជាដកាសិ្កាស្ែលរសួ្ពណ៌ស្ស្តគ្រតូវស្តមានពនែឺខាែ ំង ដទើបវាអាចស្ញក្ពណ៌ឲ្យខុស្ាា បាន។ គំដ ើញស្ ដមម និងពណ៌អាចដក្ើត មានដោយសារជាតិពណ៌រ ែុូបសីុ្នរសួ្នឹងពនែឺ។ រ ែុូបសីុ្ននេំពីស្ស្ឡាយជីវជាតិ A ជាមួយគ្របូដតអីុន។ ដៅដពលពនែឺប ះនឹងដកាសិ្កាដកាននិងដកាសិ្កាែំបង វាបំស្បក្ស្មែ័នធគីមីសនរ ែុូបសីុ្ន។ ការបំស្បក្ដនះបដងាើជាអំាងេែុចគ្របសាទស្ែលដធវើែំដណើ តាមស្រសស្គ្របសាទអុបទិចដៅកានខួរក្ាល។ ក្ងវះជីវជាតិA ណាត លឲ្យមានជំងឺខាវ ក់្មាន់ស្ែលជាជំងឺមិនអាចដមើលដ ើញក្ាុងពនែឺដខាយបានដទ។

ព័ត៌មានបស្នថម : ម ូដលគុលរ ែុូបសីុ្ន(rhodopsin) ជាដគ្រចើនស្ថិតដៅក្ាុងភ្ជា ស្សនបនទះសំ្ស្បតស្ែលដ ើញមានដៅក្ាុងអងាត់ខាងដគ្រៅសនដកាសិ្កាែំបង។ រ ែុូបសីុ្នជាម ូដលគុលចគ្រមុះស្ែលដក្ើតដែើងពីគ្របូដតអីុននិងម ូដលគុលស្ស្ូបពនែឺ (ដរទីណាល់ឬជាតិពណ៌ស្ស្ឡាយដរទីន) ស្ែលជាស្ស្ឡាយសនវតីាមីន A។ ដៅដពលដកាសិ្កាែំបងស្ស្ូបយក្ថ្នមពលពនែឺ រ ូែុបសីុ្នបំស្បក្ជាអុបសីុ្ននិងម ូដលគុយស្ស្ូបពនែឺ(ស្ស្ឡាយវតីាមីន A) ស្ែលនំឲ្យមានការចប់ដនដើមនូវគ្របតិក្មមបនតបនទ ប់ ដ ើយបិទនូវបណាដ លអីុយ ុងដៅក្ាុងភ្ជា ស្សីុ្តូបាែ ស្របស់្ដកាសិ្កាែំបង។ ដគ្រកាយមក្អំាងេែុចគ្របសាទដធវើែំដណើ រដៅកាន់តំបន់អុបទិចដៅក្ាុងខួរក្ាល។

ជាទូដៅតំបន់សាា មដលឿង (នូវា) មានសុ្ទធស្តដកាសិ្កាដកាននិងដធវើឲ្យស្ក្មមដែើងដោយពនែឺេែឺ។ គំដ ើញពណ៌អាស្ស័្យដៅនឹងដកាសិ្កាដកានបីគ្របដេទខុស្ៗាា



ស្ែលនទុក្ជាតិពណ៌ដខៀវ(B) សបតង(G) និងគ្រក្ ម(R)។ ជាតិពណ៌នីមួយៗដក្ើតដែើងពីគ្របូដតអីុនអុបសីុ្ននិងស្ស្ឡាយវតីាមីន A (ម ូដលគុលស្ស្ូបពនែឺ) (retinal)។ ប ុស្នតទគ្រមង់អុបសីុ្ននីមួយៗមានលក្ខណៈខុស្ាា បនតិចបនតួច។

១.៤. រំម ើញ ស្េាក្ជាស្ររីាងគវញិ្ញា ណស្ែលដយើងដគ្របើគ្របាស់្ស្គ្រមាប់ចាប់យក្ពនែឺស្ែល

អាស្ស័្យដោយមានដកាសិ្ការសួ្នឹងពនែឺដៅដលើស្ស្ទាប់ដរទីន។ ដែើមបីបដងាើតរបូភ្ជពសនវតថុមួយស្ែលដៅជំុវញិខែួននិងបងាា ញពីរបូភ្ជពដនះឲ្យ

ដ ើញដៅដលើដរទីនស្ក្វស្េាក្មាននទីដរៀបចំកំារស្មីទំាងដនះឲ្យដៅជារបូភ្ជពដោយមានែំដណើ រការែូចជា :

ែំបូងពនែឺនីមួយៗគ្របាប់ខួរក្ាលគ្រតឹមស្តបំស្ណក្តូចៗសនរបូភ្ជពស្ែលវាចាប់បាន បនទ ប់មក្ខួរក្ាលបានោក់្បំស្ណក្តូចៗទំាងដនះបញូ្លជាមួយាា ឲ្យដៅជារបូភ្ជពមួយដពញដលញ ដ ើយក្ាុងអង់សីុ្លីស្យនិងស្រសស្ចំណងក៏្ជួយស្ក្វស្េាក្ឲ្យបដងាើតរបូភ្ជពចាស់្លអ។

ក. នាទី បសស់្កវស្ភនក ស្ក្វស្េាក្ដក្ើតដែើងពីសារធាតុទន់ែូចចា ួយស្ែលជារបូធាតុថ្នែ ដ ើយចាស់្

ស្តស្ក្វស្េាក្មានគ្របដេទខុស្ៗាា ជាដគ្រចើន។ ស្ក្វស្េាក្ស្ក្វដបា ងជាស្ក្វស្េាក្ស្ែលដែើងគ្រកាស្ដៅចំក្ណាត លដ ើយស្គមជំុវញិដស្តើង។ ជាទូដៅស្ក្វស្េាក្ដបា ងអាចចាប់យក្ ពនែឺស្ែលរាយបា យ ដ ើយពត់ពនែឺឲ្យជួបាា ដៅគ្រតង់ចំណុចគ្របស្ពវសនពនែឺ។

ព័ត៌មានបស្នថម : ស្េាក្មួយគូដមើលដ ើញរូបភ្ជពទំាងមូល។ គ្របសិ្នដបើអាក្បិទស្េាក្មាខ ងអវីៗស្ែលអាក្ដមើលដ ើញដនះ ជាសនទគំដ ើញស្េាក្មាខ ងដទៀត។ សនទគំដ ើញសនស្េាក្មាខ ងៗអាចស្បងស្ចក្ជាពីរស្នាក្ : ស្នាក្ចំដ ៀងនិងក្ណាដ ល។ ស្ស្ទាប់ដរទីនពាក់្ក្ណាដ លខាងដ វងគ្រតូវភ្ជា ប់ដៅនឹងសំ្បក្ខួរគំដ ើញចំដ ៀងខាងដ វងសនខួរក្ាល។ ពាក់្ក្ណាដ លខាងសាដ ំសនស្ស្ទាប់ដរទីនសនស្េាក្ទំាងពីរ បញាូ នស្ញ្ញា ដៅកាន់ សំ្បក្ខួរគំដ ើញចំដ ៀងខាងសាដ ំសនខួរក្ាល។ ដៅដពលស្នាក្ទំាងពីរបញូ្លជាមួយាា ខួរក្ាលដមើលដ ើញរបូភ្ជពទំាងមូលចាស់្។

ខ. កា សម្មបតម្មូវ ដែើមបីឲ្យបានរបូភ្ជពមួយចាស់្លអ ស្ក្វស្េាក្គ្រតូវស្តមានក្គ្រមាស់្មួយគ្រតឹមគ្រតូវ



ដគ្រពាះស្ក្វស្េាក្គ្រកាស់្អាចឲ្យរបូភ្ជពសនវតថុមួយចាស់្ដៅដពលវតថុដនះដៅជិត ស្តស្ក្វស្េាក្ដស្តើងបដងាើតរបូភ្ជពរបស់្វតថុមួយចាស់្ដៅដពលវតថុដនះស្ថិតដៅឆ្មា យ។ លក្ខណៈដនះបណាត លមក្ពីមានការស្គ្រមបស្គ្រមួលែូចខាងដគ្រកាម

ស្ក្វស្េាក្ស្ថិតដៅចំក្ណាត លសនសាច់ែំុក្ងស្ែលដៅថ្នអងគសីុ្លីស្យ។ ស្ក្វស្េាក្ភ្ជា ប់ជាមួយអងគសីុ្លីស្យដោយស្រសស្ចំណង។ ែូចដនះដៅដពលដយើងដមើលវតថុ ស្ែលដៅជិតអងគសីុ្លីស្យក្ន្រ្នត ក់្រមួតូចដធវើឲ្យស្រសស្ចំណងរលុង ដ ើយស្ក្វស្េាក្ដែើងគ្រកាស្។ ស្តដបើដយើងដមើលដៅវតថុស្ែលដៅឆ្មា យវញិអងគសីុ្លីស្យបនធូរនំឲ្យស្រសស្ចំណងដែើងតឹងដ ើយទាញស្ក្វស្េាក្ឲ្យដែើងដស្តើង ដធវើឲ្យដយើងដមើលដ ើញរបូភ្ជពដនះបានចាស់្។ លក្ខណៈស្បបដនះដៅថ្នកំ្លំាងស្គ្រមបតគ្រមូវ។ ព័ត៌មានបស្នថម : ដៅក្ាុងជីវភ្ជពរស់្ដៅស្ពវសថ្ាដយើងជួបគ្របទះភ្ជពមិនធមមតាសនគំដ ើញរបស់្ស្េាក្ែូចជា ស្េាក្មែូប(mypbe) ស្េាក្អីុស្ពដមគ្រតូបដគ្របស្បីត(presbytie) អាស្ទីមា ត(Astigmatisme) - ស្េាក្មែូប ដមើលវតថុឆ្មា យមិនចាស់្ ដមើលជិតចាស់្។ ចមាា យអតិបបរមិាសនគំដ ើញចាស់្គឺខែីជាងស្េាក្ធមមតា។ ចំដពាះវតថុឆ្មា យរបូភ្ជពដក្ើតដែើងដៅខាងមុខស្ស្ទាប់ដរទីនគឺគ្របព័នធអុបទិចស្េាក្បគ្រងួមខាែ ំងដពក្។ ែូចដនះគ្រតូវស្តស្ក្ស្េាក្មែូបដនះ ដោយពាក់្ស្វ នតាែង់ទីពគ្រងីក្ ដែើមបីទាញរភូ្ជពឲ្យមក្ដក្ើតដលើស្ស្ទាប់ដរទីនវញិ ដទើបស្េាក្អាចដមើលដ ើញរបូភ្ជពដនះចាស់្។ - ស្េាក្អីុស្ពដមគ្រតូប ដគ្របស្បីត ដមើលវតថុជិតមិនចាស់្ ដមើលឆ្មា យចាស់្ ដគ្រពាះចមាា យអបបបរមិាសនគំដ ើញចាស់្ឆ្មា យជាងស្េាក្ធមមតា។ របូភ្ជពដក្ើតដែើងដៅដគ្រកាយស្ស្ទាប់ដរទីន ពីដគ្រពាះគ្របព័នធអុបទិចបគ្រងួមតិច។ ដគស្ក្ស្ក្វស្េាក្ស្បបដនះដោយពាក់្ស្វ នតាែង់ទីបគ្រងួម។ - ស្េាក្អាស្ទីមា ត កំ្ដណាងគ្រាប់ស្េាក្មិនដស្មើាា របូភ្ជពស្តមួយដមើលដ ើញចាស់្ខែះ មិនចាស់្ខែះ។ កំ្ស្ណស្េាក្អាស្ទីមា ត ដោយពាក់្ស្វ នតាែង់ទីចិតជាសីុ្ឡំាង។ ២. មសាតវិញ្ញា ណ

គ្រតដចៀក្ជាស្ររីាងគវញិ្ញា ណស្ែលចាប់យក្សូ្រដ ើយវាមាននទីមួយសំ្ ខាន់ដទៀតគឺតំស្ រក្ាលំនឹង។



២.១. បូសគ ំម្តមចៀក គ្រតដចៀក្ស្ចក្ជាបីស្នាក្មានែូចជា គ្រតដចៀក្ដគ្រៅ គ្រតដចៀក្ក្ណាត ល និង

គ្រតដចៀក្ក្ាុង ។ ក្. គ្រតដចៀក្ដគ្រៅ : ជាស្នាក្ស្ែលអាចដមើលដ ើញវាមានស្ែឹក្គ្រតដចៀក្និងបំពង់

ដសាតវញិ្ញា ណខែីមួយ។ - ស្ែឹក្គ្រតដចៀក្ជាបនទះស្ស្បក្មានទគ្រមងែូចឡាវស្ែលគ្រទគ្រទងដោយ អឹងខ្ីដ ើ

យវាមាននទីគ្របមូលនតុំរលក្សូ្រ។ - បំពង់ដសាតវញិ្ញា ណជាស្នាក្ស្ែលដក្ើតដែើងពី អឹងខ្ីនិង អឹងស្ែលមានគ្របស្វង

3 ដៅ 4 cmដ ើយដៅតាមបដណាត យសនបំពង់ដនះមានគ្រក្ដពញពិដស្ស្ស្ែលនលិតសារធាតុែូចគ្រក្មួន ដែើមបីការពារកំុ្ឲ្យវតថុដនេងៗចូលដៅក្ាុងគ្រតដចៀក្ ចំស្ណក្ដៅមាត់សនបំពង់មានដរាមតូចៗស្គ្រមាប់ដគ្រចាះធូលី និងបំស្ណក្រងឹ និងដៅស្នាក្មាខ ងដទៀតសនបំពង់មានភ្ជា ស្ដស្តើងមួយដ ើយយឺតដៅថ្នគ្រក្ោស្គ្រតដចៀក្។ បំពង់ដសាតវញិ្ញា ណមាននទីែឹក្នំរលក្សូ្រដៅកាន់គ្រក្ោស់្គ្រតដចៀក្។ ដៅក្ាុងរនធគ្រតដចៀក្មានគ្រក្ដពញដស្បូមនិងគ្រក្ដពញដញើស្ ស្ែលបដញ្ញសារធាតុលាយាា បដងាើតបានជាអាចម៍គ្រតដចៀក្។

ខ. គ្រតដចៀក្ក្ណាដ ល : ជាគ្របដហាងមួយដពញដោយខយល់ ស្ែលចាប់ដនតើមពីគ្រក្ោស់្គ្រតដចៀក្ ដ ើយដៅក្ាុងគ្រតដចៀក្ក្ណាត លដនះមាន អឹងតូចៗបីស្ែលបនតជាប់ាា បដងាើតបានជាសាែ ន ែងកាត់គ្រតដចៀក្ក្ណាត លស្ែលភ្ជា ប់គ្រក្ោស់្គ្រតដចៀក្ជាមួយនឹងភ្ជា ស្មួយដនេងដទៀតដៅថ្នបងអួចរាងពងគ្រក្ដពើ។ គ្រតដចៀក្ក្ណាត លក៏្ភ្ជា ប់ជាមួយនឹងបំពង់ក្ដោយសារគ្របដមាងអឺសាត ស្ស្ែលជាបំពង់មាននទីដធវើឲ្យស្មាែ ធក្ាុងគ្រតដចៀក្ដស្មើនឹងស្មាែ ធក្ាុងបរយិកាស្ដែើមបីការពារកំុ្ឲ្យរស្ ក្គ្រក្ោស់្គ្រតដចៀក្។

ព័ត៌មានបស្នថម : គ្រតដចៀក្ក្ណាដ លទាក់្ទងដៅនឹងគ្រតដចៀក្ក្ាុងដោយសារបងអួចរាងពងគ្រក្ដពើ ស្ែលពាស្ដោយភ្ជា ស្។ វានំរលក្សំ្ដែងពីគ្រក្ោស្គ្រតដចៀក្តាមរយៈគ្រចវាក់្ អឹងតូចៗបី( អឹងញញួរ អឹងគ្រតនប់ និង អឹងមា ន់) មក្កាន់បងអួចរាងពងគ្រក្ដពើ។ លំញ័រសនគ្រក្ោស្គ្រតដចៀក្បណាដ លឲ្យ ខទ័រ ញ័រ រញាួ យែល់បងអួចរាងពងគ្រក្ដពើ។ ែូចដនះគ្រតដចៀក្ក្ណាដ លមាននទីជាអាក្បំពងសំ្ដែងឲ្យខាែ ំង។



គ. គ្រតដចៀក្ក្ាុង : ជាស្ររីាងគកាយពារែ៏លអរបស់្រាងកាយ។ គ្រតដចៀក្ាុងការនទីពាក់្ព័នធក្ាុងតំស្ ររក្ាលំនឹង។ ដៅក្ាុងគ្រតដចៀក្ក្ាុងមានបំពង់គូខយង(ជាស្ររីាងគលបឺស្ែលដពញដៅដោយធាតុរាវ ដ ើយដៅស្នាក្ខាងក្ាុងមានស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាធមួលស្ែលមានដរាមលអិតៗ) និងបំពង់ពាក់្ក្ណាត លរងវង់មានរាងជារងវង់បីស្ែលភ្ជា ប់ាាដៅវញិដៅមក្ដៅគ្រតង់មំុស្ក្ង សនរងវង់មួយដនេងដទៀត។ បំពង់ពាក់្ក្ណាត ល់រងវង់ដនះមាននទីជួយឲ្យសារពាងគកាយរក្ារលំនឹងបាន ដ ើយវាដពញដៅដោយសារធាតុរាវនិងដកាសិ្កាធមួលស្ែលមានពនែយឆ្មម រៗែូចស្រសស្ស្ក់្។

២.២. លប ឺលបឺដក្ើតមានដែើងដៅដពលរលក្សូ្រដធវើែំដណើ រដៅកាន់ គ្រតដចៀក្ក្ាុងស្ែលដៅ

ទីដនះមានអំាងេែុចគ្របសាទដក្ើតដែើង។ បនទ ប់មក្អំាងេែុចគ្របសាទែឹក្នំដៅកាន់ខួរក្ាលតាមស្រសស្គ្របសាទដសាតវញិ្ញា ណ។

រលក្សូ្រស្ែលគ្របមូលនតុំដៅក្ាុងគ្រតដចៀក្ដគ្រៅ បានចុះតាមបំពង់ដសាតវញិ្ញា ណដៅកាន់គ្រក្ោស្គ្រតដចៀក្បងាឲ្យមានលំញ័រដធវើឲ្យវាែឹក្នំ ែងកាត់ អឹងតូចៗបីសនគ្រតដចៀក្ក្ណាត ល ស្ែលបណាត លឲ្យ អឹងដនះញ័រនទប់នឹងភ្ជា ស្ដស្តើងសនបងអួចរាងពងគ្រក្ដពើ ដធវើឲ្យសារធាតុរាវក្ាុងបំពងរាងគូថ្ខយងញ័រ ដ ើយដរាមតូចៗសនដកាសិ្កាធមួលក្ាុងស្ស្ទាប់ដនះក៏្ញ័រ។ លំញ័រដនះដធវើឲ្យមានការផ្កែ ស់្បតូរជាអំាងេែុចគ្របសាទស្ែលស្ថិតដៅចុងេីបគ្របសាទ បនទ ប់មក្អំាងេែុចគ្របសាទទំាងដនះគ្រតូវបានែឹក្នំតាមស្រសស្គ្របសាទដសាតវញិ្ញា ណដៅកាន់សំ្បក្ខួរក្ាលស្ែលដៅទីដនះមានការបក្ស្គ្របជាសំ្ដែង។

២.៣. តំស្ កាលនំឹង តំស្ រក្ាលំនឹងគឺជាគ្រតដចៀក្ក្ាុង និងខួរតូច។ ដៅក្ាុងគ្រតដចៀក្ក្ាុងមានបំពង់ពាក់្ក្ណាត លរងវង់បីស្ែលដពញដោយធាតុរាវខាប់ និងមានស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាដរាម ដ តុដនះដ ើយដៅដពលស្ែលដយើងបងវិលខែួនឬគ្រគវកី្ាលសារធាតុរាវនិងដរាមញ័រដធវើចលន ស្ែលដភ្ជែ ចដៅចុងេីបគ្របសាទបដងាើតបានជាអំាងេែុចគ្របសាទ រចួអំាងេែុចគ្របសាទទំាងដនះក៏្ដធវើែំដណើ រតាមស្រសស្គ្របសាទដសាតវញិ្ញា ណដៅកាន់ខួរតូច ស្ែលដៅទីដនះមានការបក្ស្សាយទិស្ដៅចលនដ ើយបញាូ នអំាងេែុចគ្របសាទដៅ កាន់ខួរធំ។ ដៅទីដនះអំាងេែុចស្ែលដចញពីណឺរ នូចលក្រដភ្ជែ ចសាច់ែំុស្នាក្ក្ាល



និងក្ឲ្យរក្ាទីតំាងរបស់្ក្ាល។ បានជាដៅដពលបនទ ប់ពីដយើងគ្រគវកី្ាលឬបងវិលខែួនយ ងោប់ភ្ជែ មៗដនះដយើងដៅស្តមានអារមមណ៍ថ្នខែួនដយើងដៅដធវើស្ក្មមភ្ជពដៅដែើយដគ្រពាះ ដៅដពលស្ែលដយើងបងវិលខែួនឬគ្រគវកី្ាលសារធាតុរាវស្ែលមានដៅក្ាុងបំពង់ពាក់្ក្ណាត លដធវើចលន ែូចដនះដៅដពលអាក្ឈប់ស្ក្មមភ្ជពដនះភ្ជែ មសារធាតុរាវដនះដៅមិនទាន់ឈប់ដៅដែើយដទ ដ ើយវាដៅស្តដភ្ជែ ចចុងេីបគ្របសាទឲ្យបញាូ នអំាងេែុចដៅខួរក្ាលស្ែលបងាា ញថ្នអាក្ដៅស្តបងវិលខែួនដៅដែើង។ (ការពុលនឹងភ្ជព ែីងដឃាែ ងក្បា ល ឡាន យនតដហាះ បណាត លមក្ពីសារធាតុរាវស្ែលមានដៅក្ាុងបំពង់ពាក់្ក្ណាត លរងវង់ដនះដធវើចលនស្ែរ ស្ែលបណាត លឲ្យដយើងចង់ក្អួតចដងាអ រ វលិមុខជាដែើម) ៣. ជីវ្ហា វិញ្ញា ណ ចំដពាះមនុស្េអណាត តជាស្ររីាងគសំ្ខាន់ជាងដគក្ាុងការនិយយនិងការចិញឹ្មជីវតិ។ ការែឹងរស់្ជាតិនិងក្ែិនបានដោយសារមាត់និងគ្រចមុះ។ ការែឹងរស្ជាតិបានដោយសារស្តសារធាតុគឺមីស្ែលមានដៅក្ាុងអាហារដគ្រពាះសារធាតុគីមីទំាងដនះមានឥទធិពលជាពិដស្ស្ដៅដលើអណាត តនិងក្ាុងគ្រចមុះ។ ដៅក្ាុងមាត់ដយើងអាចែឹងរស្ជាតិអាហារបានដោយសារអណាត តដយើងគ្រតូវបានគ្រគប់ែណត ប់ដោយក្នទួលតូចៗ ដៅថ្នអន្រ្ញ្្ញញ ស្ែលជាទូដៅវាមានភ្ជគដគ្រចើនដលើសនទអណាត ត ស្តក៏្មានដៅក្ាុងស្នាក្ខាងដលើសនគ្រក្អូមមាត់ ដែើមក្ និងក្ដនែើតនងស្ែរ។ ពនែក្ជីវាា មួយដក្ើតដែើងពីដកាសិ្ការាងស្វងៗមួយចំនួនបញ្ប់ដោយរនធលអិតៗ ស្ែលចំ ដៅរក្សនទអណាត តតាមរនធរស្ជាតិមួយ ដ ើយដៅទីដនះមានេីបគ្របសាទស្បក្ស្ខាងក្ាុងពនែក្ជីវាា វញិ្ញា ណ។ មានណឺរ នូមួយឬដគ្រចើនស្ថិតដៅផ្កទ ល់ក្ាុងដកាសិ្កាវញិ្ញា ណនីមួយៗ ស្ែលដធវើឲ្យសារធាតុស្ែលស្ថិតដៅក្ាុងសូ្លុយស្យុងអាចដភ្ជែ ចពនែក្ជីវាា វញិ្ញា ណបាន ដ តុដនះដ ើយដធវើឲ្យសារធាតុជាដគ្រចើនស្ែលរលាយក្ាុងទឹក្មាត់គ្រជាប់តាមរនធរស់្ជាតិ បនទ ប់មក្ពនែក្ជីវាា វញិ្ញា ណបានដភ្ជែ ច អំាងេែុចគ្រតូវដក្ើតដែើងដោយដកាសិ្កាវញិ្ញា ណរស្ជាតិ ដ ើយបញាូ នតាមនែូវវញិ្ញា ណនំដៅកាន់ខួរក្ាល បនទ ប់ខួរក្ាលក៏្បក្ស្សាយអំាងេែុចគ្របសាទដនះ។ អណាត លរសួ្ដៅនឹងរស់្ជាតិមូលោា នចំនួនបួនគឺ ជូរ លវីង ស្នអម និង សគ្រប។



បានជាអាក្ស្ែលមានជំងឺផ្កត ស្សាយឬបញ្ញា តឹងគ្រចមុះពំុសូ្វែឹងរស់្ជាតិអាហារដគ្រពាះ មាូបអាហារស្ែលមានរស់្ឆ្មា ញ់គឺដោយសារក្ែិនរបស់្វា ដ តុដនះដបើគ្រចមុះដយើងមិនអាចស្ស្ូបក្ែិនអាហារដនះបានដទដយើងក៏្មិនែឹងពីរស់្ជាតិឆ្មា ញ់សនអាហារដនះស្ែរ។ ៤. ឃានវិញ្ញា ណ គ្រចមុះជាស្ររីាងគមួយស្ែលមាននទីសំ្ខាន់ដៅក្ាុងែំណក្ែដងាើមនិងក្ែិន។ គ្រចមុះរបស់្ដយើងអាចស្ស្ង់ក្ែិនបានដោយសារដកាសិ្កាធមួលឃានវញិ្ញា ណ ស្ែលស្ថិតដៅក្ាុងគ្រចមុះជាអាក្ចាប់ក្ែិន។

ស្ស្ទាប់ដស្ើមសនគ្រចមុះបងាដែើងពីដកាសិ្កាបីស្ស្ទាប់មានែូចជា - ស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាគ្រទគ្រទង់ជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាស្ែលមាននទីចិញឹ្មដកាសិ្កា

ឃានវញិ្ញា ណ ដ ើយនតល់ជាតិពណ៌ដលឿងភ្ជែ វែល់ដស្ែស្មសនគ្រចមុះ។ - ស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាមូលោា នជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាស្ែលមានទំ ំតូចដបើដគ្របៀប

ដធៀបដៅនឹងដកាសិ្កាដនេងដទៀត ដ ើយវាបដងាើតជាស្ស្ទាប់បាតដែើមបីគ្រទគ្រទង់ទគ្រមងស្ែលពាក់្ព័នធនឹងឃានវញិ្ញា ណ។

- ស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាឃានវញិ្ញា ណជាណឺរ នូស្ែលស្ថិតដៅចដនែ ះដកាសិ្កាគ្រទគ្រទង់ ដោយអាក់្សូ្នរបស់្វាភ្ជា ប់ជាមួយស្រសស្គ្របសាទវញិ្ញា ណនំ ស្ែលបដងាើតបានជាស្រសស្គ្របសាទឃានវញិ្ញា ណ ចំស្ណក្ែងគ្រឌីតរបស់្ដកាសិ្កាទំាងដនះមានដរាមញ័រ ស្ែលលយដចញដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ដស្ែស្មសនគ្រប ដហាងគ្រចមុះស្ែលជាក្ស្នែងម ូដលគុលក្ែិនគ្រតូវបានរលាយចូលដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ដស្ែស្មរបស់្គ្រចមុះ ដពលដនះដរាមញ័រសនដកាសិ្កាឃានវញិ្ញា ណគ្រតូវបានដភ្ជែ ចដោយសារធាតុគីមីស្ែលរលាយដនះ ដ ើយបដងាើតបានជាអំាងេែុចគ្របសាទ រកួ្ក៏្ែឹក្នំដទាកាន់ខួរក្ាលតាមស្រសស្គ្របសាទឃានវញិ្ញា ណដ ើយព័ត៌មានទំាងអស់្ដនះគ្រតូវបានបក្ស្សាយដៅក្ាុងមជឈមណឌ លឃានវញិ្ញា ណក្ាុងកំ្ពក្ដស្ៀតផ្កា ។ ជាទូដៅធមួលវញិ្ញា ណមានលក្ខណៈរសួ្ជាងដកាសិ្កាធមួលសនពនែក្ជីវាា វញិ្ញា ណ ដគ្រពាះបរមិាណសារធាតុគីមីតិចតួចប ុដណាណ ះអាចដភ្ជែ ចដកាសិ្កាឃានវញិ្ញា ណបាន ដ ើយធមួលទំាងដនះវារសួ្ដៅនឹងសារធាតុគីមីដគ្រចើនគ្របដេទដទៀតនង។



ព័ត៌មានបស្នថម : ព័ត៌មានស្នាក្វញិ្ញា ណនដចញពីធមួលឃានវញិ្ញា ណក៏្គ្រតូវបានែឹក្នំដៅកាន់មជឈមណឌ លគ្របសាទសនលំនឹក្និងរជួំលចិតត។ លក្ខណៈដនះបងាា ញឲ្យដ ើញថ្ន ដៅដពលដយើងធំុក្ែិនអាហារពិដស្ស្ណាមួយ ដធវើឲ្យដយើងនឹក្ដ ើញែល់រស់្ជាតិសនអាហារដនះដែើងវញិ។ ដកាសិ្កាធមួលឃានវញិ្ញា ណរបស់្មនុស្េមានគ្របស្ ល ១២លាន។ ដកាសិ្កាធមួលឃានវញិ្ញា ណនីមួយៗមានដរាមញ័រ ១០ ដៅ ២០ ស្ែលបដងាើនសនទតំបន់ស្គ្រមាប់ទទួលក្ែិន។ ៥. កាយវិញ្ញា ណ ស្ស្បក្ជាស្ស្ទាដបើការពារសារពាងគកាយ ដ ើយវាស្គ្របគ្របួលតាមគ្របដេទសារពាងគកាយស្ែលអាចមានដរាម គ្រក្ចក្ ស្ស្កា គ្រក្ដពញដញើស្ ឬធមួលវញិ្ញា ណ។ ៥.១. នាទី បសស់្សបក - ការពារសារពាងគកាយពីឥទធិពលរបូនឹងគីមីសនមជឈោា នខាងដគ្រៅ - បងាា រការដគ្រជៀតចូលសនដមដរាគចូលដៅក្ាុងសារពាងគកាយ

- បងាា ការបាត់បង់ទឹក្ពីសារពាងគកាយ ចំដពាះស្តវដលើដាក្និងដគ្រចៀតចូលសនចំណីអាហារដៅក្ាុងសារពាងកាយចំដពាះស្តវរស់្ដៅក្ាុងទឹក្។ - ការពារសារពាងគកាយពីកំារស្មីសាវ អរុលគ្រតា - ជាក្ស្នែងស្គ្រមាប់ដធវើបណតូ រឧស្ម័ន(ែំណក្ែដងាើមចំដពាះស្តវមួយចំនួន) - បដញ្ញកាក្សំ្ណល់ដមតាប ូលីស្តាមគ្រក្ដពញដញើស្ - ស្ថ្រក្ាសនទសារពាងគកាយឲ្យដស្ើមជានិច្ - បដញ្ញជាតិខាែ ញ់ - ស្ស្ូបយក្សារធាតុ(ឱស្ថ្)មួយចំនួន - ទទួលរដំោចដនេងៗពីបស្គ្រមបគ្រមួលសី្តុណា ភ្ជព ការប ះទងគិចជាដែើម។ ៥.២. មអពីស្ឌម ស្ស្បក្មានពីរស្ស្ទាប់គឺ ដអពីស្ឌម និងស្ឌម។ ដអពីស្ឌមជាស្ស្ទាប់ដកាសិ្កាដគ្រៅបងអស់្របស់្សារពាងគកាយ ស្ែលមាននទី

ក្ាុងការការពារសារពាងគកាយពីដគ្រាះថ្នា ក់្ស្នាក្របូគីមី និងបដងាើតជារបំាង ទប់ទល់នឹងភ្ជា ក់្ងារដនេងៗ(ដមដរាគ)។

ស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌមាម នស្រសស្មមដទ(បាត់សែ បាត់ដជើងជាក្ស្នែងស្ែលមាន



ស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌមគ្រកាស្) ែូចដនះវាទទួលសារធាតុចិញឹ្មតាមរយៈបនាយស្ែលដចញពីស្រសស្មមក្ាុងស្ស្ទាប់ស្ឌម។ ដអពីស្ឌមមានក្គ្រមាស់្គ្របស្ លជា 0.7 mm ស្ែលមានសនទខាងដលើជាដកាសិ្កាដអពីដតលយូមងាប់ ស្ែលមាននទុក្ដក្រា ទីន (ប ូលីបិុបទីត)។ ដកាសិ្កាដមឡាណូសីុ្តសនស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌមនលិតដមឡានីនស្ែលនតល់ជាតិពណ៌ឲ្យស្ស្បក្។

៥.៣. ស្ឌម ស្ឌមជាស្ស្ទាប់ស្ែលស្ថិតដៅស្នាក្ខាងដគ្រកាមសនស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌមស្ែលមានក្គ្រមាស់្ 4 mm ដ ើយវាដក្ើតដែើងពីជាលិកាស្នធ នស្រសស្យឺតនិងកូ្ឡាស្ស្ន។ ដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ស្ឌមស្មបូរដោយស្រសស្មម និងចុងេីបគ្របសាទស្ែលភ្ជា ប់ដៅនឹងធមួលវញិ្ញា ណដៅក្ាុងស្ស្បក្។ ដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ស្ឌមមានសាច់ែំុរលីង គ្រក្ដពញដញើស្ គ្រក្ដពញដស្បូម ឬស្ដរាម ធមួលបំណះទងគិច និងស្រសស្ទឹក្រសង។ ៥.៤. ស រីាងគបនាា ប់បនេ ំបសស់្សបក ក្. គ្រក្ដពញដៅក្ាុងស្ស្បក្ ស្ស្បក្មានគ្រក្ដពញពីរគ្របដេទគឺ គ្រក្ដពញដស្បូម និងគ្រក្ដពញដញើស្ - គ្រក្ដពញដស្បូមជាគ្រក្ដពញស្ែលមាននទីក្ាុងការបដញ្ញដស្បូមស្ែលជាលាយសនរបូធាតុខាែ ញ់និងក្មទិចក្មទីដកាសិ្កាដៅក្ាុងបែស្ដរាម តាមបំពង់ខែីមួយឬបំពង់ដបើក្ចំ ដៅដលើសនទស្ស្បក្។ គ្រក្ដពញដស្បូមមានដៅគ្រគប់ទីក្ស្នែងទំាងអស់្សនសារពាងគកាយ ដលើក្ស្លងស្តបាត់សែ និងបាត់ដជើង។ ដស្បូមមាននទីែូចជារបំាងការពារទប់ទល់នឹងជំងឺស្ែលបងាដោយបាក់្ដតរនិីងនេិត។ គ្រក្ដពញដស្បូមមានដគ្រចើនជាងដគដៅដលើសនទមុខ ឬដៅដលើក្ាល។ - គ្រក្ដពញដញើស្ជាគ្រក្ដពញស្ែលមានដស្ទើរគ្រគប់ទីក្ស្នែងទំាងអស់្ដៅដលើស្ស្បក្ ដ ើយវាមានរាងជាបំពង់ឆ្មម រៗ។ គ្រក្ដពញដញើស្ដបើក្ចំ មក្ដលើសនទស្ស្បក្តាមរនធដញើស្។ គ្រក្ដពញដញើស្បដញ្ញទឹក្ សារធាតុខនិជ អរុយដរ និងសារធាតុដនេងៗដទៀតតាមរយៈដញើស្។ គ្រក្ដពដញើស្មួយគ្របដេទស្ែលមាននទីបដញ្ញដញើស្ស្ែលមានក្ែិនអាគ្រក្ក់្



ដៅថ្នគ្រក្ដពញ អាប ូគ្រគីន ស្ែលគ្របនតុំដៅគ្រតង់ដក្ែៀក្ គ្រក្ដលៀន និងជំុវញិដោះ។ គ្រក្ដពញដនះមាននទីសំ្ខាន់គឺ តគ្រមូវសី្តុណា ភ្ជពសារពាងគកាយតាមរ ួំតដញើស្។ សារពាងគកាយរបស់្ដយើងមានសី្តុណា ភ្ជពដថ្រជានិច្ដោយដ តុថ្នកាលណាកំ្ដៅដលើស្ គ្រតូវបានបដញ្ញដោយរ ួំតទឹក្តាមការស្បក្ដញើស្។ បានជាស្តវស្ ាវាបដញ្ញអណាត តដចញមក្ខាងដគ្រៅដៅដពលដៅត ដគ្រពាះវាាម នគ្រក្ដពញដញើស្ដៅដលើស្ស្បក្ដទ គឺវាមានស្តដៅដលើអណាត តរបស់្វាែូចដនះដែើមបីរក្ាសី្តុណា ភ្ជពក្ាុងខែួនរបស់្វាកំ្ ឲ្យដៅត ដពក្វាក៏្បដញ្ញអណាត តមក្ខាងដគ្រៅដែើមបីរ ួំតទឹក្តាមអណាត តវា។ ខ. ដរាម ដរាមមានពីរស្នាក្គឺគល់ដរាម និងស្រសស្ដរាមស្ែលជាស្នាក្ស្ែលដយើងដមើលដ ើញ។ ស្រសស្ដរាមដក្ើតដែើងពីដកាសិ្កាដអពីស្ឌមរងឹដ ើយងាប់ ដលើក្ស្លងស្តឫស្ដរាមស្ែលមានជីវតិ ដ ើយស្ថិតដៅក្ាុងគល់ដរាមសនស្ស្ទាប់ស្ឌម។ ពណ៌ដរាមគ្រតូវបានកំ្ណត់ដោយជាតិពណ៌ដមឡានីនស្ែលនលិតដោយដកាសិ្កាដមឡាណូសីុ្តសន ស្ស្ទាប់ដអពីស្ឌមស្នាក្បាត់សនគល់ដរាម។ បរមិាណសនការនលិតជាតិពណ៌ដមឡានីនគ្រតូវបានគ្រតួតពិនិតយដោយស្ស្ន ែូចដនះកាលណាស្ស្នស្ែលគ្រតួតពិនិតយក្ាុងការសំ្ដយគជាតិដមឡានីនដនះមិនែំដណើ រការមនុស្េដនះនឹងកាែ យជាដេឿក្ ស្ែលដធវើឲ្យស្ស្បក្ ដរាមាម នពណ៌ដែើយ។ គ. គ្រក្ចក្

គ្រក្ចក្ជាទគ្រមងការពារស្ែលស្ថិតដៅស្នាក្ខាងដលើចុងគ្រមាមសែនិងគ្រមាមដជើង ដ ើយគ្រក្ចក្នីមួយៗ មានស្នទះគ្រក្ចក្ និងគល់គ្រក្ចក្។ ស្នទះគ្រក្ចក្ដក្ើតដែើងពីដកាសិ្កាដអពីដតលយូម។ ដៅស្នាក្គល់សនស្នទះគ្រក្ចក្មានដកាសិ្កាដអពីដតលយូមដធវើចំស្ណក្យ ងស្ក្មម ស្តដគ្រកាយដពលដធវើចំស្ណក្ដកាសិ្កាទំាងដនះបានដភ្ជា ក្ដោយជាតិដក្រា ទីន ដ ើយកាែ យដៅជាគ្រកិ្នរចួរុញស្នទះគ្រក្ចក្ដៅមុខជាបនតបនទ ប់។

៥.៥. មួលកាយវិញ្ញា ណ ធមួលវញិ្ញា ណមានដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ស្ឌមសនស្ស្បក្ ស្គ្រមាប់ដ ែើយតបនឹងរដំោច

ដនេងៗែូចជាបស្គ្រមបគ្រមួលសី្តុណា ភ្ជព ស្មាែ ធ បំណះទងគិច និងការឈឺចាប់។ ធមួលវញិ្ញា ណទំាងដនះមានទគ្រមងខុស្ពីាា ដ ើយធមួលនីមួយៗរសួ្ដៅនឹងរដំោច



មួយគ្របដេទ។ ធមួលវញិ្ញា ណបំណះទងគិចស្មបូរដៅដលើគ្រមាមសែ គ្រតបក្ស្េាក្ បបូរមាត់ ចុងអ

ណាត ត និងបាត់សែ។ ធមួលស្មាែ ធមានដៅគ្រតង់តំបន់ស្នែ ក់្ ជាលិកាសាច់ែំុ និងស្ររីាងគមួយចំនួន

ដ ើយវាក៏្ស្មបូរនងស្ែរដៅស្នាក្បាតសែ បាតដជើង និងគ្រមាមសែស្តវាអាចទទួលរ ំដោចបានលុះគ្រតាស្តមានស្មាែ ធធាន់។

ធមួលវញិ្ញា ណឈឺចាប់ លាតស្នធិងដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ដគ្រកាមរបស់្ដអពីស្ឌម។ ស្រ ីរាងគវញិ្ញា ណដនះមាននទីបញាូ នព័ត៌មានសនការឈឺចាប់។

ធមួលវញិ្ញា ណពីរដទៀតតបនឹងរដំោចសី្តុណា ភ្ជពគឺធមួលវញិ្ញា ណក្ដតត មានដៅក្ាុងស្ស្ទាប់ដគ្រៅសនស្ឌម និងធមួលវញិ្ញា ណគ្រតជាក់្មានដៅជិតសនទស្ស្បក្។

ព័ត៌មានបស្នថម : ស្ស្បក្រសួ្ដៅនឹងក្ដតដ ឬគ្រតជាក់្ បំណះទងគិចឬស្មាែ ធនិងការឈឺចាច់។ របាយសនធមួលវញិ្ញា ណទំាងដនះស្គ្របគ្របួលដៅតាមទីតំាងដៅដលើស្ស្បក្ស្ែលដៅថ្នទីតំាងសនវញិ្ញា ណ។ ឧទា រណ៍ ដៅខាងចុងគ្រមាមសែស្នាក្គ្របអប់សែមានធមួលឈឺចាប់គ្របស្ ល ៦០ក្ស្នែង និងធមួលវញិ្ញា ណបំណះទងគិចចំនួន ១០០ក្ស្នែងក្ាុង ១ cm2។ ស្នាក្ខាងសែដៅខាងចុងក្គ្រមាមសែែស្ែលមានធមួលវញិ្ញា ណឈឺចាប់ ១០០ក្ស្នែង ប ុស្នតធមួលវញិ្ញា ណបំណះទងគិចស្ត ៩ក្ស្នែងប ុដណាណ ះ។



ជពំកូទ៣ី : តម្មូវមសេងៗ បសស់ា ពាងគកាយ មមម ៀនទី៣ : ម្បព័នធអង់ដូម្រនី

គ្របព័នធអង់ែូគ្រគីន(ឬគ្របព័នធបដញ្ញក្ាុង) ជាគ្រក្ដពញជាដគ្រចើនទាក់្ទងាា ដៅវញិដៅមក្ និងដៅជាលិកាដនេងៗដទៀតតាមរយៈសារធាតុគីមីស្ែលែឹក្នំពាស្ដពញសារពាងគកាយដោយគ្របព័នធរបត់មម។

តំស្ រក្ាមជឈោា នសារពាងគកាយឲ្យមានតុលយភ្ជពជាមួយមជឈោា នខាងដគ្រៅដៅថ្នដថ្រលំនឹង។ គ្របព័នធសំ្ខាន់ពីរគឺគ្របព័នធគ្របសាទនិងគ្របព័នធអង់ែូគ្រគីនបំដពញនទីស្គ្រមបស្គ្រមួល។ គ្របព័នធគ្របសាទមានណឺរ នូលាតស្នធឹងភ្ជា ប់នឹងតួដកាសិ្កាដនេងៗស្ែលវាគ្រតួតពិនិតយ ប ុស្នតគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនអាចដៅឆ្មា យពីដកាសិ្កាស្ែលវាមានឥទធិពលដលើ។ គ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនបដញ្ញអរម ូនស្ែលអាចែឹក្នំដៅពាស្ដពញសារពាងគកាយ។ ជាទូដៅសារពាងគកាយដ ែើយតបដៅនឹងអំាងេែុចគ្របសាទរ ័ស្ជាងអរម ូន ។ ១. ម្កមពញនិងអ ម៉ូន ១.១ ម្កមពញ : គ្រក្ដពញជាស្ររីាងគស្ែលដក្ើតដែើងពីដកាសិ្កាដអពីដតលយូម។ វាមានឯក្ដទស្ក្មមក្ាុងការបដញ្ញសារធាតុចំាបាច់ស្គ្រមាប់សារពាងគកាយ។ គ្រក្ដពញអិចសូ្គ្រគីន(ឬគ្រក្ដពញបដញ្ញដគ្រៅ): ជាគ្រក្ដពញស្ែលមានបំពង់បដញ្ញសារធាតុរាវដៅដគ្រៅសារពាងគកាយ ឬក្ាុងស្ររីាងគគ្របដហាងរបស់្សារពាងគកាយ (ឧ. គ្រក្ដពញដញើស្)។ គ្រក្ដពញដពញអង់ែូគ្រគីន (ឬគ្រក្ដពញបដញ្ញក្ាុង ឬគ្រក្ដពញាម នបំពង់នំ): ជាគ្រក្ដពញាម នបំពង់នំស្ែលបដញ្ញសារធាតុ ឬនលិតនលរបស់្វាដៅក្ាុងស្រសស្មមដោយផ្កទ ល់។ គ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនមានដៅពាស្ដពញសារពាងគកាយ។ គ្រក្ដពញមួយគ្របដេទដនេងដទៀតមាននទីជាគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីននង និងគ្រក្ដពញអិចសូ្គ្រគីននងដៅថ្ន គ្រក្ដពញចគ្រមះុ។ (ឧ. លំស្ពងជាគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនស្ែលបដញ្ញអរម ូនអំាងស្រុយលីន ដ ើយវាក៏្ជាគ្រក្ដពញអិចសូ្គ្រគីនស្ែលបដញ្ញរស្រលំាយអាហារ។ ១.២ អ ម៉នូ : ថ្វីដបើអរម ូនគ្រតូវបានបដញ្ញពីក្ស្នែងណាមួយរបស់្សារពាងគកាយដៅក្ាុងចរនតមមប ុស្នតវាាម នឥទធិពលដៅគ្រតង់ក្នែងបដញ្ញវាដទ ស្តវាមានឥទធិពលដៅក្ស្នែងដនេងក្ាុងសារពាងគកាយស្ែលគ្រតូវការវា។



គ្រក្ដពញអីុប ូេីស្ : ជាគ្រក្ដពញបដញ្ញក្ាុងតូចមួយស្ថិតដៅដគ្រកាមខួរក្ាលស្ែលបដញ្ញអរម ូនមានឥទធិពលដលើគ្រក្ដពញបដញ្ញក្ាុងទំាងអស់្។ តាមធមមតាដៅក្ាុងចរនតមមអរម ូនមានកំ្ហាប់ទាប។ ដកាសិ្កាស្ែលភ្ជា ប់ជាមួយអរម ូនយថ្នគ្របដេទមួយដៅថ្នដកាសិ្កាដាលដៅ (វាជាគ្របដេទដកាសិ្កាយថ្នគ្របដេទស្ែលដ ែើយតបដៅនឹងអរម ូនណាមួយ)។ អរម ូនអាចដភ្ជែ ចដកាសិ្កាដាលដៅដៅដោយបដងាើន ឬបនថយស្ក្មមភ្ជពរបស់្វា។ អរម ូនអាចបណាត លឲ្យគ្របតិក្មមចាប់ដនតើមបដងាើនដលបឿន បនថយដលបឿន ឬក៏្បញឈប់។ មិនែូចអង់សីុ្មដទ អរម ូនមិនដធវើអំដពើផ្កទ ល់ដលើសារធាតុគ្របតិក្មមដទ។ ១.៣ ចលនកា ននអមំពើ បសអ់ ម៉នូ : ដៅក្ាុងគ្របព័នធអង់ែូគ្រគីន អរម ូនមានពីរគ្រក្ុមគឺ - អរម ូនបិុបទីត(ែូចជាគែុយកាកុ្ង និងទីរ កុ្សីុ្ន) : ជាគ្របូដតអីុនធំៗស្ែលដក្ើតពីគ្រចវាក់្សនអាសីុ្តអាមីដន។ អរម ូនដនះមិនអាច ែងកាត់តាមភ្ជា ស្ដកាសិ្កាបានដទ ដគ្រពាះវាមិនអាចរលាយដៅក្ាុងលីពីតស្ែលមានវតតមានដៅក្ាុងភ្ជា ស្ដកាសិ្កា។ - អរម ូនដស្តរ អីុូត(ែូចជា គ្របូដស្ដស្តរ នូ) : ជាលីពីតស្ែលគ្រតូវបាននលិតដែើងពីកូ្ដែដស្តរ លុ។ អរម ូនដនះ មានលទធភ្ជព ែងកាត់ភ្ជា ស្ដកាសិ្កា ដគ្រពាះវារលាយក្ាុងលីពីត។ ក្. អរម ូនបិុបទីត : អរម ូនបិុបទីតរមួមានអរម ូនរបស់្គ្រក្ដពញអីុប ូេីស្ និងគ្រក្ដពញបា រា ទីរ ូអីុតគ្រពមទំាងអរម ូនអំាងស្រុយលីន និងគែុយកាកុ្ងនងស្ែរ។ អរម ូនបិុបទីតគ្រតូវបានសំ្ដយគដគ្រកាមការែឹក្នំរបស់្ស្ស្នដៅក្ាុងដកាសិ្កាសនគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីន។ បនទ ប់មក្វាគ្រតូវបានស្តុក្ទុក្ក្ាុងថ្ង់សនគ្របោប់កុ្លសីុ្ រចួគ្រតូវបានបដញ្ញដៅក្ាុងភ្ជា ស្ដកាសិ្កា។ ដគ្រកាយដពលចាក្ដចញពីដកាសិ្កា អរម ូនបិុបទីតចូលដៅក្ាុងស្រសស្បតូរដ ើយដធវើែំដណើ រតាមស្រសស្មម។ ដោយអរម ូនបិុបទីតរលាយក្ាុងទឹក្ ែូចដនះវាងាយស្ស្ួលែឹក្នំតាម ធាតុរាវបាែ សាម សនមមដៅគ្រគប់ដកាសិ្កាទំាងអស់្សនសារពាងគកាយ។ វតតមានលីពីតក្ាុងភ្ជា ស្ដកាសិ្កាជារបំាងស្គ្រមាប់អរម ូនបិុបទីត។ ែូចដនះ វាមិនអាចចូលដៅក្ាុងដកាសិ្កាដាលដៅបានដទ ប ុស្នតវាអាចភ្ជា ប់នឹងធមួលដលើភ្ជា ស្ដកាសិ្កាដាលដៅស្ែលគ្រតូវការវា ដគ្របៀបែូចជាកូ្នដសាគ្រតូវជាមួយដមដសា។ ចំណងរវាងអរម ូនបិុបទីតជាមួយធមួលដធវើឲ្យមានការភ្ជា ប់ដៅនឹងគ្របូដតអីុន G



ដ ើយដធវើឲ្យអង់សីុ្ម (អង់សីុ្មអាដែនីនសីុ្កាែ ស្) ស្ែលភ្ជា ប់ដៅសនទខាងក្ាុងសនភ្ជា ស់្ដកាសិ្កាធមួលស្ក្មមដែើង។ ដោយសារអរម ូនបិុបទីតជាសារធាតុទីមួយស្ែលែឹក្នំស្ញ្ញា ដៅកាន់ដកាសិ្កាដគដៅវាថ្ន អាក្នំសារទីមួយ។ បនទ ប់មក្អង់សីុ្មអានីលសីុ្កាែ ស្បដងាើនដលបឿនដ ើយបំស្បែង ATP ដៅជា AMPវែដ ស្ែលមាននទីជាអាក្នំសារទីពីរ។ ដចញពីភ្ជា ស្ដកាសិ្កា AMP វែដ សាយចូលក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្សនដកាសិ្កាដាលដៅ។ បនទ ប់មក្វាចងភ្ជា ប់នឹងអរម ូនដនេងដទៀត ដ ើយដធវើឲ្យអរម ូនទំាងដនះស្ក្មមដែើង ។ ស្ក្មមភ្ជពស្ដងខបរបស់្អរម ូនបិុបទីត

អរម ូនបិុបទីត(អាក្នំសារទី១) ធមូល(ដលើភ្ជា ស្ដកាសិ្កាដាលដៅ) អរម ូនធមួលចគ្រមុះ ATP(ក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្) AMP វែដ(អាក្នំសារទី២) អង់សីុ្ម(ស្ក្មម) បំស្បែនទីដកាសិ្កាដាលដៅ ខ.អរម ូនដស្តរ អីុូត : អរម ូនដស្តរ អីុូតមានអរម ូនស្ែលនលិតដែើងដោយគ្រក្ដពញដលើតគ្រមងដនម(ក្រតិច) អូស្វ និងពងសាវ ស្។ មិនែូចជាអរម ូនបិុបទីតដទ អរម ូនដស្តរ ូអីុតជាម ូដលគុលតូចដ ើយរលាយក្ាុងលីពីត។ ដ តុដនះវាអាច ែងកាត់តាមភ្ជា ស្សនដកាសិ្កាដាលដៅយ ងងាយស្ស្ួល។ ដៅក្ាុងដកាសិ្កា អរម ូនដស្តរ អីុូតភ្ជា ប់នឹងធមួលក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្។ អរម ូនដស្តរ អីុូតដធវើស្ក្មមភ្ជពយឺតជាងអរម ូនបិុបទីត ដគ្រពាះវាគ្រតូវការដពលដគ្រចើនដែើមបីសំ្ដយគគ្របូដតអីុនថ្មី។ ស្តអរម ូនដស្តរ អីុូតមានគ្របសិ្ទធិភ្ជពយូរជាងអរម ូនបិុបទីតដៅដលើដមតាបូលីស្របស់្ដកាសិ្កា ។

ស្ក្មមភ្ជពស្ដងខបរបស់្អរម ូនដស្តរ អីុូត អរម ូនដស្តរ អីុូត ក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្ដកាសិ្កា ម ូដលគុលចគ្រមុះអរម ូនធមួល

ADN(ក្ាុងសណវ យ ូ) ARNm(ដចញពីសណវ យ ូដៅសីុ្តូបាែ ស្) សំ្ដយគគ្របូដតអីុន(ក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្) បំស្បែងនទី ២. កា ម្តួតពិនិតយននម្បព័នធអង់ដូម្រីន គ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនសំ្ដយគអរម ូនដៅដពលស្ែលសារពាងគកាយគ្រតូវការវា។ បរមិាណអរម ូនស្គ្របគ្របួលដៅតាមការស្គ្របគ្របួលសនបរមិាណអីុយ ុង ឬសារធាតុចិញឹ្មដៅក្ាុងមជឈោា នដកាសិ្កា ការបញ្ញា ដចញពីគ្របព័នធគ្របសាទ និងពីអរម ូនដនេងៗដទៀត



។ ក៏្ែូចជាគ្របព័នធភ្ជគដគ្រចើនរបស់្សារពាងគកាយ គ្របព័នធអង់ែូគ្រគីនគ្រតូវបានដធវើនិយ័តក្មមដោយចលនការតំណបគ្រតែប់អវជិាមានស្ែលមាននទីក្ាុងតំស្ រក្ាដថ្រលំនឹង ឬតំស្ រក្ាទំនក់្ទំនងដថ្រសនមជឈោា នខាងក្ាុង ការគ្រតតួពិនិតយគ្រតែប់អវជិាមាន ឬតំណបគ្រតែប់អវជិាមាន : តំណបគ្រតែប់អវជិាមានដក្ើតមានដៅចំដពលកំ្ដណើ នរបស់្សារធាតុមួយបងាអ ក់្ែំដណើ រការស្ែលែឹក្នំឲ្យមានកំ្ដណើ នដនះ។ ចលនការគ្រតែប់អវជិាមានមាននទីស្ថ្រក្ាដថ្រលំនឹង។ ឧ. ការរក្ាក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ក្ាុងមមឲ្យដៅក្ាុងស្ែនកំ្ណត់មួយ។ ដៅដពលដយើងបរដិភ្ជគអាហារដធវើឲ្យអគ្រតាក្គ្រមិតជាតិស្ា (គែុយកូ្ស្) ដក្ើនដែើងក្ាុងមម។ លទធនលដនះដភ្ជែ ចដកាសិ្កាដបតារបស់្លំស្ពងឲ្យនលិតនិងបដញ្ញអរម ូនអំាងស្រុយលីន។ អំាងស្រុយលីនដភ្ជែ ចដកាសិ្កាដាលដៅ (ដកាសិ្កាដថ្ែើម ដកាសិ្កាសាច់ែំុ និងជាលិកាខាែ ញ់) ឲ្យទទួលយក្គែុយកូ្ស្ ស្ែលគ្រតូវដគ្របើគ្របាស់្ ដែើមបីបដងាើតថ្នមពល និងស្តុក្ទុក្ដគ្រកាមទគ្រមង់ ជាគែីកូ្ស្ស្ន។ បនទ ប់មក្អគ្រតាគែុយកូ្ស្ក្ាុងមមធាែ ក់្ចុះដៅក្គ្រមិតធមមតា។ លទធនលសនការថ្យក្គ្រមិតគែុយគូស្ដនះដធវើឲ្យលំស្ពងឈប់នលិតអំាងស្រុយលីន។ ដៅដពលដយើងមិនបានបរដិភ្ជគអាហារឬដគ្របើគ្របាស់្ថ្នមពលដគ្រចើន ដធវើឲ្យអគ្រតាក្គ្រមិតជាតិស្ារ (គែុយកូ្ស្) ក្ាុងមមធាែ ក់្ចុះដគ្រកាមក្គ្រមិតធមមតា។ លទធនលដនះដភ្ជែ ចដកាសិ្កាអាល់ហាវ របស់្លំស្ពងឲ្យនលិតនិងបដញ្ញអរម ូនគែុយកាកុ្ងដៅក្ាុងមម។ អរម ូនគែុយកាកុ្ងដភ្ជែ ចដកាសិ្កាដាលដៅ (ដកាសិ្កាដថ្ែើម) ឲ្យបំស្បែងគែីកូ្ស្ស្នដៅជាគែុយកូ្ស្។ ដៅដពលគែីកូ្ស្ស្នក្ាុងដថ្ែើមអស់្ គែុយកាកុ្ងនឹងដធវើឲ្យអាសីុ្តអាមីដននិងអាសីុ្តខាែ ញ់បំស្បែងដៅជាគែុយកូ្ស្ ដធវើឲ្យអគ្រតាគែុយកូ្ស្ក្ាុងមមដក្ើនដែើងដៅក្គ្រមិតធមមតា។ លទធនលសនការដក្ើនក្គ្រមិតគែុយគូស្ដនះដធវើឲ្យលំស្ពងឈប់នលិតគែុយកាកុ្ង។

ព័ត៌មានបស្នថម : ការរក្ាអរម ូនដថ្រក្ាុងសារពាងគកាយដក្ើតដែើងដោយចលនការតំណបគ្រតែប់អវជិាមាន។ ដកាសិ្កាដាលដៅដ ែើយតបដៅនឹងការបដញ្ញអរម ូនរបស់្វា ដោយបញាូ ន ស្ញ្ញា គីមីគ្រតែប់ដៅគ្រក្ដពញវញិ។ ស្ញ្ញា ដនះបណាដ លឲ្យគ្រក្ដពញបញឈប់ឬបនថយការនលិតអរម ូន។ ដៅដពលក្គ្រមិតអរម ូនក្ាុងចរនតមមធាែ ក់្ចុះមដងដទៀត គ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនទទួលបានស្ញ្ញា ឲ្យចាប់ដនដើមនលិតអរម ូនមដងដទៀត។ តាមវធីីដនះកំ្ហាប់អរម ូនក្ាុងចរនតមមគ្រតូវបានរក្ាដៅគ្រតឹម



ក្គ្រមិតតគ្រមូវការនិងរក្ាលំនឹង។ ៣. ម្បព័នធអង់ដូម្រីនមន សេ គ្របព័នធអង់ែូគ្រគីនមនុស្េដក្ើតដែើងពីគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនដនេងៗែូចបងាា ញក្ាុងរបូខាងដគ្រកាម។ ក្ាុងចំដណាមគ្រក្ដពញទំាងអស់្ គ្រក្ដពញខែះមាននទីជាគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីននង និងគ្រក្ដពញអិចសូ្គ្រគីននង។ លំស្ពងជាគ្រក្ដពញបា រា គ្រគីន និងអូស្វ(គ្រក្ដពញដេទ)ជាគ្រក្ដពញអូតូគ្រគីន ។ ៣.១. អ ីប៉តូាឡាម ស : អីុប ូតាឡាមុស្ជាស្នាក្មួយសនខួរក្ាលស្ែលតគ្រមូវមជឈោា នក្ាុងសារពាងគកាយ។អីុប ូតាឡាមុស្គ្រតួតពិនិតយការបដញ្ញរបស់្គ្រក្ដពញអីុប ូេីស្ស្តស្ក្មមភ្ជពរបស់្វាទទួលរងឥទធិពលដៅតាមក្គ្រមិតអរម ូនដៅក្ាុងមមនិងព័ត៌មាន(អំាងេែុច)ស្ែលចូលក្ាុងមជឈមណឌ លគ្របសាទ។ ដៅក្ាុងអីុប ូតា ឡាមុស្មាន ណឺរ ូនពិដស្ស្ដៅថ្ន ដកាសិ្កាណឺរ នូបដញ្ញ ស្ែលអាក់្សូ្នលាតស្នធឹងដៅក្ាុងអីុប ូេីស្ដគ្រកាយ។ ដកាសិ្កាដនះនលិតអរម ូនពីរ (ADH និងអុក្សីុ្តូ សីុ្ន)។ ងដនះបញាូ នពីអីុប ូតាឡាមុស្តាមអាក់្សូ្នដ ើយស្តុក្ទុក្ក្ាុងអីុប ូេីស្ដគ្រកាយ។ ៣.២ ម្កមពញអ ីប៉ភូសី : អីុប ូេីស្ជាគ្រក្ដពញតូចមួយមានអងាត់ន្ិតគ្របស្ ល 1cm ស្ែលស្ថិតដៅខាងដគ្រកាមអីុប ូតាឡាមុស្។ អីុប ូេីស្ស្ចក្ដចញជាពីរស្នាក្គឺអីុប ូេីស្មុខ និងអីុប ូេីស្ដគ្រកាយ ។ ក្. អីុប ូេីស្ដគ្រកាយ : អីុប ូេីស្ដគ្រកាយបដញ្ញអរម ូនអង់ទីឌីអរុយដរទិច(ADH) និងអុក្សីុ្តូសីុ្ន។ ADH ដភ្ជែ ចតគ្រមងដនមឲ្យមានជគ្រមាបទឹក្ដែើងវញិពីបំពង់គ្របមូលនតុំស្ែលជាស្នាក្មួយសនដណគ្របុងក្ាុងតគ្រមងដនម។ អីុប ូតាឡាមុស្មានដកាសិ្កាគ្របសាទដនេងដទៀតស្ែលដធវើស្ក្មមភ្ជពែូចដកាសិ្កាវញិ្ញា ណ ដគ្រពាះវារសួ្នឹងស្មាែ ធអូស្មូស្សនមម។ ដៅដពលស្ែលដកាសិ្កាទំាងដនះកំ្ណត់បានថ្នមមខាប់ដពក្ ADH គ្រតូវបានបដញ្ញពីស្នាក្ចុងអាក់្សូ្នដៅក្ាុងអីុប ូេីស្ដគ្រកាយដៅក្ាុងចរនត មម។ ដៅដពលមមគ្រតែប់ជារាវវញិ អរម ូនដនះមិនបដញ្ញដទៀតដទ។ ដនះជាឧទា រណ៍មួយសនការគ្រតួតពិនិតយតាមតំណបគ្រតែប់អវជិាមានពីដគ្រពាះនលសនអរម ូន(មមរាវ) ដៅបញឈប់ការបដញ្ញរបស់្អរម ូនដនះ។ ចំដពាះមនុស្េស្សី្ អុក្សីុ្តូសីុ្នដភ្ជែ ចការក្ន្រ្នត ក់្សនសាច់ែំុរលីងដៅក្ាុង



ស្បូនស្ែលជួយរញុទារក្ដចញពីស្បូនមាត យដៅដពលស្គ្រមាលកូ្ន។ អុក្សីុ្តូសីុ្នបណាត លឲ្យគ្រក្ដពញទឹក្ដោះបដញ្ញទឹក្ដោះដៅដពលបំដៅកូ្ន។ ខ. អីុប ូេីស្មុខ អីុប ូេីស្មុខនលិតអរម ូនខុស្ៗាា មួយចំនួន។ អីុប ូតាឡាមុស្នលិតអរម ូនមា ង ស្ែលគ្រតួតពិនិតយការបដញ្ញអរម ូនពីអីុប ូេីស្មុខ។ អរម ូនសនអីុប ូេីស្មុខដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនឲ្យនលិតអរម ូនរបស់្វា ។ អីុប ូេីស្មុខនលិតយ ងតិចអរម ូន 6 គ្របដេទខុស្ៗាា ។ អរម ូនបីក្ាុងចំដនមដនះ មានឥទធិពលផ្កទ ល់ដៅដលើសារពាងគកាយ ។ - អរម ូនលូតលាស់្ ឬសូ្មា តូគ្រតូពីន(GH) : មានឥទធិពលដៅដលើការលូតកំ្ពស់្។ វាមានឥទធិពលមិនផ្កទ ល់ដៅដលើការលូតលាស់្ អឹងនិង អឹងខ្ី។ GH មានឥទធិពលដោយផ្កទ ល់ដៅដលើដមតាបូលីស្គ្របូដតអីុន គែុយសីុ្ត និងលីពីត ។ - អរម ូនគ្របូឡាក់្ទីន(PRL) : គ្រតូវបាននលិតដគ្រកាយដពលស្គ្រមាលកូ្នស្តប ុដណាណ ះ។ វាបណាត លឲ្យគ្រក្ដពញទឹក្ដោះលូតលាស់្និងនលិតទឹក្ដោះ។ វាមាននទីក្ាុងដមតាបូលីស្ខាែ ញ់ និងគែុយសីុ្តនងស្ែរ។ - អរម ូនដមឡាណូសីុ្ត ស្ទីមុយែង់(MSH) : អរម ូនដនះដភ្ជែ ចដកាសិ្កាដមឡាណូសីុ្តរបស់្ស្ស្បក្ឲ្យនលិតជាតិពណ៌ដមឡានីន។ អីុប ូេីស្មុខបដញ្ញអរម ូនស្ែលមានឥទធិពលដៅដលើគ្រក្ដពញដនេងៗដទៀត :

- អរម ូនទីដរ អូស្ទីមុយលីន (TSH): ជាអរម ូនស្ែលដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញទីរ អីុូតឲ្យនលិតអរម ូនទីរ កុ្សីុ្ន - អរម ូនអាដគ្រែណូក្រទីកូ្គ្រតបូ (ACTH): ជាអរម ូនស្ែលដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញក្រតិចដលើតគ្រមងដនមឲ្យនលិតអរម ូនក្រទីសូ្ល ។ - អរម ូនកូ្ណាែូស្ទីមុយលីន (FSH និង LH) : ជាអរម ូនស្ែលដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញដេទ(ពងសាវ ស្ចំដពាះមនុស្េគ្របុស្ និងអូស្វចំដពាះមនុស្េស្សី្)ឲ្យបដញ្ញអរម ូនដេទ។ ៣.៣ ម្កមពញទ ី ៉អូ ីត : គ្រក្ដពញទីរ អីុូតស្ថិតដៅគ្រតង់ក្ ចំពីដគ្រកាមបំពង់សំ្ដែង និងដៅខាងមុខបំពង់ខយល់។ គ្រក្ដពញដនះនលិតអរម ូនទីរ កុ្សីុ្នស្ែលដក្ើតពីអាសីុ្តអាមីដន ដោយមានភ្ជា ប់អាតូមអីុយ ូតចំនួនបួន។ អីុយ ូតគ្រតូវបានែឹក្នំចូល



ដៅក្ាុងគ្រក្ដពញទីរ ូអីុតយ ងស្ក្មម ស្ែលដៅទីដនះកំ្ហាប់របស់្វាដែើងរ ូតែល់ 25 ែងដគ្រចើនជាងកំ្ហាប់ដៅក្ាុងមម។ កំ្ដណើ នក្គ្រមិតទីរ កុ្សីុ្នបណាត លឲ្យមានកំ្ដណើ នអគ្រតាែដងាើមដកាសិ្កា មានន័យថ្នដកាសិ្កានលិតថ្នមពលដគ្រចើន ដ ើយកាែ យជាស្ក្មមខាែ ំង ។ បរមិាណទីរ កុ្សីុ្នតិចដពក្ដៅដពលដពញវយ័ បណាត លឲ្យមានជំងឺមីសឺ្ស្ែម ស្ែលមានលក្ខណៈ មួយចំនួនែូចជាដែើងទមាន់ គ្រជុះស្ក់្ ជីពចរដលាតយឺត ដ ើយសី្តុណា ភ្ជពសារពាងគកាយថ្យចុះ ។ បរមិាណទីរ កុ្សីុ្នដគ្រចើនដពក្ គ្រក្ដពញទីរ ូអីុតរកី្ធំ ដ ើយស្ក្មមខាែ ំង កំ្ដណើ នសី្តុណា ភ្ជពសារពាងគកាយ កំ្ដណើ នអគ្រតាចងាវ ក់្ដបះែូង និងដមតាបូលីស្ កំ្ដណើ នស្មាែ ធមម ស្ស្ក្ទមាន់។ លក្ខខណឌ ដនះអាចពាបាល បានដោយកាត់គ្រក្ដពញមួយស្នាក្ដចញ ឬដគ្របើឱស្ថ្ដែើមបីបនថយការនលិតទីរ កុ្សីុ្ន។ បរមិាណទីរ កុ្សីុ្នដគ្រចើនដពក្បណាដ លឲ្យមានជំងឺ បាសឺ្ែូវ ។ ដគ្រៅពីដនះគ្រក្ដពញទីរ ូអីុតនលិតអរម ូនកាល់សីុ្តូនីនស្ែលតគ្រមូវក្គ្រមិតកាល់ស្យូមដៅក្ាុងមមនិងមានអំដពើនទុយនឹងអំដពើរបស់្អរម ូនបា រា ទីរ អីុូត។ ដៅដពលក្គ្រមិត Ca2+ ដក្ើនដែើងក្ាុងមម គ្រក្ដពញទីរ អីុូតបដញ្ញអរម ូនកាល់សីុ្តូនីន។ លទធនលសនការបដញ្ញដនះ អរម ូនកាល់សីុ្តូនីនចាប់ Ca2+ ស្តុក្ទុក្ក្ាុង អឹង។ ដៅដពលក្គ្រមិត Ca2+ ក្ាុងមមទាបជាងធមមតា ការបដញ្ញអរម ូនកាល់សីុ្តូនីនគ្រតូវបងាអ ក់្ ប ុស្នតក្គ្រមិតទាបដនះបានដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញបា រា ទីរ អីុូតឲ្យបដញ្ញអរម ូនបា រា ទីរ ូអីុត។ តំណបគ្រតែប់អវជិាមានសនអរម ូនទីរ កុ្សីុ្ន ដៅដពលអីុប ូតាឡាមុស្ែឹងថ្នក្គ្រមិតទីរ ុក្សីុ្ន ក្ាុងមមចុះទាបវានលិតអរម ូនទីរ អីុូតបដញ្ញ(TRH) ស្ែលដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញអីុប ូេីស្មុខឲ្យបដញ្ញTSH។ TSH ដភ្ជែ ចការនលិតទីរ កូ្សីុ្ន។ កំ្ដណើ នក្គ្រមិត TSH និងទីរ កុ្សីុ្នបងាអ ក់្ការនលិត TRH សនអីុប ូតាឡាមុស្។ ក្គ្រមិតសនការបដញ្ញទីរ កុ្សីុ្នក្ាុងសារពាងគកាយ គ្រតួតពិនិតយដោយតំណបគ្រតែប់អវជិាមាន។

អីុប ូតាឡាមុស្

TRH

អីុប ូេីស្មុខ

TSH

គ្រក្ដពញទីរ ូអីុត

ទីរ កុ្សីុ្ន

បងអក្កា

រនលិ

ត



+ ចំណំា (TRH = Thyroide-releasing hormone) ៣.៤ ម្កមពញប៉រ៉ាទ ី ៉អូ តី : គ្រក្ដពញរាងពងគ្រក្ដពើតូចៗចំនួន 4 ដៅថ្នគ្រក្ដពញបា រា ទីរ អីុូតស្ែលបងាប់ក្ាុងស្នាក្ខាងដគ្រកាយសនគ្រក្ដពញទីរ អីុូត។ គ្រក្ដពញដនះបដញ្ញអរម ូនបា រា ទីរ អីុូត(PTH)ស្គ្រមាប់តគ្រមូវដមតាបូលីស្ កាល់ស្យូមនិងនូសាវ ត។ កាល់ស្យូមចំាបាច់ស្គ្រមាប់ការលូតលាស់្គ្រតឹមគ្រតូវ សុ្ខភ្ជព អឹងនិងដធមញ កំ្ណក្មម លំនំគ្របសាទ និងការក្ន្រ្នត ក់្សនសាច់ែំុ។ នូសាវ តមានដៅក្ាុង អឹង និងជាស្មាស្ភ្ជពសំ្ខាន់ៗជាដគ្រចើនសនសារពាងគកាយ រមួបញូ្លទំាង ATP ADN និង ARN នងស្ែរ។ ក្ងវះ PTH បណាត លឲ្យក្គ្រមិត Ca2+ ក្ាុងមមទាប ។ គ្របសិ្នដបើក្គ្រមិតដនះទាប សាច់ែំុជាប់ អឹងស្គ្របជារសួ្ ួស្ដ តុ ដ ើយក្ន្រ្នត ក់្យ ងខាែ ំងកាែ ។ លក្ខខណឌ ដនះដៅថ្ន ដតតាណូស្។ ការបដញ្ញ PTH ួស្ដ តុបណាត លឲ្យមានការែក្យក្ Ca2+ ពី អឹង ដ ើយ អឹងស្គ្របជាស្ស្ួយងាយបាក់្ អរម ូនបា រា ទីរ អីុូត(PTH) :

- ដភ្ជែ ចតគ្រមងដនមឲ្យបដញ្ញអីុយ ុងនូសាវ ត(PO43-) (ដៅដពលស្ែលកាល់ស្យូ

ម Ca2+ ភ្ជា ប់ក្ាុង អឹងមានតិចស្ថិតដគ្រកាមទគ្រមង់ជានូសាវ តគ្រទីកាល់សិុ្ច)។ - បដញ្ញ Ca2+ ដែើងវញិ (បដងាើនអគ្រតាកាល់ស្យូមដែើងវញិ)។ - បដញ្ញអង់សីុ្មស្ែលដធវើឲ្យជីវជាតិ D ស្ក្មម ដែើមបីបដងាើនការស្គ្រមូបយក្

Ca2+ របស់្ដពាះដវៀនតូច។ ៣.៥. ម្កមពញមលើតម្មងមនាម : សារពាងគកាយរបស់្មនុស្េមានគ្រក្ដពញ

ដលើតគ្រមងដនមចំនួនពីរស្ែលស្ថិតដៅស្នាក្ខាងដលើសនតគ្រមងដនម។ ដោយដ តុថ្នគ្រក្ដពញដលើតគ្រមងដនមនីមួយៗបងាដែើងពីជាលិកាខុស្ាា ពីរគ្របដេទ ែូចដនះគ្រក្ដពញនីមួយៗស្ចក្ជាពីរស្នាក្ : ស្នាក្ខាងដគ្រៅដៅថ្ន គ្រក្ដពញក្រតិចដលើតគ្រមងដនម និងស្នាក្ខាងក្ាុងដៅថ្ន គ្រក្ដពញខួរដលើតគ្រមងដនម ។

ក្. គ្រក្ដពញខួរដលើតគ្រមងដនម : វាបដញ្ញអរម ូនដអពីដណគ្រគីន(ឬអាដគ្រែណាលីន)និងណូដអពីដណគ្រពីន។ អរម ូនដអពីដណគ្រពីន ឬអាដគ្រែណាលីន បដងាើនអគ្រតាចងាវ ក់្ដបះែូង កំ្ដណើ នកំ្ហាប់គែុយកូ្ស្ និងអគ្រតាកំ្ណក្មមក្ាុងស្រសស្មម ដ ើយវាក៏្បណាត លឲ្យរនធគ្របស្សី្ស្េាក្រកី្ធំ និងបគ្រងួមស្រសស្មមដគ្រកាមស្ស្បក្។ ស្ថិតដគ្រកាមលក្ខខណឌ ដគចដចញនិងទប់ទល់ វាដធវើឱយមានកំ្ដណើ ន ស្មាែ ធមម។



- ណូដអពីដណគ្រពីន ស្ក្មមភ្ជពក្ាុងការែឹក្នំអំាងេែុចគ្របសាទដៅដកាសិ្កាស្ក្បរៗវានិងមានឥទធិពលដលើការក្ន្រ្នត ក់្រមួតូចសនស្រសស្ស្វ ន។

ខ. គ្រក្ដពញក្រតិចដលើតគ្រមងដនម : វានលិតអរម ូនពីរសំ្ខាន់ជាងដគគឺ ក្រទីសូ្ល និងអាល់ែូដស្តរ នូ។ វាក៏្បដញ្្ញញអរម ូនអង់គ្រែូស្ស្នស្ែលបងាជាអរម ូនដេទដមម លស្ែរ ស្តក្ាុងបរមិាណតិចតួចក្ាុងដេទញី។

- អរម ូនក្រទីសូ្ល ជួយជគ្រមុញអីុគ្រែូលីស្គ្របូដតអីុនសាច់ែំុនិងលីពីតឲ្យដៅជាអាសីុ្តអាមីដននិងគ្រទីគែីដស្រតីឲ្យដៅជាអាសីុ្តខាែ ញ់ចូលដៅក្ាុងមម បនទ ប់មក្បំស្បែងដៅជាគែុយសីុ្ត (បដងាើនក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ក្ាុងមម)។

- អរម ូនអាល់ែូដស្តរ នូ តគ្រមូវក្គ្រមិតអីុយ ុងសូ្លយូម (Na+) និងអីុយ ុងប ូតាស្យូម (K+) ក្ាុងមមដៅគ្រតុងតគ្រមងដនមែូចជា ដធវើឲ្យតគ្រមងដនមមានជគ្រមាបដចញសនសូ្ែយូមនិងបដញ្ញប ូតាស្យូម។

គ្រក្ដពញក្រតិចដលើតគ្រមងដនមបដញ្ញក្រទីសូ្លដគ្រកាមការគ្រតួតពិនិតយ របស់្អរម ូនសនអីុប ូេីស្មុខ ACTH (អាដគ្រែណូក្រទីកូ្គ្រតូប) ែូចជាអីុប ូតាឡាមុស្នលិតអរម ូនបដញ្ញ (CRH) ស្ែលដភ្ជែ ចអីុប ូេីស្មុខឲ្យបដញ្ញ ACTH ដ ើយ ACTH ដភ្ជែ ចក្រតិចដលើតគ្រមងដនមឲ្យ បដញ្ញអរម ូនក្រទីសូ្ល។

ស្ដងខបែំដណើ រការបដញ្ញអរម ូនក្រទីសូ្ល អីុប ូតាឡាមុស្ CRH អីុប ូេីស្ ACTH ក្រតិចដលើតគ្រមងដនម

ក្រទីសូ្ល អីុគ្រែូលីស្គ្របូដតអីុននិងគ្រទីគែីដស្រតី អាសីុ្តអាមីដននិងអាសីុ្តខាែ ញ់(គែីដស្រ លុ) បដងាើនក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ស្គ្រមាប់បដញ្ញថ្នមពលក្ាុងការដធវើស្ក្មមភ្ជព។

- ACTH អរម ូនអាដគ្រែណូក្រទីកូ្គ្រតូប - CRH (Cortico-releasing hormone) អរម ូនបដញ្ញ។ ដៅដពលក្គ្រមិតសូ្ែយូមក្ាុងមមទាប តគ្រមងដនមបដញ្ញដរណំាងស្ែលជា

អង់សីុ្មផ្កែ ស់្ គ្របូដតអីុនបាែ សាម អង់សីុ្យូតង់សីុ្ណូស្ស្នដៅជាអង់សីុ្មអង់សីុ្យូតង់សីុ្ន I បនទ ប់មក្កាែ យជាអង់សីុ្យូតង់សីុ្ន II ដៅក្ាុងសួ្ត ដ ើយអង់សីុ្យូតង់សីុ្ន II ដភ្ជែ ចក្រតិចដលើតគ្រមងដនមឲ្យបដញ្ញអាល់ែូដស្តរ នូ។អាល់ែូដស្តរ នូបណាត លឲ្យ



មានជគ្រមាបដចញសនសូ្ែយូមពីតគ្រមងដនមវញិ។ដៅដពលក្គ្រមិតសូ្ែយូមក្ាុងមមខែស់្ ទឹក្គ្រតូវបានគ្រជាបដចញវញិស្ែរ ដ ើយស្មាែ ធនិងមាឌមមគ្រតូវរក្ាលំនឹង។

៣.៦. លសំ្ពង : លំស្ពងជាស្ររីាងគមួយលូតស្វង ស្ដណាត ក្ទទឹងដៅក្ាុងដពាះនិងដៅដលើដពាះដវៀនតូច។

លំស្ពងជាគ្រក្ដពញអិចសូ្គ្រគីន ដគ្រពាះវាបដញ្ញរស្រលំាយអាហារដៅក្ាុងបំពង់លំស្ពង ដ ើយលំស្ពងជាគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនក៏្ដគ្រពាះស្តវាបដញ្ញអរម ូនដៅក្ាុងមមដោយផ្កទ ល់។ ដកាសិ្កាមួយគ្រក្ុមស្ែលបដញ្ញអរម ូនដមម ះថ្ន អីុែូែង់ដស្ រ ង់។ អីុែូនីមួយៗដក្ើតពីដកាសិ្កាពីរគ្របដេទគឺ : ដកាសិ្កាដបតា(β) បដញ្ញអំាងស្រុយលីន និងដកាសិ្កាអាល់ហាវ (α) បដញ្ញគែុយកាកុ្ង ក្. អំាងស្រុយលីន : អំាងស្រុយលីនបងាា រមិនឲ្យមានកំ្ដណើ នក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ក្ាុងមមដគ្រកាយ ដពលបរដិភ្ជគអហារ។ វាក៏្ចូលរមួបដងាើនអគ្រតាអុក្សីុ្តក្មមគែុយកូ្ស្ក្ាុងដកាសិ្កា។ ខ. គែុយកាកុ្ង : ដៅក្ាុងដថ្ែើម គែុយកាកុ្ងដធវើឲ្យគែីកូ្ស្ស្នស្បែងជាគែុយកូ្ស្។ បនទ ប់មក្គែុយកូ្ស្ដនះ សាយដចញពីដថ្ែើមយ ងរ ័ស្ចូលដៅក្ាុងចរនតមម។ ដៅដពលការនគត់នគង់របស់្គែីកូ្ស្ស្នក្ាុងដថ្ែើមបដញ្ញអស់្ គែុយកាកុ្ងដធវើឲ្យអាសីុ្តអាមីដន និងអាសីុ្តខាែ ញ់ស្បែងជាគែុយកូ្ស្។ ែូចដនះដៅដពលវតតមានគែុយសីុ្ត ក្ាុងសារពាងគកាយមិនគ្រគប់គ្រាន់ ខាែ ញ់និងគ្របូដតអីុនរបស់្សារពាងគកាយគ្រតូវបានបំស្បក្ដែើមបីនតល់ជាគែុយកូ្ស្ ស្គ្រមាប់តគ្រមូវការថ្នមពលរបស់្សារពាងគកាយ។ ព័ត៌មានបស្នថម : ែំណាក់្ទី១ : ដគ្រកាយដពលបរដិភ្ជគអាហារគែុយកូ្ស្ចូលដៅក្ាុងចរនតមមយ ងរ ័ស្ស្ែលដធវើឲ្យដកាសិ្កាមិនអាចចាប់យក្វាបានទាន់ដពលដែើមបីដគ្របើគ្របាស់្ ជាគ្របេពថ្នមពលក្ាុងការដធវើស្ក្មមភ្ជពដនេងៗ។ ែូចដនះក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ដក្ើនដែើងក្ាុងមម។ ែំណាក់្ទី២ : ដកាសិ្កាដបតារបស់្លំស្ពង គ្រតូវបានដភ្ជែ ចបដញ្ញអរម ូនអំាងស្រុយលីនដៅក្ាុងមម។ ដៅដពលដនះដកាសិ្កាអាចចាប់យក្គែុយកូ្ស្មក្ដគ្របើគ្របាស់្។



ែំណាក់្ទី៣ : ដកាសិ្កាសាច់ែំុ ដថ្ែើម លំស្ពងនិងដកាសិ្កាដនេងៗដទៀតសនសារពាងគកាយដគ្របើគ្របាស់្គែុយកូ្ស្ជាគ្របេពថ្នមពលឬបំស្បែងវាជាគែីកូ្ស្ស្ន ដ ើយស្តុក្ទុក្ក្ាុងដកាសិ្កាសាច់ែំុនិងដថ្ែើម។ ែូចដនះក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ក្ាុងមមគ្រតែប់មក្ធមមតាវញិ។ ែំណាក់្ទី៤ : ដៅចដនែ ះដពលអាហារ ក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ដៅក្ាុងមមធាែ ក់្ចុះពីក្គ្រមិតធមមតា។ ែំណាក់្ទី៥ : ដកាសិ្កាអាល់ហាវ របស់្លំដពងគ្រតូវបានដភ្ជែ ចឲ្យបដញ្ញគែុយកាកុ្ងដៅក្ាុងមម។ ដកាសិ្កាសាច់ែំុ និងដថ្ែើមបំស្បែងគែីកូ្ស្ស្នដៅជាគែុយកូ្ស្ ស្តមានស្តដកាសិ្កាដថ្ែើមដទស្ែលបញ្ញគែុយកូ្ស្ដៅក្ាុងមម។ ែំណាក់្ទី ៦ : ក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ដក្ើនដែើងវញិក្ាុងមម ស្ែលដធវើឲ្យមមមានបរមិាណជាតិស្ារធមមតាវញិ។ គ. ជំងឺទឹក្ដនមស្នអម : ដៅដពលអីុែូែង់ដស្រ ង់នលិតអំាងស្រុយលីនមិនបានគ្រគប់គ្រាន់ បរមិាណគែុយកូ្ស្ក្ាុងមមដក្ើនដែើង ដ ើយតគ្រមងដនមមិនអាចដធវើឲ្យគែុយកូ្ស្ទំាងអស់្គ្រជាបដចញវញិបាន។ ែូចដនះគែុយកូ្ស្ដលើស្គ្រតូវបានបដញ្ញដៅក្ាុងទឹក្ដនម។ លក្ខខណឌ ដនះដៅថ្ន ជំងឺទឹក្ដនមស្នអម។ ដរាគស្ញ្ញា សនជំងឺទឹក្ ដនមស្នអមមាន ការស្ស្ក្ទមាន់ ការដស្ស្ក្ទឹក្យ ងខាែ ំង និងការចុះដខាយ ថ្វីដបើមានកំ្ដណើ នចំណង់បរដិភ្ជគក៏្ដោយ។ ការពាបាលែ៏មានគ្របសិ្ទធិភ្ជពគឺ របបអាហារគ្រតឹមគ្រតូវ ដលបឱស្ថ្ដទៀងទាត់ និងចាក់្អំាងស្រុយលីនដរៀងរាល់សថ្ា ដទើបអាចគ្រតួតពិនិតយជំងឺបាន។ ៣.៧. ម្កមពញមភទ : គ្រក្ដពញដេទមានអូស្វ ចំដពាះមនុស្េស្សី្ និងពងសាវ ស្ចំដពាះមនុស្េគ្របុស្។ នទីសំ្ខាន់របស់្គ្រក្ដពញដេទគឺនលិតកាស្ម តនិងអរម ូនដេទជួយក្ាុងការលូតលាស់្គ្របោប់បនតពូជ។ អរម ូនស្ែលបដញាញដោយគ្រក្ដពញដេទជាអរម ូនដស្តរ អីុូត។ អរម ូន LH និង FSH ដភ្ជែ ចការបដញ្ញអរម ូនពីអូស្វនិងពងសាវ ស្។ ក្. អូស្វ : អូស្វជាគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីនស្ែលនលិតអរម ូនអឺស្រស្តូស្ស្ន និងគ្របូដស្ដស្តរ នូ។



អឺស្រស្តសូ្ស្ន : គ្រតូវបាននលិតដចញពីដកាសិ្កាសននូលីគុលសនអូស្វដោយដ ែើយតបនឹងការដភ្ជែ ចរបស់្ FSH។ វាក៏្មានឥទធពលដៅដលើលក្ខណៈដេទបនទ ប់របស់្មនុស្េស្សី្ស្ែរ។ក្ាុងរយៈដពលមានសនទដពាះ សុ្ក្ជាអាក្បដញ្ញអរម ូនអឺស្រស្តូស្ស្ន។ គ្របដូស្ដស្តរ នូ : ការដភ្ជែ ចរបស់្ LH បណាត លឲ្យនូលីគុលែឺគ្រកាបនទុះស្បក្និងបដញ្ញអូវលុមក្ដគ្រៅ។ នូលីគុលនទុះស្បក្ដនះកាែ យជាអងគដលឿងដ ើយក៏្បដញ្ញអរម ូនគ្របូដស្ដស្តរ នូនិងអឺស្រស្តូស្ស្ននងស្ែរ។ គ្របូដស្ដស្តរ នូស្ថ្រក្ាគេ៌ដោយបណាត លឲ្យសាច់ែំុស្បូនស្គ្រមាក្។ គ្របូដស្ដស្តរ នូរមួជាមួយអឺស្រស្តូស្ស្នមាននទីយ ងសំ្ខាន់ក្ាុងការដធវើនិយ័តក្មមដេទ។ ខ. ពងសាវ ស្ : ពងសាវ ស្បដញ្ញអរម ូនមនុស្េគ្របុស្គឺ អង់គ្រែសូ្ស្ន។ អង់គ្រែូស្ស្នសំ្ខាន់ជាងដគគឺ ដតស្តដូស្តរ នូ។ FSH ដភ្ជែ ចដកាសិ្កាស្ស្រតូលីក្ាុងបំពង់ដស្មីនីស្េ ដែើមបីធានកំ្ណក្ស្ម ត។ LH ដភ្ជែ ចដកាសិ្កាអំាងស្ទីស្ស្យលឲ្យបដញ្ញអរម ូនដតស្តូដស្តរ នូ។ អរម ូនដនះដធវើឲ្យកាន់ស្តគ្របដស្ើរដែើងនូវលក្ខណៈដេទបនទ ប់របស់្មនុស្េគ្របុស្ ែូចជា សំ្ដែងគ្រគលរ ែុះពុក្ចងាា ...។ ព័ត៌មានបស្នថម : តំណបគ្រតែប់អវជិាមានរបស់្គ្រក្ដពញដេទបនុស្េគ្របសុ្ អរម ូនបដញ្ញ(CRH) ស្ែលបដញ្ញដោយអីុប ូតាឡាមុស្ ដភ្ជែ ចអីុប ូេីស្មុខឲ្យបដញ្ញ FSH និង LH។ FSH ដភ្ជែ ចដកាសិ្កាបនតពូជដៅក្ាុងបំពង់ដស្មីនីស្េក្ាុង

អីុប តាឡាមុស្

CRH

អីុប ូេីស្មុខ

LH FSH

ពងសាវ ស្

ដកាសិ្កាអំាងស្ទស្ទីស្ស្យល បំពង់ដស្មីនីស្េ

អរម ូនដតស្តូដស្តរ នូ នលិតកាស្ម តដមម ល -អរម ូនបងាអ ក់្

ការប

ងាអក្កា

រនលិ

ត

ការប

ងាអក្កា

រនលិ

ត



ពងសាវ ស្ឲ្យនលិតកាស្ម តដមម ល និងអរម ូនបងាអ ក់្។ LH ដភ្ជែ ចដកាសិ្កាអំាងស្ទស្ទីស្ស្យលក្ាុងពងសាវ ស្ឲ្យនលិតអរម ូនដតស្តូដស្តរ នូ។ ដៅដពលក្គ្រមិតអរម ូនដតស្តូដស្តរ ូនដែើងខែស់្ ដភ្ជែ ចអីុប ូតាឡាមុស្ឲ្យបនថយការនលិត CRH។ ដៅដពលក្គ្រមិត CRH ថ្យចុះ នំឲ្យការបដញ្ញ FSH និង LH គ៏ថ្យចុះស្ែរ។ កាលណាក្គ្រមិត FSH និង LHថ្យចុះការនលិតកាស្ម តដមម លនិងអរម ូនដតស្តូដស្តរ នូក៏្ថ្យចុះស្ែរ។ ដោយសារក្គ្រមិតអរម ូនដនះថ្យចុះ អីុប ូតាឡាមុស្នលិត CRH ជាថ្មី។ តំណបគ្រតែប់អវជិាមានស្បបដនះរក្ានូវក្គ្រមិតអរម ូនដតស្តូដស្តរ នូឲ្យដថ្រដៅក្ាុងមម។ ៣.៨. ម្កមពញទមី ស : ទីមុស្ជាគ្រក្ដពញស្ែលស្ថិតដៅស្នាក្ខាងដលើសនគ្រទូងស្ក្បរដបះែូង។ គ្រក្ដពញទីមុស្នលិតអរម ូនទីម ូសីុ្ន។ ឡំានូសីុ្តស្ែលបាន ែងកាត់គ្រក្ដពញដនះកាែ យជាឡំានូសីុ្ត T។ អរម ូនទីម ូសីុ្នដភ្ជែ ចគ្រក្ដពញទឹក្រសងនិងស្ររីាងគែ៏សទដទៀតឲ្យមានលទធភ្ជពនលិតឡំានូសីុ្ត T ថ្មីៗ។ ៣.៩. ម្កពះនិងមពាះមវៀនតចូ : ដកាសិ្កាពិដស្ស្ក្ាុងភ្ជា ស្គ្រក្ពះ បដញ្ញអរម ូនកាស្រស្ទីនស្ែលដភ្ជែ ចឲ្យមានរ ូំរសនរស្គ្រក្ពះ។ ដកាសិ្កាសនភ្ជា ស្ដពាះដវៀនតូចនលិតអរម ូនដស្ដគ្រក្ទីនស្ែលដភ្ជែ ចឲ្យមានរ ូំរសនរស្លំស្ពង។



ជំពូកទី៤ : នាទី បសម់្បូមតអ ីនកន ងសា ពាងគកាយ

មមម ៀនទី១ : អាស តីអាមីមន ជីវតិដក្ើតដែើងអាស្ស័្យនឹងម ូដលគុលស្ររីាងគ។ ម ូដលគុលស្ររីាងគស្ែលដយើងធាែ ប់សាគ ល់មានែូចជាគែុយសីុ្ត គ្របូដតអីុន លីពីត(ខាែ ញ់) និងអាសីុ្តនុយដក្ែអិុច បដងាើតដកាសិ្កាដ ើយអាចស្គ្របកាែ យដៅជាសារពាងគកាយ រាប់លានគ្របដេទខុស្ៗាាដៅដលើស្ននែី។ គ្របូដតអីុនជាស្មាស្ធាតុគីមីសនជីវតិមានគ្រគប់ភ្ជវរស់្។ គ្របូដតអីុនមាននទីដនេងៗដៅក្ាុងសារពាងគកាយដ ើយវាក៏្ទាក់្ទងនឹងនទីតគ្រមូវ ដមតាបូលីស្ ែំណឹក្នំ ការការពារ និងជាកាតាលីក្រ។ ១. ទម្មងអ់ាស តីអាមមីន

អាសីុ្តអាមីដន(ឬអាមីណូអាសីុ្ត) គឺជាធាតុបងាសនបិុបទីតនិងគ្របូដតអីុនស្ែលមានបណតុំ អាមីន(-NH2) បណតុំ កាបុក្សីុ្លឬបណតុំ អាសីុ្ត(-COOH) និងរា ឌីកាល់ R ដៅដលើអាតូមកាបូនស្តមួយ។ ក្ាុងដកាសិ្កាស្តវនិងមនុស្េមានអាសីុ្តអាមីដនចំនួន 20 គ្របដេទ។ របូមនតទូដៅសនអាសីុ្តអាមីដន

របូមនតដស្ទើលាត រូបមនតលាត ដៅក្គ្រមិត pH = 7 បណតុំ កាបុក្សីុ្លបំស្បក្ដៅជាទគ្រមង់បាស្(COO–) ដ ើយបណតុំ អាមីនបំស្បក្ដៅជាទគ្រមង់អាសីុ្ត(NH3

+)។ ែូចដនះអាសីុ្តអាមីដននីមួយៗអាចមានលក្ខណៈជាអាសីុ្ត ឬជាបាស្។ ទីរ កុ្សីុ្នជាអរម ូនបដញ្ញដោយគ្រក្ដពញទីរ អីុូត និងអីុនែលអាសីុ្តអាដស្ទិច(ឬអុក្សីុ្ន) ជាអរម ូនរកុ្ខជាតិមួយគ្របដេទ ស្ែលមានឥទធិពលដលើការលូតស្វងរបស់្ដកាសិ្កា។ អាសីុ្តអាមីដននទុក្ម ូដលគុលអាសូ្តសំាោំុែូចជា អាសូ្តស្ែលជាស្មាស្ធាតុគ្រគឹះសននុយដក្ែអូទីតនិងអាសីុ្តនុយដក្ែអិុច។ ក្ែូរ េីូលជាជាតិពណ៌សបតងក្ាុងរកុ្ខជាតិស្ែលមាននទីក្ាុងរស្មីសំ្ដយគសុ្ទធស្តនទុក្អាសូ្តសំាោំុ។ អាសីុ្តអាមីដនដែើរតួរជាអាក្ែឹក្នំក្ាុងដមតាបូលីស្។ Ex: អាសីុ្នីន សីុ្គ្រទុយលីន និងអ័រនីទីន



សំ្ដយគ

អីុគ្រែលីូស្

សុ្ទធស្តជាស្មាស្ភ្ជពសនវែដអរុយដរ។ ២. ម្បមភទមសេងៗននអាស តីអាមីមន

ម ូដលគុលគ្របូដតអីុនអាចបំស្បក្ដៅជាម ូណូស្មដោយអីុគ្រែូលីស្។ ទគ្រមង់ទំាង 20 គ្របដេទរបស់្អាសីុ្តអាមីដនគ្រតូវបានរក្ដ ើញដៅក្ាុងគ្របូដតអីុន។ អាសីុ្តអាមីដនទំាងដនះជាអាសីុ្តស្ែលមានស្តង់ោ ដ ើយខុស្ស្បែក្ពីអាសីុ្តអាមីដនស្ែលាម នស្តង់ោ។ អាសីុ្តអាមីដនស្ែលាម នស្តង់ោជាអាសីុ្តអាមីដនស្ែលចំាបាច់ក្ាុងដមតាបូលីស្សនដកាសិ្កា ប ុស្នតវាមិនមានក្ាុងម ូដលគុលគ្របូដតអីុនដទ។ តាមរបូមនតរបស់្វាមានអាសីុ្តអាមីដនចំនួន 19 គ្របដេទស្ែលមានទគ្រមង់គ្របហាក់្គ្របស្ លាា គឺមានកាបូនដៅក្ណាត ល ដ ើយភ្ជា ប់នឹងអីុគ្រែូស្ស្នមួយអាតូម បណតុំ អាមីន បណតុំ កាបុក្សីុ្ល និងរា ឌីកាល់(R)។ ចំស្ណក្អាសីុ្តអាមីដនទី 20 ជាគ្របូលីន ស្ែលក្ាុងម ូដលគុលរបស់្វា អាសូ្តគ្រតូវបានភ្ជា ប់នឹងកាបូនែល់ដៅពីរ។ ដោយសារទគ្រមង់ដនះដ ើយ ដទើបវតតមានរបស់្អាសូ្តជានលវបិាក្បំនុតក្ាុងទគ្រមង់ប ូលីបិុបទីត។ ៣. ប ិបទីត ដយើងែឹងដ ើយថ្ន អាសីុ្តអាមីដននីមួយៗមាននទីសំ្ខាន់ពីរគឺជាអាសីុ្តនង និងជាបាស្នង។ វារក្ានូវស្ភ្ជពដែើមក្ាុងក្រណី pH=7។ មិនស្តប ុដណាណ ះ អាសីុ្តអាមីដនជាសារធាតុចំណូលទឹក្។ ចំណងស្ែលចងភ្ជា ប់អាសីុ្តអាមីដនពីមួយដៅមួយដៅថ្ន ចំណងបិុបទីត។ ដៅដពលអាសីុ្តអាមីដនពីរភ្ជា ប់ាា វាគ្រតូវបាត់បង់ទឹក្មួយម ូដលគុល។ ដៅដពលអាសីុ្តអាមីដនដគ្រចើនភ្ជា ប់ាា បដងាើតបានជាគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីត។ គ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតដគ្រចើន បដងាើតជាទគ្រមង់ដនេងៗសនគ្របូដតអីុន។ តំណលំោប់សនអាសីុ្តអាមីដនជាអាក្កំ្ណត់ទគ្រមង់និងនទីរបស់្គ្របូដតអីុន។ a. ការក្ដក្ើតចំណងបិុបទីត : ការក្ដក្ើតចំណងបិុបទីតដោយការភ្ជា ប់បណតុំ កាបុក្សីុ្លរបស់្អាសីុ្តអាមីដនមួយដៅនឹងបណតុំ អាមីនរបស់្អាសីុ្តអាមីដនមួយដទៀត។ b. ទឹក្មួយម ូដលគុលគ្រតវូបានែក្ដចញ



2

កាលណាអាសីុ្តអាមីដនពីរភ្ជា ប់ាា ដគដៅថ្ន ឌីបិុបទីត។ ដៅដពលអាសីុ្អាមីដនកាន់ស្តដគ្រចើនគ្រចវាក់្កាន់ស្តស្វង ដ ើយបុពវបទសនការដៅដមម ះបិុបទីតគ្រតូវផ្កែ ស់្បតូរតាមចំនួនអាសីុ្តអាមីដន។ Ex : គ្រទីបិុបទីតមានអាសីុ្តអាមីដន 3 ភ្ជា ប់ាា ដតគ្រតាបិុបទីតមានអាសីុ្តអាមីដន 4 ...។ ចំនួនជាង 10 ដគដៅប ូលីបិុបទីត។ ៤. បូមនត a. ចំនួនស្មែ័នធបិុបទីត ឬចំណងបិុបទីត (L')

ដោយ អាសីុ្តអាមីដនពីរភ្ជា ប់ាា ដោយចំណងបិុបទីតមួយដ ើយអាសីុ្ត អាមីដនជាដគ្រចើនភ្ជា ប់ាា បនតបនទ ប់ នំឱយ ចំនួនស្មែ័នធបិុបទីត ឬចំណងបិុបទីត L' = ចំនួនអាសីុ្តអាមីដន – 1

b. ចំនួនអាសីុ្តអាមីដន ឬអាមីណូអាសីុ្ត ដោយចំណងបិុបទីតមួយភ្ជា ប់អាសីុ្តអាមីដនពីរដ ើយអាសីុ្តអាមីដនភ្ជា ប់ាាបនតបនទ ប់បដងាើតបានចំណងបិុបទីតជាដគ្រចើន នំឱយ ចំនួនអាសីុ្តអាមីដន = ចំនួនចំណងបិុបទីត (L') + 1

c. ចំនួនម ូដលគុលទឹក្ផ្កត ច់ដចញពីចំណងបិុបទីត ដោយអាសីុ្តអាមីដនពីរភ្ជា ប់ាា បានចំណងបិុបទីតមួយ ផ្កត ច់ដចញមួយម ូដលគុលទឹក្ នំឱយ ចំនួនម ូលដលគុលទឹក្ = ចំនួនចំណងបិុបទីត



ជំពូកទី៤ : នាទី បសម់្បូមតអ ីនកន ងសា ពាងគកាយ មមម ៀនទី២ : ម្បូមតអ ីន

១. បូសគ ំ បសម់្បូមតអ ីន គ្រគប់គ្របូដតអីុនសុ្ទធស្តជាស្មាស្ធាតុគីមីសនជីវតិ។ គ្របូដតអីុនមាននទីយ ងធំ

ដធងក្ាុងសារពាងគកាយរស់្។ វាជាមា គ្រក្ូម ូដលគុលសំុាោំុ។ គ្របូដតអីុនចូលរមួក្ាុងតគ្រមូវដមតាប ូលីស្ ែំណឹក្នំ ការការពារ និងកាតាលីក្រជីវៈ។ ប ូលីបិុបទីតជាប ូលីស្មសនអាសីុ្តអាមីដន។ គ្របូដតអីុនមានគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតមួយឬដគ្រចើន។ ដគដធវើចំស្ណក្ថ្នា ក់្គ្របូដតអីុនដោយស្នអក្ដលើទគ្រមង់និងស្មាស្ភ្ជពរបស់្វា។ ម ូដលគុលស្ែលមានអាសីុ្តអាមីដនតិចជាង 50 ដៅថ្នបិុបទីត។ គ្របូដតអីុនដក្ើតដែើងពីអាសីុ្តអាមីដនដលើស្ពី 50។ គ្របូដតអីុននីមួយៗមានគ្រចវាក់្បិុបទីតមួយឬដគ្រចើន។ អាក្វទិាសាស្រស្តស្នាក្គីមីជីវ:បានរក្ដ ើញនូវក្គ្រមិតសនទគ្រមងខុស្ៗាា របស់្គ្របូដតអីុន។

១.១. ទម្មង់ទ ី1 ទគ្រមង់ទី 1 ដក្ើតដែើងពីតំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដនសុ្ទធ ដ ើយជាមូលោា ន

គ្រគឹះសនព័ត៌មានដស្ដនទិច។ គ្របូដតអីុនពីរខុស្ាា ដោយតំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដនខុស្ៗាា ។

១.២. ទម្មងទ់ ី2 ទគ្រមង់ទី 2 ដក្ើតដែើងពីគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតបត់ជាស្ខេដម្ ដ ើយរងឹមំាដោយស្

មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្ន រវាងបណតុំ កាបុក្សីុ្លនិងបណតុំ អាមីន។ ទគ្រមង់បត់ស្បនរបស់្គ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតមានពីរគ្របដេទគឺទគ្រមង់ស្ស្បនិងមិនស្ស្ប។ ក្ាុងទគ្រមង់បត់ស្បនស្ស្ប គ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតតដគ្រមៀបដៅតាមទិស្ស្តមួយ។ ចំស្ណក្ទគ្រមង់បត់ស្បនមិនស្ស្ប គ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតតដគ្រមៀបក្ាុងទិស្ដៅនទុយាា ។ ទគ្រមង់បត់ស្បនមិនស្ស្បរងឹមំាជាងទគ្រមង់បត់ស្បនស្ស្ប។

១.៣. ទម្មង់ទ ី3 ទគ្រមង់ទី 3 សំ្ដៅដៅដលើទគ្រមង់ស្ែលមានបីស្ណាា នគឺប ូលីបិុបទីត មួយចំនួន

មានអាសីុ្តអាមីដនដៅឆ្មា យពីាា ដគ្រកាយដពលបត់ស្បនជាដគ្រចើននាត់ អាសីុ្តអាមីដន



ជាប់ាា ដ ើយគ្របូដតអីុនកាែ យជាគ្របូដតអីុនគ្រាប់។ ទគ្រមង់ទី 3 មានលក្ខណៈមួយចំនួនែូចជា

- ប ូលីបិុបទីត មួយចំនួនមានអាសីុ្តអាមីដនដៅឆ្មា យពីាា ដគ្រកាយដពលបត់ស្បនជាដគ្រចើននាត់អាសីុ្តអាមីដនក៏្ដៅជាប់ៗាា ។

- បនទ ប់ពីបត់ស្បនជាដគ្រចើននាត់ គ្របូដតអីុនក៏្កាែ យជាគ្របូដតអីុនគ្រាប់ ស្ែលមានជាគ្រាប់តូចៗ។

- ចំស្ណក្គ្របូដតអីុនគ្រាប់ស្ែលមានទំ ំធំ(មានអាសីុ្តអាមីដនដលើស្ពី 200) ស្តងស្តនទុក្គ្រាប់តូចៗមួយចំនួនដៅថ្នែូដមន (ជាស្នាក្មួយរបស់្គ្របូដតអីុនស្ែលទគ្រមង់ទី 3 មានរាងមូល)។ ែូដមនជាអងាត់ស្ែលមានទគ្រមង់ជាក់្លាក់្ ដ ើយស្តងស្តមាននទីយថ្នគ្របដេទ។

១.៤. ទម្មង់ទ ី4 ទគ្រមង់ទី 4 ជាគ្របូដតអីុនមានម ូដលគុលធំៗ ដែើងដោយគ្រចវាក់្បូលីបិុបទីត បីឬ

បួន ដធវើឱយគ្របូដតអីុនកាន់ស្តសំាោំុ។ ២. នាទី បសម់្បូមតអ ីន

២.១. កាតាលកី គ្របូដតអីុនជាកាតាលីក្រែូចជាគ្របូដតអីុនបដងាើនដលបឿនគ្របតិក្មមគីមី គ្របូដតអីុន

ចូលរមួក្ាុងលំនំរលំាយអាហារ គ្របូដតអីុនចាប់យក្ថ្នមពលនិងដធវើជីវៈសំ្ដយគ។ Ex. របីរុយែូ បរីនូសាវ ត កាបុក្សីុ្ឡាស្ ជាស្មាស្ធាតុយ ងសំ្ខាន់ក្ាុងរស្មីសំ្ដយគ។ នីគ្រតូស្ស្នណាស្ ជាគ្របូដតអីុនសំាោំុស្ែលមាននទីក្ាុងការភ្ជា ប់អាសូ្ត។

២.២. ម្បមូតអ ីនទម្មង ់គ្របូដតអីុនមួយចំនួនមាននទីការពារនិងគ្រទគ្រទង់។ គ្របូដតអីុនស្តងស្តមានលក្ខ

ណៈពិដស្ស្របស់្វា។ Ex. កូ្ឡាស្ស្នជាស្រសស្គ្របូដតអីុនក្ាុងជាលិកាស្នធ ន ស្ែលជាស្មាស្ធាតុចមបងក្ាុងការភ្ជា ប់ជាលិកាដធវើឲ្យជាលិការងឹមំា។ ដអឡាស្ទីនជាគ្របូដតអីុនស្ែលមានដៅក្ាុងស្រសស្យឺតក្ាុងជាលិកាសនសារពាងគកាយ ែូចជាស្រសស្មមនិងស្ស្បក្។



២.៣. អនកម តើចលនា គ្របូដតអីុនចូលរមួគ្រគប់ចលនរបស់្ដកាសិ្កា។ Ex. អាក់្ទីន(មីគ្រក្ូេីឡាម ង់) ទុ

យបរុយលីន(កូ្នបំពង់តូចៗ) និងគ្របូដតអីុនដនេងៗដទៀតដៅក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្បដងាើតបានជាដគ្រាង អឹងដកាសិ្កា ស្ែលមានស្ក្មមភ្ជពក្ាុងចំស្ណក្ដកាសិ្កា អង់ែូសីុ្តូស្ និងអិចសូ្សីុ្តូស្។

២.៤. អនកកា ពា គ្របូដតអីុនមាននទីការពារ។ Ex. ចំដពាះស្តវ អឹងក្ង ដក្រា ទីនជាស្រសស្គ្របូដត

អីុនក្ាុងជាលិកាដអពីដតលយូមរបស់្ស្ស្បក្ មាននទីការពារការដគ្រជៀតចូលសនដមដរាគដពលស្ស្បក្មានរបួស្។ េីគ្របរីណូស្ស្ននិងគ្រតុំបរីន ជាគ្របូដតអីុនដធវើឲ្យមមក្ក្ ការពារការបាត់បង់មមដៅដពលោច់ស្រសស្មម។ គ្របូដតអីុនគ្របឆំ្មងនឹងដមដរាគឬអង់ទីក្រនលិតដោយឡំានូសីុ្តគ្របឆំ្មងនឹងការដគ្រជៀតចូលសនដមដរាគ។

២.៥. អនកតម្មូវ(អ ម៉នូ) អរម ូនភ្ជគដគ្រចើនជាគ្របូដតអីុន ស្ែលនលិតដោយគ្រក្ដពញអង់ែូគ្រគីន។ អរម ូន

ក្ាុងដកាសិ្កាយថ្នគ្របដេទស្គ្របគ្របួលដៅតាមនទីរបស់្វា។ Ex. អំាងស្រុយលីនបនថយក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ក្ាុងមម គែុយកាកុ្ងបដងាើនក្គ្រមិតគែុយកូ្ស្ក្ាុងមម។ អរម ូនលូតលាស់្ដភ្ជែ ដកាសិ្កាលូតលាស់្ឲ្យដធវើចំស្ណក្។

២.៦. អនកដឹកនា ំគ្របូដតអីុនមួយចំនួនែឹក្នំម ូដលគុលឬអីុយ ុងសារធាតុដនេងៗ ែងកាត់ភ្ជា ស្

ដកាសិ្កាែូចជាអីុយ ុង Na+ K+ ជាដែើម។ គ្របូដតអីុនែឹក្នំមានដអម ូក្ែូបរីនស្ែលមាននទីក្ាុងការែឹក្នំឧស្ម័នអុក្សីុ្ស្ស្នពីសួ្តដៅកាន់ជាលិកា។ លីប ូគ្របូដតអីុនែឹក្នំលីពីតពីដថ្ែើមនិងដពាះដវៀនដៅកាន់ស្ររីងគដនេងៗ។

តាមទគ្រមង់របស់្គ្របដូតអីុនដគស្ចក្គ្របដូតអីុនជាពីរគ្រក្មុគឺ : - គ្របូដតអីុនស្រសស្ : ជាម ូដលគុលស្វងមិនរលាយក្ាុងទឹក្ដ ើយស្វិត។ គ្របូដតអីុ

នស្រសស្មានដៅក្ាុងស្ស្បក្ ស្ក់្ និងគ្រក្ចក្ ដ ើយមាននទីជាអាក្ការពារ។ - គ្របូដតអីុនគ្រាប់ : ជាម ូដលគុលរាងមូលតូចៗរលាយក្ាុងទឹក្។ គ្របូដតអីុនគ្រាប់

មាននទីចលក្រ។ អង់ទីក្រ ដអម ូក្ែូបរីន និងអាល់បរុយមីន ជាអាក្ែឹក្នំអាសីុ្តខាែ ញ់ក្ាុងមម។



តាមស្មាស្ភ្ជពរបស់្គ្របដូតអីុន ដគស្ចក្គ្របដូតអីុនជាពីរគ្របដេទគឺ - គ្របូដតអីុនងាយដក្ើតដែើងពីអាសីុ្តអាមីដនសុ្ទធ។ Ex. ដស្រ មូអាដលើបរុយមីន

និងដក្រា ទីន។ - គ្របូដតអីុនសំាោំុមានគ្របូដតអីុនងាយរមួជាមួយស្មាស្ធាតុស្ែលមិនស្មនជា

គ្របូដតអីុន(គ្រក្ុមគ្របូដស្តទិច)។ Ex. គែីកូ្គ្របូដតអីុននទុក្ស្មាស្ធាតុកាបូនអីុគ្រោត លីប ូគ្របូដតអីុននទុក្ម ូដលគុលលីពីតនិងដមតាែូគ្របូដតអីុននទុក្អីុយ ុងដលា ៈធាតុ។

ក្តាត ស្ែលអាចឲ្យគ្របដូតអីុនបាត់បង់គុណភ្ជពមានែូចជា - អាសីុ្ត ឬបាស្ខាែ ំង : ការស្គ្របគ្របួល pH ដធវើឲ្យដក្ើនឬបាត់បង់អីុយ ុងអាសីុ្អាមី

ដនក្ាុងគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតស្ែលបណាដ លឲ្យស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្នគ្រតូវបានបងាអ ក់្។ - អងគធាតុរលំាយ : អងគធាតុរលំាយមិនប ូស្លផ្កដ ច់ស្មែ័នធមិនគ្រជាបទឹក្សនទគ្រមង់

ទី 3 និងទី 4។ ឯអងគធាតុប ូស្លផ្កដ ច់ស្មែ័នធអីុយ ុងសនទគ្រមង់គ្របូដតអីុន។ - សាបរូ : បងាអ ក់្ភ្ជពបត់ស្បនសនទគ្រមង់គ្របូដតអីុន ដ ើយដធវើឲ្យរលាគ្រចវាក់្បិុបទីត - ភ្ជា ក់្ងារដនេងៗ : អរុយដរ បងាអ ក់្ស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្ននិងការដគ្រជៀតចូលសនទឹក្ - កំ្ហាប់អំបិល : គ្របូដតអីុនស្រសស្មិនរលាយក្ាុងទឹក្ដទ ស្តដបើស្ថ្មអំបិលស្ត

បនតិចដៅក្ាុងទឹក្ គ្របូដតអីុនស្រសស្រងនូវភ្ជពរលាយ។ - ដលា :ធាតុធាន់ : ដលា :ធាតុមួយចំនួនែូចជាបារត សំ្ណមាន

ឥទធិពលដលើទគ្រមង់គ្របូដតអីុនតាមវធីិដគ្រចើនយ ង។ វាផ្កដ ច់ស្មែ័នធស្ែលមានបនទុក្អគគិស្នីវជិាមាននិងអវជិាមាន។ ដលា :ធាតុក៏្អាចដធវើឲ្យស្គ្របគ្របួលទគ្រមង់និងនទីរបស់្គ្របូដតអីុនស្ែរ។

- បស្គ្រមបគ្រមួលសី្តុណា ភ្ជព : កាលណាសី្តុណា ភ្ជបកាន់ស្តខែស់្ ស្ក្មមភ្ជព របស់្គ្របូដតអីុនក៏្កាន់ស្តដក្ើនដែើង។ នទុយដៅវញិដបើសី្តុណា ភ្ជពថ្យចុះការចងស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្នក្ាុងគ្របូដតអីុនគ្រតូវបងាអ ក់្។

- ចលនដមកានិច : ការកូ្រឬកិ្នបំស្បក្ក៏្អាចបងាអ ក់្ក្មាែ ំងស្ែលបដងាើនទគ្រមង់គ្របូដតអីុនបានស្ែរ។



ជំពូកទី៤ : នាទី បសម់្បូមតអ ីនកន ងសា ពាងគកាយ មមម ៀនទី៣ : អង់ស មី

ក្ាុងសារពាងគកាយមានគ្របតិក្មមគីមីជីវៈជាដគ្រចើនស្ែលគ្រទគ្រទង់លំនំសនការរស់្ដៅរបស់្មនុស្េ។ គ្របតិក្មមគីមីទំាងដនះគ្របគ្រពឹតតដៅបានដោយសារសារធាតុមា ងដៅថ្ន អង់សីុ្ម ។ ១. អតីមៅជាអង់ស មី?

ជាទូដៅ អង់សីុ្មទំាងអស់្ជាគ្របូដតអីុនស្ែលមាននទីសំ្ខាន់ក្ាុងសារពាងគកាយ។ លក្ខណៈស្មបតតិរបស់្អង់សីុ្មគឺជាកាតាលីក្រជីវៈ ស្ែលមានគ្របតិក្មមយថ្នគ្របដេទក្គ្រមិតខែស់្។ ក្ាុងចំដណាមនទីទំាងអស់្ នទីសំ្ខាន់ជាងដគរបស់្គ្របូដតអីុនគឺ ជាអង់សីុ្ម។ ដៅក្ាុងសារពាងគកាយមានគ្របតិក្មមគីមីជាដគ្រចើន។ គ្របតិក្មមគីមីទំាងដនះដគ្របើគ្របាស់្កាតាលីក្រស្ររីាងគស្ែលនលិតពីគ្របូដតអីុនដៅថ្នអង់សីុ្ម។ អង់សីុ្មជាកាតាលីក្រជីវ:ស្ែលជគ្រមុញដលបឿនគ្របិក្មមគីមីដនេងៗក្ាុងសារពាងគកាយ។

២. ចំស្ណកថ្ន ក់អង់ស មី

ដមម ះរបស់្អង់សីុ្មស្តងស្តបញ្ញា ក់្ពីនទីរបស់្វា។ ដមម ះរបស់្អង់សីុ្មស្តងស្តបញ្ប់ដោយពាក្យ “អាស្” ដៅដលើដមម ះរបស់្ស្រុបស្រសាត ត។ Ex : អាមីឡាស្ជាអង់សីុ្មស្ែលបំស្បក្អាមីែុង។ អង់សីុ្មនីមួយៗគ្រតូវបានដធវើចំស្ណក្ថ្នា ក់្ និងដៅដមម ះអាស្ស័្យដលើកាតាលីក្រស្ែលជគ្រមុញដលបឿនគ្របតិក្មមគីមី។ ដគដធវើចំស្ណក្ថ្នា ក់្អង់សីុ្មជា 6 គ្រក្ុមធំៗ : ក្. អុក្សីុ្ែូដរែុតាស្ : ជាអង់សីុ្មស្ែលចូលរមួក្ាុងគ្របតិក្មមអុក្សីុ្ែូដរែុក្មម (គ្របតិក្មមដរែុ)។ ថ្នា ក់្រងរបស់្គ្រក្ុមដនះមាន : ដែអីុគ្រែូស្ស្នណាស្ អុក្សីុ្ោស្ អុក្សីុ្ស្ស្នណាស្ ស្ពអុក្សីុ្ោស្ ដរែុចតាស្ និងអីុគ្រែុក្សីុ្ឡាស្។ ខ. គ្រតង់ស្ស្វររា ស្ : ជាអង់សីុ្មស្ែលចូលរមួក្ាុងគ្របតិក្មមគីមីយថ្នគ្របដេទដោយដនទរម ូដលគុលពីបណតុំ មួយដៅបណតុំ មួយដទៀត ែូចជាបណតុំ អាមីន បណតុំ កាបុក្សីុ្ល ដមទីល នូស្វរលី។ ពាក្យសាមញាស្គ្រមាប់សំ្ាល់អង់សីុ្មក្ាុងគ្រក្ុមដនះគឺមានបុពវបទ “គ្រតង់ស៏្”។ Ex: គ្រតង់ស៏្កាបុក្សីុ្ឡាស្។



គ. អីុគ្រែឡូាស្ : ជាអង់សីុ្មស្ែលចូលរមួក្ាុងគ្របតិក្មមផ្កត ច់ស្មែ័នធគីមីដោយការភ្ជា ប់អីុយ ុង OH– និងអីុយ ុង H+ ស្ែលបានមក្ពីម ូដលគុលទឹក្(គ្របតិក្មមអីុគ្រែូលីស្)។ អីុគ្រែូឡាស្មាន : កាបូអីុគ្រោស្(អាមីឡាស្ ស្ស្លុយឡាស្) គ្របូដតអាស្ លីបា ស្ ដអស្ស្ទរា ស្ នូសាវ តាស្ និងបិុបទីោស្។ . លីយ ស្ : ជាអង់សីុ្មស្ែលបំស្បក្ទឹក្ កាបូនឌីអុក្សីុ្ត និងអាម ូោ ក់្ក្ាុងដនះមានដែអីុគ្រោតាស្ និងស្ឌមីណាលីយ ស្។

ង. អីុសូ្ដមរា ស្ : ជាអង់សីុ្មស្ែលជំរញុគ្របតិក្មមក្ាុងម ូដលគុលដែើមបីដរៀបចំម ូដលគុលជាថ្មីដែើងវញិ។ ដអពីដមរា ស្ជាអង់សីុ្មស្ែលជគ្រមុញគ្របតិក្មមក្ាុងការដរៀបចំបន្រ្ញ្្ញស្នូវអាតូមកាបូន។ មុយតាស្ជាអង់សីុ្មស្ែលជគ្រមុញគ្របតិក្មមក្ាុងម ូដលគុលដោយដធវើឲ្យស្គ្របគ្របួលនូវនទីសនបណតំ ដនេងៗ ច. លីហាា ស្ : ជាអង់សីុ្មស្ែលចូលរមួក្ាុងគ្របតិក្មមបដងាើតស្មែ័នធគីមីរវាងម ូដលគុលស្រុបស្រសាត តពីរ។ ថ្នមពលស្ែលនតល់ែល់គ្របតិក្មមដនះបានមក្ពីអីុគ្រែូលីស្សន ATP។ លីហាា ស្រួមមាន : សំាងដតតាស្ និងកាបុក្សីុ្ឡាស្ ។ ៣. លកខណៈ បសអ់ង់ស មី អង់សីុ្មមានលក្ខណៈស្មបតតិមួយចំនួនធំែូចជា :

- អង់សីុ្មជាគ្របូដតអីុនស្ែលមានស្ក្មមភ្ជពខាែ ំងកាែ បំនុត។ - អង់សីុ្មមួយចំនួនតូចអាចបដងាើនដលបឿនគ្របតិក្មមគីមីបានមួយភ្ជគធំ។ វាអាច

បដងាើនដលបឿនគ្របតិក្មមគីមីដនេងៗ។ - អង់សីុ្មខែះអាចបំស្បក្ស្រុបស្រសាត តរាប់លានម ូដលគុលស្តក្ាុងមួយវនិទី - អង់សីុ្មមួយមានអំដពើស្តដៅដលើស្រុបស្រសាត តមួយ។ - វាជាគ្របូដតអីុនយថ្នគ្របដេទ។ - អង់សីុ្មមានែំដណើ រការគ្របដស្ើរបំនុតដៅដពលសី្តុណា ភ្ជណខែស់្។ -កាលណាសី្តុណា ភ្ជពខែស់្ដពក្ឬទាបដពក្អង់សីុ្មនឹងបាត់បង់គុណភ្ជព -ដៅដពលមានសូ្លុយស្យុងបាស្ខាែ ំងឬអាសីុ្តខាែ ំងក៏្អាចដធវើឱយអង់សីុ្ម

បាត់បង់គុណភ្ជពស្ែរ - ម ាងដទៀតកាលណាកំ្ហាប់ស្រុបស្រសាត តឬកំ្ហាប់អង់សីុ្មកាន់ស្តខាប់ ដលបឿន

គ្របតិក្មមគីមីកាន់ស្តដលឿនដែើង។



- ដៅដពលខែះអង់សីុ្មក៏្គ្រតូវការកូ្អង់សីុ្ម ដែើមបីជួយក្ាុងគ្របតិក្មមគីមីស្ែរ។ - ស្ក្មមភ្ជពរបស់្អង់សីុ្មក្ាុងគ្របតិក្មមភ្ជគដគ្រចើនសុ្ទធស្តជាគ្របតិក្មមបន្រ្ញ្្ញស្។ ក្ាុងរយៈដពលមានគ្របតិក្មមគីមីក្ាុងសារពាងគកាយ ថ្នមពលដក្ើនដែើងរ ូតែល់

ចំណុចកំ្ពូលមួយ។ ដៅចំណុចដនះម ូដលគុលស្រុបស្រសាត តកាែ យដៅជាថ្នមពល ដ ើយស្បែងដៅជាសារធាតុថ្មី។ Ex បស្គ្រមបគ្រមួលសនគ្របតិក្មមដអតាណុលដោយមានវតតមានអុក្សីុ្ស្ស្នបដងាើតបានជាអាដស្តាល់ដែអីុត។

CH3 – CH2 –OH [O]

CH3 – C– OH + H2

ដអតាណុល អាដស្តាល់ដែអីុត អង់សីុ្មជាគ្របូដតអីុនយថ្នគ្របដេទសនអំដពើរបស់្វា Ex: អាមីឡាស្មានអំដពើស្តដៅដលើអាមីែុង ដ ើយវាាម នអំដពើដៅដលើខាែ ញ់ និងគ្របូដតអីុនដទ។ សារធាតុស្ែលអង់សីុ្មមានអំដពើដៅដលើដនះដៅថ្ន ស្រុបស្រសាត ត។ ែូចដនះគ្រគប់គ្របតិក្មមគីមីក្ាុងសារពាងគកាយទាមទានូវអង់សីុ្មយថ្នគ្របដេទ។ ដោយអង់សីុ្មមានភ្ជពសំាោំុ ដគោក់្ដមម ះអង់សីុ្មដោយស្នអក្ដលើស្រុបស្រសាត ត ក្.ឥទធិពលសនសី្តុណា ភ្ជពដៅដលើស្ក្មមភ្ជពអង់សីុ្ម អង់សីុ្មមានែំដណើ រការគ្របដស្ើរបំនុតដៅដពលមានសី្តុណា ភ្ជពខែស់្។ ស្ក្មមភ្ជពរបស់្អង់សីុ្មគ្រតូវបានបំផ្កែ ញដៅដពលសី្តុណា ភ្ជពខែស់្ដពក្ ដលើស្ពី45oC) ឬទាបដពក្ (០oC)។ អង់សីុ្មគ្រតូវបាត់បង់គុណភ្ជព ដគ្រពាះអង់សីុ្មជាគ្របូដតអីុន។ ដៅដពលគ្របូដតអីុនគ្រតូវក្ដតត ខាែ ំងដលើស្ពី 45oC វាគ្រតូវបាែ ស្បតូរគ្រទង់គ្រទាយ។ កាលណាវាបាត់បង់គុណភ្ជព វាមិនអាចមានស្ក្មមភ្ជពជាកាតាលីក្របានដទ។

ស្រុបស្រសាត ត អង់សីុ្ម លីពីត អរុយដរ មា ល់តូស្ អាសីុ្តរបូីនុយដក្ែអិុច ឡាក់្តូស្ សាការ សូ្ គ្របូដតអីុន អាមីែុង នូសាវ ត បិុបទីត

លីបា ស្ អរុយដរអាស្ មា ល់តាស្ របូីនុយដក្ែអាស្ ឡាក់្តាស្ សាការា ស្ គ្របូដតអាស្ អាមីឡាស្ នូសាវ តតាស្ បិុបទីោស្

O



ខ. ឥទធិពល pH ដៅដលើអង់សីុ្ម សូ្លុយស្យុងអាសីុ្តខាែ ំងឬបាស្ខាែ ំងក៏្មានឥទធិពលដៅដលើស្ក្មមភ្ជពរបស់្

អង់សីុ្មស្ែរ។ កាលណាសូ្លុយស្យុងអាសីុ្តខាែ ំងឬបាស្ខាែ ំង បណាត លឲ្យអង់សីុ្មបាត់បង់គុណភ្ជព។ អង់សីុ្មមានស្ក្មមភ្ជពខាែ ំងដៅpH=7។ ក្ាុងក្រណីសូ្លុយស្យុងអាសីុ្ត( pH ពី 7 ែល់ 4.5) ឬបាស្( pH ពី 7 ែល់ 9) ស្ក្មមភ្ជពរបស់្អង់សីុ្មថ្យចុះ។ ដៅក្គ្រមិតpH =4 ឬ 9 អង់សីុ្មបាត់បង់គុណភ្ជពទំាងស្ស្ុង។ គ. ឥទធិពលស្រុបស្រសាត តនិងកំ្ហាប់អង់សីុ្មដៅដលើគ្របតិក្មម

ដគស្ដងាតដ ើញថ្នអង់សីុ្មមួយម ូដលគុលអាចមានអំដពើដៅដលើស្រុបស្រសាត តចំនួន10-1000 ម ូដលគុល ដោយបដងាើតបាននលិតនលថ្មីចំនួន10-1000ម ូដលគុលក្ាុងរយៈដពលស្តមួយវនិទី ដ ើយវាអាចបំស្បក្ែល់មួយលានស្រុបស្រសាត តក្ាុងមួយនទីក្ាុងក្រណីគ្របតិក្មមខែះ។ កាលណាកំ្ហាប់អង់សីុ្មកាន់ស្តខាប់ ដលបឿនគ្របតិក្មមគីមីកាន់ស្តដលឿន ប ុស្នតដៅចំណុក្កំ្ពូលណាមួយដលបឿនគ្របតិក្មមដថ្រ។

. អង់សីុ្មគ្រតវូការកូ្អង់សីុ្មដែើមបដីធវើស្ក្មមភ្ជព អង់សីុ្មមួយចំនួនគ្រតូវការអងគធាតុស្មាស្ដៅថ្ន កូ្អង់សីុ្ម ដែើមបីជួយក្ាុង

គ្របតិក្មមដនេងៗ។ កូ្អង់សីុ្ម ខែះមិនស្មនជាគ្របូដតអីុនស្ររីាងគដទ។ វតីាមីនភ្ជគដគ្រចើនជាពិដស្ស្វតីាមីនB កំុ្នែិចសុ្ទធស្តជាកូ្អង់សីុ្ម។

ង. អង់សីុ្មជាកាតាលីក្រ គ្របតិក្មមភ្ជគដគ្រចើនក្ាុងសារពាងគកាយសុ្ទធស្តបន្រ្ញ្្ញស្ដៅវញិដៅមក្។

A + B C + D



ជំពូកទី៥ : ព័ត៌មានមសមនទិចនិងកា សសំ្ដងននស្សន មមម ៀនទី១ : ADN ជាទម្មព័តម៌ានមសមនទិច

ដៅក្ាុងឆ្មា ំ 1920 អាក្វទិាសាស្រស្តបានរក្ដ ើញថ្ន ធាតុបងារបស់្គ្រក្ូម ូសូ្មគឺ ADN និងគ្របូដតអីុន ។ ១. សមាសធាត រីមីននព័ត៌មានមសមនទិច

១.១. ពិមសា ន៍ បសម់ោកម្រីភីត ដលាក្គ្រគីេីត ឆ្មា ំ១៩៣១ ជាអាក្បាក់្ដតរវីទិាបានសាក្លបងស្ស្វងរក្វា ក់្សំាង

គ្របឆំ្មងនឹងជំងឺរលាក្សួ្ត ស្ែលបងាដែើតដោយបាក់្ដតរេីាឺម ូកូ្ក្។ ាត់បណដុ ះបាក់្ដតរដីនះក្ាុងមជឈោា នមួយ ពូជបាក់្ដតរ ី S បដងាើតគ្រក្ុមពូជរលីង ដ ើយមានដស្សាមគែុយសីុ្ត(បងាជំងឺ) ឯពូជបាក់្ដតរ ី R បដងាើតគ្រក្ុមពូជគគ្រាត ដ ើយាម នដស្សាម(មិនបងាជំងឺ)។

េាឺម ូកូ្ក្គឺជាបាក់្ដតរបីងាជំងឺរលាក្សួ្តយ ងធាន់ធារែល់ថ្និក្ស្តវ។ វាមានរបូរាងពីរស្បបគឺ : -របូរាង S (រលីង) មានដស្សាមគែុយសីុ្តស្ែលអាចបងាជំងឺយ ងសាហាវ។ -របូរាង R (គគ្រាត) ាម នដស្សាម ដ ើយមិនបងាជំងឺដទ។

ដលាក្គ្រគីេីតបានដធវើពិដសាធន៍ដលើបាក់្ដតរ ី េែឺម ូកូ្ក្ស្ែលជាបាក់្ដតរ ី បងា ជំងឺរលាក្សួ្តយ ង ធាន់ធារែល់ជីវតិស្តវ។ វាមានរបូរាងពីស្បបគឺរបូរាង គឺ របូរាង S មានដស្សាមគែុយសីុ្តស្ែលអាចបងា ជំងឺ និងរបូរាង R ាម នដស្សាម ដ ើយមិនបងាជំងឺ។ ដលាក្គ្រគីេីតស្មាែ ប់បាដតរ ីS ដោយ កំ្ដៅដ ើយចាក់្ចូលដៅក្ាុងខែួនក្ណតុ រ។ ក្ណតុ រមិនសាែ ប់ដោយជំងឺ រលាក្សួ្ត។ ាត់យក្បាក់្ដតរ ី S ស្ែលបានស្មាែ ប់ដោយក្ដតត ដៅ លាយជាមួយបាក់្ដតរ ី R មានជីវតិដ ើយបាក់្ដតរចីាក់្ចូលក្ាុងខែួនក្ណតុ រ។ ដគ្រកាយមក្ក្ណតុ រសាែ ប់ដោយជំងឺរលាក្សួ្ត។ ាត់បានស្នាិោា នថ្នបាក់្ដតរ ី R ាម នដស្សាមស្បែងជាបាក់្ដតរ ី S មានដស្សាមស្ែលអាចបងា ជំងឺ និងបញាូ នលក្ខណ:ថ្មីដនះដៅជំនន់ដគ្រកាយ។ ព័ត៌មានដស្ដនទិចសនពូជបាក់្ដតរ ី R គ្រតូវបានបំស្បែងដោយសារធាតុមួយស្ែលបានមក្ពីបាក់្ដតរ ីS សាែ ប់។



១.២. ពិមសា ន៏ បសម់ោកអាវី ីម៉ាកមេអូដ ម៉ាកកា ី អាក្ស្សាវគ្រជាវទំាងបីកិ្នបំស្បក្បាក់្ដតរ ីS ដ ើយយក្ដៅលាយជាមួយពូជបាក់្

ដតរ ីR ។ បនទ ប់មក្ាត់ចាក់្បញូ្លលាយដនះដៅខែួនក្ណតុ រជា ក្ណតុ រដនះសាែ ប់ ដគ្រពាះមមរបស់្វាមានបាក់្ដតរ ីS មានជីវតិ។ ាត់ទាញយក្ ADN ពីបាក់្ដតរ ីS តាមបដច្ក្ដទស្គីមីដ ើយោក់្ក្ាុងស្ក្វ ស្ែលមានបាក់្ដតរ ីR។ បនទ ប់មក្ាត់បញូ្លលាយបាក់្ដតរ ីR និង ADN របស់្បាក់្ដតរ ីS ដៅក្ាុងខែួនក្ណតុ រ។ ក្ណតុ រសាែ ប់ដោយជំងឺរលាក្ សួ្តដគ្រពាះមមរបស់្វាមានបាក់្ដតរ ីS។ ាត់ស្នាិោធ នថ្ន

- ADNរបស់្បាដតរ ីS ជាម ូដលគុលបំស្លង - ADNរបស់្បាក់្ដតរ ីS ដគ្រជៀតចូលក្ាុងADNរបស់្បាក់្ដតរ ីR ដ ើយដធវើឱយបាក់្

ដតរ ី R មានលក្ខណៈថ្មីគឺអាចសំ្ដយគដស្សាមបនទ ប់មក្កាែ យ ជាបាក់្ដតរ ី S ស្ែលបងាជំងឺរលាក្សួ្ត។

- ADN ជាទគ្រមព័ត៌មានដស្ដនទិច។ ១.៣. កា ពិមសា បសម់ោក សឺ ីនិងឆាស

ដៅក្ាុងអំែុងឆ្មា ំ ១៩៥២ ឺសីុ្ និងឆ្មស្ ដរៀបចំវរីសុ្ពីរគ្រក្ុម ដោយភ្ជា ប់សាែ ន់ធ័រវទិយុស្ក្មម 35 ដៅ នឹងវរីសុ្មួយគ្រក្ុមដ ើយមួយគ្រក្ុមដទៀតាត់ភ្ជា ប់នូស្វ័រវទិយុស្ក្មម 32 ដោយាត់ែឹងថ្នគ្របូដតអីុននទុក្សាែ ន់ធ័រ និង ADN នទុក្នូស្វ័រ។

ដលាក្ ីុសីុ្ និងឆ្មស្យក្វរីសុ្វទិយុស្ក្មមទំាងពីរគ្រក្ុមោក់្ដលើបាក់្ដតរ ីដ ើយរង់ចំា ឲ្យបាក់្ដតរយី ូផ្កស្ភ្ជា ប់ខែួន និងបញូ្នសំ្ភ្ជរៈតំណពូជឲ្យដៅបាក់្ដតរ។ី បនទ ប់មក្ាត់ស្ញក្វរីសុ្ដចញពីបាក់្ដតរ។ី ាត់ស្ដងាត ដ ើញសាែ ន់ធ័រវទិយុស្ក្មម 35 ដស្ទើរស្តទំាងអស់្ ដៅស្ល់ស្តក្ាុងវរីសុ្ដ ើយ នូស្វ័រ វទិយុស្ក្មម 32 ដស្ទើរស្តទំាងអស់្គ្រតូវបានបញូ្លដៅក្ាុងបាក់្ដតរ។ី

ែូចដនះការពិដសាធដនះបងាា ញថ្ន ADN នទុក្ព័ត៌មានដស្ដនទិច។ បាក់្ដតរយី ូផ្កស្ ឬផ្កស្ : ជាវរីសុ្មួយគ្របដេទស្ែលរស់្ដៅបរាសិ្តដលើបាក់្ដតរ(ីបងាជំងឺែល់បាក់្ដតរ)ី។ វាបងាដែើងដោយស្ាូលក្ណាត លជា ADN និងដស្សាមគ្របូដតអីុនដៅខាងដគ្រៅ។ កាលណាបាក់្ដតរយី ូស្ផ្កស្ ភ្ជា ប់ខែួនដលើសារពាងគកាយបាក់្ដតរ ីវាបញូ្លស្មាា រៈតំណពូជដៅក្ាុងសារពាងគកាយបាក់្ដតរ។ី ទីបំនុតបាក់្ដតរ ីគ្រតូវនទុះស្បក្ដ ើយ



បដញ្ញបាក់្ដតរយី ូស្ផ្កស្រាប់រយ។ ២. ទម្មង់ម៉ូមលរ ល ADN

២.១. ធាត បងក បស ់ADN ម ូដលគុល ADN ជាប ូលីស្មសន នុយដក្ែអូទីត។ នុយដក្ែអូទីតនីមួយៗ នេំដែើងពីធាតុបងា 3 គឺ ស្ារដែអុក្ សីុ្របូីស្(C5H10O4)មួយម ូដលគុល អាសីុ្តនូស្វ័ររចិមួយម ូដលគុល (H3PO4)មួយម ូដលគុល និងបាស្ អាសូ្តមួយម ូដលគុល។ បាស្អាសូ្តមាន 4 គ្របដេទគឺ អាដែនីន(A) កានីន(G) ស្ថិតក្ាុងគ្រក្ុមបាស្ពួរនី ទីមីន(T) សីុ្តូសីុ្ន(C)ស្ថិតក្ាុងគ្រក្ុមពីរមីីឌីន។ ដោយសារបាស្អាសូ្តមាន 4 គ្របដេទ ែូចដនះម ូដលគុល ADN ក៏្មាននុយដក្ែអូទីត 4 គ្របដេទស្ែល ខុស្ាា ដោយសារបាស្អាសូ្ត ។ គំនូស្បំគ្របួញនុយដក្ែអូទីត

- បាស្ A + ស្ារ C5H10O4 + អាសីុ្ត H3PO4 = នុយដក្ែអូទីត A - បាស្ T + ស្ារ C5H10O4 + អាសីុ្ត H3PO4 = នុយដក្ែអូទីត T - បាស្ C + ស្ារ C5H10O4 + អាសីុ្ត H3PO4 = នុយដក្ែអូទីត C - បាស្ G + ស្ារ C5H10O4 + អាសីុ្ត H3PO4 = នុយដក្ែអូទីត G

២.២. លកខណៈបសអាសតូ បាស្អាសូ្តឬបាស្នីគ្រទិចមានលក្ខណៈែូចជា : -បាស្របស់្ ADN ស្គ្របគ្របួលពីគ្របដេទមួយដៅគ្របដេទមួយដទៀត ។ -ក្ាុងគ្របដេទភ្ជវៈរស់្មួយភ្ជគរយសនបាស្ A និង T ដស្មើាា ភ្ជគរយសនបាស្ C និង G គឺដស្មើាា ។ -បាស្ពួរនី A + G = 50% បាស្ពីរមីីឌីន T + C = 50%។

3



២.៣. រំ មូ៉ូមលរ ល ADN ដលាក្ស្សី្ន្រ្ វង់គែីន និងស្ ការ ី ដៅឆ្មា ំ 1950 បានដធវើពិដសាធន៏បងាា ញពី ADN។ ាត់បានស្នាិោា នថ្ន ADN មានទគ្រមង់ជាស្ខេដម្ពីរ ។ តាមដលាក្ វា ត់សុ្ន និងគ្រគីក្ ម ូដលគុល ADN ជាប ូលីស្មសននុយដក្ែអូទីត។ វាដក្ើតដែើងពីគ្រចវាក់្នុយ ដក្ែអូទីតពីរស្ខេស្ស្បាា ដ ើយរុជំារដងវលជំុវញិអក្េមួយស្ែលមានអងាត់ន្ិត 2nm។ ក្ាុងគ្រចវាក់្មាខ ងៗ នុយដក្ែអូ ទីតភ្ជា ប់ាា ដោយស្មែ័នធកូ្វា ែង់ឬស្មែ័នធគីមីរងឹមំារវាងអាសីុ្តនូស្វរចិសននុយដក្ែអូទីតមួយដៅនឹងស្ារដែអុក្សីុ្រ ីបូស្សននុយដក្ែអូទីតមួយដទៀតស្ែលដៅជាប់ាា ។ គ្រចវវាក់្ទំាងពីររបស់្ម ូដលគុល ADN ភ្ជា ប់ាា ដៅវញិដៅមក្ដោយសារស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្នដខាយ រវាងបាស្ A និង T និងរវាងបាស្ C និង G ។ បាស្ A និង T ជាបាស្បំដពញាា ដ ើយ ភ្ជា ប់ដោយស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្ន2 (A=T)។ បាស្ C និង G ជាបាស្បំដពញាា ដ ើយភ្ជា ប់ដោយស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្ន3 (CG)។ ម ូដលគុល ADN រុជំារដងវល។ គ្របស្វងមួយជំហានឬមួយរដងវលដស្មើនឹង 3.4nm។ មួយរដងវលមាន 10គូ បាស្បំដពញាា ។ ៣. សតយ័ដំមេើងមទត ADN

៣.១. ប មិាណ ADN កន ងមកាសកិា ADN ជាធាតុបងារបស់្គ្រក្ូម ូសូ្ម។ នុយដក្ែអូទីតស្ត 4 គ្របដេទអាចបដងាើត ADN ខុស្ាា ជាដគ្រចើនរាប់មិនអស់្។ ADN មានលក្ខណៈពិដស្ស្ែូចតដៅ : - ឯក្តតៈក្ាុងគ្របដេទមួយមាន ADN ខុស្ៗាា ដោយសារែំណលំោប់ (ចំនួន គ្របដេទ និងទីតំាង)នុយដក្ែអូទីតរបស់្វា ។ - ឯក្តតៈក្ាុងគ្របដេទស្តមួយ បរមិាណ ADN ដថ្រជានិច្(ដគ្រពាះចំនួនគ្រក្ូម ូសូ្មដថ្រ)។ - បរមិាណ ADN ស្គ្របគ្របួលពីគ្របដេទមួយដៅគ្របដេទមួយដទៀត(ដគ្រពាះចំនួនគ្រក្ូម ូសូ្មស្គ្របគ្របួល)។ - បរមិាណ ADN ស្គ្របគ្របួលដៅតាមគ្របដេទដកាសិ្កា ។ ក្ាុងដកាសិ្កាបនតពូជ បរមិាណ ADN ថ្យចុះពាក់្ ក្ណាត ល ដបើដធៀបនឹងបរមិាណ ADN ដៅក្ាុង ដកាសិ្កាលូតលាស់្។



៣.២. សតយ័ដំមេើងមទត ADN ស្វ័យែំដែើងដទវ ADN ដធវើដៅក្ាុងសណវ យ ូដៅវគគ S សនចដនែ ះវគគ ។ ស្វ័យែំដែើងដទវ ADN ជាបាតុេូតមួយស្ែលម ូដលគុល ADN ដមមួយបដងាើតដោយខែួនឯងនូវម ូដលគុល ADN កូ្នពីរស្ែលែូចាា ដបះបិទដ ើយែូចាា ដៅនឹងម ូដលគុល ADN ដម ។ ក. ដំណ ើ រការស្វ័យដំណ ើងណវវ ADN

ចលនការស្វ័យែំដែើងដទវ ADN គ្របគ្រពឹតតដៅែូចខាងដគ្រកាម : - ែំបូងគ្រចវាក់្ទំាងពីររបស់្ ADN ចាប់ដនតើមរលា។ - គ្រចវាក់្ទំាងពីររបស់្ ADN ដម គ្រតូវស្បក្ដចញពីាា ដោយសារការផ្កត ច់ស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្នដខាយស្ែលភ្ជា ប់បាស្ទំាងពីរ ។ ការផ្កត ច់ដនះ ដក្ើតដែើងគ្រពមាា ដៅចំនុចជាដគ្រចើនដលើ ADN ។ - នុយដក្ែអូទីតដស្រសី្ែលដៅក្ាុងសណវ យ ូរត់ដៅភ្ជា ប់ជាមួយនឹងនុយដក្ែអូទីតសនគ្រចវាក់្នីមួយៗសនម ូដលគុល ADN ដមតាមដាលការណ៏បំដពញបាស្ A-T; C-G ADN ប ូលីដមរា ស្គឺជាអង់សីុ្មយថ្នគ្របដេទស្ែលអាចផ្កត ច់ស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្ន ដធវើឲ្យគ្រចវាក់្ទំាងពីររបស់្ ADN ស្បក្ដចញពីាា ដ ើយនិងភ្ជា ប់នុយដក្ែអូទីតដស្រដីៅនឹងនុយដក្ែអូទីតនីមួយៗរបស់្គ្រចវាក់្នីមួយរបស់្ម ូដលគុល ADN។ ខ. ដំណ ើងណវវ ADN ប្រកូារយី ៉ូត បាក់្ដតរមីានគ្រក្ូម ូសូ្មស្តមួយ។ ADN របស់្វាមានគ្រក្ូម ូសូ្មជារងវង់ស្ែលគ្រតូវែំដែើងដទវមុនចំស្ណក្ដកាសិ្កា។ ែំដែើងដទវគ្របគ្រពឹតតដៅដោយដចញពីចំណុចស្តមួយ រចួស្ញក្ដចញដៅតាមទិស្ដៅពីរនទុយាា ។ គ. ដំណ ើងណវវ ADN កនុងអឺការយី ៉ូត

ដកាសិ្កាអឺការយី ូត ស្វ័យែំដែើងដទវ ADN គ្របគ្រពឹតតដៅដៅដលើចំណុចជា ដគ្រចើនដគ្រកាមរបូភ្ជព “ស្េាក្ស្វ័យែំដែើងដទវ” តាមបដណាត យ ADN រចួដ ើយស្ញក្តាមទិស្ដៅនទុយាា រ ូតែល់វាជួបាា ។ ៣.៣. នាទីសតយ័ដំមេើងមទត

ស្វ័យែំដែើងដទវ ADN មាននទីែូចជា : - រា ប់រងការែំដែើងដទវសនគ្រក្ូម ូសូ្ម



-រា ប់រងចំនួននិងរបូរាងគ្រក្ូម ូសូ្មឲ្យដៅែ៏ស្ែលដគ្រកាយចំស្ណក្ដកាសិ្កា -រក្ាព័ត៌មានដស្ដនទិច ឲ្យដៅដថ្រែ៏ស្ែល ែងកាត់ជំនន់។



ជំពូកទី៥ : ព័ត៌មានមសមនទិចនិងកា សសំ្ដងននស្សន មមម ៀនទី២ : កា សសំ្ដងមចញននស្សន

ADN ជាសំ្ភ្ជរៈដស្ដនទិចស្ែលនទុក្ព័ត៌មានដស្ដនទិច។ ព័ត៌មានដស្ដនទិចគ្រតូវបានបញាូ នពីដកាសិ្កាដម ដៅដកាសិ្កាកូ្នតាមស្វ័យែំដែើងដទវ ADN និងរបាយដស្មើាា សន ADN ក្ាុងវគគអាណាផ្កស្សនមីតូស្។ ១. សកមមភាពននស្សន

១.១ ពិមសា ន៏ បសប់រីដលនិងតាទ ម ដៅក្ាុងឆ្មា ំ 1945 ដលាក្បរីែល និងតាទុមអាក្ស្សាវគ្រជាវជនជាតិអាដមរចិបាន

ពិស្ធន៍ដៅដលើនេិតនអួរគ្រក្ មស្ែលែុះដលើនំប័ុង។ នេិតនអួរដនះមានដមម ះថ្ន ណឺរ ូស្ប រា គ្រកាស្សា។ វាបនតពូជតាមស្ប អាបែូអីុត។ បរីែល និងតាទុម បញំ្្ញងកំារស្មី X ដៅដលើស្ប ។ ក្ាុងចំដណាមស្ប ស្ែលគ្រតូវបានបញំ្្ញងដោយកំារស្មី X ស្ប ខែះមិនអាចលូតលាស់្ក្ាុងមជឈោា នខេត់សារធាតុចិញឹ្មដទ ស្តវាអាចលូតលាស់្ក្ាុងមជឈោា នស្មបូរដមតាបូលីត។

ម ូដលគុល ADN ជាមា គ្រក្ូម ូដលគុលស្ែលនទុក្ព័ត៌មានស្គ្រមាប់សំ្ដយគលក្ខណៈដគ្រចើនយ ងរបស់្ភ្ជវរស់្។ អងាត់មួយរបស់្ ADN ឬស្ស្ននទុក្ព័ត៌មានមួយស្ែលសំ្ដយគដចញជាលក្ខណៈមួយឬដនណូទីបមួយ។

១.២. ភាពម្តូវាន នន ADN និងម្បូមតអ ីន ADN និងគ្របូដតអីុនមានលក្ខណៈមួយចំនួនែូចាា ។ វាជាមា គ្រក្ូម ូដលគុល

ស្ែលដក្ើតពីឯក្តាតូចៗភ្ជា ប់ាា ជាគ្រចវា ក់្ម ូដលគុល។ ADN ដក្ើតពីគ្រចវាក់្នុយដក្ែអូទីតពីរបំដពញាា ។ ម ូដលគុល ADN នីមួយៗមានតំណលំោប់នុយដក្ែអូទីត(ចំនួន ទីតំាង និងគ្របដេទនុយដក្ែអូទីត)ជាក់្លាក់្។ វាមានគ្របស្វងស្វងជាងគ្របស្វងគ្របូដតអីុនរាប់សិ្បដៅរាប់រយែង។

គ្របូដតអីុនជាគ្រចវាក់្អាសីុ្តអាមីដនស្ែលភ្ជា ប់ាា ដោយចំណងបិុបទីត។ អាសីុ្តអាមីដនមាន 20 គ្របដេទ ស្ែលតំដរៀបាា ដៅតាមតំណលំោប់ជាក់្លាក់្បដងាើតបានជាគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីត។ គ្របូដតអីុនខែះដក្ើតពីគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតមួយឬដគ្រចើន។ ម ូដលគុលគ្របូដតអីុនមានគ្របស្វងខែីជាងម ូដលគុល ADN។ ម ូដលគុល ADN នទុក្ព័ត៌មាន



កំ្ណត់សំ្ដយគម ូដលគុលគ្របូដតអីុន។ ែូចដនះ តំណលំោប់នុយដក្ែអូទីតរបស់្ ADN កំ្ណត់នូវតំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដនក្ាុងគ្របូដតអីុន។ ២. កា ចមលងព័ត៌មានមសមនទិច

ក្ាុងដកាសិ្កាអឺការយី ូត ព័ត៌មានដស្ដនទិចស្ថិតដៅក្ាុងសណវ យ ូ ឯការសំ្ដយគគ្របូដតអីុនស្ថិតដៅក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្តាមបែង់គំរូរបស់្ ADN។ ែូចដនះ ADN គ្រតូវចមែងជា ARNm ដពលសំ្ដយគគ្របូដតអីុន

២.១ បូសគ ំ ARN នាសំា (ARNm) ម ូដលគុល ADN មិនគ្រតូវបានដគ្របើជាពុមែផ្កទ ល់ស្គ្រមាប់សំ្ដយគគ្របូដតអីុនដទ។

ព័ត៌មានដស្ដនទិចគ្រតូវបានចមែងដោយម ូដលគុលមួយដទៀតគឺ ARNm។ អាសីុ្តនុយដក្ែអិុចមានពីរគ្របដេទគឺ

ADN និង ARN។ ARN ជាអាសីុ្តរបូីនុយដក្ែអិុចស្ែលមានធាតុបងាស្ស្ដែៀង ADN ស្ែរ ស្តមាន

លក្ខណៈខុស្ាា មួយចំនួន។ ស្ាររបស់្ ARN គឺស្ាររបូីស្(C5H10O5) បាស្របស់្ ARN មានអរុយរា សីុ្ល(U)ជំនួស្បាស្ទីមីន(T) របស់្ ADN។ ែូចដនះ នុយដក្ែអូទីតរបស់្ ARN មានបួនគ្របដេទស្ែលខុស្ាា ដោយបាស្អាសូ្តគឺ A U C G។ ម ូដលគុល ARN ដក្ើតពីគ្រចវាក់្នុយដក្ែអូទីតដទាល។ គ្របស្វងម ូដលគុល ARN ខែីជាងម ូដលគុល ADN យ ងខាែ ំង ដ ើយមា ស្របស់្វាក៏្តូច ជាងមា ស្ម ូដលគុល ADN រាប់មឺុនែង។

ដយងដៅតាមមុខងារ ដគស្ចក្ ARN ជាបីគ្របដេទគឺ ARN នំសារ (ARNm) ARN ែឹក្នំ(ARNt) និង ARN របូីសូ្ម(ARNr)។ ម ូដលគុល ARN ទំាងបីគ្របដេទដនះគ្រតូវបានបដងាើតដោយ ADN។

២.២ ចលនកា ចមលងម្កម ARNm ជាគ្រចវាក់្ដទាលស្ែលដក្ើតដែើងពីគ្រចវាក់្នុយដក្ែអូទីតមាខ ងរបស់្ ADN។

វាមាននទីចមែងព័ត៌មានដស្ដនទិចពីអងាត់មួយរបស់្ ADN ឬស្ស្ន។ ស្ស្នមួយនទុក្ព័ត៌មានមួយស្ែលគ្រតូវសំ្ដយគដចញជាម ូដលគុល ARNm មួយ។ ការសំ្ដយគដនះគ្របគ្រពឹតតដៅដៅក្ាុងសណវ យ ូសនដកាសិ្កាដោយមានអនតរាគមន៏ពីអង់សីុ្មសំាោំុ មួយគ្របដេទដមម ះ ARN ប ូលីដមរា ស្។ ARN ប ូលីដមរា ស្ មាននទីែូចជា :



- ទទួលសាគ ល់ស្ញ្ញា ដស្ដនទិចដៅដលើ ADN ស្ែលអាចឲ្យចាប់ដនតើម និងបញ្ប់ការសំ្ដយគម ូដលគុល ARNm គ្រតង់ក្ស្នែងជាក់្លាក់្ ។

- ដបើក្ម ូដលគុល ADN ដោយផ្កត ច់ស្មែ័នធអីុគ្រែូស្ស្នដខាយស្ែលភ្ជា ប់គ្រចវាក់្ទំាងពីរ។

- ដធវើឲ្យមានប ូលីស្មក្មមសននុយដក្ែអូទីត(ឬការសំ្ដយគ ARNm) ែូចដនះ ម ូដលគុល ARNm ចមែងតំណលំោប់នុយដក្ែអូទីតសនគ្រចវាក់្មាខ ងរបស់្ស្ស្នឲ្យដៅជាតំណលំោប់នុយដក្ែអូទីតរបស់្ ARNm ។ ៣. ម្កមមសមនទិច ៣.១ កា ចបំច់ននម្កមមួយ ដនណូទីបសនឯក្តតៈមួយគ្រតូវបានរក្ាទុក្ក្ាុង ADN ។ ម ូដលគុល ADN ស្តុក្ព័ត៌មានចំាបាច់ស្គ្រមាប់សំ្ដយគគ្របូដតអីុនដគ្រចើនស្ែលដធវើឲ្យដលចដចញនូវដនណូទីប។ ពីតំណលំោប់នុយដក្ែអូទីតសនស្ស្នដៅជាតំណ លំោប់អាសីុ្តអាមីដនសនគ្របូដតអីុនគ្រតូវមានអនតរាគមន៏ពីគ្របព័នធសនភ្ជពគ្រតូវាា មួយដៅថ្នគ្រក្មដស្ដនទិច។ ដោយ ADN មាននុយដក្ែអូទីតបួនគ្របដេទគឺ A T C និង G ដ ើយគ្របូដតអីុនមានអាសីុ្តអាមីដន 20 គ្របដេទ ដតើនុយដក្ែអូទីតបួនគ្របដេទរបស់្ ADN កំ្ណត់អាសីុ្តអាមីដនទំាង 20 គ្របដេទរបស់្គ្របូដតអីុនបានយ ងែូចដមតច? មានស្មមតិក្មមបីស្បបបានដលើក្ដែើង(ដមើលរបូ)ដតើស្មមតិក្មមមួយណាស្ែលអាចទទួលយក្បាន? ដគ្រពាះអវី?

៣.២ តារាងម្កមមសមនទិច តំណលំោប់នុយដក្ែអូទីតរបស់្ ARNm កំ្ណត់តំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដន

ក្ាុងម ូដលគុលគ្របូដតអីុន។ ទីពិដសាធន៏ជាដគ្រចើនបានស្ដគ្រមចដធវើសំ្ដយគ ARNm ដនេងៗ ដែើមបីស្សាវគ្រជាវរក្អតថន័យសនកូ្ែុងដនេងៗដទៀតស្ែលដក្ើតដចញពីបាស្ទំាងបួនរបស់្ ARNm។ ែងកាត់តាមការពិដសាធដគអាចស្នាិោា នថ្ន

- គ្រតីធាតុមួយ ឬកូ្ែុងមួយជាព័ត៌មានស្គ្រមាប់កំ្ណត់អាសីុ្តអាមីដនមួយ។ គ្រតីធាតុជាបាស្បីតាា របស់្ ARNm។

- កូ្ែុងស្តុបមានបីគឺ UAA UAG និង UGA មិនកំ្ណត់អាសីុ្តអាមីដនដទ។ - កូ្ែុង 61 កំ្ណត់អាសីុ្តអាមីដន 20 ែូចដនះអាសីុ្តអាមីដនមួយអាចកំ្ណត់

ដែើងដោយគ្រតីធាតុដគ្រចើន។



- គ្រក្ដស្ដនទិចមានលក្ខណៈជាស្ក្ល។ គ្រក្មដស្ដនទិចជាវចននុគ្រក្មស្ែលដកាសិ្កាដគ្របើគ្របាស់្ដែើមបីបក្ស្គ្របភ្ជសារបស់្

អក្េរបួនតួសនអាសីុ្តនុយដក្ែអិុចដៅជាភ្ជសារបស់្អក្េរ 20 តួសនគ្របូដតអីុន។ ក្ាុងចំដណាមគ្រតីធាតុ 64 មានស្តគ្រតីធាតុ 61 ដទស្ែលសំ្ាល់ អាសីុ្តអាមីដនទំាង 20 គ្របដេទ គ្រតីធាតុបីដទៀតមិនសំ្ាល់អាសីុ្តអាមីដនដទ ស្តវាបញ្ញា ឲ្យបញឈប់ការសំ្ដយគគ្របូដតអីុន ដគ្រពាះវាជាកូ្ែុងស្តុប។ ៤. កា បកស្ម្បម្កម ដែើមបីបដងាើតប ូលីបិុបទីត ការនតុំអាសីុ្តអាមីដនទាមទារឲ្យមានការចូលរួមពីធាតុសំ្ខាន់បីគឺ ARNm របូីសូ្ម និង ARNt ។ ៤.១ បីូសមូ

របូីសូ្មនីមួយៗបងាដែើងដោយឯក្តារងពីរគឺ ឯក្តារងតូច និងឯក្តារងធំ។ ឯក្តារងនីមួយៗដក្ើតពី ARNr និងគ្របូដតអីុន។ ARNr ដក្ើតដៅក្ាុងសណវ យ ូ ឯគ្របូដតអីុនរបូីសូ្មដក្ើតដៅក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្បនទ ប់មក្ដធវើែំដណើ រចូលក្ាុងសណវ យ ូ។ ក្ាុងសណវ យ ូ គ្របូដតអីុន របូីសូ្ម និង ARNr ភ្ជា ប់ជាមួយាា បដងាើតបាន ឯក្តារងតូចនិងឯក្តារងធំសន របូីសូ្ម ។ ក្ាុងដពលសំ្ដយគ គ្របូដតអីុន មានរបូីសូ្មដគ្រចើនស្ែល ចូលរមួបក្ស្គ្របគ្រក្មដលើម ូដលគុល ARNm មួយ។ បណតុំ របូីសូ្មទំាងដនះបដងាើតបានប ូលីសូ្មដ ើយប ូលីបិុបទីតស្ែលសំ្ដយគបានក្ាុងរបូីសូ្មទំាងដនះមានលក្ខណៈែូចៗាា ។ ៤.២ ARN ដឹកនា(ំARNt)

ARNt ជាម ូដលគុលស្ែលមាននទីែឹក្នំអាសីុ្តអាមីដនពីសីុ្តូបាែ ស្ចូលដៅក្ាុងរបូីសូ្ម។ វាមានធាតុបងាែូច ARNm ស្ែរ ស្តមានចំនួននុយដក្ែអូទីតតិចជាងម ូដលគុល ARNm។ ARNt មាននុយដក្ែអូទីតពី 70 ដៅ 80 ចំស្ណក្ឯ ARNm មាននុយដក្ែអុទីតរ ូតែល់រាប់រយ ។ ម ូដលគុល ARNm ជា គ្រចវាក់្គ្រតង់ ឯម ូដលគុល ARNt ដក្ើតពីគ្រចវាក់្នុយដក្ែអូទីតដទាលស្ែលចុងស្ខេមាខ ងរុដំលើខែួនឯងបដងាើតបានជាកំ្ពក្



បី។ កំ្ពក្នីមួយៗជាក្ស្នែងស្ែលនុយដក្ែអូទីតមិនបំដពញាា ។ ដៅដលើកំ្ពក្មួយមានបាស្បីតាា ស្គ្រមាប់បំដពញជាមួយកូ្ែុងរបស់្ ARNmដៅថ្នអង់ទីកូ្ែុង។ ARNt មានក្ស្នែងពិដស្ស្ពីរស្ែលទាក់្ទងនឹងនទីសំ្ខាន់ពីរគឺៈ - ទទួលសាគ ល់កូ្ែុង(បាស្បីតាា របស់្ ARNm)ដោយសារអង់ទីកូ្ែុង។ - ភ្ជា ប់អាសីុ្តអាមីដនយថ្នគ្របដេទមួយ។ ARNt នីមួយៗគ្រតូវែឹក្នំអាសីុ្តអាមីដនយថ្នគ្របដេទមួយផ្កទ ល់ របស់្វា។ ការភ្ជា ប់អាសីុ្តអាមីដនមួយដៅនឹងARNt យថ្នគ្របដេទគ្របគ្រពឹតតដែើងដោយមានអនតរាគមន៏ពីអង់សីុ្មយថ្នគ្របដេទមួយគឺអង់សីុ្មអាមីណូអាសីុ្ល ARNt សំាងដតតាស្ និងវតតមានថ្នមពល ATP។ ែូចដនះ ARNt ចូលរមួក្ាុងការសំ្ដយគគ្របូដតអីុន។ ៤.៣ ចលនកា បកស្ម្បម្កម

ការសំ្ដយគគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតគ្របគ្រពឹតតក្ាុងសីុ្តូបាែ ស្ដលើរបូីសូ្ម។ វាជាចលនការទី 2 បនទ ប់ចលនការចមែងគ្រក្មសនការសំ្ស្ែងសនស្ស្ន។ ចលនការបក្ស្គ្របគ្រក្ម ឬសំ្ដយគប ូលីបិុបទីត មាន បី ែំណាក់្កាលគឺ ែំណាក់្ែំបូង ែំណាក់្លូតស្វងនិងែំណាក់្បញ្ប់។ ក្. ែំណាក់្ែំបូង : ែំណាក់្ដនះចាប់ដនតើមដោយការភ្ជា ប់ឯក្តារងទំាងពីរសនរបូីសូ្មដៅនឹងកូ្ែុងពិដស្ស្ មួយដៅថ្នកូ្ែុងដនតើម(AUG)ដៅដលើម ូដលគុល ARNm។ បនទ ប់មក្ ARNt ស្ែលមានអង់ទីកូ្ែុង (UAC) ែឹក្នំអាសីុ្តអាមីដនដមតយូនីនភ្ជា ប់នឹងកូ្ែុង AUG។ តគ្រមូវកូ្ែុង និងអង់ទីកូ្ែុងគ្របគ្រពឹតតដៅដៅគ្របដហាងទី1 សនរបូីសូ្មគឺក្ស្នែង P (ស្គ្រមាប់ប ូលីបិុបទីត)។ ខ. ែំណាក់្លូតស្វង : ែំណាក់្ដនះមានការបក្ស្គ្របកូ្ែុង និងការភ្ជា ប់អាសីុ្តអាមីដនដក្ើតមានជាបនតបនទ ប់ ស្ែលមានគ្រពឹតតិការណ៏គ្របគ្រពឹតតដៅយ ងដទៀងទាត់ែូចតដៅ: - ARNt ថ្មីមួយដទៀតភ្ជា ប់អង់ទីកូ្ែុងរបស់្វាដៅនឹងកូ្ែុងទី 2 សន ARNm។ ARNt ដនះែឹក្នំអាសីុ្តអាមីដនទី 2 ។ តគ្រមូវកូ្ែុងនិងអង់ទីកូ្ែុងគ្របគ្រពឹតតដៅដៅក្ាុងគ្របដហាងទី 2 សនរបូីសូ្មគឺក្ស្នែង A (ស្គ្រមាប់អាសីុ្តអាមីដន)។ បនទ ប់ពីបានទទួល



ក្ស្នែងគ្រតឹមគ្រតូវរបស់្ខែួនដ ើយ អាសីុ្តអាមីដនក៏្ផ្កត ច់ខែួនពី ARNt ដ ើយក៏្ភ្ជា ប់ជាមួយអាសីុ្តអាមីដនដមតយូនីន។ - ចំណងបិុបទីតទី 1 រវាងអាសីុ្តអាមីដនពីរជាប់ាា ក្ដក្ើតដែើងដោយសារអង់សីុ្មស្ែលបដញ្ញដោយរបូីសូ្ម។ - របូីសូ្មផ្កែ ស់្ទីដលើ ARNm ពីកូ្ែុងមួយដៅកូ្ែុងមួយដទៀតស្ែលដធវើឲ្យក្ស្នែង A ទំដនរ។ ARNt ទី 3 ស្ែលែឹក្នំអាសីុ្តអាមីដនថ្មីមួយដទៀតភ្ជា ប់ជាមួយកូ្ែុងបនទ ប់របស់្ ARNm ដៅគ្រតង់ក្ស្នែង A។ គ. ែំណាក់្បញ្ប់ : កាលណារបូីសូ្មផ្កែ ស់្ទីែល់កូ្ែុងស្តុប UAA ឬ UAG ឬ UGA សារធាតុចគ្រមុះទំាងអស់្មាន ARNt ARNm របូីសូ្ម និងគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតគ្រតូវបំស្បក្ដចញពីាា ដគ្រពាះកូ្ែុងស្តុបមិនតគ្រមូវនឹងអាសីុ្តអាមីដនណាមួយដែើយ។ កូ្ែុងស្តុបជាគ្រតីធាតុស្គ្រមាប់បញឈប់ែំដណើ រសំ្ដយគគ្របូដតអីុន។ ែូចដនះការសំ្ដយគគ្របូដតអីុនគ្រតូវបានបញ្ប់។ ដពលដនះដមតយូនីនក៏្គ្រតូវផ្កត ច់ដចញពីគ្រចវាក់្ប ូលីបិុបទីតស្ែរ។ ៥. តម្មូវននកា សសំ្ដងមសណូទីប (តម្មូវសមំោរម្បូមតអ ីន)

គ្រគប់ដកាសិ្កាសនសារពាងគកាយស្តមួយមានស្ស្នែូចាា ទំាងអស់្ស្តដកាសិ្កាទំាងដនះាម ននទីនិងទគ្រមង់ែូចាា ទំាងអស់្ដនះដទ។ តគ្រមូវសំ្ដយគគ្របូដតអីុនទទួលឥទធិពលពីសីុ្តូបាែ ស្។ ក្ាុងការសំ្ដយគគ្របូដតអីុនមានស្ស្នបីគ្របដេទគឺ :

- ស្ស្នទគ្រមង់ : ជាស្ស្នស្ែលមានព័ត៌មានដស្ដនទិចស្គ្រមាប់កំ្ណត់ទគ្រមង់គ្របូដតអីុន។

- ស្ស្នគ្របតិបតតិការ : ជាស្ស្នស្ែលមាននទីបញ្ញា ដលើស្ស្នទគ្រមង់។ - ស្ស្នតគ្រមូវ ឬស្ស្នគ្រតួតពិនិតយ : ជាស្ស្នស្ែលទទួលឥទធិពលពីសីុ្តូបាែ ស្

ដ ើយមាននទីបញ្ញា ដលើស្ស្នគ្របតិបតតិការ។



ជំពូកទី៥ : ព័ត៌មានមសមនទិចនិងកា សសំ្ដងននស្សន មមម ៀនទី៣ : បមចេកមទសវិទាជីវៈ

ដែើមបីដ ែើយតបនឹងកំ្ដណើ នយ ងខាែ ំង សនគ្របជាជនដៅដលើពិេពដលាក្ មនុស្េបានរះិរក្គ្រគប់មដធាបាយ ដែើមបីបដងាើននលិតនលដស្បៀងអាហារ ស្គ្រមាប់តគ្រមូវការរបស់្ពួក្ដគ។ ដគបានបដងាើតវធីិសាស្រស្តដនេងៗដែើមបីអនុវតតឲ្យបានទិនានលខែស់្ក្ាុងការោំែុះ ចិញឹ្មស្តវ និងនលិតដស្បៀង។ ១. កា បង្កក ត់មម្ជើស

ការគ្របយុទធដែើមបីអាហារ ភ្ជពធន់នឹងជំងឺ បនាុំយ ងលអដៅនឹងបំលាស់្បតូរមជឈោា ន ដធវើឲ្យភ្ជវៈរស់្រស់្រាន និងបនតពូជបាន។ គ្របដេទស្ែលមិនអាចស្គ្រមបដៅនឹងលក្ខខណឌ ខាងដលើ គ្រតូវបានសាែ ប់និងបាត់បង់។ លំនំដនះដៅថ្ន ជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិ។

ការដលចដែើងនូវបស្គ្រមបគ្រមួលសនសារពាងគកាយបណាត លមក្ពីមុយតាស្យុង។ មនុស្េដគ្រជើស្ដរ ើស្ឯក្តតៈ ស្ែលមានបស្គ្រមបគ្រមួលមានគ្របដយជន៍ ដែើមបីរក្ាទុក្ខនិងបងាលក្ខខណឌ លអឲ្យវាបនតពូជបានដ ើយពូជក៏្លូតលាស់្ពីមួយសថ្ាដៅមួយសថ្ា។ វធីិដនះដៅថ្នជដគ្រមើស្ដោយមនុស្េ ។

១.១. កា បង្កក ត់មម្ជើសជំមពាះ កខជាតិ ដគអាបងាា ត់ពូជខុស្ាា សនគ្របដេទស្តមួយ ឬគ្របដេទខុស្ាា ដែើមបីបានកូ្នកាត់

ឬអីុគ្របរីត។ ការបងាា ត់ស្បបដនះដៅថ្ន អីុគ្របរីតក្មម ។ ឧទា រណ៍ P:អំដៅមានជាតិស្ារខែស់្ងាយរងទទួលរងជំងឺ × អំដៅមានជាតិស្ារទាបធន់ជាមួយជំងឺ

F1 : អីុគ្របរីត : មានជាតិស្ារខែស់្ធន់ជាមួយជំងឺ អីុគ្របរីតស្ែលបានមក្ពីការបងាា ត់ដនះដៅថ្ន ដអដតរ សីុូ្ស្។ ដបើដគចងបានអីុគ្របរីតលអៗ មានក្មាែ ំងខាែ ំងនិងនដល់ទិនានលខែស់្ ដគគ្រតូវយក្ដមបាជាពូជសុ្ទធស្ែលមានលក្ខណ:ខុស្ាា ។ ប ុស្នតការបងាា ត់អរូគ្របរីតដៅ F1 ជាមួយាា វា ដៅជំនន់ទី២ F2 ដគទទួលបានឯក្ក្ត:មានលក្ខណ:មិនែូចាា ទំាងអស់្ដទ។ ប ុស្នតឯក្ក្តៈខែះមានគ្របដយជន៍ស្គ្រមាប់មនុស្េដគ្រជើស្ដរ ើស្ ដគ្រពាះពូជថ្មីមានជាប់នូវលក្ខណៈគួរឲ្យចាប់អារមមណ៍។



១.២. កា បង្កក ត់មម្ជើសជំមពាះសតត ការបងាា ត់ដគ្រជើស្ចំដពាះស្តវមានពីរគឺ ការបងាា ត់ជិត និងការបងាា ត់ឆ្មា យ ឬ អីុ

គ្របរីតក្មម។ - ការបងាា ត់ជិត ជាការងាា ត់ស្តវស្ែលដក្ើតដចញពីដមបាមួយគូ រវាងាា វាឬរវាង

ដមបានឹងកូ្ន។ ស្ណាដ នដគ្រកាយសនការបងាា ត់ជិតមានក្មាែ ំងដខាយ លទធភ្ជពសនការបនតពូជថ្យចុះ បដងាើតភ្ជពមិនគ្របគ្រក្តីសនគ្រក្ូម ូសូ្ម ស្ែលនំឲ្យនុតពូជ។ កាលណាដធវើការបងាា ត់ជិតរវាងសារពាងគកាយអូម ូសីុ្កូ្ត ចំដពាះស្ស្នអន់នឹងដលចដែើង ដ ើយដលចដែើងនូវលក្ខណ:អន់(ដនណូទីប)។ ដទាះបីជាយ ងណាការបងាា ត់ជិតគ្រតូវបានអនុវតតន៍ដែើមបីស្ថ្រក្ាពូជសុ្ទធ។

- ការបងាា ត់ឆ្មា យ ឬ អីុគ្របរីតក្មម គឺជាការបងាា ត់រវាងពូជខុស្ាា ឬគ្របដេទខុស្ាា ឬមានស្ខេស្ស្ឡាយខុស្ាា ។ ការបងាា ត់រដបៀបដនះនដល់អីុគ្របរីត ស្ែលមានលក្ខណៈលអ ក្មាែ ំងខាែ ំងកាែ នដល់ទិនានលខែស់្ លូតលាស់្ដលឿនធន់នឹងជំងឺ។ ឧទា រណ៍ទី១ P : ដាយ ក់្ដស្ៀស្មបូរទឹក្ដោះមិនលូត × ដាគ្របាមា ននដល់ទឹក្ដោះតិច

លាស់្លអក្ាុងអាកាស្ធាតុដៅដ លូតលាស់្លអក្ាុងអាកាស្ធាតុដៅដ F1 : អីុគ្របរីត (ដអដតរ សីុូ្ស្) ដាស្មបូរទឹក្ដោះលូតលាស់្លអក្ាុងអាកាស្ធាតុដៅដ ឧទា រណ៍ទី២

P : ដស្ះញី × លាដមម ល F1 : អីុគ្របរីត (ដអដតរ សីុូ្ស្) : មុយដល មានក្មាែ ំងខាែ ំង ធំធត់រ ័ស្

ធន់នឹងលក្ខខ័ណឌ ពីបាក្ ដែើមបីបដងាើដអដតរ សីុូ្ស្ ដគគ្រតូវដគ្រជើស្ដរ ើស្ដមបាស្ែលមានលក្ខណៈខុស្ាា ។

ដបើដមបាដៅក្ាុងពូជស្តមួយ ដគគ្រតូវដគ្រជើស្ដរ ើស្ដមបារស់្ដៅក្ាុងលក្ខខ័ណឌ ជីវតិដនេងាា ។ ប ុស្នតការបដងាើតដអដតរ សីុូ្ស្ អីុគ្របរីតដនះដគ្រចើនស្តអារ(ាម នកូ្ន)។



២. កលនូ ក្ែូនគឺជាសារពាងគកាយមួយគ្រក្ុមស្ែលលូតលាស់្ដចញពីដកាសិ្កាដមស្តមួយ

តាមចំស្ណក្ដកាសិ្កា(មីតូស្) មានព័ត៌មានដស្ដនទិចែូចាា ដបះបិតនិងែូចដៅនឹងដកាសិ្កាដម។ ក្ែូនដក្ើតដែើងដោយឯងៗក្ាុងធមមជាតិ ចំដពាះសារពាងគកាយឯក្ដកាសិ្កា រកុ្ខជាតិមួយចំនួន(ការបណដុ ះ ការសាក្ ការបំដៅ) និងស្តវមួយចំនួន(អីុត)

២.១. កលនូ កខជាតិ ក្ាុងគ្របដទស្ក្សិ្ក្មមដជឿនដលឿនការបដងាើតពូជរកុ្ខជាតិតាមរដបៀបក្ែូនគឺ

ជាវធីិសាស្រស្តស្ែលដគអនុវតតន៍ស្គ្រមាប់ោំែំណំារាប់មឺុន ិចតា ដោយចំណាយ ចវកិាតិច។ តាមរយ:រកុ្ខជាតិមួយដែើម ស្មក្មួយ ឬដមើមមួយ ដគអាចបដងាើតបានក្ែូនរកុ្ខជាតិរាប់មឺុនដែើមស្គ្រមាប់ោំ។ រកុ្ខជាតិដមមួយអាចបដងាើតបានរកុ្ខជាតិមួយគ្រក្ុមស្ែលមានព័ត៌មានដស្ដនទិចែូចាា និងែូចដៅនឹងរកុ្ខជាតិដម។ ការដធវើក្ែូនរកុ្ខជាតិដោយដគកាត់ដកាសិ្ការកុ្ខជាតិោក់្ក្ាុងមជឈោា នបណដុ ះវាលូតលាស់្ជាកូ្នរកុ្ខជាតិថ្មីមួយស្ែលមានព័ត៌មានដស្ដនទិចែូចដែើមរកុ្ខជាតិចាស់្។

២.២. កលនូសតត ចំដពាះស្តវ អឹក្ង កូ្នដភ្ជែ ះពិតដក្ើតដចញពីសីុ្កូ្តស្តមួយ មានព័ត៌មាន

ដស្ដនទិចែូចាា ស្នមតថ្នជាការចាប់ដនដើមសនក្ែូនមួយ។ ចំដពាះស្តវពា ន: ការបដងាើតកូ្នដគ្រចើនែូចាា គ្រតូវបានដគដគ្របើគ្របាស់្ជាដរឿយៗ។ ែូចជាការបដងាើតកូ្នដា 10 ក្ាលស្ែលនេុំដចញពីអូវលុ 10 របស់្ដមដាមួយ។

រដបៀបដធវើការពិដសាធ : - ជំហាន់ទី 1 : ែំបូងដគដគ្រជើស្ដរ ើស្ដមដាពូជលអមួយ(នដល់សាច់និងទឹក្ដោះ

ដគ្រចើន)។ - ជំហាន់ទី 2 : បនទ ប់មក្ដគបញូ្លស្ស្ែមា តូសូ្អីុតរបស់្ដាដមម លលអមួយ

ដៅក្ាុងស្បូនរបស់្ដាញីដនះ ដែើមបីឲ្យវាមានការបងាកំ្ដណើ ត។ - ជំហាន់ទី 3 : ដគ្រកាយការបងាកំ្ដណើ ត ដគទុក្ឲ្យសីុ្កូ្តដធវើមីតូស្បនតបនទ ប់

បានជាអំគ្របរីយ ុងស្ែលមានដកាសិ្កាចំនួន 32។ - ជំហាន់ទី 4 : តាមបដច្ក្វទិា ដគយក្អំគ្របរីយ ុងដនះដចញពីដមដា ដ ើយដគ

ែក្សណវ យ ូដចញពីដកាសិ្កា 10 របស់្អំគ្របរីយ ុងដនះបញូ្លដៅក្ាុងអូវលុ 10 ស្ែលដគ



បានែក្យក្សណវ យ ូដចញ។ អូវលុទំាង 10 ដនះជាអូវលុរបស់្ដមដាទំាង 10 ពូជដនេងៗាា ។

- ជំហាន់ទី 5 : ដគទុក្ដកាសិ្កាទំាង 10 ដនះក្ាុងស្ក្វ ដែើមបីឲ្យដធវើមីតូស្ បនទ ប់មក្យក្អំគ្របរីយ ុងទំាង 10 ដៅោក់្ក្ាុងស្បូនក្ាុងស្បូនសនដមដាទំាង 10 ខាងដលើ។

- ជំហាន់ទី 6 : ដគ្រកាយមក្ដមដាទំាង 10 បានបដងាើតកូ្នដា 10 ក្ាល់ស្ែលមានលក្ខណៈែូចាា ទំាងអស់្។ ៣. ប៉ូលបីលូអ ីឌី

ប ូលីបែូអីុឌីគឺជាបាតុេូតស្ែលដធវើឲ្យចំនួនគ្រក្ូម ូសូ្មដក្ើនដែើងតាមព ុគុណសន n ែូចជា 3n (គ្រទីបែូអីុត) 4n(ដតគ្រតាបែូអីុត) 5n (ប ង់តាបែូអីុត) ...។

ប ូលីបែូអីុឌីមានគ្របដយជន៍ចំដពាះរុក្ខជាតិែូចជា ដែើមដគ្រចើនស្តធំៗ ស្ររីាងគ លូតលាស់្ែូចជាឫស្ ដមើម ស្នែ សុ្ទធស្តធំស្បែក្ ដ ើយធន់អាកាស្ធាតុ និងជំងឺ។ ប ូលីបែូអីុឌីអាចដក្ើតមានចំដពាះស្តវ។ ចំដពាះស្តវភ្ជគដគ្រចើនប ូលីបែូអីុឌី បណាត លឱយស្តវសាែ ប់។

ដែើមបីដធវើប ូលីបែូអីុឌីដគគ្រតូវដគ្របើសារធាតុគីមីែូចជាណាប់តាស្ែន ដអទីស្ែន កាដ វអីុន និងកុ្លសីុ្សីុ្ន។ សារធាតុគិមីស្ែលមានគ្របសិ្ទធភ្ជពជាងដគគឺ កុ្លសីុ្សីុ្ន។

ឧទា រណ៍ ដគដគ្របើសូ្លុយស្យុងកុ្លសីុ្សីុ្នស្ែលមានកំ្ហាប់ពី 0.2 ដៅ 0.2% ោក់្ដលើចំណុចលូតលាស់្សនរកុ្ខជាតិឬគ្រាប់ស្ែលែុះពនែក្ គ្របព័នធឫស្ឬក្ាុងជាលិការកុ្ខជាតិ។ កុ្លសីុ្សីុ្នបញឈប់កំ្ណគ្រតយ ូងអាគ្រក្ូមា ទិចនិងដធវើឲ្យ គ្រក្ូមា ទីតមិនផ្កត ច់ដចញពីាា ដៅកាន់ប ូលទំាងពីរ ដ ើយដកាសិ្កាមិនស្ចក្ខែួន ែូចដនះគ្រក្ូម ូសូ្មរបស់្វាដក្ើន 4n។ រកុ្ខជាតិដនះបដងាើតកាស្ម តមាន ចំនួនគ្រក្ូម ូសូ្ម 2n ដ ើយបដងាើតសីុ្កូ្តមានចំនួនគ្រក្ូម ូសូ្ម 4n។ ៤. វិសតកមមមសមនទិច បច្ុបបនាដនះបដច្ក្វទិយជីវ:គឺជាលំនំឧស្ា ក្មមែ៏ចមបងនិងលបីលាញស្ែលនដល់នលិតនលដឆ្មែ ះដៅរក្ស្មបទាសនវសិ្វក្មមដស្ដនទិចសនបាក់្ដតរ។ី នលិតនលអាចជាសារធាតុគីមីស្ររីាងគសំ្ខាន់ៗ ជាគ្របូដតអីុនស្ែលដគ្របើគ្របាស់្ដធវើជាវា ក់្សំាងឬថ្នា ំស្គ្រមាប់សុ្ខភ្ជពមនុស្េ។ បាក់្ដតរវីសិ្វក្មមដស្ដនទិច មិនគ្រតឹមស្តកំ្ណត់ធាតគីមី



សនរកុ្ខជាតិក្ាុងមនទីរពិដសាធន៍ប ុដណាណ ះដទ គឺវាអាចបំបាត់ជាតិពុល សំ្អាតបរសិាថ ន បដងាើនជាតិជីក្ាុងែីែំណំា និងស្មាែ ប់ស្តវលអិតចសគ្រងបំផ្កែ ញែំណំា។ បដច្ក្វទិាជីវ: លាតស្នធឹងរ ូតដៅែល់សារពាងគកាយឯក្ដកាសិ្កា វាដធវើឲ្យមានការស្ក្សចានូវដស្ណូទីបនិងដនណូទីបរកុ្ខជាតិ និងស្តវជាបនតបនទ ប់។ ៤.១. ដំណាក់មសេងៗននបមនា ស្សន

វសិ្វក្មមដស្ដនទិច គឺជាសំ្ណំុសនបដច្ក្ដទស្ស្ែលអាចដធវើឲ្យបដនទរស្ស្នចស្មែក្មួយដៅក្ាុងដកាសិ្កាបណដុ ះមួយ(ជាលិកាស្តវឬរកុ្ខជាតិ) ដែើមបីដធវើយ ងណាឲ្យដកាសិ្កាធមួលបានទទួលនូវលក្ខណ:ថ្មីជាប់នឹងស្ស្នបនទរដនះ។ វសិ្វក្មមដស្ដនទិចស្ែលបដងាើតបនេំថ្មីសនស្ស្នឬ ADN មាន 4 ជំហានគឺ

ក្. ការកាត់ម ូដលគុល ADN ជាអងាត់តូចៗ : ការកាត់ស្ស្នស្ែលដគចង់បានស្ែក្មានដៅដលើម ូដលគុល ADN ដោយដគ្របើអង់សីុ្មបគ្រងួម។ អង់សីុ្មដនះទទួលសាគ ល់តំណលំោប់សនបាស្ដ ើយវាកាត់ម ូដលគុល ADN ដពលស្ែលវាជួបនឹងតំណលំោប់ដនះ។

ខ. ការបញូ្លអងាត់ ADN បដនទរដៅក្ាុងបាែ ស្មីតបាក់្ដតរ ី: ការបញូ្ល អងាត់ ADN ស្ែលមានស្ស្នស្ែលដគចង់ដៅក្ាុងបាក់្ដតរ ី វរីសុ្ ដោយ យក្បាែ ស្មីតដចញពីបាក់្ដតរ ី ដ ើយដគ្របើអង់សីុ្មបគ្រងួមដបើក្បាែ ស្មីតដៅគ្រតង់ក្ស្នែងកំ្ណត់មួយ។ បនទ ប់មក្ដគបញូ្លអងាត់ ADN ឬស្ស្នបដនទរ ដៅក្ាុងបាែ ស្មីតរបស់្បាក់្ដតរ។ី អងាត់ ADN ឬ ស្ស្នបដនទរភ្ជា ប់នឹង បាែ ស្មីតដោយអង់សីុ្ម ADN លីកាស្។

បាែ ស្មីតស្ែលមាន ADN បដនទរដនះគ្រតូវបានបញូ្លដៅក្ាុងបាក់្ដតរវីញិ។ គ. ការបដងាើតក្ែូន : ោក់្បាក់្ដតរសី្ែលមានបាែ ស្មីតបនេំថ្មីក្ាុងមជឈោា នបណតុ ះ

ដែើមបីឲ្យបាក់្ដតរដីនះបំស្បក្ខែួនដ ើយបដងាើតបានបាក់្ដតរមួីយគ្រក្ុមឬក្ែូន។

. ការស្ស្មតងស្ស្ន : ស្ញក្ក្ែូនមានស្ស្នស្ែលដគចង់បានពីក្ែូនែសទដទៀត ស្ស្នចាប់ដនតើមែំដណើ រការក្ាុងសំ្ដយគគ្របូដតអីុននិងអាចបញាូ នលក្ខណៈ ដនះដៅឲ្យស្ណាត នដគ្រកាយយ ងដគ្រចើន។

៤.១. ឧទា ណ៍មសេងៗកន ងបមនា ស្សន ក្. ការនលិតអរម ូនអំាងស្រុយលីន ដែើមបីពាបាលជំងឺទឹក្ដនមស្នអមដវជាបណឌិ តបានតគ្រមូវឲ្យអាក្ជំងឺចាក់្អរម ូន



អំាងស្រុយលីនជាគ្របចំា។ អរម ូនដនះបដងាើតដែើងដោយកាត់យក្ស្ស្នសំ្ដយគអំាងស្រុយលីនរបស់្មនុស្េ ដៅបញូ្លក្ាុង ADN របស់្បាក់្ដតរមួីយ ដែើមបីឲ្យបាក់្ដតរ ីដនះនលិតអរម ូនគ្របដេទដនះ។ សំុ្ណំបដច្ក្វទិាដនះ ដៅថ្នវសិ្វក្មមដស្ដនទិច។

ខ. រកុ្ខជាតិបដនទរស្ស្ន ការបញូ្លស្ស្នដៅក្ាុងដកាសិ្ការកុ្ខជាតិមានគ្របដយជន៍ែូចជា ដធវើឲ្យរកុ្ខជាតិ

ធន់នឹងជំងឺ ស្តវលអិតចសគ្រង អាកាស្ធាតុ ថ្នា ំស្មាែ ប់ស្តវលអិត ថ្នា ំស្មាែ ប់ដមម និងដធវើឲ្យរកុ្ខជាតិនតល់ស្នែផ្កា ដគ្រចើន ដ ើយជួយបដងាើនគុណភ្ជពែីែំណំានងស្ែរ។

ឧទា រណ៍ សូ្លុយស្យុងស្ាណាមីតដខាយស្មាែ ប់រកុ្ខជាតិតូចៗឥតគ្របដយជន៍ ែូចជាដមម ជាដែើម។ ប ុស្នតវាក៏្ដធវើឲ្យរកុ្ខជាតិខែះ ដែើមថ្នា ំជក់្រងការខូតខាតនងស្ែរ។ នេិតដមរ ដូតស្យូមមានស្ស្នមួយ ស្ែលអាចសំ្ដយគអង់សីុ្មស្ាណាមីត អីុគ្រោតាស្។ អង់សីុ្មដនះបំស្នែងស្ាណាមីតឲ្យដៅជាអរុយដរ។ ស្ស្នដនះគ្រតូវបានបញូ្លក្ាុងថ្នា ំជក់្។ វាមិនគ្រតឹមដធវើឲ្យថ្នា ំជក់្ធន់នឹងថ្នា ំស្មាែ ប់ដមម ប ុដណាណ ះដទ វាក៏្ដធវើឲ្យក្ដក្ើតអរុយដរ ស្ែលជាគ្របេពអាសូ្នស្គ្រមាប់ការលូតលាស់្របស់្រកុ្ខជាតិនងស្ែរ។ ៥. បមចេកវិទាកន ងកា សលតិ អាក្វទិាសាស្រស្តបានរះិវធីីគ្រគប់យ ងដែើមបីបដងាើតសារធាតុដនេងៗស្គ្រមាប់ ការពារនិងគ្របឆំ្មងដៅនឹងមីគ្រក្ូសារពាងគកាយស្ែលជាភ្ជា ក់្ងារបងាដរាគ។ បដច្ក្វទិាវសិ្វក្មមដស្ដនទិចបានជួយែល់មនុស្េជាតិយ ងដគ្រចើនែូចជាពាបាលសុ្ខភ្ជពនិងឧស្េ ក្មមនលិតដស្បៀង។ ប ុស្នតការដគ្របើគ្របាស់្ដស្បៀងស្ែលស្ក្សចាដោយវសិ្វក្មមដស្ដនទិចក៏្មាននលប ះពាល់ែល់សុ្ខភ្ជពមនុស្េនងស្ែរ។ ៥.១. កន ងវិសយ័ស ខភិបល ក្ាុវស័ិ្យសុ្ខានិបាល ដគអាចនលិតសារធាតមួយចំនួនស្ែលអាចទប់សាា ត់ការទគ្រននរបស់្ភ្ជា ក្ងារបងាដរាគដនេងៗ។ - វា ក់្សំាង : ជាសារធាតុដែលដរៀបចំដែើង ស្គ្រមាប់បដងាើតភ្ជពសំុាដៅដលើខែួនមនុស្េ និងស្តវ ស្ែលដធវើឲ្យសារពាងាកាយអាចការពារទប់ទល់នឹងភ្ជា ក់្អារបងា ដរាគ។ វា ក់្សំាងមិនអាចពាបាលនិងបងាា ជំងឺបានទំាងអស់្ដទ វាគ្រានស្តដធវើឲ្យមានភ្ជពសំុាប ុដណាណ ះ។



- អង់ទីក្រ : ជាគ្របូដតអីុនស្ែលបដងាើតដែើងដោយឡំានូសីុ្ត B ស្ែលអាចគ្របឆំ្មងនឹងអង់ទីស្ស្នរបស់្ដមដរាគ ដែើមបីបងាអ ក់្ស្ក្មមភ្ជពរបស់្ដមដរាគ។ - អំាងស្ទដនរ នូ : ជាគ្របដេទគ្របូដតអីុនស្ែលនលិតដចញដកាសិ្កាបងាដរាគដោយវរីសុ្។ វាមាននទីទប់សាា ត់កំុ្ឲ្យវរីសុ្រាតតាតនិងបនតពូជក្ាុងដកាសិ្កាដនេងៗស្ែលដៅស្ក្បរវា។ - អំាងស្ទែឺគីន : ជាគ្របដេទគ្របូដតអីុនស្ែលបដញ្ងដោយដកាសិ្កាដនេងៗសនគ្របព័នធសំុា។ វាមានអំដពើដៅដលើដកាសិ្កាដនេងដទៀតសនគ្របព័នធភ្ជពសំុាដោយោស់្ការដធវើចំស្ណក្និងបំស្លងឯក្ដទទស្របដស្ើឡំានូសីុ្ត។ គ្របូដតអីុនស្ែលនលិតដោយវសិ្វក្មមដស្ដនទិច ដែើមបីពាបាលជំងឺមាន អំាងស្រុយលីន(ពាបាលជំងឺទឹក្ដនមស្នអម) អរម ូនលូតលាស់្(ពាបាលជំងឺគ្រកិ្ស្) អំាងស្ទដនរ នូ(ពាបាលជំងឺមហារកី្និងគ្របឆំ្មងនឹងដមដរាគ) ដអរគី្រតូគ្របូដតអីុន(ពាបាលក្ងវះមម) និងអំាងស្ទែឺគីន(ពាបាលជំងឺមហារកី្) - អង់ទីបយូទិច : ជាសារធាតុសំាោំុស្ែលនលិតដោយមីគ្រក្ូសារពាងគកាយស្គ្រមាប់ពាបាលជំងឺស្ែលបងាដោយបាក់្ដតរ។ី អង់ទីបយូទិចមានែូចជា ដប នីសីុ្លីននលិតដចញពីនេិតដប នីដស្លយូម ស្រស្តិបតូមីសីុ្ន និងដតគ្រតាសីុ្គែីននលិតដចញពីបាក់្ដតរសី្រស្តិបតូមីស្ស្ល។

៥.២. វិសយ័ឧសា កមមសលតិមសបៀង + អរម ូនលូតលាស់្ : ជាគ្របូដតអីុនមា ងស្គ្រមាប់ការលូតលាស់្ ស្ែលនលិត

ដចញពីបដច្ក្វទិាវសិ្វក្មមដស្ដនទិច។ ដគដគ្របើអរម ូនដនះស្គ្រមាប់បដងាើននលិតក្មមនិងការធំធត់ក្ាុងការចិញឹ្មស្តវ។

+ ការនលិតដស្បៀង : ការដគ្របើបដច្ក្វទិាជីវ:ក្ាុងការនលិតដស្បៀងគ្រតូវបានភ្ជា ប់នឹងវសិ្វក្មមដស្ដនទិចមីគ្រក្ូសារពាងគកាយ។

- ការដធវើទឹក្ដោះដាជូនិងគ្របមូា ត : ទឹក្ដោះដាជូគ្រតូវបានដធវើដែើងពីដលបើងទឹក្ដោះដាដោយដគ្របើបាក់្ដតរ ី Lactobacillus buigaricus និង Strebtococus theermopillus។ បាក់្ដតរសី្រស្តិបតូកូ្ក្ (Strebtococus) ស្ស្ូបអុក្សីុ្ស្ស្នដចញដធវើឲ្យមជឈោា នាម នខយល់។ ក្ាុងមជឈោា នាម នខយល់ បាក់្ដតរឡីាក់្តូបាសីុ្លុស្(Lactobacillus) ដធវើែំណក្ែដងាើមាម នខយល់(ដលបើង) បំស្បែងឡាក់្តូស្(ស្ារទឹក្ដោះ)



ដៅជាអាសីុ្ឡាក់្ទិច ដ ើយអាសីុ្តឡាក់្ទិចដធវើឲ្យគ្របូដតអីុនទឹក្ដោះ(កាដស្អីុន) ក្ក្បដងាើតជាទឹក្ដាជូ។ ដគបស្នថមស្ារនិងស្នែដឈើក្ាុងទឹក្ដោះដាជូដែើមបីបដងាើនរស់្ជាតិ។ការនលិតគ្របូមា តមានលក្ខណៈគ្របហាក់្គ្របស្ លាា នឹងការនលិតទឹក្ដោះដាជូស្ែរដោយដគ្របើបាក់្ដតរ ី ឡាក់្តូបាសីុ្លុស្(Lactobacillus) នេិត និងលីពីត រចួដធវើឲ្យវាក្ក្។

- ការដធវើនំប័ុង : ក្ាុងដមៅស្ែលដគយក្មក្ដធវើនំប័ុងមាន អាមីែុង គ្របូដតអីុននិងអង់សីុ្មអាមីឡាស្។ ដមៅលាយជាមួយទឹក្មានស្ភ្ជពទន់ ដ ើយលាយជាមួយដមែំស្ប។ អង់សីុ្មឡាមីឡាស្ បំស្បក្អាមីែុងដៅជាស្ារ។ ក្ងវះអុក្សីុ្ស្ស្នក្ាុងដមៅបណាដ លឲ្យដមែំស្បដធវើែដងាើមាម នខយល់ ដោយបំស្បក្ស្ារដៅជាអាល់កុ្លនិងកាបូនឌីអុក្សីុ្ត (C6H12O6 2CO2 + 2C2H3OH + 25Kcal)។ កាបូនឌីអុក្សីុ្តស្ែលដក្ើតដែើងដធវើឲ្យដមៅនំប័ុងដែើងដម ដ ើយបដងាើតជារនធតូចៗដៅក្ាុងនំប័ុង។ អាល់កុ្លស្ែលដក្ើតដែើងគ្រតូវភ្ជយដៅដពលដគែុតដមៅ។

- ការដធវើស្សា : ដមែំស្បគ្រតូវបានដគដគ្របើក្ាុងការនលិតស្សានិងស្សាដបៀ។ ដគយក្ដមែំស្បដៅលាយជាមួយបាយ ស្ារ និងស្នែដឈើជាដែើមបដងាើតបានជាស្សាឬស្សាដបៀ។ ដៅក្ាុងមជឈោា នាម នខយល់ ដមែំស្បដធវើែដងាើមាម នខយល់ បដងាើតជាអាល់កុ្ល (ស្សា) និងកាបូនឌីអុក្សីុ្ត។ ស្សាគ្រក្ មនលិតដចញពីស្នែទំពំាងបាយជូ ស្សាអងារនលិតដចញពីអងារ ដ ើយគ្រតូវបំស្បក្ដចញពិវតថុរាវសនដលបើងដោយការបិតចំ ុយ។

រដបៀបដធវើស្សាទំពំាងបាយជូគ្រក្ ម - ដគ្រគឿងនេ ំ: ស្ក្វធំ ទំពំាងបាយជូគ្រក្ ម 10kg ស្ារស្ 2kg ឬ 3kg - រដបៀបដធវើ : លាងស្នែទំពំាងបាយជូឲ្យសាអ ត ដ ើយទុក្ឲ្យស្ស្ស់្ទឹក្ បនទ ប់

មក្គ្រចបាច់ស្នែទំពំាងបាយជូឲ្យស្បក្ឬកិ្នយក្ទឹក្។ ោក់្ទំពំាងបាយជូក្ាុងស្ក្វ រាយឲ្យដស្មើក្គ្រមាស់្គ្របស្ ល 0.5cm រចួដរាយស្ារពីដលើ បនទ ប់មក្ោក់្ស្នែទំពំាងបាយជូមួយជាន់ដទៀត ដ ើយដរាយស្ារពីដលើ។ ដធវើែូចដនះឲ្យបានដគ្រចើនស្ស្ទាប់។ រចួដ ើយគ្រគបក្គ្រមបស្ក្វកំុ្ឲ្យជិតដពក្ ដគ្រពាះរយ:ដពល 7 សថ្ាទំពំាងបាយជូនឹងដែើងដម ដ ើយបដងាើជាពពុះឧស្ម័ន។ ទុក្វាដចាលរយ:ដពល 3ស្ខដទើបអាចយក្មក្បរដិភ្ជគបាន។



៥.៣. សលប៉ះពាលន់នវិសតកមមមសមនទិច G.M = geneticolly modified (កំ្ស្ណស្គ្របស្ស្ន) ដគ្រាះថ្នា ក់្ប ះពាល់ចំដពាះបរសិាថ ន : រកុ្ខជាតិស្ែលមានកំ្ស្ណស្គ្របស្ស្ន (រកុ្ខ

ជាតិ G.M) មាននលប ះពាល់ែល់បរសិាថ នែូចជា - ស្មាែ ប់ស្តវលអិត ដធវើឲ្យសាែ ប់ែល់ជីវតិជីវ:ជគ្រមុះ - ស្តវលអិតអាចសំុានិងបដងាើតភ្ជពធន់នឹងសារធាតុពុល - បដងាើនភ្ជពអារែល់រកុ្ខជាតិ មិនឲ្យនលិតគ្រាប់លំអងស្គ្រមាប់បនតពូជ។ ដគ្រាះថ្នា ក់្ប ះពាល់ែល់ដស្ែាកិ្ច ្ : រកុ្ខជាតិស្ែលមានកំ្ស្ណស្គ្របស្ស្ន (រកុ្ខជាតិ

G.M) មាននលប ះពាល់ែល់ដស្ែាកិ្ច្ែូចជា - គ្រក្ុម រុននលិតគ្រាប់រកុ្ខជាតិ G.M ការពារដោយស្ស្បចាប់ មិនឲ្យគ្រក្ុម រុន

ែសទនលិតគ្រាប់រកុ្ខជាតិ G.M ដនះស្ទ។ - ក្សិ្ក្រមិនអាចយក្គ្រាប់រកុ្ខជាតិដៅទុក្ដធវើពូជបានដទ គឺគ្រតូវទិញគ្រាប់ពូជ

ពីគ្រក្ុម រុននលិតគ្រាប់រកុ្ខជាតិ G.M ជាដរៀងរាល់ឆ្មា ំ។ ដគ្រាះថ្នា ក់្ប ះពាល់ែល់សុ្ខភ្ជព : រកុ្ខជាតិស្ែលមានកំ្ស្ណស្គ្របស្ស្ន

(រកុ្ខជាតិ G.M) មាននលប ះពាល់ែល់សុ្ខភ្ជពែូចជា - ដធវើឲ្យមានគ្របតិក្មមពីគ្របព័នធសំុា ដៅដពលបរដិភ្ជគសារធាតុស្ែលបានមក្ពី

វសិ្វក្មមដស្ដនទិច - រកុ្ខជាតិស្ែលមានបដនទរស្ស្ន G.M ស្តវលអិតញដញើតនឹងសីុ្វា ដបើមនុស្េ

បរដិភ្ជគរកុ្ខជាតិដនះ ប ះពាល់ែល់សុ្ខភ្ជព។ - ស្ស្នខែះដធវើឲ្យមានភ្ជពធន់នឹងអង់ទិបយូទិច ដពលពាបាលជំងឺ មិនអាច

ពាបាលបាន ដោយដគ្របើអង់ទិបយូទិចដទ។ - ការនលិតសារធាតុគីមីជីវសាស្រស្តដគ្របើគ្របាស់្ក្ាុងស្ន្រ្ងាគ ម ដធវើឲ្យប ះពាល់ែល់

សុ្ខភ្ជពមនុស្េ។ ដគ្រាះថ្នា ក់្ប ះពាល់ែល់ស្ងគមនិងសី្លធម៌ : រកុ្ខជាតិស្ែលមានកំ្ស្ណស្គ្របស្ស្ន

(រកុ្ខជាតិ G.M) មាននលប ះពាល់ែល់ស្ងគមនិងសី្លធម៌ែូចជា - ដធវើឲ្យមានមុយតាស្យុងស្ស្នដៅក្ាុងអូវលុឬស្ស្ែមា តូសូ្អីុត ស្ែលជះឥទធិពល

ដៅដលើស្ណាដ នដគ្រកាយ។



- ស្បងស្ចក្វណណ: ដគ្រពាះមានស្តអាក្មានមួយចំនួនដទស្ែលមានគ្របាក់្គ្រគប់គ្រាន់ក្ាុងការដធវើវសិ្វក្មមដស្ដនទិច។

- អាក្គ្របកាន់សាស្នមិនទទួលសាគ ល់ការស្ក្សចាស្ស្នធមមជាតិដែើមបីបដងាើតសារពាងគកាយ។



ជំពូកទី៦ : កា វិវតតននភាវ ស ់

មមម ៀនទី១ : ម្ទឹសដ ីបសម់ោកដាវិន ោវនិមិនស្មនជាអាក្វទិាសាស្រស្តទី1 ស្ែលមានទស្េន:ថ្នភ្ជវរស់្ដៅដលើស្ននែីវវិតតដទ។ ដៅដពលចាប់ដនដើមដធវើែំដណើ រព័ទធជំុវញិពិេពដលាក្ តាមសំ្ដៅដៅឆ្មា ំ 1831 មានអាក្វទិាសាស្រស្តជាដគ្រចើនបងាា ញថ្នភ្ជវរស់្វវិតត។ ឡាមា ក្ជាជីវវទូិបារាងំបានពនយល់ថ្ន ភ្ជវរស់្ែំបូងស្ែលដក្ើតដែើងដៅដលើស្ននែីមានរបូរាងអាយបំនុត។ ែងកាត់រយ:ដពលែ៏យូរអស្ងវង ភ្ជវរស់្ែំបូងដនះវវិតតន៍ជាបនតបនទ ប់ ដ ើយបដងាើតបានជាភ្ជវរស់្គ្របដេទដនេងៗ ស្ែលមានដៅស្ននែីស្ពវសថ្ាដនះ។ ឡាមា ក្ពនយល់ចលនការសនការវវិតតរបស់្ភ្ជវរស់្ដនះតាមពីរចាប់គឺ : - ចាប់ទី ១ : “ មុខងារបដងាើតស្ររីាងគ ” ស្ររីាងគស្ែលដធវើការដគ្រចើនកាន់ស្តធំធត់ រឯីស្ររីាងគមិនបានដធវើការកាែ យជារមួតូច ដ ើយដគ្រកាយមក្វនិស្បាត់បង់។ - ចាប់ទី ២ : លក្ខណ:ស្ែលទទួលបាន ឬលក្ខណ:ស្ែលបាត់បង់ដៅវញិអាចបញាូ នបនតដៅជំនន់កូ្នដៅ។ ឧទា ណរណ៍ ចំដពាះដែើមកំ្ដណើ តសនស្តវដស្ៀរា ប ស្ែលមានក្ស្វង ឡាមា ក្ពនយល់ថ្ន កាលដែើមស្តវដស្ៀរា បមានក្ខែីទំាងអស់្។ ដគ្រកាយមក្អាកាស្ធាតុរាងំស្ាួតាម នដមម ែុះ ស្ែលបងខំឲ្យដស្ៀរា បសីុ្ស្ែឹក្ដឈើខែស់្ៗ ដ ើយខំគ្របឹងែក្ក្ឥតឈប់ឈរ ដែើមបីដងើបែល់ស្ែឹក្ដឈើទំាងដនះ។ ែូចដនះស្តវដស្ៀរា បមានក្ស្វង ដែើងៗ ដ ើដចះស្តខំគ្របឹងែក្ក្សីុ្ស្ែឹក្ដឈើខែស់្តដៅដទៀត។ ដោយខំគ្របឹងែក្ក្ឥតឈប់ឈរដទើបស្តវដស្ៀរា ប់ស្ពវសថ្ាមានក្ស្វង។ ស្តការស្សាវគ្រជាវមិនាំគ្រទគ្រទឹស្ដីដនះដទ ដៅក្ាុស្ខធាូ ឆ្មា ំ 1831 ឆ្មល ោវនិមានអាយុ 22 ឆ្មា ំ បានដធវើែំដណើ រជំុវញិពិេពដលាក្តាសំ្ដៅមួយដមម ះ បរីដគើល។ ាត់ដធវើែំដណើ រអស់្រយ:ដពល 5 ឆ្មា ំ ដ ើយបានសិ្ក្ាអំពីស្តវនិងរកុ្ខជាតិដៅតំបន់ដនេងៗដៅដលើស្ននែី។ ដៅពាក់្ក្ណាដ លស្តវតេទី 19 ោវនិបានបក្ស្សាយការវវិតតតាមគ្រទឹស្តីវទិាសាស្រស្តមួយដៅថ្ន គ្រទឹស្តីវវិតតន៍សនភ្ជវរស់្ឬគ្រទឹស្តីោវនិ។ ១. កា សមងកត បសដ់ាវិន

ក្ាុងការដធវើែំដណើ រតាមសំ្ដៅបរីដគើលោរនិបានស្ដងាតដ ើញភ្ជវរស់្ស្បែក្ៗ



សំ្ណល់សនភ្ជវរស់្ជំនន់មុននិងលក្ខណៈពីដស្ស្សនសារពាងគកាយដលើគ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្។

១.១. លកខណៈស្បលកៗននភាវ ស ់ : ដៅគ្របដទស្ដគ្របសីុ្ល ោវនិបានដ ើញស្តវលអិតស្ែលមានស្ណាា នែូចជា វូងស្ស្ដមាចវារកាត់សគ្រពែូចក្ងទ័ពមួយ។ ដៅអាស្ង់ទី ាត់ស្ដងាតដ ើញស្ែូតស្ែលជាស្តវមា ងផ្កែ ស់្ទីយឺត ដ ើយវារដលើដែើមដឈើ។ ដៅអូស្រសាត លីាត់ស្ដងាតដ ើញម ូណូស្គ្រតម ស្ែលជាថ្និក្ស្តវមានពង។

១.២. សសូ លី : ោវនិស្ដងាតដ ើញនូសីុ្ ស្ែលជាសំ្ណល់សនភ្ជវរស់្ជំនន់មុនមានលក្ខណៈស្បែក្ពីភ្ជវរស់្ស្ពវសថ្ា។ ឧទា រណ៍ ាត់ដ ើញនូសីុ្លស្ែលស្ស្ដែៀងនឹងស្តវស្ែូត ស្ត អឹងនូសីុ្លដនះធំជាង អឹងស្តវស្ែូតស្ម័យាត់។ ២. ភាវ សម់ៅម្បជ ំមកាះកាឡាប៉កសូ គ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្មានទីតំាងដៅតំបន់ដអកាវ ទ័រក្ាុងមហាស្មុគ្រទបា សីុ្េិច ដៅចមាា យជាង 800Km ពីដ ារខាងលិចសនអាដមរចិខាងតបូង។ គ្របជំុដកាះដនះមានដែើកំ្ដណើ តដចញពីេាំដេែើង ដកាះខែះមានក្មែស់្ទាប ដកាះខែះមានក្មែស់្ខែស់្រ ូតែល់ 1500m។ ោវនិបានស្ដងាតដ ើញថ្ន ដៅដលើគ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្ មានគ្របដេទស្តវក្គ្រមែូចជាអដណដើ ក្យក្យជាដែើម។ ដពលគ្រតែប់មក្គ្របដទស្អង់ដគែស្វញិ ាត់បានដធវើការពិចារណានិងដគ្របៀបដធៀបសារពាងគកាយដៅដលើគ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្នឹងសារពាងគកាយដនេងៗដទៀត។ ដ ើយដគ្រកាយមក្ដគ្របៀបដធៀបភ្ជវរស់្ដនេងៗដៅដលើគ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្។ ២.១. កា មម្បៀបម ៀបភាវ សម់ៅម្បជ មំកាះកាឡាប៉កសូជាមយួភាវ សម់ៅអាមម ចិខាងតបងូ ោវនិស្ដងាតភ្ជពែូចាា ជាដគ្រចើរវាងសារពាងគកាយដៅដលើគ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្និងដៅអាដមរចិខាងតបូង។ បក្េីនិងរុក្ខជាតិដៅដលើគ្របជំុដកាះែូចាា ជាមួយបក្េីនិងរកុ្ខជាតិដៅដលើទវីបស្ែរ។ ស្តាត់ក៏្បានដ ើញភ្ជពខុស្ាា រវាងភ្ជវរស់្ដៅគ្របជំុដកាះកាឡាបា កូ្ស្និងទវីបនងស្ែរ។ បងគួដៅដលើដកាះកាឡាបា កូ្ស្មានគ្រក្ោំុធំៗ ស្ែលអាឲ្យវាដតាងថ្មរអិលតាមមាត់ស្មុគ្រទ ស្ែលជាក្ស្នែងវាសីុ្សារាយស្មុគ្រទ។ ចំស្ណក្បងគួយដៅដលើទវីបវញិមានគ្រក្ោំុតូចៗ ស្ែលឲ្យវាអាចដតាងដែើង ដែើមដឈើដែើមបីសីុ្ស្ែឹក្ដឈើ។



ការស្ដងាតដ ើញដនះ ោវនិបានទាញស្មមតិក្មមថ្នគ្របដេទស្តវឬរកុ្ខជាតិស្ែលដៅដលើដកាះមានដែើមកំ្ដណើ តដចញពីទវីប។ ២.២. កា មម្បៀបម ៀបភាវ សម់ៅមលើមកាះមសេងៗននម្បជ មំកាះកាឡាប៉កសូ

ោវនិស្មាគ ល់ថ្ន ថ្វីតបិតដកាះទំាងដនះដៅជិតាា ស្តវាមានអាកាស្ធាតុនិងរកុ្ខជាតិគ្របដេទខុស្ាា ។ ោវនិស្ដងាតដ ើញថ្ន គ្របដេទស្តវនិងគ្របដេទរកុ្ខជាតិស្ែលរស់្ដៅដលើដកាះនីមួយៗសនគ្របជំុដកាះកាឡាពា កូ្ស្មានលក្ខណ:ស្បែក្ៗពីាា ពីដកាះមួយដៅដកាះមួយដទៀត។ លក្ខណ:នីមួយៗរបស់្ស្តវ មានគ្របដយជន៍ស្គ្រមប់ឲ្យវារស់្ដៅបានក្ាុងមជឈោា នពិដស្ស្មួយ។ ឧទា រណ៍ អដណដើ ក្ខែះមានស្ាូក្សំ្ស្ប ត ដ ើយក្ស្វងរស់្ដៅតំបន់ស្ាួត ស្ែលមានដែើមែំបងយក្យខែស់្ៗជាអាហារ។ អដណដើ ក្ខែះដទៀតមានស្ាូក្មូល ដ ើយក្ខែីពីដគ្រពាះវារស់្ដៅក្ាុងមជឈោា នស្ែលរកុ្ខជាតិែុះលូតលាស់្លអ ជាពិដស្ស្ដមម ។

២.៣. បនា ំបនាុជំាលក្ខណៈមួយស្ែលដធវើឲ្យភ្ជវរស់្អាចរស់្រានមានជីវតិនិងបនតពូជបាន

ស្មស្ស្បនិងមជឈោា នមួយ។ ចំពុះរបស់្បក្េីមានររូាងខុស្ៗាា ដៅតាមគ្របដេទអាហារ។ បក្េីស្ែលសីុ្ស្តវ

លអិត មានចំពុះតូចនិងរាងែូចមាុល។ បក្េីស្ែលសីុ្គ្រាប់ធញាជាតិមានចំពុះធំទូលាយដ ើយមំា។ របូរាងនិងទំ ំចំពុះបក្េីដធវើឲ្យអាចចឹក្ចំណីដែើមបីចិញឹ្មជីវតិនិងបនតពូជបាន។ របូរាងនិងទំ ំចំពុះបក្េីជាឧទា រណ៍មួយសនបនាុ។ំ

បនាុខំែះជួយឲ្យវាអាចដគចពីស្គ្រតូវស្ែលសីុ្វា ែូចជារកុ្ខជាតិខែះមានធាតុពុលឬមានក្ែិនអាគ្រក្ក់្។ ស្តវែងាូវស្ែលរស់្ដៅដលើដែើមដឈើមានពណ៌គ្របដនះ វាក៏្មានពណ៌គ្របដនះស្ែរ។ ដបើវាសីុ្ស្ែឹក្ដឈើមានពណ៌សបតង វាក៏្មានពណ៌សបតងស្ែរ។ បនាុខំែះជួយឲ្យរកុ្ខជាតិអាចបនតពូជបាន ែូចជារកុ្ខជាតិខែះមានពណ៌ដ ើតឆ្មយដែើមបីទាក់្ទាញស្តវលអិតជួយក្ាុងែំដណើ រលំអង។ ៣. កាវិវតត ោវនិចំណាយរយ:ដពលអស់្គ្របស្ ល 20 ឆ្មា ំ ក្ាុងការគ្របមូលនដុំព័ត៌មាន ពិភ្ជក្ាជាមួយអាក្វទិាសាស្រស្តែសទដទៀតនិងពិចារណាគំនិតរបស់្ាត់



៣.១. វចិ បសដ់ាវនិ ោវនិបានដធវើវចិារថ្ន រកុ្ខជាតិឬស្តវស្ែលមក្ដទើដលើដកាះកាឡាបា កូ្ស្ ជាែំបូង វាបានគ្របឈមមុខនឹងលក្ខខណឌ ជីវតិខុស្ពីលក្ខខណឌ ជីវតិដៅដលើទវីប។ ោវនិដធវើស្មមតិក្មមថ្ន គ្របដេទភ្ជវរស់្ទំាងអស់្ដនះមានមការស្គ្របគ្របួលជាបនតបនទ ប់ ដ ើយមានបនាុកំាន់ស្តគ្របដស្ើរដែើងដៅនឹងមជឈោា នថ្មី។ បស្គ្រមបគ្រមួជាបនតបនទ ប់សនលក្ខណ:របស់្ភ្ជវរស់្មួយគ្របដេទ ែងកាត់រយ:ដពលែ៏យូរអស្ងវងដៅថ្ន វវិតតន៍។ ៣.២. ជមម្មើសមដាយមន សេ ោវនិបានពិនិតយដមើលក្សិ្ោា នោំរកុ្ខជាតិនិងចិញឹ្មស្តវជាដគ្រចើន។ បនទ ប់ាត់បានអានរបាយការណ៍ក្ាុងពិព័រណ៍ក្សិ្ក្មមដនេងៗនិងសាក្សួ្រព័ត៌មានពីអាក្ចិញឹ្មស្តវជាដគ្រចើន។ ាត់បានរក្ដ ើញថ្នមានស្តវចិញឹ្មនិងរកុ្ខជាតិោំពូជថ្មីៗគ្របក្បដោយលក្ខណ:លអៗ ជាងមុនដក្ើតដែើងជាបនតបនទ ប់។ ោវនិស្នាិោា នថ្នភ្ជវរស់្មានបស្គ្រមបគ្រមួល គឺដៅស្ណាដ នដគ្រកាយអាចមានដលចដចញនូវលក្ខណៈថ្មីខុស្ពីដមបានិងខុស្ពីាា វា។ លក្ខណៈថ្មីមួយដក្ើតដែើងក្ាុង វូងស្តវឬដៅក្ាុងចំការមួយដោយសចែនយនិងភ្ជែ មៗ។ ដបើមនុស្េស្ដងាតដ ើញថ្នឯក្តត:ស្ែលមានលក្ខណៈថ្មីមានគ្របដយជន៍ចំដពាះខែួនដក្ើតដែើង មនុស្េបានដធវើការដគ្រជើស្ដរ ើស្ដោយឲ្យឯក្តត:ដនះបនតពូជដោយស្ែក្ក្ាុងរយៈដពលដគ្រចើនជំនន់។ ែូចដនះ ជដគ្រមើស្ដោយមនុស្េជាចលនការដែើមបីបដងាើតពូជស្តវនិងរកុ្ខជាតិថ្មីស្គ្រមាប់តគ្រមូវការមនុស្េ។ ចំដពាះជដគ្រមើស្ដោយមនុស្េគឺ ធមមជាតិជាអាក្នដល់នូវបស្គ្រមបគ្រមួលសន លក្ខណៈថ្មី ដ ើយមនុស្េដគ្រជើស្ដរ ើស្យក្បស្គ្រមបគ្រមួលណាមួយស្ែមមានគ្របដយជន៍ចំដពាះខែួន។ ៤. ជមម្មើសមដាយ មមជាតិ ដៅឆ្មា ំ 1838 ោវនិបានអានដស្ៀវដៅស្ែលដបាះពុមែនាយតំាងពី 60 ឆ្មា ំមុន។ ដស្ៀវដៅដនះស្រដស្រដោយដស្ែាកិ្ច្វទូិដមម ះ តូមា ស្ មា ល់ទុស្ (Thomas Malthus)។ មា ល់ទុស្បានដលើក្ដែើងថ្នដៅក្ាុងស្តវតេទី 19 ដៅគ្របដទស្អងដគែស្បដងាើតកូ្នបាដលើស្លុប ឯការនលិតអាហារមិនគ្រគប់គ្រាន់ដៅនឹងចំនួនមនុស្េ ែូចដនះមនុស្េនឹងមានការគ្របយុទធែដណដើ មាា ដែើមបីរស់្។ ាតបនតដទៀតថ្នដបើមនុស្េបដងាើតកូ្នដគ្រចើនដែើងៗជាបនតបនទ ប់ វាបណាដ លឲ្យមានបញ្ញា ក្ងវះទីក្ស្នែងរស់្ដៅ



និងអាហារ។ បស្នតស្ន្រ្ងាគ ម ទុរេិក្េ និងជំងឺបានស្មាែ ប់យ ងដគ្រចើន ែូចដនះ ចំនួនគ្របជាជនដៅដលើស្ននែីក៏្មិនដក្ើនដែើងខាែ ំងស្ែរ។ សំ្ដណររបស់្មា ល់ទុស្ មានឥទធិពលយ ងខាែ ំងដលើគំនិតរបស់្ោវនិ។ ោវនិគិតថ្ន ស្មមតិក្មមរបស់្មា ល់ទុស្ ចំដពាះគ្របជាជនដលើស្ននែីក៏្អាចអនុវតតន៍បានដៅដលើស្តវនិងរកុ្ខជាតិស្ែលសាយកូ្នខាែ ំងជាងមនុស្េដទៀត។

ឧទា រណ៍ : ងាវពងបានរាប់លានក្ាុងមួយឆ្មា ំ ដបើសិ្នកូ្នរបស់្វាោស់្ទំាងអស់្ ដនះស្មុគ្រទដពារដពញដៅដោយងាវ។ បស្នតមានឯក្តត:មួយចំនួនតូចដទស្ែលរស់្រាននិងបនតពូជបាន។

អាល់ដន្រ្ វែ វា ឡាស្ ដក្ើតដៅឆ្មា ំ 1823 ដៅគ្របដទស្អង់ដគែស្។ ាត់ចាប់ដនដើមការងារគូរបែង់ស្ននទី។ ស្តដោយាត់ស្ស្ឡាញ់ធមមជាតិ ាត់បានកាែ យជាធមមជាតិវទូិ ដៅឆ្មា ំ 1848។ វា ឡាស្បនតការងារដនះដៅទវីបអាសីុ្ ជាពិដស្ស្ដៅគ្របដទស្មា ដែសីុ្ ដៅទីដនះាត់ចំណាយដពលអស់្ 8 ឆ្មា ំ ដែើមបីសិ្ក្ាស្តវនិងរកុ្ខជាតិ។ ក្ាុងការសិ្ក្ាដនះ វា ឡាស្បដងាើតបានគ្រទឹស្តីវវិតតន៍មួយ។ គ្រទឹស្តីតបស់្ោវនិនិងវា ឡាស្មានខែឹសារែូចាា ថ្វីតបិតស្តមនុស្េពីរនក់្ដនះដធវើការស្សាវគ្រជាវោច់ដោយស្ែក្ពីាា ក៏្ដោយ។ ដៅឆ្មា ំ1858 វា ឡាស្ស្ស្ុះស្ស្ួលាា ស្រដស្រគ្រទឹស្ដីរបស់្ខែួនដៅក្ាុងគ្រពឹតតិប័គ្រតវទិាសាស្រស្ត។ ដៅឆ្មា ំ បនទ ប់មក្ ោវនិបានដបាះពុមែនាយដស្ៀវដៅ “ ដែើមកំ្ដណើ តសនគ្របដេទ ” ។ ដៅក្ាុងដស្ៀវដៅដនះោវនិបានពនយល់ថ្ន វវិតតន៍ដក្ើតដែើងដោយសារមានែំដណើ រជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិ។

ជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិជាែំដណើ រស្ែលឯក្តត:មានបនាុដំៅនឹងមជឈោា នគ្របដស្ើរជាងដគ អាចរស់្រានមានជីវតិនិងដធវើការបនតពូជបានដគ្រចើនជាងភ្ជវរស់្ែសទដទៀតក្ាុងគ្របដេទស្តមួយ។

ក្តាត ស្ែលជះឥទធពលដលើជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិមាន ការបដងាើតកូ្នដៅ ួស្គ្របមាណ បស្គ្រមគ្រមួល និងគ្របស្ជងដែើមបីរស់្។

៤.១. កា បមងកើតកនូមៅ ួសម្បមាណ ោវនិបានស្ដងាតដ ើញថ្ន ភ្ជវរស់្គ្របដេទនីមួយៗបដងាើតកូ្នដៅដគ្រចើនដលើស្

លប់ ួស្អំពីបរមិាណអាហារនិងទំ ំសនក្ស្នែងស្ែលវារស់្ដៅ។ ឧទា រណ៍ គ្រតីសូ្មុងអាចពង់បាន 28 លានក្ាុងមួយជីវតិ។ មុំមួយពងបាន 5 លាន ក្ាុងរយ:ដពល



3 ឆ្មា ំ។ ែំរញីីដមម លមួយគូ អាចបដងាើកូ្នដៅែល់ដៅ 19 លានក្ាល ក្ាុង 750 ឆ្មា ំ។ ស្តវលអិតញីមួយពងបានស្រុតរាប់លាន។ គ្របសិ្នដបើស្តវទំាងអស់្ដនះរស់្រានមានជីវតិទំាងអស់្ វានឹងវាតទីពាស្ដពញពីេពដលាក្ ប ុស្នតោវនិយល់ថ្ន ដ តុការដនះមិនអាចដក្ើតដែើងបានដែើយ។

៤.២. បស្ម្មបម្មលួ ឯក្តត:ក្ាុងគ្របដេទស្តមួយអាចមានលក្ខណ:ខុស្ាា ដគ្រចើន។ លក្ខណ:ខុស្ាា

រវាងឯក្តត:ដៅក្ាុងគ្របដេទស្តមួយ ដៅថ្ន បស្គ្រមបគ្រមួល។ ឧទា រណ៍ : ស្តវលអិតក្ាុងគ្របដេទស្តមួយ ស្តវខែះអាចសីុ្ជាអាហារបាន ស្តវខែះដទៀតមិនអាចសីុ្បាន។ ស្តវលអិតខែះដទៀតមានពណ៌ខុស្ស្បែក្ពីស្តវលអិតដនេងដទៀតក្ាុងគ្របដេទស្តមួយ។

៤.៣. កា ម្បស្ជងមដើមមប ើ ស ់ភ្ជវរស់្បដងាើតស្ណាដ នដគ្រកាយដគ្រចើន ួស្ពីលទធភ្ជព ស្ែលលក្ខខណឌ សន

មជឈោា នអាចទទួលបានែូចដនះបណាដ លឲ្យមានការគ្របស្ជងាា ដែើមបីរស្រានមានជីវតិ។ ោវនិស្ដងាតដ ើញថ្នគ្របស្ជងដែើមបីរស់្មានបីស្បបគឺ

- ការគ្របស្ជងរវាងភ្ជវរស់្ក្ាុងគ្របដេទខុស្ាា : រកុ្ខជាតិោំគ្រតូវែុះគ្របស្ជងជាមួយដមម សគ្រពនិងបាណក្ស្តវចសគ្រង។

- ការគ្របស្ជងរវាងភ្ជវរស់្ក្ាុងគ្របដេទស្តមួយ : ចំដពាះថ្និក្ស្តវ ដគដ ើញស្តវដមម លគ្របយុទធាា យ ងខាែ ំងខាែ ដែើមបីែដណដើ មស្តវញី។

- ការគ្របយុទធនឹងលក្ខខណឌ អាកាស្ធាតុមិនគ្របក្ប : ភ្ជវរស់្មួយចំនួនមានលក្ខណៈបនាុំក្គ្រមិតខែស់្ដៅនឹងលក្ខខណឌ ដៅត ខាែ ំង គ្រតជាក្ខាែ ំង ស្ាួតខាែ ំង ឬដស្ើមខាែ ំង ដែើមបីរស់្រានមានជីវតិ។ ៤.៤. ជមម្មើស ឯក្តត:ស្ែលមានបស្គ្រមបគ្រមួលអាចរស់្រានមានជីវតិ ដ ើយបនតពូជបាន។ បស្គ្រមបគ្រមួលដនះគ្រតូវបញាូ នដៅកូ្នដៅជំនន់ដគ្រកាយ។ កូ្នដៅជំនន់ដគ្រកាយក៏្អាចរស់្រានមានជីវតិ ដធវើការបនតពូជដ ើយបញាូ នលក្ខណ:មានគ្របដយជន៍ដៅស្ណាដ នដគ្រកាយដទៀត។ ែងកាត់ដគ្រចើនជំនន់ឯក្តត:ភ្ជគដគ្រចើនសនគ្របដេទមានលក្ខណៈមានគ្របដយជន៍។ ោវនិពនយល់ថ្ន ែងការរយ:ដពលែ៏យូរអស្ងវងជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិនំឲ្យមានការផ្កែ ស់្បដូរលក្ខណៈភ្ជវរស់្។ ចំដពាះគ្របដេទភ្ជវរស់្មួយមានលក្ខណៈ



មានគ្របដយជន៍បានគ្របមូលនតុំ ឯលក្ខណ:ាម នគ្របដយជន៍គ្រតូវបាត់បង់។ ៤.៥. បំោសប់ដូ មជឈដាា ន ការផ្កែ ស់្បដូរលក្ខខណឌ មជឈោា ននំឲ្យភ្ជវរស់្មិនអាចសំុានឹងមជឈោា នថ្មី។ ែូចដនះការផ្កែ ស់្បដូរដនះបណាដ លឲ្យមានជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិ។ ឧទា រណ៍ ពូជរកុ្ខជាតិមា ងមិនអាចលូតលាស់្ក្ាុងែីមានអគ្រតាទង់ស្ែងខែស់្ ស្តដោយមានបស្គ្រមបគ្រមួលលក្ខណ:ថ្មី ដគដ ើញរកុ្ខជាតិែស្ែលអាចលូតលាស់្ដៅស្ក្បរស្រ ទងស្ែង ដទាះជាក្ាុងែីមានអគ្រតាទង់ស្ែងខែស់្ក៏្ដោយ។ ដៅដពលែីមានអគ្រតាទងស្ែងខែស់្ រកុ្ខជាតិមួយចំនួនតូចមានបស្គ្រមបគ្រមួល ដធវើឲ្យវាអាចរស់្រានមានជីវតិ និងបនតពូជបាន។ ជាដគ្រចើនជំនន់បនទ ប់មក្ គ្រាប់សនរកុ្ខជាតិស្ែលែុះក្ាុងែីមានអគ្រតាទងស្ែងខែស់្លូតលាស់្ជារកុ្ខជាតិធន់នឹងទង់ស្ែង។ ៤.៦. ស្សននិងជមម្មើសមដាយ មមជាត ិ ដបើាា បស្គ្រមបគ្រមួលដទ ឯក្តត: សនគ្របដេទនីមួយៗនឹងមានលក្ខណៈែូចាា ទំាងអស់្។ ែូចដនះជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិមិនអាចដក្ើតដែើងដទ ពីដគ្រពាះភ្ជវរស់្ទំាងអស់្មានលទធភ្ជពដស្មើាា ដែើមបីរស់្រានមានជីវតិនិងបនតពូជ។ បនទ ប់ពីមានការរកី្ចដគ្រមើនសនដស្ដនទិច ដគែឹងថ្នបស្គ្រមបគ្រមួលបណាដ ល់មក្ពីមុយតាស្យុងនិងបនេំថ្មីសនស្ស្នដៅដពលចំស្ណក្ដមយ ូស្និងបងាកំ្ដណើ ត ដធវើឲ្យដលចដែើងនូវលក្ខណ:ថ្មី។ ដមបាបញាូ នស្ស្នរបស់្ខែួនដៅឲ្យកូ្ន។ មុយតាស្យុងដលចដែើងដោយសចែនយក្ាុងបណាដ លភ្ជវរស់្មួយ។ លក្ខណៈស្ែលបណាដ លមក្បីមុយតាស្យុងគ្រតូបញាូ នពីជំនន់មួយដៅជំនន់មួយ។



ជំពូកទី៦ : កា វិវតតននភាវ ស ់មមម ៀនទី២ : ភសត តាងននកាវិវតត

ដតើស្ពវសថ្ា ភ្ជវរស់្វវិតតស្ែរឬដទ? ស្ពវសថ្ាដនះ ភ្ជវរស់្មានការវវិតត។ ដគស្ដងាតដ ើញមានដមដរាគ ស្ែលបដងាើតជំងឺ ថ្មីៗនិងមានស្តវលអិតមួយចំនួនធន់នឹងថ្នា ំស្មាែ ប់ស្តវលអិត។ ១. បំណកម្សាយភសត តាងននកា វិវតត

អាក្វទិាសាស្រស្តបានរក្ដ ើញេស្តុតាងមួយចំនួនធំស្ែលបានាំគ្រទគ្រទឹស្តីវវិតត របស់្ដលាក្ោវនិ មាននូសីុ្លអំគ្របរីយ ុង សនស្តវគ្របដេទដនេងៗភ្ជពែូចាា សនរបូនគុំសារពាងគកាយ ។

១.១ សូស លី ទាក់្ទងដៅនឹងការវវិតត នូសីុ្លបងាា ញថ្នភ្ជវរស់្ជំនន់ដែើមមានរបូរាងនិង

លក្ខណៈខុស្ពីភ្ជវរស់្ស្ពវសថ្ាដនះ ។ តារយៈការសិ្ក្ាអំពីនូសីុ្លដៅក្ស្នែងដនេងៗ ដៅស្តវតេចុងដគ្រកាយដនះ

បានបងាា ញអំពីគ្របវតតសនកាវតិតរបស់្ភ្ជវរស់្ដលើស្ននែី។ ជាពិដស្ស្នូសីុ្លមានលក្ខណៈក្ណាដ លមានសារៈសំ្ខាន់គឺអាច់ឲ្យសាគ លពីទំនក់្ទំនង ស្ស្ស្ស្ឡាយរវាងពូជដនេៗឬគ្របដេទដនេងៗ។

ឧទា រណ៍ នូសីុ្លអាដក្អុបដតរចិ ( archaeopteryx ) ដៅសួ្រា សិុ្ក្ មានលក្ខណៈសំ្ាល់ជាលមូននង និងបក្េីនង។ អាដក្អុបដតរចិមានលក្ខណៈជាលមូន ដោយវាមានក្នទុយនិងមានដធមញដៅដលើ អឹងថ្នគ ម។ មានសាែ បនិងផ្កទ ំងសាែ ប អាដក្អុបដតរចិ មានលក្ខណៈជាបក្េី ដ ើយអាដក្អុបដតរចិជាេស្តុតាងមួយបញ្ញា ក់្ថ្ន បក្េីវវិតតន៍ពីលមូន។ ដគ្រៅពីអាដក្អុបដតរចិ ដគគ្របទះដ ើញនូសីុ្លលក្ខណៈក្ណាដ លរវាង គ្រតី-អំេីបរីយង អំេីបរីយង-លមូន និង លមូន-ថ្និក្ស្តវ។ នូសីុ្លទំាងដនះបងាា ញអំពីគ្របវតតសនការដលចដែើងជាបនតបនទ ប់សនគ្របដេទដនេងៗរបស់្ស្តវ អឹងក្ង តាមលំោប់ែូចតដៅ : បក្េ ី

គ្រតី អំេីបរីយង លមូន ថ្និក្ស្តវ



មា ងដទៀត តាមរយៈនូសីុ្លដទើបដគអាចែឹងពីស្ខេវវិតតន៍សនគ្របដេទភ្ជវរស់្ដនេងៗ។ ឧទា រណ៍ ស្ខេវវិតតន៍របស់្ដស្ះ។ បុពវស្តវស្ែលចាស់្ជាងដគរបស់្ដស្ះមានរាងប ុនក្ដន្រ្ញ្្ញង ដជើងមុខមានគ្រមាមបួន ដជើងដគ្រកាយមានគ្រមាមបី។ វារស់្ដៅក្ាុងមជឈោា នស្ែលមានអាកាស្ធាតុដៅដ ដ ើយដស្ើមនិងតំបន់ស្ែលមានវាលដមម ខែស់្ៗ។ ដោយអាកាស្ធាតុកាន់ស្តស្ាួត រកុ្ខជាតិែុះកាន់ស្តរដងវើលៗ ដស្ះដៅជំនន់ដនះមានមដធាបាយស្តមួយគឺ រត់កាន់ស្តដលឿនដែើមបីដគចនុតពីស្គ្រតូវ។ ស្ថិតដៅដគ្រកាមឥទធិពលសនជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិនិងការគ្របស្ជងាា ដែើមបីរស់្ ដជើងដស្ះវវិតតន៍ពី ដជើងមានគ្រមាមបួន ( បុពវស្តវដស្ះដៅស័្ក្ទី 3 ) រ ូតមក្ែល់ដជើងមានគ្រមាមស្តមួយ ( ដស្ះស្ពវសថ្ា ) ដ ើយដជើងកាន់ស្តលូតស្វងស្ែលបងាា ញពីលក្ខណៈបនាុសំនដស្ះ ក្ាុងការរត់ដលឿន។

១.២. មម្បៀបម ៀបកា លតូោសអ់ំម្បរីយ៉ ងសតតម្បមភទមសេងៗ អំគ្របរីយ ុង ជាទគ្រមង់ែំបូងសនសារពាងគកាយ ស្ែលលូតលាស់្ចាប់ពីសីុ្កូ្ត

រ ូតែល់ែំណាក់្កាលក្ដក្ើតស្ររីាងគដនេងៗ។ ក្ាុងែំណាក់្កាលែំបូង អំគ្របរីយ ុងសនស្តវ អឹងក្ងទំាងគ្របំាថ្នា ក់្មានលក្ខណៈស្ស្ដែៀងាា ស្ែលមិនអាចស្មាគ ល់បានថ្ន ជាអំគ្របរីយ ុងរបស់្ស្តវថ្នា ក់្ណាដែើយ(ក្ាុងែំណាក់្កាលែំបូងអំគ្របរីយ ុងសនស្តវ អឹងទំាងគ្របំាថ្នា ក់្មានលក្ខណៈែូចាា គ្រតង់ ក្នទុយ ពគ្រងាងអវយវៈ រងវះស្ស្កី្ខួរ អឹងខាង របត់មម)។ ក្ាុងែំណាក់្កាលចុងដគ្រកាយ ដទើបដគអាចស្មាគ ល់បានថ្ន ជាអំគ្របរី យ ុងរបស់្ស្តវថ្នា ក់្ណាមួយចាស់្លាស់្។ ក្ាុងែំណាក់្លូតលាស់្ ភ្ជពែូចាា រវាងអំគ្របរីយ ុងសនស្តវ អឹងក្ងទំាងគ្របំាថ្នា ក់្កាន់ស្តតិចដៅៗជាលំោប់ ដ ើយលក្ខណៈពិដស្ស្សនថ្នា ក់្នីមួយៗដលចដែើងកាន់ស្តចាស់្។ គ្រតង់ដនះបញ្ញា ក់្ថ្ន គ្រគប់គ្របដេទសនស្តវ អឹងក្ងមានបុពវស្តវរមួស្តមួយ។

១.៣. ភាពដូចាន នន បូសគ ំសា ពាងគកាយ ជាយូរមក្ដ ើយ អាក្វទិាសាស្រស្តបានដគ្របៀបដធៀបរបូនគុំសារពាងគកាយសនភ្ជវ

រស់្ដនេងៗដែើមបីរក្េស្តុតាងបញ្ញា ក់្ពីការវវិតត។ សារពាងគកាយទំាងអស់្ដទាះជាស្តវឬរកុ្ខជាតិក្តី សុ្ទធស្តបងាពីដកាសិ្កា។ ដនះបងាា ញថ្នភ្ជវរស់្ទំាងអស់្ដលើស្ននែី មានដែើមកំ្ដណើ តពីបុពវរមួស្តមួយ។ មា ងដទៀតស្តវ អឹងក្ងទំាងអស់្មានរបូនគុំែូចាា គឺមានសីុ្ដមគ្រទីពីខាង អឹងខាង លលាែ៍ក្ាល ខួរក្ាល ខួរ អឹងខាង និងអវយវៈ ។ អ



វយវៈមុខរបស់្ស្តវ អឹងក្ងទំាងគ្របំាថ្នា ក់្ជា ស្ររីាងគអូម ូែូក្ ដគ្រពាះ អវយវៈទំាងដនះនគុំដែើងដោយស្នាក្ អឹងែូចាា ដ ើយស្ថិដៅដលើបែង់ស្តមួយ។ ឧទា រណ៍ : ស្ររីាងគអូម ូែូក្ចំដពាះថ្និក្ស្តវមាន អវយវៈមុខ អវយវៈដគ្រកាយ សំ្ណំុខួរក្ាលជាស្ររីាងគអូម ូែូក្។

ដគ្រៅពីស្ររីាងគអូម ូែូក្ ស្ររីាងគមិនលូតលាស់្ ក៏្ជាេស្តុតាងបញ្ញា ក់្ថ្ន ភ្ជវរស់្វវិតតស្ែរ។ ស្ររីាងគមិនលូតលាស់្ ជាស្ររីាងគស្ែលរញួគ្រកិ្ន ដ ើយាម ននទីអវីដែើយ។ ចំដពាះបុពវស្តវឆ្មា យ ស្ររីាងគទំាងដនះលូតលាស់្ ដ ើយបំដពញនទីមួយក្ាុងការរស់្ដៅ។ ែងកាត់ការវវិតតដែើមបីបនាុនឹំងមជឈោា នរស់្ដៅ ស្ររីាងគស្ែលមិនដគ្របើគ្របាស់្ កាែ យជារញួខែី ដ ើយគ្រកិ្ន។ ២. ទំនាក់ទំនងស្សម្សឡាយ វ្ហងម្បមភទមសេងៗ

ដែើមបីរក្ទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយរវាងគ្របដេទដនេងៗសនភ្ជវរស់្ដគសិ្ក្ាដគ្របៀបដធៀបម ូដលគុល ADN និងម ូដលគុលគ្របូដតអីុនរបស់្ភ្ជវរស់្ទំាងដនះ។ ភ្ជវរស់្ស្ែលមានទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយជិតស្តងស្តមានតំណលំោប់នុយដក្ែអូ ទីត ក្ាុងម ូដលគុល ADN និងតំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដនែូចាា ដគ្រចើន។

ឧទា រណ៍៖ ចំដពាះមនុស្េ ដែើមបីកំ្ណត់ទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយជាឳពុក្និងកូ្នឬមាត យនិងកូ្ន ដគគ្រតូវដធវើការសិ្ក្ាម ូដលគុល ADN របស់្អាក្ទំាងពីរ ។

២.១. ម៉ូមលរ លម្បូមតអ ីន រកុ្ខជាតិ ស្តវ និងមនុស្េ បងាដែើងពីអាសីុ្តអាមីដន ២០ គ្របដេទែូចាា ។ ជំងឺ

ទឹក្ដនមស្នអម បណាត លមក្ពីក្ងវះ អរម ូនអំាងស្រុយលីន។ ដគអាចពាបាលមនុស្េស្ែលដក្ើតជំងឺទឹក្ដនមស្នអមបាន ដោយចាក់្អំាងស្រុយលីនស្ែលសំ្ដយគ ដោយស្តវគ្រជូក្ឬ ស្តវដាក្ាុងខែួនអាក្ជំងឺ។ គ្របសិ្ទធភ្ជពសនការដគ្របើគ្របាស់្អំាងស្រុយលីនសនស្តវក្ាុងថ្នា ក់្ថ្និក្ស្តវស្គ្រមាប់ ពាបាលជំងឺទឹក្ដនមស្នអម។ អំាងស្រុយលីន ជាអរម ូនស្ែលបដញ្ញដោយលំស្ពង។ វាមាននទីតគ្រមូវបរមិាណគែុយកូ្ស្ក្ាុងមម។ អំាងស្រុយលីន សនថ្នា ក់្ថ្និក្ស្តវ ជាគ្របូដតអីុនស្ែលមានអាសីុ្តអាមីដនចំនួន ៥១។ គ្របូដតអីុនដនះបងាដែើងពីគ្រចវាក់្ពីរស្ខេគឺគ្រចវាក់្ α និងគ្រចវាក់្ β។ អំាងស្រុយលីនសនថ្នា ក់្ថ្និក្ស្តវមានតំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដនែូចាា ។ ក្ាុងចំដណាមអាសីុ្តអាមីដនទំាង ៥១ មានស្តអាសីុ្តអាមីដនបីប ុដណាណ ះស្ែលអាចស្គ្របគ្របួលខុស្ាា ពីគ្របដេទ មួយ



ដៅគ្របដេទមួយដទៀតគឺ អាសីុ្តអាមីដនទី ៨ ទី ៩ និងទី ១០ ។ ដោយវាមានទគ្រមង់និងនទីែូចាា អំាងស្រុយលីនសនសារពាងគកាយរបស់្គ្របដេទ ដនេងៗក្ាុងថ្នា ក់្ថ្និក្ស្តវជាម ូដលគុលអូម ូែូក្។ លក្ខណៈដនះបញ្ញា ក់្អំពីទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយរវាងគ្របដេទដនេងៗក្ាុងថ្នា ក់្ថ្និក្ស្តវ។

២.២. ម៉ូមលរ ល ADN ដបើដគ្របៀបដធៀបកូ្ែុងសន ARN គ្រតូវនឹងអាសីុ្តអាមីដនទី៨ ទី៩ និង ទី១០ ដគ

អាចស្នាិោា នរក្ចំនួនបស្គ្រមបគ្រមួលបាស្អាសូ្តស្ែលដក្ើតដែើងរវាងគ្របដេទពីរ។ ឧទា រណ៍ រវាងគ្រជូក្និងដស្ះ មានបស្គ្រមបគ្រមួលបាស្អាសូ្តចំនួន២។ រវាងគ្រជូក្ និងមនុស្េមានបស្គ្រមបគ្រមួលអាសូ្តចំនួន៤។ ែូចដនះរវាងដស្ះនិងគ្រជូក្មានទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយស្នាក្ម ូដលគុលជិត ជាងរវាងគ្រជូក្និងមនុស្េ។ ការវវិតតជាបាតុេូតស្ែលដក្ើតដែើងបនតិចមតងៗជាលំោប់ ែូចដចាះភ្ជវរស់្ស្ែលមានទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយជិត និងមានបុពវរមួជិត មានភ្ជពែូចាា ដគ្រចើនជាង ភ្ជវរស់្ស្ែលមានទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយឆ្មា យ ដ ើយមានបុពវរមួឆ្មា យ។ ដគអាចរក្គ្របវតតិសនការវវិតតភ្ជវរស់្ដោយ ៖

- កំ្ណត់រក្តំណលំោប់នុយដក្ែអូទីតក្ាុងស្ស្ន ( អងាត់មួយសន ADN ) - កំ្ណត់រក្តំណលំោប់អាសីុ្តអាមីដនក្ាុងម ូដលគុលគ្របូដតអីុន។ ស្នអក្ដលើ

លទធនលស្ែលបានមក្ពីការសិ្ក្ាដគ្របៀបដធៀបទគ្រមង់ម ូដលគុល ADN ឬគ្របូដតអីុន អាក្វទិាសាស្រស្តបានគូដែើមដឈើស្មក្ធាងពូជអមបូរស្ែលបងាា ញគ្របវតតិសនការវវិតតគ្រក្ុមភ្ជវរស់្មួយនិងទំនក់្ទំនងស្ស្ស្ស្ឡាយរបស់្វា ។ ៣. មដើមកំមណើ តម្បមភទ

គ្របដេទជាគ្រក្ុមសារពាងគកាយស្ែលមានរបូរាងស្ស្ដែៀងាា ដ ើយដធវើការបនតពូជជាមួយាា បានដោយបដងាើតកូ្នដៅ ស្ែលអាចបនតពូជបាន។ ក្តាត ស្ែលជំរញុឱយមានការក្ដក្ើតគ្របដេទថ្មីៗគឺ ក្តាត របំាងេូមិសាស្រស្ត និងក្តាត របំាងជីវសាស្រស្ត។

ក្. ក្តាត របំាងេូមិសាស្រស្ត កាលណាមានរបំាងេូមិសាស្រស្ត ពពួក្ដនេងៗគ្រតូវស្បក្ដចញពីាា ដ ើយមិន

អាចមានទំនក់្ទំនងជាមួយាា ។ ដគ្រកាមឥទធិពលសនជដគ្រមើស្ដោយធមមជាតិពពួក្នីមួយៗមានលក្ខណៈបនាុំដៅនឹងមជឍោា នដរៀងៗខែួន។ ែងកាត់តាមរយៈ ដពលែ៍



យូរមក្ ពពួក្ទំាងដនះមានលក្ខណៈខុស្ាា កាន់ស្តដគ្រចើនដែើងៗដ ើយមិនអាចបនតពូជជាមួយាា បាន ែូដចាះក៍្កាែ យ ជាគ្របដេទដនេងៗពីាា ។

ខ. របំាងជីវសាស្រស្ត ក្តាត របំាងជីវសាស្រស្ត ឯក្តតៈមានរបូរាងនិងទំ ំគ្របោប់បនតពូជខុស្ាា ។ ឯក្

តតៈដធវើការបនតពូជដៅរែូវនិងស្ខខុស្ាា ។ ការទាក់្ទាញរវាងស្តវញីនិងស្តវដមម លដែើមបីដធវើការបនតពូជមានរដបៀបខុស្ាា ។



ជំពូកទី៦ : កា វិវតតននភាវ ស ់មមម ៀនទី៣ : កំណត់ម្តាសូស លី

នូសីុ្លជាសាែ ក្សាា មឬសំ្ណល់ស្ែលភ្ជវរស់្ ជំនន់ដែើមបានបនេល់ទុក្ដៅក្ាុងថ្ម។ នូសីុ្លអាចជា អឹង គគ្រមបសារពាងគកាយ ែូចជាសំ្បក្សិ្បបីស្តវ ឬសាែ ក្សាា មសនភ្ជវរស់្ ។ ១. កំណសូស លី

នូសីុ្លភ្ជគដគ្រចើនក្ដក្ើតដែើងដៅក្ាុងសិ្លាក្ដមទចកំ្ណ។ សិ្លាក្ដមទចកំ្ណទំាងដនះមានគ្របេពពីស្ស្ទាប់ក្ដមទចកំ្ណស្ែលនារភ្ជា ប់ាា ដគ្រកាមស្មាែ ធែ៍ខាែ ំងកាែ ែងកាត់រយៈដពលជាដគ្រចើនលានឆ្មា ំ។ ក្ដមទចកំ្ណ ជាភ្ជគលអិតសនែី ឬ សិ្លាស្ែលទឹក្ស្ទឹងឬទឹក្ទដនែ ូរនំចាក់្គរដៅបាតបឹងឬដៅបាតស្មុគ្រទ។ កាលណាសារពាងគកាយមួយសាែ ប់ សាក្ស្ពធាែ ក់្ដៅបាតបឹងឬ បាតស្មុគ្រទ ដ ើយមានស្ស្ទាប់ក្ដមទចកំ្ណគ្រគប់ែណត ប់ដលើសាក្ស្ពដនះ។ ដគ្រចើនលានឆ្មា ំក្នែងដៅ ស្ស្ទាប់ក្ដមទចកំ្ណបានកាែ យជារងឹដ ើយស្បែងជាសិ្លាក្ដមទចកំ្ណ។ ែំដណើ រក្ដក្ើតនូសីុ្លមាន ដគ្រចើនរដបៀបគឺ ៖

១.១. ដំមណើ កាល យជាថម សំ្ណល់ភ្ជវរស់្ខែះស្ែលក្ប់ជាប់ក្ាុងក្ដមទចកំ្ណស្បែងដៅជាថ្ម។ សារធាតុខនិ

ជស្ែលរលាយក្ាុងទឹក្ ស្ស្ូបចូលដៅក្ាុងសំ្ណល់ភ្ជវរស់្។ បនតិចមតងៗសារធាតុខនិជជំនួស្សំ្ណល់ភ្ជវរស់្ ដ ើយស្បែងដៅជាថ្ម។

១.២. ព មែមម្ៅនិងព មែកន ង ពុមែដគ្រៅក្ដក្ើតដែើងដៅដពលភ្ជវរស់្មួយងាប់ ដ ើយធាែ ក់្ក្ាុងទឹក្ វាក្ប់ជាប់

ក្ាុងក្ដមទចកំ្ណ។ បនទ ប់មក្សារពាងគកាយដនះរលួយបនេល់ស្តពុមែទដទ ស្ែលបងាា ញពីរបូរាងសនភ្ជវរស់្ដនះ។ ពុមែទដទដនះជា ពុមែដគ្រៅ។ ចំស្ណក្ឯពុមែក្ាុងដក្ើតដែើងដោយសារមានសិ្លាក្ដមទចកំ្ណធាែ ក់្មក្បំដពញពុមែដគ្រៅដ ើយសូ្នបានជារបូសារពាងគកាយសនភ្ជវរស់្។ ជាទូដៅនូសីុ្លក្ដក្ើតដែើងដៅក្ាុងសិ្លាក្ដមទចកំ្ណ



ស្ែលដៅបាតបឹងឬបាតស្មុគ្រទ។ ១.៣. កា កាទ កសា ពាងគកាយទាងំមូល នូសីុ្លខែះអាចដក្ើតដែើងពីសារធាតុដនេងៗដទៀតដគ្រៅពីសិ្លាក្ដមទចកំ្ណ

ែូចជាដៅក្ាុងជ៍ររកុ្ខជាតិជាដែើម។ ដគគ្របទះដ ើញនូសីុ្លសារពាងគកាយទំាងមូលសនស្តវលអិត ស្ែលរក្ាទុក្ក្ាុងដែើមដឈើស្ស្ល់។ ក្ស្ងាបនិងស្តវស្ែល មានគ្រទង់គ្រទាយែូចស្ក្អបខែះ គ្រតូវបានរក្ាទុក្ក្ាុងជ៍ររកុ្ខជាតិស្ែរ។ ក្ាុងក្រណីខែះ រាងកាយអាចរក្ាទុក្ឱយដៅែស្ែលែូចជាសាក្ស្ពែំរមំុីាមុត បានក្ប់ដៅក្ាុងទឹក្ក្ក្ដោយរក្ាសាច់ដៅស្តស្ស្ស់្ែស្ែល។ ២. កា កំណត់អាយ សូស លី

ដយើងែឹងដ ើយថ្ន នូសីុ្លជាេស្តុតាងបញ្ញា ក់្ថ្នភ្ជវៈរស់្មានការវវិតត។ ដតើដយើងគ្រតូវដធវើែូចដមតចដែើមបីឱយែឹងថ្ន ភ្ជវរស់្ណាដក្ើតមុន ភ្ជវរស់្ណាដក្ើតដគ្រកាយ? (ដយើងគ្រតូវកំ្ណត់អាយុនូសីុ្ល)។ ដគអាចកំ្ណត់អាយុនូសីុ្លតាមរដបៀបពីរយ ងគឺ ការកំ្ណត់តាមស្ស្ទាប់សិ្លា និងការកំ្ណត់តាមសារធាតុវទិយុស្ក្មម ។

២.១ កា កំណត់តាមម្សទាប់សោិ សិ្លាក្ដមទចកំ្ណមានលក្ខណៈជាស្ស្ទាប់ៗ។ តាមការពិនិតយដមើលខាា ត់

សិ្លាក្ដមទចកំ្ណដគ្រកាមជាស្ស្ទាប់ស្ែលចាស់្ជាងដគ។ ែូដចាះនូសីុ្លស្ែលដៅស្ស្ទាប់ដគ្រកាមបងអស់្មានអាយុចាស់្ជាងនូសីុ្លស្ែលដៅស្ស្ទាប់ខាងដលើ។ តាមវធីិដនះដធវើឱយអាក្វទិាសាស្រស្តអាចកំ្ណត់បានថ្នដតើនូសីុ្លមួយមានអាយុដគ្រចើនឬតិចជាងនូសីុ្លមួយដទៀត ។

២.២ កា កំណត់តាមសា ធាត វិទយ សកមម សារធាតុវទិយុស្ក្មមជាសារធាតុស្ែលាម នដស្ថរភ្ជព វាអាចបំស្បក្ ដ ើយស្បែង

ជាសារធាតុមួយដនេងដទៀត។ ឧទា រណ៍ រា ែយូមជាសារធាតុវទិយុស្ក្មមវាបំស្បក្ ដ ើយស្បែងជាសំ្ណ។ វធីិកំ្ណត់អាយុនូសីុ្លតាមស្បបវទិយុស្ក្មមគឺ សារធាតុវទិយុស្ក្មមអាចបំស្បក្ដ ើយស្បែងជាសារធាតុដនេងៗដទៀត ដ ើយដលបឿនសនការបំស្បក្មិនទាក់្ទងនឹងមជឈោា នខាងដគ្រៅដទ។ ក្ាុងការកំ្ណត់អាយុនូសីុ្លឬសិ្លា ដគអាច



គណន រយៈដពលសនការបំស្បក្សារធាតុវទិយុស្ក្មមស្ែលមានក្ាុងនូសីុ្លឬ សិ្លា។ ឧទា រណ៍ : ក្ាុងការកំ្ណត់ អាយុនូសីុ្លឬសិ្លា ដគអាចគណនរយៈដពលសនការបំស្បក្សារធាតុវទិយុស្ក្មមស្ែលមានក្ាុងនូសីុ្លឬសិ្លា។ ការបំស្បក្កាបូនវទិយុស្ក្មម(C14) ស្ែលដៅក្ាុងនូសីុ្លដៅជាកាបូនធមមតា (C12) ដ ើយនលដធៀប C12/C14 ដៅនូសីុ្លដស្មើពាក់្ក្ណាត លសននលដធៀប C12/C14 ក្ាុងបរយិកាស្ នូសីុ្លមានអាយុ 5730ឆ្មា ំ។ ប ុស្នតវទិយុស្ក្មម C14 អាចកំ្ណត់អាយុបានតិចជាង 7000ឆ្មា ំ។ ដែើមបីកំ្ណត់អាយុនូសីុ្លមានអាយុរាប់លានឆ្មា ំដគគ្រតូវដគ្របើរា ែយូម (Ra) ស្ែលជាសារធាតុវទិយុស្ក្មមដៅក្ាុងសិ្លាអាចបំស្បក្ ដ ើយបំស្បែងជាសំ្ណ(Pb)។ ែំណាក់្កាលបំស្បក្ធាតុទំាងដនះគ្របគ្រពឹតតដៅដៅក្ាុងដលបឿនដថ្រមិនទាក់្ទងនឹងលក្ខខ័ណឌ សនមជឈោា នខាងដគ្រៅដទ។ តាមស្មាមាគ្រតសំ្ណនិងរា ែយូមស្ែលមានក្ាុងសិ្លាដគអាចគណន រក្រយៈដពលសនការក្ដក្ើតសំ្ណែូចដនះនំឱយដគសាគ ល់អាយុសិ្លាដនះ។ ែូចដនះដែើមបដីគ្របៀបដធៀបការកំ្ណត់អាយុនូសីុ្លតាមស្ស្ទាប់សិ្លានិងតាមស្បបវទិយុស្ក្មមគឺៈ

- ការកំ្ណត់តាមស្ស្ទាប់សិ្លា អាចដធវើការដគ្របៀបដធៀបអាយុនូសីុ្លស្ែលមានក្ាុងស្ស្ទាប់ដនេងៗសនសិ្លាក្ដមទចកំ្ណ ។

- ការកំ្ណត់តាមសារធាតុវទិយុស្ក្មមអាចដធវើឱយែឹងពីអាយុនូសីុ្លមួយ ដោយស្នអក្ដលើបរមិាណសនសារធាតុវទិយុ ស្ក្មមស្ែលមានក្ាុងនូសីុ្លដនះ ។

៣. សា ៈសខំាន់ននសូស លី នូសីុ្លមានសារៈសំ្ខាន់ែូចជា បងាា ញឱយែឹងពីគ្របវតតិសនការក្ដក្ើតការរកី្

ចដគ្រមើននិងការរលត់នុតពូជសនគ្របដេទភ្ជវរស់្ខែះៗ ដ ើយនូសីុ្លដធវើឱយដយើងសាគ ល់គ្របវតតិសនស្ននែីស្ែលបងាា ញនូវលក្ខណៈអាកាស្ធាតុនស្ម័យកាលនីមួយៗ។ ចំស្ណក្ឯកំ្ណត់គ្រតានូសីុ្ល ជាចំនួននូសីុ្លរាប់លានស្ែលអាក្វទិាសាស្រស្តគ្របមូលបាន។ ធរណីកាលជាគ្របគ្រក្តិទិនសនគ្របវតតិស្ននែី។

ដគស្ចក្ធរណីកាលជា៤ស័្ក្គឺ



- ស័្ក្បុដរកំ្គ្រពីយងមានពីរស្ម័យកាលគឺ ស្ម័យកាលអាក្ដក្ដអៀង និងគ្របូដតរ សូូ្អិុច។

- ស័្ក្បា ដលអូសូ្អិុចមាន៦ស្ម័យកាលគឺ ស្ម័យកាលកំ្គ្របរីយង អរែូវ ីស្រាង សីុ្លុររីាង ដែវ ោូង កាបូនីស្េ និងសពមាែ ង។

- ស័្ក្ដមសូ្សូ្អិុចមានបីស្ម័យកាលគឺ ស្ម័យកាលគ្រទីយ ស្ សួ្រា សិុ្ច និង ដគ្រក្តាដស្។

- ស័្ក្ដមណូសូ្អិុចមានពីរស្ម័យកាលគឺ ស្ម័យកាលស្ទស្ស្យ និងកាវ ស្ទស្ន។ ដគស្ចក្ធរណីកាលបនទ ប់ពីបុដរកំ្គ្របរីយងជាបីស័្ក្គឺ បា ដែអូសូ្អិុច ដមសូ្សូ្អិុ

ច និង ដស្ណូសូ្អិុច។ ែូចដនះដគអាចសាគ ល់គ្របវតតិស្ននែីបានដោយសារនូសីុ្លនិងសំ្អាងដលើលក្ខខណឌ ជីវតិសនគ្របដេទនូសីុ្លកាលស្ែល វាមាន ជីវតិ។

biology lessons grade 12 - baciiuyfc.org

Documents